Anne Dessing Omgevingsarticulaties
-
Upload
amsterdam-academy-of-architecture -
Category
Documents
-
view
214 -
download
0
description
Transcript of Anne Dessing Omgevingsarticulaties
Afstudeerproject Academie van Bouwkunst
Onder begeleiding van Anne Holtrop, Felix Claus en Marieke Timmermans
Amsterdam 2011/2012
Anne DessingOmgevingsarticulaties
Matryoshka door Tom Ngo, 2010
Mijn afstuderen is een ontwerpend onderzoek naar strategieen om bijzondere woonhuizen in Amsterdam te realiseren. Daarbij vormt de planologie in Japan een belangrijke inspiratie.
Het eindresultaat bestaat uit het ontwerp van drie kavelkaarten en drie woonhuizen.
De huizen komen voort uit persoonlijke wensen, en de bijzondere plekken waarop ze staan. Tegelijkertijd is het doel om met de ontwerpen de plek te versterken.
Omgevingsarticulaties
links en rechts Takamitsu Azuma 1966
Atelier Bow-Wow 2006 Ryue Nishizawa 2011
Het verhaal begint bij de architectuur. Er staan in Japan veel meer bijzondere, zelfgebouwde huizen dan in Nederland.In 2008 ben ik naar Japan gereisd en tijdens mijn verblijf ben ik verliefd geworden op de huizen en dan met name in het hoogstedelijke Tokio. De enkele huizen vormen ten eerste bijzondere sculpturale objecten. Daarbij staan de huizen vaak op erg kleine plots. Deze beperking maakt de interieurs heel specifiek en daarmee vaak aantrekkelijk. Verder maken de individuele wensen van de bewoners de huizen tot iets bijzonders.
Architectuur
tekening Atelier Bow-Wow
foto door Iwan Baan
Niet alleen de enkele huizen zijn boeiend. Ook de grotere schaal is interessant. De stedenbouw van de vrijstaande woningen laat namelijk ruimte voor een continu transformatieproces. Het is eenvoudig om de huizen te vervangen. Vanwege de fijnmazige korrel van de enkele huizen, wordt bij het vervangen of transformeren de hoofdstructuur van de stad namelijk niet aangetast. De relaties tussen de huizen onderling kunnen zo telkens veranderen en bieden daarmee ruimte voor nieuwe woonvormen en nieuwe vormen van sociale cohesie.
Stedenbouw
eilandenstatisch
vrijwel dynamisch
dynamisch
ontsluiting eilanden
kavels
eilandenstatisch
vrijwel statisch
statisch
bouwblokken
kavels
eilandenstatisch
Land readjustment
Urban Redevelopment
FAR (Floor Area Ratio) bonus
Nederland kent een lange, roemruchte traditie op het gebied van ruimtelijke ordening en stedenbouw. Zo komt het dat onze steden en dorpen op grond van
stedenbouwkundige en architectonische kenmerken mooie samenhangende eenheden vormen.
Amsterdam kent een beleid van erfpacht. Deze vorm van grondbeleid wordt door de gemeente ook steeds
actiever ingevoerd. In de afgelopen jaren is een steeds groter deel van de grond in handen van de
gemeente. Daarmee krijgt de gemeente meer ruimte om de stad vorm te geven.
In Tokio is de grond bijna volledig in bezit van particulieren. De markt bepaald grotendeels hoe de
stad eruit ziet. Tokio lijkt één grote vlakte van totaal verschillende
gebouwen, kriskras door elkaar. Een ogenschijnlijke chaos aan woonvormen, kantoren, winkels,
restaurants en veel entertainment. Een stad vol tegenstellingen, met tempels pal naast hoge kantoortorens, en de modernste architectuur
naast traditioneel houten woninkjes. Spoorlijnen, snelwegen en andere vervoersystemen zoeken
slingerend en op diverse niveaus hun snelste weg door deze grote stedelijke massa. Deze enorme
fragmentatie in grondgebruik lijkt te suggereren dat er in Tokio geen planning wordt beoefend, terwijl
dit wel degelijk zo is. Planologie heeft in Tokio gewoon een heel andere werking en betekenis dan in
Nederland.
Een interessant voorbeeld van planologie in Tokio is de FAR-regeling. Grondeigenaren krijgen een
verruiming van bouwmogelijkheden, mits zij een deel van de grond gebruiken voor openbare ruimte.Dat kan een openbare weg zijn, of een parkje.
Uit deze regeling blijkt dat er inTokio een beleid bestaat waarbij ‘‘voor-wat-hoort-wat’’ het
uitgangspunt is.
Grondbeleid en planning
Zelfbouw
Zelfbouw in Japan
In Tokio is het heel normaal dat een familie een stuk grond bezit en daarop een eigen huis bouwt.Er is in Amsterdam ook ruimte voor het bouwen van je eigen huis, maar dat is alleen weggelegd voor de welgestelden onder ons. Bovendien worden de zelfbouwgebieden met een tabula rasa-aanpak ontwikkeld, waardoor er weinig verankering met de plek ontstaat. Terwijl, zoals eerder uitgelegd, bij het particulier ontwikkelen juist het groeiaspect zo interessant kan zijn. Zowel voor het huis als voor de plek.
Zelfbouw in Nederland
Zelfbouw
Grondeigendommen AmsterdamGrondeigendommen Tokio
studie door atelier Bow Wow
situatie 2008
Private eigendommen ErfpachtGemeentegronden
situatie 1986
Grondeigendommen Amsterdam
Studiegebied
Hoewel Amsterdam als samenhangende stad prachtig is, blijven er door de rigide planvorming ook kansen liggen.De insteek van mijn afstuderen is om wonen mogelijk te maken op locaties in de stad waar dat in eerste instantie niet zo voor de hand lijkt te liggen, maar die door hun ligging en hun bijzondere karakter wel erg aantrekkelijk kunnen zijn.
De Dienst Ruimtelijke Ordening houdt veel gegevens over Amsterdam bij. Zo is de verkoopprijs en het vloeroppervlak van elke verkochte woning bekend. De verkoopprijs gedeeld door het vloeroppervlak geeft de prijs per vierkante meter van een verkochte woning. De dienst verwerkt dit in een zogenaamde woningwaardekaart.In de grafiek hiernaast zijn deze waardes af te lezen. Donkerrode gebieden hebben een hoge m2 prijs, lichtroze gebieden een lage prijs.
De woningen in de donkerrode gebieden zijn dus erg gewild om andere aspecten dan het vloeroppervlak van de woning: het voorzieningenniveau, de nabijheid van het historische centrum, de openbare ruimte, het gebouwtype of het woningmilieu.
In de grafiek wordt de contour van de ringweg weergegeven. Ook het IJ is te zien. Beide begrenzen grofweg het roodste gebied: de meest aantrekkelijke locaties. Het studiegebied ligt daarom in de lichtroze gebieden binnen de ring.
Natuurlijk zal de plek ook zijn tekortkomingen kennen. Die breng ik in kaart en probeer ik met het toestaan van woningbouw op te heffen of om te kiepen. Zo kan er een win-win situatie ontstaan.
Studiegebied
01 Zeeburgerpad architectuur
02 Tuindorp Frankendael stedenbouw
03 Rembrandtpark landschap
01
02
03
Om de volledige breedte van de gebieden te onderzoeken zijn drie totaal verschillende buurten gekozen. Buurten die wel op een aantrekkelijke afstand liggen van het centrum, maar die om een bepaalde reden nu niet bewoond worden. Zo is er een locatie met leegstaande bedrijven. Daar kan met architectuur een nieuwe wereld gemaakt worden (Zeeburgerpad). Dan is er een locatie met naoorlogse woningbouw waarbij vooral gekeken wordt hoe er een stedenbouwkundige aansluiting gevonden kan worden (tuindorp Frankendael). Ten slotte is er een locatie waar een aansluiting gevonden moet worden met het landschap (Rembrandtpark).
In mijn afstuderen zijn de drie woonhuisontwerpen het vertrekpunt. De woonhuizen gelden als testontwerp voor de plek. En voor die ontwerpen neem ik mezelf als uitgangspunt. Met de huizen wil ik overtuigen dat het wat bijzonders op kan leveren als de stad meer ruimte zou laten aan deze initiatieven. Zowel voor de bewoners als voor de plek.De ontwerpen zijn helemaal op mezelf toegespitst. Dat doe ik, omdat ik geloof dat specifieke en persoonlijke architectuur ook voor de stad veel op kan leveren.
Eigenlijk draai ik de conventionele ontwerpwijze dus om. Niet van de grote schaal naar de kleine, maar andersom. Ik begin bij de architectuur. Ik maak een ideaal huis voor mezelf op een bijzondere plek. Met dat ontwerp zoom ik uit en bedenk welke randvoorwaarden er gesteld moeten worden om te voorkomen dat de plek aangetast wordt wanneer dit huis wordt gebouwd. En wat gebeurt er als het niet bij een enkel huis blijft, maar als er meer huizen komen? Hoeveel meer? En hoe gepositioneerd? Ten op zichte van elkaar, maar ook ten op zichte van de locatie. En vervolgens beredeneer ik andersom: hoe doen de bewoners iets voor de omgeving? Voor wat, hoort tenslotte wat. Deze bevindingen resulteren in een kavelkaart met een aantal regels die de locatie om kunnen kiepen.
De drie testontwerpen dienen als aanmoediging om met een andere blik naar de stad te kijken. Er is zo’n grote vraag naar wonen in de stad, dat bewoners bereidt zijn concessies te doen aan de standaarden in het wooncomfort. En de kracht van deze strategie is om juist met behulp van die concessies de ontwerpen en buurten specifiek, en daarmee aantrekkelijk te maken.
Drie ruimtelijke puzzels
Zeeburgerpad
de omkieplocatiearchitectuur
Het Zeeburgerpad is een lang, smal eiland midden in de stad. De twee zijdes kijken uit op het water en maken dit tot een bijzondere plek om te wonen. De gehele strip is nu voorzien van bedrijfspanden. Veel van deze panden staan leeg, en vaak zijn deze gebouwen niet eens zo oud.
Het kavelplan speelt in op de bestaande kwaliteiten van de plek. Door de leegstaande bedrijven te slopen, maar de fundering en vloer te behouden, is op goedkope wijze een woonhuis te realiseren.En door meerdere huizen op het plot te realiseren, kun je de kosten van de grond drukken. Voor twee ton heb je een stuk grond en een eigen huis met uitzicht op het water.
Door meerdere kavels op de vloer te realiseren ontstaat ook een nieuw milieu. Dit milieu kan zich langzaam uitbreiden. Mocht de ontwikkeling zich niet over het gehele eiland voltrekken, dan is dat ook geen punt.
Voor dit plan zijn de grenzen opgezocht wat betreft de nederlandse regelgeving en het burenrecht, om zo dicht mogelijk op elkaar te kunnen wonen.
Zeeburgerpad
13-14
55-57
146
147
28-29
20 -22
Huidige leegstand
€ 100.000,-
€ 500.000,-
€ 1.3000.000,-
300 m2
100 m2 50 m2
Verkavelingsprincipe
Brandpreventie
Perceel
Beschermde vluchtroute
Brandcompartiment
Compartimentering Locatie gedefinieerd als enkel perceel
Twee uitgangen
De afstand van een opstelplaats van een brandweervoertuig is maximaal 60 meter.
Vluchtroute
Loopafstand maximaal 22,5m - 30m
Vrije doorgang minimaal 0,85 breed en 2,3m hoog
Burenrecht volgens het Burgerlijk Wetboek
2m2m2m
> 2 m
Artikel 501. Tenzij de eigenaar van het naburige erf daartoe toestemming heeft gegeven, is het niet geoorloofd binnen twee meter van de grenslijn van dit erf vensters of andere muuropeningen, dan wel balkons of soortgelijke werken te hebben, voor zover deze op dit erf uitzicht geven.2. De nabuur kan zich niet verzetten tegen de aanwezigheid van zodanige openingen of werken, indien zijn erf een openbare weg of een openbaar water is, indien zich tussen de erven openbare wegen of openbare wateren bevinden of indien het uitzicht niet verder reikt dan tot een binnen twee meter van de opening of het werk zich bevindende muur. Uit dezen hoofde geoorloofde openingen of werken blijven geoorloofd, ook nadat de erven hun openbare bestemming hebben verloren of de muur is gesloopt.3. De in dit artikel bedoelde afstand wordt gemeten rechthoekig uit de buitenkant van de muur daar, waar de opening is gemaakt, of uit de buitenste naar het naburige erf gekeerde rand van het vooruitspringende werk tot aan de grenslijn der erven of de muur.
Artikel 51In muren, staande binnen de in het vorige artikel aangegeven afstand, mogen steedslichtopeningen worden gemaakt, mits zij van vaststaande en ondoorzichtige vensters worden voorzien.
Artikel 491. Ieder der eigenaars van aangrenzende erven in een aaneengebouwd gedeelte van een gemeente kan te allen tijde vorderen dat de andere eigenaar ertoe meewerkt, dat op de grens van de erven een scheidsmuur van twee meter hoogte wordt opgericht, voor zover een verordening of een plaatselijke gewoonte de wijze of de hoogte der afscheiding niet anders regelt. De eigenaars dragen in de kosten van de afscheiding voor gelijke delen bij.
kavelkaart & regels
Bouw op de bestaande funderingen vloer
Kies een kavel
Bouw (een) vrijstaand(e) volume(s) met een toaal van max. 280 m3
Voorzie het kavel van een vloerpakket van 30 cm hoog
Plaats vensters of muuropeningen minstens 2 meter uit erfgrens
1
5
9
2
10
4
7
12 13
3
11
68
14
75 m2
40 m2
35 m2
35 m2
45 m2
55 m2
80 m2 45 m2
80 m2
55 m2
25 m2 25 m2 55 m2
70 m2
doorsnedes1:200
plattegronden1:200
2e30 m2
1e20 m2
bg25 m2
Tuindorp Frankendael
Tuindorp Frankendaelde herstructureringslocatie
stedenbouw
Tuindorp Frankendael is een typische naoorlogse wijk. De wijk bestaat uit duplexwoningen, en was ontworpen voor tijdelijke aard. De opzet is erg ruim en de woningen zijn maar twee lagen hoog. Omdat de wijk zoveel kenmerkende eigenschappen bezit, is zij onlangs tot monument verklaard.
De wijk is opgebouwd uit zogenaamde wooneenheden die als een stempel worden gerepeteerd. Een wooneenheid bestaat uit twee woonhaken die een hof vormen.De woningen worden altijd vanuit de noordzijde ontsloten, dus deels ook vanaf het hof.
Zoals bij veel naoorlogse wijken zit er een kwaliteit in de helderheid van de stempel. Maar in de repetitie is er juist veel ongedefinieerdheid. Zo is er geen afleesbare hierarchie in de buurt als geheel. Er zijn veel non-plekken in de restruimte tussen de stempels. Verder is het door alle herhaling erg lastig je te orienteren.En omdat de woningen alleen maar noord/zuid georienteerd zijn, zijn de hoeken altijd blind.
Het verkavelingsplan probeert deze tekortkomingen op te lossen. Het is voor de nieuwe bewoners interessant een relatief goedkoop stuk grond te kopen dat nu een non-plek vormt. Ze zijn echter wel verplicht op de grond openbare ruimte te realiseren. Zo wordt getracht van de restruimtes prettige verblijfsruimtes te maken.
Bestaande noord / zuid orientatie
45m
30m
18m
40m
30m
28m
Verkavelingsprincipe
Monumentenstatus
Tuindorp Frankendael
Middenmeer
Profiel vergelijking
Kirkeby
Alison & Peter Smithson, the economist building, London, 1964
voorbeeld van een woning en de regelgeving
Positioneer het volume minimaal 30° en maximaal 70° ten opzichte van de bestaande bebouwing
Maak een inrichting voor de openbare ruimte op het kavel
Materialiseer het volume op een gelijke wijze als de inrichting van de openbare ruimte
Herplaats de bestaande openbare voorzieningen
Onderhoud de openbare ruimte.
Kies een kavel
Bouw vrijstaand volume met een toaal van max. 320 m3
Neem buitenruimte op in het volume en reken deze mee in de 320 m3
kavelkaart & regels
1
5
2
4
3
6
120 m2
230 m2
250 m2
90 m2
80 m2
75 m2
doorsnede
aanzicht
1:200
bg
2e1e
plattegronden1:200
Rembrandtpark
de sociaal onveilige locatielandschap
Rembrandtpark
Het Rembrandtpark ligt tussen de vooroorlogse en de naoorlogse stad in en is ontworpen als een groene bufferzone.Tegenwoordig wordt deze zone eerder als barriere ervaren, want het park is voorzien van veel bomen en ‘s avonds is het niet altijd prettig daar langs te moeten fietsen.
De bossen zijn in het park vooral ontworpen als randen van groene kamers. In het bos kan men nu eigenlijk niet komen. Maar tussen de bomen kan het juist zo ontzettend mooi zijn. Het is een erg aantrekkelijk idee om te wonen midden in het bos en tegelijk in de stad.
Voor het Rembrandtpark is een plan gemaakt waar van deze kwaliteit uit wordt gegaan. De paden en het water die door het park lopen snijden het bos in stukken. Deze versnijdenissen kunnen dienen als kavelgrenzen. Zo ontstaat een kavelkaart van eilanden. Sommige erg groot, andere heel klein.
De grond blijft eigendom van de gemeente. De bewoners pachten de grond en mogen een torentje bouwen tussen de bomen. Ze zijn dan wel verantwoordelijk voor het onderhoud van het bos.
Parkgebruik
Verkavelingsprincipe
Voortdurende verandering van context
Principe enkel kavel
Pacht een kavelvoorzien van een watertappunt en elektra
Auto’s zijn niet toegestaan op het kavel
Kap geen bomen
Onderhoud de gepachte grond
Gebruik de buitenste rij bomen als bufferzone
Het plaatsen van erfafscheidingen is niet toegestaan
Plaats half verdiept een sceptic tank
Bouw een toren met een footprint van maximaal 25m2
Laat het volume niet boven de boomtoppen uitsteken
Bouwmaterialen afstemmen op het gewicht en de maat van de maximaal toelaatbare vrachtwagen op het parkpad.Groot materieel is niet toegestaan.
kavelkaart & regels
14
1
9
5
10
11
12
13
27
28
24
23
16
26
27
28 29 3031
32
25
22
17
15
18
19
20
21
8
6
2
3
4
5
7
3900 m2
900 m2
1500 m2
2200 m2
2000 m2
850 m2
1200 m2
2300 m2
1700 m2
900 m2
5000 m2
1300 m2
1100 m2
2300 m2
400 m2
2000 m2
3300 m2
550 m2
850 m2
1400 m2
1100 m2
3200 m2
900 m22500 m2
2200 m21400 m2900 m2
1200 m2
1200 m2
2500 m2
1000 m2
500 m2
3100 m2
4500 m2
1000 m2
Studie naar transformeerbare huid
Zwarte ruimte legt de nadruk op de omgeving
doorsnede1:200
3e
plattegronden1:200
2e1ebg