Ang mga pagbabago ng mga morfofonemiko(blacboard theme)
-
Upload
mark-earl-john-cabatuan -
Category
Education
-
view
8.899 -
download
3
description
Transcript of Ang mga pagbabago ng mga morfofonemiko(blacboard theme)
Mga Pagbabagong MorfofonemikoMark Earl John M. Cabatuan
Nagkakaroon ng mg pagbabagu-bago ng anyo ang morfema gawa ng impluwensya ng kaligiran. Tinitukoy
ng kaligiran ang mga katabing fonema na dahilan sa pagbabago ng
anyo ng morfema ay tinatawag na pagbabagong morfofonemiko. May
iba’t-ibang uri ang pagbabagong morfofonemiko.
1) Asimilasyon-
kung naasimila ng isang morfema ang tunog ng isa pang morfema,tinatawag itong asimilasyon.
May dalawang uri ng asimilasyon- ang asimilasyong parsyal o di-ganap, at ang asimilasyong ganap.
Halimbawa ng isang asimilasyong parsyal o di-ganap. Kung ang panlaping pang- ay inuunlapi sa salitang ugat na laro nagiging panlaro ito. Mapapansing naaasimila ng fonemang /l/ ang tunog ng /Ƞ/ kaya ang /Ƞ/ ay naging /n/ na.Di-ganap o parsyal lamang ang pagbabago sa
fonemang panlapi.
Kung ang panlaping pang- ay ikakabit
naman sa salitang ugat na sukat magiging panukat ito. Ang fonemang /Ƞ/ ay mas mahina sa fonemang /s/ kaya naaasimila nito ang /ŋ/
na tunog at nagiging pan-.Ngunit dahil sa may tinig ang tunog na /n/ at walang tinig ang /s/, nagiging mas malakas ang /n/ at “hinihigop”
nito ang /s/ kaya naging panukat ito.
2.)Pagpapalit ng fonema
Isa itong uri ng pagbabagong morfofonemiko kung saan
a. Ang d ay nagiging r napapagitnaan ng dalawang patinig.
Hal. Ma- + dunong = marunong Lakad + -an = lakaran Dagat +ka- -an = karagatan
Ngunit dapat tandaan na hindi sa lahat ng salita ay nagaganap ito. Naririto
ang ilang halimbawa—madaga (maraming daga); kadugo (kamag-anak);
nakadamit (may suo na damit).
b. Ang o ay nagiging u kapag nilalagyan ng hulapi at kung inuulit ang salitang ugat.
Hinuhulapian Inuulit ang salitang ugattao - tauhan tago - tagu-taguan
damo - damuhan grupo- grupu-grupoDulo - duluhan kulo - kulung-kulo
Bato - batuhin bato - batu-bato
c. Ang an ay nagiging han kung ang salita ay nilalagyan ng hulapi ang
salitang ugat na nagtatapos sa patinig at binibigkas nang malumanay o mabilis.
sara- sarahanpasa- pasahan
takbo- takbuhan
3.)Pagkaltas ng fonema Ito ang pagbabagong morfofonemiko na kapag nilalagyan ng hulapi ang salitang-ugat ay may nawawalang fonema sa loob
g salitang-ugat.
dama + -in = damahin damhinsara + -an = sarahan sarhantakip + -an = takipan takpan
4.)Paglilipat-diin
Ito ang pagbabagong morfofonemiko na nalilipat ang diin ng salita kapag
nilalapian
lúto + -an = lutúansáma + -an = samáhan samahán
5.)MetasisIto ang pagbabagong morfofonemiko na
nagkakaroon ng pagpapalitan ng fonema sa loob ng salita kapag nilalapian.May mga salita ring bukod sa nagkakapalitan ang fonema ay
may nagaganap pa ring pagkakaltas ng fonema.
tanim + -an = taniman tamnanatip - -an = atipan aptanluto + -in = linuto niluto
Hindi alam ng mga tagapagsalita ng isang wika ang lahat ng mga salita sa kanilang wika. Ngunit alam nila ang morfema ng kanilang wika. Pinagsasama nila ang mga morfim upang makabuo ng mga salita. Maraming mga bagong salita ang naidagdag na at maaring idagdag pa sa leksikon o vokabularyo ng wikang Filipino dahil sa prosesong ito. Ilan sa paraan sa pagbubuo ng mga salita ang mga sumusunod.
Pagtatambal. Marami na ting mga salita ang nabuo sa pamamagitanng
pagtatambal ng mga morfema na naging bahagi na ng wikang Filipino dahil
tinanggap ito ng masa. Halimbawa rito ang mga salitang dulawit na pinagtambal na dula at awit; balarila mula sa bala ng dila; bahaghari mula sa bahag at hari, at
marami pang iba.
Akronim. Hango ito mula sa mga inisyal o mga unang pantig ng mga salita. Katulad ng
NSO mula sa National Statistics Office; MSU-IIT para sa Mindanao State University-Iligan
Institute of Technology; PAL para sa Philippine Airlines; DOLE para sa Department of Labor
and Employment; GABRIELA para sa General Assembly Binding Women for Integrity,
Equality, Leadership, and Action; GAD para sa Gender and Development, atbp.
Pagbabawas o clipping. Ang prosesong ito ay ang pagpapaikli ng mga
salita na kadalasang ginagamit sa pasalitang paraan. Ilang halimbawa ay ang fon para sa
telefon; sel para sa selfon; dok para sa doctor; direk para sa director; mads/pads para sa kumare kumpare; tser para sa titser; kabs
para sa kababayan; at iba pa.
Pagdaragdag. Kung may mga salitang binabawasan, mayroon din naming
dinaragdagan. Ang halimbawa rito ay ang salitang boss na ginagawang bossing; sampalin na ginagawang sampalilukin.
Paghahalo o blending. Ang paraang ito ay ang pagbabawas at pagtatambal ng mga salita. Isang
magandang halimbawa ditto ang salitang banyuhay mula sa mga salitang bagong anyo ng buhay; cha-cha mula sa charter change; crispylicious mula sa crispy at delicious; gravylicious mula sa gravy at
delicious.
Mga salita mula sa mga pangalan. Sa pagiging malikhain sa pagbubuo ng mga salita,
may mga pangalan ng produkto o brand na nagiging pandiwa. Ang brand na Xerox na
kinabitan ng panlapi ay nagiging nagseroks, magseseroks, nagpaseroks. Ang brand ng
produkto ay nagiging pangngalan pambalana tulad ng Tycoon, na kapag bumibili ng floorwax, ang tinatanong ay – Mayroon ba kayong takun? Tulad din ito sa brand ng tutpeyst na Colgate.
Dahil pangunahing brand ito kaya ipinapalagay ng iba na ito na mismo ang tutpeyst. Madalas
tuloy na marinig ng mga tindera ang – Mayroon ba kayong kolgeyt na Close-Up?
Leksyon 2: SintaksSintaks ang sistema ng pag-uugnay-
ugnay ng mga salita upang makabuo ng mga parirala at mga pangungusap. Sa pagbubuo
ng mga parirala at mga pangungusap mahalagang malaman ang kategoryang leksikal na kilala bahagi ng pananalita.
Kabilang sa mga kategoryang ito ang mga salitang pangnilalaman na binubuo ng
pangngalan, panghalip, pang-uri at pang-abay at mga salitang pangkayarian na binubuo ng
pangatnig, pang-angkop, pang-ukol, pantukoy at pangawing.