GEOGRAFSKA OBILJEŽJA GEOGRAFSKA OBILJEŽJA ALPAALPA

• Visokoplaninska prostrana regija Evrope koja se prostire kroz Švajcarsku, Austriju, Italiju, Njemačku, Sloveniju i Francusku.

• Predstavljaju prirodnu granicu između Srednje i Južne Evrope.

• Pružaju se od obala Sredozemnog mora do oboda Panonskog basena, praveći veliki luk dužine oko 1.200 km i širine do 260 km.

• Posjeduju brojne geografske pojave, koje su i najtipičnije izražene i najbolje izučene, i kao takve ušle su u svjetsku geografsku literaturu kao stručni termini: Alpski reljef, Alpska orogeneza, alpska klima, alpska jezera….

• Specifičnost Alpa je ispresijecanost brojnim uzdužnim poprečnim dolinama i visokim prevojima:

~ Simplonski 2009 m n.v. ~ Sveti Gothard 2112 m ~ Izeran 2770 m ~ Brener 1373 m ~ Sveti Bernard ~ Mon Seni itd ... U pravcu Bodensko jezero na sjeveru I jezero Komo na

jugu, Alpi sa dubokim dolinama i udolinama podijeljeni na Zapadne i Istočne Alpe.

• ZAPADNI ALPIZAPADNI ALPI- Prostiru se u Francuskoj, Švajcarskoj i Italiji- Oblast sa visokim i jasno izraženim vrhovima

(Mon Blan 4. 807 m) u Francuskom i Švajcarskom dijelu, izrazito su zaglečereni i imaju najtipičnije oblike visokoplaninskog reljefa.

• ISTOČNI ALPIISTOČNI ALPI- Niži su i širi od Zapadnih, u čijem središtu se

izdvaja skup grebena sa alpskim reljefom i najvišim vrhom Gros-Gloknerom (3. 798m)

- Pripadaju Austriji, Sloveniji i Njemačkoj- Odlikuju se blažim crtama reljefa

• Alpi pripadaju mladim (vjenačnim) nabranim planinama, koje su obrazovane za vrijeme Alpske orogeneza, sredinom tercijera

• Bile su zastupljene četiri glacijacije sa tri interglacijala (Ginc, Mindel, Ris i Virm)

• Ostaci alpske glacijacije su brojni lednici i lednička jezera

• Predstavljaju Hidrografski čvor Evrope, sa vrlo gustom hidrografskom mrežom i brojnim rijekama koje imaju veliki hidropotencijal (Rona, Rajna, Po, Adiđe i desne pritoke Dunava)

• Lednička jezera su obrazovana u pleistocenim cirkovima ili u terminalnim basenima (Lemansko, Bodensko, Ciriško, Lago Mađore, Komo, Garda i dr.)

Klima AlpaKlima Alpa• Nalaze se u blizini Atlantskog okeana i Sredozemnog

mora i imaju znatnu nadmorsku visinu• Dobijaju velike količine padavina, zimi snijeg koji

obrazuje dugotrajni sniježni pokrivač čije trajanje zavisi od nadmorske visine (iznad 2500m u Zapadnim i 3200m u Istočnim odžava se vječiti snijeg i led)

• Veoma je izražen termički gradijent, pa temperatura opada od 0,3 do 0,7°C na svakih 100m

• To uslovljava vertikalnu klimatsku zonalnost tj. promjenu klime od suptropsko-sredozemne na južnim padinama preko umjerene, umjereno-kontinentalne do visokoplaninske klime vječnog snijega i leda.

• Na Alpima ima 1 200 dolinskih i cirknih lednika , ukupne površine 4.140 km2

• Najveći lednik je Aleč, dug 27 km i P=160 km2

• Velika razlika u količini padavina od 600 mm u unutrašnjosti Alpa do 3 000 mm na južnim i zapadnim padinama

• Jedna od klimatskih osobenosti ove visoke regije su dolinski i fenski vjetrovi

• Alpski raspored vegetacije je u pet pojaseva ili katova:

- Podgorinski kat (hrast, vinova loza, žita) - Planinski (bukva, dud, jela, bor, smrča) - Subalpski (planinski pašnjaci i Alpski bor) - Alpski ili visokoplaninski (suvati i kamenjar) - Pojas vječitog snijega i leda

Turističko aktiviranje AlpaTurističko aktiviranje Alpa• Visoke planine i njihove prirodne ljepote bile su

hiljadama godina gotovo nepoznate čovjeku • Ljudi su se plašili planina davajući im mistična

svojstva često ih nazivajući “Prebivalištem đavola”

• Uprkos tom strahovanju od izlaganja čudima planine u francuskim Alpima, na Velikom Šartrezu, otvorena je prva gostiona u XIII vijeku

• Renesansa je prouzrokovala i “revoluciju ukusa” pa time i interesovanje ljudi iz nizija i gradova za planine

• Tu revoluciju su pospješili literatura, slikarstvo i napredak prirodnih nauka, pojava planinskih sportova (skijanje, planinarenje, alpinizam i kajak)

• Veliki francuski filozof Žan-Žak Ruso u XVIII vijeku afirmiše devizu “Povratak prirodi (Retour á la nature)” što ogromno utiče na popularisanje prirodnih ljepota uopšte

• Početak prvih uspona i osvajanja vrhova u drugoj polovini XVIII vijeka

- Žak Balmat iz Šamonija 1787 god. prvi osvaja Mon Blan(4 807 mnm)

- Godinu dana kasnije to će učiniti ženevski fizičar De Sosir, čiji naučni radovi doprinose upoznavanju prirodnih pojava na Alpima.

- Uloga literarnih dijela Raskina, Šelija, Getea i Igoa u “lansiranju alpinizma” kroz njihovo opisivanju privlačnosti alpskih pejzaža i početak ere Alpinizma (početak XIX vijeka)

- 1850 britanski alpinisti i planinari masovno osvajaju najviše Alpske vrhove

• 1857 osniva se prvi Alpinistički klub• Počinje afirmacija Šamonija kao polazne baze

za osvajanje vrhova Mon Blana i Pelvua sa polazištima iz la Bernarda i la Grava

• U međuvremenu se ubrzano razvija termalizam i banjski turizam

• Izgrađuju se željezničke pruge u Zapadnoj i Srednjoj Evropi i bogata klijentela dolazi vozovima iz gradova u alpske banje (Eus, Evijan i dr.), gdje boravi samo tri najtoplija mjeseca u godini.

Razvoj zimskog turizma• Zdravstvena vrijednost i privlačnost skijanja i

drugih zimskih sportova postaje najznačajnija poluga razvoja turizma u Alpima

• Pojava prvih skija u Franscuskoj 1878 god. i popularizacija skijanja od strane Anri Dijamela

• 1896 god. u Grenoblu se osniva prvi ski-klub, pod uticajem velikog podviga istraživača Nanzena koji je 1888 god.na skijama prešao Grenland.

• 1892 god. u Beču je osnovano Austrijsko skijaško društvo sa ciljem unaprijeđenja skijaškog sporta u planinama.

• 1893 god. prvo Evropsko prvenstvo u skijanju u Štajerskoj

• 1896 god. pojavljuje se knjiga ”Tehnika alpskog skijanja”

• Usavršavaju se tehnike skijanja od norveških preko austrijskih do francuskih, čijim sjedinjavanjem počinje era intezivnog razvoja skijanja u svim Alpskim zemljama

• Organizovanje prvih svjetskih takmičenja i 1924 god. prve zimske Olimpijske igre unaprijedile su tehnike i opremu, posebno skije koje od drveta, 50-tih postaju obložene metalom, a nešto kasnije počinje upotreba plastičnih.

• Izgradnja drumova i razvitak automobilizma u XX vijeku, osobito poslije 1930 god. ogromno doprinosi razmahu turizma na Alpima.

• Formiraju se brojne turističke rute i razvitak visinskih “stanica” koje su polazne za veliki broj uspinjača.

• Pred II svjetski rat i naročito poslije njega u turistički promet se uključuju avioni kojima se dolazi u Alpe na proljećnje pa i ljetnje skijanje (najčešće turisti iz Njemačke, Velike Britanije, SAD-a, Belgije, Holandije ...).

• Počinje upotreba helikoptera za kratka i brza prebacivanja na same vrhove planina i brojne lednike tokom ljetnjih mjeseci.

• Važnosti planine za razvoj planinskog turizma: ~ zdravstveno okrijepljenje

~ odmor i osvježenje ~ uživanje u putovanju kroz nove i prelijepe

pejzaže ~ pogodnosti za bavljenje zimskim sportovima

• Alpi doživljavaju potpuni preobražaj zahvaljujući razvoju različitih oblika turizma

• Izgrađeni su velelepni zimski skijaški centri sa mnoštvom hotela, planinskih kuća, koje povezuju moderne autoceste, željeznice i žičare, što je omogućilo dostupnost velikom broju ljudi da uživaju u blagodetima visokoplaninske prirode.

Zdravstveni značaj planina

• Planinska klima je veoma pogodna za zdravlje ljudi, posebno u umjerenim geografski širinama – a to upravo znači na Alpima

• -planinska klima –jača organizam i osposobljava ga da se sam bori protiv raznih mikroba (tubekuoza je primjer bolesti za čije je liječenje potrebno jačanje organizma na planinskom vazduhu).

• Podstiče razmjenu materija• Povećava hemoglobin u krvi i broj crvenih krvnih

zrnaca i količinu vazduha koji se udiše• Poboljšava apetit i proces varenja hrane

• Preporučuje se boravak u regionu alpskog klimata u visinskom pojasu od 1 200 do 2 000 m, mlađim plućnim bolesnicima, anemičnim osobama, osobama sa otvorenim ranama i svim rekovalescentima, premorenim od intelektualnog rada i rahitičnoj djeci.

• Podignuti su brojni sanatorijumi u Alpima, Brijanson, Arosa, Davos i dr. kao početak stacionarnog turizma izgradnjom hotela u blizini sanatorijuma

• Brojni termalni izvori po kristalastim masivima Alpa imaju višestruko blagotvorno dejstvo na ljudsko zdravlje (najpoznatije banje su Badgaštajn, Sen Žerves, Le Fajet, Alevar, Sen Moric, La Lešer i dr.

Zimski sportovi i zimski turizam u Alpima

• Alpinizam kao sport sa sobom nosi brojne rizike i opasnosti koje mogu nastati prilikom obrurvavanja stijena, poledice, nagle promjene vremena i nepogode, udari gromova, lavine itd.

• Formirana su brojna planinska društva koja podižu skloništa, redovno markiraju planinarske staze, uspostavljaju službu spasavanja

• Najpoznatija škola alpinizma nalazi se u Šamoniju koja postoji više od 150 godina

• Najteži i najčuveniji alpinistički ciljevi u Alpima su: dolomitske litice Dolomita, vrhovi Bavarskih Alpa, Bernski Oberland, Ajger, Verkor, Mon Blan i Primorski Alpi.

• Najveći alpinistički centar je Kortina d‘ Ampeco u Italiji.

Zimski sportovi i turizam

• Skijanje je dvostruko doprinijelo razvoju turizma - Prouzrokovalo je otvaranje još jedne, odnosno

zimske turističke sezone - Pojavu novih ljubitelja prirode i bogate turističke

klijantele● Olimpijada u Garmiš-Partenkirhenu 1 936 god.

predstavlja prekretnicu u razvoju skijanja, uvođenjem novih disciplina slalom i spust, kao tipične alpske smučarske discipline, umjesto dotadašnjih skandinavskih disciplina.

• Masovnost je sledeća odlika skijanja• Savremena tendencija “podmlađivanja”

stanovništva zapadne Evrope doprinosi snažnom razmahu ovog zdravog sporta

• Najznačajnija klimatska pogodnost za zimske sportove je sniježni pokrivač. U Alpima sezona traje 3-5 mjeseci (dec., jan., feb., mar., apr., ...)

• Svuda gdje ima klimatskih uslova (snijeg) zima je glavna turistička sezona u Alpima

• Ostali zimski sportovi (sankanje, bob, hokej na ledu, karling, trčanje) nijesu ni izbliza popularni ni značajni za turizam kao skijanje

• Skijanje je dakle, najpopularniji i najmasovniji Skijanje je dakle, najpopularniji i najmasovniji zimski sport. On je učinio najveću uslugu zimski sport. On je učinio najveću uslugu turizmu više od svih drugih sportova zajedno.turizmu više od svih drugih sportova zajedno.

• Skijanje je izazvalo jednu novu turističku aktivnost:

~ izgradnju pristupnih puteva do sniježnih centara (stanica)

~ uspostavljanje posebnih službi za održavanje stalne prohodnosti puteva

~ izgradnju velikog broja hotela u blizini skijaških terena

~ posebno opremanje skijaških terena - markiranje staza, postavljanje znakova

opasnosti, izgradnja skakaonica - izgradnja “ski-liftova”~ organizovanje kolektivnog učenja skijanja

Najpoznatiji i najveći skijaško-turistički centri:Najpoznatiji i najveći skijaško-turistički centri:• Šamoni, Sen Žerves, Mežev, Val d Izer,

Kurševil u Francuskim Alpima• Muren, Vengen, Adelboden, Kanderstep,

Davos, Sen Moric i Cermat u Švajcarskim Alpima

• Sent Anton, Insbruk, Arlberg i Kicbil u Austriji• Sestrijere, Breil, Kortina D Ampeco u Italiji• Garmiš-Partenkirhen, Obersdorf,

Berhtesgaden u Njemačkoj• Kranjska Gora, Kanin i Planica u Sloveniji

• Turizam u planinama uzima sve više maha bilo ljeti ili zimi, bilo u obliku boravka ili prolaza, individualnih ili kolektivnih posjeta

• Turizam je uspio aktivirati sve resurse i prostore Alpa preko:

- Izgradnje puteva i željezničkih pruga- Uspinjača i vazdušnih željeznica- Podizanje hotela i privlačenje velikog broja

radne snage iz gradova i nizije- Razvoja modernih i otmenih gradova na

mjestima nekadašnjih siromašnih planinskih sela

● Zbog svega ovoga turističko iskorišćavanje Zbog svega ovoga turističko iskorišćavanje planina se smatra za najznačajniji oblik planina se smatra za najznačajniji oblik civilizovanog života u visokim regijamacivilizovanog života u visokim regijama.

Turističko-geografske regije AlpaTurističko-geografske regije Alpa

• Turizam se razvio u skoro svim djelovima Alpa

• Gradovi su postali “jezgra i ose cirkulacije” turista

• Takvu ulogu imaju veliki alpski gradovi Grenobl, Insbruk, Linc, Bolcano, Šamberi, Celovec, Beljak i dr.

• Poseban turističku privlačnost imaju: Salcbrurg zbog Mocarta, Anesi i Lucern zahvaljujući privlačnosti svojih jezera.

Spoljašnje turističko-geografske regije AlpaSpoljašnje turističko-geografske regije Alpa

• Sjeverno francuski PrealpiSjeverno francuski Prealpi (dobija znatne količine padavina, gusta vegetacija, brojne doline, ljetnji i zimski turizam; Verkor, Šartrez, Born i Valeu i dr.

• Bernski OberlandBernski Oberland (velika nadmorska visina, težak pristup i veliki broj lednika, brojne zupčaste željeznice i uspinjače, koje idu do Jungfraujoh 3.407 m, gdje se nalazi najvisočiji hotel na svijetu). Brojni planinski vrhovi preko 4.000 m, lednici su omogućili stvaranje kolijevke alpinizma sa ski-centrima u Adelbodenu, Mirenu, Gštadu, Grindelvaldu i Kanderstegu.

• Bavarski AlpiBavarski Alpi – granična oblast Bavarske i Austrije, visokoplaninski i snjegovit prostor. Brojni centri alpinizma i skijanja, najveći Kicbil , Arlberg, Garmiš Partenkirhen, Halštat, Zefeld i dr.

• Regija italijanRegija italijanssko-švajcarskih jezerako-švajcarskih jezera – imaju izuzetnu turističku vrijednost, izvanredan položaj između Alpa i Lombardije i veoma povoljne klimatske odlike i raskošnu vegetaciju

• Izuzetno privlačan ambijent, mala nadmorska visina i uticaj mediteranske klime

• Mogućnosti za razvoj kupališnog turizma, izleta i rekreacije tokom ljetnjih mjeseci

• Predvorje Alpa i poznata turistička mjesta Lugano, Lokarno, Palanca, Streza, Komo, Menađio, Riva i dr.

DolomitiDolomiti• Nijedan dio Alpa nije tako lijep, tako dostupan

za turiste, a istovremeno težak za alpiniste.• Veoma razvijen zimsko-sportski turizam sa

centrom u Kortini d Ampeco, dugo zadržavnje snijega, dosta sunčanih sati, vedro i tiho vrijeme

• Kroz Dolomite prolazi čuveni put “Olimpia Alpenroute” koji povezuje turističke centre Alpa u kojima su održane Olimpijade (Garmiš-Partenkirhen–Insbruk-Kortina d Ampeco) i predstavlja najbolju i najkraću vezu između Minhena, Verone i Venecije.

• Na istočnim padinama Dolomita nalazi se Madona di Kampiljo, poznati zimski i ljetnji turistički centar.

Unutrašnje turističko-geofraske regijeUnutrašnje turističko-geofraske regije

• Dominiraju kristalaste stijene, veća nadmorska visina i zaglečerenost

• Najveće turističko-geografsko područje ljetnjeg i zimskog planinskog turizma u svijetu

• Regija Mon BlanaRegija Mon Blana – relativno pristupačna zbog brojnih dubokih dolina i značajna za razvoj alpinizma, ljetnjeg turizma, klimatizma i zimskih sportova.

• Tri značajne atrakcije privlače ljeti hiljade turista:

~ grandiozni vrh Mon Blana (4.807m)~ veliki lednik Mer-de-Glas (zupčasta železnica )~ kamene piramide Egij-di-Midi visoke skoro

4.000 m, najveća meta alpinista i običnih turista koji dolaze do 3.842 m, najvišom uspinjačom na svijetu

• Atrakciju predstavlja i veliki tunel (11.600 m) kroz Mon Blan koji za 250 km skraćuje put između Švajcarske i Lombardije

• Ljetnja turistička sezona je upravo ovdje počela u Šamoniju i Kurmajeru

• Poznati umjetnici, političari i državnici su dolazili u podnožju Mon Blana da bi posmatrali vrh i brojne lednike (Napoleon III, Gete, Šatobrijan, Viktor Igo, Lamartin, Aleksandar Dima, Gotje, Bajron, List ...)

• Zimska sezona je otpočela sa razvitkom zimskih sportova, još od 1878 god. u Šamoniji

• Francuska strana masiva Mon Blana je pristupačnija u odnosu na Italijansku i Švajcarsku i ima veću turističku vrijednost.

Šamoni sa Mon BlanaŠamoni sa Mon Blana• Jedinstven turistički kompleks• Prestonica alpinizma• Udruženje planinskih vodiča osnovano 1821

godine• Obuka i škola alpinista, osvajanje “egija”• -šiljastih vrhova i stjenovitih litica• Nacionalna škola skijanja i alpinizma• Vojna škola visokih planina, opremljena

helikopterima, “glečerskom avijacijom”, najmodernijom spasilačkom opremom..

• Prve zimske Olimpijade održane su u Šamoniji 1 924 god.

• Dolina Šamonije je tokom cijele godine turistički valorizovana

Francusko-italijanski visoki AlpiFrancusko-italijanski visoki Alpi

• Nalazi se južno od regije Mon Blana u pograničnom dijelu Francuske i Italije

• Kompleksna planinska regija, izgrađena od kristalastih stijena, visine preko 4.000 m, dubokih dolina, kanjona, klisura. Brojni su lednici, sa dosta snijega, ali se ne zadržava dugo zbog južne ekspozicije.

• Brojna ljetovališta: La Grav, La Bernard, Egij• Najpoznatije zimsko lječilište u Evropi

Brijanson (visinska gimnazija, lječilišta)• Ski-centri: Sestrijere, Kurševel, Val d Izer• Poznati put “Route-des-Alpes” preko prevoja

Izerana (2 770 m) Restfona (2 868 m) najviših u Evropi, povezuje Azurnu obalu sa Lemanskim jezerom

Peninski AlpiPeninski Alpi

• Regija sa najvećim brojem vrhova iznad 4.000m i najljepšim u Alpima (vrh Servin) i najprivlačnijim i najposjećenijim lednikom (Vajshorn )

• Pristupačnost sa juga i sa sjevera, preko Ronske magistrale

• Turistički promet je najveći u centrima oko vrhova Servin, Monte Roza, Mišabal i dr.

• Početak razvoja turizma je vezan za ljetnju sezonu (alpinizam, planinarenje) da bi kasnije zimski turizam preuzeo primat

• Centri regije su Verbije i Cermat

Regija GrisonRegija Grison

• Sa planinskim masivom Bernin i liticom Pik Badile (3 308m) najistočniji dio Unutrašnjih Alpa i izrazito privlačne za turizam

• Predstavljaju značajnu klimatsku barijeru za prodor sjevernih vjetrova što je omogućilo Sen Moricu, Davosu, Arosi, Pontresinu i Klosteru da imaju dugotrajnu insolaciju i sniježni pokrivač koji uz izvanrednu topogragiju omogućava prijatan boravak mondenske i bogate klijentele na visinama do 1 800 m.

Regija Tirola i kristalasti masiv Istočnih Alpi

• Preovlađuju kristalasti škriljci i nadmorska visina ispod 4 000 m

• Zauzimaju prostor Italije i Austrije kao visokoplaninske regije poznate u svijetu turizma

• Zaobljeni planinski vrhovi, blagih strana i nagiba su izvanredan preduslov za brojne terene za smučanje, sankanje, bob i dr. zimske sportove

• Svi važniji zimsko-sportski objekti su skoncentrisani na kristalastim terenima

• Primjer Insbruka (skakaonica, staza za spust, pista za bob, trase za slalom i veleslalom, 9 uspinjača, 2 centra Imst i Zefeld

• Regija koja ima kontinentalnu klimu zbog čega se snijeg duže zadržava (do 7 mjeseci) i pojava većeg broja lednika (sniježna granica je iznad 2.700 m)

• Zima je ipak godišnje doba sa najviše insolacije i najviše je vedrih dana u jesen i zimu

• Velika zaglečerenost regije: Visoki Tauern sa lednikom Pasterce u podnožju Gros-Gloknera i Ectal u zapadnom Tirolu na kojima se odvija ljetnje skijanje

• Dominira ljetnja turistička sezona zbog velike prirodne atraktivnosti i ogromnog kulturno-istorisjkog, umejtničkog i folklornog bogatstva

• U Tirolu, najznačajnijoj regiji Istočnih Alpa, turizam se počeo razvijati oko termalno-mineralnih izvora u XVIII i XIX vijeku i izgradnju prvih banjskih lječilišta

• Osniva se zemaljski savez za turizam 1891. godine

• Austrijsko alpsko društvo 1892. god. u Beču sa ciljem da propagira skijanje u alpskim planinama

• Prvo svjetsko prvenstvo u svim disciplinama održano je 1902. godine u Insbruku

• IX zimske Olimpijade 1964. godine• Centri zimskog turizma Insbruk, Arlberg, ,

Ectal, Cihertal, Kicbil i dr.