Amaaratrmalarmdankanbykbulu Schopenhauer' di. . .Evrenintemellerindeher eyineniyiolmadngrenenazbirfilozof vard...Schopenhauer'inkaranlkdnyaresmini tamtamnaonayladm;amasorunagetirdii zmonaylamadm... C.G. Jung Schopenhauer' inbireylerkonusundasyle-dikleri-onlarnkr bir varolma,esenlik isteinin dilegeliiolduu-imdit mdnyadakitoplum-sal,siyasal,rksal gruplarda gzle grnroluyor. Onunretisinin bana gereeuygunbirdnce gibigrnmesininbirnedenidebu.Yanlsama-lardanbamszoluuonunaydnlanmpoli-tikalarlapaylatbirey.DnyannSchopen-hauer' inkilerdendahafazlagerekduyduupek azdncevar.-Toptanumutsuzluklayzletik-leriiinbakaumutlardandahafazlasnbilen dnceler. MaxHorkheimer zgnad:DieWeltalsWilleundVorstellung Yazar:Ar t hurSchopenhauer Yaynt ari hi :1844 evi r men:Leventzar Redakt r :Mnevverzgen ISBN978- 975- 92791- 4- 1 BiblosKitabeyi,Copvr i ght2009 Bt nhaklarsakldr. BasmYeri:zalMat baas-st anbul 2.Basn2009 BiblosKitabevi/Yavnlar Al t parmakCad.No: 86BURSA Tel :224-2237195 bi bl oski t apC' gmai l . com evirmeninSz. Schopehauer' inbayapt"stemeveTasarmOlarak Dnya"nn (Die WelltalsWilleundVorstellung)Trkede olmamas,birokkiigibibenimiindekanksanmbir eksiklikgibiydi.DnrnneminiJungokumalarm srasndadahaiyifarkedipkitabevirmeyeyneldim. Neki,metindekidipnotlarn,eskia,ortaadnr-lerinden,yeniakaynaklarndanyaplanalntlarnok fazlaolduunugrdm.Ayrcafilozofbirkonuyugenel-liklebirdenfazlarnekleaklam,yinelemelerden kanmamt.Kant,Fichte,Schelling,Hegel,Scleimacher gibifilozoflarlahesaplamayaayrlmblmlerokurun Schopehauer'inbuyaptndakianatemalarnizlemesini alabildiinegletiriyordu.Bunlar,Schopenhauer' in yaamboyuncaveripveritirdiiokulfelsefecileridn-dakalangeniokurkitlesiiinkitabcaydrcklacakt. BunedenleksaltlmbirmetniTrkeyeevirmeyi uygungrdm.Byleceyaptgenibirokurkitlesine almoldusanyorum. Budurumdabileokurelindekikitabn"etinbirme-tin"olduundanhikukulanmasn.Kitabnsunduu aydnlhaketmekiinoldukabykbiremekverme-sigerekecek.Kitabakendinivermeyenbirininondanbir eyalmasolanakszgibi. "stemeveTasarmOlarakDnya"hemadapsiko-lojiyehemdeadafelsefeyenemlikatksolanbir yapt.Nietzsche,Wittgensteingibifilozoflar,Freud,Jung gibipsikanalistler,WagnergibisanatlarSchopenhauer' -denyleyadabyleetkilenenlerdenbazlar.Onun etkilendikleriiindeennemlikiiKantobagerek. BununlabirliktefilozofunnemlibirzelliideDou felsefesiniilkkezBatfelsefesindezmsemiolmas.Bir orkestrasyonharikassaylanbuyapttaanatemann 3 "birlik"okluusylenebilir.Kitapkendindeistemeolan tekdnyaolduuanlaynadayanyor.Buisteme,belli kalplararaclilebilenznenintasarmndadnyaya dnyor.Amakitaptayeralan,bilgifelsefesinden etie,sanatagenileyengrlerkonusundadahafazla bireysylemekbuyaznn,evirmeninamacnaacak-tr. "Wille" szcnistemediyeevirdim.Trkedebu szckarlamakiinisten,istem,irade,isteksz-ckleridevar.Bunlariktisat,psikolojigibibilimlertara-fndandakullanldiin;metindedorudanistenci, isteikarlayankullanmlarzatenolmasnedeniyleben istemeszcnyeledim. Leventzar 4 BRNCKTAP Tasarmolarak Dnya BRNCYN Yetersebepilkesinebaltasarm: Deneyilebiliminnesnesi. ocukluundankdauyanarkadam! Jean-JacquesRousseau 1."Dnya,benimtasarmmdr'."Bu,yaayan,bilen hereyiingeerlibirdoruluktur.Gelgelelim,budo-ruluudnlmolmaya,soyutbilinceancakinsan getirebilir.nsanbunugerektenyaparsa,ondafelsefi yarggcgelimiolur.Ozamandainsaniinunlar aklk kazanr,kesinleir:O,gnei,yeryznbilme-mekte,yalnzcagneigrengz,yeryznduyumsa-yanelibilmektedir,onukuatandnyaolsaolsatasarm olarakvardr-akas,dnya,ancakbakabireyle ilikisiiinde,tasarmkavrayanbiriyleilikisindevardr, budakendisidir. Apriorisylenebilenbirdorulukvarsaodabudur. nkbudoruluk,olanakl,dnlebilirbtndeney-lerinkalbndilegetirir.O,btntekilerden,zaman-dan,uzamdanyadanedenselliktendahagenelbirkalp-tr;nktekilerinhepsionugerektirir.Yetersebep 7 ilkesininoksaydazelbiimiolduunukabulettiimiz bukalplar,yalnzcatasarmlarnbellibirsnfiingeer-lidir.Oysa,zneilenesneayrm,btnbusnflarn ortakkalbdr.O,soyutyadasezgisel;safyadagrgl hertasarmnaltndaolanakl,kavranabilirolduutek kalptr.Dolaysylaundandahakesinbirdoruluk yoktur,btntekilerdendahabamszolan,enaz kantlamagerektirendorulukudur:Bilmebakmndan btnvarolanlar,-akastmdnya-ancakzneyle ilikisinde,alglayannalgsylailikisindenesnedir,tek szckle,tasarmdr.Elbettebugemiintmndedo-ruydu,geleceintmndededoruolacaktr.Knuzak-takiiindoruolduugibiyaknda,neredeyseavucu-muzuniindeolaniindedorudur.nk,bu,uzam ilezamannkendisiiindorudur.Buayrmlar,ancak onlarniindedoar.yleyadabylednyayaaitolan yadaolabilenherey,kanlmazbiimdeundanetki-lenir:O,znetarafndankoullanr,yalnzcazneiin vardr.Dnya,tasarmdr. Budorulukhideyenideildir.O,Descartes'inorta-yakoyduukukucudncelerdeikindi.Gelingrn kiondankesinolarakilkkezBerkeleyszetti.retisi-ningerikalanzamannsnamasnadirenemesebile, onunfelsefeyebuyndekihizmetiunutulmayacaktr. Kant'nilkyanl,builkeyiyadsmakt.teyanda,bu doruluk,Hindistan'nbilgekiilerinceokoknce saptanmt.nk,o,Vyasa'yabalananVedantafelse-fesinintemelilkesiniortayakoyar.SirWilliamJones, asyallarnfelsefesizerinesondenemesinde(Asiatic Researches,ciltv,s.164)bunugstermektedir:"Vedanta okulununtemelilkesi,zdeinvarlnakarkmaya, akaskat,iinegirilmez,yerkaplayaneyiyadsma-yadayanmaz(bunuyadsmakdelilikolur).Tersinebu retinintemelilkesi,zdeeilikingzdeanl ay dzeltmee,zdeinansalalgdanbamszbirz olmadn,varolmailealglanabilirolmannbirbirinin yerinegeenterimlerolduunuilerisremeedayanr. Buszler,deneyselgereklikleakntasarmsalln 8 badatnbolbolanlatr. Ozaman,builkkitapta,bizdnyaysaltbuynnden, tasarmolduukadarylagznnealacaz.Dnyay yalnzcakendidncesisayanbirininiinde,bukonuda birikircikvardr.Buikircik,ona,doruolupolmamas biryana,bugrntekyanlolduunuanlatr;bu grnbirtakmkeyfisoyutlamalararaclileortaya karlmolmasgerektiinisyler.Genedeobizim kendimizihibirzamankurtaramayacamzbirvarsa-ymdr.Bugrntekyanll,bundansonrakikitapta-kibirdorulukladengelenecektir.O,bizimburadayola ktmzdoruluklsndekesin,dorudandeildir. Bizi budoruluaancakderinbiraratrma,dahazorbir soyutlama,deiikolanayrma,zdeolanbirletirme gtrebilir.Bu,sayguyandrannemlibirdoruluktur, korkuvermesebileherkesiinciddi,kendinegetirici olmaldr.O,herkesin,herbirimizin,"Dnyabenim istememdir."diyebilmesini,zorunluolarakdademesini gerektirir.Gelingrnki,imdilik,builkkitapta,olanca dikkatimizi,onudatmadandnyannbilinebilirynne vermeliyiz.Buyn,aratrmannknoktasdr.Buna gre,hangibiimdevarolurlarsaolsunlar,btnnesne-lere-aadadahaayrntltartacamzgibikendi gvdemizebile-yalnzcatasarmlardiyebakmaktan, onlaryalnzcatasarmlardiyeadlandrmaktanekinme-yeceiz.Bizbyleyaparak,herzamanolsaolsaonu tekiynkuranistemedensoyutlarz.(Dahasonra bununherkesekesingrneceiniumuyoruz)nk, dnya,birynylebatanbaatasarm,tekiynile debatanbaaistemedir.Gelgelelim,buikisindenbiri olmayanbirgereklik,kendindenesne,birdnsoyut birrndr(Yaptnnakiinde,Kant'nkendinde eyibile,neyazkkiyozlamt.).Onufelsefededoru kabuletmek,aldatcbirbataklkyakamozunugerek diyebellemektir. 52.Hereyibilen,hikimsetarafndanbilinmeyen, znedir.Bunagrede,o,dnyanntaycsdr,btn grnglerin,btnnesnelerinkouludur(akas, 9 geneldir,varlherzamanncedenkabuledilir).nk, varolannevarsa,zneiinvardr.Bilgininnesnesiolma-dsrece,bildiisreceherkeskendinibuzneolarak bulur.Gelgelelimkiiningvdesibirnesnedir.yleki, bubakasndan,gvdeyedetasarmderiz.nk, dolayszbirnesneolsabile,gvdenesnelerarasndabir nesnedir,onundanesnelerinuyduuyasalarauymas gerekir.Btnalgnesnelerigibi,odabilgininkalplar olanuzamilezamanniindedir,oklukdaonlararacl-ylavardr.Tersine,bilenzne,hibirzamanbilinmez, o,bukalplaragirmez.Neki,bukalplarherzaman zneyigerektirir.Byleceondaneokluknedeoklu-unkart,birlikvardr.Bizonuhimihibilmeyiz, ancakherhangibireyonabilinir,obilendir. yleyse,tasarmolarakdnyann,bizim,dnyann imdilikgznnealdmztekynnn,zndeiki zorunlu,ayrlmazyarsvardr.Onunbiryarsnesnedir. Nesneninkalplaruzamilezaman,bunlararaclylada okluktur.Tasarmolarakdnyanntekiyarsznedir. O,uzamlazamandadeildir,nkzne,alglayanher varlktabtndr,blnmemitir.yleki,alglayanbiri, varolanmilyonlarcakiinintamolarakyaptgibi,nes-neylebirlikte,tasarmolaraktmdnyaybtnler.Gelin grnki,bualglayankiisavrulupgiderse,tasarm olarakdnyadaolmazolur.Dolaysylabuyarlard-ncedebileayrlamaz.nkbuikisindenherbirinin tekiaraclyla,tekiiinanlam,varlvardr.Bunla-rnherbiritekiilevardr;tekiyledeyokolur.Onlar birbirinidolayszcasnrlar,nesneninbaladyerde znebiter.Btnnesnelerinzndeolan,dolaysylada genelgeerolankalplar-uzam,zaman,nedensellik-nesneninbilgisiyokkenbileznedenyolakarakortaya koymamz,tamolarakbilebilmemizbusnrlamann karlklolduunugsterir.Akas,Kantdilde,bu kalplarbilincimizdeapriori(deneydennce)bulunur-lar.BunubuluportayakarmasKant'ntemelbaarla-rndanbiridir,stelikpekbykbirbaardrbu.Ben bunudahailerigtrerekunuilerisryorum:Yeter 10 sebepilkesi,nesneninbizimaprioribilincindeolduu-muzbtnbukalplarnnortakanlatmdr.Dolaysyla, saf,aprioribildiklerimizinhepsi,builkeninieriinden bakabireydeildir,builkedenkanlardanbakabir eydedeildir.Bizimkesin,aprioribilgimizintm ondaierilir."YeterSebeplkesininDrtKkzerine" adldenememde,herolanaklnesneninbuilkeyenasl balandnayrntsylagsterdim.Akas,orada,nes-nenin,biryandanbelirlenen,biryandanbelirleyenola-raktekinesnelerlezorunlubaolduunuotayakoy-dum.Buokgenibiruygulamadr.ylekinesneler tasarmolduklar,dahafazlasolmadklarlde,btn nesnelerinvarlnntm,onlarnbirbiriilezorunlu ilikisindentrer;yalnzcabuilikideierilir.Dolaysyla nesnelerinvarlbtnbtngrelidir.Ancak,buko-nudadahasonradahaokeysyleyeceiz.'[...] 3.Tasarmlararasndakibalcaayrmsezgiseltasa-rmlarilesoyuttasarmlararasndadr.Soyuttasarmlar, tasarmlarnyalnzcabirsnfn,akaskavramlarolu-turur.Bunlar,dnyadayalnzcainsannmlkdr.Soyut tasarmlarayeteneklioluu,insanbtnhayvanlardan ayrr.Buyetenek,herzaman,usdiyeadlandnlageldi. Dahasonrabusoyuttasarmlarbalbanaelealacaz, ancakdahanceyalnzcasezgiselolantasarmlarkonu-sundakonumalyz.Bunlartmgrnrdnyayyada btndeneylerintoplamn,deneyinolanaklolduu koullarlabirliktekapsarlar.DediimizgibiuKant'n nemlibirbuluudur:Grnrdnyannbukoullar, bukalplar-yanionunalglanmasndakiengeneley, onunbtngrnglerindeaynbiimdeortakolan 'Schopenhauer' i nyetersebepilkesindenanladncel i kl e biliselbirkalptr.Duyularmznieriibuilkeylebalanr, rgtlenir.Byl ecebuilkeeylerindzenlidnyasnalgla-mam zolanaklklar.Dnrilkenindrtbi i mdeilediini ilerisrer1-Nedensellikyasas:Birnedenvarsabunubiretki izlemelidir.2-Mantksalilke:Birnclvarsabunusonuizle-melidir.3-Uzam-Zamanileilgiliilke.4-Gdl emeilkesi:Bir gdvarsabireyl emol tayakar. 11 zamanileuzam-ieriklerindenayr,kendibalarna alndklarndabile,soyutolarakdnlmeklekalmaz aynzamandadorudanalglanrlar.Bualg,deneyden yinelenmearaclilealnanbirdlemtrdeildir;o deneydenbsbtnbamszdr.ylebamszdrki tersinedeneyonabalsaylmaldr.nkuzamile zamannitelikleri,aprioribiralgdabilindikleriiin, btnolanakldeneylerdeyasalarolarakgeerlidir.Bu trbirdeney,heryerdebuyasalarauymaldr.Yeter sebepilkesizerinedenememde,uzamilezamanzel, bamszbirtasarmlarsnfolarakelealdm.nk onlarsaf,ierikeboolarakalglanrlar.imdiduyusall-ngenelgeerkalplarnnKanttarafndanbulunmu olanbunitelii-kendibalarna,deneydenayrolarak alglanabilmeleri,yanlmazlkniteliiolanmatematiin dayandyasayagrebilinebilmeleri-kesinlikleok nemlidir.Gelgelelim,uzamilezamannbakabirnitelii bundandahaazdikkatekicideildir.Yetersebepilkesi nedensellikiledevindiricininyasasolarak,deneyi,yar-gnntemelininyasasolarakdadnceyibelirler.O, buradabenimvarlntemeliadnverdiimpekzelbir biimdegrnr.Bu,zamandaonunanlarnnartardal-dr.Uzamda,uzamnparalarnnkonumudur.Bu paralarbirbirinisonsuzadekkarlklolarakbelirler. Giriniteliindekidenemeden,kalplarnneitliliine karn,yetersebepilkesininieriindekitamzdelii akagrmolanbiri,unadainanacaktr:Bukalpla-rnenyalnnbilmekkiininkendisininenderindoas-nkavramasbakmndannemlidir.Bizyetersebep ilkesininenyalnkalbnnzamanolduunukabuledi-yoruz.Zamandakihernokta,ancakbirncekinoktay, kendibabasngidermesi,sonradakendisininabucak giderilmesikouluylavarolur.Gemilegelecek(onlarn ieriklerininsonularnaaldrmazsak)birdgibibotur. imdi,onlarnarasnda,genilii,sresiolmayanbirsnr izgisiolarakuzanryalnzca.Benzerbiimde,yeter sebepilkesininbtnkalplarndaaynboluubulaca-z.Uzamilezamann,buikisinintmieriinin,greli 12 birvarlolduunugreceiz.Akas,nedenlerile devindiricilerden kaynaklananlarntmnnvarlgre-lidir.Bunlar,ancakkendilerigibiolanaraclile,kendi-lerigibiolanlariinvardr.Srakendilerinegeldiinde yalnzcaonlarkadarkalcdrlar.Bubakasnnz eskidir.Herakleitoseylerinbengiakndanyaknd. Platonnesneyi,hepolagelenamahivarolmayandze-yineindirgedi.Spinozaonuyalnzbanavarolan,kalc olanbiriciktznyalnilineidiyeadlandrd.Kant, byle,akasancakgrngolarakbilineni,kendinde eyinkarsnakoydu.SonolarakHintfelsefesinineski abilgeliiunuaklar:"OMy'dr,aldatmannpee-sidir.Bupee,lmlleringzlerinirteronlarabir dnyagsterir.Kiibudnyavardrdadiyemezyoktur dadiyemeznkobirdgibidir.Kumdaparlayan, gezgininuzaktansusandgngibidir;yadao yereatlmbiripparasdrdagezginonuylansanr." (BubenzetmelerVedalarda,Puranalarnsayszbl-mndeyinelenir).Nevarki,btndnrlerinanlat-makistedii,sznettiibizimuandagznne aldmzdanbakabireydeildir-Yetersebepilkesine bal,tasarmolarakdnya... 4.[...]Nesnegeneldeyalnzcazneiin,znenin tasarmolarakvarolur.Bunungibi,tasarmlarnherzel snf, znedekialglamayetisiadverilenaynlde zelbirnitelikiinvarolur.Kantkendilerindebokalp-larolanuzamlazamannbuznelbalana,safduyu-sallkdedi.BuyoluaanKantolduuiinbuterimi alkoyabiliriz.Gelingrnkibuterim,tamyerindede-ildir.nkduyusallkzdeingrr,gerektirir.(Bu ikisiaynokluundan)zdekilenedenselliinznel balaanlamayetiidir,o,bundanbakabireydeil-dir.Nedenselliibilmekanlamayetisininbirilevidir, biricikgcdr.Bykbirgtrbu,niceeyi,katkat uygulamaykucaklar.Genedebtnbelirlemelerinde amazbirzdeliivardr.Tersine,hertrlnedensellik, bylecebtnzdekler,dolaysyladagerekliintm, yalnzcaanlamayetisiiin,anlamayetisiaraclile, 13 anlamayetisindevardr.Anlamayetisininilk,enyaln, hepbulunanbelirii,gerekdnyannalgsdr.Bu, btnyleetkidenyolakaraknedenibilmedir.Dolay-syla,btnalglaranlamayetisiileilintilidir.Genede, herhangibiretki,birizlenimdorudansaptanmasa, bylecebirbalangnoktasolarakhizmetetmese, anlamayetisialgyahibirzamanulaamazd.Nekibu hayvansalgvdelerzerindekibiretkidir.yleyse,bu hayvansalgvdeler,zneninaracsz,dorudannesnesi-dir.Btntekinesnelerinalgsonunlaolanaklolur. Herhayvansalgvdeninyaaddeimelerdorudan bilinir,akasduyulur.Buetkilernedenlerinegeri gtrldnde,nedenlerin,nesneolduuortayakar. Bubasoyutkavramlarnsonucudeildir,dnmeden domaz,keyfidedeildir,tersinedorudan,zorunlu, kesindir.O,safanlamayetisininbiliselyntemidir. Onsuz,algdaolmazd,oolmasadolaysznesneden geriyeyalnzcanesnenindeiimlerineilikindorudan aracsz,bn,bitkimsibirbilinkalrd.Budeiimler, istemeiinacyadahazolarakanlamlolmadka,bt-nyleanlamszbirbiimdebirbiriniizlerdi.Naslgnein domasylagrnrdnyagznneseriliyorsa,anlama yetisidayalnbirileviylebirrpdabubelirsiz,anlam-szduyumualgyadntrr.Gzn,kulanyadaelin duyduualgdeildir:Oyalnzcaveridir.Dnya,ancak anlamayetisisonutannedenegetiindenmzdealg olarakdurur.Dnyaozamanuzamdayerkaplar,biimi deiirken,zdeiherzamankalcolur.nkanlama yetisi,zdeeilikintasarmda,akasgereketkinlikte uzamilezamanbirletirir.Tasarmolarakdnyaancak anlamayetisiaraclilevardr.Benzerbiimdednya yalnzcaanlamayetisiiinvardr.1...1 ocuklarngrmeyirenmesreci,krdoanama grmeyetisis o n r a d a nameliyatlaonarlanlarngrmeyi renmesreci;bizim(ikigzle)iftduyumsadmz tekolarakgrmemiz;duyuorganlarnnolaanyerleri deitirildiindeiftgrmeileiftdokunmaolmas; gzdekiimgeleritersevrilsebilenesnelerindzgrn-14 mesi;dardakinesnelererenkyklemek,oysarengin gznetkinliininbiriileviolmas,kutuplamaaracl-ilebirblmlemeolmas,sonolarakdastereoskop-' tnbunlar,algnnsaltduyulardangelmedii,aklile, akassonutannedeninanlalmasylaeldeedilensaf bilgiyleilikiliolduukonusunda,salam,karklmaz kantlardr.Sonutaalg,nedensellikyasasngerektirir. Btnalglarbununbilgisinedayanr.Onunbirincil,tek olanasayesindebtndeneyimlerdenedenselliin bilgisinedayanr.Bununkartolangr,nedensellik yasasnailikinbilginindeneydengeldiigryanltr. BuHume' unkukuculuudur.Szkonusukukuculuk, lkin[Kant'n]busavilertld.[...! 9-Kavramlarayrbirtasarmlarsnfoluturur.Bunlar yalnzcainsanusundavardr,imdiyedekgznnde tuttuumuzalgtasarmlarndanbatansonafarkldr. Dolaysyla,drstkonuursak,onlarndoasnailikin apakbilgiyehibirzamanulaamayz.Onlarndoas bakmndan,olsaolsasoyut,tutarlolmayanbirbilgiye ulaabiliriz.yleyse,deneydenalgtasarmlarndanolu-angerekddnyaanlalrsa,kavramlarndeneyle dorulanmalarnyadaalgnnnesnelerigibigznne yadaimgelemegetirilmeleriniistemeksamaolacaktr. Kavramlaralglanamaz,olsaolsadnlebilir,yalnzca nsanlarnkavramlararaclilerettiietkilergerekten deneyinnesneleridir.Dil,bileisteye,tasarlayarakeylem, bilim,bunlardankaynaklananlarntmbutretkilerdir. Ddeneyinbirnesnesiolarakkonumayetisiokkap-samlbirtelgraftanbakabireydeildir.Butelgrafkeyfi mleribykbirhzla,bykbirustalklailetir.Pekibu mlernaslanlamyaratr?Onlarnaslyorumlanrlar?Biri konuurkenbizonunszlerini,imgelemdeoandaresim-leremidntryoruz?mgelemyldrmhzylagemi-euupszcklerinakna,dilbilgisiekimlerinegre onlarbirbirinebalayp,devindirip,biimlerinideitirip ayrntlolarakonlarnresminimiiziyor?yleysebizbir konumaydinlerkenyadakitapokurkenkafamzdakim bilirnaslbirkargaaoluyordur.Amagerektebyle 15 olmaz.Konumannanlamdorudan,akseikkavra-nr,geneldedlemlerbuiekarmaz.O,usunusla kendiyetkialaniindekonumasdr.Onunilettikleri, aldklarsoyutkavramlardr,algdabulunmayantasarm-lardr.Bunlarbirkereoluturulurherzamaniingeerli olurlar.Saylardaoldukaazdr.Genedegerekdn-yadakisaysznesnenintmnsarpsarmalar,ierir, temsilederler.Bu,konumaorganolsabile,bizimle ortakalgtasarmlarolsabilebirhayvannhibirzaman konuamamasnnnedeninikendibanaaklar.Szck-lerznelbalausolanbellibirtasarmbeinigs-terdiklerindenonlarhayvanlarabireydemez,szler hayvanlariinanlamszdr.Dolaysyladil,bizimakldan kaynaklandndndmzbtntekibelirmeler gibi,insanhayvandanayranhereygibi,butek,yaln enin,dilinkaynaolmasylaaklanabilir:Bue kavramlardr,algdatemsiledilemeyensoyuttasarmlar-dr,onlaruzamilezamandageneldir(bireyseldeildir). Ancakzeldurumlardakavramdanalgyageeriz,algda kavramlarntemsilcileriolarakimgelerkurarz.Gel-geldim,imgelerhibirzamankavramlarnhakknver-mez.[...] imdi,kavramlaralgyailikintasarmlardantemelde farklolsada,kavramlarnonlarlazorunlubirilikisi vardr.Algtasarmlarolmasakavramlarbirhiolurdu. yleysekavramlarndoasilevarlnntmnbuiliki kurmaktadr.Dnmezorunluolarak,algnnzgn dnyasnnbirkopyas,biryinelemesidir.Genedebt-nylebakabirierikiinde,zelbirkopyatrdrbu. Dolaysyla,kavramlar,pekdorubirbiimdetasarmla-rntasarmlardiyeadlandrlabilir.1...) 16 BRNCKTABAEK dealizminBakAs "Dnya,benimtasarmmdr."klid'inbelitlerigibi, herkesinanladndahemendorusaymasgerekenbir nermedir.Oysaherkesinduyarduymazanladbir nermedeildir.Buanlayakabilincegetirmesi,onu idealolanlagerekolannilikisi-akaskafadakidn-yannkafanndndakidnyaylailikisi-sorunuyla balantlandrmas,trelzgrlksorunuylabirlikte Yeniafelsefesininayrcniteliidir.nsanlarancak binlerceylsaltnesnefelsefesiileuratktansonradn-yaybirbilmeceyeeviren,durupdnmemizeyolaan niceeyarasndaununilksradaolduunubuldular:Ne denlilyegelmez,neldekocamanolursaolsun, budnyannvarl,birtekipliebalyd:Akas,o indevarolduuuandakibilincebalyd.Dnyann varltersineevrilmeyecekbiimdebukoulabaldr. Bukoul,btngrglgerekliekarndnyaya,tasa-rmolarakvarolmannmhrnbasar.Buyzdenda saltgrngolarakortayakmannmhrnbasar. Sonuta,dnyannenazndanbubakmdan,dgrme-eyaknolduu,dgrmeyleaynulamagirdiikabul edilmelidir.Beyin,uykusrasnda,btnylenesnel, alglanabilir,hattaeleavucagelirbirdnyaygzlerimi-zinnnegetirir.Onunuyanksaatlerimizinnesnel dnyasnsunmadadaaynldebykbirpayolsa gerek.nkbuikidnya,zdeklerideiikolsabile, genedeaynkalptankmtr.Bukalpustur,beynin 17 ilevidir. Descartes,butemeldoruluungerektirdiikertede dnmedzeyineulaanilkkiiolsagerek.Sonuta, Descartesbudoruluu,geiciolarakskeptikkuku biimindeolsada,felsefesininbalangnoktasyapt.O, cogitoergosum'u[Dnyorumyleysevarm.]tek kesinlikdiyealarak,geiciolarakdnyannvarlnbir sorunsayarak,hertrlfelsefeninzl,biricikk noktasnbuldu.Bu,aynzamandafelsefenindoru odayd.zcekanlmazbiimdeznelolanbuodak, bireyselbilintir.nkyalnzcabireyselbilindoru-dandr,dorudanolarakkalr,bakaherey,neolursa olsun,onunaraclilevardr,onunlakoullanr.Dolay-sylada,bakahereyonabaldr.Pekdorubiimde, Descartes'e,Yeniafelsefesininkurucubabasdiye baklr.okgemeden,aynyoldadahadailerigiden Berkeleygerekidealizme,akas,ubilgiyeulat: Uzamdayerkaplayandnya(akasgenelde,nesnel zdekseldnya),buniteliiyle,yalnbiimde,saltbizim tasarmmzdavard.Buniteliiilednyayahertrl tasarmdanayr,bilenznedenbamszbirvarolu yklemekyanltr,gerektesamadr.Berkeley'intm felsefesini,bupekderin,eksiksizgrkurar.Berkeley, felsefesineverilmesigerekenhereyivermitir. Bundantr,gerekfelsefe,herzamanidealistolma-ldr.Drstolmakiinolsaolsabyleolmasgerekir. nkundandahakesinbireyyok:Hibirinsan, kendisiniondanfarklolaneylerledorudanzdele-tirmekiinkendiderisinindnakmamtr.Onun kesinbilgisini,buyzdendedorudanbilgisiniedindii herey,kendibilincindedir.yleyse,bubilincindnda dorudankesinlikolamaz.Amabirbiliminilkilkesi bylebirkesinlikolmaldr.Bakabilimleringrglbak asndannesneldnyaykesinverilibireysaymakpek dorudur.Gelingrnki,bu,felsefeninbakasna uygundeildir.Felsefedoasgerei,ilkece,kkene gitmelidir.Yalnzcabilindorudanverilmitir.yleyse felsefenintemelibilincinolgularylasnrldr.Akas, 18 felsefe, znde idealisttir. Gerekilik, olgusallkhavalarndakendisinikabaan-lamayetisinebrakr,dpedzkeyfibirvarsaymdanyola kar.Hu yzden de uydurmadr. nk tam da ilk ger-ei,akasbildiimizhereyinbilinteolduunu grmezdengeliryadayanllar.eylerinnesnelvarolu-ununbirznetarafndankoullanmolmas,nesnelerin znenin tasarmlarolmas,sonutadanesneldnyann olsaolsatasarmolarakvarolmasbirvarsaymdeildir. Bubirretideildir,tartmayaratmakiinortayaatl-mbirparadokshideildir.Bu,enkesin,enyaln doruluktur. Onun ok yaln olmas, olsa olsa tannmas-ndahadazorlatrr.eylerkonusundakibilincinilk elerinegeridnmekiin,herkesteyeterlidnme gcyoktur.Saltk,bamszbirvaroluhibirzaman olamaz.Dorusubylebirvaroluhimihi dnlemez. nk, nesnel olan, bu nitelii ile, znde herzamanzneninbilincindevardr.Dolaysylanesne, znenintasarmdr,sonutazneyle,tasarmlamakalp-larylakoullanmtr.steliktasarmlamannbukalplar zneye baldr, nesneye ait deildir. Hibirbilinlivarlkolmasa bilenesnel dnyann varo-lacailkbaktasugtrmezbirdorulukgibigrnr. nkbu,genelde,iindekielikileraydnlatlmadan dnlebilir.Gelgelelimbusoyutdnceyianlamak istersek,akasonualgnntasarmlarndantretmek istersekilerdeiir.Budnce,(soyuthereygibi; ancakalgnntasarmlarylabirierik,dorulukelde eder.Bunagredebilenbirzneolmadannesneldn-yaytasarlamayaalrsakununfarknavarrz:Tasarla-dmzey,gerektetasarlamayamaladmzeyin tersidir.Tasarladmzey,nesneldnyayalglayan bilenzneninanlamayetisindekibirsretenbakabir eydeildir.Dolaysylaotamdadlamakistediimiz eydir.nk,bualglanabilirgerekdnyabesbelliki beyninbirgrngsdr.Buyzden,dnyannbir grngolmaniteliiilebtnbireylerinbeyinlerinden bamszolarakdavarolmasgerektiivarsaymndabir 19 elikivardr. Btnnesnelerinzndekanlmazbiimdetasarm olduunabalcakark,sesiniakseikyadabelir-sizceherkesdeduyurankarkherhaldeudur: Benimkendikiimbile,bakabiriiinbirnesne,dolay-syladaonuntasarm.Ancakten,obenimtasarmm oluturmasabilevarolacamkesinliklebiliyorum. Btntekinesnelerde,onunaklyla,onunaklnn benimleilikisigibibirilikiiinde.Dolaysylateki nesnelerdeonuntarafndanalglanmadanvarolacaklar-dr.Bukarknyantudur:imdibenimkendimi nesnesisaydmbutekitaraf,yalnzcaznedeildir,o enbatabilenbirbireydir.Dolaysyla,oolmasada, bendenbakabirbilinolmasabilezne(btnnesne-leryalnzcabuznenintasarmndavarolurlar)silinip gitmez.nkbenkendim,btnbilinlivarlklargibio znenintakendisiyim.Sonuta,gznnealdmz durumda,benimkiimvarolmaykesinliklesrdrecek-tir;amayinebirtasarmolarak,yanibenimkendibilgim-devarolacaktr.nkbenimtarafmdanbileo,hibir zamandorudanbilinmez,hepdolaylolarakbilinir; tasarmolarakvarolmak,herzaman,herdurumdadolay-ldr.Nesneolarak,akassresiolan,uzaydayerkap-layan,eyleyenolarakben,kendigvdemiancakbeyni-minalgsndabilirim.Gvdem,duyularla,onlarnsala-dverilerlebeyneiletilir,alglaycanlamayetisi,etki-dennedenegeerekileviniyerinegetirir.Byleceanla-mayetisi,gvdeyigrengzyadagvdeyedokunanel araclile,yerkaplayansresiolanbugvdeyikurar. O,uzamdakendisinibenimgvdemolaraksunar.Ama, benimvarlmla-buvarlnbylevarolmakiin, kendisinibilgisinesunacabakabirtarafgerektirme-den-eleecekdorudanbiryerkaplama,kalpyada etkinlikbanadorudanverilmez.Bunlarnegvdenin varlnailikingenelduygudanedeitekikendini bilmedeverilir.Tersine,gvdeninvarlnailikinbu genelduygu,(kendinibilmedekigibi)ancakistemeile ilikide,-akashoyadahoolmayanolarak-doru-20 danvardr.Buduygu,istemenineylemlerindeetkin olarakvardr.stemenineylemleri,dardanalglamaya kendilerini gvdenineylemleriolaraksunarlar.Buradan usonukar:Benimkendiminyadagvdeminyer kaplayan,eyleyenbireyolarakvarl,herzaman, ondanayrbilenbirvarlgerektirir.nkgvde, zndekavrayta,tasarmdavarolanbirvarlktr.Bun-dantrdeo,bakabirvarlkiinvarolutur.Gerekte obeyningrngsdr.Bubakmdanonunkendisini sergilediibeyninbenimkiyadabakabirkiininki olmasnemlideildir.lkdurumdakiininkendisibir bilenilebilinene,nesneilezneyeayrlr.Bunlar,bakt. yerlerdeolduugibiburadadaayrlmaz,uzlamazbi-imdebirbirininkarsndadururlar.Benimkiim,bu niteliiilevarolmakiinherzamanbilenbirzneye gerekduyuyorsa,bubakanesneleriindeaynlde gerekliolacaktr.Oysayukardakikarknamac, onlarnbilgidenbamsz,bilgininznesindenbamsz varlnhaklklmakt. Bununlabirlikte,bilenbirznetarafndankoullanan birvarolu,besbelliancakuzamdabirvarolutur,bun-dantrdeyerkaplayan,etkinbirvarlnvaroluudur. Ancakbu,herzamanbilineninvaroluudur,sonuta bakabiriiinvarolutur.teyandanbubiimdevar olanhervarlnayrcakendisiiinbirvarldaolabilir, bubakmdanobirzneyegerekduymaz.Gelingrn ki,bukendisiiinvaroluun,kapsamileetkinlii(bir-likteuzaydayerkaplamas)olamaz.Ozorunluolarak bakatrdenbirvarlktr,onunkikendindeeyinvarl-dr.Kendindeey,buniteliiilehibirzamannesne olamaz.yleyse,bu,yukardaortayaatlanbalcakar kabiryantolacaktr.Bunagre,szkonusukar kutemeldoruluurtemez:Nesnelolarakveri-lendnyaancaktasarmolarakvardr,dolaysylada yalnzcabirzneiinvardr. Burada,Kant'nbile,enazndantutarlkaldsrece, kendindeeyleriarasndanesnelerigznnealmadn belirtmeliyiz. nkbuonunukantlamasndankar: 21 Zamangibiuzamdabizimalgmznsafbirkalbdr, sonutaonlarkendindeeylereaitdeildir.Nezamanda nedeuzamdaolanbireynesneolamaz.yleyseken-dindeeylerinvarlnesnelolamaz,onlarbsbtn deiikbirtrdr,onlarmetafizikvarlktr.Sonuta,bu Kantilkedahaileribirilkeyigsterir:Nesneldnyann yalnzcatasarmolarakvarolduunu. dealizm,sylenebilecekhereyekarn,durmadan bakahereydendahayanlanlalr.nko,d dnyanndeneyselgerekliininyadsnmasdiyeyorum-lanr.Buyzdendurmadansaduyuyabavurulur.Bu birokbiimde,klktagrnr.rneinskookulunun 'temelinancnda'yadaJacobi'ninddnyanngerekli-ineilikininancndaortayakar.Ddnyakendisini, hibirzaman,Jacobi' ninresmettiigibisaltgvenedayal olarakvermez.Bizonusaltiyiinanlakabuletmeyiz.O kendisinineyseoolarakverir,yapacamdediinide hemen,dorudanyapar. Tersinegerekidealizm,grgldeil,zellikleakn-dr.Bu,dnyanngrglgerekliinedokunmaz.dea-lizm,hernesnenin,bakadeyile,grglolarakgerek olann,znetarafndanikikezkoullandnilerisrer. O,ilkinzdekselolarakyadageneldenesneolarak koullanr.nk,nesnelbirvaroluancakbirzneyle balantiinde,buznenintasarmolarakkavranabilir. kincisi,nesnebiimselolarakdakoullanr.nk nesneninvarlnnkipiyadabiemi-onunuzama, zamana,nedensellieuygunolarakalglanmas-zneden kaynaklanr,znedehazrlanr.Dolaysyla,Kant'nidea-lizmi,geneldenesneyleilgilenenyalnyadaBerkeleyci idealizmiyakndanizler.Kant'nidealizmi,zellikle, nesnelvaroluunverilikipiyle,biimiyleilgilidir.Bu idealizm,zdekseldnyanntmnn,uzamdayer kaplayancisimleriylebirlikte,zamanaraclilenedensel ilikiiindeolduunu,hereyinbuilikiyebalolduu-nukantlar;btnbunlarn,bizimusumuzdanbamsz eylerolmadn,onlarntemelncllerininbizim beynimizinilevleriolduunukantlar;eylerinbyle, 22 nesnelbirdzenlemesininancakbeyinde,beyinaracl ileolanaklolduunukantlar.nk,btnbugerek nesnelolaylarndayandzaman,uzam,nedensellik, kendilerinde,beyninilevlerindenbakabireydeildir. Dolaysyla,eyleringrglgerekliininltn,ipu-cunusalayandeimezdzeninkendisi,ancakbeyin-denilerigelir,kantlarndaancakburadanedinir.Kant, btnbunlar,doludolu,batansonasergiledi.Yalnzo beyindendeil"bilmeyetisi"ndenszetti.[...]Kant reti,[...]eylerin,onlarnvarolularnntmbiemleri-nin,kiplerinin,ayrlmazbirbiimde,onlarailikinbilin-cimizebalandgrnegtrr.Bylecebunuak-akavrayanbiri,okgemeden,eylerinbuniteliiile bilincimizdenayr,bamszvarlnkabuletmeyiger-ektensamasayar.Bizzamana,uzama,nedensellie, bunlaradayaldeneyindzenlitekdzeliinederinleme-sinedaldrlmadr.ylekionuniindekendimizitam evimizdeduyumsar,evremizdekiyolumuzudahaen batanbiliriz.Bizimanlamayetimiz,eylerdenbakabir trdeolsabuolanakszolurdu.Bu,ancakuolgudan karakaklanabilir:Buikisibirbtnoluturur,bu dzenianlamayetisininkendisiyaratr,buaradaeyler ancakanlamayetisiiinvardr. znelilenesnelblnmemibirbtnoluturmaz. Bizimdorudanbilincindeolduklarmz,derimizleyada serebralsistemdenkansinirlerinularylasnrldr. Bununtesindekidnyakonusunda,kafamzdakiresim-leraraclileeldeedilenbilgidndabilgimizyoktur, imdi sorun,bizdenbamszolanbudnyannkafamz-dakiburesimlertprtmedii,rtyorsane lderttdr.Buikisi,birbirine,ancaknedensel-likyasasaraclilebalanabilir.nkancakbuyasa verilendenkarakverilendenbambakabireyegtrr. Gelgelelim, en bata bu yasann geerliliini kantlamas gerekir.Onunkaynaznelyadanesnelolmaldr. Ancakikidurumdadanedensellikyasasrmanyabu kysndadryadatekikysnda.Dolaysyladaonlar arasndabirkprolarakieyaramaz.Lockeile 23 Hume' unkabulettiigibi,aposterioriise,deneyden kyorsanedensellikyasasnesnedenkaynaklanr.Dola-ysyladaddnyayaaittir.yleyse,budnyannger-ekliinigvencealtnaalamaz.nkozaman Locke'unynteminegre,nedensellikyasasdeneyden karakkantlanacak,deneyingerekliidenedensellik-tenkarakkantlanacaktr.Tersine,Kant'ndahadoru biimdebizerettiigibi,nedensellikyasasapriori veriliyorsa,znekaynakldr.yleyse,bunagre,bu durumdahepznelalanndakalmamzgerektiiaktr. nk,algdagerektengrglolarakverilentekey,bir duyumun,duyuorganlarnaulamasdr.Bununbirne-deniolmasgerektiiyolundakin-kabul,sonutabizim bilgimizinkalbndaki,akasbeynimizinilevlerindeki biryasayadayanr.Dolaysyla,buyasannkayna, duyumunkendisilsndezneldir.Bellibirduyumun nedeni-buyasasonucundakabuledilenbirneden-kendinialgdabirnesneolaraksunar.Bunesne,ortaya knnkalbolarakuzamilezamanasahiptir.Gelin grnki,bukalplarnkendileridebsbtnznel kkenlidir.nkbukalplarbizimalglamayetimizin kipi,yntemidir.Gsteripdurduumuzgibi,herduyu algsnntemelindeduyumdan,buduyumunnedenine gidenbirkarmvar.Bukarm,bizimiingrglbir nesneninuzamlazamandakigrglvarlnbelirtmee kesinlikleyeter.Bundantrdeyaamnklgsalama-lariinbtnyleyeterlidir.Gelgelelim,bukarm, bizimiinbuyollaortayakangrnglerinvarl, gerekdoasyadaanlalabilirtzbakmndanbize birsonusalamaahideyeterlideildir.Dolaysyla, duyuorganlarndakibelliduyumlarnusumaulamas, usumda,uzaydayerkaplayan,zamandakalc,nedensel olaraketkineylerinalgsnortayakardysa,bu,byle eylerinkendibanavarolduunudorulamazhibir biimde-Onlarnyalnzcakendilerineaitolannitelikler-le,benimkafamndnda,bamszcavarolduunu dorulamaz. Kantfelsefenindorubiimdetemellendirdiibudur. 24 Kant'nvargs,Locke'unondannceulat,ayndoru-luktaamadahakapsamlvargylailintilidir.nk, Locke'unretisininizinverdiigibi,deylerinyalnz-caduyumlarnnedeniolduukabuledilseydibile,sonu-caierenduyumileonayolaannedeninnesnelnitelii arasndabirbenzerlikolamaz.Organikbirilevolarak duyum, ncelikleduyuorganlarmznoldukayapay, karmak doasylabelirlenir.Byleceduyumyalnzca dardaki birnedentarafndanbelirlenmitir;amasonra-dankendiyasalaruyarncatamamlanr.Buyzdende duyumtmylezneldir.Locke'unfelsefesi,duyumun ilevinin eletirisiydi.Kantbizebeyninilevlerinineleti-risinisalad.Gelingrnki,imdibtnbunlardabe-nimtazeleyerekyenidenilerisrdmbiimiyle, Berkeley'in bulgularnkabuletmekzorundayz.Sonu udur:Kaynaneolursaolsunhernesne,buniteliiile, dahancedenbirznetarafndankoullanmtr.nk, o,zndeyalnzcazneninbirtasarmdr.Gerekilik kesinlikle znesizbirnesneyiamalar.Gelgelelim,byle birnesneyidlemekbileolanakszdr. Btnbuseripdkme,eylerinidoasnkavrama amacnn, yalnzcabilgiilealgnnyntemleriylebaar-lamayacan kesin, ak seik gsterir. nk bilgi eyle-reherzamandardangelir,yleyseheponlarndnda kalmaldr. eylerinidoasnkavramaamacnaancak eylerdekendimizibularakulaabiliriz.Byleceonlar bizimiindorudanbilinirolurlar.imdibununnel-deszkonusuolduukinciKitabmdaelealnacak. Gelgelelim,BirinciKitap'tayaptmzgibi,nesnelkav-ramayla,akasbilgiyleilgilenmeklekaldmzsrece, dnyabizimiinsakbirtasarmolarakvardr;tasarm olarakdakalr.nk,buradabizi,ondanteyegtren birryoktur. stnestlk,idealistbakasnabalanmak,mater-yalistbakasiinzorunlubirdengeleyiciedir. Gerekolaniletasarmolanarasndakitartma,zdein varlylailgilibirtartmaolarakdagrlebilir.nk sonutasorunzdeingerekliiyadatasarmsalldr. 25 zdek,buniteliiilesaltbizimtasarmmzdamvar, yoksaondanbamszolarakdavarm?O,bizimtasar-mmzdanbamszolarakvarsa,kendindeeyolacaktr. zdeinkendibanavarolduunukabuledenbiri, tutarlysa,materyalistdeolmaldr.Akas,o,zdei, hereyiaklamannilkesiyapmaldr.Tersine,zdein kendindeeyolarakvarlnyadsyanbiri,tanmgerei biridealisttir.Yeniadakilerarasndazdeingerekli-iniyalnzcaLockeakak,dorudanilerisrd.Bu nedenleonunretisi,Condillacyoluyla,Franszduyum-culuuna,zdekiliineyolat.zdeiyalnzca Berkeley,aka,dobradobrayadsd.Budurumda, mantksalgeliimibakmndanalndnda,idealizmile materyalizm,arularndaBerkeleyileHolbachgibi Franszmateryalistlerincetemsiledilir.[...] Bilenin,zdeinrnolduunasldoruysa,zdein yalnzcabilenintasarmolduudadorudur.Gelgelelim, ikisidetekyanldr.nkzdekilik,kendinihesaba katmayunutanzneninfelsefesidir.Tamdabunedenle, benimyalnzcazdeinbirdeiimiolduumsavna kar,btnzdeklerinyalnzcabenimtasarmmdavar olduuilerisrlmelidir.Bu,benimzdeindeiimi olduumdandahaazdorudeildir.Budurumailikin bazsezgilerPlaton' unudeyiiniesinlemigibidir: "zdekbiryalan,genededoru."[...] teyanda,znelbaknoktasnda,"Dnyabenimta-sarmmdr."diyenilkilkededeyetersizbireylervardr. Bubirldeonuntekyanloluundandr.nkdnya bundanokdahafazlasdr(akas,kendindeeydir, istemedir).Gerektendednyanntasarmolarakvarl, birlde,yalnzcaonunvarlnabaldr.Buyetersizli-innedenibirldedeudur:znelbakas,yalnz-canesneninznetarafndankoullanmasgerektiinidile getirir;amazneninde,buniteliiyle,nesnetarafndan koullandnsylemez.nk,"nesnesiolmasabile, yanihitasarmolmasabile,zne,genedebilenbir varlkolarakkalr."sav,ukabaanlaylsndeyan-ltr:"Hibirzneolmasabilednya,nesne,varolurdu." 26 Nesnesizbirbilin,bilindeildir.Dnenbirznenin, nesneleriolarakkavramlarvardr.Duyualgsnnznesi, rgtlenmesinekarlkgelennitelikleriilenesnelere sahiptir.zneyi,bilgisininkesinniteliklerinden,kalpla-rndansoyarsak,nesneninbtnzelliklerideortadan kalkar,geriyebiimsiz,niteliksizbirzdektenbakabir eykalmaz.znebilgisininkalplarolmadandeneyde ortayakmaz.Buzdekdebiimi,niteliiolmadan deneydeortayakmaz.zdek,buniteliiilesoyulmu zneninkarsndaonundncesiolarakdurunca, byledurduundaolsaolsaortadankalkar.Materyalizm, buzdekten-rneinatomlarbiiminde-bakabireyi kabuletmediinidlesede,zdeebilinsizceyalnzca zneyideil,uzam,zaman,nedenselliideekler.Bu ,zneyezgniteliklerebaldr. Buyzden,tasarmolarakdnyannikikutbuvargi-bidir:Bilgikalplarolmayanyalnbilenzneilebiimi, niteliiolmayanhamzdek.kisidehimihi bilinemez.Bilenolduuiinzne,biimi,niteliiolma-diindenesnealglanamaz.Oysa,ikisidebtn grglalglarntemelkouludur.Dolaysyla,varlher trldeneydencedenkabuledilenzne,saltbunitelii ilebtnylel(yaniisteksiz),biimsizhamzdein karsndaonunsaftayda,btnleyicisiolarakdurur. Bunesne,herhangibirdeneydeverilmesebile,onun varlherdeneydencedenkabuledilir.Buzneza-maniindedeildir,nkzaman,onunbtntasarmla-rndakidahabelirlibirkalptr.Bunauygunolarakonun karsndaduranzdek,bengidir,bozulupyokolmaz, zamannbtniindekalcdr.udavarki,doruyu sylemekgerekirsebuhamzdekyerbilekaplamaz. nkyerkaplamabiimverir.Dolaysyla,onunuzam-salzellikleriyoktur.Bakahereysrekliortayakp gmesrecinekaplr.Oysabuikisitasarmolarak dnyanndingin,kmltszkutuplarntemsilederler. Dolaysyla,zdeinkalcl,btnnesnelerinkoulu olarakanlalansafzneninzamanszlnnyansmas diyegrlebilir.kisidekendindeeyedeilgrngye 27 aittir.Ancakonlargrngnnerevesidir.kiside ancaksoyutlamailebulunur,dorudan,saf,kendikendi-leriolarakverilmezler. Butrdizgelerintemelyanlgs,budoruluu,yani, anlamayetisiilezdeinkarlklilikideolduunu saptayamamalardr.Onlarbunlardanbirininyalnzca tekiiinvarolduunu,ikisininbirliktedpkalktn, birininolsaolsatekininyansmasolduunutanmazlar. Gerekte,ikisiikikartadangrlenbireydir,ayn eydir.Buradavaktigelmedenaklyorum,onlaristeme-ninyadakendindeeyinortayaklardr.Sonutaikisi deikincildir.yleysednyannkkenibunlarnikisinde birdenaranmamal.Gelingrnki,bunuyapamadklar iinbtndizgeler(BelkiSpinoza'nnkidnda)her eyinkkeninibuikisindenbirindearadlar.Bunedenle, bazdizgelersaltkbirlkeyile***olarakbir anlamayetisi,bir***varsaydlar.Sonuta,onlarbyle yaparak,eylerin,dnyanngerekvaroluundannce gelenbirtasarmnolanaklklarlar.Bylece,pekyanl biimdegerekdnyailetasarmdnyasarasndabir ayrmyaparlar.Dolaysylazdek,kendindeeyolarak, buikisiniayrtetmeninaracolaraksahneyekar.So-nuta,aknlkla,dnyannplaktasarmnayappona gereklikverebilsindiyebuzdei,***rettiklerini grrler.Budurumdazgrakl,yazdeihazrolarak elindebulmaldrkibudurumdazdek,aklnkendisi gibi,saltkBalangtr.Ozamanikisaltkbalangcmz, ***ile***vardr;yadasaltkaklzdeiyoktan retir.Aklmz,buvarsaymakarkar.nkozde-inuraddeiimlerikavrayabiliramaonunvarolma-snyadayokolmasnanlayamaz.Bununnedeni,kesin-likle,zdeintemeldeanlamayetisiilebalakolmas-dr. Bunlarakartdizgeler,ikibalaktandierini,akas zdeisaltkBalangyapar.Budizgeleralglanmadan varolacakbirzdeinvarolduunuilerisrerler.Yukar-dasylenenlerdenakaortayaktgibi,bunuileri 28 srmekdorudanbirelikidir.nk,bizzdeinvar olmasyla,onunalglanmasnanlarzherzaman.Ancak, szkonusudizgeleraknlkiindekendilerinibuzde-e(buonlarnbiriciksaltkBalangcdr)anlamayetisi yklemibularlar.Sonutazdekleilgilibilgiyibuanla-mayetisiedinir.[...] teyandan,benimdizgemde,zdekleanlamayetisi birbirindenayrlamayanbalaklardr.Bunlarancak birbiriiindolaysyladaancakgreliolarakvardr. zdek,anlamayetisininoluturduutasarmdr.zdek ancakanlamayetisitarafndanoluturulantasarmdavar olur.Bunlarnikisitasarmolarakdnyaykurarlar.Tasa-rmolarakdnya,Kant'ngrngsnnaynsdr.So-nutaikincilbireydir.Birincilolankendisiniortaya karandr,kendindeeydir.Dahasonraonuistemediye tanmlayacaz.Bu,nealglayan,nedealglanandr. steme,onlarnortayakmakipindenfarkldr. Budnceleridnmeknemliamanemliolduu ldedezor.Buikisoyutlamay,onlarkiileredn-trerekbirsyleidecanlandraraktamamlayacam. ZNE:Varm,bendenbakaeyyok.nkdnya benimtasarmm. ZDEK:Nelgncabirvarsaym!Benvarm,benden bakabireyyok.nkdnyabenimgelip geicibiimimdir.Sendeolsaolsabubiimin birparassn,toplamsn,btnbtnilineksel-sin. ZNE:Nealkabirkstahlk!Benolmasamnesenne deseninbiiminolurdu.Benimolmadmd-nenbiri,budurumdaseninyinedeolduunu dnebileceineinananbiribykbiryanl-samannpenesinedmtr.nksenin, benimtasarmmdndavarolmandorudanbir elikidir,anlamszdr.Seninvarolman,olsaol-sa,benimtarafmdanalglanmolmandemek-tir.Seninvarolduunyerbenimtasarmmdr. Dolaysyla,benseninvarlnnilkkouluyum. 29 ZDEK:yikibuyzszsavnbirazdanyalnzcaszck-lerledeilgerektenrtlecek.Azsonrager-ektenvarolmayacaksn.Btnbbrlenmele-rinlebirlikteboluadmolacaksn.Birha-yaletgibigemiesrkleneceksin.Benimb-tngeicibiimleriminbanagelenseninde banagelecek.Oysabenbinlerceyl,yaralan-madan,klmedensonsuzzamanboyukala-cam.Deienbiimleriminoyununugnlra-hatlileseyredipduracam. ZNE:indeyaayacangururlailerisrdnbu sonsuzzaman,kapladnsonsuzuzamgibian-cakbenimtasarmmdavar.Gerektendeza-man,yalnzcabenimtasarmmnbirkalb.Ben bukalbhazryaplmolarakiimdetarm. Sen,kendiniseniiinealanbubiimdegste-rirsin.lkinonunaraclilevarsnsen.Gelgr ki,benimgzmkorkuttuunyokolubeni etkilemez.nkbuolsayd,sendebenimle birlikteyokolurdun.Tersine,yoklukancakbeni geiciolaraktayanbireyietkiler,bakaher eygibiodabenimtasarmmdr. ZDEK:Bunainansam,(enbata,iyisiylektsyleu gelipgeicibireylerinkineayrlmazbiimde balolan)varolua,bamszyaamolanbir eydiyebakacakldeilerigitsembile,o,yi-nedebanabalkalrd.nk,senbirnesnen olduusreceznesin.Bunesnedebenim. Onunekirdei,ierii,kalcblmbenim. Onubirarayabalayanbenim.Benolmasam varoluseninbireylerinindleri,dlemleril-sndetutarsz,seyrek,tzszolurdu.Dler, grntekiieriklerinibilesonzmlemede bendendnalmlardr. ZNE:Benimvaroluumu,onunbireylerebaloldu-unukabulederektartmanahiizinyok. nkbenimbireylerebalolduumgibisen debacna,biimebalsn.uanadekonsuz 3 grlmdeilsin.imdiyedekseniyadabeni, plak,yaltlmgrengzyok.nkbiziki-mizdesaltsoyutlamayz.Temeldekendinialg-layan,bizimtarafmzdanalglananbirvarlk var.Gelgrkionunkendindevarlnealgla-madanedealglanmaktadr;nkbuilevler ikimizinarasndaayrayrbltrlmtr. KS:yleyse,budurumdaikimizidekapsayan, bizimlevarolanbirbtnnparalarolarak biz,birbirimizeayrlmazbirbiimdebalanm-z.Ancakyanlanlamabizibirbirimizinkar-snakoyabilir;yanllklatekininvarlnakar klmasnayolaabilir.Kiininkendivaroluu-nundurumudatmylebunabaldr. kisinidekuatanbubtnlk,tasarmolarakdnya yadagrngdr.Buortadankaldrldnda,geriyesaf, metafizikkendinde ey kalr. kinci Kitap'ta onu isteme olarak tanyacaz. 31 IKINCIKITAP stemeolarakDnya BRNCYN stemeninnesnelemesi Onunyerletiiyerbiziz,yeraltdeil,gktekiyldzlar dadeil.Bunlar,bizdeyaayanbirtinyapyor. lAgrippavonNettesheim,Epist.Vl] 17BirinciKitap'ta,tasarmtasarmolmasbak-mndan,akasyalnzcagenelkalbnagreelealdk, Soyuttasarm,kavramszkonusuolduunda,onun ieriibakmndandabilgiediniriz.nko,btn ieriine,anlamnayalnzcaalglayctasarmlamaaracl- ile sahipolur.Alglayctasarmlamaolmasa,kavram deersizolurdu,boolurdu.Dolaysyla,imdi,yalnzca alglayc tasarmlamaya gvenerek, onun ieriinin bilgi-sine,dahakesinbir tanmna,onubizesunankalplara ulamayaalacaz.Bizzelliklekavramlarngerek anlamylailgili bir igr elde etmekle ilgileniyoruz.Bu anlam olmasaoyalnzcaduyumsanr.Amaanlamyzn-denbuimgelerbsbtnyabanc,anlamszolarakyan-mzdangeipgitmez,anlamaracliledorudanbize seslenir,anlalr,ilgiekerler.Builgibizim tm varl-mziiniinekatar. 35 Dikkatimizimatematie,doabilimine,felsefeyeevi-riyoruz.Onlarntmulamakisteimizanlaynbir blmnsalamakonusundabizeumutverirler.imdi ilkinfelsefeyielealalm.Onunokbalbircanavar olduunugrrz.Bunlardanherbiribakabirdilkonu-ur.Buradaelealdmznoktazerinde,-algtasarm-nnanlamzerinde-ayrladmedikleridorudur. Kukucularileidealistlerdnda,tekiler,felsefenin bykblm,tasarmntemelinikurannesnedensz ederkenbirbirleriyleuyuur.Bunesne,tmvarl,doa-sbakmndantasarmdanfarklolsada,biryumurtann bakabiryumurtayabenzediigibibtnnoktalarnda tasarmabenzer.Neki,bylebirnesneyi,tasarmdan ayrtetmeyibilmediimiz,nesneyletasarm,bir,ayn diyegrdmziinbununbizeyararyok.nkher nesne,herzamanbirzneyingrr,dolaysylada sonundageriyetasarmkalr.Benzerbiimdebiznesne olmanntasarmnengenelkalbnaaitolduunusapta-dk.Tasarmnengenelkalbtamudur:zneilenes-neyeblnme.Bunungibi,bubalamdadeinilenyeter sebepilkeside,benzerbiimdebizimiintasarmn kalbdrolsaolsa.O,birtasarmntekiileuygunbirle-imininkalbdr.Amatasarmlarnsonluyadasonsuz dizilerinintmnn,tasarmolmayan,dolaysylada algdatemsiledilmeyeneylerlebirleimininkalbdeil-dir.[...] Algtasarmnn(imdiyedekancakgenelolarak,salt kalbiindebiliniyordu)eksikliiniektiimizdahatam birbilgisinimatematikteararsakunugrrz:Matema-tik,butasarmlarancakonlarzamanileuzamdoldur-duklarlde,akasbyklklerolduklarldeele alr.Matematik,bykl,yerkaplamayenyksek kesinliklebelirtecektir.Gelgelelim,buherzamangreli-dir,bakabirdeyile,olsaolsabirtasarmntekiyle karlatrlmasdr.Bu,yalnzcatek-ynlolarak,byk-lkbakmndanbetimlenenbirkarlatrmadr.yleyse, aradmzbilgibudadeil. 36 Sonolarak,doabilimlerininpekokalanablnen geniyresinebakarsak,ilkinikianablmayrtedebili-riz.Doabilim,yabiimlerinbetimlemesiyadadn-mlerinaklamasdr.BiimlerinbetimlenmesineBi-imbilim,dnmlerinaklanmasnaNedenbilimdenir. Biimbilimkalcbiimleriaratrr,nedenbilimisedei-enzdei,onunbirbiimdentekinegeiininyasalar bakmndanaratrr,tiki,bizimbenzetmeliolarak'doal tarih'dediimizintmdr.Doaltarih,zelliklebitkibi-lim,hayvanbilimaraclilebizeeitlibiimleriretir. Bubiimler(bireyselparalarndadurmadandeiseler de)kendilerindekalc,rgtldrler.Buyzdenonlar kesinliklebelirlibiimlerdir,algsaltasarmdaieriin bykblmnolutururlar.Bubiimler,doaltarihte, doalyadayapaydizgeleraraclilesnflanr,ayrlr, birletirilir,dzenlenir.Onlar,kavramlaraltndatoplanr, bukavramlardabtnbiimlerkonusundagenelbir bak,bilgisalar.Ayrca,bubiimlerinhemtmnde hemdeparalarndaolan,onlararaclylailerleyen (unitede plan[planbirlii])sonsuzinceliktekibirbenze-imdetemellendirilir.Dolaysylaonlar,akakbelir-tilmeyenbirtemazerindekikarmakarkeitlemelere benzerler.zdeinbubiimlere(bireylerinkkenine) girmesiaratrmannanablmdeildir.Herbirey dourmasonucundabenzerindendoar.Busrebtn trlerde,aynldegizemlidir.Budurum,imdiyedek bizimonuakakavramamznelindenkamtr.Bu konudakibilinenazbireyfizyolojideierilir.Fizyoloji, doabilimininnedenbilimblmneaittir.Mineral bilimi, zndebiimbilimeaitolsada,zellikleyerbilimed-ntnde,nedenbilimolmayaeilimlidir.Nedenbilim, doabilimindahaoknedenilesonucunbilgisiyleilgili btndallarnkapsar.Bubilimler,zdeinbirkoulunu, ikincibirkoulunamazbiryasayagrenaslizlediini; birdeiimin,ikinci,zelbirdeiiminaslkanlmaz biimdebelirlediini,rettiiniretirler.Bununkantla-masnaaklamadenir.Buradabizbalcamekanik, fizik,kimya,fizyolojibilimlerinibuluruz. 37 Bununlabirlikte,kendimizionunrettiineverirsek, nedenbilimin,aradmzbilgiyibizebiimbilimdendaha fazlaveremeyeceinifarkederiz.Biimbilimbizesaysz, sonsuzsaydakarmakbiimgsterir.Genedebubi-imlerbirbiriyleilintilidir,amazbiraileselbenzerlik gsterirler.Bunlarbizimiintasarmlardr.Yalnzcabyle dnldklerindeonlarsonsuzadekbizeyabanckalr-lar.Bizimgzmzde,onlaranlayamadmzhiyeroglif-lergibidir.teyanda,nedenbilim,neden-etkiyasasna grezdeinbellibirzelkoulununikincibirzel kouluortayakardngsterir.Bylecebilimzdein durumunuaklam,deviniyerinegetirmiolur.Gelin grnki,gerekteo,zdeindurumlarnnuzamile zamandabellibirdzenegreortayaktngster-mektentebireyyapmaz.Bilimbundangenelleme yaparak,bellibirzamanda,bellibiryerdehangigrn-gnnzorunluluklaortayakmasgerektiinigsterir. Bylece,bilim,grngnnuzamlazamandakikoulunu bellibiryasayagrebelirler.Yasannzelieriinideney retir.Gelgelelim,yasanngenelgeerkalbilezorun-luluunubizdeneydenbamszolarakbiliriz.Ancak, bilim,bugrnglerinizkonusundaenkkbir sezgibilevermez.Buize,doanngcdenir,o nedenselaklamaalannndndadr.Bilim,bylebir gcnbelirmelerinin,(onlarnbilinenkoullanbulundu-unda)srekli,bir rnekortayaknadoayasasder. Ancak,biliminbtnbilipbileceibudoayasasdr,bu koullar,bellibiryerde,bellibirzamandakibuortaya ktr.Kendinigsterengcnkendisi,buyasalaragre ortayakangrnglerinidoasbtnbtnyabanc, bilinemezbireydir.Bu,hemenyalnhemdeenkarma-kgrnglerbakmndanbyledir.imdikidurumda, nedenbilimereineenyetkinbiimdemekanikte,en eksikbiimdefizyolojideulamaktadr.Genedebirtan yere dmesini,bircisminbakabircismiitmesinisala-yang,birhayvandadevinim,geliimretenggibi yabanc,gizemlidir.Mekanikbilimi,zdein,yerekimi-nin,cisminiinegirilmezliinin,sredurumun,daha 38 nicesininsonutaaklanamazolduununcedenkabul eder.Mekanikonlardoanngleridiyeadlandrr. Onlarnbellikoullardakizorunlu,dzenligrnne doayasasder.Mekaniinaklamasancakbundan sonrabalar.Aklama,herbirgcnkendini,nasl, nerede,nezamanaavurduunutamolarak,matema-tikkesinliklegstermeye,buglerdenherbirini,bulu-tuuhergrngyeulancayadekizlemeedayanr. Fizik,kimya,fizyolojikendialanlarndaaynbiimde ilerlerler.Ancakonlarngrdklerindenokdahaazn baarr.Sonuta,doanntmnnentamaklamas, aklanamayanglerinsaylpdklmesindenbakabir eyolamaz.Grng,uzamlazamanda,yasannbuyuru-cunermesinegreortayakar.Yasa,grngnn birindenbalayptekineyolalr.Gelgelelim,bubiimde ortayakangleriniyaps,nedenbilimbakmndan herzamanaklanmadankalmakzorundadr.nk onunuyduuyasa,szkonusuizeulamaz.Nedenbi-limgrnglerde,grnglerinsnflamasndadurur, oradakalr.Bubakmdangrng,birmermerparas-nnkesitiylekarlatrlabilir.Mermer,yanyananice damarsergileramadamarlarnonuniindenyzeyine ilerleyiiniizlememizeizinvermez.Yadasamaama dahaarpcbirkarlatrmakullanrsam,birfelsefe aratrmacs,btndoanntamnedenbilimininkar-snda,kendinihitanmadinsanlardanoluanbir topluluktakibirigibiduyar.Butopluluktaherkii,sras geldiinde,adammzabakabiriniarkada,yakndiye sunar.Bylecebirldeonlaradammzlatantrr. Gelingrnkibuadam,hertantrmadamemnuniyetini dilegetirirken,kendikendinesrekliunusorar:"Hangi eytanauydumdabunlarnarasnadtm?" Dolaysyla,nedenbilim,bizimancaktasarmlarmzo-larakbildiimizbugrnglerkonusundakiistediimiz bilgiyi,bizibunoktadanteyegtrebilecekbilgiyi hibirzamanvermez.nk,btnaklamalardan sonradagrnglerbizimiinyabancdr.Onlar,yalnz-caanlamnkavramadmztasarmlarolarakkalmay 39 srdrrler.Nedenselbalantbizeverseverseyasay, onlarnzamandaki,uzamdakiortayaknngreli dzeniniverir.Amabuyollaortayakangrngkonu-sundadahafazlaayrntvermez.steliknedensellik yasasnnancaktasarmlarbakmndan,bellibirsnftaki nesnelerbakmndangeerliliivardr.Nedensellikyasa-s,ancakonlarncedenkabulettiildeanlamldr. Dolaysylabunesnelerinkendilerigibi,nedensellik yasasdaherzamanbirzneyleilikisinde,akas koulluolarakvardr.Bylece,Kant'nbizerettiigibi, nedensellik,bizzneden,yania prioriyolaktmzda, nesnedenyaniaposteriorikmzgibitamolarak bilinir. Neki,imdibiziaratrmayaiteleyen,tasarmlarmz olduunu,onlarnuyadabutasarmolduunu,onlarn geneldeyetersebepilkesidediimizuyadabuyasaya grebalandklarnbilmemizinyeterliolmaydr.Biz, butasarmlarnanlamnbilmekistiyoruz.Budnyann, tasarmdanbakabireyolupolmadns or uyor uz. Dnyabirtasarmolduunda,onubizimiingereklii olmayanbirdyadahayaletimsibirgrntdiyebel-leyerek,dikkatetmeedemezsayarakonaaldrmayabi-liriz.Yadaonunbakabireyolupolmadn,bakabir eyse,bubakaeyinneolduunusoruyoruz.Arad-mzey,tasarmdanbsbtndeiik,tmdoasile deiikbireyolsagerek.Byleolduukesin,yleyse tasarmnbiimleriileyasalaronabtnyleyabanc olmal.udakesin:Tasarmknoktasolarakalrsak, yalnzcanesnelerletasarmlarbalayanyasalarnbelir-lendiibiryoldangiderekamacmzaulaamayz,yasa yetersebepilkesininkalplarnnilevidir. Dolaysylaeyleringerekdoasnadardanhibir zamanulaamadmzgrrz.Neldeararsakara-yalm,imgelerdenadlardanbakaeyeulaamayz.Bir atonunevresindedolapduran,bounabirgiriara-yan,araaradduvarlarnkababirtaslanizenbir adamabenziyoruz.Genedebendenncekibtnfilo-zoflarbuyolututtu. 40 18.Gerekte,aratrmacnnkendisi,saltbilenbirz-neden(gvdesiolmayan,kanatlbirmelekten)bakabir eyolmasayd,kendinibizeancaktasarmolaraksunan budnyayailikinaradmzanlamhibirzaman bulunamazd.Budurumdaancakbilenznenintasarm olandnyadan,bununyansraolabilecekolanherne iseonageiyoludahibirzamanbulunamazd.Neki, aratrmacbudnyayakksalmtr.Kendinibudnya-dabirbireyolarakbulur.Bakadeyile,tasarmolarak dnyanntmnnzorunlutaycsolanbireyinbilgisi, yinedebirgvdeortamaraclileiletilir.Gsterdiimiz gibi,bugvdeninduygulanmlar,usunbudnyay alglamasndabalangnoktasdr.Safbilenzneiin gvdesi,btnbakatasarmlargibibirtasarm,nesneler arasndabirnesnedir.Bukadaryla,safbilenzneiin gvdenindevinimleriileeylemleri,btnbakaalglan-mnesnelerdekideiimlerlsndetandktr.Saf bilenzneiin,onlarnanlamlarnailikinbilmecebt-nyledeiikbiimdezlmemiolsa,onunkendi devinimleriileeylemleritekialglanmnesnelergibi yabanc,anlalmazolurdu.Bilmecebakatrlzl-meseo,tpkbakanesnelerdekideiimlerinnedenleri, uyurarclar,devindiricileriizlediigibi,kendieylemleri-ninde,birdoayasassrekliliiilebellidevindiricilerin ardndangeldiinigrecekti.Gelgelelimdevindiricilerin etkisini,grdbtnbakaetkilerileonlarnnedenleri arasndakibalardandahafazlaanlayamayacakt.O zaman,gvdesindekibuanlalmazbelirmelerin,eylem-leriniyapsncannnektiigibiadlandracakt.Onlara g,nitelikyadakarakterdiyecekamabukonudabun-dandahafazlaigrsolmayacakt.Gelingrnki gerekteolanbudeildir.Tersine,bubulmacannz-m,bilgininznesine,birbireyolarakgrngselvaro-luuiindeverilmitir.Buyant,istemedir.Grngsel varoluunanahtarnonabuverir,yalnzcabuverir.Bu yantbilgininznesineanlamaavurur,onavarlnn, davranlarnn,devinimlerininiileyiinigsterir. 41 Gvde,bilgininznesineikibsbtnayryoldanve-rilir.Ogvdeylezdeliiaraclilebireyolur.Gvde, anlayanalgdabirtasarmolarak,nesnelerarasndabir nesneolarakverilir.Odanesnelerinyasalarnabaldr. Gvde,aynzamanda,herkesiinbsbtnfarklbiim-de,dorudanbilenenvarlkolarakverilir.O,isteme szcyledegsterilir.stemeninhergerekeylemi, nceliklegvdeninbirdevinimidir.stemeninbukuraln dndakalangerekbireylemiyoktur.O,bireylemi, eyleminaynandakendisinigvdeninbirdevinimiola-rakortayakardnnfarknavarmakszngerekten isteyemez.stemenineylemiilegvdenindevinimi, nesnelolarakbilinen,nedensellikbailebirletirileniki ayreydeildir.Onlarneden-sonuilikisiiindedeil-dir.Btnyledeiikikiyoldan-biryandandorudan aracszolarak,biryandadaanlamayetisindekialgda-verilselerdeonlarbirdir,ayndr.Gvdenineylemi, nesnelemiyanialgyagirenistemenineylemidir.Daha ilerde,bunun,gvdeninherdevinimiiin,yalnzcade-vindiricilerinardndangelendevinimleriindeil,uyar-clarizleyenistemsizdevinimleriindedoruolduu gsterilecek.Dahasonra,gerektebtngvdeninnes-nelemiistemeden,akastasarmadnmisteme-denbakabireyolmaddakantlanacak.Btnbun-larkitabnakiindekantlanpaklkkazanacak. Bylecebengvdeyibirynyleistemeninnesnelemesi diyeadlandracam.ncekikitapta,YeterSebepilkesi zerineadldenememde,(tasarmkonusunda)bilebile benimsenentekyanlbakasnagre,onudorudan nesnediyeadlandrdm.Dolaysylabiranlamdaunu syleyebiliriz:steme,gvdeninaprioribilgisi,gvdede istemeninaposterioribilgisidir.stemeningeleceeilikin kararlar,aklnbizimbellizamandaneisteyeceimiz konusundadnptanmalardr.Onlaristemenin gerekeylemlerideildir.Ancakkarargerekletirmek onuistemeolarakdamgalar.nkozamanakadar,bu 42 karar,akldayalnzcainabstracto'varolan,deie-bilecekbirynelimdenbakabireydeildir.stemekile eylemekyalnzcadncededeiiktir.Gerekteonlar birdir.stemeninherdoru,gerek,aracszeylemide, ncelikle,dorudangvdeningrnrbireylemidir.te yandan,bunagre,gvdezerindekiherizlenim,ayn zamanda,ilkin,aracszolarakistemezerindekibir izlenimdir.Bubakmdan,izlenimistemeyekaroldu-undaacdiyeadlandrlr.stemeyeuygunolduul-dedeonadoyumyadahonutlukdenir.Buikisininnice deiikkertesivardr.Ancak,acilehazzatasarmlar demekpekyanltr;nkonlarkesinlikletasarmdeil, istemeninortayakmasndaki,akasgvdedekiarac-szduygulanmlardr.Onlargvdeninaldizlenime ilikingeicibiristemeyadaistememedir. Ancakgvdedeyaratlanpekazsaydazelizlenim, istekuyandrmaz.Gvdeyalnzcabunlararaclile bilginindorudanbirnesnesiolur.nkgvdeanlama yetisininalgladbiimiyle,btntekinesnelergibi dolaylbirnesnedir.Buizlenimlerin,dorudan,salt tasarmlarolarakelealnmasgerekir.Dolaysylada bunlar,bizimazncebelirttiimizkuralndndasayl-mal.Bizbununla,saf,nesnelgrme,iitme,dokunma duyusununduygulanmlarnanlatmakistiyoruz.Ancak buonlarlailikiliorganlar,onlarazg,onlariin doalbirbiimdeetkilendiisreceszkonusuolur. Bu,gvdeninbublmlerininstdzeyde,zelbir deiimeuramduyarlliin,ukertedezayfbir uyarcdr.ylekiistemeyietkilemez,yalnzcaalgdou-ranverilerianlamayetisinesalar.Bunlaristemenin uyarlmasylabozulmamtr.Duyuorganlarnnbundan dahaglyadayabanchertrlduygulanmacdr (bakadeyileistemeyeaykrdr.).Dolaysyladaonlar nesnelemeyeaittir.Olsaolsaanlamayetisineverisala-mayayetecekldeglolmasgerekenizlenimlerin istemeyidevindirecekldeyksekdzeyeulamas 1s oyutol a r a k 43 sinirselzayflgsterir.Bakadeyile,buverileracya dahazretebilirler(birldebulankbelirsizolsabile genellikleac.).Byleceonlarbizeacverensesleryada glbirkretmeklekalmaz,geneldesalksz hipokondrikbiryaradladanedenolurlar.Buneden akasaptanmaz.Gvdeileistemeninzdeliibaka eyleryanndakendiniuyolladagsterir:stemeninher iddetli,lszdevinimi,akas,hercoku,gvdede, onuniileyiindehemenbirokayolaar,onundirim-selilevlerininaknbozar.Bu," Do a dasteme"mde ayrntsylagsterilmektedir. Sonolarak,benimistememdenedindiimbilgimarac-szolsabilegvdemdenedindiimbilgidenayrlamaz. Benistememibirbtn,birbirlikolarak,doasnaupuy-gunolarakbilmem.Benonuancak,tektekeylemlerin-de,dolaysyladazamandabilirim.Zaman,hernesnenin kalbolduugibi,benimgrngselynmndekal-bdr.Dolaysylagvde,benimistememinbilgisininbir kouludur.Bunagre,buistememingvdemdenayr olduunukafamdacanlandramam.Yetersebeplkesi zerinedenememde,isteme,dahadorusuisteyenzne, zelbirtasarmyadanesnelersnfolarakelealnr. Gelingrnki,oradadabunesneninzneylebiroldu-unugrdk.Akasonunnesneolmaktanktn grdk.Orada,bubilgiyi,***[yetkin]tanskdiye adlandrdk.Buyaptntm,birldebununakla-masdr.Ben,istememinesneolarakbildiimsrece gvdeolarakbilirim.Amaimdi,budenemedeyazlan ilktasarmsnfna,akasgereknesneleregeridn-yorum.Buizleinardndangittike,ilksnfntasarmla-rnn,budeneydeortayakoyulduugibi,yalnzcadr-dncsnfnkilerleaydnlatlpaklakavuturulduu-nugrpanlayacaz.Butasarmlar,artkzneninkar-snanesneolarakkonulamazlar.Konuyuizledikeunu dadeerlendireceiz:Bunagreilksnftageerliolan nedensellikyasasnnidoasn,buyasayagreolage-leninidoasn,drdncsnftahkmsrengdle-meyasasndanyolakarakrenmeliyiz. 44 stemeilegvdeninzdeliini,geiciolarakortaya koymutuk.Buzdelik,ancakburadailkkezyapld gibikantlanr.Aratrmannakiindebukantlamay yinelemekgerekiyor.Biz,"kantlama"derken,dorudan bilinten,somuttakibilgidenanlamayetisininbilgisine ykselmeyiyadasoyutbilgiyegemeyianlyoruz.te yandan,istemeylegvdeninzdeliidoasgerei kantlanamaz.Akas,dahadorudaneldeedilen bakabirbilgiden,dolaylbilgiolaraktretilemez.n-k,istemeylegvdeninzdeolduununbilgisiendo-rudanbilgidir.Onububilgiilekavraypalkoymazsak, tretilmibilgiolarakbirtakmdolaylyollarla,yeniden eldeetmeyibounaumarz.O,pekzeltrdebirbilgi-dir,onundoruluu,tamdabunedendentr,drt blmbalndanherhangibirininaltnauygunbiimde sokulamaz.Ben,YeterSepeplkesizerinedenememin 29.blmndebtndoruluklar,drtbalkaltnda-mantksal,deneysel,akn,metamantksal-topladm. nko,btnbunlargibi,soyutbirtasarmn,bakabir tasarmlayadaalgsalyadasoyuttasarmlamannzorun-lukalbylabalantsdeildir.Bu,biryargnn,birilikiy-lebalantsdr.Builiki,biralgtasarmyla,gvdeile, sonutatasarmolmayanbireyintotogenere'farklbir eyin,akas,istemeninilikisidir.Buyzdenbunu btnbakadoruluklardanayrmak***[felsefi doruluk]diyeadlandrmakisterim.Bizbudoruluun anlatmndeiikbiimleredntrpunlardiyebili-riz:Benimgvdemleistemembirdir.Yadabiralgtasa-rmolarak"gvdem"dediimeye,istememdiyorum; nkbenbakabiryollakarlatrlamayacakbiimde onunbilincindeyim.Yadabenimgvdem,istememin nesnelemesidir.Yadagvdem,benimtasarmmolma-snnyansrabenimistememdir,bylegider. 19.lkkitaptaistemeyeistemeyekendigvdemizi, bualgdnyasndakibtnnesnelergibi,yalnzcaonu bilenznenintasarmdiyeaklamayaitildik.Ancak 1btnyle 45 imdiuaklkkazand:Herbirimizinkendigvdemizin tasarmn,bakabakmlardan,butasarmabenzeyen btnbakatasarmlardanbilinliolarakayrtetmemizi salayanbireyvar.Bunusalayan,gvdemizin,tasa-rmdantotogenerefarkl,bakabirbiimdegrnmesi-dir.Bunudaistemeszciledilegetiriyoruz.Kendi gvdemizkonusundasahipolduumuzbuiftebilgi, onunhakknda,onunetkinlii,devindiricileretepkisi konusunda,aynzamanda,onundardankarmalardan etkilenilerikonusundabizebilgiverir.Ksacas,buifte bilgigvdeninneolduukonusunda,tasarmolarak deil,bununzerinde,tesinde,kendindeneolduu konusundabilgiverir.Bizim,tekigereknesnelerin zyaps,etkinlii,dayanmakertesikonusundabutr, dorudanbirbilgimizyoktur. Bilenzne,kesinliklebirgvdeilebuzelilikiarac-lilebireyolur.Builikidenayrgrldnde,bilen zneiingvdesitekitasarmlargibibirtasarmdr ancak.Nevarki,bilenzneninbirbireyolmasnsala-yaniliki,tamdabunedenle,onunla,onunbtntasa-rmlarndanbiriarasndakibirilikidir.Dolaysyla,birey, butasarmnyalnzcatasarmolarakdeil,enikonudei-ikbirbiimde,biristemeolarakdabilincindedir.uda varki,bilenznebuzelilikidensoyutlanrsa,tek,ayn eyolannbsbtnayrtrdenolanikikatlbilgisinden ekilipkarlrsa,bubir,gvde,btnbakatasarmlar gibibirtasarmolur.Dolaysyla,zdeianlamakiin bilenbireyinikiseeneivardr:Yabutektasarmteki-lerdenayrann,saltonunlabuikiliilikideolankendi bilgisiolduunu;onunikikipiaynandakavramasna, ancakalgnnbubiriciknesnesindeolanakverildiini;bu olanan,szkonusunesneninbtntekinesnelerden farklolmasyladeil,yalnzcakendibilgisinin,bubirtek nesneilebtntekinesnelerdenfarklbirilikikurma-sylaaklanabileceinikabuletmesigerekir.Yadabu nesneninzndebtntekinesnelerdenfarklolduu-nu,btnnesnelerarasndayalnzcaonunbirandahem istemehemdetasarmolduunu,oysagerikalanlarn 46 yalnzcatasarmlar,akashayallerolduunukabul etmelidir.Dolaysyla,gvdesinindnyadakibiricikger-ekbireyolduunukabuletmelidir.Akas,gvdesinin istemeninbiricikgrngs,zneninbiricikdorudan nesnesiolduunukabuletmelidir.Salttasarmlarolarak gznnegetirilentekinesnelerindekendigvdesi gibioluunu-akas,onlarnda,kendigvdesigibi (yalnzcatasarmolarakbulunabilen)uzaydoldurdukla-rn,onlarndagvdesigibiuzamdanedenselolarak etkiliolduunu-bununtasarmlariinapriorigeerli olan,nedensizbirsonucaizinvermeyennedensellik yasasndantr,kesinolduunu,kantlanabileceini kabuletmelidir.Bundanbakabizimbirsonutanuya dabunedenikarabileceimiziamazellikleistediimiz birnedenikaramayacamz,hlsalttasarmlardn-yasndaolduumuzu,nedensellikyasasnnancakburada geerliolduunu,tasarmlardnyasnntesindebu yasannbizeyararolmadnkabuletmelidir. Gelgelelim,bireyiinyalnzcatasarmlarolarakbilinen nesnelerin,hereyekarn,onungvdesigibiistemenin belirmeleriolupolmadsorusu,BirinciKitap'tasylen-diigibi,ddnyanngerekliiyleilgilisorunungerek anlamldr.Bunuyadsmakkuramsalbencilliigsterir. Sonuta,kuramsalbencillik,bireyolarakkendikendisin-denbakabtngrnglerinhayaletlerolduunukabul eder.Klgsalbencillikbunupratikkonulardayapar.Bu insan,yalnzcakendikiisinigerekkiisayar,yalnzca onugerekkiiolarakelealr,btntekileri,olsaolsa hayaletlerolarakgrr.Kuramsalbencilliinyanll kantlanamasadao,felsefedekukucubirsofizmdnda, akasgsteriamalkullanmdndahikullanlma-mtr.teyandan,ciddibirkanolarak,ancaktmarha-nedebulunabilir,buniteliiileiyiletirmeamalr-tlmesigerekmez.Buyzdenonunlafazlauramayaca-z.Busav,herzamanpolemikiolankukuculuun sonkalesidiyegreceizyalnzca. imdi,bizimbilgimizherzamanbireyselliebaldr, dolaysyladasnrldr.Bubilgi,herbirimizinancakbir 47 tekolabileceimiziamateyandanbtnbilebilecei-mizigstermektedir.Felsefeyigerektirendeitebusnr-lamadr.Dolaysyla,bizler,felsefearaclilebilgimizin snrlarngeniletmekisteyenler,tamdabunedenle kuramsalbencilliinyolumuzutkayankukucusavna kkbirsnrkarakolugibidavranacaz.Bukalehibir zamanalnamaz,ondanbirgarnizonkpbiryarma harekatdayapamaz.yleyseonugeebiliriz,onuarka-dabrakmannbirtehlikesideyoktur. Herbirimiz,kendigvdemizinzyapsnda,ileyiinde btnylefarklikibiimdeverilenbuiftebilgiyesahi-biz.imdi,bubilgiakaortayakonmubulunuyor. Bunauygunolarak,onudoadakihergrngnn ayrcniteliibakmndanbiranahtarolarakkullanaca-z.Bizimkendigvdemizolmayan(sonuta,bilincimiz-deikilikiptedeildeyalnzcatasarmolarakverilen) btnnesneleri,kendigvdemizebenzerliinegre yarglayacaz.Bylecedeonlarnbiryandantpkgv-demizgibitasarmolduklarn,bubakmdangvdemizle ayntrdenolduklarnkabuledeceiz.teyandan, nesnelerinvarlnnbirznenintasarmlarolarakveril-diini,gerikalann,idoasnda,bizimkendimizde istemedediimizleaynolmasgerektiinikabuledece-iz.Byleyapmazsak,zdekseldnyanngerikalanna bununyerinenetrbirvaroluyadagereklikykleye-ceiz?Budnyaybirarayagetireceimizelerinere-denbulacaz?Bizimiinistemeiletasarmdanbaka bilinenyadahattakavranabilirhibireyyoktur.Bilinen enbykgereklii,ancaktasarmmzdadorudan varolanzdekdnyasnavermekistesek,hepimizonu kendigvdemizinsahipolduugereklieveririz.nk herkesiinkendigvdesiengerekeydir.Neki,bu gvdeileonuneylemleriningerekliini,onunbizim tasammzolmasndanayrolarakzmlersekonda istemedenbakabireybulamayz.Bununlagvdenin gerekliibiletketilir.Bylece,hibiryerde,zdek dnyasnaykleyeceimizbakatrdebirgereklik bulamayz.Dolaysylazdekseldnya,bizimtasarm-48 mzdanbakabireyolacaksaunusylemekzorunda-yz:Tasarmolmannyansra(akaskendinde,en derindoasnagre)zdekseldnyabizimkendimizde doaldanistemeolarakbulduumuzeydir. Bunugvdeninenderindoasnagresylyorum. Genedeilkinistemeninzniteliininbilgisinidahaya-kndanincelememizgerek.Byleceondan,istemenin doasnaaitolmayan,onunbiraamasolangeiciorta-yaklarnaaitolanayrabiliriz.rnein,istemeye bilginineliketmesi,onunbilgiylekoulluolmas,devin-diricilerlebelirlenmiolmasbyledir.Dahaileridegre-ceimizgibibu,istemenindoasnnznedeilde yalnzcabirinsanyadahayvanolarak,enseikortaya klarnaaittir.Dolaysyla,birtayereekeng, onundoasgereidir,kendindedir,btntasarmlarn, istemenindndadrdesem,srfistemeinsandakendini bubiimdeaavuruyordiye,kimseaptallkedipbu aklamaytanbilinenbirdevindiriciyeuygunolarak devindiianlamndayorumlamaz.Artkimdiyedekolsa olsageiciolarak,genelolaraksunulanlardahaak ak,ayrntsylakantlayalm,bunlaranedenlersunalm, varabilecekleriyeredekgtrelim. 520.Dediimizgibi,istemekendinizelliklegvdemi-zinistemlieylemlerindeduyurur;bugvdeninkendinde doasolarak,gvdeninalgnesnesi,yanitasarmolma-nndndaolduueyolarakduyurur.nkbuistemli devinimler,istemeninbireyseleylemleriningrnr yndr.Onlaristemeyledorudankesiir,zdetir. stemlidevinimler,istemeden,girebildikleribilinebilir olmakalbyla,akastasarmnkalbylaayrtedilebilir-leryalnzca. Gelingrnki,istemeninbueylemlerininzeminiya danedeniherzamankendilerinindnda,devindiriciler-dedir.Ancak,budevindiriciler,hibirzamanbenimbu yerdeki,buzamandaki,bukoullardakiistememden fazlasnbelirlemezler.Onlarbenimgeneldeunuiste-memiyadageneldeistediimeyi,akasbenimbtn istenciminmaksiminibelirlemezler.Dolaysylaistencimin 49 zniteliidevindiricilerdenkarakaklanmaz.Onlar, olsaolsazamandabellibirnoktadakiistemeninortaya klarnbelirler.Amaistemeninkendisi,gdleme yasasnnyetkialannndndadr.Buyasa,onunher zamannoktasndakigrnlerindenbakabireyi belirlemez.Ancakbenimgrglbirkarakterimvarsa devindiricibenimeylemimiinyeterlibiraklamann temelidir.Ancakbukarakterimdensoyutlanrsam,sonra danedenunudeildebunuistememgerekiyordiye soracakolursam,bununolanaklbiryantyoktur.n-k,yetersebepilkesininetkialannagirenyalnzca istemeninortayaklardr,istemeninkendisideildir. stemeninkendisi,bubakmdannedensizdiyeadland-rlmtr.Bunoktada,Kant'ngrgl,dnlebilirkarak-terretisiile,bukonuyuEtiinTenelSorunlar'ndaki elealmolduugibikabulediyorum.Bukonudan DrdncKitap'tadahatamolarakszedeceim.imdi-likunadikkatekmeliyim.Buradabiriindevindirici aracliletemellendirilmesindekigibi,birgrngy bakabirgrngyletemellendirmek,kendinedeni olmayanistemeolarakgrngnngerekdoasile elimez.nkyetersebepilkesi,btnrneklerinde bilgininbirkalbdr.Onungereklii,ancaktasarma, grngye,istemeningrnrlneeriir;amagrn-rednenistemeninkendisineulamaz. imdi,benimgvdeminhereylemi,istemeninbirey-lemininortayakysa,bueylemdebellidevindiricilerle, birbtnolarakbenimistemem,dolaysyladakarakte-rimgvdemdekendinidavuruyorsa,ozamanisteme-ninbelirmesi,bueyleminkanlmazkoulu,vazgeilmez nkabuldr.nk,istemeningrnrolmas,doru-danvarolmayanbireyebalolamaz.Sonutabuisteme bakmndanolsaolsailinekselolanbireyaraclile, ortayaknnkendisiilinekselolacakbireyaraclyla olur:Bukoul,tmgvdeninkendisidir.Dolaysyla gvdeninkendisiistemeninbelirmesiolmaldr.Gvde-ninbireyseleylemleriistemeninbireyseleylemleriyle ilikiliolduugibi,gvdedebirbtnolarakbenim 50 istememebalolmaldr(akas,zamanda,grngsel ortayak,grglkarakterimolandnlrkarakte-rimebalolmaldr).yleyse,tmgvde,yalnzcabe-nimgrnrolanistememolmaldr.Bu,algnnnesnesi olduulde,birincisnfbirtasarmolduulde, benimistememinkendisiolmal.Busavdesteklemek iindahanceunubelirtmitim:Gvdemdeyaratlan btnizlenimler,aynanda,dorudanistememideetki-ler.Bubakmdanbuizlenimler,acyadahazdiyeyada dahaalakbirkertesindehoagiden,gitmeyendiye adlandrlrlar.Tersineistemeninheriddetlidevinimi, hertutkuyadacokugvdeyiokeder,onunilevleri-ninaknbozar.Gvdeninkkenikonusundapekeksik bileolsa,nedenbilimselbiraklamaverebiliriz.Buak-lama,gvdeningeliimi,varlnsrdrmesikonusunda, birazdahaiyibiraklamasalayabilir.Budafizyolojinin konusudur.Gelgelelim,fizyolojikonusunukesinlikle, devindiricilerineylemleriakladgibiaklar.Felsefi dorulukbugvdenintmvarlnn,btnilevlerinin, yalnzcaistemeninnesnelemeleriolduunu,buisteme-nindevindiricilereuygunolarakayngvdenindey-lemlerindeortayaktnkabuleder.Dolaysylagvde ilevlerininfizyolojikaklamas,felsefidoruluun deerinibireyseleylemidevindiricidetemellendirmek-ten,eyleminzorunlusonucunudevindiricidetemellen-dirmektendahafazladrmez.Butemellendirmeler, hereylemin,doasgereikendisinedensizolanbir istemeninbelirmesiolmasgereiyleatr.Bununla birlikte,fizyolojibudeylemleri,dorudanistemlidevi-nimleriorganizmadakinedenleredekizlemeealrsa-rneinkaslarndevinimini,svlarnalnmasnnsonucu diyeaklasabile(Reil,Archiv frPhysiologievi,153'de, "Islananbiripinekmesigibi"der)-birininbutrden kapsamlbiraklamayaptvarsaylsabile,buudo-rudan,kesindoruluugeersizklmazd:Heristemli devinim(functionesanimales),istemeninbireyleminin ortayakdr.Bitkiselyaamn(functionesnaturales vitales)fizyolojikaklamasneldeilerlemiolursa 51 olsun,udoruluungeersizklnmasdaaynbiimde olanakszdr:Gelienbuhayvansalyaamntm,iste-meninbelirmesiclir.yleyse,geneldeyukardatartt-mzgibi,nedenbilimselbiraklama,bellibirbelirmenin uzamda,zamandazorunluolarakbelirlenmikonumun-dan,belirmeninorada,ozamandakideimezbiryasaya grezorunluortayakndanfazlasnsalayamaz.Ama grngleriniyapsndakiderinlik,buyollallemez. Buiyap,hernedenbilimselaklamadancedenkabul edilir.O,olsaolsa"g","doayasas"terimleriylead-landrlr;yadaeylemlerdenszediyorsak"karakter"ya da"isteme"terimleriylegsterilir.Karakteriledevindirici verildiinde,btneylemlerbunlarzorunluluklaizler. Hayvansalgvdeningeliimi,beslenmesi,tmdeimele-rizorunluluun(uyarc)iiolannedenlereuygunortaya kar.Genede,tmeylemdizileri,sonutaherbireysel eylem,onlarneylemininkoulu(akasonugerekle-tirentmgvdeninkendisi,sonuolarakdagvdenin iindevarolduu,onunvarolmasnaaraclkedensre) istemeninortayakmasndan,grnrolmasndan, istemeninnesnelemesindenbakabireydeildir.nsan gvdesiylehayvangvdesiarasnda;insanistemesiile hayvanistemesiarasndageneldevarolanyetkinuygun-luununtemelibudur.Buuygunluk,amalyaplmbir araileonunyapcsarasndakiuygunluabenzerama onuepeyaar.Bubakmdanuygunlukolarakgrlr. Bu,gvdeninerekbilimselolarakyorumlanabilecei varsaymdr.Bunagre,gvdeninparalar,istemenin kendiniaavuracabalcaisteklerleyetkinbiimde rtmelidir.Paralar,buistekleringrnrdilegelileri olmaldr.Diler,boaz,barsaklarnesnellemialktr. Eeyselorganlarnesneleeneeyselistektir.Kavrayan eller,hzlayaklar,istemeninsonraki,dahadolaylbir dzeyinigsterendidinmelerinekarlkgelirler.nsann biimigeneldeinsannistemesinekarlkgeldiinden bireyselgvde,bireyselolarakdnmeurayarak istemeye-bireyinkarakterine-karlkgelir.Dolaysylao 52 batansona,herayrntsnda,bireyselkarakterigsterir. [ . . ]21.Okur,budnceleryoluyla,herkesindorudan, inconcreto,'akasduyguolarakbildiinin,in abstracto,2dolaysylaak,kesinbilgisinideedinmi olabilir.Bu,buistemenin,kiiningrglvarlnngerek doasolduunailikinbilgidir.stemekendinikiiye hemeylemlerindehemdebueylemlerinkalctznde, akasgvdesinde,tasarmolarakbellieder.Buisteme, onunbilincinde,endorudanolanierir.Ancakisteme, buniteliiiletasarmnkalbnabtnbtngirmez.Bu kalptanesneileznebirbirininkarsndadurur.steme kendinidorudanbirbiimdebildirir.Bubildirmebii-mindenesneileznepekakayrtedilemez.Genede bireyinkendisiiinobtnliindedeilancak bireyinayrayreylemlerindesaptanabilir.Benimlebirlik-tebukanyedinmiolanokur,onunkendiliinden, doanntmnnenderinvarlnnbilgisinegidenbir yololduunugrecektir.nkoartkbubilgiyiu grnglerintmneuygular.Bunlar,hemdorudan hemdedolaylbilgideverilenkendigrngselvarl gibideildir,yalnzcadolaylbilgide,bylecedetek yanlbiimdeyalnzcatasarnolarakverilirler. Bukii,sznettiimizbuistemeyi,saltinsanlarda, hayvanlardakendisineokbenzeyengrnglerdekien derindoadiyekabuletmeyecektir.Dahailerigidenbir dnceonunbitkilerdecanlanan,byyenbugc tanmasnayolaacaktr.Kristalioluturan,mknatsn kuzeykutbunadnmesinisalayan,farklmetallerin demesisonucundakiininyaadarplma,zdein itipekmesiolarakonunseicieilimlerindegrnen g;sonolarakbatansona,btnzdeieken,ta dnyaya,dnyaygneeekenyerekimi-kiibunlarn hepsinin,olsaolsagrngselvarolularndafarkloldu-unuoysaidoalarndazdeolduunusaptar.Dolay-'somutolarak 2soyutolarak 53 syla,kendisinebylesineyaknolan,bakahereyden dahaiyi,dorudanbildiibuidoay,enseikortaya knda,istemediyeadlandrr.Grngdedurmamz ancakdnmeninbukullanmnler.Tersinebukulla-nmbizionuntesine,kendindeeyegtrr.Grng, tasarmdemektir,bakabireydeil...Hertasarm,hangi trdenolursaolsunhernesnebirgrngdr,yalnzca istemekendindeeydir.Buniteliiileistemebirtasarm deildir,tasarmdantotogenerefarkldr.O,hertasarmn, hernesneningrngselbirortayak,birgrn,bir nesnelemeolmasnsalayaneydir.O,bireyselher eyin,btnnenderindoasdr,ekirdeidir.O,doa-dakrceileyenbtnglerdeortayakar.Buikisi arasndakibykfark,yalnzcaortayakdzeylerinin kertesiyleilgilibirsorundur,ortayakanndoasbak-mndanfarkyoktur. 22.mdi,bukendindeeyi,nesnediyednmee kalkarsak(Kant'nteriminigeerlibirdeyiolarakkulla-nacaz),-istemebuniteliiilehibirzamannesne olamaz.nkhernesne,yalnzcaistemeninbirbelir-mesidir,artkonunkendisideildir.-onuniinbirnes-neninadilekavramn,birbiimdenesnelolarakverilen bireyinadn,kavramndnalmalyz.Neki,buad anlamaykolaylatracaksaonunortayaklarnnen yetkinindenbakasolmamalyanienseii,engeli-miiolmal,bilgiyledorudanaydnlatlmolmaldr. nsanistemesibugereksinimikesinliklekarlar.Ama unudabelirtmeknemli:Bizburadayalzcabir denominatioapotiori'kullanyoruz.Tamdabuyzden onunaraclileistemekavramnaimdiyedekverilen-dendahagenibiralanverilmektedir.Deiikgrng-lerdezdeolantanmak,benzergrnglerdefarkl olansaptamak,Platon'unskskdikkatektiigibi felsefeninbirsinequanoriudur.2Gelingrnkidoada yleyadabyleileyen,etkinolanhergcnistemeyle 1dahastnolanlaadlandrma 2Olmazsaolmaz 54 zdeolduuimdiyedeksaptanmad.Dolaysylada olsaolsaayncinsindeiiktrleriolanbirsrgrng, buniteliiilegrlmedi;deiikcinstensayld.Sonuta, bucinsinkavramngstermekiinbirszckortaya kamad.Bendebucinsionunennemlitrnegre adlandryorum.Onunhakkndadahakolayulalabilen dorudanbilgi,bizibtntekitrlerindolaylbilgisine gtrr.Gelingrnki,buradakavramgerektiigibi geniletmeyenbiriyanlanlalmadurumundakalacaktr. nk,istemeszcileonunbirtektrnanlamay srdrmektedir.Butrimdiyedekadlandrlmolan tektrdr-bilgininklavuzluundakiisteme,yalnzca devindiricilere,saltsoyutdevindiricilereuygunolarakyol gsterilenisteme,ksacasakllaynetildiindekendini gsterenisteme.-Bu,dahancesylediimizgibi,olsa olsaistemeninenbelirginortayakdr.Buortaya kn,bizimiindorudanbilinenenderinznimdi dncedeseikeayrmal,onunaynyapdakibtn dahagsz,dahabelirsizortayaklarnabunuaktar-malyz.Bylece,istemekavramndagerekligeniletmeyi baarrz.Btngrnglerinbuidoasnisteristeme, isterbakabiradlaadlandralmsonutabireydeimez diyednenbiri,kartbakasndanbeniaynlde yanlanlayacaktr.Bukendindeey,varlyalnzca karsananbirey,buyzdendeancakdolaylolarak, ancaksoyutolarakbilinenbireyolsadurumbyle olurdu.Gerektendeozamanonudilediimizgibi adlandrabilirdik;adda,olsaolsabilinmeyenbirniceliin simgesiolarakkalrd.Gelingrnki,istemeszc, bylbirszgibidoadakihereyinznaa karmaktadr.Buszck,hibirbiimdebilinmeyenbir nicelii,ancakkarmlaulalanbireyigstermez. Tersine,oheryolladorudansaptanan,tandmzbir eyigsterir.ylekibizbuistemeyi,bakahereyden dahaiyibilir,anlarz.imdiyedekistemekavramgenel-liklegkavramnnaltndagrlrd.Amabentam tersiniyapyor,doadakihergcn,istemediyed-nlmesiniistiyorum.Bununsonusuzolduuyadabo 55 birtartmaolduudnlmemeli.Tersine,bunun nemi,anlamhereydendahabyk.nkgkav-rambtnbakakavramlargibisonutanesneldnya-nnalgsalbilgisinedayanr.Akas,ogrngye, tasarmadayanr.Kavramdabutasarmdankarlr.O, nedenileetkininhkmsrdbirdnyadan,akas, algtasarmlarndanbirsoyutlamadr.G,bellibirnok-tadakinedenlerinnedenseldoasanlamnagelir.Bu noktada,szkonusunedenseldoa,nedenbilimsel olarakdahafazlaaklanamaz.G,btnnedenbilimsel aklamalarnzorunlunkabuldiir.teyandan,isteme kavram,btnolanaklkavramlariinde,kaynag-rngde,saltalgsaltasarmlamadaolmayanbiricikkav-ramdr.O,itengelir,herbirimizinendorudanbilin-cindeykselir.Bunda,herbirimizkendibireyselliini bilir,onukendidoasnnznegrebilir,btnkalp-lardan,nesneileznedenbileayrolarakdorudanbilir. Herbirimizbubireyselliibilir,aynzamandaolurda. nkburadabilenzneilenesnebirolur.yleyse,g kavramnistemekavramndantretirsek,gerektedaha azbilineni,snrszcadahaiyibilinendentretmioluruz. Gerekten,bilgimizidorudan,btnbtnbilinenbir eydenkarponubykldegeniletmioluruz. Tersine,imdiyedekyapldgibiistemekavramng kavramnnaltnakoyarsakdnyanniyapsnailikin sahipolduumuzbiricikdorudanbilgiyielinizintersiyle itmioluruz.stemenin,grngdentretilmibirkav-ramdayitipgitmesineizinvermioluruz.Buyzdende, grngygkavramilehibirzamanaamayz. 523-Kendindeeyolarakisteme,grngsnden bsbtnbakadr.Grngnnbtnkalplarndanda btnylezgrdr.stemebukalplarayalnzcakendiri ortayakardanlardagirdiinden,bukalplaryalnzca istemeninnesneolmasylailgilidir.Onlaristemenin kendisineyabancdr.Btntasarmlarnentmelkalb-nnbile,akasbirzneninnesnesiolmakalbnnbile istemeyleilikisiyoktur.Bukalbnaltnagirenkalplara gelinceonlarnistemeylehitenilikisiyoktur,onlar ortakanlatmlarnyetersebepilkesindebulurlar.Zaman ileuzamn,sonutadaokluunbukalplardanolduu-nubiliyoruz.oklukancakzamanlauzamaraclile vardr,olsaolsabunlararaclileolanaklolur.Ben uzamilezaman,oklukbakmndan,eskiskolastik felsefedenalnanbirterimile,principimindividuationis diyeadlandracam.Okurdanbirkezolsunbunadikkat etmesiniricaederim.nkhemdoasgereihemde kavramnda,bir,aynolan,ancakuzam,zamanortam araclilefarklolarakortayakar;birliktevarolan ardkgrnglerokluuolarakgrnr.Sonuta uzamilezamanprincipiumindividuationistir.Bukonu, bilimadamlararasndaokdnld,okelealnd. OnlarntartmalarSuareztarafndanderlenipkaydedildi (Disp.5.bl.3)Kendindeeyolarakisteme(Yukarda sylemiolduklarmdanktzere),yetersebepilkesi-ninbtnkalplarnndndadr.Buyzdende,bsb-tnnedensizdir.Oysa,onunortayaklarnntektek herbiri,tm,yetersebepilkesinebaldr.Ayrca,uzam ilezamandakiortayaklarsayszolsabileo,btn okluklardanbamszdr.Birnesnenintekolmasanla-mndaolmasada,kendindeeyolanistemebirdir.n-k,birnesneninbirliiancakolanaklokluakartl ilebilinebilir.steme,birkavramnbirolmasanlamnda dabirdeildir.nk,birkavramnbirlii,olsaolsa okluktan,soyutlamaaracliledoar.Kendindeey olarakisteme,zamanileuzamn,principiumindivi-duationisinakasokluungrngsnndnda olanbirdir.Ancakistemeningrngleriilefarklortaya klarnnincelenmesiylebubizimiiniyiceaklk kazandndaKant'nretisinintamanlamnkavrayabi-liriz.Buretide,zaman,uzam,nedensellikkendinde eyeaitdeildir,olsaolsabilmeninkalplardr. stemeninnedensizlii,istemeninkendiniinsaniste-mesiolarakenbelirginbiimdeortayakoyduuyerde saptanmtr.Bu,zgr,bamszistemediyeadlandrl-mtr.Ancak,istemeninkendisininnedensizlii,onun ortayaktheryerdebalolduuzorunluluubula-57 nklatrr. Bylece,insanneylemleri,zgrdiyeyorum-lanr.Amadeildir,nkherbireyseleylem,devindiri-cininkarakterzerindekietkisininardndangelmek zorundadr.Dahancedesylediimizgibi,herneden-sellikilikisi,sebebinsonulailikisidir,kesinliklede bakabireydeildir.Yetersebepilkesi,btngrng-leringenelgeerkalbdr.nsandabtnbakagrn-glergibibuilkeyebaldr.Gelingrnki,kendini-bilmedeistemekendinidorudan,kendikendindebildii iin,bubilintezgrlkbilincidevardr.Gelgelelim unugrmeyibaaramyoruz:Birey,kiikendindeey olarakistemeninbirgrngsdr,istemedeildir.Bu niteliiileobelirlenmitir,grngyeilikinkalba,yeter sebepilkesininkalbnagirmitir.Dolaysylautuhaf olguortayakar:Herkes,kendini,bireyseleylemlerinde bile,aprioriolarak,tamzgrgrr.Herkesyaamnda herandeiikbiryolakoyulabileceineinanr.Buonun bakabirkiiolacaanlamnagelir.Nekikiia posterioriolarak,deneyaraclylaaknlkiindezgr olmadn,zorunluluabalolduunugrr.Btn kararlarna,btndncelerinekarndavranndei-tirmediinianlar.Yaamnnbandansonunadekkendi-nimahkmettiibirroloynamakzorundaolduu kafasnadankeder.Sankikendistlendiibirrolsonu-nadekoynamaktadr.Buradabudncelerinardndan gitmeyeceim;nkbudnceler,trelolduklariin, bukitabnbakablmlerineaittir.imdilik,yalnzca unugstermekistiyorum:Kendisinedensizolanisteme-ningrngs,grngolarak,zorunlulukyasasnn (akasyetersebepilkesinin)kapsamndadr.Bunlar doalgrnglerleortayakanzorunluluk,grngleri istemeninbelirmeleriolaraktanmamznlemesindiye sylyorum. Birdevindiriciden,akastasarmdanbakabirnede-niolmayandeiimlere,istemeninbelirmeleridiyeba-klmtr.Bundantr,doadaistemeyalnzcainsanaya dabirazkukuylahayvanlarayklenmitir.nk,baka biryerdesylendiigibi,hayvansalyaamnzgn, 58 sekinznitelii,elbette,bilgiyeulamas,tasarmlar kavramasdr.Neki,ynlendiricibirbilgiyokkende istemeninetkinolduunu,hayvanlarnigdsnde, mekanikbecerisindegrrz.Buradaonlarntasarmlara, bilgileresahipolmalarszkonusudeildir.nk, tandklarbirdevindiriciymigibiurundaaltklar amacbilmezler.Dolaysylaburadabirdevindiriciolma-dangerekleeneylemleribirtasarmynetmezOnlar bize,bakahereydennce,enseikbiimde,istemenin bilgiolmaksznnasletkinolabildiinigsterir.Birya-ndakibirkuyuvasnkurarkenondayumurtalarnn tasarmyoktur.Genrmcektetuzaadrmekiin ardavnntasarmyoktur.Karncaaslanilkkez birukurkazarkenondakarncalarn[avnn]tasarm yoktur.Geyikbceilarvasdnmgeirmeyibekle-diikeresteniniindekendisininikikatbyklktebir delikaar.Larvaerkekolursaboynuzlariindeyer kalmolurbylece.Bununlabirlikte,bekleyisrasnda boynuzlansezdirenbireyyoktur.stemebutretkin-liklerde,buyaratklarntekieylemlerindekigibiak akibandadr.Neki,bukrbiretkinliktir.Bilgibu etkinlieeliketsebileonayolgstermez.Devindirici olaraktasarmn,istemeninetkinliininzndeyatan zorunlubirkoulolmadnanladmzda,onundaha azbelirginolduudurumlardakietkinliinidahakolay saptayacaz.rnein,kendiyaptmzevinbizimkin-denbakabiristemeyleortayaktndnmediimiz gibi,salyangozunkabuunuda,salyangozayabancolan amabilgiyleynlendirilenbiristemeyebalamayacaz. Tersineikievidekendiniherikigrngdedenesnele-tirenbirtekistemeniniidiyebelleyeceiz.Buisteme bizdedevindiricileregrealramasalyangozdadar-danynetilenyaratcbirigdolarakyalnzcakrle-mesineigrr.Aynistemebizimbilgiyleynetilmeyen btngvdeselilerimizde,gvdeninbtndirimsel, yaamsalalmalarnda,sindirimde,dolamda,salgla-mada,remededenicebiimdekrkrneileyip durur.Yukardagsterdiimizgibi,saltgvdenineylem-59 lerideil,gvdeninkendisidetepedentrnaaistemenin grngsdr,nesnelemiistemedir,somutistemedir. yleysegvdedeolanlarntmistemearaclile ortayakyorolmal.Oysabuistemeburadabilgiyle ynlendirilmez,devindiricileregrekararvermez,neden-leregrekrcealr.Budurumdanedenler,uyarc diyeadlandrlr. Benszcnendaranlamndanedenizdeinu durumudiyeanlyorum:O,zorunluluklaikincibirdurum retirken,nedenolduudeiimlsndebykbir deiimeurar.Buardklk,"etkiiletepkidenktir" kuralndadilegetirilir.stelik,nedendenmeyihakeden birnedenszkonusuolduunda,etki,kesinlikleneden-leorantlbiimdeartar.Dolaysylayerigeldiindetepki deartar.ylekiileyiinkipibiliniyorsa,etkininkertesi, nedeniniddetininkertesindenllebilir,hesaplanabilir. Haklolarakbyleadlandrlanbunedenler,mekaniin, kimyann,dierbilimlerinbtngrnglerinde,ksacas organikcisimlerdekibtndeimelerdeiler.teyan-dan,sonucuylaorantltepkisalamayanbirnedene uyarcdiyorum.Onuniddeti,uyarcnnsonucunun iddetiyleorantlolarakdorudandeimez,bundan trdesonuonunlallemez.Tersine,uyarcdaki kkbirart,sonutaokbykbirartayolaabilir yadatersinencekisonucubatansonaetkisizklabilir. Bubylegider.Organikcisimlerzerindekibtnetki-ler,butrdendir.Dolaysylahayvansalgvdedekibtn gerekorganik,dirimseldeimeler,yalnzcanedenleri deiluyarclardaizler.Nevarki,uyarc,herneden gibi,herdevindiricigibizamanileuzamntesindeki hibireyibelirleyemez.Btnglerinbelirmesizaman ileuzamdaortayakar.Uyarcgcnkendisininbelir-meolanidoasnbelirlemez.ncekitartmadan,bu idoannistemeolmasgerektiinibiliyoruz.Bundan tr,gvdeninhembilinenhemdebilinsizdeiimle-riniistemeyeyklyoruz.Uyarc,araclkeder,endar anlamndanedenle,-bilgidengeminedensellikolan-devindiriciarasndabirgeioluturur.Uyarc,tektek 60 rneklerindearaaradevindiriciyearaaradanedene yakndr.Ancak,genedeikisindendeayrtedilebilir. Dolaysyla,rneinbirbitkidezsuyunykselmesi, uyarcyabirtepkiolarakortayakar,hidroliinyada inceborulardakiekiminyasalarnagresaltnedenler-denkarakaklanamaz.teyandan(Hanmelineben-zeyen)Hedysarumgyrans'ndevinimleriiledokunuldu-undayapraklarnkapayanMimosapudica'nndevinim-leriyalnzcauyarclardankaynaklansada,devindiriciden kaynaklanandevinimlereokbenzer.Bunlarneredeyse birgeioluturmakistergibidir.Ikarttkagzbebek-lerimizinkaslmas_ uyarcyabaldramadevindiriciye baldevinimaamasnageer.nkbuokglk retinayacvericibirbiimdeetkilediiiinortayakar. Bundankanmakiingzbebeklerimiziksarz.Dikil-meninsebebibirdevindiricidir.nkobirtasarmdr, genedeobiruyarcnnzorunluluuileister.Baka deyileonakarkoyulamaz,etkisizklmakiintasarm kovmamzgerekir.Kusmaisteiuyandrankusturucu eylerdededurumbudur. Hayvanlarnigdlerini,iyicedeiiktrdearabir balantdiyeelealdk.Bu,uyarcyizleyenbirdevinim ilebilinenbirdevindiriciyiizleyeneylemarasndayer alr.mdi,solumayabutrden,bakabirbalaychalka diyebakabiliriz.nkonunistemlidevinimleremi istemsizdevinimleremibalolduu,akasdevindiri-cidenmiuyarcdanmkaynaklandtartmaldr.Belki de,ikisininarasnda,ortadabireyegreaklanabilir. [...]Bununlabirlikte,sonuta,onudevindiricilerden kaynaklananistemenindilegelileriarasndasaymalyz. nk,bakadevindiriciler,yanisalttasarmlaronu kstlamayadahzlandrmabakmndanistemeyibelirle-yebilir.Btnbakaistemlieylemlergibi,solukalp vermedeonubrakabileceimiz,durdurabileceimiz-kendiseimimizleboulabileceimizizlenimiuyandrr. Gerektende,bakabirdevindirici,istemeyihavagerek-siniminearbasacakldegletkilersebunuyapa-bilirdik.Bazkaynaklaragre,Diogenes,yaamnager-61 ektenbylesonverdi(Diog.Laert.VI.76).Bu,soyut devindiricilerinetkisinin,yanigerektenussalolann,salt hayvansalistemeyestnlnnzorlaycbirrnei olurdu.Solumannenazndanbirldeserebraletkin-likebelirlendiiuolgudanbellidir:Asitprusikilkin beynifelederekldrr.Amabeyninduyarszlamas geinceyedeksolumayapayolaraksrdrlrselm ortayakmayacaktr.Yerigelmikensyleyelim.Soluma bizeuolgunundaarpcbirrneinisunar:Devindiri-ciler,uyarclaryadaszcnendaranlamndaneden-lerlsndezorunluluklaetkiederler.Benzerbiimde, basncnkarbasnlantralizeedilmesigibi,devindirici-lerdeancakkar-devindiricileriledurdurulabilirler. nk,solumadurumundaistediimizdedurabileceimiz yanlsamas,devindiricilerdenkaynaklananbakadevi-nimleregrekarlatrlamayacakldezayftr.nk, solumadadevindiriciokzorlaycdr,yakndr,zorlama-nndoyurulmasdaokkolaydr.nksolumayger-ekletirenkaslar,hiyorulmaz,geneldehibireyonu nleyemez,tmsrekiininenkklalkanlyla desteklenir. Btndevindiricileraynzorunluluklaetkieder. Zorunluluunhemdevindiricilerihemdeuyarclarizle-yendevinimlerdeortakolduunusaptamakunuanla-mamzkolaylatrr:Gvdemizdeuyarcyayantolarak, pektekdzebiimdeyaananeyzndeistemedir. Kendisihibirzamanbalolmasabile,istemebtn belirlemelerindeyetersebepilkesine,akaszorunlulua baldr.Bunagre,hayvanlarntmvarlklarnda,gv-delerinde,rgtlenmelerindeolduugibieylemlerinde deistemeninbelirmeleriolduunusaptamaklakalmaya-cak,eylerindoasnnzneilikinyalnzcabizeverilen budorudanbilgiyi,bitkileredegenileteceiz.Bitkilerin btndavranlarbiruyarcyizler.nkbitkilerile hayvanlararasndazcetekfark,bitkilerdebilginin olmamas,bilgiylekoullanandevindiricileriizleyen devinimlerinbulunmamasdr.Dolaysyla,tasarmbak-mndankendinibitkiyaamolarak,yalnzcabitkilerin 62 dnyasolarak,bymeninkrenerjisiolarakgsterenin, iseldoasuyarncaistemeolduunuilerisreceiz.Bu istemeyi,eylemlerimizdehattagvdemizintmvarlnda kendinidilegetiren,bizimgrngselvarlmznteme-liyleaynolankurucudiyebelleyeceiz. Bizegeriyesonadmatp,savmzdoadagenel, deimezyasalaragreetkiedenbtngleregeni-letmekkalyor.Hiorganolmayanbucisimler,uyarcya karduyarszdr,devindiriciyidealglamazlar.eylerini doasnanlamannanahtar,varlmznbizeverdii biricikdorubilgidir.imdi,buanahtar,bizdenen uzaktakiinorganikdnyanngrnglerininkilidini amakiinkullanmalyz.Onlaryakndanincelediimiz-de,koskocaman,karkonmazbirggzleriz.Irmaklar bugledenizeakpgider.Pusulayyenidenyeniden kuzeykutbunadndrenbirdediimdediklik,demiri mknatsauuranbirhazrolma,elektiriktekartkutup-lardabirlemeyebircanatmagzleriz.Onlardatpk insanistemesigibi,karkonuldukaiddetlenenbirg gryoruz.Kristalinhzla,birdenbirebylebirbakmla olumasn(Aka,deiikdorultulardapekkesin,pek belirlenmibirabadrbu.Buabauyuukluuneline gemi,uyuukluktarafndantutuklanmtr.)grnce; cisimlerinbirbiriniitipektii,birleipayrldseme srecinigzlemlediimizdeonlarkatlnbalarndan kurtarlpsvdurumdasalverildiinde;sonolarak,yer-yzneekimiylegvdemiziengelleyenin,kendieilimi-ninpeindekoarkenonusrarlasktrann,onaykle-neninnaslbirarlkolduunudorudanduyumsarken, btnbunlargzlemlerken,bylesinebykbiruzak-lktanbile,kendidoamztanmakiindgcnn bykabasnagerekkalmaz.Bizdebilgininile amalarnnardndakoan,burada,belirmelerininen zayfnda,olsaolsakrce,bnce,birldedeimez biimdedevinirdurur.Genedeneredeolursaolsun,bir, aynolduuiin,bunlarnikisinindeadistemeolmal-dr.Tpktanskmnnilklonnlenlaryla aynad,yanignadntamasgibi...nk,iste-63 meaddnyadakihereyinkendindeeyini,btn grnglerinbiricikekirdeiniadlandrr. mdi,gerekte,inorganikdoailekendivarlmzn zolarakkavradmzistemearasndabirfarkvardr, toptanbirbakalkvardr.Bufarknkayna,ncelikle udur.Birinde,birgrngtrnnyasasnabtnyle belirlenmibiruygunluk,vardr,dierindeisegzle grlryasaszbirrastlantsallkvardr.nsanolunun basknzellii,bireyselliktir.Bununiin,herkiinin kendikarakterivardr.Buyzdenayndevindiricilerin herkeszerindekietkisibirdeildir.Birinsannanla-ynnbereketlialanndabinkkayrntetkiliolur. Oysabakabirininbunlardanhaberibileolmaz.Bu ayrntlaronlarnetkisinideitirir.Bunedenle,biri,bir eylemsaltdevindiriciyedayanarakngrlemez.nk tekietkeneksiktir.Buetken,bireyinkarakteriilebu karakterlebirliktegidenanlaynntambilgisidir.te yanda,doalglerinbelirmeleribubakmdanbirkart ucubelirler.Onlargenelgeeryasalaragreetkiederler. Sapmalaryoktur,bireysellikleriyoktur.Gzlegrlr koullarda,ensannbelirlemeyebaldrlar.Ayn doalgkesinlikleaynbiimdemilyonlarcagrng-sndeortayakar.Amacmzbunoktayaydnlatmak,bir tek,blnmezistemeninbambakagrnglerdeki zdeliini,hemenzayftaki,hemdeengldekiz-deliinikantlamak.Bununiinilkinkendindeey olarakistemenin,kendigrngleriyleilikisinigz nnealmalyz.Akas,istemeolarakdnyailetasarm olarakdnyannilikisinidnmeliyiz.Bu,bukinci Kitap'taelealnankonununtmnndahaderinden kefiiinbirhazrlktr. 524.KocaKant'tanunurendik:Uzam,zaman,ne-densellik,koyduklardizgeilebirlikte,btnkiplerinin gizilgcylebirliktebizimbilincimizdedir.Nesneler onlarniindeortayakar,onlarnieriinikurarama onlarnesnelerdenbtnylebamszdr;yadabakabir deyile,balamanoktamzisterzne,isternesneolsun onlaraynldekolayelegeerler.Dolaysyla,nesne 64 (Kant'nterimiylegrng)olduklarsreceakas tasarmolduklarsreceonlarzneninsezgisininyada algsnnkalplardiyeadlandrmakkadar,nesnenin nitelikleridiyeadlandrmakdadorudur.Bukalplar nesneileznearasndakiindirgenemezsnrdiyede grebiliriz.Bylece,btnnesneler,bukalplarniinde ortayakmaldr.zneise,byleortayakannesneden bamszolarak,onlarntopununmlkiyetine,gr gcnesahipolmaldr.Gelingrnki,bukalplarn iindeortayakannesneler,bohayaletlerolmayacak-larsa,biranlamasahipolacaklarsa,bireyedeinmeli, bireyinanlatmolmallar.Bu,kendilerigibibirnesne, birtasarm,saltgreli(yanizneiin)birvaroluolma-maldr.Bu,kendivarlnnkouluolanbylebireye balolmadan,bylebireyinkalplarndanbamszca varolan,akas,zellikletasarmolmayan,kendinde eyolanbireyolmaldr.Bunagreusorusorulabilir. Butasarmlar,bunesneler,tasarmolmalarnn,birzne-ninnesneleriolmalarnnyansra,ayrcabakabirey mi?Bakabireyolsalarbuanlamdaneolurlard?Onlar tasarmdantotogenerefarklklanonlardakibuzellik hangisidir?Kendindeeynedir?steme,diyeyantladk biz,gelingrnkiimdilikyantsakltutuyorum. Kendindeeyneolursaolsun,Kanthaklolarak,za-mann,uzamn,nedenselliinonunzellikleriolamaya-casonucunavard(Sonradanbiz,bunlarnyetersebep ilkesininkalplarolduunusaptambulunuyoruz.Bu ilke,grngnnkalplarnngenelanlatmnntakendi-sidir.).Akasonlar,kendindeeye,ancakkendinde eybirtasarmadntktensonra,tasarmadnt srecegelirler.Bakadeyile,onlaristemeninkendisine deilolsaolsaonungrngselvarlnaaittir.zne onlarkendisindenkarak,hertrlnesnedenbamsz olarakalglaypkurar.Bundantr,onlartasarma dnenedeil,tasarmaraclilevarolanaaitolmal-dr.Uzam,zaman,nedenselliktasarmnkalbolmaldr, bukalbagireninnitelikleriolmamaldr.Onlarn(kav-ramdadeilgereklikte)temeldekizne-nesnekutuplu-65 luundartkolarakbulunmalargerekir.Sonuta,za-man,uzam,nedensellikyalnzcabilgininherkalbnn dahazelbirkouluolmaldr.Bilgininherkalbnn genelkouluisebuzne-nesnekutupluluununkendi-sidir.mdi,grngdeolan,nesnedeolan,zamanla, uzamla,nedensellikle,koulludur(nkonlarancak zaman,uzam,nedensellikaracliletasarlanabilirler): Akasbirliktevarolma,ardardagelmearaclile, okluk,nedensellikyasasaracliledeimeile deimezlik,ancaknedenselliinncedenkabuledilme-siyletasarmolabilenzdek,sonolarakdabunlararacl-iletasarmolanlar.-Bunlarnhibiri,buradabelirenin, tasarmkalbnagireninzelliideildir.Bunlaryalnzca buka