AP NOTES PARA SA 1st TERM EXAM

I. KAHALAGAHAN at KAHULUGAN ng AP

MGA LARANGAN

1. POLITICAL SCIENCE – pag-aaral ng anyo at sistema ng pamamahala2. ECONOMICS – pag-aaral ng kalakalan pamamahagi ng yaman ng lipunan3. RELIGION – pag-aaral ng paniniwala at pananampalataya4. GEOGRAPHY – pag-aaral ng daigdig (lupa, teritoryo)5. HISTORY – pag-aaral ng kasaysayan, nakaraan ng tao6. SOCIOLOGY – pag-aaral ng pakikipag-ugnayan ng tao at istruktura ng lipunan7. ANTHROPOLOGY – pag-aaral ng tao

ASPETO NG LIPUNAN

1. PULITIKA – tumutukoy sa pamahalaan ng isang bansa, mga batas / pinuno2. EKONOMIKO – tumutukoy sa pera, produkto, kalakalan, kabuhayan, pamilihan, negosyo3. SOSYO-KULTURAL – tumutukoy sa tradisyon, kaugalian, pamumuhay, lahi, wika, impluwensya, sining, pagsulat

ARALING PANLIPUNANKahulugan

- ay ang pag-aaral ng tao at kanilang tungkulin sa lipunan sa tulong ng iba’t ibang larangan na tumatalakay sa nakaraan at kasalukuyang kaugalianKahalagahan

- mulat sa nangyayari sa paligid- maging mapanuri- makisangkot sa mga isyu na lipunan- pagkaroon ng perspektibo- pahalagahan ang pagpupunyagi ng tao- mas mahalin ang bayan

MULAT. MALAY. SANGKOT.

II. ARAW NG KASARINLAN

LUPANG HINIRANG & PANATANG MAKABAYAN- paalala ng tungkulin bilang mamamayan- pagmamahal sa bayan- paggunita sa kalayaan

Wala na akong ibang notes. Tandaan niyo na lang yung gumawa tayo ng sariling panunumpa, and basta related sa Kasarinlan ng Pilipinas…

III. PAGSUSURI ng EDITORYAL

EDITORYAL - opisyal na opinion ng pahayagan

BAHAGI: PANIMULA – suliranin KATAWAN – impormasyon MUNGKAHING SOLUSYON – solusyon sa suliranin KONKLUSYON – pananaw na isinulong ng lahat

URI: ARGUMENT / PERSUASION: nanghihikayat INFORMATION / INTERPRETATION: nagpapaliwanag TRIBUTE / APPRECIATION / COMMENDATION: papuri ENTERTAINMENT: nagbibigay aliw

IV. HEOGRAPIYA

- Relasyon ng heograpiya sa kabuhayan ng mga mamamayan / sibilasyon- Malapit sa Ilog – tubig, transportasyon, sining, pagkain/kabuhayan, ritwal, irigasyon- Not sure kung meron map related. At least familiarize yourselves a little with the world map, if you want to be safe.Wala na akong ibang notes eh, sorry.

V. PREHISTORIKO

PANAHON SULIRANIN NAGAWAPaleolitiko Pagkain - Pangangaso

- Pangingisda- Pagkalap ng Pagkain- Apoy

Tirahan - Kuweba- Puno- Nomadiko (Hindi nananatili sa isang lugar, palipat-lipat)

Komunikasyon - Hand SignalsNeolotiko Pagkain - Pagsasaka

- Pag-aalaga ng hayopTirahan - Pamayanan (permanente)Hanapbuhay - Artisano (skilled workers)

- BarterTransportasyon - Layag

Metal (Copper, Bronze, Tirahan - Siyudad

Iron) Hanapbuhay - IndustriyaKomunikasyon - Sistema ng Pagsulat

SIBILISASYON- organisadong pamunuan

> Pinuno> Batas

- pagsilang ng mga siyudad- pagkaroon ng sistema ng pagsulat- organisadong pagsamba- pagkaroon ng industriya

> teknolohiya> paghati ng tungkulin sa paggawa (clerk, scribe, officials, artisans, metal

workers, etc.)> pakikipagkalakal (salapi, pamilihan)> intensibong kaalaman sa pagsasaka (irigasyon, crop rotation)

AP NOTES PARA SA LT2

EGYPTHeograpiya

West – LIBYA South – SUDAN North – ISRAEL East – RED SEA

Pamahalaan Paraon

o Lord of the Two Lands- pinuno sa itaas at ibabang Ehipto- may-ari ng lahat, tagapagbatas / buwis / tanggol

o High Priest of Every Temple- kinatawan ng Diyos sa lupa- nagsagawa ng mga ritwal

Pagsulat Nagtatala ang mga eskriba sa papyrus, pader ng mga templo at libingan Hieroglyphics; Rosetta Stone (tulong sa pagbasa)

Pagsamba Isinagawa ng paraon at pari Templo

o tahanan ng mga diyoso pinagdarusan ng mga ritwal

Industriya pagsasaka pakikipagkalakal shadoof – irrigation tool

SOCIAL CLASSES SA EHIPTO

PHAROH (pinakamataas)HIGH PRIESTS AND NOBLES – tulong sa Pharoh

OFFICIALS, SCRIBES, MINOR PRIESTS – tulong sa batasCRAFTSMEN – skilled workers

SERVANTS, LABORERS AND PEASANTS – less skilled workersSLAVES – prisoners of war

PANAHONG HELLENIKO- pagkilala sa kagalingan (arête) ng bawat isa sa pagsulong ng lipunan

Heograpiya Bulubundukin

- maliit na taniman- hiwa-hiwalay ang lupain

> nagbuo ng mga polis Napaligiran ng karagatan

- marami daungan> nakikipagkalakal

May pagkakaisa- sumasamba sa maraming diyos

> pagsasagawa ng Olympics- iisang wika

Acropolis: Sentro ng Sibilisasyong GriyegoINIHAHAMBING ATHENS SPARTAPulitika Demokrasya MilitaristikoPinahahalagahan Maraming kakayahan

(sining, pilosopiya atbp.)Pisikal na kalakasan, disiplina

*mas angat ang katayuan ng babaeng mula sa Sparta kaysa Athens

Sparta Matatagpuan sa Peloponnesus Angkop sa pagtatanim ang lupa ngunit nang lumaki ang populasyon, nanakop

- Helots (alipin)- Banta ng pag-alsa

Pamahalaan

-pinamunuan ng 2 hari, binabantayan ng board of Ephors- nagdedesisyon ang Council of Elders sa pinagbotohan ng Assembly (*lalaki, 30 taon)

Athens Matatagpuan sa Attica Hindi akmang taniman ang lupa; nagmina / mandaragat Lalaki: nag-aral sa paaralan Babae: sa bahay natutong magsulat at magbasa Pamahalaan

- Simula: Hari- Naging Aristokrasya

> Archons at Areopagus- Lumaon: Demokrasya

> Draco, Solon, Pisisitratus, Cleisthenes

IONIA - PERSIADigmaang Persiano

o Nais parusahan ng mga Persiano ang pagtulong sa mga Athenian sa rebelyong isinagawa ng mga Ionian (sakop ng Persia)

o Pinakamalakas at kinaatakutan ang Imperyong Persiano Napag-isa ng isang kalaban ang mga Griyegoo Nagwagi ang mga Griyego kaya tumaas ang kumpiyansa sa kanilang sarilio Takot pa rin sa muling pagsalakay ng mga Persiano kaya nabuo ang Ligang

Deliah

PILOSOPIYANG HELLENIC- pagkilala sa kagalingan ng bawat isa sa pagsulong

Prelectio Mahalaga para sa Griyego

- katapatan at pagmamahal sa polis- maipalabas nila ang kanilang mga angking kagalingan (arête)

Halimbawa ng mga ginamit ang kanilang kagalingan para sa polis- Socrates, Plato at Aristotle

Pilosopiya- Griyego = philo + Sophia

> pagmamahal sa karunungan

Konteksto pagkatapos ng Digmaang Persian at Peloponnesian

- bumaba ang pagtingin sa papel ng mga diyos sa buhay ng tao- pagkilos ng tao ang nagdidikta sa kapalaran

nagtatanong ukol sa pinagmulan ng sanlibutan- simula: umaasa sa mitolohiya

- hindi nakontento> ibatay sa pagmamasid, lohika

SOCRATES Karunungan = tanong-sagot Nahihikayat ang kabataan

- makipagdebate> wastong pag-ugali (piety, justice, good and evil)

Death – pag-inom ng “hemlock”PLATO

Rationalism- may kaalaman ang tao kailangan lamang hugutin

Academy sa Athens- lugar ng pagsasanay para sa pamamaraan ni Socrates

“The Republic”- Philosopher-kings ang dapat mamuno- tutol sa demokrasya

ARISTOTLE Empiricism (o posteriori) natuto ang tao sa kaniyang karansasan Nakapag-aral sa Academy tinuruan si Alexander The Great Lyceum

NICHOMACHEAN ETHICS kayang kontrolin ng tao ang pagnanasa sa pamamagitan ng matinding pagsasanay iwasan ang mga kalabisan sa pag-uugali piliin ang tama lamang (Golden Mean)

(mas simple…)MGA PILOSOPIYASOCRATES - Karunungan sa pamamaraang tanong-

sagot- Know Thyself- An unexamined life is not worth living

PLATO - Kaalaman / Utak ng tao- Rationalism (may kaalaman ang tao dapat lang hugutin; use of reason [good judgement])- Philosopher-Kings (mga matalino; alam ang tama) and dapat mamuno (The Republic)- AYAW sa demokrasya

ARISTOTLE - Empiricism (natuto ang tao dahil sa kanyang karanasan; knowledge through

experiences)- living your life through your experiences- living a life well (kaya yung mga sagot sa long test yung food pyramid, bad kumain ng chicharon, family planning etc.)

*sana tama yung mga ito… at sana na gets niyo…

Prelectio Nagkawatak-watak ang mga polis sa Gresya Tinalo ng Macedonians ang mga Griyego sa Chaeronea Namatay si Philip Minana si Alexander bilang pamuno Guro ni Alexander si Aristotle na nagpakilala ng Kulturang Griyego

- ibinahagi ang kulturang Griyego sa lahat ng nasasakupan- isang pandaigdigang estado

Nasakop ni Alexander The Great Persia Ehipto Pakistan India Mesopotamia Asia Minor

Laganap ang mga digmaan Kani-kaniyang pag-angkop ang mga tao

> Stoic – hindi naapektuhan ng kasiyahan o kalungkutan> Cynic – umaasa sa kanilang sariling kakayahan> Epicurean – hinahanap ang kaligayahan sa lahat ng bagay

IMPERYONG MACEDONIAN- nasakop ni Alexander gamit ang stratehiya

Mga Isinagawa Pinalakas at pinaiging military> phalanx, tangan ang sarissa – 18 feet long pikes> hypaspists, tangan ang mga pananggalang at xystan – 12-14 foot lance

Gordian Knot- metaphor for an intractable problem- untied by Alexander (Alexandrian Solution [with a sword; impatience])

SIBILISASYONG ROMANO

- nagsilbi bilang pundasyon ng isang sibilisasayon ang kaniyang heograpiya at pinagmulan

Alamat ng Roma- pagsilang nina Remus at Romulus- pagpapaanod sa Ilog Tiber- pagkakakita ng isang lobo- pag-aalaga ng pastol- pag-aaway nina Remus at Romulus

Heograpiya mukhang boot pinaliligiran ng mga karagatan

- Adriatic- Tyrrhenian- Mediterranean

binabaybay ng mga kabundukan- Alpine- Apennine

umaagos na ilog- Tiber- Rubican- Po- Amo

Sinaunang tao sa Halya Latins

- pagsasaka / pagpapastol- maraming diyos

Etruscano- pinamumunuan ng mga Haring Tarquins- industriya ng metal- mahilig sa musika- may sistema ng pagsulat

Romano- nagtatag ng Republika

REPUBLIKANG ROMANO- may karapatan at tungkulin panlipunan ang bawat pangkat ng mga mamamayan

Pagbuo ng Republika tutol sa monarkiya ng Etruscans pamahalaang hindi pinamumunuan ng hari – Republika

> Patricians- orihinal na naninirahan sa Roma

- nagmamay-ari ng lupa> Plebians

- gitnang-uri, magsasaka, manggagawaAristokrasya

nasa kamay ng patricians lahat ng posisyon sa Republika maliban sa Assembly of Tribes

Demokrasya nagbanta ang mga plebians

- hindi nagtrabaho- hindi maglilingkod sa sandatahang lakas

> Twelve Tables (451 BC)- pundasyon ng mga batas sa Roma

> Tribune (444 BC)- sumisigaw ng veto (I forbid)- nakalikha ng sarilin batas (287 BC)

Mga Opisyal Consul

- pamunuan ang Roma at ang sandatahang lakas Censor

- magtala ng mamamayan (buwis, pagboto) Aedile

- mangasawa sa pampublikong gawain Quaestor

- mangasiwa sa katayuang pinansyal Praetor

- pangunahan ang mga paglilitis Senado

- tagasulat ng batas, hawak ang ugnayang panlabas, tagapayo ng Consul Assembly of Centuries

- kinatawan ng military Assembly of Tribes

- kinatawan ng 35 tribo ng mga plebians

Digmaang Punic Carthage vs. Romano

- Sanhi> kontrol sa Mediteranyo

- Epekto> paglawak ng kalakalan> pagsilang ng mga equites (middle class)

Suliranin ng Pagpapalawak Pagkawala ng katapatan sa Republika

- ‘di ipinagkaloob ang pagkamamamayan sa nasakop- pinalitan ng mga propesyunal na sundalo ang mga dating sundalo

Paglaganap ng katiwalian

- walnang suweldo ang Proconsul (Gobernador)- labis na pangongolekta ng buwis ng mga Publicano (kolektor ng buwis)

Pagtaas ng bilang ng walang trabaho- pagdami ng alipin- pagkabuo ng mga latifundias buhat sa mga maliliit na lupang sakahan

Pagkadismaya sa Republika- lumitaw and equites pero walang kapangyarihan/power- Pag-aalsa ng mga alipin

Gaius at Tiberius Gracchus- magkapatid (pamilyang plebiano)- ipinasa nila ang mga batas na naglalayong pagandahin ang buhay ng mahihirap

na Roman- subalit pinaslang ang magkapatid ng mga ayaw ng repormang nais nila

Juius Ceasar- pinuno ng First Triumvirate- pinamunuan ang hukbong Romano sa Gaul- linaban ang Pompey/senado (pinapaalis siya) at nagwagi- ginamit ang kapangyarihan upang ayusin ang Roma

IMPERYONG ROMANO

PAGSIMULA pagkamatay ni J. Ceasar pagkabuo ng 2nd Triumvirate

- Octavian, Mark Anthony, Lepidus Pamamayani ni Octavian

Augustus Ceasar PULITIKAL

- pinalakas ang Senado- reorganisasyon ng hukbo- binuo ang praetorian guard

EKONOMIKO- pag-unlad ng agrikultura at kalakalan- libreng pagkain / kasiyahan- pagpapagawa ng mga templo / gusali

SOSYO-KULTURA- ibinalik ang pagpapahalaga sa pamilya- pag-unlad: agham at sinig- Pax Romana: “Civic Romanus sum”

PULITIKAL- binago ang 12 Tables (Juris prudentes)- hindi parating payapa- kaligtasan sa Mediteranyo

Julio-Claudian Flavian 5 Good EmperorsTiberiusGaiusClaudiusNero

VepasianTitusDomitian

NervaTrajanHadrianAntoninus PiosMarcos Aurellius

- mga emperador na nagsimula sa angkan ni Augustus Ceasar o ng kanyang asawa

- pamilyang nagmula sa gitnang-uri, mga sundalo

- pinili ng senado batay sa kanilang kakayahang mamuno

- Repormang pinansiyal- Aqueducts

- Tour of Duty, coliseum - kataasan ng Pax Romano- Alimenta- Kinolekta ang mga batas- Hadrian’s Wall Pantheon

PAGBAGSAK “sic transit Gloria mundi”

PULITIKAL- pananalakay ng mga Aleman- walang maayos na sistema ng paghalili- pinatakbo ng mayaman at militar

EKONOMIKO- mataas na buwis- higher prices- trade deficit (Import > Export)

SOSYO-KULTURAL- Imoralidad (pang-aalipin, pamumuhay)- pagkawala ng patritismo- paglaganap ng Kristyano

TAGAPAGLIGTAS Diocletian

- Tetrarchy (Rule of 4)- Pagpapantay sa mga Kristyano

Constantine- Inilipat sa Byzantium ang kabisera ng imperyo- Ginawang legal ang Kristyanismo (Edict of Milan)

PANAHONG MIDYEBAL Tulay na mula panahong Sinauna patungong panahong Moderno Nahati sa 3 bahagi:

- Early Middle Ages- High Middle Ages- Late Middle Ages

Early Middle Ages: Karimlan at Pag-asa (500-1050 AD)KANLURANG IMPERYO SILANGANG IMPERYO- Tribong Aleman- Piyudalismo- Simbahan- Charlemange

- Bizantino- Islam

High Middle Ages: Pamumulaklak (1050–1270 AD)- Krusada- Bayan at Burgis

Late Middle Ages: Digmaan at Salot (1270-1500 AD)- Hundred Years’ War- Bubonic Plague

PANAHON NG KARIMLAN Kanlurang Europa lamang Nawala ang sistematikong pamamaraan ng Romano Pinalitan ng pamamaraan ng mga Tribong Neman

ROMAN vs. ALEMANROMANO ALEMAN

TIRAHAN Siyudad Pook RuralPAMAHALAAN Sentralisado Hiwa-hiwalayBATAS Nakasulat

Ipinapataw ang lahatHindi-nakasulatDepende sa bawat kaharian

KALAKALAN Malawakan LokalHUSTISYA Batay sa ebidensya Trial by ordealEDUKASYON May mga paaralan

Kaalaman sa GriyegoMonasteryoSalimbibig na awit at alamat

PAGSULAT Alpabetong Romano Runes (limitado ang paggamit)

Sistemang Piyudal (sorry kulang notes ko rito)

SIMBAHAN PANRELIHIYON

- orihinal na gampanin ng Simbahan- mga taong simbahan lamang ang makapagsagawa

PULITIKAL- isinagawa ng simbahan dahil sa kawalan ng organisadong pamahalaan

EKONOMIKO- pinagkunan ng kita ng simbahan

SOSYO-KULTURAL- paraan ng simbahan upang mapanatili ang kaalaman at kultura

*tandaan ung drawing whatever ng simbahanPanrelihiyon – DoorsPulitikal - nasa ibabaEkonomiko – pader / pillarsSosyo-Kultural – sa itaas ng mga pillar (towers)

Charlemange: Holy Roman Emperor- kinoronahan ni Santo Papa Leo II (tagaproteka ng simbahan)- pinamunuan ang kasalukuyang Pransiya (sentralisado)- inimbitahan ang mga iskolar gaya ninaAlcullin at Einhard (edukasyon)

IMPERYONG BIZANTINO- pagpapahalaga sa pagkakaisa at mabuting pamumuno

PAGSISIMULA- nasakop ng mga Romano- inilipat ni Constantino ang kabisera (Roma-> Byzantium)

MAHIRAP SALAKAYIN ANG CONSTANTINOPLE- malayo sa pananakop- mayaman- may seguridad (triple wall, atbp)- napaligiran ng dagat (Black at Aegean)- may pinag-ibayong tanggulan (Golden Horn/Gate)

DAHILAN NG PATULOY NA PAG-IRAL PULITIKAL

- mahirap salikayin- malakas na pinuno

> kontrolado: gobyerno at simbahan- epektibong pamunuan

> Logothetes (kakayahan)> Hippodrome at libreng tinapay (kasiyahan)

EKONOMIKO- Mayaman

> sentro ng kalakalan> nakabatay sag into na pananalapi (bezant)> Seda ang pangunahing produkto

- pinalaganap ni Emperador Basil SOSYO-KULTURAL

- Mayamang kultura> Griyego + Romano + Kristiyano

- May pagkakaisa at katapatan ang tao> Kristiyanismo (St. Cyril: Cyrillic Alphabet)

Justinian: One God, One Empire, One Religion1. Macedonian2. May kasanayan sa batas, musika, teknolohiya at arkitektura3. Ipinatayo ang Hagia Sophia

4. Nabuo ang Justinian’s CodeHagia Sophia -> BasilicaPANANAKOP NI JUSTINIAN

- nais pagkaisahan ang kanlurang/silangang imperyo- Belisarius = pangunahan ang sandatahang lakas- naimbento ang Greek Fire

Theodora- mahirap- tinulungan ni Justinian (Nika Revolt)

> patatalsikin ng mga senador si Justinian> nagwelga ang mahihirap

ANG MGA TURKOBURUKRASYA

- Sistema ng gobyerno kung saan itinatalaga nito ang mga magiging opisyal ng pamahalaan (at tiniyak na magagampanan nang maayos ang tungkulin ng pamahalaan, “proper channels”)

SELJUK OTTOMANTagapagtatag Seljuk Osman (1290)Pinagmulan Oxus River malapit sa

Aral SeaAnatolia, Turkey

Kabisera Baghdad Bursa-> Constantinople (Istanbul)Kilalang Pinuno Malik Shah (1072-1092) Suleiman (1520-1566)Mga Nagawa - tinalo ang mga Bizantino

sa Labanan ng Manzikert (1071)- seminaryo, pag-aaral ng batas, literature, agham at lohika

- Devshirme (sistematikong pagpili ng opisyales) > pagkolekta ng Kristyanong alipin batay sa lakas at talino- inihihiwalay ang bata sa pamilya- bibinyagang Muslim- Mag-aaral at sasanayin > Civil servants (upper 10%) > Janissary

Paghina Pag-aaway sa pamumuno - problema sa pamunuan (ipinamana ang pagiging civil servant)- Naging makapangyarihan ang Janissaries- ipinamatay ng mga tagapagmana ng trono ang karibal sa posisyon- hindi nakasabay sa modernisasyon

GOODLUCK na lang po.Ramon Lopez, 3H0910Source: notebook.