Arap Alevi Kadın Yeri Hatay 1282-2542-1-SM

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2013 / 66 189

ARAP ALEVLNDE KADININ YER: HATAY RNE

Muharrem GNE*

zet

Din, bir kurum olarak her zaman insanl ok ynl etkilemitir. Uygarlk tarihi boyunca din kurumunun kadn zerinde nemli bir etkisi olmutur. Dinlerin kadn alglar her za-man ayn olmamakla beraber, zaman iinde benzer nitelikler de sergilemilerdir. almada Hatay Arap Alevilerinde kadnlarn dinsel dnteki ve dinsel ritellerdeki yerleri zeri-nde durulmakta olup, kadnlarn kendilerini bu konumlay biimleri zerinden nasl grdkleri zmlenmitir. Nitel karaktere sahip bu almada, derinlemesine grme teknii kullanlmtr. Deiik ya, meslek ve gelir grubundan kadnlarla derinlemesine grme yaplarak veriler elde edilip yorumlanmtr. Arap Aleviliinin Anadoluda yaygn olarak yaand Hatayda, Arap Alevisi kadnlarn dinsel kltr ve yaay bakmndan, zellikle Trk kltr ve Anadolu Aleviliindeki kadnn konumundan ok farkl bir nok-tada olduklar bulgulanmtr. Bununla birlikte sz konusu kadnlarn, kendi konumlarn sorgulamaya ve eletirmeye de alarak, Arap Aleviliinde kendileri iin bir yer edinmeye altklar grlmektedir. Arap Alevisi olarak da adlandrlan Nusayrilerde kadnlarn, dier dinsel dnler karsnda, greli olarak daha zerk olduklar sylenebilir. Bu zerk-liklerinin iki nedeni gze arpmaktadr. Birincisi, dinsel ritellerin ve dinsel dnn kadn konumlay biimidir. kincisi ise, kadnlarn bu konumlay biimini eletiri konusu yapmadan kabullenmeleri ve bu yolla sosyal yaamda ne kmay yelemeleridir.

Anahtar Kelimeler: Din, Kadn, Hatay Arap Alevileri, Nusayri, Hatay

THE PLACE OF WOMEN IN ARAB ALAVITES: THE SAMPLE OF HATAY

Abstract

Religion as an institution has always had a crucial impact on people lives. During the history of civilization, the institution of religion has a significant effect on women. Even though the position of women in religions is not the same, it may also display similarities. This study focuses on the position of women in the religious thinking and rituals of the Hatay-Arab Ala-vites. In addition, the study also analyzes how the women perceive themselves with respect to this positioning. In this qualitative study, data was gathered through the technique of in-depth interview with the Arab Alavites women who had different ages, jobs and incomes. Then, data was interpreted to understand and explain womens positioning in this sect. In this study, it is found that the Arab Alavite women in Hatay where the Arab Alavites com-

* Do. Dr., Mustafa Kemal niversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi, Kamu Ynetimi Blm, Hatay/Trkiye, [email protected]

TRK KLTR ve HACI BEKTA VEL ARATIRMA DERGS / 2013 / 66

Muharrem GNE

190

monly live in Anatolia show significant differences from the positioning of women in the Turkish culture and the Bektashi Alavites with respect to the religious culture and life. Fur-thermore, these women question and criticize themselves with respect to their positioning and they try to find a place into the sect of Arab Alavites. It can be argued that women of Arab Alavites, also called as Nusayris, are relatively more autonomous than the other religious thinking and beliefs are. This autonomy can be explained with two reasons. The first is the way how the religious thinking and rituals position the women. The second one is that the women dont criticize their positioning, but rather prefer to accept their positioning and to be active in their social life through these positions.

Keywords: Religion, Woman, Hatay Arab Alavites, Nusairi, Hatay

Giri

Din, toplumsal yaam iinde etkileri asndan ok karmak ve bir o kadar da nemli bir olgudur. Sz konusu nem, tarih okumalarndan, gnmz toplum-sal yaamn kendi dinamiklerinden ve i ileyiinden rahatlkla anlalabilmektedir. Toplumsal cinsiyet kavramlatrmasnn nemli unsurlarndan biri olan kadnlarn dinsel dn ve yaay iindeki yerleri de farkl disiplinleraras almalara konu olmaktadr. Kadnlarn dinsel dn ve gelenekler erevesinde, Trkiyenin Ha-tay ilinde yaayan Arap Alevisi (Nusayri) kadnlarn Arap Alevilii kltr ve gele-nekleri iinde incelenmesi almann konusunu oluturmaktadr. alma kadnla-rn ieriden kendilerini nasl konumladklarn tespit etmek ve zmlemek amacn tamaktadr. almann temel tezi varolan koullar iinde Nusayri kadnlarn kendi dinsel dnlerini erkekler zerinden yaad, bu durumu eletirmek, deitir-mek, dntrmek yerine kabullenmeleri nedeniyle, Anadoludaki yaygn dinsel d-nlerden farkl olarak Nusayri kadnlarn, dinsel dn ve geleneklerden tama-men dlanddr. Nerdeyse Anadoluda kadnlarn yok sayld baka bir dinsel dn yok gibidir. Trk kltrnde ve zellikle Anadolu Aleviliinde kadnlarn dinsel dn iindeki yeri ve nemi, Arap Aleviliinde ayn derecede yer ve nem igal etmemektedir.

alma alan almas niteliinde olup, derinlemesine grme ynteminin uyguland niteliksel bir alma zelliini tamaktadr. Bu yntemin niteliksel bilgi salamas, niceliksel bilgi toplamaya ve dolaysyla genelleme yapmaya elverili ol-mamas nemli bir zaaf olarak gsterilmektedir. Ne var ki bu yntem alan aratrma-s boyunca nemli esneklikler salamtr. Bu almada baka aratrma tekniklerine gre uygulanmas daha zor ve zaman alc bir grme yntemi olan derinlemesine grme ynteminin esnekliinden yararlanlarak, bilgi toplama sreciyle, verilerin



191

deerlendirilmesi srecinin bir arada yrtlmesi salanmtr (Karasar, 2003: 165-175; Yazcolu ve Erdoan, 2004: 84-88; Ural ve Kl, 2005: 22).

almann verileri 5 (be) kimlik sorusu, 25 (yirmibe) uygulamaya dnk olgusal ve tutumsal toplam 30 (otuz) soruyu kapsayan ak ulu sorularn olduu yaplandrlmam grme formu kullanlarak toplanmtr. Grme srasnda so-rularn net anlalmamas durumunda alternatif ifadeler ve sondalar (Yldrm ve imek, 1999: 49) ile grlen kiilerin sorular anlamalarna yardmc olunmu-tur. Bulgular, eitli kaynaklardan elde edilen verilerin yan sra, Hatayn Antakya merkez ilesi ile Samanda ve skenderun ileleri ve Antakyaya bal Harbiye ve Serinyol beldelerinde yaayan 50 (elli) Nusayri kadn ile yaplan derinlemesine g-rmeye dayanmaktadr. Toplanan veriler ierik analizi teknii ile analiz edilmi ve alma snflandrlp yorumlanarak bu veriler zerine oturtulmutur.

Din ve Kadn

Byk deiim ve dnmlerin yaand 21. yy, zellikle kadnlarn bu s-reten nasl ve ne ekilde etkilendii tartmalarna sahne olmutur (Sharma ve Yo-ung, 1994; Skinner Keller ve Radford Ruether, 2006; Legge, 2006; Schaefer, 2008). Din ve kadn konusu karmak bir alana iaret etmektedir. zellikle din algs, din ve kadn tartmalar ve buna bal olarak tanm ve kavramlatrmalar farkllklar gster-mektedir. yle ki bu durum sz konusu alma alannn yntem aray ve tartma-larna da yansmtr (Sharma ve Young, 1991; Atay, 2002; King ve Beattie, 2005; Griffith ve Savage, 2006; Gross, 2006; OBrien, 2009).

Durkheim (1976) ve Giddensa (1984) gre btn kltrlerin bir paras ve gndelik yaamn bir esi olan din, bir yandan bir insan topluluunun doast ve kutsal bulduu eyleri yorumlayan ve yantlayan bir inan ve pratikler sistemi ola-rak tanmlanrken; dier yandan kltrel bir boyuta da sahiptir. Dinsel riteller de Tanrya tapnma arac olmann yan sra insanlarn evlilik, doum ve lm deneyim-lerini paylaarak bir topluluk bilinci kazanmalarna yardmc olmakta ve grubu bir araya getirmektedir. Din, insann yaad dnyay anlama ve kendini bu dnyada belli bir konuma yerletirme modeli olarak alan bir mekanizma olarak tanmlanr-ken; inan bu modelin geerliliini kiiye kavratan yaam biimine dnk dinamik bir g olarak nitelendirilmektedir (Say, 2005: 43). Bu balamda Doruel (2005: 185) dinin, gruplarn dier etnik-dinsel gruplarla ilikilerini belirleyen nemli bir unsur olduunun altn izerken, dinsel riteller arasndaki benzerlik ve farkllklarn


Muharrem GNE

192

da gruplarn birbirlerine yaknlamalar ve uzaklamalarnda etkili olduunu vurgu-lamaktadr.

Din, bireysel ya da kolektif insan yaamnn en derin ynleriyle ilgili bir olgu. nsana zg her olgu gibi din de tarihsel ve toplumsal incelemelere tabi tutul-mutur. Ve bu incelemelerde din olgusunun kadnlar ve erkekler iin farkl anlamlar tad gn yzne kmtr. Berktayn (2000: 8) bu noktada tespiti ok yerinde bir tespittir: Kadnlarn dinle ilikisi, her zaman ok karmak, elikili ve gerilimli olagelmitir. Bu balamda ou almada kadnlarn din ile ilikisi ikircikli bir iliki olarak nitelenmekte; dinin kadnlara zaman zaman kendilerini ifade olana su-narken; ayn zamanda kadn ikincil ve baml olarak deimez bir biimde tanm-lamasyla onlar iin yalnzca ideolojik dzlemde kalmayan bir cendere oluturduu ifade edilmektedir (Berktay, 2000; Ellis, 2007; Aune vd., 2008).

Dinde toplumsal cinsiyet almalarnn ana eksenini kadn ve beden ze-rine yaplan tartmalar oluturmaktadr (Bacigalupo, 2006; Chawla, 2006; Marcos, 2006a). ou almada dinsel gelenekler zerine farkl farkl kavramsallatrmalar yaplmaktadr. Kadnlarn dinsel gelenekler ierisindeki rolleri konusunda tezlerin ortaya konduu bu almalar bir yandan kadnlar aramakta ve dier yandan bu srete ortaya kan deikenleri yeniden belirlemektedir (Armour ve Ville, 2006; Marcos, 2006b; Lind ve Brzuzy, 2008). Diaz-Stevens (2006: 237) kadn bedeni kav-raynn dinin derin etkisi altnda olduunu sylerken, dinin normatif deerleri ile-tebilmenin toplumsal erevesini oluturduunu ve evremizdekilere ilikin gr-mz yaplandrmada nemli rol oynadn vurgular. Kadn bedeninin devlet ve kilise, bilim ve din, modernleme ve gelenek gibi kart glerin bir sava alan olarak nemli bir tartma alannda olduunun alt izilir zellikle. rnein Bellin alma-snda (Joy, 2006: 23) kadnlarn kutsal riteller ve mitler iin gerekli niteliklerden yoksun olduklar iin nasl din d olarak yarglandklar ve bu nedenle incelemeye deer bulunmadklarna dair bulgulara ulalmtr.

Dinin toplumlarn retimi ve bireylerin yeniden retimi asndan yerine getirdii toplumsal ilev, mlkiyetin denetimi ile bedenlerin denetiminde oynad belirleyici rol olarak ifade edilmekte; btn tek tanrl dinlerin kadnn ikincilliini doal kabul etmesi ve bu doal ikincillii kadnn ve onun bedeninin denetlen-mesinin meru gerekesi saymas en nemli zellik olarak gsterilmektedir (Berk-tay, 2000: 212). Tek tanrl dinlerin ortaya kyla birlikte kadnlarn toplumsal ve din hayattan ikinci plana atlmalar srecinin balad ileri srlmektedir (Bahadr, 2005: 15). Tek tanrl dinlerin kadnlara ynelik ayrmc izgisinin tarihsel sre ierisinde daha da derinletiini syleyen Bahadr (2005: 9), tarihsel geliim sreci



193

iinde kadnn dinler karsndaki konumunu tek bir dnem ve corafya ile aklana-mayacak kadar farkllk arz ettiinin altn izmektedir.

Kadna ve erkee yklenen devlerde toplumsal iselletirme din tarafn-dan kuvvetlendirilmekte ve bu g kendisini geleneksel bir inan eklinde devam ettirmektedir. zellikle tek tanrl dinlerin bu iselletirmeyi kutsallk vurgusu ile yapt; dzenli bir dnya kurma amacnda sylem oluturan dinlerin kadna ounlukla erkekler tarafndan meydana getirilen rolleri ykledii sylenmektedir (Haddad ve Findly, 1985; zdamar, 2004; Anderson, 2006; Broomhall, 2006). Bir yerde Tanrnn eitliki, bir ve tek gren yaps, dinsel yaam ve kltr biimleri iin-de kadn zaman zaman ikinci konuma itmitir demek daha doru olabilir. Bu tespit, Arap Alevilerinde kadnlar zerinden bugn hlihazrda ileyen bir sretir.

Dinsel Dnleri ve Dinsel Ritelleri ile Arap Alevileri (Nusayriler)

Nusayri kelimesi halk arasnda fazla bilinmemekle birlikte son zamanlarda bilimsel almalarn ve yaynlarn da etkisiyle daha sk kullanlmaya balanmtr. Suriyeden Trkiyeye uzanan bir snr diliminde yaayan Nusayriler Anadoludaki Krt ve Trk Alevilerinden ayr olarak Arap Alevileri eklinde tanmlanmaktadrlar. Alevi, Ehl-i Beyt (ve Hz. Ali) taraftar demektir.

Nusayrilik heterodoks slamn btni ze en fazla sadk kalm kollarndan bi-ridir ve ortaya k slam peygamberlerinin Mekkeden Medineye hicretinden 300 yl sonraya rastlamaktadr. Nusayriler dier ii ve Anadolu Alevileri gibi Ehlibeyte ve slamn Caferi mezhebine baldrlar (Doruel, 2005: 187).

Nusayri kelimesinin kkeni ile ilgili olarak farkl kaynaklar ne srlse de, en gl olasln Nusayriliin de kurucusu saylan Muhammed bin Nusayrn ismin-den geldii ne srlmektedir. Ancak bir baka iddia Nusayri kelimesinin kkeni-nin Nusayra dalaryla ilgili olduudur. Hz.merin Suriyeyi fethi srasnda slam ordular zora dtnde Ensardan 450yi akn bir Alevi topluluunun yardmyla ordunun baarl olmas ve bu kk kuvvete Nusayra (kk yardm) denilmesi-nin ardndan; fethedilen topraklarn fetheden orduya verilmesi sonucunda Nusayra grubunun ald topraklara Nusayra Da denildiidir. Buralara yerleen Alevilerin Nusayrilerin atalar olduu sylenmektedir (Trk, 2002: 52).

Nusayrilerin Gadir Hum hutbesine dayanarak halifelii Hz.Aliye ait bir hak sayp onu dier sahabelere stn tuttuklar; Nusayrilerin tarihi kkeninin Gadir Hum olay ile Kerbela Olayna kadar dayand ifade edilmektedir (Karasu, 2005: 120).


Muharrem GNE

194

Hal saferleri, arkasndan Msr seferi dn Yavuz Sultan Selimin uygu-lamalar Aleviler iin en byk iki felaket saylmaktadr. Yaanan benzeri felaketler Alevi adnn birka yzyl unutulmas sonucunu dourmutur (Karasu, 2005: 115-116). Trke gre de (2002: 61) Alevilerin gemiinde Emevilerin ve Abbasilerin d-nda iki byk bask dnemi vardr: Hal Seferleri Dnemi ile Yavuz Sultan Selim Dnemi. Hicri 5. ve 6. yzylda gelien Hal Seferleri dneminde olduka geni bir corafyaya yerleen Nusayriler basklar sonucu Antakya ve evresine ekilmilerdir. Hicri 9. ve 10. yzylda da Yavuz Sultan Selim dneminde Nusayriler basklarla kar-latklarn ileri srerler. Bu bask dnemi sonucunda Nusayrilerin kendi ilerinde savunmaya ynelik, gizliliin esas alnd rgtlenmeler oluturduklar belirtilmek-tedir.

Nusayrilerin tarihi konusunda olduu gibi etnik kkenleri konusunda da bir belirsizlik sz konusudur. Etnik kken itibariyle bakldnda kaynaklar slamiyetten ok nce blgeye geldiklerini gstermektedir. Blgenin corafi konumu ve doal ya-ps buray her zaman ekici klmtr (Karasu, 2005: 118).

Nusayrilerin etnik kkenleri zerin yaplan almalarda, eski Trk toplu-luklarnn inanlarndan izler tandndan hareketle, Nusayrilerin Trk soyundan geldikleri sylenmektedir. Ayn ekilde Hatay Alevileri olarak isimlendirilen Nusay-rilerin Trk olduu ve sadece Arapa konumalarnn farkl bir etnik kkenden gel-dikleri anlamn tamad da savunulmaktadr (Trk, 2005: 34). Andrews (1992) ise (aktaran Trk, 2005: 34-35) Nusayrilerin Arap etnik kkenine sahip olduklarn savunurken, Arigberg-Laanatza (1999) Nusayriliin kkenini Fenikelilere ve onla-rn din olan paganizme dayandrmakta; Trkiyede yaayan Nusayrileri de kapsa-yan Suriye Alevileri kavramn kullanarak, kkeni trde bir Arap airetine dayan-drmaktadr.

Nusayriler dier etnik gruplara gre daha kapal ve gizli bir cemaat rgtlen-mesine sahiptirler. Nusayrilik btni ve kimi Alevi retilerini de iine alan kendine zg bir mezheptir. Btniliin temel ilkesi olan btni-zahiri ilikisi Nusayrilerin b-tn inan dnyalarnda etkili olmaktadr. Hz. Alinin tanrlatrlmas, Hzr inanc ve trbe inancnn gll, tecelli ve tenash, tevil ve takiyye, Hristiyan bayram ve trenlerinden etkilenme ve amcalk gelenei, Nusayriliin en belirgin zellikleri olarak karmza kmaktadr. (Trk, 2005: 32).

Nusayrilerin inanlarn btn-zahir ikilii dncesine dayanarak ifade etme-leri, ilk halifenin Hz. Ali olmas gerektiine dair inanlar ve Anadolu Alevileri gibi



195

Hz. Aliyi tanrnn ycelttii, insani deerlerden de stn deerler tayan, kozmik, mitolojik bir varlk olarak dnmeleri, onlar Snni Mslmanlardan ayran fark-lardandr (Doruel, 2005: 188).

Anadolu Alevilerinde cem trenlerinde kadn ve erkekler bir aradayken, Nu-sayrilerde trenlere kadnlar alnmazlar. Sadece reit erkekler trene dhil olur. Nu-sayri Aleviler ile Anadolu Alevilerini birbirlerine yaklatran ortak paydalarn yan sra farklkllar da sz konusudur. slamn Caferi mezhebine bal olmalar, insan ve Hz. Ali sevgisine dair retiler, tarikat srr anlay ve Hzr klt Nusayri Alevi-leri, Anadolu Alevilerine yaknlatran unsurlarken; Nusayrilerdeki din tarihi, gerek retileri ve din ritelleri ile gerekse dayand sosyal grup asndan Anadolu Ale-vilerinden farkldr. slam teolojisine dayanmakla birlikte Nusayri teolojisi Anadolu Alevilii teolojisine gre daha farkl olup; derin bir etnik-dinsel topluluk zellii yan-stt dnlmektedir. Bunun yan sra Anadolu Aleviliinin temel felsefesi olan enel hak retisi Nusayri Alevilerde yerini ehli hak retisine brakr (Doruel, 2005: 190).

Kerbela olayndan sonra Mslmanlarn Aleviler ve Snniler diye ikiye b-lnmesi ile birlikte Aleviler de kendi aralarnda eitli blnmeler yaamlardr. Nusayriler kendi aralarnda da eitli ekillerde ayrmlamaktadr. Farkl airetler ve eyhlere gre verilen adlar dikkate alndnda Nusayrilerin Haydariler ve Kila-ziler olmak zere iki kola blnd sylenebilir. Ancak bu iki alt kol arasnda ok nemli farkllklar sz konusu deildir. Aradaki farklar Hz. Alinin makamnn nere-de olduu konusundaki fikir ayrl ile dinsel geleneklerin uygulanmasna ilikindir (Trk, 2002: 54; Keser, 2006: 250).

Nusayri inancna gre Tanrnn farkl isimlerle yedi kez ilahi tecellisi vardr. Bunun yan sra Alinin tanrlatrlmasnn yan sra Nusayriliin kendine zg bir baka zellii de nur inancdr. Btn nurlarn Hz. Muhammedin nurundan yaratl-dna inanrlar. Baz kaynaklar Tevil ve Takiyyeyi de Nusayrilerin zellikleri olarak gstermektedirler. Nusayriler de mezhep ii ilikilerde tevil, bakalaryla ilikilerde ise takiyye ilkesinin geerli olduu ifade edilmektedir. Bir dier Nusayri zellii ise ruh g anlamna gelen reenkarnasyondur. Nusayriler iin bu inann eitsizlikle-rin ve adaletsizliklerin dzeltilmesini salayan tanrsal bir mekanizma olduu belir-tilmektedir (Trk, 2002; zbek, 2006).


Muharrem GNE

196

Hatay Alevileri (Nusayrileri) ve Kadnlar

eitli diller ve dinler mozaii olan Hatay; dokusu, rengi, dili, din, kokusu ile tarihe tanklk etmi bir kent belleine ve kltrel mirasa sahiptir. eitli din ve inantan insanlarn birlikte yaama kltr, Hataya kltrel bir zenginlik ve hog-r kltr kazandrm ve bu durum toplumsal yaama, sanata, rf, adet ve gelenek-lere de yansmtr.

Tarihte pek ok uygarla ev sahiplii yapan Hatay, farkl kltrlerin ve farkl dinsel dnlerin i ie yaad okkltrl bir yapya sahiptir. Bu yapy tarih boyunca korumu olan kentte Ermeniler, Arap Hristiyanlar, Arap Snniler, Nusayri Aleviler, Yahudiler gibi farkl etnik ve dinsel topluluk bulunmaktadr. almamzn konusunu oluturan Nusayriler de blgede daha ok Arap Alevi ya da Alevi olarak tanmlanmaktadr. Daha ok serbest meslek olarak nitelendirebileceimiz ilerle u-raan Nusayrilerin dier din topluluklardan fark yurt dnda alan ii saysnn fazlaldr. zellikle eitim seviyesinin son zamanlarda olduka artmaya balama-syla birlikte Nusayri Aleviler da kapal yapdan syrlmakta ve sosyal, toplumsal ve siyasal hayatta daha aktif roller stlenmektedir. Ancak ne var ki dinsel ritellerin ve inan sisteminin kapall Hatay Nusayrilerinde olduka etkili olmaya devam et-mektedir.

Daha nceden de sz edildii gibi Nusayrilik btni bir grup olup bu gruplar gizlilik iinde rgtlenen gruplardr. Bu gruplarn bir zahiri, bir de btni i rgt-lenme ve ifade kontrol sistemleri bulunmaktadr. Hatayda da Nusayri ibadetlerinin btni-zahiri anlamlar bulunmaktadr.

Hataydaki Nusayrilerin dinsel ritellerini u ekilde toparlamak mmkndr (Trk, 2002: 64-65; Karasu, 2005: 124; Trk, 2005: 83; olu, 2006: 408; elepi, 2009: 533): slamn be artnn btni yorumu ve uygulamas sz konusudur. Na-maz be vakit olup, evlerde gizli klnr. Biime, yere ve zamana nem verilmez; her yer ve zamanda; yrrken, otururken, alrken namaz klnr. nemli olan Allahn adn zikretmek ve Onunla ba baa kalarak Onun iin dua etmektir. Bayramlarda, adaklarda, cenazenin yedinci gnnde hlarla birlikte toplu namaz klnr. Ramazan aynda oru tutulabilir. Ancak oru bilinen tarihten iki gn nce balamaktadr. Nu-sayrilerde Hzr inanc da olduka gldr.

Din bilgiler gen erkeklere din amcalar araclyla aktarlr. Amcalk gele-nei, ergenlik ana gelen, anne ve babas Nusayri olan erkek ocuklara, nceden belirlenen amca yannda bir sre kalarak dinsel geleneklerin aktarlmas anlamna gelmektedir. Amcalar araclyla gen erkeklere Nusayri inancnn temel kuralla-r, kutsal kiilerin isimleri, namaz ve dualar, toplumsal gelenek ve grenekleri gizli olmak artyla aktarlmaktadr. Din renen gen erkek kendisine bu bilgileri ak-taran amca, amcann ocuklarn da karde olarak grr ve onlarla evlenemez. Gen



197

kzlarn byle bir ykmll bulunmamaktadr. Din renecek adayn ebeveynle-rinin mutlaka Nusayri grubuna mensup kiiler olmas, adayn erkek olmas, akl-ruh salnn yerinde olmas, adayn srr saklayabilecek ya ve olgunlukta olmas dine girecek erkek iin olmazsa olmaz kriterlerdir. Nusayrilere gre ocuun iki doumu vardr: Birinci doum anadan, ikinci doum amcadandr. ki baba vardr: Besleyen ve reten. ocuk belirli aamalardan getikten sonra bu bilgilere kavuur. Bura-da ama, ocuun bu bilgileri hak edip etmediini, sr tutup tutmadn lmektir (Trk, 2002; Trk, 2005).

ok fazla sayda bayram ve adaklar vardr. Bayram ve kutsal gnlerin says yl ierisinde 150yi bulmaktadr. Trbe inanc Nusayrilerde olduka gldr. Tr-beler bir ibadet yeri olarak kullanlmaktadr. Hatayda yaklak 500 trbenin var ol-duu sylenmektedir. Trbelere halk dilinde ziyaret denilmektedir. Nusayri inan sistemini zellikle Ortodoks Snni slam anlayndan farkllatran ve kendine zg klan en byk zellii grup dndan kimseye retilmeyen ve baka kaynaklarda bulunmayan 16 adet gizli suredir (Trk, 2005). olunun da (2006:434) belirttii gibi bu sr sureler gerek teolojik kaynaklarda geen kadn-eytan mitosu nedeniyle, gerekse etnisitenin devam iin hayati neme sahip bir takm zorunlu sosyal ve biyo-lojik nedenlerden tr grup ierisindeki kadnlara da retilmemektedir. Nusayri kadnlarn dinden muaf tutulmalar sz konusudur.

Nusayrilerde aile ve akrabalarn tekilere kar korunmas ve ailelerin so-runlarnn zlmesi erkeklerin grevidir. Toplumsal yaamda kadnlar, erkeklerle ayn ortamlar paylarlar (Trk, 2005; olu, 2006). Kadn-erkek eitliinin savu-nulmasna karn, ataerkil aile yapsndan dolay kadnlar ikinci plandadrlar ve ka-dnlarn hibir din sorumluluu bulunmamaktadr. Din bilgiler kesinlikle kadna aktarlmaz. Buna sebep olarak da kadnlarn hemen zlmesi ve srr ok rahat ifa edebilecekleri gsterilmektedir. Bir dier sebep ise kadnlarn yabanc diye nitele-nen baka bir dinden/mezhepten erkekle evlenmesi durumunda srrn ortaya ka-bilme durumudur.

Bunun yan sra bayramlarda ve adaklarda hizmet edecek olan kadnn regl olmamas, einden boanm olmamas, tek evlilik yapm olmas, yeni doum yap-msa 40 gn doldurmu olmas veya yeni doum yapm bir kadna dokunmam olmas ve sigara imiyor olmas gerekmektedir. Hibir din sorumluluk tamayan gen kzlar regl olmaya baladklar dnemde anne veya aile by olan dier ka-dnlardan abdest alnmas konusunda ksa bir din eitim grrler. Bayram ve adak-larda hizmet eden kadnlarnda bu duay bilmeleri ve hizmetten nce abdest alma-lar zorunludur. Bunun dnda kadnlar dinsel ritelin yapld meknn yanndan bile geemezler. Sadece temizlik, yemek yapm gibi iler ile urarlar (Trk, 2002; Trk, 2005).


Muharrem GNE

198

Nusayrilerle ilgili olarak yaplan bir almada (Uluay, 1999: 69-83) Nusayri din adamlarna kadnlarla ilgili sorulan sorulara verilen yantlar almamz asn-dan olduka dikkat ekici sylemler tamaktadr:

h .G.: Kadna ilikin felsefemiz udur: Her eyden nce kadna insan oldu-u iin deer verir, erkekle bir sayarz. Fakat ayr tuttuumuz baz noktalarda vardr. Aile iindeki baz durumlarda farkllk gze arpar. Kadn nce tabii, yaradl sebe-biyle erkekten farkldr. Bu farkllk tabiat ve dou asndan deerlendirilmelidir.

h S.S.: Kadnlarmz bir anne ve e olarak deerlerini slamla beraber kazan-mlardr. Bu konuda kadn haklarn ilk arayan ve salayan kii Hz. Muhammeddir. Kadnn dnen ve reten bir insan olarak nemi en bata gelir. Nitekim kadnlar-mz gnmzde bu aamaya gelmilerdir.

olunun (2006: 450) almasnda da vurgulad zere, Nusayri toplu-munda sr olan din bilgilere sahip olmamas kadn etnisitenin devam iin etkisiz klmamakta; tam tersine ocuun yetitirilmesinde sorumlu olan kadn, ocuun din eitiminde bir kontrol ve bask mekanizmas ilevine sahip olarak gelenekselin retilmesinde ve korunmasnda birincil ileve sahiptir. Nusayri kadnlar toplumsal yaamda olduka aktif roller stlenerek din anlamdaki bu arka planda kalml sosyal rollerin eitlilii araclyla n plana karmaya almaktadr.

Hatayda Nusayri Kadnlarn Dinsel Grnmezlii zerine Nitel Bir alma

Hatay ilinde yaayan Nusayri kadnlar zerine yaplm olan bu almada te-mel ama Nusayri kadnlarn dinsel dn karsnda ieriden kendilerini nasl konumladklardr. Nusayrilerle ilgili yaplan aratrmalarda karlalan en byk zorluk, inancn gizlilik esasna dayanmas ve bu sebeple bulgularn saklanmas veya daha farkl ekillerde ifade edilmesidir. Nitekim Nusayri kadnlar din konusunda konuturmak ok kolay olmamtr. Azlarndan kan her kelimeyi srr bilmeme-lerine ramen srrn bir paras olarak grmektedirler. almamzda derinlemesi-ne grme ynteminin tercih edilmesinin en nemli sebeplerinden biri de budur. nk derinlemesine grme ynteminde grmede sylenenlerin, yzeysel an-lamlar yannda gerek ve derinliine anlamlarna da ulalabilmekte; grme-de ses tonu, mimikler ve sorular cevaplamada gsterilen istek, sylenenlerin deer-lendirilmesinde nemli ipular tamaktadr.

almaya katlan Nusayri kadnlarla ilgili niceliksel veriler u ekildedir: Hatayn Antakya merkez ile ile skenderun ve Samanda ileleri ve Antakyaya bal Harbiye ve Serinyol beldelerinde yaayan 50 Nusayri kadn ile yaplan gr-



199

melerde alma sahas olarak zellikle Nusayrilerin youn olarak yaadklar yerler seilmitir. Bu blgelerde yaayan kadnlarn kendilerini daha rahat ifade edebile-cekleri ngrlmtr. 50 kadnn 10u Antakya merkez ilede, 10u skenderun ilesinde, 10u Samanda ilesinde, 10u Harbiye beldesinde, 10u da Serinyol bel-desinde yaamaktadr. Grme yaplan kadnlarda evli olanlarn says 31, bekr olanlarn says ise 19 olarak belirlenmitir. lkretimden mezun kadn says 18 iken, 12 lise, 4 nlisans, 10 lisans, 2 yksek lisans, 1 doktora mezunu kadn ile g-rlmtr. 3 kadn ise okur-yazar deildir. Alan almasnda (18-24) ya aras 1, (25-29) ya aras 12, (30-39) ya aras 18, (40-49) ya aras 8, (50-59) ya aras 5, (60-69) ya aras 5 kiiyle grlmtr. 1 kadn ise 70 ya stdr. 16 kadn ev hanm/kz olduunu belirtirken, 4 kii renci olduunu belirtmitir. altn ifade eden kadnlarn meslek dalm ise eitlilik gstermektedir. Bu meslekler pa-zarlamac, ii, devlet memuru, retmen, akademisyen, kuafr, esnaf, sekreter gibi farkl meslek gruplarndan olumakta olup, meslek sahibi kadnlarn says 30dur. Grme yaplan kadnlar, almada ad ve soyadlarnn gizli kalmasn istemilerdir. almaya katlan kadnlarn ancak bu gizlilik erevesinde aklayc ve kapsayc bilgiler verdikleri alma boyunca grlmtr. Bu nedenle almada, kadnlarn gizlilik talepleri dikkate alnarak, ad ve soyadlarnn ba harfleri kullanlmtr.

Dinin Bilinmezlii ya da Kadnn Grnmezlii

Bilinen grnr. Din olgusunda da durum byledir. Ancak Nusayri kadnla-rn yaadklarn dndkleri dinsel dnleri konusunda neredeyse hibir bilgi-ye sahip olmamalar, onlar bu konuda grnmez yapmaktadr. Nusayri dinsel d-n ve ritelleri ile ilgili sorulan sorular karsnda grmeye katlan kadnlarn neredeyse hepsi Nusayrilik ile ilgili ok fazla bilgiye sahip olmadklarn belirtmiler-dir. 40 ya ve st, ilkretim mezunu ve ev hanm olan kadnlar Nusayrilikle ilgili ok ey bilmediklerini, bilmeye gerek de duymadklarn aka ifade ederlerken; 25-40 ya aras, eitim durumu yksek ve alan kadnlar son zamanlarda Nusayri-likle ilgili yazl kaynaklarn saysnn artmas ile birlikte eskiye oranla daha fazla bilgi sahibi olduklarn belirtmilerdir.

Grmelere katlan kadnlar, Nusayriliin daha ok dn ve ritel boyu-tuna vurgu yapmaktadrlar. Sorular karsnda ilk balarda uzun sren bir sessizliin ardndan Nusayrilikle ilgili temel dinsel ritelleri sralamaya balayan kadnlarn bu ritelleri iselletir(e)meden bir dnce ortaya koyduklar gzlemlenmitir. Nu-sayriliin daha ok trbe ziyareti, adaklar, bayramlar gibi ritellerine vurgu yapan kadnlar, Nusayrilikle ilgili daha fazla ey bilmediklerini ifade etmilerdir. Grlen kadnlarn bir ksm da Nusayriliin zellikle felsefi ynn bildiklerini belirtmiler-dir.


Muharrem GNE

200

. Nusayrilikle ilgili u zellikleri bildiini bize aktarmaktadr (.E, 35 Yan-da, Lisans Mezunu, Antakya):

Byklerimizin anlatt, kitaplardan okuduumuz ve bizim yaadmz ka-daryla biliyorum Nusayriliin zelliklerini. Nusayri adetlerini, gelenek-grenekleri bi-liyorum. En tipik zellii hogr. Kimse kimseyi bir ey iin zorlamyor. ekil, klktan ziyade insann iinde yaad bir felsefe. ncelikle slamn be art hepimizin grevi. Yardmlama, dayanma, insan sevgisi, herkese eit davranma Farkl bir Allah sevgisi var bizim inancmz da, korku kkenli deil!

A. da buna benzer bir sylemde bulunmutur (A.F, 42 Yanda, Lise Mezunu, Samanda):

Ailemden aldm bilgilerden dolay az ok Nusayrilik ile ilgili bilgiye sahibim. Her ne kadar kapal bir din olduunu syleseler de tam tersi ak ve evrensel grleri barndran, ok gzel ve esnek bir dine sahibiz biz. Benim yetitiim evre olduka kl-tr dzeyleri yksek ve kendilerini am, objektif, her dine scak bakan bir grup. Yobaz, tutucu deiliz biz.

G. ise Nusayrilikle ilgili ksmen bilgiye sahip olduunu ifade ettikten sonra Nusayriliin genel zellikleri olarak unlar aktarmtr (G.D, 30 Yanda, Yksek Lisans Mezunu, Antakya):

Nusayrilikte din dier kuaklara amcalk kurumu ile aktarlyor. Gizlilik sz konusu. Nusayri kadnlardan da, bu mezhepten ya da dinden olmayanlardan da sakla-nan dinsel retiler var. Bunun yan sra bayram ve adaklardaki genel tutumlarda farkl zellikler tayor. Buna kadnlarn olmayan roln de ekleyebiliriz

Nusayri kadnlar din grevlerini ise genel olarak trbe ziyaretleri yapmak, buhur ya da mum yakmak, din bayramlarda/adaklarda namaz klnacak meknn temizliini yapmak ve almak, dua etmek eklinde belirtmilerdir. Din grevle-rine bal olduunu ifade eden bir ocuk annesi retmen D. unlar sylemektedir (D.E, 29 Yanda, Lisans Mezunu, skenderun):

Bir kadn olarak, Arap Aleviliin kadnlara ykledii, ocuu geleneklere gre yetitirme, din bayramlarmzda aktif rol alma ve din meknlar ziyaret etme etkinlik-lerini yerine getiriyorum.

ift Bileenli Etnik Kimlik

Nusayri etnik kimlii ift bileenli bir yap arz etmekte ve bu yap hem Alevi-lik hem de Araplk kimliklerini barndrmaktadr (olu, 2006: 392). Bu almada da grmeciler ift bileenli etnik kimliklerin Alevi ynne vurgu yapmakta ve



201

etnik kimliklerini Alevilik zerine ina etmektedirler. Bu durum almada nemli oranda bulgulanmtr. Kendilerini ncelikle Alevi olarak tanmlayanlar ve zer-lerinde daha ok din kimliin etkili olduu ynnde gr bildirenlerin bir ksm Arap kimliinin ikinci planda olduunu belirtirlerken; dier bir ksm ise Arap kimliini tamamen reddetmilerdir. rnein H. (H., 40 Yanda, Lise Mezunu):

Sadece Aleviyiz biz. evremizde ok Arap var. Suriyeye yaknz diye karlkl iletiimden dolay Arapa biliyoruz. Ancak Arap olduumuza inanmyorum ben. Snr komularmzdan dolay Arap diyorlar. eklinde gr belirtirken, N. de bu dn-ceye paralel unlar sylemektedir (N.B, 26 Yanda, Ykseklisans Mezunu, Saman-da):

Din kimlik benim iin daha nemli. Irk olarak kendimi Arap hissetmiyorum. Arap kimlii bize etrafmz tarafndan yaptrlan bir yafta gibi. Biz hibir zaman ara-da kalmadk, arada brakldk. Devlete, Cumhuriyete ve Atatrke olan ballmz di-er topluluklara gre ok daha st seviyede. Trbelerimizde hibir bask olmadan Trk bayra ve Atatrk resmi var.

Kendilerini ncelikle Arap olarak tanmlayanlar ise buna sebep olarak sade-ce yle hissettiklerini ve Araplarn kltrel zelliklerini daha ok tadklarn belirt-mektedirler. Grmeye katlan kadnlarn ounun bu konuda bir kafa karmaas iinde olduklar sylenebilir.

Gizlenen Din mi? Kadn m?

Nusayrilik inan sisteminin en nemli zelliklerinden biri de btni bir ni-telikten dolay gizlilik esasna dayal olmasdr. Bu durumdan dolay da kapal bir grup olarak inanlarnn gereklerini yerine getiren Nusayrilerde kadnlar din konu-larda bilgilendirilmemektedir. Din anlamda ikinci planda olan kadnlarn din hi-bir sorumluluu ve zorunluluu bulunmamaktadr. almada Nusayri kadnlardan ibadetlerin dier din ve mezheplerden olanlarn yan sra, Nusayri kadnlardan da neden gizlendii ve bu gizlilikten dolay bir kadn olarak din riteller ve dinsel d-n balamnda neler renebildiklerine dair gr bildirmeleri istenmitir. Bu sorular karsnda Nusayri kadnlarn ounun yaklam biimi byle gelmi, byle gidiyor eklindedir. Grmeye katlan kadnlarn ou Nusayri inan sisteminin gizliliini tarihi kkene balayp, gemite yaanan basklarn, ibadetlerin gizli olma-s sonucunu dourduunu sylemilerdir. Gemite yaanan baz olaylarn Nusay-rileri gizlilie ittiini belirtip, daha sonralar toplumdaki ayrmcla da gndermede bulunmulardr. Ayn ekilde Hz. Ali yandalarnn bask altnda olmasndan dolay gemiten gnmze kadar gizlilik ierisinde sregelen Nusayrilikteki bu gizliliin


Muharrem GNE

202

bugn iin geerli olmadn ifade eden grmeciler gerek Nusayrilik ile ilgili yazl kaynaklardan ve din kitaplardan gerekse internetten gizli olan her eye ulaabildik-lerini de belirtmilerdir.

Kadnlara hibir ekilde din bilgilerin aktarlmamasna ve kadnlarn din anlamda hibir sorumluluk tamamasna neden olarak ise kadnn aznn sk ol-mamas, zor durumda kaldnda hemen zlp srr baka bir din ya da mezhep-ten kiiye verebilmesi, kadn-eytan anlay, srrn kadna verilmesinin dine ihanet olduuna dair genel anlayn varl, kadna duyulan gvensizlik gibi gerekeler gsterilmitir.

Grmecilerden E. ise kadna neden din bilgilerin aktarlmadn u ekil-de izah etmitir (E.S, 33 Yanda, Lise Mezunu, Serinyol):

badetlerin kadnlardan neden gizlendiini hi anlam deilim. Sanrm kadn-larn yabanc bir erkekle evlenmesi durumunda nceden tedbir alyorlar sanrm. Kadna bir gvensizlik var ve bu da toplumdaki yerimizi gsteriyor.

Alanda grme yaplan en yal Nusayri kadn olma zellii tayan 6 ocuk annesi N.nin bu soru karsnda kurduu cmle ise olduka dikkat ekicidir (N.B, 75 Yanda, Okur-Yazar Deil, Samanda):

Din erkeklere ait. Kadnlara deil

Bu son bak as aslnda genel eilimin de tarihsel olarak aklanmasn ier-mektedir. Bu ifade kadnlarn dinsel dn asndan erkee ynelik ciddi eleti-rilerden biridir.

Dinden Muafiyete Kar Kadnlarn Tutumlar

Din anlamda hibir ykmllk altnda olmayan, baka bir deile dinden muaf tutulan Nusayri kadnlarn bu muafiyet zerine ne dndklerinin ll-meye alld sorular karsnda kadnlarn bu konuda pek net olmadklar ortaya kmtr. Bu durumdan rahatszlk duyduklarn eletirel szlerle belirten kadnlarn yan sra, durumu daha umursamaz ve normal karlayan kadnlarn sayca birbiri-ne yakn olduunu belirtmek gerekir. Ancak alt izilmesi gereken ve almamz asndan nemli kabul edilebilecek bir durum sz konusudur. O da bu durumu kabullenen ya da kabullenemeyen btn kadnlarn kendilerini din karsnda ko-numlay biimleri ve eletirel bak alardr. Umursamaz grnen kadnlarn bile bu umursamaz tavrlarnn altnda ironik bir durum yatmaktadr. roni, din re-ten erkeklere yaplan gndermedir. Nusayrilik inan sistemi hakknda din bilgilere sahip olmamann kendilerine bir zgrlk alan yarattn, dinlerini kendilerinin



203

istedii kadar, kendilerinin istedii gibi yaadklarn belirten kadnlar, bu durum-dan dolay ok rahat olduklarn ifade etmektedirler. Bu, aslnda bir tr zgrlk yanlgsdr. Kadnlar asndan, dinsel dn olarak neredeyse yok saylmalar-na kar gsterdikleri bir savunma mekanizmasna dnmtr durum.

Dinsel anlamda daha ok ey renmek isteyen ve din anlamda ikinci planda kalml kabullenemeyen kadnlardan bazlar da bu durumdan duyduklar rahat-szl u szlerle ifade etmektedirler (S., 38, lkretim Mezunu, Antakya; B.R., 33, Lise Mezunu, Samanda):

tabi ki rahatszz bu durumdan. nk biz dinsiz deiliz ama kendi dinimiz hakknda hibirey bilmiyoruz. Sonuta ileride ocuuma din bilgiler retmek isterim ama bu konuda eksiim.

ok byk bir rahatszlk yaratyor bende bu durum. Sosyal ve kltrel anlam-da erkeklerle eit durumdasn, n plandasn. Ama i dine gelince, sen kadnsn kenara ekil Neden ikinci plandayz din anlamda? Bu ada anlam veremiyorum buna.

Gemiten bugne sregelen gizlilii bir ekilde sorgulamaya ve tartmaya balayan kadnlarn sorgulayc tavrn H.nin u szlerinden okumak mmkn (H.T, 32 Yanda, Lisans Mezunu, skenderun):

ok rahatszm bu durumdan. Ben bana da gvenilmesini istiyorum. Neden bu srr bir kadn olarak ben tutamayaym ki! Hem sr neden sr olsun? Ak yaayalm her eyi. Madem Hz. Ali diyoruz, madem Hz. Muhammed diyoruz, Ehlibeytin, Alinin o-cuklaryz diyoruz. Neden sr olarak kalyor?

Erkekler retir Kadnlar Yaatr

Etnisite ile toplumsal cinsiyetin kadn zerinde kesitii en nemli noktalar-dan biri kadnn dourma yetisine bal olarak dnyaya yeni bireyler getirebilmesi ve mensubu olduu etnik grubun nfusunu artrmasdr (olu, 2006: 444). Bu durum en somut olarak din ve kadn ilikisinde yaanmaktadr. Temel kabul dinin erkek niteliinin nde olmas, kadna denin ise bu srete din tama ve yaatmasdr. almada tama ve yaatma rolleri asndan sosyal ilikiler, i ilikileri, evlilik gibi olgular karsnda kadn asndan din ya da mezhebin belirleyicili llmeye all-mtr. Grme yaplan kadnlarn ou gerek sosyal ilikilerde gerekse i ilikile-rinde dinin/mezhebin belirleyici olmadn belirtmilerdir. rnein yllarca kuafr olarak alan 4 ocuk annesi B.nin aktardklar bu konudaki yaklam aka ortaya koymaktadr (B.O, 52 Yanda, lkretim Mezunu, Samanda):


Muharrem GNE

204

Farkl din ya da mezhebe gre insanlar ayrmadm hibir zaman. Hayatmn hibir dneminde bu benim iin hi belirleyici olmad, ocuklarma da, alanlarma da bunu retmeye altm. Alevi, Snni, Ermeni, Hristiyan Drt nesil meslek rendi benden!

Hristiyan esnafn da bulunduu Samandada yaayan ou kadn da Hris-tiyanlardan alveri yaptklarn zellikle vurgulamlardr. Kendileri asndan by-le bir sorun yaamadklarn/yaatmadklarn belirten grmeciler; ne var ki baz zamanlar kendi din/mezheplerinden olmayan insanlar tarafndan byle bir belirle-yicilik ile kar karya kaldklarn ifade etmiledir. zellikle resmi kurumlarda al-an kadn grmeciler Alevi olmalarndan kaynaklanan eitli ayrmc davranlarla kar karya kaldklarn belirtmilerdir. Devlet memuru olan H. bu konuda unlar aktarmtr (H.E., 32 yanda, Lisans Mezunu, Antakya):

Byle olmasn hi istemezdim ama sosyal ilikilerimde de, i ilikilerimde de zellikle mezhep ok belirleyici oluyor. Eninde sonunda kendini o konumda buluyorsun. evredekilerin davranlar seni konumlandryor. Bunun skntlarn baz tutucu tavr-lar nedeniyle ok youn yayorum.

Evlilikleri sz konusu olduunda din ya da mezhebin ne kadar belirleyici ol-duuna dair sorular ile ocuklarnn baka bir din ya da mezhepten birileriyle ev-liliine dair bak alarnn lld sorularda kadnlarn ou evlilik srecinde din/mezhebin nemli olduuna dair vurgu yapmaktadrlar. Evli olan kadnlar kendi istekleri, aile ya da mahalle basksndan dolay farkl bir din ya da mezhebe mensup erkekle evlenmediklerini sylerlerken, bekr kadnlar baka bir din ya da mezhepten bir erkekle evlenmenin gnmzde sorun olmadna dair vurgu yapp hemen arka-sndan, baka bir din/mezhepten erkekle evlenmelerinin zgrlklerini kstlayaca-n ne srmektedirler.

Ayn mezhepten olmann avantajlarnn daha ok olduunu dnen L. u ekilde aklamaktadr (L.D, 42 Yanda, Lise Mezunu, Samanda):

tercihimiz tabi ki ayn dinden, mezhepten olmas. rf ve adetlerimizi daha iyi biliyorlar. Bizi daha iyi anlyorlar. ocuklarmza din retmek iin yaptmz bay-ramlara baka mezhepten biri geldiinde canmz sklyor.

Nusayriliin tutuculuktan tamamen uzak bir dinsel dn olduunu zel-likle belirten kadnlar, baka bir din ya da mezhepten bir erkekle evlilie neden kar olduklarn kltrlerinin yle gerektirdiine, farkl bir din/mezhepten insanla a-tmalar yaayabileceine, aile tarafndan ayn mezhepten bir erkein daha rahat ve sorunsuz bir ekilde kabulne, ailenin urayabilecei evre basksna ve geleneklerin



205

devam iin ayn mezhepten biriyle evlenmenin daha iyi olacana balamaktadr-lar. F. (F.D, 34 Yanda, Lisans Mezunu, Antakya) baka bir din ya da mezhepten biriyle evlilie neden scak bakmadn u szlerle aktarmaktadr:

nk ortak din, ortak duygular yaamak ve daha ok ey paylamak demek-tir. Eimle paylammn snrlarnn nceden belirlendii, bizi kstlayan, paylamlar-mz azaltan bir evlilie scak bakamam.

Alan almas srasnda baka bir mezhepten evli 12 kadn tespit edilmitir. Grup ii evlilik yapan kadnlardan S. ocuklarnn farkl bir din ya da mezhepten bi-riyle evliliini u ekilde aklamaktadr (S.N, 57 Yanda, lkretim Mezunu, Se-rinyol):

Ailemin %80i Snni, Hristiyan, damat ve gelinlerden olumaktadr. nsanlk nemli, insancl olmas nemli, ocuklarm mutlu olsun yeter ki, bir anne baka ne isteye-bilir ki... Hala bu ayrmn olmas ok ayp.

almann ilgin bulgularndan biri kz/erkek ocuklarnn grup d evlilii sz konusu olduunda buna kar kmayacaklarn ifade eden kadnlarn saysnn olduka fazla olmasdr. Ancak bu noktada da genel vurgu kar tarafn ocukla-rnn zgrln kstlayabileceine dair tanan endiedir. Bu sorular karsnda kadnlar sz birlii etmiesine byle bir evlilie pek scak bakmadklarn ama o-cuklarnn istemesi durumunda, onlarn mutluluu iin kar kmayacaklarn be-lirtmektedirler. retmen H.nin bu konudaki dncesi almada baka grme-ciler tarafndan da ifade edilmitir (H.P, 42, Lisans Mezunu, skenderun):

Byk konumak istemem ama biraz zor kabullenirim. Doru olan gsteririm ama belirleyici kendisi olur.

almada ortaya konan ilgin bir dier bulgu ise baz grmecilerin erkek ocuklarnn baka bir din ya da mezhepten bir kadnla evliliine olumlu yaklar-larken, kz ocuklarnn baka bir din ya da mezhepten erkekle evlilii sz konusu olduunda ayn olumlu sylemden uzaklamalardr. Kadnlar, tama ve yaatma rollerini genel olarak bu tartmalar ekseninde tutarak ve ocuklarna aktararak, er-kekler gibi dnmekte, dinsel dn iinde kendilerine byle bir isel konum atfetmektedirler.


Muharrem GNE

206

kircikli Durum: Bireysel likilerde Gl-Daha rgtl Meknsal likilerde Tedirgin

Nusayri kadnlar iin teke tek ilikilerde teki yok olmasna karn; kadn-lar toplu yaam sz konusu olduunda (sokak, mahalle, ile, kent gibi) bir tered-dt tamaktadrlar. nk bireysel ilikilerde durumun stesinden gelebilecek bir zgvene sahiptirler. Ancak sokak, mahalle gibi daha rgtl, kapsaml bir yaam alannda kayg duymaya, gven sorunu yaamaya balarlar. Birebir ilikilerde ken-dilerini anlatp, kendilerini kabul ettirebilme ans ve olanana sahipken, toplum iinde kendilerini zayf hissetmekte, kendilerine bir ans verilmeden yaftalandkla-rn dnmektedirler. Arkada, komu ve mahalle seiminde din ya da mezhebin nemli olup olmadnn llmeye alld sorular karsnda grmecilerin ou arkada ve komu seiminde din ya da mezhebin nemli olmadn ifade eder-lerken; mahalle seiminde daha farkl dndklerini sylemektedirler. Yaanlan mekn sz konusu olduunda Alevilerin daha youn olarak yaad yerlerde ken-dilerini daha rahat ve gvende hissettiklerini syleyen kadnlar, buna sebep olarak da tekilerin kapalln, tutuculuunu gsterirlerken; kozmopolit bir mahallede yaayabilmelerine tek art olarak mahallede yaayanlarn modern, ada insanlar olmasn komaktalar. Antakyada Alevilerin youn olduu bir mahallede yaayan C. bu konuda unlar sylemektedir (C.D, 38 Yanda, nlisans Mezunu, Antakya):

Mahalle seiminde din ya da mezhep benim iin nemli. Kendime benzer insan-larla bir arada yaamak gven veriyor bana. rf ve adetlerimiz ayn, kendimizi daha ra-

hat hissediyoruz. Biz kadn-erkek ayrm yapmayz. Birlikte yer ier, birlikte otururuz.

Kadnlarn Kltrel Ykselii

Dinsel anlamda grnr nitelikten yoksun olan ve bu durumu eletirel bir sylemle kabullenemediini syleyen Nusayri kadnlarn yan sra; dinden muaf olmann getirmi olduu bir zgrlk ve zerklik alannn iinde sosyal grnr-llk kazanan ve bunu sk sk dile getiren Nusayri kadnlarn says gn getike artmaktadr. Nusayri erkeklere Nusayrilik ile ilgili sk sk sorular ynelten, soran, sorgulayan, erkeklerin dinsel ritel ierisinde kadnlar nasl konumlandrdn d-nen ve buna cevap arayan Nusayri kadnlar artk bu dinsel dn ierisinde ka-dn olarak ieriden kendilerine de sorgulayc bir tavrla bakmaya balamlardr.

Nusayri erkeklere Nusayrilik ile ilgili sorduklar sorularn cevabn alamayan ve bu yzden iinde olduklar zgrlk alannn kapsamn daraltmadan ve kendi tabirleriyle dinin iinde boulmadan Nusayrilik teolojisi ile ilgili bilgiye ulamaya alan kadnlar, erkeklerin Nusayrilik dinsel dn iinde bir kadn olarak ken-



207

dilerini nasl konumlandrdn sorgulamaktadrlar. B.nin szleri bize bu durumla ilgili ipular vermektedir (B.B., 28 Yanda, Lise Mezunu, Samanda):

Nusayrilikle ilgili babama, eime sorular yneltiyorum ama her soruya cevap alamyorum. Zaten mmkn deil durduk yerde anlatmyorlar. Hep soru-cevap eklinde oluyor. Kadn din anlamda ikinci planda her zaman. Evin hanm, ocuun annesi ol-duu da gz nnde bulunduruluyor. Szne nem veriliyor kadnn ama din anlamda erkein verdii kadar bir eyler reniyor dinle ilgili.

N.nin syledikleri ise olduka arpc (N.B, 26 Yanda, Yksek Lisans Me-zunu, Samanda):

Nusayriler sosyal anlamda kadnyla erkeiyle daha da dnk bir toplum. Din konusunda bir ie kapanma var bu doru. Hatta baz kadnlar bu da kapallk ve giz-lilik konusunda erkeklerden daha erkekiler. Nusayrilik iinde gzel eyler barndran bir din. Birliktelik gzel bir duygu, farkllklar da gzel. zellikle Hatayda farkl etnik kimlikler hep birlikte yllardr yayor. Bende bir Nusayri kadn olarak bu farklla bir katkda bulunuyorum. Gzel bir ey bu

Nusayri kadnlarn kendilerinin ve etnik kimliklerinin renkliliinin farkna vararak din yaamalar, yaamak istemelerini G.nin syledii u cmleden alglaya-biliriz (G.D, 30 Yanda, Yksek Lisans Mezunu, Antakya):

Kendimi Nusayri topluluuna bal hissediyorum. Ama asla baml deilim.

Kadnlar kendilerini daha gl hissettikleri sosyal ve kltrel alana ekilerek kendilerini yetitirmektedirler. Baml olmama durumuyla anlatlmak istenen, ben olan bitenin farkndaym ancak teslim de olmay dnmyorumdur. Geliim ka-psn kadnlar kendileri ak tutmaktadrlar.

tekilerle likiler: Biz-Onlar

Farkl nfus byklklerinde de olsa Ermeniler, Arap Hristiyanlar, Yahudi-ler, Arap Snniler, Arap Aleviler gibi birden fazla etnik kimliin ve din topluluun birlikte yaad Hatay, okkltrl bir yapya sahiptir. Hatay yereli de, bu dokuyu birlikte yaama ve bu farkllklardan bir zenginlik yaratma kltryle daha da sk bir ekilde dokumak abas ierisindedir. Nusayriler de bu ok dilli ve ok dinli yapnn bir paras olarak, yzyllardr farkl etnik kimlik ve din topluluklarla gerek ticari ve sosyal, gerekse siyasi ilikiler kurarak bir arada yaamaktadr. Ne var ki, kendi-lerinden olmayan herkesi, teki olarak alglayan bir durum sz konusudur. G-rmeler esnasnda neredeyse sorulan her soruda tekine ynelik bir gnderme sz konusu olmutur. Biz ve onlar eklinde karlatrmal bir dnce tarzyla


Muharrem GNE

208

sorulan sorular cevaplamaya alan grmecilerin oundaki genel alg tekinin kapall, tutuculuu, muhafazakrl ynndedir. Ne var ki Arap Hristiyanlar bu algnn biraz daha dnda tutulmaktadr. Yzyllardr Hatayda yaayan, Nusayriler gibi Arapa konuan ve yine onlar gibi dinsel kimliklerini n planda tutan Arap H-ristiyanlar ile Nusayriler arasnda ortak bir yaam kltrnn var olduunu iddia etmek yanl olmaz. Nusayriler ile Hristiyanlarn Hatayda olduka fazla ortak din bayramlar bulunmaktadr. Bu benzerlii Nusayrilerin her inanca duyduklar sayg-ya, bir vefa gsterisine ve Arap Hristiyanlara bir hediye olarak alglanmas gerektii-ne vurgu yaparak kalc bir hogrye dikkat eker.

Grmelerde Nusayri kadnlara dier din topluluklardan kendilerini fark-l grp grmedikleri, hangi din toplulukla daha ok anlatklar ynnde sorular sorularak teki alglar llmeye allmtr. Grmeye katlan Nusayri kadn-larn ou Hristiyanlar ile daha ok anlatklarn, Snnilerin kendilerine kar ok nyargl davrandn sylemilerdir. Nusayriliin dier din topluluklardan neden daha farkl olduunu M. u ekilde aklamaktadr (M.T, 39 Yanda, n Lisans Me-zunu, Harbiye):

Temelde tek tanr inancmz ayn. Ancak dier din topluluklara gre kadn ola-rak ok bask altnda olmadan zgrce yaayabiliyoruz. Giyim, tavr, davran olarak zorlamayla kar karya deiliz. Hristiyanlarla ve baz modern Snnilerle iyi anlayo-rum. Ama Hristiyanlarla kaynamz biz. Ortak din bayramlarmz bile var.

Biz insana insan olduu iin deer veririz szyle Nusayriliin hogrl, hmanist yapsna vurgu yapan S. dier din topluluklardan hangi alardan farkl olduunu u szlerle aktarmaktadr (S.G, 30 Yanda, Lise Mezunu, Antakya):

Biz daha rahat bir toplumuz. Kapal deiliz. Kapal ve tutucu bir topluluk ile manevi deerleri hie sayacak kadar rahat olan topluluklar haricinde her dinden insanla anlaabileceimi dnyorum.

Din iselletirmeden ve Nusayriliin dinsel anlamda da kapalln gr-mezden gelip, tekinin kapallna vurgu yapan Nusayri kadnlar, kendi iinde bulunduklar toplumsal yapnn en azndan dinsel dnn kapal yapsn gr-mezden geldikleri sylenebilir. Nusayri kadnlarn bu konudaki fikirlerini biimlen-diren temel gerein sosyal anlamdaki zgrlk alglarnn deerinin dinsel d-n ve ritellerin nne gemesidir.

Sonu

Din olgusu karsnda, zellikle de tek tanrl dinler karsnda, kadnn tarih-sel sre iindeki konumunun deimezlii dnldnde kadnlarn erkekler karsndaki ikincil konumlar halen srmektedir. Bu almann temel bulgular da kadnlarn bu sz konusu ikincil konumuna gndermeler iermektedir. Bu-



209

nunla birlikte almada, Hataydaki Nusayri kadnlar, kadnlarn kendilerini Nusay-ri dinsel dn iinde, erkeklerden farkl olan konumlarn aka eletirmekle beraber, varolan ikincil konumlarn toplumsal yaam iinde, dier hkim dinsel dnlerden farkl olarak, dengelediklerini dnmektedirler. Hatta bu ikincil konumlarnn kendilerine toplumsal yaamda din konusunda zerk bir alan ya-rattn, zerlerinde bir bask olmakszn dinsel dnlerini yaadklar iin de kendilerini daha zgr hissettiklerini vurgulamaktadrlar ki bu bir adan zgrlk yanlgsdr.

Arap Alevilii asndan dinsel dn erkeklerin ortaya koyduu ancak bunu yaatanlarn, din tayclarnn kadnlar olduu almada elde edilen bir dier bulgudur. Toplumsal cinsiyet asndan kadnn kadn olduu iin dinsel ritel-lerden, Nusayri dualarndan muaf tutulmasnn arkasnda, kadnlarn zayf yara-tld iin kolayca zlp dinsel srlar aa vuraca ynndeki erkek kanaatine kadnlarn bir ksmnn katlyor olmas durumun ne denli iselletirildiinin de bir gstergesidir. Bununla birlikte kadnlarn eitimli ounluunun bu duruma sert bir eletiri getirdikleri gzden kamamaktadr. selletirmelerin yn daha ok dinsel dn kadnlar eliyle tama ve yaatma ynndedir. Kadnlara den bu srete, ocuklarn sz konusu dne hazrlamaktr. Deyim yerinde ise burada da kadn-lar bir tr dinsel mutfaktadrlar. Nusayri kadnlarn ou din bayramlarda namaz klnacak evin temizliini yapmak, yine ayn ekilde bayramlarda ya da adaklarda ye-mek piirmek, trbeleri ziyaret etmek, erkek ocuklar dine giri aamasnda tevik etmek ve din retileri renmesinde ocuu bu srece hazrlamak gibi sralanabi-lecek bir din pratik algsna sahiptirler. Nusayri kadnlar dinsel grnmezliklerini grnr klacak yegne mekn olarak trbeleri ve bu trbelere yaplan ziyaretleri n plana karmaktadrlar.

Nusayri teolojisinin zelliklerinden bir olan gizlilik ve srrn yaratm oldu-u dinden muafiyet ile birlikte sr diyerek kadnn dinsel grnmezliini hakl klmaya alan erkek algs karsnda, Nusayri kadnlarda ciddi bir alg deiikli-inden de sz etmek mmkndr. Kadnlar bu sr olgusunda cinsiyet ayrm yapl-mas karsnda seslerini ykseltmeye balamlardr.

Kaynaka

ANDERSON, P. S. (2006). Feminist Theology as Philosophy of Religion, (Editr: Susan F. Parsons), The Cambridge Companion to Feminist Theology. UK: Cambridge Uni-versity Press, s.40-52.

ARMOUR, E. T. ve VILLE S. M. (2006). Bodily Citations-Religion and Judith Butler. New York: Columbia University Press.

ATAY, H. (2002). Dinde Reform, Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi. Cilt: XLIII, Say:1, s.1-26.


Muharrem GNE

210

AUNE, K., SHARMA, S. ve VINCENT, G. (2008). Women and Religion in the West-Challenging Secularization. USA: Ashgate Publishing.

BACIGALUPO, A. M. (2006). Dnmsel Bir Sylem Olarak amanizm: Mapuche Din-sel Deneyiminde Toplumsal Cinsiyet, Cinsellik ve ktidar, Bedenler, Dinler ve Toplum-sal Cinsiyet. Ankara: topya Yaynlar, s.273-297.

BAHADIR, . (2005). Alevi ve Snni Tekkelerinde Kadn Derviler. stanbul: Su Yaynlar.

BERKTAY, F. (2000). Tektanrl Dinler Karsnda Kadn-Hristiyanlkta ve slamiyette Kadnn Statsne Karlatrmal Bir Yaklam. stanbul: Metis Yaynlar.

BROOMHALL, S. (2006). Women and Religion in Sixteenth Century France. New York: Pallgrave.

CHAWLA, J. (2006). Hint Dinsel Geleneklerinde Kadn Bedeni ve Topran Birliktelii: Tohum, Toprak ve Tahln Cinsiyetlendirilmi Temsilleri, Bedenler, Dinler ve Top-lumsal Cinsiyet. Ankara: topya Yaynlar, s.254-269.

ELEP, M. S. (2009). Hatayda Hzr nanlar, Turkish Studies. Say 4/3, Bahar 2009, s.532-549.

DIAZ-STEVENS, A. M. (2006). Porto Rikoda Toplumsal Sava Alan Olarak Kadn Bede-ni, Bedenler, Dinler ve Toplumsal Cinsiyet. Ankara: topya Yaynlar, s.235-253.

DORUEL, F. (2005). nsaniyetleri Benzer-Hatayda oketnili Ortak Yaam Kltr. s-tanbul: letiim Yaynlar.

DURKHEIM, E. (1976). The Elemantary Forms of the Religious Life. (ev: Joseph Ward Swain), London: George Allen & Unwin Ltd.

ELLIS, P. (2007). They are but Women: Mary Ward, 1585-1645, (Editr: Sylvia Brown), Women, Gender and Radical Religion in Early Modern Europe. Leiden-Boston: Brill, s.243-263.

GIDDENS, A. (1984). The Constitution of Society: Outline of the Theory of Structuration. Oxford-UK: Polity Press.

GRIFFITH, M. R. ve SAVAGE, D. B. (2006). Women and Religion in the African Diaspora: Knowledge, Power and Performance Lived Religions. Baltimore: Johns Hopkins Uni-versity Press.

GROSS, R. M. (2006). Women and Religion: Methods of Study and Reflection, (Editr: Rosemary Skinner Keller ve Rosemary Radford Ruether), Encyclopedia of Women and Religion in North America. USA: Indiana University Press, s.3-10.

HADDAD, Y. Y. ve FINDLY, E. B. (1985). Women, Religion and Social Change. Albany: State University of New York Press.

OLU, M. . (2006). Nusayrilerde nan Balamnda Etnisite ve Toplumsal Cinsiyet likileri, (Editr: Ceyhan Suvari, Aye Yldrm, Tlin Bozkurt ve lker M. olu), Ar-takalanlar Anadoludan Etnik Manzaralar. stanbul: E Yaynlar.

JOY, M. (2006). Tanrnn Gznden tesi: Din almalarnda Alternatif Perspektifler, (Editr: Sylvia Marcos), Bedenler, Dinler ve Toplumsal Cinsiyet. Ankara: topya Ya-ynlar, s.21-44.



211

KARASAR, N. (2003). Bilimsel Aratrma Yntemi. Ankara: Nobel Yayn-Datm.

KARASU, M. (2005). Alevi Nusayriler, (Editr: Mehmet Karasu), Nusayrilik Alevilik ve okkltrllk. Keif, s. 114-125.

KESER, . (2006). Kentsel Dinamikler ve Kamusal Alan Farkllamas: Adana Nusayrileri. Baslmam Doktora Tezi, Ankara: Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits.

KING, U. ve BEATTIE, T. (2005). Gender, Religion and Diversity: Cross-Cultural Pers-pectives. London-New York: Continuum International Publishing Group.

LEGGE, M. J. (2006). Social Ethics, Women and Religion, (Editr: Rosemary Skinner Keller ve Rosemary Radford Ruether), Encyclopedia of Women and Religion in North America. USA: Indiana University Press, s.52-61.

LIND, A. ve BRZUZY, S. (2008). Battleground: Women, Gender and Sexuality. Vol:1, Lon-don: Greenwood Press.

MARCOS, S. (2006a). Bedenlenmi Dinsel Dnce: Orta Amerikada Toplumsal Cin-siyet Kategorileri, Bedenler, Dinler ve Toplumsal Cinsiyet. Ankara: topya Yaynlar, s.97-118.

-------------------- (2006b). Bedenler, Dinler ve Toplumsal Cinsiyet. Ankara: topya Yayn-lar.

OBRIEN, J. (2009). Encyclopedia of Gender and Society. Vol:1-2, London: Sage Publica-tions.

ZBEK, T. (2006). Nusayri Etnik Kimliinin Simgesel Oluumu. Baslmam Ykseklisans Tezi, Hatay: Mustafa Kemal niversitesi Sosyal Bilimler Enstits.

ZDAMAR, H. (2004). Kadn ve Din, Kadn almalarnda Disiplinleraras Buluma. 3. Cilt, stanbul: Yeditepe niversitesi Yaynlar, s.367-376.

SAY, Y. (2005), nansal ve Yaamsal Temel zerinde Kurumsallaan Sevgi ve Bar An-laylar (Editr: Mehmet Karasu), Nusayrilik Alevilik ve okkltrllk. Keif, s. 42-100.

SCHAEFER, R. T. (2008). Encyclopedia of Race, Ethnicty and Society. UK: Sage Publica-tions.

SHARMA, A. ve YOUNG, K. (1991). The Annual Rewiev of Women in World Religions. Vol:1, New York: State University of New York Press.

------------------------------. (1994). The Annual Rewiev of Women in World Religions. Vol:3, New York: State University of New York Press.

SKINNER KELLER, R. ve RADFORD RUETHER, R. (2006). Encyclopedia of Women and Religion in North America. USA: Indiana University Press.

TRK, H. (2002). Nusayrilik (Arap Alevilii) ve Nusayrilerde Hzr nanc. 1. Bask, Anka-ra: topya Yaynlar.

--------------------- (2005). Anadolunun Gizli nanc Nusayrilik-nan Sistemleri ve Kltrel zellikleri. 1. Bask, stanbul: Kakns Yaynlar.

ULUAY, . (1999). Arap Alevilii-Nusayrilik. 2. Bask, Adana: Gzde Yaynclk.


Muharrem GNE

212

--------------------- (2003). Nusayrilik nan Esaslar-Tenash. Adana: Karahan Yaynlar.

URAL, A. ve KILI, . (2005). Bilimsel Aratrma Sreci ve SPSS ile Veri Analizi. Ankara: Detay Yaynclk.

YAZICIOLU, Y. ve ERDOAN, S. (2004). SPSS Uygulamal Bilimsel Aratrma Yntem-leri. Ankara: Detay Yaynclk.

YILDIRIM, A. ve MEK, H. (1999). Sosyal Bilimlerde Nitel Aratrma Yntemleri. An-kara: Sekin Yaynevi.

Arap Alevi Kadın Yeri Hatay 1282-2542-1-SM

Documents

Transcript of Arap Alevi Kadın Yeri Hatay 1282-2542-1-SM