•

T.C. DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ YA YINLARI

0907-BY-92-017-096

AT FAKÜLTESi DERGisi

VII

t ZMiR

1992

SEKİ- TEKKE· CAMİİ

ve

'fekke Sanatı ile İlgisi Üzerine

Arş. Gör. Remzi DURAN

. Seki, Muğla ili Fethi ye ilçesinin 1 78 km. kuzey-doğusunda, 1320 rakımlı ve

2700 nüfuslu bir bucak merkezidir.

Bucak merkezinde bugün, biri henüz inşa safhasında üç cami ve bir türbe bulun­

maktadır. Kemer-Seki yolunda, iki kemer göziii Urluca Köprüsü, çokharap durumda

iki han, biri kubbeli ve biri semerdam şeklinde örtülü iki sarnıç vardır.

H. 970/1562 M .. senesine ait Başbakanlık Osmanlı Devlet Arşivi, 338 nolu

Tapu-Evkaf Defterinde (s. 125), Seki Yaylasında Hacı İ vaz Paşa2 tarafından bir med­

rese inşa ettirildiği belirtilmeklc3 beralx,ı bugün ou yerde medreseye ait herhangi bir

kalıntı dahi bulunmamaktadır.

Tekke (Dervişler) Camii, Mesclt Mahallesinde4 Menteşeoğlu Eşref Binbaşı'ya

atfedilen türrxcnin kuzey-batısında, tepe üzerinde inşa edilmiştir. Halk arasında Tekke

* Seki'de yaptığım araştırmal;ır sırasında yakın ilgi gösteren Mescit Mahallesi muhtan Abdullah

Büyükberher ve emekli imam Halit Güler'e teşekkür ederim.

1 Daha geniş tarihi bilgi için bkz.: Zekai Eroğlu, Muğla Tarihi, İzmir- 1939; Mc Kazım Yılmaz, Her

Yönüyle F ethiye, Fethiye-1969; Gülşen-Murat Göker, Mug la ve ilçeleri, lzmir-1970; Ekrem Uyku­

cu, Muğla Tarihi, İstanbul-1983; Paul Wittek, Menteşe Beyliği, Ankara-1986.

2 Hacı !vaz Paşa için bkz. :H.Baki Kunter, "Kitabelerimiz", Vakıflar Dergisi, C. II, Ankara-1942, s.

439 v.d.; İ. Hakkı U zunçarşılı, "Hacı !vaz Paşa'ya Dair'', !.Ü E.F.Tarih Dergisi, Sayı: 14, İstanbul, s. 25-58.

3 Ekrem Uykucu, A.g.e., s. 91.

4 Mescit Mahallesi Muhtan Abdullah Büyükberher mahallenin adının evvelce "Manastır Mahallesi"

olduğunu bildirmektedir.

323

Arş. Gör. Remzi DURAN

veya Dervişler Camii olarak isimlendirilmektedir 5. Kitabesi kaybolduf!;ı.ı için 6 keslıı olarak hangi tarihte ve kim tarafından yaplınldı~ı bilinmemektedir. Ancak, son ce~

maat mahallinden harime açılan yuvarlak kemerli kapmm üzerindeki kalem işi

nakışlar arasmda "Sene 1323 (1904)" yazılı bir tarih yer almaktadır. 1\tfuhtemelen, ki­

tabe kaybolduktan sonra, tahmini olarak, acemice yazılmış bir tarih olmalıdır.

Çünkü, süslemelerdeki ve digerhat örneklerindeki itinadan, yoksun ve ~gmtısızdır.

Dıştankiremü kaplı kmna çatı, içten de düz tavan ile örtülü yapının inşa mal­

zc~esi, duvarlarda moloz taş , üst örtüde ahşaptır (l.R.). Türbe ile birlikte bir ihata

duvarı ile çevrili yapı, dıştan sıvasız oldukça basit görünüşüne karşılık içeride çok .

zengin kalem işi siislemeler ve duvar resimleriyle adeta hiç boş yer kalınamacasına

doldurulmuştur.

Harim, mahfi! ve son cemaat malıalinden ibaret camiin minaresi yoktur. Minare

yerine, dışarıda güney-bali köşede agaç direkler üzerinde, taşınabilir bir merdivenle

, çıkılabilen yiiksekçe bir yer yapılmıştır. Bugün çok harap oldu~u için kul­

lanılamamaktadır (2.R.).

Dıştan dışa 8.30xl5.65 m. ölçülerinde dikdörtgen planlı cami (1. Şekil), mi­

mari özelliklerinden ziyade, harimde ve son cemaat mahalilindeki kalem işiduvar re-

simleriyle dikkat çekmektedir. ., ·

Camiin ana girişi, arazinin e~iminden dolayı merdivenlerle çıkılan kuzeydeki

son cemaat mahallinin batısında yer almaktadır. Son cemaat mahallinin kuzey tarafı

açık bırakılmış olup buradaki düz tavan örtüyü doğu ve batıda cephe duvar uzantıları,

kuzeyde ise ahşapkonstrüksiyonlu Bursa kemerleri ile biribirine bağlanan dört ahşap

sütun taşımaktadır (3.R.).

Harime, son cemaat mahallinden açılan yuarlak kemerli, çift kanatlı, ahşap, tab­

lah, tczyinatsız bir kapı ile girilmektedir. Girişin sagında, fevkan! kadınlar mahfiline

çıkışı sağlayan ahşap merdivenler yükselmektedir. Harimde, doğuda ve batıda alüı­

üstlü yerleştirilmiş sekizer pencereye karşılık, güneyde, mihrabın üst kısmın-

5 Mcciı Mahallesi muhıan A. Büyükbcrber, cami yakınındaki bir Tekkede büyük dedesi Şeyh Mehmed

Efendi'nin şeyhlik yaptığını ve Türbenin bakımının da ölene k<ıdar dedesi tarafından yapıldığını

söylemektedir .. Çevrede yaptığımız araştırmalarda. bir Tekkeye ait olabilecek herhangi bir kalıntıya rastlayamadık.

6 Emekli Imam Haliı GÜler kitabcnin çalındığını söylemektedir.

324

~~·-ıı·-" -·"t Tl-~· 1'""' ::>e•<i 1e.<:.<e Lcımn ve lmn<a ve ıeıd(e ::,onoillle lışkısı Uzenne

da, yuvarlak küçük bir pencere ile kuzc~yde, mahfH sevıyesindr;\ dıştan kafesli iki ~0· jiuillr ~J •J, . .._ yer

IIarimirn üzeri dört

bir tavan He örtülüdüL Dört bir .tarafta l m içinde

dediğirniz tarzda ince çıtalarla küçük k~ı.rdere ta}: sim edilmiştir 7

kizgen tavan göbeğinin dnş kenarları delikli işlemeli dcndanlar, iç kısım ise mavi ze­

min üzerinde sarı-kırmızı boyah çitaleari "sekizgen Türkmen gü1ü'' 8 motifi il.e

süslenmiştir (5.R).

Minber ahşaptan olup, köşk kısmınmda dört küçük ahşap direk üzerine oturan

külalun alt kısmandaki üç yanda ikişer dilim li delikli dendanlı süslemeler dışında tcz­

yinat arzetmemektedir (6.R.).

Mihrap, yuvarlak kemerle nihayetlenen yarım daire niş şeklinde olup büyük bir

dikdörtgen çökertme içinde yer almaktadır. Mihrap nişinin sa!);mda ve solunda

aşağıdan yukarıya uzanan yanın daire çökertıneler vardır. Yapının tamamına hakim

olan kalem işi nakışların her nedense mihrap nişinin kemer başlangıç seviyesinden

aşağısı, zemine kadar tahrip olmuştur. Bu kısımlar daha sonra beyaz kireçle badana­

lanmıştır (7 .R.).

Kuzey-dogu köşede yer alan vaaz kürsüsü ahşaptan oldukça basit ve tezyi­

natsızdır (6.R.).

Siislerneler

Harirndeki kalem işi süslemeler zeminden tavan se yi sesine kadar üç kademe! i bir

·düzenleme göstermektedir. Doğu, batı ve güney duvarlarında zeminden 35 cm.

yükseklikten başlayan ve pencere aralarında, mihrabın sağında ve solunda yer yer

geniş ve dar, kenarları içieri zencirek motif1i bordürle çerçevclenmiş pencere üst se­

viyesine kadar yükselen pano içi süslcmelcr ilk kaderneyi teşkil eder. Onun üzerinde,

mihrabın sağından ve solundan başlayarak doğu batı duvarlarını kuzey duvarına kadar

dolanan yanyana san, mavi ve yeşil renkte münavebeli olarak sıralanmış sarkan perde

7 Çitakari süslenen tavanlara en erken örnek olarak Anadolu'dan Beyşehir Eşrefoğlu Süleyman Bey . .

Camü tavanı ile Konya Alaaddin Tepesindeki saraya ait çıtalardan teşekkül eden geon;etrik motifli

süslü bir ahşap tavan gösterilebilir (Yılmaz Önge,, "Selçuklularda ve beyliklerde Ahşap Tavanlar",

Alatürk Konferans/arı, V, 1971-1972. Ankara-1975, s. 184-185, R. 4, 8-9).

8 Nejat Diyarbekirli-Oktay Aslanapa, Türk Tarihi I, ankara-1977, s. 92, R. 44 a-f.

325

Arş. Gör. l~ernzi DURAN

larda yer alan kalemişi süslemekr

Panoları

yine bordüderle çerçevelentnlş pano­

l'"'l'l1eıııevı oluşU.mTıaJcıadıT.

ma-

diğer '""'""'"' panoLardan nişi dışı.a üzerine siyah ,.,,~~''ö

istifli silHis 9 nin ya,.zılı o!duğ,u çerçevelemeki.edirc. Bu

bordün'in üst kısımmda sağda ve solda sillüs "AJiah" ve "Iv1uhammed". yazılı

büyük yuvar!ı:tk madolyonlar, ortada ise iç iki daire ile wrlanmış oval şekilli

istifli "Maşaallah" yazılı mada!yon yer almaktadır. lVIadalyonlarm aral.armda ve

çevrelerinde mavi-yeşil ve yapraklı narlardan oluşan bitkisel süs!emeler

yerleştirilmiştir. Yazı kuşağının içinde, mihrap nişinin üzerinde yer alan yuvadak

pencerenin sağ ve solıında yine "Allah'' ve "Muhammed" yazılı madalyoniar yer al­

maktadır. Madalyonlarm çevresinde de mııdalyonlardarı çılr-ar şekilde işlenmi§ mavili­

kıırmızıh dal ve yaprak motifleri ile mada!yonlarnı alt kısımda ikişer haşhaş motifi

yer almaktadır. Bu rnoliflerin aşaJ:tısmda biribirine paralel mavi-brmızı düz çizgilerin

alt kısmında 16 yuvarlak kemeri dışta ikili dilimli çizgilerle kontnrlanmıştır. Nişin

üst içerlek kısmı sarı zemin üzerine siyah nokıalarla.doldurulmuş, alt kısım ise orta-

. daki testere ağzı motifli altı düz çizgili şeriller halinde bırakılmıştır. Mihrap nişinin

alt kısimlarmm süslemeleri bozuldugu için sonıradan badanalanmıştı.r.

!lk gurup süslemelerde, mihrabın solunda, mihrap ile vaaz kürsüsü arasmda bir

Ka be tasviri yer alır (7 .R.). Min ya tür geleneğine bağ h olarale yapılaıı bu resimde

Kabe tasvirinin alt kısmının bozulmuş olması sebebiyle, her biri ikişer şerefeli,

külillılarmm üzerinde birer hilal bulunaıı beş minare ve min ya türdeki perspektif an­

layışına uygun tarzda yerleştirilmiş revaklı avlu kubbelerinin bulundugu bir Kabe

görünmektedir. Her minarede üst şerefelerden sağa ve sola sarkan Jaleler işlemniştir.

Ka be ı.asvirinin üst kısım,ında s ağda ve solda biribirine d9ğnı e ği !miş meyvcli iki nar

dalı tasvir edilmiştir.

V.aaz kürsüsünün bulunduğu güney-doğu köşede süsleme yoktur. Doğu cephe"

nin güney !~enanndaki d::ır diktörgen panoda mavi, lacivert ve koyu sarı rcn~Jerde bo­

yanmış gövdc dal ve yapraklanyle hayat ağacma benzer bir ağaç resmi yer almaktadır

(8.R.).

<J Kur'an, 2(255.

326

Seki Tek:~e Camii ve Tarikot ve Tekke Scıno'n ile Ilişkisi Üzerine

Dogu cephede, güneyden kuzeye birinci-ikinci pencere arasmdaki geniŞ'

dikWrtgen panoda cennet ll:tsviri bir kompozisyon yer almaktadır (9.R.). Aşaği(lan

kök_lexi

randa, ters ohıral<, basanlakJan yukan.drut aşağıyasarar şek:ilde daHariyle

ağaç tasviri yer almaktadır. Sanalidr bu ağacm adım "Tfiba Ağacı" ıo şeklinde

kısmıda yazı ih~ belirtrniştir. Bu şekilde resmin ne olduğunu açık!ı:ıx şekilde yazı

yazılmasmda minyatür geleneği ile ilişkisini ortaya koymaktadır. Ayrıca, ters olarak

yerleştirilmiş Tfiba Ağacının sağmda ve solunda kalan boşluklara üçlü meyveli nar

biı.kisi resmedilmiştir.

· Aym cephede, güneyden kuzeye ikinci~üçüncü pencere arasmda yer alan geniş

panoda ise tekke mahsülü olduklarını 3:deta belli eder tarzda yapılmış kalemişi resim­

ler yer almaktadır (10.R.). Ortada aşağıdan yukanya ince bir çizgi ile ikiye aynlan

· panonun sağında, ortada üstkısmı çatalh bir demir veya asa1 onun sağmda ve solunda

ı:ı.şağıdan yukanya daralarak yükselen yedişerbasamakhiçe bakan tarallarında yanan

ateşi ve b1ı kompozisvonuyla Cehemıemi simgeleyen bir_ resim , .. .,dır ı ı '<ağdak'

basamakların üst kısn1 "1darı or'~va doğp · uzanar 'e uç k• undak ·ir topu. illn sar

kan zincire asılı küçük bir kazan veya keşkül, solda ise boşlukta duran ve içindeki

nesnenirı kaynadığım belirür bir işlenişle, alt kısmı toplu, iki yamnda "S" kıvnmlı

kulplu biT kap vardır. lVlerdiverılerin üst kısmından ortaya doğru daraJan ve ters

saksı şeklini alan ince çizginin ortasında yedi dallı, meyveli bir nar ağacı yer al­

ma..ktadır. Soldaki bölümde ise, kulak, iki büyük kefeli terazi, dil, malcas gibi sembo­

lik resimler vardır. Burada da oıtadald üçlü dilin üst kısmmd<.ı beşli bir nar ağacı tasvir

edilmiştir.

Doğu duvarmda kuzeye y?Jtırı üçüncü pencerenin solunda, aşağidan yukanya

doğru uzarwn ve "C ve S" kıvnmlı danarın birleşerek meydana getirdikleri zincirli bir

10 Tı1baı kelirne olarak Kur'an'ds ''n.irnet,, g1bta etmek, sevinç ve göz nydınlığı, güz.dlik, .hayır, k~­ramel, cennet ve cennette bir ağaç" anlamıanna gelmektedir (Ömer Dumlu, Kur'an-ı Kerim'de Salli/ı

Meselesi, lzmir-1990, s, 145, Basılmamış Doktora Tezi). Aynca bir hadiste "Tilba, cennete (yüz

·senede gezi]ebilecek) bir ağaçtır. Cenneıliklerin elbiseleri bu ağacın kabuklanndan yapılmıştır"

denmektedir (Suyuıi, eı-ı.::ami-u's-Sagir, II, Mısır-Tarihsiz, s. 58).

l 1 Subhi Salih, Ölümden Sonra Diriliş (Cenneı-Cehe;Mem), tre. Şerafeddiiı Gölcük, lsıanbul-19/JJ, s.

64.

327

Arş. Gör. Rerm:J DURAN

kompozisyon y•er .ııJmaktadı.r (1 LR). Mahfilin aH lrJsmmda kalan doğu duvanndak

dördlineli pencerenin sağındaki dar panoda yeşil dal· ve yapraklı, üzerinde birçol

kmııızı rıamn buluırıdı.ı,ğu ağaç resm.iııde yer yer mavi yaprakh san Jaleler iJ,

Penceno:rı:ın üst kısmmda, "''"·"·"'"'

birer n.d•<>cik1 Ü';lii bunun

Pencerenin sol tarafmda

arasmda gördtiğlln'liiz, ilç.gen bir kaideye oturan bir çıkan üst üstı

ı;i.çek bukeıier.i vardır. Her bukettc üçlü desteleri işlenmiştir. ,<\Jt

destesinde sal?,a sola uzanan haşhaş ve .!ale motif!.i sO.slerne, en üsUeki gtil

destesinde yukanya doğru uzanan üçlü 13Je ve :::.aga sola sarkmı küpeli çiçek motifleii

yer almaktadır ..

Girişin sağmda ve solunda harimin kuzey duvarmda, dı.ıv<ır çini ıaklidi mavi

konııırlu beyaz karolu bir süslcmeyer almaktadır 02-13. R.). Girişin sağmdaı, mah­

file çıkışı sağlayarı merdivenlerin altmdaki karo taksimat san koniurl udur.

Mahfilin ah kısmm~a kalan , batı duvarının kuzey tarafındaki ilk p.:;m:;erenin

sağmda yarıyana iki dar dikdörtgen pano yer alır (14.R). Bunlardan sağdakinde "C" ve

"S" kıvnmh mavili kmmzıh zincir!i süslemenin yanısıra açmaımş Hilelerinde yer

aldığı bir kompozisyon mevcuttur. Solda ise yine çok renkli bir ağaç motifi yer al­

maktadır. Bu pencerenin list kısmındaki süslemeler tam karşısırıda yer ala.ıı doğu du­

va.'lndaki pencerenin üst kısmında yer alan süslemelerin bir benzeridir. Pencerenin so­

lunda ~se üçgen kaide üzei:üıde, gövdesi san zemin üzerinde siyah çizgilerle

desenlerımiş bir ibrik üzerinde üçerli gül desteli süsleme yer almaktadır. Gül destele­

rinden sağa sola çıkar şekilde işlenmiş !al eler ve isimlendiremediğimiz çiçek .motif! eri

pan oy~ ayn bir güzellik kaimaktadır.

Batı duvarmda bu' kısmıdan sonra güney duvarına kadar olan kalemi.~iJer, doğu

duvarmda gördüğümüz "cennel)cchcnncm" tasviri ve "semboi resimleri" h::rriç hemen

hemen aynıdır. Sadece renklerde değişiklikler olrmıştur.

Mihrabm sağmda yer alan minberin, köşk kısmının gerisindeki duvarda, yanya-

na sıralanınış beş'liile ve omm alt kısmında yedili

Minlx:.rirı sağmda yeı alan i.lzi dar dikdörtgen panoda da bir ağaç ile bir vazoda üst üste

üç gül desteli süslcme•yer almakıaclrr (l5.R).

Harimde, doğu, balı ve güney duvarındaki bu ilk ;·,nıp resimlerin üzerindt',,

milırabın sağından ve solundan başlayarak kuzey duvanrm kadar devam eden yaııyana

328

\,/6

üzeıinde o me motifi veya

(60

Milıratım sağmdan ve sohmdm1 h:t~layarak kuzey duvanna k<:lldar devaxrı bir

üçüncü gurup resimler daha vardır. Yanyana sıralanmış perde motiflerinin üst

kısmından tavana kadar olan bu gunıp, biıibüine eşit dar dikdörtgen panolara

aynlmıştır. Herbir panoda, sadece renklerde değişiklik yapılarak, vazodan ve ibrikten

çıkan üçlü gül desteleri, C ve S kıvnmh zincidi dal, tek ağaç, ve bunlann yanlarmda

veya üzerlerinde yer alan nar, haşhaş, laJe, karanfil gibi çiçeklerin yer aldığı kalemişi

süslemeler yer almaktadır. Sadece doğu ve batı duvarmda üstte yer alan küçük pence­

relerin bulunduğu panolarda, pencere üstlerinde İslam büyüklerinin isimlerinin yer

aldığı yuvarlak madalyonlar vardır. Bu madalyonlann etrafında üçlü nar bitkisi tasvir

edilmiştir (16.R.).

Harimdeki bu güzel süslemeler son cemaat mahallinde de devam etmektedir.

. Son cemaat mallaHinin doğu, batı ve güney duvarının yarısından itibaren tavana kadar

devam eden dar ve geniş dikdörtgen parıolardald süslemeler kısmen harimdekilere ben­

zemektedir.

'

Son cemaat inahalline girişin karşısında yer ahi.n doğu duvanındald ikisi dar biri

geniş dikdörtgen panodan ortadaki ayn bir özellik arzetmektediL Panoda, ortada Lleisi

küçük biri büyük alt alta üç çakmaldı ti.ifek resmedilmiştir. Gerçeğe oldukça yakm bu

tüfeklerin üstteki mavi alttakiler açık kahverengi boyalıdır. Namlularmdan çıkan

kurşunların da resmedildiği bu tüfeklerin alt kısımmda büyük yedi dallı meşe ağacı 12, yanlarda ise tekli veya üçlü nar dalları yer almaktadır (17.R.). Bu panonun iki

yanmda yer alan da panolarda ise harimde gördüğümüz tek ağaç resimlerirıin benzeıi

birer tck ağaç tasvir edilmiştir.

Son cemaat mahallinin güney duvarında ise; soldaki kafcsli pencerenin solunda

tek b1r gövde üzerinden sağa sola çıkan geniş yapraklarm uçlarından sarkan haşhaş

kozalan yer almaktadır. Pencerenirı sağındaki panoda bir ibrik üzerinde üst üste gül

desteli üç buket ve bıml;rdan çıkan nar ve l3Jelerin yer aldığı bir komposizyon

işlenmiştir. Pencerenin üst kısmında nar çiçekli bitkisel bir süsleme yer ahr (l8.R.).

Bu kompozisyonun sağmd;ı, yine bir ağaç tasviri, onun yanındaki büyük kare panoda

12 Meşe ağacı eski Türklerde bilhassa demircilikte kuts3] sayılan bir ağaçtır (Bahaeddin Öge!, Tür!:

Mitolojisi, l.C., Ankara-1989, s. 68.)

329

RernliDURAN

Bu

saırı zemm hal..indı:

pan c

bkkisel moıiiler 2.rasıncta

"Ivhışaallah., yaz bir ıııada!yon ve onmı sağmda-solunda simetrik olara~

yerlcşıirilmiş "Hu Allah" ibareleri yer almaktadrr. Ortadaki yatay dikdortgen panonun

dış yarı kısımlamıda yeşil dal ve yapraklı ktiçtik bitkisel stislemeler yer almaktadır

{19.R.).

Sağda yer al.an kafesli pencerenin sağmda ve solundaki panolarla, soldaki kafesli

pencerenin iki yanında yer alan panolar kalem işi süslemeler açısından benzer bir

düzenleme göstermektedir (20.R.). Sbn cemaat mahallinin batı duvarmda ise yanyana

dört dar dikdörtgen pano yer alu (2l.R.). Bunlardan birinci ve dördüncü panoda ağaç,

ikinci panoda "C" ve "S" kıvnm dallı zincirli bir kompozisyon, üçüncü panoda ise

üçgen bir alılık üzerinde altlarafı topuzlu bir vazodan çıkan üst üste üç gill desteleri

ve bunlardan saga-sola sarkan meyveli nar dalları ile en üstte üçlü sarı HHeli bir

süsleme yer alır.

Yapı, harim ve son cemaat mahallindeki bu zengin kalem işi süslemelerine

karşılık dıştan oldukça ~de, mütevazi görünüşlüdür.

De~e:rlendirme

Teklee ve !.arikat sanatı ile münasebetinin yanısıra, Orı.a Asya Türk kültürü ile

de yakın ilişkisi olan bu kalem işi resimlerin, ifade ettikleri sembolik manaları, ko"

nulan ve seçilen yerleri bakımındanda önemli olduklan açıktır.

Teklee Camii'nde, harimde ve son cemaat mahalliinde ördüğümüz kalem işi re­

simleri;

A- Kabe ı.asviri

·B- Cennet - Cehennem ı.asviri ve sembolik motifler

C- Tek ağaç, nar, haşhaş gül destesi, karanfil ve Hile gibi natürmort

sayılabilecek motifler olarak ele ala biliriz.

13 Kur'an, 4/!03.

330

Seki Tekke Camii ve Tarikat ve Tekke Sanatı ile Ilişkisi Üzerine

K2ıbe Tasviri

Harimde, mihrabm solunda yer aları Kabe tasvirinin Anadolu'da birçok n.,-,-,,o;,ıc,

v:.ı.rdır. Coğrafi yakmbk ve hatta işienişteki yakın benzerliklerinden dolayı gcz­

gin sanatkar gurubunun elinden çıkmış olabileceğini düşündüğümüz, Denizli iline

bağh Baldan-Boğaziçi Eski Camii (1876) ve Güney-Belenardıç köyü Camii (1885)ni

başlıca örnekler arasmda sayabiliriz. Ancak, Tekke Camii'ndeki Kabe tasvirinin sa­

dece revaklı avlusunun bir kısım ve beş adet minaresi görülebilmekte, Kabe'nin de

yeraldığıasıl kısım talıribata uğramış olduğundan görülememektedir. Bu sebeple

diğer örneklerle tam bir karşılaştırma yapma imkanma sahip değiliz. Yine de kalan

kısımlanna bakarak, diğer örnekler gibi bunun da kHisik minyatür geneleklerine bağlı

olarak verildiğini görmekteyiz.

B- Cennet-Cehennem Tasviri ve Sembolik Motifler:

Harimde doğu duvannda, Tfiba Ağacı'nın da yer aldığı bu pano başlı başına bir

Cennet tasviri olarak karşımıza çıkmaktadır (9.R.). Tasvirde; içlerinde kıvnm dallarm

yer aldığı etrafı çerçevelenmiş renkli basamaklar ve altında yanyana sıralanmış sekiz

adet kemerli kapı şeklinde bir kompozisyon görünmektedir. Bu kompozisyonda, bu

yanyana sıralanmış mavi, kahverengi ve yeşil-renkli sekiz kemer li kapı: Cennetin

katıanna girişi sağlayan sekiz kapısı 14, onun üzerindeki dört bir yanda içieri ırmaklar

timsali kıvnm dallarla işlenmiŞ dikdörtgen çerçeve içinde birbirinden ince hatlarla

aynlan mavi, yeşil, kahverengi ve beyaz .renkte boyanmış ve yiııe içlerinden akan

ırınaklann sembolize edildiği kıvnm dallarla doldurulmuş basamaldarla; sekiz kapımn

açıldığı cennetierin işlendiğini görmekteyiz. Kur'an'da bahsi geçen" Altlanndan ve

içlerinden ımıaklar akan Cennetler" 15 , burada, karşımıza Meta görüntülenmiş halde

. çıkmaktadır. Bu tasvirde Cennet imajını daha da kuvvetlendiren Cennnet meyvesi nar.

ve Cennet ağacı olarak bilinen Tfiba Ağacı ile " ... inanıp yararlı iş işleyenleri içinde

temelli ve ebedi kalacaklan içlerinden ırmaklar a.\.an Cennetiere koyacağız ... Onlan en

koyu gölgeliklere yerleştireceğiz "16 ayetinde belirtildiği üzre ağaç, dal ve yapraklarla

bu gölgelendirme temasının işlendiği görünmektedir.

Aynı cephede, ikinci ve üçüncü pencere arasında yer alan büyük dikdörtgen pa­

noda iki ayn tasvir yer almaktadır. Ortadan bir çizgi ile birbirinden aynlan panonun

14 Şerafeddin Gölcük, Keliim, Konya-1988, s. 395.

15 Kur'an, 3!15, 136, 195, 198, 4/13, 39/20. 16 Kur·an, 4/57.

331

Arş. Gör. Remıi DURAN

sağında, basamakh, zincirli, halkalı, deıniı:li, kaynayan kazanlı, alevii ateşi ile

Knr'an'da yer alan Cehennem tasvirlerinin 17 resmedilmiş şeklinigörmekteyiz (lO.R.). Bu panonun sol tarafmda da tekke ve tarikat sanatı i.le Hişkiküni

düşündüğümüz, terazi., makas, k,ulak, dil ve yürek gibi motiflerin yam sıra son ce­

maat mahallinde girişin karşısında yer alan silah (tüfek) resimleri, yakın benzerlikte,

Cennet ve Cehennem tasvirleri ile birlikte Denizli-Baklan, Boğaziçi Eski Camii

(1878) ile Güney-Belenardıç Köyü Cami(1885)'nde görülmektedir 18. Ancak bu cami­

lerde Cennet ve Cehennem tasvirleri yanyana aynı panoda, diğer motiflerde-çakmakh

· tüfekler dahil-tek bir panoda yer almaktadır. Bu motiflerden, terazi, kıyamet günü

günah ve sevaplarm tartılmasına işaret eder görünmesinin yanında, bugün dahi adale­

tin sembolü olarak kullanılmaktadır. Kulak ve silah resünleri eski Türklerdeki

şamanist inanışa benzer taf?;da kullanılmış olabilir. Şamanların tören sırasında giydik"

leri cüppelerindeki bazı semboller arasmda kötü ruhlarla ve kötülüklerle mücadele için

kullamlan çeşitli silah sembollerinin yanısıra kötü ruhların fısıltılannı dinlemek için. . .

de kulak motifleri yer aldıgım biliyoruz 19. Makas, kötü sözleri kesrnek için sembo-. .

lik manada kullanılmış olabilir.

C- Tek a~aç, nar, haşhaş gül destesi, karanfil ve HHe: Tekke Ca­

mii harim ve son cemaat mahallinin duvarlannda en çok gördügümüz ve devamlı tek­

rarlanan motifler; tek agaç, nar, haşhaş, gül destesi, karanfil ve lale motifleriyle "C

ve S" kıvnmlı zincirli dallarıdır (6-2l.R.). Bu motifleri batı tesirinde işlenmiş

natürmort resimler olarak sayabileceğimiz gibi ihtiva ettikleri tasavvufi manalan ile

de Tekke ve tarikat sanatı içinde ele almanın uygun olacağı kanaatindeyiz.

Eski Türklerde ağaç kültünün önemli bir yeri vardır. Altay h kavimlerde en çok

çam ve kaym agacma kudsiyet atfedilmiş, çınar, selvi ve ardıç bunlardan sonraki

sırayı almıştır 20 . Gump halindeki ağaçlardan çOk tek ağaçlar kült konusu .

yapılmıştır. A. Yaşar Ocak bunun sebebini "çıplak ve ıssız bir arazide tek ağaçların

görünüş itibariyle daha esrarengiz ve dalıa etkileyici bir manzaraarzetmesi olsa gerek­

tir"21 şeklinde izah etmektedir. Tekke Camii'nde gördüğümüz bütü~ ağaç resimleri

tek olarak verilmiştir. Ancak ağaçların gövde, dal ve yaprak renkleri biribirinden ·

l7 Kur'an, 15/44, 22/19-22, 37/62-70.

18 Şakir Çakmak, Denizli Ilindeki Türk Anıtları (Cami/er), İz;cıür 1991, R. 76c78, 209-216

(Basılmamış Yüksek lisans Tezi).

19 Abdülkadir İnan, Tari/ıle ve Bugün Şo.manizm, Ankanı-1986, s. 92.

20 Ahmet Yaşar Ocak, BekJo.şf Menlikıbnlimelerinde Islam Öncesi Inanç Motif/eri, lsllınbul-1983, s.

86.

21 A.Y. Ocak, A.g.e., s. 86, Dpn. 78.

332

Seki Camii ve Tarikat ve Tekke Sanatı ile Ilişkisi Üzerine

farkhdıT. ::;a~:1E:')::e uç kısımda bulunan yapraJjar bütün ağaç resimlerinde san renkli ola-

rak verilmiştir. Bu Ôlliurn akla, Şaman ilahilerinde sözü edilen alı1n yaprakh kaym

ağacını 22 getimıektedir. ·

Anadolu'da Tahtacılar ve Y örülder arasmda tek ağar; kilitünün halen devam ettiği

ve Tahtacılann en çok sançarn, ladin , köknar ve ardı çı, Y örüklerin de, karadut, çmar

ve katran :ı,ğa~mı kutsal saydıklanm biliyoruz 23 .

Nar elY,:;di hayat vekudret sembolüdür. Nar meyvesi erken İslam tasvir sanatmda

. taht sahneleriyle ilgili bir sembol olarak sık görülmektedir 24 . Aym zamanda nar

sembolik olaral;;: Cennet wamıdır.

Haşhaş ölüm ve ebedi uykuyu sembolize etmektedir. Haşhaş Batınilerce insanı

cennete götüren kutsal bir bitkidir 25 . Haşhaş motifine Anadolu'da, Sivas Tokat ve

Ahlat mezartaşlarında da ölümü ve ebedi uyku yu sembolize eder tarzda rastlamaktayız

26 . B u motifterin camide batmi inanç ve adetleri e ilgili olarak kullamldıll;ım

düşünmek her ne kadar doğru değilse de yöre halkının Türkmen olduklan dikkate

alındığında, uygulamada olması adahi hafızalardan bu tür inançların silinmediğine

işaret etinelctedir.

Harimde ve son cemaat mahallinde vazo veya ibrik üzerinde üst üste üç buket

halinde yerleştirilmiş üçlü gül desteleri de sembolik olarak önemli mesajlar vermekte­

dir.

Hint, Mısır ve Yunanlılarda gül ile ilgili çeşitli efsanelerin yer almasının

yanısıra, Hıristiyanlığın ilk çağlarmda da Hz.İsa'mn sembolÜ olı1rak yerini alan gül,

. OrtaAsyada da çok eskiden beri bilinmektedir. Tasavvufi edebiyatta gül, Allah'ın ve

Allah'ın birliğinin semboJüdür. Hz. Peygamberin de sembolü güldür. Özellikle gülün

kokusu, O'nun teri olmak şerefini kazandığından güzeldir. Allah, Hz. Muhammed'in

kokusu ile gül e tecelli etmiştir 27 . Te lu\: e Camii'nde güller tek olarak değil deste­

dernet şeklinde verilmektedir. Bektaşilerin kendilerini "Güldeste", "Ha-

22 "Altın yapraklı mübarek kay ın,

Sekiz gölgeli mukaddes kayın,

Dokuz köklü altın yapraklı bay kayın,

Ey mübarek kayın ağacı, sana kara yanaklı Ak kuzu kurban ediyorum" (A.Inan,A.g.e., s. 64).

23 AY. Ocak, A.g.e., s. 89.

' 24 Gönül Öney, Akdamı:ır Kilisesi, Ankara-1989, s. 34.

25 Neşet Çağatay-İ.Agah Çubukçu, ls.Iiim Mezhepleri Tarihi, Ankara-1965, s. 63, 72.

26 Beyhan Karamağaralı, Ah/at Mezartaşları, Ankara-1972, Resim; 6-9, 235-236.

27 Mustafa Kutlu, "Gül", Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, İstanbul-1979, C. 3, s. 382-383.

333

Arş. Gör. Remzi DURAN

cı Bektaşın Güllcn" diye isimlcnd.irmclcri, Allah-Muhammed-Ali üçlemesini de gülle

scmbollcştinnc!crindcn dolayı 28 bunların Bek~1liklc ilgili olabileceklerini akla ge­

tirnıcktcdir. Fazla sıklıkla olmamakla beraber · de üçlü karanfil motif1erine de

ıast!amaktayız. Oldukça natüralist olarale işlenen karmıfii, bir gül ve bir Hile kadar

sıklıkla kullanıimam ış tır. Tasavvuf'i cdcbiyaumızda da pek yer bulamayan karanfil en

çok bahar tasvirlcrinde, di.ğcr çiçcldcrlc birlikte sözkonusu edilmektedir 29. Osmanlı

Devrine ait pek ç·ok yapıda yer alan çini ve kalem işi süslcmclcrde karanfil, hemen

hemen en çok görülen ~·içek motifidir.

Tekke Camii'nde en çok karşıl:.ıştığımız çiçek Jale'dir Lalc Osmanlı döneminde

en çok rağhct gören çiçekler arasında olup bir devre de "UUe Devri" olarak adını ver­

mi~lir Tasavvufuı Jale kelimesi; Allah kelimesinde bulunan harflerle yazıldığı için

makbul tuıulmu~, cami, çcşme ve mezar gibi yapılarda çokça kullanılmıştır. Uılc ter­

sinden "hilal" okunmaktadır. Allah kelimesinde nokı.alı harfin bulunmaması sebe­

biyle lekeli lfılclerin makbul sayılmadığını biliyoruz 30. Lalc ile Allah kelimesinin

cbced hesabıyla sayı değeri "66" ettiğinden, Allah'ı ve O'nun birliğini ve güzclliğini

simgelediği dü~ünülınektcdir 31.

Hariınde ve sorı cemaat mahallinde sıkça karşılaştığımız "C ve S" kıvnmlı dal

kompozisyonlannın birleşerek meydana getirdikleri zincitli dal veya sannaşık kompo­

zisyonlarının erken örneklerine Ahlm mezartaşlarında (Xli. asrın ikinci çeyreği) ve

Tok:ıt mezartaşlarında (141 0-1422) hemen hemen yakın benzerllikte rastlamaktay ız 32 . Bunların nasıl bir sembolik mfına ilıciva ettikleri hakkında şinidilik bir bilgimiz

yoktur.

T:ıbi;Jtı t;.ı_klid ederek yapılan çiçekler XVI. asırda ortaya çıkmaktadır. Çiçeklerin

vazolaı·da ve çinilerde yer alıtı<Lo;;ı.da XVI-XVII. :ısırlarda çok görülür3 3 . Vazolu ve

vazosuz ~·içek demetlerinin en zengin asrı XVII. asırdır 34 Türk Resim Sanatmda bi-

28 "Şah-ı 'vlcrdan"ın kullan llacı Rektaş'ın glillcri

llm·i lcdün bülhüllcri

Gül destedir Bckl:ııilcr Turiibi" (\!. Kutlu, A.g.e., .384)

29 ~l.K.utlu, "Karanfil"', A.g.c .. lsı.:ıııhul-1982, C.5, s. 185.

30 Bqir Ayvnoğlu, ·· Lillc"', Türk Dili ve &iebiy.:ıtı A~:sikJopdisi. isıanbul-1986, C.6, s. 63-64.

31 Sühcyl t:nver. "Türkive'dc Ulc Tarihi"', ı'.:ıkiflar Dergisi. L>:. Ankara-1971, s. 26S; B. Ayvazoğ1u,

A.g.ç., s. 64.

3::0 B. Karaınağara1ı, A.g.c., s. 117-118, resim: 38-40, 126-127.

33 Sühcyl Cnvcr. '"Edinıc'de Mimari Eserlerimizdeki Tabii Çiçek Süslemelcri Hakkında"", Vakıflar Der­

gisi."\', ankara-1962. s. 1•6.

~4 S. Cnver, A.g.nı., s. 16.

334

Seki Tekke Camii ve Tarikat ve Tekke Sanatı ile Ilişkisi Üzerine

. lirıen ilk "natürmort" örnek XVII. asra ait "GazrıP1i Mahmııd Albürnü" denen bir yaz­

ınada görillmekıedir 35.

Aynca, harimdeki ahşap tavan göbeğinde görülen çitakan süslemede biz, eski

Oğuz boylanmn (Türkmenler) halılarmda görülen" Sekizgen Türkmen Gülii''36 moti­

finin biraz değişiklikle ahşaba uygulanmış şeklini görmekteyiz.

SONUÇ

Tekke Camii'nde gördüğümüz duvar resimleri yer yer itirıah bir işçilik

göstermeseler de minyatür geleneğinde resim anlayışına ve özelliklerine sahip

görünmektedirler. Çok re- ::Elik hruöm olmakla birlikte Cennet ve Cehennem tasviri

ihtiva eden resim dışında, nerspektif kaygısından uzak, tck boyutlu ve cepheden veri­

lişleri ile, ışık-gölge, meyveli dal ve ağaçların işlenişi bakunından klasik Selçuklu

devri minyatür geleneğiyle i.rtibatlandmlabilirler. Bazı çiçek ve ağaç motifleri az çok

natüralist nitelikte yapılmış olsalar bile, gerçek dışı orantılarıyla soyut ve -dekoratif

kaldıkları için minyatür anlayışı içinde kalmaktadır.

Teknik olarak hepsi kalem işi nakış tarzında işlenen süslemelerdir. Şabl'on ol­

mayıp tek tek el ile yapılmışlardır.

Tekke Camii'ndeki resimlerin Tekke ve tarikat sanatının yanısıra Orta Asya

Türk Kültürü ile olan münasebeti oldukça açıktır.

Kur'an'da yer alan Cennet ve Cehennem t' virlerinin bu şekilde resim olarak

karşımıza çıkmasmda kısmen Batı tesirini görmek mümkündür. Hıristiyanlarm d'in'i

yapılannın duvar ve tav;uılarmı süsleyen !nci!' den sahneler gözönüne getirildiğinde bu

ektinin seviyesi kendini ortaya koymaktadır. Aralarındaki önemli fark, lslamda

figüratif resme karşı olan m tum sebebiyle bu tür sahneleri n olmayışıdır.

Tekke Camii'ndeki duvar resimlerinin hemen hepsi dar veya geniş dikdörtgen

panolar içerisinde yer almaktadır. Bunların bu şekilde çcrçcvelenmiş panolar içerisinde

verilmesinde eski bir gele:ıeğe baghlığın izlerini aramak gerekir düşüncesindeyiz. A­

nadolu'nun XII.-XIV. yüzyıllar arası Tekke ve Tarikat sanatım gözönüne getir­

diğimizde; Anadolu'da gezgin olarak, düşüncelerini, inaçlarını anlatan şeyh ve der­

vişler görmekteyiz. Bu şeyh ve dervişlerin, sözlü anlatımlarını kuvvetlendirrnek için

35 Rüçhan Ank, Baıılı/aşrruı Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı, Ankara-1988, s. 132. 36 N. Diyarbekirli-O.Aslanapa, A.g.e., s. 92, Resim: 44 d.

335

Gör. Rernzi DUPAN

nılo

de, dikdörtgen resirnleri gibi,

inarıçiara ait sözlü anlailımlan resimleyerek, göze hirnb eder getirmek suretiyle,

hem yapıyı süslemek hem de ifadeyi kuvvetlendirrnek için kullanıldığı kanaatindeyiz.

Duvar resimlerinin, hem motif olarak hem de teknik olarak yakm benzerliği

sebebiyle, aym sanatkar gurubunun elinden çıkmış gibi görünen Baklan-Boğazçi Eski

Camii (1878) ile Giiney-Belenardıç Köyü Canıii' (1885)ni nazar-ı dikkate alarak XIX.

yüzyıla tarihleyebileceğimiz bu yapıda, Tekke ve Tarikat sanatmm yoğun etkisini

görmek biraz şaşrrtıcıdrr. Yapının adının "TelrJce veya Dervişler" olması, meseleyi bi­

raz aydmlatıyorsa da, burada, hangi Taıikat mensuplarının bulunduğuna dair bir belge

yoktur. . Ancak, kalem işi motifterin sembolik ve tasavvufi manalannın daha çok

Bekı.aş'ilikle ilgisi olması ve XIX. yüzyılda bölgede-Antalya,Muğla, Denizli-yaygın

olarak Bekta5l Tekke ve Tarikatlarının varlığı 38 sebebiyle Seki'de de Bektaşi Tekkesi

mensuplarının çalışmış olduğu kanatindeyiz. Bu Tarikat mensupları, inançlarını ve

adetlerinin, yaptıkları eserlerinde yansıtmışlar, ancak, isimlerini eserlerine kaydetme­

dikleri için hangi sanatkarın neyi yapLı,ğın resbit etmek imkanından yoksunuz.

Seki-Tekke Camii (XIX. yüzyıl), Baklan-Boğaziçi Eski Cami (1878) veGüney

Belenarddıy Köyü Cami'(1885) lerindeki ortak hususiyeller sebebiyle, üç yapıyı da,

bölgede gezgin olarak bulunan Bektaşi Tekke ve Tarikat mensubu bir gunıp sa­

natkann resimiemiş olduğunu düşünüyoruz.

SUMMARY

The Tekke Mosque, seki-fethiye, Turkey, was built in XIX. Century. The

foundcr and architect of this mosque is unknown.

ln fact from the architcctural point of vicw it is not that important. What att­

racts us is the fact that üs intcrior and narUıex wall painlings which shows the char­

acteristizs of traditional miniature art, ralher than its architectural characteristics.

37 B. Karamağaralı, .,Anadolu·da XII-XIV. asırlardaki Tarikat ve Tekke Sanatı Hakkında .. , A.Ü.

flfıhiyal Fakililesi Dergisi. C XXI, Ankara-1976, s. 248; Muhammed Siyah Kalern'e Atfedilen Min­yaıürler, Aııkara-1984, s. 68-69.

38 İlhan Akçay. ,.Abdal Musa Tekkcsi .. , \'ll. Türk Tarih Kongresi, Ankara 25-29 Eylül 1970 Kongreye

Sımulan Bildiriler, !.C., Ankara-197.2, s. 362.

336

Seki Tekt<e Camii ve Tarikat ve Te kk e Sonatı ile Ilişkisi Üzerine

These paintings that co ver all the surfaces consisı. of, especial!y, flowers, ivy,

plants and symbolic motifs, which are quite common in this period, that is XIX.

Century.

In Harim, the most attractive paintings are that of Kabe, Paradise, Heli and

mystical symbols.

Some of the flowers usedin the paintings such as rose-bunch, gillflower, pop­

PY, tulip, pomegranate, and single tree are im portant because of the ir mystical mean­

ings.

In tradational Turkish architectural ornamentation flower and plant design and

compositions play an important role. But, in these wall pairttings were not used hu-, man and animal figures.

Consedering symbolic and mystic meanings of the wall paintings, we think

that these pictures is on the line of traditional miniature art under Western influences

. by Bektaşi Dervishes.

.· 337.

,. t4Iş. Gör. Flernzi DURAN

' '

1. Resim: Fetlıiye-Seki Bucağı Tekke Camii, Kuzeyden görünüş

2. Resim: Tekke Camii batıdan görühüş

338

Seki Tekke Camii ve Tarikat ve Tekke Sanaiı ile Ilişkisi Üzerine

3. Resim: Tekkc Camii, kuzey-batıdan görünüş

4. Resim: Tekke Camii, çitakfı.ri tavan süslemeleri

339

Ars,. Gör. Remzi DURAN

5. Resim: Tekke Camii, tavan göbeği

6. Resim: Tekke Camii, Mihrap süslemeleri

340

V) ..,.. ,_.

8. Resim: Tekke Cami, Vaaz kürsüsü 7. Resim: Tekke Camii, Kabe tasviri

ff? ;:::~ ~ (j) "F "F (j)

() o 2. < (j)

s ~

]i;' o -+

< (i)

ID' "F "A (0 (/)

o ::ı o ::;:;-

([)

,:w· "A ~E C• N (j) ~

~·

Arş. Gör. Remzi DURAN

' ~ ' c.

.. ~

l c

,.ô ,.ô 1

E-

E " <ı,

!:i:: ' o ,..,

342

Ss~ Te kk e Camii veT arikat ve Te kk e Sonatı ile Ilişkisi Üzerine

11. Resim: Tekke Camii, Harimden (kuzey-doğu) görünüş·

12. Resim: Tekke Camii, Harimden (Kuzey) görünüş

343

DUR/~N

.~'""''"''"' TerJce Camii, Harimden (kuzey-batı) görünüş

14. Resim: TelrJce Camii, Hariminden (kuzey-bail) gönüTüş

Seki Tekke Camii V8 Tarikat ve T,skke Sanatı ile Ilişkisi Üzerine

16. Resim: Telc.ke Camii, Harimden (batı) görünüş

345

/'ırş. (;ör RemzJ DUFIAN

17. Resim: Tekke Camii, Son Cemaat Mahalli (doğu)

18. Resim: Tekke Camii, Son Cemaat :Mahalli

346

w ,..,_ -ı

20. Resim: Tekke Camii, Son Cemaat Mahalli (güney) ~'' ıt~~.:li:~;;:~~~i.ıijE~~~~~i_if1'$~~rj~i:iJ~~~~~t~~~~fl1,:r.JJ~~~~~~t-cii~.;;, :;o;;,o.-.. ·---~-~,...~.P:"'"""'""'"""'"~"'-:

19. Resim : Tekke Camii, Son Cemaat xviahaili (güney)

i6' 25:

~ "A "A <D o o 3 < <D

ci ~

IT -+

< <D --1 <D "A "A <D (fJ

o ::ı o :::!"

(])

~ ~: C•

~ ::!. :ı (])

Arş. Gör. Rernzi DURAN

21. Resim Tekke Camii, Son Cemaat Mahalli (balı)

Seki Tekke Camii ve Tarikat ve Tekke Sanatı ile Ilişkisi Üzerine

1 1 i

1 . ı . ( 1 . 1

1 .

. 1 1 .. 1 . 1 • 1 • ı

i 1 . . ' ı

-·

.. . '

. . . , tJ . ,, ' ,,

..... t

E C'?

....--

Oc·

--c ((J -a...

·-E o o Q) ~ ~

~ • --~ Q)

-;-i~· :---~~~=--_--_=-_-=_--_-_a_-_--_--_--_--_:_:=_=::o_=_--_--=-_:-=-_---_--=-_=--_· ----,-----Jn 1 i il -

Şekil 1: Seki -Te kk e Camii Planı

349