1

ANAYASA DEĞİŞİKLİK PAKETİNDE OLMASI GEREKEN ASGARİ DÜZENLEMELER

2

Hükümetin 1982 Anayasası’nın bir bütün olarak değiştirmek ve daha

demokratik, katılımcı, çoğulcu ve özgürlükçü bir anayasa yapım sürecini

başlatmak yerine kısmi değişiklik ile hazırladığı anayasa paketi büyük bir

ihtimalle referanduma götürülecektir. Referanduma götürülürken en azında

çok hayati öneme sahip bazı düzenlemelerin de bu pakette yer alması gerektiği

kanaatindeyiz.

1- Anayasa’nın her yerine yerleştirilmiş ve ideolojik olarak “devlet”i öne

çıkartan “devletin ülkesi ve milleti” tamlamasının mutlaka “milletin ülkesi

ve devleti” şeklinde değiştirilmesi,

2- 6. maddede yer alan ve TBMM’nin etki ve yetkisini mutlak surette

sınırlayarak milli egemenliği milletle doğrudan ilgili olmayan çeşitli

bürokratik adacıklara veren “Türk Milleti, egemenliğini, Anayasanın

koyduğu esaslara göre, yetkili organları eliyle kullanır” ibaresinin 1924

Anayasasında olduğu gibi “Millet egemenliğini, anayasanın koyduğu

esaslara göre, Milletin Seçtiği kurumlar ve organlar eliyle kullanır”

şeklinde değiştirilmesi.

3- 66. maddedeki “Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes

Türk'tür” şeklindeki vatandaşlığı hukuki bir statü yerine etnik kimliğe

indirgeyen düzenlemenin değiştirilmesi ve vatandaşlık statüsünün her

türlü etnik tanımlamadan ayrıştırılması,

4- Laiklik kavramının hukuki anlamda tanımı yapılmalıdır.

3

5-Genelkurmay Başkanlığını düzenleyen 117 inci maddede değişiklikle

Genelkurmay Başkanı’nın 1960 darbesinden önce olduğu gibi Milli

Savunma Bakanlığı’na bağlanması,

6- 156. maddedeki Askeri Yargıtay ile 157. maddedeki Askeri Danıştay’ı

düzenleyen maddelerin kaldırılarak “yargı birliğinin” sağlanması

7- Sayıştay denetimini düzenleyen 160. maddede değişiklikle Sayıştay’ın

denetim alanının Savunma Sanayi Fonu ve Müsteşarlığı’nın iş ve işlemleri

ile Belediye İktisadi Teşebbüsleri’ni de kapsayacak şekilde yeniden

düzenlenmesi,

8- HSYK’nın üye seçiminde Millet iradesinin temsil yeri olan TBMM’nin

etkin hale getirilmesi,

9- Anayasa Mahkemesi’nin yapısını düzenleyen 146 ıncı maddede

değişiklikle, TBMM’nin de Anayasa Mahkemesi’ne üye seçebilmesinin

temin edilmesi,

10-

a- 83. maddede yer alan “ve seçimden önce soruşturmasına başlanılmış

olmak kaydıyla Anayasanın 14 üncü maddesindeki durumlar bu

hükmün dışındadır” ibaresinin çıkartılması,

b- Milletvekili dokunulmazlığının “kürsü dokunulmazlığı” ile ilgili

hususlarının geliştirilmesi,

4

c- Buna karşılık yolsuzluk vb ağır cezayı gerektiren suçlar ile ilgili olarak

yargı yolunun açılmasını mümkün kılacak düzenlemelerin yapılması,

11- Seçim sistemi değiştirilmeli, millet egemenliğinin ve temsilinin

önündeki en önemli engel olan seçim barajı kaldırılmalıdır. Dar bölge tek

turlu seçim sistemine geçilmeli ve 550 milletvekilinden 150’si ÜLKE

MİLLETVEKİLLİĞİ yöntemiyle seçilmelidir.

12- 2820 sayılı Siyasi Partiler Yasası’nın yeniden düzenlenmesi,

a. Siyasi Partiler Kanunu, Siyasetin demokratikleşmesine, çoğulcu

katılıma imkân verecek şekilde yeniden düzenlenmelidir.

Siyasi partilerin kapatılması konusu, partilerin yaşamasını esas alan, partilerde suç işleyen varsa bunları cezalandıran düzenlemeler yapılacak şekilde ele alınmalı. Siyasi partilerin şiddet yoluyla hedefe ulaşmayı amaçlayan faaliyetleri kapatma nedeni yapılmalı salt söz ve düşünce kapatma nedeni sayılmamalıdır. parti kapatmayı değil, kapatmaya neden olacak fiilleri ika edenlerin siyaset dışı bırakılmasını sağlayacak düzenlemeler getirmek daha doğru olur.

Siyasi partilerin odak haline gelmeleri konusu yerel mahkemelerde sübut bulmuş hükümlere göre olmalıdır.

b. Siyasi partilerin birlikte çalışmalarına, ortak liste yapmalarına

imkân veren düzenlemeler yapılmalı,

c. Siyasi partilerin örgütlenmelerinde tek tip örgütlenme modelinden

vazgeçilmeli. Örgütlenme konusu siyasi partilerin tercihine

bırakılmalı,

5

d. Partilerin üyelik kayıtları yeniden ele alınmalı, sağlıklı, verimli

sağlam bir hukuki temele oturtulmalıdır. Siyasi partilere üyelik

daha fonksiyonel hale getirilmelidir.

e. Siyasi Partilerin, parti içi demokrasiyi işleten, geliştiren kurumlar

haline gelmesin sağlayan düzenlemeler yapılmalıdır..

f. Seçimlerde adayların belirlenmesinde önseçim mecburi hale

getirilmelidir. Demokrasinin katılımın güçlenmesi, yozlaşmaların

önüne geçilmesi için ön seçimlerde sadece delegelere değil o

seçim bölgesinde partinin bütün üyelerine oy kullanma hakkı

verilmelidir.

g. Siyasi Parti Genel Merkezlerine aday belirlemede % 5–10 arasında

bir kontenjan tanınması.

h. Siyasi Partilerin tümüne Genel Seçimlerde aldıkları oy oranında

hazineden yardım sağlanmalı, siyasi partilerin gelir ve giderleri

daha saydam ve denetlenebilir hale getirilmelidir.

6

MEVCUT TASLAKTA EKSİK OLUP GENİŞLETİLMESİ GEREKEN KISIMLAR

7

1) Anayasadan etnik çağrışımlar olarak algılanabilecek ifadeler

çıkarılmalıdır. Bu bağlamda, vatandaşlık tanımı yeniden yapılmalıdır.

Anayasanın 66. maddesi yeniden yazılmalıdır.

Önerimiz: Madde 66

(1) Vatandaşlık temel bir haktır. Kanunun öngördüğü esaslara uygun

olarak bu statüyü kazanan herkes Türkiye Cumhuriyeti vatandaşıdır.

(2) Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı babanın veya ananın çocuğu Türkiye

Cumhuriyeti vatandaşıdır.

(3) Vatandaşlık, kanunun gösterdiği şartlarla kazanılır ve ancak kanunda

belirtilen hallerde kaybedilir.

(4) Hiçbir vatandaş, vatana bağlılıkla bağdaşmayan bir eylemde

bulunmadıkça vatandaşlıktan çıkarılamaz.

2) Temel Hak ve Hürriyetlerini sınırlanması ile ilgili 13. madde ile 14.

maddesi yeniden düzenlenmelidir. Bu husustaki önerimiz:

Temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması

Madde 13- (1) Temel hak ve hürriyetler, sadece Anayasanın ilgili

maddelerinde belirtilen sebeplerle ve ancak kanunla sınırlanabilir. Bu

sınırlamalar, Anayasanın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum

düzeninin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamaz. Kanun, temel

hak ve hürriyetlerin özüne dokunamaz.

8

(2) Temel hak ve hürriyetler, yabancılar için, milletlerarası hukuka uygun

olarak kanunla sınırlanabilir.

Temel hak ve hürriyetlerin kötüye kullanılamaması

Madde 14- Anayasa hükümlerinden hiçbiri, Devlete veya kişilere, Anayasayla

tanınan temel hak ve hürriyetlerin yok edilmesine veya Anayasada

belirtilenden daha geniş şekilde sınırlandırılmasına imkân verecek şekilde

yorumlanamaz ve kullanılamaz.

3) Din ve vicdan hürriyeti ile ilgili 24. madde yeniden düzenlenmelidir.

Dini eğitimi isteğe bağlı olmalı, dini eğitim reel anlamda ve tatmin

edici şekilde yaş sınırı aranmaksızın verilmelidir.

Önerimiz:

Din ve inanç hürriyeti, Madde 24

1-Herkes din ve inanç hürriyetine sahiptir. Bu hak, tek başına veya

topluca, alenen veya özel olarak ibadet, öğretim, uygulama ve ayin

yapmak suretiyle dinini veya inancını açıklama ve bunları

değiştirebilme hürriyetini de içerir.

2-Kimse ibadete, dinî ayin ve törenlere katılmaya, dinî inanç ve

düşüncelerini açıklamaya zorlanamaz; dinî inanç, düşünce ve

kanaatlerinden ve bunları değiştirmekten dolayı kınanamaz,

suçlanamaz ve farklı bir muameleye tâbi tutulamaz.

9

Devlet, eğitim ve öğretim alanındaki görevlerini yerine getirirken,

eğitim ve öğretimin ana ve babanın dinî ve felsefî inançlarına göre

yapılmasını isteme hakkına yaş sınırı aramaksızın riayet eder.

3-Din kültürü ve ahlâk öğretimi, ilk ve ortaöğretim kurumlarında

okutulan zorunlu dersler arasında yer alır. Bu dersten muafiyet,

kişinin kendisinin, küçüklerin ise kanunî temsilcisinin talebine

bağlıdır.

4) Vatan hizmeti ile ilgili (askerlikle ilgili 72. Madde) Ordunun profesyonel

hale getirilmesine yönelik olarak yeniden düzenlenmelidir.

Madde 72- Vatan hizmeti, her vatandaşın hakkı ve ödevidir. Bu

hizmetin Türk Silâhlı Kuvvetlerinde veya kamu kesiminde ne

şekilde yerine getirileceği veya getirilmiş sayılacağı kanunla

düzenlenir.

5) Basın yayın hürriyeti ile ilgili 28. madde basın tekeli oluşturmaya engel

olacak şekilde yeniden düzenlenmeli, batılı demokratik ülkelerdeki gibi

medya patronlarının basın dışındaki alanlarda ticari ilişkiler içinde

bulunmasına sınırlamalar getirilmelidir.

6) Eğitim ve öğretim hakkının kullanılması ile ilgili olarak 42. madde de

düzenleme yapılmalı.

a-42. maddenin 1. fıkrası aşağıdaki şekilde düzenlenmelidir:

10

“Hiç kimse her ne sebeple olursa olsun eğitim ve öğretim

hakkından yoksun bırakılamaz.”

b-42. maddenin son fıkrası aşağıdaki şekilde düzenlenmelidir:

“Eğitim ve öğretim dili Türkçedir. Eğitim ve öğretim kurumlarında

okutulacak Türkçeden başka diller ile ilgili esaslar kanunla

düzenlenir.”

7) Yasama Dokunulmazlığı ile ilgili 83. madde yeniden düzenlenmelidir.

Milletvekillerinin yargılanması ve haklarında dava açılması ile ilgili

hususlarda Yargıtay devreye sokulmalıdır. Dava açılacak ise Yargıtay

başsavcısı devrede olmalıdır.

Önerimiz:

Yasama sorumsuzluğu ve dokunulmazlığı Madde 83:

(1) Milletvekilleri, Meclisteki çalışmalarında oy ve sözlerinden,

komisyon ve grup toplantılarında ve genel kurulda ileri sürdükleri

düşüncelerden, o oturumdaki Başkanlık Divanının teklifi üzerine

Meclisçe başka bir karar alınmadıkça bunları Meclis dışında

tekrarlamak ve açığa vurmaktan sorumlu tutulamazlar.

(2) Seçimden önce veya sonra bir suç işlediği iddia edilen bir

milletvekili, Meclisin kararı olmadıkça tutulamaz, sorguya çekilemez,

tutuklanamaz ve yargılanamaz. Milletvekili hakkında seçiminden önce

veya sonra verilmiş bir ceza hükmünün yerine getirilmesi,

11

milletvekilliği sıfatının sona ermesine bırakılır ve milletvekilliği

süresince zamanaşımı işlemez. Tekrar seçilen milletvekili hakkında

soruşturma ve kovuşturma, Meclisin yeniden dokunulmazlığını

kaldırmasına bağlıdır.

(3) alternatif:1-

Milletvekillerine isnat edilen kişisel suçları ile ilgili dokunulmazlığın

kaldırılması talebi ile TBMM Başkanlığına gönderilmiş dosyalar, TBMM

başkanlığına ulaşması tarihinden itibaren 6 ay içinde kesin olarak

sonuca bağlanır.

Alternatif 2-

(4). Milletvekilleri hakkındaki ceza soruşturması münhasıran Yargıtay

cumhuriyet Başsavcısı tarafından yürütülür ve açılacak davalar

Yargıtay’da görülür. Bu davalarla ilgili hazırlık soruşturmasının

yürütülmesi, Milletvekillerinin yargılanmaları, tutuksuz olarak ve

Ağır ceza mahkemesinin görevine giren suçlarda suçüstü hali ile

zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı

kötüye kullanma, hileli iflâs, kaçakçılık, ihaleye fesat karıştırma ve

edimin ifasına fesat karıştırma suçlarından dolayı bir milletvekilinin

sorguya çekilmesi ve yargılanması için Meclisin kararı aranmaz.

Milletvekilleri hakkında soruşturma başlatılması halinde durum

geciktirilmeksizin Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı tarafından derhal

Türkiye Büyük Millet Meclisine bildirir.

12

yasama çalışmaları engellenmeyecek şekilde yürütülür kamu

davasının açılması, hükmün temyizi ve diğer yargılama esasları

kanunla düzenlenir.

8) Askeri Yargıtay ve Askeri idare mahkemesi kaldırılmalıdır. Yargı birliğinin

sağlanması için Ceza davaları için Yargıtay'da, idari işlerle ilgili olanlar için

Danıştay'da özel ihtisas daireleri oluşturulmalıdır..

9) Genel Kurmay başkanının yargılanması ile ilgili olarak boşluk vardır. Bu

husus ortadan kaldırılmalıdır. (Soruşturma Yargıtay başsavcısına, yargılama

yetkisi yüce divana verilmelidir)

10) Anayasa mahkemesinin yüce divan sıfatı kaldırılmalı, yerine uygun bir

düzenleme yapılarak, yüce divan sıfatı Yargıtay’a bırakılmalıdır.

Önerimiz:

Yüce Divan Madde 119

(1) Yüce Divan, Yargıtay Ceza Genel Kurulu Başkanının başkanlığında,

Yargıtay Ceza Genel Kurulu üyeleri arasından seçilecek beş üye ile

Anayasa Mahkemesinin kendi üyeleri arasından seçeceği beş üye

olmak üzere onbir üyeden oluşur.

(2) Yüce Divan, Cumhurbaşkanını, Meclis Başkanını, Bakanlar Kurulu

üyelerini, Genelkurmay Başkanını, kuvvet komutanlarını, Anayasa

Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Sayıştay Başkan ve üyeleri ile

Başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcı vekilini, Hâkimler ve Savcılar

13

Yüksek Kurulu Başkan ve üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı

yargılar.

(3) Yüce Divanda, savcılık görevini Cumhuriyet Başsavcısı veya

Cumhuriyet Başsavcı vekili yapar.

(4) alternatif 1-

Yüce Divan kararlarına karşı Yargıtay Ceza Genel Kurulunun seçeceği

Yüce Divan üyesi olarak görev yapmayan yedi Ceza Dairesi Başkanı ile

Anayasa Mahkemesinin Yüce Divan üyeleri dışındaki, üyeleri arasından

seçilen yedi üyenin katılmasıyla oluşan Kurula itiraz edilebilir. Kurula

Anayasa Mahkemesi Başkanı başkanlık eder. Bu Kurulun kararları

kesindir.

Alternatif-2

Yüce divan kararlarına karşı bir kez daha incelenmek üzere itiraz

edilebilir. İtiraz üzerine verilen yüce divan kararları kesindir.

11) Milli Güvenlik Kurulu, ya anayasal kurum olmaktan çıkarılmalı ya da

yeniden düzenlenmelidir.

12) Milli Savunma ile ilgili 117–118 maddeleri yeniden düzenlenmeli ve

Genelkurmay Başkanlığının görev ve sorumluluğu net olarak tarif

edilmelidir. Genelkurmay Başkanlığı Milli Savunma Bakanlığına

bağlanmalıdır.

14

12) YÖK ile ilgili 130–131–132 maddeler bilimsel özerkliğe uygun olacak

şekilde ve bir koordinasyon kurumu olarak düzenlenmeli ya da YÖK

anayasal bir kurum olmaktan çıkarılmalıdır.

13) Sayıştay istisnasız tüm kamu kurum ve kuruluşlarının hesaplarını

inceleme yetkisine sahip olmalıdır. (Belediyeler- Kitler- Kamuya ait veya

sermayesinin yarıdan fazlası kamuya ait tüm kurum ve kuruluşlar ile

Savunma ve Silahlı kuvvetler de dâhil) Bu bağlamda 160 ve 165. madde

birleştirilerek, yeniden düzenlenmelidir.

14) 108. maddede düzenlenen devlet denetleme kurulunun

Cumhurbaşkanına bağlı bir kuruluş olması dikkate alınarak, madde

metnindeki Türk Silahlı kuvvetleri ibaresi çıkarılmalıdır.

15) Cumhurbaşkanlığının seçiminde aday gösterme hakkı genişletilmeli. Bu

bağlamda seçime girme hakkı bulunan bütün siyasi partilerin aday

gösterebilmesine imkan veren düzenleme yapılmalı.

Yine halkın Cumhurbaşkanı adayı gösterebilmesine imkan verilmelidir.

Mesela Noter tasdikli 50.000 kişinin imzası ile aday gösterebilmek mümkün

olmalıdır.

16) Cumhurbaşkanının görev ve yetkileri yeni baştan gözden geçirilmeli,

parlamenter sisteme göre düzenlenmeli.

15

MEVCUT TASARIDAKİ HÜKÜMLERE YÖNELİK YAPILAN DÜZELTME VE DÜZENLEME ÖNERİLERİMİZ

16

1) 10. madde- 20. madde–23.madde- 41. madde–53. maddeler ile ilgili yeni

düzenlemeler makul düzenlemelerdir. Buna mukabil Memurlara grev hakkı

tanınmalıdır.

2) Siyasi partilerin kapatılması ile ilgili düzenleme mecliste grubu bulunan

partilerin insafına bırakıyor. Bunun yerine parti kapatmayı değil, kapatmaya

neden olacak fiilleri ika edenlerin siyaset dışı bırakılmasını sağlayacak

düzenlemeler getirmek daha doğru olur. Siyasi partilerin şiddet yoluyla

hedefe ulaşmayı amaçlayan faaliyetleri kapatma nedeni yapılmalı salt söz ve

düşünce kapatma nedeni sayılmamalıdır.

Siyasi Partilerin Mali Denetimi Anayasa Mahkemesinde olmalıdır.

3) Milletvekilliğinin düşmesi ile ilgili 84. madde ile 94. madde makuldür.

4) Yargı yolu ile ilgili 125. maddede Yüksek Askeri şura kararları ile ilgili

düzenlemede "kadrosuzluk nedeniyle emekliye sevk işlemleri dışındaki her

türlü ilişik kesme ve ihraç kararlarına karşı yargı yolu açıktır" denilmesi

daha uygundur.

5) Kamu görevlilerinin özlük haklarını düzenleyen ve toplu sözleşme

hükümlerine atıf yapan 128. madde ve memurların disiplin cezalarına karşı

dava açabilme hakkını düzenleyen 129. madde makuldür.

6) Adliyenin ve savcıların idari işlemlerini denetlemeyi düzenleyen 144. madde

makuldür.

7) Askeri yargı ile ilgili kısıtlama getiren 145. madde makuldür.

17

8) Anayasa mahkemesi ile ilgili 146–147 ve 148. maddelerinin yeniden

düzenlenmesi gerekir.

Önerimiz:

Anayasa Mahkemesinin üye sayısı 19 olmalıdır.

Yargıtay 3

Danıştay 2

Sayıştay 1

Askeri Yargıtay 1

Cumhurbaşkanı 3 (hukuk ve sosyal bilimlerle ilgili yüksek öğrenim görmüş

kişilerden)

TBMM 9 kişi (Üçü birinci sınıf hâkim ve savcılar arasından, ikisi üst düzey

yöneticiler arasından, ikisi hukuk eğitimi almış ve en az 15 yıl fiili olarak

görev yapmış kişiler arasından, iki üniversite öğretim üyeleri arasından,)

Adalet karma komisyonu seçilecek adayların üç katı aday tespit edecek ve

genel kurulda elemeli turlu seçim yöntemiyle seçilecek.

Anayasa mahkemesi üyelik süresi 9 yıl olmalıdır. Yeniden seçilme imkânı

olmamalıdır.

Anayasa mahkemesinin yürütmeyi durdurma kararı verebileceği hususlar

açık olarak belirlenmeli, belirtilen hususlar dışında yürütmeyi durdurma

kararı verememelidir.

18

9) 156. Maddedeki düzenlemeler makuldür.

10) Hâkimler ve savcılar yüksek kurulu ile ilgili 159. madde yeniden

düzenlenmelidir. Yasama organının da üye seçiminde devreye girmesi

gerekir.

Adalet Bakanının, oy kullanma hakkı olmaksızın HSYK toplantılarına

katılması ve Adalet Bakanlığı müsteşarının kurulun tabii üyesi olarak

bulunması, idare ile ilişkilerin sağlanması ve devlet kurumlarının uyumlu

çalışması açısından gerekli bir düzenlemedir.

Önerimiz:

HSYK 21 üyeden oluşmalıdır.

Adalet bakanlığı müsteşarı kurulda üye olmalı,

3 üyeyi Cumhurbaşkanı seçmeli

4 üyeyi Yargıtay seçmeli

2 üyeyi Danıştay seçmeli,

3 üyeyi adli yargı birinci sınıf hâkimler ve savcılar arasından hâkim ve

savcılar seçmeli

2 üyeyi birinci sınıf idari yargı hâkim ve savcıları arasından idari yargı

mensupları

6 üyeyi birinci sınıf hâkim savcı ve üst mahkeme üyeleri arasından TBMM

seçmeli

19

Bu üyeliklere adaylık ile ilgili ayrıca bir düzenleme yapılmalı

Yargıtay ve Danıştay tarafından kendi üyeleri arasında yapılacak seçimde her

üye bir aday için oy kullanmalı ve en fazla oyu alana göre görevlendirme

yapılmalı.

Seçilen üyelerin görev süresi 5 yıl olmalı ve yeniden seçilebilme hakkı olmalı.

Meclis tarafından seçilecek üyeler ile ilgili olarak anayasa adalet

komisyonunun aday sayısını seçilecek üye sayısının üç katına indirmesi

öngörülerek, genel kurulca nitelikli çoğunluk ve eleme turlu seçim esası

getirilmeli.