Wincenty Koman

Anna Walentynowicz i jej obecno w filmach dokumentalnych i dokumentach

d 2011

wolno i prawda

Spis treciPrzedmowa .. 3 Wstp 18 Rozdzia I ANNA WALENTYNOWICZ. ... 23 1.1. Robotnicy 80.. .. 35 1.2. Anna Proletariuszka . 41 1.4. Podwjne Dno .. 49 1.5. Najmniejsza suwnicowa wiata.... 60 Rozdzia II SOLIDARNO GENEZA POWSTANIA. .. 71 2.1 1980 Solidarno 1990 10 lat pniej.. 84 2.2 Suby specjalne i Solidarno.. .. 92 Rozdzia III.STOCZNIA GDASKA SYMBOL WOLNOCI KATY.... 103 3.1. Anna jako czniczka walki o Stoczni, przez walk o prawd, o Katyniu.... 108 3.2. Kontynuacja dziaa Pani Anny przez Stowarzyszenie ARKA .. ...... 117 3.3. Postawa telewizji publicznej odnonie Stoczni i filmw z Pani Ann...... 119 3.4. Postawa Prokuratury Gdaskiej w sprawach stoczniowych..... 124 2

wolno i prawda 3.5. Postawa Rzdu wobec Stoczni, bronionej przez ARK. ... 133 Zakoczenie. .. 148 Posowie 174 Filmografia ..... 179 Bibliografia .. 183

Przedmowa

Bdc modziecem, dziwiem si, e jest tylu wiatych i wyksztaconych ludzi, mamy telewizj i nikt nie nazywa rzeczy po imieniu? Jeszcze mgbym zrozumie filmy fabularne, e nie poruszaj aktualnych tematw, ale, e telewizja i film dokumentalny nie zajmuj si aktualnymi problemami powstao u mnie pytanie dlaczego tak si dzieje? Na ktre nie byem w stanie sobie odpowiedzie.

3

wolno i prawda

Przygotowujc si do egzaminw wstpnych do Szkoy Filmowej, zafascynowaem si filmami Luisa Bunuela. Powysza fotografia jest to jedna z prac wykonanej w rodzinnej wsi, ktra umoliwia mi dyskusje z wykadowcami Jerzym Wjcikiem, Januszem Tylmanem, Jackiem Korcellim, Mieczysawem Jahod podczas egzaminw wstpnych na Wydzia Operatorski i Realizacji Telewizyjnej. Dyskusje te oraz filmy Luisa Bunuela spowodoway, e jako mody czowiek, zainteresowaem si losem czowieka, w szczeglnoci sowami wolno i prawda. W przygotowaniach do egzaminw wstpnych, przeszkodzio mi powoanie do wojska. Dowdca kompanii jednostki liniowej w zasadniczej subie wojskowej, nie wyrazi zgody na zdawanie do Szkoy Filmowej, std moja decyzja o egzaminach do Wojskowej Akademii Technicznej w Warszawie. Jednak po krtkiej przygodzie w najlepszej technicznej szkole wojskowej, w Polsce, jakim by WAT, skierowaem si ponownie do mojej wymarzonej jedynej w Polsce szkoy artystycznej. Egzaminy do szkoy filmowej i uzyskany status wolnego suchacza umoliwiy mi staranie si o podjcie pracy w Telewizji Polskiej. Z uwagi na zwizek emocjonalny z Gdaskiem, wybraem Orodek w Gdasku.

4

wolno i prawda

Pracownicy wydziau filmowego TVP Gdask, kwiecie 1989 r., fot. W. Koman Prac zawodow rozpoczem w styczniu 1988 r. w Oddziale Gdaskim Telewizji Polskiej od funkcji asystenta operatora obrazu. W maju byem bezporednim wiadkiem strajku stoczniowcw Stoczni Gdaskiej. Nie byo to przyjemne przeycie, kiedy naleao wczeniej wysi z samochodu (kawaek przed bram stoczni) i pieszo przej przez kordon milicjantw, przy okazji odbya si kontrola dokumentw. Strajkujcy stoczniowcy, kordonem milicjantw, zostali odcici od spoeczestwa. Pomimo tej psychologicznej wojny przemocy stoczniowcy tu przed bram nr 2, na asfalcie wymalowali potny napis: STRAJK DO ZWYCISTWA. Z napisw wywieszonych na bramie mona byo jeszcze przeczyta: Strajk jest prawem pracownika a nie PRZESTPSTWEM. To ostatnie haso jake jest aktualne take dzisiaj ad. 2011 r. Nasuwa si natarczywe pytanie po co to wszystko byo?

5

wolno i prawda

6

wolno i prawda

Strajk, Stocznia Gdaska 1988 r., sierpie, fot. W. Koman Powysze zdjcie stanowio inspiracj tematu do pierwszego mojego filmu Ja Jestem. Zdjcie to mwi o tym, czym zwyciyli pracownicy Stoczni Gdaskiej SA podczas strajku w 1988 r., a take definiuje wadz poprzez napis na plakacie z karykatur gen. Jaruzelskiego z karabinem i napisem: GDZIE NAS LEPCZE PROWADZISZ. Z drugiej strony s tutaj dwie przestrzenie: lewa strona, przedstawiajca wadz ciemne to, prawa strona, przedstawiajca wiar ludzi jasne to. Cao spajaj modlcy si ludzie, gwnie mczyni, w wikszoci modzi, na dole jak i na grze, skierowani w kierunku krzya i kapanw celebrujcych Msz. Tu nad stojcym krzyem, praw cz gry zdjcia, zamyka orze z koron i napisem: DZIKUJEMY ZA DOBR PRAC. Temat tego zdjcia by i jest dla mnie podstaw do uznania odwagi stoczniowcw, e w tych latach mieli na tyle siy i odwagi, aby publicznie powiesi plakat odnoszcy si do wadzy aktualnie panujcej. Z innej perspektywy, do dzi pozostaje przeycie,7

wolno i prawda

ktre wbio si w pami na cae ycie: modlitwa Ojcze Nasz paru tysicy przewanie modych i w rednim wieku mczyzn, gono wypowiadajcych te sowa na terenie swojego zakadu pracy: Stoczni Gdaskiej im. Lenina. ycie i postpowanie dziadkw niewtpliwie wywaro na moj postaw w yciu i dziaaniu jaki okrelony wpyw. Jako mody chopak duo czasu spdziem u dziadkw bawic si i pomagajc im w ich pracach, przez co doskonale poznaem trud i wysiek przy pracy rcznej na roli. Przy pomocy prostych narzdzi i siy napdowej w postaci konia. Ta okoliczno i obcowanie z dziadkami zaszczepia u mnie pewn prostolinijno. Tutaj te spotkaem si z marzeniem o wolnoci Polski, ktr zdaniem dziadka i jego ssiadw mogli przynie tylko Amerykanie. Dziadkowie ukazali mi te przykad i znaczenie codziennej modlitwy. Dziki dziadkom, miaem wspaniae i cierpliwe osoby do fotografowania. Dziki nim, midzy innymi, zaliczyem trzeci etap podczas egzaminw wstpnych na Wydzia Operatorski w Wyszej Szkole Filmowej w odzi. I dziki temu zostaem wolnym suchaczem na jednym semestrze. Dzisiaj ta fotografia tych doni jest wiadectwem pracy i wysiku, moich przodkw. Tak uczciwa praca i wysiek oraz modlitwa to charakterystyka moich dziadkw.

8

wolno i prawda

9

wolno i prawda

10

wolno i prawda

Dziadek by od zabezpieczenia symbolicznego chleba dla rodziny wok rnych zawieruch dziejowych I i II wojna wiatowa, wysiedlenie, obozy: podczas II wojny by zakadnikiem, ktry pod karabinem Niemca wykopa dla siebie d wraz z innymi zakadnikami. Fakt, i nie znaleziono partyzanta spowodowa, e nie zosta rozstrzelany. By take wysiedlony z ca rodzin (5-cioro dzieci) do Zwierzyca, Majdanku i obozu na terenie Niemiec.1 Kilka lat po powrocie z Niemiec spalenie doszcztne wsi i jego dorobku. Zmaga si z postaw bylejakoci komunistw i narzucon si niewol. Tskni za wolnoci w ktr wierzy, e przynios amerykanie. Nigdy nie opuszcza modlitwy rannej i wieczornej co doprowadzio go do wielkiego zaszczytu w chwili mierci, dla niego, jak te i rodziny. Pozostawi wiadectwo, e jest odpowiedzialno przed Bogiem, kadego czowieka za swoje czyny: te wykonane, jak i te, ktre czowiek mg wykona a z jaki wzgldw wstrzyma si przed ich wykonaniem: strach, lk, egoizm, lenistwo itp.: Z jednej strony byo mi al, e odesza od nas kochajca nas osoba, z drugiej strony odczuwaem rado, e miaem w rodzinie tak osob, ktra umieraa w obecnoci witych. Na tyle byem ujty tym wiadectwem mierci dziadka, e w podrach pocigiem podejmowaem ten temat z ludmi. Okazao si, e s ludzie, ktrzy umieraj walczc z diabem. W oparciu o wiadectwo ycia Dziadka i wiadectwo jego mierci (a t chwil uwaam za najprawdziwsze wiadectwo w yciu czowieka) uwiadomiem sobie: kady czowiek odpowie tylko za swoje czyny dokonane kady czowiek odpowie za czyny, ktre mg wykona a nie wykona ich ze wzgldu na:

a) strach a) brak wiary b) bojaZa dobre uczynki jest nagroda a za ze pokuta. Dobrze jak t pokut czowiek moe dokona tu na ziemi. Jestem przekonany, e to moja modlitwa w Czstochowie przed obrazem Matki Boskiej Czstochowskiej w pewnym stopniu przyczynia si do szczliwej mierci. Tzn. Dziadek zmieni swoje stanowisko wzgldem sakramentu Spowiedzi i Eucharystii.1

Wincenty Koman, Obraz, Gdask 2002, str. 5.

11

wolno i prawda

Okolicznoci mierci Dziadka odmienio moje ycie wzgldem wiadomoci, osobistej odpowiedzialnoci, za moje czyny w yciu.2 Umierajc dziadek wypowiedzia ostatnie sowa w yciu: Najwaniejsze w yciu czowieka to jest eby y z Bogiem3. Wanie na tym polega caa rzecz, eby zawierzy Bogu, skoro sam przyszed i da wiadectwo sob. Ale my, ludzko, chcielibymy uwierzy nie Bogu, a sobie. A przecie jeli wasnymi zmysami nie moemy oceni nawet wiata ziemskiego, jak oczyma biegu atomw, a rkoma ich ciaru, tym bardziej nie moemy pozna wiata duchowego. Po prostu jest za subtelny. Istnieje, ale to my jestemy zbyt prymitywni, aby mc Go rozpozna, pki yjemy. Nie On jest mao realny, ale my, ludzie, jestemy gruboskrni jak dinozaury. Owszem, mamy umys, mamy rodki przekazu, mamy logiczne sprawdziany, mamy sumienie, ktre nam mwi, i to jake wyranie, co i jak, ale chcielibymy ten wiat mie, widzie, dotyka, zanurzy si we, a wtedy dopiero raczy przyj. No to po co byoby ycie na ziemi takie wanie, ktre jest prb naszej wiary, naszego zaufania, naszej dojrzaoci do tamtego wiata?() Wanie yciem mamy da odpowied, czy pragniemy rozwoju w nas dobra. I do jakiego stopnia pragniemy: czy troch tylko, czy pomimo wszystko? I co w ogle uznajemy za dobro? Trzeba wybra i dy, po prostu co pokocha i dy do zjednoczenia si ze swoj mioci, i ku niej. Tu dojrzewamy, ale wybr, wybr jest wasz, pki yjecie i tylko wtedy!4

2

Ibidem, str.6. Ibidem str. 5 Zofia Woniakowska, Anna, wiadkowie Boego Miosierdzia, Wydawnictwo Wam, Krakw 1995, str. 208/209.

3

4

12

wolno i prawda

Babcia bya osob, ktra wiernie uzupeniaa dziadka, jak dziadek by od zabezpieczenia chleba tak babcia od zabezpieczenia tej przysowiowej cebulki, czyli wszystkiego czego nie mg zrobi dziadek. Dziadek nie by atwym czowiekiem do wspycia. Mia wady, bo by szybki i nerwowy, i ona z powodu tych wad miaa cikie ycie. Jednak onie tu przed swoj mierci powiedzia: Ty nie wiesz gdzie ja Ci doprowadziem w jakie piknoci, jak tam cudownie, jak tam piknie! Ciocia Kasia: Czy ty masz takie piknoci? Dziadek:13

wolno i prawda

ja jeszcze nie! Mama ma ju odpuszczone wszystkie grzechy a ja jeszcze nie. W niedziel bdzie bardzo wielka, wielka uczta! Ciocia Kasia, nie zapytaa jaka to bdzie uczta, poniewa pomylaa, e kto bdzie ucztowa, gdy tato jest tak chory i kto tu bdzie ucztowa? Dziadek: Taki Dziadek jak ja bdzie tu dopiero za 100 lat.5 By moe Dziadek swoj postaw yciow zasuy sobie na takie wyrnienie: Jednoczenie nie kama nie faszowa nie tkn czyje wasnoci ze wzgldu, e by bardzo uczciwy i porzdny. P roku przed mierci z drugim moim dziadkiem zwozili jakie plony z pola i spad z furmanki co sobie uszkodzi w przeyku i w sytuacji, gdy co za szybko zjad (a rwnie szybko jad ) to musia zawarto. Bya to dla niego straszna dolegliwo, gdy to go bardzo zawstydzao a by czowiekiem honoru. Dziadek w niedziel i wita nie wzi si za dn prac. Nie zjad niadania i nie pooy si spa bez odmwienia pacierza na klczco. W moich oczach nie epatowa t wiar. Przestrzega cile 10 przykaza Boych caym swoim yciem. Nie znosi kradziey, kamstwa i obudy. Tych rzeczy nie lubi najbardziej i z nimi walczy. Cika praca bya dla niego przyjemnoci majc ponad 80 lat jeszcze bardzo chtnie kosi.6 Dopiero teraz szukajc materiau do pracy znalazem sowa potwierdzajce moje odczucia zwizane ze mierci dziadka i babci: mier tych, ktrzy nie odrzucili w yciu Pana, jest spotkaniem dziecka z Ojcem swoim i jest najwaniejszym momentem ycia przede wszystkim dla niego samego, a nie dla tych, ktrzy patrz, s obecni itp.7, Stao si tak dlatego, e ojciec twj wiedzia, z kim si spotyka. Dalsze istnienie trwa w wiecznoci, a tym samym staje si nieosigalne dla zmysw czowieka. Podzikuj wic za szybkie5

Ibidem, str. 2 Ibidem,str 5/6. Zofia Woniakowska, Anna wiadkowie Boego Miosierdzia, cz. II, Wydawnictwo WAM, Krakw 2008, str. 281.

6

7

14

wolno i prawda

bezbolesne przejcie, gdy gdyby nie wstawiennictwo czonkw rodziny (), mogoby by cisze. Bycie przy mierci swoich najbliszych bywa ask i przywilejem, a jednoczenie zwikszonym cierpieniem, ale pamitajcie, e jest to wycznie asystowanie przy spotkaniu, ktre rozpoczyna ycie duchowe 8 w wiecznoci.

Kolejn osobowoci majc postpowanie by papie Jan Pawe II.

wpyw

na

moje

ycie

i

8

Ibidem str. 282/283.

15

wolno i prawda

Bardzo wiele wniosa w moje ycie Maria Jesus Belzunce, a by moe najwaniejsze nie wstydzia si swojej wiary, co w latach 80 byo dla mnie bardzo wanym wiadectwem.

16

wolno i prawda

Dziki Joannie Orze zdecydowaem socjalizacjach rwnolegle.

si

studiowa

na

dwch

Po teoretycznej zmianie wadzy w 1989 r. nie odczuem zmiany podejcia urzdnikw prokuratury i sdw do moich osobistych spraw rodzinnych. Po wielu staraniach, aby znale dziennikarza do realizacji tematw zwizanych z rodzin, ktra spotyka si z sdami. Chodzio mi o to, aby zmusi sdy i prokuratur do dziaania zgodnego z prawem, odnonie praw dzieci, gdy dochodzi do rozwodu rodzicw. Poprzez dziaania antenowe chciaem uwiadomi obojgu rodzicom, jakie znaczenie dla ich dzieci i wpyw na ich wychowanie. Ma ich osobista troska, wanie tylko i wycznie ich dwojga oraz dziadkw. Praca w telewizji daje czowiekowi pewien szczeglny wgld w rzeczywisto nas otaczajc i w ycie innych ludzi, jakiego nie posiada chyba nikt inny. Jest to medium potnym narzdziem wpywania na rzeczywisto i na ycie ludzi. Czego dowiadczyem po emisji w TVP 1 reportau pt. Ojcowie, jedna z matek napisaa do redakcji Zawsze po 21-szej, e powiedziaa ojcu dziecka od dzisiaj masz drog otwart do dziecka.9 Cena jak zapaciem za zaistnienie tego reportau bya utrata pracy. Jednak w dorobku twrczym ten reporta da mi najwiksz satysfakcj moraln9

Barbara Jakubiec, Ojcowie, TVP 1 Zawsze po 21, kwiecie 2003 r.

17

wolno i prawda

zwizan z wykonywaniem pracy zawodowej. Chciaem dalej kontynuowa temat sytuacji dziecka kiedy rodzice rozstrzygaj swoje sprawy przed Sdem. Kierownictwo Panoramy nie pozwolio mi cignc tematu. Wobec powyszego zajem si tematem Stoczni Gdaskiej SA. Dla mnie jako obserwatora dziaa Stoczni Gdaskiej upado Stoczni Gdaskiej jako nie miecia mi si w gowie. Jake wane w tamtych cikich czasach dla mnie i mojej rodziny byo wiadectwo filmw Bunuela, ktre intuicyjnie wyczuwaem jako idce w kierunku wolnoci czowieka i sprawiedliwoci, co potwierdziy sowa, ktre przeczytaem w jednej z ksiek powiconej Bunuelowi: () Luisa urodzonego w 1900 r., i szstki jego modszego rodzestwa. Po ojcu, postaci bardzo interesujcej, jego najstarszy syn odziedziczy najlepsze cechy: wraliwo () umiowanie wolnoci 10 i sprawiedliwoci. Szczeglnie napis kocowy w filmie Mleczna droga cytuj Wszystko, co w tym filmie dotyczy religii katolickiej i herezji, szczeglnie dogmatycznego Punktu widzenia jest autentyczne. Teksty i cytaty s zapoyczone z Pisma witego, z dzie teologicznych i historii kocielnych dawnych i nowych.11 Dla mnie przeywajcego wasne dowiadczenie wiadomoci wiary i fakt, e kto nie wstydzi si o tym mwi, ba dosownie cytuje Pismo wite, byo wyrazem najwyszej odwagi i godnym autorytetem do naladowania. Przez Szko zosta wyprodukowany film Anna Proletariuszka, gdzie umieszczona jest scena filmu w ktrej: Pani Ania Walentynowicz wypowiada si na tle wodowanego statku: Upyno ju prawie 30 lat, ale ja dokadnie pamitam ten dzie, peen niepokoju, nie byam pewna czy mnie przyjm do pracy w Stoczni. Tak bardzo w Stoczni chciaam pracowa i rozpoczam prac po trzy miesicznym kursie w eskiej brygadzie im. Ry Luksemburg. Byam szczliwa i dumna, e osignam to na co czekaam! Waciwie znalazam swoje miejsce! Dla mnie sponiewieranej dziewczyny, bez domu, bez rodzicw, byo to naprawd wielkie szczcie! Z wielkim zapaem zabraam si do tej pracy. Modliam si dzikujc Bogu, za to co osignam. Przyrzekaam sobie w sercu, e bd tak pracowa, e mnie nikt i nigdy nie bdzie chcia zwolni!12.10

Miesicznik Film za Positif nr 146/1974 Tumaczy i opracowa Adam Horoszczak Iwona Kolasiska-Pasterczyk Pieka Luisa Bunuela, RABID, Krakw 2007, str. 475.

11

18

wolno i prawda

Jake te sowa wspbrzmi ze sowami byego Rektora prof. Henryka Kluby, wwczas Dziekana Wydziau Reyserii, ktry udzieli wywiadu Wadysawowi Wasilewskiemu jako prowadzcemu cykl Lustro PRL w filmach studentw dzkiej Szkoy Filmowej realizowany przez: Andrzeja Bednarka, Jarosawa Kamiskiego, Zdzisawa Kuczyskiego, Janusza Tylmana: Film ten zawiera pewien obraz klimatu tych czasw, owego napicia a wreszcie najistotniejsza sprawa dla mnie: to, e zostaa utrwalona wyjtkowa osobowo. W gruncie rzeczy historycy kiedy napisz, e to od niej, e to w obronie jej statusu, e to w obronie jej godnoci, w jej obronie, to by ten maleki kamyczek, ktry pocign za sob lawin i w tym sensie mam malek satysfakcj, e ten film powsta, e jest i bdzie! Ciekawie brzmi te zapowied filmu przez Wasilewskiego: W Archiwum Filmowym dzkiej Szkoy Filmowej ley dorobek 40 lat istnienia Szkoy w tych pudekach znajduj si stare tamy filmowe swoiste lustro ycia w PRL-u. Chciabym Pastwu przedstawi film dosy niezwyky. Film skierowany do produkcji tu przed stanem wojennym i by koczony w 1982 r., kiedy na zewntrz Szkoy szalay komisje wojskowe wszelkiego rodzaju materiay byy konfiskowane zwizane z Solidarnoci. A tutaj w Szkole powsta film o Annie Walentynowicz i to w tym 1982 roku: Henryku bye wtedy Dziekanem Wydziau Reyserii powiedz jak to si stao, e tego filmu SB-cja nie skonfiskowaa? Ja chciaem powiedzie, e Szkoa jeli chodzi o tak zwane wydarzenia historyczne (z przymrueniem oka dziekana), a moe nawet nie tak zwane! Zawsze zachowywaa si dosy odwanie. Bym sign do lat 56 nakrcilimy prawie godzinny film na 4 kamery. Krcilimy take pniejsze wydarzenia i w momencie kiedy Marek Ciecierski zgosi si z takim projektem nie ukrywam, e mj podpis (i tutaj znaczce chrzknicie), decydowa o skierowaniu tego filmu. Nie chc tworzy tutaj jakiego wraenia, e to by akt jakie ogromnej odwagi nie, ja zawsze uwaaem, e to jest pewien obowizek historyczny, podkrelam, nie, e tam inne opcje polityczne, z ca szczeroci powiem, e by te wspudzia Wytwrni Filmw Owiatowych. W pewnym sensie i to, e w zasadzie nie mona sprawowa jakiego stanowiska jakie funkcji w klimacie obaw, jakiego oportunizmu. Uwaaem to za tak prost i naturaln rzecz, skierowanie tego filmu12

Marek Ciecierski Sawomir Grunberg, Anna Proletariuszka, PWSFTviT, dz, 1980/81, film dokumentalny.

19

wolno i prawda

do produkcji, e ani przez chwil si nad tym nie zastanawiaem. Ani te nie uwaam tego dzisiaj za szczeglne bohaterstwo.13 We wspczesnej dokrtce zaczonej do filmu jest zaczona rozmowa z Pani Ann Walentynowicz: Wasilewski: A czy Pani sama czasem nie czuje si samotna? Anna Walentynowicz: Bardzo czsto, bardzo czsto czuj si samotna bezradna i jest mi al, e tak wielki zryw narodowy, zreszt wiele byo zryww naszego narodu, przypominajc rok 56, 68, 70 wreszcie 80 no i wanie ten ostatni, ktry dokona wielkiego wydarzenia, kiedy zadziwilimy wiat! To my jako spoeczestwo w tej chwili nie potrafilimy ju tego utrzyma!

13

Przytoczona rozmowa pochodzi z dodatku zaczonego do filmu Anna Proletariuszka w postaci rozmowy przed kamer.

20

wolno i prawda

Wstp

W radosny poniedziaek Wielkanocny wybraem si na spacer do lasu. Po powrocie dzieliem si z rodzin swoimi spostrzeeniami, e ilo i wielko poamanych drzew w lesie budzi jak trwog nie wiadczy to najlepiej o przyszoci.

21

wolno i prawda

W sobot rano mj tato przynis informacj o tragedii w Smolesku. W czasie ledzenia informacji na antenie TVP 1 i 2 oraz Polsat. Uwiadomiem sobie, e mam temat pracy teoretycznej. W Polsacie porwnano nawet katastrof lotnicz z wieami Word Trade Center jako wydarzenie bez precedensu. W pracy podyplomowej: Stocznia Gdaska obraz zmian wasnociowych w wietle dokumentw. Jak fikcja medialna sprzeday z dnia 08.09.1998 r. staa si rzeczywistoci., dowiodem, i te wiee ulegy kontrolowanemu wyburzeniu. W prezentowanych rozmowach na antenie TVP SA po katastrofie rozpoczto przedstawia Prezydenta w innym wietle co obnaao miako i lisko ludzi, ktrzy przedstawiali spoeczestwu okrelony obraz Prezydenta Lecha Kaczyskiego. Od razu przysza myl o dokonanym zamachu na ycie Prezydenta odnonie katastrofy w Smolesku. Dodatkowo piknym przykadem manipulacji funkcjonowania telewizji publicznej i prezentowanych przez ni filmw dokumentalnych chociaby o Annie Walentynowicz i z jej udziaem. Okazuje si, e TVP SA nie wyemitowaa wikszoci filmw dokumentalnych, chocia bya ich producentem. Pani Anna Walentynowicz piknie te spina Stoczni Gdask poczwszy od filmw: Robotnicy 80, Anna Proletariuszka, Podwjne Dno, Najmniejsza suwnicowa wiata, Kapitanowie nie umieraj, interesujce wydaje si dla mnie badanie czy dojdzie do emisji cyklu filmw dokumentalnych o Annie Walentynowicz. Jako tej osoby, ktra22

wolno i prawda

jest filarem walki o wolno, godno i prawd wspczesnego czowieka, i Polski. Skupi si na podstawowym pytaniu zwizanym z jego zawodem i rodowiskiem twrcw filmw dokumentalnych, jak te pyta, ktre zadawa sobie autor w modzieczych latach odnonie przedstawiania rzeczywistego wiata w telewizji, czy dalej fikcja i komercja wemie gr nad prawem, rzeczywistoci? Czy te bohaterw pracy autora spotka los w oparciu o analogi w twrczoci Luisa Bunela? Poczwszy od Viridiany: jak uwaa Bunuel, jego najwaniejszego filmu a take z punktu widzenia tytuu niniejszej pracy. Mamy z jednej strony ch ycia wedug woli Boej, czyli pewnego rodzaju wolnoci a z drugiej okrelone postawy ludzi, ktrzy tworz przeszkody i utrudniaj realizacj obranych celw. Bunuel przeciwstawia si kamstwu. Odwanie te przedstawia si wspczesnej mu rzeczywistoci. Szczeglnie inspirowa mnie, gdy w swoich filmach przeciwstawia si tyranom. Bunuel przedstawia informacj jako jednego z czterech jedcw nowej apokalipsy, nioscych zniszczenie ludzkoci. Zdecydowaem si na szczegow analiz okrelonych fragmentw filmw. Moim zdaniem dopiero drobiazgowa analiza moe prowadzi do trafnych wnioskw. Wedug mdroci ludowej: Nie lekcewacie sobie drobiazgw, bo w drobiazgach ley doskonao a doskonao to nie jest drobiazg.

Anna Walentynowicz prosta i skromna kobieta, jednak kobieta wielkiego ducha, ktra dojrzaa do liderki walki o wolno czowieka w Polsce. Moim zdaniem jest to jedyna posta z filmu Robotnicy80, ktra podczas strajkw sierpniowych zachowaa swoj niezaleno, dotrzymaa swoich sw i znaa te swoje miejsce w szeregu. Dziaania Anny Walentynowicz dotyczyy Polski. Wolno Polski widziaa przez ujawnienie prawdy o Katyniu std troch czasu powiciem Katyniowi. We wspczesnej Polsce okamuje si i okrada pracownikw z majtku. Okrada si ludzi z majtku, ktrzy go odbudowali, wypracowali i wywalczyli. Walczyli o wolno i godno dla Polski i Europy,23

wolno i prawda

przykad Stocznia Gdaska i Pani Anna Walentynowicz, ktra tak widziaa rzeczywisto: Pani Walentynowicz sprawy Stoczni Gdaskiej, zostawia Stowarzyszeniu ARKA do zaatwienia a sama bez reszty powicia si wikszemu wyzwaniu ujawnieniu PRAWDY O KATYNIU, gdy jak mwia, - (...) wiksza jest szansa na uratowanie Stoczni, jak ujawni si prawd o Katyniu, bo SB-cyi komunici w dalszym cigu tym wszystkim rzdz i nie ma Sdu, ktry przestrzegaby prawo i sprawiedliwo.14 Z prezentowanym pogldem Anny Walentynowicz koresponduj materiay rdowe o dziaaniu wbrew prawu sub WSW, SB i WSI, na rzecz KGB i GRU, zamieszczone w raporcie ogoszonym przez Prezydenta RP na podstawie ustawy sejmowej. Likwidacja Stoczni Gdaskiej jako symbolu wolnoci Polski i Europy Wschodniej czy mier Anny Walentynowicz w katastrofie Smoleskiej. Jest to jej owoc walki o prawd o Katyniu. Jednoczenie wiadectwo w jakim towarzystwie umieraa. Czy nie jest to ukoronowanie jej wysikw na rzecz prawdy i prawa? Prof. Jerzy Doerffer nestor polskiego przemysu okrtowego stwierdzi, e jeeli Europa ma funkcjonowa to musi produkowa statki. Niemcy wschodnie produkuj statki chocia pochodz z tego samego obozu co my.15 Nie sposb w tym kontekcie nie uj w oparciu o dowody sposb postpowania wadz, prokuratury, telewizji publicznej. Gwnym moim zamierzeniem jest postawienie tezy, e jedna z pierwszych ustaw: o radiofonii i telewizji publicznej, ktra bya uchwalona jako warunek konieczny wejcia Polski do Unii Europejskiej, po prawie 20 latach obowizywania nie istnieje w praktyce na antenie. Zatem pozostaje pytanie, kiedy misja mediw publicznych znajdzie swoje odzwierciedlenie w postaci rzetelnych informacji o Stoczni Gdaskiej SA w upadoci a take katastrofy w Smolesku? Co z kolei rodzi nowe pytanie czy yjemy w demokratycznym kraju, w sytuacji gdy media publiczne nie kontroluj wadzy? Od kilkunastu lat walcz o to aby instytucje pastwowe: prokuratura, telewizja postpoway zgodnie z prawem. Ze zgromadzonych dokumentw wynika, e to jest walka z wiatrakami. W mojej pracy odchodz od standardowych podej, na korzy fotografii czy te niektrych bardzo istotnych dokumentw: Tak14

Pismo procesowe Stowarzyszenia ARKA, do Sdu Apelacyjnego w Warszawie, sygn. akt XXI P 95/05, z dnia 15.01.2011 r.

15

Szkic do projektu Centrum szkoleniowo-dydaktycznego im. Andrzeja Gardyjasa, Wincenty Koman, Nowiny, 2010 .

24

wolno i prawda

ale jak Pani wie, odchodz od takiej sensu stricte pracy. Mnie interesuje czowiek i temat. Od biografii i yciorysw s literaci, od tego s historycy, od tego s pisarze i rni ludzie, dla ktrych to stanowi profesj i tym si zajmuj. Ja tego nie zrobi lepiej, od nich. Natomiast, z uwagi na to, e w jakim tam sposb przykadano wag do pracy i do wolnoci w mojej rodzinie, i moe to wpyno, e czowiek w ocenie wspczesnych ludzi sta si, jakim tam idiot, e si zajmuje tymi sprawami, frajerem delikatnie mwic uywam tego okrelenia (dopowiedzenie Anny Baszanowskiej) tak czowiek uczciwy, ktry nie jest cwaniakiem to , e kontynuuj dziak kpt. .w. Bolesawa Hutyry, ktrego zabito 15.09.2000 r., tylko dlatego, e ratowa Stoczni Gdask przed upadoci i sprzeda, nielegaln upadoci i sprzeda na yczenie paru ministrw, ktrzy jakby wyczuli interes w tym: Balcerowicz Lewandowski i Olechowski to s ojcowie. Za pienidze amerykaskie i by moe rosyjskie dokonali tego czego dokonali, co jakby mamy dzisiaj. W 90 latach miaem do dziaalnoci spoecznej w 1997 r., poznaem Hutyr, z uwagi na to, e miaem kamerk to po prostu w oparciu o sowa, ktre usyszaem od niego w kociele, e on ma w sercu Bg, Honor i Ojczyzna i wierzy w to, e s ludzie, ktrzy rwnie w sercu to maj. Ponadto wierzy w to, e stoczni naley poda hol i z mielizny j cign. Najbardziej uderzyy mnie sowa Bg Honor i Ojczyzna, e on ma je w sercu, te sowa i wedug nich yje. Tak troch przez przekor postanowiem sobie to ja ci czowieku sprawdz i bd ci nagrywa. Majc pewne dowiadczenia yciowe i nawet jeli czowiek deklaruje si jako osoba wierzca i zdaje sobie z tego spraw to nie jest atwo tak w 100% toczka w toczk, to ycie przej wedug tych kryteriw. W tym okresie znajomoci czyli 16.03.1997 15.09.2000 r., a jeszcze wczeniej by przypadek kiedy go posdzono niesusznie zreszt o wspprac z SB w lipcu 1998 r., przez rodowisko zwizane z Radiem Maryja, czyli kpt. .w. Zbigniewa Sulatyckiego i dr Felikasa Pieczki. W ten sposb odsunito go od ratowania Stoczni Gdaskiej w Spoecznym Komitecie Ratowania Stoczni Gdaskiej i Przemysu Okrtowego, no to powiedziaem wwczas: ja ci czowieku w tej sytuacji nie opuszcz, chocia mam do dziaalnoci spoecznej w moim yciu, bo nic z tego nie mam, ale ci nie opuszcz jak ty tak postpujesz a oni tak niegodziwie z tob postpili16 Robic film na zaliczenie II roku licencjatu Po co to wszystko byo w oparciu o film Robotnicy80 i postaw Anny Walentynowicz16

Wywiad z Ann Baszanowsk, 26.05.2011 r.

25

wolno i prawda

uznaem, e jest to jedyna prawdziwa wystpujcych walczca o wolno Polski.

osoba

z

ludzi

tam

Moim zamierzeniem jest doj do poznania przyczyny z powodu, ktrej Pani Anna Walentynowicz w 1980 r., nie przedstawia spoeczestwu sposobu bycia i postpowania Lecha Wasy podczas strajkw sierpniowych w 1980 r., w Gdasku. Mam te wiadomo swoich uomnoci, lecz nikt inny tego tematu si nie podejmie, gdy po prostu to wymaga ogromnego czasu i wysiku, ktrego inni nie maj lub po prostu najzwyczajniej w wiecie nie chc mie, lub si boj. Wreszcie dla mnie istotne jest, aby praca ta, bya pomocna spoeczestwu. Na zasadzie zwierzt amoniotelicznych, czyli bezkrgowcw wodnych, gdzie w oparciu o przemian biakow produktem kocowym jest amoniak, jake niezbdny w gospodarstwach domowych a szczeglnie w przemyle chemicznym i chodnictwie.

26

wolno i prawda

Rozdzia

I

Anna Walentynowicz

Charakterystyk osoby i sytuacji rodzinnej chyba najlepiej oddaje cytat z ksiki T. Jastrun, ycie Anny Walentynowicz: Poszam na kurs dla analfabetw. Nie doceniaam siebie, uwaaam, e nie nadaj si do zwykej szkoy i musz zaczyna wszystko od pocztku. A przecie ukoczyam cztery klasy. Na Kusie rwaam si do odpowiedzi i nauczyciel powiedzia: Dziewczyno, ty nie masz tu czego szuka. Tak zakoczya si moja nauka w szkole dla analfabetw. Do zwykej szkoy nie poszam. I chyba jednym z powodw byo to, e nie miaam w co si ubra. Dla dwudziestoletniej dziewczyny by to duy problem. Wracaam z pracy w roboczym kombinezonie i w gumowych butach uszczelnianych gazet.17

17

Anna Baszanowska Cie przyszoci, Wydawnictwo Arcana 2009, Krakw, str. 32

27

wolno i prawda

Znowu byam pena nadziei poniewa wychodzc za m miaam syna.18

To jest owoc mojej mioci sama go wychowywaam.19

18

Kadr i zapis z filmu dokumentalnego Najmniejsza suwnicowa wiata, WDR 2002. Ibidem

19

28

wolno i prawda

A tak t sytuacj widzia syn Janusz: To okrelenie psierota sprawiao takie wraenie p czowieka takiego nie penowartociowego a to u jednych wzbudzao lito u innych szyderstwo nie najlepiej mi z tym byo. Kiedy mama zdecydowaa si na rozmow ze mn o tym, to ja powiedziaem oczywicie pewnie. Pamitam, e jak wyszli z Kocioa ju po lubie ja staem obok i mam za rkaw sukni lubnej cign, mamo czy ja teraz mog mwi tato do taty, tak moesz. Bo ten wujek to taki no!20

Po tym jak wyszam za m chcielimy mie dziecko. Powiedziaam od razu, e ja nie mog zaj w ci i eby od razu zrobi jakie badania. Przyjechaam z bada do domu i do ma powiedziaam mu wtedy, e w najlepszym razie bd miaa pi lat ycia.21 Wedug jej syna Janusza, lekarze Annie Walentynowicz dawali w bardzo optymistycznym wariancie pi lat ycia: Szczeglnym zdarzeniem w jej yciu naszym rwnie byo to kiedy miaa operacj na raka. Lekarze dawali po operacji trzy do szeciu miesicy ycia i koniec takie byy rokowania. Mama po tej operacji przeya te pl roku potem kolejny rok i zacza si zastanawia o co chodzi. Dlaczego ona jeszcze yje skoro lekarze stwierdzili, e ma maksimum p roku?2220

Wywiad z Januszem Walentynowicz 28.05.2011 r, zapis cyfrowy dwiku Kadr i wypowied z filmu, Najmniejsza suwnicowa wiata, WDR 2002.

21

29

wolno i prawda

I mino pi lat, po piciu latach yj! Widziaam, e on nade mn ubolewa. On nie wiedzia co mia robi ze mn, a sam ju by miertelnie chory. To by nowotwr nerki. On dowiedzia si w 1971 r. w czerwcu a w padzierniku ju nie byo czowieka. Uznaam, e Bg by tak askawy, e podarowa mi ycie a odebra jemu. W zwizku z tym cay czas zastanawiaam si, jakie zamiary ma wobec mnie. Co powinnam zrobi i zastanawiaam si czy to co ja robi jest zgodne z wol Bo? 23 Jak zmar Tata, czyli jej ukochany m, te na podobn chorob bo te na raka. Wwczas zacza sobie zdawa spraw, e Pan Bg czego od niej chce. Ona co musi zrobi. W zwizku z tym, e on podarowa jej gratis kolejne lata ycia to ona musi si czym odpaci. Musi si zrewanowa Panu Bogu i rzucia si wanie w wir walki z niesprawiedliwoci a jednoczenie wszem i wobec gosia pokazywaa wiar, e to jest jakby punkt odniesienia, z ktrego ca reszt mona zacz robi, ale trzeba mie jakie podstawy. No i tak pniej wygldao jej cae ycie.24 Jake to znaczce wiadectwo osoby, ktra publicznie deklaruje, e jej ycie podporzdkowane jest woli Boej. Mnie najbardziej interesuje ten wtek cisego zwizania podporzdkowania swojego ycia opatrznoci Boej z takim problemem zwrciem si do syna Pani Ani Janusza Walentynowicz: Czy to w jaki w jaki sposb odczuwao si w rodzinie, czy mia Pan tak wiadomo, takiego podejcia do ycia mamy, czy to byo odczuwalne, czy nie byo?22

Wywiad z Januszem Walentynowicz 28.05.2011 r., zapis cyfrowy dwiku. Najmniejsza suwnicowa wiata, op. cit. Wywiad z Januszem Walentynowicz, op. cit

23

24

30

wolno i prawda

Wie Pan byo to na pewno wyczuwalne, natomiast tak jak sigam pamici, mama zawsze przywizywaa wag do wiary do uczestnictwa w naboestwie coniedzielnym. Ju jako dziecko pamitam, e to by taki specjalny dzie mymy zawsze bodaje na godzin 10-t w naszej Parafii byy msze dla dzieci i modziey i mama zawsze na t godzin szykowaa mnie i siebie, eby uczestniczy. Pniej kiedy zaczynaem dorasta kiedy by ten okres tego buntu modzieczego, ja si nieco oddaliem od Kocioa natomiast mama trwaa. 25

Potem kiedy m umar ten Koci by dla mnie schronieniem, bo zajam si prac opozycyjn.26 Tak widzia ycie maeskie syn Pani Ani: Ojciec by wspaniaym czowiekiem, pomaga jej przez to wszystko przej agodzi jej stresy stany depresyjne. Bya to wspaniaa para .27 Mamy tutaj bardzo wyrane wiadectwo roli kocioa jako schronienia, kiedy czowiek zajmuje si dziaalnoci, ktra stoi w sprzecznoci do poczyna wadzy, ktra postpuje wbrew obowizujcemu prawu. Kadry z filmw dookrelaj nam szczegowo, klimat jako taki, klimat wntrza, przestrzeni, emocje i odczucia. Dlatego te nie mogem postpi inaczej jak napisa o niej prac, tym bardziej, e dopiero teraz przy analizuje postaci Anny i jej podejcia do ycia25

Wywiad z Januszem Walentynowicz 27.05.2011 r., zapis cyfrowy dwiku. Najmniejsza suwnicowa wiata, WDR 2002 Wywiad z Januszem Walentynowicz 27.05.2011 r., zapis cyfrowy dwiku.

26

27

31

wolno i prawda

a szczeglnie jej odniesienie do wolnoci: troska, aby stara si odczyta wol Bo odnonie roli jak miaa speni w darowanym jej yciu. Interesujco zapowiada si rozdzia gdzie bohaterem jest osoba entuzjastycznie wierzca w Boga.

To jest moja chrzeniaczka!

Jak otrzymaam zaproszenie, to mi nie wypadao nie pj. Tym bardziej, e zapytaam Magd, po wyjciu z kocioa, skadajc32

wolno i prawda

yczenia parze modej. Mwi: mam dla Ciebie prezent, jak to mam uczyni, kiedy mam Ci go poda a ona zapytaa: nie bdzie chrzestnej na przyjciu? Takim smutnym tonem gosu.28

Powiedziaam, e bd.

28

Najmniejsza suwnicowa wiata, WDR 2002.

33

wolno i prawda

Ale do mnie dotary informacje, e ja miaam do niego pretensje. Wyraaam te pretensje publicznie a poszam na uczt weseln.

Wic ja odpowiadam, e poszam na uczt wesel do crki chrzestnej a nie do Wasy.

I dzisiaj jemu tego nie daruj, nie wybacz, ale nie byo na to ani czasu, ani miejsce na weselu chrzeniaczki o tych rzeczach mwi!34

wolno i prawda

Musz tutaj doda sowa wieloletniej przyjaciki, nie z czasw kombatanckich, nie bya ona stoczniowcem, nie uczestniczya w wiecach, sympozjach i nie wznosia okrzykw ona po prostu bya przyjacik Pani Ani Walentynowicz: Tu warto by sprostowa to oglne przekonanie, e ona bya, jak to powiedzia, elegancko Pan marszaek Niesioowski, krwaw babci. Ania nie bya osob ani mciw, ani tak nieracjonaln ona twierdzia zawsze w spokojnych rozmowach. W bardzo wielu rozmowach i zawsze tego si trzymaa, e Wasa zdradzi, i e ona i wszyscy mu wybacz jeli on przeprosi, przyzna si i przeprosi to by jej podstawowy warunek. Powiedziaa, zawsze tak mwia, wybaczy mona, ale tylko wtedy kiedy, winowajca poprosi o wybaczenie. Wobec czego oczekiwaa od niego, wielokrotnie apelowaa: Lechu przyznaj si i przepro!29 W trakcie wywiadu podniosem: Wasa w 2002 roku wystpi, na pimie, eby si pojedna i pogodzi Ania postawia warunek jeden i niezomnie przy nim trwaa do koca: tu nie ma mowy o tym, e ona zostanie przeproszona. Ma si publicznie przyzna i przeprosi nard, bo to nie ona czua si uraona. Dlatego, ona jako tak wydaje mi si, pragna speni rol narzdzia takiej inspiratorki. Dla niej warunkiem wybaczenia byo wanie pokajanie si, przyznanie do winy przeproszenie wszystkich i wwczas twierdzia, e jest w stanie pojedna si, wszystko jest do spenienia pod warunkiem, e on publicznie si przyzna.30

29

Wywiad z Ann Baszanowsk, autork ksiki Cie przyszoci 26.05.2011 r., zapis dwiku cyfrowy Ibidem

30

35

wolno i prawda

Powiem tak, krtko Anna nie miaa siuraka, bo jak by miaa siuraka, to Anka by bya Przewodniczc tego strajku a nie Lech Wasa. Lech Wasa przywieziony zosta motorwka o czym doskonale wiedzia. Ania bya dla niego wielkim zagroeniem: bya osoba inteligentn, mdr, potrafic kontaktowa si z pracownikami. W tej sytuacji potguje si pytanie dlaczego Pani Ania Walentynowicz milczaa o wyczynach Lecha Wasy?

36

wolno i prawda

Zostaa utrwalona pewna osobowo w gruncie rzeczy historycy kiedy napisz, e to od niej, e to w obronie jej, w jej obronie zaczo si waciwie 31

By to ten maleki kamyczek, ktry pocign za sob lawin.

31

Rozmowa Wadysawa Wasilewskiego z Henrykiem Klub, Dziekanem Wydziau Reyserii PWSFTviT w odzi, prowadzcego program Lustro PRL-u, 1994 r.

37

wolno i prawda

W tym sensie mam t malek satysfakcj, e ten film powsta, e jest i bdzie.32 Tak oto Henryk Kluba, Dziekan Wydziau Reyserii,. Szkoy Filmowej w odzi wspomina o wyjtkowej osobowoci, Pani Anny Walentynowicz i o powstaniu filmu o niej w stanie wojennym w Uczelni.

Niewtpliwie by konflikt polityczny. Ania bya osob na wskro uczciw i trzyma si swoich zasad. No po prostu trzyma si!33

32

Ibidem Najmniejsza suwnicowa wiata, WDR 2002.

33

38

wolno i prawda

Najbardziej przykro, e to wadza w imieniu prawa dokonywaa tych naduy!

Wchodz na sal BHP i oni mwi, e ja mam stan na czele strajku. Odpowiedziaam im, e niestety nie mog. Mwi si o rwnouprawnieniu kobiet. A jeeli na czele stanie kobieta to ranga strajku upada! I dlatego uwaaam, e powinien by Wasa i Wasa stan na czele. Tutaj rodzi si u mnie pytanie dlaczego nie wybrano innego czowieka na przywdc strajku? Dlaczego Anna Walentynowicz nie miaa spokojnej emerytury?

1.1 ...Robotnicy 80

Forma Zwizkw Zawodowych, jakie Pani proponuje, to forma samorzdu robotniczego byby to ewenement pewien?

39

wolno i prawda

Tak to jest przemiana. To jest wielka przemiana, jak tutaj sysz, opowiadania, to jest drugi cud nad Wis i sta nas na to. Sta nas na praworzdno, na uczciwo i rzetelno. Nard Polski jest taki! Tylko jako tak wadza ukierunkowana bya zupenie inaczej np. kiedy si mwio o walce z alkoholizmem to akurat odwrotnie byo. Akurat tej wdki byo tak duo. Wszdzie j pio. Prosz spojrze dzisiaj, czy wrd nas, wrd tylu ludzi, jest kto pijany? Trzeba tylko, po prostu, zmieni polityk zakamania! Pamitamy wszyscy 56 rok, kiedy Gomuka przychodzi, jak wszyscy chtnie oddawali, nawet wasn biuteri!34

34

Anna Walentynowicz - Robotnicy80, WFDiF 1980 r.

40

wolno i prawda

Nie dobrze si stao, e tak si stao, e tak to dugo trwao bo my mielimy rzeczywicie koncepcje inne i bymy naprawd bardzo szybko zrobili dobr robot. Teraz komplikuje si ale nie, ale nie przez nas i dlatego te my mamy i w tym temacie jeeli chodzi o dugi o zaduenia, i o inne sprawy mamy swj pogld, i wiemy jak to zrobi. Jestem przekonany, e bd tak szybkie zmiany tak wielkie osignicia, e przecigniemy nawet w tej szybkoci Japoni. Poniewa to naprawd wydajnoci pracy organizacja pracy oszczdzania materiaw, poniewa to bdzie kontrola, kada rubka to nie przejdzie nikt obojtnie papier czy co. Tylko powie ty suchaj, to jest moja zotwka. () Musz si z tym liczy, e ja jestem tylko robotnikiem i w zwizku z tym oparem si w tej drugiej fazie na ekspertach i na caym plenum nawet na wszystkich delegatach i tu nie moemy, ja nie mog wyprzedza niektrych rzeczy, ktre w sumie mog si okaza, ja si mog myli. Do tej pory rzeczywicie przygotowaem, byem przygotowany dobrze a ju teraz musz liczy na pomoc taka jest kolej rzeczy.35 W tych dwch wypowiedziach wida rnice postaw o osobowoci a jak do tego dojd sowa Anny Walentynowicz z jej mona powiedzie autobiografii Cie przyszoci: Modym bezrobotnym dawalimy zwykle po 2 tysice zotych na miesic () Wasa, ktry od lutego 1980 r. by bez pracy, otrzymywa 5 tysicy, ze wzgldu na liczne rodzin mia wtedy picioro dzieci. ()35

Lech Wasa - Robotnicy80, WFDiF 1980 r.

41

wolno i prawda

Komitet Obrony Robotnikw, chronic Was przed przyziemnymi kopotam, hodowa go na robotniczego przywdc.36 Z tego mocodawcw. cytatu wynika uzalenienie Wasy od kasy i

Natomiast Pani Ania Walentynowicz: Umiaa fantastycznie dedukowa> Jestem matematyczk potrafi to oceni. Wycigaa czasem takie wnioski poraajce, ale ja doszam do wniosku, e jest to efekt take genialnej intuicji. Intuicji, ktr my zabijamy, gdzie tam w procesie ksztacenia. U niej to pozostao chyba od dziecka. Wielokrotnie si przekonywaam nie tylko ja, jej najblisze otoczenie, e czasem Ania gosia co co wydawao si absolutn herezj a ju na pewno przesad nadinterpretacj. Pniej si okazywao, e rzeczywicie, e ona miaa racj ona susznie co przewidziaa. Ona waciwie ocenia kogo, kto wydawa si nieskazitelny.37

Przyjechalimy tutaj wieczorem z Apelem, wtedy 64 intelektualistw warszawskich z rnych rodowisk.38

36

Anna Baszanowska Cie przyszoci op. Cit str. 70 Wywiad z Ann Baszanowsk, 26.05.2011 r. Tadeusz Mazowiecki -Robotnicy80, WFDiF 1980 r.

37

38

42

wolno i prawda

Warto jeszcze doda, e od samego pocztku, gdymy przyjechali intencj nasz byo, no powiedzie, e caemu krajowi zaley na tym, aby to jak najszybciej si skoczyo, tzn. aby doj do porozumienia i obu stronom to powiedzielimy, czy zanielimy nasz Apel zarwno do Komitetu Strajkowego jak i prosilimy o przekazanie Komisji Rzdowej.39

39

Bronisaw Geremek - Robotnicy80, WFDiF 1980 r.

43

wolno i prawda

No i wtedy usyszelimy pytanie: Co nam moecie pomc? No bo nam potrzebna jest jaka pomoc, jaka rada, jakie rozeznanie prawda. No i wtedy pado sowo ekspertyza. Zwrcono si do mnie o sformuowanie Komisji Ekspertw. Nastpnego dnia ta Komisja zostaa sformuowana cignlimy kilka osb jeszcze innych, ktre tu przyjechay weszy w skad tej Komisji Ekspertw jeszcze innych, ktre nam z kolei doradzaj no i w ten sposb poszo to i zaczlimy pracowa. No wsppraca jest bardzo cisa z tym, e mymy od razu zaznaczyli, e my moemy tylko radzi rozeznawa pomaga prawda, natomiast decyzja musi by decyzj Midzyzakadowego Komitetu Strajkowego.40

Dlaczego Dziennik Telewizyjny nie pokazuje w Polsce co si dzieje w Gdasku? Tylko po prostu na kanay przeczaj, jedynie na program, powiedzmy na cae Pomorze. Dlaczego Wrocaw nie wie o tym? Dlaczego Warszawa nie wie? Wczoraj rozmawiaem z Warszaw i nic po prostu nie wiedz co si dzieje w Gdasku? Uwaam, e my jestemy wszyscy Polacy i powinnimy wiedzie w caym kraju, co si dzieje o sytuacji na Wybrzeu.41 Po tych paru wypowiedziach zacytowanych z filmu Robotnicy 80, sami siebie przedstawili: Anna Walentynowicz, Lech Wasa, Tadeusz Mazowiecki i Bronisaw Geremek, jednoznacznie wynika, kto by samodzielny a kto sucha doradcw. Z tych wypowiedzi wynika take, kto jak podchodzi do spraw Polski40

Robotnicy80, WFDiF 1980 r. Ibidem

41

44

wolno i prawda

i spoeczestwa. Ewidentnie Pani Anna Walentynowicz stoi na stray niezalenoci Polski i wierzy, e nard sobie sam poradzi bo jest: () sta nas na uczciwo, praworzdno i rzetelno, () tylko trzeba zmieni polityk zakamania Rzdu. Pozostae osoby jako nie widziay tak tych spraw i do dzisiaj nie widz. Byy i s pod wpywem bliej nie zidentyfikowanych doradcw. Postawa Anny Walentynowicz jest zbiena z postaw i sowami Tadeusza Szczudowskiego: Nie ma te miejsca dla niepodlegoci Polski w obecnej Konstytucji PRL, ktra ujmuje nard Polski w podwjne kleszcze: od zewntrz przez Zwizek Radziecki a od wewntrz przez totalitarn PZPR tzw. przewodni si narodu. Dlatego znw idziemy w bj. Idziemy w bj, jak zawsze Za nasz i wasz wolno. Zgodnie z t ide i w imi powszechnego dobra, zwracamy si do was Rosjanie: opucie dobrowolnie nasz Ojczyzn, opucie te wszystkie inne kraje, do ktrych wpdzono was celem realizacji obdnej ideologii komunistycznej nioscej wiatu ndz i wizj cigle czynnego wulkanu, a wam wzgard, nienawi i miano wspczesnych Hunw. Niech bd, te dla was ostrzeeniem sowa papiea Jana Pawa II: Nigdy jeden nard nie moe nie moe si rozwija kosztem drugiego, nie moe si rozwija za cen drugiego, za cen jego uzalenienia, podboju, zniewolenia, za cen jego eksploatacji, za cen jego mierci Jednoczenie apelujemy do tych Polakw, ktrzy wspuczestnicz w zniewalaniu narodu polskiego: pamitajcie, e stoicie w obliczu szlachetnego narodu, dla ktrego honor i moralno jest istot ycia. Pki czas, opamitajcie si i odstpcie od tej zdrady bo miano uzurpatorw, targowiczan lub kolaborantw jest trudne do zniesienia.42

42

Tekst przemwienia, Tadeusza Szczudowskiego, pod pomnikiem krla Jana III Sobieskiego, 11.11.1979 , Gdask.

45

wolno i prawda

1.2.Anna Proletariuszka 1981/82

Bardzo czsto czuj si samotna, bezradna. Jest mi al, ze tak wielki zryw narodowy, kiedy dokonalimy wielkiego wydarzenia, kiedy

46

wolno i prawda

zadziwilimy wiat. To my jako spoeczestwo, w tej chwili nie potrafilimy ju tego utrzyma.43 Ten kadr i cytat nie pochodzi z filmu Anna Proletariuszka. Wypowied ta pochodzi z rozmowy Wadysawa Wasilewskiego jako dodatku, z cyklu programu telewizyjnego: Lustro PRL-u prezentujcego filmy z okresu PRL wykonanych przez studentw dzkiej Szkoy Filmowej. Cykl ten powsta w 1994 r. Teraz przechodz do analizy filmu:

Robotnik stanowi, robotnicy stanowi si, ale sia rozproszona nie jest adn si. Inteligencja, ktra czua si winna po 76 roku chcieli si zrehabilitowa, e nie dotrzymali kroku w adnym zrywie robotnikw w naszym kraju. W tej chwili t opiek nad wiatem pracy przeja Solidarno i praktycznie KOR-u nie ma. Solidarno nie ma dojcia do Telewizji, nie ma dojcia do prasy. Bo jest maleka szpalta tylko w Dzienniku i co tam mona napisa? Wszystkie nasze komunikaty nie wszdzie docieraj.44

43

Rozmowa Wadysawa Wasilewskiego z Ann Walentynowicz, 1994 r.

44

Anna Walentynowicz - Robotnicy80, WFDiF 1980 r.

47

wolno i prawda

Dla mnie wytyczono cile wedug tej barierki przejcie. Tam za tym dwigiem ju by teren zakazany z tej strony na wysokoci jak stoi przyczepa. Tak samo gdybym si tu znalaza i zobaczy by mnie to byaby kara zwizana z potrceniem finansowym. Tu wielokrotnie byam kontrolowana przez stranikw. W czasie zatrzymania dokonywano bardzo przykrej rewizji osobistej. Zamykano mnie w pomieszczeniu przy oknach zakratowanych elektrycznych zamkach. Otwieraam okno prosiam ludzi, eby powiadomili moj brygad, e jestem tutaj zatrzymana. Ludzie bali si podej do okna. W odlegoci 6 metrw stawali i kiedy mj krzyk by coraz bardziej natarczywy, postawiono pod oknem duy ciarowy samochd. Udaremnili mj krzyk bo nie wiadomo byo skd on pochodzi. Na hali Berlin nie byo roboty na cae 8 godzin a nie mogam bezczynnie siedzie w kabinie. Schodziam na d. Dla mnie urzdzono t wanie szatni, taki metra! aden z pracownikw nie ma, na Stoczni, eby tyle pomieszczenia zajmowa na szatni. eby w ten sposb nie mogam nawiza kontaktw z ludmi. Za to dyscyplina bya zupenie inna. Wprowadzono zeszyt i kade moje wyjcie musiao by rejestrowane w zeszycie powrt tak samo. Przedtem jeszcze uzgodnienia z Kierownikiem, kade wyjcie. To byo po to, ebym nie moga skontaktowa, ebym nie moga utrzymywa kontaktw z zaog.45

45

Anna Proletariuszka, PWSFTviT 1980/81

48

wolno i prawda

Czy mona jeszcze bardziej upokorzy czowieka. Pozostaje pytanie skd czerpaa siy, aby to wszystko wytrzyma? Chocia waciwie odpowied ju pada Koci i Wola Boa. Tak t kwesti widzia syn Janusz To jest ciekawa sytuacja zawsze ycie weryfikowao na jej korzy czyli potwierdzao to co wczeniej mwia to miaa racj i to jest dla mnie zadziwiajce? Moim zdaniem jest to wynik ycia duchowego. By, moe. ycia duchowego i tej cisej cznoci, zabiegania o t cis czno z Bogiem i to jest wanie to.46

Ja nie rzucaam kolportowanych ulotek. Pierwsze to ja kademu dawaam do rki bardzo oficjalnie, bo uwaaam jeeli oficjalnie daje ulotk, ktrej by zakaz czytania i rozpowszechniania a jeeli daj, to dawaam jak miar odwagi. Niezalenie od tego, jak przyszed Kierownik a ja nie schowaam si i nie uciekam mimo protestu jego, e powinnam wrci na swj wydzia. Ja uwaaam, e mam je rozda wszystkim i nie chowa gowy w piasek, jak to si mwi. Rozmawiaam z Kierownikiem i rozdawaam ulotki.4746

Wywiad z Januszem Walentynowicz, 28.05.2011 r., w Gdasku.

49

wolno i prawda

Tutaj mamy jednoznaczny przykad na to, na co moe pozwoli sobie czowiek jeeli jest w cisej cznoci z Bogiem. I adne przeszkody i upokorzenia nie s go w stanie odwie od celu. Tak obrazuje si w yciu czowieka wpywu Wolnoci wynikajcej z penego zaufania i zawierzenia swojego ycia Bogu. No i czerpanie ze rda jakim jest, aska Boa i Eucharystia.

Zabierali nam rwnie wszystko co byo zwizane z rocznic grudniow np. u mnie ju 16 dokonano rewizji w domu zabrano 70 miseczek, ktre przyniosam z cmentarza, aby zrobi znicze na rocznic grudniow. eby mona byo tam zapali . zabrano podczas rewizji 4 kg. Parafiny. Zabrano nawet sznur baweniany, ktry mia suy jako knot do tych zniczy. Uniemoliwiali nam jak tylko mogli. Suba Bezpieczestwa docieraa wszdzie, eby tylko nie doszo do obchodw rocznicy.48

47

Anna Proletariuszka, PWSFTviT 1980/81 Ibidem

48

50

wolno i prawda

Przecie robotnik, nie mia on, nie mg dotrze do tych wszystkich spraw. On nie zna, my nie wiedzielimy o tym, e Polska podpisaa Konwencj Midzynarodow, e my mamy jakie prawo. To byo przed nami ukrywane. My nie mielimy dojcia i dobrze, e to robotnikom pokazano. Nauczono nas jak naley broni swoich, nauczyli przede wszystkim, pokazali nam prawa. My poznalimy je i nauczylimy si da, respektowa te prawa. W naszym Rzdzie trzeba byo uy, a siy strajku, bo ustpuj tylko pod naciskiem takiej opinii publicznej, takiej wanie siy, eby respektowa te prawa. To bya jedyna szansa. Dlatego powsta ten strajk a nie mielimy ju nic do stracenia, prcz kajdan. Gdybymy jeszcze kilka lat czekali to pozostaoby ju mam tylko dobrowolnie wycign rce pod kajdany.49

49

Anna Proletariuszka, PWSFTviT 1980/81

51

wolno i prawda

W tym czasie byam szefow Komisji Socjalnej na Wydziale. Ujawniam malwersacj finansow, jak aktywici zwizkowi przegrali w Totolotka pienidze, ktre byy przeznaczone dla ludzi najbardziej potrzebujcych. () Posyaam pisma w tej sprawie wszdzie. Wezwano mnie do Rady Zakadowej, gdzie pojawili si i przedstawili si, e s z Najwyszej Kontroli Partyjnej. Podali mi pismo, ktre wysaam do Telewizji i zadali ode mnie odwoania sprawy, jakoby sprawy nie byo. Chcieli mi da gwarancje na pimie, e wos mi z gowy nie spadnie.

52

wolno i prawda

Odmwiam i jaki czas pniej dostaam wymwienie z pracy. Uzasadniajc, przeszkadza w pracy kolektywowi.

I to ju wtedy rodzia si jaka taka myl, eby si nie podda, eby pomc innym, eby zdoby si na jaki hart ducha, e ycie to jest nieustanna walka!

53

wolno i prawda

Byam szczliwa i dumna, e osignam to na co czekaam, waciwie znalazam swoje miejsce. Dla mnie sponiewieranej dziewczyny bez domu, bez rodzicw, byo to naprawd wielkie szczcie! Z wielkim zapaem zabraam si do tej pracy.50

Modliam si dzikujc Bogu, za to co osignam! Przyrzekam sobie, e bd tak pracowa, e mnie nikt i nigdy nie bdzie chcia zwolni!

1.4. Podwjne Dno 1994

Trudno sobie nawet wyobrazi, co to jest praca w kadubie okrtowym, w podwjnym dnie. Panuj tam egipskie ciemnoci, pezanie si przez grodzie z wem spronego powietrza przewieszonym przez rami, z kablem i lampk, ktra rzuca mde wiato. Jest si zupenie samemu, w czeluciach unosz si trujce50

Anna Proletariuszka, PWSFTviT 1980/81

54

wolno i prawda

opary, czowiek si dusi. Czsto nie mona wzi ze sob maski chronicej twarz, nie ma na ni miejsca. Poparzenia byy wic czym normalnym, a oczy bolay potem strasznie. Z o cementowanego dna odpryskiwa beton i kaleczy. Nadzr by saby. Wydano polecenie i trzeba je wykona. Nie wiesz jak? Trudni, rad sobie sam. Stosunek majstrw do nas kobiet, by zwykle pogardliwy i wulgarny.51

To bya ogromna satysfakcja. To byo rado pracy, ktr ja wykonywaam bardzo ochoczo i z wielkim powiceniem. Ja cay czas miaam w wiadomoci, e ja jak cz na statku spawam to musz tak dobrze to wykona, eby ona bya gwarantem bezpieczestwa dla ludzi, ktrzy bd na tym statku pracowa.52 Ilu jest dzisiaj ludzi z tak wiadomoci?

51

Za T. Jastun, ycie Anny Walentynowicz, Anna Baszanowska, Cie przyszoci str. 33 Podwjne Dno TVP SA Dr Watkins 1994.

52

55

wolno i prawda

Kiedy po 16 latach zmieniam zawd z koniecznoci. To z kolei usugiwaam ludziom, ktrzy wykonywali prac, ja byam jako pomoc. Ja wiem jak ciko pracuje lusarz, czy spawacz wic ja w tej chwili su jemu pomoc. Chciaam tak ustawi to godnie. Tak podnie ten element tyle razy go obrci, eby jemu najwygodniej, najdogodniej byo t prac wykona. Czy nie jest to wzorzec? Czy mona pikniej suy drugiemu czowiekowi?

56

wolno i prawda

Ludzi, ktrzy ciko pracowali, byli pokrzywdzeni, byo mi ich al, dlatego wytaam swoje siy dla nich. Co robiam to chciaam ich nauczy, bo ja ich nie obroni. eby oni nauczyli si, eby oni mieli odwag sami si broni. Jednego dziaacza z Wolnych Zwizkw Zawodowych, nijakiego Antoniego Sokoowskiego kupiono za 204 tys., wtedy w 1978 r., kupiono go za jego wasne pienidze, ktre mu si naleay jako odszkodowanie za utrat zdrowia. Nabawi si pylicy a jego zwolnili z pracy, a jemu te pienidze naleay si. Kiedy wczy si do WZZ podsunito mu te pienidze, dostanie te pienidze, jak nie bdzie dziaa. Perfidia dziaania Suby Bezpieczestwa.

57

wolno i prawda

() Dyrektor samochd przysa po ciebie masz jecha do stoczni. Powiedziaam, e Dyrektora samochodem nigdzie nie pojad, bo wiem, e jest strajk a ja tutaj jestem pilnowana. Pokazuj za firanki te osoby, ktre mnie pilnuj, ale mwi, e w samochodzie s stoczniowcy. To popro ich, aby podjechali pod klatk schodow tego budynku i tak te zrobili. Ja z klatki schodowej wskoczyam do samochodu. Przyjedamy do Stoczni, otwieraj bram i na wysokoci jakie 50 m. od bramy jest duy tum ludzi. Podchodz jakie Panie wrczaj kwiaty. Musz si pokaza ludziom. Musiaam wej na kopark. Pokaza si ludziom, e ja jestem, bo ludzie nie wierzyli. Nie wystarczyo im powiedzie, e jestem, musieli mnie zobaczy. Wtedy mi zawirowao w gowie zobaczyam ogromy, ogromny tum ludzi a ponad gowami na takim kawaku pyty pilniowej, przybitej na kiju napisane kred: Przywrci do pracy Ann Walentynowicz i 1000 z dodatku droynianego.

58

wolno i prawda

Po ruchach Solidarnoci to byo wida, e tak jak myliwy krzykn do duej nory Uchu, Hu, Hu a tu wylecia pocig popieszny. Oni wyranie chcieli jakie mae rozruchy, ktre by tak atwo pozwoliy zmieni sekretarza, tak jak poprzednio si zmienio i tu im wyjecha w kocu czarny pocig popieszny.53

53

Andrzej Gwiazda, Podwjne Dno, 1994.

59

wolno i prawda

Konflikt zacz si trzeciego dnia strajku i tu ju taki powany konflikt. Kiedy on zakoczy ten strajk. Nie rozpoczyna strajku, chocia mia obowizek. On powinien zrobi ten strajk. On tego nie zrobi, zrobili inni. On trzeciego dnia zakoczy. Ja musiaam z Alin Piekowsk odbudowa ten strajk. On mnie jeszcze tolerowa, ale ju mymy si nie zgadzali. Biegniemy obie ja z sercem w gardle, myl sobie, jak ja teraz poprosz tych ludzi to na pewno zatrzymaj si, bo ja ich nie prosiam a jednak zrobili strajk w mojej obronie i uda si. To teraz jak ja poprosz na pewno zrobi! Oczywicie dopadymy do bramy i mwi do nich, e dalej musimy kontynuowa strajk, bo te zakady, ktre nas popary to przecie ich rozwalcuj. Teraz ja staram si to ludziom wytumaczy a taki dziaacz, nie pamitam jak si nazywa, dziaacz Rady Zakadowej mwi: chce Pani strajkowa to prosz bardzo, ja ma dosy, ja trzy dni w domu nie byem i ja id do domu. Ja przez trzy dni nie jadam, nie spaam, byam tak wyczerpana, e ja po prostu, po babsku rozpakaam si. Dziwnym zrzdzeniem losu w tym dziaaniu pominito rol Tadeusza Szczudowskiego: Podszed do nas Marek Mikoajczyk, Tadeusz Szczudowski i mody lekarz Darek Kobzdej z Ruchu modej Polski.54

To by najtrudniejszy okres w moim yciu, te p roku wsppracy w Was. Ja w swoim yciu a nie atwe miaam, ycie od dziecistwa.54

Anna Baszanowska, op. Cit str. 90

60

wolno i prawda

Nie przypominam trudniejszego w moim yciu, jak wsppraca z Was.

okresu

Pewne cechy charakteru tutaj wodza powodoway, e on j zdecydowanie zwalcza. Dlaczego? Bo ona bya wrd ludzi popularna no prawie nie mniej, jeeli w ogle mniej, ni Lech Wasa. Liczc to w oklaskach to mona powiedzie, e oni rwn ilo oklaskw otrzymali. No takiej rzeczy, to obecny Pan Prezydent nie lubi. Nigdy nie lubi. Jak ja go przynajmniej znam. Natomiast od 80 roku to ona bya konsekwentnie eliminowana, kilkakrotnie uderzona w czue punkty, jak np. osoba tak gboko wierzca, jak Pani Anna Walentynowicz, nie zostaa zaproszona, wzita waciwie, nie tyle zaproszona co wzita na spotkanie z Prymasem. Wtedy wanie, spotkanie z Prymasem Kardynaem Wyszyskim, to byo dla niej straszne przeycie, to by straszny cios.55

55

Lech Kaczyski, Podwjne Dno 1994 r.

61

wolno i prawda

U Papiea jak bylimy z t II wizyt. Po niadaniu Papie wzi mnie za rk i weszlimy do biblioteki i ja tutaj weszam pierwsza, przed Was, ju wida byo bardzo due jego niezadowolenie. W momencie kiedy Papie, powiedzia, e ksiki, ktre s na stole s dla nas, moemy je sobie wybra, wic ja wziam dwie ksiki z myl, e jedn dla mojej podopiecznej. Chciaam jej przekaza i bardzo zaleao mi na tym, aby tam byo Bogosawiestwo dla niej. Jest to osoba w moim wieku, ktra od 30 lat nie chodzia i nie chodzi nadal.

62

wolno i prawda

Zapytaam biskupa Szczepana Wesoego czy nie popeni jakiego nietaktu, jeeli poprosz Papiea o t dedykacj Bogosawiestwo. On powiedzia, e jak najbardziej wypada. Wic podeszam wtedy do Papiea i prosz go o t dedykacj. Wzi tak rce i mwi, ale ja nie mam czym pisa? Wic podaam jemu dugopis i otwart ksik. On podchodzi do stolika nachyla si, eby napisa i w tym czasie Wasa ju nie wytrzyma. Wychodzi z pord innych no i oczywicie robi mi wymwki : jak Pani mie, ja mam dzieci, ja mam pierwszestwo, Pani jest bezczelna i wtedy zrobio mi si przykro. Mylaam, eby si ziemia rozstpia, ebym ja si tak zapada i nie bya wiatkiem tego wszystkiego.

Papie wyprostowa si i powiedzia swoim dononym gosem: Panie Wasa zaatwicie te sprawy pniej dobrze!

63

wolno i prawda

Wachowski pojawi si u nas w Zarzdzie Regionu, bo my potrzebowalimy zaopatrzeniowca. Po prostu tworzyo si biuro i on si zgosi. W okresie prbnym w cigu 7 dni sprawdzilimy, to chyba Henryk Jagieo, bo kto by tam odpowiedzialny, sprawdza pochodzenie tego czowieka. No i przychodzi do nas na prezydium, e Wachowski jest kpt. Suby Bezpieczestwa aktualnie. Kazalimy jego poprosi na Prezydium i przy Wasie powiedzielimy, e my ludzi z tego rodowiska nie zatrudniamy przynajmniej w Zarzdzie Regionu. Tu nie moe taki kto pracowa.64

wolno i prawda

Wasa si podrywa: a ja go bior za swojego kierowc i tak kieruje do dzisiaj!

Trzeba byo mnie usun, tak jak ze Stoczni usuwano, bo ja dochodziam, e aktyw przegra pienidze w Totolotka. Pienidze przeznaczone dla ludzi potrzebujcych jako zwrot kosztw za lekarstwa. Teraz aktyw zwizkowy Solidarnoci usun, mnie bo ja niegodnie reprezentuj zwizek, bo ja przywouj Was do porzdku. Tak bardzo krtko ilustruje cytat: () zwrci si do mnie Lech: Niech Pani zoy rezygnacj. Nie odpowiedziaam bdziesz musia sam mnie wyrzuci, a ja ci tego nie uatwi. Wyrzuc. Zniszcz Pani. Mam takie moliwoci odpowiedzia Wasa.56

56

Anna Baszanowska, op. Cit str. 113.

65

wolno i prawda

Zadzwoni, ebym przyjechaa do Belwederu, ja mwi, e nie mam pienidzy na rozjazdy, ja pac. Taki Chojny jeste, ja Pani dam duo pienidzy. Lechu Suba Bezpieczestwa proponowaa mi bardzo due pienidze i ty o tym wiesz, i ja nie przyjam a teraz ty mi to samo mwisz! Ja jak do Belwederu... Do Belwederu prywatnych wizyt si nie skada. To ja Pani dam stanowisko Ministra Spraw Zagranicznych. Mwi Lechu uwaasz, e niedouczony Prezydent moe dobiera takich samych Ministrw i Rzd Polski wystawia na pomiewisko wiata. Ja znam swoje miejsce w yciu. Ty mnie Belwederem i pienidzmi nie zaimponujesz. Jak ja pojad do Belwederu, to pamitaj z kos na sztorc a ty wiesz czym to grozi. Pamitasz kiedy si kcilimy, kiedy ja powiedziaam tobie, e ty w PRL bdziesz dy do najwyszej funkcji, najwyszego urzdu. Tylko ta droga doprowadzi ci do szubienicy a ja bd musiaa stan pod szubienic w twojej obronie. Tylko sytuacja w tej chwili jest o wiele gorsza, bo osigne wikszy urzd ni w PRL-u, bo moge by Premierem lub sekretarzem a teraz jeste Prezydentem. Teraz oby druga cz mojego proroctwa bya pustym krakaniem, bo tym razem, ja ju nie zd pod szubienic. Praktyczny obraz postpowania Lecha Wasy jakby puenta efektw jego dziaalnoci jest ujta w nastpujcych sowach Anny Walentynowicz: Dzi, po tylu latach walki i nadziei, widz , e liczba tych zagroe wcale nie maleje. Dlatego ja, stoczniowa emerytka, nie umiem zrezygnowa z aktywnoci i biernie przyglda66

wolno i prawda

si obudzie i oszustwom, szarganiu witych idei, rozkradaniu Polski w majestacie prawa, niszczeniu rodzimego przemysu, ndzy i bezrobociu, uzalenieniu gospodarki kraju od obcego kapitau.57 Do czego ludzie tsknili wiadcz sowa Tadeusza Szczudowskiego: Zawsze, a dzi szczeglnie, nasze myli i serca cz si dla Polski dla Polski, ktra wrd powodzi absolutyzmu i despotyzmu bya zawsze dumn wysp swobd, ktra amaa si chlebem wolnoci z innymi narodami, w ktrej zdrada nie bya polityk a przemoc bohaterstwem, dla ktrej pastwo nie byo celem lecz rodkiem, a celem by czowiek i jego godny rozwj.58

2.5. Najmniejsza suwnicowa wiata 2002

Was przywieziono motorwk, bo mia zrobi strajk, ale nie zrobi. Przyjecha z Gdyni z Marynarki Wojennej. W tym czasie strajk si rozpocz. Ale teraz po czasie, eby zrobi wikszego bohatera. Bohater przeskoczy przez pot i kawaek tego muru tam gdzie pocig wjeda na teren stoczni, od ulicy Jana z Kolna z podpisem, e to jest57

Anna Baszanowska Cie przyszoci op. Cit. str. 17/18. Tekst przemwienia wygoszonego przez Tadeusza Szczudowskiego pod pomnikiem krla Jana III Sobieskiego, 11.11.1979 r., Gdask.

58

67

wolno i prawda

ten mur. Tu powinna sta motorwka. Starsi ludzie o tym wiedz i umiechaj si pod nosem, ale nikt nie reaguje, by to kamstwo zlikwidowa . Modzi ludzie czytaj t tablic, ktra tutaj jest i prawdopodobnie wierz, bo jak jest napisane, to trzeba wierzy. Takie jest to perfidne kamstwo, z tym murem.

Poszam na I pitro na pododze by taki baagan, jak tutaj to wszystko porozbijane i pooyam si przy kaloryferach. Miaam dwie noce nie przespane. Naraz sysz piew jeszcze Polska nie zgina wic wybiegam z pomieszczenia i na porczy schodw zjechaam jak straak. Jechaam, bo nie byo czasu schodzi schodami. Pytam co si stao,? Ludzie mwili, e onierze spacyfikowali bram czogami.

68

wolno i prawda

Byy dwa uderzenia jedno byo uderzenie potem drugie czogiem i wsplny piew. Mylaam, e wszyscy s zmiadeni czogiem i wybiegam pod czog, i mylaam, e jak go nie puszcz, jak si poo to nie pojedzie dalej. Ale wtedy dwch ludzi chwycio mnie pod rce i powlekli mnie do tyu, bez mojej zgody.

Nie wiem co by byo, gdyby ludzie w mundurach wojskowych nie opanowali Stoczni?

69

wolno i prawda

Na mskim oddziale siedziaam, eby byo mieszniej.

Wic mczyni ja nie wiem jednak informacje bardzo szybko si rozeszy po celach. I chcieli mi jak gdyby da jak satysfakcj i zaczli we wszystkich celach krzycze: Solidarno, Solidarno, Solidarno

70

wolno i prawda

Tak to by pikny moment! Prosz zobaczy Solidarno ludzkich serc!

Serce byo jedno! Reakcja na informacje, e Rzd wyrazi zgod na wolne zwizki zawodowe!

71

wolno i prawda

Strajk trwa, na co s dokumenty, 18 dugich dni. Zostay podpisane porozumienia do dzi nie s zrealizowane. Wyjtek stanowi tylko msza w. w radio.

72

wolno i prawda

Tylko akurat komunistw to nic nie kosztuje a poza tym postulatem, to nic wicej nie zostao zrealizowane!

Reakcja Anny w 2002 roku na widok dewastacji Stoczni Gdaskiej SA.59

59

Kadr z filmu dokumentalnego Najmniejsza suwnicowa wiata, WDR 2002 r.

73

wolno i prawda

Udao si raz, e za moj przyczyn powstaa Solidarno z czego byam, ale nie tylko ja byam dumna, ale cay nard! Bo rozbilimy waciwie ten cay ukad bloku prosowieckiego, e stawilimy czoo wielkiemu bratu. Nie wiedzielimy czym to si skoczy potem to zostao zmarnowane! Ale ja nie przestaam dziaa.

Ja nie mogam dziaa politycznie i w zwizku, nie jestem politykiem. Ale zajam si dalej, eby utrwali, t nasz rzeczywisto.

74

wolno i prawda

Martwi si!

Chciaam im powiedzie, e s aktualne w dalszym cigu nasze postulaty z roku 80 i syszaa Pani aplauz.

75

wolno i prawda

I kolejne postulaty o godne traktowanie, to ju naprawd skandal!

Woanie Dzikujemy!

tumu

mczyzn:

Dzikujemy!

Dzikujemy!

76

wolno i prawda

Westchnienie Pani Anny: O BOE DROGI! Jake identyczne co do wymowy zakoczenia filmw: Bunela Widmo Wolnoci i Najmniejsza suwnicowa wiata. Mamy ogrodzenie: w jednym przypadku ZOO w drugim Stocznia. Podobiestwo jest take w podziale na ludzi. Wystpuje podzia ludzi. Jednych, ktrzy maj dobra i prawa oraz drugich, ktrzy s pozbawieni praw i dbr niezbdnych do ycia. Pozwolenie tym drugim ludziom, na prawo do egzystencji, moe naraa innych ludzi, na uszczuplenie ich dbr.

77

wolno i prawda

R o z d z i a .II SOLIDARNO GENEZA POWSTANIA

Chcc cokolwiek powiedzie o Solidarnoci moim zdaniem naley sign po genez tego sowa: Rodzina przymiotnika solidarny bierze swj pocztek w jzyku francuskim (solidaire i solidarite), ale ju w XIX w. rozprzestrzenia si na wszystkie jzyki europejskie.60 Pierwsze odniesienie sowa dotyczyo jzyka prawnego: Znaczenie przymiotnika byo nadane w jzyku prawnym temu, co jest w caoci, zgodnie z aciskim wzorem solidus, () W tym pokrewiestwie czy pojcie caoci i nienaruszalnoci z kondycj ludzkiej istoty, co w konsekwencji daje zapewnienie czowiekowi bezpieczestwa w jego egzystencji ()61 W Polsce: () rodzina przymiotnika solidarny ma stosunkowo mody rodowd. Sowa solidarny, solidarnie, solidarno wystpiy w pimiennictwie polskim niedawno, bo dopiero w r. 1861. Najmodszym, bo powojennym, sowem jest przymiotnik solidarnociowy, czyli taki, ktry odnosi si do Solidarnoci ruchu spoeczestwa polskiego lat osiemdziesitych i jego instytucjonalnej kontynuacji w latach dziewidziesitych62 Przymiotnik Solidarny i przykady uycia go w jzyku pozwala ustali nastpujce znaczenia:60

Teresa Grabieska, Mirosaw Zabierowski O znaczeniu sowa solidarno i ruchu Solidarno, str. 1/2, III Sympozjum w trosce O dom ojczysty 1-3 maja 1997, Krakw - Oleandry Ibidem Ibidem

61

62

78

wolno i prawda

odnonie indywiduum zgodny z kim drugim w dziaaniu, ocenie, odczuciu wierny przyrzeczeniu danemu komu drugiemu odnonie grupy zjednoczony, poczony z innymi w dziaaniu ku jakiemu dobrze okrelonemu celowi ()63 Tyle odnonie znaczenia sowa a teraz spojrzenie na zakoczenie ruchu spoeczestwa polskiego lat osiemdziesitych w Gdasku.

Latem 80 r. doszo nawet do takiego stawienia spraw, aby Was usun z WZZ to byo tu na pocztku wakacji. Ze wzgldu na to zagroenie niech sobie robi, ale niech robi gdzie indziej. Bo dla nas zaczy pojawia si wtpliwoci, nigdy nie mona mie ju pniej 100% pewnoci jak i 100% zaufania do niego, do tego czowieka. Sprawa zostaa do zastanowienia si po wakacjach, ewentualnie jak si wszyscy zbior. Niestety w midzyczasie zosta przywdc strajku. Tak sytuacj przedstawia Andrzej Koodziej, czyli mamy podstawy do usunicia Wasy ze struktur Wolnych Zwizkw Zawodowych. W tych Zwizkach dziaa take Bogdan Borusewicz,63

Teresa Grabieska, Mirosaw Zabierowski O znaczeniu sowa solidarno i ruchu Solidarno, str. 1/2, III Sympozjum w trosce O dom ojczysty 1-3 maja 1997, Krakw - Oleandry

79

wolno i prawda

ktry wzgldem skruchy Antoniego Sokoowskiego okaza si bezwzgldny: Bardzo szybko zaczy drczy go wyrzuty sumienia. Nawet pienidze ogromna przecie kwota wcale go nie cieszyy. Przyszed z nimi do Borusewicza, chcia je przekaza na dziaalno opozycyjna, baga o stworzenie mu szansy powrotu, ale Bogdan by twardy. Dla sabych, chwiejnych nie ma u nas miejsca.64 Natomiast Anna Walentynowicz spraw widziaa tak: () jak to moliwe, e Wasie tak wiele uchodzio na sucho, podczas gdy na przykad Antoni Sokoowski, jeden z zaoycieli WZZ, zosta bardzo surowo oceniony i natychmiast wykluczony ze Zwizku za bd, do ktrego si przyzna i ktrego chyba sam sobie nie wybaczy do mierci.65 Mamy te drug odson wynikajc ze spotkania u Dykw, najwikszego mieszkania w Trjmiecie nalecego do opozycjonistw, 10 sierpnia 1980 r. Pretekstem spotkania byo powitanie Tadeusza Szczudowskiego i Dariusz Kobzdeja, ktrzy opucili areszt, do ktrego trafili prosto po trzeciomajowej manifestacji: Arkadiusz Rybicki: W obecnoci 3 tysicy demonstrantw Szczudowski z Kobzdejem wygosili pikne mowy, domagajc si wolnoci oraz przypominajc o Katyniu66 Po godwce w areszcie wyszli 5 sierpnia 80 roku. Caa historia z aresztowaniem i godwk elektryzowaa Trjmiasto: w kociele Mariackim odbyway si caodzienne modlitwy, w stoczni zbierano datki, a opozycja wydrukowaa 100 tysicy ulotek wzywajcych do ich obrony () Witamy bohaterw! krzyczy cae towarzystwo na widok Kobzdeja i Szczudowskiego. () Walendziak: Na tej balandze byo czu entuzjazm, rodzce si poczucie siy. () Ulotki plakaty byy wszdzie: na ulicach. W tramwajach, na przystankach. Czuo si, e jest jaka inna atmosfera, e co si zaczyna, co dojrzewa, e opozycja wychodzi z izolacji. () W trakcie popijawy u Dykw stoczniowcy zobaczyli, e inteligenci nie zadzieraj nosa , a ci, e robotnicy maj swj rozum. () W pewnym momencie pojawia si Anna Walentynowicz, suwnicowa ktra wanie zostaa dyscyplinarnie wyrzucona ze Stoczni Gdaskiej.67 Na tym wanie spotkaniu: Zdaniem Bogdana Borusewicza to wanie tam na spotkaniu pod klonem zapada decyzja o64

Anna Baszanowska, op. Cit. str. 62 Ibidem str. 62 Micha Majewski, Pawe Reszka, Sierpniowy strajk zacz si na balandze Rzeczypospolita, 21-22.08.2010 r., str. P4. Ibidem, str. P4

65

66

67

80

wolno i prawda

rozpoczciu historycznego strajku 68 w Stoczni Gdaskiej 14 sierpnia. Przy czym Borusewicz twierdzi, ze rozmawia wtedy z Was, Jerzym Borowczakiem, Bogdanem Felskim i Ludwikiem Prdzyskim a ci z kolei podaj: Borowczak zapamita to zupenie inaczej: Na podwrku rzeczywicie bya dyskusja o strajku, ale rozmowa si nie kleia. Wasa nie mia ochoty na protest my te. Mwilimy Borusewiczowi, e Stocznia nie stanie: Nie stanli po zwolnieniu Walentynowicz, pac dobre pienidze, cigle nowe wodowania, ludzie nie pjd. Felski opowiada, e w lipcu wzywa do strajku i te nie byo adnego odzewu. () Dopiero nastpnego dnia Borusewicz przyszed do mnie na kwater i powiedzia zdecydowanie: Robimy strajk.69 Ludwik Prdzyski: Najciekawsze jest to, e wbrew temu, co pamitaj Borusewicz i Borowczak na bankiecie mnie nie byo, bo w ogle byem poza Gdaskiem. Wiem, e tam zapady decyzje ale ja pniej. Nastpnego dnia zostaem zaproszony na ulice Ojcowsk do mieszkania Felskiego. Borusewicz nas jeszcze sondowa, czy jestemy gotowi psychicznie na strajk. Trudno nam byo odmwi. Wtedy jeszcze data rozpoczcia bya roda 13 sierpnia. Nastpnego dnia si okazao si, e ulotki nie bd wydrukowane na czas. Wic termin zosta przeoony o jeden dzie. Wtedy posano mnie do Wasy. Obawialimy si podsuchw, wic na kartce napisaem mu dat strajku 14 sierpnia. Wedug relacji bezporednich wiadkw wydarzenia spotkania opozycji 10 .08.1980 r., KOR reprezentowa Bogdan Borusewicz, Ruch Modej Polski Aleksander Hall oraz WZZ Wasa. Jak si okazuje po analizie relacji to Borusewicz skama przynajmniej ze dwa razy: Zdaniem Bogdana Borusewicza to wanie tam na spotkaniu pod klonem zapada decyzja o rozpoczciu historycznego strajku w Stoczni Gdaskiej 14 sierpnia. Nasuwa si pytanie kto i kiedy podj decyzj o strajku Pozostaje zatem pytanie dlaczego Borusewicz kamie? Odpowied jest w jego wypowiedzi pochodzca z filmu Podwjne Dno

68

Ibidem str. P5 Ibidem str. P5

69

81

wolno i prawda

Strajk si rozpocz od naszej desperackiej decyzji, czyli take mojej desperackiej decyzji, e jest to co chcia zrobi czyli izolowa t grup robotnikw, pracownikw, ktr udao si zorganizowa w zasadzie to ju jest realizowana. Zwolnienie Pani Anny Walentynowicz byo kolejnym w caym szeregu swoim. Zdawaem sobie spraw, e przegramy. Przegrywajc walk o to rodowisko robotnicze, przegrywamy tutaj swoj szans w ogle. Pozostaje pytanie czy przypadkiem na spotkaniu 10.08.1980 r., Borusewicz widzc tryumf Szczudowskiego i Kobzdeja nie zorientowa si, e poparcie i uznanie dla ich dziaa przez rodowisko opozycyjne Trjmiasta moe zaszkodzi w planowanym przejciu wadzy w Polsce przez KOR? Bardzo wiarygodnym rdem wydaje si praca Arkadiusza Kazaskiego, historyka wspautora encyklopedii Solidarnoci, ktry zwraca uwag na biuletyn Komisji Zakadowej Solidarnoci nr 16 z 11 sierpnia 1981 r. a w nim wywiad z Borowczakiem, Felskim i Prdzyskim robiony niecay rok po imprezie u Dykw: Borusewicz powiedzia mi, e zrodzia si myl o strajku, ale ostateczna decyzja zapada pniej: 11 albo 12 sierpni, na spotkaniu w wskim gronie, w skadzie Felski, Borusewicz, Prdzyski i Borowczak.70 To odsonicie kulisw podjcia decyzji o strajku jednoznacznie wskazuje, e Borowczak kamie, co rodzi pytanie jaki jest udzia sub

70

Micha Majewski, Pawe Reszka, Sierpniowy strajk zacz si na balandze Rzeczypospolita, 21-22.08.2010 r., str. P5.

82

wolno i prawda

specjalnych PRL w tym przedsiwziciu i kto wpyn na zmian planw Wasy? Jasn spraw dla opozycji byo, e mieszkanie Dykw, szybko namierzyo SB, e jest podsuchiwane przez SB, e ssiadem jest funkcjonariusz SB, std wyjcie Borusewicza pod klon: Arkadiusz Rybicki: SB zorganizowao, bezporedni transmisj na komend milicji z kilku spotka i zjazdw opozycji, ktre si tu odbyy. Dlatego wane sprawy omawiaj tradycyjnie przed kamienic pod klonem.71 Std by moe wynika ograniczanie Walentynowicz przez WZZ a tolerowanie Wasy: swobd Annie

Na tych naszych spotkaniach tego grona WZZ, ktre byo w prezydium, ale ju bez Wasy nie mielimy zudze, co do tego kim on jest i e to moe by niebezpieczne, wtedy jednak ratowalimy si ty, e moe nam si uda kontrolowa jego poczynania. Dlaczego w przypadku Wasy Borusewicz nie by tak radykalny, jak w stosunku do skruszonego Antoniego Sokoowskiego?

71

Ibidem str. P4

83

wolno i prawda

Te problemy i kopoty, ktre si zaczy w tej grupie w zwizku z zupenie inn sytuacj. Nastpia zmiana przywdcza. Zmiany przywdcw. Walka pewna o to przywdztwo!

Trzeba byo mnie usun, tak jak ze Stoczni usuwano, bo ja dochodziam, e aktyw przegra pienidze w Totolotka. Pienidze przeznaczone dla ludzi potrzebujcych jako zwrot kosztw za lekarstwa. Teraz aktyw zwizkowy Solidarnoci usun, mnie bo ja niegodnie reprezentuj zwizek, bo ja przywouj Was do porzdku.84

wolno i prawda

To byo takie przeycie ten okres, e cz moich dawnych przyjaci, patrzy na wiat nadal pod tym ktem. A wiat si zmienia Polska si zmienia s nowe wyzwania na ktre trzeba odpowiada. I to nie jest tak, e jedni byli moralni a drudzy niemoralni. To jest tak, e ci ktrzy nie odpowiadaj na wezwania po prostu zostaj w tyle. Czyby uczciwa walka o wolno Polski, bya dla Borusewicza zostawaniem w tyle? Dlaczego jest taka rozbieno midzy postpowaniem Anny Walentynowicz a Bogdanem Borusewiczem wynikajcego chociaby z treci pisma: Spoeczestwo dugo nie mogo uwierzy w prawd o swoim wielkim i charyzmatycznym przywdcy. Lecz prawda, choby opluta i najgbiej zepchnita, zawsze utoruje sobie drog. Nie pomogy chry sprzedajnych dworakw, ktrzy kreowali wizerunek Wodza, doskonale znajc jego poziom umysowy i moralny. Nic nie zmieni faktu, e mona byo nie podpisywa wsppracy, nie bra za to pienidzy, nie utrzymywa w tajemnicy kontaktw i naciskw ze strony SB. Nadszed czas, by wyborcy Lecha Wasy przemyleli sobie fakty z przeszoci i powizali je z teraniejszoci.

85

wolno i prawda

Miaam odwag mwi publicznie o tym od wielu lat.72 Przykadem jak daleko SB kontrolowaa Solidarno s okolicznoci obchodw I rocznicy sierpnia 80. Znamiennym jest, e od uroczystoci I rocznicy sierpnia odsunito dziaaczy KOR-u. Za staraniem Tadeusza Szczudowskiego obchody odbyy si 14.08.1981 r. a nie 31sierpnia, gdy uwaa i uwaa, e 31 sierpnia dokonano zdrady narodu a rocznic zdrad nie naley obchodzi. Z grona zespou redakcyjnego w skadzie: Stanisaw Bury, Jan Koziatek, Jerzy Kozowski, Eugeniusz Myczka, Alojzy Szablewski, przygotowywanego przemwienia Tadeusza Szczudowskiego, SB w dniu 14.08.1981 miao tekst wystpienia i wiedziao o kadym szczegle zachowania si czonkw zespou redakcyjnego przy jego opracowaniu, akta IPN Gd 013/136 t. II. Pierwotnie planowano, e przemwienie wygosi Tadeusz Szczudowski, jednak SB, ktre chciao wycofania tego przemwienia, jedynie udao im si wyrzuci fragment o sprawach 1939 r., ziem Polskich na wschodzie o aktualnej polityce oraz sytuacji w innych krajach obozu socjalistycznego.73 Akta zgromadzone w tej teczce obrazuj jak bardzo dokadne informacje miao SB o dziaaniu tak wskiej grupy ludzi. Odsunicie Tadeusza Szczudowskiego od wygoszenia tego przemwienia wiadczy te dobitnie o wpywie SB na Solidarno i to na Komisj Zakadow Stoczni Gdaskiej w sierpniu 1981 r., jeeli SB poradzio sobie czciowo z Tadeuszem Szczudowskim, to c dopiero mwi o sierpniu 1980 r. Po Tadeuszu Szczudowskim pozostaa historia i al, e takiego czowieka SB odsuna od wpywu na losy Solidarnoci zgodnie z definicj przymiotnika Solidarny. C takiego byo w tym wygoszonym w konsekwencji przez Jana Koziatka przemwieniu: Rodacy! Zgromadzilimy si tu, aby zawiadczy, e dzieo rozpoczte w sierpniu ubiegego roku pragniemy zdecydowanie doprowadzi do72

Pismo Anny Walentynowicz do Sdu w Brzegu w sprawie M. Sokoowskiego i A. Haracza oskaronych za prawd o Prezydencie Lechu Wasie, sygn. akt II K 607/92, Gdask 18.01.1993 r. Notatka subowa ze spotkania z tw. PS. Konrad, Gdask dnia 19.08.1981 r., akta IPN Gd 013/136 t. II karta 96.

73

86

wolno i prawda

penego zwycistwa. () Od sierpnia ubiegego roku partia nie moe ju rzdzi naszym narodem tak, jak przywyka przez 35 lat to znaczy tak, e jej wola bya prawem. () Sierpie to nie kilkanacie czy kilkadziesit spraw do zaatwienia, to nie naprawa rnych bdw i wypacze, to nie przegld punktw z ksiki zaale. Takie znaczenie pragn mu nada ci, ktrzy nam mwi o kolejnej socjalistycznej odnowie. Nasz sierpie to pocztek wielkiej rewolucji narodowej rewolucji politycznej, spoecznej i kulturalnej. W sierpniu nard nasz odzyska wiar w moliwo stanowienia o wasnym losie i tego prawa do samostanowienia nie wyrzeknie si. () Obecni przywdcy partii ponownie domagaj si tego samego co ich poprzednicy rezygnacji Polakw z praw politycznych, bo taki jest przecie faktyczny sens tzw. kierowniczej i przewodniej roli partii. Wolny nard nie moe uzna niczyjej przewodniej roli. Kto skada swj los w cudze rce staje si niewolnikiem. ()74 Aby zrozumie i dotrze do impulsw, ktre uksztatoway czowieka, e sta go na takie sowa sigam do dziecistwa Pana Tadeusza: Jest bardzo dumny, bo wanie dosta od ojca mundurek harcerski. W kociele pcha si pod sam otarz. Niech cay Lww zobaczy! Ale Tadzio jest na razie harcerzem tylko z ojcowskiego nadania. Prawdziwym harcerzom nie podoba si to, e nosi kociane guziki zastrzeone tylko dla prawdziwych skautw. Ten may powinien nosi guziki metalowe, moe by co najwyej zuchem. Wiec mu ktrego dnia poobcinali i zabrali te pikne guziki, a Tadzio zapamita na zawsze, e wszystko w yciu musi by prawdziwe, a nie udawane. Szczeglnie wtedy, gdy dotyczy spraw najwaniejszych, takich na przykad, jak wolne wybory, ktrych nie da si zastpi czciowo wolnymi wyborami, bo wszystko, co czciowe, jest nieprawdziwe i nie na swoim miejscu, tak jak te kociane guziki na mundurku dziecka.75 Stanowisko wadz w tej sprawie mona zatem krtko uj nastpujco: wy obywatele demokratycznego pastwa nie macie prawa zajmowania si polityk i jednoczenie macie obowizek politycznego uznania wadzy PZPR. Nie uznamy absurdu za prawd tylko dlatego, e tego domaga si wadza. Kto wyrzeka si rozumu, wyrzeka si tego, co czyni go czowiekiem.() Nie damy si sprowadzi do roli roznosicieli cebuli na zim. ()74

Przemwienie przygotowane przez Tadeusza Szczudowskiego na I rocznic Solidarnoci, odczytane przez Jana Koziatka w dniu 14.08.1980 r. Piotr Szubarczyk, IPN Gdask, Tadeusz Szczudowski sceny z niepokornego ycia, Nasz Dziennik 04.06.2009, str. 14.

75

87

wolno i prawda

To nard ma zapaci cay rachunek za dyktatorsk samowol rzdw PRL. A kiedy nard przeciwstawia si powrotowi do starego porzdku i da reform, wadze podejmuj osobliwe dziaania zwouj rady wojskowe i milicyjne. Nadal prowadzi si ledztwa i procesy polityczne, nadal wizi si ludzi za przekonania. A wic nadal usiuje si trzyma w okowach idee wolnoci i niepodlegoci, sprawiedliwoci i demokracji. W ostatnich dniach wprost grozi si pacyfikacj narodu. To nie jest droga do rozwizywania kryzysu, to prowokowanie narodu do konfrontacji. () Najwyszy czas skoczy z przeladowaniem Polakw za polski patriotyzm.76 Ojciec maego Tadeusza prowadza take na Way Hetmaskie, gdzie sta pomnik krla Jana III Sobieskiego: W prawej rce trzyma buaw, ktr wskazuje kierunek ataku. Jezus Maria! Husaria! Pomie serca ogarnia! Przed nim wiedeska wyprawa, za nim wiedeska kawiarnia pisa artobliwie w wierszu Jan bez ziemi zakochany w swym miecie lwowianin, nieodaowany Marian Hemar. Stary poeta widzia po latach jeszcze to, co musia wiedzie take may Tadzio utrwalone w pamici obrazy i sceny z ukochanego miasta () a z tyu nad kem Wysoki Zamek. A z Wysokiego Zamku, ach, zielone przestrzenie! Widok het na Podhajce, na kiew, na Zniesienie. Na wschd ziele daleka, na pnoc ziele szeroka, jakby pod Zamkiem krlewskim zielona chorgiew Proroka. Na ziemi rozpostarta przed zwycizc krlewskim, przed jedcem marmurowym przed Janem, przed Sobieskim. Czy ojciec maego Tadzia mg przypuszcza w najczarniejszej wyobrani, e za klika lat Lww ju nie bdzie Polski, a za 30 lat sowieciarze przenios pomnik krla Jana do dalekiego Gdaska?! I e jego synek, teraz ju dojrzay mczyzna o nieposkromionej odwadze, bdzie przed krlem Janem wygasza pomienne przemwienia na nielegalnych manifestacjach 3 maja i 11 listopada?77 Teraz wyranie wida jakie okolicznoci yciowe Tadeusza Szczudowskiego zawayy na jego yciu i jego patriotycznej postawie. Nie ba si przeciwstawia kamstwu ideologii wrogich czowiekowi: Jak mona wierzy, e partia chce realizowa porozumienia, jeli jednoczenie deklaruje sw wierno zasadom marksizmu leninizmu76

Przemwienie przygotowane przez Tadeusza Szczudowskiego na I rocznic Solidarnoci odczytane przez Jana Koziatka w dniu 14.08.1980 r.

77

Piotr Szubarczyk , IPN Gdask, Tadeusz Szczudowski sceny z niepokornego ycia, Nasz Dziennik,04.06.2009, str. 14.

88

wolno i prawda

i wzr dla siebie upatruje w Zwizku Radzieckim. Podstawowe bowiem punkty porozumie niezalenoci ruchu zwizkowego, indywidualna wasno ziemi, swoboda wyraania opinii politycznych nie s zgodne z marksizmemleninizmem ani z praktyk spoeczno- polityczna tych pastw ktre t ideologi wyznaj. () Krtactwo i fasz nigdy nie mog suy dobrej sprawie. Mog by tylko dla kogo doranie korzystne. A nie o to przecie chodzio nam w sierpniu. () Wyniki zjazdu pokazuj wyranie, e partia nadal myli tylko nad jednym o przywrceniu swojej nieograniczonej wadzy nad polskim narodem, a nie o rozwizywaniu trudnych problemw spoeczno- politycznych.() A zatem czas najwyszy, by przerwa milczenie na temat reformy politycznej pastwa.() Bez zmiany systemu politycznego, powrt starego porzdku jest nieunikniony. Dlatego ju dzi musimy sformuowa jasne zasady okrelajce charakter nowych wyborw, ktre wyoni rzeczywiste przedstawicielstwo narodu. System monopartyjny, kierownicza rola partii, dotychczasowa konstytucja wszystko to musi by zmienione poniewa nie daje si pogodzi z zasadami prawdziwej demokracji. Zmian tych chcemy dokona w sposb pokojowy bo tylko taka droga jest korzystna dla narodu, ale do tego potrzebna jest dobra wola i uczciwo wszystkich stron. 78 W dalszej czci tego przemwienia s poruszane sprawy bardzo zbiene z widzeniem sprawy przez Ann Walentynowicz z filmu Robotnicy 80 dlatego te zdecydowaem si da ten fragment przemwienia Tadeusza Szczudowskiego

78

Przemwienie przygotowane przez Tadeusza Szczudowskiego na I rocznic Solidarnoci odczytane przez Jana Koziatka w dniu 14.08.1980 r.

89

wolno i prawda

w caoci:

Tak do sprawy podchodzi Bogdan Borusewicz:

90

wolno i prawda

Niezalenie od pniejszych losw uczestnikw strajku sierpniowego, myl, e dla kadego uczestnika fakt, ze zorganizowano i przeprowadzono taki strajk i dla mnie te, jest to powd do satysfakcji i na pytanie czy chciabym co jeszcze w yciu zrobi odpowiadam, e nie, ju wystarczajco zrobiem, nawet gdybym zamiata ulice, to czubym t satysfakcj. Z zachowania i postpowania Bogdana Borusewicza nie wida dziaa majcych cech: zjednoczonych, poczonych z innymi w dziaaniu ku jakiemu dobrze okrelonemu celowi. Czyli mamy tutaj dziaania wbrew definicji przymiotnika solidarny.

91

wolno i prawda

2.1. 1980 Solidarno 1990 10 lat pniej

Solidarno zobowizuje si lepiej zabezpiecza interesy zwizku radzieckiego, ni moe to uczyni skompromitowana PZPR. Pozostaje pytanie kto i na czyje zlecenie to sformuowanie, czy t propozycj uchway wprowadzi pod obrady II Zjazdu Solidarnoci? wiadczy to, e ju wtedy, istniaa w onie Solidarnoci blisko jej kierownictwa dostatecznie silna grupa, ktra t manipulacj moga przeprowadzi. Solidarno podejmuje si lepiej zabezpieczy interesy Zwizku Radzieckiego w Polsce, ni skompromitowana PZPR. Ta linia, i to zdanie wprawdzie przez nieuwag zostao na zjedzie wprowadzone do programu. Pozostaje pytanie czy na pewno przez nieuwag?92

wolno i prawda

Na ostatnim zebraniu Komisji Krajowej, gdzie Jaruzelski zoy nam propozycj, e jeeli przystpimy do jakiego patriotycznego ruchu odrodzenia narodowego, to si wtedy jako inaczej nazywao, to wtedy nie uyje czogw. Komisja Krajowa t propozycj odrzucia. Konieczne stay si czogi. Konieczny sta si stan wojenny. Konieczna staa si selekcja przy pomocy aresztowa i wizie. W oczywisty sposb stan wojenny konspiracja przeciy demokratyczne praktyki. To pozwolio na tych pawlaczach uksztatowa grup i dobra grup dziaaczy, ktra godzia si wiadomie lub niewiadomie zrealizowa to naczelne zadanie. Okazao si, e rzdzi tym krajem przy pomocy czogw si nie da. Komunici, ktrzy moim zdaniem rzdz gwnie propagand a rodki represji s tylko rodkiem wspomagajcym, utracili zdolno propagandow. Stali si niewiarygodni cakowicie. Nawet jeli mwili, nawet jeli ich propozycj byy sensowne, spoeczestwo je odrzucao bez weryfikacji. Dlatego, e pochodziy od nich. Komunici musieli znale sobie wsplnika, ktry miaaby zdolno propagandy, ktry t propagand mgby poprowadzi za nich i takiego wsplnika znaleli. W tym cytacie jest zawarta caa tajemnica stanu wojennego i wspczesnej Solidarnoci. To ju byo wiadomo w 1990 r. Z powodu tej wiadomoci Ania Walentynowicz, Andrzej Gwiazda i inni, nie zostali nawet zaproszeni na zjazd Solidarnoci. Telewizja, tego filmu nie wyemitowaa. Po mierci, Anny Walentynowicz dziaania podjte m.in. przeze mnie, aby telewizja publiczna wyemitowaa ten film nie przynioso spodziewanych efektw, nota bene wynikay one z obowizujcego telewizj prawa.

93

wolno i prawda

Ja sdz, e to wanie sytuacja gospodarcza spowodowaa zmiany w ukadzie politycznym. Stalimy si bankrutami. Nikt nie chcia finansowa, nie by w stanie finansowa niczego w tym kraju i to zmusio dawnych wadcw Polski do wejcia w sojusz. Z kim? Z tak grup, ktra gwarantowaa, jak gdyby, agodne przejcie. Jak to si adnie nazywa. Natomiast praktycznie gwarantowaa cao gw tych, ktrzy do takiej sytuacji doprowadzili.79 Kolejnym dowodem, ze KOR chcia przej wadz w Polsce jest wspomnienie Anny Walentynowicz: Dlaczego nawet KOR utworzony przecie dla obrony robotnikw do ostatniej chwili by przeciwny postulatowi pierwszemu, czyli powoaniu wolnych zwizkw zawodowych? Jacek Kuro wysa nawet swojego emisariusza, Adama Michnika, z poleceniem: Jed do stoczni, wybij im z gowy te zwizek. Przecie to jest niemoliwe w tym systemie. Ciebie tam lubi, masz szans ich przekona. () W jakim celu i na czyje polecenie pojawili si w stoczni reprezentanci opozycyjnej warszawki Bronisaw Geremek i Tadeusz Mazowiecki? Nikt ich przecie nie zaprasza ().80Dla mnie pozostaj ciekawe pytania: 1. Dlaczego Gwiazdowie finansowali Was? Najpierw81

Gwiazdowie

oddawali mu jedn ze sowich dwu pensji.2. Dlaczego

WZZ zobowizay Ann Walentynowicz aby nie kandydowaa na przewodniczcego strajku sierpniowego? A poza tym obowizyway mnie ustalenia WZZ.82 ladzie w szatni, przy Sali BHP, do czasu kiedy okazao si, e to, co jedni daj w odruchu serca, inni penymi garciami zgarniaj do kieszeni.83

3. Dlaczego tolerowano kradzie pienidzy? Skadalimy je na

Pytania wykraczaj poza ramy niniejszej pracy.79

Andrzej Sowik, kandydat na Przewodniczcego Solidarnoci w 1990 r. Anna Baszanowska, op. Cit str. 100 Anna Baszanowska,op. Cit str. 70 Anna Baszanowska, op. Cit, str. 87 Anna Baszanowska, op. Cit. str. 105

80

81

82

83

94

wolno i prawda

Wszystko to co w tej chwili si dzieje zostao zaprogramowane w Magdalence. Ta strona ukadu, ktra swoje miejsce w ukadzie czerpie z popularnoci jak susznie, czy niesusznie zdobya, gwnie w latach osiemdziesit, osiemdziesit jeden. Ta popularno jest u nich atutem. Jest zdolnoci, ich zdolnoci do propagandy. Jest t jedy