Angst bij kanker
Transcript of Angst bij kanker
Angst voor terugkeer van kanker
In wetenschap en praktijk
Dr. Petra Servaes, GZ-psycholoog i.o. tot Specialist
Marieke van de Wal, MSc, onderzoeker Prof. dr. Judith Prins, klinisch psycholoog
Workshop NVPO ‘Dag voor de Praktijk’
18 juni 2015
Introductie
Petra Servaes GZ-psycholoog i.o. tot Klinisch psycholoog Afdeling Medische Psychologie Radboudumc [email protected]
Marieke van de Wal Onderzoeker / psycholoog Afdeling Medische Psychologie Radboudumc [email protected]
Workshop
• 13:35 – 13:55 Inleiding onderwerp (wetenschappelijk)
• 13:55 – 14:50 Casuïstiek borstkanker en darmkanker
• 14:50 – 15:00 Plenaire discussie
Angst voor terugkeer van kanker
“Angst of zorgen over de mogelijkheid dat de kanker terug zal komen of zal
groeien in hetzelfde orgaan of in een ander deel van het lichaam”. (Vickberg, 2003)
• Universeel aanwezig1,2
• Reële angst
• Normale angst vs. Klinische angst1
• Langdurig probleem3,4
Prevalentie verhoogde angst
Onderzoek Radboudumc:
• Borstkanker: 31% (curatief, operatie met evt. aanvullende behandeling).
• Prostaatkanker: 25% (curatief, gelokaliseerde ziekte waarvoor prostatectomie met evt. aanvullend bestraling).
• Colorectaalkanker: 38% (curatief, operatie met evt. aanvullende behandeling).
Gevolgen
• Slechtere kwaliteit van leven3
• Slechter emotioneel welbevinden3
• Distress3
• Gezondheidszorg specifiek3,5
• Minder tevreden met zorg • Meer zorgconsumptie:
• frequenter medisch contact • Meer vraag naar medisch onderzoek
• Echter, ook ‘positief gedrag’: reguliere zelfcontrole van de borst, gebruik van zonbescherming, minder gebruik tabak, leefstijlaanpassing.
Patiënt Medisch
Zorgverlener Psycholoog
FCR in de praktijk
• FCR in de verpleegkundigen praktijk, wat bevindingen5:
• Frequent probleem • 77% van de verpleegkundigen schat dat angst bij 10-25% voorkomt,
overige >33%.
• De helft (52%) van de verpleegkundigen geeft aan ‘meestal’ door te verwijzen bij FCR.
• Problemen5: • Lastig te ontdekken: patiënt bespreekt het niet. • Angst is een normale emotie, hoe herken je klinische angst?
• Wat kun je er aan doen? Naar wie verwijs je door?
Patiënt Medisch
Zorgverlener Psycholoog
Angst: bij wie?
• Factoren die samenhangen met meer FCR3,4
• Jongere leeftijd • Vrouw
• Psychologische comorbiditeit • Blijvend last ondervinden van fysieke symptomen – bijwerkingen • Verminderd psychologische welzijn en emotioneel functioneren
• Toename in frequentie van contact met zorgverleners.
Patiënt Medisch
Zorgverlener Psycholoog
Angst: bij wie?
• Onduidelijk3,4 • Objectieve ziekte-kenmerken: Tumortype, tumorstadia, Tijd sinds
diagnose.
• Demografisch: opleidingsniveau.
Patiënt Medisch
Zorgverlener Psycholoog
Angst: Herkennen
Ontevredenheid
Blijvend last van bijwerkingen
Moeite met maken van
toekomstplannen
Frequent medisch contact
Verzoek extra med. onderzoek
Onzekere persoonlijkheid
Psychische kwetsbaarheid (?)
Weinig sociale steun
Dwangmatigheid in handelen
Veel fysieke klachten
Zorgvermijding
Patiënt Medisch
Zorgverlener Psycholoog
Jonge leeftijd
Vrouwelijk geslacht
Pt geeft het zelf aan
Herbeleving
Angst: Vaststellen
• Screening
• Cancer Worry Scale (CWS): NL, gevalideerd (+/- 2min)6
• Fear of Cancer Recurrence Inventory (FCRI): NL, gevalideerd (+/- 5min)1
• Klinisch interview1
• Clinical Interview FCRI-SF: Engels (30 min)
- Frequentie en duur van angst - Aanwezigheid van gedrag om angst te verminderen - Verstoring op emotioneel vlak door angst
- Functionele beperkingen door angst
Patiënt Medisch
Zorgverlener Psycholoog
Interventies
• Bij voorkeur: Stepped Care Model
Patiënt Medisch
Zorgverlener Psycholoog
Verpleegkundige interventie (o.a. psycho-educatie)
Zelf management
‘blended’ therapie
Gespecialiseerde zorg 10%
20%
70%
Interventies
• Geen evidence-based behandeling: wél resultaten pilot studies.
• Groepstherapie vs. Individueel
• Acceptance and Commitment Therapy (ACT)
• Cognitieve Gedrags Therapie (CGT)
• Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR)
• Cognitieve Existentiële Therapie (CET)
Patient Medisch
Zorgverlener Psycholoog
Radboudumc
• SWORD-study: Behandeling van verhoogde angst voor terugkeer van
kanker.
• Individuele cognitieve gedragstherapie
• Kortdurend: 8 sessies
• Blended therapie: Online + Offline therapie onderdelen
Patient Medisch
Zorgverlener Psycholoog
Casus 1 mevrouw Pietersen
• Mevrouw Pietersen. • 61 jaar • Borstkanker in 2011
• Behandeling: borstsparende operatie, radiotherapie, hormoontherapie. • Aangemeld door verpleegkundig specialist
Casus 1 mevrouw Pietersen
• Welke thema’s zijn aan bod gekomen?
• Angst identificeren
• Triggers/uitlokkers van angst
• Cognities • Gedrag
• Andere zaken die je graag nog zou willen weten van patiënte?
Mw. Pietersen
GEVOLGEN
Gedrag • Verpleegkundige bellen • Dagelijks zelfonderzoek • Terugtrekken • Geen plannen maken Emotioneel • Bezorgdheid over toekomst • Stemmingsproblemen
PERSOONSKENMERKEN
Demografisch • 61 jaar, vrouw, LBO opleiding
Medisch • Borstkanker in 2011 • Operatie en radiotherapie • Ziet af van chemotherapie • Borstkanker bij moeder & zus
COGNITIES • Niet-helpende gedachten,
zoals “ik voel iets, dat is vast weer kanker”
• Twijfel over juiste keuze behandeling
• Piekeren TRIGGERS Intern: Lichamelijke sensaties Extern: Zien van TV programma’s over kanker. Rouwadvertenties. Confrontatie met kanker bij vrienden en kennissen. Controles
ANGST VOOR
TERUGKEER VAN KANKER
Casus 1 Behandeling
• De behandeling
• Wat voor behandeling is geïndiceerd?
• Welke componenten/onderdelen zijn mogelijk geschikt? • Wie zou de behandeling kunnen doen?
Graag horen wij jullie ideeën.
Casus 1 Behandeling
• Cognitieve gedragstherapie
• Blended care (5 FTF, 3 chat/tel, 1 fu FTF)
• Website: Filmpjes, psycho-educatie, opdrachten (lezen, luisteren, doen, testen).
Videofragment ‘de psycholoog’
Videofragment ‘angst’
Casus 1 behandeling
1) Intake en model angst voor terugkeer van kanker
2) Doelen stellen: Meer grip op angst
Minder invloed van angst op mijn stemming Minder mijn leven laten beïnvloeden door angst
Casus 1 metingen
• 4 metingen
• Vóór therapie • Direct na therapie • 6 maanden na therapie
• 12 maanden na therapie
• Tussentijdse metingen (grip op angst)
Casus 2
• Mevrouw Jansen
• 50 jaar • Alleenstaand, 3 kinderen: zoon (8 jaar) zoon (10), dochter (15) • Echtgenoot in 2010 overleden tgv een auto-ongeluk
• Moeder woont naast hen. Betrokken in de zorg.
• Rectumcarcinoom in 2011, 2013 recidief
• Behandeld met: chirurgie, chemotherapie & radiotherapie. Na tweede behandeling definitief stoma
• Angst: continu gevoel dat er steen boven haar hangt. Probeert alles te doen om te voorkomen dat kanker nog een keer terugkomt.
Casus 2 mevrouw Jansen
Overleg met je buurman/buurvrouw/tafelgenoten:
• Wat zou je willen weten van deze patiente om een angst voor recidief
model te kunnen invullen? • Triggers/uitlokkers van angst
• Cognities • Gedrag
GEVOLGEN Gedrag • Dwanghandelingen
(tandenpoetsen) • Vermijding (niet praten) Emotioneel • Gespannen, somber, moe.
Fysiologisch • Lichamelijk onrustig
PERSOONSKENMERKEN
Demografisch • 46 jaar, vrouw, alleenstaand,
man overleden hersentumor, gesloten persoonlijkheid, gericht op anderen.
Medisch • Rectumcarcinoom in 2011 • Operatie, chemo &
radiotherapie • Recidief 2013 + behandeling • Echtgenoot verloren aan kanker
COGNITIES • “ik voel iets, er is vast iets aan het
groeien” • “Als ik dit eet, dan roep ik het op
mezelf af als ik weer ziek wordt” • “Mijn moeder mag niet wegvallen,
ik red het niet alleen”.
TRIGGERS Intern: Lichamelijke (pijn)klachten of veranderingen. Extern: • Medische controle afspraken. • Verslechtering gezondheid moeder. • Ongezond eten of drinken
ANGST VOOR TERUGKEER
VAN KANKER
Mw. Jansen
Plenaire discussie
Angst bij kinderen?
Angst in de palliatieve setting?
Ervaring en behandeling vanuit verschillende disciplines?
Referenties
• 1 Simard, S. and J. Savard (2015). "Screening and comorbidity of clinical levels of fear of cancer recurrence." J Cancer Surviv.
• 2 Skaali, T., et al. (2009). Fear of recurrence in long-term testicular cancer survivors. Psychooncology 18(6): 580-588.
• 3 Simard, S., et al. (2013). "Fear of cancer recurrence in adult cancer survivors: a systematic review of quantitative studies." J
Cancer Surviv.
• 4 Savard, J. and H. Ivers (2013). "The evolution of fear of cancer recurrence during the cancer care trajectory and its
relationship with cancer characteristics." J Psychosom Res(0).
• 5 Thewes B, Brebach R, Dzidowska M, Rhodes P, Sharpe L, Butow P. Current approaches to managing fear of cancer
recurrence; a descriptive survey of psychosocial and clinical health professionals. Psycho-Oncology. 2014;23:390–396. doi:
10.1002/pon.3423.
• 6 Custers J. The Cancer Worry Scale: Detecting Fear of Recurrence in Breast Cancer Survivors. Cancer Nurs. 2013;00:1–7