Anadolu Kiliseleri

7/17/2019 Anadolu Kiliseleri

1/21

B!R!NC!YZYIL

ANADOLU K!L!SELER!

Kutsal Kitap ve Arkeoloji


2/21

Kutsal Kitap ve Arkeoloji

B!R!NC!YZYILANADOLU K!L!SELER!

Bu nedenle gidin, btn uluslar

!rencilerim olarak yeti"tirin; onlarBaba, O!ul ve Kutsal Ruh'un adyla

vaftiz edin.

Matta 28:19

Kutsal Kitap ve Arkeoloji 2014


3/21

!LK CEMAATLER

Gnmzde kilise kelimesini kulland"mzda mozaik, ikona,sanat tasfirleri barndran, anl, hal binalar gelir aklmza.Fakat Greke ekklesia (#$$%&'()) kelimesinin anlam bina

de"il cemaat demektir. Dolaysyla !ncilde kilise kelimesiniokudu"umuzda bu ba"lamyla anlamamz lazm. Hristiyanlktarihinin ilk 300 senesi boyunca Hristiyanlar zulm grdklerin-den tr ve pagan ilahlara adanm*kamu binalarnda toplan-may reddetiklerinden dolay ibadet iin evleri kullanrlard. Ti-pik bir Roma evi, merkezi bir avlu ve bu avlunun evresinde bu-lunan odalardan olu*urdu. Bir ev kiliseye evrildi"inde odalarfarkl i*levler kazanrd. Meseala bir oda ibadet iin, bir odavaftizler iin, bir oda dua iin, bir oda ortak payla*lan veba"*lanan mallarn depolanmas iin kullanlrd. Gnmz ta-biriyle ve anlay*yla ilk kilise binalar 4.yzylda, KonstantininMilano Ferman sonrasnda ortaya km*tr. Bu ho*gr fer-manyla birlikte zulm dnemi sona erer ve Hristiyanlar evler-den kp zellikle bazilika ve mozole dedi"miz binalarsatn alp ibadethanelere evirirler. Bylece bugn kilise diye ad-landrd"mz binalar ortaya kar. Zamanla cemaatler binalari-

EV K!L!SES !: (1) AVLU (2) TOPLANTI ODASI (3)VAFT!ZHANE

!LK CEMAATLER VE ANTAKYA

!Hristiyan alemi iin Antakya son derece nemli biryerdir. Antakyada ilk kez#sevi cemaate bugnkulland!mz Hristiyan nvan bah"edilir.

!

Antakyada ki veya evresinde olu"

an cemaatleringeriye brakt! nemli katklar arasnda 1. ve 2.yzyla tarihlenen iki belge bulunmaktadr: (1)Didake diye adlandrlan en erken kilise trenrehberi ve (2) Sleymann vgleri adyla bilinenen erken kilise ilahi kitab.

2

!lk Cemaatler

ve Antakya


4/21

yla zde*tirilmeye ba*lar ve bylece kilise kelimesignmzn anlamn kazanr.

****

ANTAKYA K!L!SES!

!ncilde bahsi geen blmler: Elilerin !*leri 6:5; 11:19-30;13:1-3; 14:26-15:3, 22-40; 18:22-23.

Hristiyan alemi iin Antakya son derece nemli bir yer-dir. Antakyada ilk kez !sevi cemaate bugn kulland"mzHristiyan nvan bah*edilir (Hristiyan, Hristos yaniGreke Mesih kelimesinden trer ve Mesih izleyicisi de-mektir). Byk !skenderin lmnden sonra kurulan *ehirM 64 senesinde Roma tarafndan fethedilir ve MS 1.yy Ef-

esle beraber Anadolunun en byk *ehri olur. Elilerin !*leri 11. blmden anlad"mz kadaryla birok !sevi Yahudi MS 45 senesinde Filistin topraklarnda

ya*anan zulm ve bask dnemi srasnda Antakyayakam*tr. Bylece Anadolunun ilk kilise cemaati olu*mu*olur. !ncil anlatsna gre: Kbrsl ve Kireneli [imanllar] An-takya'ya gidip Grekler'le de konu*maya ba*ladlar. OnlaraRab !sa'yla ilgili Mjde'yi bildirdilerRab'bin gc

sayesinde ok sayda ki*i inanp Rab'be dnd. Olup biten-lerin haberi, Kuds'teki kiliseye ula*t. Bunun zerineimanllar Barnaba'y Antakya'ya gnderdiler. Kutsal Ruh'lave imanla dolu, iyi bir adam olan Barnaba, Antakya'ya varpTanr ltfunun meyvelerini grnce sevindi. Herkesi, candanve yrekten Rab'be ba"l kalmaya zendirdi. Sonu olarakRab'be daha birok ki*i kazanld. (El. !*. 11:20-24)

Grn*e baklrsa Antakyada ilk defa Grek ve gayri-Yahudilerin o"unlu"u olu*turdu"u bir cemaat ortaya kar.Cemaat'in ilk nderi Barnabatr. Barnaba nderlik yapt"dnemde Pavlusu Tarsustan getirir ve onu yardmcs olarak1 sene boyunca al*trr. Her ikisi de byk kitleleri e"itirler.MS 46 senesinde ise Antakya dahil olmak zere, do"u Ak-deniz topraklar a"r bir ktlk dnemi ya*ar (bkz. El.!*.11:27-30) Antakya cemaati kendilerini d*nmek yerine budurum kar*snda Kudste ki cemaate maddi yardm gn-derir ve bylece geriye byk bir fedakarlk rne"i brakm*olur. Ksa bir sre sonra Barnaba ve Pavlus Anadoluyamjcedeci yolculuklar yaparlar ve cemaat nderli"i ba*kasna(belki de Havari Petrusa) devedilir. Antakya kilisesininnc nderi Ignatius (MS 83-115) en nemli Havarisel Ba-balardan bir tanesidir (Havarisel Babalar 12 Havarinin mrit-lerine verilen isimdir). Kendisi Romaya infaz iingtrld"nde Anadoluda bulunan 7 kilise cematine mek-tuplar yazar (Bu Vahiyde bahsi geen kiliselere yazlan mek-tuplarla kar*trlmamaldr). !zmir (Smyrna) cemaatine

yazd" mektupta Matta 3:15den alnt yapar. Bu Antakya kil-isesinin erken bir dnemde Matta mjdesiyle tan*t"n veibadet iin okudu"unu i*aret etmektedir. Antakyada veya

evresinde olu*an cemaatlerin geriye brakt" nemli katklararasnda 1. ve 2. yzyla tarihlenen iki belge bulunmaktadr:(1) Didake diye adlandrlan en erken kilise tren rehberi ve(2) Sleymann vgleri adyla bilinen en erken kilise ilahikitab.

Roma dnemine ait arkeolojik eseleri grmek isteyenlerHatay Arkeoloji Mzesini ziyaret edebilirler. St.Pier kilisesi

3


5/21

diye bilinen kayaya i*lenmi*kilise en erken 3. veya 4. yzyladayanmaktadr. Bunun d*nda 2. yzyla dayanan su kemerikalntlar (Memekli kprs) ve Altnz istikametinde bulu-nan surlar bu dnemden kalma di"er kalntlardr.

****

SLEYMANIN VGLER! Gnmzde kiliselerde ilahi kitaplar kullanlarak ilahiseilip sylenmekte, fakat bu gelene"in 2. yzylda Antakyacivarinda ba*lad"n biliyor muydunuz?

Sleymann vgleri toplam 42 ilahiden olu*an bir ilahikitabdr. Kitap anonimdir ve Sleyman ismi byk ihtimalleKral Sleymana atfta bulunmak iin kullanlm*tr. Uzman-

lara gre Mezmurlar ve bu orijinal ezgiler ard ardna okunur-lard. En eski nushas 3.yy dayanmaktadr. Msrda ke*fe-dilmi*tir ve Bodmer papirs koleksiyonu iinde bulunmak-tadr. Baz nshalar British Museumda sergilenmektedir.Greke dilinde yazlm*olmas ve ilk tercmesi Sryanice dil-inde olmas, asl k*noktasnn gnmzn Suriyesi veyadaha spesifik olmak gerekirse Antakya blgesi oldu"unu gs-termektedir. Bir ok uzaman 42 ilahiden olu*an bu ilahi ki-tabnn 2.yy ortalarna ait oldu"unu d*nmekte. Yani !gna-tius ve Papias gibi Havarisel babalarn dnemine denk gel-mektedir. 2000li yllarda bu ilahilerin merakllar ilahi szler-ini mzi"e uyarlayp vgler Projesi (The Odes Project)ad altnda mzik piyasasna bir albm srm*tr. !lahilerin!ngilizce tercmesine eri*mek iin bu siteyi ziyaret ede-bilirsiniz:http://www.earlychristianwritings.com/text/odes.html

**** 13. !lahiden:

!*te, Rab aynamzdr. Gzlerini a ve kendini Onda gr.Yzn (yani kim oldu"unu) "ren, ve sonra Tanrnnruhuna vgler sun. Yznde ki lekeyi sil. Rabbin kutsall"n

sev ve onu giyin. O zaman Rabde kald"nda lekesiz ola-caksn. Haleluya!

**** KAYNAKA:

*Moffet, Samuel Hugh. A History of Christianity in Asia.Orbis Books. New York, 1998, sf. 52-56.

* Wilson, Mark. Biblical Turkey, A Guide to the Jewish and

Christian Sites of Asia Minor. Ege Yaynlar. !stanbul, 2010,sf. 71-79.

* Trke Kutsal Kitap, Kitab Mukaddes ,irketi & YeniYa*am Yaynlar, Eski ve Yeni evirisi.

4
http://www.earlychristianwritings.com/text/odes.htmlhttp://www.earlychristianwritings.com/text/odes.htmlhttp://www.earlychristianwritings.com/text/odes.html


6/21

EFES K!L!SES!

!ncilde bahsi geen blmler: Elilerin !*leri 18-19, Efeslilermektubu, 1. ve 2. Timoteos mektuplar, Vahiy 2:1-7.

250,000 nfusuyla Roma ve !skenderiyeden sonra Efes bir-

inci yzyln en byk *ehirleri arasnda yer alyordu. Bugn!stanbul Trkiye iin ne ise, birinci yzyl Efesi Anadolu iinoydu. Anadolunun en ok vergi alnan yeri ama ayn zamandaAnadolunun kltrel, ekonomik, sosyal ve dini merkeziydi. Dn-

yann yedi harikalar arasnda yer alan Artemis tapna" buradabulunuyordu ve Efeste ki tiyatro hala gnmzn en gzel antikeserleri arasnda yer almaktadr. Efes *ehri bir ok !ncil kahra-manna ev sahipli"i yapm*. Havari Yuhanna, !sann annesi

Meryem ve Luka buralardan gemi*ve rivayetlere gre buradagml bulunmaktalar. Bu *ehirde bulunan kilisenin kurulu*hi-kayesi *yledir: MS 42 senesinde !mparator Claudius RomadanYahudileri kovan bir bildirge yaynlar ve bylece Akvila vePriskila adndaki !sevi bir karkoca Efese yerle*ir. Efese geldik-lerinde Vaftizci Yahyann vaftifini vaaz eden ama Kutsal Ruhualmayan Apollos adnda birisiyle tan*rlar. Apollos iman eder ve

ASYA !L!N!N YED!K!L!SES!

!Efeste birok ki"i putperest gemi"lerinden tvbe edipbugnn fiyatyla 10 binlerce TL de!erinde ki bykitaplarn yakar. Demetrius adnda ki bir gmsPavlusa kar" bir ayaklanma ba"latr. Protestocular

Tiyatroyu doldurup iki saat boyunca,"ehir meclisiyetkilileri onlar durdurana kadar, Efesliler'inArtemisi uludur! diye ba!rrlar (El.#". 19:23-41).

!#sa vicdann dinleyen her bir insana bir frsatsunmaktadr. Kendisi yre!in kapsnda durmu",kapy almaktadr, kim ona yre!ini aarsa kendisiylebir ili"liye layk grnr.

5

Asya !linin

Yedi Kilisesi


7/21

bylece Efeste ki Hristiyan cemaat kurulmu*olur. Pavlus bu*ehri ikinci ve nc yolculu"unda ziyaret eder ve birok in-san imana gelir. Bir ok ki*i putperest gemi*lerinden tvbeedip bugnn fiyatyla 10 binlerce TL de"erinde ki by kita-plarn yakar. Demetrius adnda ki bir gms artk Artemistapna"nn gm*maketlerini satamad" iin di"ergm*lerle beraber Pavlusa kar* bir ayaklanma ba*latr.Protestocular Tiyatroyu doldurup iki saat boyunca, *ehir me-clisi yetkilileri onlar durdurana kadar, Efesliler'in Artemisiuludur! diye ba"rrlar (El. !*. 19:23-41). Pavlus burada tamiki sene ya*ar ve Tiranus adyla tannan bir oditoryumdailahiyat dersleri verrir. Zamanla Pavlusun "rencisi TimoteosEfes kilisesinin gen nderi olarak atanr. Efeste ki kilise oktebli"ici bir kilisedir ve yredeki bir ok kilise onlarnsayesinde kurulur. Mesela Epafras adnda ki karde*Kolose,Hierapolis ve byk ihtimalle Laodikya kilise topluluklarnkurmu*tur (Kol 1:7). Pavlusun Tiranus okulundaki ilahiyatgreviyle birlikte Efesteki imanllar derin bir Kutsal Kitap veilahiyat bilgisine de sahip oldurlar. Nitekim Pavlusun MS 62senesinde Romada ki hapisihanesinden Efeslilere yazd"mektup bunu teyit etmektedir. Fakat zamanla bu toplulu"unilk iman sevgisi so"umaya ba*lar ve neticesinde Yuhannann

aracl"yla Efes kilisesine bir mesaj gnderilir. Kiliseyeyazlan mektupta sapkn "reti*lere kar* sa"lam duru*lar tak-dir grr fakat ayn zamanda bir uyar verilir: Ne var ki, birkonuda sana kar*ym: Ba*langtaki sevginden uzakla*tn.Bunun iin, nereden d*t"n anmsa! Tvbe et veba*langta yaptklarn srdr. Tvbe etmezsen, gelip kandil-li"ini yerinden kaldrrm. Kandil kilisenin hizmetini simgele-

mektedir. Tvbe eden ve sadk kalan imanllara son bir vaatveriliyor: Tanr'nn cennetinde bulunan ya*am a"acndan

yeme hakkn verece"im. Ya*am a"acnn meyvesi bilgelik veebedi ya*amn simgesidir. Dolaysyla mektup asl bilgeli"in veebedi ya*amn anahtar sapkn "reti*leri yenmekten ziyadeTanrnn uyarsn dikkate alp ilk sevgiye dnmektengeti"ini vurguluyor. Byle davranacak olanlar asl olan ruh-sal ve manevi bilgeli"i ve de ebedi hayat tatm*olacaklar.

****

!ZM!R K!L!SES!

!ncilde bahsi geen blmler: Vahiy 2:8-11.

!zmir nl ozan Homerosun do"du *ehirdir. Helenistik

dnemi!zmir

*ehri M 4. yzylda Byk

!skender tarafn-dan kurulmu*tur. Denize biti*ik konumundan dolay byk

bir limana sahipti ve 100,000 nfuslu nemli bir ticarimerkez olmu*tu. Bugn Agora (yani ar*) kalntlarn gr-mek hala mmkn. Antik dnyada !zmir do"al gzellikleriyletannyordu ve bugn bile kullanlan Gzel !zmir lakab bu-radan gelmi*tir. !zmir kilisesi nc mjdeleme seyahatisrasnda Pavlus tarafndan kurulmu*tur (MS 53-56). Kiliseok zulm grd. !lk olarak *ehirde ya*ayan dindar Ya-hudilerin tepkilerini ekmi*ler. Sonrasnda Roma tarafndansistematik bir zulm politikasna maruz kalm*lar. Bazimallar hapise atld bazlar ise imanlarndan dolay *ehitoldular. Bunun ba*lca sebebi Roma !mparatoruna tapnlanklt merkezlerinden bir tanesinin !zmirde bulunmasyd.!zmir Neokorostu yani !mparator tapn*n sa"layan ve mu-hafaza eden *ehir. Do"al olarak imanllar imparatora tap-

6


8/21

may reddetmi*ve biro"u canlar pahasna !say izlemeyekarar vermi*. Vahiy blmnde !zmir toplulu"unu bekleyenskntlar nceden bildirilir. Bazlarna gre bu peygamberlikPolikarp hakkndadr. Eli Yuhannann "rencisi olan Po-likarp MS 96 senesinde !zmir kilisesinin nderi olmu*ve 155senesinde 10 gn esir tutulduktan sonra yaklarak *ehitedilmi*. Sezar Rab olarak tanmas iin onu zorlayan cel-lada: Sen beni ancak bir saat sreyle yanp sonra snecekolan ate*le tehdit ediyorsun, fakat ktler zerinde gelecekolan yarg ate*inden ve sonsuz cezadan habersizsin. Ne duruy-orsun? Ne yapacaksan yap demi*ti. Kilise Rab tarafndan te-selli edilip hi azarlanmam*. Tersine iman ve cesaretindendolay takdir grm*. Zlmlere ra"men sadk kalanimanllara 2 *ey vaat ediliyor: lm pahasna da olsa sadkkal, sana ya*am tacn verece"im. Kula" olan, Ruh'un kil-iselere ne dedi"ini i*itsin. Galip gelen, ikinci lmden hibirzarar grmeyecek. Ya*am tac bir onur ve kudret simgesidir.Nasl Kadifekale !zmir limanndan bir ta gibi ykseliyorsaSknt eken imanllar ayn *ekilde Rab tarafndan cennette

ykseltilecek, yani onlara byk onur ve kudret bah*edilecek.Ayn imanllar her ne kadar ilk lm yaklarak da tecrbeetseler de, ebedi lm yani sonsuza dek srecek ate*i tatmay-

acaklar.****

BERGAMA K!L!SES!


Byk !skenderin lmnden sonra fethetti"i topraklar4 komutan arasnda payla*lm*. Bat Anadolu topraklar Lisi-

makos adnda ki komutana devredilmi*. Kendisi ise lmn-den nce Bergama *ehrini 9000 altn talantla birlikte sadkaskeri Filetariosa vermi*(M 301). Filetarios bu para ile Ber-gama krall"n kurmu*. Romallarn M 133 senesinde Ber-gamay fethettikleri tarihe kadar, Bergama Anadolu toprak-larnn en grkemli *ehri olmu*. Dnyann en byk ikinciktphanesi buradayd, par*men burada icat edildi ve He-lenistik dnemin en ihti*aml tapnaklar burada yer aldlar.Vahiyde ki mektup ,eytann tahtnn Bergamada oldu"unuvurgulamakta. Bu bahis taht *eklindeki Zeus suna"na birgnderme olabilir, fakat byk olaslkla Bergamada ki in-sana odakl tapnma sisteminden bahsetmektedir. Bergamakrallar kendilerine tapnlmasn buyurmu*ve kendi *ahsi-

yetleri evresinde tarikat kurmu*lard. Tapnaklar biletanrlara tapmaktan ziyade Bergama krallarnn kazand" zaf-erleri kutlamak ve onlarn ki*ilik kltlerini glendirmekamacyla yaplm*lard. Bu anlay*Roma dneminde de ay-nen devam etti. Dnyann sonlarna do"ru gelecek olanMesih-kar*t (Deccal) ayn *ekilde insanlarn kendisine tapma-larn buyuracaktr. Bergamaya Neokoros nvan verildi,

yani !mparator tapn*n sa"layan ve muhafaza eden *ehir.Bir ba*ka deyi*le Bergama antkabirleri ve tapnaklar, atalara

ve krallara tapn* ile n kazanm*t. Dolaysyla buradahayatn srdren Hristiyanlar byk basklar altnda ya*yo-rlard. Hatta Antipas adnda gen bir imanl dahil olmak z-ere bir ka ki*i !mparatorlara tapmadklar iin *ehitedilmi*lerdi. Fakat bazen de bu d*basklar imanllarn direnc-ini krabiliyordu. Nitekim Vahiyde okudu"umuz kadaryla kil-isedeki bir gurup imanl tanrlara kurban edilen etlerden

7


9/21

yemeye, di"er bir grup ise pagan zevkleri ve cinsel serbestli"ite*vik eden Nikolasn sapkn gr*lerine uymaya ba*lam*t.!*te bu ba"lamda Rab Bergama kilisesine seslenmi*. !mandadevam edenler takdir gryor, imanlarndan taviz verenler iseuyarlyor. Son olarak bir vaat okuyoruz: Galip gelene saklmandan verece"im. Ayrca, ona beyaz bir ta*ve bu ta*n z-erinde yazl olan yeni bir ad, alandan ba*ka kimsenin bilme-di"i bir ad verece"im. Sakl man Tanr kelamn temsil et-mekte. Yani sadk kalan imanl dnyann sundu"u geicizevklerle de"il kalc ve doyurucu olan Tanr kelamyla doyu-rulacaktr. Beyaz ta*n stnde isim ise tarih boyunca hatla-nacak bir kayttan bahetmektedir. Yani sadk kalanlar ebedi-

yen cennette hatrlanacak *anl bir isime kavu*acaklar.

****T!YAT!RA (Akhisar) K!L!SES!


Tiyatira *ehri Lidyallar tarafndan kurulmu*sonrasndaise srasyla Makedonlar, Galatyallar ve Bergama krallar ta-rafndan ele geirilmi*. Bu yrenin ilah Lidya, Makedon, veGrek inanlarnn kayna*masndan ortaya kan Helius Py-thius Apollo adn ta*rd. Tiyatira emeki snflarn ve e*itlimeslek topluluklarnn faaliyet gsterdi"i bir *ehirdi. Ti-

yatira, Filipi *ehrinde imana gelen ve oradaki kilisenin kurul-masnda ba*rol oynayan kuma*boyacs Lidyann mem-leketidir. Bu meslek topluluklar veya i*i sendikalar genel-likle birer koruyucu ilahn gcne s"nrd. Bu durum imanlesnaflarn zerinde, ya meslek gurubunun zel putperestibadetleri ve e"lencelerine uyarsn ya da evresiz kalrsn,

i*siz kalrsn diye bir bask olu*turuyordu. !zebel (2:20) ola-rak adlandrlan bir kadn bu konu zerinde *ehirde "retiverirmi*ve imanllarn bu trenlere katlp di"er kutlamalarlakayna*arak ruhlarn kirletmeyece"ini savunurmu*. !lgintirki !zebel ismi bir zamanlar !sraili ahlakszl"a ve putper-estli"e srkleyen Fenikeli bir kralienin de ismidir (1 Kr.16:31; 18:4,13). Kilisenin o"u bu tuza"a d*se de, sadk ka-lan bir avu imanl vard. Rab bu aznl" takdir ediyor veSizde olana smsk sarln (2:25) diyerek te*vikte bulunuyor.Sadk kalan aznl"a dller vaat ediliyor: Ben Babam'dannasl yetki aldmsa, galip gelene, yapt"m i*leri sonuna deksrdrene uluslarn zerinde yetki verece"imGalip gelenesabah yldzn da verece"im. Kula" olan, Ruh'un kiliselerene dedi"ini i*itsin. Yani sadk kalan imanllar geici yetki veitibar arayan sadakatsz imanllarn tersine kalc bir yetki veitibar vaat ediliyorlar. Sadk kalan imanllara Mesihin ikincigeli*inde uluslar stnde yetki verilecek. Ayrca !sann n-van olan Sabah yldz (bkz. Vahiy 22:16) kendilerine debah*edilecek, yani cennette kalc bir itibara sahip olacaklar.

****

F!LADELFYA (Ala*ehir) K!L!SES!

!ncilde bahsi geen blmler: Vahiy 3:7-13. Filadelfya *ehri M 150 senelerinde Bergama krallarn-dan 2. Attalus tarafndan kurulmu*tur. Romallar Attalusukendi karde*i Eumenese kar* k*krtmaya al*salar da, Atta-lus karde*ine sadk kalr ve bylece kendisine Filadelfus lak-ab taklr (yani: Karde*ini seven). Bu *ekilde karde*sevgisi anlamna gelen Filadelfya *ehri ortaya kar. Lidya ve

8


10/21

Frigya illerinin kltr merkezi olmas d*ncesiyle kurulan*ehir, drtyol vazifesi grp ba*langtan beri nemli bir Ya-hudi kolonisi barndrm*tr. Filadelfiyada ki imanllar saycaazlard fakat heveslilerdi. Bu hareketlilik tepkisiz kalmam*veksa bir mddet sonra zellikle *ehirde ya*ayan Yahudiler ta-rafndan zulm grmeye ba*lam*lar. Bir ok engelle kar*kar*ya gelmi*ler. Rab, insan gzyle gsz grnen bu kil-iseye hi kimsenin kapatamayaca" ak bir kap vaat ediyor(3:8), yani mjdeyi yaymak iin saysz ortam ve frsat.Skntl gnlerinde sabr ve zveri sergilediklerinden trtakdir ediliyorlar ve Rab haklarnda hi *ikayette bulun-muyor. Bu kiliseye iki dl vaat ediliyor: Gelecekte gerekle*e-cek olan deneme saatinden muaf olacaklar yani !sann ikincigeli*iyle beraber gelecek olan skntl dnemi tecrbe etmeye-cekler ve Rab onlar kendi tapna"nda veya hizmetinde sarsl-maz bir stun yapacaktr.

****

SART (Salihli) K!L!SES!


Sart *ehri M 1400 senesinde kuruldu. Dnyann eneski *ehirleri arasnda yer alan bu kentin halk *anl gemi*-iyle ok gurur duyard. M 6. yzylda kral Kroesus altndaSart Lidyann ba*kenti oldu. Kroesus Sart aynda altnke*fettikten sonra Sartn zenginli"ini ve *ann duymayan kal-maz. Fakat Sartn *an pek uzun srmez. M 546 senesindeSartn fethedilemezli"iyle n yapan kalesi Persler tarafndanfethedilir. Bir gece kalede ki muhafzlardan biri kaskn ya-maa d*rr ve gizli bir geit kullanrak kaskn alp kaleye

dner. Bunu fark eden Pers askerleri Sart kalesini bir gecedefetheder. Sartllar hazrlksz yakalanm*, ve bylece fethe-dilmi*ler. Sonrasnda Byk !skender dneminde PerslerSart kaybetmi*ve *ehirin Helenistik dnemi ba*lam*. Romadneminde Sart *ehrinin nfusu 100.000e ula*m*. ,ehirtarihinde oldu"u gibi burada ya*ayan imanllar gemi*ba*arlarna gvenip ruhsal olarak uyuya kalm*lard. Artkgndelik hayatta Rabbi aramaz hale gelmi*lerdi. Rab on-lara: Ya*ayan topluluk olarak ad yapm*sn, ama lsn.Uyan! (3:1-2) diye uyarda bulunmaktadr. Sonrasnda ise:Tvbe et! E"er uyanmazsan, bilmedi"in saat sana hrsz gibigelece"im! (3:3) diye bir sitemde bulunmaktadr. Ku*kusuzburada uykudan tr *ehrin ya*ad" tarihsel hezimetleregnderme yaplmaktadr. Fakat kilise cemaatinde sadk

imanllar da bulunmaktadr ve bunlara Ya*am Kitabndan sil-inmeyecek bir ad vaat ediliyor, yani bu dnyann geicigrkemleri yerine sonsuzluk boyunca cennette n yapm*birisim.

****

LAOD!KYA (Denizli) K!L!SES!


Laodikya *ehri Byk !skenderin komutanlarndan Se-leikos tarafndan M 260 senesinde kurulmu*tur. nl birtp okulunun da bulundu"u Laodikyada gzler iin merhem-ler retiliyordu; siyah yn reten zengin bir sanayi de vard.Milyarderler ve bankerler yuvas olan bu *ehir ylesinezengindi ki, MS 60 ylnda *ehri yerle bir edip ykan deprem-den sonra Roma devletinin maddi yardmn bile reddetmi*ti.

9


11/21

!ki tiyatrosu bulunan nadir *ehirlerden biri olan Laodikyadastadyumu, jimnastik salonu ve hamamlar son derece lkst.Anla*lan, maddi zenginliklerden de yararlanan imanllar, bubollu"u Rabbin zel kutsamas olarak yorumlarken, gerekruhsal de"erleri gz ard ediyorlard. Ama bunun ac taraf,kendilerinin ruhsal olarak da zengin olduklarn d*nmeler-iydi. Aslnda dua hayatlarnda ve ruhsal konularda ok gev*e-klerdi. Tanrnn gznde Laodikyadaki imanllar:Zenginim, zenginle*tim, hibir *eye gereksinmem yok diyor-lard ama Tanrnn gznde lks giysileri ve gz merhemleri-

yle me*hur olan *ehrin imanllar zavall, acnacak du-rumda, yoksul, kr ve plaklard. Ne kom*u kent Hi-erapolisteki scak su kaplcalar gibi ate*li ne de Kolosedengelen so"uk da"suyu gibi ferahlatclard. Onlar *ehirlerin-

deki lk maden suyuna benziyordu. Ilk termal suyu naslmideyi bulandrr ve kusturursa, Rabde bylelerini kusa-caktr yani yar*d* edip gksel dllerden men edecektir.!*te bu ba"lamda Rab bu kiliseye seslenmektedir. Btn bun-rala ra"men Rab tvbe frsat da vermektedir. !sa vicdanndinleyen her bir insana bir frsat sunmaktadr. Kendisi

yre"in kapsnda durmu*, kapy almaktadr, kim onayre"ini aarsa kendisiyle bir ili*liye layk grnr. Bu ili*kide

sadk kalanlara !sa byk bir vaat verir: Ben nasl galipgelerek Babam'la birlikte Babam'n tahtna oturdumsa, galipgelene de benimle birlikte tahtma oturma hakkn vere-ce"im. (3:21)

**** KAYNAKA:

* Akurgal, Ekrem. Ancient Civilizations and Ruins of Tur-key. Net Yaynlar. Istanbul, 2011, sf. 69-74, 124-131, 236-237.

* Madrigal, Carlos. Kyamet Gn. Yeni Ya*am Yaynlar.!stanbul, 2000, sf. 47-65.

* Wilson, Mark. Biblical Turkey: A Guide to the Jewish andChristian Sites of Asia Minor. Ege Yaynlar. !stanbul,2010, sf.199-228, 245-253, 279-321.


10


12/21

H!ERAPOL!S (Pamukkale) K!L!SES!

!ncilde bahsi geen blmler: Koloselier 4:12-14.

Hierapolis *ehri M 3. yzylda kurulmu*fakat gnmzharabeleri MS 60 senesinde ya*anan byk deprem sonrasnda

yeniden in*aat edilen *ehrin kalntlardr. Hierapolis antik dn-yann *ifa merkeziydi. Termal sularnn mineral zenginli"ini(Pamukkale) duymayan yoktu. Bugnlerde oldu"u gibi antik dn-

yada da *ehir gelirini turizimden elde ediyordu. Hierapolis de-vasa bir huzurevi gibi i*lerdi. ,ifa arayan ve hayatlarnn sonuna

yakla*an ki*iler Hierapolise ta*nrd. ,ehirde ki Nekropol(Mezar alan) antik a"n bugne kadar ke*fedilmi*en bykmezar alanlarndan bir tanesidir.

Efes kilisesinden gnderilen mjdeci Epafras Hiyerapolilsteki imanl toplulu"unu kurmu*tur (Kol 1:7). Daha sonra 1.yzyln ikinci yarsnda !sann havarisi Filipus buraya yerle*mi*ve burada MS 80 senelerinde *ehit edilmi*tir. 21 Temmuz2011de Italyan profesr Francesco DAndria 1. yzyla dayananFilipusun mezarn 4. yzyl kilise kalnts iinde ke*fetmi*tir.Hierapolis kilisesinin ilk nderlerinden biri Papiastr. Papias

ASYA !L!NDE K!D!-ER K!L!SELER

! 21 Temmuz 2011de Italyan profesr FrancescoDAndria 1. yzyla dayanan Filipusun mezarn 4.yzyl kilise kalnts iinde ke"fetmi"tir.

!Hierapolis ve Laodikya kadar grkemli bir"ehir

olmasa da, Kolose yrenin en byk imanltoplulu!unu barndryordu. Buradaki ev kilisesiEfesten gelen mjdeci Epafras tarafndan kurulmu"(Kol 1:7).

! Troasta Mjdeci Luka ya"amaktayd. Kendisi aslenAntakyal olup Troasta doktorluk yapmaktayd.

11

Asya !linde ki

Di"er Kiliseler


13/21

(MS 60-135) !zmirli Polikarp ile birlike Havari Yuhannann"rencisiydi. Papias, !sann deyi*leri ve benzetmelerini konualan en erken Hristiyan tefsir kitabn yazm*tr. 5 kitaptanolu*an bu seriden sadece 13 nsha gnmze kadarula*abilmi*tir. Papiasn yazlar sayesinde Markos ve Mattablmlerinin derlemesi hakknda nemli bilgilere sahibiz. Hi-

erapolis *ehrine dnyann 4 buca"ndan ziyaretileringelmesinden dolay gerek burada ya*ayan, gerek Kolosede

ya*ayan imanllar bir ok dnyevi felsefeye maruz kalyordu.Bu d*ncelerin o"u kiliseyi etkilemese de baz sahte "re-tmenler !sa Mesih'in, Baba Tanr ile insan arasnda birok ar-acdan sadece biri oldu"u fikrini te*vik etmi*, ayrca melek-lere ynelik ibadeti de ieren d*nceler yaym*. Pavlus by-lece Hierapolis ve Kolosede okunmak zere Koloseliler mek-

tubunu yazm*tr. zete, mektubun konusu Mesihin gk-lerde ve yeryznde ki btn varlklarn zerinde stnl"ve egemenli"idir.

****

KOLOSE (Denizli/Honaz) K!L!SES!

!ncilde bahsi geen blmler: Koloseliere ve Filimona mek-tup.

Hierapolis ve Laodikya kadar grkemli bir *ehir olmasada, Kolose yrenin en byk imanl toplulu"unu barndry-ordu. Buradaki ev kilisesi Efesten gelen mjdeci Epafras ta-rafndan kurulmu*(Kol 1:7). Kolose *ehri siyah yn re-timine odaklanm*kk sanayi bir kentti. Hierapolise veLaodikyaya yaknl"ndan dolay pek ok sahte felsefeye vesapkn gr*lere maruz kalyordu. Pavlusun giysi retiminde

uzman olan bu *ehrin toplulu"una tavsiyesi eski hayatn zevk-lerini ve felsefelerini brakp Mesihi giyinmeleridir (Kol3:12). Kolosede ki ev kilisesi zengin bir i*adam olan Filimonve e*i Afiyann evinde toplanrm*(Fil 1, 2). Filimonun o"luArhippus (Kol 4:17, Fil 2) kilisede nderlik grevini stlenenkarde*mi*. Pavlus Arhippustan birlikte mcadele verdi"imkarde*olarak sz etmektedir. Filimonun evinde hizmet edenOnisimos adnda bir u*ak varm*. Onisimos efendisininparasn alp Romaya kam*. Oradayken gzaltnda olanPavlus ile tan*m*, tvbe edip Rab !saya iman etmi*. Son-rasnda Pavlus onu Filimon mektubuyla Koloseye geri gn-dermi*. Mektupta Pavlus Filimona Onisimosu tekrar evhalkna kabul etmesi iin yalvarr ve Onisimosun borland"her kuru*u gerekirse kendi cebinden kar*layaca"na dair sz

verir. Pavlus mektubunu, Koloseyi ziyaret etme arzusunu dilegetirerek sonlandrr fakat ziyaret edip etmedi"ini bilmiyoruz.Daha sonra ki yzyllarda *iddetli depremlerden dolayKolose kenti terk edilir. Gnmzde Kolose Trkiye'de halakazlmam*olan sit alanlarndan bir tanesidir.

****

TROAS (anakkale/Dalyan) K!L!SES!

!ncilde bahsi geen blmler: Elilerin !*leri 16:8-11,20:5-13; 2.Timoteos 4:13.

Troas, anakkale Dalyanda bulunan antik bir kenttir.Kent Byk !skenderin komutanlarndan Lisimakos tarafn-dan kurulur. MS 188 ylnda Romallar tarafndan fethedildik-ten sonra bu liman kent anakkalenin en nemli ticarimerkezi olur.

12


14/21

Troasta Mjdeci Luka ya*amaktadr. Kendisi aslen An-takyal olup Troasa doktorluk yapmaktadr. Troasta ki ce-maat byk ihtimalle Pavlusun 2. yolculu"u srasnda veyancelerinde Luka tarafndan kurulmu*tur. Bitinya, yani !stan-bulun bulundu"u blgeye gitmek isteyen Pavlus Kutal Ruhtarafndan engellenir ve kendisini Troasta bulur. Troasta Pav-

lus duaya ekilir ve bir grm grr. Bu grmde kendisiniMekedonyaya (Ynanistana) a"ran bir ki*iyi grr (El. !*.16:9) ve bylece Yunanistan yarmadasna geer. Luka bu an-dan itibaren Pavlusu e*lik etmeye ba*lar ve onun katiplerin-den biri olur. Bunu nereden mi biliyoruz? Elilerin !*leri an-latsnda nc tekil *ahs yerine, bu ayetlerden itibarennc o"ul *ahs kullanlr (bkz. El. !*. 16:10-17,20:5-21:18, 27:1-28:16). nc yolculu"unda, Kudse

dn*nde Pavlus tekrar Troastan geer. Troas kilisesi Romadnemi bir apartman binasnn (insula) nc katnda to-planrm*. Pavlus kilisede vaaz verirken Eftihos (ismi *an*lanlamna gelir) denilen gen bir delikanl cam kenarndauyuya kalp, pencereden d*p vefat eder. Pavlus Eftihos iindua ettikten sonra, gen ocuk dirilir ve Pavlus yarm kalanvaazn tamamlar. Troas ile ilgili !ncilde ki son bahis 2. Timo-teos 4:13te geer. Pavlus Romada hapistedir ve kendisine zi-

yarete gelecek olan Timoteosa *yle der: Troas'ta Karp'nyannda brakt"m abay, kitaplar, zellikle yaz derilerini ge-lirken beraberinde getir. Grn*e baklrsa Pavlus Troaskendisi iin bir duaya ekilme ve Kutsal yazlar incelemekiin bir dinlenme yeri olarak semi*.

Troas *ehri MS 4.yy Konstantinopolisin (!stanbul) kurul-masyla nemini yitirmi*ve 6. yzylda aluvyonlar nedeniyleliman kenti terk edilmi*. Troasta kazlar yeni ba*lam*tr.Kalntlar arasnda bir Roma hamam, ar*s, liman, vekk bir tiyatro grlebilir.

****

KAYNAKA:

* Akurgal, Ekrem. Ancient Civilizations and Ruins of Tur-key. Net Yaynlar. Istanbul, 2011, sf. 62, 175-177.

* Strata: Philips Tomb DiscoveredBut Not Where Ex-pected. Biblical Archaeology Review, Ocak/,ubat 2012,sf. 18.

* Wilson, Mark. Biblical Turkey: A Guide to the Jewish andChristian Sites of Asia Minor. Ege Yaynlar. !stanbul, 2010,sf. 194-196, 234-244, 382-384.


13


15/21

Pavlusun yazd" en me*hur mektuplarndan biri Galat-yallara yazlan mektuptur. Bu mektubun kime yazld"gnmzde halen tart*ma konusudur. Tart*mann sebebi Ga-latya isminin siyasi mi yoksa co"rafik anlamda m kullanld"nbilemedi"imizden kaynaklanmaktadr. Siyasi anlamda Listra,

Derbe ve Konya geni*letilmi*Galatya siyasi blgesinde yer al-maktadr fakat co"rafik olarak bu *ehirlerin yer ald" blge Pam-filya olarak bilinir. Btn bunlara kar*n mektubun iinde bahsigeen tutucu Yahudiler ve Musevi geleneklerini brakmak iste-meyen Hristiyanlar aslnda Listra, Derbe ve Konyada kio"unlu Yahudi olan cemaatlerin tanmna bir hayli uymaktadr.Yani Galatyallar adyla kastedilen cemaatlerin Listra, Derbe veKonya olmas tam kesin de"ilse de, olduka olas grnmektedir.

****

L!STRA (Konya/Hatunsaray) K!L!SES!

!ncilde bahsi geen blmler: El. !*. 14:6-23, 16:1-5.

Listra Konyann 35km gneydo"usunda yer almaktadr.M 25 senesinde Listra bir Roma smrgesi oldu. Listrada yak-la*k 3000 ki*i ya*arm*, bunlarn o"u Roma ordusundan emkli-

GNEY GALATYA K!L!SELER!

!Pavlusun Listraya yapt! yolculuklar ile kk birkilise cemaati kurulur.#lk imana gelenler arasndagen Timoteos, annesi Evniki ve anneannesi Loisigrmekteyiz (2.Tim 1:5).

!

Seluk niversitesi Arkeoloji Blm !retim yesiYrd. Do. Dr. Mehmet Tekocakn ifadelerine gre:[Derbede]Olas bir kilise kalnts izine rastladk.Sadece kuzey ve do!u tarafndaki apsisinin bir blmsa!lam olarak gnmze gelmi". Kaz devam ettikeyeni yaplar bulaca!mz inancndayz.

14

Gney Galatya Kiliseleri


16/21

li"e ayrlm*askerlerdi. Pavlus ve Barnaba ilk iki mjdeciseyahtlerinde Listray ziyaret etmi*. Burada sakat bir adammucizevi bir *ekilde iyile*tirdikten sonra Listra halk Pavlus veBarnabann Zeus ve Hermesin beden alm*hallerioldu"una inanm*ve kendilerine kurban sunmak istemi*. Pav-lus ve Barnaba bu kurbanlar reddederek Mesihi mjde-

lemi*ler. Sonrasnda Antakyadan ve Konyadan gelen Yahudi-ler halk k*krtp Pavlusu ta*lamalarna sebep olmu*lar. Onulm*sanarak kentin d*na srklediler. Fakat Pavlus kalkpkente geri dnd. Bir ok yorumcu Pavlusun burada lm-den dirilmi*olabilece"ine ve 2.Kor 12:2de geen "On drt

yl nce alnp nc g"e gtrlm*bir Mesih izleyicisitanyorum. Bu, bedensel olarak m, yoksa beden d*nda moldu, bilmiyorum, Tanr bilir ifadesinde Listrada ki bu lm

tecrbesinden bahsetmi*olabilece"ine inanmaktadr. Lis-traya yaplan bu yolculuklar ile kk bir kilise cemaati kuru-lur. !lk imana gelenler arasnda gen Timoteos, annesi Evnikive anneannesi Loisi grmekteyiz (2.Tim 1:5). TimoteosunBabas Grek de"il, byk ihtimalle emeklili"e ayrlan ve dahasonra Evnikiyle evelenen bir Romal askerdi. Dolaysya Timo-teos snnet edilmemi*ti (El. !*. 16:3). Evlerde toplanan bukk cemaat zaman zaman daha byk bir cemaata sahip

olan Konyada ki karde*leri de ziyaret ederdi (El. !*.14:1).Timoteos gen ya*ta iman etti"inden dolay Kutsal yazlarok iyi "renmi*. Pavlusun ikinci ve nc yolculu"undaona e*lik etmi*. Drdnc yolculu"undan sonra Pavlus Ro-mada ev hapsindeyken Timoteos Pavlusun katipli"ini

yapm*: 1. ve 2. Selaniklilere, 2. Korintlilere, Filipililere,Koloselilere, ve Filimona mektuplar kendisi yazm*tr. Daha

sonra ise, Efeste ki kilisenin nderi olarak atanm*.Gnmzde Listra Trkiyede kazlmam*sit alanlarndanbir tanesidir.

****

DERBE (Karaman/Ekinz) K!L!SES!

!ncilde bahsi geen blmler: Elilerin !*leri 14:6, 20-22;16:1; 20:4.

Helenistik bir kent olarak kurulan Derbe, M 129 se-nesinde Roma hakimiyetine d*t. M 36-25 seneleriarasnda yerel hanedanlklar tarafndan ele geirilen kent,M 25 senesinde tekrar Roma hakimiyetine dner ve yeniolu*turulan Galatya blgesine dahil edilir. 1956da bugn-lerde Konya Arkeoloji mzesinde bir yazt Kerti hy"ndeke*fedilir. Yazt MS 157 senesine ait oldu"u tespit edilir veDerbeden bahseder. Bylece Ekinz yaknlarnda ki Kertihy" antik Derbe olarak tespit edilir. Eli Pavlus ilk mjdeci seyahitnde Derbeden geer. Blgede zulm grd"di"er kentlere nazaran Pavlus buradaki halk tarafndan daha

yakn ilgi ve konukseverlikle kar*lanr. Pavlusu baz seyahat-lerinde e*lik eden ve ayn zamanda toplanan ba"*larKudste ki kiliseye ta*yan Gaiusun memlekti Derbedir

(El. !*. 20:4). Uzun zamandr Kolose ve Listra ile birliktekazlmayan sit alanlarndan bir tanesi olan Derbede 2013 se-nesinde al*malar ba*lam*tr.

Kaz sorumlusu Seluk niversitesi Arkeoloji Blm"retim yesi Yrd. Do. Dr. Mehmet Tekocakn ifadelerinegre: Olas bir kilise kalnts izine rastladk. Sadece kuzey ve

15


17/21

do"u tarafndaki apsisinin bir blm sa"lam olarakgnmze gelmi*. Kaz devam ettike yeni yaplar bula-ca"mz inancndayz. Bu kilise kalnts bile hykte Hristi-

yan bir toplumun ya*ad"n ifade ediyor ()bu hyktegnmzden 8 bin yl ncesine giden buluntular var. al*ma-lar ilk etapta 3 yl srecek. Ondan sonra eldeki verileri de"er-lendirip, yeni projeler hazrlayaca"z. Elbette ki ke*fedilen kilise binas kalnts byk ihtimalleen erken 4. yzyla aittir, neticede kilise binalar AnadoludaKonstantinin ho*gr fermanndan sonra ortaya kmayaba*lam*tr. ncesinde Hristiyanlar evlerde ve ma"ralardagizli toplanrm*. Fakat burada bir kilise binasnn bulunmas1-2. yzyldan itibaren Derbede bir Hristiyan cemaatin bu-lundu"una dair gl bir ipucudur.

****

KONYA K!L!SES!

!ncilde bahsi geen blmler: Elilerin !*leri 13:51-14:6;16:2; 18:23.

Konyada kentsel yerle*im Frig dneminde ba*lam*tr.M 25 senesinde kent yaknlarnda bir Roma smrgesi ol-mu*turulmu*tur ve Grek yerle*kesi (polis) Roma smrgesi-

yle yan yana bym*tr. MS 135 senesinde !mparatorHadrian dneminde bu iki yerle*ke birle*ip tek *ehir halinegelmi*tir. Konya Pavlus tarafndan kez ziyaret edilmi*tir.!ncilde ki anlatya gre:

Yahudiler'in havrasna giren Pavlus'la Barnaba yle et-kili konu*tular ki, hem Yahudiler'den hem de Grekler'den ok

ki*i iman etti. Ama inanmayan Yahudiler, teki uluslardan ol-anlar karde*lere kar* k*krtarak zihinlerini bulandrdlar.Orada uzunca bir sre kalan Pavlus'la Barnaba, Rabhakknda cesaretle konu*uyorlard. Rab de onlara belirtilerve harikalar yapma gc vererek kendi ltfunu aklayanbildiriyi do"ruladYahudilerle teki uluslardan olanlar vebunlarn yneticileri, elileri hrpalayp ta*a tutmak iindzen kurdular. Bunu "renen Pavlus'la Barnabaevre bl-geye kaarak oralarda da Mjde'yi yaydlar. (El.!*. 14:1-6)

Grn*e baklrsa buradaki kilise cemaati skntlar vezulmler iersinde ortaya km*. Bir ok dindar Yahudi ta-rafndan tepki toplam*lar, fakat kilise cemaati byd.Kom*u kent Listrada (Hatunsaray) evlerde toplanan kkcemaat zaman zaman daha byk bir cemaata sahip olanKonyada ki karde*leri de ziyaret etti. !lk yolculu"un son-larna do"ru Pavlus ve Barnaba tekrak Konyadan getiler:Tanrnn Egemenli"i'ne, birok skntdan geerek gir-memiz gerekir diyorlard. !manllar iin her kilisede ihtiyar-lar setiler. Dua ve orula onlar, inandklar Rab'be emanetettiler. (El.!*. 14:22-23) Daha sonra, ikinci ve nc yolcu-lu"unda Pavlus buradaki cemaati ziyaret edip te*vik etmi*vebylece cemaatin sa"lam temellerini peki*tirmi*oldu. Budnemden kalma Roma eserlerini grmek isteyenlerKonyada ki Arkeoloji mzesini ziyaret edebilirler.

****

P!S!DYA SINIRINDAK!ANTAKYA(Isparta/Yalva) K!L!SES!

16


18/21

!ncilde bahsi geen blmler: Elilerin !*leri 13:14-51,14:19, 21-23.

M 261 senesinde Seleikos hanedanl"nn kral An-tiokus tarafndan kurulan bu kent M.. 25 senesinde birRoma smrgesi olmu*. 5. ve 7. lejyonun emeklili"e ayrlan3000 askerini barndran *ehrin nufusu yakla*k 10,000 ci-varndayd. MS 1.yy yaztlarndan bu yerle*imde gladyatr veav oyunlarnn yapld"n anlamaktayz. !ncilden bildi"imizkadarylada burada bir Yahudi nfusuda bulunmaktayd.

Pavlus ilk yolculu"unda bu kentten gemi*tir. Pavlusve Barnabann Kbrs ziyareti srasnda Kbrs Valisi SergiusPaulus iman eder. Sergius Paulusun memleketi Psidyasnrndaki Antakyadr. Burada Sergiusun ailesi byk arazil-

ere sahipti. Bugn Sergius Paulusun ad geen bir yazt Yal-va Mzesinde sergilenmektedir. Bir ok Kutsak Kitap uz-manna gre Sergius iman ettikten sonra ricada bulunup Pav-lus ve Barnabay kendi ailesini ziyaret etmeleri iin istekte bu-lundu"unu d*nmektedir.

MS 46 senesinde Pavlus ve Barnaba bu kente ula*rlar.Pavlus Yahudilerin havrasn ziyaret ederek Elilerin !*leriblmnde kayd geen en uzun vaaz vermi*tir. Pavlus'la

Barnaba havradan karken halk onlar, bir sonraki ,abatGn ayn konular zerinde konu*maya a"rd. Ertesi ,abatGn kent halknn hemen hemen tm Rab'bin szn din-lemek iin toplanm*t. Kalabal" gren Yahudiler byk birkskanlk iinde, kfrlerle Pavlus'un sylediklerine kar*ktlar (El. !*. 13:42-45). Bir ok gayri-Yahudi byleceiman etmi*oldu ve ilk kilise cemaati bylece kuruldu. Ne var

ki YahudilerPavlusla Barnaba'ya kar* bir bask hareketiba*latp onlar blge snrlarnn d*na attlar. (13:50) Dahasonra buradaki Yahudiler Pavlus ve Barnabay Konyaya ka-dar izlemi*ve bu *ehirdekileri k*krtarak onlarn ta*lan-masn sa"lam*lar. Daha sonra Antakyaya dnp burada"rencilerin imann peki*tirip cemaate nder atam*lar vebylece kilise cemaati dzene girmi*oldu (21-23). 4.yzylda*ehirdeki Hristiyanlar iki kilise binas kurmu*. Bu kalntlarnbirinde Diokletian dneminde *ehit edilmi*Neon, Nikon veHeliodorusun resimleri bir demir mhrde ke*fedilmi*tir.Di"er kilise kalntsnda ise mozaikler ve Mezmur 29 ile43den ta*a oyulmu*ayetler bulunmu*tur. Yalvata kiArkeoloji mzesi dnem kalntlarnn sergilendi"i nemli

yerlerden biridir.

****

KAYNAKA:

* etin, Mehmet. Derbe Hy"nde Umutlandran Bu-luntu. Anadolu Ajans. 1 Eyll 2013.

* Wilson, Mark. Biblical Turkey: A Guide to the Jewish andChristian Sites of Asia Minor. Ege Yaynlar. !stanbul, 2010,sf.109-116, 158, 166-170, 173-174.


17


19/21

B!T!NYA BLGES!NDE K!L!SELER(!znik, Kdz. Ere"lisi, !zmit?)

!ncilde bahsi geen blmler: Elilerin !*leri 16:7, 1.Petrus Mek-tubu.

Do"u Marmara/Bat Karadeniz blgesinin Romadneminde ki ismi Bintinyadr. !ncilden ve tarihsel verilerdenanlad"mz kadaryla burada 1.yzyln sonlarna do"ru kilisecemaatleri olu*mu*tur. Nitekim 1.Petrus mektubunun giri*ay-etleri bu blgedeki cemaatlere yazld"n dile getir. Bu cemaat-lerden biri !znikte (Nikea), bir di"eri ise muhtemelen !zmit(Nikomed) veya Kdz. Ere"lisi (Heraclea Pontica) kentinde ortayakm*tr. Peki bu kilise cemaatlerinden geriye bir iz kald m?Evet kalm*tr. Bunlarn en nemlileri: (1) 8.yzyl !znik bcekayazmasnda ke*fedilen 2.yzyl dev*irme ta*nda ki Mezmur136:25 yaztdr, ve (2) !znik Valisi Gen Pliniusun !mparatorTrajanusa !znikte ki Hristiyanlar hakknda gnderdi"i metup-tur (MS 110). Bu mektup ayn zamanda !ncil d*nda erkendnem Hristiyanlarn ibadetiyle ilgili nemli bir kayttr.

D!-ER ANADOLU K!L!SELER!

! 8.yzyl#znik bcek ayazmasnda ke"fedilen2.yzyl dev"irme ta"nda ki Mezmur 136:25 yaztve#znik Valisi Gen Pliniusun#mparator Trajanusa#znikte ki Hristiyanlar hakknda gnderdi!i mektupBitinya blgesindeki Hristiyan cemaatler hakknda en

nemli bilgi kayna!mzdr.!Petrusun karde"i Andreasn Karadeniz blgesinde

kilise kurmu"olmas da olasdr. 1. ve 2. PetrusMektuplarndan anlad!mz kadaryla Petrusunkendisi hem Pontus hem de Kapadokyada olu"turulancemaatleri ziyaret edip vaaz vermi"tir.

18

Di"er Anadolu Kiliseleri


20/21

(1) Bcek Ayazmasnda ke*fedilen ayet *yledir: Btncanllara yiyecek verene, Sevgisi sonsuzdur (Mezmur136:25). Greke ayetin yannda bir de Yahudi *amdan yeralr. Bu ta*n bir zamanlar bir sinagog veya bir kilisede kul-lanld" d*nlmektedir. E"er bir kilisede kullanlm*ise, bu-rada ki Hristiyan cemaatin daha ok !sevi Yahudilerden

olu*tu"unu gsteren bir ipucudur. Nitekim Petrusun kendiler-ine mektup yazm*olmas mantkldr nk Petrus kendi hiz-metini daha ok Yahudilere, Pavlus ise hizmetini daha okGreklere odaklam*tr.

(2) !znik Valisi Pliniusun !maparator Trajanusa yazd"mektupun zeti *yledir: Bir Hristiyan sorguya ekilirkenhi hazr bulunmadm. Bu yzden verilen cezalarn tam mahi-

yetini veya soru*turmaya yol aan sebeplerin detayn bilmiyo-rum. () Ben onlara Hristiyan olup olmadklarn sordum;olumlu cevap verdikleri takdirde bu yzden alabileceklericezay hatrlatrken, bir iki kez daha ayn soruyu tekrarlyo-rum. Ayn cevapta srar ettikleri takdirde cezann kesilmesinibuyuruyorum; nk kabul ettikleri su ne olursa olsun,byle bir inat ve srar byle bir cezay hak eder () Onlar teksularnn *u a*a"dakiler oldu"unu beyan etmektedirler: ,a-fak skmeden haftann belirli bir gnnde dzenli olarak bir

araya gelerek Tanr saydklar Mesihe ilahiler sylyorlar vehrszlktan, zinadan vb. gibi *eylerden uzak duracaklarnaant iiyorlar () Bu, ku*kulanmama sebep oldu ve beni ar-kasndaki gerekleri ara*trmaya itti. Bylece diyakoz unvanta*yan iki kadn kleye i*kence yapmalarn emrettim. Tek bu-labildi"im son derecede sapkn bir tarikat oldu (Mek-tuplar X, 96-97)

Kdz. Ere"lisine Petrusun karde*i Andreann gitti"i veorada bir cemaat kurdu"u d*nlmektedir. Kilise tarihisiEvsebius tarafndan Origenin bir kayd aktarlr. Origeninedindi"i bilgiye gre Andreas !skit blgesi ve Karadenizdemjdeleme yolculuklar gerekle*tirmi*tir. Bugn Kdz. Ere"l-isinde yer alan Cehennem A"z Ma"ralar olarak bilinen

ma"arann ilkinde bir kilise izi mevcuttur. Ma"ara iin-deki stunlar, stun ba*lklar, mozaik d*eme ve kandil yuva-lar, ma"arann 3.yzyl civarlarnda Hristiyanlarca bir gizliibadethane olarak kullanld"n gstermektedir. Bykolaslkla 3.yzyla ait olmasna kar*n, 1. ve 2. yzylda bu-rada bir Hristiyan cemaatin varolmu*olabilece"ine dairgl bir ipucur.

****

PONTUS VE KAPADOKYABLGES!NDE K!K!L!SELER

(Amasya, Sinop, Nev*ehir?)

!ncilde bahsi geen blmler: 1.Petrus Mektubu.

Pontus ve Kapadokya illerinden Greke konu*an Yahudi-ler Pentekost gn Kudste Havarilerin vaazlarna tank ol-mu*lard (El. !*. 2:9). Memleketlerine dndklerinde kilise

cemaatleri kurmu*olmalar olasdr. !ncil Pavlusa e*lik edenPontuslu bir kar kocadan bahseder: Akvila ve Priskila. Ken-dileri Romadan kovulduktan sonra Efes kilisesinin olu*u-munda nemli rol oynarlar. Efeste ki grevleri tamamlanrtamamlanmaz Pontusa dnm*olmalarn ve orada cemaatkurabildiklerini hayal edebiliriz. nceden bahsedildi"i gibi,Petrusun karde*i Andreasn Karadeniz blgesinde kilise kur-

19


21/21

mu*olmas da olasdr. 1. ve 2. Petrus Mektuplarndan an-lad"mz kadaryla Petrusun kendisi hem Pontus hem de Ka-padokyada olu*turulan cemaatleri ziyaret edip vaaz vermi*tir.Mektuplardan anlad"mz kadaryla buradaki imanllar ken-dilerini toplumdan d*lanm*hissediyorlard. Petrusun cevabise aslnda imanlnn bu dnyaya ait olmad"dr, asl vatan

cennette oldu"udur. !manllar kutsal bir soy ve seilmi*birhalk olarak Tanrnn kutsall"na yara*r bir *ekilde ya*ama-lar iin te*vik edilirler. Bu cemaatlerin Amasya, Sinop veNev*ehir civarnda olabilecekleri sanlmaktadr. Petrusunmektuplar d*nda malesef bu yrelerde bir zamanlar varo-lan cemaatler hakknda pek fazla bilgi sahibi de"iliz.

****

KAYNAKA:

* Cehennema"z Ma"aralar - Zonguldak. TC Kltr veTurizim Bakanl" Trkiye Kltr Portal. 2014.http://kurumsal.kultur.gov.tr/turkiye/zonguldak/gezilecekyer/cehennemagzi-magaralari

* Wilson, Mark. Biblical Turkey: A Guide to the Jewish andChristian Sites of Asia Minor. Ege Yaynlar. !stanbul, 2010,sf.141-142, 331-341.


20
http://kurumsal.kultur.gov.tr/turkiye/zonguldak/gezilecekyer/cehennemagzi-magaralarihttp://kurumsal.kultur.gov.tr/turkiye/zonguldak/gezilecekyer/cehennemagzi-magaralarihttp://kurumsal.kultur.gov.tr/turkiye/zonguldak/gezilecekyer/cehennemagzi-magaralarihttp://kurumsal.kultur.gov.tr/turkiye/zonguldak/gezilecekyer/cehennemagzi-magaralarihttp://kurumsal.kultur.gov.tr/turkiye/zonguldak/gezilecekyer/cehennemagzi-magaralarihttp://kurumsal.kultur.gov.tr/turkiye/zonguldak/gezilecekyer/cehennemagzi-magaralarihttp://kurumsal.kultur.gov.tr/turkiye/zonguldak/gezilecekyer/cehennemagzi-magaralari

Anadolu Kiliseleri

Documents

Transcript of Anadolu Kiliseleri