1

ผเรยบเรยง

ประไพ เชงทว

• พยาบาลผจดการรายกรณ ศนยมะเรงรามาธบด คณะแพทยศาสตรโรงพยาบาลรามาธบด มหาวทยาลยมหดล

ทปรกษา คณสวรรณ สรเลศตระกล คณแมนมนา จระจรส

2

คณะกรรมการศนยมะเรงรามาธบด คณะแพทยศาสตร

โรงพยาบาลรามาธบด ไดตระหนกถงความส าคญทจะพฒนาคณภาพการดแลรกษาโรคมะเรงใหทนสมย ซงประกอบดวย การคนควาวจยทางหองปฏบตการดานโรคมะเรง การจดท าแนวทางรกษาททนสมย และการสนบสนนสงเสรมใหผปวยโรคมะเรงไดรบการดแลรกษาทมประสทธภาพ

โครงการพฒนาความรและสนบสนนผปวยโรคมะเรง เปนหนงในโครงการทอยภายใตนโยบายและแผนงานพฒนาของคณะแพทยศาสตรโรงพยาบาลรามาธบด จงสงเสรมสนบสนนใหทมบคลากรทางการแพทยไดสรางสรรคผลงาน สรางกจกรรม ผลตเอกสารสอสารความรตางๆ ทเกยวกบโรคมะเรงทกรปแบบทเปนประโยชนตอผปวย ญาตผดแล และผทสนใจ เพอใหผอานสามารถคนควาหาความร พฒนาตนเอง และมสวนรวมในการดแลรกษาโรคมะเรงใหกาวหนาขนไป จงขอขอบคณ ผแตงหนงสอทชวยผลตผลงานทเปนประโยชน และชวยพฒนาศนยมะเรงรามาธบด คณะแพทยศาสตรโรงพยาบาลรามาธบด

ผชวยศาสตราจารย สมใจ แดงประเสรฐ ประธานศนยมะเรงรามาธบด

ค านยม

3

ปจจบนมะเรงล าไสใหญและทวารหนกเปนโรคมะเรงทพบเปนอนดบตนๆ ทงในเพศชายและเพศหญง โรคนสามารถรกษาหายขาด ถาวนจฉยและรกษาไดเรว โดยการผาตด รงสรกษา รวมกบการใหเคมบ าบด หรอใชหลายวธดงกลาวรวมกน

คมอเลมนจดท าขนเพอใหผปวยและผดแลผปวยไดเรยนรดวยตนเอง อานเขาใจงาย สามารถน าไปปฏบตในการดแลตนเอง จดการกบอาการขางเคยงจากโรคและการรกษา เปาหมายหลกเพอใหผปวยและครอบครวด ารงชวตอยางปกตสข มคณภาพชวตทด และไดผลลพธจากการรกษาทมประสทธภาพสงสด

สดทายนขอขอบคณ ผ ศ.พญ. สมใจ แดงประเสรฐ และผ ศ.น พ. เอกภพ สระชยนนท ทกรณาใหค าแนะน า ท าใหหนงสอเลมนมความสมบรณยงขน

ประไพ เชงทว

15 มถนายน 2556

ค าน า

4

บทท หนา ค านยม 2 ค าน า 3 สารบญ 4 1 กายวภาคของล าไสใหญและการท าหนาท 6

2 ความรเกยวกบมะเรงล าไสใหญ 10 ระบาดวทยาการเกดมะเรงล าไสใหญ 10 ขนตอนการเกดมะเรงล าไสใหญ 10 สาเหตและปจจยของการเกดมะเรงล าไสใหญ 12

3 แนวทางในการตรวจคดกรองหามะเรงล าไสใหญ 14 4 อาการและอาการแสดงของโรค 16 อาการน าและความผดปกตทตรวจพบ 16 วธการตรวจวนจฉย 17 การแบงระยะของโรคมะเรงล าไสใหญ 19 การแพรกระจายมะเรงล าไสใหญ 20 5 แนวทางการรกษามะเรงล าไสใหญ 21 การผาตด 21 รงสรกษา 22 ยาเคมบ าบดและยามงเปา 23

สารบญ

5

บทท หนา 6 การรกษาดวยยาเคมบ าบด 25 ยาเคมบ าบดทใชในปจจบน 25 ผลขางเคยงของยาเคมบ าบด 27 ขอควรระวงพเศษของยาเคมบ าบดแตละชนดทใชรกษา- มะเรงล าไสใหญ 28 ขอควรระวงของยา Targeted therapy 34 การจดการกบอาการขางเคยงอนๆ 35 ภาวะเมดเลอดแดง เมดเลอดขาว และเกลดเลอดต า 35 ยาเคมบ าบดมผลตอระบบทางเดนอาหาร 40 - คลนไสอาเจยน 40 - เบออาหาร 42 - ทองเสย 42 7 การมคณภาพชวตทดในระหวางการเจบปวย 44

การท าชวตประจ าวนใหมความสข 44 การเตรยมความพรอมกอนและหลงการรกษา 46

บนทกเกยวกบโรคและการรกษา 47 ตารางการตรวจตามนดและการรบยา 48 เอกสารอางอง 55 อางองรปภาพ 57

สารบญ (ตอ)

6

ล าไสใหญและทวารหนก (colon และ rectal) เปนอวยวะ

ในชองทองทอยทายสดของทางเดนอาหาร มความยาวประมาณ 150 เซนตเมตร แบงเปน 3 สวน ดงรปท 1 ดงน

สวนประกอบล าไสใหญ

รปท 1 แสดงล าไสใหญสวนตางๆ

บทท 1 กายวภาคของล าไสใหญและการท าหนาท

7

สวนท 1 ซกม (caecum) เปนล าไสใหญสวนตนเหนอทองนอย อยทางดานขวา ยาวประมาณ 6.3-7.5 เซนตเมตร มไสตง ยนออกมาขนาดเทานวกอย ความยาวประมาณโดยเฉลย 8-10 เซนตเมตร

สวนท 2 โคลอน (colon) แบงยอยเปน 3 สวน ดงน 2.1 ล าไสใหญสวนทอดขนบน (ascending colon)

เปนสวนทยนตรงขนไปเปนแนวตงฉากทางดานขวาของชองทอง ขนขางบนไปจนชดตบ ความยาว ประมาณ 20 เซนตเมตร

2.2 ล าไสใหญสวนขวาง (transverse colon) เปนสวนทวางพาดตามแนวขวางของชองทอง ขามไปทางดานซายล าตวจนถงบรเวณใตมาม ความยาวประมาณ 50 เซนตเมตร

2.3 ล าไสใหญสวนทอดลงลาง (descending colon) เปนสวนทดงตรงลงมาเปนแนวตงฉาก ความยาวประมาณ 30 เซนตเมตร อยบรเวณชองเชงกรานซกซาย สวนปลายจะขดตวคลายตวเอส (S) เรยกวา ซกมอยด (sigmoid) ความยาวประมาณ 45 เซนตเมตร และจะตอกบล าไสตรง

สวนท 3 ล าไสตรง (rectum) เปนล าไสใหญสวนสดทาย ความยาวประมาณ 12 เซนตเมตร อยแนวกลางล าตว ปลายของไสตรง จะเปดสภายนอกทางทวารหนก (anus)

8

ขบวนการยอยอาหารและการท าหนาทของล าไสใหญ เมอรบประทานอาหารเขาสรางกาย กระเพาะอาหารจะผลต

น ายอยและเคลอนไหวคลกเคลาอาหาร กลามเนอกระเพาะอาหารจะหดตวอยางแรงเปนชวงๆ ดนใหอาหารเคลอนลงสสวนลางของกระเพาะอาหาร ลงสล าไสเลก มน ายอยตางๆ มากมายทสรางจากตบออน ผนงล าไสเลก และน าดทสรางจากตบผานทางถงน าด เกดขบวนการยอยและเปลยนอาหารใหเปนสารอาหารโมเลกลเดยว ไดแก น าตาลกลโคส กรดอะมโน กรดไขมน และกลเซอรอล เพอใหสามารถดดซมสารอาหารผานทางผนงล าไสเลกเขาสกระแสเลอด ไปเลยงอวยวะทกสวนทวรางกาย สวนกากอาหารทผานการยอยแลวจะสงไปยงล าไสใหญ

หนาทของล าไสใหญ มดงน 1. ดดน า วตามน แรธาต (โซเดยม และโปรแตสเซยม) และน าตาลกลโคสทเหลอคางอยในกากอาหาร กลบเขาสหลอดเลอดฝอย 2. รบและเกบกากใยอาหาร 3. สรางน าเมอกจากผนงล าไสใหญดานใน 4. เปนทอยของแบคทเรยหลายชนดทท าประโยชน และไมเกดโทษ เชน แบคทเรยทชวยสงเคราะหวตามนบ12 และวตามนเค เปนตน

9

ขอควรทราบ - ถามเชอโรคเขาสล าไสใหญ จะท าใหล าไสใหญดดน ากลบสเลอดไมได ท าใหเกดอาการทองรวง - ถากากอาหารอยในล าไสใหญนานเกนไป จะถกล าไสใหญดดน าออกมามาก ท าใหเกดอาการทองผก

10

ระบาดวทยาการเกดมะเรงล าไสใหญ ในสหรฐอเมรกา

ป 2555 พบมผปวยรายใหม ประมาณ 140,000 คนตอป และเสยชวตจากมะเรงล าไสใหญ ประมาณ 51,000 คนตอป ในประเทศไทยขอมลจากทะเบยนมะเรง สถาบนมะเรงแหงชาต ป 2555 พบมะเรงล าไสใหญและไสตรง เปนอนดบ 1 ในเพศชาย และอนดบ 2 ในเพศหญง ผปวยสวนใหญจะอาศยอยในเขตกรงเทพมหานครและในเขตเมองใหญๆ พบอายมากกวา 50 ป และมขอมลในหลายๆ โรงพยาบาลพบวา แนวโนมเรมพบโรคนในคนอายนอยลง

มะเรงล าไสใหญ เปนโรคทเกดจากเซลลเยอบผนงล าไสใหญเปลยนแปลงและเจรญเตบโตผดปกตจนไมสามารถควบคมได แบงออกเปนมะเรงล าไสใหญสวนโคลอน (colon) และมะเรงล าไสตรง (rectum) ขนตอนการเกดมะเรงล าไสใหญ

การเกดมะเรงล าไสใหญและทวารหนกเปนไปตามขนตอน (ดรปท 2) ดงน คอ เรมจากการกลายพนธของเซลลท าใหมการเพมขนของขนาดเยอบทเตบโตเรว เซลลเปลยนแปลงจากเดม เปนความ

บทท 2 ความรเกยวกบมะเรงล าไสใหญ

11

ผดปกตในระยะกอนเปนมะเรง (dysplasia) ตอมาเกดตงเนอของ เยอบล าไสแตกกง (villous) แลวกลายเปนมะเรงในทสด

รปท 2 แสดงขนตอนการเกดมะเรงล าไสใหญ

12

สาเหตและปจจยของการเกดมะเรงล าไสใหญ

ปจจบนยงไมทราบสาเหตการเกดแนชด แตมปจจยบางอยาง

เกยวของกบการเกดมะเรงล าไสใหญ ดงน คอ

- อาย: ผสงอายมโอกาสเปนโรคนไดมากกวาผทมอาย

นอย และรอยละ 90 ของผปวยมะเรงล าไสใหญมอายมากกวา 50 ป

- ประวตมะเรงในครอบครว ถาบคคลในครอบครว ญาตสาย

ตรงล าดบแรก ไดแก พอ แม พนอง มประวตเปนมะเรงล าไสใหญ

โดยเฉพาะเมอเกดโรคในอายนอยกวา 60 ป จะมโอกาสเปนมะเรง

ล าไสใหญไดมากกวาคนทวไป

- ผทเคยเปนโรคล าไสอกเสบเรอรง (inflammatory bowel

disease) หรอมตงเนอในล าไสใหญ (polyps)

- โรคทางพนธกรรมบางชนด เชน Hereditary nonpolyposis

colon cancer ( HNPCC หรอ Lynch syndrome ) และ Familial

adenomatous polyposis ( FAP ) เพมความเสยงในการเกด

โรคมะเรงล าไสมากขน

- ผทเคยมประวตเปนมะเรงรงไข มดลก หรอเตานม จะม

โอกาสเปนมะเรงล าไสใหญไดมากกวาคนปกต

13

- ปจจยเสยงอนๆ เชน การรบประทานอาหารทมไขมนสง จะกระตนใหเกดการหลงกรดน าดมากขน ซงจะท าใหเกดการระคายเคองเยอบของผนงล าไส และท าใหเกดการแบงตวของเยอบผนงล าไสมากขน นอกจากน อาหาร ปงยาง รมควน จะมสารกอมะเรง การรบประทานผก ผลไมนอย สบบหรและดมสราจด

14

การตรวจคดกรอง มะเรงล าไสใหญ มดงน

1. กลมประชาชนทวไป คอ กลมทไมมอาการ และไมม

ปจจยเสยง ไมมประวตครอบครวเปนมะเรง ไมมอาการผดปกตทาง

ระบบล าไสใหญและไสตรง แนะน าใหตรวจเรมตนทอาย 50 ปขนไป

โดยตรวจหลก ดงน

1.1 ตรวจอจจาระ ทกป เพอหาเลอดในอจจาระ กอนตรวจ

ควรงดอาหารทมเนอแดง ผกผลไมสแดง วตามนซ ยาแกปวด เชน

แอสไพรน บรเฟน เปนตน

1.2 การตรวจทางทวารหนก (digital rectal examination:

DRE)

นอกจากนควรตรวจอยางใดอยางหนง ดงตอไปน รวมดวย

1. สองกลองล าไสใหญสวนปลาย (sigmoidoscopy) ทก 5 ปหรอรวมกบการตรวจสวนแปงล าไสใหญ ทก 5 ป

2. การตรวจสองกลองล าไสใหญ (colonoscopy) ทก 10 ป

บทท 3 แนวทางในการตรวจคดกรองหามะเรงล าไสใหญ

15

3. การตรวจล าไสใหญดวยเครองเอกซเรยคอมพวเตอร Computed tomographic (CT) colonography ทก 5 ป ส าหรบการเจาะเลอดหาสารบงชโรคมะเรง Carcino embryonic antigen (CEA) พบวา ไมมประโยชนส าหรบตรวจคดกรองมะเรง เนองจากผลการตรวจไมจ าเพาะ คา CEA ทสงกวาปกตอาจพบไดในโรคล าไสอกเสบ โรคตบอกเสบ ตบออนอกเสบ หรอโรคเรอรงอน ๆ เชน เบาหวาน หรอในคนทสบบหรจด เปนตน 2. กลมเสยงสง ไดแก

2.1 ผมประวตมะเรงล าไสใหญและไสตรงในครอบครว แนะน าใหสองกลองล าไสใหญ ตงแตอาย 40 ป และควรตรวจกอน10 ป ในรายทมญาตสายตรงล าดบแรก คอ พอแม พนองทองเดยวกน เปนมะเรงล าไสใหญ เชน ถาญาตเปนมะเรงส าไสใหญอาย 40 ป ควรตรวจตงแตอาย 30 ป ถาหากไมพบความผดปกต แนะน าใหตรวจตดตามทก 3-5 ป

2.2 ผมประวตครอบครวเปนมะเรงล าไสใหญและทวารหนกชนด Familial adenomatous polyposis (FAP) แนะน าใหสองกลองล าไสใหญตงแตอาย 10-15 ป ตรวจทกปจนอายครบ 24 ป จากนนตรวจทก 2 ปจนอายครบ 34 ป ตรวจทก 3 ปจนอายครบ 44 ป จากนนทก 3 -5 ปไปตลอด และควรตรวจเลอดหาความผดปกตของยนสดวย

16

อาการและอาการแสดงของโรคอาการและอาการแสดงของโรค

อาการน าและความผดปกตทตรวจพบ

อาการและอาการแสดงทเกดขนจะเปนอยางไรขนอยกบขนาดของกอน และต าแหนงของกอนมะเรง (ดรปท3)

รปท 3 แสดงต าแหนงทอาจเกดมะเรงล าไสใหญและทวารหนก

บทท 4 อาการและอาการแสดงของโรค

17

อาการทพบบอย คอแนนทอง ทองอด ปวดทอง อาเจยน ออนเพลย หรอคล าไดกอนบรเวณทองนอยดานขวา ซด เบออาหาร น าหนกลดผดปกต อจจาระมสคล า อาจมมกเลอดปะปนมากบอจจาระ การขบถายอจจาระผดปกต เชน ขบถายล าบาก มอาการทองผกสลบกบทองเสย ขนาดอจจาระลดลงผดปกต หรอมอาการถายอจจาระไมสด เปนตน

วธการตรวจวนจฉย

ผทส าคญทสดในการตรวจพบความผดปกตของการขบถาย คอ ตวผปวย เพราะเปนผทรวาตนเองมอปนสยในการขบถายอยางไร ดงนนจงควรฝกการสงเกต ความผดปกตทเกดอาการตงแตแรกเรม อยางไรกตาม อาการผดปกต อาจสงเกตยาก ท าใหผปวยไมไปพบแพทยตงแตระยะแรกๆ ปลอยทงไวจนอาการรนแรง ซงการมาพบแพทยเพอตรวจคนหามะเรงในระยะเรมตน จะท าใหผลรกษาด

การตรวจวนจฉยโดยแพทย มหลายวธ ดงน 1. การซกประวตและตรวจรางกายทกระบบ

2. การถายภาพเอกซเรย การสวนแปง (barium enema) หรอคอมพวเตอร เพอดความผดปกตอวยวะตางๆภายในชองทอง และการแพรกระจายของมะเรงไปยงตอมน าเหลอง

18

3. สองกลองล าไสและตดชนเนองอก น าชนเนอตรวจทาง

พยาธ เพอยนยนการเปนมะเรงล าไส ชนดของเซลลมะเรง 4. การเจาะเลอดดคา CEA พบวาคา CEA ไมใชคาจ าเพาะใน

ผปวยมะเรงทกคน ผปวยบางคนคา CEA อยในเกณฑปกต แตโรคมะเรงลกลาม อยางไรกตามการตรวจ CEA ในผปวยทเปนมะเรงล าไส มความจ าเปน เพอใชในการตดตามความเปลยนแปลงของโรคและประเมนผลของการรกษา กลาวคอ ถาคา CEA มแนวโนมสงขนแสดงวา อาจมการดอตอยาทรกษา และอาจมการกลบมาของโรคมะเรง

5. การตรวจพเศษ โดยตรวจชนเนอทเปนมะเรงล าไส เพอหาความผดปกตของยนจ าเพาะ (K-ras mutation) ถาผลการตรวจพบวาเปน KRAS wild type สามารถใชยาเฉพาะไดผลด

19

การแบงระยะของโรคมะเรงล าไสใหญ เพอประโยชนในการรกษาและพยากรณโรคสามารถ แบงการด าเนนโรคออกเปน 4 ระยะ (ดรปท 4) ดงน

รปท 4 แสดงการแบงระยะของโรค

ระยะ 0 โรคมะเรงในระยะเรมตน มะเรงอยเฉพาะผวของล าไส ระยะ 1 มะเรงอยเฉพาะผนงล าไส ยงไมแพรกระจายออกนอกล าไส ระยะ 2 มะเรงแพรกระจายออกนอกล าไส แตยงแพรกระจายไมถงตอมน าเหลอง ระยะ 3 มะเรงแพรกระจายไปตอมน าเหลองบรเวณใกลเคยง แตยงไมแพรกระจายไปยงอวยวะอน ระยะ 4 มะเรงแพรกระจายไปอวยวะอน โดยมากไปยงตบและปอด

20

การแพรกระจายของมะเรงล าไสใหญ มการแพรกระจายไดหลายทาง ดงน 1. มะเรงแพรกระจายภายในชนของผนงล าไส 2. มะเรงแพรกระจายไปตามระบบไหลเวยนน าเหลอง 3. มะเรงแพรกระจายไปตามระบบไหลเวยนเลอด บรเวณล าไสและแพรเขาสอวยวะอนๆ ได อวยวะทเซลลมะเรงสวนใหญมกแพรกระจายไป คอ ตบ (ดงรปท 5) รองลงมา คอ ปอด สวนอวยวะอนทเซลลมะเรงสามารถแพรกระจายไปคอ ตอมหมวกไต ผวหนง กระดก และสมอง 4. มะเรงแพรกระจายไปทเยอบชองทอง จากการผาตดกอนเนองอกออก เซลลมะเรงอาจหลดออกจากกอนเนองอก ตกหลนเขาไปในชองเยอบชองทอง

รปท 5 แสดงมะเรงล าไสใหญแพรกระจายไปทตบ

21

ในปจจบนการรกษามะเรงล าไสใหญ อาจใชวธการรกษาวธเดยว หรอการใชหลายวธรวมกน ดงน 1. การผาตด เปนวธการรกษาหลกของโรคมะเรงล าไสใหญ

มหลายวธขนกบต าแหนงของกอนมะเรง ไดแก

1.1 การตดกอนเนองอกออก และท าการเชอมตอล าไสสวนท

ดใหท างานไดตามปกต

1.2 การเปดทวารเทยม ถามะเรงอยทล าไสใหญสวนปลายท

อยตดกบทวารหนก ไมสามารถเชอมตอล าไสได อาจตองผาตดปด

บรเวณทวาร และท าทวารเทยม โดยเอาปลายล าไสเปดออกทางหนาทอง

เปนทางใหอจจาระออก

1.3 กรณโรคลกลามมาก มการอดตนของล าไส การผาตดยก

ล าไสออกมาเปดทหนาทอง เพอชวยเปดทางระบายของเสยจากล าไส

หรอมเลอดออกจากกอนมะเรง สามารถผาตดเพอแกไขภาวะเลอดออก

ในชองทอง

การผาตดมประโยชนท าใหแพทยมองเหนรายละเอยดโรคมะเรงทแพรกระจายในชองทอง และผาตดน าเอาชนเนอทผดปกตมาตรวจทางหองปฏบตการ เพอวเคราะหความผดปกตของยนส

บทท 5 แนวทางการรกษามะเรงล าไสใหญ

22

2. รงสรกษา เปนการรกษาเฉพาะทบรเวณรอยโรคมะเรง (ดรปท 6) อาจรวมกบวธการผาตดหรอเคมบ าบด การฉายรงสมหลายวธ ไดแก

รปท 6 แสดงผปวยก าลงไดรบการฉายรงส 2.1 ฉายรงสรวมกบเคมบ าบดกอนการผาตด เพอลด

ขนาดของกอนแลวจงท าผาตด 2.2 ฉายรงสเสรมหลงผาตด เพอท าลายเซลลมะเรงท

อาจหลงเหลออยหลงผาตดหรอกรณทไมสามารถผาตดไดหมด ยงมรอยโรคมะเรงอย เพอปองกนการกลบเปนซ าของมะเรง

23

2.3 ฉายรงสเพอลดหรอบรรเทาอาการมะเรงลกลามไปยงอวยวะอน เชน การกระจายไปทกระดก ท าใหเกดอาการปวด

โดยทวไปการฉายรงสมกใชระยะเวลาประมาณ 5-6 สปดาห จะฉายวนละ 1 ครง ตดตอกน 5 วนใน 1 สปดาห

3. ยาเคมบ าบดและยามงเปา (chemotherapy and targeted therapy) มวธบรหารโดยการฉดเขาหลอดเลอดโดยตรง หรอผสมในสารละลายน าเกลอ หยดเขาทางหลอดเลอดอยางตอเนอง หรอรบประทานยาเมด การรกษา มดงน

3.1 ใหยาเคมบ าบดกอนการผาตด เพอลดขนาดกอนมะเรง ท าใหการผาตดไดดยงขน แผลผาตดมขนาดเลก

3.2 ใหยาเคมบ าบดหลงการผาตด เพอก าจดเซลลมะเรงทอาจหลงเหลออย ซงมองไมเหนดวยตาเปลา เพอใหหายจากโรคหรอมระยะปลอดโรคนานทสด

3.3 ใหยาเคมบ าบดแบบประคบประคอง เมออาการโรคมะเรงลกลามกระจายไปยงอวยวะอน โรคมะเรงอาจไมหายขาด แตการรกษาหวงใหผปวยมคณภาพชวตทด ควบคมหรอบรรเทาอาการได แพทยอาจพจารณาหยดยาเคมบ าบด ถาการรกษาไมไดผลหรอผปวยทนตออาการขางเคยงไมได จงไมมการก าหนดจ านวนครงของการรกษาแนนอน

ปจจบนการรกษามะเรงล าไสใหญมความกาวหนามากขน ไดมการรกษาแบบมงเปา โดยการผลตยาทออกฤทธยบยง

24

ขบวนการสรางเซลลมะเรง ท าใหการรกษามความเฉพาะเจาะจงกบเซลลมะเรงในแตละชนด ผปวยจ าเปนตองตรวจเพมเตมเพอหาความผดปกตของยนสจ าเพาะชอ K-ras ถาผลการตรวจพบวาเปนปกต (wild type) การรกษาดวยยากลมมงเปา ชอ ยาซทซแมบ (Cetuximab) ชอการคาวา เออรบทก (Erbitux ) จะสามารถควบคมโรคไดด แตถาผลการตรวจยนสเปนชนดกลายพนธ (mutation) การใชยาชนดนไมมประโยชน

25

ยาเคมบ าบดทใชในปจจบน การรกษามะเรงล าไสใหญดวยยาเคมบ าบด มหลายสตร แพทยจะพจารณาการรกษา ตามระยะโรค และความเหมาะสมของผปวยแตละราย สตรยาเคมบ าบดทใชบอยปจจบน มดงน คอ 1. สตร ไฟวเอฟย (5-FU, 5 Fluorouracil ) และโฟลนคแอซดหรอลวโคโวรน (Folinic acid, leucovorin) เปนยาฉด 5 วนตดตอกน ตอ 1 ชดการรกษา ทก 28 วน ใหทงหมด 6 ชด เปนเวลา 6 เดอน 2. สตร ฟอลฟอก ประกอบดวยยาฉด 3 ชนด คอ โฟลนค แอซด ไฟวเอฟย และออกซาลพลาตน (Oxaliplatin) สตรนใหทก 2 สปดาห ตอ 1 ชดการรกษา ทงหมด 12 ชด 3. สตร ฟอลฟร (FOLFIRI) ประกอบดวยยาฉด 3 ชนด คอ อรโนทแคน (Irinotecan) โฟลนค แอซด และไฟวเอฟย ใหทก 2 สปดาหตอ 1 ชดการรกษา ทงหมด 12 ชด หรอจนกวาโรคจะสงบ 4. สตร เคพไซทาบนหรอซโลดา (Capecitabine: Xeloda) เปนยาเมดชนดรบประทาน มขนาด 500 มลลกรม และ 150 มลลกรมรบประทาน เชาและเยน หลงอาหารตดตอกน 14 วน พก 1 สปดาห ตอ 1 ชดการรกษา รวม 8 ชด หรอ 6 เดอน

บทท 6 การรกษาดวยยาเคมบ าบด

26

5. สตร ซลอก/แคฟพอค (XELOX/ CAPOX) ประกอบดวยยา 2 ชนด คอ ยาเมดซโลดา และ ยาฉดออกซาลพลาตน โดยใหยาฉดในวนแรก และยาซโลดา รบประทาน 14 วน พก 1 สปดาห ตอ 1 ชดการรกษา ทงหมด 6 ชด

6. สตรยามงเปา (Targeted therapy) ปจจบนมยาฉด 2 ชนด คอ ยาบวาซซแมบ (Bevacizumab) ชอการคาวา อวาสตน (Avastin) และยาซทซแมบ (Cetuximab) ชอการคาวา เออรบทก (Erbitux ) วธการใหยาดงน

6.1 ยาบวาซซแมบ ใหคกบยาเคมบ าบด สตรฟอลฟอก หรอสตรฟอลฟร ทก 2 สปดาห

6.2 ยาบวาซซแมบ ใหคกบยาเคมบ าบด สตร ซลอก/ แคฟพอค ทก 3 สปดาห 6.3 ยาเออรบทก ฉดทก 1 สปดาห ใหคกบยาเคมบ าบด สตรฟอลฟอก หรอ สตรฟอลฟร ทก 2 สปดาห

27

ผลขางเคยงของยาเคมบ าบด ตารางท 1 แสดงอาการขางเคยงจากยาเคมบ าบดทพบบอย ดงน

สตรยา อาการขางเคยงทพบ 1. สตร ไฟวเอฟย/ ลวโคโวรน แผลในปาก ทองเสย ผวคล า ไวตอ

แสง หลอดเลอดบรเวณทใหยาด าคล า

2. สตร ฟอลฟอก อาการชาตามปลายมอปลายเทา 3. สตร ฟอลฟร ทองเสย ปวดมวนทอง เปนตะครว

น ามกไหล น าตามาก 4. สตร เคพไซทาบน: ซโลดา ผนแดง ฝามอ ฝาเทา ผวแหง ลอก

และเจบ ทองเสย 5. สตร ซลอก/แคฟพอค ชาตามปลายมอปลายเทา และผน

แดง ฝามอ ฝาเทาและเจบ 6. ยาบวาซซแมบ/ อวาสตน ความดนโลหตสง ภาวะลมเลอดอด

ตน เลอดออกงาย แผลแยกไมตด ล าไสทะล โปรตนในปสสาวะ

7. ยาเออรบทก/ซทซแมบ ทองเสย ผน ผวแหง ลอก ผวไวตอแสงแดด

28

ขอควรระวงพเศษของยาเคมบ าบดแตละชนดทใชรกษามะเรงล าไสใหญ มดงน

1.ไฟว เอฟ ย (5-FU) อาการขางเคยงทพบบอย ไดแก เจบปาก แผลในปาก ทองเสย ผวหนง เลบมอ เลบเทาคล า หลอดเลอดทเคยใหยา ด าเปนลายกงไมตามลกษณะของหลอดเลอด ซงในผปวยแตละรายอาจมปฏกรยาตอบสนองตอยาแตกตางกน ผปวยบางรายอาจมอาการขางเคยงเพยงเลกนอย ในขณะทผปวยบางรายมอาการขางเคยงมาก

การปฏบตตวเพอลดอาการเจบหรอมแผล

ขณะทรบยาไฟว เอฟ ย ทานควรอมน าแขง หรอท าใหภายในชองปากเยนกอนใหยาประมาณ 5-10 นาท อมน าแขงตอเนองตลอดเวลาใหยา และหลงยาหมดแลว 30 นาท เนองจากความเยนท าใหหลอดเลอดฝอยบรเวณชองปากหดตวเลกลง ท าใหยาสมผสกบเนอเยอบรเวณปากนอยลง การอกเสบของปากจงลดลงไปดวย การดแลชองปากและฟน - ดมน ามากๆ - ควรรบประทานอาหารออนๆ และมน ามาก เชน โจก ขาวตม ไอศกรม วน ขนมพดดง ผลไม แตงโม ชมพ

29

- หลกเลยงอาหารและเครองดมทมกรดมาก เชน มะเขอเทศ สม อาหารทมรสเคมหรอรสจด เพราะจะท าใหปากแสบมากขน - ดแลรกษาความสะอาดปากฟนใหสม าเสมอ แปรงฟนทกครงหลงรบประทานอาหาร และอมน าเกลอบวนปากบอยๆ โดยเจอจางน า 1 แกว ตอเกลอ 1 ชอนชา เพอท าใหปากชมชน และปองกนการตดเชอ - ควรใชแปรงสฟนขนออน และไมควรแปรงฟนแรง การแปรงฟนแรงเกนไป จะท าอนตรายตอเยอบชองปากได - หลกเลยงน ายาบวนปากทมสวนประกอบของแอลกอฮอล เพราะจะท าใหปากแหง และแสบมากขน - ควรใชสผง วาสลน หรอลปสตกมน ทารมฝปาก ใหชมชนอยเสมอ เพอปองกนรมฝปากแหง - ในรายทมแผลรนแรง และเจบปากมากจนรบประทานอาหารไมได แพทยอาจใหยาชาอมกลวปาก 15- 30 นาท กอนรบประทานอาหารเพอลดอาการเจบปวด

2. ออกซาลพลาตน ยานมผลท าลายตอระบบประสาทสวนปลาย ท าใหชาหรอสญเสยการรบรความรสกบรเวณปลายมอปลายเทา หรออาจมอาการปวดรวมดวย อาการเหลานอาจเกดขนไดระหวาง

30

ใหยา หรอหลงจากไดรบยา อาการปลายประสาทอกเสบอาจจะเปนมากขน ถาผปวยไดสมผสกบความเยน เชน ดมน าเยน อยในหองแอรเยนๆ จบตเยน ถาทานเกดอาการระหวางใหยา ออกซาลพลาตน ภายใน 5 วน ค าแนะน าตอไปนจะชวย บรรเทาอาการของทานได ค าแนะน าเพอลดอาการขางเคยงจากยา ออกซาลพาตน

-หามอมน าแขงและเครองดมเยนๆ เพราะความเยน จะท าใหเกดอาการชาและเกรงบรเวณปากและคอเพมมากขน -หลกเลยงการสมผสกบอากาศเยน เชน การอยในหองหรอรถทเปดเครองปรบอากาศ -สวมเสอคลมหรอหมวก เมอทานจ าเปนตองสมผสกบอากาศหนาวเยน -เมอตองหยบของจากตเยน ทานควรสวมถงมอกอนทกครง และไมควรสดลมหายใจแรง ๆ เมอเปดตเยนอย -ระวงความเยนจากการสมผสกบวตถทท าจากโลหะ เชน ตวถงรถ ตรบจดหมาย อาการขางเคยงตอไปนเปนอาการทพบไดไมบอย แตอาจเกดขนไดระหวางการรกษาดวยยา ออกซาลพลาตน คอ มความรสกเหมอนหายใจไดไมเตมท กลนอาหารหรอพดล าบาก รสกตงๆ บรเวณขากรรไกร รสกแนนหนาอก อาการเหลานจะไมเปนอนตราย แตอาการจะแยลง ถามการสมผสกบอากาศเยน ควรปองกนดวยการเอาสองมอ

31

ปดบรเวณจมกและปาก เพอหายใจเอาอากาศทอนเขาไป หรอควรดมน าอน ๆ จะชวยบรรเทาอาการได อาการตางๆ เหลานจะหายไปหลงจากหยดยา 4-6 สปดาห ปฏกรยาภมไวตอรางกาย (hypersensitivity reaction ) เปนอาการทอาจเกดขนจากการไดรบยาออกซาลพลาตน จะมผนแดงตามตว ใบหนารอน ฝามอบวม คนทวตว อาจมอาการไข หายใจล าบาก เหนอย แนนหนาอก หรอมอาการทางตา น าตาไหล มองเหนไมชด ถาทานมอาการเหลานขณะบรหารยาตองรบแจงใหพยาบาลทราบทนท จะไดใหการชวยเหลอได

3. ยาซโลดา เปนยาเคมบ าบดชนดเมด รบประทาน โดยการกลนเมดยาพรอมน าเปลา 30 นาทหลงรบประทานอาหาร วนละ 2 ครง เชาและเยน หางกน 12 ชวโมง

ไมควรหก บด หรอ เคยวเมดยา กรณลมรบประทานยา ใหรบประทานทนททนกได หากเวลาทนกไดเกน 6 ชวโมงไปแลว ใหเวนการรบประทานยามอทลมนนไป และใหรบประทานมอตอไปตามเวลาเดม และบนทกไวเพอรายงานแพทย

อาการขางเคยงของยาซโลดา ทอาจพบไดบอย คอ คลนไส อาเจยน ทองเสย เจบปากเจบคอ และอาการ อกเสบของผวหนงบรเวณฝามอ ฝาเทา (hand- foot syndrome) ซงอาการ

32

อกเสบของผวหนงบรเวณฝามอ ฝาเทา สามารถแบงความรนแรงได 3 ระดบ ดงน ระดบท 1 ผวหนงมการเปลยนแปลงเลกนอย ผวแหง สผวคล าลง หรอบวมแดง แตไมมอาการปวด ระดบท 2 อาการเหมอนระดบท 1 และมอาการปวด หรอเจบๆ คนคลาย ถกเขมต า รวมดวย ระดบท 3 ผวหนงอกเสบเปนแผล มอาการปวด และไมสามารถท างานได ค าแนะน าเพอปองกนและบรรเทาอาการอกเสบบรเวณฝามอฝาเทา - ใชโลชนเขมขนหรอครมทามอและเทาเบาๆ และบอยๆ เพอเพมความชมชนและลดอาการแหงแตกของผวหนง - หลกเลยงการเสยดส การท างานทตองใชแรงกดของฝามอหรอฝาเทา เชน การเดนนานๆ การใชมอท างานตางๆ หรอสวมรองเทาทคบแนนจนเกนไป ถาหลกเลยงไมไดอาจสวมถงมอและถงเทานมๆ เพอปองกนการเสยดส

33

- หลกเลยงการสมผสความรอน - หลกเลยงแสงแดด อาจปองกนโดยการใชครมกนแดด กอนออกจากบาน หรอสวมเสอแขนยาว สวมหมวก หรอใชรม - ประคบดวยถงเยน หรอแชมอและเทาในน าเยน เพอลดการไหลเวยนของเลอดไปยงฝามอและฝาเทา - นอนยกเทาสงขน โดยใชหมอนหนนปลายขา เพอลดการไหลเวยนของเลอดไปยงปลายขา หมายเหต หากทานรสก เจบมอ เทา เวลาออกแรงบบ เชน บดกอกน า ลกบดประต หรอเจบเทาเวลาเดนเทาเปลา ควรหยดรบประทานยาชวคราว จนกวาจะหายเจบ จงกลบมารบประทานยาตอ 4. อรโนทแคน ผลขางเคยงทพบไดบอยท าใหเกดอาการทองเสย ผปวยทไดรบยาชนดนแพทยอาจสงยาแกทองเสย ชอ ยาโลเพอราไมด (loperamide hydrochloride) ชอการคาคอ อโมเดยม (Imodium) ใหผปวยกลบบานไปดวย ถาหากมอาการทองเสย ให รบประทานยาทนทครงละ 2 แคปซล หลงจากนนครงละ 1 แคปซล ทก 2 ชวโมง จนกระทงหยดทองเสย เปนเวลา 12 ชวโมง หามรบประทานเกน 14 เมดตอวน หากรบประทานยาครบแลวอาการไมดขน ใหไปโรงพยาบาล

34

ขอควรระวงของยา Targeted therapy 1. ยาบวาซซแมบ/ อวาสตน ผลขางเคยงทส าคญ คอท าใหเกดความดนโลหตสง ภาวะลมเลอดอดตน เลอดออกงาย แผลแยกไมตด ล าไสทะล ถาทานปวดทองมาก ควรรบมาโรงพยาบาล ดงนนควรสงเกตอาการตางๆ เชน อาการปวดทองเกดจากแผลในกระเพาะอาหาร เลอดออกผดปกตตามอวยวะตางๆ เชน เลอดก าเดาไหล ไอหรออาเจยนมเลอดปน ปสสาวะมเลอดปน ถายอจจาระเปนสด า อาการปวด ศรษะ เจบหนาอก เหนอยหอบซงเปนอาการของความดนโลหตสงรนแรง บวมทแขนเเละขา หายใจล าบาก นอนราบไมได ใจสน หวใจเตนผดจงหวะ ระวงอบตเหตของมคม เพอปองกนการเกดบาดแผล หลงผาตดใหมๆ ไมควรใหยาชนดน ตองรอใหแผลหายดกอน 2. ยาซทซแมบ/ เออรบทก ผลขางเคยงทส าคญ คอ ทองเสย และมผน ผวแหง ลอก ผวหนงไวตอแสงแดดท าใหเกดไหมด าได ผนลกษณะคลายสว มกเกดบรเวณหนา ทรวงอก ดานบนและหลง หรออาจเกดทบรเวณอนๆ ของรางกายรวมกบอาการอกเสบ ผวแหง จงท าใหเกดอาการคนได ควรทาโลชนเพอเพมความชมชน หลกเลยงถกแสงแดดโดยตรง ถาตองสมผสแสงแดด ควรสวมเสอผาทปกปดและใชครมกนแดด อาการตางๆ จะหายไปประมาณ 2 เดอนหลงสนสดการรกษา

35

การจดการกบอาการขางเคยงอนๆ เนองจากยาเคมบ าบด มฤทธท าลายทงเซลลมะเรงและเซลลปกตทมการแบงตวเรว ไดแก ไขกระดก ระบบทางเดนอาหาร ผม ขนรวง ฯลฯ ซงอาการขางเคยงจะเกดขนชวคราวและจะหายไปเมอสนสดการรกษา ผลขางเคยงนอกจากจะขนกบชนดของยา ยงขนกบความแขงแรงของผปวยแตละรายดวย กลาวคอ ยาชนดเดยวกนบางคนอาจมอาการขางเคยงมาก ในขณะทบางคนไมมอาการแพอะไรเลย เนองจากรางกายแขงแรงและเซลลปกตฟนตวเรว ถามอาการไมสขสบายจากฤทธขางเคยงของยา ควรปรกษาแพทย พยาบาล เพอหาวธการแกไข ภาวะเมดเลอดแดง เมดเลอดขาว และเกลดเลอดต า ยาตานมะเรงสวนมากรบกวนการท างานของไขกระดก ซงไขกระดกเปนอวยวะทสรางเมดเลอดแดง เมดเลอดขาว และเกลดเลอด เปนเซลลทมการแบงตวเรวมาก และมความไวตอยาเคมบ าบด เมดเลอดและเกลดเลอดน มบทบาทส าคญตอการท างานของรางกาย จะพบวาเมดเลอดทง 3 ชนด อาจลดลงหลงไดยาเคมบ าบดขนกบชนดของเมดเลอด โดยทวไปเมดเลอดขาวจะลดลงประมาณ 7-14 วน หลงไดรบยาเคมบ าบด และจะสรางทดแทนใหมหลงจากนน 2-3 สปดาห

36

เมดเลอดแดงต ามผลอยางไร เมดเลอดแดงมหนาทน าออกซเจนสงไปยงเซลลตางๆ ในรางกาย โดยอาศย ฮโมโกลบน (hemoglobin) เปนตวน าออกซเจนเขาสเซลลตางๆ ถาเมดเลอดแดงต า จะท าใหเกดภาวะโลหตจาง มผลท าให ออนเพลย มนงง เวยนศรษะ หนามด ใจสน เหนอยงาย ทานควรปฏบตตวเมอมภาวะโลหตจางอยางไร - พกผอนใหเพยงพอ เพอประหยดพลงงานของรางกาย - รบประทานอาหารทม ธาตเหลก โปรตนและวตามนสง เชน ผกเขยว และเนอสตวตางๆ ตบ ไข ถว เปนตน - ลดกจกรรมทอาจท าใหเกดอาการวงเวยน เพอปองกนอบตเหตทอาจเกดขนได ไมควรเปลยนทาเรวนก เชน ไมควรเปลยนจากทานอนแลวลกขนยนโดยทนท แตควรลกนงทขางเตยงกอนแลวจงลกขนยน - แพทยอาจใหยาบ ารงเลอดหรอใหเลอดในกรณทเมดเลอดแดงต ามาก ท าไมการตดเชอจงเกดงายขนเมอทานไดรบเคมบ าบด เมดเลอดขาวมหนาทตอสกบเชอโรคตางๆ คอยปองกนรางกายจากทงเชอกอโรคและสารแปลกปลอมตางๆ ถาเมดเลอดขาวต า จะท าใหทานมโอกาสตดเชอไดงาย

37

ทานควรปฏบตตวอยางไรเมอมภาวะเมดเลอดขาวต า 1. รบประทานอาหารทปรงสก สะอาด หลกเลยงอาหารทไมสก เชน หอยนางรมสด ปลาดบ อาหารสกๆ ดบๆ หรอของหมกดอง เชน แหนม ปลารา กอย สมต า และย าตางๆ เปนตน ซงอาจท าใหทองเสยและตดเชองาย รวมทงหลกเลยงการรบประทานผกและผลไมสด แตถาเมดเลอดขาวเรมปกต กสามารถรบประทานได 2. รกษาความสะอาดของรางกาย ปากฟน ลางมอใหสะอาดกอนรบประทานอาหาร และหลงเขาหองน าทกครงเพอชวยลดภาวะตดเชอ 3. หลกเลยงการใกลชดกบบคคลทเปนโรคตดตอ เชน หวด วณโรค ไข เปนตน 4.หลกเลยงการอยในชมชนแออด ทมคนอยมาก 5. ถามไขควรปรกษาแพทยทนท ไมควรรบประทานยาลดไขเอง เพราะฤทธยาจะปดบงอาการไขได ทานจะทราบไดอยางไรวามการตดเชอเกดขนแลว ถงแมวาทานจะระมดระวงตวและรกษาสขภาพอยางดทสด แตการตดเชอกยงอาจจะเกดขนได อาการแสดงทบงบอกวามการตดเชอมดงน - มไข สงมากกวา 38 องศาเซลเซยส - หนาวสน

38

- ไอหรอเจบคอมาก มเสมหะสเขยวเหลอง - ปสสาวะขน แสบขด ขณะถายปสสาวะ - มอาการทองเสย มกลนเหมนผดปกต เชน เหมนเหมอนหวกงเนา ทองเสยธรรมดา ถอวาไมถอวาตดเชอ เกลดเลอดต าทานจะเปนอยางไร เกลดเลอดมหนาทชวยใหเลอดแขงตว กรณทรางกายเกดมบาดแผล เกลดเลอดจะรวมตวจบกนเปนกลมกอนเพอปดปากแผล ท าใหเลอดหยดงาย ถาเกลดเลอดต า จะเกดภาวะเลอดออกงาย สงเกตไดจากอาการ เหลาน - มเลอดก าเดาออก - มเลอดออกตามไรฟน เหงอก - มจ าเลอดตามตว มจดแดงใตผวหนง - อจจาระปสสาวะมเลอดปน - การมองเหนผดปกต สายตาพรามว ปวดศรษะอยางรนแรง การปฏบตตนเมอเกลดเลอดต า มดงน - รกษาความสะอาดฟน ดวยแปรงสฟนทมขนออนนม หรอใชไมพนส าลท าความสะอาดฟน แทนการใชแปรงสฟน และงดการใชเชอกขดฟน - ไมควรแคะจมกและงดการสงน ามกแรงๆ - ระวงอบตเหตทเกดจากของมคม

39

- ถามบาดแผล ควรกดปากแผลดวยส าลหรอผาสะอาด นาน 5 นาท หรอจนกวาเลอดจะหยด - งดการออกก าลงกายทอาจท าใหเกดบาดแผล เชน ตเทนนส เตะฟตบอล - หามใชยาแอสไพรน เพราะมผลตอการท าลายเกลดเลอด - งดเครองดมทมแอลกอฮอล หมายเหต กอนใหยาเคมบ าบดทกครงแพทยจะใหเจาะเลอดเพอประเมนความสมบรณของเมดเลอดแดง เมดเลอดขาว และเกลดเลอด (complete blood count: CBC) วาอยในระดบทจะใหยาไดหรอไม ถาผลเลอดและเกลดต ากวาปกต อาจตองเลอนการใหยา หรอลดปรมาณยาลง ขนกบการพจารณาของแพทยในผปวยแตละราย เมดเลอดแตละชนดมคาปกต ดงน เมดเลอดแดง คาปกต ผชาย 13 - 18 เปอรเซนต คาปกต ผหญง 12 - 16 เปอรเซนต เมดเลอดขาว คาปกต 4,800 - 10,800 เซลลตอไมโครลตร นวโทรฟล คาปกต 40- 70 % เกลดเลอด คาปกต 130,000 - 450,000 เซลลตอไมโครลตร นวโทรฟล มหนาทส าคญในการปองกนเชอโรค ท าลายเชอแบคทเรย และสงแปลกปลอมในรางกาย แพทยจะค านวณ คาของเมดเลอดขาวสมบรณ (Absolute Neutrophil Count: ANC) กอนใหยาเคมบ าบด ดงน

40

จ านวนเมดเลอดขาวสมบรณ = เมดเลอดขาวทงหมด x นวโทรฟล 100 โดยทวไปถาคาเมดเลอดขาวสมบรณ นอยกวา 1,500 เซลล/ลกบาศกมลลเมตร ทางการแพทยถอวา มโอกาสเสยงตอการตดเชอมากกวาคนปกต แพทยอาจพจารณาเลอน หรอลดขนาดยาลง เนองจากผปวยมความเสยงสงในการตดเชอ แตถาคาความสมบรณของเมดเลอดขาวต ามากๆ ผปวยจะมความเสยงตอการตดเชอโรคสง แพทยอาจพจารณาใหฉดยากระตนเมดเลอดขาวได เคมบ าบดมผลตอระบบทางเดนอาหาร คลนไสและอาเจยน ยาเคมบ าบดบางชนดท าใหเกดอาการคลนไสและอาเจยน เนองจากฤทธของยาระคายเคองเยอบกระเพาะอาหาร และศนยควบคมการอาเจยนภายในสมอง แพทยจะใหยาลดอาการคลนไส อาเจยน นอกจากนยงมวธบรรเทาอาการดงน 1. รบประทานอาหารครงละนอยๆ แตบอยครงขน เพอกระเพาะอาหารจะไดไมเตมมากจนท าใหรสกแนนทอง

41

2. ควรหลกเลยงการดมน าพรอมกบรบประทานอาหาร เพราะกระเพาะอาหารจะเตมไปดวยน า ควรดมน ากอนหรอหลงอาหาร 1 ชวโมง 3. หลกเลยงอาหารหวานจด ของทอดและของมน 4. ไมควรรบประทานอาหารรอนจดหรอเยนจด 5. รบประทานอาหารชาๆ จะไมท าใหปรมาณอาหารตกลงสกระเพาะเรวมากเกนไปในขณะใดขณะหนง 6. เคยวอาหารใหละเอยด ชวยใหยอยงายขน 7. รบประทานอาหารแหงๆ เชน ขนมปงปง หรอ ขนมปงกรอบ อาหารเหลานจะชวยใหอาการปนปวนทองลดลง 8.ไมควรรบประทานอาหารใหอมมากจนเกนไป กอนไดรบเคมบ าบด 9. ควรดมเครองดมใส น าขง น าผลไมและไมเตมน าตาล หรอน าอดลมออนๆ โดยเปดขวดทงไวระยะหนงเพอใหกาซระเหย 10. หลกเลยงกลนฉนจด เชน กลนอาหารบางชนด ควนบหร หรอน าหอม เปนตน 11. ไมควรออกก าลงทนทหลงรบประทานอาหาร เพราะจะท าใหการยอยอาหารชาลง และไมควรนอนราบภายใน 2 ชวโมง หลงรบประทานอาหาร 12. ผปวยบางรายอาจจะรสกคลนไสอยากจะอาเจยนเพยงแตนกถงวนทจะไดรบเคมบ าบด ซงเปนสาเหตมาจากทศนคต

42

และประสบการณทไมดตอยาเคมบ าบด หากทานมอาการดงกลาว ควรท าจตใจใหสบาย มทศนคตทดตอการรกษา ถายงคงมอาการอยตองแจงใหแพทยและพยาบาลทราบ ภาวะนอาจจ าเปนตองไดรบยาคลายเครยดเพอลดความกงวล เบออาหาร เปนอาการทพบบอยเมอไดรบยาเคมบ าบด ผปวยไมอยากรบประทานอาหารและน า ท าใหรางกายออนเพลย และขาดสารอาหาร ซงเปนสงส าคญตอการรกษา เมอมอาการเบออาหารควรปฏบตดงน 1. รบประทานอาหารทละนอยๆ บอยๆ โดยเพมเปน 4 – 5 มอตอวน 2. รบประทานอาหารชา ๆ และเคยวใหละเอยด 3. หลกเลยงอาหารทอด มน และหวานจด 4. ดมน าอยางนอย 8-10 แกว ตอวน หรออาหารเสรม เพอปองกนการขาดน าและการตกคางของสารเคมทผานไต ทองเสย ยาเคมบ าบดบางชนดท าลายเซลลเยอบผวของผนงล าไสใหญและทวารหนก ท าใหทองเสย ถายอจจาระเปนน า หรออจจาระเหลวมากขนกวาเดม เปนเหตใหรางกาย ขาดน า เกลอแร เกด

43

อาการออนเพลย หากทานมอาการทองเสยตดตอกนเกนกวา 24 ชวโมง หรอมอาการปวดมวนทองรวมดวย ควรไปพบแพทยทนท วธทอาจชวยใหทานบรรเทาอาการทองเสยไดมดงน - ควรรบประทานอาหารประเภทซปใส เพอใหล าไสไดมโอกาสพก - ดมน ามากๆ เพอชดเชยน าสวนทสญเสยไป โดยเฉพาะอยางยงควรดมน าบรสทธ น าแอปเปล น าพทรา หรอน าผลไมใสๆ ชาชงออนๆ ซปใส หรอแกงจด เครองดมอนๆ ไมเยนหรอรอนจด หากทานจะดมน าอดลมควรเปดขวดใหกาซระเหยออกไปมากๆ เสยกอนทจะดม - รบประทานอาหารครงละนอยๆ แตใหบอยครงขน - หลกเลยงอาหารทจะท าใหปวดมวนทอง เชน กาแฟ อาหารทมกาซมาก เชน ถว กะหล าปล ผกบรอคโคร ดอกกะหล า หรออาหารทมรสจดมาก - เมอเรมมอาการดขน ควรคอยๆ รบประทานอาหารเพมขนทละนอย โดยรบประทานอาหารทมกากใยนอยๆ กอน เชน ขาว น าขาว โจก น าเตาห กลวยหอม มนฝรงบด ขนมปงปง หรอขนมปงกรอบ เปนตน - หลกเลยงนมหรอผลตภณฑจากนม - รบประทานยาแกทองเสย ตามแพทยสง

44

การท าชวตประจ าวนใหมความสข โดย

1.มความหวงอยเสมอวาการรกษาจะไดผลด คดไวเสมอวาทานไดรบการรกษาทดทสด

2. รบประทานอาหารทใหพลงงานเพยงพอ ครบ 5 หม ปจจบนผปวยและครอบครวจ านวนมาก มความเชอ หรอไดขอมลวา การรบประทานอาหารจ าพวก

พชผกและปลาอยางเครงครด จะชวยชะลอโรคมะเรงได ดวยความกลววาเนอสตวเปนอาหารทเซลลมะเรงน าไปใช ความจรงแลว แมวาจะไมรบประทานอาหารใดๆ เลย เซลลมะเรงกจะดงอาหารจากรางกายผปวยไปใชได และไมไดเลอกวาจะน ามาจากสารอาหารชนดใดชนดหนง การจ ากดอาหารในระหวางรบการรกษาหรอในระยะโรคมะเรงลกลามอย จงเปนผลเสยตอรางกายมากกวาชวยรกษา ท าใหน าหนกตวลดลงเกดภาวะขาดสารอาหาร ภมตานทานต า โรคมะเรงไมหยดลกลาม ผลลพธสดทายท าใหการรกษาไดผลลดลง เนองจากไมสามารถรบการรกษาไดตามก าหนดและเตมท ดงนน การรบประทานอาหารทมประโยชน และมสารอาหารครบถวนตามความตองการของรางกายในผปวยทไดรบยาเคมบ าบด จงมความส าคญมาก เพอท าใหผลการรกษาดทสด

บทท 7 การมคณภาพชวตทดในระหวางการเจบปวย

45

3. ดมน ามากๆ วนละ 2-3 ลตร 4. พกผอนใหเพยงพอวนละ 6-8 ชวโมง 5. ออกก าลงกายอยางเหมาะสม จะท าใหทานรสกสดชน แขงแรง ลดความเครยด และเพมความอยากอาหาร 6. ตงเปาหมายในการท างานใหเหมาะสมกบสภาพความเปนจรง ไมควรท างานหนกเกนไป เพราะอาจท าใหทานทอถอย 7. มกจกรรมในสงคม มสวนรวมกจกรรมกบเพอน ญาต และคนอน ๆ ไดเหมาะสม 8. การพกผอนหยอนใจภายในบาน เชน ดโทรทศน ฟงวทย และหรอเทป อานหนงสอ 9. การพกผอนหยอนใจนอกบาน เชน รบประทานอาหารนอกบาน เดนดสนคา ตนไม การแสดงตางๆ หรอไปทศนาจรตามสถานทตางๆ ตามความเหมาะสม

โปรดจ าไววา อาการขางเคยงจากยาเคมบ าบดทกลาวมาน อาจเกดขนหรอไมเกดขนเลยกได อาการมากหรอนอย ไมมความสมพนธโดยตรงตอผลการรกษา และเปนอาการทเกดขนชวคราว เมอหยดยาอาการตางๆ จะหายไปเอง

46

พงระลกไวเสมอวาทานมไดอยเพยงล าพงผเดยว อยารรอทจะแสวงหาขอมลเมอมขอสงสย หรอมปญหาตางๆ เกดขน พยาบาลและแพทย พรอมทจะใหค าปรกษาแกทานเสมอ

การเตรยมความพรอมกอนและหลงการรกษา

ควรเตรยมความพรอมทงทางรางกายและจตใจ รวมทงสทธคารกษาพยาบาล เนองจากมะเรงเปนโรคทตองใชระยะเวลาในการรกษา และคาใชจายคอนขางสง ควรมความพรอมตอแผนการรกษา ทราบเปาหมายของการรกษา แผนระยะยาวของการรกษา จ านวนครงและระยะเวลาของการรบยาเคมบ าบด การตรวจพเศษเพมเตม

หลงสนสดการรกษา ทราบอาการผดปกตทควรมาพบแพทย และเนนใหเหนความส าคญของการมาตรวจตามนด

47

บนทกเกยวกบโรคและการรกษา ชอ .................................... นามสกล.............................................. เลขประจ าตวผปวย ..................................โทรศพท.......................... การวนจฉยโรค................................................................................. แพทยผใหการรกษา ....................................................................... พยาบาลผใหการดแล แมนมนา จระจรส สวรรณ สรเลศตระกล ประไพ เชงทว สมถวล ลกรกษ เภสชกรประจ าคลนกเคมบ าบด จตประภา คนมน แผนการรกษาส าหรบทาน คอ...………………………………… …………………………………………………………………………… 1. ผาตด ต าแหนง....................................................................... วนท ............................................................................ 2. ยาเคมบ าบด

สตรท 1.................................................................................... เรมวนท ............................ถงวนท ......................................

สตรท 2……………………………………………………………. เรมวนท .............................ถงวนท...................................... สตรท 3.................................................................................... เรมวนท ............................ถงวนท ...................................... 3. ฉายรงส บรเวณ ............................ เรมวนท .................. ถงวนท................... 4 โรคประจ าตวและการรกษา................................................................ ................................................................................................................ ................................................................................................................

48

ตารางการตรวจตามนดและการรบยา Cycle………

ว/ด/ป........... Cycle……… ว/ด/ป...........

Cycle……… ว/ด/ป...........

เมดเลอดตางๆ เมดเลอดขาว (WBC) นวโทรฟล (N) เมดเลอดขาวสมบรณ (ANC) เมดเลอดแดงเขมขน (Hct) เกลดเลอด (Plt)

…………… …………… …………… …………... ……………

……………. …………… …………… …………… …………..

.................. ........................................ ........................................

การท างานของตบ เอนไซมตบ (Ast) เอนไซมตบ (Alt) โทโทลบลรบน (TB) ไดเรคบลรบน (DB)

……………. ……………. ……………. …………….

................. ................. ................ ................

................................................................................

การท างานของไต ยเรย (BUN) ครตนน (CRE)

......……… ..........……

……………. ……………

……………. …………….

สารบงชมะเรง ซ อ เอ (CEA)

……………

…..………..

……………..

อนๆ................................... ......................................... .........................................

....................

....................

....................

.................... …………… ……………..

……………. ……………. ....................

นดครงตอไป ........................................

....................

.................... ........................................

49

ตารางการตรวจตามนดและการรบยา Cycle………

ว/ด/ป........... Cycle……… ว/ด/ป...........

Cycle……… ว/ด/ป...........

เมดเลอดตางๆ เมดเลอดขาว (WBC) นวโทรฟล (N) เมดเลอดขาวสมบรณ (ANC) เมดเลอดแดงเขมขน (Hct) เกลดเลอด (Plt)

…………… …………… …………… …………... ……………

……………. …………… …………… …………… …………..

.................. ........................................ ........................................

การท างานของตบ เอนไซมตบ (Ast) เอนไซมตบ (Alt) โทโทลบลรบน (TB) ไดเรคบลรบน (DB)

……………. ……………. ……………. …………….

................. ................. ................ ................

................................................................................

การท างานของไต ยเรย (BUN) ครตนน (CRE)

......……… ..........……

……………. ……………

……………. …………….

สารบงชมะเรง ซ อ เอ (CEA)

……………

…..………..

……………..

อนๆ................................... ......................................... .........................................

....................

....................

....................

.................... …………… ……………..

……………. ……………. ....................

นดครงตอไป ........................................

....................

.................... ........................................

50

ตารางการตรวจตามนดและการรบยา Cycle………

ว/ด/ป........... Cycle……… ว/ด/ป...........

Cycle……… ว/ด/ป...........

เมดเลอดตางๆ เมดเลอดขาว (WBC) นวโทรฟล (N) เมดเลอดขาวสมบรณ (ANC) เมดเลอดแดงเขมขน (Hct) เกลดเลอด (Plt)

…………… …………… …………… …………... ……………

……………. …………… …………… …………… …………..

.................. ........................................ ........................................

การท างานของตบ เอนไซมตบ (Ast) เอนไซมตบ (Alt) โทโทลบลรบน (TB) ไดเรคบลรบน (DB)

……………. ……………. ……………. …………….

................. ................. ................ ................

................................................................................

การท างานของไต ยเรย (BUN) ครตนน (CRE)

......……… ..........……

……………. ……………

……………. …………….

สารบงชมะเรง ซ อ เอ (CEA)

……………

…..………..

……………..

อนๆ................................... ......................................... .........................................

....................

....................

....................

.................... …………… ……………..

……………. ……………. ....................

นดครงตอไป ........................................

....................

.................... ........................................

51

ตารางการตรวจตามนดและการรบยา Cycle………

ว/ด/ป........... Cycle……… ว/ด/ป...........

Cycle……… ว/ด/ป...........

เมดเลอดตางๆ เมดเลอดขาว (WBC) นวโทรฟล (N) เมดเลอดขาวสมบรณ (ANC) เมดเลอดแดงเขมขน (Hct) เกลดเลอด (Plt)

…………… …………… …………… …………... ……………

……………. …………… …………… …………… …………..

.................. ........................................ ........................................

การท างานของตบ เอนไซมตบ (Ast) เอนไซมตบ (Alt) โทโทลบลรบน (TB) ไดเรคบลรบน (DB)

……………. ……………. ……………. …………….

................. ................. ................ ................

................................................................................

การท างานของไต ยเรย (BUN) ครตนน (CRE)

......……… ..........……

……………. ……………

……………. …………….

สารบงชมะเรง ซ อ เอ (CEA)

……………

…..………..

……………..

อนๆ................................... ......................................... .........................................

....................

....................

....................

.................... …………… ……………..

……………. ……………. ....................

นดครงตอไป ........................................

....................

.................... ........................................

52

ตารางการตรวจตามนดและการรบยา Cycle………

ว/ด/ป........... Cycle……… ว/ด/ป...........

Cycle……… ว/ด/ป...........

เมดเลอดตางๆ เมดเลอดขาว (WBC) นวโทรฟล (N) เมดเลอดขาวสมบรณ (ANC) เมดเลอดแดงเขมขน (Hct) เกลดเลอด (Plt)

…………… …………… …………… …………... ……………

……………. …………… …………… …………… …………..

.................. ........................................ ........................................

การท างานของตบ เอนไซมตบ (Ast) เอนไซมตบ (Alt) โทโทลบลรบน (TB) ไดเรคบลรบน (DB)

……………. ……………. ……………. …………….

................. ................. ................ ................

................................................................................

การท างานของไต ยเรย (BUN) ครตนน (CRE)

......……… ..........……

……………. ……………

……………. …………….

สารบงชมะเรง ซ อ เอ (CEA)

……………

…..………..

……………..

อนๆ................................... ......................................... .........................................

....................

....................

....................

.................... …………… ……………..

……………. ……………. ....................

นดครงตอไป ........................................

....................

.................... ........................................

53

ตารางการตรวจตามนดและการรบยา Cycle………

ว/ด/ป........... Cycle……… ว/ด/ป...........

Cycle……… ว/ด/ป...........

เมดเลอดตางๆ เมดเลอดขาว (WBC) นวโทรฟล (N) เมดเลอดขาวสมบรณ (ANC) เมดเลอดแดงเขมขน (Hct) เกลดเลอด (Plt)

…………… …………… …………… …………... ……………

……………. …………… …………… …………… …………..

.................. ........................................ ........................................

การท างานของตบ เอนไซมตบ (Ast) เอนไซมตบ (Alt) โทโทลบลรบน (TB) ไดเรคบลรบน (DB)

……………. ……………. ……………. …………….

................. ................. ................ ................

................................................................................

การท างานของไต ยเรย (BUN) ครตนน (CRE)

......……… ..........……

……………. ……………

……………. …………….

สารบงชมะเรง ซ อ เอ (CEA)

……………

…..………..

……………..

อนๆ................................... ......................................... .........................................

....................

....................

....................

.................... …………… ……………..

……………. ……………. ....................

นดครงตอไป ........................................

....................

.................... ........................................

54

ตารางการตรวจตามนดและการรบยา Cycle………

ว/ด/ป........... Cycle……… ว/ด/ป...........

Cycle……… ว/ด/ป...........

เมดเลอดตางๆ เมดเลอดขาว (WBC) นวโทรฟล (N) เมดเลอดขาวสมบรณ (ANC) เมดเลอดแดงเขมขน (Hct) เกลดเลอด (Plt)

…………… …………… …………… …………... ……………

……………. …………… …………… …………… …………..

.................. ........................................ ........................................

การท างานของตบ เอนไซมตบ (Ast) เอนไซมตบ (Alt) โทโทลบลรบน (TB) ไดเรคบลรบน (DB)

……………. ……………. ……………. …………….

................. ................. ................ ................

................................................................................

การท างานของไต ยเรย (BUN) ครตนน (CRE)

......……… ..........……

……………. ……………

……………. …………….

สารบงชมะเรง ซ อ เอ (CEA)

……………

…..………..

……………..

อนๆ................................... ......................................... .........................................

....................

....................

....................

.................... …………… ……………..

……………. ……………. ....................

นดครงตอไป ........................................

....................

.................... ........................................

55

เอกสารอางอง

นรนทร วรวฒ. (2540). โรคมะเรง Colorectal cancer พมพครงท 2. ใน วทยา

ศรดามา (บรรณาธการ) โรคอายรศาสตรทตองรกษาตอเนอง.โครงการ

ต าราจฬาอายรศาสตร ภาควชาอายรศาสตร คณะแพทยศาสตร

จฬาลงกรณ มหาวทยาลย. กรงเทพฯ: โรงพมพยนตพบลเคชน

ISBN 974-632-857-3.

วรพฒน สวรรณธรรมา และกษยา ตนตผลาชวะ. (2553). Update in Colorecta

surgery 2010. พมพครงท 1.ในจกรพนธ เออนรเศรษฐ (บรรณาธการ),

ศลยศาสตรววฒน 39. กรงเทพฯ: ส านกพมพกรงเทพเวชสาร.

ISBN 978-974-401-316-3.

ประเสรฐ ธนกจจาร, กตต ชนยง, สกานต บนนาค, นภา ศรวฒนากล, สถต

นรมตมหาปญญา. ( 2553). อายรศาสตรราชวถ. พมพครงท 1. กรงเทพฯ:

ส านกพมพกรงเทพเวชสาร.

ปรญญา ทวชยการ. (2554). ต ารามะเรงล าไสใหญและทวารหนก

เลม 1. พมพครงท1. กรงเทพฯ: บรษทอมรนทรบคเซนเตอร จ ากด.

ISBN 978-616-207-072-3.

ผาสก มหรรฆานเคราะห. (2553). ต ารากายวภาคศาสตรทวไป. พมพครงท 1.

คณาจารยภาควชากายวภาคศาสตร คณะแพทยศาสตร ม.เชยงใหม:

ธนบรรณการพมพ.

56

ผองศร ศรมรกต รศ.ดร. และนางสาวอรสา อครวชรางกร. (2552). รายงาน

รปแบบการบรการคดกรองโรคมะเรงในประเทศไทย. สนบสนนโดยกองทน

สนบสนนการวจย (สกว) โดยความรวมมอระหวางภาควชาการพยาบาล

ศลยศาสตร คณะพยาบาลสาสตร มหาวทยาลยมหดลและสถาบนมะเรง

แหงชาต กรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข.

สวรรณ สรเลศตะกล และคณะ. (2555). การพยาบาลผปวยโรคมะเรง (พมพครง

ท 1). กรงเทพฯ: คณะแพทยศาสตร โรงพยาบาลรามาธบด.

อาคม ชยวระวฒนะ, เสาวคนธ ศกรโยธน,อนนต กรลกษณและ

ธรวฒ คหะเปรมะ. (2552). แนวทางการตรวจคดกรองวนจฉย

และรกษาโรคมะเรงล าไสใหญและไสตรง (พมพครงท 1).

กรงเทพฯ: โรงพมพ ส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต.

Susan Newton , Margaret Hickey, Jo yce Marrs, 2009,

Oncology nursing advisor A comprehensive guide to clinical

practice , Mosby Elsevier; 11830 westline industrial drive

ST.louis,Missouri 63146,Canada , Copyright @ , ISBN 978-0-

323-04597-1

NCCN Guideline-Colon Cancer v.2.2012. (Online). Available: http://www.nccn.org/professionals/physician_gls/f_guidelines.asp [2012, January 9]

57

National Cancer Institute. (2011) Hospital-based cancer registry (Online). Available: http://www.nci.go.th/th/File_download/Nci%20Cancer%20Registry/Hospitalbase2011.pdf [2013, March 20] http://www.nci.go.th/th/File_download/Nci%20Cancer%20Registry/Cancer%20in%20thailand.pdf [2013, March 20]

อางองรปภาพ

รปภาพหนาปก รปท1 และรปท 3 NIH Medline Plus. (2009). Colorectal cancer : Symptom, Diagnosis and Treatment (Online). Available: http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/magazine/issues/spring09/articles/spring09pg7-8.html [2013 March 20] รปท 2 หนวยสารสนเทศ โรงพยาบาลสงขลานครนทร มะเรงล าไสใหญในครอบครว (ออนไลน). สบคนจาก : http://medinfo2.psu.ac.th/cancer/db/news_showpic.php?newsID=693&tyep_ID=2 [20 มนาคม 2556] รปท 3 Chattahbox (2009). New Promising, Early Diagnostic Options for Colon Cancer (Online). Available: http://chattahbox.com/health/2009/06/12/new-promising-early-diagnostic-options-for-colon-cancer/[2013 June 15]

58

รปท 4 Jonhs Hopkins Medicine. Colorectal cancer. Staging of colorectal cancer (Online). Available : http://www.hopkinscoloncancercenter.org/CMS/CMS_Page.aspx?CurrentUDV=59&CMS_Page_ID=EEA2CD91-3276-4123-BEEB-BAF1984D20C7 [2013 March 20] รปท 5 Jonhs Hopkins Medicine. Liver tumor cancer (Online). Available: http://www.hopkinsmedicine.org/liver_tumor_center/conditions/cancerous_liver_tumors/colorectal_liver_metastases.html [2013 March 20]