KAPATASI VE OMURGA

Üstçenekemiği

AksisTÜBİTAKAltcene kem iği.

Boyunomurları

Kalıcı dişler

Promontoriu'ı

Sırtomurları

VUCU DU Omurgövdelerinikaynaşmabölgesi

Bel omurları

EL DERİSİNİN ALTINDAKİ YAPILARMercekGözici

sıvısı Omurlararası disk Başparmağın kısa fleksor kası / Başparmağın

opponens kası

SaydamtabakaGözakı

Koroidea

Ağtabaka Kuyruksokumukemiği

Küpük parmağın opponens kası

Ulnar TJlnar Radial sinir atar- a tar­

damar damar

GOGUS TERMOGRAFİSİ

Hücre zarı SitoplazmaGözbebeği

Görme siniri .

Silier cisim KALP VE AKCİĞERLERİN DOLAŞIM SİSTEMİ Üst ana

toplar­damar

GENELLEŞTİRİLMİŞ İNSAN HÜCRESİ

ÖNEM Lİ ATAR VE TOPLARDAMARLAR

Çekirdek

Çekirdekçik

•ınchÇekirdekza n

karınciı

GEBELIGIN DOKUZUNCU AYI

Amnionsıvısı

CeninSentriolRahimduvarıMitokondri

D üz endoplazmik retikulum Golgi kompleksi

(Golgi aygıtı, Golgi cisimciği)

idrar kesesi —^

Pubis kemiği

Üretra '

D O R L IN G K IN D E R SL E Ywww.dk.com

İ N S A N VÜCU DU

TÜBİTAK

P O P Ü L E R B İ L İ M K İ T A P L A R I

Sirıaps öncesi akson

Cenin

Rahim duvarı

Şakakkemiği

Burunbölmesi

KAFATASININ Ö N D E N G O R U N U SU Mitokonciri

Tankafa lobu Alın lobu

Alın kemiği

Elnıacıkkemiği

Şakak lobu Sirıapskeseciği

GELİŞMEKTE OLAN CENİN

Çeneucıı deliğıiMandibula (altçerıe kemiği) Mikrotübiil

Artkafa lobu

BeyincikSİN APS D Ü Ğ Ü M Ü N Ü N YAPISI

Rahim boynu

BEYNİN DIS G O R U N U SU

Atlas Aksis (eksen kemik) OMURGA

İ N S A N• •

VUCUDUÇEVİRİ

M. Saba Kestef

Dıs düz kas

Saydam tabaka

Göz zarı

Mercek

Görme siniri

Göziçi sıvısı

SOL G Ö ZÜ N KESİTİ

T Ü B İ T A K P O P Ü L E R B İ L İ M K İ T A P L A R I

TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları 109 Başvuru Kitaplığı 1

İnsan Vücudu - Eyewitsıess Visual Dictionary Human BodyÇeviri: M. Saba Kestef

Türkçe metnin bilimsel danışmanı: Doç. Dr. î. Semih Keskil

© 1991 Dorling Kindersley, London © Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu, 1999

Bu yapıtın bütün haklan saklıdır. Yazılar ve görsel malzemeler, izin alınmadan tümüyle veya kısmen yayımlanamaz.

Türkçe yayın haklan Kesim Ajans aracılığı ile alınmıştır.

TÜBİTAK Popüler Bilim Kitaplarının seçimi ve değerlendirilmesi TÜBİTAK Yayın Komisvonıı tarafından yapılmaktadır.

12. Basım Ekim 2001 (2500 adet)

Genel Yayın Yönetmeni: Sedat Sezgen Yayıma Hazırlayan: Sevil Kıvan Teknik Hazırlık: Yılmaz Özben

Uygulama: Nurcan Öztop

TÜBİTAKAtatürk Bulvarı No: 221 Kavaklıdere 06100 Ankara

Tel: (312) 427 33 21 Faks: (312) 427 13 36 e-posta: kitap@tubitak.gov.tr İnternet: kitap.tubitak.gov.tr

Pro-Mat Basım Yayın A.Ş. - İstanbul

ISBN 975 - 403 - 156 - 8

İlk basım ı T em m uz 1999’da yapılan İnsan Vücudu

b u g ü n e kadar 27.500 adet basılmıştır.

Ayak tarağı kemiği

AYAK KEMİKLERİ

Topuk kemiği Parmak ikinci kemiği

BAZI ORGANLARIN UZAKLAŞTIRILMASINDAN SONRA

GÖĞÜS VE KARIN BOŞLUKLARI

İçindekilerİNSAN VÜCUDU 6

KAFA 8

ORGANLAR 10

VÜCUT HÜCRELERİ 12 İSKELET 14

KAFATASI 16

OMURGA 18

KEMİKLER VE EKLEMLER 20 KASLAR 22

ELLER 26

AYAKLAR 28 DERİ VE SAÇ 30

BEYİN 32

SİNİR SİSTEMİ 34

GÖZ 36

KULAK 38

BURUN, AĞIZ VE YUTAK 40 DİŞLER 42

SİNDİRİM SİSTEMİ 44

KALP 48

DOLAŞIM SİSTEMİ 50

SOLUNUM SİSTEMİ 52

BOŞALTIM SİSTEMİ 54

ÜREME SİSTEMİ 56

BEBEĞİN GELİŞİMİ 58

DİZİN 60

Tüysü çıkıntı

Mukoza ■

c£> • Ç > . ' ,c^>* -

BOSBAGIRSAK IC YÜZEYİ

Gırtlak

idrar

LOBCUGU İLE BİRLİKTE BRONŞİOL

Medülla

'K ü tikü l

SAC KESİTİ

CENİNDE DİŞ GELİŞİMİ

Akciğertoplardamarıdalı

Akciğer atardamarı dalı

İnsan vücudu ERKEK VE KADINDA ARKADAN G Ö RÜNÜŞ

İnsanların dış görünüşleri arasında çok büyük farklar o lduğu halde tüm vücutlar aynı tem el özellikleri taşır.

İnsan vücudunun dış görünüşü iskeletin büyüklüğüne, kasların biçim ine, deri altındaki yağ tabakasının kalınlığına, derinin esnekliği ya da gevşekliğine ve kişinin yaşına ve cinsiyetine göre değişir. Erkekler

M-jj genellikle kadınlardan daha uzun boylu ve daha geniş

om uzludur, vücut kılları daha çoktur ve deri altındaki yağ birikim lerinin dağılımı farklıdır; kadın vücudu daha az kaslıdır ve pelvisi çocuk doğurm aya izin verecek şekilde daha kısa ve daha geniştir.

Kulak -

-Ense

Sırt - Omuz

-Kürek kemiği

■ Üst kol

- Önkol

KoT

El-

-D iz arka çukuru

Bacak -

- Baldır

- Topuk

6

ERKEK VE KADINDA Ö NDEN G Ö RÜNÜŞ

Alın

Tüz ——Bas

-Boyun

-Köprücük kemiği

- Boyun çukuru

-Meme

—Memeb ası

-Dirsek çukuru

' Göbek

■ El bileği

-Ayak bileği

7

Kafa KAFANIN YANDAN G Ö R Ü N Ü ŞÜ

Yeni doğm uş bir bebekte, kafa toplam boy uzun luğunun dö rtte birini o luşturur; bu oran yetişkinlik dönem inde sekizde bire düşer. Kafada vücudun ana duyu organları bulunur: gözler, kulaklar, kokuları alan koku sinirleri ve dildeki ta t tom urcukları. Bu organlardan gelen sinyaller vücudun büyük eşgüdüm m erkezine, yani kafatasının koruyucu kemik kubbesinde yerleşmiş olan beyine gider. Kafadaki saçlar ısı kaybını önler, yetişkin erkeklerde yüzde de kalın kıllar bulunur. Yüzde önem li üç açıklık vardır: içinden hava geçen iki burun deliği ve gıda almaya ve konuşm aya yarayan ağız. Tüm insanların kafaları tem elde birbirine benzediği halde, yüz hatlarının büyüklüğü, şekli ve renklerindeki farklılıklar sonsuz bir görünüm çeşitliliği sağlar.

Baş tepesi (verteks)

~Aluı

-Burun

- Yanak

KAFANIN KESİTİ

Kafatası

Pineal cisinı

Hipofız bezi

Beyincik

Pons

Omurilik soğanı

Tutak

Boyun omuru

Omurilik -

Omurlararası disk

Üst ön-arka sinüs

Beyin

A lın sinüsü

Sfenoid sinüs

Üst konka

Orta konka

konka

Burun açıklığı

Maksilla (üstcene kemiği)

Sert damak

Yumuşak damak

Dil

Küçükdil

Mandibula (altcene kemiği)

Damak bademciği

Epiglot

Nefes borusu

Yemek borusu-

KAFANIN Ö ND EN G Ö R Ü N Ü ŞÜ

A lın kemiği

A lın girintisi

KALINBAĞIRSAĞIN RAHİM DEKİ İK İZLERİN BÖBREKLERİNÇİFT KONTRAST ULTRASON TARAMASI ANJİOGRAFİSİFİLMİ

SİN İR SİSTEMİ KAFA ATARDAMARLA- KADIN GÖĞSÜNÜN GÖĞÜS BÖLGESİNİN KALP ATARDAMARLA- KAFANIN GÖZ DÜZE-SİNTİGRAFİSİ RIN IN ANJİOGRAFİSİ BİLGİSAYARLI TO- TERMOGRAFİSİ RIN IN ANJİOGRAFİSİ YİNDE MRI TARAMASI

MOGRAFİ TARAMASI

KALP BOŞLUKLARI SİNTİGRAFİSİ

SAG AKCİĞERİN ANJİOGRAFİSİ

SAFRAKESESININ KONTRAST FİLM İ

Büyük omentum

Organlar

V Ü C U D U N G Ö RÜNTÜLENM ESİ

Beyin dışındaki tüm yaşamsal organlar gövdede bulunur. V ücudun kafa, kollar ve bacaldar dışında kalan bölüm üne gövde denir. Gövde diyafram denen bir kas tabakası ile ild büyük boşluğa ayrılmıştır. Göğüs boşluğu denen üst boşlukta kalp ve akciğerler bulunur. Karın

boşluğu denen alt boşlukta ise hepsi gıdaların sindirim inde görev yapan organlar olan m ide, bağırsaklar, karaciğer ve pankreas vardır. Boşaltım sistemine ait olan böbrekler ve idrar kesesi ile yeni bir insan hayatının tohum larını taşıyan ürem e organları da gövdede bulunur. M odern görüntü lem e teknikleri, örneğin kontrast filmler ve çeşitli taram a yöntem leri ile, organları üzerlerindeki deri, yağ, kas ve kemik gibi koruyucu örtüleri kesmeye gerek kalmaksızın görüp incelem ek m üm kün olm aktadır.

ANA İÇ ORGANLAR

Tiroid bezi

Gırtlak

Solakciğer

Karaciğer

Mide

Kalınbağırsak

Incebağırsak

Sağ akciğer

10

Onikiparmakbajjırsağı

A lt ana toplardamar

Büyük ili ak toplardamar

Düzbağırsak

Dış iliak toplardamar

Yağ dokusu

Adeniti

mV////Timin

Vakuol

U llljljpllllıllinıııııiıııııÇekirdekçik

Çekirdekzarı

ıııııııım m ınım iı

Vücut hücreleri Mikrovillus

H erkes trilyonlarca hücreden oluşm uştur. H ücreler vücudun tem el yapıtaşlarıdır. Kemikler, kaslar, sinirler, deri, kan ve diğer tüm vücut dokuları farklı tiplerde hücrelerden oluşur. H er hücrenin kendine özgü bir işlevi vardır; ancak diğer tiplerdeki hücrelerle birlikte çalışarak, yaşamın sürdürülm esi için gerekli çok sayıdaki görevi de yerine getirirler. V ücut hücrelerinin çoğunun tem el yapısı birbirine benzer. H er hücrenin hücre zan denen bir dış ö rtüsü ve sitoplazm a denen bir sıvı içeriği vardır. Sitoplazm a içinde birçok özelleşmiş yapı, yani organel bulunur. En önem li organel yaşamsal kalıtım m addesini içeren ve hücre kontrol *merkezi görevini yapan hücre çekirdeğidir.

Guanin

Düz endoplazmıl retikulum

i k i l i s a r m a l

Döner merdiven yapısındaki DNA’nın şematik gösterilişi. DNA yaşamın devamı ve desteklenmesi için gerekli tüm yaşamsal genetik bilgiyi ve kodları içerir.

'Nükleoplazma

12

GENELLEŞTİRİLMİŞ İNSAN HÜCRESİ HÜCRE TİPLERİ

KEMİK YAPICI HÜCRE

. »**» ' ’

OM URİLİKTEKİ SİN İR H ÜCRELERİ

Lizozom

Mitokondrikristası

Kabaendoplazmikretikulum

Mikrofilament

Çekirdek za n deliği

Ribozom

Sentriol

Mitokondri

Mikrotübül

Pinositoz keseciği

Goljji kompleksi (Goljji aygıtı, Golgi cisimciği)

M ENİDEKİ SPERM HÜCRELERİ

TİR O İD BEZİ SALGI HÜCRELERİ

ASİT SALGILAYAN BAGDOKUSUMİDE H ÜCRELERİ HÜCRELERİ

MUKUS SALGILAYAN ALYUVARLAR VE İKİONİKİPARMAKBAĞIR- AKYUVAR SAĞI HÜCRELERİ

YAĞ DOKUSUNDAKİ YAĞ H ÜCRELERİ

YANAKTAKİ EPİTEL HÜCRELERİ

13

iskelet

Göğüs kemiği

Omurga

- Kuyruksokumu kemiği

Sağrı kemiğiPııbis

Iskiyum

Ilium

İskelet 206 kem ikten oluşan hareketli bir çerçevedir. Bu kemiklerin yaklaşık varisi ellerde ve ayaklarda bulunur. Kemikler sert ve bükülm ez oldukları halde, iskelet bir b ü tü n olarak son derece oynaktır ve insan vücuduna çok geniş hareket olanağı sağlar. İskelet, iskelet kasları için bir yapışma yeri ve vücudun iç organları için de koruyucu bir kafes görevi yapar. Kadın kemikleri erkek kemiklerine oranla genellikle daha ufak ve hafiftir.Kadınlarda pelvis de daha kısadır ve pelvis boşluğu daha geniştir. F

Omuz eklemi

Radius

Dirsek eklemi

Omurlararası disk

El bileği eklemi

Kalça eklemi

Kafatası

1-7. kaburgalar (göğüs kemiği ile eklem yapanlar)

El tarağı kemiği

Köprücükkemiği -

8-10. kaburgalar (kaburga kıkırdağı ile eklem yapanlar)

Kürekkemiği

11. ve 12. kaburgalar (göğüs tarafında eklem yapmayanlar)

Humerus Radius Ulna El bileği

14

15

KafatasıKafatası vücudun en karmaşık kemik yapısıdır, ama üzerindeki her oluşum belli bir amaca hizm et eder. İç tarafta, kafatasının ana boşluğu üç düzeyden oluşur, burada her girinti ve çıkıntı beynin şekline uyar. Kafatasının altında, arkaya doğru , içinden om uriliğin geçtiği ve foram en m agnum adı verilen büyük, yuvarlak bir delik yer alır. B unun ön tarafında içinden sinirlerin, atardam arların ve toplardam arların geçtiği birçok

küçük açıklık bulunur. Kafatasının tavanı, iki yaş civarında birbirlerine kenetlenen d ö rt adet ince, eğimli kem ikten oluşur. Kafatasının önünde ise gözkürelerini barındıran iki adet gözyuvası ve burun havayolu için merkezi bir delik bulunur. Çene kemiği kafatasına her iki yanda da kulak seviyesinde birleşir.

Altcene kemiği Burun arka açıklığı

CENİN KAFATASININ SAĞ YANDAN G Ö R Ü N Ü ŞÜ

Alınkemiği

Burun kemiği

Pterigoid düzlük

Pterigoid kanea

Damak büyük deliği

Tankafakemiği

Alın kemiğiTac dikiş

Alm-elmacıkdikişi

Lambdadikişi

Artkafa kemiği

Çeneueu birleşme yen

Gözyuvası üst kenarı

Gözyuvası

SfenoidMastoid \ bıngıldakbıngıldak Kulak dış

deliği

KAFATASININ ALTTAN G O R U N U SU

- Burun kemiği

Burun ön dikeni

Ustcene kemiği

Altcene kemiği

Dış oksipital krista

Foramen magnum

Artkafa kemiği eklem yüzü

Şahdamarı kanalı

Mastoid çıkıntı

Konka

Ön bıngıldak

Taç dikiş

KAFATASININ SAĞ YANDAN G Ö R Ü NÜ ŞÜ

Sfenoid kemiğin büyük kanadı

Tankafa kemiği

Skuamozdikiş

Lambdadikişi

Artkafa kemiği

Şakak kemiği

Dışkulak deliği Stiloid çıkıntıTutak kabartısı

Mastoid çıkıntı Koronoidçıkıntı

ElmacıkkemiğiElmacıkköprüsü

Çeneucıı deliğiSabankemiğin arka kenarı

16

KAFATASININ Ö NDEN G Ö R Ü N Ü ŞÜ

bakalı kemiği

Tankafa kemiği

Nasyon

tfenoid kemiğin lüpük kanadı

Gözyuvası üstü deliği

Elmaeıkkemiği

Burun ön dikeni Altcene kemiği

Çeneueudeliği

A lın kemiği

Glabella

Burun kemiği

•ifenoid kemiğin myük kanadı Gözyuvası üst

kenarı

tcene kemiğinin n akıntısı Gözyuvası

üst yarığı

1Surun bölmesiGözpınarıkemiği

Surun orta konkası Gözyuvası alt yarığı

Surun alt konkasıGözyuvası alt kenarı

Sabankemik

Gözaltı deliği

Üstçene kemiği

Çeneueu çıkıntısı

17

ve iskeletin destekleyici arka bölgesini oluşturur. O m urga her biri farklı şekilli 24 kem ikten (yani om urdan) ve aşağıda da eğimli, üçgen bir kem ikten (sağrı kem iğinden) oluşm uştur. Sağrı kemiği birbirleriyle kaynaşmış om urlardan m eydana gelir; alt ucundaki kuyruk benzeri yapı, hepsine birden kuyruksokum u kemiği denen küçük kem iklerden oluşur. O m urlar arasında, görevi hareket esnasında kemiklere yastık görevi yapm ak olan bir kıkırdak disk bulunur. En üstteki iki om ur şekil olarak diğerlerinden farklıdır ve birlikte çalışır: atlas denen birinci om ur, aksis denen ikinci om urun dike)r çıkıntısı etrafında döner. Bu düzenlem e sayesinde kafatası yukardan aşağıya ve sağdan sola serbestçe hareket eder.

Sırt omurları

Bel omurları

Sağrı omurları

Kuyruksokumu kemiği omurlarıOM UR TİPLERİ (YUKARDAN G O RUNUŞ)

AKSİS (EKSEN KEMİK) BOYUN OMURU

Üst eklem çıkıntısıGövdeEklem

yüzüDikensiçıkıntı

Dikensiçıkıntı

Lamina Omurilikdeliği

Arkakabartı

Kafatası

KAFATASI VE OMURGA

Sırt omurlarıBoyun omurları

Atlas Aksis (eksenkemik)

Omurga BÖLÜMLERE AYRILMIŞ OM URGA ÖNDEN GORUNUŞ

Bovun omurları -

O m urganın iki ana işlevi vardır: Hassas om uriliği çevreleyerek korur

Tan çıkıntı

Arka 0 kabartı

Omurilikdeliği

ATLASÜst eklem yüzü

yan parça

Ön yay Arka yay

r\,,yjtt. -kabartı

18

SAG YANDAN GORUNUS ARKADAN GÖRÜNÜŞ BOYUN O M URU VE OM URİLİK KESİTİ Üst eklenı çıkıntısı

Omur atardamarı Ön boynuz

Omur gövdesi Arka boynuz

Boyun omurunun dikensi çıkıntısı

Omurilik

Dura mater

Omurilik sinir düğümü

Omurilik sinirinin ön dalı Omurilik sinirinin

arka dalı

SAĞRI KEM IGI KUYRUICSOKUMUKEM İĞİ

Ala (kanat)yan bölümü

Kuyruksokumu kemiği boynuzu

SIRT OM URU BEL OMURU

Üst eklem çıkıntısı Ayakeık Üst eklem çıkıntısı ve eklem yüzü

Omurilikdeliği

Dikensiçıkıntı

Dikensiçıkıntı

Lamina

Kaburgayüzü

Lamina

A lt eklem çıkıntısı ICuyruksok umu

kemiği yüzüOmurilikdeliği

Omurgövdelerinin kaynaşma bölgesi

Pro m o n t o ri u m Kulakkepçesibenzen yüzey

Bel omurları

Sağrı kemiği

Kuyruksokumu

Omurlararası disk

19

Kemikler ve KALÇA EKLEMİNİ ÇEVRELEYEN BAĞLAR

eklemlerKemikler vücudun sert ve güçlü iskelet yapısını oluşturur. H er kem iğin hafif ve siingerimsi yapıda bir iç bölüm ü ve bunu çevreleyen sert ve sıkı yapıda bir dış bölüm ü vardır. Kol ve bacakların uzun kem iklerinin, örneğin uylukkem iğinin ortasında kemik iliğini içeren bir boşluk bulunur. Kemikler esas olarak kalsiyum, fosfor ve kollajen denen lifli bir m addeden oluşur. Kemikler birkaç farklı tip eklemle birleşir. Ö rneğin , kalça eklemi uylukkem iğine geniş bir hareket aralığı sağlayan küresel tipte bir eklem olduğu halde; parm ak eklemleri sadece bükülüp açılmaya olanak veren basit, m enteşe tipinde eklem lerdir. Eklem bağı denen doku şeritleri eklemleri yerinde tu tar. Eklem hareketleri, kemik uçlarını örten düzgün hivalen kıkırdak ve eklemi çevreleyip kayganlaştıran eklem zarı sayesinde kolaylaşır.

Uylukkemiği --------------------

Iskiyum

SOL UYLUKKEMİĞİ KESİTİ

Büyüktrokanter

Ilium kemiğinin kristası

Iliumkemiğinindikensiçıkıntısı

Uylukkemiği büyük trokanter i

Iliak çukur

Pubis-uylukkemiğibağı

Obturatorkanal

Pubis üst kolu

- Pubis gövdesi

Obturator zar

XIskiyum çıkıntısı

Ilium-uyluk- kemiği bağı

Trokanterlerarasıçizgi

Uylukkemiği küçük trokanteri

Gövde

Siingerimsi yapı

Uyluk­kemiğibaşı

Yuvarlakçukurcuk

Küçük trokanter Boyun

Sıkı kemik dokusu

ilik boşluğu

20

Uylukkemiği büyük trokanteri

Uylukkemiğiboynu

Dış geniş kas

Taraksı kasUylukkemiği

gövdesi

Esas olarak alyuvarlardan ve akyuvarlardan oluşan kemik iliği, kemik boşluklarını doldurur.

U Z U N KEMİK KESİTİ

Iliakus kası

Bu güçlü dokuyu eşmerkezli kemik tabakalarının paralel sıraları oluşturur.

KEMİK İLİĞİ YAYMASI

Uzun adduktor kas

Iliakuskası

cgeniş kas

Dış iliak atardamar

Ilium kemiğin kristası

SIKI KEMİK DO K USU KESİTİ

KALÇA EKLEMİ KESİTİ Buyuk bel kası

Asetabulumhiyalenkıkırdağı

Uylukkemiği başının hiyalen kıkırdağı

Uylukkemiği başı bağı

Küçük kalça kası

Orta kalpa kası

Asetabulumdudağı

Uylukkemiği başıUylukatardamarı

Eklemboşluğu

Dış epikondil

Ara lameller

Dizkapağı kemiğine bakan yüzey

Adduktor çıkıntı ■

Endosteum

Osteon (Hav er s sistemi)

Osteosit (kemik hücresi)

Havers lameli

Dıs lamel

Sharpey lifi

Ic epikondil

Volkmann kanalıHavuzcuk

Periost

Havers kanalı

21

Kaslar 1

Ön tibial kas

Üç ana tip kas vardır: iskelet kasları (bilinçli olarak kontrol edilebildikleri için istemli kaslar da denir), düz kaslar (bilinçli olarak kontrol edilemedikleri için istemsiz kaslar da denir) ve kalbin özelleşmiş kas dokusu. İnsanlarda, yaptıkları işe göre büyüklüğü ve şekli değişen 6 0 0 ’den fazla kas vardır. İskelet kasları kemiklere ya doğrudan ya da kirişler aracılığı ile bağlanır ve zıt çiftler halinde çalışırlar (yani kaslardan biri kasılırken diğeri gevşer) ve yürüm ek, iğneyi ipliğe geçirm ek, yüz ifadesini o luşturm ak gibi son derece çeşitli vücut hareketlerini oluştururlar. D üz kaslar vücut iç organlarının duvarlarında bu lunur ve gıdanın bağırsaklar boyunca ileri itilmesi, doğum sırasında rahm in kasılması ve kanın dam arlar boyunca pom palanm ası gibi işleri yaparlar.

D İL

İç içe geçmiş kas tabakaları büyük bir hareketlilik sağlar.

KTVRIMLIBAĞIRSAK

Zıt yönlerdeki kas tabakaları yarı sindirilmiş gıdayı iletir.

Sternokleidomastoid kas

Trapezci kası

Büyük göğüs kası

Deltoid kas

Ön dişli kas

Kol ikibaşlı kası

YÜZEYSEL İSKELET KASLARI

ÖNDEN GÖRÜNÜŞ

Brakioradial kas

Önkolu büken A lın kası

Göz çevresi kası

Şakak kası

Uzun adduktor kas

Bacak düz kası

Terzi kası

Karın düz kası

Linea alba (beyaz çizgi)

Dış eğik kas

Tensor fasia lata

İR İS

Kas lifleri kasılıp gevşeyerek (uzayarak) gözbebeği büyüklüğünü ayarlar.

VÜCUTTAKİ DİĞER KASLARDAN BAZILARI

Gözbebeği

Iliopsoas kası

Taraksı kas

Dış geniş kas

—

Bacak ikibaşlı kası

Semitendinosus kası

Baldır kası

Bacak kası

Kısa peroneus kası

Büyük kalça kası

Büyükadduktor kası

ince kas

ARKADAN GÖRÜNÜŞEli avuç tarafına büken kaslar

Sternokleidonıastoid kas

Trapezci kası

Deltoid kas

Kol üçbaşlı kası

Küçük yuvarlak kas

Büyük yuvarlak kas

Infraspinatus kası

Büyük romboid kas

En geniş su t kası

Eli el sırtı tarafına büken kaslar

Şakak kası

ÖNICOLUN HAREKETLERİ

Kol ve bacakların kon tro llü hareketi z ıt kasların eşgüdüm lü gevşem e ve kasılm alarına bağlıdır. Ö n k o lu kaldırm ak için ikibaşlı kas kasılıp kısalırken, üçbaşlı kas gevşer; önko l indirilirken tersi olur.

Üçbaşlı kas dinlenme fazında

İkibaşlı kas dinlenme fazında

Üçbaşlı kas gevşer

ikibaşlı kas kasılır

Önkoldinlenmedurumunda

Önkol yarıkalkmışdurumda

Üçbaşlı kas tam gevşemiş

İkibaşlı kas tam kasılmış Önkol tam

kalkmışdurumda

Üçbaşlı kas kasılır

İkibaşlı kas gevşer ■

Üçbaşlı kas tekrar dinlenme fazında

ikibaşlı kas tekrar dinlenme fazında

Önkol tekrardinlenmedurumunda

Önkol yarıinmişdurumda

23

KaslarİSKELET KASI LİFİ

MİMİK KASLARI

H e r yüz ifadesi b irçok kas hareketin in bir so n u cu d u r. Yanda ana m im ik kaslarını çalışır d u ru m d a gö rüyorsunuz .

Motor son up

Sarkomer

Çekirdek

SarkoplazmikC10

Sarkolemma

2Kas lifi

Sinapsdüğümü

Ranvierboğumu

Endomisvum

ALIN KASI

KAŞ Ü ZER İN İ KIRIŞTIRAN KAS

AĞIZ ÇEVRESİ KASI

KAS TİPLERİ

KALP KASI İSKELET KASI DÜZ KAS ELMACIKKEMİĞİBÜYÜK KASI

İSKELET KASININ KASILMASI

GEVŞEME D URUM U KASILMA D URUM U AĞIZ KÖŞESİNİ AŞAĞIÇEKEN KAS

24

Eller KÜÇÜK BİR ÇO CU Ğ U N SOL EL RÖNTGEN FİLMİ

İnsan eli güçlü kavrama hareketleri yanında hassas hareketleri de yapabilen son derece becerikli bir alettir. Kemiklere kirişler ile bağlanan 37 iskelet kasının hareket ettirdiği 27 küçük kem iğin düzenleniş biçimi, çok çeşitli hareketlerin yapılabilmesini sağlar. Aslında insan eline eşsiz becerisini sağlayan şeyler başparm ağın ucunu diğer parm ak

uçlarıyla bir araya getirebilm e yeteneği ve parm ak uçlarındaki zengin sinir sonlanm alarına bağlı olağanüstü hassasiyettir.

Yüzükparmağı Ortaparmak Işaretparmağı

EL KEMİKLERİ

Küpükparmak

Parmak üçüncü — kemiği

Bilekte kemikleşme

alanı

Ulna büyüme hattı

Radius büyüme hattı

El bileğindeki ve parm ak kem iklerinin uçlarındaki kıkırdak alanlar büyüm e alanlarıdır, h en ü z kem ikleşm em işlerdir.

Parmak ikinci kemiği

Parmak birinci kemiği

İkinci el tarağı kemiği

Üçüncü el tarağı kemiği

Dördüncü el tarağı kemiği

Beşinci cl tarağı kemiği

Kancalı kemik

Kapitatum

Uç köşeli kemik

Tarımay kemiği

Ulna — - Radius

El tarağı kemiğinde

kemikleşme alanı

Başparmak ikinci kemiği

Başparmak birinci kemiği

Birinci el tarağı kemiği

Yamuk kemik

Küçük yamuk kemik

Sandalsı kemik

Parmak kemiğinde kemikleşme alanı

Gövde

—

Parmak atardamarı Parmak siniri

AVUÇ İÇİNDE DERİ ALTINDAKİ YAPILAR Başparmağın kısa fleksor kası

Başparmağın opponens kası (başparmağı avuç içine yaklaştırır)

Başparmağın adduktor kası

ikinci solııcansı kas

Başparmağın kısa abduktor kası

Fleksor bant

Ra di al atardamar

Parmak fleksor kirişi

EL SIRTININ DIŞ ÖZELLİKLERİ

parmağın sinir abduktor kası

Küçük parmağın oppenens kası (küçük parmağı başparmağa yaklaştırır)

Parmak ikinci eklemi

Ulnaratardamar

Avuç içi uzun kasının kirişi

Küçük parmakParmak birinci eklemi

Parmak ekstensor kirişi

Tüzükparmağı

Ortaparmak

K ütikül

Küciik av

Işaretparmağı

Radius alt ucuParmak-el tar eklemi

27

A 4 AYAKTAKİ KEMİKLERAyaklar ikinciparmak

Başparmak

-Başparmak ikinci kemiği

■ Ayakbaşparmağının birinci kemiği

Topuk kemiği

AYAKTAKİ BAĞLAR

Kuneonaviküle r arka bağı

Taban tarafındaki kalkaneonaviküler

Parmak kemikleri arası ekleminkapsülü

ikinci ayak tarağı kemiği

Üçüncü ayak tarağı kemiği

Dördüncü — ayak tarağı kemiği

Beşinci ayak tarağı

Parmak-ayaktarağı kemiği ekleminin kapsülü

Tarsometatarsal arka bağ

Talonavikııler bağ

Küp benzeri kemik

İkinci kama kemiği

Üçüncü kama kemiği

Kayıksı kemik

Aşık kemiği

Ayaklar ve ayak parmakları vücut hareketinin tem el öğeleridir. Yürüme ve koşma sırasında vücut ağırlığını taşıyıp sevkederler ve ayrıca vücudun duruş değişikliklerinde dengeyi sağlamaya yardım ederler. H er ayakta 26 kemik, 100’den fazla bağ ve 33 kas vardır. Bu kaslardan bazıları bacağın alt bö lüm üne yapışır. T opuk ve ayak kubbesi, her adım da oluşan sarsıntıya karşı şok emici bir yastık olarak görev yaparlar.

Üçüncüparmak

Asil kirişi Kemiklera,rası bağ

Parmak üçüncü kemiği

Parmak ikinci kemiği

Parmakbirincikemiği

Birinci ayak tarağı kemiği

Küçükparmak

Dördüncüparmak

r.

Çatallananbağ

Fibııla

Deltoid bağ

Kavalkemiği

28

AYAK DERİSİNİN ALTINDAKİ YAPILAR

Başparmak uzun ekstensor kirişi

Birinci dorsal interosseöz kas Ic malleol Kavalkemığı

A lt ekstensor bant

Arka tibial kasFibula

Dıs malleolParmak uzun ekstensor kirişi

Kısa peroneus kası

Küciik parmağın abduktor kası

Kısa peroneus kirişiUzun peroneus

AYAĞIN DIŞ G Ö R Ü N Ü ŞÜ

Başparmak uzun

29

Deri ve saç SAÇ KESİTİ

Medüllcı

Deri vücudun en geniş organıdır; iç organları enfeksiyonlara, yaralanmalara ve zararlı güneş ışınlarına karşın koruyan su geçirm ez bir engeldir. Deri aynı zam anda önem li bir duyu organıdır ve vücut ısısının korunm asına da yardım eder.

D erinin epiderm is denen dış tabakası, aynı zam anda saç ve tırnakların da tem el bileşeni olan sert ve boynuzsu bir protein olan keratinle kaplıdır. Ö lü hücreler deri yüzeyinden dökülür ve epiderm is tabanında oluşan yeni hücreler, dökülen hücrelerin yerini alır. Epiderm is tabanında deriye rengini veren boya m addesi olan m elanin de yapılır. Derinin yaşayan yapılarının çoğu derm iştedir; sinir sonlanm aları, kan dam arları, elastik lifler, deriyi soğutan ter bezleri ve derinin esnekliğini koruyan yağı üreten sebase bezler buradadır. Derm işin altında yağ ve kan dam arları bakım ından zengin olan derialtı dokusu (hipoderm is) vardır. Kıllar derm işte ve derialtı dokusunda bulunan kıl keseciklerinden çıkar. Avuç içleri ve ayak tabanları hariç derinin her yerinde kıllar bulunur.

FARKLI DERİ TİPLERİNİN KESİTLERİ K ütikül

Kesecik bakı­mından — zengin dermiş

Korteks

Melanintaneciği

Hücre çekirdeği kalıntısı

Makrofibril

KAFA DERİSİ KOLTUKALTI AYAK TABANI

Sebase bez Kıl keseciği Büyümüş ter bezi Kalınlaşmış epidermis

Ter bezi

Pacinicisimciği

Ter deliği

Meissner cisimciği

30

K ıl keseciği

DERİ k e s i t i Tanecikli Boynuzsutabaka tabaka

Damar ağı

Sinir lifi

Sebasebez

Kılıdikleştirenkas

Papilla

Pa cini cisimciği

Ter kanalı

Merkel diski

Epidermis

— Dermiş

— Deri altı

R ujfin icisimciği

Dermişpapillası

Bazaltabaka

Serbestsinirsonlanması

Meissnercisimciği

Ter beziToplardamar

Atardam ar

Dikensitabaka

DERİ VE SAÇIN MİKROFOTOĞRAELARI

D ER l KESİTİ TER DELİĞ İ KIL SAÇ

Deri yüzeyindeki hücre katları Sıvı kaybı ile vücut sıcaklığının Derinin dış tabakasından çıkan iki Kafa derisinden alınmış bir saçınsürekli olarak dökülür. kontrolüne yardımcı olur. kıl kökü ve gövdesinin bir bölümü

BEYNİN YATAY KESİT MRI TARAMASI

BEYNİN ÖN-ARKA EKSENDEKİ KESİTİ

Merkezi oluk Forniks Serebrum

Fine al cisim

Beyin m erkezi sinir sistem inin en önem li organı ve vücudun istemli ve istemsiz tüm etkinliklerinin kontro l m erkezidir. Aynı zam anda düşünce, bellek, duygulanım ve konuşm a gibi karmaşık süreçlerden sorum ludur. Yetişkinlerde yalnızca 1,4 kg olan bu karmaşık organ, 10 milyardan fazla sinir hücresi içerir. Ü ç farklı bölge kolaylıkla ayırt edilebilir: beyin sapı, beyincik ve serebrum . Beyin sapı, solunum ve sindirim benzeri yaşamsal vücut işlevlerini kontrol eder. Beyinciğin tem el işlevleri denge ve kas hareketlerinin eşgüdüm ünü sağlamaktır. Korpus kallosum ’un birbirine bağladığı sağ ve sol yarım kürelerden oluşan serebrum ise bilinçli ve düşünsel etkinliklerin çoğundan sorum ludur.

Tankafa lobuKorpuskallosum

Tankafa -artkafa lobları arası oluk

Talamus

Artkafalobu A lın lobu

Akuaduktusserebri Hipotalamııs

— Beyin sapı

Ön-arka oluk

Ön-arka

Gricevher

Tan karıncık

Beyincik Görme sinirlerinin çaprazlaşma yeri

Omurilik

Pons

Omuriliksoğanı

Beyazcevher

Kafatası

Kafatasıderisi

Dördüncükarıncık

Orta beyin

Hipofız bezi

32

—

KAFATASI VE BEYNİN KESİTİ BEYNİN DIS a n a t o m i s i

Yankafa lobu Yankafa-artkafa\ lobları arası olukKafatası derisi

Presantral kıvrımAraknoidtanecikleri

Kafatası dış zarıPostsantral kıvrım

Kafatası

Dura mater

Pia mater Artkafa lobusınus

BeyincikAraknoid altı bosluk

SEREBRUM BÖLGELERİNİN ÖZEL GÖREVLERİBeyin

damarıGri cevherTemel hareketler DuyularBeceri isteyen

hareketler ^Beyaz cevherGörseltanımaBEYNİN TAC KESİTİ Davranış ve

duygulanımGri cevherSercbnını

Korpus kallosum Konuşma

Kaudatçekirdek

Görmeişitme \ 3 \

Denge ve kas eşgüdümü

BEYİNDEKİ SİN İR HÜCRELERİ

Forniks

Talamus

Orta beyinde krus serebri

Üçüncükarıncık

Omurilik soğanıKovu renkli hücreler vücudun en

Beyincik büyük hücrelerinden olan Purkinjehücreleridir.

Sinir sistemiSinir sistemi vücudun elektrokimyasal iletişim ağıdır. Ana bölüm leri beyin, om urilik ve sinirlerdir. V ücudun ana kontrol ve eşgüdüm

m erkezleri olan beyin ve om urilik, m erkezi sinir sistemini (MSS) oluşturur. Ç oğu sinirler halinde gruplaşmış olan milyarlarca uzun sinir hücresi, çevresel sinir sistemini o luşturur ve MSS ile vücudun diğerbölüm leri arasında sinir uyarılarını taşır. H er sinir hücresi

üç bölüm den oluşur: hücre gövdesi, diğer sinir hücrelerinden gelen kimyasal sinyalleri alan dallanmış dendritler ve bu sinyalleri elektrik uyarıları şeklinde ileten tüp biçimli akson.

MERKEZİ v e ç e v r e s e l SİNİR SİSTEMİ

Kafa siııiıieri

Boyun sinirleri

Ser ebrum

Beyincik

Kol sinir ağı

Omurilik

Göğüs sinirleri

Radial sinir

Median sinir

Bel sinirleri

o m u r i l i k k e s i t i

Gri cevher Orta kanalOmurilik sinir düğümü

w

Beyaz cevher

Ön orta yarık

Sağrı sinirleri

Om urilik sin irin in ön kökü

Derinperoneal sinir

34

BİR M OTOR SİNİR H Ü C RESİN İN YAPISI

Hücre gövdesi

Sehtvann hücresi Ranvier boğumu

- O

S İ S

s

Miyelin k ılıf

Çekirdekçik

Nissl cisimciği

BİR SİNAPS D Ü Ğ Ü M Ü N Ü N YAPISI

SIN IR HÜCRESİ TİPLERİ

M ULTIPOLAR

Motor son uc

UNIPOLAR

Dendrit

BIPOLAR

Dendrit

Akson

Akson

SERBEST SİN İR UCU

MEİSSNER CİSİM CİĞİ

Hücre _ gövdesi

Çekirdek

Hücregövdesi

Dendrit

MERKEL DİSKİ

RU FFIN I CİSİM CİĞİ

PACINI CİSİM CİĞİ

Göz Dıs düz kas

G öz, görm e organıdır. İçeride gözyuvası denen kemik yuvalar, dışarıda da gözkapakları, kaşlar ve gözyaşı ile korunan ild gözkiiresi, beyine görm e sinirleri ile doğrudan bağlıdır.H er bir gözü, gözküresi etrafına yapışmış altı kas hareket ettirir. G özbebeğinden göze giren ışık ışınları, saydam tabaka ve lens tarafından odaklanarak ağtabaka üzerinde bir g ö rün tü oluşturur. A ğtabakada, ışığa karşı hassas olan ve çubuklar ve koniler olarak adlandırılan m ilyonlarca hücre vardır. Bu hücreler gö rün tüyü bir sinir uyarı dem etine çevirir. Uyarılar görm e siniri boyunca beyine iletilir. İld görm e sinirinden gelen uyarılar beyinde işlemden geçerek tek bir eşgüdüm lü görüntüye çevrilir.

Göziçi sıvısı

Maküla

Merkezi ağtabaka toplardamarı

Merkezi ağtabaka atardamarı

Pia mater

Araknoidea

Dura mater

Görme siniri

Optik disk (kör nokta)

Ağtabaka ---------

Koroidea

Gözakı

Ağtabaka kan damarı

36

Mercek

Halkasalkiriş

Dış düz kasA lt eğik kas

SOL G Ö ZÜ N KESİTİ LAKRİMAL (GÖZYAŞI OLUŞTURAN) AYGITGözyaşı kesesiv. Gözyaşı kanalcığı Gözyaşı bezi

Burun orta koııkası

Göz zarı

Makula

Gözbebeği

Saydam tabaka

Optikdisk(körnokta)

Daraltıcı kas

SAĞ G Ö ZÜ N ÇEVRESİNDEKİ KASLAR

A lt düz kas

Ortaaçıklık

Burun bölmesi Burun alt Burun gözyaşı Gözyaşı deliğikonkası kanalı

Görme sinirinin gözden çıktığı yer olan kör nokta, görüntünün merkezine yakın bir yerde açık renkli dairesel bir alan olarak görünüyor.

Üst eğik kas

Makara

Üst düz kas

Dişli kısmı

Gevşetici kas

Zonüler bağ

Ön oda

Arka oda— Gözifi sıvısı

Gözakıtoplardamar sinüsü Iç düz kas

Iris-saydam tabaka acısı

Üst göz kapağım kaldıran kas

Silier cisim

AĞTABAKANIN OFTALMOSKOPLA G Ö R Ü N Ü ŞÜ

Ağtabaka kan damarı

37

Kulak KULAĞIN YAPISI

Antiheliks

ORTAKULAK KEMİKLERİICulakmemesi Kulakmemesi

Antiheliksin alt ayağı

Şakak kemiği

HeliksBoynuz

Dıskulak yolu

Kulak duym a ve denge organıdır. D ışkulak, kulakkepçesi denen bir kanattan ve dışkulak yolundan oluşur. Ana işlevsel bölüm ler yani ortakulak ve içkulak kafatasının içindedir. O rtakulak, kulak kemikleri denen üç küçük kem ikten ve kulağı bu rnun arkasına bağlayan östaki borusundan oluşur. İçkulak ise denge organları olan sarmal biçimli kokleadan, yarım daire kanallarından ve vestibulum dan oluşur. Kulağa gelen ses dalgaları dışkulak yolundan geçerek kulak zarına çarpar ve kulak kemikleri yoluyla kokleava iletilen titreşim lere dönüştürü lür. Bu titreşim ler, kokleadaki m ilyonlarca m ikroskopik uzantı tarafından, beyinde yorum lanacak elektriksel sinir uyarılarına dönüştürü lür.

SAĞ KULAKKEPÇESİ

Kayıksı çukur Üçgen çukur

Antitragus Tragus

Dışkulak yolunun kıkırdak bölümü

Mastoidçıkıntı

Kulakkepçesikıkırdağı

Antiheliksinüst ayağı Kulakkepçesi

Dışkulak deliği

Tragus alt girintisi

AM PULLANIN İÇ YAPISI

ÇEKİÇ ORS ÜZEN Gİ

Bu üç küçük kemik, kulak zarı ile oval pencere arasında bir köprü oluşturacak şekilde birleşir. Bir zar sistemi ile ses titreşimlerini iç kulağa iletirler.

Zar bölüm Kııpula

Kemik bölüm

AmpullasiniriKrista

Kristanm tüylü hücresi

-

LABİRENTsınırı

TimpanikkanalOrtak ayakDışkulak yolunun

kemik bölümü Ön yarım daire kanalı Orta kanal

Kulak zarıVestibülerkanalTan yarını

daire kanalı

Tarım daire kanalı KokleaAmpulla

Duyma-denge sinir

Koklea sinirKoklea 'encere

Arka yarım daire kanalı

Korti organı Orta kanal

Vestibüler kanal

Ie sahdamar

Vestibülerzar

Östakiborusu sınır

Kokleasınırı

Tüylü hücreler

Timpanik kanal Bazal zar

Stiloid çıkıntı

39

Burun, ağız ve yutakH er nefes alışımızda hava burun boşluğundan geçerek yutak (boğaz), gırtlak ve nefes borusu yoluyla akciğerlere gelir. Burun boşluğu havayı ısıtır ve nem lendirir; iç yüzeyindeki minik tüyler havayolunun yabancı cisimler tarafından zarar görm esini önler. Y utkunm a sırasında dil yukarı ve arkaya gider, gırtlak yükselir, epiglot nefes borusu girişini kapatır ve yum uşak dam ak yutak ile burun boşluğunu birbirinden ayırır. Ü ç çift tükürük bezinden salgılanan tükürük , gıdayı kayganlaştırarak yutmayı kolaylaştırır, aynı zam anda gıdanın kimyasal olarak parçalanmasını başlatır ve lezzetin oluşum una katkıda bulunur. Tat ve koku duyuları birbirleri ile yakından ilişkilidir. H er ikisi de, çözünm üş m oleküllerin, burundaki koku siniri uçlarının ve dildeki ta t tom urcuklarının duyusal reseptörleri tarafından algılanmasına dayanır.

DİLİN YAPISI

DİLDEKİ TAT BÖLGELERİ

Damakbademciği

Dil-damak kavisi

Vallatakabartısı

Yapraksıkabartı

Mantarımsıkabartı

Ipliksi kabartı

EpiglotOrta hat dil- epiglot katlantısı

Arka oluk

Çekumdeliği

Orta hat oluğu

Tiroid bezi

Tirohiyoidkas

DİL KABARTILARININ TİPLERİ

Krikotiroidkas

Tirohiyoid zar

Krikotiroidbağ

İPLÎKSİ KABARTILAR MANTARIMSI KABARTILAR VALLATA KABARTILARI

YUTAĞI ÇEVRELEYEN YAPILAR Dil siniri

Nefesborusu

Stiloglossus kası

Hiyoglossus kası

Hipoglossussiniri

Üstlarinkssiniri

Üst tiroid atardamarı

Dilaltı bezi

Altçene kemiği

Çenealtı bezi

Hivoid kemik

Gırtlak çıkıntısı (âdemelması)

40

Üst konka

Orta konka

Üsteme kemiği

Insisiv kanal

Ağız çevresi kası

Tiroid kıkırdağı

Epiglot Ses teli Nefes borusu

B U R U N , AĞIZ VE YUTAK KESİTİ

A lın sinüsü Sfenoid sinüs

Tiroid bezi Omurlararası disk

Temek borusu

Üst boşluk

Orta boşluk

Burun boşluğu

Burun açıklığı

A lt boşluk

Sert damak

A lt konka

Yumuşakdamak

Tutağın burun bölümü

Üst uzunlamasına kas

Kesici diş

Dil tepesi

Genioglossus kası

Dilaltı katlantısı

Dilaltı tükürük bezi

Fibröz bölme

Altçene kemiği

Geniohiyoid kas

Miyohiyoid kas

SES TELLERİNİN ENDOSKOPİIC G Ö R Ü N Ü ŞÜ Hıyoıd kemik

Küçükdil

Dilin arka kısmı Gırtlak çıkıntısı

(âdemelması)

Damak bademciği

Tutağın ağız bölümü

Epiglot

Dil bademciği

Krikotiroidkas

Dişler CENİNDE DİS GELİŞİMİ

20 birincil diş (siitdişi de denir) genellikle bebek altı aylıkken çıkmaya başlar. Ç ocuk yaklaşık altı yaşına geldiğinde bunlar yerlerini kalıcı dişlere bırakmaya başlar. 20 yaşına gelmiş yetişkinlerin çoğunun 32 dişi vardır. Bazı kişilerde ise yirmi yaş dişi denen üçüncü büyük azı dişleri hiç çıkmayabilir. Dişler düzgün konuşm aya ve yüzü şekillendirmeye yarasalar da asıl görevleri besinleri çiğnem ektir. Kesiciler ve köpek dişleri lokmayı kesip parçalara ayırır, küçük ve büyük azı dişleri ise ezip öğü tür. Diş minesi vücuttaki en sert m adde olsa da besinlerin parçalanması sırasında ağızda oluşan asit yüzünden aşınıp çürüyebilir.

Cenin kafatası ■

Üstçaıekemiğiiçinde

CENE KEMİKLERİNİN VE DİŞLERİN GELİŞİMİ

Embriyon gelişiminin altıncı haftasında her iki çene kemiğinde kalınlaşma alanları ortaya çıkar, bu alanlardan diş tomurcukları oluşur. Cenin altı aylıkken diş tomurcukları üzerinde mine oluşmuştur.

Üstçenekemiği

Altcenekemiği

*

YENIDOGAN BİR BEBEĞİN ÇENE KEMİKLERİ

Çene kemikleri içinde gelişmekte olan birincil dişler resimde görülüyor; bu dişler yaklaşık altıncı ayda çıkmaya başlar.

BEŞ YAŞINDAKİ BİR ÇOCUĞUN DİŞLERİ

Yirmi adet birincil dişin tamamı çıkmıştır; üst ve altçene kemikleri içinde gelişmekte olan kalıcı dişler resimde görülüyor.

DOKUZ YAŞINDAKİ BİR ÇOCUĞUN DİŞLERİ

Dişlerin çoğu birincil dişlerdir, ama kalıcı kesiciler ve birinci büyük azı dişleri de çıkmıştır.

YETİŞKİN DİŞLERİ

20 yaşına gelindiğinde 32 kalıcı dişin tamamı (yirmi yaş dişleri dahil) verinde olmalıdır.

KALICI DİŞLER

Büyük azı dişleri

3. (yirmi 2. yaş dişi)

Küçük azı dişleri

Köpekdişleri

Köpekdişleri

Küciik azı dişleri

Orta Tan

Büyük azı dişleri _______ I

3. (yirmi yaş dişi)

42

DİŞİN YAPISI

Kron —

Kapak - Mine

AnıeloAcntin - bileşke Tarık

Boyun

Kök

Dentin

Dişlerarası papilla

Dişeti

Diş özü boynuzu

Diş özü odası

Çene kemiği

Periodontium eğik lifi

Dişlerarasıbölme

Kök kanalı

Köklerarası bölme

Diş özü siniri

Sement

Kokucuperiodontium lifi

Kök ucu deliği

Diş yuvası kemiği

Diş hücresi

Volkman kanalı

— Tan kanal

Diş özü toplardamarı

Diş özü atardamarı

Diş yuvası atardamarı

Diş yuvası toplardamarı

43

Sindirim sistemi 1

Kücükdil

Karaciğer atardamarı

Karaciğer sağ lobu

Sindirim sistemi gıdaları son derece küçük parçacıklara ayırarak besleyici m addelerin kan yoluyla vücudun her tarafına taşınmasını sağlar. Sindirim sistem inin ana bölüm ü, ağızdan rektum a kadar uzanan yaklaşık 9 m etre uzunluğundaki beslenm e kanalıdır; bu kanaldaki kaslar gıdayı ileri doğru iter. Ç iğnenm iş gıda önce yem ek borusundan geçip mideye gider; burada çalkalanıp sıvılaştrıldıktan sonra uzun ve kıvrımlı yapıdaki incebağırsağa geçer. Incebağırsak onikiparm akbağırsağı, boşbağırsak ve kıvrımlıbağırsak adı verilen üç bölüm den oluşur. Burada safrakesesi ve pankreastan gelen sindirim sıvıları, gıda parçacıklarını ayrıştırır. Besleyici m addeler villus denen ve incebağırsağın iç duvarını kaplayan minik parm ak biçimli yapılardan kana süzülür. Sindirilmemiş gıdalar kalınbağırsakta dışkıya dönüşür ve anüsten vücudu terk eder.

Mide

Kardia cerıtiai

Temek borusu

Karaciğer sol lobu

Orak şekilli bağ

Kese kanalı

Burun boşluğu

Ağız boşluğu

Üstçene kemiği

Safrakesesi ■

BESLENME KANALINDAN ENDOSKOPİK G Ö RÜNÜM LER

YEMEK BORUSU M İDE G İRİŞİ M İDE MİDE ÇIKIŞI

MukozaKardiaaçıklığı

44

BESLENME KANALI

Onikiparmakbağırsağı

Safra kanalı

Çıkan kalınbağırsak

Mukoza katlantısı

Dalak

Mide çentiğiİncebağırsaklar (boşbağırsak ve kıvrımlıbağırsak)

Kalınbağırsakkabartıları

Sigmoidkalınbağırsak

Makat kapatıcı kas

Pankreas inenkalınbağırsak

Makat

Apendiks

Ap en diks girişi

Körbağırsak

Kıvrımlıbağırsak-körbağırsak kapakçığı

Tarımay kıvrımı

Karın zarı

Yatay kalınbağırsak

Kalınbağırsak şeriti

ONİKİPARMAKBAĞIRSAĞI İLEUM KALINBAĞIRSAK DÜ ZBAĞIRSAK

Mukoza altı sinir ağının

Halkasalkatmanm i d e n i n d i s a n a t o m i s i

UzunlamasınakatmanVagus

sinirinin dalıKubbe

Kan damarıKardiaçentiği

Temekborusu

Halkasal kas

M ukozan ın^ kaslı tabakasıUzunlamasına

kas lifleri Büyük eğim

Ki'tcükM İDE DUVARI KESİTİ

Kaslı tabakanın eğik katm am

Uzunlamasınakatman

Onikiparmakbağırsağı

Halkasal katman -

Mide atardamarı dalı

Salgı kanalMukozanın ^ kaslı tabakası

A na toplardamar alt bölüm ONİKİPARMAKBAĞIRSAĞI DUVARI KESİTİKese kanalıPortal toplardamar

Ortak safrakanalı

Uzunlamasınakatman

Karaciğeratardamarı

Ortak karaciğer safra yolu

Bağırsak tüysü uzantısı

HalkasalkatmanOrak şekilli bağ 'Safrakesesi

Ortak safra Küçük lob kanalı

Mukozaaltı çöküntüsü

Sindirim sistemi 2 BESLENME KANALININ YAPISIYEMEIvBORUSU DUVARI KESİTİ

Fibröz adventisva

-46

BOŞBAĞIRSAĞIN İÇ YÜZEYİ

Temek borusu

Mide

On ikiparmak bağı rsağı

Tüysü çıkıntı

Mukoza —

KALINBAĞIRSAK DUVARI KESİTİ

Kalınbağırsak bezi kanalı

Mukozanın kaslı tabakası

Uzunlamasınakatman

Kalınbağırsak şeridi

Uzunlamasına katman

MukozaSeroza

Sinir ağı

Lenfdüğümü

Halkasalkatman

Propria tabakası

Epitel

Boşbağırsakbezi

Lieberkühnçöküntüsü

KIVRIMLI BAĞ İRS AK DUVARI KESİTİ

Kaslı tabaka

Mukoza altı

Seroza

Mukoza Halkasalkatman

Bağırsaktüysüuzantısı

Lieberkühn çöküntüsü

Mukozanın kaslı tabakası

tabakası

Kaslı tabaka

Mukoza altı

Sinir ağı

47

Kalp KALBI SARAN ATARDAMAR VE TOPLARDAMARLAR

Kalp göğsün ortasında, vücuda kan pom palayarak hücrelere oksijen ve besin maddesi sağlayan

içi boş bir kastır. Kastan oluşm uş septum denen bir duvar, kalp boşluğunu yukarıdan aşağıya doğru bölerek kalbi sağ ve sol bölüm lere

ayırır. H er iki tarafta iki kapak bu bölüm leri iki odacığa böler:

yukarıda bir kulakçık ve aşağıda bir karıncık.Kalp kası kasıldığında kanı önce kulakçıklardan, sonra karıncıklardan dışarı atar. Akciğerlerden gelen oksijenlenmiş kan, akciğer toplardam arlarından geçerek sol kulakçığa, oradan sol karıncığa geçer; sonra da aort yoluyla vücudun her yerine dağılır. V ücuttan gelen oksijeni alınmış kan, ana toplardam ar yoluyla sağ kulakçığa, oradan sağ karıncığa geçer; sonra akciğer atardam arı ile, yeniden oksijenlenm ek üzere akciğerlere gider.D inlenm e sırasında kalp dakikada 60 ila 80 kez atar; bu sayı egzersiz sırasında veya heyecanlanıldığında dakikada 2 0 0 ’e kadar Sağ koronerçıkabilir. " atardamar

Kalptoplardamarı

Aort (ana atardamar) Sol koroner

atardamar

KALP DUVARI KESİTİ Sol koroner atardamarın ana dalı

Kalp za n boşluğu

Endokard

Kalp kası

Kalp zarı iç tabakası

Kalp zarı Kalp zarı seröz tabakasıfibröz tabakası

KALP ATIM D ÜZENİ

KULAKÇIK GEVŞEME ANI

Oksijeni alınmış kan sağ kulakçığa gelir, bu sırada sol kulakçık oksijenlenmiş kanı alır.

Sağkulakçık

&

Sağkarıncık

4cp

Solkulakçık

Solkarıncık

48

Brakiosefalikatardamar

Sol köprücükaltı atardamarı

Sol şahdamarı

Üst ana toplardamar

Çıkan aort

Sağ akciğer atardamarı

Oval

Sol akciğer atardamarı

Akciğer ana atardamarı

Akciğer kapağı

Koroner atardamar

Sağ akciğer toplardamarı

Sağ kulakçıkKorda tendinea

Sol karıncık

Triküspid kapakPapiller kas

Sol karıncık kası

Karıncıklararası bölmenin kaslı bölümü

Korda tendinea

KALBIN YAPISI

A lt ana toplardamar girişi

Koroner atardamar dalı

Sağ karıncık

Trabekül

KULAKÇIK KASILMA ANI (KARINCIK GEVŞEME ANI) KARINCIK KASILMA ANI

Sağ kulakçık kasılır

Triküspid kapak açılır

Sağ karıncık gevşer

Sol kulakçık kasılır

Mitral kapak açılır

Sol karıncık gevşer

Akciğer atardamarı

Pulmoner kapak açılır

Triküspid kapak kapanır

Aort

Sağ karıncık kasılır

M itral kapak kapanır

Sol karıncık kasılır

Aort kapağı açılır

Sağ ve sol kulakçıklar kasılır, kan gevşemiş karıncıklara geçer. Karıncıklar kasılır ve kan oksijenlenme için akciğerlere atılır, aort yolu ile de vücudun geri kalan kısmına gönderilir.

Dolaşım sistemiDolaşım sistemi kalpten ve kan dam arlarından oluşur, bunlar birlikte vücuttaki kan akımının sürekli olmasını sağlar. Kalp akciğerlerden gelen oksijence zengin kanı, atardam ar denen

borulardan ve atardam arcık denen daha ince dallardan oluşan bir ağ yardımı ile vücudun her yerine pom palar. Kan

kalbe dönerken toplardam arcık denen küçük dam arlardan ve bunların açıldığı toplardam ar denen daha büyük dam arlardan geçer. A tardam arcıklar ve toplardam arcıklar birbirlerine kılcal dam ar adı verilen ince dam arlardan oluşan bir ağ ile bağlanırlar. Kan ve

vücut hücreleri arasındaki oksijen ve karbondioksit değişimi kılcal dam arlarda gerçekleşir. Kanın d ö rt ana bileşeni vardır: alyuvarlar, akyuvarlar, pıhtılaşm a hücreleri ve sıvı plazma.

----------------------------------------------------------------------

BEYİN ATARDAMAR SİSTEMİ

Basilleratardamar

Arka serebral atardamar

Sol omur atardamarı

Sol iç şahdamarı

Ortak safra kanalı

KALP VE AKCİĞERLERİN DOLAŞIM SİSTEMİ

Üst ana toplardamar

Portaltoplardamar

Safrakesesi

KARACİĞERİN DOLAŞIM SİSTEMİ A lt ana toplardamar

Karaciğeratardamarı

Sol karıncık

BÜYÜK ATARDAMAR KESİTİ BÜYÜK TOPLARDAMAR KESİTİ

Endotel

Kollajen ve elastik lifler

Dıs elastik katman- Dış gömlek

Kapakçık

- İ ç gömlek

Orta gömlekKollajen ve elastik lifler

Dış elastik katman- Dış gömlek

Orta gömlek

\Atardamarcık

Iç elastik katman

Endotel-

Dış iliak toplardamar

Ic iliak toplardamar

Uyluk toplardamarı

Büyük safenöz toplardamar

Kısa safenöz toplardamar

Dorsal toplardamar kavisi

Parmak toplardamarı

DOLAŞIM SİSTEM İNİN ÖNEMLİ ATARDAMAR VE TOPLARDAMARLARI

Büyük şahdamarı

Avucici atardamar kavisi

Parmak atardamarı

Büyük iliak atardamar

Dış iliak atardamar

Ic iliak atardamar

Uyluk atardamarı

Dizaltı atardamarı

Peroneal atardamar

Ön tibial atardamaı

Arka tibial atardamaı

Dış plantar atardamar

Dorsal metatarsal atardamar

boyun toplardamarı

Brakiosefalik toplardamar

Köprücükaltı toplardamarı

Koltukaltı toplardamarı

Sefalik toplardamar

A lt mezenterik toplardamar

Üst mezenterik toplardamar

Büyük iliak toplardamar

Köprücükaltı atardamarı

Aort kavisi

Koltukaltı atardamarı

Akciğer atardamarı

Koroner atardamar

Kol atardamarı

Mide atardamarı

Karaciğer atardamarı

Dalak atardamarı

Üst mezenterik atardamar

Radial atardamar

Ulnar atardamar

Üst ana toplardamar

Akciğer toplardamarı

Basilik toplardamar

Karaciğer portal toplardamarı

Dirsek iç toplardamarı

A lt ana toplardamar

On median toplardamar

Gastroepiplorik toplardamar

Avucici toplardamarı

Parmak toplardamarı

KAN HÜCRESİ TİPLERİ

ALYUVARLAR

Alt ve üstten içe çökük biçimleri sayesinde, bu hücrelerin oksijen taşıma kapasiteleri en üst seviye­dedir.

AKYUVARLAR

Lenfositler en küçük akyuvarlar­dır, hastalıklara karşı antikor oluştururlar.

PIHTILAŞM A H ÜCRELERİ

Bu minik hücreler kanın pıhtılaşması veya kan damarlarının tamir edilmesi gerektiğinde etkinleşirler.

KANIN PIHTILAŞMASI

Pıhtılaşma sürecinde fibrin iplikçikleri kan hücrelerini hapseder.

51

Solunum sistemiSolunum sistemi vücut hücrelerine gerekli olan oksijeni sağlar ve karbondioksit atığını uzaklaştırır. Nefesle alınan hava, nefes

borusundan bronş denen daha dar iki boruya ve oradan akciğerlere gider. H er akciğer bronşiol denen ince, dallanan tüplerden ve bunların açıldığı hava keseciği denen minik odacık dem etlerinden oluşur. Kaburga kasları ve akciğerlerin altında bulunan kas yapısındaki diyafram, körük gibi çalışarak havayı düzenli aralıklarla içeri çeker ve dışarı atarlar.

BRONŞİOL VE HAVA KESECİKLERİ

Hava keseciği

Bağdokusu

Kılcaldamar ağı Epitel

İçkıkırdak

Mukoza bezi

Bronş siniri

toplardamar dalı

Uç bronşiol

Akciğer atardamar dalı

Elastiklifler

Bronş toplardamarı

Hava kesecikleri arası bölme

dilcik

Sol - akciğerin

üst lobu

Sağ akciğerin — orta lobu

Sağakciğerin — alt lobu

Sol — akciğerin

alt lobu

BRONŞ AĞACININ DALLARI

Dış alt

Tepe

İç alt

Ön alt

Dış alt

Arka alt

Sağakciğer üst — lobu

İç altTepe

Arka alt

Arka

GÖĞÜS BOŞLUĞUNDAKİ YAPILAR HAVA KESECİĞİNDE GAZ DEĞİŞİMİ

Diyafram gevşer ve yukarı çıkar.

Kabıı rga la ra rast kaslar gevşer.

Epiglot

Hivoid kemik —

Tiroid kıkırdağı

Oksijen kana karışır

Havakeseciği

Aortun kar m bölümü

Diyafram kas duvarı

Temek borusu

Tiroid bezi

Yatay yarık

Eğik yarık

Oksijenlenmiş kan

Krikoid kıkırdak

Sol akciğer alt lobu

NEFES VERME

Sağ akciğer alt lobu

Akciğer tepesi

Üst ana toplardamar

Sağ akciğer üst lobu

Akciğerdaralır -Hava

akciğerlerden dışarı atılır.

Sağ akciğer orta lobu

Diyaframın sağ ayağı

Nefes borusu

A ort

Sol akciğer üst lobu

Akciğer ana atardamarı

Sol akciğer atardamarı

ikincilbronş

Üçünciilbronş

Diyafram kasılır Kaburgalar arası ve yassılaşır. kaslar kasılır.

Karbondioksit kandan hava keseciğine geçer.

SOLUNUM MEKANİZMASI

NEFES ALMA

Oksijeni alınmış ve karbondioksitten zengin kan

Akciğergenişler

Havaakciğerlereçekilir.

Boşaltım sistemi BÖBREK ATARDAMAR SİSTEMİ

Aort

Boşaltım sistemi kandaki atık m addeleri süzer ve bir tüp ler sistemi ile vücuttan atar. Kanın siizülmesi yum ruk büyüklüğünde ve fasulye biçim indeki organlar olan böbreklerde olur. Böbrek atardam arları kanı böbreklere getirir; süzm e işlem inden sonra da böbrek toplardam arları böbreklerden uzaklaştırır. H er böbrek bir m ilyon civarında adına

nefron denen küçük birim içerir. H er nefron bir tiibü lden ve glom ertil denen bir süzm e birim inden oluşm uştur. G lom erül ise Bowman kapsülü ile çevrili minik kan dam arlarından ibarettir. Süzm e işlemi sonunda böbreği idrar olarak terkeden sulu bir sıvı ortaya çıkar. İdrar, ü reter denen iki boru ile idrar kesesine taşınır ve üretra denen bir başka boru ile vücudu terkedinceye kadar burada bekletilir.

Çölyak atardamar

Üst mezenter

Sol üreter

Böbrek kolonu

Toplayıcıkanal

Bowmankapsülü

BÖBREK KESİTİ

Lobüllerarası Toplayıcı tübül atardamar

Lobüllerarasıtoplardamar

Henlekulpu

Korteks

Böbreksinüsü

Büyük kadeh

Böbrek papillası

Medülla

Uzak kıvrımlı tübül

Nefron

Glomerül

Bowmankapsülü

Takın kıvrımlı tübül

Toplayıcıkanal

Henle kulpu

Bellinikanalı

Düz damar

Lobüllerarasıatardamar

Böbrekatardamarı

Böbrektoplardamarı

Böbrek pelvisi

Üreter

Küçük kadeh

Fibröz kapsül

SOL BÖBREĞİN KESİTİ

Korteks

Medülla

Medüllapiramidi

Lobüllerarası toplardamar

54

ERKEK BOŞALTIM YOLU Üst mezenterik atardamarı Çölvak atardamar

Sağ böbreküstü bezi

A lt ana toplardamar

Böbrek atardamarı

Böbrek toplardamarı

Sağ böbrek

Aort

Sağ üreter

Pubis üst kolu

BOWMAN KAPSÜLÜ KESİTİ

Götürücü atardamarcık

Uzak kıvrımlı tübiil

Getirici atardamarcık

Sağ üret er

Glomeriil

Bowman kapsülü bazal membranı

Boıvman boşluğu

Boıvman kapsülü

Takın kıvrımlı tübül

Değişken hücreli mukoza

Sağ üreter açıklığı

Ic üretra açıklığı

Sol böbreküstü bezi

Sol böbreküstü toplardamarı

Sol böbrek atardamarı

Sol böbrek toplardamarı

Sol böbrek

Sol üreter

Omurga

Bel kası

Sol büyük iliak atardamar

Sol büyük iliak toplardamar

Haya atar ve toplardamarı

idrar kesesi

ERKEK İDRAR KESESİ KESİTİ

Periton

Urakus

Tnaon

Sol üreter

Kas tabakası

Sol üreter açıklığı

Prostat bezi

Iç üretra kapatıcı kası

Uretra

• •

Üreme sistemi YUM URTALIK KESİTİ

Beyaz cisimPelviste yerleşmiş olan cinsel organlar yeni insan hayatını oluştururlar. Kadın yum urtalıklarından her ay bir olgun yum urta fallop tüpüne salınır. Y um urta buradan kaslı yapıda ve arm ut büyüklüğünde bir organ olan rahim e gider. Erkeklerde torba denen iki oval bezde minik kurbağa yavrusu şeklinde sperm ler üretilir. Erkek, spermleri kadının vaginasına bırakmaya hazır o ld u ğ u n ­da, milyonlarca sperm iiretradan geçer ve penis yoluyla vücudu terkeder. Sperm ler vaginadan yukarı rahim e doğru gider ve belki bir tanesi içine girip yum urtayı dölleyebilir. Döllenm iş yum urta rahim duvarına yuvalanır ve yeni bir insan oluşturm ak üzere büyüm eye başlar. Oosit (yumurta)

Birincil folikül

Doğurgan epitel

Grafffolikiilü

İkincil folikül

Sarı cisim

Tırtılmış olgun kesecik

KADIN PELVİS BÖLGESİNİN KESİTİ

Üreter

Perine bölgesi

Introitus (vagina açıklığı)

Fallop tüpü geniş

- İdrar kesesi

Pubis birleşme yeri

Üretra

Klitoris

Üretra dış açıklığı

Yumurtalık

Rahim tepesi

R ahim -------

Rahim boynu

Rahim ağzı

Düzbağırsak

Vagina

Makat

Fallop tüpü uzantıları

Fallop tüpü boynu

Küçük dudak

Büyük dudak

56

idrar kesesi

Pubis

KADIN ÜREME ORGANLARI

Fallop tüpünün

Fallop tüpünün geniş yeri

ERKEK ÜREME ORGANLARI

Prostat beziDış spermatik fasia

Kremasterikfasia

Duktus deferens

Seminal kese

Bulboüretralbez

Torba Sünnet derisi

Seminalkese

Boşaltmakanalı

Torba

Yumurtalıkbağı

Yumurtalık

Rahim gövdesi

Rahim ağzı

Fallop tüpünün uzantıları

Rahim boynu

Üretra

Spongiöz cisim

Kavernöz cisim

kalınbağırsak

Üretra açıklığı Penis bası

SPERMİN DIS YAPISI

Akrozom baslığı ' ---------- Bas

Mitokondri k ı lıfı------ T, , „J /U c halkasıW '

/Kuyruk ' ' \kısmı

Kamçı

Prostat bezi

Penis

Boşluklu cisim

~ Sünger si cisim

Üretra

Epididim

Penis başı

Hava

Iç spermatik fasia

Epididim

Hava

îRKEK PELVİS BÖLGESİNİN KESİTİ

Omurlararası disk

Üreter

57

Bebeğin gelişimiD öllenm iş yum urta 40 haftalık gebelik boyunca önce bir em briyona, daha sonra cenine dönüşerek gelişirken beslenir ve korunur. U terus duvarı içine göm ülm üş, kan dam arlarından oluşan bir kütle olan plasenta göbek kordonu yoluyla gıda m addelerini ve oksijeni verir, atık m addeleri uzaklaştırır. Bu sırada cenin kendisini ani darbelerden koruyan bir sıvı kesesi olan am nion kesesi içinde rahatça yatar. H ızla büyüyen cenin gebeliğin son haftalarında baş aşağı dönerek doğm aya hazırlanır.

BEŞ HAFTALIK EMBRİYONAmnionsıvısı

Kalp kabartısı

Desidua

Anne kan dam an

Rahim kası

Kulak taslağı

Göz taslağı Göbek

Ağız taslağı

Kuyruk tomurcuğu

Bacak tomurcuğuOmur taslağı

PLASENTA KESİTİGöbek kordonu

Göbek kordonu toplardamarıGöbek kordonu atardamarı

_ Cenin kan damarları

Rahimduvarı

Koryon

Trofoblast

Koryonuzantısı

Koryon tabakası

Anne kan havuzu

Bölme

Cenin

Kol tomurcuğu

Karaciğertaslağı

58

GEBELİĞİN D O K U ZU N C U AYINDA PELVİS KESİTİ

GELİŞMEKTE OLAN CENİN

Rahim davarı

i k i n c i a y

Bu aşamada tüm ' m iç organlar

I J gelişmiştir.

Omur | Cenin tam İLA olarak

w oluşmuştur ve artık hızlı

büyüme dönemine eirer.

b e ş i n c i a y

Cenin burada başı yukarda gösterilmiş olmasına rağmen doğumdan önce büyük olasılıkla 180 dönecektir. Beşinci ayda bebek artık kendiliğinden hareket etmekte ve sese tepki vermektedir

y e d i n c i a y

^ İç organlar rahim dışındaki hayata

hazırlık olarak W m olgunlaşmaktadır. ■ X Bebek artık o kadar

E büyümüştür ki,rahim içinde hareket edebileceği yer azalmıştır.

Rahim boymı

Makat

PlasentaPubis kemiği

59

DizinAAdduktor çıkıntı, 21 Adem elması, 40, 41 Adenin, 12 Ağ tabaka, 36 Ağ tabaka kan damarı,

36Ağ tabakanın

oftalmoskopla görünüşü, 37

Ağız, 7, 8, 40, 41 Ağız boşluğu, 44 Ağız dış köşesi, 9 Ağız taslağı, 58 Akciğer, 10, 11 Akciğer atardamar kavsi,

10, 11 Akciğer kapağı, 49 Akciğer üst lobu, 11, 52-

53alt lobu, 11, 52-53 orta lobu, 11, 52-53

Akrozom başlığı, 57 Aksilla, 7 Alcsis, 18 Akson, 35, 36 Akson tümseği, 35 Akuaduktus serebri, 32 Akyuvar, 13, 51 Ala, 19 Alıcı, 35 Alın, 7Alın elmacık dikişi, 16 Alın girintisi, 9 Alın kemiği, 9, 16, 17 Alın lobu, 32, 33 Alın sinüsü, 8, 41 Alt boşluk, 41 Alt ekstensor bant, 29 Alt gözkapağı, 9 Altçene kemiği, 8, 16,

17, 40, 41, 42, 44 Alyuvar, 13, 51 Amnion sıvısı, 58 Ampulla, 38, 39 Ampulla siniri, 38 Ana iç organlar, 10 Ana lameller, 21 Anjiografi,

böbrek, 11 kafa atardamarları, 11 kalp atardamarları, 11 sağ akciğer, 11

Anne kan damarı, 58 Anne kan havuzu, 58 Antiheliks, 38 Antiheliksin alt ayağı, 38 Antiheliksin üst ayağı, 38 Antitragus, 38 Aort, 11, 48, 50, 53, 54,

55 çıkan, 49karın bölümü, 11, 53

Aort kavisi, 50

Apendiks, 45 Apendiks girişi, 45 Araknoid, 33 Araknoid altı boşluk, 33 Araknoid tanecikleri, 33 Arka boynuz, 19 Arka kabartı, 18 Arka kolon, 19 Arka kök, 19 Arka oda, 37 Arka oluk, 40 Arka yay, 18 Arter sistemi,

beyin, 50 böbrek, 54

Artkafa kemiği, 6, 16 Artkafa kemiği eklem

yüzü, 15 Artkafa lobu, 32, 33 Asetabulum dudağı, 21 Asit salgılayan mide

hücreleri, 13 Aşık kemiği, 28 Atardamar,

ana, 11, 48 ana dalı, 48 akciğer ana, 49, 53 arka serebral, 50 arka tibial, 50 basiller, 50 böbrek, 54, 55 brakiosefalik, 49 büyük iliak, 11, 50, 55 çöliak, 54, 55 dalak, 50 deri,31dış iliak, 11, 21, 50 dış plantar, 50 diş yuvası, 43 diş özü, 43 dizaltı, 50dorsal metatarsal, 50 göbek kordonu, 58 haya, 55 iç iliak, 11, 50 karaciğer, 44, 46, 49,

50 kol, 50 koltukaltı, 50 koroner, 49, 50 köprücükaltı, 11, 49,

51lobüllerarası, 54 merkezi ağtabaka, 37 mide, 46, 50 omur, 19, 50 ön tibial, 50 parmak, 27, 50 peroneal, 50 radial, 27, 50 sağ akciğer, 49, 50, 52 sağ koroner, 48 sol koroner, 48 ulnar, 27, 50 uyluk, 50

uyluk kemiği, 21 üst mezenterik, 50,

54, 55 üst tiroid, 40

Atardamarcık, 50 getirici, 55 götürücü, 55

Adaş, 18 Avuç içi, 7Avuç içi atardamar kavisi,

50Ayağın dış görünüşü, 29 Ayak bileği eklemi, 15 Ayak kubbesi, 7

bileği, 7, 15 parmağı, 7, 28-29 parmak kemikleri, 15,

28tarağı kemiği, 15, 28

Ayak tırnağı, 29 Ayaklar, 6, 28, 29 Ayaktaki bağlar, 28 Ayaktaki kemikler, 28-29

BBacak, 6 Bacak taslağı, 58 Bağdokusu, 52

hücreleri, 13 Bağırsak tüysü uzantısı,

46 Bağlar,

çatallanan, 28 deltoid, 28ilium-uyluk kemiği, 20 kemik iç, 28 krikotiroid, 40 lcuneonaviküler arka,

28orak şekilli, 44, 46 pubis uyluk kemiği, 20 taban tarafındaki

kalkaneonavikuler,28

tarsometatarsal arka,28

uyluk kemiği başı, 21 yumurtalık, 57 zonuler, 37

Basen, 7 Baş, 7, 8-9

parmak kemiği, 26 sperm, 57uyluk kemiği, 20-21

Baş parmak, 7 Baş parmak,

el, 7, 26-27 ayak, 7, 28-29

Baştepesi,Bazal tabaka, 31 Bazal zar, 39 Bebeğin gelişimi, 58-59 Beceri isteyen hareketier,

33

Bel, 6Bel arkası, 6 Bel kası, 55 Bellini kanalı, 54 Beyaz cevher, 33, 34 Beyaz cevher,

beyin, 32-33 omurilik, 34

Beyaz cisim, 56 Beyaz çizgi, 22 Beyin, 8, 32-33 Beyin damarı, 33 Beyin taş kesiti, 33 Beyincik, 32, 33, 34 Beyinsapı, 32 Bezelye kemiği, 26 Bilekte kemikleşme alanı,

26Bilgisayarlı tomografi,

kadın göğsü, 10 Bipolar sinir hücresi, 35 Birinci kama kemiği, 28 Boğaz, 8, 40, 41 Boşbağırsak, 45 Boşbağırsak, 47

iç yüzey, 47 Boşaltım sistemi, 54-55 Boşaltma kanalı, 57 Boşluklu cisim, 57 Bowman kapsülü, 54, 55

kesiti, 55 boşluğu, 55

Boynuz, 38 Boynuzsu tabaka, 31 Boyun, 7

diş, 43 rahim, 56-57 uyluk kemiği, 22

Boyun çukuru, 7 Böbrek, 11, 54, 55 Böbrek kesiti, 54

kolonu, 54 papillası, 54 pelvisi, 54 sinüsü, 54

Böbreküstü bezi, 11, 55 Bronş,

birincil 11 ikincil, 11, 53 üçüncül, 11, 53

Bronş ağacının dallan,52

Bulboüretral bez, 57 Burun, 7, 8, 40, 41 Burun açıklığı, 8, 41 Burun arka açıldığı, 16 Burun boşluğu, 41, 44 Burun bölmesi, 9, 17, 37 Burun deliği, 9 Burun gözyaşı kanalı, 36 Burun kanadı, 9 Burun kanadı girintisi, 9 Burun kemiği, 16, 17 Burun kökü, 9 Burun ön dikeni, 16, 17

Burun sırtı, 9 Büyük atardamar kesiti,

50Büyük azı dişleri, 41 Büyük dudak, 56'Büyük eğim, 46 Büyük kadeh, 54 Büyük omentum, 10 Büyük toplardamar

kesiti, 50 Büyük trokanter, 20 Büyümüş ter bezi, 30

cCenin, 58-59

gelişmekte olan, 58 kafatası, 16, 42 kan damarları, 58

Cinsel bölge, 7

çÇekiç, 38Çekirdek, 13, 24, 35

zarı, 12 zarı deliği, 13

Çekirdekçik, 12, 35 Çekum deliği, 40 Çene, 7

köşesi, 8 ucu, 8ucu birleşme yeri, 16 ucu çıkıntısı, 17 ucu deliği, 16, 17

Çene kemiği, 43 Çene kemiklerinin ve

dişlerin gelişimi, 42 Çıkan kalınbağırsak, 45

DDairesel kıvrım, 45 Dalak, 11,45 Damak,

bademciği, 8, 40, 41 büyükdeliği, 16 sert, 41 yumuşak, 41

Damar ağı, 30 Davranış ve duygulanım,

33Değişken hücreli

mukoza, 54 Dendrit, 35Denge ve kas eşgüdümü,

33 Dens, 18 Dentin, 42 Deri kesiti, 31 Deri ve saç, 30-31 Derialtı, 31 Dermiş, 30, 31

papillası, 31 Desidua, 58

Dış elastik katman, 50 Dış epikondil, 21 Dış gömlek, 50 Dış lamel, 21 Dış malleol, 28 Dış oksipital krista, 16 Dış spermatik fasiya, 57 Dışkulak deliği, 16, 38 Dışkulak yolu, 38

kemik bölüm, 39 kıkırdak bölüm, 3

Dikensi çıkıntı, 18, 19 Dikensi tabaka, 31 Dil, 8, 22, 40

bademciği, 41 damak kavisi, 40 tat bölgeleri, 40

Dirsek, 6 çukuru, 7 eklemi, 14

Diş, 42-43, 44 Diş hücresi, 43 Dişeti, 42Dişlerarası bölme, 42

papilla, 42 Dişli kısım, 37 Diş özü odası, 43

boynuzu, 43 Diş yuvası kemiği, 42 Diyafram, 10, 11

kas duvarı, 53 sol ayağı, 53

Diz, 7 arka çukuru, 6 eklemi, 15 kapağı kemiği, 15 kapağı kemiğine bakan

yüzey, 21 Dizaltı bezi, 40

katlantısı, 41 tükürük bezi, 41

DNA, 12Doğurgan epitel, 56 Dolaşım sistemi, 50-51

beyin, 50kalp ve akciğerler, 50 karaciğer, 50 önemli atardamar ve

toplardamarları, 51 Dördüncü karıncık, 32 Dudak, 8

alt oluğu, 9 kırmızısı hattı, 9 üst oluğu, 9 üst oluğunun kenarı, 9

Duktus deferens, 57 Duramater, 19, 33, 36 Duyular, 33 Düzbağırsak, 11, 44,'

45, 56, 57, 59 Düz endoplazmik

retikulum, 12 Düz kas, 24 Düz damar, 54

60

EEğik kas lifleri, 46 Eğik yarık, 53 Eklem boşluğu, 21 Eklem kapsülü,

parmak kemikleri arası,28

parmak-ayaktarağı, 28 Eklemler, 20-21 Eklemyüzü, 18, 19 Eksenkemik, 18 El, 6El bileği, 7, 14, 27 El bileği eklemi, 14 El bileği kemiğinde

kemikleşme alanı, 26 El kemikleri, 26 El parmak kemiği, 15,

26El tarağı kemiği, 14, 15,

26Elastik lifler, 52, 50 Eller, 26-27 Elmacık kemiği, 9, 16,

17Elmacık köprüsü, 9, 16 Embriyon, 58 Endokard, 48 Endomisyum, 24 Endoplazmik retikulum,

35Eııdoskopi,

beslenme kanalı, 44, 45

ses telleri, 40 Endosteum, 21 Endotel, 50 Ense, 6 Epidermis, 31

kalınlaşmış, 30 Epididim, 57 Epiglot, 8, 40, 41, 44,

53Epikraniyal ponöroz, 33 Epitel, 46, 47, 52 Erkek pelvis bölgesinin

kesiti, 57 Erkek üreme organları,

57

FFalks serebri, 33 Fallop tüpü, 56, 57, 59 Fallop tüpü boynu, 56,

57Fallop tüpü geniş yeri,

56, 57 Fallop tüpü uzantıları,

56, 57 Femur, 15 Fıbröz bölme, 41

adventisya, 23 kapsül, 54

Fibula, 15, 29 Fleksor bant, 27 Folikül, 56

birincil, 56 graff, 56 ikincil, 56

Foramen magnum, 16 Forniks, 32, 33 Fosfat-şeker bağı, 12

GGırtlak, 10, 11

çıkıntısı, 40, 41 Glabella, 9, 17 Glomenil, 54, 55 Golgi aygıtı (kompleksi,

cisimciği), 13 Göbek, 6, 7, 58

kordonu, 58, 59 Göğüs, 6

boşluğu, 10, 11 kafesi, 14 kemiği, 14kemiği ile eklem yapan

kaburgalar, 14 tarafinda eklem

yapmayan kaburgalar, 14

Görme, 33 Görme sinirlerinin

çaprazlaşma yeri, 32 Görsel tanıma, 33 Gövde,

eltarağı kemiği, 26 mide, 46 omur, 18 pubis, 20uyluk kemiği, 20, 21

Göz, 7, 8 Göz, 36-37

taslağı, 58 zarı, 37

Göz kasları, 37 Gözakı, 9, 36 Gözakı toplardamar

sinüsü, 14 Gözaltı deliği, 17 Gözbebeği, 9, 22, 37 Göziçi sıvısı, 36, 37 Gözpınarı, 9

kemiği, 17 Gözün dış köşesi, 9 Gözün kesiti, 36, 37 Gözyaşı,

bezi, 37 deliği, 37 kanalcığı, 37 kesesi, 37 oluşturan aygıt, 37

Gözyuvası, 16 alt kenan, 9, 17 altı yarığı, 17 üst kenan, 9, 16, 17 üstü deliği, 17

üstü yarığı,17 Graff folikülü, 56 Gri cevher,

beyin, 32, 33 omurilik, 34

Guanin, 12

HHalkasal kas lifleri, 46 Halkasal katman, 46, 47 Hava keseciğinde gaz

değişimi, 53 Hava kesecikleri, 52, 53

arası bölme, 52 Havers sitemi, 21

kanalı, 21 lameli, 21

Havuzcuk, 21 Haya, 57 Heliks, 38 Henle kulpu, 54 Hipofiz bezi, 32 Hipotalamus, 32 Hiyoid kemik, 40, 41,

53Humerus, 14 Hücre zarı, 13

çekirdeği kalınüsı, 30 gövdesi, 35 tipleri, 13

iİç elastik katman, 50 İç epikondil, 20 İç gömlek, 50 İç kapsül, 33 İç kıkırdak, 52 İç malleol, 29 İç spermatik fosiya, 57 İç üretra açıklığı, 55 İdrar kesesi, 11, 56, 57,

59 kesiti, 55

İkili sarmal, 12 İkinci kama kemiği, 29 İletim maddesi, 35 İliak çukur, 20 İlik boşluğu, 20 İlium, 14

kemiğinin dikensi çıkıntısı, 20

kemiğinin kristası, 20,21

İncebağırsak, 10, 45 İncik, 7İnen kalınbağırsak, 45 Inkus, 38 İnsan vücudu, 6, 7 İnsisiv kanal, 41 İntroitus, 56 İpliksi kabartı, 40 İris, 9, 22, 37

saydam tabaka açısı, 37

İskelet, 14-15 İskelet kas lifi, 24 İskelet kası, 24 İskelet kasının kasılması,

24İskiyum, 14 İskiyum çıkıntısı, 20 İşaret parmağı, 26, 27 İşitme, 33

KKaba endoplazmik

retikulum, 13 Kaburga, 14

kıkırdağı, 14 kıkırdağı ile eklem

yapan kaburgalar, 14 yüzü, 19

Kadın pelvis bölgesi, 56 Kadın üreme organları,

57Kafa, 7, 8-9Kafatası, 14, 16, 18, 32,

33 derisi, 33 dış zarı, 33ve beyin kesiti, 32, 33

Kalça, 6 eklemi, 14, 20-21 kıvrımı, 6 yarığı, 6

Kalıcı dişler, 42 Kalınbağırsak, 10, 11,

45, 46-47, 57 bezi kanalı, 47 çıkan, 45 duvar kesiti, 47 düz kabartılar, 45 inen, 45 sigmoid, 45 şeridi, 45, 47 yatay, 45

Kalp kası, 24, 48-49 Kalp, 10, 11,48-49, 53

atım düzeni, 48, 49 duvar kesiti, 48 kabartısı, 58 kası, 48 yapısı, 49 zarı boşluğu, 48 zarı fibröz tabakası, 48 zarı iç tabakası, 48 zarı seröz tabakası, 48

Kamçı, 57Kan hücresi tipleri, 51 Kan pıhtılaşması, 51 Kanat, 19 Kancalı kemik, 26 Kapak, 43 Kapakçık, 50 Kapatıcı kas,

iç üretra, 55 makat, 45 mide kapısı, 45

Kapitatum, 26 Karaciğer, 10, 44, 46-

47, 50 taslağı, 58

Kardia çentiği, 44 açıklığı, 44

Karın zarı, 45, 46, 55 Karın boşluğu, 11 Karıncık,

beyin, 32-33 kalp, 11,48-49, 50

Karıncık gevşeme anı, 49 Karıncık kasılma anı, 49 Kas tabakası, 53 Kas,

ağız köşesini aşağı çeken, 24, 25

alın, 22, 24, 25 alt dudağı aşağı çeken,

25alt düz, 37 alt eğik, 37 arka tibial, 29 bacak, 23, 29 bacak düz, 22 baldır, 22, 23 baş ve boyun, 25 başparmak adduktor,

27başparmak kısa

abduktor, 27 başparmak kısa

ekstensor, 29 başparmak kısa fleksor,

27başparmak opponens,

27başparmak uzun

fleksor, 29 birinci dorsal

interosseöz, 29 brakioradial, 22 burun, 25büyük adduktor, 23 büyük bel, 21 büyük göğüs, 22 büyük kalça, 23 büyük ramboid, 23 büyük yuvarlak, 23 çene, 25 çiğneme, 25 daraltıcı, 35 deltoid, 22, 23 dış düz, 36, 37 dış eğik, 22 dış geniş, 21, 22 eli avuç tarafına büken,

23eli el sırtı tarafına

büken, 23 en geniş sırt, 23 genioglossus, 41 geniohiyoid, 41 gevşetici, 35 göz çevresi, 22, 25

hiyoglossus, 40 iç düz, 36, 37 iç geniş, 21, 22 ikibaşlı bacak, 23 ikibaşlı kol, 22, 23 ikinci solucansı, 27 iliakus, 21 iliopsoas, 22 ince, 22, 23 infraspinatus, 23 karın düz, 22 kaş üzerini kırışuran,

24, 25 kılı dildeştiren, 30 kısa peroneus, 23, 29 kol, 22krikotiroid, 25, 40, 41 küçük kalça, 21 küçük parmak

abduktor, 27, 29 küçük parmak

opponens, 27 küçük yuvarlak, 23, miyohiyoid, 41 omohiyoid, 25 orta kalça, 21 orta skalenus, 25 önkolu büken, 22 ön tibial, 22, 29 parmak kısa ekstensor,

29parmak uzun

ekstensor, 29 parmak uzun fleksor,

29semitendinosus, 23 sırıtma, 25 sternohiyoid, 25 sternokleidomastoid,

22, 23, 25 stiloglossus, 40 şakak, 22, 23 taraksı, 21, 22 terzi, 22tirohiyoid, 25, 40 trapezci, 22, 23, 25 uzun adduktor, 21, 22 uzun peroneus, 29 üfleme, 25 üst diz, 37 üst dudağı yukarı

çeken, 25 üst eğik, 37 üst göz kapağını

kaldıran, 37 üst uzunlamasına, 41

Kas lifi, 24 tipleri, 24

Kasık, 7 Kaslı tabaka, 47 Kaslı tabakanın eğik

katmanı, 46 Kaş, 8

üstü girintisi, 9 Kaudat çekirdek, 33

6 1

Kaval kemiği, 15, 28, 29 Kayıksı çukur, 38 Kayıksı kemik, 27 Kemik bölüm, 38 Kemik hücresi, 21 Kemik iliği yayması, 21 Kemikler ve eklemler,

20-21 Kese kanalı, 44, 46 Kesici diş, 41, 42 Kıl, 31Kıl keseciği, 30, 31

gövdesi, 31 kökü, 30

Kılcaldamar ağı, 52 Kıvrımlı bağırsak, 22, 45,

47körbağırsak kapakçığı,

45son bölümü, 45

Kiriş,Aşil, 28, 29 avuç içi uzun, 27 başparmak uzun

ekstensor, 29 halkasal, 37 kalkaneus, 28-29 kısa peroneus, 29 parmak ekstensor, 27,

29parmak fleksor, 27 parmak uzun

ekstensor, 29 Kirpik, 8 Klavikula, 14 Klitoris, 56 Koklea, 38, 39

siniri, 39 Kol, 6

tomurcuğu, 58 Kollajen lif, 50 Koltukaltı, 7 Kondil, 16 Konka,

alt, 8 orta, 8 üst, 8

Konka, 16 alt, 17, 41 orta, 17, 41 üst, 17, 41

Kontrast film, kalınbağırsak, çift, 10 safrakesesi, 10

Korda tendinea, 49 Koroidea, 36 Koroner sinüs, 48 Koronoid çıkıntı, 16 Korpus kallosum, 32, 33 Korteks, 30 Kortelcs (böbrek), 54 Korti organı, 39 ICoryon, 58 Koryon tabakası, 58

uzantısı, 58

Kök, 43 kanalı, 43 ucu deliği, 43 ucu periodontium lifi,

43Köklerarası bölme, 43 Köpek dişi, 42 Köprücük kemiği, 14, 7 Kör nokta, 36, 37 Körbağırsak, 45 Kremasterik fasia, 57 Krikoid kıkırdak, 53 Krista, 38Kristanın tüylü hücreleri,

38 Kron, 43 Krus serebri, 33 Kubbe, 46Kulağın yapısı, 38-39 Kulak, 6, 8, 38-39

memesi, 38 kepçesi, 9, 38 kepçesi kıkırdağı, 38 taslağı, 58 zarı, 39

Kulakçık, 11, 48-49 gevşeme anı, 48 kasılma am, 49

Kulakkepçesi benzeri yüzey, 19

Kupula, 38Kuyruk kısmı (sperm),

57Kuyruk tomurcuğu, 58 Kuyruksokumu kemiği,

14, 18, 19 boynuzu, 19 yüzü, 19

Küçük ay, 27 Küçük azı dişleri, 42 Küçük dudak, 56 Küçük eğim, 46 Küçük kadeh, 54 Küçük parmak, 27

ayak, 28 el, 26, 27

Küçük trokonter, 20 Küçük yamuk kemik, 26 Küçükdil, 8, 41 Küp benzeri kemik, 27 Kürek kemiği, 14, 6 Kütikül, 27, 30

LLabirent, 39 Lakrimal aygıt, 36 Lambda dikişi, 16 Lamina, 18, 19 Lenf düğümü, 47 Lentiform çekirdek,^ 3 Lieberkühn çöküntüsü,

47Linea alba, 22 Lizozom, 13

MMakara, 37 Makat, 45, 56, 59

kanalı 45 Makrofibril, 30 Makula, 36, 37 Malleus, 38 Mantarımsı kabartı, 40 Mastoid bıngıldak, 16

çıkıntı, 16, 39 Medülla,

böbrek, 54 saç, 30

Medülla piramidi, 54 Meissner cisimciği, 30,

31, 35 Melanin taneciği, 30 Meme, 7 Memebaşı, 7 Menideki sperm

hücreleri, 13 Mercek, 37 Merkel diski, 31, 35 Merkezi oluk, 32, 33 Mide, 10, 44,46, 47

çentiği, 45 çıkışı, 44 girişi 44, kapısı, 44, 46 kıvrımları 44

Mikrofilament, 13 Mikrotübül, 13, 35 Mikrovillus, 12 Mimik kaslar, 24 Mine, 43Mitokondri, 13, 35

kılıfı, 57 kristası, 13

Miyelin kılıf, 35 Motor nöron, 24 Motor son uç, 24, 35 MRI taraması,

beyin 32, kafa, 10

Mukoza, 44, 46, 47 altı, 46, 47 altı çöküntüsü, 46 bezleri, 46, 52

Mukoza katlanası, 45 Mukoza tüysü uzantıları,

45Mukozanın kaslı

tabakası, 46, 47 Mukus salgılayan

onikiparmakbağırsağı hücreleri, 13

Multipolar sinir hücresi, 35

NNasyon, 17Nefes alma, 53Nefes borusu, 8, 11, 40,

41,44, 53,Nefes verme, 53 Nefron, 54 Nissl cisimciği, 35 Nörofilament, 35 Nükleoplazma, 12

OObturator zar 20,

kanal 20 Omur, 59

bel, 18boyun, 18, 41 gövdelerinin kaynaşma

bölgesi, 19 sağrı, 18 sırt, 18 taslağı, 58 tipleri, 18

Omurga, 14, 18, 19, 55 Omurilik, 19, 32, 59, 34

deliği, 19, 18 kesiti, 34sinir düğümü, 19, 34 sinir düğümünün arka

dalı, 19 sinir düğümünün ön

dalı, 19 siniri, 34sinirinin arka kökü, 34 sinirinin ön kökü, 34 soğanı, 32, 33

Omurilikte sinir hücreleri, 13

Omurlararası disk, 14, 19,41, 59

Omuz, 6 eklemi, 14

Onikiparmakbağırsağı, 11,45,46, 47

duvar kesiti, 46 Oosit, 56 Optik disk, 36, 37 Orak şekilli bağ, 44, 46 Organlar, 10, 11 Orta beyin, 32 Orta beyinde krus

serebri, 33 Orta boşluk, 41 Orta gömlek, 50 Orta hat dil-epiglot

katlantısı, 40 oluğu 40

Orta kanal, 34, 39 Orta kulak kemikleri, 38 Orta parmak, 26 27 Ortak ayak, 39 Ortak karaciğer safra

yolu, 46 Ortak safra kanalı, 46, 50 Osteon, 21 Osteosit, 21 Oval çukur, 49 Oval pencere, 39

öÖn bmgıldık, 16 Ön boynuz, 19 Ön kabartı, 18 Ön kök, 19 Ön oda, 37 Ön orta yarık, 19, 34 Ön yay, 18 Ön-arlca oluk, 32 Ön-arka yarık, 3 Önkol, 6Önkolun harekederi, 23 Örs, 38Östaki borusu, 39

PPacini cisimciği, 30, 31,

35Pankreas, 11, 49 Papilla, 31 Papiller kas, 49 Parmak, 7Parmak eklemi, 7, 27, 29

kemiğinde kemikleşme alanı, 26

Parmak-eltarağı eklemi,27

Penis, 7, 57 Penis başı, 57 Perine bölgesi, 56 Periodontium eğik lifi,

43Periost, 21 Peroksizom, 13 Pıhtılaşma hücreleri, 51 Pia mater, 33, 36 Pinasitoz keseciği, 13 Pinna, 9 Plasenta, 58, 59 Plasenta kesiti, 58 Platisma, 25 Pons, 32Postsantral kıvrım, 33 Presantral kıvrım, 33 Propria tabakası, 46, 47 Proserus, 25 Prostat bezi, 54, 57 Pterigoid düzlük, 16

kanca, 16 Pubis, 14, 57, 59

birleşme yeri, 56 üst kolu, 20, 55

Purkinje hücreleri, 33

RRadius, 14, 26

alt ucu, 27 büyüme hattı, 26

Rahim, 56 ağzı, 56, 57 boynu, 56, 57, 59 duvarı, 58, 59

fundusu, 57 gövdesi, 57 kası, 58

Ranvier boğumu, 24, 35 Ribozom, 13 Ruffini cisimciği, 31, 35

SSaban kemik,

arka kenarı, 16 Saç kesiti, 30 Safra kanalı, 45-46 Safrakesesi, 44, 50 Sağrı kemiği, 14, 15, 57

deliği, 19 yan bölümü, 19

Sakkulus, 39 Sakrum, 19 Salgı kanalı, 46 Salgı keseciği, 12 Sandalsı kemik, 26 Sarı cisim, 56 Sarkolemma, 24 Sarkomer, 24 Sarkoplazmik ağ, 24 Saydam tabaka, 37 Schwann hücresi, 24, 35 Sebase bez, 30 Sement, 43 Seminal kese, 57 Sentriol, 13Serbest sinir ucu, 31,35 Serebrum, 32, 33, 34 Seroza, 46, 47 Sert damak, 8, 41 Sfenoid kemik,

büyük kanadı, 16, 17 küçük kanadı, 17

Sfenoid sinüs, 8, 41 bıngıldak, 16

Sharpey lifi, 21 Sıkı kemik dokusu, 20

kesiti, 21 Sırt, 6Silier cisim, 37 Sinaps düğümü, 24, 35

keseciği, 35 öncesi akson, 35 öncesi zar yapısı, 35

Sindirim sistemi, 44-47 Sinir,

arka tibial, 34 bel, 34birleşik peroneal, 34 boyun, 34 bronş, 52 denge, 39 deri, 34derin peroneal, 34 dil, 40dipoglossus, 40 diş özü, 43 duyma-denge, 39

62

göğüs, 34 görme, 36 kafa, 34 kol, 34 median, 34 mukoza 46, 47 parmak, 34 pudendal, 34 radial, 34 sağrı, 34 siyatik, 34 ulnar, 34 uyluk, 34 üst larinks 40 vagus, dalı, 46 yüzeysel peroneal, 34

Sinir hücresi tipleri, 35 Sinir lifi, 31 Sinir sistemi, 34-35

çevresel, 34 merkezi, 34

Sinir ucu tipleri, 35 Sintigrafi,

kalp boşlukları, 10 sinir sistemi, 10

Sitoplazma, 13 Sitozin, 12 Skapula, 6 Skuamoz dikiş, 16 Solunum mekanizması,

53Solunum sistemi, 52-53 Spermin dış yapısı, 57 Spiral sinir düğümü, 39 Stapes, 38 Sternum, 14 Stiloid çıkıntı, 16 Süngerimsi yapı, 20 Süngersi cisim, 57 Sünnet derisi, 57 Sütdişleri, 42

şŞahdamarı, 11, 49

iç, 50 kanalı, 16

Şakak kemiği, 16, 17, 38 lobu, 33

TTaban (el tarağı kemiği),

26Taç dikiş, 16 Talamus, 32 Tanecikli tabaka, 31 Temel harekeder, 33 Tensor fasia lata, 22 Tepe,

akciğer, 53 dil, 40-41

Ter bezi, 30, 31 deliği, 30, 31 kanalı, 31

Termografi, 10 Tırnak, 27 Tibia, 15 Timin, 12 Timpanik kanal, 39 Tirohiyoid zar, 40 Tiroid bezi, 10, 11, 40,

41, 53 salgı hücreleri, 13

Tiroid kıkırdağı, 41, 53 Toplardamar,

akciğer, 49, 51 akciğer dalı, 52 alt ana, 11, 46, 50, 51,

55alt ana girişi, 49 alt mezenterik 51 avuç içi, 51 basilik, 51 brakiosefalik, 51 bronş, 57 boyun, 11 böbrek, 54, 55 böbreküstü bezi, 54 büyük iliak, 11, 50, 55 büyük safenöz, 51 deri, 31dış iliak, 11, 50 dirsek iç, 51 diş özü, 43 diş yuvası, 43 dorsal kavisi, 51 gastroepiploik, 51 göbek kordonu, 58 iç iliak, 50 iç boyun, 51 kalp, 48 kısa safenöz, 51 koltukaltı, 51 köprücükaltı, 51 lobüller arası, 54 merkezi ağ tabaka, 36 ön median, 51 parmak, 51 portal, 46, 50, 51 sefalik, 51 uyluk, 51üst ana, 11, 49, 50,

51, 53 üst mezenterik, 51

Toplayıcı kanal, 54 Toplayıcı tübül, 54 Topuk, 6 Topuk kemiği, 28 Toraks, 7 Torba, 7, 57 Trabekül, 48,49 Tragus, 38Tragus alt girintisi, 38 Trigon, 55 Trikuspid kapak, 49 Trofoblast, 58 Trokanterlerarası çizgi,

20Tüylü hücreler, 39

Tüysü çıkıntı, 47

uUç halka, 57 Ulna, 14, 26 Ulna büyüme hattı, 26 Ultrason taraması,

rahimde ikizler, 10 Unipolar sinir hücresi, Urakus, 55 Utrikulus, 39 Uyluk, 7Uylukkemiği başının

hiyalen kıkırdağı, 21 Uzak kıvrımlı tübül, 54,

55Uzunlamasına kas lifleri,

46Uzunlamasına katman,

46, 47

üUç köşeli kemik, 26 Üçüncü kama kemiği, 28 Üreme sistemi, 56-57 Üreter, 11, 54, 55, 56 Üreter açıklığı, 55 Üretra, 55, 56, 57, 59

açıklığı 56 dış açıklığı, 56

Üst boşluk, 41 Üst eklem yüzü, 18

çıkıntısı, 18, 19 Üst gözkapağı, 9 Üst kol, 6Üst ön-arka sinüs, 8, 33 Üstçene kemiği, 8, 16,

17, 42, 40, 41, 44 Üzengi, 38

VVagina, 56, 57, 59 Vagina açıklığı, 56 Vakuol, 12 Vallata kabamsı, 40 Verteks, 8 Vestibulum, 37 Vestibüler kanal, 39 Vestibüler zar, 39 Volkman kanalı, 21, 43 Vücudun

görüntülenmesi, 10 Vücut hücreleri, 12, 13

YYağ bezi, 31 Yağ dokusu, 11 Yağ dokusundaki yağ

hücreleri, 13 Yakın kıvrımlı tübül, 54,

55

Yamuk kemik, 26 Yan çıkıntı, 18, 19 Yan delik, 18 Yan havuzcuk, 32 Yan kanal, 43 Yan karıncık, 32, 33 Yan kolon, 19 Yan parça, 18 Yanaktaki epitel

hücreleri, 13 Yankafa kemiği, 16, 17 Yankafa lobu, 32, 33 Yankafa-art kafa lobu

arası oluk, 32, 33 Yapraksı kabartı, 40 Yarım daire kanal, 38, 39 Yarımay kemiği, 26 Yarımay kıvrımı, 45 Yatay yarık, 53 Yemek borusu, 8, 11,

44, 46, 47, 53 Yırtılmış olgun kesecik,

56Yirmi yaş dişi, 42 Yumurta, 56 Yumurtalık, 56, 57

bağı, 56, 57 kesiti, 56

Yumuşak damak, 8, 41 Yutağı çevreleyen vapılar,

40 Yutak,

ağız bölümü, 41 burun bölümü, 41

Yüz, 7Yüzevsel iskelet kasları,

22Yüzük parmağı, 26

zZar bölüm, 38 Zarı geren kas, 39

P O P Ü L E R B İ L İ M K İ T A P L A R ITÜBİTAK B A Ş V U R U K İ T A P L I Ğ I

V İ N S A N VÜCUDU

Her yaştan insan için kaynak kitap niteliği taşıyan

Başvuru Kitaplığı dizisinin, zengin görsel malzemesi, sözlüksel yapısı,

titizlikle gözden geçirilmiş bilimsel içeriği ile popüler bilim kitapları

alanında önemli bir boşluğu dolduracağı düşüncesindeyiz.

Dizinin ilk kitabı İnsan Vücudu iskelet yapıs ından kaslara,

sindirim sistem inden kemik ve eklemlere

insan vücudunu yakından tanımanızı sağlayacak

bir başvuru kaynağı.

DİZİNİN DİĞER KİTAPLARI Arkeoloji, Evrim, Fizik,

Kimyanın Öyküsü, Kimya, Evren, 21. Yüzyıl, Taşların Dünyası, Keşifler,

Hayvanlar, Otomobil Çağı

, •<

İ ~ '

ISBN 975-403-156-8 1 2

- 9 7 8 9 7 5 4 0 3 1 5 6 0

Fivati: TL (KDV DAHİL)

Basılı fiyatından farklı satılamaz