AnadiliArapça OlanlaraTürkçe ÖğretimiArapça Açıklamalı ve UygulamalıHüsey�n POLAT

Dr. Hüseyin Polat

ANADİLİ ARAPÇA OLANLARA TÜRKÇE ÖĞRETİM İ

(ARAPÇA AÇIKLAMALI VE UYGULAMALI)

ISBN 978-605-318-690-8 DOI 10.14527/9786053186908

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2016, Pegem Akademi

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir.

Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

1. Baskı: Aralık 2016, Ankara

Yayın-Proje: Pelin Özdemir

Dizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek Kapak Tasarımı: Pegem Akademi

Baskı: Ay-bay Kırtasiye İnşaat Gıda Pazarlama ve

Ticaret Limited Şirketi Çetinemeç bulvarı 1314.Cadde No:37A-B

Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 33365

İ letiş im

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA

Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60

Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38

Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net

E-ileti: pegem@pegem.net

HÜSEYİN POLAT

Dr. Hüseyin Polat, üniversitedeki lisans eğitimini Arap Dili ve Edebiyatı alanında tamamladı.

Arap Dili ve Edebiyatı ve Türkçenin yabancılara öğretimi konusunda birçok bilimsel çalışma

yaptı. Türkiye’de ve yurt dışındaki üniversitelerde uzun yıllar yabancılara Türkçe, Türklere de

Arapça öğretti. Türkçenin anadili Arapça olanlara öğretimi ve Arap Dili ile ilgili olarak iki

ayrı yüksek lisans yaptı. Türkçenin anadili Rusça olanlara öğretimi, Arapçanın anadili Türkçe

olanlara öğretimi ve tarih konusunda üç ayrı doktora yaptı. “Ruslar İçin Okuma Metinleri”,

“Türk Devleti Konusunda Sultanlara Armağan”, Mangışlak’taki “Türkmen ve Kırgızlar”,

“Yabancılar İçin Arapça Açıklamalı Türkçe Okuma Metinleri” adında kitapları

bulunmaktadır. Bunun dışında yabancı dil öğretimi ve tarih konusunda birçok bilimsel makale

yazdı. Ayrıca üniversitelerde idari görevlerde bulunmuştur. Halen üniversitede öğretim

görevlisi olarak çalışmaktadır.

ÖNSÖZ

Elinizdeki eserin giriş bölümünde de anlatıldığı üzere Türkçenin yabancı dil öğretimi yeni olmayıp yüzyıllar boyunca devam etmiştir. Türkçe yabancı dil olarak ilk defa anadili Arapça olanlara öğretilmiştir. En azından elimizdeki en eski yazılı kaynak bu yöndedir. Ancak söz konusu en eski kaynaktan sonra Türkçenin anadili Arapça olanlara öğretimi konusu çok önem arz etmemiştir. Bu ihmalin birçok nedeni bulunmaktır. Özellikle son elli yılda Türkçe Avrupa dillerinden konuşanlara öğretilmeye çalışmıştır. Bu nedenle Türkçenin yabancı dil olarak öğretimi konusundaki eserlerin büyük bir çoğunluğu başta İnglizce olmak üzere Avrupa dillerini konuşanlara yönelik olmuştur. Anadili Arapça olanlar için hazırlanmış olan eserlerin sayısı oldukça az olup söz konusu eserler de genellikle Araplar tarafından kaleme alınmıştır.

Elinizdeki bu eser Arap filolojisi mezunu olmasının yanı sıra Türkçenin öğretimi konusunda doktora derecesinde çalışmalar yapmış, uzun süre Türkçeyi anadili Arapça olanlara öğreterek uygulama alanında yetkinlik kazanmış bir yazar tarafından kaleme alınmıştır. Eser, tam anlamıyla bir ders kitabı olmayıp ders kitabının üstünde kuşatıcı bir hüviyete sahiptir. Türkçeyi öğrenmek iseteyen anadili Arapça olan bireylerin yararlanabilecekleri bir kitap olmasının yanı sıra Türkçeyi anadili Arapça olanlara öğreten öğretmenlere de yol gösterici çok önemli bir rehber niteliğindedir.

Eserde, Türkler ve Arapların tarihi birlektiliğinin ele alınmasından sonra Türkçe ve Arapça dilbilgisi sesbilgisi, cümle bilgisi ve şekil bilgisi bakımından incelenmiştir. Bu sayede anadili Arapça olan bireylerin Türkçeyi öğrenirken karşılaşabilecekleri zorluklar uygulamalı olarak gösterilmiştir. Orataya çıkabilecek sorunların giderilmesine yönelik olarak ise uygulamalara yer verilmiştir. Eserin hacmi dolayısıyla özellikle yazılı ve sözlü anlatım uygulamaları sırasında eserin başında birkaç örnek göstermekle yetinilmiştir.

Eserin verimli bir şekilde kullanılabilmesi için uygulama bölümlerindeki alıştırmaların çoğaltılması uygun olacaktır. Söz konusu alıştırmalara yönelik olarak da tarafımızdan hazırlanmış olan diğer çalışmaların takip edilmesi önerilebilir.

Eserin hazırlanması sırasında yer ve zaman tasarrufu amacıyla bazı kısaltmalara gidilmiştir. Bu kısaltmalardan bazıları şunlardır:

I: ı, i, u, ü A: a, e D: d, t TÖMER: Türkçe Öğretim Merkezi Bu kitabın hazırlanışı sırasında kendileriyle yeterince ilgilenmeyip zamanlarını

çaldığım çocuklarım Ayşe, Alican ve Damla’dan özür dileyerek bu kitabı kendilerine ithaf ediyorum.

2016

Dr. Hüseyin Polat

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ........................................................................................................... iv TÜRKÇENİN TARİHÇESİ (التركية اللغة ختاري ) A.Türk Dilinin Tarihî Gelişimi (Eski ve Orta Türkçe Dönemi ......– XV.) ..... 1 2 ......................... (١٣ العصر حتى البدياية من تاريخيا التركية اللغة تطور)B. Türk Dilinin Tarihî Gelişimi (Yeni Türkçe Dönemi XV.-XX.) ................. 7 ARAPÇANIN TARİHÇESİ ( العربية اللغة تاريخ) ................................... 12 TÜRKLERLE ARAPLAR ARASINDAKİ İLİŞKİLER VE ARAPÇANIN TÜRKÇE ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ 14 . ( التركية اللغة على العربية اللغة وتأثير والعرب الأتراك بين العلاقة)HARF (والعربية التركية اللغة في الهجائية الحروف ) ............................... 18 Harflerle İlgili Uygulamalar .......................................................................... 21 SES YAPILARI (والعربية التركية لللغة الصوتية نيةالب ) .................. 22 Ses Yapılarıyla İlgili Uygulamalar ................................................................ 35 KELİME (والعربية التركية اللغة في الكلمة) ............................................ 36 Kelimelerle İlgili Uygulamalar ...................................................................... 37 KELİME AVI ................................................................................................ 37 İSİM (والعربية التركية اللغة في الاسم) .................................................... 38 İsimlerle İlgili Uygulamalar .......................................................................... 38 CİNSİYET (والعربية اللغةالتركية في لجنسةا) ........................................ 39 Cinsiyetle İlgili Uygulamalar ........................................................................ 40 İSİMLERDE ÇOĞUL (والعربية التركية اللغة في الجمع) ........................ 41 İsimlerdeki Çoğullarla İlgili Uygulamalar .................................................... 44 SIFATLAR (والعربية التركية اللغة في الصفة) ...................................... 45 Sıfatlarla İlgili Uygulamalar .......................................................................... 49 BELİRTME ÖĞESİ (والعربية التركية اللغة في التعريف حرف) ............ 50 AD DURUM EKLERİ (الجر حروف) ............................................................. 50 1. Adın Yalın Durumu (التجريد حالة – نكرة اسم) ........................................ 52 2. Belirtme Durumu (المفعولية حالة – به المفعول) ..................................... 52 3. Yönelme Durumu (إليه المفعول – “على،حتى عن، ل، ، إلى، ”الجر حروف )54 4. Bulunma Durumu (،الجر حروف”فيه المفعول – “ب على، في ) ................ 56 5. Çıkma Durumu (،الجر حروف”منه المفعول – “من عن) ................................. 56 6. Tamlayan Durumu (الإضافة حالة – الإضافة) ........................................... 57 7. Eşitlik Durumu (التمييز) ......................................................................... 62 8. Araç Durumu ( معه المفعول – “ب مع،” الجر حروف) .................................. 63 9. İyelik Ekleri (الملكية لواحق) ..................................................................... 65

Ad Durum Ekleriyle İlgili Uygulamalar ........................................................ 68 1. Dilbilgisi Uygulamaları ............................................................................. 68 2. Okuma-Anlama Uygulamaları .................................................................. 72 3. Dinleme-Anlama Uygulamaları ................................................................ 74 4. Yazılı ve Sözlü Anlatım Uygulamaları ..................................................... 75 FİİL VE FİİLLERDE ZAMANLAR (الفعلية والأزمنة الفعل) ................... 79 A. BASİT ZAMANLAR (البسيطة الأفعال صيغ) ..................................... 83 1. Şimdiki Zaman (الحالي الزمن صيغة) ........................................................ 83 Şimdiki Zamanla İlgili Uygulamalar ............................................................. 90 1. Dilbilgisi Uygulamaları ............................................................................. 90 2. Okuma-Anlama Uygulamaları .................................................................. 91 3. Dinleme-Anlama Uygulamaları ................................................................ 94 4. Yazılı ve Sözlü Anlatım Uygulamaları ..................................................... 96 2. Belirli Geçmiş Zaman (الشهودي الماضي الزمن صيغة) ............................. 97 Belirli Geçmiş Zamanla İlgili Uygulamalar ................................................ 103 1. Dilbilgisi Uygulamaları ........................................................................... 103 2. Okuma-Anlama Uygulamaları ................................................................ 105 3. Dinleme-Anlama Uygulamaları .............................................................. 107 4. Yazılı ve Sözlü Anlatım Uygulamaları ................................................... 109 3. Gelecek Zaman (المستقبل زمن صيغة) ................................................. 110 Gelecek Zamanla İlgili Uygulamalar .......................................................... 116 1. Dilbilgisi Uygulamaları ........................................................................... 116 2. Okuma-Anlama Uygulamaları ................................................................ 117 TRAFİK ....................................................................................................... 117 3. Dinleme-Anlama Uygulamaları .............................................................. 119 4. Yazılı ve Sözlü Anlatım Uygulamaları ................................................... 120 4. Belirsiz Geçmiş Zaman (النقلي الماضي الزمن ةصيغ) .......................... 121 Belirsiz Geçmiş Zamanla İlgili Uygulamalar .............................................. 127 1. Dilbilgisi Uygulamaları ........................................................................... 127 2. Okuma-Anlama Uygulamaları ................................................................ 129 3. Dinleme-Anlama Uygulamaları .............................................................. 131 4. Yazılı ve Sözlü Anlatım Uygulamaları ................................................... 132 5. Geniş Zaman (المضارع الزمن صيغة) ..................................................... 133 Geniş Zamanla İlgili Uygulamalar .............................................................. 141 1. Dilbilgisi Uygulamaları ........................................................................... 141 2. Okuma-Anlama Uygulamaları ................................................................ 143 3. Dinleme-Anlama Uygulamaları .............................................................. 145

4. Yazılı ve Sözlü Anlatım Uygulamaları ................................................... 146 6. Emir Kipi (الأمر فعل صيغة) ................................................................... 147 Emir Kipiyle İlgili Uygulamalar ................................................................. 151 1. Dilbilgisi Uygulamaları ........................................................................... 151 2. Okuma-Anlama Uygulamaları ................................................................ 152 3. Dinleme-Anlama Uygulamaları .............................................................. 154 4. Yazılı ve Sözlü Anlatım Uygulamaları ................................................... 155 7. İstek Kipi (الالتزامية الصيغة) ............................................................... 156 İstek Kipiyle İlgili Uygulamalar .................................................................. 160 1. Dilbilgisi Uygulamaları ........................................................................... 160 2. Okuma-Anlama Uygulamaları ................................................................ 162 3. Dinleme-Anlama Uygulamaları .............................................................. 164 4. Yazılı ve Sözlü Anlatım Uygulamaları ................................................... 165 8. Dilek Kipi (الالتزامي الفعل صيغة) ....................................................... 166 Dilek Kipiyle İlgili Uygulamalar ................................................................. 170 1. Dilbilgisi Uygulamaları ........................................................................... 170 2. Okuma-Anlama Uygulamaları ................................................................ 171 3. Dinleme-Anlama Uygulamaları .............................................................. 173 4. Yazılı ve Sözlü Anlatım Uygulamaları ................................................... 174 9. Şart Kipleri (الشرط صيغ) ...................................................................... 175 Şart Kipiyle İlgili Uygulamalar ................................................................... 190 1. Dilbilgisi Uygulamaları ........................................................................... 190 2. Okuma-Anlama Uygulamaları ................................................................ 191 3. Dinleme-Anlama Uygulamaları .............................................................. 193 4. Yazılı ve Sözlü Anlatım Uygulamaları ................................................... 194 10. Gereklilik Kipi (Şimdiki ve Gelecek Zaman İçin) 195 ................................................. (والمستقبل الحالي لزمن الوجوبي الفعل)Gereklilik Kipiyle İlgili Uygulamalar ......................................................... 199 1. Dilbilgisi Uygulamaları ........................................................................... 199 2. Okuma-Anlama Uygulamaları ................................................................ 200 3. Dinleme-Anlama Uygulamaları .............................................................. 202 4. Yazılı ve Sözlü Anlatım Uygulamaları ................................................... 203 11. Yeterlilik Fiili (Şimdiki ve Gelecek Zaman İçin) 204 .................................................. (والمستقبل الحالي لزمن الاقتداري فعل)Yeterlilik Kipiyle İlgili Uygulamalar .......................................................... 209 1. Dilbilgisi Uygulamaları ........................................................................... 209 2. Okuma-Anlama Uygulamaları ................................................................ 210 3. Dinleme-Anlama Uygulamaları .............................................................. 212

4. Yazılı ve Sözlü Anlatım Uygulamaları ................................................... 213 12. –imek (olmak) Fiili 214 .... (الخبرية الضمائر الاسمية، الجملة صار، أصبح، كان، فعل-الكينونة فعل)-İmek Fiiliyle İlgili Uygulamalar ................................................................ 224 1. Dilbilgisi Uygulamaları ........................................................................... 224 2. Okuma-Anlama Uygulamaları ................................................................ 225 3. Dinleme-Anlama Uygulamaları .............................................................. 228 4. Yazılı ve Sözlü Anlatım Uygulamaları ................................................... 229 B. BİRLEŞİK ZAMANLAR (المركبة الأفعال صيغ) ................................ 230 A. Hikâye Birleşik Zamanlar (الحكاية صيغة) ............................................ 230 1. Şimdiki Zamanın Hikâyesi (الحالي الزمن حكاية صيغة) ......................... 230 2. Geniş Zamanın Hikâyesi (المضارع الزمن حكاية صيغة) ......................... 236 3. Gelecek Zamanın Hikâyesi (المستقبل الزمن حكاية صيغة) .................. 243 4. Belirsiz Geçmiş Zamanın Hikâyesi (النقلي الماضي حكاية صيغة) ....... 248 5. Dilek Kipinin Hikâyesi (الالتزامي لفعل الحكاية صيغة) ...................... 252 6. Şart Kipinin Hikâyesi (الشرط لفعل الحكاية صيغة) ............................. 256 7. Gereklilik Kipinin Hikâyesi (الوجوبي للفعل الحكاية صيغة) .............. 257 8. Yeterlilik Fiilinin Hikâyesi (الاقتداري لفعل الحكاية صيغة) ................ 260 Hikâye Zamanlarla İlgili Uygulamalar ........................................................ 270 1. Dilbilgisi Uygulamaları ........................................................................... 270 2. Okuma-Anlama Uygulamaları ................................................................ 273 3. Dinleme-Anlama Uygulamaları .............................................................. 275 4. Yazılı ve Sözlü Anlatım Uygulamaları ................................................... 276 9. Rivâyet Birleşik Zamanlar (المركية للأفعال الرواية صيغة) ................. 277 10. Şimdiki Zamanın Rivâyeti (الحالي الزمن رواية صيغة) ......................... 277 11. Geniş Zamanın Rivâyeti (المضارع الزمن رواية صيغة) ......................... 282 12. Gelecek Zamanın Rivâyeti (المستقبل الزمن رواية صيغة) ................. 288 13. Belirsiz Geçmiş Zamanın Rivâyeti (النقلي الماضي رواية صيغة) ....... 293 14. Dilek Kipinin Rivâyeti (الالتزامي للفعل الرواية صيغة) .................... 297 15. Şart Kipinin Rivâyeti (الشرط فعل رواية صيغة) .................................. 300 16. Gereklilik Kipinin Rivâyeti (الوجوبي الفعل رواية صيغة) .................. 303 17. Yeterlilik Fiilinin Rivâyeti (الاقتداري لفعل الرواية صيغة) ................ 308 Rivâyet Zamanlarla İlgili Uygulamalar ....................................................... 316 1. Dilbilgisi Uygulamaları ........................................................................... 316 2. Okuma-Anlama Uygulamaları ................................................................ 320 3. Dinleme-Anlama Uygulamaları .............................................................. 323 4. Yazılı ve Sözlü Anlatım Uygulamaları ................................................... 325

TEZLİK FİİLLERİ (الإسراع التعجيلية، المقاربة، أفعال) ........................ 326 SÜRERLİLİK FİİLLERİ (الاستمرارية أفعال) ........................................... 326 YARDIMCI FİİLLERİ (المساعدة الأفعال) .................................................. 326 ZAMÎRLER (الضمائر) ............................................................................... 327 Tezlik, Sürerlilik, Yardımcı Fiiller ve Zamirlerle İlgili Uygulamalar ......... 329 1. Dilbilgisi Uygulamaları ........................................................................... 329 2. Okuma-Anlama Uygulamaları ................................................................ 330 3. Dinleme-Anlama Uygulamaları .............................................................. 334 4. Yazılı ve Sözlü Anlatım Uygulamaları ................................................... 335 YAPIM KONUSU (والصرف الفعلية الصيغة) ........................................ 336 1. Fiilden Fiil Yapma ................................................................................... 336 2. Fiilden İsim Yapma ................................................................................. 337 3. İsimden İsim Yapma ................................................................................ 338 4. İsimden Fiil Yapma ................................................................................. 339 Yapım Konusuyla İlgili Uygulamalar ......................................................... 341 1. Dilbilgisi Uygulamaları ........................................................................... 341 2. Okuma-Anlama Uygulamaları ................................................................ 347 3. Dinleme-Anlama Uygulamaları .............................................................. 349 4. Yazılı ve Sözlü Anlatım Uygulamaları ................................................... 350 FİİLLERDE ÇATI (الأفعال وأنواع الفعلية الصيغة) ................................ 351 1. Edilgen Çatı (المجهول فعل) ...................................................................... 351 2. Ettirgen Çatı (الأفعال تعدية) .................................................................. 352 3. İşteş Çatı (المشاركة مصدر) ....................................................................... 352 4. Dönüşlü Çatı (المطاوعة مصدر) .................................................................. 353 Fiillerdeki Çatılarla İlgili Uygulamalar ....................................................... 354 1. Dilbilgisi Uygulamaları ........................................................................... 354 2. Okuma-Anlama Uygulamaları ................................................................ 358 3. Dinleme-Anlama Uygulamaları .............................................................. 360 4. Yazılı ve Sözlü Anlatım Uygulamaları ................................................... 361 SÖZ DİZİMİ (SENTAKS) AÇISINDAN (النحو) ...................................... 362 Sözdizimiyle İlgili Uygulamalar ................................................................. 383 1. Dilbilgisi Uygulamaları ........................................................................... 383 2. Okuma-Anlama Uygulamaları ................................................................ 393 3. Dinleme-Anlama Uygulamaları .............................................................. 395 4. Yazılı ve Sözlü Anlatım Uygulamaları ................................................... 396 ANLAM BİLGİSİ BAKIMINDAN (المعاني علم) ...................................... 397

ARAPÇA VE TÜRKÇE DİLBİLGİSİNDEKİ ORTAK YÖNLER (المشتركة القواعد) ..................................................................... 397 ARAPÇANIN TÜRKÇE DİLBİLGİSİNDEN FARKLI OLAN YÖNLER 398 ....................................................................................... (المختلفة القواعد)1. Mazi Fiilin Kullanıldığı Yerler ................................................................ 398 2. Muzâri Fiilin Kullanıldığı Yerler ............................................................ 402 3. Emir Fiili ................................................................................................. 405 4. Mastarların Kullanımı ............................................................................. 405 الشروع، أفعال ، أضحى أمسى، يعد، لم عاد، أصبح، حال، راح، ظل، صار، أصبح، .5 Fiilleri (Nâsıh Fiiller, Harfler) ............................................. 406 المقاربة أفعال6. Mubteda ve Haber ................................................................................... 407 7. İsim Fiiller ............................................................................................... 409 8. İsmu Fâil .................................................................................................. 411 9. İsmu Mefûl .............................................................................................. 412 10. İsmu Tafdil ............................................................................................ 413 11. Mubâlağâ İsimleri .................................................................................. 413 12. Zaman ve Yer İsimleri ........................................................................... 413 13. Âlet İsimleri ........................................................................................... 413 14. Hâl Cümlesi ........................................................................................... 413 15. Sıfatu Muşebbehe (Niteleme Sıfatları, Sıfat Tamlaması) ...................... 414 16. Özellikli Harfler ..................................................................................... 414

16.1. Cer Harfleri .................................................................................... 415 16.2. Yemin (Kasem) Harfleri ................................................................ 417 16.3. İstisna Harfleri ................................................................................ 418 16.4. Nidâ (Çağırma) Harfleri ................................................................. 418 16.5. Fiili Andıran Harfler ...................................................................... 419 16.6. Şaşırma ve Sürpriz İfade Eden Harfler .......................................... 419 16.7. Ayrıntı (Tafsîl) Harfleri .................................................................. 419 16.8. Uyarma (Tenbîh) Harfleri .............................................................. 419 16.9. Fiillerin Başına Getirilen Harfler ................................................... 419

16.9.1. Muzâri Fiili Nasb Eden Harfler .............................................. 419 16.9.2. Muzâri Fiili Cezm Eden Harfler ............................................. 419 16.9.3. Muzâri Fiili Gelecek Zamana Çeviren Harfler ....................... 420 16.9.4. Şart Harfleri ............................................................................ 420 16.9.5 İhtimal Bildiren Harf ............................................................... 420 16.9.6. Sakındırma Harfleri ................................................................ 420 16.9.7. Bağlaç Harfleri ........................................................................ 420 16.9.8. Soru Harfleri ........................................................................... 420

16.9.9. Açıklama Harfleri ................................................................... 420 16.9.10. İstiftâh (Cümleye Başlama) Harfleri ..................................... 421 16.9.11. Olumsuzluk Harfleri ............................................................. 421 16.9.12. Cevap Harfleri ....................................................................... 421

17. Başlama Bildiren Fiiller ........................................................................ 421 18. Umut Fiilleri .......................................................................................... 421 19. Bedel ...................................................................................................... 422 20. Mebnî (Son Harfinin Okunuşu Değişmez) Durumlar ........................... 422 21. Nâibu’l-Fâil (Sözde Özne) .................................................................... 422 22. Tahzîr (Sakındırma) ............................................................................... 423 23. İğrâ (Teşvik) .......................................................................................... 423 24. İhtisâs (Açıklama Cümlesi) ................................................................... 423 25. Gayr-u Munsarıf (Çekime Uğramayanlar) ............................................ 423 26. İsim Fiiller ............................................................................................. 424 27. Sayılar .................................................................................................... 424 28. Saatler .................................................................................................... 436 29. Mefûller ................................................................................................. 438 30. Belirlilik Konusu ................................................................................... 441 SONUÇ (النتيجة) ...................................................................................... 443 KAYNAKÇA (العلمية المصادر) ................................................................. 444 DİNLEME-ANLAMA METİNLERİ (المسموع لفهم النصوص) ................ 452

Araplara Türkçe Öğretimi

1

TÜRKÇENİN TARİHÇESİ ( آ ر ا ا )

Dünyadaki milletlerin ilk ortaya çıktıkları yerlerdeki belirsizlik gibi dillerin doğuş yerleri konusunda da kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Türklerin tarih sahnesinde yerlerini aldıkları konum ve zaman kesin olarak bilinmediği için Türkçenin ilk kullanıldığı yer ve zaman konusu da belirsizliğini korumaktadır. Bu konuda yapılan tüm yorumlar tahminden ibarettir.

Türkçenin en eski kaynaklarından bahsederken burada kastedilen en eski yazılı kaynaklar olup en eski sözlü kaynakları tespit etmek mümkün olmamıştır. Türkçenin bilinen ve en eski olduğu kabul edilen yazılı kaynakları Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongin, Küli Çor gibi Göktürk anıtlarıdır. Bu anıtlardaki yazılar 1893 yılında Danimarkalı Vilhem Thomsen tarafından çözülmüştür. Göktürk alfabesi ya da Runik yazı sistemi ile taşlara yontularak oluşturulan bu kitabeler dışında elimize geçen daha eski yazılı bir belge bulunmamaktadır. Bu nedenle Göktürk alfabesinin Türkler tarafından ilk defa ne zaman kullanıldığını tahmin etmek de zorlaşmaktadır. Ancak bu alfabenin 744 yılında Göktürk Devleti’nin yıkılmasına kadar kullanıldığı bilinmektedir. Bütün bu bilgiler ışığında Türkçenin Göktürkler zamanından beri kullanıldığı tahmin edilmektedir. Bu bağlamda Türkçenin Runik alfabesinin yanı sıra İran alfabelerinden olan Sogd ve Türk boylarından olan Uygur alfaseninin yanı sıra Mani alfabe sisteminde yazıldığı ortaya çıkmaktadır. Burada dikkat edilmesi gereken husus Türklerin söz konusu alfabe sistemlerini kullanırken bu alfabe sistemlerini Türkçeye uyarladıklarının göz ardı edilmemesidir.

Diğer yandan tarihte Çin’den Avrupa’nın ortalarına kadar uzanan bir geçmişe sahip olan Türkler, içinde bulundukları ya da komşu oldukları milletlerin ve ülkelerin kültürlerinden etkilendikleri için Türkçe; Hint, Ermeni, Kiril, Latin, Grek, Arap, İbrani gibi yeryüzündeki temel dillerin alfabeleriyle de yazılıp okunmuştur (Gülensoy, 1995:122-141; Konanov, 1956:16-17).

Dünyadaki diller dilciler tarafından yapıları ve kökenleri bakımından bazı sınıflamalara tabi tutulmuştur. Bu sınıflamada Türkçe, kaynağı bakımından Ural-Altay dil ailesinin Altay kolundadır. Yapısı bakımından ise sondan eklemeli bir dildir.

Altay dil grubu da kendi arasında çeşitli dallara ayrılmaktadır. En eski Altay dilinde Moğolca ve Türk dilleri ortak kullanılmaktaydı. Moğolca ise daha sonra ayrılarak başlı başına bir grup oluşturmuştur. Bu nedenle günümüz Türkçesinde ve Türk lehçelerindeki bazı harfler Moğolca ve Çuvaşçada değişiklik göstererek mutasyona uğramıştır. Türk dilcileri bu durumu Rotasizm ve Lambdaizm olarak açıklarlar. Rotasizm, Türkçedeki “z” sesinin Çuvaşça ve Moğolcada “r” sesine dönüşmesini, Lambdaizm ise Türkçedeki “ş” sesinin Çuvaşça ve Moğolcada “l” sesine dönüştüğünü gösterir

Araplara Türkçe Öğretimi 2

Altay dillerindeki diğer benzerlikler de şöyledir:

1. Ses özellikleri bakımından Altay dillerinin tamamında ünlü uyumu söz konusudur.

2. Kelime çift ünsüzle başlamaz.

3. Bu dillerin hepsi de sondan eklemeli olup önek bulunmamaktadır.

4. Kelimelerde cinsiyet yoktur.

5. İsimler yalın hâldeyken eksizdirler.

6. Bazı özel durumlar dışında sayı sıfatlarından sonra gelen isimler tekil hâlinde olup ayrıca çoğul eki almaz.

7. Cümle yapısı açısından bakıldığında şiir ve edebî zorunluluk dışında genelde özne fiilden önce gelir.

8. Tamlayan tamlanandan önce gelir.

9. Yeni kelime türetmeleri sabit bir kök kelime üzerine getirilen soneklerle yapılır.

10. Kelimelerin başında ñ (ng), l, r ünsüzleri yoktur.

11. Bu grupta yer alan Türkçe dışındaki dillerde rotisizm (r’leşme) görülmektedir. Türkçedeki “z” sesi Moğolcada, Tunguzcada ve Çuvaşçada “r” sesine dönüşmektedir.

12. Bu grupta bulanan Türkçe dışındaki dillerde lambdaizm (l’leşme) görülmektedir. Türkçedeki “ş” ünsüzü Moğolcada ve Çuvaşçada “l” ünsüzüne dönüşür (Caferoğlu, 2001:20-50).

A.Türk Dilinin Tarihî Gelişimi (Eski ve Orta Türkçe Dönemi ......– XV.)

ر ا آ ر ا ا )٣ ا ا(

Günümüzde Türkçe veya Türk Dili olarak ifade edilen Türkçe, eskiden Türk-Tatar Dilleri şeklinde anılmaktaydı. Türklerin atalarının Hunlar olduğu kabul edilirse Türkçenin tarih içinde çok geniş bir coğrafyada konuşulmuş olacağı şüphesizdir. Yine bu noktadan hareketle Türkçenin Ana Hun Dilinden veya diğer bir ifadeyle Ana Altaycadan türemiş olduğu düşünülebilir. Ana Altaycadan kopmanın Milâttan sonra II. yüzyılda olabileceği de dilciler tarafından ifade edilmektedir. Bu görüşe göre Ana Altayca coğrafik konum itibariyle çeşitli bölgelere ayrılmıştır. Batı Ana Altayca zamanla bugünkü Çuvaşçayı, Kuzey Ana Altayca bugünkü Yakutçayı, Doğu Ana Altayca ise Türk ve Tatar dillerini oluşturarak onlara kaynaklık etmiştir.

Türkçeyle ilgili ilk yazılı metinlere Küli Çor (MS 712), Bilge Tonyukuk (MS 726) ve Bilge Kağan (MS 735) anıtlarında rastlanmaktadır. Bu anıtların tamamı da Türkçenin ilk evresi olan Göktürkçeye aittir. Anıtlardaki toplam kelime sayısı altı bin civarındadır.

Araplara Türkçe Öğretimi

3

Türkçenin eski dönemlere ait olan yapısı ve gelişim sürecini özellikle eski Çin yıllıklarından çok kısıtlı ölçüde de olsa takip etmek mümkündür.

Özellikle XVIII. yüzyıldan itibaren süregelen ve günümüzde daha fazla ivme kazanan arkeolojik kazılar da eski Türk kültürü ve Türkçe hakkında ipuçları vermektedir. Bu arkeolojik kazılardan anlaşıldığına göre eski Türkçe, Runik yazısıyla yazılmaktaydı. En son bilgiler ışığı altında Türkçenin yazılı tarih yaşının 2500-3000 yıl olduğu tahmin edilmektedir. Ancak bu konudaki çeşitli tartışmalar hâlâ sürmektedir. Türkçenin yaşının 9000 olduğunu savunan dilciler de bulunmaktadır.

Türkçenin tarihî sınıflaması konusunda çeşitli görüşler bulunmaktadır. Çünkü Türk dilinin tarihî konusunda çeşitli rivâyetler bulunmaktadır. Türkçe MS II. yüzyıla gelinceye kadar birçok değişikliğe uğramış ve bu yüzyılda kesin şeklini almaya başlamıştır. Caferoğlu, Türkçenin dönemlerini Altay, En Eski Türkçe, İlk Türkçe, Eski Türkçe, Orta Türkçe, Yeni Türkçe, Modern Türkçe olmak üzere yedi ana başlık altında ele almıştır (2001:51-52). Eski Türkçe dönemine gelinceye kadar yeterli kaynak bulunmamaktadır. Ancak yaygın görüşe göre Türkçe üç ana döneme ayrılmaktadır:

1. Türkçenin İlk Dönemi: Bu dönem Türkçenin karanlık dönemlerinden XIII. yüzyılın başlarına kadar olan süreyi içermektedir. Kimi dilciler bu dönemi de kendi arasında üçe ayırmaktadırlar.

a. Ana Altayca: Kök dilin hüküm sürdüğü dönemdir. Adından da anlaşılacağı üzere günümüzde Rusya Federasyonu’nun içinde yer alan ve Sibirya’nın güneyinde bulunan Altay Dağları’nda yaşayan halk arasında konuşulan bir dildi. Bu dil ana (kök) dil olarak uzun bir süre konuşulduktan sonra zamanla değişik kollara ayrıldı. Bazı görüşlere göre Japonca, Korece, Moğolca, Çuvaşça, Ana Türkçe bu Ana Altay dilinden türemiştir. Bu grup teorik bir gruptur. Ana Altay dillerinden türeyen dillerin bazı ortak yanları şunlardır:

- Hepsinde de ünlü uyumu bulunmaktadır.

- Hiçbir şekilde cinsiyet bulunmamaktadır.

- İngilizce ve Arapçada olduğu gibi isimlerin başında artikel (belirtme eki) bulunmamaktadır.

- Fiil ve isim çekimleri soneklerle yapılmaktadır.

- İsim çekimlerinde iyelik ekleri bulunmaktadır.

- Sıfatlar isimlerden önce gelmektedir.

- Yardımcı fiil olarak “olmak, imek” kullanılır. Oysa Hint-Avrupa dillerinde ise buna karşılık olarak “sahip olmak” yardımcı fiili bulunmaktadır.

- Soru için ayrı bir ek bulunmaktadır.

- İsim çekimlerinde yalın hâlde ek bulunmamaktadır.