Wordt klein elektrische vervoer een succes? Jan Schoormans TUDelft/IO.
Amsterdam, 16 juni 2004 1 Toekomstdenken voor Duurzame Ontwikkeling in Onderwijs TUDelft:...
-
Upload
simona-willems -
Category
Documents
-
view
213 -
download
1
Transcript of Amsterdam, 16 juni 2004 1 Toekomstdenken voor Duurzame Ontwikkeling in Onderwijs TUDelft:...
Amsterdam, 16 juni 2004
1
Toekomstdenken voor Duurzame Ontwikkeling in Onderwijs
TUDelft:voorbeelden, methoden en ervaringen
Faculty of Technology, Policy and Management
Jaco Quist & Crelis Rammelt
Technology Assessment Groep, faculteit Technologie, Bestuur, Management
Technische Universiteit Delft
DHO-Studiedag werkgroep Past, Present Futures
Amsterdam, 16 juni 2004 2
Opzet presentatie
• Inleiding toekomstdenken voor DO aan TUDelft• Uitwerking toekomstdenken voor DO aan hand
van opzet en uitvoering backcasting in TiDO Colloquiumvak
• Ruimte voor een paar vragen• OPTIE: Groepsdiscussie of backcasting-oefening
aan hand van toekomstbeeld voor toekomstdenken in DHO• 15 minuten in trio’s & 15 minuten
terugkoppeling
Amsterdam, 16 juni 2004 3
TUDelft: Onderwijs in Duurzame Ontwikkeling (ODO) project
• In 1998 heeft TUDelft besloten TiDO te integreren in alle curricula en is het ODO-project gestart
• ODO is ondergebracht bij de sectie Technology Assessment en is in 2002 zijn tweede fase ingegaan
• Hoofdelementen ODO-project:• TiDO-Basisvak in alle curricula• Invlechten DO in alle vakken (waar mogelijk)• TiDO Afstudeerspecialisatie• Netwerkvorming en interactie onder docenten en studenten
Amsterdam, 16 juni 2004 4
TUDelft: TiDO-afstudeerspecialisatie
• TiDO gerelateerd afstudeeronderwerp • 11 ects keuze uit cluster technische milieu/do-
vakken en uit cluster alfa-gamma milieu/do-vakken (50/50)
• TIDO Colloquiumvak (4 ects, verplicht) in 2 delen: • Multidisciplinaire bootweek gericht op verdieping in DO-
problematiek, transdisciplinariteit, state-of-the art voorbeelden en netwerkvorming onder TiDO-studenten
• DTO-week met backcasting, toekomstbeelden, stakeholders en de weerbarstigheid van implementatie
• Vakcoordinator: Crelis Rammelt
Amsterdam, 16 juni 2004 5
TUDelft: Toekomstdenkden voor DO in het onderwijs
• Toekomstdenken voor DO is onderdeel van TiDO-basisvakken op verschillende faculteiten (*)
• Toekomstdenken voor DO staat centraal in het TiDO-Colloquiumvak (***)
• Toekomstdenken voor DO in meerdere vakken (**):• Wm0909TU: TA: Technology, Society, Sustainability• Wm0910TW: TA en DO voor Technische Wiskunde• Mtp305: 1 ects binnen vak over duurzame maritieme
techniek• IO: Sustainable Product Development• Industrial Ecology (vakken en opleiding)
Amsterdam, 16 juni 2004 6
Toekomst-oriëntatie
Backcasting
Backcasting
2000 2050
ECOEFFICIENCY
TUSSENSTAPPEN
Backcasting: van visie naar actie
TIJD
Amsterdam, 16 juni 2004 7
Waarom Backcasting?
• Expliciet maken van wenselijke (duurzame) toekomsten
• Expliciet maken van normatieve aannames
• Alternatief voor regulier toekomstdenken
• Geschikt voor persistente problemen, maatschappelijk niveau, en onderzoeken radicale oplossingen
• Ervaring sinds jaren 70:• Backcasting: Energie, DO, participatief, bedrijven (TNS)
• In Nederland: DTO-programma, SusHouse, COOL-project
Amsterdam, 16 juni 2004 8
Backcasting: kenmerken
• Van toekomstvisie naar actie nu via ontwerp en analyse
• Normatieve toekomstbeelden & achterwaarts vooruitkijken
• Oriëntatie, Ontwerp, Analyse, Participatie• Proces en inhoud • Actor leren en congruentie• Draagvlak en inbedding
Amsterdam, 16 juni 2004 9
Backcasting in 5 stappen
Stap 1Strategische Probleemorientatie Analyse
Stap 2Maken gewenst toekomstbeeld Visie
Stap 3 Back-casting Wat is nodig?
Stap 4Uitwerking, analyse en bepalen KT-vervolg
Stap 5Agenda, inbedding & follow-up
N.B. Iteraties niet weergegeven + niet stap 5
Amsterdam, 16 juni 2004 10
Toolkit voor Backcasting:4 groepen methoden
• Participatieve en interactieve methoden
• workshops, visioning, creativiteit
• Ontwerp- en scenario-methoden
• Analyse- en modelleer-methoden
• LCA, effecten, procesanalyse, stakeholderanalyse
• Management-methoden voor Proces, Project, Netwerk en Stakeholders
Amsterdam, 16 juni 2004 11
Voorbeeld 1: Novel Protein Foods DTO-programma
Toekomstbeeld 2040: 40% vlees vervangen door Novel Protein Foods
Noodzakelijke veranderingen (CST-format):• C: Consument & Maatschappelijke Acceptatie, andere
rol vlees, consumentenvoordelen• S: Kleinere vleessector (flankerend beleid), nieuwe
NPF-sector• T: Nieuwe kennis en technologie voor producten,
systemen, en ketens
Amsterdam, 16 juni 2004 12
Voorbeeld 2: SusHouse project
3 toekomstbeelden voor Voeden 2050: 1. Intelligent Koken en Bewaren• high-tech, gemak, milieuwinst via techniek
2. Super-Rant: eten en boodschappen in buurtcentrum• service, geen kuiken thuis, collectief (maar vrij)
3. Lokaal groen eten & kopen: zelfvoorzienende lokale & regionale ketens• autarkie, eigen kas en tuin, composteren, slow
food
Amsterdam, 16 juni 2004 13
Assessment resultaten
SCE-NL Assessment ResultsConsumer Econ.Change Env.Reduction
DOS 1ICS
+- Moderate High
DOS 2SR
- Moderate Low
DOS 3L&G
++ High High
Amsterdam, 16 juni 2004 14
Backcasting: TiDO Colloquimvak opzet
• A: bootweek met orientatie, gastlezingen, onderwerpkeuze
• B: DTO-week met backcasting en multidisciplinair project • Inleidende lezing over backcasting en DTO
• Workshop-sessie (dagdeel) voor toekomstbeeld
• Workshop-sessie (dagdeel) voor backcasting
• Lezing over implementatie en maatschappelijke dynamiek
• Workshops en projectwerk in groepen 4-8
• Groepen kiezen eigen onderwerp en zoeken stakeholders
• Eindpresentaties met aanwezigheid experts/stakeholders
Amsterdam, 16 juni 2004 15
TiDO Colloquimvak: Voorbeelden
• Duurzaam riviersysteem voor de Yangtze Rivier (China)• Duurzame kleding en duurzame handel• Duurzame energie in een Ned. woonwijk• Duurzame landbouw in Europa• Duurzame ontwikkeling met gentechnologie• Meervoudig ruimtegebruik: wonen op water• Compacte stad en veel natuur• Weg met biopiraterij• Duurzaam waterbeheer in het Westland• Duurzame Middellandse Zee• Onbemande schepen m.b.v. golfenergie
Amsterdam, 16 juni 2004 16
TiDO Colloquimvak: Uitkomsten
• Studenten enthousiast over integrale benadering en multidisciplinariteit
• Studenten enthousiast over backcasting-methode en goed in staat hiermee te werken
• Studenten goed in staat aansprekende socio-technische toekomstbeelden te genereren
• Lastig om veelheid aan methoden over te dragen en te beperken tot de essentie
• Studenten vinden sociale dynamiek en pluriformiteit lastig bij implementatie-aspecten
• Studenten vinden vak druk (lastig en handig)
Amsterdam, 16 juni 2004 17
TiDO Colloquimvak: Stap 1Stap 1Strategische Probleemorientatie
• Welke behoeften worden vervuld?• Wat zijn belangrijke trends en ontwikkelingen gerelateerd aan deze
behoeftevervulling?• Wat is het probleem en wat zijn probleempercepties?• Wat zijn de onduurzaamheden en wat zijn de oorzaken?• Wie zijn stakeholders, probleemhebbers, probleempercepties? • Wat zijn mogelijke oplossingsrichtingen en stakeholder-preferenties?
Stap 1Methoden• Actor/Stakeholder analyse• Systeemanalyse• Interactieve methoden (interviews, worskhops, etc)• Modelleren en dataverzameling (vergt veel tijd)
Amsterdam, 16 juni 2004 18
Sketching The Problem: stap 1 vb
Facts:
• Economy heavily dependent on agriculture (57% of GDP, 85% of exports, 90% of work force)
Problems:
• Not self-sufficient in production of food• Poor farming techniques• Soil erosion (loss of topsoil and nutrients)• Rainfed Agric, only 4% of cultivated land
is irrigated
Amsterdam, 16 juni 2004 19
TiDO Colloquimvak: Stap 2Stap 2Maken gewenst duurzaam toekomstbeeld
• Wat zijn eisen aan het toekomstbeeld (Terms of Ref)?• Hoe ziet sociotechnisch toekomstbeeld en behoeftevervulling er uit? • Welke onduurzaamheden zijn opgelost?• Welke technologie is nodig? Wat is de cultuur en structuur? • Hoe wordt er geleefd in het toekomstbeeld?• Wat zijn belangrijke trends, ontwikkelingen voor behoeftevervulling?• Hoe kan toekomstbeeld duurzamer gemaakt worden?
Stap 2Methoden• Interactieve methoden (interviews, worskhops, etc) • Creativiteitstechnieken, ontwerpmethoden• Intuitieve methoden• Consensusgerichte methoden• Modelleermethoden• Illustreer-methoden (hoe geef je toekomstbeeld weer?)
Amsterdam, 16 juni 2004 20
Toekomstbeeld: stap 2 voorbeeld biopiraterij (1)
•Geen onderdrukking
•Gelijke machtsverhoudingen
•Gelijke verdeling van middelen
•Behoefte
DTO aanpak
Huidige situatie
Trends
Probleem- eigenaren
Actoren
Toekomstbeeld
Behoeften
Structuur
Cultuur
Technologie
Amsterdam, 16 juni 2004 21
Toekomstbeeld: stap 2 voorbeeld biopiraterij (2)
•Kennis en resources vrij toegankelijk
•Erkenning van de waarde van kennis en resources
•Toegevoegde waarde op kennis en resources
•Eigendom en controle over eigen resources
•Eerlijke handelspositie op wereldmarkt
•Functie
DTO aanpak
Huidige situatie
Trends
Probleem- eigenaren
Actoren
Toekomstbeeld
Behoeften
Structuur
Cultuur
Technologie
Amsterdam, 16 juni 2004 22
TiDO Colloquimvak: Stap 3
Stap 3 Back-casting Wat is nodig?• Welke veranderingen zijn nodig om toekomstbeeld te
realiseren (technologisch, cultureel, structureel, organisatorisch)?
• Hoe zijn de veranderingen tot stand gebracht/gekomen en welke stakeholder/actor heeft wat gedaan?
• Is het mogelijk tussenstappen te definieren?
Stap 3 Methoden• Backcasting-analyse aan hand van backcasting-vragen
Amsterdam, 16 juni 2004 23
Goal (Future view): stap 3 voorbeeld (1)
Every country should be able to supply the national food demand independantly
• Technology (agriculture methods)• Structure (trade framework)• Culture (e.g. consumption & production
patterns)
Amsterdam, 16 juni 2004 24
Backcasting: stap 3 voorbeeld (2)
• Technology• Focus on change of agriculture efficiency by
• Biotechnology• Fertilizers• Irrigation
• Distribution• Structure
• Cooperation between NGO’s• IMF Loans - Debt relief & export obligations• Mixed economy
• Culture• Awareness raising
Amsterdam, 16 juni 2004 25
TiDO Colloquimvak: Stap 4Stap 4Uitwerking, analyse en bepalen KT-vervolg
• Wat is een mogelijk ontwerp van het sociotechnisch systeem• Wat zijn hiervan (mogelijke) gevolgen voor verschillende aspecten
(sociaal, economisch, milieu, etc)?• Wat zijn drivers, barrieres en condities? • Wat is de follow-up agenda (beleid, onderzoek, ontwikkeling, ngo)? • Welke KT-activiteiten zijn mogelijk en wie kan ze (al dan niet in
samenwerking) uitvoeren? • Werk een follow-up/implementatievoorstel uit
Stap 4Methoden• Ontwerp-toolkit (afhankelijk van onderwerp)• Methoden voor Milieu-analyse, consumentenonderzoek, economische
analyse (I/O) in kader van beschikbare tijd• Technology Assessment methoden (checklist, etc)• Constructieve TA methoden (moeilijk in onderwijs)
Amsterdam, 16 juni 2004 26
TiDO Colloquimvak: Stap 5
Stap 5Agenda, inbedding & follow-up• Hoe ga je inbedding & follow-up agenda realiseren en wie zijn
nodig? • Hoe ga je specifiek voorstel inbedden en realiseren?
Stap 5Methoden• Communicatiemethoden• Participatieve methoden
Algemeen• projectwerk, teamwerk en communicatievaardigheden• Ook (proces)evaluatiemethoden
Amsterdam, 16 juni 2004 27
Conclusies• Toekomstdenken voor DO aan TUDelft opgenomen in
verschillen vakken en op verschillende niveaus • In TiDO-afstudeerspecialisatie TiDO-Colloquiumvak:
• Multidisciplinair probleemgericht projectonderwijs met backcasting en stakeholders, praktijk-simulatie
• Sociotechnische systemen en integrale insteek• Participatieve backcasting uit DTO-programma vertaald toegepast in
onderwijs-setting• Methoden aangepast, maar essesentie gehandhaafd• Studenten enthousiast en gemotiveerd, ook complex en druk• Implementatie, maatschappelijke dynamiek en weerstanden worden
moeilijk gevonden
• Transfer naar andere opleidingen goed mogelijk
Amsterdam, 16 juni 2004 28
TiDO Colloquimvak: Methoden
Stap 1Strategische Probleemorientatie• Actor/Stakeholder analyse• Systeemanalyse• Interactieve methoden (interviews, worskhops, etc)• Modelleren en dataverzameling (vergt veel tijd)
Stap 2Maken gewenst duurzaam toekomstbeeld• Interactieve methoden (interviews, worskhops, etc) • Creativiteitstechnieken, ontwerpmethoden• Intuitieve methoden• Consensusgerichte methoden• Illustratiemethoden
Stap 3 Back-casting Wat is nodig?• Backcasting-analyse aan hand van backcasting-vragen
Amsterdam, 16 juni 2004 29
TiDO Colloquimvak: Methoden
Stap 4Uitwerking, analyse en bepalen KT-vervolg
• Ontwerp-toolkit (afhankelijk van onderwerp)• Methoden voor Milieu-analyse, consumentenonderzoek,
economische analyse (I/O) in kader van beschikbare tijd• Technology Assessment methoden (checklist, etc)• Constructieve TA methoden (moeilijk in onderwijs)
Stap 5Agenda, inbedding & follow-up• Communicatiemethoden• Participatieve methoden
Amsterdam, 16 juni 2004 30
Toekomstbeeld voor Toekomstdenken en DHO
• Alle DHO-studenten dienen basiskennis te hebben over toekomstdenken en LT-denken voor DO.
• Alle DHO-studenten dienen transdisciplinair geoefend te hebben met gewenste duurzame toekomstbeelden en competenties te hebben voor deelname transities.
• Er dienen specialisten opgeleid worden met competenties voor faciliteren en gebruik methoden voor toekomstdenken in multi-actor settings
• Docenten hebben juiste kennis en vaardigheden• Virtueel instituut voor toekomstdenken, instituties.
Amsterdam, 16 juni 2004 31
Vragen aan deelnemers
• Wat zijn ervaringen & kennis met toekomstdenken voor DO (in HO) en wissel deze uit in uw groep?
• Backcasting-oefening (in groepen 3-4):• Welke veranderingen (technisch, cultureel,
institutioneel/structureel, organisatorisch) zijn nodig om dit toekomstbeeld te realiseren?
• Welke acties/activiteiten/actie-agenda kunnen opgesteld worden om snel aan de gang te gaan?
• Eerst aanpassen toekomstbeeld is mogelijk!