am¿K-tcJ ˛ 2 · 2017. 8. 24. · am¿K-tcJ ˛ 2 s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄w 11 $ Ip´n-I-fpsS...
Transcript of am¿K-tcJ ˛ 2 · 2017. 8. 24. · am¿K-tcJ ˛ 2 s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄w 11 $ Ip´n-I-fpsS...
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£Wb⁄w
am¿K-tcJ ˛ 2
tIcf k¿°m¿
s]mXp-hn-Zym-̀ ymk hIp∏v
-]nW-dmbn hnP-b≥apJy-a{¥n
tIcf k¿°m¿
\htIcfw I¿Ω]≤XnbpsS `mKambn k¿°m¿ {]Jym]n®
s]mXphnZym`ymk kwc£Wb⁄w h¿≤n® BthitØmsSbpw
Xm¬]cytØmsSbpamWv tIcfkaqlw Gs‰SpØncn°p∂Xv.
Hmtcm hnZymebw tI{μoIcn®pw hn]peamb {]h¿Ø\ßfmWv
s]mXphnZymeb kwc£Whpambn _‘s∏´v Ct∏mƒ
\S∂phcp∂Xv. A[ym]I c£mI¿Ør kanXnIƒ, ]q¿h
hnZym¿∞nIƒ, Xt±i`cW ÿm]\ {]Xn\n[nIƒ F∂pth≠ Hmtcm
hy‡nbpw XßfpsS PohnXsØ Icp∏nSn∏n® s]mXphnZymebßsf
AhbpsS \jvS{]Xm]߃ Xncn®p]nSn°m\p≈ hnhn[ßfmb
{]h¿Ø\ßfn¬ CSs]´psIm≠ncn°pIbmWv.
s]mXphnZymebßsf {]mtZinI kaqlØns‚ hnZym`ymk]chpw
kmwkvImcnIhpamb Bhiy߃ t\Sm≥ {]m]vXamb \nebn¬
k÷am°p∂Xn\p≈ ka{KhnIk\ πm\pIƒ Hmtcm
hnZymebßfnepw Xbmdm°nhcp∂p≠v. Cu πm\pIfpsS
apJyLSIw B hnZymebØn¬ FØnt®cp∂ Hmtcm Ip´n°pw
e`yamtI≠ Db¿∂ \nehmcØnep≈ ]T\t_m[\ A\p`hßfpw
hy‡n]camb {i≤bpw ]cnKW\bpamWv. CXv \n¿Æbn°p∂Xv
hnZymebßfnse A°mZanI {]h¿Ø\ßfmWv. ASnÿm\
kuIcyßfpw AXn\v A\p-tbm-Pya-m-tI-≠-Xp≠v. CØcØn¬
A¥mcmjv{S \nehmcØnep≈ ]T\t_m[\ kuIcyßfpw
{i≤bpw ]cnKW\bpw Hmtcm Ip´n°pw e`n°p∂ P\Iob
hnZym`ymk amXrIbpw AXv {]mh¿ØnIam°m\p≈ ASnÿm\
kuIcyßfpw hnZymeb hnIk\ πm\pIfn¬ D≠mIWw.
Hmtcm s]mXphnZymebhpw XßfpsS {]tZiØp≈ F√m
hn`mKØn¬s∏´ P\߃°pw {]m]yhpw kzoImcyhpambn
amtd≠Xp≠v. AXn\mhiyamb am¿K\n¿t±iw \¬Im≥
Ignbp∂XmWv Cu am¿KtcJ. CXneqsS s]mXpkaqlw Gs‰SpØ
s]mXphnZym`ymk kwc£Wb⁄w AXns‚ e£y߃
Bkq{XnXhpw kab_‘nXhpambn t\Spsa∂v {]Xymin°mw.
kmaqlnI hnIk\ kqNnIIfn¬ temIcmPy߃°p amXrIbmb
{]h¿Ø\w \SØnb tIcfØns‚ as‰mcp khntij amXrIbmbn
"P\Iob hnZym`ymk amXrI' amtd≠Xp≠v.
ktμiwktμiwktμiwktμiwktμiw
Xncp-h-\-¥-]pcw25.05.2017
-s{]m^.-kn.-c-ho-{μ-\mYvhnZym-`ymkhIp∏v a{¥n
tIcf k¿°m¿
ktμiwktμiwktμiwktμiwktμiw Xncp-h-\-¥-]pcw25.05.2017
s]mXp-hn-Zym-̀ ymk kwc-£-W-b-⁄w kwÿm-\-Øns‚ s]mXphnIm-c-ambn
amdn-s°m-≠n-cn-°p-∂p. _lp-kz-c-Xsb AwKo-I-cn-°p∂, aX-\n-c-t]-£-Xsb
a\-km- h-cn® s]mXpCS-ß-fpsS hnIm-k-Øn\p≈ Ah-k-c-ß-sf√mw
A¿∞-]q¿Æ-ambn {]tbm-P-\-s∏-Sp-Øp∂ kaq-l-amWv \Ωp-tS-Xv.
CØcw Hcp \ne-]m-sS-Sp -°m≥ \ΩpsS kaq-lsØ klm-bn -®Xv
s]mXp-hn-Zym-`ym-k-am-Wv.
AXXv {]mb-L-´-Øn¬ B¿÷n-°m-hp∂ G‰hpw Db¿∂- X-eØnep≈
Adnhpw Ignhpw t\Sm\pw P\m-[n-]-Xy-aq-ey-t_m[w Df-hm-°m\pw Ip´n-Isf
k÷cm-°n-s°m≠v A\-\y-amb tIc-fob hnZym-`ymk A\p-`-h-߃
hnI-kn-∏n-s®-Sp-°pI F∂ e£yw km¿∞-I-am-°m-\p≈ {]h¿Ø-\-߃
\ΩpsS kvIqfp-Iƒ tI{μo-I-cn®p \S∂phcp∂p. hnZym-`ymk hIp∏v
CXn-\Iw {]kn-≤o-I-cn® am¿K-tcJ, CXn-\mbn ÿm]-\-߃
{]tbmP\s∏SpØn. CXns‚ ASn-ÿm-\-Øn¬ Ht´sd hnZym-e-b-ß-fn¬
_lp-P-\-]-¶m-fn -Ø-tØmsS ka-{K-hn -Zym -eb hnI-k-\-tcJ
Xømdm°n°gn™p. `uXnI-ku-I-cy-hn-I-k-\-Øn-\mbn \ho-\-ß-fmb Bi-
b-߃ Dƒs°m-≈p∂ `uXnI kuI-cy-hn-I-k-\-tc-J-Iƒ D≠m-bn-´p-≠v.
F∂m¬, Ip´n-I-fpsS A°m-Z-anI hnIm-k-Øn-\m-bp≈ Bkq-{XWw
Iptd°qSn NSp-e-ambpw A¿∞-]q¿W-ambpw \S-t°-≠-Xp-≠v.
CXn\v klm-b-I-amIpwhn[w "A°m-Z-an-I-an-I-hn-eqsS hnZym-eb anIhv ' F∂
ImgvN-∏mSv Db¿Øn-s°m-≠mWv Cu am¿§-tcJ Ah-X-cn-∏n-°p-∂-Xv. Hmtcm-
ÿm-]-\-Øn-t‚bpw hkvXp-\njvT kml-N-cy߃°-\p-kr-X-ambn anIhv
e£yw h®p- sIm-≠p≈ A°m-Z-anI {]h¿Ø-\-߃ cq]-s∏-Sp-Øm≥ Cu
am¿K-tcJ klm-b-I-amIpw. B[p-\nI kmt¶-XnI hnZybpsS km[y-X-Iƒ
AS°w sshhn-[y-am¿∂ ]T-\m-\p-̀ -h-߃ {]tbm-P-\-s∏SpØn A[ym-]-Isc
k÷-am°epw ]T-\m-¥-co-£-Øn¬ Xs∂ KpW-]-c-amb am‰-ß-fpsS
km[yXIƒ Bcm-bm≥ A[ym-]-I-c-S-°-ap≈ hnZym-`ymk kwhn-[m-\ßsf
klm-bn-°epw Cu am¿K-tcJ e£y-an -Sp-∂p. P\m[n-]Xyhn-Zym-`ymk
amXrIbpsS A°m-Z -anI I¿Ω-]-cn -]mSn F√m hnZym -e-b-ß-fnepw
cq]s∏SpØm-\p≈ hgn-Im-́ n-bmbpw Cu tcJ {]tbm-P-\-s∏-SpØmw.
kaq-l-]-¶m-fn-Ø-tØmsS \ΩpsS apgp-h≥ hnZym-e-b-ßsfbpw anI-hns‚
tI{μßfm°n am‰pI F∂-XmWv k¿°mcns‚ e£yw. AXn¬ G‰hpw
{][m-\-amWv A°m-Z-anI anI-hv. KpW-ta∑bp≈ hnZym-`ymkw Ip´n-I-fpsS
Ah-Imiw F∂ e£yw km¿∞-Iam-°p-∂-Xn\v sshhn-[y-am¿∂ {]h¿Ø\-
]-≤-Xn -Iƒ Dƒs°m-≈p∂ kvIqƒXe A°m-Z-anI πm≥
Xømdmt°≠Xp≠v, Cßs\ A°m-Z-anI anI-hn -\m-bp≈ Nn´bmb
{]h¿Ø\-߃ Bkq-{XWw sNøm≥ Cu am¿K-tcJ klm-b-I-amIpw F∂v
{]Xo-£n-°p-∂p.
©tIcf k¿°m¿
hnZym-̀ ymk hIp∏v
2017
s]mXp-hn-Zym-e-b-߃ anI-hns‚ tI{μ-߃
LS-\bpw e£y-ßfpw
P\m-[n-]XyhnZym-e-b-߃
{]h¿Ø-\-amXrI
P\-Iob hnZym-̀ ymkamXrI
{]h¿Ø\kao-]\w
P\-Iob hnZym-̀ ymkamXrI
km-t¶-Xn-I-hn-Zy-bp-sS km-[y-X-I-ƒ
hne-bn-cp-Øepw tamWn-‰-dnMpw
s]mXp-hn-Zym-e-b-߃ anI-hns‚ tI{μ-߃
LS-\bpw e£y-ßfpw
BapJw
\h-tI-cfw I¿a]-≤-Xnb-psS `mK-ambn k¿°m¿ {]Jym-]n® s]mXp
-hn-Zym-`ymk kwc-£W b⁄-Øn\v hen-b-tXm-Xn-ep≈ P\-]n¥pW
e`n-®p-h-cp-∂p. kvIqƒX-e-Øn-ep≈ ka-{Km-kq-{XW ]cn-]m-Sn-bpsS
`mK-ambn \S-°p∂ hnI-k\ skan-\m-dp-Iƒ P\-]-¶m-fn-Ø-Øm¬
{it≤-b-amWv. kvIq-fns‚ ka-{K-hnI-k\-Øn-\m-h-iyamb hn`-h-߃
\¬Im≥ s]mXp -kaqlw ]q¿W-a -\t msS apt∂m´p hcp∂p.
AWn™ncp∂ amebpw hfbpw Dƒs∏-sS-bp≈h Cu tbmK-ß-fn¬
h®pXs∂ P\-߃ kw`m-h\ \¬Ip∂ Bth-i-I-c-amb A\p-̀ -h-߃
D≠mIp∂p. ]q¿hhn-Zym¿Yn-I-fpsS Iq´mbvabpw Cu b⁄-Øns‚
]›m-Ø-e-Øn¬ ]pXnb A¿Y-X-e-ß-fn-te°p hf-cp-I-bm-Wv.
`uXnIkuI-cy-sØ-°p-dn®v kaq-l-Øn\v D≠mbnh∂ ]pXnb [mc-W-
Ifpw k¶¬∏-ßfpw Dƒs°m-≈p-∂- X-c -Øn-ep≈ ]≤-Xn -Iƒ
cq]-s∏´phcp-∂p-≠v. sI´n-S-ß-sf-°p-dn-®p≈ ]pØ≥ kuμ-cy-k-¶¬∏-
߃ CXn¬ {]Xn-̂ -en-°p-∂p. F∂m¬ s]mXp-hn-Zym-̀ ymk kwc-£W
b⁄-Øns‚ A\n-hm-cy-X-bmb A°m-Z-anIanIhv h¿[n-∏n-°p-∂-Xn-\p≈
IrXy-amb ]≤XnIƒ cq]-s∏´p htc-≠-Xp-≠v. anI® A°m-Z-anI
]≤-Xn-I-fp-≠m-bmte Xbm-dm-°nb `uXn-I-ku-Icy hnI-k\mkq-{XWw
ÿm]-\-Øn\v A\p-tbm-Py-amtWm F∂p hne-bn-cp-Øm≥ Ign-bq. hnZym-
ebwXs∂ Hcp ]mT-]p -kvX-I-am -IWw F∂ kao-]-\hpw
{]tbm-K-X-e-Øn-se-tØ-≠-Xp≠v.
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄w am¿K-tcJ ˛ 2
10 kvIqƒ{]m-b-Øn-ep≈ apgp-h≥ Ip´n-Iƒ°pw hnZym-̀ ym-kkuIcyw s]mXp-
hn-Zym-̀ ym-k-kwhn-[m\Øns‚ `mK-ambn kwÿm-\Øp e`y-am-Wv. tIc-
f-Ønse _lp-̀ q-cn-]£w IpSpw-_-ßfpw Ip´n-I-fpsS hnZym-̀ ym-k-Øn-\mbn
Ct∏mgpw s]mXp-hn-Zym-e-b-ßsf Xs∂-bmWv B{i-bn-°p-∂-Xv. F∂m¬
s]mXp-hn-Zym-e-b-ß-fn-eqsS e`n-°p∂ hnZym-̀ ym-k-Øns‚ KpWX kw_-
‘n®v kaq-l-Øn\v th≠{X Xr]vXn C√ F∂ hna¿i-\-hpap≠v. KpW-
ta∑ kw_-‘n®v hyXy-kvX-amb k¶¬∏\-߃ C∂p-≠v. CXn¬ GXp
\ne-]m-Sn-t\mSp tN¿∂p\n¬°Ww F∂Xnep≈ hy‡-X-°p-dhv kaq-
l-Øn¬ \ne-\n¬°p∂p. Cu Ah-ÿsbbpw Ip´n-bpsS `mhn-sb-°p-
dn®p≈ c£m-I¿Øm-hns‚ BImw-£-sbbpw DXv°-WvT-sbbpw apX-
se-Sp-°p∂ ÿm]-\-ßfpw kwÿm-\Øv {]_-e-am-Wv.
\ΩpsS \mSns‚ \∑-sb∂v- Aw-Ko-I-cn-°-s∏´ aX-\nct]£ \ne-]mSpw
_lp-kzc-Xsb Dƒs°m-≈p-∂ -a-t\m -̀mhhpw kln-jvWp-Xbpw Iq´mbn
{]h¿Øn-°m-\p≈ at\m-̀ m-hhpsams° hnI-kn-®p-h-∂Xv s]mXp-hn-Zym-
e-b-ß-fn-eq-sS-bm-Wv. tIc-f-Ønse s]mXp-hn-Zym-e-b-ß-ƒ ÿm]n-
°s∏´Xpw hf¿∂Xpw P\-Iobamb Iq´m-bva-tbmSpw ]¶m-fn-Ø-tØm-
Spw IqSn-bm-Wv. Cu HsØmcpabpw ]¶m-fn-Øhpw h¿[n-∏n-t°≠
kmlNcyw C∂v \ne-\n¬°p-∂p≠v.
tZio-b-X-e-Øn¬ \ne-\n¬°p∂ H∂mw-X-e-apd {]iv\-߃ tIc-f-Øn¬
kaq-l-]-¶m-fn-Ø-tØmsS \mw CXn-\Iw ]cn-l-cn-®p-I-gn-™p. kvIqƒ
{]m]y-Xbpw ]T-\-Øp-S¿®bpw tIc-f-Øn¬ C∂v Hcp {][m\ hnZym-
`ymk{]iv\-a-√. C∂v \mw t\cn-Sp∂ sh√p-hn-fn-Ifn¬ {][m-\-am-bh
Xmsg-∏-d-bp-∂p.
$ hnZym-̀ ym-k-cw-KsØ c≠mwXe-ap-d -{]-iv\-ß-fmb Xpey-X, KpW-
X- F∂n-h Dd-∏m-°¬
$ Chsb A`n-apJoI-cn-°m≥ Ignbpwhn[w kvIqƒ ]T-\m-¥-co-£-
sØbpw ]T-\-]-cn-k-c-sØbpw am‰n-sb-Sp-°¬
$ ]pXnb sh√p-hnfn Gs‰-Sp-°p∂Xn\v A[ym-]Ikaq-lsØ ]cn-
h¿Øn-∏n-°¬
$ c£n-Xm-°-fn¬ KpW-ta∑m hnZym-̀ ym-k-sØ-°p-dn-®p≈ ImgvN-∏mSv
krjvSn-°¬
$ CXn-s\-√mw A\p-tbm-Py-ambn hnZym-`ymkkwhn-[m-\-Øns‚bpw
`c-W-\n¿h-lW ]¶m-fn-I-fp-sSbpw at\m-`mhw am‰nsb-Sp°¬,
]pØ≥ IS-am-t_m[w kzmwio-I-cn-°¬
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄wam¿K-tcJ ˛ 2
11
$ Ip´n-I-fpsS k¿h-tXmap-J-amb hnIm-k-Øn\p th≠ ]T-\m-¥-
co£w Hcp-°p-∂-Xns‚ `mK-ambn B[p-\nI kmt¶-XnIkm[y-X-
Iƒ {]tbm-P-\-s∏-Sp-ج
$ \m´n¬ e`y -amb sshZ-Kv[y -sØ Ip´n -bpsS KpW-ta∑m
hnZym`ymkØn\v apX¬°q-́ m-°¬
$ kvIqƒhnZym-̀ ym-k-Øn¬ CS-s]-Sp∂ F√m kwhn-[m-\-ß-sfbpw
GtIm-]n-∏n-°¬.
ka-{K-amb ImgvN-∏mSpw {]h¿Ø\]≤-Xn-Ifpw CXn-\p th≠n hcpw.
Cu Zni-bn-te-°p≈ _lp-P\ Iq´m-bva-bmWv s]mXp-hn-Zym-̀ ymk kwc-
£Wb⁄w. `c-W-I¿Øm-°fpw `c-W-\n¿hm-l-Icpw s]mXp-k-aqlhpw
Hcp-an®p tN¿∂v KpW-ta-∑-bp≈ hnZym-̀ ymkw Ip´n-I-fpsS Ah-Imiw
F∂ ImgvN-∏m-Sn\\pKpW-ambn kvIqfp-Isf anI-hns‚ tI{μ-ß-fm°n
am‰p-∂-Xn-\p≈ Iq´mb At\z-j-W-amWp th≠-Xv. CXmWv s]mXp-hn-
Zym-̀ ymk kwc-£W b⁄-Øn-eqsS hn`m-h\w sNøp-∂-Xv.
CXns‚ `mK-ambn Hmtcm ÿm]-\hpw KpW-ta∑m hnZym-̀ ymkw Hcp-°p-
∂-Xn-\m-bp≈ A°m-ZanI ]≤Xn Xbm-dm-t°-≠-Xp-≠v. Cu A°m-Z-anI
]≤Xn km¿YIam-°p-∂-Xn-\-\pIqe-amb ̀ uXnIkuI-cy-hn-I-k\mkq{X-
Whpw D≠m-I-Ww. AtXm-sSm∏w {][m-\-amWv kaq-lsØ Fßs\
A¿Y-]q¿W-ambn ]¶m-fn-I-fm°mw F∂-Xv. CXn\v klm-b-I-amb kmaq-
lnI]¶m-fnØ ]≤Xn Xbm-dm-°Ww. CsX√mw DZv{K-Yn-®XmIpw Hmtcm
ÿm]-\-Øn-s‚bpw ka{K hnZym-̀ ymk hnI-k\ ]≤Xn AYhm amÿ
πm≥ Xbm-dm-°p-∂Xv.
k¿°m¿ CXn-\Iw sNbvXXv
ka{K tIcfhnI-k-\-Øn-\mbn A©p h¿jw sIm≠v P\-]-¶m-fn-Ø-
tØmsS ]q¿Øn-bm-°m-\p-t±-in-°p∂ I¿a-]-≤-Xn-Iƒ {]Jym-]n-®p-sIm≠v
Bkq-{XW˛kmº-Øn-I-Imcy hIp∏v 2016 sk]vXw-_¿ 28 \v k.-D.(-]n)
\w.41/2016/B.-km.-h. {]Imcw DØ-chv ]pd-s∏-Sp-hn-®n-́ p-≠v. CXn¬ IqSp-
X¬ hy‡X hcp-Øn-s°m≠v Bkq-{XW˛kmº-ØnIImcyh-Ip∏v 2017
G{]n¬ 19 \v k.D (]n.) \w. 10 / 2017 B.-km.h {]Imcw hni-Z-amb DØ-
chpw ]pd-Øp-h-∂p. AX-\p-k-cn®p≈ s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc-£-W-
b⁄-Øns‚ hni-Zmw-i-߃ NphsS sImSp-°p-∂p.
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄w am¿K-tcJ ˛ 2
12 e£y-߃
Cu ZuXy-Øns‚ {][m\ e£y-߃ Xmsg-∏-d-bp-∂-h-bm-Wv.
1. Hmtcm Xt±-i-kz-bw-̀ -cW ÿm]-\-Øns‚ ]cn-[n-bnepw {]o -̨ss{]-
adn apX¬ lb¿ sk°-‚dn hsc-bp≈ hnZym-̀ ymkØn\p-th≠
kuIcyw Dd-∏m-°p-∂-Xn\mbn kwÿm-\Øv 1000 kvIqfp-Isf anI-
hns‚ tI{μ-ß-fmbn Db¿Øp-I.
2. sslkvIqƒ ˛ lb¿ sk°-‚dn Xe-Øn¬ F√m ¢mkvap-dn-Ifpw
sslsSIv B°n Imtem-Nn-X-amb t_m[-\-hn-Zy-Iƒ (Pedagogy)D]-tbm-K-s∏-SpØn ]T-\-{]-h¿Ø-\-߃°v ]pXnb am\w \¬Ip-
I.
3. kvIqƒ amt\-Pvsa‚ v IΩn-‰n-Iƒ, A[ym-]I˛c£-mI¿Ør kwL-
S-\-Iƒ, ]q¿h hnZym¿Yn kwL-S-\-Iƒ F∂n-h-bpsS kl-I-c-W-
tØmsS ASn-ÿm\kuI-cy-߃ Dƒs∏-sS-bp≈ ]T-\-̨ -t_m-[\
kuI-cy-ß-fpsS Imtem-Nn-X-amb hnI-k\w Dd-∏m°n s]mXp-hn-
Zym-e-b-ß-fpsS {]k‡n hos≠-Sp-°p-I.
4. Cw•ojv `mjm {]mho-Wy-apƒs∏sS hnZym¿YnIfpsS Bi-b-hn-\n-
abtijnbpw PohnX ss\]p-Wn-Ifpw (Life skills) hnI-kn-∏n-°pI.
{]h¿Ø\kao-]\w
1. {]o˛kvIqƒ apX¬ πkvSp Xew hsc-bp≈ hnZym¿Yn-Iƒ°v Db¿∂
\ne-hm-c-Øn-ep≈ ]T-\- t_m-[\ kuI-cy-߃ Dd-∏m-°p∂
sslsSIv ¢mkv apdn-Iƒ, et_m-d-́ -dn, sse{_-dn, Iem-̨ -Im-bnI
]T-\-ku-I-cy-߃ XpS-ßnb KpW-ta-∑-bp≈ ASn-ÿm\ kuI-
cy-߃ Hmtcm s]mXp-hn-Zym-e-b-Ønepw Dd-∏m-°p-I.
2. Hmtcm ¢mkn-sebpw hnZym¿Yn-Iƒ B¿Pn-t°≠ Adnhpw ss\]p-
Wnbpw IrXy-ambn \n¿hNn-°p-Ibpw \n›nX CS-th-f-I-fn¬ ]T-
\-\n-e-hmcw \n¿Wbn-°p-Ibpw thWw. Hmtcm L´-Ønepw Cu
tijn-Iƒ t\Sntbm F∂p hne-bn-cp-Øn, Ipd-hp-s≠-¶n¬ ]cn-l-
cn-°p-∂-Xn-\mh-iy-amb ]T-\˛-t_m-[\ {]h¿Ø-\-߃ kwL-Sn-
∏n-°-Ww.
3. Hcp A[y-b\h¿jw G‰hpw Ipd-™Xv 200 {]hr-ØnZn\-߃
]q¿W-ambn hn\n-tbm-Kn®v, Hmtcm hnZym¿Ynsbbpw Ign-hns‚ ]c-
am-h-[n-bnseØn°p-∂-Xn-\pXIp∂ Xc-Øn¬ hnZym¿Yn tI{μo-Ir-
X-amb CS-s]-S-emWv A°m-Z-anIcwKØv Dt±-in-°p-∂Xv. hnZym-
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄wam¿K-tcJ ˛ 2
13
`ymkhIp-∏n\p Iognse hnhn[ GP≥kn-I-fpsS GtIm-]n-X-amb
{]h¿Ø-\-ß-fn-eqsS C°mcyw Dd-∏m-°pw.
4. k¿°m¿, FbvUUv hnZym-e-b-߃ H∂mw Xcw apX¬ πkvSp
hsc anI-hns‚ tI{μ-ß-fm-°m-\mWv Dt±-in-°p-∂-Xv. P\-]-¶m-fn-
Ø-tØmsS FbvUUv hnZym-eb߃ \ho-I-cn-°-Ww. CXn-\mbn
hnZym-̀ ymkhIp∏v Hcp amÿ πm≥ Xbm-dm-°pw. Hcp hnZym-e-b-
Ønepw amÿ πm\n-ep≈ kuI-cy-ß-fn¬ Ipdhp hcm≥ ]mSn√.
\ho-I-c-W-Øn\v kvIqƒ Xe-Øn¬ sNe-hn-Sp-∂-Xn-\p Xpey-ambn
]c-am-h[n Hcp tImSn cq] ]cn[n h®v k¿°m¿ \¬Ipw. apgp-h≥
hnZym-e-b-ß-fnepw k¿°m¿ \n¿tZ-in°pwhn[w A°m-Z-anIkuI-
cy-߃ Hcp-°p-I-bmWv e£yw.
s]mXp-hn-Zym-̀ ymk kwc-£-W-b-⁄-Øns‚ \S-Øn-∏n-\mbn Xmsg- ]-d-
bp∂ kwL-S-\m-cq]hpw DØ-c-hn¬ \¬In-bn-́ p-≠v.
s]mXp-hn-Zym-̀ ymk kwc-£Wb⁄w ˛ kwÿm-\-an-j≥
A[y-£≥ : apJy-a{¥n
klA[y-£≥ : hnZym-̀ ymk hIp-∏p-a{¥n
D]-m[y-£-∑m¿ : [\-Imcyw, Xt±i kzbw-̀ -cWw, kmaq-ly-\oXn
hIp-∏p-a{¥nam¿
{]tXyI £Wn-Xmhv : {]Xn-]£t\Xmhv
AwK-߃ : 1. No v̂ sk{I-́ dn
2. tUm.sI.-F≥.l-cn-em¬, saº¿, Bkq{X
t_m¿Uv
3. Bkq-{X-Ww, Xt±-i- kz-bw-̀ -c-Ww, kmaq-
ly-\oXn, ]´n-I-PmXn-̨ ]´n-I-h¿K hnI-k-
\w, ^nj-dokv, hnh-c-km-t¶-XnI hIp-∏p-
I-fpsS AUo-j-W¬ No v̂ sk{I-́ -dn-am¿/
{]n≥kn-∏¬ sk{I-́ -dn-am¿/sk{I-́ -dn-am¿
(6)
4. {Kma-∏-©m-bØv Atkm-kn-tb-j≥,
tªm°v ]©m-bØv {]kn-U‚p-amcpsS
Atkm-kn -tb-j≥. ap\n -kn -∏¬
sNb¿am≥am-cpsS tNw_¿, tatbgvkv
Iu¨kn¬, Pn√m ]©m-bØv {]kn-U‚p-
am-cpsS tNw_¿ apX-emb kwL-S-\-Iƒ
\ma-\n¿tZiw sNøp∂ Hmtcm {]Xn-\n-[n-
Iƒ (5)
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄w am¿K-tcJ ˛ 2
14 5. k¿°m-cns‚ hnI-k-\-Imcy D]-tZ-i-I≥
anj≥ sk{I-́ dn : s]mXp-hn-Zym-̀ ymkhIp∏v sk{I-́ dn
Pn√m- an-j≥
kwÿm-\-X-e-Øn¬ sse^v, B¿{Zw, s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc-£-W-
b⁄w, lcnXw F∂o \mev anj-\p-Iƒ {]h¿Øn-°p-w Pn√m Xe-Øn¬
\mev hnI-k\ anj-\p-Iƒ°pambn NphsS {]Xn-]m-Zn-°p∂ LS-\-bn¬
Hcp anj≥ am{Xta D≠m-Ip-I-bp-≈q.
A[y-£≥ : sNb¿t]-gvk¨, Pn√m Bkq-{XW kanXn
AwK-߃ : 1. Pn√-bn¬\n∂p≈ temIvk`m AwK-߃
2. cmPy-k`m Fw.]n-am¿ (t\mU¬ Pn√-I-fn¬)
3. tab¿
4. Pn√-bn¬ \n∂p≈ Fw.F¬.-F-am¿
5. ap\n-kn-∏¬ sNb¿t]-gvk¨am-cpsS
tNw_¿ \ma-\n¿tZiw sNøp∂ c≠v
sNb¿am≥am¿
6. tªm°v ]©m-bØv {]kn-U‚p-am-cpsS
Atkm-kn-tb-js‚ Pn√m {]kn-U‚pw
sk{I-́ -dnbpw
7. {Kma-∏-©m-bØv Pn√m Atkm-kn-tb-js‚
{]kn-U‚pw sk{I-́ -dnbpw
8. Pn√m ]©m-b-Ønse Ãm‚nMv IΩn‰n
sNb¿t]-gvk¨am¿
9. Pn√m Bkq-{XW kan-Xn-bnse k¿°m¿
t\man\n
10. Pn√m πm\nMv Hm^o-k¿
11. {]n≥kn-∏¬ Irjn Hm^o-k¿
12. tPmbn‚ v t{]m{Kmw tIm˛-Hm¿Un-t\-‰¿,
Fw.Pn.-F≥.-B¿.-C.-Pn.-Fkv.
13. Pn√-bnse ko\n-b¿ F≥Pn-\o-b¿, Pe-tk-
N\w
14. Pn√m tIm -̨Hm¿Un-t\-‰¿, ipNnXz anj≥
15. ]©m-bØv sU]yq´n Ub-d-IvS¿
16. Pn√m saUn-°¬ Hm^o-k¿ (Atem-∏-Xn)
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄wam¿K-tcJ ˛ 2
15
17. Pn√m saUn-°¬ Hm^o-k¿, `mc-Xob
NnIn’m hIp∏v
18. Pn√m saUn-°¬ Hm^o-k¿, tlmantbm
19. sU]yq´n Ub-d-IvS¿, hnZym-̀ ymkw
20. t{]mPIvSv Ub-d-IvS¿, Zmcn{Zy eLq-I-cW
hn`mKw
21. Pn√m anj≥ tIm˛-Hm¿Un-t\-‰¿, IpSpw-
_{io
22. doPn-W¬ tPmbn‚ v Ub-d-IvS¿, \K-c-Imcyw
23. Akn-Â v Uh-e-]vsa‚ v IΩo-j-W¿
(P\-d¬)
24. 4 anj-\p-I--fp-sSbpw Pn√m tIm -̨Hm¿Un-t\-
‰¿am¿
anj≥ sk{I-́ dn&
No v̂ tIm -̨Hm¿Un-t\-‰¿ : Pn√m Ie-IvS¿ & saw_¿ sk{I-́ -dn, Pn√m
Bkq-{XW kanXn
ap\n-kn-∏m-en-‰n, tIm¿]-td-j≥Xe -an-j≥
ap\n-kn-∏m-en-‰n, tIm¿]-td-j≥ Xe-ß-fn¬ \mev anj-\p-Iƒ°p th≠n
NphsS \¬Inb LS-\-bn¬ Hcp anj≥ {]h¿Øn-°p-∂-Xm-Wv.
A[y-£≥ : ap\n-kn-∏¬ sNb¿t]-gvk¨/tIm¿]-td-j≥
tab¿
AwK-߃ : 1. F√m Ãm‚ nwMv IΩn‰n sNb¿t]-
gvk¨amcpw
2. Bkq-{XW kanXn sshkv sNb¿t]-
gvk¨
3. kn.Un.-F-kp-I-fpsS sNb¿t]-gvk¨am¿
4. hm¿jnI ]≤Xn Xbm-dm-°p-∂-Xn\mbn
cq]o-I-cn-°p∂ _‘-s∏´ h¿°nMv {Kq∏p-
I-fpsS sNb¿t]-gvk¨am-cpw sshkv
sNb¿t]-gvk¨am-cpw I¨ho-\¿amcpw
(Irjn, Zmcn{Zy eLq-I-c-Ww, ]m¿∏n-Sw,
Btcm-Kyw, IpSn-sh≈w ̨ ipNn-Xzw, hnZym-
`ym-kw)
5. sF.kn.-Un.-Fkv. kq∏¿sshk¿/Akn-
 v kn.Un.-]n.H/kn.Un.-]n.H.
anj≥ sk{I-́ dn : ap\n-kn-∏m-en‰n/tIm¿]-td-j≥ sk{I-́ dn
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄w am¿K-tcJ ˛ 2
16 tªm°v anj≥
A[y-£≥ : tªm°v ]©m-bØv {]kn-U‚ v
AwK-߃ : 1. tªm°v ]cn-[n-bn¬\n∂p≈ Fw.F¬.-F-
am¿
2. tªm°v ]cn-[n-bn¬\n∂p≈ Pn√m ]©m-
bØv AwK-߃
3. tªm°v ]cn-[n-bn¬\n∂p≈ {Kma∏©m-
bØv {]kn-U‚p-am¿
4. tªm°v ]©m-bØnse Ãm‚nwMv IΩn‰n
sNb¿t]-gvk¨am¿
5. tªm°v ]©m-bØnse Bkq-{XW
kanXn sshkv sNb¿t]-gvk¨
anj≥ sk{I-́ dn : tªm°v ]©m-bØv sk{I-́ dn
{Kma-∏-©m-bØv anj≥
{Kma-∏©m-b-Øp-X-e-Øn¬ \mev anj-\p-Iƒ°pambn NphsS sImSpØ
LS-\-bn¬ Hcp anj≥ {]h¿Øn-°p-∂-Xm-Wv.
A[y-£≥ : {Kma-∏-©m-bØv {]kn-U‚ v
AwK-߃ : 1. {Kma∏-©m-bØv {]tZ-isØ Pn√/tªm°v
]©mbØv Unhn-j≥ AwK-߃
2. F√m Ãm‚ nMv IΩn‰n sNb¿t]-
gvk¨amcpw
3. Bkq-{XW kanXn sshkv sNb¿t]-
gvk¨
4. kn.Un.-F-kp-I-fpsS sNb¿t]-gvk¨am¿
5. hm¿jn-I]≤Xn Xbm-dm-°p-∂-Xn\mbn cq]o-
I-cn-°p∂ h¿°nMv {Kq∏p-I-fpsS sNb¿t]-
gvk¨amcpw sshkv sNb¿t]-gvk¨am-cpw
I¨ho-\¿amcpw (Irjn, Zmcn{Zy eLq-I-c-
Ww, ]m¿∏n-Sw, Btcm-Kyw, IpSn-sh≈w ˛
ipNn-Xzw, hnZym-̀ ym-kw)
6. sF.kn.-Un.-Fkv. kq∏¿ssh-k¿/Akn-
 v kn.Un.-]n.H/kn.Un.-]n.H.
anj≥ sk{I-́ dn : {Kma-∏©m-bØv sk{I-́ dn
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄wam¿K-tcJ ˛ 2
17
kwÿm-\-Xe I¿a-tk\
sNb¿t]-gvk¨ : sk{I-́ -dn, s]mXp-hn-Zym-̀ ymkw
AwK-߃ : 1. Ub-d-IvS¿, s]mXp-hn-Zym-̀ ymkw (I¨ho-
\¿)
2. Ub-d-IvS¿, lb¿ sk°-‚dn
3. Ub-d -IvS¿, shmt°-j-W¬ lb¿
sk°‚dn
4. Ub-d-IvS¿,Fkv.-kn.-C.-B¿.Sn.
5. Ub-d-IvS¿, koam‰v
6. Ub-d-IvS¿, Fkv.-sF.-C.Sn.
7. FIvkn-Iyq-́ ohv Ub-d-IvS¿, sF.Sn@kvIqƒ
8. t{]mPIvSv Ub-d-IvS¿, Fkv.-F-kv.F.
9. t{]mPIvSv Ub-d-IvS¿, B¿.-Fw.-F-kv.F.
10. No v̂ FIvkn-Iyq-́ ohv Hm^o-k¿, F.F-kv.-
F.]n
11. ]©m-bØv Ub-d-IvS¿
12. \K-c-Imcy Ub-d-IvS¿
13. No^v, kmaq -ly-tk-h\ hn`m -Kw,
kwÿm\ Bkq-{XW t_m¿Uv
14. I¨kƒ´‚p-am¿/dntkmgvkv t]gvk¨am¿
tPmbn‚ v I¨ho-\¿: tÉv anj≥ tIm -̨Hm¿Un-t\-‰¿, s]mXp-hn-Zym-
`ymk kwc-£Wb⁄w
Pn√mXe I¿a-tk\
sNb¿t]-gvk¨: Pn√m Ie-IvS¿
AwK-߃: 1. sU]yq´n Ub-d-IvS¿, hnZym-̀ ymkw (I¨ho-
\¿)
2. Pn√m πm\nMv Hm^o-k¿
3. t{]mPIvSv Hm^o-k¿, Fkv.-F-kv.F.
4. Pn√m Akn. Pn√m t{]mPIvSv Hm^o-k¿, B¿.-
Fw.-F-kv.F.
5. {]n≥kn-∏¬, Ub‰v
6. Pn√m hnZym-̀ ymk Hm^o-k¿am¿
7. doPn-b-W¬ sU]yq´n Ub-d-IvS¿, lb¿
sk°‚dn
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄w am¿K-tcJ ˛ 2
18 8. Akn-Â v Ub-d-IvS¿, shmt°-j-W¬lb¿
sk°-‚dn
9. Pn√m tIm -̨Hm¿Un-t\-‰¿, sF.Sn@kvIqƒ
10. F.F-kv.-F-.]nbpsS Pn√m-Xe t{]mPIvSv amt\-
P¿
11. FIvkn-Iyq-́ ohv F≥Pn-\o-b¿, Pn√m ]©m-
bØv (X.kz.-̀ .-h)
12. dntkmgvkv t]gvk¨am¿
tPmbn‚ v I¨ho-\¿ : Pn√m tIm -̨Hm¿Un-t\-‰¿, s]mXp-hn-Zym-̀ ymk kwc-
£W b⁄w
Npa-X-e-Ifpw DØ-c-hm-Zn-Xz-ßfpw
kwÿm\ anj-s‚ Npa-X-e-Iƒ
1. anj≥ {]h¿Ø-\-߃°p ta¬t\m´w hln-°p-Ibpw kpK-a-amb
{]h¿Ø-\-Øn\v th≠ am¿K-\n¿tZ-i-߃ \¬Ip-Ibpw sNøp-I.
2. hnhn[ hIp-∏p-I-fp-sSbpw GP≥kn-I-fp-sSbpw DtZym-K-ÿ-cp-sSbpw
GtIm-]\w Dd-∏m-°p-I.
3. kwÿm-\-Xe I¿atk\ Xbm-dm-°p∂ anj≥ tcJ-Iƒ ]cn-tim-
[n®v AwKo-Imcw \¬Ip-I.
4. kmaqlnI {]Xn-_-≤Xm ^≠v Dƒs∏sS A[nIhn`h kam-lm-c-
W-Øn-\p≈ km[yXIƒ Is≠-Øp-I.
5. ta¬t\m´ ˛ \nco-£W kwhn-[m-\-߃ ^e-{]-Z-ambn {]h¿Øn-
°p-∂p≠v F∂v Dd∏p hcp-Øp-I.
6. AwKo-IrX I¿a-]-≤-Xn-Iƒ \S-∏n-em-°p-∂-Xn\v _‘s∏´ \n¿h-
lW GP≥kn-Iƒ°v am¿K-\n¿tZiw \¬Ip-I.
7. anj≥ {]h¿Ø-\-߃°p anI® Bkq-{X-W -̨\n¿h-lW klmbw
e`n-°p-∂p-sh∂v Dd-∏m-°p-I.
kwÿm\ I¿a-tk-\ Npa-X-e-Iƒ
s]mXp-hmbh
1. anjs‚ e£y-߃ ssIh-cn-°p-∂-Xn\p kzoI-cn-t°≠ \S-]-Sn-
Iƒ \n¿tZ-in-°p-I, {]h¿Ø\ am¿K-tcJ Xbm-dm-°p-I, kmt¶-
XnIklmbw \¬IpI apX-em-bh
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄wam¿K-tcJ ˛ 2
19
2. ZuXy-tcJ (Mission document) Xbm-dm-°pI.
3. kwÿm\ anjs‚ ta¬t\m-́ -Øn¬ ssZ\w-Zn\ {]h¿Ø-\-߃°v
t\XrXzw \¬IpI.
4. hnhn[ Xe-ß-fn-ep≈ anj≥ {]h¿Ø-\-߃ XpS¿®-bmbn \nco-
£n®v kpK-a-amb {]h¿Ø-\-߃°p th≠ \S-]-Sn-Iƒ kzoI-cn-
°p-I.
5. anj≥ {]h¿Ø-\-߃°v \ntbm-Kn-t°-≠-Xmb kmt¶-XnI hnZ-
Kv[¿, I¨kƒ´‚p-am¿, dntkmgvkv t]gvk¨am¿ F∂n-hsc
Is≠Øn \ntbm-Kn-°p-∂-Xn-\p≈ ip]m¿i \¬IpI (C{]-Imcw
\ntbm-Kn-°p-∂-Xn\v Fw]-th¿Uv IΩn-‰n-bpsS AwKo-Imcw Bh-
iy-am-Wv).
6. Pn√m-Xe I¿a-tk-\bnse dntkmgvkv t]gvk¨am-cpsS Imcy-£-
a-amb {]h¿Ø\w Dd-∏m-°p-I, Ahsb im‡o-I-cn-°p-I.
7. IrXyamb CS-th-f-I-fn¬ kwÿm\ anj≥ tbmK-߃ tNcm≥
\S-]Sn kzoI-cn-°p-I.
8. k¿°m-cns‚ A\p-aXn Bh-iy-amb Imcy-ß-fn¬ \n¿tZiw Xbm-
dm°n ka¿∏n-°p-I.
9. anj≥ {]h¿Ø-\-߃ ]q¿W-ambn tUmIyp-sa-t‚-j≥ \S-Øp-I.
Pn√m-X-e-Ønepw Xt±-i-kz-bw-̀ -cW ÿm]-\-X-e-Ønepw {]h¿Ø-
\-߃ tUmIyp-sa‚ v sNøp-∂p-s≠∂v Dd-∏m-°p-I.
10. Kth-jW ˛ hnI-k-\˛s{]m^-j-W¬ ÿm]-\-ß-fpsS kmt¶-
XnIklmbw Xt±i ÿm]-\-߃°v e`y-am-°m-\p≈ kwhn-
[m\w Bhn-jvI-cn-°p-I.
11. kmt¶-XnIklmbw e`y-am-°p-∂-Xn-\p≈ hnZ-Kv[cpsS kwLsØ
kwÿm-\-X-e-Ønepw Pn√m-X-e-Ønepw Is≠Øn Npa-Xe \nd-
th-‰m≥ {]m]vX-cm-°p-I.
12. Xt±i kzbw`cWÿm]-\-߃ \S-∏n-em-°p∂ {]h¿Ø-\-ß-fp-
ambn ka-\z-bhpw GtIm-]-\hpw km[y-am-°p-I.
13. anj≥ {]h¿Ø-\-ß-fpsS ]ptcm-KXn kw_-‘n®pw \S-Øn∏pImcy-
ß-sf-°p-dn®pw {Ia-amb CS-th-f-I-fn¬ dnt∏m¿´p-Ifpw Ah-tem-
I\ hnh-c-ßfpw kwÿm\ anj\pw Fw]-th¿Uv IΩn-‰n°pw anj≥
tamWn-‰-dnMv Soan\pw ka¿∏n-°p-I.
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄w am¿K-tcJ ˛ 2
20 {]tXy-I -Np-a-X-e-Iƒ
1. s]mXp-hn-Zym-̀ ymk kwc-£Wb⁄Øns‚ e£y-߃ t\Sn-sb-
Sp-°p-∂-Xn\p th≠ \S-]-Sn-I-sf-Sp-°pI.
2. ]p\-cp-÷o-hn-∏n-t°≠ hnZym-e-b-ßsf am\-Z-fi-ß-fpsS ASnÿm-
Øn¬ Xnc-s™-Sp°pI. Ah-bpsS kmaq-lnI{]k‡n h¿[n-∏n®v
anI-hns‚ tI{μ-ß-fmbn, temtIm-Øc amXr-I-bn¬ hnI-kn-∏n-°p-
∂-Xn\v hnZym-eb hnI-k\tcJ Xbm-dm-°pI. {]h¿Ø-\-߃
GtIm-]n-∏n-°p-Ibpw \nco-£n°p-Ibpw sNøp-I.
3. kvIqƒ hf-∏p-Iƒ hnZym¿Ynkulr-Z-am°n Bh-iy-Øn\v sI´n-S-
ßfpw a‰p ]›m-Øe kuI-cy-ßfpw Dd-∏m-°p∂ amÿ πm\p-
ItfmsS AwKo-Im-c-Øn-\pXIp∂ s]mXp-am¿K-tcJ Xbm-dm°n
Ah-X-cn-∏n-°p-I.
4. hyXykvX kmaq-lnI˛kmº-ØnI kmwkvIm-cnI ]›m-Ø-e-
ßfn¬\n∂p hcp∂ Ip´n-I-fpsS ]T-\-th-K-XØn\pw _u≤nI\ne-
hm-c-Øn\pw DX-Ip∂ Xc-Øn¬ F√m Ip´n-I-ƒ°pw CSw e`n-°p∂
Hcp bqWn-th-gvk¬ Unssk≥ Hm v̂ teWnMv F∂-dn-b-s∏-Sp∂
]T-\-coXn cq]-I¬∏\ sNbvXv \S-∏m-°p-I.
5. H∂v apX¬ F´p ¢mkp-I-fn¬ ]Tn-°p∂ Ip´n-Iƒ°pw 9 apX¬ 12
hsc-bp≈ ¢mkp-I-fnse Ip´n-Iƒ°pw {]tXyIw ]mTy-e-£y-߃
\n›-bn®v ]T-\-hn-j-b-ß-fnse Bi-b-Zr-VX, ]mtTy-Xc hnj-b-
ß-fnse sshhn-[yhpw B¿Phhpw, kmaq-lnI-cw-KsØ [mc-W,
]cn-ÿnXn⁄m\w, `mjm⁄m\w, Bibhn\n-abss\]pWn XpS-
ßn-b-h-sb√mw kwtbm-Pn-∏n®v Ip´n-I-fpsS ka{K hnI-k\w Dd-
∏m-°p∂ {]{In-bm-[n-jvTn-X-amb P\m-[n-]Xy hnZym-`ymkamXrI
F∂ A[ym-]\coXn cq]-I¬∏\ sNbvXv \S-∏n-em-°p-I.
6. anI-hns‚ tI{μ-ß-fmbn s]mXp-hn-Zym-e-b-ßsf am‰p-∂-Xn\mh-
iy-amb sF.Sn. A[n-jvTnX kmt¶-XnIhnZy D]-tbm-K-s∏-SpØn
Hmtcm Ip´n°pw I≠pw tI´pw {]h¿Ø-\-ß-fn-te¿s∏-́ pw ]Tn-°p-
∂-Xn-\p≈ ]T-\ -̨t_m-[-\-co-Xn-Ifpw ]T-t\m-]m-[n-Ifpw C‚¿s\‰v
IW-IvSn-hn-‰n, Bh-iy-amb hnh-c-km-t¶-XnIhnZym kt¶-X-߃
F∂n-hbpw e`y-am-°p-∂-Xn-\p≈ \S-]-Sn-Iƒ GtIm-]n-∏n-°p-I.
7. Hcp hnZym -e -b-Øn-\-IØv {]h¿Øn-°p∂ F¬.-]n,
bp.]n, sslkvIqƒ, lb¿ sk°-‚dn hn`m-K-ß-fpsS GtIm-]n-X-
amb {]h¿Ø-\-Øn-eqsS hnZym-ebanI-hn-\p≈ \S-]-Sn-Iƒ
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄wam¿K-tcJ ˛ 2
21
\n¿tZin-°pI. Hmtcm Xe-Ønepw X\-Xmb Bh-iy-߃ A\p-
k-cn-®m-bn-cn-°-Ww {]h¿Ø-\-߃ Bkq-{XWw sNtø-≠Xv.
Db¿∂ Xe-Øn¬ am{Xw {]th-i\w \S-Øp∂ kvIqfp-Iƒ kao-
]-Øp≈ ^oU¿ kvIqfp-I-sfbpw ]cn-K-Wn-t°-≠-Xm-Wv.
8. kvIqƒXe {]h¿Ø-\-ß-fpsS Znim-KXn \nb-{¥-W-Øn\pw Bh-
iy-amb CS-s]-S-ep-Iƒ°p-ap≈ DtZym-Kÿkwhn-[m\w hn\y-kn-
°p-I.
9. FbvUUv kvIqfp-I-fpsS hnI-k-\-Øn\v kvIqƒ hnI-k\ kan-Xn,
]n.Sn.-F, ]q¿h hnZym¿Yn kwL-S\ F∂n-h-bpsS ]¶m-fnØw Dd-
∏m-°p∂ Hcp I¿a]-≤Xn Xbm-dm°n \S-∏m-°p-I.
10. k¿°m¿ hnZym-e-b-ß-fpsS hn`hkam-l-c-W-Øn\pw hnZym-e-b-
Ønse `uXnI ˛ A°m-Z-anI hn -̀h-ß-fpsS ^e-{]-Z-amb hn\n-
tbm-K-Øn\pw kvIqƒ hnI-k\ kan-Xn, kvIqƒ amt\-Pvsa‚ v IΩn-
‰n-Iƒ, ]n.Sn.-F, ]q¿hhnZym¿Yn kwL-S-\-Iƒ F∂n-h-bpsS kl-
I-cWw tXSp-∂-Xn-\p≈ \S-]-Sn-IsfSp-°p-I.
11. s]mXp-hn-Zym-̀ ymkhIp-∏n\p Iogn-ep≈ hnhn[ ÿm]-\-ß-fnepw
GP≥kn-I-fnepw hnhn-[-X-e-ß-fn¬ tkh\w sNøp-∂-h¿°v s]mXp-
hn-Zym-`ymk kwc-£Wb⁄-Øns‚ e£y-ßfpw am¿K-ßfpw
kw_-‘n® ]q¿W-amb Ah-t_m[ap≠m-°p-I.
12. hnhn[ ÿm]-\-ß-fpsS GtIm-]n-X-amb {]h¿Ø\w Dd-∏m-°p-
∂-Xn-\p≈ `c-W-]-c-amb kwhn-[m-\-ap-≠m-°p-I.
13. anjs‚ kwÿm-\-Xew apX¬ kvIqƒ Xew hsc-bp≈ {]h¿Ø-
\-ß-fpsS \S-Øn-∏n\pw ta¬t\m-´Øn\p-ap≈ teWnMv amt\-
Pvsa‚ v C≥^¿ta-j≥ knÃw \S-∏n¬ hcp-Øp-I.
tIcfk¿°m¿ 07.11.2016 \v Cd°nb k.-D.(-]n)-\w. 186/2016/s]m.-
hn.-h. {]Imcw \h-tI-cf ZuXy-Ønse "s]mXp-hn-Zym-̀ ymk kwc-
£Wb⁄w' ]≤Xn, anj≥ amXr-I-bn¬ \S-∏n¬ hcp-Øp-∂-Xn-
\p≈ cq]-tcJ kq£vamw-i-߃ tN¿Øv hn]p-eo-I-cn-°-s∏-
tS≠Xp≠v. Cu b⁄w hn]p-eo-I-cn-°-s∏-Sp∂ L -́ß-fn¬ XpS¿®-
bmbn IqSp-X¬ IqSp-X¬ kq£vamw-i-߃ CXn-te°v Iq´n-t®¿°-
s∏-Spw.
k¿°m¿ CXp-kw-_-‘n®v CXn-\Iw ]pd-s∏-Sp-hn-® DØ-c-hp-I-sf√mw
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc-£-W-Øn-\p≈ km[y-X-Iƒ Xpd-∂p-X-cp-∂p.
e£yw hfsc hy-‡-am -Wv˛s]mXp -hn -Zym -e -b-߃ anI-hns‚
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄w am¿K-tcJ ˛ 2
22 tI{μ-ß-fmbn amd-Ww. s]mXp-hn-Zym-e-b-ßsf s]mXp-k-aq-l-Øns‚
]n¥p-W-tbm-sSbpw A¿Y]q¿W-amb ]¶m-fn-Ø-tØm-sSbpw anI-hns‚
tI{μ-ß-fm°n am‰-Ww.
kvIqƒ {]m-b-Øn-ep≈ apgp-h≥ Ip´n-Ifpw s]mXp-hn-Zym-e-b-ß-fn¬
FØn-t®-cWw. AXn-\-\p-kr-X-amb ]cn-h¿Ø-\-߃ s]mXp-hn-Zym-e-
b-ßfn¬ Imtem-Nn-X-ambn D≠m-I-Ww.
s]mXp-hn-Zym-̀ ymkcwKØv apgp-h≥ kvIqfp-I-fn-ep-ap≈ CS-s]-S¬ km[y-
X-I-fmWv s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc-£Wb⁄-Øn-eqsS apt∂m-´p-hbv-
°p-∂-Xv. anI-sh-∂m¬ A°m-Z-anI anI-hm-Wv. s]mXp-hn-Zym-e-b-ß-fn-
se-Øn-t®cp∂ apgp-h≥ hnZym¿Yn-Iƒ°pw KpW-ta∑bp≈ hnZym-̀ ymkw
Xpey Ah-k-c-߃ {]Zm\w sNbvXp-sIm≠v Dd-∏m-°p-I-sb-∂-XmWv
s]mXp-hn-Zym-̀ ymk kwc-£Wb⁄-Øns‚ {]Yae£yw. CXv t\S-
W-sa-¶n¬ \ne-hn-ep≈ Ahÿbn¬ henb am‰w th-≠n-h-cpw. B[p-
\nI kmt¶-XnIhnZymkm[y-X-Isf hnZym¿Yn-bpsS ]T\kμ¿ -̀hpambn
^e-{]-Z-ambn DZv{K-Yn°Ww. ]T-\ -̨t_m-[\ cwK-ß-fnse ]pXnb km[y-
X-Iƒ {]tbm-P-\-s∏-Sp-Øp-∂-Xn-\mbn A[ym-]-Isc k÷cm-t°-≠n-h-
cpw. AXXv L´-ß-fn¬ hnZym¿Yn-Iƒ Fs¥√mw ]T\e£y-߃
kzmwio-I-cn-®p-sh∂v hne-bn-cp-ØWw. km[yamb hn[-Øn¬ s]mXp-
k-aq-l-sØbpw \m´n-ep≈ hnhn[ Iq´m-bva-I-sfbpw ]q¿hhnZym¿Yn-I-
sfbpw hnZym-e-b-hp-ambn IÆn-tN¿°-Ww. ka{K KpW-ta-∑-bv°m-bp≈
]≤-Xn-I-fpsS Bg-Øn-ep≈ At\z-j-W-Øn\pw ]T-\-Øn-\p-ambn, Xnc-
s™-Sp-°-s∏´ Nne hnZym-e-b-ß-fn¬ khn-tijamb CS-s]-S¬ k¿°m-
cn\p L´wL-´-ambn \S-tØ-≠n-h-cpw. CsX-√m-a-S-ßp∂ ka-{K-amb
]≤Xn-bmbmWv s]mXp-hn-Zym-̀ ymk kwc-£-W-b-⁄sØ k¿°m¿ kao-
]n-°p-∂-Xv. AXpsIm≠p-Xs∂ tIc-f-Ønse apgp-h≥ s]mXp hnZym-e-
b-ßsfbpw Cu kwc-£-W-b-⁄-Øns‚ Ahn-`mPyLS-I-ß-fmbn
]p\¿hn-\y-kn-°Ww.
CXp-h-sc-bp≈ A\p-̀ -h-ß-fpsS ]›m-Ø-e-Øn¬ s]mXp-hn-Zym-̀ ymk
kwc-£Wb⁄-Øns‚ ̀ mK-ambn {lkz-Im-em-Sn-ÿm-\-Ønepw Zo¿L-
Im-em-Sn-ÿm-\-Ønepw sNtø≠ Imcy-߃ Cßs\ t{ImUo-I-cn°mw:
1. Hmtcm Xt±ikzbw`cW ÿm]\ ]cn[nbnepap≈
s]mXphnZymebß-fn¬ temtIm-Øc \nehmcØnep≈
]T\kuIcyw Dd∏m°pI.
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄wam¿K-tcJ ˛ 2
23
2. 1 apX¬ 12 hsc ¢mkpIfn¬ ]Tn°p∂ Ip´nIƒ ka{]mb°mcmb
temIsØhnsSbpap≈ hnZym¿YnIƒ B¿Pn°p∂ Adnhpw
Ignhpw kz¥w km[y-Xb-psS ]c-am-h[nbn¬ t\Spsa∂pd∏m°pI.
3. F√m Ip´nIƒ°pw ]T\Øn\pw hnImkØn\pw Xpey
Ahkc߃ Hcp°n \¬IpI.
4. Hmtcm Ip´nbpsSbpw X\Xmb IgnhpIƒ Is≠Øn G‰hpw
Db¿∂ XeØnte°v ssI]nSn®pb¿Øp∂Xn\p≈
]T\˛t_m[\ {]h¿Ø\߃ Bkq{XWw sNøpI.
5. G‰hpw B[p\nIamb kmt¶-Xn -I-hn -Zybpw anI®
ASnÿm\kuIcyßfpap≈ hnZymebm¥co£w L´w-L-́ -ambn
CXn\mbn krjvSn°pI.
6. s]mXp-hn-Zym-e-b-ß-fn-se-Øp∂ apgp-h≥ Ip´n-I-fps-Sbpw ImbnI
Btcm-Ky-£-aX Dd-∏m-°pw. icn-bmb sshIm-cn-I, am\-kn-I, imco-
cn-I Btcm-Ky-ap-s≠-¶nte anI-hm¿∂ ]T\w km[y-am-Iq. hy‡n-
K-Xhpw kmaq-ln-I-hp-amb Btcm-Ky-io-e-ßfpw {][m-\-am-Wv.
\m´nse s]mXp-P-\m-tcmKytI{μ-ß-fp-ambn kl-I-cn®v Ip´n-I-fpsS
BtcmKy kpc-£-bv°p≈ sshhn-[y-ap≈ ]≤-Xn-Iƒ cq]-Iev]\
sNø-Ww.
7. kam-\-amb Nne A\p-̀ -h-am-Xr-I-Iƒ CXn-\IwXs∂ ChnsS hnI-
kn®ph∂n-́ p-≠v. Cu amXr-I-I-fn¬\n∂v kzoI-cn-t°-≠h kzoI-cn-
®m-IWw \mw apt∂m´p t]mtI-≠-Xv. tIc-f-Ønse apgp-h≥ hnZym-
e-b-ß-sfbpw Dƒs°m-≈p∂ Cu {]h¿Ø-\-]-≤Xn L´w-L´ambn
am{Xta \ap°v \S-∏m-°m-\m-hq.
8. H∂mw L -́Øn¬ k¿°m-cns‚ t\Xr-XzØn¬ Xnc-s™-Sp-°-s∏´
kvIqfp-I-fn¬ ]co-£-Wm¿∞w ka-{K CS-s]-S¬ \S-Øpw. Cßs\
hnIkn∏n°p∂ A\p-̀ -h-am-Xr-IIƒ Bh-iy-amb sa®-s∏-Sp-Ø-ep-
I-tfmsS apgp-h≥ hn-Zym-e-b-ß-fn-te-°p hym-]n-∏n-°p-I.
9. CXns‚ `mK-ambn L´w-L-́ -ambn hnI-kn-∏n-°p-∂ A°m-Z-anIhn -̀
h-߃ At∏mƒXs∂ kwÿm-\sØ F√m hnZym-e-bß-ƒ°pw
{]tbm-P-\-s∏-Sp-Øm-hp-∂-Xm-Wv.
{]Xo-£n-°p∂ A°m-Z-anIt\´-߃
$ 1 apX¬ 12 hscbp≈ Hmtcm ¢mknepw Ip´n Db¿∂ \ne-hm-c-
ap≈ [mc-W-Ifpw tijn-Ifpw t\Sn-bn-́ p≠v F∂v Dd-∏p-h-cp-Øpw.
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄w am¿K-tcJ ˛ 2
24 H∏w, aX\nc-t]£ P\m-[n-]Xy kwkvImcw hnI-kn-°m-\m-h-iy-
amb aqey-t_m[w krjvSn-°-s∏Spw.
$ temI-sØ-hn-sS-bp-ap≈ \n›nX {]mb-°m-cmb hnZym¿Yn-Iƒ
B¿Pn-°p∂ Adnhpw Ignhpw tIc-f-Ønse Ip´n-Ifpw t\Sn F∂p-
d-∏m-°pw. F√m Ip´n-Iƒ°pw ]T-\-Øn\pw hnIm-k-Øn\pw Xpey
Ah-k-c-߃ D≠m-Ipw. Ah-c-h-cpsS Ign-hp-Iƒ Is≠-Øn Ah
G‰hpw Db¿∂ Xe-Øn-te°v FØn-°m\pw ]cn-an-Xn-Iƒ adn-I-S-
°m\pap≈ A-h-k-c-߃ krjvSn-°pw. kzbw]T-\hpw Iq´mb
]T-\hpw ]T-\-{]-{In-b-bpsS ̀ mK-am-Ipw. a’-cm-[n-jvTnXtemI-Øn¬
AXn-Poh-\-Øn\v Bh-iy-amb Bfl-hn-izm-khpw Adnhpw
{]m]vXnbpw B¿Pn-°p-∂-tXm-sSm∏w aX-\n-c-t]-£-X, P\m-[n-]-
Xy-t_m-[w, Xpey-X, kl-h¿Øn-Xzw, kl-I-c-Ww, A\p-Xm]w
XpSßn Hcp P\m-[n-]Xykaq-l-Øns‚ apt∂m´pt]m°n-\m-h-iy-
amb aqey-t_m-[-߃ Df-hm-Im≥ klm-b-I-amb ]T-\-{]-{In-bbpw
]T-\m-¥-co-£hpw Hcp-°pw. CtXm-sSm∏w ]mcn-ÿn-XnI Ah-
t_m-[w, kmaq-lnI Ah-t_m-[w, amen-\y-\n¿am¿P\ Ah-t_m-
[w, enwKm-h-t_m-[w, hna¿i-\m-h-t_m[w F∂nh Df-hm-Im≥ Bh-
iy-amb A\p-`-h-߃ {]Zm\w sNøpw. ^e-{]m]vXn hne-bn-cp-
Øp-Ibpw sNøpw.
$ anI® am\-kn-I˛sshIm-cn-I˛imco-cnI BtcmKyw Dd-∏m-°pw.
$ anI® ]T-\m-\p-`-h-߃ Hcp-°p-∂-Xn-\mbn hnZym-e-b-ß-fpsS
ta¬t\m-´hpw \S-Øn∏pw sa®-s∏-Sp-Øpw. hnZym-e-b-߃°pw
A[ym-]-I¿°pw kzbw hne-bn-cp-Øm≥ {]I-S-\-kq-N-I-߃
(s]¿t^m-a≥kv C≥Un-t°-t‰-gvkv) hnI-kn-∏n-°pw.
$ A[ym-]I]cn -io -e -\-Øn\v ka-b-_-‘n-X-amb {lkz-
Ime˛Zo¿LIme ]mt°Pv Xbm-dm-°pw. F√m {]Yam-[ym-]-
I¿°pw kvIqƒ Bkq-{X-W-Ønepw ta¬t\m-́ -Ønepw Bh-iym-
\p-k-cWw ]cn-io-e\w e`n°pw.
$ B[p-\nI imkv{X˛kmt¶-Xn-I-hnZym km[y-X-I-sf√mw ]T-\-{]-
h¿Ø-\-Øn-\mbn hn\n-tbm-Kn-°pw. ¢mkvapdn-Iƒ L´w-L-́ -ambn
B[p-\n-Iam-°n -tbm-Py-amb C -̨I-≠‚ v hnI-kn-∏n-®v Ah kvIqfn¬
hn\n-abw sNøpw.
$ -P-\m-[n-]Xy˛]cn-ÿnXnkulrZ hnZym-̀ ymkw km[y-am-Ip∂ Xc-
Øn¬ ̀ uXnI]cn-k-c-Ønepw ¢mkvdqw B¿°n-sS-IvN-dnepw Imtem-
Nn-X-amb am‰-߃ hcp-Øpw.
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄wam¿K-tcJ ˛ 2
25
$ F≥.-kn.-C.-B¿.-Sn. \S-Øp∂ amXr-I-bn¬ A®o-hvsa‚ v ÃUn \S-
Øp-Ibpw Is≠-Ø-ep-Iƒ hnZym-̀ ymkmkq-{X-W-Øn\v {]tbm-P-\-
s∏-Sp-Øp-Ibpw sNøpw. \n›nX Ime-b-f-hn¬ Cu ]T\w \S-Øm-
\p≈ DØ-c-hm-ZnXzw Fkv.-F-kv.-F, B¿.-Fw.-F-kv.F F∂n-h-bpsS
kl-I-c-W-tØmsS Fkv.-kn.-C.-B¿.Sn°mbn-cn-°pw. _mly-amb
GP≥kn-I-fpsS klm-b-tØmsS Zo¿L CS-th-f-I-fn¬ hne-bn-cp-
ج \S-Ø-Ww. CXn-\mbn bqWn-th-gvkn‰nIƒ, Kth-jW ÿm]-
\-߃ F∂n-h-bpsS km[yX {]tbm-P-\-s∏-Sp-Øpw.
$ 1 apX¬ 12 hsc ¢mkpIfn¬ ]Tn°p∂ Ip´nIfpsS Adnhpw Ignhpw
[mcWIfpw F{X-am{Xw {]mbm-\p-kr-X-ambn hnI-kn-°Ww F∂Xv
imkv{Xobambn Xn´s∏SpØn \n›nXhpw kab_‘nXhpamb
{]h¿Ø\ßfneqsS Ahsc Db¿∂ \nehmcØnseØn°pw.
$ \ΩpsS \m´n¬ \nehnep≈ hnZym`ymkcoXnbpsS KpWhi߃
\ne\n¿Øn hnZym`ymkImcyØn¬ ap≥]¥nbn¬ \n¬°p∂
cmPyßfnse ]T\coXn, D≈S°w, ]T\X{¥ßƒ,
aqey\n¿WbcoXn, A[ym]I]cnioe\ coXnIƒ F∂n-h-bn¬
kzoIm-cy-am-bh Dƒs°m-≠v X\Xv hnZym-̀ ymk amXrI hnI-kn-∏n-
°pw.
$ amXr-`m-j-s°m∏w Cw•o-jv, lnμn `mjIfn¬ Db¿∂ tijn
ssIhcn°m\m-h-iy-amb coXn-imkv{Xw hnI-kn∏n-°pw.
$ Hmtcm Ip´n°pw ]T\Øn\pw hnImkØn\pw Xpeymhkc߃
\¬Ipw. anI® ]T\m\p`h߃ \¬Ip∂Xn\mbn
hnZymebta¬t\m´w, \SØn∏v, kab{Iaw F∂nhbn¬
Bhiyamb am‰w hcpØpw.
$ kab_‘nXamb DtZymKÿXe \nco-£W kwhn[m\w
Dd∏m°pw.
$ Btcm-Ky-I-c-amb kv{Xo˛]pcpj _‘sØ°pdn®pw Xpey-X-sb-
°p-dn®pw enwK-kaXzsØ-°p-dn®pw ImgvN-∏mSv kvIqƒ L -́Øn¬
Xs∂ Ip´n-Iƒ°p≠m°m-\mh-iy-amb {]h¿Ø-\-߃ cq]-s∏-Sp-
Øpw.
$ hnZymeb {]h¿Ø\߃°p ]n¥p-Wbpw {i≤-bp-ap-d-∏m-°m≥
P\Iob-kwhn[m\߃ cq]s∏SpØpw.
$ {]tXyI ]cnKW\ A¿ln°p∂ hnZym¿YnIƒ°v Dƒs∏sS
B[p\nI imkv{X˛kmt¶XnIhnZym km[y-X-Iƒ
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄w am¿K-tcJ ˛ 2
26 ]T\{]h¿Ø\Øn\mbn hn\ntbmKn°pw. "bqWnthgvk¬
Unssk≥ Hm v̂ teWnMv' cq]s∏SpØpw. CXp]tbmKn°p∂Xn-
\mbn ¢mkvapdnIƒ B[p\nIam°pIbpw DNnXamb C˛I≠‚ v,
hne-bn-cp-ج F∂nh L´w-L-́ -ambn hnIkn∏n®v \S∏m°pIbpw
sNøpw.
$ XpS¿®-bmbXpw ka-{K-hpamb aqey-\n¿Wb {]{Inb hne-bn-cp-
Ø-ens‚ Ahn-̀ mPy ̀ mK-am-°pw. kwL-]-T-\apƒs∏-sS-bp≈ sshhn-
[y-am¿∂ am¿K-ß-fn-eqsS B¿Pn-°p∂ Adn-hp-I-sfbpw Ign-hp-I-
sfbpw hy‡n-K-X-ambn hne-bn-cp-ØpI F∂ X{¥-ambncn°pw
kzoI-cn-°p-I.
L´w-L-´-ambn kwÿm-\sØ apgp-h≥ hnZym-e-b-ß-sfbpw anI-hns‚
tI{μ-ß-fm-°pI F∂-XmWv Cu ]≤-Xn-bpsS e£yw. ta¬∏-d™ F√m
L -́ß-fn-eq-sSbpw hnZym-eb{]h¿Ø-\-߃ ]ptcm-K-an-°-Ww. A°m-Z-
anI]cn-]m-Sn-Iƒ F√m kvIqfp-I-fnepw \S-∏n-em-°p-Ibpw kaql]¶m-
fn-Ø-tØmsS hnP-b-Øn-se-Øn-°p-Ibpw thWw. kwÿm-\-X-e-Øn¬
ss]e‰v {]h¿Ø\w F∂ \nebv°v Xnc-s™-Sp-°-s∏´ kvIqfp-I-fnse
{]h¿Ø-\-߃°v t\cn-́ p≈ hn`hklmbw FØn-°m\pw tamWn-‰¿
sNøm\pw Dt±-in-°p-∂p. AtXmsSm∏w Xs∂ s]mXp-hmbn e`y-am-Ip∂
hn -̀h-ßfpw {]h¿Ø-\-am-Xr-I-Ifpw a‰p hnZym-e-b-߃°pw CtX-k-abw
Xs∂ {]tbm-P-\-s∏-Sp-Øm-hp-∂-Xm-Wv.
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄wam¿K-tcJ ˛ 2
27
P\m-[n-]XyhnZym-e-b-߃
{]h¿Ø-\-amXrI
k-aq-l-Øn-s‚-bpw cm-{„-Øn-s‚-bpw kz-]v-\-߃-°pw- {]-Xo-£-Iƒ-°pa-
\p-k-cn-®v s]m-Xp-hn-Zym-e-b-ß-sf am-‰n-sb-Sp-°p-I-sb-∂ hn-]p-e-am-b e-
£y-tØm-sS-bm-Wv s]m-Xp-hn-Zym-̀ ym-k-kw-c-£-W-b-⁄w \-S-∏m-°p-∂-Xv.
s]m-Xp-hn-Zym-e-b-ß-sf-bpw hn-Zym-̀ ym-k-{]-h¿-Ø-\-ß-sf-bpw kv-t\-ln-°p-
I-bpw sa-®-s∏-Sp-Øm-\m-{K-ln-°p-I-bpw sN-øp-∂ G-sXm-cmƒ-°pw -̨P-\-
{]-Xn-\n-[n-Iƒ, {]m-tZ-in-I `c-W-Iq-S߃, ]q¿-h-hn-Zym¿-Yn-Iƒ, k-∂-≤-
kw-L-S-\-Iƒ, s]m-Xp-{]-h¿-Ø-I¿, A-[ym-]-I¿, c-£n-Xm-°ƒ XpS-ßn-
b-h¿°v -̨ k¿-Km-fl-I-am-bn C-S-s]-Sm-\p-≈ A-h-k-c-am-Wv Cu ]-≤-Xn H-
cp-°p-∂-Xv. "A-°m-Z-an-I-an-IhneqsS hn-Zym-e-b-an-I-hv' F-∂ ap-{Zm-hmIyw
ap≥-\n¿-Øn-bp-≈ {]-h¿-Ø-\-ß-fm-Wv ]-≤-Xn e-£y-an-Sp-∂-Xv.
F-√m Ip-´n-Iƒ-°pw k¿h-tXm-ap-J-amb hn-Im-k-Øn\v Xp-ey A-h-k-c-
߃ e`y-am-I-Ww. kz-¥w I-gn-hp-Iƒ I-s≠-Øm-\pw D-b¿-∂ X-e-Øn-
te-°v F-Øn-°m\pw ]-cn-an-Xn-Iƒ a-dn-I-S-°m\pw Ip-́ n-Iƒ°p Ign-b-Ww.
H∏w, ]m-cn-ÿn-Xn-I A-h-t_m-[w, km-aq-ln-Im-h-t_m-[w, hn-a¿-i-\m-h-
t_m-[w, enw-K-k-a-Xz-[m-c-W Xp-S-ßn-bhbpw B¿Pn-°-Ww. CXn\v hn-
Zym-e-b-߃ \ne-hn-ep≈ ]T-\-t_m-[\ coXn-Iƒ t_m[-]q¿hw ]p\-
cm-hn-jvI-cn-t°-≠-Xp-≠v. ]T-\w c-k-I-c-hpw sh√p-hn-fn-Iƒ Db¿Øp-∂-
Xp-am°n am-‰m≥ k-lm-bn-°p-∂ ]T-\-{]-{In-b, sF.kn.Sn. km-[y-X-Iƒ
{]-tbm-P-\-s∏-Sp-Øp∂ ]T-\m-¥-co-£w, k-aq-l-hp-am-bn kw-h-Zn-®p
]Tn-°m-\m-h-iy-am-b Ah-k-c-߃, hn-hn-[-ß-fm-b hn-e-bn-cp-ج
co-Xn-Iƒ Xp-S-ßn-b-h Dƒ-t®¿-Øp-sIm-≠p-≈ Hcp ]T-\ -̨t_m-[-\-am-XrI
kv-Iq-fp-Iƒ-°v kz-bw kr-„n-°m-\m-h-Ww. CXn\v kw-ÿm-\-X-e-Øn¬
cq-]-s∏-Sp -Øp-∂ co -Xn -im-kv - {X-hpw klm-b-I-kw-hn -[m-\-ßfpw
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄w am¿K-tcJ ˛ 2
28 hn-Zym-e-b-߃-°v IcpØp ]I-cpw. a‰p hn-Zym-e-b-ß-fn¬ \-S-∏n-em-°p-∂
\q-X-\ A-°m-Z-an-I]≤-Xn-I-fpsS Bi-b-ßfpw kzo-I-cn-°m≥ I-gn-b-Ww.
C-ß-s\ Hmtcm hnZym-e-bhpw kz-bw kr-„n-®pw a-‰p-≈-h-cn¬-\n-∂p kzo-
I-cn-®pw \-ho-I-cn-°s∏S-Ww. anI-hp‰ A°m-Z-anI]≤-Xn-Iƒ CXn-\m-h-
iy-am-Wv. CØ-c-Øn¬ K-th-j-W-kz-̀ m-h-ap-≈ A-°m-Z-an-I-]-≤-Xn-Iƒ cq-
]o-I-cn-°m-\pw \-S-∏m-°m-\pw hnZym-e-b-߃ {]m]vX-am-IWw.
anI® hnhchn\nab kmt¶XnIhnZybpsS {]tbmKhpw sa®s∏´
ASnÿm\-kuIcyßfpsS ]q¿Wamb hn\ntbmKhpw kwÿm-\sØ
kvIqfp-I-fn¬ km[y-am-Ipw. sshhn[yam¿∂ kmaqlnI˛kmºØnI˛
kmwkvImcnI ]›mØeap≈ IpSpw_ßfn¬\n∂v ]Tn°ms\Ønb
Ip´nIƒ°v Htc ¢mkn¬ Hcpan®ncp∂v ]T\ {]{InbIfn¬
`mK`m°mIp∂Xn\p≈ AhkcamWv \¬tI≠Xv. \ne-hnse
]mT]pkvXIßfpw ]Tt\m]m[nIfpw F√m Ip´nIfpsSbpw
]T\thKØn\pw _u≤nIXeØn\pw A\ptbmPyam°n
am‰nsbSp°m≥ ¢mkvapdnIfnse "_lpapJ {]{InbIƒ'°v am{Xta
km[n°pIbp≈q. hyXykvX tijn°mcmb Ip´nIƒ°v CSw \¬Ip∂
]T\{]{InbIfmWv \S∏mt°≠Xv. ]T\Øn\pw hnIk\Øn\pw Xpey
Ahkchpw Db¿∂ Xeßfnte°v X\Xmb IgnhpIƒ D]tbmKn®v
]d∂pbcm\p≈ kml-Ncyßfpw Ip´n-Iƒ°p e`y-am-I-Ww. CXn-\mbn
{]{Inbm[njvTnXamb A[ym]\hpw ]T\hpw Hmtcm ¢mknepw
Dd∏m°p∂Xn-\p≈ ]≤-Xn-bmWv P\-Iob hnZym-`ymk amXrI.
Ip´nIfpsS ssh⁄m\nI˛ sshImcnI˛kmaqlnI hnIk\Øn\v Xpey
{]m[m\yw \¬Ins°m≠pthWw Cu ]≤-Xn-bpsS ]T\˛t_m[\
{]{InbIƒ Nn´s∏SpØm≥.
Bi-b-Zr-VX ssIh-cn-°p-∂-Xn-\p≈ {]h¿Ø-\-߃
Hmtcm ¢mknepw B¿Pn-t°≠ Adnhpw [mc-Wbpw Ignhpw aqey-
t_m[hpw ssIh-cn®p thWw s]mXp hnZym-e-b-Øn¬ tNcp∂ Ip´n-
Iƒ ]{¥≠mw ¢mkp hsc-bp≈ ]T\w ]q¿Øn-bm°m≥. Ch¿ kaq-l-
Øn¬ hyXykvX taJ-e-Ifn¬ CS-s]-Sm≥ Ign-bp-∂-h-cmbn amdWsa∂pw
kvIqƒ hnZym-`ymkw e£y-an-Sp-∂p. CXv km[y-am-°p-IbmWv ]mTy-]-
≤Xn, ]mT-]p -kvX-I-߃, ]T-\˛-t_m-[-\-co -Xn, aqey-\n¿Wbw
F∂n-h-bn-eqsS sNtø-≠-Xv. F√m-X-c-Øn-ep-ap≈ _lp-kz-c-X-Isf
Dƒs°m-≈m≥ Ip´n-Iƒ°v Ign-tb-≠-Xp≠v. AtX-t]mse {][m-\-amWv
enwK-k-a-XzsØ°pdn®v icn-bmb ImgvN-∏mSv hnI-kn-°pI F∂-Xv.
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄wam¿K-tcJ ˛ 2
29
F√m Ip´nIƒ°pw ]T\Øn\pw hnIk\Øn\pw Xpeymhkcw e`n°m≥
hnZym`ymk AhImi\nbaØn¬ \njvI¿jn®ncn°p∂
A[yb\Zn\ßfpw ]T\kabhpw Dd∏mt°≠Xp≠v. AXp-t]mse {][m-
\-amWv Hmtcm ¢mknepw ]Tn-t°≠ hnj-b-ß-fmbn kne-_-kn¬ Dƒs∏-
SpØn \¬In-bn-́ p≈ Bi-b-ßfpw [mc-W-Ifpw ss\]p-Wn-Ifpw ¢mkn¬
hn\n-abw sNø-s∏-SpI F∂-Xpw. \memw ¢mkn¬ ]Tn-°p∂ Hcp Ip´n°v
200 {]hrØn Zn\-ß-fnse 1000 aWn-°q-dp-Iƒ D]-tbm-K-s∏-SpØn kne-
_-kn¬ \¬In-bn-́ p≈ amXr-̀ m-j, Cw•o-jv, KWn-Xw, ]cn-k-c-]-T\w F∂o
hnj-b-ß-fpsS ]mT-]p-kvXI D≈-S-°hpw Bi-b-ßfpw [mc-W-Ifpw
ss\]p-Wn-Ifpw ]T-\-t_m-[\ {]{In-b-I-fn-eqsS Ip´n-Iƒ°v hn\n-abw
sNø-s∏-S-Ww. hnj-bm-[n-jvTn-X-ambn t\Snb Adn-hp-Iƒ PohnX kμ¿ -̀
ß-fn¬ A¿∞-]q¿Æ-ambn {]tbm-Kn-°m-\p≈ Ah-k-c߃ D≠m-h-
Ww. Ip´n-I-fpsS ka{K hnIm-kØnpw khn-tij Ign-hp-Iƒ Is≠Øn
]cn-t]m-jn-°m-\pw hgn Hcp-°-Ww. Cu coXnbn¬ 200 {]hrØn Zn\-ß-
sf 1000 ]T-\-a-Wn-°q-dp-Ifmbn hn`-Pn®p \¬In ka-{Km-kq-{XWw
XbmdmIpw.
ka-{Km-kq-{X-W-Øn¬ Hmtcm hnj-b-Øn\pw \¬Inb BsI ]T\ aWn-
°q-dp-Iƒ ]T-\-e-£y-߃, t\Sp∂ Bi-b-߃/[mc-W-Iƒ, \n¿t±-in-
°p∂ ]T-\-{]-{In-bbpw ]T-\-{]-h¿Ø-\-hpw, ]T-t\m-]-I-c-W-߃/
sF.kn.Sn. hn -̀h-߃, hne-bn-cp-ج {]h¿Ø-\-߃, ]T-\-t\-́ -߃
F∂nh hy‡-am-°p∂ kq£va-Xe ]mTmkq-{XWw Xbm-dm-°-Ww. CXv
kne-_kv {]Imcw \n›nX {]hrØn aWn-°q-dp-I-fn-eqsS Ip´n-Iƒ°p
e`n-t°≠ Bi-b-ßfpw [mc-W-Ifpw IrXy-X-tbmsS Bkq-{XWw
sNøm≥ A[ym-]-Isc klm-bn-°p-∂p. am{X-a√ 200 {]hrØn Znh-k-ß-
fn¬ ]q¿Øn-bm-t°≠ ¢mkp-Iƒ Bkq-{XW sNøp-∂-sX-ß-s\ F∂p
Xocp-am-\n-°p-∂-Xn\v kvIqƒ k_vPIvSv Iu¨kn-en\pw A[ym-]-I¿°pw
hy‡X \¬Ip-∂p.
kq£va-Xe Bkq-{X-W-Øn-epƒs∏-Sp-Ønb ]T-\-sam-Uyq-fns‚ IcSv ]mTm-
kq-{XWw Xbm-dm°n \¬I-emWv ASpØ L´w. A[ym-]n-Ibv°v / A[ym-
]-I\v Hmtcm Znh-ksØbpw Xs‚ hnj-b-Øns‚ ]mTm-kq-{XWw Xbm-
dm-°p-∂-Xn-\p≈ Nq≠p-]-e-I-bmWv CXv. Fs¥-√m-amWv ]T-\-e-£y-߃,
GXv Bibw/[mcW ssIh-cn-°p-∂-Xn-\p≈ {]h¿Ø-\-Øn-\mWv ]T-
\-{]-{In-b-bn¬ ap≥K-W\ \¬tI-≠-Xv. Ip´n-Iƒ°v I≠pw tI´pw
{]h¿Øn®pt\m°nbpw Bib hy‡X t\Sm≥ GsXms° ]T-t\m-]-
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄w am¿K-tcJ ˛ 2
30 I-c-W-߃ GXp coXn-bn¬ {]tbm-P-\-s∏-Sp -Ømw. as‰-s¥√mw
hn -̀h-߃ {]mtZ-in-I-ambn Is≠-Øn D]-tbm-K-s∏-Sp-Ø-Ww XpS-ßnbh
kw_-‘n®v A[ym-]n-Ibv°v {]mY-anI [mcW \¬Ip-∂-XmWv IcSv ]mTm-
kq-{X-Ww. C{Xbpw Imcy-߃ kwÿm-\-X-e-Øn¬ Xbm-dm°n t]m¿´¬
hgn e`y-am-Ip-∂Xv D]-tbm-K-s∏-SpØn thWw Hmtcm ¢mknsebpw A[ym-
]-I¿ Ah-cpsS ¢mkvXe {]h¿Ø-\-߃°p≈ ]mTm-kq-{XWw Xbm-
dm-°¬.
Ch Ah-c-h-cpsS ¢mkns‚ khn-ti-jXIƒ IqSn Dƒs°m≠v ka{K
]mTm-kq-{X-W-ap≠m°m≥ klm-b-I-am-hpw.
Hmtcm ¢mknepw ]mTy-]-≤Xn hn`mh\w sNbvX e£y-߃ ]c-am-h-[n
t\Sn-sb-Sp-°p-∂-Xn¬ \mw C\n-bp-tasd apt∂m´p t]mIm-\p≠v F∂mWv
CXp kw_-‘n® ]T-\-߃ hy‡-am-°p-∂-Xv. Ip´nsb anI-hns‚ Xe-
ß-fn-te°v Db¿Øm≥ Bh-iy-amb {]{In-bm-[n-jvTn-X-amb ]T-\ -̨t_m-
[-\-{]-h¿Ø-\-߃ IqSp-X¬ ̂ e-{]-Z-ambn \S-t°-≠-Xp-≠v. CXn\v Hmtcm
]mTy-h-kvXphpw/]T-\mibhpw I≠pw tI´pw {]h¿Øn®pw ]Tn-°m\pw
kzmwio-I-cn-°m\pw ¢mkv apdn-I-fn¬ Ah-k-c-sam-cp-°-Ww.
]mTy-]-≤Xn e£y-߃hnj-b-ß-fpsS
kne-_kv
hnj-b-Xe bqWn‰vka{Kmkq-{XWw
kq£vaXe]mTm-kq-{XWw
(Ic-Sv)
]T-\-t\-́ ߃
Bi-b-߃/aqey-
߃/tijn-
Iƒ/at\m-`m-h-߃
{]{Inb]T-\
-km-a-{Kn-Iƒ
]T\sXfn-hp-
Iƒ
hne-bn-cp-ج
kabw
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄wam¿K-tcJ ˛ 2
31
Hmtcm kq£va-X-em-kq-{XWhpw hn`m-h\w sNbvX ]T-\-e-£y-߃
¢mknse F√m Ip´n-Ifpw t\Spsa∂pd∏m-°p∂, ]T-\-{]-h¿Ø-\-ß-fp-
sS {]tbm-Kw hy‡-am-°p∂XmWv IcSv ]mTm-kq-{X-W-w. \n¿ZnjvS ]T-
\-t\-́ -߃ ssIh-cn-°m≥ Hcp Bibw/]T\ hkvXp Fßs\ Ah-X-
cn-∏n-°-Ww, Fs¥¥p klm-b-hn-`-h-߃ GtXXp kμ¿`-Øn¬ D]-
tbm-K-s∏-Sp-Ømw, ]T-\e£y߃ t\Sntbm F∂v hy‡am-°m≥ D]-
tbm-Kn-°m-hp∂ aqey-\n¿Wb {]h¿Ø-\-߃ GsXms°, kam-\-co-X-
nbn¬ {]mtZ-in-I-ambn Is≠-Øm-hp∂ {]h¿Ø\-ßfpw hn`-h-ßfpw
GsXms° XpS-ßnb s]mXp-kq-N\ am{X-amWv Cu I-cSv ]mTm-kq-{XWw
\¬Ip-I. CXv kvIqƒ Xe-Øn¬ hnj-b-k-anXn tbmK-Øn¬ N¿®sNbvXv
sa®-s∏-SpØWw. Xs‚ ¢mknse Ip´n-I-fpsS sshhn-[y-sØbpw khn-
ti-j-X-I-sfbpw ]cn-K-Wn®v, ]mTm-kq-{XWw Xbm-dm-°n-bmWv Hmtcm
So®dpw ]T-\ -̨t_m-[\ {]h¿Ø-\-߃ \S-ØpI. Cßs\ Hmtcm A[ym-
]n-Ibpw/A[ym-]-I\pw Xbm-dm-°nb ]mTm-kq-{XWw t]m¿´-en¬
A]vtemUv sNøWw. CXn-eqsS `mj-bnepw imkv{XØnepw KWn-X-
Ønepw kmaq-ly-im-kv{X-Ønepw AXXp ¢mkn¬ Ip´n-Iƒ t\tS≠p∂
[m-c-W-Iƒ t\Sm\pw BibZrVX ssIh-cn-°m\pw kml-N-cy-sam-cpßpw.
CØ-c-Øn¬ ]mTm-kq-{XWw Xbm-dm-°nb A[ym-]-I¿°v ¢mkv-ap-dn-bn¬
X\n°v e`yam-hp∂ ka-b-Øn-\p-≈n¬ CXv \n¿h-ln-°m≥ Ign-bp∂
coXn-bn¬ ]›m-ØekuI-cyhpw kwhn-[m\-ßfpw Hcp°Ww. Ip´n-Isf
kwL-ßfmbn Xncn®v I≠pw tI´pw {]h¿Øn®pw ]Tn-°m≥ klm-bn-
°p∂ kwhn-[m-\-ßfp≈- ¢mkvapdn-Iƒ k÷-am-°Ww. Bh-iy-amb
D]-I-c-W-ßfpw ]pkvX-I-ßfpap≈ kpk-÷-amb et_m-d-´-dn-Ifpw
sse{_-dn-Ifpw kvIqfn¬ Hcp-t°≠Xp≠v.
Hmtcm So®dpw \S-Øp∂ Cu hyXy-kvX-amb ]mTm-kq-{X-Whpw ]T-\ -̨
t_m-[-\-{]-h¿Ø-\-ßfpw kvIqfp-Iƒ XΩnepw kwÿm-\-X-e-Ønepw
]¶p-hbv-t°-≠-Xp-≠v. ]pXnb Adn-hp-Ifpw hn -̀h-ßfpw A[ym-]-I¿°pw
kvIqfp-Iƒ°pw e`y-am-tI-≠-Xp-ap≠v. CXn\p klm-b-I-amb Hcp teWnMv
amt\-Pvsa‚ v C≥^¿ta-j≥ knÃw (LMIS) sF.Sn@kvIqƒ Xøm-dm°pw.
ka-{K-hn-Im-khpw khn-tij anI-hp-Ifpw
hnZym-̀ ymk Ah-Imi\nb-a-Øn¬ \n¿tZ-in-°-s∏´ km[ymbZn\-ßfpw
]T-\-a-Wn-°q-dp-Ifpw Dd-∏m-°p∂tXmsS s]mXp-hn-Zym-e-b-ß-fnse
Ip´n-Iƒ°v ]mTy-]-≤-Xn-bn¬ \n¿tZ-in® AdnhpIfpw ss\]p-Wn-Ifpw
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄w am¿K-tcJ ˛ 2
32 ssIh-cn-°m-\m-h-iy-amb kabw e`n-°pw. F∂m¬ t\Snb Adn-hp-I-fp-
sSbpw [mc-W-I-fp-sSbpw ASn-ÿm-\-Øn¬ kmaqlnI -Po-hnXkμ¿`-
ß-fn¬ CS-s]´p {]h¿Øn-°p-∂-Xpw {]iv\-]-cn-lm-cØn\p≈ Ignhp
t\Sp∂Xpw IqSn hnZym-`ym-k-Øns‚ e£y-am-Wv. lb¿ sk°‚dn
]n∂n-Sp-∂-tXmsS sXmgn¬ taJ-e-bn¬ {]th-in-°m\pw Bfl-hn-izm-k-
tØmsS PohnXw \bn-°m\pw th≠ ]cn-io-e\w Dd∏p hcp-tØ-≠-Xp-
≠v. CXn\v klm-b-I-amb hn[-Øn¬ hnZym-e-b-{]-h¿Ø-\-߃
kkq£vaw Bkq-{XWw sNtø-≠-Xp-≠v.
¢mkvapdn-°-IØp am{X-a√ ]T\w \S-°p-∂-Xv. ]T-\ -̨t_m-[-\-{]-h¿Ø-
\-ß-fn-eq-sS Ip´n-Iƒ t\Sp∂ Adnhpw Ignhpw hyXykvX PohnXkμ¿ -̀
ß-fn¬ {]tbm-Kn®pt\m°m\pw \nXy-Po-hn-X-Ønse kmaq-lnI-{]-iv\-
߃°v, {]iv\-ßfpsS Bgw Xncn-®-dn™v ]cn-lmcw \n¿tZin-°m\pw
kvIqƒ ]T-\-Øn¬ Ah-k-c-sam-cp-°-Ww. hnj-b-_-‘n-X-amb Adn-hp-
Isf ka-{K-ambn {]tbm-P-\-s∏-Sp-Øm-\p≈ Ah-k-c-ß-fmbn Xmsg ]d-
bp∂ {]h¿Ø-\-߃ P\-Iob hnZym-̀ ymk amXr-I-bpsS LS-I-am-IWw
Cu c≠p LS-I-ßfpw tN¿∂ {]h¿Ø-\-߃ Dƒs°m-≈p-∂-XmWv
¢mkvXe ka-{Km-kq-{XWw 1 apX¬ 5 hsc ¢mkp-I-fn¬ 200 {]hrØn
Zn\-ß-fn¬ 800 aWn-°qdpw 6 apX¬ 8 hsc ¢mkp-I-fn¬ 1000 aWn-°qdpw
9 apX¬ 12 hsc ¢mkp-I-fn¬ 1200 aWn-°qdpw D]-tbm-K-s∏-Sp-Øn-bmWv
Hmtcm hnZym-e-bhpw Ip´n-Iƒ°v Cu ]T-\-t_m-[-\m-\p-̀ -h-߃ \¬IpI.
$ H∂p-ap-X¬ \mep-h-sc ¢mkp-I-fn¬ `mj, KWn-Xw, ]cn-k-c-]-T\w
F∂n-h-bnse Adnhpw Ignhpw {]tbm-P-\-s∏-SpØn kmaq-lnIk-
μ¿`-ß-fn¬ {]tbm-Kn-°m≥ Ip´n-Isf klm-bn-°p∂ \nXy-Po-
hnXkμ¿ -̀ßsf ap≥\n¿Øn {]h¿Ø\ ]pkvX-Iw Xbm-dm°n
\¬IWw. CXv XpS¿ aqey-\n¿W-tbm-]m[n IqSn-bm°n am‰mw.
$ 5 apX¬ 8 hsc ¢mkp-I-fn¬ `mj, KWn-Xw, imkv{Xw, kmaq-ly-
im-kv{Xw F∂o hnj-b-ß-fpsS Bi-b-ßfpw [mc-W-Ifpw D]-
tbm-K-s∏-SpØn {]iv\-]-cn-l-c-W-ti-jnbpw k¿Km-fl-IXbpw ssIh-
cn-°m-\p≈ {]h¿Ø\ ]≤-Xn-Iƒ \¬Imw. Ch Hmtcm ¢mkn\pw
{]tXyIw D≠m-IWw. CXn-\mbn Nne amXr-I-Iƒ kwÿm-\-X-
e-Øn¬ \n¿tZ-in-°mw. t{]mPIvSv am¿K-tc-Jbpw aqey-\n¿Wb-
kq-N-I-ßfpw klmb-ambn \¬Ip-∂-Xm-Wv.
$ Cw•ojv, lnμn ̀ mjm-tijnhnI-k-\-Øn\v Du∂¬ \¬In 5 apX¬
8 hsc ¢mkp-Im¿°v {]tXyI ]≤Xn \S-∏m-°p-∂-Xm-Wv.
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄wam¿K-tcJ ˛ 2
33
$ 9,10 ¢mkpIfn¬ Hmtcm Ip´n°pw Hcp h¿jw \o≠p\n¬°p∂
kzX{¥ t{]mPIvSv {]h¿Ø\w D≠mIWw. CXv kwL-ambn
\n¿hln°p∂XmWv DNnXw. F∂m¬ h¿jmhkm\w IndividualProject Report ka¿∏Whpw Is≠-Ø-ep-I-fpsS ]¶p-hbv∏pw \S-
°-Ww. CXv aqey\n¿Wbw sNbvXv ]T\]ptcmKXntcJbn¬
Dƒs∏SpØpw.
$ "11˛12 ¢mkpIfn¬ F√m hnjb߃°pw ]T\hkvXpXIfpw
[mcWIfpw {]tbmP\s∏SpØnbp≈ KthjW t{]mPIvSpIƒ
Hmtcm Ip´nbpw sNøWw. CsXß-s\-bm-IWw F∂-Xn-\p≈ am¿K-
tcJ kwÿm\XeØn¬ Xbmdm°n \¬Ipw. s{]mP-IvSp-Iƒ
sNøp-∂-Xn\v Ip´n°v am¿K-\n¿tZiIcmbn s{]mPIvSv hgn-Im´n
D≠m-I-Ww. imkv{X t{]mPIvSpIƒ C∂thj≥ t{]mPIvSpIfmbn
\S∏m°mw. PohnXØnse Bhiy߃ \n¿hln°m≥
{]tbmP\s∏SpØmhp∂ D]IcW߃, coXnIƒ,
]cnlmc\n¿tZi߃, ]T\dnt∏m¿´pIƒ F∂nhbmbncn°Ww
Xbmdmt°≠Xv. CXns‚ {]tbmK£aX, imkv{XobmSnØd,
KthjWØ\na, emfnXyw XpS -ßn -bh ]cnKWn®mhpw
aqey\n¿Wbw. Ip´n-bpsS Xm¬∏cyØn\-\p-k-cn®v Ãm¿ v́ A∏v
anj≥ km[y-X-Ifpw {]tbm-P-\-s∏-Sp-Ømw.
$ Hmtcm hnZymebØnepw IemImbnI{]h¿Ø\ßfneqsS Ip´n-
I-fpsS k¿K-]-c-amb Ign-hp-Iƒ hnI-kn-∏n-°m≥ {]tXyIamb
kwhn[m\w D≠mIWw. F√m Ip´n-Iƒ°pw an\naw Imbn-I-£-
aX Dd-∏m-°¬ e£y-an-S-Ww. Fbvtdm-_nIvkv t]mep≈ efnX
]cn-io-e\]cn-]m-Sn-Iƒ D]-tbm-Kn-°m-hp-∂-Xm-Wv. Btbm-[\ Ie-
Iƒ, tbmK XpS-ßn-b-hbpw kvIqƒ Xe-Øn¬ ]cn-io-en-∏n-°mw.
icn-bmb sshIm-cn-I˛am\-kn-I-˛imco-cnI Btcm-Ky-ap-s≠-¶nte
]T\w km[y-am-Iq. Iuam-c-°msc e£yw-h-®p≈ {]tXyI am\-
kn-Im-tcmKy]≤-Xn-I-ƒ cq]-s∏-Sp-Ø-Ww. Ip´n-bpsS BtcmKyioe-
ßfpw hfsc {][m-\-amWv. Hmtcm {]tZ-i-sØbpw {]mY-anI
BtcmKytI{μ-ß-fp-ambn _‘-s∏ v́ CXn-\m-bp≈ {]h¿Ø-\-߃
\S-°-Ww.
Iem-cw-KØv F√m Ip´n-Iƒ°pw Hcn-\Øn-se-¶nepw A`n-cpNn
t]mjn-∏n-s®-Sp-°m\p≈ klm-b-I-kw-hn-[m\w kvIqfp-I-fn¬
D≠m-h-Ww. 1 apX¬ 4 hsc ¢mkpIfn¬ hnZym¿YnIƒ°v
]T\{]h¿Ø\ßtfmsSm∏w Xs∂ ]m´pw kwL-N-e-\hpw
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄w am¿K-tcJ ˛ 2
34 Nn{X-c-N-\bpw A`n\bhpw Dƒs∏SpØnbp≈ coXnimkv{Xw Ign-
bm-hp-∂{X kzoI-cn-°m-hp-∂-Xm-Wv. 5 apX¬ 12 hscbp≈ ¢mkp-
Ifnse Ip´nIƒ°v Cu hnjbßfn¬ AhchcpsS
A`ncpNn°\pkrXambn Ie/ImbnI C\Øn¬ IqSp -X¬
]cnioe\w t\Sm≥ Ah-k-c-sam-cp°mw. CXn\v kvIqfnse ]q¿h-
hn-Zym¿Yn kwL-S\, kvIqƒ kt∏m¿´nwKv {Kq∏v, Xt±-i-kz-bw-`-
cW ÿm]-\-߃ F∂n-h-bpsS klmbw tXSmw. Ip´n-I-fpsS
ka-{K-hn-I-mk-Øn\v {]mtZ-in-I-amb F√m-Xcw sshZ-Kv[y-ß-sfbpw
kzoI-cn-°m-hp-∂XmWv. kvs]j-enÃv A[ym-]-I-cpsS tkh\w
F√m kvIqfnepw {]tbm-P-\-s∏-Sp-Øm-\m-I-Ww.
$ s]mXphnZymebßfnse A°mZanI anIhv h¿[n∏n°p∂
{]h¿Ø\ßtfmsSm∏w Xs∂ Ip´nIfn¬ Bflhnizmkhpw
{]iv\]cnlcWtijnbpw t\Xr-KpWhpw h¿[n∏n°Ww. CXn\v
ss{]adn ¢mkpIƒ apX¬ hnZym¿YnIsf kvIqfnse
s]mXp{]h¿Ø\ßfpsS Bkq{XWØnepw kwLmS\Ønepw
t_m[]q¿hw Dƒs∏SpØWw. hnZymebØnse Akwªn,
Iem˛ImbnI˛imkv{XtafIƒ, hm¿jnI߃, Zn\mNcW߃,
IΩyqWn‰n Iymºbn\pIƒ F∂nhbpsS kwLmS\®pa-Xe
Ip´nIƒ°v \¬IWw. A[ym]IcpsSbpw ]pdØp \n∂p≈
hnZKv[cpsSbpw t\XrXzØn¬ {]h¿Ø\mkq{XWØnepw
\SØn∏nepw Ip´n-Iƒ°v A\p`h߃ e`n°p∂ coXnbnemhWw
Cu {]h¿Ø\ßfpsS kwLmS\w. {]h¿Ø\ßfn¬ ]¶mfnØw
\¬Ip∂Xns\m∏w Ip´nIfpsS t\XrXzØn¬ AhcpsS
k¿KmflIXbpw t\XrXztijnbpw hn\ntbmKn°m≥ Ahkchpw
\¬IWw. Cßs\ Ahkcw \¬Iptºmƒ F√m Ip´nIsfbpw
hnhn[ NpaXeIfn¬ \ntbmKn°m≥ t_m[]q¿hw {ian°Ww.
kvIqƒ ]m¿e-sa‚ns\/¢mkv k`sb C°m-cy-߃°mbn G‰hpw
\∂mbn {]tbm-P-\-s∏-Sp-Ømw.
$ kvIqƒ ]m¿e-sa‚ns\ F√m A¿Y-Ønepw {]mh¿Øn-I-am-°-Ww.
$ Ip´n-I-fpsS Ah-Im-i-kw-c-£-W-Øn\v ¢mkvk`-Iƒ F∂
Bibhpw {]mh¿Øn-I-am-°m-hp-∂-Xm-Wv. Ip´n-I-fpsS apJy-a-{¥n-
bpw a{¥n-amcpw \bn-°p∂ ¢mkvk -̀Iƒ c≠m-gvN-bn-sem-cn-°¬
tNc-Ww. Ip´n-I-fpsS {]iv\-ß-fpsS Ah-X-c-Ww, N¿®-Iƒ, ]cn-
lmc\n¿tZ-i-߃ F∂nh Cub-h-k-c-Øn¬ Db¿∂p-h-cpw.
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄wam¿K-tcJ ˛ 2
35
Ch tcJ-s∏-Sp-Ønb an\pSvkv ]cn-tim-[n®v {]Y-am-[ym-]nI
]cn-lmc{]h¿Ø-\-߃ \S-ØWw.
]T-\-]-cn-t]m-jW ]≤-Xn-Iƒ
]T\w ^e-{]-Z-am-°p-∂-Xn\p≈ {]h¿Ø-\-ß-fmWv ]T-\-]-cn-t]m-jW
]≤-Xn-bn¬ Dƒs∏-Sp-Øp-∂-Xv. \ne-hn-ep≈ ]cn-an-Xn-Iƒ ]cn-l-cn-°p-
∂-Xn\pw ÿmbn-bmb ]T-\-]p-tcm-KXn Dd-∏p-h-cp-Øp-∂-Xn\pw Cu
{]h¿Ø-\-߃ klm-b-I-am-h-Ww. sshhn-[y-ap≈ ]T-\m-\p-`-h-߃
Hcp-°m≥ A[ym-]-Isc k÷-cm-°nbpw ]T-\m-¥-co-£-Øn¬ am‰w hcp-
Ønbpw ]T\w i‡n-s∏-Sp-Øm-\m-hpw. P\-Iob hnZym-̀ ymk amXr-I-bpsS
{]h¿Ø-\-߃ F√m hnZym-e-b-ß-fnepw GIo-Ir-X-ambn \S-∏n-em-°p-
∂Xv hsc Hmtcm hnZym-e-b-߃°pw Ah-cpsS Ip´n-I-fpsS khn-ti-j-
X-Iƒ ap≥\n¿Øn Cu {]h¿Ø-\-߃ ka-{Km-kq-{X-W-Øns‚ `mK-
ambn Dƒs∏-SpØn \S-∏n-em-°m-hp-∂-Xm-Wv.
1. amXr-̀ mj
{]mb-Øn-\-\p-k-cn®v Ip´n-I-fn¬ hnI-kn-t°≠ `mjm-tijnIƒ bYm-
k-abw hnI-kn-°m-Xn-cp-∂m¬ AXv ]T-\sØ {]Xn-Iq-e-ambn _m[n-
°pw. Hmtcm ¢mknepw \n›nX `mjm-ti-jn-Iƒ t\S-W-sa∂v \njvI¿jn-
°p-∂Xv AXp-sIm-≠m-Wv. ssZ\w-Zn\ hyh-lm-c-Øn\pw k¿Km-flI hyh-
lm-c-Øn-\p-ap≈ am[yaw F∂ \ne-bnepw ]T-\-am-[yaw F∂ \ne-bnepw
amXr-̀ m-j-bp-ambn _‘-s∏´ hnhn[ tijn-Iƒ {]m[m\yw A¿ln-°p∂p.
aq∂v, \mev, ¢mkp-I-fn¬ amXr-̀ m-j-bnse tijn-Iƒ th≠{X Af-hn¬
t\SmØ Ip´n-Isf e£yw h®v "ae-bmfØnf°w' F∂ t]cn¬ Hcp
]≤Xn k¿h-in£m A`n-bm≥ 2016˛17 A[y-b\h¿jw \S-∏n-em-°n-bn-
cp-∂p. kam-\-amb {]iv\w t\cn-Sp∂ a‰p ¢mkp-I-fnse Ip´n-I-sfbpw
klm-bn-°p∂Xn\v A∏¿ ss{]adn ¢mkp-I-fn-te°v Bh-iy-amb am‰-
ß-tfmsS ]≤Xn hym]n-∏nt°-≠-Xp-≠v.
amXr-̀ m-j-bn¬ t\tS≠ tijn-I-fpsS \ne-hm-c-Øn¬ HØp-Xo¿∏p-Iƒ
D≠m-Im-Ø-hn[w F√m Ip´n-Iƒ°pw anI® `mjm-\p-`hw \¬Ip∂
]T-\-{]-h¿Ø-\-߃ Nn´-s∏-Sp-Øm≥ A[ym-]-I¿°p -I-gn-b-Ww.
CXn-\mbn Kth-j-Wm-fl-I-amb ]T-\ -t_m-[-\-{]-h¿Ø-\-ß-fn¬
XpS¿]cnio-e-\-߃ Bkq-{XWw sNtø-≠-Xp-≠v. ]mT-]p-kvX-I-
D≈-S-°-Øn\v D]-cn-bmbn `mjm-{]m-ho-Wyhpw Nn¥bpw `mh-\bpw
kmwkvIm-cn-I-h-t_m-[hpw t]mjn-∏n-°p∂Xpw kzbw ]T-\-Øn\p
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄w am¿K-tcJ ˛ 2
36 t{]cn-∏n-°p-∂-Xp-amb ]T-\m-\p-̀ -h-ß-fm-Wv Hcp-t°-≠-Xv. A[ym-]-I-cpsS
tijn hnI-kn-∏n®pw ImgvN-∏m-Snepw kao-]-\-Ønepw ]cn-h¿Ø-\-߃
hcp-Ønbpw am{Xta Cu e£yw ssIh-cn-°m-\m-hq.
2. Cw•ojv
]T-\-Øn\pw Bi-b-hn-\n-b-a-Øn\pw klm-b-I-amb hn[-Øn¬ Cw•ojv
`mjm-ss\-]pWn hnI-kn-∏n-°p∂ {]h¿Ø-\-߃ i‡n-s∏-Sp-tØ-≠-
Xp-≠v. temh¿ ss{]adn L´w apX¬ Cw•ojv `mjm ss\]p-Wn-Iƒ ]Sn-
]-Sn-bmbn Db¿Øn-s°m-≠p-h-cm-\p≈ {Iao-I-c-W-ß-fmWv D≠m-tI-≠-
Xv. 2016˛17 h¿jw Fkv.-F-kv.FbpsS B`n-ap-Jy-Øn¬ ss{]adn kvIqƒ
A[ym-]-I-cpsS Cw•ojv A[ym-]-\-tijn h¿[n-∏n-°m-\mbn Bcw-`n®
]≤-Xn-bmWv "ltem Cw•o-jv'. Bfl-hn-izm-k-tØmsS `mj ssIImcyw
sNøm≥ A[ym-]-I¿°p Ign-™mte Ip´n-I-fn¬ `mjm-ti-jn-Iƒ
hf¿Øm≥ Ign-bp-I-bp-≈q. BwK-e-]T\--Øn¬ Ip´n-Iƒ anI-hm¿Pn®Xmbn
s]mXp-k-aq-lsØ t_m[y-s∏-Sp-Øm\pw Ign-b-Ww. AXn\p klm-b-I-
amb ]cn-]m-Sn-Iƒ kvIqƒX-e-Øn¬ Bkq-{XWw sNøm-\m-Ipw. temh¿
ss{]a-dn-bn¬ \S-Ønb CS-s]-S¬ A∏¿ ss{]adnbnte°pw hym]n-∏n-
t°-≠-Xp-≠v. CXn-\mbn {]tXyI ]≤Xn Xbm-dm-°pw.
H∂p-ap-X¬ ]{¥-≠p-hsc ¢mkp-I-fnse Cw•ojv `mjm-]-T\w ^e-{]-Z-
am-°p-∂-Xn\v am¿K-\n¿tZiw \¬Ip∂ anI® {]h¿Ø\amXr-I-Iƒ
A[ym-]-Isc ]cn-N-b-s∏-Sp-Øp-Ibpw hnZym-e-bm-¥-co-£-Øn\v CW-ßp∂
hn[-Øn¬ {]h¿Ø-\-߃ Nn -́s∏-Sp-Øm≥ Ahsc {]m]vX-cm-°p-Ibpw
thWw. UnPn-‰¬ ]T-\-hn-̀ -h-߃ {]tbm-Kn-°m\pw Bh-iym-\p-k-cWw
Ah hnI-kn-∏n-°m\pw A[ym-]-I¿°p Ign-b-Ww. ]T-\-t\-́ -߃ kpÿn-
c-am-°p-∂-Xn\pw ¢mkn\p tN¿∂-hn[w Db¿∂ -`m-jm-ti-jn-Iƒ hnI-
kn-∏n-°p-∂-Xn\pw Cu {]h¿Ø-\-߃ klm-b-I-am-h-Ww.
3. {]Xn-̀ m-t]mjW ]cn-]m-Sn-Iƒ
hyXykvX \ne-hm-c-°m¿°m-bp≈ khn-tij ]T-\-]-≤-Xn-Iƒ kvIqƒ
A°m-Z-anI]≤-Xn-bpsS `mK-ambn cq]-s∏-S-Ww. ¢mkvapdn-bn¬ IqSp-X¬
anI-hp ]pe¿Øp-∂-hsc Iptd-°qSn Db¿∂ Xe-Øn-se-Øn-°m-\p≈ {]Xn-
`m-t]m-jW {]h¿Ø-\-ß-fmWv AXn-sem-∂v. CØcw hnZym¿Yn-Iƒ°v
]mTy-]-≤-Xn°v A\p-_-‘-ambn Iptd-°qSn Db¿∂ Xe-Øn-ep≈
A\p-̀ -h-߃ {]Zm\w sNøm≥ Ign-b-Ww. hnZ-Kv[-cmb AXnYnb[ym-]-
I-cpsS tkh\w {]tbm-P-\-s∏-Sp-ج, hnhn[ imkv{X Kth-jW
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄wam¿K-tcJ ˛ 2
37
ÿm]-\-߃ kmwkvIm-cnI ÿm]-\-߃ F∂n-h-bpambn _‘-s∏-Sp-
Øn-bp≈ ]T-\-]-cn-]m-Sn-Iƒ, Kth-jW{]h¿Ø-\-߃, ]T-\-bm-{X-Iƒ,
Iymºp-Iƒ XpS-ßn-b-h-sb√mw Cu ]≤-Xn-bpsS `mK-am-°mw.
4. ]T-\-]n-∂m-°-°m¿°p≈ ]≤Xn
¢mkvapdn-bn¬ hyXy-kvX ]T-\-\n-e-hm-c-Øn-ep-≈-h¿°p≈ hnhn[ ]T-
\-X-{¥-߃ {]tbm-P-\-s∏-Sp-tØ-≠-Xp-≠v. A°q-́ -Øn¬ ]T-\-]n-∂m°w
\n¬°p∂ hnZym¿Yn-Iƒ°v {]tXyI ]cn-K-W\ th≠nhcpw. CØ-c-
°m-cpsS kmaq-lnI˛Km¿lnI kml-Ncy߃ hne-bn-cpØn ]n¥pW
\¬Im≥ Ign-b-Ww. P\-{]-Xn-\n-[n-I-ƒ, hnZym-eb hnI-k\ kan-Xn, Xt±-
i-kz-bw-`-cW ÿm]-\-߃, [\-Imcyÿm]-\-߃, hy‡n-Iƒ XpS-
ßn-b-h-bpsS ]n¥p-W-tbmsS Cu hnZym¿Yn-I-fpsS PohnXkml-Ncyw
sa®-s∏-Sp-Øm-\p≈ CS-s]-S¬ thWw. a\-»mkv{XhnZ-Kv[-cpsS tkh\w
IqSn {]tbm-P-\-s∏-SpØn ]T\k∂-≤X hf¿Øm\pw Ah-k-c-ap-≠m-
IWw. {]tXyI ]T-\-hn-̀ -h-߃ Hcp-°n-bp≈ A°m-Z-anI]n¥p-Wbpw
t{]m’m-l-\hpw ]≤-Xn-bpsS `mK-ambn amd-Ww.
5. `n∂-ti-jn-°m¿°p≈ ]cn-K-W\
kvIqƒ A°m-Z-anI]≤-Xn-bn¬ ̀ n∂-ti-jn-°msc ]cn-K-Wn-®p≈ {]tXyI
]cn-]m-Sn-Ifpw Dƒt®¿°-Ww. {]tXyI ]cn-io-e-\-ap-dn-Iƒ, ]T-t\m-]-I-
c-W-߃ F∂nhbvs°m∏w \ho\ kmt¶-XnIhnZy-Iƒ D]-tbm-Kn-®p≈
]cn-io-e-\hpw Bkq-{XWw sNø-Ww. sXmgn¬ ]cn-io-e-\-Øn\pw Ah-
k-c-sam-cp-°-Ww.
6. ssPh-ssh-hn[y DZym\w
{]Ir-Xn-tbm-sSm-∏w, {]Ir-Xn-bpsS `mK-ambn Ip´n hf-c-Ww. ]T-\-{]-{In-
b-bn-ep-ap-≠m-IWw Cusbmcp ssPh-_‘w. s]mXphnZym`ymk kwc-
£Wb⁄-Øns‚ `mK-ambn hnZym-e-b-ß-fn¬ ssPh-ssh-hn[y DZym-
\ -߃ cq]-s∏-Sp -I -bm -Wv. hnZym -ebw Hcp ]mT-]p -kvXIw
F∂ ktμiw IqSn P\m-[n-]Xy hnZym-`ymk{]{InbbpsS `mK-ambn
kzoI-cn®p Ign-™p. kvIqƒ hf∏nse ssPh DZym\w Cu A¿Y-Øn¬
anI-s®mcp ]mT-]p-kvXIw Xs∂-bm-h-Ww. `mj, KWn-Xw, imkv{Xw,
k¿Km-flI{]h¿Ø-\-߃ XpS-ßn-b-h-bvs°√mw Cu "]mT-]p-kvXIw'
D]-tbm-K-s∏-Sp-Ømw.
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄w am¿K-tcJ ˛ 2
38 Poh-\-ss\-]p-Wnbpw sXmgn¬ ss\]p-Wnbpw
tZiob ss\]pWy tbmKyXm N -́°qSv (National Skills Qualifications Frame-work) {]Imcw Xbm-dm°-p∂ tbmKyXm ]≤Xn-Iƒ (Qualification Packs),Poh\ss\]pWn sXmgn¬ ss\]pWn F∂n-ßs\ c≠p {][m\ hn`m-
K-ß-fn-ep≈ Ign-hp-Iƒ hnI-kn-∏n-°p-∂-Xn-s\-°p-dn®v {]Xn-]m-Zn-°p-∂p.
Poh\ ss\]pWo ]cn-io-e-\sØ ]T\{]h¿Ø-\-ß-fn-eqsS hfsc
kzm`m-hn-I-ambn Xs∂ ]mTy-]-≤-Xn-bp-ambn hnf°nt®¿°m≥ Ignbpw.
Cßs\ ]mTy {]h¿Ø-\-ß-sfbpw ss\]pWn]cn-io-e-\-sØbpw ]c-
kv]c]qcI-ambn \S-∏n-em-°m-\m-hpw. CXn-\p≈ {]tXyI ]≤Xn B¿.-
Fw.-F-kv.-F, Akm]v F∂n-h-bpsS t\Xr-Xz-Øn¬ Xbm-dm°n \¬Ipw.
11˛sebpw 12˛sebpw Poh\ss\]pWn ]cn-io-e\w AhnsS \¬Im≥
Dt±-in-°p∂ sXmgn¬ ]cn-io-e-\-Øn\vA\p-tbm-Py-amb Xc-Øn¬ hnI-
kn-∏n-s®-Sp-°m-hp-∂-Xm-Wv. sXmgn¬ ]cn-io-e\w A\p-_‘ ]cn-io-e-\-
amtbm ]mTy-]-≤-Xn-tbmSp tN¿tØm \S-Øm-hp-∂-Xm-Wv. B¿.-Fw.Fkv.-
F. hn.F-®v.-F-kv.-C, sSIv\n-°¬ kvIqfp-Iƒ, Akm-]v, {]mtZ-inI kmt¶-
XnI ]T-\-ÿm-]-\-߃, {]mtZ-inI sXmgn¬ ÿm]-\-߃ F∂n-h-
bpsS klm-b-Øm¬ sXmgn¬ ss\]pWn hnI-kn-∏n-°m-\p≈ ]≤Xn
Xbmdm°n \¬Ipw.
-{]-h¿-Ø-\-ß-fp-sS G-tIm-]-\w
P\m-[n-]Xy hnZym-̀ ymk]-≤-Xn-bp-sS `m-K-am-bn B-hn-jv-I-cn-°p-∂ {]-h¿-
Ø-\-߃ ^-e-{]-Z-am-bn \-S-∏m-t°-≠-Xv hn-Zym-e-bØns‚ DØ-c-hm-Zn-
Xz-amWv. h-f-sc {i-≤-tbm-sS-bp-≈ B-kq-{X-W-hpw \-S-Øn-∏pw D-s≠-¶n¬
am-{X-ta {]-h¿-Ø-\-߃ -̂e-{]-Z-am-bn \-S-∏m-°m≥ I-gn-bp-I-bp-≈q. i-cn-
bm-b ap-s∂m-cp-°w C-Xn-\v B-h-iy-amWv.
$ 1˛10 A-s√-¶n¬ 1˛12¢m-kp-I-fp-≈ hn-Zym-e-b-ß-fn¬ Hm-tcm hn-j-
b-Øn-\pw hn-j-b-k-an-Xn-Iƒ cq-]o-I-cn-°-Ww. Hmtcm hnj-b-k-an-
Xn°pw I¨ho-\¿ D≠m-h-Ww. CXns‚ samØw GtIm-]\w Fkv.-
B¿.Pn. I¨ho-\¿ \n¿h-ln-°-Ww. temh¿, A∏¿ ss{]a-dn,
sslkvIqƒ, lb¿ sk°-‚dn hn`m-K-߃°v Fkv.-B¿.Pn
D]-I¨ho-\¿amcpw BImw. AtXm-sSm∏w ]mTym-\p-_‘ {]h¿Ø-
\-߃ GtIm-]n-∏n-°m\pw Hcp D]-I¨ho-\¿ thWw. Fkv.-B¿.Pn.
A[y£-\mbn {]n≥kn∏¬/slUvam-ÿ {]h¿Øn-°-Ww.
Ah-[n-°m-eØv hn-Zym-e-b-ß-fn¬ B-kq-{X-W-tbm-Kw \S°-Ww.
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄wam¿K-tcJ ˛ 2
39
Cu tbm-K-Øn¬ hnZym-eb{]h¿Ø\w kw_-‘n® s]mXp-Xo-cp-
am-\-߃ FSp-t°-≠-Xp-≠v.
$ kvIqƒ A°m-Z-anImkq-{XWw Xbm-dm-°n-°-gn-™m¬ AXn-\-\p-
krX-ambn ASpØ A°m-Z-anI h¿jw Gs‰-Sp-°p∂ {]h¿Ø-\-
ß-fpsS hni-Zmw-i-߃ Xbm-dm-°-Ww. F√m {]h¿Ø-\-ß-fpw
]´n-I-bm°n Ah-bpsS hni-Z-amb k-a-b-{I-aw-̨ -ssSw-tS-_nƒ-̨ D-≠m-
°-Ww. A-Xn-s‚-b-Sn-ÿm-\-Øn¬ A-Sp-Ø am-kw e`n-°p-∂ ]T-\-
k-a-bw I-W-°m-°n {]-Xn-am-k-{]-h¿-Ø-\-{I-a-hpw Hmtcm hnj-b-
Øn-s‚bpw ]mTm-kq-{X-W-hpw X-bm-dm-°-Ww. C-ß-s\ Xbm-dm-°p-
∂-h {]n≥-kn-∏¬/sl-Uvam-ÿ°v k-a¿-∏n-°-Ww.
$ kvIqfns‚ hnIk\Øn\mhiyamb LSIßsfbpw
D]IcWßsfbpw sI´nSßsfbpw Ipdn®v Xocpam\saSp°p∂-
Xn\p apºpXs∂ kvIqfns‚ C∂sØ s]mXp Ahÿ hne-bn-cp-
Ø-Ww. kvIqƒ Im®vsa‚ v Gcn-b-bnse kvIqƒ {]mb-Øn-ep≈
apgp-h≥ Ip´n-I-sfbpw Dƒs°m-≈p∂ Hcp ImgvN-∏m-SmWv Bh-iyw.
CXv bmYm¿Yy-t_m-[-tØmsS ImtW-≠-Xp-≠v. Cßs\ sNøp-
tºmƒ kvIqƒ hnI-k-\-sØbpw A°m-Z-anIanI-hn-s\bpw Ipdn-
®p≈ c£n-Xm-°-f-S°-ap≈ kaq-l-Øns‚ \n¿tZ-i-ßfpw IqSn
IW-°n-se-Sp-°-Ww. A[ym]IcpsSbpw c£nXm°fpsSbpw
P\{]Xn\n[nIfpsSbpw Iq´mb N¿®bpsS ASnÿm\Øn¬ hcpw
sIm√ßfn¬ kvIqfn\v D≠m°m≥ Ign-bp∂ t\´ßsf°pdn®v
hy‡amb ImgvN∏mSv cq]-s∏-Sp-ØWw. CtXmsSm∏w `mj, KWn-
Xw, imkv{Xw, kmaq-ly-imkv{Xw F∂n-h-bn¬ Bi-b-Zr-VX,
Bibhn\nab ss\]pWn, {]iv\]cnlmctijn h¿[\
XpSßnbh ssIh-cn-°m-≥ DNnX-amb kqNnIIƒ Dƒs∏SpØn
ka-{K-amb A°m-Z-anI ImgvN-∏mSpw amÿ πm\n¬ Dƒt®¿°-
Ww.
$ {]-h¿-Ø-\-{I-a -hpw ]mTm -kq - {X-W-hpw Xbm-dm°p-tºmƒ
F-kv.kn.C.B¿.Sn.- X-bm-dm-°n hn-Zym-e-b-t]m¿-´-en¬ {]-kn-≤o-I-
cn-® I-c-Sv ]mTm-kq-{X-W-hpw -{]-h¿-Ø-\-{I-a-hpw ]-cn-K-Wn-°-Ww.
A-h hn-j-b-k-an-Xn-I-fn¬ hn-i-Z-am-bn N¿-®sN-bv-X ti-j-am-IWw
Hm-tcm hn-Zym-e-b-Øn-s‚-bpw Ip´n-I-fp-sSbpw km-[y-X-Iƒ,
{]-iv-\-߃ F-∂n-h Xn-cn-®-dn-™v ]mTm-kq-{X-Ww H-cp-t°-≠-Xv.
C-Ø-c-Øn¬ ]mTm-kq-{X-Ww X-bm-dm-°p-tºmƒ Ip-´n-I-fp-sS
]T-\-co -Xn -bn -se ssh-hn -[yw, -A-\-\y-hy -‡n-Xzw, -X-\-Xp -
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄w am¿K-tcJ ˛ 2
40 Nn-¥m-{]-{In-b, hy-Xy-kv-X Kr-lm-¥-co-£w, -Pohn-Xm-\p-`-h-߃, -
ss\-k¿-Kn-I I-gn-hp-Iƒ, -Im-gv-N-∏m-Sp-Iƒ, [m-c-W-Iƒ, -Hm-tcm h-f¿-
®m-L-́ -Øn-s‚-bpw {]-tXy-I-X-Iƒ-, kmaq-lnI sshIm-cnI Xe-߃
-{]-tXy-In-®v Iu-am-c-Im-eØns‚ k-hn-ti-j-X-Iƒ F∂nh-sb√mw
]-cn-K-Wn-t°-≠Xp≠v.
$ sF.Sn@kvIqƒ e`y-am-°p∂ kvIqƒ t]m¿ -́en¬ \¬In-bn-́ p≈
IcSv ]mTm-kq-{XWØn¬ Bh-iy-amb am‰w hcpØn t]m¿ -́en¬
A]vtU‰v sNømw. CXn-\m-h-iy-am-b- A[nIhn`h-߃ {]mtZ-in-
I-ambpw t]m¿ -́ens‚ dntkmgvkv]qfn¬ \¬In-bn-́ p-≈Xn¬ \n∂pw
A[ym-]n-Ibv°v {]tbm-P-\-s∏-Sp-Ømw.
$ C-ß-s\ cq-]-s∏-Sp-Øp-∂ ]mTm-kq-{X-Ww D-]-tbm-Kn-®v e`y-amb
kmt¶-XnIhnZym kwhn-[m-\-ß-fp-sS-b-S°w k-lm-b-tØm-sS ^-
e-{]-Z-am-bn hn-\n-a-bw sNøWw.
$ t{]m-P-Œp-Iƒ \-S-∏n-em-°p-∂-Xn-\v {]m-tZ-in-I hn-Z-Kv-[-cpsS klmbw
{]-tbm-P-\-s∏-Sp-Øm≥ I-gn-bWw.
$ A-[ym-]n-I-bp-sS \n-c-¥-c-hn-e-bn-cp-ج, Ip-´n-I-fp-sS kz-bw-hn-e-
bn-cp-ج, ]-c-kv-]-c-hn-e-bn-cp-Ø-¬, km-aq-lnI-hn-e-bn-cp-ج Xp-
S-ßn-b-h-bv-°p≈ A-h-k-c-ß-fpw B-kq-{X-W \¬I-Ww.
$ Hm-tcm Ip-́ n-bp-sS-bpw hne-bn-cp-جtcJ t]m¿-́ -en¬ tN¿-°Ww
c-£n-Xm-°ƒ-°v G-Xp {]-tZ-i-Øp-\n-∂pw A-h Im-Wm-\pw hn-e-bn-
cp-Øm-\pw {]-Xn-I-c-W-߃ tc-J-s∏-Sp-Øm-\p-ap-≈ A-h-k-cw \¬-
I-Ww. C-Xn-\p km-[n-°m-Ø-h¿-°v hn-Zym-e-b-Øn¬ t\-cn-´p-h-∂v
Im-cy-߃ a-\- n-em-°m-\p-≈ A-h-k-c-hpw \¬-I-Ww.
$ ¢mkv ]n.Sn.F tbmK-߃ ka-b-_-‘n-X-ambn hnfn®p tN¿Øv
]T-\-]p-tcm-KXn hne-bn-cp-Ø-Ww. Ip´n-I-fpsS Ipd-hp-Iƒ ]¿-h-Xo-
I-cn®v ImWn-°p∂ thZn-I-fmbn CXv amd-cp-Xv. anIhp-Iƒ Db¿Øn-
°m-Wn-°m\pw ]cn-an-Xn-Iƒ adn-I-S-°m-\p≈ am¿K-߃ \n¿t±-in-
°-s∏-S-Ww. CØcw tbmK-ß-fn¬ Ip´n-I-fpSsS ]T--\-]p-tcm-K-Xn-
bpsS sXfn-hp-I-fmb t]m¿ v́t^m-fntbm {]h¿Ø-\-߃ D≠m-I-
Ww. Ch ap≥\n¿ØnbmIWw anI-hp-Iƒ hy‡-am-t°-≠-Xv.
$ hn-Zym-e-b-ß-fn-se {]-[m-\ ¢-∫v {]-h¿-Ø-\-߃, Zn-\m-NcW-߃
F-∂n-h-bp-sS B-kq-{X-Ww \-S-Øp-I-bpw Ip´n-I-fn¬\n∂v Np-a-X-e-
°m-sc I-s≠-Øp-I-bpw th-Ww. F√m Ip-´n-Iƒ-°pw t\-Xr-Xzw
e-̀ n-°p-∂ hn-[-am-Wv Np-a-X-e-Iƒ \¬-tI-≠-Xv. ¢m-kv ap-dn-bn-se
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄wam¿K-tcJ ˛ 2
41
{]-h¿-Ø-\-ß-fp-sS Xp-S¿-®-sb-∂ \n-e-bn¬ thWw B-tLm-j-ßfpw
Zn\m-N-c-W-ßfpw Bkq-{XWw sNøm≥.
$ ]T-\w ¢m-kn-\p ]p-d-tØ-°pw hym-]n-∏n-°-Ww. hn-Zym-e-b-ß-fn-se
ssP-h-ssh-hn-[y-]m¿-°p-Iƒ, Ir-jn-bn-S-߃, k-aq-l-Øn-se s]m-
Xp-ÿm-]-\-߃. ap-X-em-b-h k-μ¿-in-°p-I-bpw A-h-bp-am-bn _-
‘-s∏-Sp-Øn hn-hn-[ ]T-\-{]-h¿-Ø-\-߃ G-s‰-Sp-°p-I-bpw th-Ww
( t{]m-P-Œv, A-ssk≥-sa‚p-Iƒ, kw-hm-Z-߃, sk-an-\m-dp-Iƒ). K-
th-j-W-kz-̀ m-h-tØm-Sp-Iq-Sn-b {]-h¿-Ø-\-߃-°v Bh-iy-amb {]m-
[m-\yw \¬-I-Ww.
$ Hm-tcm am -k-Øn-s‚-bpw A-h-km-\w hn -Zym -e-b-X-e-Øn¬
F-kv.B¿.Pn. tbm-Kw tN¿-∂v {]-h¿-Ø-\-߃ hn-e-bn-cp-Øp-I-bpw
A-Sp-Ø am-k-tØ-°p-≈ {]-h¿-Ø\-߃ B-kq-{X-Ww sN-øp-I-
bpw th-Ww.
$ hnZym-e-bsØ Hscm‰ bqWn-‰mbn I≠v AhnsS {]h¿Øn-°p∂
hnhn[ hn`m-K-ß-fpsS (LP, UP, HS, HSS, VHSS) Iq´mb Btem-
N-\-I-fp-sSbpw hn`h ]¶m-fn-Ø-tØm-sSbpw am{Xta "P\Iob hnZym-
`ymkamXrI' krjvSn-°m≥ Ignbq. CXn-\m-h-iy-amb ]›m-Ø-e-
sam-cp-°m≥ kvIqƒ Xe-Øn¬ {]h¿Øn-°p∂ Fkv.-Fw.kn/
]n.Sn.F. apX¬ ¢mkv ]n.Sn.F. hsc-bp≈ kwhn-[m-\-ß-fp-sSbpw
GtIm]nXamb {]h¿Ø\w A\n-hm-cy-am-Wv. CXns\ Iq´n-bn-W-
°p∂ Hcp kvIqƒ t]m¿´¬, kvIqƒ sh_vssk‰v D≠m-h-Ww.
CXv hnZym-eb{]h¿Ø-\Øns‚ P\-Iob hnZym-̀ ymkamXr-Isb
c£m-I¿Ør kaq-l-Ønepw s]mXp-k-aq-l-Ønepw Zriy-am-Ip-∂-
Xn\v klm-bn°pw.
$ hnZym-eb{]h¿Ø-\-߃°v A\p-_-‘-ambnØs∂ ka-{K-amb
c£m-I¿Ør hnZym-̀ ymk ]cn-]m-Sn-Ifpw Bkq-{X-Ww sNø-Ww.
hn-Zym-e-b-X-e -k-an-Xn-I-fpw A-°m-Z-an-I Np-a-X-e-I-fpw
{]n≥-kn-∏¬/sl-Uv am-ÿ
hn-Zym-e-b-{]-h¿-Ø-\-߃-°v A-°m-Z-an -I-t\-Xr-Xzw \¬-tI-≠-Xv
{]n≥-kn-∏¬/sl-Uvam-ÿ B-Wv. hn-Zym-e-b-sØ-bpw s]m-Xp-k-aq-l-sØ-
bpw H∂n∏n-°p-∂ I-Æn-bm-bpw hn-Zym-e-b-kw-hn-[m-\-sØ -̀c-W-]-c-am-b
ta¬-Ø-´p-I-fp-am-bn _-‘n-∏n-°p-∂ hc-bm-bpw C-h¿ {]h¿Øn°Ww.
C-Xn-\m-h-iy-am-b I-gn -hp-I-fpw [m-c-W-I-fpw {]-Yam-[ym-]-I¿-°v
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄w am¿K-tcJ ˛ 2
42 e-̀ n-t°-≠-Xp-≠v. A-h-[n-°m-e-Øp-X-s∂ A-Sp-Ø h¿-j-tØ-°p-≈ _r-
l-Zv B-kq-{X-W-hpw H-cp am-k-tØ-°p-≈ k-a-{Km-kq-{X-W-hpw X-bm-dm-
°n-bn-́ p-s≠-∂v D-d-∏p-h-cp-Ø-Ww. hn-j-b-k-an-Xn-I-fp-sS cq-]o-I-c-Ww, hn-
hn-[ Np-a-X-e-I-fp-sS hn-̀ -P-\w F-∂n-h \-S-∂n-́ p-s≠-∂v D-d-∏m-°-Ww.A-
°m-Z-an-I-am-b hn-hn-[ k-an-Xn-Iƒ -̂e-{]-Z-am-bn {]-h¿-Øn-°p-∂p-s≠-∂v
D-d-∏ph-cp-Ø-Ww. B-h-iy-am-b hn-`-h-߃ hn-hn-[ hn-`m-K-ß-fn-se A-
[ym-]-I¿ X-Ωn¬ ssI-am-dn D-]-tbm-Kn-°p-∂p-s≠-∂v D-d-∏m°-Ww. k-aq-
l-hp-am-bpw k-ao-] hn-Zym-e-b-ß-fp-am-bpw ku-lr-Z-]q¿-W-am-b _-‘w ÿm-
]n-°p-∂p-s≠-∂v D-d-∏m-°-Ww. A-[ym-]-I¿ X-bm-dm-°p-∂ ]mTm-kq-{X-W-
߃ ]-cn-tim-[n-®v Aw-Ko-I-cn-°Ww. hn-hn-[ X-e-ß-fn¬\n-∂p e-̀ n-°p-
∂ {]-Xn-I-c-W-߃ tc-J-s∏-Sp-Øp-I-bpw A-h A-[ym-]-I-cp-am-bn ]¶p-
hbv-°p-Ibpw th-Ww. k-hn-ti-j-am-b ]T-\-{]-h¿-Ø-\-߃ tc-J-s∏-Sp-
Øp-I-bpw A-h hn-hn-[ X-e-ß-fnse ta¬t\m-´®pa-X-e-bp≈ DtZym-K-
ÿ-cp-ambn ]¶p-hbv-°p-Ibpw thWw.
¢m-kvX-e -c-£m-I¿-Ør-k-an-Xn
H-cp ¢m-kn-se Ip-´n-I-fp-sS c-£n-Xm-°-fp-sS Iq-´m-bv-a-bm-W-t√m ¢m-kv
]n.Sn.F. A-X-Xp ¢m-kn-se ]T-\-{]-h¿-Ø-\-߃ -̂e-{]-Z-am-bn hn-\n-a-
bw sN-øp-∂-Xn-\v A-[ym-]-I¿-°v ]n-¥p-W \¬-Im≥ ¢m-kvX-e c-£m-I¿-
Ør-k-an-Xnsb k-Po-h-am-°-Ww.
]T-\-{]-h¿-Ø-\-ß-sf-°p-dn-®p-≈ Ip-́ n-I-fp-sS {]-Xn-I-c-W-߃, Ah-cpsS
I-gn-hp-Iƒ, {]-iv-\-߃ ap-X-em-b-h kw-_-‘n-® hn-e-bn-cp-Ø-ep-Iƒ
A-[ym-]-Icpambn ]¶p-hbv-°p-I, ]T-\-{]-h¿-Ø-\-ß-fn¬ Ip-´n-Iƒ-°v
hn-̀ -h-k-lm-bw \¬-Ip-I F∂nh ¢mkv ]n.Sn.FIfp-sS Npa-X-e-IfmWv.
]T-\-bm-{X-Iƒ, \n¿-am-W-{]-h¿-Ø-\-߃, ti-J-c-W-{]-h¿-Ø-\-߃
ap-X-em-b-hbn¬ A-[ym-]n-I-sb k-lm-bn-°p-∂Xpw Cu kan-Xn-bpsS
I¿Ø-hy-am-Wv. C-Ø-c-Øn¬ am-k-Øn-sem-cn-°se¶nepw ¢m-kv ]n.Sn.F.
tNcWw.
hnZym-e-b-hn-I-k\ kanXn
hn-Zym-e-b-Øn-se ]q¿-h-hn-Zym¿-Yn-kw-L-S-\, am-Xr-k-an-Xn Xp-S-ßn- hn-hn-
[ k-an-Xn-I-ƒ {]h¿-Øn-∏n-°p-∂-Xn-\p-≈ Nm-e-I-i-‡n-bm-bn h¿-Øn-t°-
≠-Xv Cu k-an-Xn-bm-Wv. hn-Zym-e-b-Øn-\p th-≠ A-°m-Z-an-I]n-¥p-W
\¬I¬, hn-hn-[ k-an-Xn-Iƒ Dƒ-s∏-Sp-Øn-bp-≈ kw-bp-‡-tbm-K-߃
kw-L-Sn -∏n -°¬, A-°m-Z-an -I-]-≤-Xn-Iƒ kw-bp-‡-tbm-K-ß-fn¬
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄wam¿K-tcJ ˛ 2
43
\n-c-¥-c-N¿-®-bv-°pw A-h-tem-I-\-Øn-\pw hn-t[-b-am-°¬ F∂nh Cu
kan-Xn-bpsS Npa-X-e-Ifm-Wv. s]mXp-hn-Zym-̀ ymk kwc-£Wb⁄-Øns‚
`mK-ambn A°m-Z-anI {]h¿Ø\Øn-\m-h-iy-amb kmº-ØnI kam-l-
c-W-Øn\v hnZym-eb hnI-k\ kanXn t\XrXzw \¬I-Ww.
]q¿-h-hn-Zym¿-Yn-Iƒ
A-°m-Z-an-I-cw-K-Øp \n-c-h-[n k-lm-b-߃ \¬-Im≥ ]q¿-h-hn-Zym¿-Yn-
kw-L-S-\bv-°p I-gn-bpw. hnZym-eb hnI-k\ kan-Xn-bn¬ ]q¿-h-hn-Zym¿-
Yn-I-sf Dƒ-s∏-Sp-Øn im-‡o-I-cn-°m-hp-∂-Xm-Wv. C-h-cn¬ A-°m-Z-an-I-
tbm-Ky-Xbp-f-f-h-cp-sS tk-h-\w ¢m-kvap-dn-bn¬ {]-tbm-P-\-s∏-Sp-Øpw. hn-
Zym-e-b-Øn-se hn-hn-[ B-tLm-j-ß-fn-epw N-S-ßp-I-fn-epw C-h-cp-sS km-
∂n-[y-hpw k-l-I-c-W-hpw D-d-∏p-h-cp-ØWw. hn-hn-[ ta-J-e-I-fn¬ {]-K-¤-
cm-b- I¿-j-I¿, sXm-gn-em-fn-Iƒ, \n¿-am-W-sØm-gn-em-fn-Iƒ XpS-ßn-b-h-
sc-sb√mw Cu ta-J-e-bp-am-bn _‘n-∏n°mw.
hnZym-eb A°m-Z-anI hnI-k\tcJbpw ]≤-Xn-Ifpw
Hmtcm hnZym-e-bhpw s]mXp-hn-Zym-̀ ym-k -kw-c-£Wb⁄-Øns‚ `mK-
ambn ka-{K-amb hnZym-eb hnI-k-\-tc-Jbv°v cq]w sImSp-t°-≠-Xp-≠v.
A[ym-]-I¿, c£n-Xm-°ƒ, P\-{]-Xn-\n-[n-Iƒ, hnZym-̀ ymk{]h¿Ø-I¿,
s]mXp-k-aqlw XpS-ßn-b-h-bpsS ]¶m-fn-Ø-tØmsS thWw CXv Xbm-
dm-°m≥. `uXn-Ihpw A°m-Z-an-I-hp-amb anI-hp-b¿Øm≥ Bh-iy-amb
]≤-Xn-Iƒ {lkz-Ime˛Zo¿L-Im-em-Sn-ÿm-\-Øn¬ cq]-s∏-S-Ww. CXns‚
\S-]Sn{Ia-߃ kw_-‘n® \n¿t±iw am¿K-tcJ 1 ¬ \¬In-bn-́ p-≠v.
CX\p-k-cn-®p≈ hnI-k\ skan-\m-dp-Ifpw amÿ πm≥ Xbm-dm-°-ep-
sa√mw hnZym-e-b-ß-fn¬ _lp-P\ ]¶m-fn-Ø-tØmsS \S∂p hcp-∂p≠v.
F∂m¬ ]≤Xn ka-{K-amb Hcp A°m-Z-anI hnI-k\ tcJbpw
A°m-Z-anI ]≤-Xn-Ifpw cq]-s∏´p h∂n-́ n-√. {][m-\-ambpw A[ym-]-I-
cpsS t\Xr-Xz-Øn¬ thWw CØ-c-samcp tcJ Xbm-dm-°m≥. {]mtZ-
inI hnZ-Kv[¿, P\-{]-Xn-\n-[n-Iƒ, c£n-Xm-°ƒ XpS-ßn-b-h¿s°ms°
CXn¬ ]¶m-fn-Ø-ap-≠m-I-Ww. CØ-c-samcp tcJ Xbm-dm-°p-∂-Xn-\p≈
\S-]Sn {Ia-߃ C{]-Imcw t{ImUo-I-cn-°mw.
$ slUvam-ÿ, ko\n-b¿ Akn- v, {]n≥kn-∏¬, Fkv.-B¿.Pn.
I¨ho-\¿. ]n.Sn.F/Fw.]n.-Sn.F/Fkv.-Fw.kn. A[y-£-∑m¿ F∂n-
h¿ Hcpan®ncp∂v A°m-Z-anI ]≤Xn cq]o-I-cWw kw_-‘n®
Bkq-{XWw \S-Ø-Ww. CXn -\mbn kwÿm-\-X-e-Øn¬
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄w am¿K-tcJ ˛ 2
44 Xbm-dm°n \¬In-bn-´p≈ am¿K-tcJ (2) {]tbm-P-\-s∏-Sp-Øm-hp-
∂-Xm-Wv.
$ Cusbmcp Bkq-{X-W-Øns‚ ASn-ÿm-\-Øn¬ Fkv.-B¿.Pn.
I¨ho-\¿ klm[ym-]-I-cpsS klm-b-tØmsS A°m-Z-anI hnI-
k\ ImgvN-∏mSp IcSptcJ Xbm-dm-°-Ww.
$ kvIqfnse A[ym-]I ˛ A\-[ym-]I tbmK-Øn¬ IcSp A°m-Z-
anIhnI-k\ ImgvN-∏mSp tcJ Ah-X-cn-∏n®v sa®-s∏-Sp-Ø-Ww. Fkv.-
B¿.Pn. I¨ho-\¿ CXn\v t\XrXzw \¬I-Ww.
$ ASpØ-L´w F∂ \ne-bn¬ ]≤Xncq]o-I-cW in¬∏-ime kwL-
Sn-∏n-°-Ww. in¬∏-im-e-bn¬ hnI-k\ImgvN-∏m-Sp-Iƒ hni-Z-amb
N¿®-Iƒ°p hnt[-b-am-°-Ww. Fkv.-B¿.-Pn, Fkv.-Fw.-kn, ]n.Sn.-
F, Fw.]n.-Sn.-F, Fkv.-Un.-kn, H.F-kv.-F, kmaqlnI k∂≤ kwL-
S\Iƒ, hnZym-̀ ymkhnZ-Kv[¿ F∂n-h-bpsS {]Xn-\n-[n-Isf in¬∏]-
im-e-bn¬ ]s¶-Sp-∏n-°Ww. in¬∏-im-e-bn¬ Dcp-Øn-cn-bp∂ A`n-
{]m-b-ßfpw \n¿tZi-ßfpw IqSn ]cn-K-Wn®v IcSv ]≤XntcJ sa®-
s∏-Sp-Ø-Ww. ¢mkv, hnj-b-߃, hnZym-ebw F∂nh ]cn-K-Wn-®p-
sIm-≠p≈ ]≤-Xn-Iƒ Ic-Sp-tc-J-bn¬ Dƒs∏-́ n-́ p-s≠∂v Dd-∏p-h-
cp-Ø-Ww. in¬∏]-ime {]n≥kn-∏¬, slUvam-ÿ, Fkv.-B¿.Pn.
I¨ho-\¿ F∂n-h-cpsS Npa-X-e-bn¬ \S-t°-≠-Xm-Wv.
$ C{]Imcw cq]-s∏´p h∂- hnZym-eb A°m-Z-anI tcJbv°v Ãm v̂
Iu¨kn¬ Fkv.-B¿.Pn tN¿∂v A¥n-a-cq]w \¬I-Ww. XpS¿∂v
k_vPIvSv Iu¨kn-ep-Iƒ tN¿∂v ]≤-Xn-Ifpw ]cn-]m-Sn-Ifpw
Bhn-jvI-cn-°-Ww. ]n∂oSv Ch-bpsS GtIm-]-\hpw t{ImUo-I-c-
Whpw \S-°-Ww. s]mXp-{]-h¿Ø\ Ie-≠dpw cq]-s∏-Sp-Ømw.
$ A°m-Z-anI ]≤-Xn-Iƒ Hmtcm-∂n\pw Bh-iy-amb ]n¥p-W-kw-
hn-[m-\-߃ th≠n hcpw. CXn-\mbn t\csØ in¬]-im-e-bn¬
]s¶-SpØ s]mXp-k-aql{]Xn-\n-[n-Iƒ Dƒs∏-Sp∂ kan-Xn-Ifpw
cq]o-I-cn-°mw.
$ ssPh-ssh-hn[y DZym\w, ka{K Imbn-I-hn-I-k-\w, D®-`-£W
]cn-]m-Sn, Iem-t]m-jW ]cn-]m-Sn-Iƒ, k¿Km-flI {]h¿Ø-\-߃,
hnhn[ ¢∫p-{]-h¿Ø-\-߃, ]T-\-bm-{X-Iƒ XpS-ßn-b-h-sb√mw
A°m-Z-anI {]h¿Ø-\-ß-fp-ambn IÆn tN¿°-Ww. AXn-\m-h-iy-
amb ]≤-Xn-Ifpw hnZym-eb A°m-Z-anI hnI-k-\-tc-J-bpsS `mK-
am-I-Ww.
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄wam¿K-tcJ ˛ 2
45
kwÿm-\-Xe ]n¥pW
P\-Iob hnZym-̀ ymkamXr-I-bpsS hnP-b-I-c-amb \S-Øn-∏v D-d-∏p-h-cp-Øp-
∂-Xn-\m-bn hn-Zym-e-b-߃-°v ssI-Øm-ßm-hp-∂ {]-h¿-Ø-\-ß-fm-Wv kw-
ÿm-\-X-e-Øn¬ G-s‰-Sp-t°-≠Xv.
$ \n-e-hn-ep-≈ kn-e-_-kv, ]T-\e£y߃, ]mT-]p-kv-X-I -D-≈-S-
°w, A-h-bp-sS A-Sn-ÿm-\-Øn¬ Xbm-dm-°nb ¢mkvXe ka-{Km-
kq-{X-Ww, hnj-b-Xe kq£va-X-em-kq-{XWw F-∂n-h-bp-sS C-˛-
tIm-∏n-Iƒ kw-ÿm-\-Xe-Øn¬ X-bm-dm-°n \¬Ipw.
$ \n-c-¥-c-aq-ey-\n¿-W-b-hp-am-bn _-‘-s∏-Sp-Øn \n-c-h-[n am-Xr-I-Iƒ
hn-hn-[ hn-Zym-e-b-ß-fn¬ C-t∏mƒ-Ø-s∂ hn-I-kn-∏n-®ph-cp-∂p-≠v.
A-Ø-cw am-Xr-I-Iƒ s]m-Xp-t]m¿-´-en¬ Dƒs∏-SpØn \¬Ipw.
A-h {]m-tbm-Kn-I-am-b \n-c-¥-c-aq-ey-\n¿-W-b-co-Xn-Iƒ hn-I-kn--∏n-
°p-∂Xn\v klm-b-I-am-IWw. aqey-\n¿Wbw kw_-‘n® s]mXp-
am¿K-tcJ hnI-kn-∏n®v A-[ym-]-I¿-°v e-̀ y-am-°-Ww.
$ ]T-\-t\-́ w hn-e-bn-cp-Øn an-I-hp h¿-[n-∏n-°m≥ Pq¨ -am-k-Øn¬
ASn-ÿm\ hnh-c˛-\n¿-W-b-]T-\-hpw (Baseline study) am¿-®n¬
h¿jm¥ -\n-e-hm-c-]T-\-hpw (Endline study) F-kv.kn.C.B¿.Sn-bp-
sS t\-Xr-Xz-Øn¬ \-SØpw. tZ-io-b, A-¥¿-tZ-io-b-\n-e-hm-c-hp-am-
bn _-‘-s∏-Sp-Øns°m-≠p-≈ ]T-t\m]m-[n-I-fm-Wv C-Xn-\m-bn D-
]-tbm-Ks∏Sp-Øp-I.
$ \n -c -¥-c -aq -ey -\n¿ -W-b-Øn-s‚ shfn -®-Øn¬ Ip -´n -I -fp -sS
]T\\n-e-hm-c-\n¿-W-bw \-S-Øp-∂-Xn-\m-h-iy-am-b co-Xn-im-kv-{X-hpw
D-]m-[n-I-fpw F-kv.kn.C.B¿.Sn˛Fkv.-F-kv.-F, B¿.-Fw.-F-kv.F.
F∂n-h-bpsS kl-I-c-W-tØmsS hn-I-kn-∏n -s®-Sp -°-Ww.
C-Xn-s‚-b-Sn-ÿm-\-Øn¬ ¢m-kv A-[ym-]n-I Ip-́ n-I-fp-sS \n-e-hm-cw
t]m¿-́ -en-se Ãp-U‚ v s{]m-ss -̂en¬ tN¿-°-Ww.
$ hn-Zym-e-b-߃-°m-h-iy-am-b {]-h¿-Ø-\-am¿-K-tc-J-bpw I-e-≠-dpw
ap≥Iq´n X-bm-dm-°pw. {]-h¿-Ø-\-߃ hn-e-bn-cp-Øn B-h-iy-am-b
\n¿-tZ-i-߃ \¬-Im≥ kan-Xn-Iƒ k÷-amIpw.
$ H-º-Xp ap-X¬ ]-{¥-≠p h-sc-bp-≈ ¢mkp-I-fnse sXm-gn¬-]T-\-hp-
am-bn _-‘-s∏-́ hn-hn-[ tIm-gv-kp-Iƒ \n›-bn-°¬, A-h-bv-°m-h-
iy-am-b kwhn-[m-\-sam-cp-°¬, ]T-\-km-a-{Kn-Iƒ, km-£y-]-{X-߃
F-∂n-h X-bm-dm-°¬.
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄w am¿K-tcJ ˛ 2
46 $ tI-c-f-k¿-°m¿ Aw-Ko-I-cn-® ]mTy-]-≤-Xn A-\p-k-cn-®m-Wv {]nk-v-
Iq -fp -Iƒ {]-h¿-Øn-t°-≠-Xv. {]nkvIqƒ ]mTy-]-≤-Xn F-
kv.kn.C.B¿.Sn. X-bm-dm-°n-bn-́ p-≠v. Ah e`y-am°n ]T-\ -̨t_m-
[\w Imcy-£-a-am-°¬.
$ A-°m-Z-an-I-]-≤-Xn \-S-∏m-°p-∂-Xn-\v hn-Zym-e-b-ß-sf k-lm-bn-°m≥
{]-K-¤-cm-b A-[ym-]-I-cp-sS ( U-b-‰v ^m-°¬-‰n, l-b¿- sk-°‚-dn,
sk-°‚-dn, ss{]-a-dn, .......) tk-h-\hpw. k¿ho-kn¬\n∂p -hn-c-an-®-
h-cp-sS tk-h-\-hpw {]tbm-P-\-s∏-Sp-Øpw.
$ A-°m-Z-an-I-]-≤-Xn-°v A-\p-k-cn-®p-≈ `u-Xn-I-ku-I-cy-߃, km-
aq-lnI-_-‘-߃ ap-X-em-b-h D-d-∏p-h-cp-Øp-∂-Xp-am-bn _-‘-s∏-́
am¿-K-tc-J Xbm-dm-°n hn-Zym-e-b-߃-°v e-̀ y-am-°pw. ]p-Xn-b hn-
Zym-`ym-k-Im-gv-N-∏m-Sn-\-\p-k-cn-®v sI-´n-S-ß-fpw a-‰p ku-I-cy-ß-fpw
cq-]-I-ev-]-\ sN-øp∂Xn\pw ]-≤-Xn-Iƒ hn-e-bn-cp-Øn Aw-Ko-Im-cw
\¬-Ip-∂-Xn-\p-ap-≈ hn-Z-Kv-[-k-an-Xn-Iƒ kw-ÿm-\-X-e-Øn¬ cq-]o-
IrX-am-Ipw.
$ sF.Sn@kvIqƒ ˛ hnZym-eb hnI-k\ ]≤-Xn-I-fpsS \S-Øn-∏n-\m-
h-iyamb UnPn-‰¬ kmt¶-XnIklmbw kvIqfp-Iƒ°p \¬Ipw.
Hmtcm hnZym-e-b-Øn-s‚bpw ]≤-Xn-Iƒ, {]h¿Ø-\-I-e-≠¿,
\n¿hl-W-coXn XpSßnbh s]mXp-tc-J-bm-°p-∂-Xn-\m-h-iy-amb
UnPn-‰¬ \S-]-Sn-Iƒ kzoI-cn-°pw.
$ Ub-‰v, Fkv.-F-kv.-F, B¿.-Fw.-F-kv.-F, lb¿ sk°‚-dn, shmt°-
j-W¬ lb¿ sk°-‚-dn F∂o kwhn-[m-\-߃ ]≤Xn Ic-Sp-
tcJ Xbm-dm-°¬, in¬∏-im-e-Iƒ, skan-\m-dp-Iƒ, ]≤-Xn-tcJ
A¥n-a-am-°¬ XpS-ßnb {]h¿Ø-\-߃°v A°m-Z-anI klmbw
\¬Ipw. kvIqƒXe \S-Øn-∏p-I-fpsS CS-°me hne-bn-cp-Ø-ep-Iƒ,
Znim-KXn \n¿Wb klm-bw, ]T-\-߃ F∂nhbpw \n¿h-ln°pw.
$ Fkv.-Fw.knbpw ]n.Sn.F bpw kvIqƒXe ]≤Xn{]h¿Ø-\-߃°v
t\XrXzw \¬Ipw. hn`hkam-l-c-W-hpw {]h¿Ø\ hne-bn-cp-
Øepw {]kvXpX kan-Xn-I-fpsS Npa-X-e-I-fm-bn-cn-°pw. ¢mkvXe
hn`hkam-l-cWØn¬ klm-b-߃ \¬Ipw.
$ hnhn[ hIp-∏p-Iƒ (Btcm-Kyw, ipNn-Xz-an-j≥, hm´¿ AtXm-dn-‰n,
s]mXp-a-cm-aØv) sshZ-Kv[yhpw hn -̀h-ßfpw \¬In ]≤Xncq]o-I-
c-W-Ønepw \n¿h-l-W-Ønepw tkh\w \¬Ip-∂-Xm-bn-cn-°pw.
$ Xt±-i-kz-bw-̀ -cW ÿm]-\-߃ klÿm]-\-ß-sf∂ \ne-bn¬
hnZym-e-b-߃°v F√m-hn[ t\Xr-Xzhpw Xt±-i- ]-≤Xnhn -̀h-ßfpw
F≥Pn-\o-b-dnMv sshZ-Kv[yhpw e`y-am-°pw.
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄wam¿K-tcJ ˛ 2
47
P\Iob hnZym-̀ ymkamXrI
km-t¶-Xn-I-hn-Zy-bp-sS km-[y-X-I-ƒ
s]m-Xp-hn-Zym-e-b-߃ km-aq-ln-Iam-‰-Øn-s‚ A-Sn-ÿm-\-bn-S-ß-fm-Wv.
k-aq-l-Øn¬ \-S-Øp-∂ A-Sn-ÿm-\-]-c-am-b G-sXm-cp C-S-s]-S-epw
s]m-Xp-hn-Zym-e-b-ß-fn¬-\n-∂v B-cw-̀ n-t°-≠-Xp-ap-≠v. hn-h-chn-\n-a-b km-
t¶-Xn-I-hn-Zy ap-t∂m-́ phbv°p-∂ ku-I-cy-߃ Po-hn-X-Øn-s‚ F-√m ta-
J-e-I-fn-epw {]-tbm-P-\-s∏-Sp-Øp-∂ k-aq-l-am-Wv tI-c-f-Øn-ep-≈-Xv. A-
Xn-\-\p-kr-X-am-b an-I-hv \-Ωp-sS hn-Zym-e-b-ß-fpw B¿-Pn-t°-≠-Xp-≠v.
Cu km-l-N-cy-Øn-em-Wv kw-ÿm-\sØ hn-Zym-e-b-ß-fn¬ \n-e-hn¬
km-t¶-Xn-I-hn-Zy {]-tbm-P-\-s∏-Sp-Øp-∂-Xn-s‚ b-Ym¿-Y A-h-ÿ
hn-i-I-e-\w sN-bv-Xv Iq-Sp-X¬ an-I-hv B¿-Pn-°p-∂-Xn-\p-≈ H-cp k-a-{K
]-≤-Xn A-\n-hm-cy-am-Ip-∂-Xv.
Hmtcm Im-eØpw e-̀ y-am-bn-́ p-≈ km-t¶-Xn-I-hn-Zy-Iƒ hn-Zym-̀ ym-kta-J-e-
bn¬ {]-tbm-P-\-s∏-Sp-Øm-\p-≈ {i-aw F--°m-e-Øpw tI-c-f-Øn¬
D-≠m-bn-́ p-≠v. hn-Zym-̀ ym-kta-J-e-bn¬ sF.kn.Sn k-t¶-X-߃ ]T-\˛
t_m-[-\ B-h-iy-߃-°v {]-tbm-P-\-s∏-Sp-Øp-∂ Im-cy-Øn¬ ]-e-X-c-
Øn-ep-≈ {i-a-ß-fpw C-S-s]-S-ep-I-fpw I-gn-™ c-≠p Z-im-–-am-bn \-S-
∂p-hcp∂p.
C-Xn-s‚ `m-K-am-bn A[ym-]-I]-cn-io-e-\-߃, Un-Pn-‰¬ D-≈-S-°-\n¿-
am-Ww, Ip-́ n-Iƒ-°p-≈ ]-cn-io-e-\]-cn-]m-Sn-Iƒ, I-ºyq-́ ¿ lm¿-Uv--sh-
b¿ hn-X-c-W-hpw ]-cn-]m-e-\-hpw F-∂n-ß-s\ \n-c-h-[n C-S-s]-S-ep-I-fpw
]-co-£-W-ß-fpw tI-c-f-Øn¬ \-S-∂n-́ p-≠v. C-Ø-cw {]-h¿-Ø-\-ß-fp-sS
B-I-Øp-I k-am-l-cn-®v \-Ωp-sS hn-Zym-e-b-ß-fn¬ hn-\n-a-bw sN-ø-s∏-tS-
≠Xp≠v. ap-gp-h≥ ]mT-̀ m-K-ß-fpw Un-Pn-‰¬ k-t¶-X-ß-fpw km-a-{Kn-I-fpw
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄w am¿K-tcJ ˛ 2
48 D-]-tbmKn®v hn-\n-a-bw sN-øm≥ {]m-]v-X-hpw ]-cym-]v-X-hp-am-b A-°m-Z-an-
Ikm-l-N-cyw \n¿-an-s®-Sp-°p-I F-∂-Xm-Wv \mw hn-̀ m-h-\w sN-øp-∂-Xv.
]-c-º-cm-K-X-am-b t_m-[-\co-Xn-Iƒ-°p ]-I-cw F-√m Ip-́ n-I-fn-te-°pw
F-Øm-hp-∂-Xpw F-√m-X-cw ]T-\kz-̀ m-h-ß-fp-≈-h-sc-bpw Xr-]v-Xn-s∏-
Sp-Øm≥ ]cym-]vXhp-am-b H-cp hn-\n-a-b-co-Xn \mw A-t\z-jn-t°-≠-Xp-
≠v. Un-Pn-‰¬ hn -̀h-ßfpw A-h hn-\n-a-bw sN-øp-∂-Xn-\p-≈ km-t¶-Xn-I
k-÷o-I-c-W-ß-fpw C-°m-c-W-Øm¬ Xn-I-®pw {]-k-‡-am-hp-∂p-≠v.
Un-Pn-‰¬ ]T-\hn-`-h-߃
Zr-iy-ß-fm-bpw {ihy-ß-fm-bpw hn-\n-a-bw sN-øm≥ km-[y-X-I-fp-≈ ]mT-
`m-K-߃, Un-Pn-‰¬ Nn-{X-߃, ho-Un-tbm ¢n-∏p-Iƒ, B-\n-ta-j-\p-Iƒ,
C‚-dm-Iv-‰o-hv A-]v--se-‰p-Iƒ Xp-S-ßn-b Un-Pn-‰¬ k-t¶-X-߃ ¢m-kn¬
A[ym-]nI t\-cn-´p-]-tbm-Kn-®pw A-Xn-\p km-[n-°m-Ø-h kz-bw ]T-\-
Øn-\pw t{]m-P-Iv-‰v t_-kv-Uv te-Wn-Mv/d-̂ -d≥-kv-̨ -dn-k¿-®v co-Xn-bn-epw ¢m-
kn¬ hn-\n-a-bw sN-ø-s∏-Sm-\p-≈ km-[y-X-Iƒ A-t\z-jn-°Ww.
C-Ø-c-Øn¬ ¢m-kvapdn-Iƒ ]-cn-h¿-Ø-\w sN-ø-s∏-Sp-tºmƒ Xm-sg ]-d-
bp-∂ Im-cy-߃ Iq-Sn ]cn-K-Wn-°-s∏-S-Ww.
$ F-√m hn-j-b-߃-°pw B-h-iy-am-b-{X-bpw Un-Pn-‰¬ hn -̀h-߃.
$ F-√m A-[ym-]-I¿-°pw Bh-iy-am-b t_m[-\kt¶-X-ßfpw D]-I-
c-W-ß-fpw.
$ A[ym-]-I¿°v Bhi-y-amb ]cn-io-e-\w \¬I¬.
B-h-iy-am-b ]T-\-hn-̀ -h-߃ kz-bw X-bm-dm-°n-tbm a-‰p co-Xn-I-fn¬ ]-
¶p-h-t®m Hm-tcm A-[ym-]n-I-bv-°pw D]-tbmKs-∏-Sp-Øm-\m-I-Ww. -C-Ø-c-
Øn¬ hn -̀h-ß-fpsS e-̀ y-X-bn¬ kz-bw-]-cym-]v-X-X t\-Spw-hn-[w Hm-tcm
k-v-Iq-fn-s\-bpw am-‰n-sb-Sp-°m≥ km-[n-°-Ww. B-Zy L-́ -ß-fn¬ tI-{μo-
Ir-X-am-b co-Xn-bn¬ X-bm-dm-°n-bpw hn-hn-[ t{km-X- p-I-fn¬\n-∂v e-̀ y-
am-b-h-bn¬ DNn-X-amb am-‰-߃ h-cp-Øn-bpw k-am-l-cn-°m≥ km-[n-°-
Ww. Un-Pn-‰¬ hn -̀h-߃ ]T-\{]-h¿-Ø-\-߃-°v D-X-Ip-∂ hn-[-Øn¬
Xbm-dm-°p-∂-Xn-\v B-h-iy-am-b km-t¶-Xn-I k-÷o-I-c-W-߃ F-√m hn-
Zym-e-b-ß-fn-epw D-≠m-I-Ww. Cu D-]-I-c-W-߃ D-]-tbm-Kn-t®m A-√m-
sX-tbm, X-߃-°m-h-iy-am-b hn-`-h-ß-fn¬ Nn-e-sX-¶n-epw kz-¥-am-bn
\n¿-an-°m≥ Xp-S¿-L-́ -ß-fn¬ A-[ym-]n-I-bv-°v km-[n-°p-I-bpw th-Ww.
C-Xn-te-°p-≈ Nn-e {]-h¿-Ø-\]-≤-Xn-Iƒ Np-h-sS tN¿-°p-∂p.
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄wam¿K-tcJ ˛ 2
49
{]-h¿-Ø-\-]-≤-Xn-Iƒ ˛ A-°m-Z-an-Iw
]T-\˛t_m-[-\ {]-{In-b-I-fn¬ B-[p-\n-I-k-t¶-X-߃ D-]-tbm-K-s∏-Sp-Øn
Hm-tcm Ip-́ n-bp-sS-bpw ]T-\-{]-h¿-Ø-\-߃-°v ]p-Xn-b X-ew (Un-Pn-‰¬ D-
≈-S-°w) \-¬Ip-I F-∂-Xm-Wv e£yw. ]Tn-Xm-hn-s‚ k¿-Km-fl-I-X-bpw
Nn-¥m-co-Xn-bpw ]-cn-K-Wn-®p th-Ww sF.kn.Sn. hn-Zym-̀ ym-k-Øn-\p-≈ D-
≈-S-°-hpw A-Xv F-√m hn-j-b-ß-fn-epw {]-tbm-Kn-t°-≠ co-Xn-im-kv-{X-
hpw sa\s™-Sp-t°-≠-Xv. k-a-{K-am-b H-cp te-Wn-Mv am-t\-Pv-sa‚ v C≥-
^¿-ta-j≥ kn-Ãw C-Xn-\m-bn B-kq-{X-Ww sN-bv-Xv \S-∏n-em-t°-≠-
Xp-≠v.
tI-{μo-Ir-X D-≈-S-°\n¿-am-Ww
Hm-tcm hn-j-b-Øn-\pw \n¿-tZ-in-®n-cn-°p-∂ ]T-\-{]-h¿-Ø-\-߃-°v IqSp-
X¬ hy‡X \¬Ip-∂-Xn\v sF.kn.Sn.bp-sS k-t¶-X-߃ D-]-tbm-Kn-
°m-hp-∂ D-Nn-X-am-b k-μ¿-̀ -߃ I-s≠-Øp-I-bpw A-Xn-\v A-\p-tbm-Py-
am-b Un-Pn-‰¬ hn-̀ -h-߃ X-bm-dm-°p-I-bp-am-Wv tI-{μo-Ir-X-am-b D-≈-S-
° \n¿-am-W-Øn-eq-sS e-£yw hbv°-≠-Xv. Hm-tcm hn-j-b-Øn-se-bpw
hn-Z-Kv-[-cp-sS-bpw km-t¶-Xn-Ihn-Z-Kv-[-cm-b A-[ym-]-I-cp-sS-bpw tk-h-\w
{]-tbm-P-\-s∏-Sp-Øn tbm-Py-am-b ]T-\-hn-`-h-߃ X-bm-dm-°-Ww. X-
bm-dm-°n-b-h Hm-̂ v--sse≥ B-bpw Hm -̈sse≥ B-bpw {]-tbm-P-\-s∏-
Sp-Øm-\p-≈ ku-I-cyw A-[ym-]-I¿-°pw hn-Zym¿-Yn-Iƒ-°pw e-̀ n-°-Ww.
C‚-dm-Iv-So-hv ]mT-]p-kv--X-I-߃, {]-k-t‚-j-\p-Iƒ, ho-Un-tbm-Iƒ, Hm-Un-
tbm -̂b-ep-Iƒ, B-\n-ta-j-\p-Iƒ, kn-ap-te-j-\p-Iƒ, A-]v-se-‰p-Iƒ, C‚-
dm-Iv-So-hv sK-bn-ap-Iƒ, sh-_v--t]-Pp-Iƒ, te-Wn-Mv am-t\-Pv--sa‚ v tkm-̂ v-‰v--sh-
b-dp-Iƒ, sam-ss_¬ B-∏p-Iƒ F-∂n-ß-s\ hn-hn-[ co-Xn-bn-ep-≈ ]T-
\hn-`-h-ß-fpw k-t¶-X-ß-fpw Un-Pn-‰¬ hn`-h-ßfm-bn {]-tbm-P-\-s∏-Sp-
Ømw. Hm-tcm hn-j-b-Øn-\pw G-‰-hpw A-\p-tbm-Py-am-b hn -̀h-߃ (]p-\-
cp-]-tbm-Kn-°m≥ A-\p-hm-Z-ap-≈-h) C‚¿-s\-‰n¬\n-t∂m hn-hn-[ tI-{μ-
ß-fn¬\n-t∂m ti-J-cn-®v am-‰w h-cp-Øn-bpw DNn-X-amb ]T-\-hn-̀ -h߃
{]-tXy-Iw X-bm-dm-°mw.
• sF.kn.Sn. Sq-fp-I-fpw hn-̀ -h-ß-fpw A-[ym-]n-I-bv°v ]-I-cw hbv°m-
\p-≈-X-√. a-dn-®v, -]T-\ {]-h¿-Ø-\-ß-fp-sS i-‡n- h¿-[≤n-∏n-°m-
\p-≈-Xm-Wv. kzm-̀ m-hn-I ]T-\-{]-{In-b-sb D-±o-]n-∏n-°p-∂ Sq-fp-I-fpw
hn-̀ -h-ß-fp-am-Wv Un-Pn-‰¬ D-≈-S-°-ß-fm-bn ]-cn-K-Wn-t°-≠Xv.
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄w am¿K-tcJ ˛ 2
50 • Hm-tcm ]T-\m-i-b-hpw/]mTy-h-kv-Xp-hpw I-≠pw tI-́ pw {]-h¿-Ø-\-
ß-fn-eq-sS-bpw hn-Zym¿Yn t\-tS-≠ A-dn-hp-I-sf-bpw ti-jn-I-sf-bpw
t]m-jn-∏n-°p-∂-Xm-h-Ww sF.kn.Sn. hn-̀ -h-߃. ]T-\-{]-{In-b B-
kzm-Zy--am-°m-\pw A-\p-̀ -h-ß-ƒ {]-_-e-s∏-Sp-Øm-\pw B-i-b-ß-sf
B-g-Øn-e-dn-bm-\pw D-X-Ip-∂ Sq-fp-Iƒ Un-Pn-‰¬ ]T-\-hn-̀ -h-ß-fm-
bn {]-tbm-P-\-s∏-Sp-Øm-hp-∂-Xm-Wv.
• ¢m-kv-dq-an¬ t\-cn-´v A-h-X-cn-∏n-°m≥ km-[n-°m-Ø B-i-b-ß-fp-
sS kn-ap-te-j-\p-Itfm B-\n-ta-j-\p-I-tfm C‚-dm-Iv-So-hv Sq-fp-I-tfm
{]-tXy-Iw X-bm-dm-°n ]T-\-hn-`-h-ß-fmbn D-]-tbm-Kn-°m-hp-∂-Xm-
Wv.
• imkv{X-̨ -km-aq-ly-imkv{X ]T-\-Øn¬ sh¿®¬ em_v kuIcyw
{]tbm-P-\-s∏-Sp-ØWw.
• ]T-\-{]-{In-b-bp-am-bn tbm-Pn-®p t]m-Ip-∂-Xn-\m-bn D-b¿-∂ ¢m-kp-
I-fn¬ (9 -̨12) Un-Pn-‰¬ hn-̀ -h-ß-sf A-[ym-]-I-s‚ D-]-tbm-K-Øn-\v
(Teacher Version), hn-Zym¿-Yn-bp-sS D-]-tbm-K-Øn-\v (Student Ver-sion) F-∂o X-c-Øn¬ X-bm-dm-°mhp-∂-Xm-Wv ¢m-kv dq-an¬ t\-cnt´m
Cw-t]m¿-́ v-̨ -F-I-v-kv-t]m¿-́ v co-Xn D-]-tbm-Kn-t®m D-≈ ]mT-hn-\n-a-bw
D-d-∏m-°m≥ km-[n-°p-I-bpw th-Ww. kz-bw-]T-\-Øn-\pw ]T-\-
ØpS¿®bv°pw D-]-tbm-Kn-°mhp∂ hn-̀ -h-ß-fm-Wv Ãp-U‚ v th¿-
j-\n¬ Dƒ-s∏-Sp-tØ-≠-Xv. Hm-tcm L-́ -Øn-epw hn-Zym¿-Yn B¿-Pn-
°p-∂ ]T-\-t\-́ -ß-sf kz-bw hn-e-bn-cp-Øm≥ k-lm-bn-°p-∂ In-teractive Evaluation Sp-fp-I-fpw Ãp-U‚ v th¿-j-\n¬ Dƒ-s∏-Sp-Øp-∂-
Xv A-̀ n-Im-ay-am-bn-cn-°pw.
• aq-ey-\n¿-W-bamXrI-Iƒ bqWn-‰-Sn-ÿm-\-Øn¬ A[ym-]-I¿°v e`y-
am-°m-hp-∂-Xm-Wv.
{]m-tZ-in-I D-≈-S-°\n¿-am-Ww
Hm-tcm k-v-Iq-fn-\pw B-h-iy-am-b hn-̀ -h-߃ k-v-Iq-fn¬-Ø-s∂ X-bm-dm-
°p-∂-Xn-\m-Wv e-£yw hbv-t°-≠-Xv. C-Xn-\v A-[ym-]-I-sc {]m-]v-X-cm-
°p-∂-Xn-\m-bn k-a-{K-am-b ]-cn-io-e-\-]-cn-]m-Sn-Iƒ B-kq-{X-Ww sN-bv-
Xp \-S-∏n-em°Ww. Nn-e km-[y-X-Iƒ Np-h-sS \¬-Ip-∂p.
$ Un-Pn-‰¬ hn-\n-a-b-ku-I-cy-߃ e-`y-am-bn-cn-°p-∂ H-cp ¢m-kv-
apdnbn¬ B D-]-I-c-W-ß-fp-]-tbm-Kn-®v ]mT-hn-\n-a-bw km-[y-am-°m-
hp-∂ Un-Pn-‰¬ hn -̀h-ßfpw \n¿-an-°-s∏-S-Ww. C-Ø-cw hn -̀h-߃
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄wam¿K-tcJ ˛ 2
51
A-[ym-]n-I-bv-°v ¢m-kn¬ t\-cn-́ v D-]-tbm-Kn-°m-hp-∂XmIWw, A-
[ym-]-I¿- X-s∂ kz¥w \ne-bn¬ Xbm-dm-°p∂ hn -̀h-߃°pw
{]k-‡n-tb-sdbmWv.
$ hn-Zym-̀ ym-k Pn-√/D-]-Pn-√m ¢Ã¿ A-Sn-ÿm-\-Øn-ep-≈ A-[ym-]-I
Iq-Sn-t®-c-ep-I-fn¬ C-h-bp-sS ]-¶p-h-bv--]pw ¢m-kv dqw D-]-tbm-K-km-
[y-X-bpw N¿®sNø-Ww. kw-ÿm-\ X-e-Øn¬ C-h t{Im-Uo-I-cn-®v
H-cp Un-Pn-‰¬ dn-tkm-gv-kv ]qƒ cq-]-s∏-Sp-ØWw. C-Xn-\m-bn F-kv.-
C.-B¿.-Sn -bp-sS ta¬-t\m-́ -Øn¬ U-b-‰v ^m-°¬-‰n, hn-h-c-hn-\-an-b
km-t¶-Xn-I-hn-Zybn¬ {]mho-Wy-ap≈ A-[ym-]-I¿, hn-j-bm-Sn-ÿm-
\-Øn-ep-≈ hn-Z-Kv-[¿ F-∂n-h-cp-sS tk-h-\w D-]-tbm-K-s∏-Sp-Ømw.
km-t¶-Xn-Ik-lm-b-Øn-\v sF.-Sn@k-v-Iq-fn-s\ {]-tbm-P-\-s∏-Sp-Øm-
hp-∂-Xm-Wv.
$ {]m-tZ-in-I-am-tbm A-[ym-]-I-cp-sS ]-c-kv-]-c-ap-≈ ]-¶p-h-bv°-ep-I-
fn-tem e-̀ y-am-Im-Ø-Xpw F-∂m¬ A-h-iy-w th≠X-pamb sF.kn.Sn.
A-[n-jvTn-X hn-`-h-߃ \n¿-an-°p-∂-Xn-\v {]-tXy-I in-ev--]-im-e-I-
fpw Bkq-{XWw sNømhp-∂-Xm-Wv.
$ A-[ym-]-I¿, A-[ym-]-I-hn-Zym¿-Yn-Iƒ F-∂n-h¿-°m-bn Un-Pn-‰¬ D-
≈-S-°\n¿-am-W a-’-c-߃ \-S-Øn hn-hn-[ D-≈-S-°am-Xr-I-Iƒ I-
s≠-Ømw.
$ {]mtZ-in-I-ambn hnI-kn-∏n-°p∂ hn`-h-߃ kwÿm\ A°m-Z-
anI Soans‚ ]cn-tim-[-\bv°p hnt[-b-ambn t]m¿´-en¬ e`y-am-
°m-hp-∂-Xm-Wv.
Un-Pn-‰¬ ]mT-]p-kv-X-I-ß-fpw C-X-c hn-̀ -h-ß-fpw
]mT]p-kv-X-I-ß-fp-sS Un-Pn-‰¬ ]-Xn-∏p-Iƒ Un-Pn-‰¬ D¬∏-∂ \n¿-am-W-
Øn-\pw A-h-bp-]-tbm-Kn-®p-≈ ]T-\-Øn-\pw A-\n-hm-cy-am-Wv. ]mT-]p-kv-
X-I-߃ (]n-.Un.-F-̂ v/C-̨ -]-_v ]-Xn-∏p-Iƒ Uu -̈tem-Uv sN-bv-Xv D-]-
tbm-Kn-°p-∂-Xn-\m-bn), lm≥-Uv _p-°p-Iƒ, hn`h]n-¥p-W-Iƒ, hn-Zym-
`ym-k B-h-iy-Øn-\p-≈ tkm-̂ v-‰v--sh-b-dp-I-fpw D-]-tbm-K co-Xn-I-fpw (am-
\z-ep-Iƒ) Xp-S-ßn-b-h Ãm-‰n-°v Uu -̈tem-Uv sa-‰o-cn-b-ep-I-fm-bn e-̀ y-am-
°mw. C-h ]T-\am-[y-aw, ¢m-kv, hn-j-bw Xn-cn-®v kw-̀ -cn-°-Ww.
C-˛-sS-Iv-Ãv-_p-°v
ap-I-fn¬ ]-d-™n-cn-°p-∂-Xv Uu¨-tem-Uv sN-bv-Xv D-]-tbm-Kn-°m-hp-∂
]mT-]p-kv-X-I-ß-sf°p-dn-®m-Wv. ]mT-]p-kv-X-I-߃ bp-Wn-t°m-Uv sS-Iv--Ãn¬
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄w am¿K-tcJ ˛ 2
52 F-®v.Sn.-Fw.-F¬ t^m¿-am-‰n¬ X-bm-dm-°n-bm¬, Cu ]mT-]p-kv-X-Iw X-
s∂ H-cp ]T-\˛t_m-[-\ h-kv-Xp-hm-bn ]-cn-W-an-°pw. t]m¿-́ -en¬ \n-e-
hn-ep-≈ hn -̀h-߃ ]mT-]p-kv-X-I-Øn-te-°v en-¶v sN-øm-\pw ]mT-]p-kv-X-
I-Øn¬ H-cp {]-h¿-Ø-\-Øn-s‚ G-sX-¶n-epw H-cp L-´-Øn-s‚ Nn-{Xw
sIm-Sp-Øn-́ p-s≠-¶n¬ AXn-\p ]-I-cam-bn B {]-h¿-Ø-\-Øn-s‚ hn-Un-
tbm X-s∂ hbv-°m-\pw Ign-bpw. A-[n-I d-̂ -d≥-kp-Iƒ, ]mT-]p-kv-X-I-
Øn-se hm-°p-I-fn-te-°v Ip-´n-Iƒ K-th-j-Wm-fl-I-am-bn X-bm-dm-°p-∂
\n-L-≠p-hn-te-°p-≈ (Ip-́ n-°q-́ w ]-≤-Xn) en-¶p-Iƒ, Iq-Sp-X¬ ]T-\\n¿-
tZ-i-߃, d-̂ -d≥-kp-Iƒ, aq-ey-\n¿-W-b D-]m-[n-Iƒ Xp-S-ßn H-t -́sd km-
[y-X-Iƒ Dƒ-t®¿-°m≥ km-[n-°pw. C-Xn-\p-]p-d-ta, G-‰-hpw {]-[m-\-am-bn,
Im-gv-N ]-cn-an-X-cm-b Ip-́ n-Iƒ-°pw A-[ym-]I¿-°pw D-]-I-cn-°p-∂ b-{¥hm-
b-\, sk-e-Iv-‰v do-Uv (`m-jmhn-j-b-߃-°v), sS-Iv--Ãv am-Kv-\n-̂ -b¿ Xp-S-
ßn-b k-t¶-X-ß-fpw {]m-h¿-Øn-I-am-°m≥ km-[n-°pw.
dn-tkm-gv-kv t]m¿-́ en-s‚ A-[n-I km-[y-X-Iƒ
• kw-ÿm-\-Øp-≈ F-√m hn-Zym-e-b-ß-fn-epw ]T-\{]-h¿-Ø-\-ß-fp-
sS G-Io-I-c-Ww D-≠m-Ip-∂p.
• ]T-\ {]-h¿-Ø-\-ß-fn¬ ]n-∂m-°w \n¬-°p-∂ hn-Zym-e-b-ß-fn¬
\n¿-_-‘-am-bpw sN-tø-≠ {]-h¿-Ø-\-ß-fp-sS ]-́ n-I e-̀ y-am-°m\pw
A-h \-S-∏n-em-°n-bn-́ p-≠v F-∂v D-d-∏m-°m-\pw km-[n-°p-∂p.
• a-‰p hn-Zym-e-b-ß-fn¬ \-S-∂n-́ p-≈ {]-h¿-Ø-\-߃ ]-¶-phbv°-s∏-
Sp-∂p. C-Xv am-Xr-I-bm-°m-\p-≈ {]-h-W-X cq]-s∏-SpØm≥ km-[n-
°p-∂p.
]T-\-hn-`h t]m¿-´¬
A-[ym-]n-I- X-bm-dm-°n-b hn-̀ -h-߃ ]-¶p-h-bv°p∂ ]-¶m-fn-Ø-̨ -D-]-tbm-
K k-t¶-X-߃ \n¿-an-s®-Sp-t°-≠-Xp-ap-≠v. tI-c-f-Øn-se sam-Øw k-v-Iq-
fp--I-fp-sSbpw D-]-tbm-K-Øn-\m-bn H-cp k-a-{K Un-Pn-‰¬ hn`h sse-{_-dn-
bpw hn-h-chn-\n-a-b k-t¶-X-hpw ˛ F¬.Fw.sF.F-kv. (Learning Manage-ment and Information System) \n¿-an-s®-Sp-t°-≠-Xp-≠v. F-√m ss{]-a-dn,
ssl-k-v-Iqƒ, l-b¿-sk-°-‚-dn k-v-Iq-fp-I-sf-bpw hn-Zym-̀ ym-k Hm-̂ o-kp-I-
sf-bpw X-Ωn¬ _-‘n-∏n-°p-∂ hn-\n-a-b kw-hn-[m-\-am-bn CXv {ItaW
amdpw.
C-Ø-c-sam-cp hn`h t]m¿-́ -en-s‚ `m-K-am-bn Dƒ-t®¿-t°-≠ k-ma-{Kn-Iƒ
Xm-sg tN¿°p∂p.
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄wam¿K-tcJ ˛ 2
53
dntkmgvkv sdt∏m-kn-‰dn
A-[ym-]-I¿ ]mT-hn-\n-a-b-Øn-\m-bn X-bm-dm-°p-∂ hn -̀hß-ƒ tI-c-f-Øn-
em-I-am-\w ]-¶phbv°-s∏-S-Ww. C-Ø-c-Øn¬ X-bm-dm-°p-∂h ti-J-cn-
°m-\p-≈ H-cp C-̨ -dn-tkm-gv-kv sdt∏m-kn-‰dn (hn`h t]m¿-́ ¬) Hm -̈sse-
\m-bn X-bm-dm-°-Ww. t]m¿-́ -en¬ ¢m-kv, hn-j-bw, A-[ym-bw, ]mT-̀ mKw
F∂nßs\ hn -̀hß-fp-sS km-t¶-Xn-I kz-̀ m-h-a-\p-k-cn-®v {I-ao-I-cn-°-Ww.
C-h-bn¬-\n-∂v Hm-tcm ]mT-̀ m-K-Øn\pw A-\p-krX-am-b hn-h-c-߃ Xn-c-
s™-Sp-Øv X-s‚ ]mTm-kq-{X-W-Øn¬ Dƒ-s∏-SpØm≥ km-[n-°-Ww. hn-
-̀h-ß-fp-]-tbm-Kn-®v hn-\n-a-bw sN-øm≥ D-t±-in-°p-∂ A-[ym-]n-I-bv-°v B-
h-iy-am-bh Cu C-˛-dn-tkm-gv-kv t]m¿-´-en¬ e-`y-am-IWw. Cu hn`-h-
߃ Iq-Sp-X¬ km-t¶-Xn-I ss\-]p-Wn B-h-iy-an-√m-sX X-s∂ kz-¥w
B-h-iy-߃-°v F-Sp-Øv D-]-tbm-Kn-°m-\pw km-[n-°-Ww.
I-≠‚ v sd-t∏m-kn-‰-dn-bpw sh-_v--t]m¿-́ -epw s\-‰v--h¿-°v h-gn hn-Zym¿-Yn-Iƒ-
°pw A-[ym-]-I¿-°pw {]-tbm-P-\-s∏-Sp-Øm-\p-≈ ku-I-cyw th-Ww. kv--Iq-
fn-se h-b¿-se-kv s\-‰v--h¿-°v ]m-kv--th-Uv D-]-tbm-Kn-®v kp-c-£n-X-am-°-
Ww. Hm -̈sse≥ sd-t∏m-kn-‰-dn-bp-sS Hm-̂ v--sse≥ th¿-j≥ {]-tXy-I k¿-
h-dn¬ k-÷o-I-cn-®v D-≈-S-°-sØ A-\m-bm-k-am-bpw kp-c-£n-X-am-bpw D-
]-tbm-K-s∏-Sp-Øm-\p-≈ ku-I-cyw kv-Iq-fn¬ G¿-s∏-Sp-Ø-Ww.
Un-Pn-‰¬ ]mTm-kq-{X-Wk-lm-bn
A-[ym-]-I¿-°v A-h-cp-sS ¢m-kp-I-fn¬ D-]-tbm-Kn-t°-≠ hn -̀h-߃ sse-
{_-dn-bn¬ \n-∂v Xn-c-s™-Sp-°m-\pw ]mTm-kq-{X-W-Øn-s‚ kzm-̀ m-hn-I{Ia-
Øn¬ tN¿°m-\pw km-[n-°p-∂ co-Xn-bp-≈ H-cp kw-hn-[m-\-am-Wv
hn`ht]m¿-́ -en¬ D-≠m-bn-cn-t°-≠-Xv . ]mTm-kq-{X-Ww Hm -̈sse-\m-bn
Xbm-dm-°m≥ km-[n-°-Ww. CXn\v Bh-iya-mb sSwtπ-‰p-Iƒ k÷-am-
°m-hp-∂-Xm-Wv. C-Ø-c-Øn¬ X-bm-dm-°p-∂ kq£va-Xe ]mTm-kq-{X-W-
Øn¬ B-h-iy-am-bh t]m¿-́ -en¬ ti-J-cn-°-s∏-́ n-cn-°p-∂ hn -̀h-ß-fn¬-
\n-∂v F-Sp-Øp tN¿-°m-t\m B-h-iy-am-b-h t]m¿-́ -en¬ \n-e-hn-en-√ F-
¶n¬ A-[ym-]n-I-bv-°v kz-¥-am-bn \n¿-an-®v A-]v--tem-Uv sN-øm-t\m
km[n°Ww. Hm-tcm A-[ym-]n-I-bpw Xbm-dm-°p-∂ ]mTm-kq-{X-W-Øn-
s‚ `m-K-am-bn D-]-tbm-K-s∏-Sp-tØ-≠ hn -̀h-߃ t]m¿-́ -en¬ A-]v--tem-
Uv sN-øp-tºmƒ B ]mT -̀mK-Øns‚ ]T-\t\-́ -߃, e-£y-߃, hn`h-
-߃ D-]-tbm-Kn-®p-≈ ]mT-hn-\n-a-b-Øn-\p-ti-jw ¢m-kn¬ \-S-t°-≠ N¿®,
A-Xn-s‚ t{ImUoI-cWw F-∂n-h kw-_-‘n-® kqN-\-Iƒ F-∂n-h Iq-Sn
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄w am¿K-tcJ ˛ 2
54 A-\p-_-‘-am-bn tN¿-t°-≠-Xp-≠v. Hm -̈sse≥ ]mTm-kq-{X-Ww \-S-Øp-
tºmƒ C-Xv {]-tbm-P-\-s∏-Sp-Øm≥ km-[n-°pw.
kvIqƒ Xe-Øn-ep≈ hnZym-`ymk ˛ hnZym-`ym-tk-Xc {]h¿Ø-\-߃
GtIm-]n-∏n-°pI, tI{μo-IrXambn A°m-Z-anI {]h¿Ø-\-ß-fpsS `mK-
ambn \S-∏m-°p∂ {]h¿Ø-\-߃ \n›-bn-°p-Ibpw ]n¥pWm kwhn-
[m-\-߃ Hcp-°p-Ibpw sNøpI, amXr-Im-]-c-amb X\Xv {]h¿Ø-\-߃
]¶p-h-bv°p-I, A[ym-]-I¿°v A°m-Z-anI ]n¥pW FØn-°p-I, ka{K
˛ kq£va-Xe Bkq-{XW tcJ-Iƒ, amXrIm aqey-\n¿W-tbm-]m-[n-Iƒ,
tNmZy-ti-J-c-߃ F∂nh tI{μo-Ir-X-ambn Xbm-dm°n kvIqƒX-e-
Ønte°v FØn-°p-I XpS-ßn-bh Hcp A°m-Z-anIv amt\-Pvsa‚ v ˛
C≥^¿ta-j≥ knÃ-Øn-eqsS (LMIS) \S-∏m-°-Ww.
tem-Kp-I-fpw A-k-kv-sa‚pw
H-cp A-[ym-]n-I t]m¿-´-en¬ sN-øp-∂ {]-h¿-Ø-\-ß-fp-sS tcJbm-Wv
tem-Kv. Cu tem-Kp-Iƒ kw-ÿm-\ X-e-Øn¬ ti-J-cn-°m-\pw hn-i-I-e-\w
sN-øm-\pw km-[n-°-Ww. Iq-Sm-sX, H-cp ]mThn\n-abw I-gn-™p-≈ A-
[ym-]n-I-bp-sS A-k-kv-sa‚pw C-Xp-t]m-e A-]vtemUv sNøm≥ km-[n-°-
Ww. C-Ø-c-Øn-ep-≈ A-k-kv-sa‚p-Iƒ kw-ÿm-\-X-e-Øn¬ t{ImUo-I-
cn®v Hm-tcm bq-Wn-‰n-s‚-bpw hn-\n-a-b-Øn-s‚ t\cn´p≈ hn-e-bn-cp-ج
e-`y-am-°mw.
bq-Wn-‰v A-kkv-sa‚pw ]o-cn-tbm-Un-°¬ A-kkv-sa‚pw
Ir-Xy-am-b ]mTm-kq-{X-W-hpw ]mT hn-\n-a-b-hpw \-S-Øn-b A-[ym-]n-I-bv-
°v -̂e-{]m-]v-Xn-sb-°p-dn-®p-≈ A-kkv-sa‚ v tc-J-s∏-Sp-Øm-\p-≈ kw-hn-
[m-\-hpw t]m¿-́ -en¬ D-≠m-bn-cn-°-Ww. C-ß-s\ tc-J-s∏-Sp-Øn-b hn-h-c-
߃ H-cp \nco-£I kw-L-Øn-\v ]-cn-tim-[n-°m-\pw hn-e-bn-cp-Øm-\pw
{]-tbm-P-\-s∏-Sp-Ømw. Hm-tcm ]T-\-t\-´-hpw kw-ÿm-\-Øm-I-am-\-ap-≈
hn-Zym¿Ynkaq-l-Øn¬ F-{X-tØm-fw F-Ø-s∏-´p F-∂-Xn-s‚ t\-cm-b
hn-e-bn-cp-Ø-em-bn kw-ÿm-\X-e-Øn¬ Cu tc-J-s∏-Sp-Ø-ep-I-fp-sS k-
am-l-c-Ww {]-tbm-P-\-s∏-Spw. Cu kam-l-cWw Fkv.-kn.-C.-B¿.-Sn, Ub‰v
XpS-ßn-b-hbv°v XpS¿{]-h¿Ø-\-߃°v D]-tbm-Kn-°m-hp-∂XmWv.
k-v-Iqƒ {]-h¿-Ø-\-ß-fpw \nco-£-Whpw
k-v-Iq-fn¬ \-S-°p-∂ {]-h¿-Ø-\-ß-sf-√mw \nco-£-s∏-tS-≠-Xp≠v. H-cp
k-a-{K hn-Zym-̀ ym-k t]m¿-́ ¬ C-Ø-c-Øn-ep-≈ {]-h¿-Ø-\-ß-fp-sS hn-h-c
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄wam¿K-tcJ ˛ 2
55
kw-h-l-\ am-[y-a-am-bpw am-‰n-sb-Sp-°mw. Hm -̈sse-\m-bn e-̀ y-am-°n-bn-́ p-
≈ H-cp I-e-≠-dn¬ G-sXm-cp Zn-h-k-tØ-°pw, k-v-Iq-fp-Iƒ sam-Ø-am-bn
sN-tø-≠-Xv F-∂v \n¿-tZin-°-s∏-́ {]-h¿-Ø-\-ß-fpw \n¿-tZ-i-ß-fpw Im-
Wm-\pw Xn-cn-®v {]m-tZ-in-I-am-b A-[n-I ]-cn-]m-Sn-Iƒ Cu I-e-≠¿ Zn-h-
k-tØ-°v tN¿-°m-\pw km-[n-°-Ww. Cu A-[n-I ]-cn-]m-Sn-Ifn¬ NneXv
kw-ÿm-\ X-e-Øn¬ kw-{K-ln-®v s]m-Xp-]-cn-]m-Sn-bm-°n am-‰n-sb-Sp-°m≥
km-[n-°pw. F-√m {]-h¿-Ø-\-ß-fpsS-bpw tUm-Iyp-sa-t‚-j≥ ]-¶p-hbv°p-
∂-Xn-\p-≈ am-[y-a-am-bpw t]m¿-́ -en-s\ -̂e-h-Øm-bn am-‰n-sb-Sp-°Ww.
kzbw]T\ kwhn-[m-\-߃ ˛ Ip´n-Iƒ°v
H-cp ¢m-kn-se F-√m Ip-́ n-Iƒ-°pw H-tc [m-c-Wm-ti-jn-b-√-t√m D-≈-Xv.
C-Xv Xn-cn-®-dn-™p-sIm-≠v hn-hn-[ X-e-Øn-ep-≈ ]Tn-Xm-°ƒ-°v hy-XykvX
{]-h¿-Ø-\-߃ B-kq-{X-Ww sN-øm≥ km-[n-°-Ww. ap-∂m-°w \n¬-°p-
∂ Ip-́ n-Iƒ-°m-bn t{]m-P-Iv--Sv t_-kv-Uv te-Wn-Mv, t{]m-{Km-av-Uv te-Wn-Mv
Xp-S-ßn kz-bw-]T-\ kw-hn-[m-\-߃ \-S-∏n-em-°m-\pw ]T-\w tam-Wn-‰¿
sN-øm-\p-ap-≈ kw-hn-[m-\-hpw cq]-s∏-S-Ww.
C-Ø-cw km-t¶-Xn-I-kw-hn-[m-\-߃ {]-tbm-P-\-s∏-Sp-Øn-bp-≈ ¢m-kp-Iƒ
{]m-_-ey-Øn¬ h-cp-Øp-tºmƒ t_m-[-\-co-Xn-bn-epw hn-e-bn-cp-ج
kwhn[m-\-Øn-epw A-Xn-\-\p-kr-X-am-b am-‰-߃ D-≠m-th-≠-Xp-≠v.
ka{Kam-bpw im-kv--{Xo-b-am-bpw k-÷o-I-cn-®n-´p-≈ H-cp te-Wn-Mv
amt\Pvsa‚ v kw-hn-[m-\w (LMS) D-]-tbm-Kn-®v C-Xn-\m-bn km-t¶-Xn-I-
hnZy-bp-sS {]-tbm-P-\w D-]-tbm-K-s∏-Sp-Øm-hp-∂-Xm-Wv. ta¬-∏-d-™
F¬.Fw-.F-kn-s‚ Cu kwhn-[m\w Ip-´n-Iƒ-°m-bp-≈ D-]-kw-hn-[m-\-
ambn hn-I-kn-∏n-s®-Sp-°-Ww.
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄w am¿K-tcJ ˛ 2
56 • Ip-́ n-Iƒ-°p-≈ kz-bw-]T-\-k-lm-bn-bm-bn D-]-tbm-Kn-°m-s\m-cp-°p-
∂ Un-Pn-‰¬ hn-̀ -h-߃ A-X-Xv ]mT-̀ m-K-hp-am-bn _-‘-s∏-́ v t\-cn-
´p-]-tbm-Kn-°m-hp-∂ co-Xn-bn¬ LMS kw-hn-[m-\-hp-am-bn _-‘n-∏n-
®n--cn-°-Ww.
• C-Ø-c-Øn¬ {I-a-s∏-Sp-Øn-b LMS kw-hn-[m-\-Øn¬ tem-Kn≥ sN-
bv-Xm¬ A-h-cm-{K-ln-°p-∂ ]mT-̀ m-K-Øn-se Un-Pn-‰¬ ]T-\-hn-̀ -h-
߃ D-]-tbm-Kn-°m≥ ]-‰p-∂ co-Xn-bn¬ e-̀ y-am-h-Ww. kz-bw hn-e-
bn-cp-Øm-\p-≈ kw-hn-[m-\-hpw C-Xn-ep-≠m-bn-cn-°-Ww
• A-[ym-]n-I tem-Kn≥ sN-øp-tºmƒ A-h-cm-{K-ln-°p-∂ ]T-\-hn-̀ -h-
ß-fp-sS Ãp-U‚ v th¿-j-\pw So-®¿-th-j-\pw e-̀ y-am-h-Ww
• sd-t∏m-kn-‰-dn-bm-bn Xn-c-™v I-s≠-Øp-∂-Xn-\p-]-I-cw sam-Uyq-fp-
Iƒ Fw-_-Uv sN-bv-X {]-tXy-I tIm-gv-kp-I-fm-bm-Wv ]T-\-hn-`-h-
߃ LMS ¬ e-̀ y-am-th-≠-Xv. {]m-tZ-in-I-am-bn X-bm-dm-°n-b ]T-\-
hn-`-h-ß-sf So-®¿-th¿-j-\n-te-°v Dƒ-s∏-Sp-Ømw. Hm-tcm hn-Zym¿-
Yn-sb-bpw hn-e-bn-cp-Øm-\p-≈ kw-hn-[m-\-hpw C-Xn-ep-≠m-bn-cn-°-
Ww.
Ip-́ n-Iƒ-°m-bp-≈ C-Ø-cw {]-h¿-Ø-\-߃ \SØp∂Xn-\v H-cp sU-Un-
t°-‰-Uv I-≠‚ v am-t\-Pv-sa‚ v kn-Ãw (LMS -Eg. Moodle) B-h-iy-am-bn
h-cpw. C-Xn-s‚ km-t¶-Xn-Ihn-h-c-߃ Xp-S¿-∂v {]-Xn-]m-Zn-®n-́ p-≠v. C-Ø-
cw H-cp Cw-πn-sa-t‚-j≥ k-a-{K-am-b MOOC πm-‰v-t^m-am-bn am-‰n-sb-Sp-
°m≥ km-[n-°pw.
¢m-kv--ap-dn-I-fn-se `u-Xn-I-ku-I-cy-߃ ˛ (sF.kn.Sn. A-[n-
jvTn-X ¢m-kvv ap-dn)
k-v-Iq-fn-se F-√m ¢m-kv-ap-dn-I-fpw sF.kn.Sn. A-[n-jvTn-X ]T-\-Øn-\v D-]-
tbm-Kn-°-Ø-°-hn-[w k-÷o-I-cn-°-Ww. A-S-®p-d-∏p-≈ ap-dn hr-Øn-bp-≈-
Xpw ssS¬- ]-Xn-®-Xpw B-bn-cn-°-Ww. ¢m-kn¬ k-÷o-I-cn-t°-≠ an-\n-
aw ku-I-cy-߃ Np-h-sS sIm-Sp-°p-∂p.
au-≠v sN-bv-Xv kp-c-£n-Xm-bn ÿm-]n-® F¬.kn.Un s{]m-P-Iv-S¿ /
kvam¿ v́ sS-en-hn-j≥/C‚-dm-Iv-‰o-hv ssh-‰v-t_m¿-Uv
U-kv-tŒm-∏v I-ºyq-́ ¿/em-]v-tSm-∏v
i-_v-Z-kw-hn-[m-\w
h-tb¿-Uv s\-‰v--h¿-°v, C‚¿-s\-‰v kuIcyw
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄wam¿K-tcJ ˛ 2
57
¢m-kv -ap-dn-bp-sS kp-c-£n-X-Xzw D-d-∏m-°p-∂-Xn-\m-bn, sF.kn.Sn. D-]-I-c-
W-߃ kq-£n-°p-∂-Xn-\p-≈ Ae-amc, tem-°¿ kw-hn-[m-\-߃, D-]-I-
c-W-߃ {]-h¿-Øn-°m-\m-h-iy-am-b hn-[-Øn¬ kp-c-£n-X-Xzw D-d-∏p-h-
cp-Øn-b ssh-Zyp-Xo-I-c-Ww F-∂n-h-bpw s]m-Xp ]-›m-Ø-sam-cp-°-en-s‚
`m-K-am-bn kv--Iq-fp-IƒX-s∂ sN-tø-≠-Xm-Wv. C-Xn-\m-bn kv--Iqƒ ]n.Sn.F,
F-kv.Fw.kn, am-t\-Pv--sa‚ v, ]q¿-hhn-Zym¿-Yn k-aq-lw, kv--Iq-fn-t\m-Sv Xm¬∏-
cy-ap-≈ ÿm-]-\-߃, hy-‡n-Iƒ, X-t±-i kz-bw-̀ -c-W ÿm-]-\-߃ F-
∂n-h-bp-sS k-lm-bw {]-tbm-P-\-s∏-Sp-Øm-hp-∂-XmWv.
I-ºyq-́ ¿ em-_p-Iƒ
Ip-́ n-I-fp-sS kz-bw ]T-\-Øn-\p-≈ C-S-ß-fm-bn C-h am-d-Ww. t{]m-P-Iv-‰v
t_-kv-Uv te-Wn-Mv, t{]m-{Km-av-Uv te-Wn-Mv Xp-S-ßn-b km-t¶-Xn-I hn-Zym-
[n-jvTn-X-am-b ]T-\k-t¶-X-߃ Cu em-_p-Iƒ D-]-tbm-Kn-®v \-S-∏m-°m≥
km-[n-°-Ww. C-Xn-\m-h-iy-am-b km-t¶-Xn-I k-÷o-I-c-W-߃ D-≠m-I-
Ww. k-v-Iq-fp-I-fn-se I-ºyq-́ ¿ ]T-\-Øn-\v B-h-iy-am-b em-_p-Iƒ Ip-́ n-
I-fp-sSbpw Un-hn-j-\p-I-fp-sS-bpw F-Æ-Øn-\v A-\p-k--r-X-am-bn-cn-t°≠X-
p≠v. aq∂p t]¿°v H∂v F-∂ A-\p-]m-X-Øn¬ D-]-tbm-Kn-°m≥ I-gn-bp-
∂ X-c-Øn¬ A-{X-bpw F-Æw I-ºyq-́ -dp-Iƒ Hm-tcm em-_n-epw k-÷o-I-
cn°p∂-XmWv DNnXw. 15 Un-hn-j-\p-Iƒ-°v H-∂v F-∂ {I-a-Øn¬ em-_p-
Iƒ D-≠m-bn-cn-t°≠-Xp≠v.
k¿-h¿ I-ºyq-́ -dp-I-fpw ¢-b‚ v In-tbm-k-v-IpI-fpw
Ip-́ n-Iƒ-°v A-[ym-]-I¿ \n¿-tZin-°p-∂ ]T-\{]-h¿-Ø-\-ß-fpw d-̂ -d≥-
kv, K-th-j-W {]-h¿-Ø-\-ß-fpw sN-øp-∂-Xn-\v G-Xp k-a-b-Øpw e-̀ y-am-
b I-ºyq-́ -dp-Iƒ k-v-Iq-fp-I-fn¬ D-≠m-bn-cn-°-Ww. h-cm-¥-bn-epw sse-{_-
dn-bn-epw a-‰p-ap-≈ kp-c-£n-X ÿ-e-ß-fn-epw (tam-Wn-‰-dn-Mv km-[y-X-bp-
≈ ÿ-e-߃) C-Ø-cw In-tbm-k-v-IpIƒ ÿm-]n-°mw. k-v-Iq-fn¬ ÿm-
]n-®n-́ p-≈ k¿-h¿ I-ºyq-́ -dn¬-\n-∂v Cu I-ºyq-́ -dp-I-fn-te-°v ÿn-cw s\-
‰v--h¿-°v km-[y-am-°-Ww. Ip-́ n-Iƒ-°v \n¿-tZ-in-°p-∂ ]T-\{]-h¿-Ø-\-ß-
fpw k-_v-an-‰v sN-tø-≠ A-ssk≥-sa‚p-I-fpw C-ß-s\ h-nX-c-Ww sN-ømw.
A-[ym-]-Iim-‡o-I-c-Ww
Un-Pn-‰¬ ]T-\hn-̀ -h-߃ D-]-tbm-Kn-°p-∂-Xn-\pw B-[p-\n-I t_m-[-\-k-
t¶-X-߃ {]m-h¿-Øn-I-am-°p-∂-Xn-\pw k-hn-ti-j-am-b ssIbS-°-hpw
ss\-]p-Wn-bpw [m-c -W-bpw D-≠m-tI-≠-Xp-≠v. hn`h\n¿-am-Ww,
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄w am¿K-tcJ ˛ 2
58 I-Ã-ssa-tk-j≥ Xp-S-ßn-b Im-cy-ß-fn-ep-≈ Xp-S¿-]-cn-io-e-\-hpw \-S-t°-
≠-Xp-≠v.
k-v-Iqƒ sF.Sn. tIm¿-Un-t\-‰¿-am-cp-sS im-‡o-I-c-Ww
k-v-Iq-fp-I-fn¬ \-S-°p-∂ F-√m-hn-[ km-t¶-Xn-I {]-h¿-Ø-\-ß-fpstS-bpw
ta¬-t\m-́ w h-ln-°p-∂-Xn-\v ÿn-cw Npa-X-e-bp≈ A-[ym-]-I≥ D-≠m-bn-
cn-°-Ww. ssl-sS-Iv ¢m-kv-dq-ap-I-fp-sS-bpw I-ºyq-́ ¿ em-_p-Iƒ, In-tbm-kv-
IpIƒ Xp-S-ßn-b-h-bp-sSbpw \-S-Øn-∏n-epw ]-cn-]m-e-\-Øn-epw G-tIm-]-
\-Øn-epw k-v-Iqƒ sF.Sn. tIm¿-Un-t\-‰¿-am¿-°pw Ãp-U‚ v sF.Sn. tIm¿-
Un-t\-‰¿-am¿-°pw {]-[m-\-am-b ]-¶p-h-ln-°m-\p-≠v. k-v-Iq-fn-se I-ºyq-́ ¿,
a-‰v C-e-Iv--t{Sm-Wn-Iv D-]-I-c-W-߃ F-∂n-h ssI-Im-cyw sN-øp-tºmƒ A-
[ym-]-I¿-°v B-h-iy-am-b ]n-¥p-W sF.Sn. tIm¿-Un-t\-‰¿-am¿ \¬-tI-≠-
Xm-Wv. hn-hn-[ ta-J-e-I-fn¬ ¢m-kv-dq-an¬ I-ºyq-́ -dpw A-\p-_‘- D-]-I-c-
W-ß-fpw D-]-tbm-Kn-°p-tºmƒ A-̀ n-ap-Jo-I-cn-t°-≠n h-cp-∂ A-Sn-b-¥-c
km-t¶-Xn-I-{]-iv-\-߃-°v ]-cn-lm-cw \¬-Im≥ Ãp-U‚ v sF.Sn. tIm¿-
Un-t\-‰¿-am-sc k-÷-cm-°n {]-tbm-P-\-s∏-Sp-Ømw.
Ip-́ n-I-sf Dƒ-s∏-Sp-Øn-bp-≈ km-t¶-Xn-I]-cn-]m-e-\-hpw ]n-
¥p-W-bpw
F-√m ¢m-kvapdn-I-fpw km-t¶-Xn-I-am-bn k-÷-am-hp-I-bpw \n-c-¥-cw D-]-
tbm-Kn-°-s∏-Sp-I-bpw sN-øp-tºmƒ, C-h-bp-sS ]-cn-]m-e-\-hpw Hm-tcm ¢m-
kn-epw Hm-tcm A-[ym-]n-I-bv-°pw B-h-iy-am-b co-Xn-bn-ep-≈ {I-ao-I-c-W-
ß-fpw ]-cn-K-W-\m hn-j-b-am-bn am-dp-∂p. Ip-́ n-I-sf X-s∂ C-Ø-cw Im-cy-
߃ ssI-Im-cyw sN-øm-\m-hp-∂ co-Xn-bn¬ im‡o-I-cn-°Ww. k-v-Iq-fp-I-
fn¬ \n-∂v Xn-c-s™-Sp-°p-∂ Ip-́ n-Iƒ-°v a-e-bm-fw I-ºyq-́ n-ßp-am-bn _-
‘-s∏-́ hn-j-b-߃, lm¿-Uv--sh-b¿ k-÷o-I-c-W-hpw A-Sn-ÿm-\ X-e-
Øn-ep-≈ {]-iv-\]-cn-lm-c ss\-]p-Wn-bpw, B-\n-ta-j≥, ho-Un-tbm \n¿-
am-W-̨ -F-Un-‰n-Mv km-t¶-Xn-I-hn-Zy-Iƒ D-]-tbm-Kn-®p-≈ ]T-t\m-t±-iy {lkz
N-e-®n-{X-ß-fp-sS \n¿-am-Ww Xp-S-ßn-b Im-cy-ß-fn¬ ]-cn-io-e-\w sIm-Sp-
°-Ww. \n-e-hn¬ sF.-Sn@k-v-Iqƒ t{]m-P-Iv-‰v "lm-bv k-v-Iqƒ Ip-́ n-°q-́ w'
F-∂ t]-cn¬ Cu {]-h¿-Ø-\w kv-Iqƒ X-e-Øn¬ \-S-∏n-em-°p-∂p-≠v. C-
Xv Iq-Sp-X¬ ^-e-{]-Z-am-bn D-∂-XX-e-Øn-ep-≈ tam-Wn-‰-dn-ßv ]n-¥p-W-
tbm-sS- \-S-∏n-em-t°-≠-Xp-≠v.
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄wam¿K-tcJ ˛ 2
59
km-t¶-Xn-I-hn-Zy Xn-c-s™-Sp-°p-tºm-gp-≈ ]-cn-K-W-\-Iƒ
kz-X-{¥ tkm-̂ v-‰v--sh-b¿ πm-‰v-t^m-an-ep-≈ A-Sn-ÿm-\ sF.kn.Sn. ]T-\-
hpw A-Xn-s\ D-]-Po-hn-®p-≈ sF.kn.Sn. A-[n-jvTn-X-]T-\-hpw B-Wv s]m-
Xp-k-ao-]-\-am-bn \mw ]n-¥p-S-tc-≠-Xv. D∂X kmt¶-XnI kw-hn-[m-\-Øn-
s‚ k-a-k--v-X X-e-ß-fn-epw \-Ωp-sS ho-£-Ww A-Xp-X-s∂ B-bn-cn-°-
Ww. I-ºyq-́ -dpw A-\p-_-‘ D-]-I-c-W-ß-fpw ]T-\-{]-{In-b-sb i-‡n-s∏-
Sp-Øp-∂ H-cp Sqƒ F-∂-co-Xn-bn¬ D-]-tbm-K-s∏-Sp-Øp-tºmƒ kz-X-{¥-
tkm-̂ v-‰v--sh-b-dp-Iƒ \¬-Ip-∂ ]n≥-_-ew hn-e-a-Xn-°m-\m-hm-Ø-Xm-Wv. ]T-
\-{]-{In-b-bpw ¢m-kv-dqw hn-\n-a-b-hpw Un-Pn-‰¬ D-≈-S-°-\n¿-am-W-{]-{In-b-
bp-sS `m-K-am-bn am-dm≥ D-X-Ip-∂ [m-cm-fw kz-X-{¥-tkm-̂ v-‰v--sh-b¿ Sq-fp-
Iƒ A-[ym-]-I¿ ]-cn-io-en-®n-́ p-ap-≠v. B-b-Xn-\m¬ kz-X-{¥ tkm-̂ v-‰v--sh-
b¿ A-[n-jvTn-X-am-b ]T-\-hn-̀ -h-ß-fpw D-]-I-c-W-kw-hn-[m-\-ß-fpw am-{X-
ta \mw kzo-I-cn-°p-I-bpw D-]-tbm-Kn-°p-I-bpw sN-tø-≠-Xp-≈q.
Fw-̨ -te-Wn-Mv
sam-ss_¬ t^m¨ A-\p-_-‘ ku-I-cy-߃ C-∂v k-a-kv-X-ta-J-e-I-fn-
epw {]-tbm-P-\-s∏-Sp-Øp-∂p-≠v. Anywhere, any time ˛ A-Xm-Wv kv--am¿-́ v
sam-ss_¬ D]-I-c-W-ß-fpsS h-c-thm-sS km-[y-am-b-Xv. sam-ss_¬ B-
∏p-I-fp-sS D-]-tbm-K-Øn¬ \n-e-hn¬ C-¥y \m-emw ÿm-\-Øm-Wv. \n-Xy-
Po-hn-X-Øn¬ A-\n-hm-cy-L-S-I-am-bn am-dn-b kv-am¿-́ v--t^m-Wp-Iƒ, D-≈-S-
°-Øn-s‚ ]-¶p-hbv°-epw aq-ey-\n¿-W-b-Øn-epw A-[ym-]-I im-‡o-I-c-
W-Øn-epw D-]-tbm-Kn-°m≥ km-[n-°pw. A-[ym-]-I-cp-am-bp-≈ B-i-b-hn-
\n-a-bw, hn-j-bm-Sn-ÿm-\-Øn-ep-≈ kwL-N¿-®, X-’-a-b kw-i-b-\n-hm-c-
Ww F-∂n-h-bv-s°-√mw hn-hn-[ B-∏p-Iƒ D-]-tbm-Kn-°mw. d-̂ ≥-kp-Iƒ-
°pw \-h-km-aq-lnI am-[y-a-߃ h-gn-bp-≈ N¿-®-Iƒ-°pw kv-am¿-́ v Un-
ssh-kp-Iƒ {]-tbm-P-\-s∏-Sp-Ø-Ww.
Un-Pn-‰¬ C≥-¢q-j≥
hn-h-c-hn-\n-a-b -km-t¶-Xn-I-hn-Zy-bp-sS ku-I-cy-߃ {]-tbm-P-\-s∏-Sp-Øm-
t\m A-\p-̀ -hn-°m-t\m km-[n-°m-Ø, hn-hn-[ im-co-cn-I-̨ -am-\-kn-I-sh-√p-
hn-fnIƒ t\-cn-Sp-∂-h¿-°pw s]m-Xp-k-aq-l-Øn¬-\n-∂v A-I∂p Po-hn-°p-
∂-h¿-°pw km-t¶-Xn -I-hn -Zy -bp -sS Kp-W-^-e-߃ {]m-]y-am -°n,
AXp]tbmKn-®v X-ß-fp-sS Po-hn-Xm-h-ÿ sa-®-s∏-Sp-Øm≥ km-[n-°p-tºmƒ
am-{X-ta tem-I-sa-ºm-Sp-ap-≈ Un-Pn-‰¬ ap-t∂-‰w km¿-Y-a-I-am-hp-I-bp-≈q.
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄w am¿K-tcJ ˛ 2
60 A-¥m-cm-{„-X-e-Øn¬ C-Xn-\m-bp-≈ \n-c-h-[n {i-a-߃ \-S-∂p-h-cp-∂p≠v.
{Km -a˛\Kc hyXym -ktam enw -K hn -th-N-\-tam imco -cnI˛am\-
knI˛kmaqlnI ]n∂m-°m-h-ÿtbm ]cn-K-Wn-°msX F-√m-X-cw
hnZym¿Yn-Iƒ-°pw Kp-W-ta-∑-bp-≈ hn-Zym-`ym-kw \¬-Im-\m-bn \mw
Bcw`n® F-Pp-km-‰v ]-≤-Xn-am-Xr-I Xp-S-tc-≠n-bn-cn-°p-∂p. {]-tXy-I-]-cn-
K-W-\ A¿-ln-°p-∂ hn-Zym¿-Yn-Iƒ-°pw Im-gv--N-°p-d-hp-≈ A-[ym-]-I¿-°pw
{]-tXy-I-am-b sF.kn.Sn. ]n-¥p-W e-`n-°m-\p-≈ ]-≤-Xn-Iƒ \-S-∏n-em-
t°-≠-Xp-≠v. `n-∂ti-jn hn-Zym¿-Yn-Iƒ-°v-̨ Orca t]m-ep-≈ tkm-̂ v-‰v-sh-
b-dp-Iƒ {I-ao-I-cn-°mw (B-h-iy-sa-¶n¬ {]-tXy-I sS¿-an-\¬ k-÷o-I-cn-
°m-hp-∂-XmWv).
]-›m-Ø-eku-I-cy-߃
C-Ø-c-sam-cp km-t¶-Xn-I k-÷o-I-c-W-sØ°p-dn-®p Nn-¥n-°p-tºm¬
AXn\v A-\p-Kp-W-am-bn s]m-Xp-hn-Zym-̀ ym-k cw-K-Øv hnI-kn-∏n-s®-Sp-t°≠
]-›m-Ø-e ku-I-cy-ß-sf°p-dn-®pw \n-e-hn¬ A-h F-{X-tØm-fw t\-Sn-
bn-́ p-≠v F-∂pw ]-cn-tim-[n-t°-≠-Xp-≠v.
tI-c-f-Øn-se s]m-Xp-hn-Zym-̀ ym-k ta-J-e-bn¬ km-t¶-Xn-Ihn-Zy-bp-sS km[y-
X-Iƒ {]-tbm-P-\-s∏-Sp-Øp-∂-Xn-\v 2002 ap-X¬ sF-.Sn@k-v-Iqƒ t{]m-P-Iv-‰v
{]-h¿-Øn-®ph-cp-∂p-≠v. Cu t{]m-P-Iv-‰n-s‚ `m-K-am-bn \-S-∂ Xp-S¿-®-bm-b
A-[ym-]-Iim-‡o-I-c-W ]-cn-]m-Sn-I-fn-eq-sS sk-°‚-dn X-e-Øn-ep-≈ ap-
gp-h-\pw ss{]-a-dn X-e-Øn¬ \-s√m-cp ]-¶pw A-[ym-]-I-sc A-Sn-ÿm-\
sF.Sn. ss\-]p-Wn-Iƒ D-≈-h-cm-°m≥ km-[n-®n-́ p-≠v. {]m-Yan-I X-ew ap-
X¬ l-b¿-sk-°‚-dn h-sc-bp-≈ F-√m s]m-Xp-hn-Zym-e-b-ß-fn-epw t{_m-
Uv-_m‚ v C‚¿-s\-‰v kuI-cyhpw \n-e-hn-ep-≠v. k-v-Iq-fp-I-fn-se ]T-\-̨ -t_m-
[-\ B-h-iy-߃-°m-bn {]-tXy-Iw X-bm-dm-°n-b kz-X-{¥ tkm-̂ v-‰v--sh-b-
dp-Iƒ am-{Xw D-]-tbm-K-s∏-Sp-Øn-b H-cp Hm]-td-‰nMv kn-Ã-hpw \ne-hn-ep-
≠v. k-v-Iq-fp-I-fn¬ D-]-tbm-Kn-®p h-cp-∂ Cu Hm-∏-td-‰n-Mv kn-Ãw k-v-Iq-fp-I-
fn¬-\n-∂p-≈ B-h-iy-߃-°v A-\p-k-cn-®v \n-c-¥-cw ]p-Xp-°n-s°m-≠n-cn-
°p-∂-Xp-am-Wv. -kmt¶-XnIhnZym-jvTn-X-amb Hcp ]T-\-˛-t_m-[-\ k-t¶-
Xw A-\p-h¿-Øn-°p-tºmƒ k-Po-h-am-b Cu ]-›m-Ø-ew Xn-I-®pw A-\p-
Iq-e-am-b kml-Ncyw H-cp-°p-∂p-≠v. ta¬-∏-d-™ \n¿-tZi-ß-fn¬ A-[n-
I ]-¶pw {]m-h¿-Øn-I-am-°n-b k-a-{K dn-tkm-gv-kv t]m¿-́ ¬ sF.-Sn@k-v-
Iqƒ t{]m-P-Iv-‰v X-bm-dm-°n-bn-́ p-≠v. Bh-iy-am-b am-‰-ß-tfm-sS Cu t]m¿-
´¬ D-]-tbm-Kn-°m-hp-∂-Xm-Wv.
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄wam¿K-tcJ ˛ 2
61
hne-bn-cp-Øepw tamWn-‰-dnMpw
anI-hns‚ tI{μ-ß-fm°n hnI-kn-∏n-°pI F∂ e£yw km£m-¬°-cn-
°p-∂-Xn\v hnZym-e-b-ß-fnse A°m-Z-anI tamWn‰-dnMv IrXy-X-tbm-sSbpw
ka-b-_-‘n-X-ambpw \S-∏m-°-Ww. DtZym-K-ÿ-X-e-Øn-ep≈ tamWn-‰-dnßn-
s\m∏w P\-Iob kwhn-[m-\-ß-fpsS klm-b-tØmsS hnZym-eb{]h¿Ø-
\- Ah-tem-I-\hpw \S-tØ-≠-Xp-≠v. ]T-\ -̨t_m-[\ {]{In-b-Iƒ hne-
bn-cp-Øp-∂-Xn\v IrXy-amb am¿K-\n¿tZ-i-߃ \¬I-Ww. t]mcm-bva-Iƒ
]cn-l-cn-°p-∂-Xn\v klm-b-I-kw-hn-[m\w Hcp-°pIbpw thWw.
A°m-Z-anI \ne-hmcw sa®-s∏-SpØn KpW-ta-∑-bp≈ hnZym-̀ ymkw e`n-
°p-∂p-sh∂v Dd-∏p-h-cp-Ø-Ww. CXn-\mbn \mepX-e-Ønep≈ tamWn-‰-
dnMv kan-Xn-Iƒ cq]o-I-cn-°-Ww.
1. kvIqƒXew
2. Xt±-i-ÿm-]-\-Xew
3. Pn√m-Xew
4. kwÿm-\-Xew
1. kvIqƒXew
(i) NpX-e-Iƒ
kvIqƒXe tamWn-‰-dnMv kan-Xn-bpsS {][m\ Npa-X-e-Iƒ NphsS sImSp-
°p-∂p-.
$ ÿm]-\-Ønse ]≤-Xn-{]-h¿Ø-\-Øn\pw ka-b-_-‘n-X-ambn
]q¿Øo-I-cn-°p∂p F∂v Dd-∏m-°p-I.
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄w am¿K-tcJ ˛ 2
62 $ Hmtcm A°m-Z-anI {]h¿Ø-\-Øn\pw Bh-iy-amb ]n¥p-Wm-kw-
hn-[m\w Dd-∏p-h-cp-Øp-Ibpw Ahsb bYm-k-abw hne-bn-cp-Øp-
Ibpw sNøpI.
$ A°m-Z-anI {]h¿Ø-\-߃°v am¿K-\n¿tZiw \¬Ip-I.
$ kwLm-S\\n¿h-lW L´-ß-fn¬ \nc-¥cw CS-s]-´p-sIm-≠p≈
tamWn-‰-dnMv coXn Ah-ew-_n-°p-I.
$ A°m-Z-anI {]h¿Ø-\-ß-fpsS KpW-ta∑ Dd-∏p-h-cp-ØpI.
$ kpXm-cyX, kmº-ØnI hn\n-tbmKw F∂nh hni-I-e\w sNøpI.
$ anI-hp-Iƒ (Ip´n-Iƒ/A[ym-]-I¿/ÿm]-\w) hne-bn-cpØn anI®
amXr-I-Iƒ°v t{]m’m-l\w \¬Ip-I.
$ aqey-\n¿Wb kma-{Kn-Iƒ hnI-kn-∏n-°m≥ klm-bn-°p-I. CXns‚
hn\n-abw Dd∏m°pI.
{]h¿Ø-\-ta-J-e-Iƒ : Xmsg- ]-d-bp∂ taJ-e-I-fn¬ ^e-{]-Z-ambn
CS-s]-́ p-sIm≠v kanXn {]h¿Øn-t°-≠-Xm-Wv.
(ii) ]≤Xn {]h¿Ø-\-߃
$ hnI-k\-tcJ, {]h¿Ø-\-I-e-≠¿ F∂nh Xbm-dm-°epw \S-
∏m°epw.
$ `uXnIkml-N-cy-ß-fpsS hnI-k\w ˛ amt\-Pvsa‚ v (Unssk≥,
\n¿am-W-co-Xn, {]h¿Ø-\-߃, kmº-ØnIw)
$ kmaq-lnI]-¶m-fnØw ˛ ]ªnIv dnte-j≥kv, am[ya]n¥pW
F∂nh Dd-∏m-°¬.
(iii) kvIqƒXe A°m-Z-anI {]h¿Ø-\-߃
$ kvIqƒ hm¿jnI]≤Xn ˛ hne-bn-cp-ج
$ {]Xn-amk Bkq-{XWw ˛ hne-bn-cp-ج
$ ¢mkv Xe Bkq-{XWw ˛ {]Y-am-[ym-]-Is‚ \nco-£-W-߃, hne-
bn-cp-ج
$ aqey-\n¿Wbw ˛ Ip´n-I-fpsS ]T-\-]p-tcm-KXntcJ-Iƒ hni-I-e\w
sNøp-I.
$ Dƒt®¿°¬ hnZym-̀ ymk km[y-X-Iƒ hne-bn-cp-ØpI.
$ A[ym-]-I-cpsS sXmgn¬]-c-amb sshZKv[yw t]mjn-∏n-°p-∂-Xn-
\p≈ klm-b-kw-hn-[m-\-߃ hne-bn-cp-ØpI.
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄wam¿K-tcJ ˛ 2
63
(iv) kvIqƒXe tamWn-‰-dnMv kanXn
$ Fkv.-Un.kn sNb¿am≥ (A[y-£≥)
$ {]n≥kn-∏¬ (I¨ho-\¿)
$ slUvam-ÿ
$ ko\n-b¿ Akn-Â v
$ ]n.Sn.-F, Fw.]n.-Sn.-F, Fkv.-Fw.-kn, Fkv.-Fw.-Un.kn. sNb¿am-
∑m¿
$ Fkv.-B¿.Pn. I¨ho-\¿
$ {]mtZ-inI hnZ-Kv[¿ (2 t]¿)
$ Fkv.-sF.-Sn.kn.
kanXn amk-Øn¬ Hcp XhW tbmKw tN¿∂v {]h¿Ø-\-߃ hne-bn-
cp-tØ-≠-Xm-Wv. Hmtcm hnjbw kw_-‘n®pw \n¿tZ-i-߃ \¬Ip-
Ibpw ap≥ \n¿tZ-i-߃ GXp hn[Øn¬ \S-∏n-em-°n-sb∂v N¿® sNøp-
Ibpw thWw.
$ Hmtcm amkhpw ÿm]\w ssIh-cn® A°m-Z-anI anI-hp-I-fpsS
dnt∏m¿´nMv {]n≥kn-∏¬ tbmK-Øn¬ Ah-X-cn-∏n-t°-≠-Xm-Wv.
CXns‚ ASn-ÿm-\-Øn-em-bn-cn-°Ww N¿®-Ifpw ]pXnb Xocp-am-
\-ßfpw D≠m-tI-≠-Xv.
$ tamWn-‰-dnMv kanXnbpsS A°m-Z-anI \n¿tZ-i߃ F√m A[ym-
]-I¿°pw e`y-am-°-Ww.
$ Fkv.-B¿.Pnbn¬ C°m-cy-߃ N¿®sNøp-Ibpw XpS¿{]-h¿Ø-
\-߃ Bkq-{XWw sNøp-Ibpw thWw.
$ dnt∏m¿ v́ Hm¨sse≥ hgn Pn√m kan-Xn-Iƒ°pw kwÿm-\-Xe
kan-Xn-Iƒ°pw ssIam-td-≠-Xm-Wv.
]≤-Xn- hnP-b-I-c-ambn ]q¿Øo-I-cn-°p-∂-Xn\v hnZym-e-b-Øn¬ Xmsg
]d-bp∂ Imcy-߃ \S-∏n-em-°-Ww.
$ \ne-hn-ep≈ Hm^okv kwhn-[m\w kpi-‡-am-°-Ww. A°m-Z-
anI ]n¥p-Wm-kw-hn-[m\w Dd-∏m-°m-\pw hne-bn-cp-ج dnt∏m¿´p-
Iƒ Xbm-dm°n \¬Im\pw IrXy-Xbpw Imcy-£-a-Xbpw Dd-∏p-h-cp-
Øm\pw Xmsg -]-d-bp∂ kuI-cy-߃ G¿s∏-Sp-Ø-Ww.
C -̨Hm-̂ okv, skIyq-cn‰n kwhn-[m-\w, ipNnXzkwhn-[m-\w, sSIv\o-
jy-∑m-cpsS tkh-\w, {^≠v Hm^o-kv.
KpW-ta∑ hne-bn-cp-Øp-∂-Xn-\mbn hnZym-e-b-Øn¬ \S-t°≠
{]h¿Ø-\-߃
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄w am¿K-tcJ ˛ 2
64 $ am¿®v/G{]n¬ amk-Øn¬ kvIqƒ hm¿jnI s]mXp-tbmKw kwL-
Sn-∏n-°-Ww. kvIqfp-ambn _‘-s∏´ F√m kanXn AwK-ßfpw
hm¿jnI s]mXp-tbm-K-Øn¬ ]s¶-Sp-°Ww.
$ tbmK-Øn¬ Hcp h¿jsØ A°m-Z-anIcwKsØ t\ -́߃ IrXy-
ambn hni-Ie\w sNbvXv ZØ-ßfpsS klm-b-tØmsS hy‡hpw
kpXm-cy-hp-ambn Ah-X-cn-∏n-°-Ww.
$ kvIqfn¬ G¿s∏-Sp-Ønb kuI-cy-߃/D]-I-c-W-߃ F∂nh-
bpsS ^e--{]-Z-amb hn\n-tbmKw hne-bn-cp-Ø-Ww.
$ hnhn[ tImWp-I-fn¬\n∂v {]h¿Ø-\-ßsf IrXy-X-tbmsS
kq£va-X-e-Øn¬ hne-bn-cp-Ø-Ww.
$ dnt∏m¿ v́, Nn{X-߃, ]T-\-sØ-fn-hp-Iƒ F∂nh sh_vssk-‰n¬/
am[y-a-ßfn¬/kaq-l-am-[y-a-ß-fn¬ {]kn-≤o-I-cn-°-Ww.
$ aqey-\n¿Wb {]h¿Ø-\-ß-fpsS IrXy-amb tUmIyp-sa-t‚-j≥ \S-
°-Ww.
(v) tamWn-‰-dnMv dnt∏m¿´ns‚ D≈-S°w
$ {]h¿Ø-\-߃/]T-\-coXn kw_-‘n® \nco-£Ww
$ ]T-\-]p-tcm-K-Xn-bn¬ {i≤-bn¬s∏´ Imcy-߃.
$ {i≤-bn¬s∏´ ]cn-an-Xn-Iƒ ˛ CS-s]-S¬ Bh-iy-amb taJ-e-Iƒ.
$ XpS¿{]-h¿Ø\w kw_-‘n® \n¿tZ-i-߃.
$ kwÿm-\-X-e-Øn¬ Bkq-{XWw sNbvX {]h¿Ø-\-߃ F{X-
am{Xw ^e-{]-Z-am-bn-́ p-s≠∂ \nco-£-Ww.
$ e`y-amb D]-I-c-W-߃, kuI-cy-߃, ]T-\-km-a-{Kn-Iƒ F∂nh
¢mkvX-e-Ønepw kvIqƒX-e-Ønepw D]-tbm-Kn-®-Xns‚ hni-Zmw-
i-߃.
$ ¢mkvX-e-Ønepw hnj-b-X-e-Ønepw sF.kn.Sn hn\n-tbm-KØnepw
Ip´n-Iƒ t\Snb ]T-\-an-I-hp-Iƒ.
$ hnhn[ kan-Xn-I-fpsS {]h¿Ø-\-߃.
tamWn-‰-dnßn\p am{X-ambn efn-X-ambn D]-tbm-Kn-°mhp-∂Xpw hnh-
c-߃ t{ImUo-I-cn-°m-\p--XIp∂-Xp-amb Hcp tkm v̂‰vshb¿ cq]-s∏-
Sp-Ø-Ww.
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄wam¿K-tcJ ˛ 2
65
2. Pn√mXew, Xt±-i-kz-bw-̀ -cW ÿm]-\-Xew
tamWn-‰-dnMv kan-Xn-bpsS {][m\ ZuXyw kvIqƒ hnI-k\ ]≤-Xn-I-
fpsS \n¿Δh-lW ]ptcm-KXn hne-bn-cp-Øepw Hmtcm ÿm]-\hpw GXp
coXn-bn¬ e£yw ssIh-cn-°p∂p F∂v \nco-£n®v Bh-iy-amb
]n¥pWmkwhn-[m\w Hcp-°epam-Wv.
kan-Xn-bpsS \nco-£W, hne-bn-cp-ج taJ-e-Iƒ C{]-Imcw \n¿h-
Nn°mw.
$ kvIqƒXe kan-Xn-I-fpsS {]h¿Ø-\-߃.
$ kvIqƒ hnI-k\ ]≤-Xn-tc-J-I-fpsS {]mtbm-Kn-IX ˛ \n¿h-lW
]ptcm-KXn.
$ A°m-Z-anI {]h¿Ø-\-ß-fpsS kz`m-hw, KpW-ta∑.
$ hnhchn\n-ab kmt¶-XnIhnZy-bn¬ {]I-Sn-∏n-°p∂ anIhv.
$ hnZym-e-b-Øn\v ssIh-cn-°m≥ Ign™ A°m-Z-anI anI-hp-Iƒ.
$ hnZym-ebw cq]-s∏-Sp-Ønb A°m-Z-anI amXr-I-Iƒ.
$ Ip´n-I-fpsS hy‡n-]-c-hpw k¿K]-c-hp-amb anI-hp-Iƒ.
$ A[ym-]-I-cpsS A°m-Z-anI Bkq-{X-Whpw ¢mkn¬/kvIqfn¬ cq]-
s∏-Sp-Ønb amXr-I-Ifpw.
$ Xt±-i-kz -bw -` -cW ÿm]\Xe hnZym -`ymk kanXn
{]h¿Ø\]ptcm-K-Xn.
$ `uXn-I-ku-I-cy-߃ A°m-Z-anIv anI-hn\v Fßs\ D]-tbm-K-s∏-
Sp-Øp∂p F∂ hne-bn-cp-Ø-ep-Iƒ (sse{_-dn, em_v, ¢∫p-Iƒ,
sF.Sn. em_v, ssPh- D-Zym-\w, sI´n-S-߃,... apX-em-b-h).
$ F√m Ip´n-I-sfbpw Dƒs°m-≈n-®p-sIm-≠p≈ A°m-Z-anI hnI-
k\ amXr-I-Iƒ {]tXyIw hne-bn-cp-Øp-Ibpw dnt∏m¿´n¬ ]cm-
a¿in-°p-Ibpw thWw.
Xt±-i-kz-bw-̀ -cW ÿm]-\-Xe tamWn-‰-dnMv kanXn
1. Un.C.H
2. D]-Pn√m hnZym-̀ ymk Hm^o-k¿ (I¨ho-\¿)
3. lb¿ sk°-‚dn {]n≥kn-∏¬
4. sslkvIqƒ {]Y-am-[ym-]I {]Xn-\n-[n
5. _n.]n.H.
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄w am¿K-tcJ ˛ 2
66 6. sF.Sn@kvIqƒ {]Xn-\n[n
7. hnZym-̀ ymk hnZKv-[¿ (3 t]¿)
_‘-s∏´ Xt±-i -kz-bw-`-cW ÿm]\ A[y-£-∑m¿ kan-Xn-bpsS
sNb¿am-\mbpw hnZym-̀ ymk ÿncw kanXn sNb¿am≥ sshkv sNb¿am-
\mbpw {]h¿Øn-°-Ww.
(i) Pn√m-Xe tamWn-‰-dnMv kanXn
1. Un.Un.C. (sNb¿am≥)
2. Ub‰v {]n≥kn-∏¬ (I¨ho-\¿)
3. B¿.-Un.Un.
4. Un.C.H. am¿.
5. Un.]n.H.
6. F.]n.H. (B¿.-Fw.F-kv.-F)
7. F.Un, hn.F-®v.F--kv.-C
8. sF.Sn@kvIqƒ Pn√m tIm¿Un-t\-‰¿
9. hnZym-̀ ymk hnZ-Kv[¿ (5 t]¿)
3. kwÿm-\-Xew
kwÿm-\-X-e-Øn¬ s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc-£Wb⁄-Øns‚
{]h¿Ø-\-߃ hne-bn-cp-Øm≥ kanXn cq]-s∏-Sp-tØ-≠-Xp-≠v.
$ kwÿm-\Øv anI-hns‚ tI{μ-ß-fmbn {]Jym-]n-°-s∏´ hnZym-e-
b-ß-fn¬ \S∂ A°m-Z-anI anI-hp-Iƒ {]tXyIw N¿® sNø-Ww.
$ Pn√m-X-e-ß-fn¬\n∂pw hnZym-e-b-ß-fn¬\n∂pw e`n-°p∂
Hm¨sse≥ dnt∏m¿´p-Iƒ t{ImUo-I-cn-°m\pw hne-bn-cp-Øm\pw
kwÿm-\-X-e-Øn¬ Hcp kwhn-[m-\-ap-≠mIWw.
$ Pn√Ifn¬ kanXn kμ¿i\w \SØn {]h¿Ø-\-߃ hne-bn-cp-
Ø-Ww.
$ kwÿm-\-X-e-Øn¬ Gs‰-Sp-°p∂ A°m-Z-anI{]h¿Ø-\-߃,
kma-{Kn-I-fpsS e`yX, hnX-cWw F∂nh {]tXyIw hne-bn-cp-Ø-
Ww.
$ Pn√-bn¬\n∂p≈ dnt∏m¿´p-Iƒ hne-bn-cp-Øp-Ibpw anI® amXr-
I-Iƒ ]cn-N-b-s∏-Sp-Øp-Ibpw ]¶phbv°p-Ibpw thWw.
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄wam¿K-tcJ ˛ 2
67
$ Ip´n-I-fpsS ]T-\-]p-tcm-KXn hne-bn-cp-Øp-∂-Xn-\p≈ hnhn[ am¿K-
߃ Ah-ew-_n-°-Ww.
$ A[ym-]-I-cpsS Bkq-{X-Ww, Kth-jW amXr-I-Iƒ, Ip´n-Iƒ°v
\¬Ip∂ ]T-\-]n-¥pW F∂nh {]tXyIw hne-bn-cp-Ø-Ww.
$ sF.kn.Sn. D]-I-c-W-ß-fpsS e`y-X, hn\n-tbm-Kw, hnZym-e-b-Øn¬
cq]-s∏-Sp-Ønb sF.kn.Sn. amXr-I-Iƒ F∂nh {]tXyIw hne-bn-
cp-Øp-Ibpw ]cm-a¿in-°p-Ibpw thWw.
$ Pn√m-X-e-Ønepw kvIqƒX-e-Ønepw kwL-Sn-∏n® A[ym-]I]cn-
io-e\ ]cn-]m-Sn-Iƒ hne-bn-cp-tØ-≠-Xm-Wv.
$ kwÿm-\-X-e-Øn¬ cq]-s∏-Sp-tØ≠ A[ym-]I]cn-io-e\ amXr-
I-Iƒ, ]T\kma-{Kn-Iƒ F∂nh kw_-‘n® \n¿t±-i-߃ ka¿∏n-
t°-≠-Xm-Wv.
s]mXp-hn-Zym-`ymk kwc£W b⁄w am¿K-tcJ ˛ 2
68