SÜLEYMAN DEMİREL 6 Kere Gitti, 7 Kere Geldi 9. Cumhurbaşkanı ...
Albert Camus, 1913 yılında Cezayir'de doğdu, babası ...Arkadan peş peşe öteki romanları...
Transcript of Albert Camus, 1913 yılında Cezayir'de doğdu, babası ...Arkadan peş peşe öteki romanları...
www.iphonepub.comEngenişTürkçeiPhoneePubiçeriği.
AlbertCamus,1913yılındaCezayir'dedoğdu,babasıişçiydi,annesininokumayazmasıyoktu.
Cezayir'de1934yılındaevlendi.İkiyılsonraboşandı.Komünistpartiüyesioldu,ama1937'deatıldı.İlkromanıMutluÖlüm,ancakölümündensonrayayımlandı.İlkgençlikyılarındayakalandığıtüberkülozhiçpeşinibırakmadı.YayımlananilkromanıTersiveYüzü'dür(1937).
Arkadanpeşpeşeötekiromanlarıgeldi.1940yılındaParis'egeldi.Gençlikyılarındabaşladığı
gazeteciliğihepsürdürdü.1957yılındaNobelEdebiyatÖdülünüaldı.1960yılındabirotomobilkazasındayaşamınıyitirdi.
Birhapsedilmişliğibaşkabirhapsedilmişliklegöstermek,gerçektevarolanherhangibirşeylegöstermekkadarmantığauygundur.
DanieldeFoeBugünceninkonusunuoluşturanilginçolaylar194.'teOran'dameydanageldi.
Geneldüşünceyegörebirazsıradışıolduğundanbuolaylarıngeçebileceğiyerburasıdeğildi,ilkbakıştaOrangerçektendesıradanbirkent,Cezayir'inFransızilindenbaşkabirşeydeğildi.
Kentinkendiside,itirafetmekgerekir,çirkindir.Dingingörünümlübukentibaşkaoncaticaretkentindenfarklıkılanşeyinneolduğunuayırtetmekiçinbirazzamangerekir.Örneğin,nebirkanatçırpışınnedebiryaprakhışırtısınınduyulmadığı,güverciniolmayan,ağaçsızvebahçesizbirkent,tamanlamıylayansızbiryernasıldüşünülür?Mevsimlerindeğişimiancakgöğebakılarakanlaşılır.İlkbaharyalnızcahavanınniteliğinindeğişmesindenyadasokaksatıcılarınınbanliyölerdengetirdikleriçiçeksepetleriylekendiniduyurur;çarşıpazardasatılanbirilkbahardırbu.Yazın,güneşfazlakuruevlerikavururveduvarlarıgribirküleörter;ozamanartıkkapalı
kepenkleringölgesindenbaşkayerdeyaşanmaz.Sonbaharda,tersineçamurtufanıolur.Güzelgünleryalnızcakışınolur.
Birkentitanımanınenbildikyolarındanbirideinsanlarınoradanasılçalıştığına,oradabirbirlerinisevdiğinevenasılöldüğünebakmaktır.Bizimküçükkentimizde,iklimdenbelkide,bunlarıntümü
biraradayapılır,aynıtutkuluvebelirsizhavayla.Yaniburadainsanıncanısıkılırvealışkanlıklaredinmeyeözengösterir.Buradayaşayanlarçokçalışırlar,ancakhepzenginolmakamacıyladeğil.Özelikleticareteilgiduyarlarveonlarındeyişiyle,önceişyapmaklailgilenirler.Doğalolarakbasitkeyiflerdendezevkalırlar;kadınlardan,sinemadanvedenizbanyolarındanhoşlanırlar.
Ancak,çokmantıklıolarak;buzevklericumartesiakşamlarıvepazargünlerinesaklarlar,çünkü
haftanıntümötekigünlerindeçokparakazanmayaçalışırlar.Akşam,bürolarındançıktıklarındabelibirsaattekarelerdebuluşurlar,aynıbulvardagezintiyaparlaryadakendibalkonlarınaçıkarlar.Dahagençolanlarınzevklerişiddetlivekısadır,oysadahayaşlılarınkötühuylarıişkoliktoplantıları,eşdostdavetlerivekâğıtoynanançevrelerlesınırlıdır.
Kuşkusuzbununyalnızbizimkenteözgübirşeyolmadığıvesonuçtatümçağdaşlarımızböyleolduğusöylenecektir.Kuşkusuz,bugün,insanlarınsabahtanakşamaçalıştıkları,sonradayaşamak
içingerikalanzamanlarınıkâğıtoynayarak,kafelerdeveçeneçalarakharcamayı
yeğlediklerikadardoğalhiçbirşeyyoktur.Ancakbazıkentlerveülkelervardır,oradainsanlararadasıradabaşkaşeydenkuşkuduyarlar.Geneldebuonlarınyaşamınıdeğiştirmez.Yalnızkuşkuortayaçıkmıştırvebudaherzamanbirkazançtır.Tersine,Orankuşkularıolmayanbirkenttir,yanitümüylemodernbirkent.Bunabağlıolarak,bizimburadainsanlarınbirbirininasılsevdiklerinibelirtmeyegerekyoktur.Erkeklervekadınlaraşkedimidenenşeydeçabucakbirbirleriniyutarlaryadaikikişilikuzunbiralışkanlıkgeliştirirler.Buuçlararasındaçoğunluklabirortanoktayoktur.Budaözgünbirşeydeğil.HeryerdeolduğugibiOran'dadazamansızlıktanvedüşünmemekteninsanlarbilmedenbirbirinisevmekzorundadır.
Kentimizdedahaözgünolanburadaölmeningüçlüğüdür.Aslındagüçlükdoğrusözcükdeğil,rahatsızlıkdemekdahadoğruolacak.Hastaolmakhoşbirşeydeğildir,ancaksizehastalıktadestekolankentlerveülkelervardırveburalardabirbakımainsankendinibırakabilir.Birhastanınşefkategereksinimivardır,birşeyeyaslanmaktanhoşlanır,çokdoğaldırbu.AncakOran'daikliminaşırılıkları,buradayürütülenişlerinönemi,dekorunbelirsizliği,şafağınçabuksökmesivezevklerinniteliği,herşeysağlıklıolmayıgerektirir.Birhastakendiniyapayalnızbuluverir.
10
Nüfusuntümününtelefondayadakafelerdepoliçelerden,konşimentolardanveindirimlerdensözettiğiaynıdakikalardasıcaktançıtırdayanyüzlerceduvarınardındakapanakıstırılmışölmeküzereolanbirinidüşünelim.Modernbileolsaölümdekirahatsızlıkböyle,kurakbiryerdemeydanageldiğindeanlaşılacaktır.
Bubirkaçbilgibelkikentimizleilgiliyeterlibirfikirverir.Hemsonrahiçbirşeyiabartmamakgerekir.
Altıçizilmesigereken,kentinveyaşamınsıradangörünümüdür.İnsanalışkanlıklarınıedindiktensonragünlerinikolaygeçirir.Kentimiztamdaalışkanlıklariçinuygunbiryerolduğunagöreburadabundaniyisicansağlığıdenebilir.Bu•açıdanbakınca,kuşkusuzyaşamınçoktutkuvericiolmadığıgörülür.Enazındanbizdekarmaşanedirbilinmez.Vebizimiçten,sempatikvehareketlinüfusumuzburayayoludüşmüşkişilerdeherzamanbeliölçüdesaygıuyandırmıştır.Renkten,bitkidenveruhtanyoksunkentimizsonundadinlendiricibiryergibidurmayabaşladı,sonundaburadauyunuyor.Ancakkentin,mükemmelçizilmişbirkoyunönünde,çıplakbiryaylanınortasında,ışıklıtepelerleçevrilieşsizbirmanzarayailiştirilmişolduğunudaeklemekyerindeolacaktır.Yalnızcabukoyasırtınıçevirmişolmasıvebundandolayı,insanınheparayıpbulmakzorundakaldığıdenizigörmeninolanaksızolmasıüzücüolabilir.
Oyılınilkbaharındameydanagelenveburadagüncesiniaktarmayakararverdiğimizciddiolaylardizisininilkgöstergeleriolan—bunusonradananladık—olaylarıhiçbirbiçimdekentlilerindüşünemeyeceğini,bunoktadaherkeskolaycakabuledecektir.Buolaylarkimilerineiyicedoğalgelecektir,kimilerinede,tersine,inanılmasıgüç.Ancak,herşeybiryana,birvakanüvisbuçelişkilerigözönünealamaz.Onungöreviyalnızca,"Şunlarmeydanageldi,"demektir,eğerbunlarıngerçektendemeydanageldiğinivetümbirhalkınyaşamınıilgilendirdiğinibiliyorsaveböylecesöylediklerinindoğruluğunuiçtenlikleonaylayacakbinlercetanıkvarsa.
11Kaldıki,kaderincilvesiylebelisayıdatanıklıklarıderlemeolanağıbulmasaydıveanlattığını
ilerisürdüğüşeylereisteristemezkarışmasaydı,zamanlatanıyacağınızanlatıcıbutürbirgirişimiçindebirdeğerlendirmedebulunmasıfatınıpekkazanamazdı.İşteonabirtarihçiyapıtıortayakoymahakkıtanıyandabudur.Tabiki,amatördeolsa,birtarihçininherzamanbelgelerivardır.
Buöykününanlatıcısınındakendibelgelerivar:Önceliklekenditanıklığı,sonrabaşkalarınıntanıklığı;bununnedeniderolügereği,bugüncedekitümkişilerinanlattığınıderlemekzorundaolmasıydı,sonolarakda,sonundaelinegeçenmetinler.Uygunolduğukanısınavardığındabunlardandilediğinceyararlanmakistemektedir.Birşeydahaistemektedir...Ancaksıranınanlatıyagelmesiiçinbelkideartıkbuyorumlarıvedilselönlemleribırakmanınzamanıdır.İlkgünlerinanlatılmasıbirazözenistiyor.
12
16NisansabahıDoktorBernardRieuxmuayenesindençıktıvesahanlığınortasındaölübirfareylekarşılaştı.Oandafazlaönemsemedenhayvanıayağıylaittivemerdivenleriindi.Ancaksokağageldiğinde,bufareninolmasıgerekenyerdeolmadığıaklınageldivekapıcıyahabervermeküzeregeridöndü.YaşlıMösyöMichel'intepkisikarşısındabugördüğününalışılmadıkolduğunudahaiyihissetti.Buölüfareninvarlığıonayalnızcatuhafgelmişti,oysakapıcıiçinbirrezaletti.Zatenbusonuncununtavrıkesindi:Apartmandafareyoktu.Doktorboşuboşunaonuilkkatınsahanlığındamuhtemelenölübirfarebulunduğunainandırmayaçalıştı;MösyöMichel'inkanısıbirazolsundeğişmiyordu.Apartmandafareyoktu,ozamanbiribunudışarıdangetirmiş
olmalıydı.Sözünkısası,birşakasözkonusuydu.
Aynıakşam,BernardRieuxkoridoruniyicedibindeyalpalayanveıslaktüylü,büyükbirfaregördüğünde,apartmanıngirişinde,dairesineçıkmadanönce,ayaktadurmuşanahtarlarını
arıyordu.Hayvandengesiniarıyormuşgibidurdu,küçükbirçığlıklakendiçevresindedöndüvearalanmışdudaklarındankanfışkırtaraksonundadevrildi.Doktorbirsüreonuizledivedairesineçıktı.
Düşündüğüfaredeğildi.Bufışkırankan,onukafasınıkurcalayankonuyadöndürüyordu.Biryıldırhastaolankarısıertesigündağdabirdinlenmeyerinegidecekti.Onatembihettiğiüzere,karısını
odalarındayatıyorbuldu.Böylecekarısıyolyorgunluğunahazırlanıyordu.Gülümsüyordu.
—Kendimiçokiyihissediyorum,dedi.
13Başuculambasınınışığındadoktoryüzünüonaçevirmişbakıyordu.Rieuxiçinotuzyaşındakibuyüz,hastalığınizlerinekarşınhepgençlikyüzüydü,belkidegerikalanherşeyialtedenşugülümsemeyüzünden.
—Uyuyabilirsenuyu,dediRieux.Hastabakıcısaatonbirdegelecekvesiziöğletreninegötüreceğim.
Hafifçenemlenmişbiralnıöptü.Gülümseyişkapıyakadaronaeşliketti.
Ertesigün,17Nisansaatsekizdekapıcıgeçerkendoktorudurdurduvekoridorunortasınaüçölü
farekoyarakbusoğukşakayıyapanlarasuçuyükledi.Onlarıbüyükkapanlarlayakalamış
olmalılardı,çünkühayvanlarkaniçindeydi.Kapıcıfareleriayaklarındantutarak,suçlularınbuacı
alaykarşısındakendilerinielevermeleribeklentisiylebirsürekapınınönündebeklemişti.Amahiçbirşeyolmamıştı.
—Ahşuinsanlar!diyorduMösyöMichel,sonundaelimegeçireceğimonları.
KafasıkarışanRieux,ziyaretlerinemüşterileriarasındaenyoksularınoturduğudışsemtlerdenbaşlamayakararverdi.Oralardaçöptoplamaişiçokdahageçsaatlerdeyapılıyorduvebusemtindarvetozluyolarıboyuncailerleyenarabakaldırımkenarlarınabırakılmışçöpkutularınadeğipgeçiyordu.Böyleilerlediğibiryoldasebzeartıklarıvekirlipaçavralarınüzerineatılmışbirdüzinekadarfaresaydı.
İlkhastasınıyataktabuldu,hemyatakodasıhemdeyemekodasıolarakkulanılanodasokağabakıyordu.Sertveyıpranmışyüzlü,yaşlıbirIspanyoldu.Önünde,örtününüzerindebezelyedoluikitencereduruyordu.Doktoruniçerigirdiğisıradayatağındayarıdoğrulmuşyaşlıastımlı
öksürüğünüyenidenyakalamakiçinkendinigeriyeatıyordu.Karısıbirleğengetirdi.
—Eedoktorortayaçıkıyorlar,gördünüzmü?dediiğnesırasında.
—Evet,dedikadın,komşuüçtanebulmuş.14
Yaşlıadameleriniovuşturuyordu.
—Ortayaçıkıyorlar,bütünçöptenekelerindegörüyoruz,açlıktanbu!
ÇokgeçmedenRieuxburadaoturanherkesinfarelerikonuştuğunusaptamaktagüçlükçekmedi.
Ziyaretleribitinceevinedöndü.
—Yukarıda,sizebirtelgrafvar,dediMösyöMichel.Doktoronayenifarelergörüpgörmediğinisordu.
—Yohayır,dedikapıcı,kapıyıgözetliyorum,anlarsınız.Odomuzlardagözealamıyorlar.
TelgrafRieux'yeannesininertesigüngeleceğinibildiriyordu.Hastanınyokluğundaoğlununeviyleilgilenmeyegeliyordu.Doktorevinegirdiğindehastabakıcıgelmişti.Rieux,tayyörgiymiş,yüzünü
boyaylarenklendirmiş,ayaktadurankarısınıgördü.Onagülümsedi:
—İyi,dedi,çokiyi.
Busüresonragardaonlarıyataklıvagonayerleştiriyordu.Karısıkompartımanabakıyordu.
—Bizimiçinfazlapahalıdeğilmi?
—Gereklibu,dediRieux.
—Nedirşufarehikâyesi?
—Bilmiyorum.Tuhaf,amageçecek.
Sonrakarısınaçabukçabukondanözürdilediğini,onunladahayakındanilgilenmesigerektiğiniveonuçokihmalettiğinisöyledi.Karısısusmasınıistediğinibeliedercesinebaşınısalıyordu.
AmaRieuxekledi:
—Geridöndüğündeherşeydahaiyiolacak.Yenidenbaşlayacağız.
—Evet,dedigözleriparlayarak,yenidenbaşlayacağız.
Birsüresonrakocasınasırtımdönüyorvecamdanbakıyordu.Perondainsanlaraceleylekoşturuyorvebirbirlerineçarpıyorlardı.Lokomotifintıslayansesionlarakadargeliyordu.Karısını
adıylaçağırdı,kadınbaşınıçevirdiğindeyüzününgözyaşlarıylaıslanmışolduğunugördü.
—Hayır,dediyumuşaklıkla.
15Gözyaşlarınınardındanbirazburuk,gülümsemesibelirdi.Derinbirsolukaldı:
—Haydigit,herşeyiyiolacak.
Karısınasıkısıkısarıldıveşimdiperonunüzerinde,camınöteyanındaartıkyalnızca,onungülümsemesinigörüyordu.
—Ricaediyorum,kendineiyibak,dedikarısına.Amaoduyamıyordu.
Çıkışınyakınında,perondaRieux,oğlunuelindentutmuş,sorguyargıcıMösyöOthon'uburunburunageldi.Doktoronayolculuğaçıkıpçıkmadığınısordu.Birazeskilerinsosyeteadamı
dedikleriinsanları,birazdaölütaşıyıcılarınıandıran,uzunvesiyahbiradamolanMösyöOthonsevimlibirsesleancakkısacayanıtladı:
—BenimailemesaygılarınısunmayagidenMadamOthon'ubekliyorum.
Lokomotifindüdüğüöttü.
—Fareler...dediyargıç.
Rieuxtreninyönünedoğrubirhamleyaptı,amayenidençıkıştarafınadöndü.
—Evet,dedi,önemlideğil.
Buanlailgilitekaklındakalan,kolarınınaltındaölüfarelerledolubirkasataşıyanbirgörevliningeçtiğiydi.
Aynıgünöğledensonra,Rieuxmuayeneyebaşlarken,gazeteciolduğuvesabahgeldiğisöylenengençbiradamıkabuletti.AdıRaymondRambert'di.Kısaboylu,kalınomuzlu,kararlıyüzlü,açıkvezeki
gözleriolanRambert'insırtındasporgiysilervardıvekeyfiyerindegibiydi.Doğrudankonuyagirdi.Paris'tekibüyükbirgazeteadınaAraplarınyaşamkoşularınıaraştırıyorduveonlarınsağlıkdurumlarıylailgilibilgileristiyordu.Rieuxbudurumuniyiolmadığınısöyledi.Ancakfazlailerigitmedenönce,gazetecinindoğruyusöyleyipsöyleyemeyeceğinibilmek,öğrenmekistiyordu.
—Tabi,dediberiki.
16
—Şunudemekistiyorum:Tambireleştirigetirebilirmisiniz?
—Tamdeğil,bunuaçıkçabelirtmeliyiz.Ancaksanıyorumböylebireleştiridayanaktanyoksunolurdu.
Rieuxyumuşakbirtonlagerçektendeböylebireleştirinindayanaktanyoksunolacağını,ancakRambert'intanıklığınıneksiksizolupolamayacağınıyalnızcabilmekistediğinisöyledi.
Bentamolmayantanıklıkdışındabirşeykabuletmem.Böylecesizintanıklığınızıdakendibilgilerimledesteklemeyeceğim.
—BuSaintJust'ündili,dedigazetecigülümseyerek.Rieuxsestonunuyükseltmedenokonudahiçbirşey
bilmediğini,bununyaşadığıdünyadanbıkmış,ancakyinedebenzerleriyleaynızevkleresahipolanvekendiadınahaksızlıkveödünlerireddetmeyekararlıbirinsanındiliolduğunusöyledi.
Rambert,boynuomuzlarınagömülmüş,doktorabakıyordu.
—Sizianladığımısanıyorum,dedisonundaayağakalkarak.
Doktoronunlakapıyadoğruyürüdü:
—Olaylarıbuşekildeelealdığınızdanötürüsizeteşekkürederim.
Rambertsabırsızlanıyorgibiydi:
—Evet,anlıyorumdedi,sizirahatsızettiğimiçinözürdilerim.
Doktoronunelinisıktıveşusıralarkenttebulunanölüfarelerinmiktarıylailgiliilginçbirröportajyapılabileceğinisöyledi.
—Evet,beniilgilendirirbu,dedicoşkuylaRambert.Saatonyedideyeniziyaretleriçinevdençıkarkendoktormerdivenlerdehantalyapılı,kalınkaşlarlabelirginleşmişgenişveçökmüşyüzlü,henüzgençbiradamlakarşılaştı.Apartmanınınenüstkatındaoturanİspanyoldansçılardabirkaç
kezonarastlamıştı.JeanTarrouayaklarınındibinde,birbasamağınüzerindecançekişmekteolanbirfarenin
Veba
17/2sonçırpınışlarınıizleyerekbüyükbirdikkatlesigaraiçiyordu.Doktoragrigözlerinindebirazdesteklediğisakinbirbakışyöneltti,onamerhabadedivefarelerinortayaçıkışınınilginçbirşeyolduğunusöyledi.
Evet,dediRieux,ancakrahatsızetmeyebaşladı.
Biranlamdaöyledoktoryalnızcabiranlamda.Hiçbunungibibirşeygörmedik,iştehepsibu.
Ancakbunuilginçbuluyorum,evet,olumluanlamdailginç.
Tarroueleriylesaçlarınıgeriyeattıveartıkhareketsizolanfareyeyenidenbaktı,sonraRieux'yegülümsedi:
—Amadoktor,sonuçtabuasılkapıcınınişi.
Zatendoktorda,kapıcıyı,oherzamankikanlıcanlıyüzündebirbıkkınlıkifadesiyle,girişinyanındaduvarasırtınıdayamış,kapınınönündebuldu.
KendisineyenibuluntuyubildirenRieux'ye:
Evet,biliyorum,dediyaşlıMichel,şimdiikişerüçerelegeçiyorlar.Amaötekievlerdedeaynışeyoluyor.
Bitkinvedüşünceliduruyordu.Durmadanboynunuovuşturuyordu.Rieuxonaiyiolupolmadığını
sordu.Tabikikapıcıonaiyiolmadığınısöyleyemiyordu.Yalnız,rahatsızlıkduyuyordu.Onagöre,bumoralişiydi.Bufareleronabirdarbeindirmiştiveortadankaybolduklarındaherşeyçokdahaiyiolacaktı.
Ancakertesisabah,18Nisan'da,annesinigardangetirendoktorMösyöMichel'idahaçökmüşbirsuratlabuldu:Mahzendentavanarasınaonkadarfaremerdivenlerdeyatıyordu.Komşuevlerinçöptenekeleridebunlarladoluydu.Doktorunannesihaberişaşkınlıkduymadanöğrendi.
—Olurböyleşeyler.
Gümüşrengisaçlı,karagözlüveyumuşakbakışlıbirkadındı.
—SenigörmektenmutluyumBernard,diyordu.Farelerbunakarşıhiçbirşeyyapamaz.
Rieuxonaylıyordu;onunyanındaherşeyherzamankolaygözüküyordu.
18
ÖteyandanRieux,müdürünütanıdığı,belediyeninfareylemücadelebiriminetelefonetti.Açıkhavadaölmeyegelençoksayıdakişufarelerdensözedildiğimduymuşmuydu?MüdürMercierbundansözedildiğiniduymuştu,hattarıhtımlarınçokuzağındaolmayankendiservisindebileelitanekadarfarebulunmuştu.Yinedebununciddibirşeyolupolmadığınıdüşünüyordu.Rieuxbunubelirleyemezdi,ancakfareylemücadelebirimininmüdahaleetmesiningerektiğinidüşünüyordu.
Evet,dediMercier,biremirle.Eğerbunungerçektengerekliolduğunainanıyorsanbiremirçıkarmayaçalışabilirim.
—Herzamaniçingereklidir,dediRieux.
Temizlikçikadınona,kocasınınçalıştığıfabrikadayüzlerceölüfaretoplanmışolduğunubildiriyordu.
Kentlilerişteaşağıyukarıbudönemdekaygılanmayabaşladılar.Gerçekten18'indenitibarenfabrikaveantrepolaryüzlercefarecesediyledoluptaştı.Bazıdurumlardafarelerinuzunuzuncançekişmesinesonvermekgerekti.Ancak,dışsemtlerdenkentinmerkezinekadar,DoktorRieux'nüngeçebildiğiheryerde,kentlilerintoplandığıheryerde,fareleryaçöpkutularındayığılmışbirhaldeyadaakansulardasırasırabekliyorlardı.Gazetelerinakşambaskısıhemenogündenbaşlayarakolayaelkoydu;belediyeninhareketegeçmeyidüşünüpdüşünmediğinivebuiğrençistiladankentlilerikorumakiçinhangiacilönlemleritasarladığınısordu.Belediyehiçbirşeydüşünmemiş,kesinliklehiçbirşeyidetasarlamamıştı,ancakkuruldadurumugörüşmeküzeretoplantılarabaşladı.Hersabah,şafaktaölüfarelerintoplanmasıiçinfarelerlemücadelebirimineemirverildi.Toplamaişibittiğindebiriminikiarabasıonlarıyakmaküzereçöpyakmamerkezinegötürecekti.
Ancaksonrakigünlerdedurumciddileşti.Toplanankemirgenlerinsayısıkatlanarakartıyorvehersabahtoplananfarelergiderekçoğalıyordu.Dördüncügündenbaşlayarakfarelerölmekiçintopluhaldeortayaçıkmayabaşla
19dılar.Çatıkatlarından,bodrumlardan,mahzenlerden,lağımlardanuzunsıralarhalindesendeleyenöbekler,günışığındatitreşmek,kendiçevrelerindedönüpinsanlarınyakınındaölmeküzereortayaçıkıyorlardı.Gecedargeçitlerdeyadaarasokaklardaküçükcançekişmeçığlıkları
rahatlıkladuyuluyordu.Sabahkenarmahalelerdedereboyuncauzanmışolarakbulunuyorlardı;sivriburunlarındaküçükbirkançiçeği,bazılarışişmişvekokuşmuş,bazılarıdakatılaşmışvebıyıklarıhâlâsert.Kentiniçindede,sahanlıklardayadaavlulardaküçükyığınlarhalindeonlarlakarşılaşılıyordu.Bazendeidarebinalarınınsalonlarında,okulavlularında,kafelerinteraslarındatekbaşlarınaölmeyegeldiklerioluyordu.Şaşkınadönmüşyurttaşlarımızonlarıkentinenyoğunbölgelerindebuluyorlardı.Placed'Armes,anacaddeler,FrontdeMer'ingeziyoluzamanzamankirleniyordu.Şafaktaölühayvanlardanarındırılankent,güniçindeyavaşyavaşgiderekartansayıdaonlarlayenidenkarşılaşıyordu.Kaldırımlardaakşamgezintisiyapanbirçokkişinin,ayağınınaltındayenicanvermişbircesedinyumuşakkütlesinihissettiğideoluyordu.Üzerindeevlerimizindikildiğitoprağınkendisişimdiyekadarderinlerindeiçiniçinkaynayançıbanvekanlı
irinlerinartıkyüzeyeçıkmasınagözyumuyorduadeta.Tıpkısağlığıyerindebirinsanınbeyninekanhücumetmesigibi,ozamanakadaröylesinedinginyaşamışvebirkaçgündealakbulakolanküçükkentimizingeçirdiğioşaşkınlığıdüşününyalnızca.
İşleröyleilerigittiki,RansdocAjansıRenseignementgayriresmihaberleriverdiğiradyoyayınındayalnızca25Nisangünüaltıbinikiyüzotuzbirfarenintoplandığınıveyakıldığını
bildirdi.Kentingündelikgörüntüsüneilişkinkesinbirfikirverenbusayıkargaşayıartırdı.
0zamanakadaryalnızcatiksintiverenbirolaydanyakımlmıştı.Şimdiyse,henüzneboyutlarının
belirlenebildiği,nedekaynağınınanlaşılabildiğibuolgununtehditedicibiryanıolduğununfarkınavarılıyordu.Yalnızyaşlıİspan
1Renseignement:Bilgi;document:belge.(Fr.)(Çev.)
20
yoleleriniovuşturmayısürdürüyorveyaşlılaraözgübirneşeyle,"Çıkıyorlar,çıkıyorlar!"diyeyineliyordu.Öteyandan28Nisan'daRansdocyaklaşıksekizbinfarenintoplandığınıbildiriyorduvekentteendişedoruğaulaşıyordu.Köktenönlemleristeniyor,yetkililersuçlanıyorvedenizkıyısındaeviolanlaroralaraçekilmektensözediyordu.Ancak,ertesisabahajansolayınansızındurduğunuvefareylemücadelebirimininyalnızcaönemsizmiktardaölüfaretopladığınıbildirdi.
Oysaaynıgün,öğlesaatinde,DoktorRieuxapartmanınınönündearabasınıparkederkenyolunkenarında,başıöneeğilmiş,kolarıylabacaklarıayrık,birkuklagibigüçlükleyürüyenkapıcıyıfarketti.Yaşlıadambirrahibinkolunatutunuyordu;doktorrahibitanıdı.Birkaçkezgittiğivekentimizdedinkonusunailgiduymayanlarınbilebüyükbirsaygıgösterdiği,çokokumuşvemilitanbircizvitolanRahipPaneloux'yclubu.Onlarıbekledi.YaşlıMichel'ingözleriparlıyorduvesoluğuıslıkıslıkçıkıyordu.Kendiniiyihissetmemişvehavaalmayaçıkmıştı.Ancakboynunda,koltukaltlarındavekasıklarındakişiddetliağrılaronunevegeridönmesiniveRahipPaneloux'nunyardımınıistemesinizorunlukılmıştı.
—Şişlikleryüzünden,dedi.Birazuğraşmakzorundakaldım.
Doktor,birkoluapartmankapısınındışında,Michel'inonauzattığıboynunalttarafındaparmağını
gezdirdi;birsertlikoluşmuştu.
Yatınveateşiniziölçün,sizibuakşamüstügörmeyegeleceğim.
KapıcıgittiktensonraRieux,RahipPaneloux'yaşufarehikayesiyleilgilinedüşündüğünüsordu:
—Evet,dedirahip,bubirsalgınolmalıdediveyuvarlakgözlüklerininardındangözleriylegülümsedi.
Yemektensonra,telefonsesiduyulduğunda,Rieuxsağlıkevinekarısınıngeldiğinihaberverentelgrafıokuyordu.Onuarayan,belediyedememur,eskimüşterilerin21denbirisiydi.UzunsüreaortdaralmasındansıkıntıçekmiştiveyoksulolduğundanRieuxonuparaalmadantedavietmişti.
—Evet,diyordu,benianımsarsınız.Amabaşkabirisiiçinarıyorum.Çabukgelin,komşumabirşeyleroldu.
Sesisoluksoluğaydı.Rieux'nünaklınakapıcıgeldivehemenonugörmeyekararverdi.Birkaç
dakikasonra,dışmahalelerdenFaidherbesokağındaalçakbirevinkapısındangiriyordu.IslakvepiskokulumerdiveninortasındakendisinikarşılamayainenmemurJosephGrand'lakarşılaştı.
Sarıbıyıklı,uzunvekamburlaşmış,daromuzlu,kolarıbacaklarızayıf,kırkeliyaşlarındabiradamdı.
—Durumudahaiyi,dediRieux'yedoğrugelirken,ancakölüyorsandım.
Burnunusiliyordu.İkincivesonkatta,solkapınınüzerindeRieuxkırmızıtebeşirle'Girin,kendimiastım'yazısınıokudu.
İçerigirdiler.Devrilmişbirsandalyeyle,birköşeyeitilmişmasanınüzerindebiripasılıydı.Amaboşluktasalanıyordu.
—Onuzamanındaiptenindirdim,dediGrand,enbasitdilekonuşsadahepsözcükleriarıyorgibiydi.Tamosıradaevdençıkıyordumvebirgürültüduydum.Yazıyıgörünce,nasıldesem,biroyunsandım.Amatuhaf,hattadiyebilirimki,belibelirsizbiriniltiduydum.
Kafasınıkaşıyordu:
—Bence,acıverenbirişlemolmalıbu.Tabikiiçerigirdim.
Birkapıyıitmişlerdiveaydınlıkancakyoksulbiçimdedöşenmişbirodanıneşiğindeduruyorlardı.
Ufaktefek,tombulcabiradambakırkaryoladayatıyordu.Derinderinsolukalıyorvekanlanmış
gözleriyleonlarabakıyordu.Doktordurdu.Solukalıpverişlerinarasındaküçükfareçığlıkları
duyuyorgibiydi.Ancakkıyıdaköşedehiçbirşeykımıldamıyordu.Rieuxyatağadoğrugitti.Adamçokyüksektendüşmemişti,çokfazlasertbiçimdededüşmemişti,22
omurgalarıdayanmıştı.Tabikibirazsoluğukesilmişti.Röntgengerekiyordu.Doktorbirkâfuryağı
iğnesiyaptıvebirkaçgüniçindeherşeyindüzeleceğinisöyledi.
Teşekkürederimdoktor,dediadamboğukbirsesle.
Rieux,Grand'akomiserliğehaberveripvermediğinisordu,memurunyüzüşaşkınbirifadeyebüründü.
Hayır,dedi,hayır.Düşündümkiençabuk...
—Tabi,diyesözünükestiRieux,oişibenyaparım.Ancakosıradahastayataktakımıldandıveiyiolduğunu,bunagerekkalmadığınısöyleyerekdoğruldu.
—Sakinolun,dediRieux.Bubirişdeğil,inanınbana,benimdurumubildirmemgerek.
HayAlah!dediöteki.
Vekendinigeriyeataraksessizsessizağlamayabaşladı.Birsüredir,bıyıklarınısıvazlayanGrandonayaklaştı.
HaydiMösyöCottard,dedi.Anlamayaçalışın.Doktorunsorumluolduğunusöyleyebiliriz.
Örneğin,yabirdahaiçinizdenbunayapmakgeçerse...
AncakCottardgözyaşlarıarasındabunubirdahayapmayacağını,bununyalnızcabirçılgınlıkânı
olduğunuvekendisiniyalnızcasakinbırakmalarınıistediğinisöyledi.Rieuxbirreçeteyazıyordu.
—Anlaşıldı,dedi.Bunubırakalım,ikiyadaüçgünsonragenegeleceğim.Amabirbudalalıkyapmayın.
SahanlıktaGrand'ayetkilileredurumubildirmekzorundaolduğunu,ancakkomiserliktenikigündenöncebirsoruşturmayapmamalarınıisteyeceğinisöyledi.
—Bugeceonunyanındakalmakgerek.Ailesivarmı?Tanımıyorum.Amabenkalabilirim.
Başınısalıyordu.
—Bakınaslındaonudatanıdığımısöyleyemem.Ancaktabikiyardımlaşmakgerek.
ApartmanınkoridorlarındaRieuxbilinçsizceköşelerebakıyordu,Grand'amahalesindefarelerintamolarakortadankalkıpkalkmadığınısordu.Memurbukonudahiç
23birşeybilmiyordu.Aslındaonabuhikâyedensözetmişlerdi,ancakmahalededikodusunupekönemsemiyordu.
—Benimbaşkakaygılarımvar,dedi.
Rieuxonunelinisıkmıştıbile.Karısınamektupyazmadanöncekapıcıyıgörmekiçinaceleediyordu.
Akşamgazetesisatansokaksatıcılarıfareistilasınındurduğunubildiriyorlardı.AncakRieux,hastasını,belinekadaryatağındansarkmış,birehkarnında,ötekieliboynununçevresinde,birçöpkovasınaöğüreöğürepembemsibirsafrakusarkenbuldu.Kapıcıuzunçabalardansonrasoluğukesilmişbirdurumdayenidenyattı.Ateşiotuzdokuzdu;boyundakiyumrularveeleriyleayaklarışişmişti,böğründeikibüyüksiyahlekegenişliyordu.Şimdiiçindekibiracıdansözediyordu.
—Yanıyor,diyordu,şuradakidomuzyakıyorbeni.Kurumrengindekiağzısözcükleridoğrudürüstsöyle
yememesinenedenoluyordu,başağrısındanyaşaran,dışarıfırlamışgözlerinidoktoraçeviriyordu.KarısısessizduranRieux'yeendişeylebakıyordu.
—Doktor,diyordu,nedirbu?
—Herşeyolabilir.Ancakelimizdehenüzkesinbirşeyyok.Buakşamakadarperhizveishalilacı.Bolbolsuiçsin.
Kapıcıdasusuzluktankavruluyordu.EvinedöndüğündeRieuxkentinenönemlidoktorlarındanbiriolanmeslektaşıRichard'atelefonediyordu.
—Hayır,diyorduRichard,olağanüstühiçbirşeygörmedim.
—Bölgeseliltihaplıateşyokmu?
—Aevet,çokiltihaplanmışyumruluikivaka.
—Anormalindışındabiriltihaplanmamı?
—Eh,dediRichard,normali,bilirsiniz...
Durumneolursaolsun,akşamkapıcısayıklıyorduveateşikırkavurduğundafarelerdenyakınıyordu.Rieuxolgunlaşmışbirçıbanıyarmayıdenedi.Terebentininyakmasınınetkisiylekapıcıbağırdı:'Ah!Domuzlar!'
24
Yumrulardahadaşişmişti,dokununcasertvepütürlüolduklarıhissediliyordu.Kapıcınınkarısı
şaşkınadönmüştü.
Başındanöbettutun,dedidoktorvegerekirsebeniçağırın.
Ertesigün,30Nisan'da,ılıkbirmeltem,maviverutubetligökyüzündeesiyordu.Enuzakbanliyölerdençiçekkokusugetiriyordu.Sokaklardakisabahgürültüleriherzamankineoranladahacanlı,dahaneşeligibiydi.Haftaboyuncaiçindeyaşadığıosessizkaygıdankurtulanküçükkentimizdeogünbiryenidendoğuşgünüydü.KarısındangelenbirmektuplaiçirahatlayanRieuxdehafiflikduygusuylakapıcınındairesineindi.Vegerçektendesabahateşotuzsekizedüşmüştü.
Zayıfdüşmüşhastayatağındagülümsüyordu.
—Durumdahaiyi,değilmidoktor?dedikarısı.
—Bekleyelimdaha.
Ancaköğlen,ateşbirdenkırkdereceyeçıkmıştı,hastadurmadansayıklıyorduvekusmalaryenidenbaşlamıştı.Boyundakiyumrulardokununcaacıyorduvekapıcıbaşınıbedenindenolabildiğinceuzaktutmayaçalışmakistiyorgibiydi.Karısıyatağınayakucunaoturmuş,eleribattaniyeninüzerinde,hafifçehastanınayaklarınıtutuyordu.Rieux'yebakıyordu.
—Dinleyin,dediRieux,onutecritetmekveözelbirtedavidenemekgerek.Hastaneyiarayayım,onuambulanslagötüreceğiz.
İkisaatsonraambulanstadoktorvekadın,hastanınüzerineeğiliyorlardı.Yaralarınyolaçtığı
mantarlarlakaplıağzındansözcükkırıntılarıdökülüyordu:'Fareler!'diyordu.Balmumunuandırandudakları,kurşungibiağırlaşmışgözkapakları,kesikkesikvekısasolukları,yeşilsuratıileyumrularlacanıyanankapıcı,küçükyatağıkendiüzerinekapamakistiyormuşyadayerindibindengelenbirşeydurmadanonuçağırıyormuşgibiküçükyatağayerleşmiş,25görünmezbirağırlığınaltındaboğuluyordu.Kanaağl
Hiçmiumutyokdoktor?
Öldü,dediRieux.
lı
26
Kapıcınınölümü,şaşırtıcıişaretlerledolubudöneminsonuveilkzamanlardakişaşkınlığınyavaş
yavaşpaniğedönüştüğü,göreceliolarakdahagüçbirbaşkadöneminbaşlangıcınıgösteriyordudenilebilir.Bundanböyleyurttaşlarımızbirşeyinfarkınavarıyorlardı,küçükkentimizin,fareleringüneşteölmesivekapıcılarıntuhafhastalıklardanyaşamlarınıyitirmesiiçinbelirlenmişbiryerolabileceğiniasladüşünmemişlerdi.Buaçıdan,sonuçtabiryanılgıiçindeydilervedüşünceleriyenidengözdengeçirilmeliydi.Olaybununlasınırlıkalsabilealışkanlıklarüstüngelecektikuşkusuz.Amakentlilerarasından,yoksulyadakapıcıolmayanbazıkişilerde,MösyöMichel'inöncülükettiğioyolagirmekzorundakaldı.İşteoandanitibarenkorkuvekorkuyaeşlikedenbirdüşünmedirbaşladı.
Öteyandanbuyeniolaylarınayrıntısınagirmedenönce,anlatıcıazönceanlatılandönemleilgilibirbaşkatanığındüşüncelerinedeyervermeninyararlıolduğunainanıyor.BuanlatınınbaşındakarşılaşmışolduğumuzJeanTarroubirkaçhaftaönceOran'ayerleşmiştiveozamandanberimerkezdebüyükbiroteldeoturuyordu.Görünüştekendigeliriyleyaşayabilecekdenlirahatkoşulariçindeolduğuanlaşılıyordu.Ancak,kentlilerinyavaşyavaşonaalışmasınakarşın,kimseneonunneredengeldiğini,nedeniçinburadaolduğunubiliyordu.Onunlahalkaaçıkheryerdekarşılaşılıyordu.İlkbahardahabaşlarkensıksıkkumsalardagörülmüştü;çoğunluklayüzüyorveaçıkçabirkeyifaldığıbelioluyordu.İyiyürekli,basit,herzamangüleryüzlüolanbuadam,kendinikölegibikaptırmadantümnormalzevklerledostgibiydi.Aslındaondagördüğümüztekalışkanlıkkentimizdeoldukçaçoksayıda
27kiİspanyoldansçılarıveçalgıcılarınıdüzenliolarakziyaretetmesiydi.
Öteyandanonunnotdefterleridebugüçdönemleilgilibirbelgeoluşturuyordu.Ancakanlamsızlıktanyanaolmasıistenmişgibiözelbirbelgeydibu.İlkbakışta,Tarrou'nunnesneleriveinsanlarıdaraçıdanincelemeyeçalıştığısamlabilirdi.Bugenelkarışıklıkiçindetarihiolmayanşeylerintarihçisiolmayaçalışıyorduözetle.Kuşkusuzbuyanlılığıbiziüzebilirvenotlarındakiduygusuzlukeleştirilebilir.Ancakyinedebunotdefterleribudöneminbirbelgesiolarak,kendiaçılarındanbirönemiolanikincilniteliklibiryığınayrıntısunabilir;buayrıntılarıntuhaflığıdaonları
yazanilginçkişilikleilgiliçokçabukbiryargıyavarmayıengeleyebilir.
JeanTarrou'nunilknotlarıonunOran'ageldiğitarihteyazılmış.Dahabaşından,kendibaşınaböylesineçirkinbirkenttebulunmanıngetirdiğituhafbirmemnuniyetiyansıtıyor.Belediyebinasını
süsleyenikibronzaslanınayrıntılıbetimlemesi,ağaçyokluğu,sevimsizevlervekentinsaçmasapanplanıüzerineolumludüşüncelernotlardayeralıyor.Tarroubunlaratramvaylardaveyolardaduyduğusöyleşilerideyorumyapmadanekliyor;ancakbirazileride,Campsadındabirininhakkındakisöyleşiyleilgilibiryorumvardı.Tarrouikitramvaybiletçisininkonuşmasınatanıkolmuştu:
—Camps'ıtanıdındeğilmi?
—Campsmı?Uzunboylu,siyahbıyıklımı?
—Hah,işteo!Demiryolarındamakasçıydı.
—Evet,tabi.
—Eee,öldümü?
—Yaanesandın?
—Şufarehikâyesindensonra.HayAlah?Nesivardı?
—Bilmiyorum,ateşivardı.Sonrazayıftı.Kolununaltındailtihaplaroldu.Dayanamadı.
—Halbukiherkesgibiydioda.
28
—Hayır,göğsüzayıftıveOrpheon'daçalıyordu.Birboruyusürekliüflemek,yıpratıradamı.
—Ama,diyesözübitirdiikinciadam,insanhastaykenborularıüflememeli.
BubilgilerinardındanTarrou,Camps'ınkendiyararınaaçıkçakarşıgelerekniçinOrpheon'agirdiğiniveonupazargünüyapılangeçittörenleriiçinyaşamınıtehlikeyeatmayayöneltenderinnedenlerinnelerolduğunukendikendinesoruyordu.
SonraTarroupenceresininkarşısınagelenbalkondasıksıkgeçenbirsahnedenolumluyöndeetkilenmişgibiydi.Gerçekteodasıduvarlarıngölgesindekedilerinuyuduğuküçükbirsokağaenlemesinebakıyordu.Ancakhergün,öğleyemeğindensonra,tümkentinsıcaktauyukladığı
saatlerdesokağınötekitarafındayaşlıbiradamcağızbirbalkondabeliriyordu.Beyazvetaranmış
saçları,askerkesimligiysilerininiçindedimdikveciddi,aynızamandahemmesafelihemdetatlı
birseslekedileribir'pisipisi'yleçağırıyordu.Kedilerrahatlarınıbozmadan,uykudansoluklaşmış
gözleriniyukarıçeviriyorlardı.Adamsokağınvehayvanlarıntepesindeküçükkâğıtparçaları
yırtıyordu,dikkatleribubeyazkelebekyağmurunaçekilenkedilersonkâğıtparçalarınadoğrutereddütiçindeayaklarınıuzatarakyolunortasınadoğruilerliyorlardı.Ozamanyaşlıadamcağızkuvvetlivebelirginbiçimdekedilerinüzerinetükürüyordu.Tükürüklerdenbiriamacınaulaşırsagülüyordu.
SonolarakTarrou,görünümü,canlılığı,hattazevkleriticaretingereklilikleridoğrultusundagelişmiş
bukentinticaretkokanhavasındankesinolarakhoşlanmışgibiydi.Buözelik(notdefterindekulanılanterimbu)Tarrou'nunonayınıalıyorduvehattaövgüdolugözlemlerindenbirisişuünlemlesonbuluyordu:'Sonunda!'Otarihteyolcunotlarınınöznelbirnitelikkazandığıtekbölümişteburasıydı.Şuvarki,bunlarınanlamınıveciddiliğinideğerlendirmekgüç.Örneğinotel
muhasebecisininbirölüfarebul
29masınınhesaplardabiryanlışyapmasınayolaçtığınıanlattıktansonraTarrouherzamankindendahazorokunurbiryazıylaşunueklemişti:'Soru:Zamanınıyitirmemekiçinneyapmalı?Yanıt:Onualabildiğineduyumsamak.Yöntem:Birdişçininbeklemeodasındarahatsızbirkoltuktagüngeçirmek,pazaröğledensonrasınıbalkondayaşamak,anlamadığımızbirdildekonferanslardinlemek,ayaktayolculuketmekiçinenuygunolmayanveenuzundemiryolugüzergâhını
seçmek,tiyatrogişesiönündekuyruğagirmekvebiletalmamak,vb.'Ancakdilyadadüşünceboyutundakibusapmalarınhemenardındannotdefterleri,sepetiandıranbiçimleri,belirsizrenkleri,alışılmışpislikleriylekenttramvaylarınınayrıntılıbirbetimlemesineelatıyorvebugözlemlerihiçbirşeyaçıklamayanbir'dikkatedeğer'tümcesiylebitiriyordu.
İşteTarrou'nunfarehikayesiyleilgiliverdiğibilgiler:"Bugünkarşıdakiyaşlıadamcağızafaladı.Hiç
kediyok.Gerçektendesokaklardabüyükmiktarlardabulunanölüfareleryüzündenortadanyokoldular.Bence,kedilerinölüfareleriyemesisözkonusudeğil.Benimkilerinbundannefretettiğinianımsıyorum.Yinedemahzenlereüşüşmelerineveyaşlıadamcağızınafalamasınaengeldeğil.
Bugündahaazözenletaranmış,dahaazgüçlü.Endişesihissediliyor.Birsüresonraiçerigirdi.
Ancakbirkezboşluğatükürmüştü.
"Kenttebugünbirtramvayıdurdurdular,çünküorayanasılgeldiğibilinmeyenbirfareölüsü
bulunmuştu.İkiüçkadınindi.Fareyiattılar.Tramvayyenidenyolakoyuldu.
"Otelde,güvenilirbiradamolangecebekçisitümbufarelerlebirfelaketbeklediğinibanasöyledi.
'Farelergemiyiterkettiğinde.'Bunungemileriçindoğruolduğunuancakkentlerleilgiliolarakhiçbirzamandoğrulanmadığınısöyledim.Yinedebunainanmış.Onagörenasılbirfelaketinbeklenebileceğinisordum.Felaketinöngörülmesiolanaksızolduğundanbunubilmiyordu.Amabuişibirdep
30
remyaparsaşaşırmayacaktı.Böylebirşeyinolabileceğinikabulettim,odabanabununbeniendişelendiripendişelendirmediğinisordu.
"Beniilgilendirentekşey,dedim,içhuzurubulmak.
"Beniçokiyianladı.
"Otelinlokantasındaçokilginçbirailevar.Babauzunboylu,zayıfbiradam;dikyakalı;siyahlargiyenbiri.Kafasınınortasıkel,sağdavesoldagriikisaçtutamıvar.Küçük,yuvarlak,sertbakışlı
gözler,incebirburun,yataybirağızonaiyiyetiştirilmişbirgecekuşuhavasıveriyor.Lokantanınkapısınaherzamanilkogeliyor,siyahbirfındıkfaresigibiufaktefekkarısınıngeçmesiiçinkenaraçekiliyor,sonrahemenardındagösteriköpeklerigibigiydirilmişküçükbirerkekveküçükbirkız
çocuğuylaiçerigiriyor.Karısınaveçocuklarına,birincisineterbiyeli,kötüsözler,mirasçılaradakesinliğiolansözleryağdırıyor:
—Nicolmuhteşembiçimdeiticigörünüyorsunuz!"Veküçükkızağlamayahazır.Gerekendebu.
"Busabahküçükoğlanfarehikâyesiyüzündençokheyecanlıydı.Sofradabirşeysöylemekistedi:
—SofradafarelerdensözedilmezPhilippe.Busözcüğübundanböylekulanmanızı
yasaklıyorum.
—Babanızhaklı,dedisiyahfındıkfaresi.
"İkikanişburunlarınıciğerezmelerinedaldırdılarvegecekuşusözüfazlauzatmayanbirbaş
hareketiyleteşekküretti.
"Bugüzelörneğekarşınkentteşufarehikâyesindençoksözediliyor.Gazetelerdeişekarıştı.
Geneldefarklılıklargösterenyerelgazetelerbileşimdibirlikiçindebelediyeyekarşıbirkampanyayagiriştiler.Belediyebaşkanlıküyeleribukemirgenlerinçürümüşcesetlerininortayaçıkaracağıtehlikeyifarkındamı?Otelmüdürübaşkabirşeydensözedemezoldu.Ancakbununbirnedeni,zordurumdakalması.Saygınbirotelinasansöründebirfareölüsübulmakonaakılalmazgeliyor.Onuavutmakiçinona:'Amaherkesbuişiniçinde,'dedim.
31—İştebizdeşimdiherkesgibiolduk,diyebeniyanıtladı.
—İnsanlarıendişelendirmeyebaşlayanşuyüksekateşleilgiliilkvakalardanbanasözedeno.
Odahizmetlilerindenbirisibunayakalanmış.
Amakesinolarakbulaşıcıdeğil,diyeaceleylebelirtti.
—Bununbenimiçinönemiolmadığınısöyledim.
—Anlıyorum.Beyefendidebenimgibi,Beyefendiyazgıcı.
—Hiçbunabenzerbirşeyilerisürmemiştim,hemzatenyazgıcıdeğilim.Bunuonasöyledim...
BuandanbaşlayarakTarrou'nundefterlerihalkarasındaendişeuyandıran,şuneolduğubilinmeyenateştenbirazdahaayrıntılıbiçimdesözetmeyebaşladı.Farelerinortadankaybolmasıylayaşlıadamcağızınkedilerineyenidenkavuştuğunuvesabırlanişanalmayı
sürdürdüğünüyazarkenTarroubuateşleilgili,çoğuölümlesonlanmışonkadarvakaanılabileceğinibelirtiyordu.
BelgeolmasıaçısındansonolarakTarrou'nunçizdiğiRieuxbetimlemesiyenidenyazılabilir.
Anlatıcınıngördüğükadarıylagerçeğeoldukçabağlıkalınmış:
"Otuzbeşindegösteriyor.Ortaboylu.Güçlüomuzlar.Aşağıyukarıdikdörtgenyüz.Karanlıkvedikbakışlıgözler,ancakçenekemikleriçıkık.Burunyapılıvedüzgün.Kısacıkkesilmişsiyahsaçlar.
Neredeyseherzamansıkılıduranetlidudaklarlaağızyaygibi.Yanmışteni,siyahtüyleri,hepkoyurenkliancakonayakışangiysileriyleSicilyalıbirköylühavasıvar.
"Hızlıyürüyor.Kaldırımlardanduruşunudeğiştirmedeniniyor,amakarşıkaldırımaçıkarkenherüç
seferdenikisindehafifçezıplıyor.Arabasınındireksiyonundadalgınveyönbelirtensinyalerinihepaçıkunutuyor,dönüşünütamamladıktansonrabile.Başınahiçbirzamanbirşeytakmıyor.Bilgisahibibirhavasıvar."
32
Tarrou'dakisayılardoğruydu.DoktorRieuxdebukonudabirşeylerbiliyordu.Kapıcınınbedenitecritedildiktensonra,şukasıkateşleriyleilgiliolaraksorularsormaküzereRichard'atelefonetmişti.
—Bundanhiçbirşeyanlamadım,demiştiRıchard.İkiölü,birikırksekizsaatte,ötekiüçgünde.
Sonuncusunubirsabahtümnekahetbelirtilerinigöstermişkenbırakmıştım.
—Başkavakaolursabanahaberverin,dediRıeux.
Birkaçdoktorudahaaradı.Böyleceyürüttüğüsoruşturmabirkaçgüniçindeyirmikadarbenzervakaolduğusonucunuverdi.Hemenhemenhepsiölümlesonuçlanmıştı.BununüzerineOranDoktorlarOdasıBaşkanıRichard'danyenihastalarıntecritedilmesiniricaetti.
—Bukonudabirşeyyapamam,dediRichard.Valiliğinönlemlerigerekleri.Zatenkimsizebulaşmatehlikesivardediki?
—Hiçbirşey,ancakbelirtilerendişeverici.
YinedeRichard'böylebirsıfatıolmadığı'nıdüşünüyordu.Tümyapabileceğivaliliğe,valiyebundansözetmekti.
Ancakonlarkonuşadursun,havabulanıyordu.Kapıcınınölümününertesindegöğübüyükbirpuskapladı.Seliandırankısayağmurlarkentinüzerineindi;bubeklenmediksubaskınlarınıfırtınalı
birsıcakizliyordu.Denizbilederinmavirenginiyitirmiş,puslugöğünaltında,gözüacıtangümüş
yadademirrengiparıltılarabürünüyordu.Builkbaharınrutubetlisıcağıyazmevsimininbunaltıcı
sıcağınıözletiyordu.Birdüzlüküzerindesalyangozbiçimindekurulmuş,çokazbölümüdenizeaçılankentteiçkarartıcı
Veba
33/3biruyuşuklukegemendi.Kentinsıvalı,uzunduvarlarıboyunca,tozluvitrinlisokaklararasında,kirlisarırenktekitramvaylardainsankendinibirazgöğünkölesigibihissediyordu.
YalnızcaRieux'nünşuyaşlıhastasıbudöneminkeyfinevarmakiçinastımınıaltediyordu.
—Havaısınıyor,diyordu,bronşlaraiyigelirbu.Gerçektendehavaısınıyordu,birateştenneeksikne
fazla.Tümkentinateşivardı,enazındanRieux,Cottard'ınintihargirişimiyleilgilisoruşturmayakatılmaküzereFadherbeSokağınagittiğisabahbuizlenimekapılıyordu.Ancakbuizlenimonamantıksızgeliyordu.Kendisinitedirginedenuğraşlaravesinirliliğebağlıyordubunu,aceleolarakdüşüncelerinibirdüzenesokmakgerektiğinikabuletti.
Geldiğindekomiserhenüzoradadeğildi.Grandsahanlıktabekliyordu,önceonunevinegirmeyekararverdiler,kapıyıaçıkbıraktılar.Belediyememuruiyicebaştansavmadöşenmişikiodalıbirdairedeoturuyordu.Buradayalnızcaikiüçsözlüğünsüslediğiahşapbirrafveüzerindeyarı
yarıyasilinmiş,ancakhâlâokunabilen'çiçeklibahçeyoları'sözcükleribulunanbirkaratahtagözeçarpıyordu.Grand'agöreCottardgeceyiiyigeçirmişti.Ancaksabahbaşağalarıylavehiçbirtepkigösteremezbirhaldeuyanmıştı.Grandyorgunvesinirligörünüyordu;biraşağıbiryukarıdolaşıpduruyor,elyazısıylayazılmışsayfalarladolubirdosyayıbiraçıyor,birkapıyordu.
BuaradadoktoraCottard'ıiyitanımadığını,ancakbirazmalımülküolduğunusandığınısöyledi.
Cottardtuhafbiradamdı.Uzunsüreilişkileri,merdivendekarşılaştıklarındabirkaçmerhabayı
geçmemişti.
—Onunlayalnızcaikikezsohbetettim.Birkaçgünönceevegetirdiğimbirkututebeşiridöktüm.
Mavivekırmızıtebeşirlervardı.OsıradaCottardsahanlığaçıktıveonlarıtoplamamayardımetti.
Budeğişikrenklerdekitebeşirlerinneişeyaradığınısordu.
34
GranddaonayenidenbirazLatinceçalıştığınıanlatmıştı.Lisedenbuyanabilgileriazalmıştı.
—Evet,dedidoktora,Fransızcasözcüklerinanlamınıdahaiyibilmekiçinbununyararlıolduğunubanasöylediler.
İştekaratahtasınaLatincesözcükleryazıyordu.Sözcüğünadveeylemçekimlerinegöredeğişenbölümünümavitebeşirle,sözcüklerinhiçdeğişmeyenbölümlerimkırmızı
tebeşirleyazıyordu.
—Cottard'iniyiceanladığınısanmıyorum,amailgilenmişgibiydivebendenbirkırmızıtebeşiristedi.Birazşaşırmıştım,amasonuçta...Bunutasarısıiçinkulanacağınıtahminedemezdimelbette.
Rıeuxikincisohbetinkonusunusordu.Ancakyanındasekreteriylekomisergeliyordu,öncelikleGrand'ınaçıklamalarınıdinlemekistiyordu.DoktorGrand'ınCottard'dansözederkenonuhep
'umutsuzadam'diyeandığınıfarketti.Hattabirara'öldürücükarar'deyiminikulandı.İntiharınnedeniüzerindekonuştularveCottardsözcükseçimindekılıkırkyarıyordu.Sonolarak'özelacılar'sözcükleriüzerindedurdular.KomiserCottard'ındavranışlarındaonun'kararlılık'dediğiyleilgiliherhangibirşeyhissedipetmediğinisordu.
—Dünbendenkibritistemekiçinkapımıçaldı,dediGrand.Onabirkutukibritimiverdim.
Komşulararasındaolur...diyereközürdiledi.Sonrabanakutuyugerivereceğimvaatetti.Ondakalmasınısöyledim.
Komiser,memura,Cottard'dabirtuhaflıkolupolmadığınısordu.
—Banatuhafgelen,konuşmayısürdürmekistiyormuşgibibirhaliolmasıydı.Ancakbençalışıyordum.
GrandRieux'yedöndüvesıkkınbirhavaylaekledi:
—Kişiselbirçalışma.
Öteyandankomiser,hastayıgörmekistiyordu.AncakRieuxöncelikleCottard'ıbuziyaretehazırlamanınyerindeolacağınıdüşünüyordu.Odayagirdiğinde35yalnızcagriyebakanbirflanelgiymişolanCottardyatağındadoğrulmuşveendişelibiryüzifadesiylekapıyadoğrudönmüştü.
—Polis,değilmi?
Evet,dediRieux,hareketetmeyin.İkiüçformalitedensonrarahatakavuşacaksınız.
AncakCottardbununbirişeyaramayacağınıvepolistenhoşlanmadığımsöyledi.Rieuxbirazsabırsızlıkgözlemledi.
—Bendepolisebayılmıyorum.Buişibirkeredebitirmekiçinsorularınaçabukvedoğrubiçimdeyanıtvermeksözkonusu.
Cottardsustuvedoktoryenidenkapıyadoğrudöndü.Ancakadamcağızyineonuçağırıyorduveyatağayaklaşıncadoktorunelerinituttu:
—Hastabirisine,kendiniasmışbiradamadokunamazlardeğilmidoktor?
Rieuxbiranonadikkatlebaktıvesonundaaslaböylebirşeyinsözkonusuolmadığınavekendisininhastasınıkorumakiçinoradaolduğunaonuinandırdı.AdamıngerginliğiazalırgibiolduveRieuxkomiseriiçerialdı.
Cottard'aGrand'ıntanıklıkbelgesiokunduveonaeylemininnedenleriniaçıklayıpaçıklayamayacağısoruldu.Komiserebakmadan,yalnızca,'Özelacılar;çokiyiydi,'diyeyanıtverdi.Komiserbunabirdahagirişmekisteyipistemediğinisorarakonusıkıştırdı.Cottardcanlanarak,hayır,diyeyanıtladıvetekistediğininrahatbırakılmakolduğunusöyledi.
Komisersinirlibirsestonuyla:
—Sizeşunubelirteyim,şuandabaşkalarınınrahatınıkaçıransizsiniz.
AncakRieux'nünbirişaretiylekonuburadakesildi.Komiserçıkarken:Tahminedersiniz,şuateştensözedileliberidahayapacakçokişimizvar,diyeiçgeçirdi.
36
.Doktorabununciddibirşeyolupolmadığınısordu,Rieuxbukonudahiçbirşeybilmediğinisöyledi.
—Zamanıgeldi,hepsibu,diyesözübağladıkomiser.Kuşkusuz,zamanıgelmişti.Günboyunca,zamangeçtikçeherşeyyüzegözebulaşıyorduveRieuxherziyarettekaygısınınarttığını
hissediyordu.Aynıgününakşamı,dışmahaledeyaşlıhastanınbirkomşusuelerinikasıklarınabastırmış,sayıklamalarlakusuyordu.Yumrularkapıcınınkilerdençokdahabüyüktü.Birtanesiirinlenmeyebaşlamıştıveazsonrabozulmuşbirmeyvegibiaçıldı.Rieuxevedönünceildekieczadeposunuaradı.Mesleğigereğialdığınotlarotarihteyalnızcaşunugösteriyor:'Olumsuzyanıt.'
Veosıralardabenzervakalariçinonuçağırıyorlardı.Çıbanlarıyarmakgerekiyordu,orasıkesindi.
Haçbiçimindeikibisturidarbesiyleyumrulardankanlakarışıkkoyubirsıvıakıyordu.Acıiçindekihastalarınkanlarıakıyordu.Ancaklekelerkarınvebacaklardadabeliriyordu,biryumrununirinlenmesiduruyor,sonrayenidenbaşlıyordu.Çoğunluklahastaberbatbirkokuiçindeölüyordu.
Fareolayındaiyiceçenesidüşükdavrananbasınartıkteksözetmezolmuştu.Çünküfarelersokakta,insanlarevlerindeölür.Vegazeteleryalnızcasokaklailgilenir.Ancakvalilikvebelediyekonuüzerindedüşünmeyebaşlamışlardı.Doktorlarınherbirininikiüçvakadışındabirbilgisiolmadığısürecekimsekılınıkıpırdatmayıdüşünmemişti.Ancaksonundabirisininaklınabirhesapyapmafikriningelmesiyetti.Hesabınsonucuiçleraçışıydı.Hemenhemenbirkaçgüniçindeölümlesonuçlananvakalarkatlandıvebutuhafhastalıklailgilenenleringözündegerçekbirsalgınınsözkonusuolduğukesinlikkazandı.Rieux'dençokyaşlıolanmeslektaşıCasteldeonugörmekiçinbuânıseçti.
—TabikisizbununneolduğunubiliyorsunuzRie
ux?dedi.
—Tahlilerinsonucunubekliyorum.
37—Ben,biliyorum.Vebenimtahlileihtiyacımyok.MesleğiminbirbölümünüÇin'deyaptımveyirmiyılönceParis'tebirkaçvakagördüm.Yalnızovakalarahemenbiradvermeyigözealamadılar.Kamuoyukutsaldır:Şaşkınlığayeryoktur,özelikleşaşkınlıkolmaz.Hemsonrabirmeslektaşındadediğigibi:"Olamazbu,herkesBatı'dabununortadanyokolduğunubiliyor."Evet,herkesbunubiliyordu,ölülerdışında.HaydiRıeux,sızdebenimgibibununneolduğunuiyibiliyorsunuz.
Rieuxdüşünüyordu.Bürosununpenceresindenkörfezinuzağındabirboğazgibikapanantaşlı
yalıyarabakıyordu.Mavirenginekarşıngökyüzününsaatlerakşamadoğruilerledikçeyumuşayansolgunbirparıltısıvardı.
—EvetCastel,dedi,neredeyseinanılmasıolanaksız.Amaaçıkçabuvebagibiduruyor.
Castelayağakalktıvekapıyayöneldi.
—Bizinasılyanıtlayacaklarınıbiliyorsunuz,dediyaşlıdoktor:Yılardırılımanülkelerdeizinerastlanmıyor.
—Nedemek,izinerastlanmıyor?diyeyanıtladıRieuxomuzsilkerek.
—Evet.Veşunuunutmayın:Paris'tebileoldu,yaklaşıkyirmiyılönce.
—İyi.Şimdibirzamanlarolduğundandahaciddiolmamasınıumutedelim.Amagerçekteninanılmaz!
38
'Veba'sözcüğüilkkezağzaalınıyordu.AnlatınınbunoktasındaBernardRieuxpenceresiningerisindenyalıyarabakadursun,anlatıcının,doktoruniçindebulunduğukararsızlıkveşaşkınlığı
açıklamasınaizinverilecektir;çünküfarklılıklarladaolsaonuntepkisiyurttaşlarımızınçoğununtepkisiyleaynıydı.Gerçektendefelaketlerortakbirşeydir,ancakbaşınızageldiğindeinanmaktagüçlükçekilir.Dünyadasavaşlarkadarvebalardameydanagelmiştir.Vebalarda,savaşlardainsanıhazırlıksızyakalar.Kentlilerkadar,DoktorRieuxdehazırlıksızdı;böyleceonunkararsızlıklarınıanlamalıyız.Onunendişevegüvenarasındasıkışıpkalmasınıdaböyleceanlamalıyız.Birsavaşpatladığındainsanlar:"Uzunsürmezbu,çokaptalca!"derler.Vekuşkusuzbirsavaşçokaptalcadır,ancakbuonunuzunsürmesiniengelemez.Budalalıkhepdirenir,insanhepkendisinidüşünmesebununfarkınavarabilirdi.Buaçıdanburadaoturanlardaherkesgibiydi,kendilerinidüşünüyorlardı;birbaşkadeyişlehümanisttiler;felaketlereinanmıyorlardı.Felaketinsanayakışmaz,onuniçinfelaketgerçekdışıdır,geçipgidecekkötübirrüyadır,denir.Ancakherzamandageçipgitmez,kötürüyalararasındainsanlargeçipgiderveönlemlerinialmadığındanbaştahümanistlergider.Yurttaşlarımızdabaşkalarındandahaazyadaçoksuçludeğildi;alçakgönülüolmayıunutuyorlardı,hepsibuvekendileriiçinhâlâherşeyinolanaklıolduğunainanıyorlardı;budurumdafelaketlerinolanaksızlığınıvarsayıyordu.İşleriniyapmayı
sürdürüyorlardı,yolculuklarayarlıyorlardıvedüşüncelerivardı.Geleceği,yolculuklarıvetartışmalarıortadankaldıranbirvebayınasıldüşünecekler39diki?Kendileriniözgürsanıyorlardı,oysafelaketleroldukçakimseaslaözgürolmayacak.
DoktorRieux,sağasoladağılmışbiravuçhastanın,habersizce,vebadanölmeyegelmesiniarkadaşıylakonuşurkendoğruladığındabiletehlikeonuniçinhâlâgerçekdışıydı.Nedenibasit,insandoktorolduğundaacıylailgilibirfikiredinirvehayalgücübirazdahafazladır.Doktorpenceresindendeğişikliğeuğramamışkentinebakarken,endişediyeadlandırılan,gelecekkarşısındaiçindehafifbirtiksinmeduygusunundoğduğunuhenüzhissetmeyebaşlıyordu.Buhastalıklailgilibildiklerinikafasındatoparlamayaçalışıyordu.Beleğindesayılaruçuşuyorduvetarihingördüğüotuzkadarbüyükvebanınyaklaşıkyüzmilyonkişininölümüylesonuçlandığını
aklındangeçiriyordu.Ancakyüzmilyonölünedir?Savaştainsanölüyüdiriyibilmez.Nasılölübiradamancakölühaldegörüldüğündeönemtaşırsa,tarihsahnesinesaçılmışyüzmilyoncesetde
hayalimizdesilikbirgörüntüdenbaşkabirşeydeğildir.Doktor,Prokopios'agöre,gündeonbinkurbanverenKonstantinopolisvebasınıdüşünüyordu.Onbinölübüyükbirsinemanınmüşterisayısınınbeşkatıeder.İşteyapılmasıgerekenbuydu.Beşsinemanınçıkışındainsanlarıtoplayıpkenttebirmeydanagötürmekveolaylarıdahanetgörebilmekiçinonlarıyığınlarhalindeöldürmek.Enazındanozamanbuadsızkalabalığatanıdıkyüzlertakılabilirdi.Ancak,gerçekleştirilemeyecekbirşeybudoğalolarak,hemsonraonbinyüzükimtanır?ZatenProkopiosgibi,insanlarsaymayıbilmiyorlardı,herkesbilirbunu.YetmişyılönceKanton'da,felaketinsanlarailişmeden,kırkbinfarevebadanölmüştü.Ancak1871'defarelerisaymanınbiryoluyoktu.Yaklaşık,toptanhesaplaryapılıyordu,belirginyanılmapaylanvardı.Yinede,eğerbirfareotuzsantimetreboyundaysa,uçucaeklenmişkırkbinfare...
Ancakdoktorsabırsızlanıyordu.Kendiniolaylarınakışınabırakıyorduvebunuyapmamakgerekirdi.Birkaç
40
vakadansalgınolmazveönlemalmakyeterlidir.Eldekibilgilerebakmakgerekiyordu:şaşkınlıkvebitkinlik,kızarmışgözler,pisbirağız,başağrıları,deriüstükabarcıkları,korkunçsusuzluk,sayıklama,bedendelekeler,endişevetümbunlarınsonunda...Tümbunlarınsonunda,Rieux'nünaklınabirtümcegeliyordu,belirtilerisıraladığıelkitabınınsonunugetirenşutümce:
'Nabıziyicedüşerveanlamsızbirhareketsonucundaölümgelir.'Evet,tümbunlarınsonunda,biripinuçundaydıkveinsanlarındörtteüçü,kesinsayıbuydu,onlarıçekenbuanlamsızhareketiyapmakiçinsabırsızlanıyordu.
Doktorhâlâpenceredenbakıyordu.Camındışındailkbaharınseringöğü,içinde,odadaçınlamasınısürdürensözcük:Veba.Sözcük,biliminonayüklediğiözeliklerikapsamıyorduyalnızca;olağanüstübirdizigörüntüyüdekapsıyordu;busaatteortakararbirhareketlilikiçinde,gürültüdençokuğultununduyulduğu,aynıandahemmutluhemtasalıolunabilirseeğer,özetlemutludiyenitelenebilecek,sarıvegrirenklibukentlehiçbağdaşmayangörüntüler.Veöylesinebarışladoluveöylesinekayıtsızbirdinginlikeskifelaketgörüntülerinipekdegüçlükçekmedenyoksayıyordu;vebayabulanmışvekuşlarınterkettiğiAtına,sessizceacıçekenlerledoluÇinkentleri,Marsilya'dasızıntıiçindekibedenleriçukurlaraüstüstegömenzindanhükümlüleri,Provence'davebanındelirüzgârınıdurdurmasıiçininşaedilenbüyükduvar,Yafaveoiğrenç
dilencileri,Konstantinopolishastanesininezilmiştoprağınayapışmışnemliveçürümüşyataklar,kancalarlayerlerindençekilenhastalar,KaraVebasırasındahekimlerinmaskelikarnavalı,canlılarınMilanomezarlığındabirleşmeleri,korkuiçindekiLondra'daölütaşıyanelarabalarıveheryerde,herzamaninsanınbitiptükenmezçığlığıyladolugecelervegündüzler.Hayır,tümbunlarbugününhuzurunubozacakdenligüçlüdeğildihenüz.Pencereninötekitarafındaseçilmeyenbirtramvayındüdüğüansızınçınlıyorvebirsaniyedezulümveacıyıdeğersizkılıyordu.Ev
41lerinsolukrenkli,damalıgörüntüsününucundakidenizdünyadaendişeverahatsızlıkvericinevarsaonunkanıtıydıyalnızca.VekörfezebakanDoktorRieux,Lucretius'unsözünüettiğivehastalığınşaşkınaçevirdiğiAtinalılarındenizekarşıyığdıklarışuodunlarıdüşünüyordu.Geceboyuncaburayaölüleritaşıyorlarmış,ancakyeryetmiyormuşvehayattakalanlarsevdiklerinincesetleriniburayakoyabilmekiçin,onlarıbırakmaktansakanlıkavgalaragirişerek,elerindekimeşalelerlebirbirlerinevuruyorlarmış.Dinginvekaranlıksularınkarşısındakızaranodunlar,
kıvılcımlarınçıtırçıtırçıtırdadığıgeceniniçindekiomeşalekavgalarıvetetiktedurangöğeyükselenzehirli,yoğundumanlardüşünülebilirdi.Korkuyakapılabilinırdi...
Ancakbubaşdöndürücügerçek,akılkarşısındadirenemiyordu.'Veba'sözcüğününağzaalındığı
doğruydu,tamoandafelaketinsarstığıveikiyadaüçkurbanverdiğidedoğruydu.Neyapalım,durabilirdibu.Yapılmasıgereken,kabuledilmesigerekenikabuletmekvesonolarak,gereksizgölgelerikovalamakveuygunönlemlerialmaktı.Sonra,vebaduracaktı,çünkükendininneolduğunuyabilmiyoryadayanlışbiliyordu.Eğerdurursa,budaenolasıdurumdu,herşeyyolunagirecekti.Tersidurumdaysa,sonradanonuyenmekiçinöncedenönlemalmaolanağı
bulunmuyorsa,onunneolduğuöğrenilecekti.
Doktorpencereyiaçtıvebirdenkentingürültüsükabardı.Komşuatölyedenelektriklibirtestereninkısaveyinelemeli,vınlayansesigeliyordu.Rieuxsilkindi.Gerçekorada,günlükçalışmadaydı.
Gerisiolaylarınakışınaveanlamsızhareketlerebağlıydı,bunatakılıpkalınamazdı.Esasolan,işiniiyiyapmaktı.
josephGrand'ıngeldiğihaberverildiğisıradaDoktorRieuxbudüşünceleriçindeydi.Belediyememuruolarakveoradaçokdeğişikişlerebakmasınakarşınonugeçiciolarakmedenihalistatistikbirimindegörevlendiriyorlardı.Böyleceölümlerinbirtoplamınıyapmakdurumundaydı.VekendiisteğiylesonuçlarınbirörneğimRıeux'yegetirmeyekararvermişti.
Doktor,Grand'ıkomşusuCottard'laiçerigirerkengördü.Memurelindebirkâğıtsalıyordu.
—Sayılaryükseliyordoktor,dedi:Kırksekizsaatte
onbirölü.
Rieux,Cottard'aselamverdivenasılolduğunusordu.Grand,Cottard'ındoktorateşekküretmeyevenedenolduğusıkıntılardanötürüözürdilemeyegeldiğinisöyledi.AncakRieuxistatistikraporunabakıyordu:
—Haydi,dediRieux,belkideartıkbuhastalığıadıylaanmayabirkararvermekgerek.Şimdiyekadarsalandıkdurduk.Amabenimlegelin,laboratuvaragitmeliyim.
—Evetevet,diyorduGranddoktorunpeşindenmerdivenleriinerken.Herşeyiadıylaanmakgerek.Amanedir
buad?
—Sizesöyleyemem,zatenbirişinizedeyaramaz.
—Görüyorsunuzya,diyegülümsedimemur.Öyle
kolaydeğil.
Placed'Armes'ayöneldiler.Cottardhiçkonuşmuyordu.Sokaklarkalabalıklaşmayabaşlıyordu.
Memleketimizinokaçamakgünbatımıgeceninkarşısındaçekilmeyebaşlamıştıbileveilkyıldızlarhenüzduruluğunuyitirmemişufuktabeliriyordu.Birkaçsaniyesonrasokaklarınte43
42peşindekilambalaryanarakgöğüsolgunlaştırdıvekonuşmalarıngürültüsübirtondahayükseldi.
Beniaffedin,dediGrand,Placed'Armes'ınköşesinde.Ancakbizimorayagidentramvayabinmeliyim.Akşamlarımkutsaldır.Bizimmemlekettedediklerigibi:'Bugününişiniyarınabırakma.'
Rieux,Montelimard'dadoğmuşolanGrand'ın,memleketineözgüdeyimlerianmaveardındanhiçbiryerderastlanmayan'düşselbirzaman'yada'masalsıbirışık'türündenbirtakımkalıplaşmış
sözlereklemehuyunuöncedenfarketmişti.
—Evet,dediCottard,budoğru.Akşamyemeğindensonraonuevindendışarıçıkaramazsınız.
Rieux,Grand'abelediyeadınamıçalıştığınısordu.Grandhayır,diyeyanıtladı,kendisiiçinçalışıyordu.
—Eh!dediRieuxbirşeylerdemişolmakiçin,bariilerlemevarmı?
—Oradayılardırçalıştığımagöre,isteristemezvar.Ancakyinedebirbakımaçokfazlailerlemeyokgibi.
—Amasonuçtanedirsorun?dedidoktordurarak.Grandyuvarlakşapkasınıbüyükkulaklarınınüzerine
indirerekağzındabirşeyleryuvarladı.Rieuxbirkişiliğingelişimiyleilgilibirşeylerinsözkonusuolduğunusezergibioldu.Ancakmemuronlardanayrılmış,küçükaceleciadımlarlaincirağaçlanaltında,BoulevarddelaMarne'danyukarıçıkmayabaşlamıştıbile.LaboratuvarınkapısındaCottard,birşeydanışmakiçindoktorugörmeyegelmekistediğinisöyledi.EleriylecebindekiistatistikraporuylaoynayanRieuxonumuayeneyeçağırdı,ancaksonrafikirdeğiştirerekertesigünonunmahalesinegeleceğiniveakşamüstüonugörmekiçinuğrayacağınısöyledi.
DoktorCottard'danayrılırkenGrand'ıdüşündüğünüfarketti.Onubirvebanınortasındadüşünüyordu.Ancak,kuşkusuzciddiboyutavarmayacakolanşimdikivebanındeğildetarihinşubüyükvebalarındanbirininortasında.'O,bugibidurumlardanetkilenmeyecekinsanlardan.'Ve44
l
banınzayıfyapılıinsanlarıetkilemediğiniveözeliklegüçlüyapılıları,yokettiğiniokuduğunuanımsıyordu.Bukonuyudüşünürkendoktor,memurungizemlibirhavasıolduğunudüşünüyordu.
Gerçektende,ilkbakıştaGrandküçükbirbelediyememuruydu;budahalvetavrınasinmişti.
Uzunboyluvezayıfbedeniyledahauzunkulanırımkandırmacasıylakendinehepçokbüyükseçtiğigiysilerininiçindeyüzüyordu.Altçenesindekidişlerininçoğuyerindeduruyorduysadaüstçenesindekileriyitirmişti.Özelikleüstdudağınıyukarıçekengülüşüböyleceonagölgelibirağızgörüntüsüveriyordu.Bugörüntüyebirdepapazokuluöğrencileriniandıranyürüyüşü,duvardibindenyürümevekapılardankayarcasınageçmesanatı,mahzenvedumankokusu,anlamsızlığın
tümyüzlerieklenince,kentinhamamtarifelerinigözdengeçirmeyadagençbirdüzeltmeneevçöplerininkaldırılmasıylailgilibirraporiçingerekenbilgilerihazırlamaişinekendinivermiş,çalışmamasasınınbaşındanbaşkabiryerdedüşünülemeyeceğianlaşılacaktır.Hiçbirşeydenhabersizbirisiningözündebileo,günlükaltmışikifrankageçicibelediyehizmetlerininufaktefekancakkaçınılmazgörevleriniyapmaküzeredünyayagelmişgibiydi.
İşebaşvurukâğıtlarınınüzerinde,'meslek'sözcüğününkarşısınabunuyazardı.Yirmiikiyılönce,parasızlıkyüzündenönünegeçemediğibirkarmaşanınardındanbuişikabuletmişti;dediğinegöreçabukyoldan'esasatamasının'yapılacağınainandırmışlardıonu.Yalnızca,birsüreiçin,kentimizinyönetimindebelirenhassassorunlarkarşısındayeteneğinikanıtlamasıydısözkonusuolan.Sonradan,rahatyaşamasınısağlayacakbirdüzeltmenkadrosunaatanmasıiştenbiledeğildi,bukonudagüvencevermişlerdi.KuşkusuzJosephGrand'ıhareketegeçirenhırsdeğildi,hüzünlübirgülümsemeylekendiyaşamınıngüvencesikendisiydi.Ancakdürüstolanaklarlaedinilmişmaddibiryaşamdüşüncesivebunabağlıolarakgözdeuğraşlarınahiççekinmedenkendinivermeolanağıdaonaaçıkçagözkırpıyor
45du.Onayapılanteklifikabuletmesionurlunedenlerden,hattadenebilirki,birülküyebağlılıktanilerigeliyordu.
Uzunyılardır,bugeçicidurumsürüyordu,yaşamsınırsızoranlardapahalılanmıştıvebirkaçgenelzamyapılmasınakarşın,Grand'ınmaaşıhâlâgülünçtü.Rieux'yebundanyakınmıştı,ancakkimseninbunudüşündüğüyoktusanki.İşteGrand'ınözgünlüğüyadaenazındanözgünlükgöstergelerindenbirideburadabulunmaktadır.Aslında,kendisinindeeminolmadığıhakları
değilsebile,enazındanonaverilmişgüvenceleriilerisürebilirdi.Ancak,öncelikleonuişealanbüroşefiuzunsüreönceölmüştü,hemzatenkendisideverilensözleritamolarakanımsamıyordu.Sonolarakveenönemlisi,JosephGrandnediyeceğinibilemiyordu.
Rieux'nündegördüğügibi,iştebuözeliğihemşerimızGrand'ıeniyibiçimdebetimliyordu.
Gerçektende,uzunuzuntasarladığıistekmektubunuyazmasınıyadakoşularıngetirdiğigirişimdebulunmasınıhepbuözeliğiengeliyordu.Onabakarsanızüzerindefazlaayakdiretmediği'hak'sözcüğünüyadahakettiğiniistemesiveböyleceilgilendiğiişlerinalçakgönülülüğüylepekbağdaşmayacakbirküstahlıkgibialgılanabilecek'verilensözler'
sözcüğünükulanmakonusundakendisiniözelikleengelenmişhissediyordu.Birbaşkayöndende,'iyiyüreklilik','ricaetmek','minnet'gibikendideğeriyleuzlaşmayacaksözleridekulanmayı
reddediyordu.İşteböylece,doğrusözcüğübulamamaktanötürü,hemşerimizçokileribiryaşakadarneolduğubelirsizgörevleriniyapmayısürdürdü.Kaldıki,hepşudoktorRieux'nündedediğigibi,durumneolursaolsun,maddiyaşamınıngüvencealtındaolduğunuyaşayarakgördü,çünküherşeydenöte,gereksinimlerinielindekikaynaklaragöreayarlamasıonuniçinyeterliydi.
Böylecekentinöndegelensanayicilerindenolanbelediyebaşkanınıngözdesözlerindenbirisinindoğruluğunuanladı;adambüyükbirinançla,(yürüttüğümantığıntümağırlığınıüstlenenbusözcüğünüzerindeduruyordu),sonundakimse
46
ninaçlıktanöldüğügörülmemiştir,diyekesınliyordu.Durumneolursaolsun,JosephGrand'ınsürdürdüğüyarımünzeviyaşantısıonubutürdentümkaygılardanarındırmıştıgerçekten.O
kendineuygunsözcükleriaramayısürdürüyordu.
Birbakımaonunyaşamınınörnekbiryaşamolduğusöylenebilir.Heryerdeolduğugibikentimizdedeazbulunan,hepolumluduygularınıncesaretinitaşıyanşuinsanlardandı.Kendihakkındaaçığavurduğuçokazşey,aslındaonuniyiyanlarınıvegünümüzdeaçığavurmayacesaretedemediğimizbağlılıklarıgösteriyordu.AilesindenkalanveikiyıldabirFransa'yaziyaretinegittiğitekakrabasıolankızkardeşiniveyeğenlerinisevdiğinisöylerkenyüzükızarmıyordu.Dahagençkenyitirdiğiannevebabasınınanısınınonahüzünverdiğinikabulediyordu.Akşamsaatbeşedoğrumahalesindetatlıtatlıçınlayanbirçanıherşeyinötesindesevdiğinisaklamıyordu.
Ancakböylesinebasitduygularıdilegetirmekiçinenufakbirsözcükonabinlerceacıyapatlıyordu.Sonundabugüçlükonunenbüyükderdiolmuştu:"Ahdoktor,"diyordu,"kendimidilegetirmeyinasıldaöğrenmekisterdim!"
Oakşamdoktor,memurungidişinebakarkenGrand'ınnedemekistediğinibirdenanlıyordu:Birkitapyadaonungibibirşeyyazıyordukuşkusuz.SonundageldiğilaboratuvaravaranakadarRieux'nünbudüşüncesikesinleşiyordu.Buizleniminbudalacaolduğunubiliyordu,ancakiçindeonurlualışkanlıklarlauğraşanalçakgönülümemurlarındabulunabildiğibirkenttevebanınnasılyerleşebileceğinianlayamıyordubirtürlü.Tamolarakbugibialışkanlıklarınvebanınortayerindeolmasınıaklıalmıyorduveböylecepratiktevebanınkentlilerarasındabirgeleceğiolmadığıkanısınavarıyordu.
47ErtesigünRieuxgereksizbulunanbirdiretmeylevilayetebirsağlıkkurulununçağrılmasını
sağlıyordu.
Halkınendişelendiğidoğru,diyedurumuonaylamıştıRichard.Üstelikdedikodulardaherşeyiabartır.Valibanadediki:"İstiyorsanızhemenyapalımbuışı,amasessizce."Zatenbununyanlış
alarmolduğunainanıyor.
BernardRieux,valiliğegitmeküzereCastel'iarabasınaaldı.
—İldeserumbulunmadığınıbiliyormusunuz,dedibusonuncusu.
—Biliyorum.Depoyatelefonettim.Müdürşaşkınlıktandonakaldı.BunuParis'tengetirtmekgerek.
—Uzunsürmeyeceğiniumarım.
Telgrafçektimbile,diyeyanıtladıRieux.Valisıcakdavranıyordu,ancaksinirliydi.
Başlayalımbaylar,diyordu.Durumuözetlemeli
mıyım.''
Richardbunungereksizolduğunudüşünüyordu.Hekimlerdurumubiliyorlardı.Sorunyalnızcahangi
önlemlerinalınmasınınuygunolacağıydı.
—Sorun,vebamıyoksabaşkabirşeymisözkonusu,onubilmek,dediansızınyaşlıCastel.
İkiüçhekimşaşkınlıklarınıbelirttiler.Ötekilertereddütediyorgibiydiler.Valiiseirkildivekapıyadöndü,sankikapınınbufecihaberinkoridorlardayayılmasınıengelediğinigörmekistercesine.
Richardşaşkınlığaboyuneğmemekgerektiğinidüşündüğünübelirtti:Kasıkbölgesindekomplikasyonlarçıkaranbirateşsözkonusuyduveyaşamdaolduğugibibilimdedevarsayımlarherzamantehlikeliolacağından,bundanbaşkabirşeysöylenemezdi.Sa48
kinsakinsararmışbıyığınıkemirenyaşlıCastelaçıkrenkgözleriniRieux'yedoğrukaldırdı.Sonraiyilikdolubakışınıtopluluğaçevirdivebununvebaolduğunuiyibildiğiniancakkuşkusuzbunuresmiolaraktanımanınacımasızönlemleralmayızorunlukılacağınıbelirtti.Temeldebununmeslektaşlarınıngeriçekilmesineyolaçtığınıbiliyorduvebundandolayıonlarınhuzuruiçinbununvebaolmadığınıkabuletmekistiyordu.Valiyerindekımıldandıvedurumneolursaolsunbununiyibirdüşüncebiçimiolmayacağını
bildirdi.
—Önemliolandüşüncebiçimininiyiolupolmaması
değil,düşündürmesidir,dediCastel.
Rieuxsözekarışmadığından,onafikrinisordular:
—Tifüsebenzeyenbirateşsözkonusu,amaşişliklervekusmalarıdaberaberindegetiriyor.Benoyumrularıyardım.Böylecetahlileriçinbirşeylereldeedebildim,bukonudalaboratuvarvebanınyassıbasilerinisaptadığınısanıyor.Tamolarakbirşeysöylemekgerekirse,mikrobunbazıözgüldeğişimleriningelenekseltanımauymadığınıda
söylemekgerekir.
Richardbununtereddütlereyolaçtığınaveenazından,birkaçgünöncebaşlanantahlildizisininistatistikselsonucunubeklemeningerekliolduğunadikkatçekti.
—Eğermikrop,dediRieuxkısabirsessizliktensonra,üçgüniçindebirdalağıbüyütebiliyor,bağırsakboğumlarınıbirportakalbüyüklüğünevelapakıvamınadönüştürebiliyorsahiçdetereddüteyolaçmaz.Enfeksiyonunyuvalandığıyerlersürekliartıyor.Hastalığınyayılmasınabakıncadurdurulmazsaikiaydolmadankentinyarısınıöldürebilir.Böylecebunuisterveba,isterateşdiyeadlandırın,pekönemiyok.Önemliolantekşey,bununkentinyarısınıöldürmesineengelolmanız.
Richardhiçbirşeyinkötüyanınıgörmemekgerektiğini,zatensalgınındakanıtlanmadığını
düşünüyordu,çünkükendihastalarınınyakınlarıhâlâsağlamdı.
Veba49/4Amabaşkalarıöldü,diyedikkatiçektiRieux.Tabisalgınkesindeğil,yoksasonsuzadoğrubirmatematikselartışveyıldırımhızını
andıranbirnüfusazalmasıolurdu.Sözkonusuolan,birşeyinkötüyanınıgörmekdeğil,önlemalmak.
BununlabirlikteRichard,eğerhastalıkkendiliğindendurmazsa,onudurdurmakiçinyasanınöngördüğükoruyucuönlemlerinalınmasıgerektiğini,bununiçindevebanınsözkonusuolduğunuresmentanımakgerektiğini,bukonudatambirkesinliğevarılmadığını,dolayısıylaüzerindedüşünülmesigerektiğinianımsatarakdurumuözetlemeyidüşünüyordu.
—Sorun,yasanınöngördüğüönlemlerinciddiolupolmamasıdeğil,diyeüstelediRieux,bunlarınkentinyarısınınölmesiniengelemekiçingerekliolupolmadığı.Gerisiyönetiminişiveiştebizimkurumlarımızdabusorunlarıhaletmekiçinbirvaliöngörmüş.
—Kuşkusuz,dedivali,amabenimiçin,sizinbirvebasalgınınıresmentanımanızgerekiyor.
—Eğerbunuresmentanımasakbile,dediRieux,yinedekentinyarısınıöldürmetehlikesivar.
Richardbirazsinirlibirtavırlaarayagirdi.
—Gerçekşuki,meslektaşımızvebayainanıyor.Onunsendromuanlatmasıbunukanıtlıyor.
Rieuxbirsendromuanlatmadığınısöyledi,gördüğünüanlatmıştı.Veonungördüğü,şişkinlikler,lekeler,kırksekizsaatteölümlesonuçlanansayıklamalıateşlerdi.AcabaMösyöRichardsalgınınciddikoruyucuönlemlerolmaksızınduracağınıilerisürmesorumluluğunuüstlenebilirmiydi?
RichardduraksadıveRieux'yebaktı:
—Samimiolarakbananedüşündüğünüzüsöyleyin,vebaolduğundaneminmisiniz?
—Sorunuortayayanlışkoyuyorsunuz.Bubirsözcüksorunudeğil,bubirzamansorunu.
50
Anlaşılan,vebasözkonusudeğilsebile,yinedevebasırasındabaşvurulankoruyucuönlemlerinalınmasıgerektiğidüşüncesindesiniz,dedivali.
Eğerbirdüşüncemolmasıgerekiyorsa,evet,böyle
düşünüyorum.
HekimlergörüşalışverişindebulunduveRichardsonundaşöylededi:
—Böylecebuhastalıkvebaymışgibidavranmasorumluluğunualmamızgerekiyor.
Buçözümsıcakbirilgiylekabulgördü:
—Sizdeböyledüşünüyorsunuz,değilmidostum?diyesorduRichard.
—Çözümbeniilgilendirmiyor,dediRıeux.Yalnızcaşöylediyelim,kentinyarısıölmetehlikesiylekarşıkarşıyagelmeyecekmişgibidavranmalıyız,çünküozamankentbutehlikedenuzakkalabilir.
GenelrahatsızlıksürerkenRieuxoradanayrıldı.Birsüresonra,kızartmaveidrarkokanmahalede,kasıklarıkaniçinde,avazıçıktığıkadarhaykıranbirkadınonadoğrudönüyordu.
51Toplantınınertesigünüateşbirazdahayayıldı.Gazetelerebilegeçti,ancakzararsızbirbiçimdeydi,çünkügazetelerbirkaçanıştırmadanilerigitmiyordu.Bununlabirlikte,Rieux,valiliğinkentinenücraköşelerinealelaceleyapıştırdığıküçükbeyazduyurulanokuyabiliyordu.Buduyurularabakarakyöneticilerindurumuaçıklıkladeğerlendirdiğinisöylemekgüçtü.Önlemlerçokciddideğildivekamuoyunutelaşlandırmamayaözengösterildiğibeliydi.Gerçektende,duyurunungirişbölümünde,henüzbulaşıcıolupolmadığıbilinemeyenbirkaçtehlikeliateş
vakasınınOrankentindeortayaçıktığıbelirtiliyordu.Buvakalargerçekanlamdaendişeyekapılmakiçinyeterliözeliklergöstermiyorduvehalkınsoğukkanlılığınıkoruyabileceğindenkuşkuduyulmuyordu.Bununlabirlikte,herkesinanlayabileceğibirsakınımlılıkdüşüncesiylevalilikbazı
koruyucuönlemleralıyordu.Gerektiğibiçimdeanlaşılanveuygulananbuönlemlerhertürsalgıntehdidinikesinlikleortadankaldıracaknitelikteydi.Böylece,valibukişiselçabasınahalkınındaenbağlıbiçimdekatılacağındanbiranbilekuşkuduymuyordu.
Dahasonraduyuruda,kanalizasyonlarazehirligazvererekfareylebilimselbirmücadeleişlemivesudağıtımşebekesindesıkıbirdenetimgibigenelönlemleranlatılıyordu.Kentteoturanlaraenüstdüzeydetemizliksalıkveriliyorvesonolarakbitlikişilerbelediyedispanserlerineçağrılıyordu.
Öteyandanailelerhekimintanıkoyduğuvakalarıbildirmekvehastalarınınözelhastaneodalarındatecritedilmesinikabuletmekzorundaydılar.Zatenbuodalarhastalarıenkısazamandaveenyüksekolasılıklatedavietmeküzeredonatılmıştı.Birkaçekmaddehastaodasının
52
mikroptanarındırılmasızorunluluğuveulaşımaracıkonusundauyulmasıgerekenleribelirtiyordu.
Bundanbaşka,eşedostasağlıkgözetimineuyulmasıkonusundagereğininyapılması
öneriliyordu.
DoktorRieuxbirdensırtınıduyuruyaçevirdivemuayenehanesininyolunututtu.Rieux'yü
bekleyenJosephGrandonugörüncekolarınıkaldırdı.
Evet,dediRieux,sayıyükseliyor.
Birgünöncekentteonkadarhastayaşamınıyitirmişti.DoktorGrand'aCottard'ıziyaretegideceğiiçinbelkionudaakşamagöreceğinisöyledi.
—Haklısınız,dediGrand.Onaiyiliketmişolursunuz,çünküonudeğişmişbuluyorum.
Nasıl?
—Kibarlaştı.
—Öncedendeğilmiydi?
Grandduraksadı.Cottard'ınterbiyesizolduğunusöyleyemezdi,doğrubirifadeolmazdıbu.İçekapalıvesessizbiradamdı;halitavrıbirazyabandomuzunuandırıyordu.Odası,alçakgönülübirlokantaveoldukçagizemligezmeler;Cottard'ıntümyaşamıbuydu.Resmiolarakşarapvelikörişindetemsilciliğivardı.Aradasıradamüşterisiolmasıgerekenikiüçadamonuziyaretegeliyordu.Bazenakşamlarıevininkarşısındakisinemayagidiyordu.HattaoradakigörevliCottard'ıngangsterfilmlerinitercihettiğinifarketmişti.Herkoşulda,Cottardyalnızvesakınımlıbiryaşamsürdürüyordu.
Grand'agöretümbunlarepeydeğişmişti.—Nasıldesembilmiyorum,ancakbanaöylegeliyorki,insanlarındostluğunukazanmak,herkesiyanınaçekmekistiyor,anlıyormusunuz?Benimlesıksıkkonuşuyor,dışarıdavetediyorveherzamannasılgeriçevireceğimibilmiyorum.
İntihargirişimindenberiCottard'ıkimseziyaretegelmemişti.Sokaklarda,yiyecekiçecekdükkânlarındahepsempatitoplamakistiyordu.Bakkalarlahiçbudenliyu53muşakkonuşulmamış,yadabirtütünsatıcısıhiçbudenliilgiyledinlenmemişti.
Şutütüncükadın,diyorduGrand,tambiryılandır.Cottard'asöyledimbunu,amabanayanıldığımıvegörmeyibileniçiniyiyönleriolduğunusöyledi.
SonundaGrandikiüçkezCottard'ıkentinseçkinlokantavekafelerinegötürmüştü.Aslındabuyerleresıksıkgitmeyebaşlamışlardı.
—İnsanoralardarahatediyor,diyordu;hemsonradostçabirortam.
GrandburalardakipersonelinCottard'agösterdiğiözenifarketmiştiveonunbıraktığıkabarıkbahşişlerigörüncebununnedeninianlamıştı.Şefinonukapıyakadaruğurlayıp,pardösüsünü
giymesineyardımettiğibirgün,Cottard,Grand'aşöyledemişti:
—İyibirçocuk,tanıklıkedebilir.
—Neyetanıklıkedebilir?Cottardduraksamıştı.
—Benimkötübiradamolmadığıma.
Kaldıki,sağısolubeliolmuyordu.Bakkalındahaazsevecendavrandığıbirgünadamakılı
öfkelenmişbirhaldeevedönmüştü:
—Başkalarıyladüşüpkalkıyor,sürtük,diyeyineliyordu.
—Kimbaşkaları?
—Herkes.
HattaGrandtütüncükadınındükkânındatuhafbirsahneyetanıkolmuştu.Heyecanlıbirkonuşmanınortasında,kadınCezayirkentindehalkındilinedüşmüşyenibirtutuklamaolayındansözetmişti.Bir
kumsaldabirArap'ıöldürmüş,ticaretleuğraşanbirmemurdusözkonusu.
—Tümbuayaktakımmıhapseatsalar,demiştitütüncükadın,namusluinsanlarrahatbirnefesalabilirdi.AncaktekbirsözetmeksizinkendisinidükkândandışarıatanCottard'mbeklenmedikbuöfkesikarşısındasözünükes
54
mekzorundakalmıştı.Grandvesatıcıkadınelerikolarıhavadaonunçıkıpgitmesinebakakalmıştı.
DahasonraGrand,Rieux'yeCottard'ınkarakteriyleilgilibaşkadeğişiklikleridebildirecekti.Busonuncusununherzamançokliberalfikirleriolmuştu.Engözdetümcesi:'Büyükbalıkküçükbalığıyutar,'bunuiyicekanıtlıyordu.AncakbirsüredirOran'ınkuruludüzeneuyangazetesindenbaşkagazetealmıyordu;halkaaçıkyerlerdegösteregöstereonuokumasıdagörmezdengelinecekgibideğildi.Aynıbiçimde,yataktankalktıktanbirkaçgünsonra,postaneyegidenGrand'dan,uzaktakibirkızkardeşeyüzfranklıkpostahavalesiyolamasınıricaetmişti;herayyoluyordubunu.AncaktamGrand'ıngideceğisırada:
—Onaikiyüzfrankgönderin,diyericaetmişti,onahoşbirsürprizolacak.Hiçonudüşünmediğimisanıyor.Amagerçekşuki,onuçokseviyorum.
Sonolarak,Grand'laaralarındatuhafbirkonuşmageçmişti.Grand,herakşamgiriştiğiçalışmayı
merakedenCottard'ınsorularınıyanıtlamakzorundakalmıştı.
—İyi,demiştiCottard,birkitapyapıyorsunuz.
—Öylediyorsanızöyleolsun,ancakokadarbasitde
ğil."'
Ah,bendesizingibiyapmakisterdim,diyebağırdı
Cottard.
GrandşaşırmışgibiydiveCottardsanatçıolmanınpekçokşeyidüzelteceğiniağzındagevelemışti.
—Niçin?diyesormuştuGrand.
—Çünkübirsanatçınınbaşkasınaoranladahafazlahaklanvardır,herkesbunubilir.Onaçokdahafazlaşey
geçer.
—Yokcanım,dediRieux,Grand'a,sabahkiduyurular,farehikâyesiçoğukişininolduğugibi,onundabaşınıdöndürmüş,hepsibu.Yadaateştenkorkuyor.
Grandonuşöyleyanıtladı:
—Sanmıyorumdoktor,eğernedüşündüğümüöğrenmekistiyorsanız...
55Pencereninaşağısındanbüyükbiregzozgürültüsüiçindefareylemücadelearabasıgeçti.
BirbirleriniduyabilecekhalegelinceyekadarRieuxsustuvedalgındalgınmemurunnedüşündüğünüsordu.Ötekionaciddiyetlebakıyordu:
—Onun,duyulmasındançekindiğibirşeyvar.Doktoromuzsilkti.Komiserindediğigibidahayapılacakçokişvardı.
Öğledensonra,Rieux,Castel'lebirtoplantıyaptı.Serumlarbirtürlügelmiyordu.
—Zatenişeyarayacakmıydı,diyesoruyorduRıeux.Bubasilbirtuhaf.
—Yo,bensizingibidüşünmüyorum,dediCastel.Buhayvanlarınhepdeğişikbirhavasıvargibidir.Amatemeldehepaynışeydir.
—Bunuvarsayıyorsunuzenazından.Aslındabukonudahiçbirşeybilmiyoruz.
—Tabivarsayıyorum.Amaherkesbudurumda.Günboyuncadoktorvebayıdüşündüğündekendisini
saranbaşdönmesininarttığınıhissetti.Sonundakendikendinekorktuğunuitirafetti.İkikezinsanlarladoluptaşankafeleregirdi.Cottardgibiodabirinsansıcaklığınagereksinimduyuyordu.
Rieuxbunubudalacabuluyordu,amabusayedeşarapvelikörtemsilcisinebirziyaretsözü
verdiğinianımsadı.
AkşamDoktorCottard'ıyemekodasında,masanınkarşısındaayaktabuldu.İçerigirdiğindemasanınüzerindeaçılmışbirpolisiyeromanduruyordu.Ancakakşamiyiceinmiştivekuşkusuzyeniyenibastırankaranlıktaokumakgüçtü.AslındaCottardbirdakikaönceoturmuşveyarı
karanlıktadüşünmüşolmalıydı.Rieuxonanasılolduğunusordu.Cottardyerineotururkeniyiolduğunuvekimseninkendisiyleilgilenmediğindeneminolursadahadaiyiolacağını
homurdanaraksöyledi.Rieuxherzamanyalnızolunamayacağınadikkatiçekti.
56
—Hayır,öyledeğil.Benişigücüsizesıkıntıyaratmakolaninsanlardansözediyorum.
Rieuxsusuyordu.
—Benimdurumumöyledeğil,dikkatedin.Amaşuromanıokuyordum.İşte,ansızınbirsabahtutuklanantalihsizbiradam.Onunlauğraşıyorlardıveohiçbirşeybilmiyordu.Bürolardaondansözediliyordu,fişlereadıyazılıyordu.Buadilmisizce?Başkalarınınbirinsanabunuyapmayahakkıvarmı?
—Durumabağlı,dediRieux.Biraçıdanbunakimseninhakkıyokgerçekten.Amatümbunlarçok
önemlideğil.Çokfazlakapalıkalmamakgerek.Dışarıçıkmalısınız.
Cottardsinirlenirgibioldu,bundanbaşkabirşeyyapmadığınıvegerekirsetümmahaleninbunatanıklıkedeceğinisöyledi.Hattamahaledışındanbiletanıdıkları
eksikolmuyordu.
—MimarMösyöRigaud'yutanıyormusunuz?Benim
dostlarımdandır.
Odayaiyicekaranlıkçöküyordu.Sokakcanlanmayabaşlıyordu;dışarıdasessizverahatlamışbirhaykırışsokaklambalarınınyândı'ğıânıselamladı.Rieuxbalkonaçıktı,Cottarddaonuizledi.
Kentimizdeherakşamolduğugibi,hafifbirmeltem,çevredekitümmahalelerdenfısıltılarıızgaraetkokularım,patırtılı,gürültülübirgençliğindoldurduğusokağı,yavaşyavaşcoşturanözgürlüğünneşelivegüzelkokuluuğultusunutaşıyordu.Gece,görünmeyengemilerinhaykırışları,denizdenvesokaklaradökülmüşkalabalıktanyükselenuğultu,Rieux'nünçokiyibildiğivebirzamanlarhoşlandığışusaatbugünbildiklerindenötürüonabunaltıcıgeliyordu.
—Işığıyakabilirmiyiz?dediCottard'a.
Işıkyanaryanmazadamcağızgözlerinikırpıştırarak
onabaktı:
Söyleyinbanadoktor,eğerhastalanırsambenihastanedekiservisinizealırmıydınız?
—Niyealmayayım?
57BununüzerineCottard,birklinikteyadabirhastanedebulunanbirinsanıntutuklandığıhiçoldumu,diyesordu.Rieuxböyleşeylererastlandığını,amaherşeyinhastanındurumunabağlı
olduğunusöyledi.
Ben,dediCottard,sizegüveniyorum.
Sonradoktoraarabasıylakendisinikentegötürüpgötüremeyeceğinisordu.
Kentmerkezindesokaklardakikalabalıkveışıklarazalmıştıbile.Çocuklarhâlâkapılarınönündeoynuyorlardı.Cottard'ınisteğiüzerinedoktor,arabasınıbuçocuklardanbirgrupönündedurdurdu.
Çığlıklaratarakkaydırakoyunuoynuyorlardı.Ancakaralarındanbiri,çizgiyleayrılmışgibiduranyapışıkkoyusaçlı,yüzükiriçindebiroğlanaçıkrenklivesorgulayangözleriniRieux'yedikmişti.
Doktorbakışınıkaçırdı.KaldırımdaayaktaduranCottardonunelinisıkıyordu.Kısıkvegüç
anlaşılırbirseslekonuşuyordu.İkiüçkezarkasınabaktı.
—insanlarsalgındansözediyorlar.Doğrumudoktor?
insanlarhepkonuşur,doğalbu,dediRieux.
—Haklısınız.Sonradaonkadarölümüzolunca,dünyanınsonugelecek.Bizegerekenbudeğil.
Motorhomurtuylaçalışmayabaşlamıştı.Rieux'nüneliviteskolundaydı.Ancak,ciddivesakintavrıylagözünüondanbirtürlüayırmayançocuğayenidenbakıyordu.Vebirden,çocukdurupdururkentümdişlerinigösteregöstereonagülümsedi.
—Ohaldenedirbizegereken?diyesordudoktorçocuğagülümseyerek.
Cottardbirdenarabakapısınıkavradıvekaçmadanönceağlamaklıveöfkedolubirseslebağırdı:
—Birdeprem.Gerçekbirdeprem!
DepremolmadıveRıeuxiçinertesigünkentindörtköşesinekoşuşturmalarla,hastaaileleriylegörüşmelerlevehastalarlakonuşmalarlageçti.Rieuxmesleğininbukadarağırolacağınıhiç
düşünmemişti.Ozamanakadarhastaları
58
onunişinikolaylaştırıyordu,kendilerinionateslimediyorlardı.İlkkezdoktoronlarınçekingen,kuşkulubirşaşkınlıklahastalıklarınıniçinesığınmışolduklarınıhissediyordu.Henüzalışmadığıbirmücadeleydi.Akşamsaatonadoğru,sonolarakziyaretettiğiyaşlıhastanınevininönünearabasınıparkedenRieuxkoltuğundankımıldayamayacak
durumdaydı.
Yaşlıastımhastasıyatağındadoğrulmuştu.Dahaiyisolukalıyorgibiydivetencerelerinbirindenötekineaktardığıbezelyelerisayıyordu.Doktoruneşeyleaydınlananbiryüzlekarşıladı.
Eeedoktor?Koleramı?
—Neredenduydunuzbunu?.Gazetede,radyodasöyledi.
—Hayır,koleradeğil.
—Neolursaolsun,dediiyiceheyecanlananyaşlıadam,akılılaruğraşıpduruyordeğilmi?
—Hiçbirşeyeinanmayın,dedidoktor.
Yaşlıadamımuayeneetmiştiveşimdibuyoksulyemekodasınınortasındaoturuyordu.Evet,korkuyordu.Ertesisabah,yinebumahaledeonkadarhastanın,şişliklerininüzerinekapanmış,onubekleyeceğinibiliyordu.Yalnızcaikiyadaüçvakadabuhıyarcıklarınkesilmesiişeyaramıştı.
Ancakçoğunluklahastaneyegitmekgerekiyorduvehastaneninyoksulariçinnedemekolduğunubiliyordu."Onundeneylerdekulanılmasınıistemiyorum,"demiştihastalarındanbirininkarısı.
Deneylerdekulanılmayacaktı,ölecektivehepsibuydu.Alınanönlemleryetersizdi,orasıkesindi.
'Özelolarakdonatılmışodalar'agelince,onlarınneolduğunubiliyordu:Alelaceleötekihastalarınboşalttığı,bantlanmışpencereli,birkordonlaçevrilmişikikoğuş.Eğersalgınkendiliğindendurmazsayöneticilerinhayalettiğiönlemlerlealtedilemeyecekti.
Öteyandan,akşamresmiaçıklamalariyimserdi.Ertesigün,RansdocAjansı,valiliğinaldığı
önlemlerinserinkanlılıklakarşılandığınıveşimdidenotuzkadarhastanın59bildirildiğinihaberveriyordu.Castel,Rieux'yitelefonlaaramıştı:Koğuşlardakaçyatakbulunuyor?
—Seksen.
—Kuşkusuzkentteotuzdanfazlahastavardır,değilmi?
—Gömmeişlemlerigözetimaltındadeğilmi?
—Hayır.Richard'ıtelefonlaaradım,tümcelerindeğilkesinönlemleringerekliolduğunuvesalgınakarşı,başkabirşeydeğil,yalnızcagerçekbirengeloluşturmamızgerektiğinisöyledim.
Yasonra?Elindenbirşeygelmediğinisöyledi.Bencesayıyükselecek.
Gerçektendeüçgüniçindeikikoğuşdadoldu.Richardbirokuluboşaltıpyedekbirhastaneöngörüleceğinidüşünüyordu.Rieuxaşılarıbekliyorvehıyarcıklarıyarıyordu.Casteleskikitaplarınadönüyorvekütüphanedeuzunsürekalıyordu.
—Farelervebadanyadaonaçokbenzeyenbirşeydendolayıölüyorlar,diyebirsonucavarıyordu.Zamanındadurdurulmazsageometrikbiroranlaenfeksiyonuyayacakonbinlercebitiyolaradökmüşlerdi.
Rieuxsusuyordu.
Odönemzamandonmuşgibiydi.Güneş,sonsağanaklarlabirikmişsularıemiyordu,içindensarı
birışıktaşangüzelmavibulutlar,yükselmekteolansıcağıniçindekiuçakhomurtuları,bumevsimdeherşeydinginliğebirçağrıydı.Oysadörtgüniçindeateşdörtkezşaşırtıcıbiçimdeyükseldi:onaltıölü,yirmidört,yirmisekizveotuziki.Dördüncügünbiranaokuldayedekhastaneninaçılacağıbildirildi.Ozamanakadarendişesinişakalarlaörtmeyisürdürmüşolanyurttaşlarımızsokaklardadahabitkinvedahasessizgörünüyordu.
Rieux,valiyetelefonetmeyekararverdi:
Önlemleryetersiz.
—Elimdesayılarvar,dedivali,aslındaendişeverici.
Sayılarendişevericidenöte,açık.
—Genelhükümetinemirleriniisteyeceğim.Rieux,Castel'inkarşısındatelefonukapadı:
—Emirmiş!Birazdahayalgücügerek.
—Yaserumlar?
—Haftaiçindegelecekmiş.
Richard'ınaracılığıylavalilikRieux'densömürgebaşkentineemirlerbeklemeküzeregönderilecekbirraporyazmasınıistedi.Rieuxraporaklinikbirbetimlemevesayılaryazdı.Aynıgünkırkkadarölükaydedildi.Valiönlemlericiddileştirmeişini,kendideyişiyle,üzerinealdı.Hastalarınzorunlubildirimivetecridisıkıtutuldu.Hastalarınevlerikapatılacakvedezenfekteedilecek,yakınlarıbirönlemkarantinasınaalınacak,gömmeişlemleriileridebelirlenecekkoşularaltındabelediyetarafındanyapılacaktı.Birgünsonra,serumlaruçaklageliyordu.Tedavidurumundakihastalarayetebilirdi.Salgınınyayılmasıdurumundaysayetersizdi.Rieux'nüntelgrafınayanıtolarakönlemiçinayrılanserumstokununtükendiğiveyemlerininüretilmesinebaşlandığıbelirtiliyordu.
Busüreiçinde,kentiçevreleyentümbanliyölerdeçarşıyapazarailkbahargeliyordu.Binlercegülkaldırımlarboyunca,satıcılarınsepetlerindesoluyordu,içbayıcıkokularıtümkentedalgadalgayayılıyordu.Tramvaylarişegidişveçıkışsaatlerindeyinekalabalık,güniçindedeboşvepisti.
Tarrouyaşlıadamcağızıgözlemliyordu,yaşlıadamcağızdakedilerinüzerinetükürüyordu.
Grandherakşamgizemliçalışmasıiçinevinedönüyordu.Cottardgidipgeliyorvesorguyargıcı
MösyöOthonhâlâcinshayvanlarlayaşamınısürdürüyordu.Yaşlıastımhastasıbezelyelerikâsedenkâseyeaktarıyorduvebazensakinveilgilihavasıyla,gazeteciRambert'erastlanıyordu.
Akşam,aynıkalabalıksokaklarıdolduruyorduvesinemalarınönündekuyruklaruzuyordu.Zatensalgınbirazgerilergibiolduvebirkaçgünboyunca,yalnızcaonkadarölükaydedildi.Sonra,birdenbire,sayıokgibiyükseldi.Ölüsayısıyeni
61
60denotuzaulaştığıgün,BernardRieux,valininuzattığıre:miyazıyabakıyordu:"Korktular,"
diyorduvali.Telgraftşöyledeniyordu:'Vebadurumunuilanedin.Kentikapatın!'
62Oandanbaşlayarakvebanın,hepimizinuğraşıolduğuöylenebilir.Oânakadarbuözelolaylarınyurttaşlarımızyolaçtığışaşkınlıkveendişeyekarşın,herbirimizeldendiğinceherzamankigibikendiişlerimizleilgilenmiştik.kuşkusuzbuböylesürecekti.Ancakkentinkapatılmadaherkes,hattaanlatıcıda,aynıkefeyekonduklarınıvenünüstesindengelmelerigerektiğinianladılar.İşteböye,örneğin,insanınsevdiğindenayrılmasıgibibireyselduygubirdenbire,ilkhaftalardanbaşlayarak,tümbirIkınduygusunadönüştüvekorkunundaetkisiyle,bu[unsürgündönemininbaşlıcaacısıoldu.[Aslındakentinkapılarınınkapatılmasınınendikkatkensonuçlarındanbirideayrılığahazırlıksızyakalananşileriniçindebulunduklarıdurumdu.
Birkaçgünönce,cicibirayrılığagörekendilerinihazırlayan,birkaçhaftanrabirbirleriylegörüşeceklerindenemin,garımızınpeplarındaikiüçtavsiyedebulunarakkucaklaşanvebuayıklagünlükuğraşlarındanbirazcıkolsunbaşınıkaldırsanneveçocuklar,eşler,sevgililerkendilerini,birden|eçaresizbirbiçimdebirbirindenuzakdüşmüş,herhanbirbuluşmayadahaberleşme
olanağındanyoksunbıramışbirhaldebuldular.Çünküvalilikkararınınyayınjmasındanbirkaç
saatöncekentkapatıldıvedoğalıklaûdurumlarıgözönünealmakolanaksızdı.Hastalığınbeklenmeyenistilasınınilketkisi,yurttaşlarımızı,sankieyselduygularıyokmuşçasınadavranmayaitmesiydililebilir.Kararınyürürlüğekonduğugününilksaatledevalilik,telefonlayadagelipmemurlarabirşeylersoıbiryığıninsanınhücumunauğradı;hepsiilginçveayzamandaincelenmesiolanaksızdurumlarıanlatıyorlar
a65/5dı.Gerçekte,çıkışıolmayanbirdurumdaolduğumuzunve'uzlaşma','lütuf,'istisna'gibisözcüklerinartıkbiranlamıkalmadığınınfarkınavarmamıziçinbirçokgüngeçmesigerekti.
Mektupyazmaktanduyulanhafifsevinçbileelimizdenalınmıştı.Gerçektende,biryandangelenekselhaberleşmeolanaklarıkentiülkeningerikalanbölümüneartıkbağlamazolmuştu,biryandandayenibirkarar,mektuplarınenfeksiyontaşımasınıengelemekiçin,hertüryazışmayı
yasakladı.Başlangıçta,kentkapılarındabazıayrıcalıklıkişiler,dışarıyamesajlarıniletilmesinegözyumankarakolnöbetçılerıylegörüşebildiler.Salgınınbaşında,nöbetçilerinmerhametduygusuylabazışeyleregözyummayıdoğalbulduklarıdönemdibu.Ancakbirsüresonraaynı
nöbetçilerdurumunciddiyetiniiyiceanladıklarındaucununnereyevaracağıbeliolmayansorumluluklaralmaktankaçındılar.Başlangıçtaizinverilenşehirlerarasıtelefongörüşmeleritelefonkulübelerindevehatlardaöylebüyüktıkanmalarayolaçtıkibirkaçgünkonuşmalaraaraverildi;sonraölüm,doğum,evlilikgibiacildiyeadlandırılandurumlardışındaciddisınırlamalargetirildi.Bununüzerinetelgraflarbizimtekkaynağımızolarakkaldı.Akıl,yürekvetenlebirbirinebağlananvarlıklar,onsözcüklükbirtelgrafınbüyükharflerindeoeskibirlikteliğinişaretleriniarayacakhalegeldiler.Vebirtelgraftakulanılabilecekkalıplarçabuktüketildiğindenuzun,ortakyaşamlaryadaacılıtutkularçokgeçmeden,'İyiyim.Senidüşünüyorum.Sevgiler'türündenbeliaralıklarlayinelenenhazırkalıplarlaözetleniroldu.
Buaradaaramızdanbazıları,yazmaktadiretiyorvedışarısıylahaberleşmekiçinbirkandırmacadanöteyegitmeyençözümlertasarlayıpduruyorlardı.Yinedetasarladığımızyöntemlerdenbirkaçıbaşarıyaulaşıyordu,ancakhiçbiryanıtalamadığımızdanbukonudatekbirbilgimizyoktu.Böylece,haftalarcahepaynımektubuyazıp,aynıçağrılarıyineleyipdurduk;öylekiönceleriyüreğimizden
66
kanlacanlaçıkmışolansözcüklerbirsüresonraanlamlarınıyitiriyordu.Bizdeonları
düşünmeden,ölütümceleraracılığıylagüçyaşantımızınişaretlerinigöndermeyeçalışarak,yenidenyazıyorduk.Vesonolarak,telgrafıngelenekselçağrısı,bukısırveinatçımonologa,duvarlakonuşmayıandıranbukurusöyleşimeyeğtutulurgibigeliyordubize.
Zatenbirkaçgünsonunda,kimseninkenttençıkamayacağıaçıklıkkazanınca,salgındanöncekenttenayrılmışolanlarındönmelerineizinverilipverilmeyeceğinisormakaklımızageldi.Birkaç
günlükdüşünmesüresindensonra,valilikolumluyanıtverdi.Ancakgeridönenlerinhiçbirbiçimdekenttenbirdahaçıkamayacağınıvekentegirmekteözgürolsalarbile,kenttençıkmaktaözgürolamayacaklarınıkesinolarakbelirtti.Bukonudabile,sayıcaazdaolsa,bazıailelerdurumuhafife
aldılarveakrabalarınıyenidengörmeisteğinihertürsakiniminüstündetutarak,onları
fırsatıdeğerlendirmeyeçağırdılar.Ancakçokgeçmeden,vebanınhapsettiğiinsanlarakrabalarınadayattıklarıtehlikeyianladılarvebuayrılığakatlanmayarazıoldular.Hastalığınenciddidöneminde,insanlıkduygularınınişkencelibirölümdendahagüçlüolduğutekbirdurumatanıkolundu.Samlabileceğigibi,acınınötesinde,aşkınbirleştirdiğiikisevgilinindurumudeğildibu.Sözkonusu,uzunyılardırevliolanyaşlıdoktorCastel'leeşinindurumuyduyalnızca.Salgındanbirkaç
günönceMadamCastelkomşubirkentegitmişti.Eşiazgörülürbirmutluluğunörneğinisunanşukarıkocailişkilerindenbirideğildibu;hattaanlatıcı,oânakadareşlerinbirlikteliklerindenduyduklarıdoyumkonusundaeminolmadıklarını,herolasılığıgözönünealarakilerisürecekdurumdadır.Ancakbuaniveuzatılmışayrılığınonlarıbirbirlerindenuzakyaşayamayacaklarınainanmalarınıveansızıngünışığınaçıkanbugerçekkarşısında,vebanınpekdeönemiolmadığını
anlamalarımsağladı.
67Biristisnaydısözkonusuolan.Çoğunlukla,ayrılıksalgınınsonbulmasıylabitecekti,orası
kesindi.Vebizhepimiziçin,yaşamımızıoluşturanveçokiyibildiğimizisandığımızduygu(öncedendesöylendi,Oran'lılarınbasittutkularıvardır)yenibirçehreyebürünüyordu.Eşlerinebüyükgüvenduyankocalarvesevgililerbirdenkıskançlaşıyordu.Aşkkonusundakendilerinihercaisananerkeklersadakatedönüyorlardı.Neredeyseyüzünebakmadanannelerininyanındayaşamışolanerkekevlatları,şimdianılardapeşinibırakmayanbuyüzdekibirkırışık,tasaveüzüntüyeboğuyordu.Buaniayrılık,kusursuz,geleceğiöngörülemeyenbuayrılıkbizi,şimdigünlerimizidolduran,hâlâbudenliyakınvebudenliuzak,buvarlığınanısınakarşıtepkigösteremeyecek,sarsılmışbirhaldebırakıyordu.Gerçekte,ikikezacıçekiyordukönceliklekendiacımızı,sonradaburadaolmayanların,oğul,eşyadasevgilininçektiğinidüşündüğümüzacıyı.
Zatenbaşkakoşularda,yurttaşlarımızadahadışarıyadönükvedahaetkinbiryaşamdaçıkışyolubulmuşolurdu.Ancakaynızamanda,vebaonlarıtembeleştiriyordu;cansızkentlerindedönüpduruyorlarvekendilerinihergeçengünanılarındüşkırıklığınauğratanoyunlarınakaptırıyorlardı.
Çünkü,amaçsızgezintilerindehepaynıyolardangeçmekzorundakalıyorlardıveçoğunlukla,böylesineküçükbirkentte,buyolarşimdionlarınyanındaolmayankişiylebirzamanlaryürüdükleriyolardı.
Böylece,kentinyurttaşlarımızagetirdiğiilkşeysürgünoldu.Veanlatıcı,buraya,ozamankendihissettikleriniherkesinadınayazabileceğineinanıyor,çünkübunlarıyurttaşlarımızınbirçoğuylaaynıandahissetti.Evet,sürekliolarakiçimizdetaşıdığımızoboşluk,obelirginheyecan,mantıksızcageriyedönmeyadazamanınakışınıhızlandırmaisteği,beleğinoyananokları;iştebuydusürgünduygusu.Bazenkendimizihayalgücümüzünkolarınabırakmamız,dışarıdangelenbirisininkapımızıçalmasınıyadamerdivendetanıdıkbirayaksesinibeklemişveböylean68
larda,trenlerinseferdençekildiğiniunutmayıkabuletmemizvenormaldeakşamekspresiningetireceğibiryolcununmahaleyevarabileceğisaatteevdebulunacakbiçimdekendimiziayarlamamız;tabikibuoyunlarsüremeyecekti.Hepbirangeliyorduvetrenlerinkentegirmediğiniaçıkçaanlıyorduk.Veozaman,ayrılığınuzunsüreliolacağınıvezamanlakendimizebirdüzenvermemizgerektiğinibiliyorduk.İşteoandansonra,hapsedilmişlikkonumumuzayeniden
dönüyorduk,artıkyalnızcageçmişimizvardıvearamızdanbazdangeleceğiyaşamayaeğilimliolsabile,hayalgücününkendisinegüvenenlerdeaçtığıyaralangörerekhemen,enazındanelerindengeldiğinceçabuk,bundanvazgeçiyorlardı.
Özelikle,yurttaşlarımızıntümü,toplulukiçindeykenbile,ayrılıksüresinihesaplamayaçalışmaalışkanlığındançokçabukvazgeçti.Niçin?Çünküenkaramsarolanlar,örneğinaltıaylıkbirsürebiçmişken,tümbugelecekaylarınacısınıöncedentüketmiş,cesaretlerinibinbirgüçlüklebudeneyimindüzeyineyükseltmiş,zayıflığakapılmadanböylesineuzunbirsüreyeyayılanbuacınındüzeyindekalabilmekiçinsongüçleriniharcamışken,bazenrastlananbirdost,gazetedeverilenbirfikir,kaçamakbirkuşkuyadaanibiröngörü,herşeybiryana,buhastalığınaltıaydandahafazla,belkibiryılyadadahafazlasürmemesiiçinbirnedenolmadığınıonlarınaklınagetiriyordu.
Ozamancesaretlerinin,iradelerininvesabırlarınınyıkımıöyleanioluyordukikendilerinibuçukurdanaslaçıkamayacakmışgibihissediyorlardı.Bununsonucuolarak,özgürkalacakları
süreyihiçdüşünmemek,geleceğehiçyönelmemekvebirbakıma,gözleriniyerdenbaşkayöneçevirmemekzorundakalıyorlardı.Ancakdoğalolarakbuacıyıkandırmavemücadeleyegirmemekiçinkendiniçekmeyöntemi,busakiniminödülübeklendiğigibiçıkmıyordu.Nepahasınaolursaolsun,hiçistemedikleribuyıkımdankaçtıkça,gelecekbirliktelikleringörüntüleriiçindevebayıunutabildiklerivesonuçtaoldukçasıkyaşanan69şuanlardankendileriniesirgiyorlardı.Buuçurumlarınvebutepelerintamortasınadüşmüş,yaşamaktançok,yönübeliolmayangünlerevekuruanılarakendilerinibırakmış,acılarınıntoprağındaköksalmayıkabuletmedikçegücünütoplayamayacakserserigölgelergibiakıpgidiyorlardı.
Böylece,tümtutsaklarınvetümsürgünlerinhiçbirişineyaramayacakbirbelekleyaşaması
demekolanoderinacıyıduyuyorlardı.Durmadandüşündükleriogeçmişindeüzüntülübirözlemdenbaşkatadıyoktu.Aslında,birzamanlarbeklediklerikadınyadaerkekleyapabileceklerişeylerizamanındayapmamışolmaktanduyduklarıpişmanlığıdabunaeklemekisterlerdi—vebenzerbiçimde,göreceliolarakkısabileolsa,buhapisyaşantısınınherdurumunauzaktakikişiyikatıyorlarvebirzamanlaryaşadıklarıonlarıtatminetmiyordu.Yaşadıklarışimdikizamanakarşı
sabırsız,geçmişlerinedüşmanvegeleceğielindenalınmışolarakinsankaynaklıadaletinyadanefretinparmaklıklararkasındayaşamayamahkûmettiğikişilerebenziyordukbizde.Sonolarak,budayanılmaztatildenkaçabilmenintekyoludüşgücüyletrenleriyenidenhareketegeçirmekvesaatleriyinedekararlıbirbiçimdesessizkalançanlarınsesiyledoldurmaktı.
Ancakbubirsürgündeolsa,çoğunluklakendinesürgündü.Vehernekadaranlatıcıbaşkalarınınsürgününetanıkolduysada,birtürlüulaşamadıklarıvarlıktanvekendimemleketlerindenuzakdüştükleriiçin,vebahaberiyleneyeuğradığınışaşırmışvekenttealıkonulmuşRambertyadabaşkalarıgibiayrılığınacısınıfazlasıylayaşayanlarıdaunutmamalıdır.Genelsürgündeonlare.nfazlasürgünolanlardı,çünkübizdeolduğugibizamanonlardadakendineözgükaygıyıuyandırsada,onlaruzamdankopmuyorlarvekendivebasinmişsığmaklarını,yitirdiklerivatandanayıranduvarlarasürekliçarpıpduruyorlardı.Gününhersaati,yalnızcakendiyaşadıklarıakşamlarıvekendiülkelerininsabahlarınısessizceanaraktozlukentibir70
aşağıbiryukarıdolaşanlardakuşkusuzonlardı.İşteozaman,birkırlangıcınuçuşu,günbatımınınbirpemberengiyadagüneşinbazenıssızsokaklarabıraktığışutuhafışıklargibiaçıkolmayanişaretler
veşaşkınlığaitenbildirilerinyolaçtığırahatsızlıklarınıgeliştiriyorlardı.Fazlasıylagerçeğeyakındüşlerimokşamaktavebirışığın,ikiüçtepenin,gözdebirağacınvekadınyüzlerinin,onlariçinyeritutulmazbirortamyarattığıbirtoprakparçasınınimgelerinitümgüçleriyleizlemekteinatederek,insanıherzaman,herşeydenkurtarabilecekdışdünyayagözlerinikapıyorlardı.
Sürgünlerarasındaenilginçdurumolanveokonudaanlatıcınınbelkienelverişlidurumdabulunduğusevgililerdendahaaçıkbirbiçimdesözetmekgerekirse,aralarınapişmanlığıdakatmamızgerekendahabaşkaiçsıkıntılarıçektiklerinibelirtmemizgerek.Gerçektendebudurum,onlarınkendiduygularınıbirtürateşlinesneliklegözlemlemelerinisağlıyordu.Vebufırsatlarkarşısındakendigüçsüzlükleriniaçıklıklagörmemeleriçokenderdi.Uzaktakikişininyaptıklarıvedavranışlarınıtamolarakdüşünmektezorlanmalarıilkfırsatıveriyorduonlara.O
zaman,okişininzamanınıiyi'değerlendirmemişolmalarınayanıyorlardı;onunzamanıylailgilidahaiyibilgiedinmekteihmalcidavrandıklarından,sevenkişiiçinsevileninzamanınınasıldeğerlendirdiğinintümkeyiflerinkaynağıolmadığınainanmışgibiyapmaktanötürü
kendilerimsuçluyorlardı.Veoandanbaşlayarakaşklarınınderininegitmekvekusurluyanlarını
incelemekonlariçinkolaylaşıyordu.Normalzamanda,bilinçliyadadeğil,kendimaşamayacakaşkınolmadığımhepimizbiliyorduk,yinedeazyadaçok,belibirdinginlikle,kendiaşkımızınortakararolduğunukabuleniyorduk.Ancakanıdahatitizdir.Veçoktutarlıbirbiçimde,bizedıştangelenvetümbirkentivuranbutalihsizlik,biziöfkeyeboğabilecekhaksızbiracıgetirmeklekalmıyordu.Aynızamanda,kendikendimizeacıçekmemizisağlıyorveböylecebiziacıyı
kabulenmeyeitiyor
71du.İştebudahastalığındikkatibaşkayöneçekmeveişlerikarıştırmayolarındanbiriydi.
Böyleceherkesgünügününevegökyüzünekarşıyapayalnızyaşamayıkabuletmekzorundakaldı.Bugenelterkedilmişlikduygusuuzunvadedekişiliklerisağlamlaştırabilecekkendeğersizkılmayabaşlamıştı.Örneğin,yurttaşlarımızdanbazılarıosıralarkendilerinigüneşveyağmurunhizmetinesokanbirköleliğekapılmışlardı.Onlarabakıncasankiilkkezvedoğrudanolarakhavanınetkisiniduyuyorlarmışgibigeliyordu.Altınrenklibirışığınşöylebirkendinigöstermesiyüzlerinigüldürürken,yağmurlugünleryüzlerinevedüşüncelerinekalınbirsisperdesiörtüyordu.
Birkaçhaftaöncesindenbuzayıflıkvebumantıksızköleliktenkaçıyorlardı;çünküdışdünyanınkarşısındayalnızdeğilerdivebelibirölçüde,onlarlayaşamaktaolanvarlıkonlarınevrenininönüneyerleşiyordu.Oandanbaşlayarak,tersine,görünüştekendilerinigökyüzününkaprislerinebıraktılar,yanimantıksızcaumutettilerveacıçektiler.
Yalnızlığınbuuçnoktalarında,sonundakimsekomşusununyardımınıummazolduveherbirkimsekendiuğraşıylayalnızbaşınailgileniroldu.Rastlantıolarak,eğeraramızdanbirisiiçinidökmeyeyadaduygularıylailgilibirşeylersöylemeyeçalıştığındaaldığıyanıt,neolursaolsun,çoğuzamanonuyaralıyordu.Ozamankarşısındakiyleaynışeydensözetmediğinifarkediyordu.
Gerçekteo,düşünmeyleveacıylageçmişuzungünlerinderinliğindençıkıpkendinianlatıyordu;karşısındakineaktarmakistediğiimgebekleyişinvetutkununateşindeçokuzunsürepişmişti.
Oysaöteki,tersine,alışılmışbirheyecan,çarşıdapazardasatılantürdenbiracı,sıradanbirmelankoliyiaklınagetiriyordu.İsteriyilikisterdüşmanlıktaşısın,yanıthepyanlışyöndeoluyordu,herzamanvazgeçmekzorundakalınıyordu.Yadaenazından,sessizliğikatlanılmazbulanlar,ötekileryüreğingerçeksesinibirtürlüduyamadıklarıiçin,çarşıpazardilinikulanmayavealışılmışbiçimde,sı
72
radanilişkiveolanbitenden,biranlamdagündelikolaylardansözetmeyerazıoluyorlardı.O
zamanda,engerçekacılarsöyleşininsıradankalıplarıiçindeaktarılıroldu.İşteancakbuyoldan,vebanınhapsettiğiinsanlarkapıcılarınınanlayışıylayadakendilerinidinleyeninilgisiylekarşılaşabiliyordu.
Öteyandanveenönemlisi,buiçsıkıntılarınedenli
acıversede,şuboşyüreğitaşımaknedenligüçolsada,vebanınilkdönemindebusürgünedilmişinsanlarınayrıcalıklıolduğusöylenebilir.Gerçektende,halkınşaşkınlığauğradığısırada,düşünceleriyalnızcabeklediklerikişilereçevrilmişti.Genelyıkılmışlıkduygusuiçindeaşkınbenciliğionlarıkoruyorduvevebayıancakayrılıklarınınsonsuzakadaruzamasıtehlikesiçerçevesindedüşünüyorlardı.Böylecesalgınasoğukkanlılıksanılabilecekesenliklibirduygukattılar.Umutsuzluklarıonlarıpaniğekapılmaktankurtarıyordu,mutsuzluklarınıniyibiryanıvardı.
Örneğin,birinsanhastalığayenilsede,hemenhemenherzaman,dikkatedecekzamanbilebulamadanoluyordubu.içindenbirgölgeyleyaptığıuzunsöyleşimdenuzaklaşıpdoğrudantoprağınenyoğunsessizliğineatılıverıyordu.Hiçbirşeyyapmayazamanıolmuyordu.
73Kentlilerbubirdenbiregelensürgünlebaşetmeyeuğraşırkenvebakapılaranöbetçilerdikiyor,Oran'adoğruyolalmaktaolangemilerigeridöndürüyordu.Kentinkapatılmasındanbuyanatekbiraraçgirmemişti.Ogündenbaşlayarakarabalarınamaçsızcadönüpdurmayabaşladıkları
izlenimiuyandı.Bulvarlarınyukarısındanbakanlariçinlimandaözelbirgörünümsunuyordu.
Burayıkıyınınenönemlilimanlarındanbiriyapanalışılmışcanlılığıansızınsönüvermişti.
Karantinayaalınmışbirkaçgemihâlâoradagözeçarpıyordu.Ancak,rıhtımlarüzerinde,boş
duranvinçler,yandevrilmişküçükvagonlar,tekbaşlarınaduranfıçıyadaçuvalyığınlarıvebayüzündenticaretindeölmüşolduğunugösteriyordu.
Bualışılmamışgörüntülerekarşın,yurttaşlarımızınbaşlarınagelenianlamaktagüçlükçektiklerigörülüyordu.Ayrılıkyadakorkugibiortakduygularvardı;ancakbiryandandakişiseluğraşlaraönceliktanımayısürdürüyorlardı.Kimsehastalığıgerçektenkabulenmemiştihenüz.Çoğu,alışkanlıklarınıengeleyenyadaçıkarlarınauyanşeylerekarşıözelikleduyarlıydı.Budurumdandolayısıkılmışvesinirliydilervebunlarvebayakarşılıkverebilecekduygulardeğil.Örneğin,ilktepkileriyönetimisuçlamakoldu.Basınındayaydığı,valinineleştirilereyanıtı('öngörülenönlemleryumuşatılabilirmi?')pekhesaptayoktu.ŞimdiyekadarnegazetelernedeRansdocAjansıhastalıklailgiliresmiistatistiklerialmıştı.Valigünügününeistatistiklerionlara,haftalıkduyurularhalinde
yayınlamalarınıricaederekgönderdi.
Ozamanbilehalktanhementepkigelmedi.Aslındaüçüncühaftadavebanınüçyüzikiölü
sayısınaulaşması
74
akılalacakbirşeydeğildi.Biryandan,belkidebunlarınhepsivebadanölmemişti.Öteyandannormalzamandahaftadakaçkişininöldüğündenkenttekimseninhaberiyoktu.Kentinnüfusuikiyüzbindi.Buölümoranınınnormalolupolmadığıbilinmiyordu.Açıkbirönemiolsada,hiçbirzamanilgilenilmeyenşubilgilerdendir.Biranlamda,halkınkarşılaştırmaolanağıyoktu.Ancakuzunvadede,ölümsayısınınartışımgörerekkamuoyugerçeğinbilincinevardı.Gerçektendebeşincihaftaüçyüzyirmiölü,altıncısıysa,üçyüzkırkbeşölüverdi.Artışlarenazındananlamlıydı.Yinedeyurttaşlarımızın,tamdaendişelerininortasında,kesinliklecansıkıcı,ancakherşeydenötegeçicibirkazanınsözkonusuolduğuizleniminekapılmalarıiçinyeterinceçarpıcıdeğildi.
Böylecesokaklardagezinmeyivekafelerinteraslarındaoturmayısürdürüyorlardı.Genelde,bıkkındeğilerdi,sızlanmaktançokşakalaşıyorlarvegeçiciolduğukesinbusıkıntılarıiyiniyetlekabuleniyormuşgibiyapıyorlardı.Görünüşükurtarmışlardı.Oysaaysonunadoğru,hemenhemenduahaftasısırasındabundanileridesözedilecekdahaciddioluşumlarkentimizingörüntüsünüdeğiştirdi.Önce,valiaraçtrafiğiveyakıtikmaliyleilgiliönlemleraldı.Yakıtikmalinekısıtlamagetirildivebenzinkarneyebağlandı.Elektriktasarrufubilezorunlukılındı.YalnızcavazgeçilemeyecekmaddelerOran'akaravehavayoluylaulaştı.Böylecetrafiğinneredeyseyokdenecekdenliazaldığı,lükstüketimmalansatandükkânlarınhergeçengünkapandığı,ötekidükkânlarındakapılarınınönündebirşeylersatınalmakiçinbekleyenmüşterikuyrukları
birikirken,vitrinlerine'tükenmiştir,bulunmaz'türündenduyurularastığıgözlemlenirolmuştu.
BöyleceOrantikelbirgörünümaldı.Yayalarınsayısıdahadaarttı;hatta,kentinölüsaatlerinde,mağazalarınyadabazıbürolarınkapanmasıylaişigücükalmayanbirçokinsansokaklarıvekafeleridolduruyordu.Şimdilikişsizdeğil,izindeydiler.Böylece,örneğinöğledensonrasaatüçe75doğru,parlakbirgöğünaltındaOran,birtoplugösteriningerçekleşmesiiçintrafiğinkesildiğivemağazalarınkapandığı,halkındaeğlencelerekatılmaküzeresokaklarıdoldurduğu,yanılsamalı
birbiçimde,bayramhavasındabirkentizlenimisunuyordu.
Doğalolarak,bugenelizindurumundanyararlanıyorvebüyükkârlareldeediyorlardı.Ancakiliçindefilmlerinsinemalaraaktarılmasıkesintiyeuğruyordu.İkihaftanınsonundakuruluşlarfilmlerideğiştokuşetmeyebaşladılarvesonundahepaynıfilmigösteriroldular.Yinedegelirleriazalmıyordu.
Sonolarak,şarapvealkolticaretininbirincisırayıaldığıbirkentte,depolanmışönemlimiktardastoklarsayesindekafelermüşterilerininisteklerinikarşılayabiliyordu.Gerçeğisöylemekgerekirseçokiçiliyordu.Birkafenin'Temizşarapmikrobuöldürür'diyeduyuruasmasıyla,halkarasındayaygınolanalkolünbulaşıcıhastalıklardankoruduğudüşüncesiiyicegüçlendi.Hergece,saatikiyedoğrukafelerdençıkanoldukçaönemlisayıdasarhoş,sokaklarıdolduruyorveiyimserkonulardasöyleşereksokakaralarınayayılıyorlardı.
Ancaktümbudeğişiklikler,birbakıma,öyleolağanüstüydüveöyleçabukgerçekleşmiştikibunlarınormalvesüreklidiyenitelemekkolaydeğildi.Sonuçolarakkişiselduygularımızıönplanaalmayısürdürüyorduk.
Kentinkapatılmasındanikigünsonra,hastanedençıkarkenDoktorRieux,yüzündehoşnutlukifadesiylekendisinebakanCottard'lakarşılaştı.Rieuxonubuhalindenötürükutladı.
—Evet,çokiyiyim,dediadamcağız.Söyleyindoktor,şuAlanınbelasıveba,ciddileşiyor,değilmi?Doktoronayladı.Öteki,birtürkeyifleşöylebirsaptamayaptı:Şimdidurmasıiçinbirnedenyok.Herşeyaltüstolacak.
Birsürebirlikteyürüdüler.Cottard,mahalesindezenginbirbakkalınyüksekfiyatasatmaküzeregıdamad
76
desistokladığımvekendisinihastaneyegötürmeküzereevinegirdiklerindeyatağınaltındakonservekutularıbulduklarınıanlatıyordu."Oradaöldü.Vebaparaödemez."Cottardsalgınlailgili,doğruyadayanlışbugibihikâyelerledoluydu.Örneğin,birsabahkentmerkezinde,vebabelirtilerigösterenvehastalığınetkisiylesayıklayanbiradamkendinievdendışarıatmış,karşısınaçıkanilkkadınınüzerineatılmışveonavebalıolduğunusöyleyereksarılmıştı.
—Tamam!Hepimizdelireceğiz,orasıkesin,anlattığınauymayansevecenbirsestonuylaCottardböylediyor
du.
Yineaynıgünöğledensonra,JosephGrandsonunda
DoktorRieux'yekişiselaçıklamalardabulunmuştu.Çalış,mamasasınınüzerindeMadamRieux'nünfotoğrafınıgörmüşvedoktorabakmıştı.Rieuxkarısınınkentdışındatedavigördüğünü
söyledi."Birbakımabubirşans,"dediGrand.Doktorkuşkusuzbununbirşansolduğunuveyalnızcakarısınıniyileşmesiniumutetmekgerektiğinisöyleyerekonakarşılıkvermişti.
—Ah!dediGrand,anlıyorum.
VeRieuxonu.tanıdığındanbuyanailkkezalabildiğinekonuşmayabaşlamıştı.Yinesözcükleriaramasınakarşın,sankinesöylemekteolduğuylailgiliuzunsüredirdüşünmüşgibihemenherzamanuygunsözcüğübulmayıba
şarıyordu.
Çokgençken,yaşadığımahaledenyoksulbirgenç
kızlaevlenmişti.Hattaevlenmekiçinokumayıbırakmışvebirişegirmişti.NeJeanne,nedekendisimahalelerindendışarıadımatıyorlardı.Kızıgörmeyeevlerinegidiyordu,Jeanne'inannevebabasıbusessizvebeceriksizdamatadayıylabirazalayediyorlardı.Babademiryolugörevlisiydi.Evdedinlenmezamanlarında,pencereninyanında,düşünceli,kocamaneleribacaklarınınüzerinde
yayılmış,sokaktakidevinimiizleyerekhepbirköşedeotururdu.Karısıhepevişiyapardı,Jeanneonayardımederdi.Okadarnarindiki,birsokaktakarşıdankarşıyageçtiğinigörünce
77Grandendişeyekapılmadanedemezdi.Ozamantaşıtlaronadevgibigelirdi.Birgün,Noeliçinsüslenmişbirdükkânınönünde,büyülenmişçesinevitrinebakanJeanne"Negüzel!"diyerekonadoğruyaslanmıştı.İşteevlilikleriböylekararlaştırılmıştı.
Grand'agörehikâyenindevamıçokbasitti.Herkesiçinböyledirbu:Evlenilir,birazdahasevilir,çalışılır.Sevmeyiunutanakadarçalışılır.Büroşefininverdiğisözleryerinegetirilmediğinden,Jeannedaçalışıyordu.Burada,Grand'ınnedediğinianlamakiçinbirazdüşgücügerekiyordu.
Yorgunluğundaetkisiylebunagözyummuş,giderekdahasuskunlaşmışvegençkarısını
sevildiğineinandırmazolmuştu.Çalışanbiradam,yoksuluk,ağırağırtıkanangelecek,masabaşındaakşamlarınsessizliği,böylebirevrendetutkununyeriyoktur.BüyükbirolasılıklaJeanneacıçekmişti.Yinededurmuştu:bazeninsanınbilmedenacıçektiğiolur.Yılargeçmişti.Dahasonragitmişti.Tabiyalnızgitmemişti.'Senisevdim,amaartıkyoruldum...Gitmektenmutludeğilim,amayenidenbaşlamakiçinmutluolmakgerek.'İşte,kabaca,yazdıklarıbunlardı.
JosephGranddaacıçekmişti.Rieux'nünsöylediğigibi,odayenidenbaşlayabilirdi.Amaişte,inancıyoktu.
Yalnızcaheponudüşünüyordu.Yapmakistediği,onakendinisavunmaküzerebirmektupyazmaktı."Amagüçbu,"diyordu."Uzunsüredirbunudüşünüyorum.Birbirimizisevdiğimizsüreiçindesözcüklerolmaksızınbirbirimizianladık.Ancakherzamaninsanlarbirbirinisevemiyor.Belibiranda,onungitmesineengelolabileceksözcükleribulmalıydım,amayapamadım."Grandkarelibirmutfakbezineburnunusiliyordu.Sonrabıyıklarınısiliyordu.Rieuxonabakıyordu.
Özürdilerimdoktor,dedi,amanasıldemeli?..Sizegüveniyorum.Sizinlekonuşabiliyorum.Budabanabirheyecanveriyor.
Gözlegörülürbiçimde,'Grandvebanınfersahfersahuzağındaydı.
78
Akşam,Rieuxkarısına,kentinkapatıldığını,kendisininiyiolduğunu,sağlığınadikkatetmeyisürdürmesiniveonudüşündüğünübildirenbirtelgrafçekiyordu.
Kapılarınkapatılmasındanüçhaftasonra,hastaneçıkışındaRieuxkendisinibeklemekteolangençbiradamla
karşılaştı,
Umarımbenitanırsınız,dedibusonuncusu.
Rieuxonutanırgibiydi,amaduraksıyordu.—BuolaylardanöncesizdenAraplarınyaşamkoşularıylailgilibilgileralmayageldim,dediöteki.AdımRaymondRambert.
Ahevet,dediRieux.Şimdielinizdeiyibirröportaj
konusuvar.
Ötekisinirligibiydi.Konununbuolmadığını,doktor
Rieux'denbiryardımistemeyegeldiğinisöyledi.
Bununiçinözürdilerim,diyeekledi,ancakkenttekimseyitanımıyorumveneyazıkkigazeteminmuhabiri
budalanınteki.
Rieuxonakentmerkezindekibirdispanserekadaryürümeleriniönerdi,çünküverilecekbazı
buyruklarvardı.Zencimahalesininarasokaklarındanindiler.Akşamoluyordu,ancakeskidenbusaatteöylesinegürültülüolankent,tuhafbirbiçimdetenhagibiydi.Hâlâaltınrenginikoruyangökteyükselenbirkaçborazansesiaskerleringörevleriniyaptıklarıhavasıverdiklerinikanıtlıyorduyalnızca.Busıradadikyolarboyunca,Mağriplievlerinmavi,kızılvemorduvarlarıarasındaRambertateşliateşlikonuşuyordu.Gerçeğisöylemekgerekirse,okarısıdeğildi,amaaynışeydemekti.Kentkapatılırkapatılmazonatelgrafçekmişti.İlkin,gelipgeçicibirolayınsözkonusuolduğunudüşünmüştüveyalnızcaonunlayazışmayaçalışmıştı.Oran'dakimeslektaşlarıbukonudaelerindenbirşeygelemeyeceğinionasöylemişlerdi;postaneonugeriçevirmiş,valiliğinbirsekreterideonunladalgageçmişti.Sonundabirkuyruktaikisaatbeklediktensonra'Herşeyyolunda.
79Görüşmeküzere,'diyeyazdığıbirtelgrafgöndermeyerazıolmuştu.
Ancaksabahuyandığındaherşeybiryanabudurumunnekadarsürebileceğinibilmediğibirdenaklınagelmişti.Tavsiyeedilerekorayagelmişolduğundan(onunmesleğindebazıkolaylıklarvardı),valiliközelkalemmüdürüneulaşabilmişveonaOran'lailişkisibulunmadığını,buradabirişiolmadığını,birrastlantıylaburadabulunduğunuveburadançıktıktansonrakarantinayaalınmaolasılığıolsabile,ayrılmasınaizinverilmesinindoğruolacağınısöylemişti.Müdürbunuçokiyianladığını,ancakbiristisnanınolamayacağını,sonuçtadurumunciddiolduğunuvehiçbirkararınalınamayacağınıonasöylemişti.
Amasonuçta,benbukentinyabancısıyım,demiştiRambert.
—Kuşkusuz,amaherşeybiryana,salgınınuzunsürmeyeceğiniumutedelim.
Sonolarak,Oran'dailginçbirröportajkonusubulabileceğiniveherolaydaiyibiryanbulunabileceğinibelirterekRambert'iavutmayaçalışmıştı.Rambertomuzsilkiyordu.Kentmerkezinegeliyorlardı:
Aptalcabu,doktor,biliyorsunuz.Bendünyayaröportajyapmakiçingelmedim.Amabelkibirkadınlayaşamakiçingeldim.Bundaneterslikvar?
Rieuxtümbunlarınmantıklıgöründüğünüsöyledi.
Merkezdekibulvarlardaherzamankikalabalıkyoktu.Gelipgeçenlerinbazılarıuzaklardakievlerekoşturuyorlardı.Kimsegülümsemiyordu.RieuxbununogünRansdocAjansınıngeçtiğihaberinbirsonucuolduğunudüşündü.Yirmidörtsaatinsonunda,yurttaşlarımızyenidenumutetmeye
başlıyorlardı.Ancakgündüzsayılarbeleklerdehenüztazeliğinikoruyordu.
Konuşuki,dediçekinmedenRambert,onunlatanışalıçokolmadıvebirbirimizleiyianlaşıyoruz.
Rieuxhiçbirşeysöylemiyordu.
80
—Amabensizisıkıyorum,dediRambert.Bulanethastalığayakalanmadığımıbelirtenbirraporyazıpyazmayacağınızısormakistiyordumyalnızca.Bununişimeyarayacağınısanıyorum.
Rieuxkafasıylaonayladı,bacaklarınaatılanbirerkekçocuğunudüşmemesiiçintuttuveyavaşçaayağadikilmesineyardımetti.YenidenyolakoyuldularvePlaced'Armes'ageldiler,incirağaçlarıylapalmiyelerinhareketsizvetozdangrileşmişdalantozluvepisbirCumhuriyetAnıtınınetrafındasarkıpduruyordu.Rieuxbeyazımsıbirsıvabulaşmışayağınıbirkaçkezyerevurdu.
Rambert'ebaktı.Birazgeriyekaymışfötrşapkası,uzamıştıraşı,kravatınaltındadüğmeleriaçıkgömleğiylegazetecinindikkafalıvesomurtkanbirhavasıvardı.
—Eminolunsizianlıyorum,dedisonundaRieux,amayürüttüğünüzmantıkdoğrudeğil.Sizeburaporuveremem,çünkügerçektensizdebuhastalığınolupolmadığımbilmiyorum;şimdibile,büromdançıktığınızsaniyeylevaliliğevardığınızsaniyearasındamikropkapmayacağınızı
kanıtlayamam.Hemsonra...
—Hemsonra?dediRambert.
—Hemsonra,'sizeburaporuversembilehiçbirişinizeyaramayacak..
Niçin?
—Çünkübukenttesizindurumunuzdaolanveyinedeçıkmalarınaizmverilmeyenbinlerceinsanvar.
—Amayaonlardavebamikrobuyoksa?
—Buyeterlibirnedendeğil.Buaptalcabirhikâye.Biliyorum,ancakhepimiziilgilendiriyor.Onuolduğugibi
elealmakgerek.
Amabenburalıdeğilim!
—Neyazıkki,bundanböyleherkesgibisizdeburalı
olacaksınız.
Ötekiyerindeduramıyordu:
—Bubirinsanlıksorunu,sizeyeminederim.Bunungibi,birbiriyleiyianlaşanikiinsanınayrılığınınneanlamageldiğininfarkındadeğilsinizbelkide.
81/6
VebaRieuxhemenyanıtlamadı.Sonrabununfarkındaolduğunusandığınısöyledi.Tümgücüyle,Rambert'inkarısınakavuşmasınıvetümsevenlerinbirleşmesiniistiyordu;ancakgenelgeler,yasalarvardı,vebavardı,onungörevide
gerekeniyapmaktı.
—Hayır,dediRambertacıyla,anlayamazsınız.Sizmantığındiliylekonuşuyorsunuz,sizsoyutluklardünyasındayaşıyorsunuz.
DoktorgözleriniCumhuriyetAnıtınaçevirdivekonuştuğudilinmantıkdiliolupolmadığını
bilmediğini,ancakkesinliğindiliolduğunuvebununkesinliklefarklıbirşeyolduğunusöyledi.
Gazetecikravatınıdüzeltiyordu:
—Ozaman,başkayoldanbaşımınçaresinebakayımanlamınamıgeliyorbu?Ancakbukentiterkedeceğim,diyebirtürmeydanokumaylasözüsürdürdü.
Doktoronuyinedeanladığım,ancakbununkendisiniilgilendirmediğinisöyledi.
—Evet,siziilgilendiriyor,dediRambertbirdencanlanarak.Sizegeldim,çünküalınankararlardasizinbüyükbirpayınızolduğunubanasöylediler.Ozamanbendedüşündümki,enazındanbirkişinindurumunda,oluşmasıiçinkatkıdabulunduğunuzbirkararısizbozabilirsinizdiyedüşündüm.Amasiziniçinfarketmiyorbu.Sizkimseyidüşünmediniz.Birbirindenayrıdüşmüş
insanlarıaklınıza
getirmediniz.
Doktorbiranlamdabunundoğruolduğunukabulendi,bunuaklınagetirmekistememişti.
Evet,görüyorumdediRambert,halkahizmettensözedeceksiniz.Ancakherkesinortakiyiliğitektekherkişininmutluluğuylaolur.
Haydi,dedidoktorbirdalgınlıktansıyrılırgibi,vebadavar,başkaşeylerdevar.Yargılamamakgerek.Ancakkızmaktahaksızsınız.Buiştensıyrılabilirsenizeğer,bundansonsuzmutluolurumYalnız,göreviminengelediğibazışeylervar.
Ötekisabırsızlıklakafasınısaladı.82
—Evet,kızmaktahaksızım.Sizindeböyleçokzamanınızıaldım.
Rieuxgirişimlerindenkendisinihaberdaretmesinivehiçkinlenmemesiniondanricaetti.
Karşılaşacaklarıbirnoktakuşkusuzvardı.Rambertbirdenaklıkarışmışgibidurdu.
—Evet,bunainanıyorum,dedibirsessizliktensonra,
kendidüşüncemevesizintümbanasöylediklerinizekarşınbunainanıyorum.Duraksadı:
—Amasizindüşüncenizekatılamıyorum.Şapkasınıalnınaindirdivehızlıadımlarlaayrıldı.RieuxonunTarrou'nunoturduğuotelegirdiğinigördü.
Birsüresonra,Rieuxbaşınısaladı.Gazetecimutlulukiçinsabırsızlanmaktahaklıydı.Amakendisimsuçladığındahaklımıydı?'Sizsoyutluklardünyasındayaşıyorsunuz.'Vebanıniyicehızkazandığı,ortalamakurbansayısınıbeşyüzeçıkardığı,kendihastanesindegeçirdiğişugünlergerçektensoyutlukmuydu?Evet,talihsizliğinsoyutvegerçekdışıbiryanıvardı.Ancaksoyutolansiziöldürmeyebaşlarsa,ozamansoyutluklarlailgilenmekgerekir.VeRieuxbununenkolayşeyolmadığınıbiliyorduyalnızca.Örneğin,sorumluluğunuyüklendiğişuekhastaneyi(artıküçtanevardı)yönetmekkolaydeğildi.Hastaneninkonsültasyonsalonunaaçılanbirodasınıhastakabulodasıolarakdüzenletmişti.Kazılmışyerde,ortasındatuğladanbiradacıkbulunan,mikropöldürücüsugölüoluşmuştu.Hastaadanınüzerinetaşınıyor,çabucaksoyuluyorvegiysileriilaçlı
suyaatılıyordu.Yıkanıpkurulanmış,sırtındakabakumaştanhastanegömleğiyleRieux'yegeliyordu,sonraonuodalardanbirinetaşıyorlardı.Birokulunüstükapalıteneffüsyerlerinikulanmakzorundakalmışlardı;şimditoplamolarak,yarısıdolu,beşyüzyatakkapsıyordu.Kendiyönetimindegerçekleşensabahmuayenesininardındanhastalaraşılanıp,hıyarcıklaryarıldıktansonraRieuxistatistikleriinceliyorveöğledensonrakikonsültasyonlarının83başınadönüyordu.Sonolarak,akşamhastalarınıgeziyorvegecegeçsaatteevinedönüyordu.
Birgeceönceannesi,gençMadamRieux'dengelentelgrafıonauzatırkendoktorunelerinintitrediğinifarketmişti.
—Evet,diyordu,ancak,sebatladahaazsinirliolu
rum.
Güçlüvedayanıklıydı.Aslındahenüzyorulmamıştı.Ancakörneğinziyaretlerikatlanılmazolmayabaşlamıştı.Salgınateşiniteşhisetmek,hemenhastayıhastaneyekaldırmakdemekti.İşteozaman,gerçektensoyutlamavegüçlükbaşlıyordu,çünkühastanınailesionuancakiyileşmişyadaölmüşolarakyenidengörebileceğinibiliyordu."Acıyındoktor!"diyorduMadamLoret,Tarrou'nunotelindeçalışanhizmetçikadınınannesi.Nedemektibu?Tabiki,acıyordu.Ancakbukimseyibiryeregötürmüyordu.Telefonetmekgerekiyordu.Azsonraambulansınsireniçınlıyordu.
Başlangıçta,komşularpencereleriniaçıpbakıyorlardı.Dahasonra,alelacelepencerelerinikapatıroldular.Ozamansavaşımlar,gözyaşları,telkin,özetlesoyutlukbaşlıyordu.Ateşvekaygıylaiyiceısınanşudairelerçılgınlıklarasahneoluyordu.Amahastagötürülüyordu..Rieuxgidebilirdi.
İlkzamanlarda,telefonetmekveambulansıbeklemedenbaşkahastalarakoşmaklakendinisınırlamıştı.Ancakaileler,vebaylabaşbaşakalmayıartıksonunubildikleribirayrılığayeğtutarakkapılarınıörtmüşlerdi.Çığlıklar,buyruklar,öncepolisinmüdahalesi,ardındansilahgücüylehastazorlagötürülüyordu.İlkhaflarda,Rieuxambulansgelenekadarbeklemekzorundakalmıştı.
Sonra,hekimlerinhastalandolaşmalarısırasındaherbirinegönülübirmüfettişeşliketmeyebaşlayınca,Rieuxbirhastadanötekinekoşabildi.Ancakbaşlangıçta,herakşam,MadamLoret'ninyelpazeveyapayçiçeklerlesüslenmişküçükdairesinegirdiğioakşamıandırıyordu,onukarşılayanannezorakibirgülümsemeyleşöyledemişti:
—Umarımherkesinsözünüettiğioateştendeğildir.
84
Veo,örtüyüvegeceliğiaçıpkarınvebacaklardakikırmızılekeleri,boğumlarısessizceinceliyordu.Anne,kızınınbacaklarınınarasınabakıyorvekendinitutamadanbağırıyordu.Herakşam,bütünölümcülbelirtileritaşıyankarınlarkarşısında,birrüyadaymışçasınaannelerişteböylehaykırıyordu;herakşamRieux'nünkolarınakolaryapışıyordu;yararsızsözler,vaatlerveağlayışlaryağmurakıyordu;herakşamambulanssirenleriacıkadaryararsızolankrizleribaşlatıyordu.Vebirbirinebenzeyenuzungecelerinsonunda,Rieuxdurmadanyinelenenbunabenzeruzunbirdizisahnedenbaşkabirşeyumutedemiyordu.Evet,vebasoyutlukgibitekdüzeydi.BelkibirtekşeydeğişiyorduveodaRieux'nünkendisiydi.Bunuoakşam,CumhuriyetAnıtınındibinde,yalnızcaiçinidoldurmayabaşlayanoanlaşılmasıgüçkayıtsızlığınbilinciyle,Rambert'ingözdenyittiğiotelkapısınabakarkenduyuyordu.
Buyorucuhaftalarınsonunda,kentinbiraşağıbiryukarıdolaşmakiçinsokaklaradöküldüğütümoerkensaatlerdeRieuxacımaduygusunakarşıkendiniartıkkorumasınagerekkalmadığını
anlıyordu.Acımayararsızolduğuzamanondanbıkılır.Veağırağırkendiiçinekapananbuyüreğinduyumsayışıdoktoriçinşuezicigünlerintekavuntusuydu.Böyleceişininkolaylaşacağını
biliyordu.Bunedenlebundankeyifduyuyordu.Annesi,onusabahınikisindekarşıladığında,kendisineoğlununyönelttiğiboşbakışlaüzüntüyeboğulduğunda,aslındaRieux'yü
rahatlatabilecektekşeyinbuolmasınadayeriniyordu.Soyutlamücadeleedebilmekiçinbirazonabenzemekgerekir.AmaRambertbununasılhissedecekti?Rambertiçinsoyut,kendimutluluğunakarşıolanherşeydi.Vegerçekte,Rieuxbirbakımdangazetecininhaklıolduğunubiliyordu.Ancakbazensoyutluğunmutluluğabaskınçıkabileceğiniveozamanyalnızcaonugözönündebulundurmakgerektiğinidebiliyordu.Rambert'inbaşınagelecekolandabuyduvedoktorbunu,Rambert'insonradankendisineiçiniaçmasıylaayrıntılıolaraköğrenebildi.Böyleceveyenibir85planagöre,bireyinmutluluğuvevebanınsoyutluğuarasındageçenbuuzundönemboyuncakentimizintümyaşantısınıdolduranşutatsızmücadeleyisürdürebildi.
86
Ancak,bazılarınasoyutgibigelenşeyler,bazılarınagöregerçekti.Vebanınilkayı,salgınınönemliölçüdehızlanmasıvehastalığınınbaşındayaşlıMichel'eyardımetmişolancızvıtpapazı
Paneloux'nunateşlivaazıylagerçekteniçkarartıcıbirhalaldı.RahipPanelouxdahaöncedenOranCoğrafyaDerneği'ninbülteninesıksıkkatkıdabulunarakkendinigöstermişti,eskiyazıtları
günümüzekazandırdığıçalışmalarıonuburadasözsahibiyapmıştı.Ancak,biruzmanınçevresindeoluşabilecekbirkitledençokdahagenişbirtopluluğunilgisinimodernbireyciliküzerineyaptığıbir
dizikonferanslatoplamıştı.Modernçağaözgüinançsızlıktanda,geçmiş
yüzyılarınyobazlığındandauzak,titizbirHıristiyanlığınateşlisavunucusuolarakortayaçıkmıştı
bukonferanslarda.Bukonudadinleyicikitlesininaklınıkatıgerçeklerlekarıştırmamıştı.Ünüdeburadangeliyordu.
Oysa,buayınsonunadoğru,kentimizinruhaniliderlerikendibildikleriyöntemlerle,birhaftalıkortakduaayinleridüzenleyerek,vebaylasavaşmayakararverdiler.HalkıninancıylailgilibutoplantılarvebalıazizolanSaintRoch'ayakardıklarıgörkemlibirayinlesonaerecekti.BunufırsatbilerekrahipPaneloux'nundasözalmasınıistemişlerdi.Onbeşgündürrahip,kenditarikatındakazandığıözelyerisağlayanSaintAugustinveAfrikaKilisesiyleilgiliçalışmalarınaaravermekzorundakalmıştı.Coşkuluvetutkuluyapısıylaonaverilengörevikararlılıklakabuletmişti.Buvaazdahayapılmadanuzunzamanöncesindenkenttekonuşulmayabaşlamıştıbileveodönemtarihine,kendiözelikleriyle,önemlibiranolarakgeçti.
87Duahaftasınıçokkalabalıkbirhalkkitlesiizledi.NormalzamanlardaOran'lılarınözeliklepekinançlıolduğundandeğil.Örneğinpazarsabahlandenizbanyolarıayinlerinciddibirrakibidir.
Birdenhidayeteerdiklerindendedeğil.Ancak,biryandankentinvelimanınkapatılmasıyladenizbanyolarıolanaksızlaşmıştı;öteyandanda,başlarınageleninanılmazolaylarıhenüziçlerindehissetmeselerbile,birşeylerindeğişmişolduğunukesinliklebildiklerindenözelbirruhhaliiçindeydiler.Öteyandanbirçoğu,salgınınduracağınıveaileleriylebundankurtulacaklarınıumutediyordu.Sonuçta,henüzhiçbirkonudabirzorunlulukduymuyorlardı.Onlarıngözündeveba,nasılgeldiysebir.günöylegidecekistenmeyenbirkonukgibiydi.Korkmuşlardı,ancakumutsuzdeğilerdi;vebayakadarsürdürdüklerivaroluşuunutacakları,vebanınonlarınyaşambiçimiolarakkarşılarınaçıkacağıoandahagelmemişti.Sonuçtabeklemedeydiler.Başkasorunlarakarşı
olduğugibi,dinekarşıdaveba,kayıtsızlıktanolduğukadartutkudandauzak,'nesnelik'
sözcüğüyletanımlayabileceğimizbirtinselnitelikkazandırmıştıonlara.Duahaftasınıizleyenlerinçoğu,örneğininanmışlardanbirininDoktorRieuxkarşısında,"Olsun,birzarargelmeznasılsa,"
türündenettiğisözlerekatılabilirdi.Tarroubilenotdefterine,Çinlilerinbugibidurumlarda,vebatanrısıkarşısındatefçalacaklarınıyazdıktansonra,gerçekteönlemlerinmiyoksatefinmietkiliolduğunubilmeninkesinlikleolanaksızolduğunubelirtiyordu.Soruyukestiripatmakiçinde,birvebatanrısınınbulunupbulunmadığınıaraştırmakgerektiğinivebukonudakibilgisizliğimizinaklagelebilecekhertürdüşünceyikısırlaştırdığınıeklemekleyetiniyordu.
Neolursaolsun,kentimizinkatedralitümhaftaboyuncadindarlarlaneredeysedoldu.İlkgünlerde,birçokkentliiçerigirmekyerineanakapınınönündeuzananpalmiyevenarağaçlarıyladolubahçedekalıpsokaklarataşanyakarmaveduaselinidinliyordu.Yavaşyavaş,birkaçkişinindeörnekolmasıyla,aynıdinleyicileriçerigirmeyeve
88
topluluktanyükselenilahilereçekingensesleriylekatılmayakararverdiler.Vepazargünü,katedralbüyükbirtoplulukladoluptaştı.Birgünöncesindenbaşlayarak,havakapamıştı,bardaktan
boşanırcasınayağmuryağıyordu.Dışarıdaduranlarşemsiyeleriniaçmıştı.RahipPanelouxkürsüyeçıktığında,katedraliniçindebuhurveıslakgiysikokusuyayılıyordu.
Rahiportaboylu,ancaktopluydu.Kürsününkenarınayaslanıp,irieleriyleahşabıkavradığında,çelikçerçeveligözlüklerininaltındabelirenikikırmızımsılekeyiandıranyanaklarıylayoğunvekarabirbiçimgibialgılandı.Güçlü,coşkulu,insanıuzaklarataşıyanbirsesivardı;dinleyenleriateşliveçekiçgibibirtümceyle,"Kardeşlerim,felaketiniçindesiniz,kardeşlerimbunuhakettiniz,"
diyereksarstığındadinleyicitopluluğundankiliseavlusunakadartaşanbirdalgalanmaoldu.
Mantıksalaçıdan,bunuizleyenbölüm,buetkileyicigirişsöylemineuymuyorgibiydi.
Yurttaşlarımızancaksöylevindevamındarahibin,sözustalığısayesinde,tümvaazınınanafikriniyumrukgibi,birkeredesunduğunukavradı.Panelouxbutümceninhemenardından,Mısır'dakivebaylailgili,İncil'inGöçbölümünegöndermeyaparakşöylededi:"Tarihtebufelaketinilkkezortayaçıkışı,Tanrıdüşmanlarınıncezalandırılmasınedeniyledir.Firavunsonsuztasarılarakarşı
çıkıyorduvevebaonadizçöktürdü.Tümtarihinbaşındanbuyana,Tanrınınbufelaketikibirlilerivekörleridizegetirmiştir.Bunuiyicedüşününvedizçökün."
Dışarıdayağmurşiddetleniyorduvekatıksızbirsessizliğintamortasındasöylenen,sağanağındasesiyledahaderinbiranlamkazananDUsontümceöylebirtınıylaçınladıki,birkaçdinleyici,birsaniyelikbirduraksamanınardından,oturduklarıyerdenduataburesinedoğrukendilerinikayarcasınabıraktılar.Ötekilerbuörneğiizlemekgerekirdiyedüşündüler,öylekibirkaçsandalyeçıtırtısıdışındahiçbirsesçıkmadantümdinleyicitopluluğuçokgeç
89medendizçöktü.OzamanPanelouxdikleşti,derinbirsolukaldıvegiderekciddileşenbirtonlamayladevametti:"Eğerbugün,vebasiziilgilendiriyorsa,bununnedenidüşünmezamanınıngelmişolmasıdır.Dürüstinsanlarınbundankorkmasınagerekyok,ancakkötülertitremektehaklı.
Evreninuçsuzbucaksızambarında,karşıçıkılmasıolanaksızbufelaket,samanıtohumdanayırıncayakadarinsanlıkbuğdayınıdövüpduracak.Samantohumdançok;kurtulanlardançokaramızdanayrılanlarolacakvebufelaketiTanrıistemedi.Uzunzamandır,dünyakötülükleuzlaştı,uzunzamandırTanrınınbağışlayıcılığınagüvendi.Birazpişmanlıkyetiyordu,herşeyeizinvardı.
Vepişmanlıkkonusundaherkeskendinigüçlühissediyordu.Zamanıgelincenasılsapişmanlıkduyulacaktı.Ozamanakadar,enkolayıkendinisıkıntıyasokmamaktı,gerisiniTanrınınbağışlayıcılığıhalederdinasılsa.Amaişte,buböylesüremeyecekti.UzunsüredirbukenthalkınaacıyanbakışınıçevirmişolanTanrıbeklemektenbıkarak,sonsuzumudununboşaçıkmasıyladüş
kırıklığınauğrayarak,bakışınıbaşkayanaçevirdi.İşteşimdi,Tanrınınışığındanyoksunbirhaldevebanıncehennemindeuzunsürekalacağız!"
Salondasabırsızbiratgibibirisihırıltılıbirsesçıkardı.Kısabiraradansonrarahipdahaalçakbirtonlasözünüsürdürdü:"'AltınsıEfsane''deLombardiya'da,KralHumbertzamanında,vebanınİtalya'yıaltüstetmesianlatılır;vebaöyleşiddetliymişki,çokazsayıdahayattakalanlarölüleritoprağavermekteyetersizkalıyorlarmışvebuvebaözelikleRomavePavia'yıkırıpgeçiriyormuş.
Vebiriyilikmeleğiortayaçıkmış,avmızrağıtaşıyankötülükmeleğineemirlerveriyor,evlerinkapısınıçalmasınıbuyuruyormuş;kapıkaçkezçalınırsa,oevdenokadarölüçıkıyormuş."
SözünburasındaPaneloux,sankiyağmurunetkisiylekıpırdayanperdeningerisindebirşeygöstermekistiyormuşçasına,kısakolarınıkilisegirişinedoğruuzattı:"Kardeşlerim,"dedigüçlübirsesle,"bugünsokaklarımızda
90
meydanagelenaynıölümcülav.Görünonu,şuvebameleğini,Lucifergibigüzelvekötülüğünkendisigibiparlak;çatılarınızıntepesindedikilmiş,sağelibaşınınseviyesindemızrağıtutuyor,solelievlerinizdenbirinigösteriyor.Belkişuandaparmağısizinkapınızayöneliyor,mızrakahşabınüzerindetınlıyorveaynıandavebaevinizegiriyor,odanızagidipoturuyorvedönmenizibekliyor.
Orada,sabırlıvedikkatli,sankidünyanınkendidüzenigibikendindenemin.Yeryüzününhiçbirgücü,hattaşunuiyibilin,insanlığınişeyaramazbilimibileonunsizeuzattığıoeldenkurtulmanızı
sağlayamaz.Veacınınkanlımeydanındadövüldüktensonra,samanlabirliktesizdeatılıpgideceksiniz."
Buradarahipfelaketindokunaklıimgesinidahadagenişelealdı.Kentinüzerindefırılfırıldönmekteolan,kimerastgelirseçarpıpyenidenkanlariçindeyükselen,insanlıkacısınıvekanı
'gerçeğinekininioluşturacaktohumları'olaraksavuranbüyükodunparçasınıanlattı.
UzunkonuşmasüresininsonundaRahipPanelouxdurdu;alnınadüşmüşsaçları,elerindenkürsüyedoğruakanbirtitremeylegerilmişbedeniyle,dahakısıkancaksuçlayıcıbirtonlasözü
sürdürdü:"Evet,düşünmezamanıgeldi.GününağırlıklarındankurtulmakiçinpazargünleriTanrıyıziyaretetmekyeterlisandınız.Dizçöküpbirkaçyakarmabucanicekayıtsızlığınbedelinirahatçaöder,"diyedüşündünüz.AncakTanrıtutkusever.Buuzakilişkileronunateşlişefkatineyetmez.Sizidahauzunsüregörmekister,onunsizisevmetarzıböyledirvegerçeğisöylemekgerekirse,onunteksevmebiçimibudur.İştebuyüzden,sizinziyaretinizibeklemektensıkılıpinsanlarınbirtarihiolduğundanberi,felaketintümgünahkentlerinigezdiğigibi,sizideziyaretetmesinegözyumdu.Şimdigünahnedirbiliyorsunuz,tıpkıKabil'leoğularının,tufanöncesiinsanların,SodomveGomor'lularm,FiravunveEyüp'ünvetümlanetlenmişlerinbildiğigibi.Vetümbuinsanlarınyaptığıgibi,kentinsizivefelaketiduvarlarıyla91çevirdiğigündenberiinsanlaravenesnelereyenibirbakışyöneltiyorsunuz.Sonundaartıkbiliyorsunuzki,herşeyinözüneinmekgerekli."
Oandakiliserutubetlibirrüzgârladolduvemumlarınaleviçıtırdayarakyanadoğruyattı.Yoğunbirbalmumukokusu,öksürüklervebirhapşırık,çokbeğenilenbirinceliklekonusunadönenRahipPaneloux'nunbulunduğuyeredoğruyükseldi.Sakinbirseslesözünüsürdürdü:"Aranızdanbirçoğunuz,nereyevarmakistediğimimerakediyorsunuz,bunubiliyorum.Sizigerçeğeyöneltmekvetümsöylediklerimekarşın,sizeneşelenmeyiöğretmekistiyorum.Artıköğütlerinyadakardeşçeuzatılmışbirelinyardımıylaiyiliğeyönelmezamanıdeğil.Bugüngerçekbirbuyrukoldu.
Vekurtuluşunyolunusizegösterenvesizionaitenkırmızıbirmızraktır.Kardeşlerim,herşeyiniçineiyiyivekötüyü,öfkeyiveacımayı,vebayıvekurtuluşukatanTanrısalbağışlayıcılıkişteburada
kendinigösteriyor.Siziyaralayan,siziyüceltenvesizeyolgöstereniştebufelaketinkendisidir.Çokuzunzamanönce,HabeşistanlıHıristiyanlarvebayı,sonsuzluğaulaşmakiçinTanrısalkaynaklı,etkilibiryololarakgörüyorlardı.Bunayakalanmamışolanlarkesinlikleölmekiçinvebalıörtüleresarınıyorlardı.Kuşkusuzkurtuluşaulaşmakiçinböyleçılgıncabiryoluöneremeyiz.Kibireçokyakın,gereksizbirsabırsızlıktırbu.Tanrıdandahaaceleciolmamakgerekirveonunkurduğudeğişmezdüzenihızlandırdığınıilerisürenherşeysapkınlığayolaçar.
Amaenazından,böylebirörnektenalınacakdersvardır.Yalnızcadahabilinçliruhların,heracınınderinindeyatmaktaolansonsuzluğungörkemliışığınıgörmesinisağlar.Buışıkkurtuluşagidenalacakaranlıkyolarıaydınlatır.EksiksizbiçimdekötüyüiyiyedönüştürenTanrısaliradeyiaçıklar.Bugünbile,buölüme,acıyaveuğultuyadoğrugidişiniçindenbiziesassessizığeveheryaşamınilkesinedoğruyöneltiyor.İştekardeşlerim,buradanişkenceedensözlerledeğil,huzurveren
92
sözlerleçıkmanıziçin,sizesunmakistediğimsonsuzteseliiştebu."
Paneloux'nunsözlerinibitirdiğianlaşılıyordu.Dışarıdayağmurdinmişti.Islakvegüneşlibirgöktenmeydanadahatazebirışıkyansıyordu.Sokaktanseslerin,kayarcasınagidenarabalarıngürültüsü,uyanmaktaolanbirkentinsesiyükseliyordu.Sessizbirtelaşiçindedinleyicilerdalgındalgıneşyalarınıtepiliyorlardı.AncakosıradarahipyenidensözebaşladıvevebanınTanrısalkaynağınıvebufelaketincezaniteliğinigösterdiktensonra,böylesinetrajikbirkonuylailgiliolaraksanatlısözleringereksizolacağındankonuşmasınıbitirdiğinisöyledi.Herşeyinherkesiçinaçıkseçikolduğunudüşünüyordu.Yalnızca,MarsilyavebasıylailgiliolarakvakanüvisMathieuMaraisyardımsızveumutsuz,cehennemindibindeyaşamaktanyakınmıştı.HayAlah!MathieuMaraiskörmüş!Tersine,RahipPanelouxherkeseaçıkolanTanrınınyardımınıveHıristiyanlıkumudunuhiçbugünolduğugibiyoğunhissetmemişti.Yinede,şugünlerinkorkunçluğunavecançekişenlerinhaykırışlarınakarşın,yurttaşlarımızHıristiyanlığayakışan,sevgidolu'birbiçimdeTanrıyaseslenecekleriniumutediyordu.GerisimTanrıhalederdi.
93Buvaazınkentlilerüzerindebiretkisioldumu,bunusöylemekgüç.SorguyargıcıMösyö
Othon,DoktorRieux'yeRahipPaneloux'nunsunuşunu'kesinlikleçürütülemez'bulduğunuaçıklamıştı.Ancakherkesinböylekesinbirdüşüncesiyoktu.Rahipyalnızcabazıinsanları,ozamanakadarbelirsizbirdüşüncedenilerigitmeyen,bilinmedikbirsuçtandolayıaklagelmeyecekbirhapiscezasınaçarptırıldıklarıkonusundadahaduyarlıkılmıştı,okadar.Vekimilerisıradanyaşantılarınısürdürüpdörtduvararasındayaşamayaalışırkenkimileridebuandanbaşlayarak,tersine,buhapishanedenkaçmaktanbaşkabirşeydüşünmezoldu.
İnsanlaröncedışdünyadankopukyaşamayıkabuletmişlerdi,tıpkıyalnızcabazı
alışkanlıklarındanvazgeçmekzorundakalacaklarıgeçiciherhangibirsıkıntıyıkabulenirgibi.
Ancak,birtürişkenceninansızınbilincinevararak,kızışmayabaşlayanyazgöğününaltında,buhapisduygusununtümyaşamlarınıtehditettiğinihayalmeyalhissediyorlardıveakşamolduğunda,serinliklegelenenerjionlarıbazenumutsuzedimlereitiyordu.
Herşeydenönce,birrastlantısonucuolsunyadaolmasın,opazargünündensonra,kentlileriniçinde
bulunduklarıdurumungerçektenbilincinevardıklarıkonusundakuşkuuyandıracakdenligenelvederinbirkorkuyayıldı.Buaçıdanbakıldığında,kentimizdeyaşadığımızhavabirazdeğişti.Ancak,gerçekte,budeğişiklikhavadamıydıyoksayüreklerdemiydi,iştesorunbuydu.
Vaazdanbirkaçgünsonra,Grand'labuolayıyorumlayanRieux,kentdışındakimahalelereyönelirken,yürü
94
meyeçalışmadandurupyerindesalananbiradamönlerineçıkıverdi.Osırada,hergeçengündahageçsaatteyakılankentimizinsokaklambalarıbirdenparıldadı.Gezmenlerinarkasındakalanyükseklamba,gözlerikapalı,sessizcegülmekteolanadamıansızınaydınlattı.Sessizbirkahkahaylagerilmişbeyazımsısuratındaniriiridamlalarhalindeterakıyordu.Geçipgittiler.
—Delininteki,dediGrand.
OnuoradanuzaklaştırmakiçinkolundantutanRıeuxmemurunsinirdentitrediğinifarketti.
—Yakındaçevrededelidenbaşkakimsekalmayacak,dediRieux.
Yorgunluğundaetkisiyle,boğazınınkuruduğunuhis
setti.
—Birşeyleriçelim.
Girdiklerikafebarınüzerindekiteklambaylaaydınlanıyordu,kırmızımsıveağırbirhavada,insanlarbelibirnedeniolmaksızınalçakseslekonuşuyordu.Barda,GrandRieux'yüşaşırtarakalkolübirşeyistedi,birdikiştebitirdiveçoksertolduğunubelirtti.Sonraçıkmakistedi.DışarıdaRieux'yegeceinlemelerledolugibigeldi.Karagöğünbiryerlerinde,sokaklambalarınınyukarısındakısıkbirfısıltıonadurupusanmadansıcakhavayıyoğurmaktaolanogözlegörünmezfelaketianımsattı.
—İyiki,iyiki,diyorduGrand.Rieuxonanedemekistediğinisordu.
—İyiki,diyorduberiki,benimçalışmamvar.
—Evet,dediRieux,bubiravantaj.
Vefısıltıyakulaklarınıtıkamayaniyetli,Grand'abuiştenmemnunolupolmadığınısordu.
—Ehişte,doğruyoldaolduğumusanıyorum.
—Buçalışmadahauzunsürecekmi?
Grandcanlanırgibioldu,alkolünsıcaklığısesineyansıdı.
—Bilmiyorum.Amasorunbudeğildoktor,sorunbudeğil,hayır!
95KaranlığıniçindeRieuxonunkolarınıhareketettirdiğinitahminediyordu.Birşeydemeye
hazırlanıyorduveişteoşeybirdensözedöküldü:
Doktor,benimistediğim,yazınınyayıncınınelinegeçtiğigün,yazıyıokuduktansonraadamınyerindenkalkıpbirlikteçalıştığıarkadaşlarına,"Baylarbunaşapkaçıkarılır,"demesi.
BubeklenmedikaçıklamaRieux'yüşaşırttı.Onunelinibaşınagötürdüğünüvekolunuyanlamasınauzattığınıfarkedinceşapkasınıçıkardığınısandı.Yukarıda,otuhaffısıltıgiderekgüçleniyorgibiydi.
—Evet,diyorduGrand,mükemmelolmasıgerek.Edebiyatyöntemleriylepekiçlidışlıolmasada,Rieux
işlerinokadarbasitolmadığı,örneğinyayıncılarınbürolarındaşapkasızolmalarıgerektiğiduygusunakapılıyordu.AmayinedebeliolmazdıveRieuxsusmayıyeğledi.Vebanıngizemlifısıltılarınaistemedenkulakkabartıyordu.Grand'ınmahalesineyaklaşıyorlardı,burasıbirazyüksekteolduğundanhafifbirmeltemikisinideserinletiyorveaynızamandakentitümseslerdenarındırıyordu.GrandbuaradakonuşmasınısürdürüyorveRıeuxadamcağızınherdediğinitamanlayamıyordu.Rieuxsözkonusuyapıtınşimdidençoksayfatuttuğunu,ancakyazarınınonumükemmelhalegetirmekiçingösterdiğiçabanınçokıstıraplıolduğunuanladıyalnızca."Tekbirsözcüküzerindegeceler,haftalargeçiyor...hattabasitbirbağlaçiçinbile."SözünburasındaGranddurduvedoktorupaltosununbirdüğmesindentuttu.Çarpıkağzındansözcüklerzarzorçıkıyordu.
Şunuiyianlayın,doktor.AmaileVearasındagerektiğindekolaycabirseçimyapabilirsiniz.VEileSONRAarasındabirseçimyapmakdahazordur.SonraileArdındana.gelinceişdahagüçleşir.
Ancakkesinolarak,engüçolan,Ve'yikulanmakgerekipgerekmediğinekararvermektir.
—Evet,dediRieux,anlıyorum.
96
Yenidenyolakoyuldu.Ötekişaşkıngibiydi,yenidenonayetişti.
Özürdilerim,diyekekeledi.Buakşamneyimvar
bilmiyorum!
Rieuxhafifçeomzunavurdu;onayardımetmekistediğiniveöyküsününkendisiniçokilgilendirdiğinisöyledi.Grandbirazrahatlamışgibioldu;evinönünegeldiklerindebiranduraksadıktansonradoktoruyukarıdavetetti.Rieuxkabuletti.
YemekodasındaGrandonu,üzerindeminicikyazılarladüzeltmeleryapılmışkâğıtlarladolubirmasanınönüneoturmayadavetetti.
—Evet,iştebu,dediGrandgözleriylesorularsorandoktora.Amabirşeyiçmekistermiydiniz?
Birazşarabım
var.
Rieuxistemedi.Kâğıtlarabakıyordu.
—Bakmayın,dediGrand.Bubenimilktümcem.Beniuğraştırıyor,çokuğraştırıyor.
Odatümbukâğıtlarabakıyorduveelikarşıkonulmazbirbiçimdearalarındanbirineuzandı,çıplakampuledoğrusaydamlaşmışkâğıdıkaldırdı.Kâğıtelindetitriyordu.Rieuxmemurun
'alnınınterdenıslanmışolduğunufark
etti.
—Oturun,dedi,okuyunonubana.
Berikionabaktıvebirtürminnetduygusuylagülümsedi.
—Evet,dedi,sanırımbunuistiyorum.
Gözlerihâlâkâğıdınüzerinde,birazbekledi,sonraoturdu.Rieuxosıradafelaketinfısıltısınakarşılıkveriyormuşgibikulağagelenkenttekikarmaşıkuğultuyudadinliyordu.Tamoanda,ayaklarınınaltındauzayıpgidenşukenti,oluşturduğukapalıevrenivegeceniniçindeboğduğukorkunçhaykırışlarıkeskinbirbiçimdealgılıyordu.Grand'ınsesiusulcayükseldi:"Güzelbirmayıssabahı,zarifbiramazon,alrenklimuhteşembirkısrağınüzerindeBoulogneOrmanınınçiçekaçmışyolarındangeçiyordu."
Veba
97/7Yenidensessizlikolduvesessizliklebirlikteacıçekenkentinzorduyulanuğultusu.Grandkâğıdıbırakmıştıveonabakmayısürdürüyordu.Birsüreninsonunda,gözlerinikaldırdı:Nedüşünüyorsunuz?
Rieuxböylebirbaşlangıcın,öykünündevamınıöğrenmesiiçinmerakuyandırdığınısöyledi.
Ancaköteki,heyecanlabubakışaçısınındoğruolmadığınısöyledi.Elininiçiylekâğıtlarınavurdu.
Bubenimistediğimeyalnızcayaklaşıyor.Düşlerimdekigörüntüyüeksiksizbiçimdeoluşturabildiğimde,benimtümcembutırıstırısyapılangezintininritminiyakaladığında,birikiüç,birkiüç,ozamangerisidahakolayolacakvebudüşöylegüçlüolacakkidahakitabınbaşında
'Şapkaçıkarılır!'sözüsöylenebilecek.
Amabununiçindahayapacakişivardı.Butümceyiohaliylebiryayınevinevermeyeaslarazı
olmayacaktı.Çünkü,butümcebazenonumemnunetsede,onunhenüztamolarakgerçekleörtüşmediğinivebelibirölçüde,uzaktanuzağaonukalıplaşmıştümcelerebenzeten,kolaycıbirniteliğiolduğunufarkediyordu.Pencereninaşağısındainsanlarınkoşuştuğunuduyduklarında,Grandenazındanbuanlamdabirşeylersöylüyordu.Rieuxayağakalktı.
—Neyapacağımıgöreceksiniz,diyorduGrandvepencereyedönerekekledi:"Tümbunlarsonbulduğunda."
Ancakaceleciayaksesleriyenidenduyulmayabaşlıyordu.Rieuxaşağıinmeyebaşlamıştıbilevesokağavardığındaönündenikiadamgeçti.Görünüşebakılırsa,kentkapılarınadoğrugidiyorlardı.
Gerçektende,yurttaşlarımızdanbazılarısıcağınvevebanınetkisiyleakılarınıyitirerekişişiddetevardırmışvekentindışınakaçmakiçinbentlerdekinöbetçilerikandırmayakalkışmıştı.
98
Rambertgibi,bazılarıda,günışığınaçıkmaktaolanbupanikhavasındankurtulmakistiyorlardı;ancakonlar,başarılıbirsonaulaşmasalarbile,dahabüyükbirinatvebeceriylebuişegirişiyorlardı.Rambertönceyasalgirişimlerisürdürmüştü.Dediğinegöre,inadınsonundaherşeyinüstesindengeleceğinehepinanmıştıvebirbakımaişinibilirolmakonunmesleğiydi.
Böyleceçoksayıdamemurvegeneldegücütartışılmayanbirçokinsanıziyaretetmişti.Ancakbukonudagüçlerionlarınişineyaramıyordu.Bunlarçoğunlukla,banka,yadadışsatım,yadanarenciyeyadaşarapticaretiileilgiliherkonudakesindüşünceleriveüstdüzeybilgileriolan;kapıgibidiplomalarınıveiyiniyetlerinideunutmadan,hukukyadasigortaişlerindetartışılmazbilgisiolaninsanlardı.Hatta,hepsindeençarpıcıolanşey,iyiniyettkAncakvebakonusunda,bilgilerineredeysebirhiçti.
Yinede,olabildiğincehepsininkarşısındaRambertkendidavasınısavunmuştu.Savunmasınıntemelindehepbukentinyabancısıolduğudüşüncesiveböylecedurumununyenidenincelenmesigereğiyatıyordu.Genelde,gazetecininkonuştuğukişilerbunoktadaanlayışgösteriyorlardı.
Ancakbelisayıdabaşkakişilerindeaynıdurumdabulunduğunuvebununsonucuolarak,durumununsandığıkadarözelolmadığınıonabelirtiyorlardı.BununüzerineRambert,bununkendikanıtladığıgörüşünözünüdeğiştirmeyeceğinisöyleyerekkarşılıkveriyordu;bukezdeonatiksinenbirifadeyle,örnekoluştururgerekçesiylehertürgözyummanınyönetimegüçlükçıkaracağınısöylüyorlardı.Rambert'inDoktorRieux'yeönerdiğisınıflandırmadabutürmantıkyürütenlerbiçimcilersınıfınıoluşturuyor
99du.Onlarınyanında,güzelkonuşanlarbulunuyordu;isteksahibinibunlarınhiçbirininkalıcı
olamayacağınainandırıyorlarvekendilerindenbirkararvermeleriistendiğindebolmiktardaiyiöğütverip,yalnızcaanlıkbirsıkıntınınsözkonusuolduğunakararvererekRambert'iavutuyorlardı.Birdeönemlilervardı,ziyaretsahibindendurumunuözetleyenbirnotyazıpbırakmasınıricaediyorlarvebudurumlailgilibirkararavaracaklarınıbildiriyorlardı;gereksizler,onakalacakyerbelgesiyadaucuzpansiyonadresleriöneriyorlardı;yöntemliler,fişdoldurtuyorveardındansınıflandırıyordu;bıkkınlar,kolarımhavayakaldırıyordu;tedirginler,gözleriniçeviriyorlardı;sonolarakdagelenekçilervardı;onlarençoksayıdaydılar,Rambert'ebaşkabirbüroyuyadayapılacakyenibirgirişimigösteriyorlardı.
Böylecegazetecikapıkapıdolaşmaktanbitiptükenmiştivevergidenmuhafhazinebonosualmayayadasömürgeordusunakatılmayaçağıranilanlarınönünde,deritaklidibirsıranınüzerindeoturaotura,telidosyalarvedosyaraflarıkadarkendiniaçığavuransuratlarınbulunduğubürolaragireçıka,birbelediyeninyadabirvaliliğintamolarakneolduğukonusundakesinbirfikiredinmişti.İşinolumluyanı,Rambert'indeRieux'yebirazacıylabelirttiğigibi,tümbunlaronungerçekdurumugörmesiniengeliyordu.Gerçekyaşamdavebanınkaydettiğiilerlemeondanuzaktı.Üstelikgünlerin
dahaçabukgeçtiğinidegözardıetmemekgerekirdivetümkentiniçindebulunduğudurumda,geçenhergünün,ölmemesikoşuluylaherinsanıbaşarmaküzeregiriştiğiişlerinsonunayaklaştırdığıdasöylenebilirdi.Rieuxbunoktanındoğruluğunukabuletmekzorundakaldı,ancakbununlabirliktebirazfazlagenelbirdurumunsözkonusuolduğunudaekledi.
BiraraRambertbirumudakapıldı.Valiliktenonaeksiksizyanıtlanmasıistenenboşbirbilgidosyasıgeldi.Belgedekimliği,ailedurumu,eskiveşimdikimaddikaynaklarıveözgeçmişiyleilgilibilgilersoruluyordu.Ram
100
bertoturduklarımemleketegerigönderilebilecekkişilerindurumunusaptamaküzerehazırlanmış
birsoruşturmanınsözkonusuolduğuizleniminekapıldı.Birbürodanedindiğibelirsizbazıbilgilerdebuizleniminidoğruladı.Ancak,birkaçgirişimdensonraonadosyayıgönderenbüroyubulabildivebubilgilerin'gerekendurumlar'içintoplanmışolduğunuöğrendi.
—Nedurumuiçin?diyesorduRambert.
Bununüzerine,vebayayakalanırveölürsebiryandanailesinehabervermekiçin,öteyandandahastanemasraflarınınbelediyebütçesindenmikarşılanacağı,yoksaakrabalarınödemeyapmasınımıbeklemekgerekeceğikonusundabirkararavarmakiçinolduğunuonaanlattılar.
Tabikibuonubekleyenkadındantamanlamıylaayrıdüşmediğinikanıtlıyordu,çünkütoplumvardıonlarlailgilenecek.Amabudabiravuntudeğildi.Dahadailginçolan,Rambertdebunusonundafarketti;birfelaketinenyoğunanındabirbüronungörevinisürdürmesivenormalzamanlardabaşlatılmasıuygungirişimleri,çoğunlukladayetkililerinhaberiolmaksızın,saltgörevgereğigerçekleştirebılmesiydi.
BunuizleyendönemRambertiçinhemenkolay,hemdeengüçdönemoldu.Birgevşeklikdönemiydibu.Tümbürolarıziyaretetmiş,tümgirişimlerdebulunmuştu,oyöndekitümyolarşimdiliktıkalıydı.Odaokafeseninbukafebenimgezipduruyordu.Sabahbirkafeninterasında,ılıkbirbirabardağınınkarşısındaoturuyor,hastalığınsonbulacağınailişkinbirbelirtibulmaumuduylagazetesiniokuyor,sokaktangeçenlerinyüzlerinebakıyor,onlarınhüzünlüifadelerindentiksinerekbaşçeviriyordu;karşısındakidükkânlevhalarını,artıkbulunmayanünlüaperitifreklamlarınıyüzüncükezokuyor,kalkıyorvekentinsarısokaklarındaamaçsızcadolaşıyordu.Tekbaşınayaptığıgezintilerdenkafelere,kafelerdenlokantalaraböyleceakşamıediyordu.Rieuxonabirgece,içerigiripgirmemekteduraksadığıbirlokantanınkapısındarastlamıştı.Sonragaze101
Ltecikararverirgibiolduvesalonundibindebiryeregidipoturdu.Yukarıdangelenbiremirle,kalelerinışıklarınınolabildiğincegeçyakıldığışusaatlerdeydi.Alacakaranlık,gribirsugibisalonudolduruyor,göğüngünbatımınaözgükızılığıcamlardayansıyorvemasalarınmermerleri,çökmeyebaşlayankaranlığıniçindecılızbirparıltıylaışıldıyordu.BoşsalonunortasındaRambertyitikbirgölgeyiandırıyorduveRieuxbuânınonunartıkkendinibıraktığısaatolduğunuhissetti.
Amabuaynızamandadabukentintümtutuklularınınbuduyguyakapıldıklarıandıvekurtulmalarıiçinbirşeyleryapmalarıgerekiyordu.Rieuxdönüpgitmişti.
Rambertgardadaböyleuzunsürekalıyordu.Peronlaragirişyasaklanmıştı.Ancakdışarıdangelenleriçinbeklemesalonlarıaçıktı;aradasıradadilenciler,gölgeveserinoluşundanötürü
buralardakalıyorlardı.Rambertburayagelipeskitarifeleri,tükürmeyiyasaklayanafişlerivetrenlereilişkingüvenlikyönetmeliğiniokuyordu.Sonrabirköşeyeoturuyordu.Salonkaranlıktı.
Eskibirdökümsobaaylardanberisoğumuştu.DuvardabazıafişlerBandol'deyadaCannes'damutluveözgürbiryaşamısavunuyordu.Rambertişteozaman,yoksunluğuntemelindeyatanokorkunçözgürlüktüründenbirşeylereyaklaşıyordu.Ozamanonuniçinenkatlanılmazgörüntüler,Parisgörüntüleriydi,enazındanRieux'yeböylediyordu.Eskitaşlarvesulardanoluşmuşbirmanzara,PalaisRoyal'ıngüvercinleri,GareduNord,Pantheon'unıssızmahalelerivebirzamanlarsevmişolduğunubilmediğibirkentinbaşkagörüntüleriozamanRambert'inyakasınayapışıyorveelinikolunubağlıyordu.Rieuxbugörüntülerionunaşkınınimgelerinebağlıyorduyalnızca.VeRambertsabahındördündekalkmaktanveyaşadığıkentidüşünmektenhoşlandığını
söylediğinde,doktorkendideneyiminedayanarakonunaslındageridebıraktığıkadını
düşünmektenhoşlandığınıhiçgüçlükçekmedenanlamıştı.Gerçektende,okadınıavucundahissettiğisaattibu.Sabahındördündegenel
102
liklehiçbirşeyyapılmazveuyunur;gece,birihanetgecesiolmuşolsabile.Evet,osaatteuyunurvebuhuzurvericidir,çünküendişelibiryüreğinenbüyükarzusu,sevdiğikişiyesonsuzadeksahipolmakyadaayrılıkzamanıgelipçattığında,buvarlığınancakbuluşmagünügelincesonbulacakdüşsüzbiruykuyadalmasınısağlayabilmektir.
103Vaazdankısabirsüresonrasıcaklarbaşladı.Haziranayınınsonunagelinmişti.Vaazınverildiğipazargünüyağanvebumevsimiçingecikmişdiyebileceğimizyağmurlarınhemenertesindeyaz,gökyüzündeveevlerintepesindebirandabastırıverdi.Önceyakıcı,büyükbirrüzgârpatladı;ardındanikigünboyuncaestiveduvarlarıkuruttu.Güneşgökyüzündemıhlandı.
Ardıarkasıkesilmeyendalgalarhalindesıcakveışıkgünboyukentikapladıdurdu.Kemerliyolarınveapartmanlarındışında,körediciyansımanındeğmediğiyerkalmamıştısankikentte.
Kentinherköşesindegüneşyurttaşlarınyakasınayapışıyorduvedurduklarızamandaonları
çarpıyordu.Haftadayaklaşıkyediyüzeulaşmış,okgibifırlayankurbansayısıbuilksıcaklarlaçakışınca,kentebirtüryıkımhavasıegemenoldu.Kenarmahalelerde,düzayaksokaklardaveteraslıevlerdecanlılıkazaldıveinsanlarınhepkapıeşiğindeyaşadığışumahaledetümkapılarkapanmış,tümkepenklerörtülmüştü;vebadanmı,yoksagüneştenmıkorunmakistediklerinikendileridebilemiyordu.Bununlabirlikte,bazıevlerdeninlemeleryükseliyordu.Önceleriböylebirşeyolduğunda,sokaktadurupkulakkabartanmeraklılararastlanırdısıklıkla.Ancak,buuzunuyarıişaretlerindensonra,herkesinyüreğisankisertleşmişgibiydivesankibuilenmelerinsanlarındoğaldiliymişgibi,herkesbunlarıduyaduyayürüyoryadayaşayıpgidiyordu.
Kentkapılarındakopanvejandarmalarınsilahabaşvurmakzorundakaldıklarıkavgalarsessizbirtepkiyarattı.Kuşkusuzyaralılarvardı,amaherşeyinsıcakvekorkununetkisiyleabartıldığıkentte
ölülerdensözediliyordu.Gerçektende,durumneolursaolsun,hoşnutsuzluğ
un
104
durmadanarttığı,yöneticilerinenkötüdurumdankorktuklarıvefelaketaltındakihalkınisyanakapılmasıdurumundaalınacakönlemlericiddiciddidüşündükleribirgerçekti.Gazetelersokağaçıkmayasağınıyineleyenvekarşıgelenlerihapiscezasıylatehditedenkararnameleryayınlıyordu.Devriyelerkenttekolgeziyordu.Çoğukez,aşırısıcağınbastırdığııssızsokaklarda,ilkinkaldırımlardaçınlayannalsesiylekendiniduyuranatlınöbetçilerinsırasırakapalı
pencerelerinaltındailerlediklerigörülüyordu.Yenibiremiruyarınca,bittaşımasıolasıköpekvekedilerivurmaklagörevlendirilmişözelekiplerinsilahsesleriaradasıradaduyuluyordu.Bukuruseslerkenttekitehlikehavasınıdeğiştiriyordu.
Sıcağınvesessizliğiniçindeveyurttaşlarımızınürkmüşyüreklerinde,herşeyzatendahabüyükbirönemkazanıyordu.Mevsimdeğişimlerinigösterengöğünrenklerivetoprağınkokularınailkkezolarakherkesduyarlıydı.Herkeskorkuiçinde,sıcağınsalgınınyayılmasınayardımedeceğinidüşünüyordu,aynızamandadaherkesyazmevsimininiyiceyerleştiğinigörüyordu.Akşamgöğündekeçisağankuşlarınınçığlığıkentinüzerindegiderekdahacılızlaşıyordu.Ülkemizinufuklarınıgenişletenohazirangünbatımlarınaartıkulaşamıyordu.Pazardakiçiçeklerartıkkörpekörpedeğilaçılmışhaldegeliyordu,sabahmezatındansonrataçyapraklarıtozlukaldırımları
kaplıyordu.İlkbaharınartıksonaerdiği,dörtbiryandabirbiriardınaaçılanbinlerceçiçeklesaçılıpgittiği;şimdivebavesıcağınaltındadurulupezileceğiaçıkçagörülüyordu.Tümyurttaşlarımızıngözündeşuyazgöğü,tozvesıkıntınınetkisiylesoluklaşmışşusokaklar,hergeçengünkentteağırlığınıduyuranyüzlerceölüyleaynıtehditanlamınıtaşıyordu.Tükenmeyengüneş,uykuvetatiltadındakişusaatler,artıkeskisigibieğlenceyedavetetmiyordu.Tersine,kapalıvesessizkentteartıkbiranlamtaşımazolmuştu.Esenliklimevsimlerdekibakırımsıışıltılarınıyitirmişti.
Vebagüneşitümrenklerisoldurmuştuvetümkeyfikaçırıyordu.
105Hastalığınbüyükdevrimlerindenbiridebuydu.Normalzamanlardatümkentlileryazmevsiminineşeylekarşılardı.Kentdenizekoşar,gençlikkumsalaradökülürdü.Buyaz,tersine,hemenyakındakidenizyasaktıvebedenindenizintattıracağızevklereartıkhakkıyoktu.Bukoşulardaneyapmalı?OzamankiyaşantımızınendoğrugörüntüsünübizeyineTarrouveriyor.
Vebanıngeneldekaydettiğiilerlemeyiizliyordukuşkusuz,radyohaftadayüzlerceölüdeğilde,gündedoksaniki,yüzyedi,yüzyirmiölüyübildirmeyebaşladığında,Tarrousalgınınbirdönümnoktasınagelindiğininotediyordu.'Gazetelerveyetkililervebayakurnazlıketmeyeçalışıyorlar.
Yüzotuzbirin,dokuzyüzondandahaazufaksayıolmasıylavebanınpuanınıdüşüreceklerinisanıyorlar.'Salgınındokunaklıveçarpıcıgörünümlerinideanıyordu;örneğin,kepenklerikapatılmış,ıssızbirmahaledeansızınbirpencereyiaçıpodanınkoyukaranlığıüzerinekepenkleriyenidenkapatmadanönceikikezhaykıranşukadıngibi.Amabunlardanbaşka,eczanelerdenanelipastilerintükendiğini,çünkübirçokinsanınolasıbirbulaşmatehlikesinekarşı
kendinikorumakiçinbunlarıçiğnediğinideyazıyordu.
Gözdesiolmuşkişileridegözlemlemeyisürdürüyordu.Kediliyaşlıadamcağızındabutrajedininiçindeyaşadığınıöğreniyorduk.Gerçektende,birsabahsilahsesleriduyulmuştu;Tarrou'nunyazdığınagöre,tükürükgibigelenbirkaçkurşun,kedilerinçoğunuöldürmüş,ötekileridekorkudankaçırmıştı.Aynıgünyaşlıadamherzamankisaattebalkonunaçıkmış,birtuhaflıksezmiş,eğilipsokağınikiucunabakmış,çaresizbeklemeyebaşlamıştı.Eleriylebalkonunparmaklıklarınahafifhafifvuruyordu.Birazdahabeklemiş,birazkâğıtufalamışveiçerigirmişti,sonrayenidendışarıçıkmışvebelibirsüresonunda,balkonkapısınıöfkeylekapatarakkaybolmuştu.Sonrakigünlerdeaynısahneyinelenmişti,ancakyaşlıadamınyüzhatlarındagiderekbelirginleşenbirhüzünvekarmaşaokunabiliyordu.Birhaftanınsonunda,Tarrougündelikbalkonziyare
106
tiniboşunabekledi,pencereleranlaşılmazbirhüznünüzerinesımsıkıkapalıkaldı.'Vebasırasındakedileretükürmekyasaktır',notdefterlerindevarılansonuçbuydu.
Öteyandan,Tarrouakşamlarıodasınadönerkenholdebiraşağıbiryukarıdolaşangecenöbetçisininasıksuratıylakarşılaşacağındanemindi.Buadamherönünegelenebuolanları
öncedenbildiğiniyineleyipduruyordu.Adamınuğursuzluğuöncedenhaberverdiğimkabulenmeklebirlikte,bunundepremolacağınısöylediğimanımsatanTarrou'yayaşlıadamşöylekarşılıkveriyordu:"Ah,keşkebirdepremolsaydı!Tambirsarsıntı...vebuişbiterdi.Ölüler,dirilersayılırveoyunbiterdi.Amaşudomuzhastalık!Hastalığayakalanmamışolanlarbileonuiçlerindetaşıyorlar."
Otelmüdürüdeazsıkıntıdadeğildi.Başlangıçta,ayrılmalarıengelenenyolcularkentinkapatılmasıylaoteldekalmışlardı.Amayavaşyavaş,salgınınuzamasıylabirçoğudostlarındakalmayıyeğlemişti.Vekenteartıkyeniyolcugelmediğinden,odalarındolmasınısağlayanaynı
nedenler,şimdionların:boşkalmasınısağlıyordu.Tarrouburanınenderkiracılarındanbiriolarakkalmıştıvemüdürherfırsattaonaşusonmüşterilerinimemnunetmeisteğiolmasauzunzamanönceburayıkapatmışolacağınıbelirtiyordu.SıksıkTarrou'yasalgınınyaklaşıknekadarsüreceğikonusundafikrinisoruyordu:"Butürhastalıklarınsoğuğagelmediğisöylenir,"diyorduTarrou.
Müdürafalıyordu:"Amabayım,buradahiçgerçeksoğuklarolmazki.Herhalükârdabuişaylarcasürecekgibi."Zatenyolcularındahauzunbirsürekenteuğramayacaklarıkesindi.Şuvebaturizminyıkımıydı.
KısabirsüreortadankaybolduktansonraMösyöOthon,şubaykuşadam,lokantadayemdenortayaçıktı,ancakbukezpeşindeyalnızcaikisirkköpeğivardı.Bilgileregöre,karısıkendiannesinebakmışveonutoprağavermişti,şusıradadakendisikarantinaaltındaydı.
107—Bundanhoşlanmıyorum,dedimüdürTarrou'ya.Karantinaolsunyadaolmasın,kadınındurumukuşkulu,dolayısıylaonlarında.
Tarrouona,buaçıdanbakınca,herkesindurumununkuşkuluolduğunusöylüyordu.Amaötekidiretiyorduvebukonuylailgilikesingörüşlerivardı:
—Hayırbayım,nesizinnedebenimdurumumkuşkuludeğil,onlarınkiöyle.
AmaMösyöOthonöylekolaykolaydeğişmiyordu.Vebabukezsertkayayaçarpmıştı.Lokantayaaynışekildegiriyor,çocuklarındanöncesofrayaoturuyorveonlarahepmesafelivedüşmancasözlerediyordu.Yalnızküçükoğlanınhalideğişmişti.Kızkardeşigibisiyahlargiymiş,birazkendiiçineçekilmiş,babasınıngölgesiniandırıyordu.MösyöOthon'danhoşlanmayangecenöbetçisiTarrou'yaşöyledemişti:
—Ahşuadam,tepedentırnağagiyinikbirhaldegeberecek.Böylececenazetöreniiçinbakımagerekkalmayacak.Dosdoğrutabutagirecek.
Paneloux'nunvaazınıdadeftereaktarmıştı,ancakşuyorumla:'Busevimlicoşkuyuanlıyorum.
Felaketlerinbaşlangıcındavebunlarsonbulduğundahepbirazsözsanatıyapılır.Birincidurumda,alışkanlıklarhenüzkaybolmamıştır,ikincidurumdaysagerigelmiştir.Asılfelaketsırasındagerçeğealışılır,yanisessizliğe.Bekleyelim.'
TarrousonolarakDoktorRieux'yleuzunbirkonuşmayaptığınıvebununolumlusonuçlarımanımsadığını,konuylailgiliolarak,anneMadamRieux'nünaçıkkestanerengigözleriolduğunubildiriyor,içindebuncaiyiliğinokunduğubirbakışınherzamanvebadandahagüçlüolacağını
beklenmedikbirbiçimdebelirtiyorvesonundaRieux'nüntedaviettiğiyaşlıastımhastasınaoldukçauzunbölümlerayırıyordu.
Doktorlagörüşmesininertesinde,onunlabirlikteyaşlıadamıgörmeyegitmişti.YaşlıadamTarrou'yusırıtarakveeleriniovuşturarakkarşılamıştı.Yastığınasırtımdaya108
mış,kucağındaikibezelyetenceresiyleyatağındaoturuyordu:"İştebirtanedaha!"demiştiTarrou'yugörünce.Dünyatersinedöndü,hastadançokdoktorvar.Hızlıyayılıyorondan,değilmı?
Rahiphaklı,iyicehaketmişiz."Ertesigün,Tarrouhabervermedengelmişti.
Tarrou'nündefterlerinebakarsak,işimanifaturacılıkolanyaşlıastımhastasıeliyaşındaykenyeterinceçalıştığınakararvermişti.Yatağınayatmışvebirdahadaayağakalkmamıştı.Oysaayaktadurmakastımınazararverenbirşeydeğildi.Küçükbirgelirleyetmişbeşyaşınakadarneşeiçindeyaşamıştı.Saatgörmeyedayanamıyorduvegerçektenevindetekbirsaatyoktu."Birsaatpahalıveaptalcadır,"diyordu.Zamanıkendisiölçüyordu;özeliklede,gününtekönemlizamanıolanöğleyemeğinesırageldiğini,uyandığızamanbaşucundabulunanbiribezelyedoluikitenceresayesindeanlıyordu.Aynıciddivedüzenlihareketlerle,bezelyeleritektekboş
tencereyeaktarıyordu.Böylecetencereyleölçtüğügüniçindebelianlarısaptıyordu."Heronbeş
tenceredebir,birşeyleryememgerek,"diyordu,"iştebukadarbasit."
Karısınabakılırsa,zatendahaçokgençkenbuyönelişinibelietmişti..Gerçektende,aslahiçbirşeyonuilgilendirmemişti;neişi,nedostları,nekafeler,nemüzik,nekadınlar,nedegezintiler.
Kentindendışarıhiçadımatmamıştı,yalnızcabirgün,biraileişiiçinCezayir'egitmekzorundakalmıştı;bumacerayıdahailerigötüremeyeceğinianlayıncaOran'aenyakıngardadurmuştu.İlk
trenleevinedönmüştü.
OnunbudörtduvararasındasürdürdüğüyaşamaşaşırmışgibiduranTarrou'ya,dinegöre,birinsanınyaşamınınilkyarısınınbiryükseliş,ikinciyarısınındabirinişolduğunu,iniş
dönemindeysegünlerinartıkinsanaaitolmadığını,herhangibirandaelindenalınabileceğini,böylecegünlerlepekbirişikalmadığınıvebelkideeniyisininpekbirşeyegirişmemekolduğunubirazolsunanlatmıştı.Buradakiçelişkizatenonuürkütmüyordu;çünkü,aşağıyu109karıTarrou'yasöylediğinegöre,Tanrınınkesinlikleolmadığını,tersidurumdarahiplerinbirişeyaramayacağınıdüşünüyordu.AmabunuizleyenbazıdüşüncelerdenyolaçıkarakTarroubufelsefenin,onunoturduğuçevredekikiliseninonusıksıkparayardımıiçinaramasınakızmasındankaynaklandığıanladı.Tarrou'nunyaşlıadamıbetimlediğibölüm,yaşlıadamınçokiçtengibiduranvekarşısındakinesıksıkbelirttiğidileğiylesonbuluyordu:Çokyaşlıölmeyiumutediyordu.
"Obirermişmi?"diyesoruyorduTarrou.Veşöyleyanıtlıyordu:"Evet,ermişlikbiralışkanlıklarbütünüdür."
Amaaynızamanda,Tarrouvebalıkenttegeçirilenbirgününiyiceayrıntılıbirbetimlemesinedegirişiyorveböyleceoyazboyuncakentlilerinnasılzamangeçirdiğivenasılyaşadığıkonusundakesinbirfikirveriyordu:"Sarhoşlardışındakimsegülmüyor,diyorduTarrou,onlardaçokfazlagülüyor."Sonrabetimlemesinebaşlıyordu:
"Sabahınerkensaatinde,henüzıssızlığınıkoruyankenttebirboydandiğerinehafifsoluksesleriduyuluyor.Geceninölümleriylegündüzüncançekişmeleriarasındakiosaatte,sankivebabirançabasınıdurduruyor,solukalıyorgibi.Tümdükkânlarkapalı.Amabazılarınınüzerineasılmış
'Vebanedeniylekapalı'duyurusuonlarınbirazsonraötekidükkânlarlabirlikteaçılmayacağını
gösteriyor.Hâlâuyuklamaktaolangazetesatıcılarıbağırarakhaberleriduyurmuyor,sokaklarınbirköşesinesırtlarınıdayamışelerindekigazeteleribiruyurgezergibisokaklambalarınasunuyorlar.
Birazsonra,ilktramvaylarınsesiyleuyanıp'Veba'sözcüğününgözeçarptığıkâğıtlarısağasolauzatıpduracaklar."Vebanınbirsonbaharıolacakmı?"ProfesörB...şöyleyanıtlıyor:"Hayır.Yüzyirmidörtölü,iştevebanındoksandördüncügünbilançosu."
Giderekciddileşenvebazısüreliyayınlarısayfasayısınıazaltmayazorlayankâğıtsıkıntısınakarşınbirbaşkagazeteçıkarılmıştı:SalgınPostası.Gazeteamacınışöylebelirhyordu:'Hastalığınkaydettiğiilerlemeyadagerilemeyi
110
yurttaşlarımızatitizbirnesnelikduygusuylabildirmek;onlarasalgınıngeleceğiyleilgiliengüveniliryetkiliağızlardankanıtlarsunmak;felaketekarşısavaşacakdurumdabildikbilmedikherkesesütunlarınıaçmak;halkınmoraliniyüksektutmak,yetkililerinemirleriniiletmekvekısaca,bizivuranbukötülüğekarşıtümiyiniyetliinsanlarıbirarayagetirmek.'Gerçekte,çokgeçmedenbugazete,vebanınönlenmesindegerekliolanyeniürünlerinduyurularınıyayınlamaktanöteyegeçemedi.
"Tümbugazetelersabahınaltısınadoğru,dahadükkânlaraçılmadansaatlerönceönlerindeuzayankuyruklarda,kenarmahalelerdentıklımtepişgelentramvaylardasatılmayabaşlıyor.
Tramvaylartekulaşımaracıoldu;basamaklarıvekorkuluklarıkırılacakdenliyüklüolduğundantramvaylarzarzorilerliyor.Yinedetuhafşey,içeridekiherkesbulaşmakorkusuylabirbirlerinesırtınıdönüyor.Duraklardabirbirindenuzaklaşmakveyalnızkalmakiçinaceleedenbirerkekvekadınyığınınıboşaltıyor.Sıksıkgidererekyaygınlaşanvesaltkeyifsizliktenkaynaklanankavgalarkopuyor.
"İlktramvaylargeçtiktensonrakentyavaşyavaşuyanıyor,ilkbirahanelerüzerinde'Kahvekalmadı','Şekeriniziyanınızdagetirin'vb.duyurularasılıkapılarınıaçıyor.Sonradükkânlaraçılıyor,sokaklarcanlanıyor.Aynızamandaışıkyükseliyorvesıcakyavaşyavaştemmuzgöğünü
kurşunibirrengebuluyor.İşsizgüçsüzlerinkendilerinibulvarlaraattıklarısaatbu.Çoğu,kendipahalıeşyalarınısergileyerekvebayıkovmayıişedinmişgibi.Hergünsaatonbiredoğru,anayolarda,gençerkekvegençkızlardanoluşanbirkalabalıkgeçityapıyor,işteozamanbüyük,felaketlerinortasındabüyüyüpduranşuyaşamatutkusuhissedilebiliyor.Eğersalgınyaygınlaşırsamoraldeyaygınlaşacak.MezarlarınyanıbaşındaMilanousulüçılgıneğlencelerebilerastlayacağızneredeyse.
"Öğlenolunca,gözaçıpkapayanakadarlokantalardoluveriyor.Yerbulamayanlarhemenlokantakapılarında
111birikmeyebaşlıyor.Aşırısıcaktangökyüzününışığıazalmayayüztutuyor.Güneşaltındakavrulansokaklarınkenarlarında,büyüktenteleringölgesindeinsanlaryiyecekiçinsırabekliyorlar.Lokantalarınböyledoluptaşması,birçokkişiningözündeyiyecekişininbasitleşmesianlamınageliyordu.Amabulaşmasorunudaolduğugibiduruyordu.Müşterilerdakikalarcaçatalbıçaklarınıtemizleyerekzamanyitiriyorlardi.Kısabirsüreönce,bazılokantalarşöyleduyurularasıyorlardı:'Buradaservistakımlarıkaynatılmıştır.'Ancakbirsüresonrahertürreklamıbiryanabıraktılar,çünkümüşterilergelmeyezorunluydu.Zatenmüşteriparaharcamaktançekinmiyor.
Kalitelişaraplaryadaöylesanılanenpahalımezeler,dizginlenenbiryarışınbaşlangıcıoluyordu.
Birdekopanpaniklervardı;birlokantadafenalıkgeçirenbirmüşterininrengisolmuş,ayağakalkmış,sendelemişvehemenkendiniçıkışaatmışolmasıinsanlarıalakbulaketmişti.
"Saatikiyedoğru,kentağırağırboşalıyor,artıksessizlik,toz,güneşvevebanınsokaktabuluştuklarıanbu.Grirenklibüyükbinalarboyuncasıcakdurmaksızınakıyor.Cıvılcıvılgevezelikedenkalabalıkkentinüzerineinenalevgibiakşamlaradönüşereksonbulanouzuntutsaklıksaatleribunlar.Sıcağınbastırdığıilkgünlerde,nedendirbilinmez,akşamlargiderekıssızlaşmıştı.
Amaşimdi,dahailkserinlikle,umutolmasabilebirferahlıkgeliyor.Ozamanherkessokaklaradökülüyor,çılgıngibigevezelikediyor,kavgayatutuşuyoryadabirbirleriniarzuluyorvekızıltemmuzgöğününaltındakent,çiftlerleveuğultularlayüklübirhaldesoluksoluğabirgeceyedoğrukayıyor.Herakşambulvarlarda,fötrşapkasıveboyunbağıyla,dinselbiresinlenişekendinikaptırmışyaşlıbiradam:'Tanrıbüyüktür,onayönelin',diyeyineleyipdursada,tersineherkestamolaraktanımadıklarıvekendileriiçinTanrıdandahagerekliolduğunainandıklarıbirşeyleredoğruyöneliyor.Başlangıçta,bununötekilergibibirhastalıkolduğunainandıklarızaman,dinyerliyerinde
duru
112
yordu.Ancakbununciddiolduğunugördüklerinde,tataldıklarışeylerianımsadılar.Günboyuyüzlerindebelirentümokeder,işteozaman,ateşlivetozlugünbatımında,birtürürkekbircoşkuya,tümbirhalkıcoşturanbeceriksizbirözgürlüğedönüşüyor.
"Bendeonlargibiyim.Amaişte,ölümünbenimgibileriçinbiranlamıyoktur.Onlarıhaklıçıkaranbirolaydır."
VebaDefterlerdesözüedilengörüşmeiçinRieux'denistektebulunanTarrou'ydu.Rieuxonubeklediğiakşam,yemekodasınınbirköşesindedurmuş,birsandalyeüzerinesakinsakinoturanannesinebakıyordu.Ortalıklailgiliişleribitirdiktensonragününüoradageçiriyordu.Elerinidizlerininüzerindebirleştiripbekliyordu.Rieuxonunbeklediğininkendisiolupolmadığındanemindeğildi.Yinede,ogeldiğinde,annesininyüzündebirşeylerdeğişiyordu.Çalışmaylageçmişbiryaşamınbuyüzekattığısuskunluktüründennevarsaozamancanlanırgibioluyordu.Ogecede,artıkıssızlaşmışsokağapenceredenbakıyordu.Geceyananlambalarınışığıazalmıştı.Veyavaş
yavaş,ışığıiyicecılızlaşmışbirlambakenttekigölgeleriyansıtıyordu.
—Tümvebasüresinceışıklarböyleazmıyanacak?dediMadamRieux.
—Muhtemelen.
—inşalahkışakadarsürmez.Ozamaniyiceiçkapayıcıolur.
—Evet,dediRieux.
Annesininbakışınınkendialnınayöneldiğinigördü.Songünlerdekiendişeveaşırıyorgunluktanyüzündederinizlermeydanageldiğinibiliyordu.
—Bugüniyigeçmedimi?
—Yo,herzamankigibi.
Herzamankigibi!YaniParis'tengönderilenyeniserumilkserumdandahaazetkiligibiydiveistatistikleryükseliyordu.Önlemiçinolanserumlarıdahastalığayakalanmışailelerdışındakilerevermekherzamanmümkünolmuyordu.Buserumlarıngenelkulanımıiçingerekenmiktarancaksanayidensağlanabilirdi.Hıyarcıklarınçoğu
114
nüyarmakolanaksızdı,sankisertleşmemevsiminegirmişlerdivehastalaraişkenceçektiriyorlardı.Birgünöncesindenbaşlayarakkentteikitaneyenisalgınvakasınarastlandı.Vebaakciğerlerebulaşıyordu.Aynıgün,birtoplantısırasında,yorgunluktanbitkindoktorlarakciğervebasındaağızyoluylaolabilecekbulaşmayıengelemekiçin,artıkiyiceşaşkınadönmüşvalidenyeniönlemleristemişlerveeldeetmişlerdi.Herzamankigibihâlâhiçbirşeybilinmiyordu.
Annesinebaktı.Aynıkestanerengibakışonuşefkatdoluyılaröncesinegötürdü.
—Korkuyormusun,anne?
—Benimyaşımdaartıkpekbirşeydenkorkulmaz.
—Günleriyiceuzadıvebenartıkhiçburadabulunamıyorum.
Geleceğinibilincesenibeklemekzorgelmiyor.Buradaolmadığınzamanda,neyaptığını
düşünüyorum.Habervarmı?
—Evet,sontelgrafabakarsak,herşeyiyi.Amaonunbunubenimeraklandırmamakiçinsöylediğinibiliyorum.
Kapınınziliçaldı.Doktorannesinegülümsedivegidipkapıyıaçtı.SahanlığınyarıaydınlığındaTarrougrilergiymişkocamanbirayıyıandırıyordu.Rıeuxkonuğunuçalışmamasasınınönüneoturttu.Kendisidekoltuğununarkasındaayaktaduruyordu.Odadayanantekışık,çalışmamasasınınüzerindekilamba,ikisininortasındaduruyordu.
Sizinlesözüdolandırmadankonuşabileceğimibiliyorum,dedi,Tarroubirgirişsözünegerekduymaksızın.
Rieuxsessizceonayladı.
—Onbeşgünyadabirayakadarburadaartıkhiçbirişeyaramayacaksınız,olaylarsiziaşıyor.
—Doğrubu,dediRieux.
—Sağlıkbirimininorganizasyonukötü.Gereklisayıdaadamınızvezamanınızyok.
Rieuxbunundoğruolduğunugeneonayladı.
115Valiliğin,sağlaminsanlarıngenelmücadeleyekatılmasınızorunlukılacakbirgönülühizmetbirimitasarladığınıbiliyorum.
—İyicebilginizvar.Amabüyükbirhoşnutsuzlukvarvevalitereddütiçinde.
—Nedengönülüleristenmesin?
—Yapıldıbu,amakatılımçokdüşükoldu.
Bunuresmiyoldanyaptılar,birazdainanmadan.Onlarıneksiğidüşgücü.Aslafelaketleboyölçüşecekdüzeydedeğiler.Vedüşünebildikleriilaçlarancakbirbeyinnezlesinitedaviedecekdüzeyde.Eğerelimizkolumuzbağlı,herşeyionlarınyapmasınaizinverirsek,onlarölüpgidecek,bizdeonlarla.
Olabilir,dediRieux.Yinede,kabaişlerdiyeadlandırabileceğimişleriçintutukluları
düşündüklerinisöylemeliyim.
—Özgürkişilerinolmasınıyeğlerdim.
—Bende.Amasonuçtaniçin?
—Ölümemahkûmiyettennefretederim.Rieux,Tarrou'yabaktı:Yani?
—Yani,benimgönülüsağlıkhizmetlilerininoluşturulmasıveeğitimiiçinbirorganizasyonplanımvar.Bununlailgilenmemiçinbanayetkiverinveyönetimibirkenarabırakalım.Kaldıki,başlarını
kaşıyacakhaleriyok.Benimhertaraftadostlarımvardırveonlarilkçekirdeğioluşturacak.Vedoğalolarak,bendebuişekatılacağım.
—Tabi,bunucoşkuylakabuledipetmeyeceğimdenkuşkuduyuyorsunuz,dediRieux.İnsanlarınyardımagereksinimivardır,helebizimmesleğimizde.Bufikrinvalilikçekabuledilmesiyleilgiliüstümedüşeniyapacağım.Zatenbaşkaseçeneklerideyok.Ancak...
Rieuxdüşündü.
—Ancakbuişölümcülolabilir,bunuiyibiliyorsunuz.Veneolursaolsun,bukonudasiziuyarmamgerek.İyidüşündünüzmü?
Tarrougrigözleriyleonabakıyordu.
116
Paneloux'nunvaazıylailgilinedüşünüyorsunuzdoktor?
SorudoğalıklasorulmuştuveRieuxdoğalıklayanıtverdi.
Toplumsalbircezadüşüncesinikabulenmeyecekdenliuzunsürehastanelerdeyaşadım.Amabilirsiniz,Hıristiyanlarbazenböylekonuşurlar,gerçektenhiçöyledüşünmeselerde.
Göründüklerindendahaiyidirler.
—Yinede,Panelouxgibi,sizdevebanınyararlıolduğunu,insanlarıngözünüaçmayayaradığını,hattazorladığınıdüşünüyorsunuz!
Doktorsabırsızlıklabaşınısaladı.
Budünyadakitümhastalıklargibi.Budünyadakitümhastalıklariçindoğruolan,vebaiçindedoğru.Bazılarınolgunlaşmasınayardımcıolabilir.Bununlabirlikte,getirdiğisefaletveacıyı
düşünürsek,vebayaboyuneğmekiçindeli,köryadakorkakolmakgerekir.
RieuxbirazsestonunuyükseltmiştikiTarrousankionusakinleştirmekistercesineeliylebirhareketyaptı,Gülümsüyordu.:
—Evet,dediRieuxomuzsilkerek.Amasizbanayanıtvermediniz.İyidüşündünüzmü?
Tarroubirazkoltuğunayerleştivebaşınıışığadoğruyaklaştırdı.
—Tanrıyainanırmısınızdoktor?
Busorudadoğalıklasorulmuştu.AmabukezRieuxduraksadı.
—Hayır,amanenedemekbu?Birgeceniniçindeyimveaydınlığıgörmekistiyorum.Benbudüşünceyiözgünbulmaktanvazgeçeliçokoluyor.
—SiziPaneloux'danayıranbudeğilmi?
Sanmıyorum.Panelouxbirincelemeci.Yeterinceölümgörmemişvebunedenlebirgerçekadınakonuşuyor.Çevrekilisesinebağlıdindarlarıyönetenveölenbirinsanınsonnefesiniduyanenbasitbirköypapazıbilebe
117nimgibidüşünür.Sefaletinneyetkinbirşeyolduğunukanıtlamayagirişmedenönce,onuiyileştirmeyeçalışır.Rieuxayağakalktı,şimdiyüzükaranlıktaydı.
Mademyanıtlamakistemiyorsunuz,bunubiryanabırakalım.
Tarroukoltuğundakımıldamadangülümsedi.
—Birsoruylayanıtverebilirmiyim?Bukezdoktorgülümsedi:Gizemdenhoşlanıyorsunuz,dedi.Haydisorun.
—İşte,dediTarrou.EğerTanrıyainanmıyorsanızniçinbuncaözveridebulunuyorsunuz?Sizinyanıtınızbelkibenimkendisorumuyanıtlamamayardımcıolur.
Karanlıktakalarakdoktorşöyleyanıtlamıştı:
—EğermutlakgüçtebirTanrıyainansaydı,insanlarıiyileştirmeyisürdürmezbugörevionabırakırdı.Amadünyadakimse,hayırkimse,TanrıyainandığınısananPanelouxbile,böylebirTanrıyainanmıyordu,çünkükimsekendinisonunakadarTanrınınelerinebırakmıyorduvebuaçıdanRieux,yaratılışlaolduğugibimücadeleederek,enazındankendisiningerçeğinyolundaolduğunainanıyordu.
—Ah!dediTarrou,mesleğinizleilgilidüşüncenizbudemek?
—Aşağıyukarı,diyeyanıtladıdoktorışığayaklaşarak.
Tarrouyavaşçaıslıkgibibirsesçıkardı,doktoronabaktı.
—Evet,dedi,gururgerekirdiyedüşünüyorsunuz.Amabendedetamgerekengururvar,fazlasıdeğil,inanınbana.Benibekleyeninneolduğunu,nedetümbundansonranelerolacağını
biliyorum.Şimdilikhastalarvarveonlarıiyileştirmekgerek.Sonraonlarbunudüşünecekler,bende.Amaenacilolanonlarıniyileştirilmesi.Onlarıelimdengeldiğincesavunuyorum,iştehepsibu.
—Kimekarşı?
118
Rieuxpencereyedoğrudöndü.Denizinuzakbirnoktasındaufkundahakarabiryoğunluğabüründüğünüseziyordu.Yalnızcayorgunluğunuhissediyorveaynızamandada,butuhafamakardeşçeduygularuyandıranadama.birazdahagüvenmekiçiniçindedoğananivemantığasığmayanbiristeğekarşımücadeleediyordu.
—BununlailgilihiçbirşeybilmiyorumTarrou,yeminederimhiçbirşeybilmiyorum.Bumesleğegirdiğimde,biranlamdasoyutolarakçalıştım,çünküonagereksinimimvardı,çünkübudagençlerinyapmakistediği,ötekilergibibirişti.Belkide,benimgibibirişçiçocuğunagöreözeliklegüçbirişti.Sonraölümlerigörmekgerekti.Ölmeyireddedeninsanlarolduğunubilirmisiniz?Birkadınınölümanında"Asla!"diyehaykırdığınıhiçduydunuzmu?Benduydum.Veozamanbunaalışamayacağımıanladım.Gençtimvenefretimdünyanındüzenineyönelmişgibiydi.O
zamandanbuyana,dahaalçakgönülüoldum.Yalnızca,hâlâölmekteolanlarıgörmeyealışamadım.Bundanbaşkafazlabirşeybilmiyorum.Amaherşeybiryana...
Rieuxsustuveyerineoturdu.Ağzınınkuruduğunu
hissediyordu.'
—Herşeybiryana...diyeyineledidoktorveyineduraksadı,Tarrou'yadikkatlebakarak,bunusizingibibirisianlayabilirancak,değilmi,dünyanındüzeniölümlesağlandığınagörebelkideTanrıiçineniyisionainanmamakvesuskunsuskundurduğugöğegözlerimiziçevirmeksizinölümekarşıtümgücümüzlesavaşmaktır.
—Evet,diyeonayladıTarrou,anlayabiliyorum.Amazaferlerinizhepgeçiciolacak,iştehepsibu.
Rıeux'nünsuratıasılırgibioldu.
—Herzamanöyleolacak,bunubiliyorum.Mücadeledenvazgeçmekiçinbirnedendeğilbu.
Hayırbubirnedendeğil.Amaozaman,şuvebanınsiziniçinneanlamageldiğinimerakediyorum.
—Evet,dediRieux.Sonuolmayanbiryıkım.
119Tarroubirangözlerinidoktoradikti,sonraayağakalktıveağırağırkapıyadoğruyürüdü.
Rieuxdeonuizledi.AyaklarınabakmaktaolanTarrou'nuntamyanınavarmıştıki:
—Kimöğrettisizebunlarıdoktor?Yanıthemengeldi:
—Sefalet.
Rieuxçalışmaodasınınkapısınıaçtıvekoridorda,Tarrou'yakendisinindeaşağıindiğini,birhastasınıgörmeyegideceğinisöyledi.Tarrouonunlabirliktegitmeyiönerdi,doktordakabuletti.
KoridorunucundaMadamRieux'ylekarşılaştılar,doktoronaTarrou'yutanıştırdı.
Birdost,dedi.
—Sizitanıdığımamemnunoldum,dediMadamRieux.
Ogidince,Tarrouarkasındanbaktı.Sahanlıktadoktorboşuboşunaotomatikleuğraştı.
Merdivenlergecekaranlığındaydı.Doktorbununyenibirtasarrufönlemiolupolmadığını
düşünüyordu.Amabelideğildi.Birsüredirevlerdevekentteherşeybozuluyordu.Belkidebuyalnızca,artıkkapıcılarıngeneldepekbirşeyleilgilenmemelerininbirsonucuydu.Amadoktorunbukonudadahafazladüşünecekzamanıolmadı,çünkügerideTarrou'nunsesiçınlıyordu:
—Birşeydahasöyleyeyim,doktor,sizegülünçgelsede,tümüylehaklısınız.
Rieuxkaranlıktakendikendineomuzsilkti.
—Bukonudahiçbirşeybilmiyorum,gerçekten.Amasiz,sıznebiliyorsunuz?
—Oo!dediötekiheyecanlanmadan,benimiçinöğrenecekazşeyvar.
DoktordurduvearkasındaTarrou'nunayağıtaşbasamaktakayıverdi.TarrouRieux'nünomzunatutundu.
—Yaşamlailgiliherşeyibildiğinizeinanıyormusunuz?diyesorduRieux.
Yanıtaynısakinseslekaranlığıniçindengeldi:
120
—Evet.
Sokağaçıktıklarında,iyicegeçolduğunuanladılar,belkisaatonbirdi.Kentsessizliğegömülmüştü,yalnızcahışırtılarkalabalıkediyordu.Çokuzakta,birambulanssireniçınladı.
ArabayabindilerveRieuxarabayıçalıştırdı
—Yarınönleyiciaşıylahastaneyegelmenizgerek,dedi.Amabuişegirmedenvesonolarak,şunusöyleyeyim,buiştensağsalimçıkmanıziçinüçtebirşansınızvar.
Budeğerlendirmelerinbiranlamıyokdoktor,benimgibisizdebunubiliyorsunuz.YüzyılöncebirIrankentindevebatümkenthalkınıöldürmüş,kendiişiniyapmaktanvazgeçmeyenölüyıkayıcısı
dışında.
—Oüçüncüşansınıkorumuş,iştehepsibu,dediRieuxbirdendahaboğukbirsesle.Amaşurası
birgerçek,hepimizinbukonudadahaöğreneceğimizçokşeyvar.
Şimdikenarmahaleleregeliyorlardıartık.Farlarıssızsokaklarıaydınlatıyordu.Durdular.
Arabanınönünde,Rieux,Tarrou'yaiçerigirmekisteyipistemediğinisordu,ötekievet,diyeyanıtladı.Göktenyansıyanhafifbirışıkikisininyüzünüaydınlatıyordu.Rieuxbirdendostçagülümsedi:
—HaydiTarrou,dedisizibunlarlailgilenmeyeiten
nedir?
Bilmiyorum.Belkiahlakgörüşüm.
—Hangisi?
Anlayış.
TarrouevedoğrudöndüveikisiyaşlıastımhastasınınevinegirenekadarRieuxonunyüzünü
görmedi.
121HemenertesigünTarrouişegiriştiveilkekibikurdu,bunudahabirçoklarıizleyecekti.
Öteyandan,anlatıcıbusağlıkkolarınınoluşturulmasınagereğindenfazlaönemvermekniyetindedeğil.Şurasıdabirgerçek,bugünyurttaşlarımızınbirçoğu,onunyerindeolsalar,bukolarınrolünüabartmaktankendilerinialamazlardı.Ancakanlatıcı,böyleolumlueylemlerefazlasıylaönemvermekle,dolaylıyoldanvebüyükbirbağlılıkduygusuyla,kötülüğünönündesaygıylaeğilmekgibibirsonucavarıldığınıdüşünüyordahaçok.Çünküozaman,kötülükvekayıtsızlıkinsanlarıneylemlerindeensıkkarşılaşılanetmenlerolduğuiçin,olumlugirişimlerdeazsayıdagerçekleştiğinden,buolumlueylemlerinbudenlideğerkazandıklarıdüşünülebilir.Bu,anlatıcınınpaylaşmadığıbirdüşünce.Dünyadakikötülükneredeyseherzamancehalettenkaynaklanırveeğeraydınlatılmamışsa,iyiniyetdekötülükkadarzararverebilir,insanlarkötüolmakyerinedahaçokiyidirvegerçektesorunbudeğildir.Ancakinsanlarbirşeyinfarkındadeğilerdir,şuerdemyadakusurdenilenşeyin;enumutkırıcıkusur,herşeyibildiğinisananveböylecekendineöldürmehakkıtanıyancehalettir.Katilinruhukördürveinsanhertürsağduyudanyoksunsagüzelaşkvegerçekiyilikdiyebirşeyolamaz.
Bunedenle,Tarrousayesindegerçekleştirilenbizimsağlıkkolannesnelbirhoşnutlukduygusuyladeğerlendirilmelidir.Bunedenle,anlatıcıyalnızcamantıkçerçevesindeönemligördüğübirkahramanlığıveiyiniyetigüzelsözlerleyüceltmeyecek.Amavebayüzündenparçaparçaolmuş
vekılıkırkyaranyüreklerintarihiniyazmayısürdürecektir.
122
Sağlıkkolarınagönülükatılanlarbunuyaparkenbüyükövgüleredeğergörülmüşdeğilerdi,çünkügerçekteyapacaklarıtekşeyinbuolduğunubiliyorlardıveozamanbuişegirişmeyekararvermemekinanılmazolurdu.Bukolarkentlilerindahakalabalıksayıdavebaolayınakatılmasını
sağladıveortadahastalıkolduğunagöreonunlasavaşmakiçinnegerekiyorsayapılması
gerektiğineinanmalarınayolaçtı.Çünkübuyoldanvebabazıkişileringörevihalinegeldi,gerçekteneiseooldu,yaniherkesinuğraşıoldu.
Buiyi.Amabiröğretmenikikereikinindörtettiğiniöğretiyordiyetebrikedilmez.Belkibumesleğiseçtidiyetebrikedilir.BizdeTarrouveötekilerinin,ikikereikininbaşkabirşeydeğildedörtettiğimgösterdikleriiçinsaygıyadeğerolduklarımbelirtelim,ancakbuiyiniyetinöğretmeniniyiniyeti,öğretmeninyüreğigibibiryürektaşıyanveinsanlıkonuruuğrunasanılandandahakalabalıkgruplarhalindebirarayagelebilecekkişileriniyiniyetiarasındaortakbirşeyolduğunudabelirtelim;enazındananlatıcınıninancıböyle.Kaldıki,anlatıcıkendisinekarşıçıkılacağınındafarkında,çünkübuinsanlaryaşamlarınıtehlikeyeatıyorlardı.'Ancaktarihteöylebiranolmuşturki,ikikereikinindörtettiğinisöylemeyecüretedenlerölümlecezalandırılmıştır.
Öğretmenbunuiyibilir.Veböylebirmantıkyürütmeninödülemiyoksacezaylamı
sonuçlanacağınıbilmekdeğildirsorun.Sorunikikereikinindörtedipetmediğinibilmektir.İşteyurttaşlarımızdanyaşamlarınıtehlikeyeatanlar,vebanıniçinegiripgirmemeyeveonunlasavaşmakgerekipgerekmediğinekararvermekzorundaydılar.
Osıralarkentimizdetüreyenbirçokyeniahlakçıhiçbirşeyinişeyaramayacağınıvedizçökmekgerektiğinisöylüyorlardı.VeTarrou,veRıeux,veonlarındostlarıbukişilereşöyleyadaböylekarşılıkverebilirlerdi,amavarılansonuçhepobildiklerişeydi:Şuyadabubiçimdesavaşmakvedizçökmemekgerekiyordu.Tümsorunölüsa
123yısınıolabildiğinceazaindirmekveayrılıklarınsonsuzadeksürmesiniengelemekti.Bununiçindetekbiryolvardı,vebaylasavaşmak.Bugerçekhoşagidenbirşeydeğildi,yalnızcatutarlıydı.
İştebunedenleyaşlıCastel'intümiyiniyetinivetümenerjisinielindekimalzemeylehemenoracıktaserumüretmeyeharcamasıdoğaldı.Rieux'yleikisikentebulaşmışmikroptanüretilmiş
serumlarındışarıdangelenserumlaragöredahaetkiliolacağınıdüşünüyorlardı,çünkübumikropgelenekselanlamdatanımlananvebabasilineoranlabirazfarklılıkgösteriyordu.Casteloldukçaçabukbirbiçimdeilkserumueldeetmeyiumuyordu.
Yinebunedenle,kahramanlıklauzaktanyakındanilgisiolmayanGrand'ında,osıralar,sağlıkkolarındabirtürsekreterliğiüstlenmesidoğaldı.Tarrou'nunkurduğuekiplerinbirbölümü,gerçektende,aşırıkalabalıkmahalelerdehastalığakarşıönleyicidanışmanlıkgöreviüstleniyorlardı.Buralara,gereklisağlıkkoşularınıngetirilmesineçalışılıyor,dezenfeksiyonyapılmamıştavanaralarıvebodrumlarındökümüyapılıyordu.Ekiplerinbirbölümüdedoktorlarınevleriziyaretisırasındaonlarayardımcıoluyor,vebalılarıntaşınmasınısağlıyor,hatta,sonradan,uzmanpersonelyoksa,hastalarınyadaölmüşkişilerinarabalarınıkulanıyorlardı.TümbunlarbirkayıtveistatistikişinigerektiriyorduveGrandbunuyapmayıkabuletmişti.
Buaçıdananlatıcı,sağlıkkolarınayaşamverenbualçakgönülüerdemintekgerçektemsilcisiolarakRieuxveTarrou'dandaçok,Grand'asaygıduyuyor.Hiçduraksamadan,tümüylekendiiçindengelenbiriyiniyetleevetdemişti.Yalnız,ufaktefekişlerdebirişeyaramakistediğinibelirtmişti.Gerikalanişleriçinçokyaşlıydı.Saatonsekizdenyirmiyekadarzamanayırabilirdi.VeRieuxiçtenlikleonateşekkürederken,oşaşırıyordu:"Budeğilengüçolan.Vebavar,kendimizikorumalıyız,orasıkesin.Ah,keşkeherşeyböylebasitolsaydı!"Vetümcesininbaşına124
dönüyordu.Bazen,akşamları,fişlemeişibittiğinde,RieuxGrand'lakonuşuyordu.SonundaTarrou'yudasöyleşilerinekatmışlardıveGrandgiderekdahabelirginbirkeyifleiçinibuikidostadöküyordu.Onlarda,Grand'ınvebanıntamortasındasürdürdüğübusabırlıçalışmayıilgiyleizliyorlardı.Onlarda,sonundabusayedebirazgerginliktensıyrılıyorlardı.
"Amazonnasıl?"diyesoruyorduTarrousıksık.VeGranddeğişmezbiçimde,"Tırıstırısgidiyor,"
diyezorakibirgülümsemeyleyanıtlıyordu.BirakşamGrand,amazonuiçin'zarifsıfatındankesinolarakvazgeçtiğinivebundanböyleonu'incecik'diyenitelediğinisöyledi."Budahasomut",diyedeeklemişti.Birbaşkaseferde,ikidinleyicisineşubiçimialmışolanilktümcesiniokumuştu:
'Güzelbirmayıssabahı,incecikbiramazon,muhteşembiralkısrağınüzerindeBoulogneOrmanınınçiçekaçmışyolarındangeçiyordu.'
—Değilmi?dediGrand,dahaiyiseçiliyor,ve'birmayıssabahı'nıyeğledimçünkü'mayısayı'
birazritmi
uzatıyordu.
Sonra'muhtçşem'sıfatınaaklınıtaktı.Onagörebu,istediğinitamolarakanlatmıyorduvedüşlediğiihtişamlıkısrağıbirkeredefotoğrafgibisunmuyordu.'Besili'uymuyordu,somuttu,amabirazküçültücübiranlamıvardı.'Işılışıl'onubiraniçinçekmişti,amaritmiyoktu.Birakşam,zaferedasıylaistediğinibulduğunubildirdi:'Siyahbiralkısrak.'Siyah,yineonagöre,incedeninceyezarafetigösteriyordu.
—Olamazbu,dediRieux.
—Yaa,niçin?
—Alat,ırkıdeğil,rengibelirtir.
—Hangirengi?
—Siyaholmayanbirrengiişte!Grandçoketkilenmişgibiydi.
—Teşekkürederim,iyikisizvarsınız.Amanasılgüçolduğunugörüyorsunuzişte.
125—'Görkemli'içinnedüşünürsünüz?dediTarrou.Grandonabaktı.Düşünüyordu:
—Evet,dedi,evet!
Veyüzündeyavaşyavaşbirgülümsemebeliriyordu.
Bundanbirsüresonra,'çiçekaçmış'sözcüğününkendisinisıktığınıaçıkladı.OranveMontelimardışındabaşkabiryertanımadığından,bazenarkadaşlarınaBoulogneOrmanındayolarınnasılçiçeklendiğinisoruyordu.Gerçeğisöylemekgerekirse,yolarRieux'yeyadaTarrou'yahiçbirzamanGrand'ındüşündüğügibigelmemişti,amamemurunbuinancıonlarınbaşını
döndürüyordu.Oise,dostlarınınbirfikriolmayışınaşaşırıpkalıyordu.'Yalnızcasanatçılarbakmayıbilir.'Amadoktoronubirkezbüyükbirheyecaniçindebuldu.'Çiçekaçmış'yerine
'çiçeklerledolu'yazmıştı.Eleriniovuşturuyordu.'Sonundagörülürhalegeldiler,sonundahissediliyorlar.Şapkalarıçıkarınbaylar!'Tümceyizaferedasıylaokudu:'Güzelbirmayıssabahı,incecikbiramazon,görkemlibiralkısrağınüzerinde,BoulogneOrmanınınçiçeklerledoluyolarındangeçiyordu.'AmayükseksesleokununcatümceninsonunadoğruüçtamlayanınartardagelmesikulağıtırmaladıveGrandbirazkekeledi.Canısıkkın,oturdu.Sonradoktordangitmekiçinizinistedi.Birazdüşünmeyeihtiyacıvardı.
Sonradanöğrenildiğinegöre,iştebudönemde,dalgınlıkbelirtilerigösterdi,belediyeninezicigörevlerleyüzyüzegeldiğibirandabubelirtilerhoşkarşılanmadı.Bağlıolduğuservisbundanrahatsızolduvebüroşefiaçıkçayapmadığıbirişiçinkendisineparaödendiğiyolundaciddiciddionuuyardı,"işinizindışında,sağlıkkolarındagönülüolarakçalışıyormuşsunuz,"demiştibüroşefi."Bubeniilgilendirmez.Beniilgilendirensizinçalışmanız.Bukorkunçkoşularaltındabirişeyaramakistiyorsanız,işiniziyapın.Yoksagerisibirşeyeyaramaz."
Haklı,dediGrand,Rieux'ye.
—Evethaklı,diyeonayladıdoktor.
126
Amabendalgınlaştımvetümceminsonununasılgetireceğimibilmiyorum.
Herkesinanlayacağıumuduyla'orman'sözcüğününönündeki'Boulogne'uatmayıdüşünmüştü.
Amaozamantümce'çiçekler'sözcüğünebağlanıyorgibiduruyordu,oysaaslında'çiçekler'
'yolar'abağlanıyordu.Şöyleyazmaolanağıdavardı:'Ormanınçiçeklerledoluyoları.'Amabiradlabirsıfatınyanında'orman'içinesinmiyordubirtürlü.Bazıakşamlar,gerçektendeRieux'dendahayorgungörünüyordu.
Evet,onutepedentırnağasaranbuçalışmaylayoruluyordu,yinedesağlıkkolarınıngereksindiğiistatistikvehesapişleriniaksatmıyordu.Sabırla,herakşam,fişleritemizeçekiyor,üzerlerineeğrilerçiziyorveolabildiğinceaçıkbirbiçimdedurumlarıgöstermeyeçalışıyordu.Oldukçasık,hastanelerdenbirine,Rieux'ylebuluşmayagidiyorduveondanherhangibirbürodayadahemşireodasındabirmasaistiyordu.Tıpkıbelediyedekimasasınayerleştiğigibi,kâğıtlarıylaorayayerleşiyordu;mikropöldürücüilaçlarvehastalığınkendisiyleağırlaşmışhavadamürekkebikurusundiye'kâğıtlarınısalayıpduruyordu.İşteoanda,dürüstbirbiçimde,amazonunuaklınagetirmemeyeveyalnızcayaptığıişekendinivermeyeçalışıyordu.
Evet,insanlarınkendilerine,kahramandiyeadlandırdıklarıörneklerbulmayaönemverdikleridoğruysavebuöyküdemutlakaböylebirisininbulunmasıgerekiyorsa,anlatıcı,yüreğindebirazcıkiyilikveaçıkçabudalaişibirülküdenbaşkabirşeybarındırmayanbuanlamsızvesilikkahramanıönermektedir.Böylebirşey,gerçeğin,ikikereikinindörtettiğininhakkınıverecektir,kahramanlığadahakettiğiikincisırayı,nebireksiknebirfazla,cömertbirmutlulukisteğiyleverecektir.Böylebirşey,bugünlüğeiyiduygularlaörülmüş,yanineabartılıbirbiçimdekötü,nedesahne
gösterilerindekigibibayağıbirbiçimdeyüceltilenduygulardanayrılanniteliğinideverecektir.
127GazeteleriokurkenyadaradyodadışdünyadanvebalıkenteulaşançağrılarıvecesaretvericiduyurulandinlerkenDoktorRieux'nünkapıldığıfikirenazındanböylebirşeydi.Havayadakarayoluylagönderilenyardımlarlaaynıanda,herakşamradyodayadabasındayeralanacımadoluyadayönetimeilişkinyorumlar,bundanböyleyalnızlığamahkûmolmuşkentinüzerineyağmurgibiiniyordu.Veherseferindedestanlarayadaödültörenlerineyakışanvurgulamalardoktorunsabrınıtaşırıyordu.Kuşkusuzbukaygınınyapmacıkolmadığınıbiliyordu.Ancak,insanların,kendileriniinsanlığabağlayanşeyidilegetirmeyeçalıştıklarındakulandığışugelenekseldildenbaşkabiryoldananlatılamıyordubukaygı.Vebudil,örneğinGrand'ınhergünharcadığıoküçükçabalarıyansıtmakiçinuygundüşmüyordu,Grand'ınvebanınortasındaneanlamageldiğinianlatmayayetmiyordu.
Bazen,geceyansı,osıralardaboşalmışolankentinsessizliğinde,kısacıkbiruykuiçinyatağınayatmadanönce,doktorradyosunundüğmesiniçeviriyordu.Vedünyanınuzaknoktalarından,binlercekilometreötelerden,sahibibilinmeyenvekardeşlikdoluseslerbeceriksizcedayanışmaduygularınıdilegetirmeyeçalışıyorlardı,aslındabunusöylüyorlardı,amaaynızamandada,başınagelmesiolanaksızbiracıyıgerçektenpaylaşmadurumundaherinsanıniçindebulunduğuokorkunççaresizliğidekanıtlıyorlardı:"Oran!Oran!"Boşunabuçağrıdenizleriaşıyor,boşunaRieuxhazırbekliyordu,azsonragüzelsözleryükseliyorveGrand'lakonuşucuyuikiyabancıyadönüştürentemelayrılığıdahaaçıkbirbiçimdeortayakoyuyordu."Oran!evet,Oran!Amaolmaz,"
diyedüşünüyordudoktor,"sevmekyadabirlikteölmek,başkayoluyok.Onlarçokuzaktalar."
?l
128
Vebanındoruknoktasınıanlatmayageçmedenönceanımsanacakbirşeydahavar,felaketkentielegeçiripaltetmeküzeretümgücünütoplarken,Rambertgibiinsanlarınmutluluklarımyenidenyakalamakvehertürsaldırıyakarşıkorudukları,kendilerineaitolanoparçayıvebayakaptırmamakiçinharcadıklarıumutsuzvetekdüzeçabalardansözetmekgerekir.İştebu,kendilerinitehditedenköleliğireddetmebiçimiydionlarınvegörünüştebured'dedişbirbaşkası
kadaretkiliolmasabile,anlatıcıbununanlamlıolduğunuveçelişkilideolsa,bununiçimizdebarındırdığımızengururluşeysayılabileceğinidüşünüyor.
Rambertvebanınkendisinebulaşmasınıengelemekiçinmücadeleediyordu.Yasalyolardankenttenayrılamayacağıkendinekanıtlanmışolduğundan,Rieux'yedediğinebakılırsa,başkayolarabaşvurmayakararvermişti.Gazeteci,kafegarsonlarındanişebaşlamıştı.Kafedeçalışanbirgarsonherşeydenhaberdardır.Ancakilksorguladıkları,butürdengirişimlerinçokağırcezası
olduğununözeliklefarkındalardı.Hattabirsererindeprovokatöryerinebilekondu.BirazilerlemekaydetmekiçinRieux'nünevindeCottard'labuluşmasıgerekti.Ogün,Rieux'yleikisiyinegazetecininyönetimkatlarındaboşunayaptığıgirişimlerdensözetmişlerdi.BirkaçgünsonraCottard,Rambert'eyoldarastladıveşimdilerdeherilişkisindedavrandığıgibi,onuaçıksözlülüklekarşıladı:
—Hâlâhiçbirşeyyokmu?demişti.
—Hayır,hiçbirşey.
—Bürolaragüvenilemez.Onlaranlayışiçinyaratılmamıştır.
—Doğru.Amabenbaşkabirşeyarıyorum.Zorbu.
Veba
129/9Ahanlıyorum!dediCottard.
İşibağlayacakbiryetkiliyitanıyorduvebunaşaşıranRambert'e,uzunsüredirOran'ınbütünkafelerinedüzenliolarakgittiğini,oralardadostlarıolduğunuvebutürişlemlerleilgilenenbirörgütünvarlığıüzerinebilgiedindiğinianlattı.Gerçekşuyduki,harcamalarıartıkgeliriniaşmayabaşlayanCottardkarneyledağıtılanmaddelerleilgilibirkaraborsaişinekarışmıştı.Böylecefiyatı
sürekliartmaktaolansigaraveucuzalkolsatıyorvebunlardanküçükbirserveteldeediyordu.
Buişegüveniyormusunuz?diyesorduRambert.
—Banaönerdiklerinegöre,evet.
Vesizbundanyararlanmadınız.
—Kuşkucuolmayın,dediiyilikseverbirtavırlaCottard,bufırsatıkulanmadım,çünkübenimgitmekiçinbiristeğimyok.Haklınedenlerimvar.
Birsessizliktensonraekledi:
—Negibinedenlerimolduğunusormuyorsunuz.
—Sanıyorumbunlarbeniilgilendirmiyor,dediRambert.
—Birbakımagerçektendesiziilgilendirmiyor.Amabaşkaaçıdan...Aslındavebaylayaşamayabaşladığımızdanberikendimiburadadahaiyihissediyorum.
Ötekionunsözlerinidinledi:
—Buörgütenasılulaşılabilir?
—Ahbukolaydeğil,dediCottard,gelinbenimle.Saatakşamüstüdörttü.Ağırbirgöğünaltındakent
usulusulkaynıyordu.Tümmağazalarınkepenkleriinmişti.Yolarıssızdı.CottardveRambertkemerliyolarasaptılarvekonuşmadanuzunsüreyürüdüler.Vebanıngörünmezhalegeldiğişusaatlerdenbiriydi.Busessizlik,renklerinvehareketlerinbuölümü,vebayaolduğukadaryazmevsiminedeözgüolabilirdi.Tehditlerdenmi,tozlardanmıyoksayakıcısıcaktanmıhavaağırlaşmıştı,belideğildi.Vebayaulaşmakiçingözlemlemekvedüşünmekgerekiyordu.Çünkü
yalnızcaolumsuzgöstergelerlekendiniele
veriyordu.VebaylahaşırneşirolmuşCottard,örneğin,normalzamandaimkânsızbirserinliğiarayarak,apartmangirişlerinineşiğindebiryanadevrilmiş,nefesnefeseköpeklerinolması
gerektiğini,oysaşimdibunlarınolmadığınaRambert'indikkatiniçekiyordu.
BoulevarddeşPalmiers'yesaptılar,Placed'Armes'ıgeçtilerveMarineMahalesinedoğruindiler.
Soldayeşilboyalıbirkafeverevaçılmış,san,kabapamukludantenteninaltınasığınmışgibiduruyordu.İçerigirerkenCottardveRambertalınlarınısildiler.Yeşilsacdanmasalarınetrafındakikatlananbahçesandalyelerineoturdular.Salontamolarakboştu.Sineklerhavadavızıldıyordu.
Ayaklaneğrilmiştezgâhınüzerinekonmuşsarıbirkafesiniçindehiçtüyükalmamışbirpapağantüneğininüzerineçökmüştü.Kalınşeritlerhalindekiörümcekağlarıvekirlekaplıduvardaaskerlikleilgilieskitablolarasılıydı.Sacdanmasalarınhepsininüstünde,hattaRambert'inkarşısında,neredengeldiğibeliolmayantavukpisliklerikurumaktaydı,ancaksonundakaranlıkbirköşeden,birazpatırtıgürültüdensonrabirhorozkanatçırparakortayaçıkıncapisliklerinkaynağıanlaşıldı.
Osıradasıcakdahadaartargibioldu.Cottardceketiniçıkardıveeliylesacınüzerinevurdu.
Uzunmavibirönlüğüniçindekaybolmuşufaktefekbiradamdiptebiryerdençıktı,Cottard'ı
uzaktandahagörürgörmezselamladı,kuvvetlibirtekmeylehorozuyolunüzerindençekerekilerledivetavukgıdaklamalarıarasındabeylereneservisyapmasıgerektiğinisordu.CottardbirazbeyazşarapistediveGarciadiyebirisinisordu.Boduradamındediğinegöre,birkaçgündenberikafedegörülmemişti.
—Buakşamgelirmidersiniz?
Onunaklındangeçenibilememki,dediöteki.Amasizonungelmesaatinibiliyormusunuz?
—Evet,amaçokönemlideğil.Yalnızcabirdostuonatanıştıracaktım.
Garsonıslakeleriniönlüğünesiliyordu.
130
131—Demekbeyefendideticaretleilgileniyor?
—Evet,dediCottard.Boduradamburnunuçekti:
—Ozaman,buakşamgelinburaya.Oğlanıyolarım
ona.
Oradançıkarken,Rambertneticaretindensözedildiğinisordu.
Kaçakçılıktabiki.Onlarkentemalsokuyorlar.Çokyüksekfiyatlaradasatıyorlar.
—İyi,dediRambert.Ortaklarmı?
—Tamolaraköyle.
Akşamtentekaldırılmıştı,papağankafesindegevezelikedipduruyordu,sacmasalarınetrafı
gömleklerininkolarınısıvamışerkeklerleçevrilmişti.Onlardanbiri,hasırşapkasınıgeriyeitmiş,yanmıştoprakrengigöğsünüaçıktabırakanbeyazgömleklibiradamCottard'ıniçerigirmesiyleayağakalktı.Düzgünveyanıktenliyüzü,siyahveküçükgözleri,beyazdişleri,parmağındaikiüç
yüzük,otuzyaşlarındayavaryayoktu.
—Selam,dedi,bardaiçelim.
Fazlakonuşmadanüçiçkiısmarladılar.
—Çıkalımmı?dedisonraGarcia.
LimanadoğruindilerveGarciakendisindenneistendiğinisordu.CottardonuRambert'etanıştırmanedenininyalnızcaişiçindeğil,kendideyişiyle'dışarıyaçıkmak'içinolduğunusöyledi.
Garciasigaraiçerekonunönündeyürüyordu.Rambert'den,sankiyanlarındaolduğunufarketmiyormuşçasma,'o'diyesözedereksorularsordu.
—Neyapmakiçin?diyordu.
—Fransa'dakarısıvar.Yaa!
Vebirsüresonra:
—Neişyapıyor?
—Gazeteci.
—Gevezelikmesleğidir.Rambertsusuyordu.
132
Birdosto,dediCottard.
Konuşmadanyürüdüler.Büyükparmaklıklarlagirişiyasaklanmışrıhtımlaragelmişlerdi.Amaonlarkokusukendilerinekadargelenkızarmışsardalyesatılanküçükbirbüfeyeyöneldiler.
Neolursaolsun,benimişimdeğilbu,Raoul'unişi,diyesözübağladıGarcia.Onubulmamgerek.
Kolayolmayacakbu.
—Yaa,diyesorduCottardheyecanla,saklanıyormu?Garciayanıtvermedi.Büfeninyanındadurduveilk
kezolarakRambert'edöndü.
—Öbürgün,saatonbirde,gümrükbinasınınköşesinde,kentintepesinde.
Gidiyorgibidavrandı,amaikiadamınyanınadöndü.
—Masraflarolacak,dedi.Bubirsaptamaydı.
—Tabi,diyeonayladıRambert.
BirazsonragazeteciGarcia'yateşekküretti.
—Yohayır,dediötekineşeyle.Sizehizmetetmekbenimhoşumagider.Hemsonrasizgazetecisiniz,bununkarşılığınıelbetbirgünbanaödersiniz.
ErtesigünRambertveCottardkentimizintepesinegiden,tekgölgedüşmeyengenişsokakları
tırmanıyorlardı.Gümrükbinasınınbirbölümühastalarınbakımınaayrılmıştıvebüyükkapınınönünde,izinverilmesiolanaksızbirziyaretyadageçerliğibirsaattenfazlasürmeyecekbirbilgiedinmeumuduylagelmişinsanlarbirikmişti.Durumneolursaolsun,bubirikmesürekligidiş
gelişlereyolaçıyorduvebuaçıdanbakıncaGarcia'ylaRambert'innedenburadasözleştiklerianlatabiliyordu.
Tuhaf,dediCottard,bugitmesaplantısı.Sonuçtaolanbitençokilginç.
—Benimiçindeğil,diyeyanıtladıRambert.
—Aatabi,birşeyleritehlikeyeatıyorsunuz.Amavebadanöncede,çokkalabalıkdörtyolağzındangeçerkenaynıorandabirtehlikevardı.
133OsıradaRieux'nünarabasıonlarınhizasındadurdu.ArabayıTarroukulanıyorduveRieuxyarıuyanık,yarıuyukluyorgibiydi.Tanıştırmafaslıiçinuyandı.
—Tanışıyoruzbiz,dediTarrou,aynıoteldekalıyoruz.
Rambert'ikentegötürmeyiönerdi.
Hayırburadarandevumuzvar.Rieux,Rambert'ebaktı.
—Evet,dedi.
—Aa,diyeşaşırdıCottard,doktorunhaberivarmı?Tarrou,Cottard'abakarakuyarıdabulundu:
—İştesorguyargıcı.
Cottard'ınyüzüdeğişti.GerçektendeMösyöOthonsokaktanaşağıiniyorvegüçlüamaölçülü
adımlarlaonlaradoğrugeliyordu.Küçüktopluluğunönündengeçerkenşapkasınıçıkardı.
Merhabasayınyargıç!dediTarrou.
YargıçarabanıniçindekilereselamverdivegeridekalanCottardveRambert'ebakarak,başıylaciddibirselamverdi.Tarrouonurantçıvegazeteciyletanıştırdı.Yargıçbirsaniyegöğebaktıvebununçokhüzünlübirdönemolduğunusöyleyerekiççekti.
—MösyöTarrou,sizinkoruyucuönlemlerinuygulanmasıylailgilendiğinizisöylüyorlar.Sizekatıldığımısöylemeliyim.Doktor,hastalığınyayılacağınıdüşünüyormusunuz?
Rieuxyayılmayacağımumutetmekgerektiğinisöyledi,yargıçdahepumutetmekgerektiğiniyineledi,Tanrınınnedüşündüğübilinemezdi.Tarrouolaylarlabirlikteişlerindebirartışolupolmadığınısordu.
—Tersine,kamuhukukudediğimiztürdenişlerazalıyor.Artıkyalnızcayenidüzenlemelerleilgiliciddisuçlarınsoruşturmalarıylailgileniyorum.Eskiyasalarahiçbudenliuyulmamıştı.
—Bununnedeni,dediTarrou,yenilerlekarşılaştırınca,isteristemez,eskilerdahaiyigibiduruyor.
134
Bakışlarıgöğedalıpgitmişolanyargıçdalgınhalindensıyrıldı.VeTarrou'yusoğukbirtavırlainceledi.
—Neolmuşyani?dedi.Önemliolanyasadeğil,mahkûmiyet.Bunakarşıelimizdenhiçbirşeygelmez.
—Buadamvarya,dediCottard,yargıçgittiktensonra,birnumaralıdüşmanişteo.
Arabahareketetti.
BirazsonraRambertveGarcia'nıngeldiğinigördüler.Onlarıgördüğünübelietmedenyanlarınageldivemerhabayerine"Beklemekgerek,"dedi.
Çevrelerinde,çoğunluğukadınlarınoluşturduğukalabalıktambirsessizlikiçindebekleşiyordu.
Neredeysekadınlarıntümününyanındasepetlervardı,boşbirumutlaonlarıkapıdangeçiriphastaakrabalarınaulaştırmayıbekliyorlardı;kapıldıklarıdahaçılgınbirdüşüncede,içeridekilerinonlarınyiyecekiçeceklerinikulanabileceklerinisanmalarıydı.Kapıyısilahlınöbetçilerbekliyorduvezamanzaman,binaylakapıarasındakalanavludatuhafbirçığlıkkopuyordu.Ozamantopluluktakikaygılıyüzlerhastalarınbakıldığıbölümeçevriliyordu.
Üçadam'busahneyiizlerkengeridengelennetveciddibir'günaydın'sesiylearkalarınadöndüler.Sıcağakarşın,Raoultamtakımgiyinmişti.Uzunboyluveyapılıydı,koyurenkbirkruvazetakımvekenarlarıdışadoğrukıvrıkbirfötrşapkagiymişti.Yüzüoldukçasolgundu.
Kahverengigözlerivesıkıağzıyla,Raoulçabukvekesinbirbiçimdekonuşuyordu:
—Kentedoğrugidelim,dedi.Garcıa,senbizibırakabilirsin.
Garciabirsigarayaktıveonlarınuzaklaşmasınaizinverdi.OrtalarınageçenRaoul'unyürüyüşüneadımlarınıuydurarakhızlıhızlıyürüdüler.
—Garciabanaanlattı,dedi.Buolabilir.Durumneolursaolsun,busizeonbinfrankapatlar.
Rambertkabulettiğinisöyledi.
135Yarın,Marina'dakiİspanyollokantasındabenimleöğleyemeğiyiyin.
RambertanlaştıklarınısöylediveRaoulilkkezgülümseyerekonunelinisıktı.OgittiktensonraCottardözürdiledi.ErtesigünboşzamanıyoktuvezatenRambert'indeonaartıkgereksinimiyoktu.
Ertesigüngazeteciİspanyollokantasınagirdiğinde,herkesbaşınıçeviriponungeçişinebaktı.
Sarıvegüneştenkavrulmuşküçükbirsokağınaşağısındabulunanbuloşmahzeneçoğunluklaİspanyoltiplierkeklerdenbaşkasıgelmezdi.Ancak,diptebirmasadaoturmuşolanRaoul'ungazeteciyebirişaretyapmasıylaveRambert'inonayönelmesıyleyüzlerdekimerakkaybolupgitti,herkestabağınadöndü.Raoul'unmasasındazayıfvetıraşsız,sonderecegenişomuzlu,atsuratlı,seyreksaçlı,zayıf,uzunbiradamoturuyordu.Siyahkılarlakaplıinceuzunkolan,sıvanmışgömleğindençıkıyordu.Rambertkendisinetanıştırılırkenüçkezbaşınısaladı.Adı
söylenmemiştiveRaoulondansözederken'dostumuz'danbaşkabirşeydemiyordu.
Dostumuzsizeyardımedebileceğinisöylüyor.Si
Raoulsözünükesti,çünküservisyapankızRambert'insiparişinialmakiçinarayagirmişti.
—Adamımızolannöbetçilerlesizitanıştıracak,ikidostumuzlasizigörüştürecek.İşbununlabitmiyor.Uygunzamanınöbetçilerinkendileribelirlemeli.Bununenbasityolukentkapılarınayakınoturanlardanbirininevindebirkaçgecekalmanız.Amaönce,dostumuzungerekliilişkilerisizesağlamasıgerek...Herşeyayarlandığındaödemelerionayapacaksınız.
Dostmideyeindirdiğidomateslibiberlisalatasınıöğütüpdururkenatıandırankafasınıbirkezdahasaladı.Sonrahafifçeİspanyolcayaçalanbirvurguylakonuştu.Rambert'eertesigüniçin,katedralingirişinderandevuvermeyiöneriyordu.
136
İkigündaha,dediRambert.
—Buişkolaydeğildeondan,dediRaoul.Adamlarıbulmakgerek.
AtbirkezdahakafasınıönedoğrusaladıveRambertfazlacoşkugöstermedenöneriyikabuletti.
Yemeğingerikalanbölümükonuşmayısürdürmekiçinbirkonuaramaklageçti.AmaRambertatınfutbolcuolduğunuöğreninceherşeykolaylaştı.Kendisideepeyfutboloynamıştı.BöyleceFransaşampiyonasından,profesyonelİngiliztakımlarınınönemindenveWtaktiğindensözettiler.
Yemeğinsonundaatiyicecanlanmıştıvebirtakımdayarısahadandahaiyibiryerolmayacağı
konusundaRambert'ıiknaetmekiçinseslibenlikonuşuyordu."Bilirsin,"diyordu,"yarısahafutbolcusuoyunukurandır.Oyunukurmakdafutboldur."HepgerideoynamışolmasınakarşınRambertdeböyledüşünüyordu.Konuşmayalnızcabirradyosesiylebölündü,radyodaalçaksesleduygusalezgilerbirbiriardınaçaldıktansonraöncekigünvebanınyüzeliyedikişiyikurbanettiğibildirildi.Topluluktankimsetepkigöstermedi.Atsuratlıadamomuzsilktiveayağakalktı.
RaoulveRambertdeonungibiyaptılar.
ÇıkarlarkenortasahaoyuncusuRambert'inelinienerjikbiçimdesıktı:
—BenimadımGonzales,dedi.
BuikigünRambert'ebitmeyecekgibigeldi.Rieux'yegittivegirişimleriniayrıntısıylaanlattı.Sonrabirhastaziyaretinegidendoktoraeşliketti.Durumukuşkulubirhastanınkendisinibeklediğievinkapısındaonavedaetti.Koridordabirkoşuşturmagürültüsüveseslerdoktorungeldiğinihaberveriyorlardı.
UmarımTarrougecikmez,diyemırıldandıRieux.
Yorgunbirhalivardı.
—Salgınhızlıyayılıyorha?diyesorduRambertRieuxsorununbuolmadığınıhattaistatistikeğrisinin
dahayavaşyükseldiğinisöyledi.Yalnızca,vebaylamücadeleolanaklarıçokfazladeğildi.
137—Malzememizyok,dedi.Dünyadakitümordulardageneliklemalzemeeksiğiniinsanlakapatırlar.Amabizimelimizdeinsandayok.
—Dışarıdandoktorlarvesağlıkpersoneligeldi.
—Evet,dediRieux.Ondoktorveyüzkadarinsan.Görünüşteçokbu.Hastalığınşimdikidurumuiçinancakyeter.Salgınyayılırsayetersizkalacak.
Rieuxiçeridengelenseslerekulakkabarttı,sonraRambert'egülümsedi.
—Evet,dedi,eliniziçabuktutmalısınız.Rambert'inyüzündedüşüncelibirifadebelirdi:
—Biliyorsunuz,dedikısıkbirsesle,benimburadangitmeminnedenibudeğil.
Rieuxbunubildiğinisöyledi,amaRambertsözünüsürdürüyordu:
—Sanırımbenkorkakdeğilim,enazındançoğunluklaöyledeğilim.Buduyguyakapılmaolanağımoldu.Yalnız,katlanamadığınıbazıdüşüncelervar.
Doktorbakışlarınıonadikti.
—Onakavuşacaksınız,dedi.
—Belki,amabununsürmesivetümbusüreiçindeonunyaşlanmasıdüşüncesinekatlanamıyorum.Otuzyaşındainsanyaşlanmayabaşlıyor,herşeydenyararlanmakgerek.
Bilmemanlayabiliyormusunuz?
Rieuxanladığınısandığınımırıldanırken,Tarroubüyükbirheyecanlageldi.
—Paneloux'danbizekatılmasınıricaettim.
—Eee?diyesordudoktor.
—Düşündüveolurdedi.
—Bunamemnunoldum,dedidoktor.Kendisininvaazındandahamükemmelolduğunuöğrendiğimememnunoldum.
—Herkesböyledir,dediTarrou.Yalnızcaonlarafırsattanımakgerek.
GülümsediveRieux'yegözkırptı.
—Yaşamıniçinde,benimişimbu,fırsatlaryaratmak.
138
—Beniaffedin,dediRambert,amagitmemgerek.RandevununolduğuperşembegünüRambertsekizebeşkalakatedralgirişinegitti.Sıcakhenüzbastırmamıştı.Gökyüzündenküçük,yuvarlakbulutlargeçiyordu,azsonrasıcağınyükselmesiylekaybolupgideceklerdi.Kurumuş
çimenlerdenbelibelirsizbirnemkokusuyükseliyorduyinede.Güneydekievlerinardındakigüneş,meydanısüsleyenJeanned'Arc'ıntümüylealtındanolanmiğferiniısıtıyorduyalnızca.Birduvarsaatisekizivurdu.Rambertıssızkatedralgirişindebirkaçadımattı.İçeridenbelibelirsizdinselezgiler,eskimişmahzenvetütsükokularıgeliyordu.Ansızınşarkılarsustu.Onkadarufaktefekgölgekilisedençıktıveküçükadımlarlakentedoğruyolakoyuldular.Rambertsabırsızlanmayabaşladı.Başkagölgelerdebüyükmerdivenlerdentırmanıyorvekatedralgirişineyöneliyorlardı.Rambertbirsigarayaktı,sonrabuyerinbelkidebunauygunolmadığıaklınageldi.
Saatsekiziçeyrekgeçekiliseninorglarıkısıksesleçalmayabaşladı.Rambertiçeriye,karanlıkkubbeninaltınageçti.Birsüresonrasağındaönündengeçmişolankaragölgelerifarketti.Birköşede,üzerinekentimizinatölyelerindenbirindealelacelekotarılmışbirSaintRochheykelikonulmuşolanbirtürsunağınönünde,kendikendilerinetoplanmışlardı.Dizçökmüşbuinsanlar,oradaburada,içindekayarcasınadolaştıklarıpustanbirazdahayoğungölgeparçalangibi,külrengininiçindekaybolmuş,ikibüklümgibiduruyorlardı.Tepelerindedeorglarınsonsuzçeşitlemeleriduyuluyordu.
Rambertçıktığında,Gonzalesmerdivenleriinmiş,kenteyönelmiştibile.
—Gittiğinisandım,dedigazeteciye.Olabilirböyleşeyler.
Orayayakınbiryerde,saatsekizeonkalabirbaşkarandevuiçinarkadaşlarınıbeklediğinianlattı.
Yirmidakikaboşuboşunabeklemişti.
139—Birengelvar,orasıkesin.Bizimişimizdeherzamanherşeykolayolmaz.
ErtesigüniçinaynısaatteŞehitlerAnıtıönündebirbaşkarandevuöneriyordu.Rambertiççektivefötrşapkasınıgeriyeitti.
Bubirşeydeğil,diyesözübağladıGonzalesgülerek.Tümpozisyonlarıdüşünbiraz,golatmadanöncekihücumlarıvepaslan.
Tabi,dediRambert.Amaoyunbirbuçuksaattenfazlasürmüyor.
Oran'ınŞehitlerAnıtıdenizingörülebildiğitekyerolan,kısacıkbirmesafede,limanıkuşatanyalıyarlarboyuncauzananbirtürgeziyolundadır.ErtesigünrandevuyailkgidenRambertsavaştaölenlerinlistesinidikkatleokuyordu.Birkaçsaniyesonraikiadamyaklaştı,kayıtsızcaonabaktılar,sonrageziyolununkorkulukduvarınadayandılarvesankikendilerinikaptırmışçasınaboşveıssızrıhtımlarıizlemeyebaşladılar.İkisideaynıboydaydı,ikisidemavibirpantolonvekısakoludenizcibluzugiymişlerdi.Gazetecibirazuzaklaştı,sonrabirbankınüzerineoturduvedilediğinceonlarabakabildi.Ozamantaşçatlasayirmiyaşındanfazlaolmadıklarınıfarketti.O
sırada,özürdileyerekkendisinedoğrugelmekteolanGonzales'igördü.
—İştedostlarımız,dediveonuMarcelileLouisdiyetanıştırdığıgençlerdenbirininyanınadoğrugötürdü.Yüzdenbakınca,birbirlerineçokbenziyorlardı;Rambertonlarınkardeşolduğunudüşündü.
—İşte,dediGonzales.Şimditanıştırmaişibitti.İşinkendisiniayarlamakgerek.
MarcelyadaLouisnöbetsırasınınikigünsonrakendilerinegeleceğini,bununbirhaftasüreceğiniveenuygungününsaptanmasıgerektiğinisöyledi.Batıkapısınıbeklemeküzeredörtkişigörevliydiler,ötekiikikişiyseaskerlikmesleğindendi.Onlarıbuişekarıştırmaksözkonusuolamazdı.Onlaragüvenilmezdi;zatenböylebirşeymasrafla140
rınartmasıdemekti.Amabazıgeceleroikinöbetçininbildikleribirbarınarkaodasındabirsürekalmayagittiklerioluyordu.BöyleceMarcelyadaLouis,Rambert'ekentkapılarınınyakınındabulunanevlerinegelipyerleşmesinivekendisinialmayagelmeleriiçinbeklemesiniöneriyordu.O
zamangeçiştamanlamıylakolayolacaktı.Amaaceleetmekgerekiyordu,çünkükısabirsüredirkentdışınaçiftnöbetvardiyasıyerleştirilmesindensözedilirolmuştu.
Rambertbunuonayladıvesonsigaralarındanbirkaçınıonlaraikrametti.BununüzerineikisindenhiçkonuşmamışolanıGonzales'eparaişininayarlanıpayarlanmadığınıvepeşinbirmiktaralıpalamayacaklarınısordu.
Hayır,dediGonzales,bunagerekyok,obirahbap.Masraflarçıkıştaödenecek.
Yenibirrandevuiçinanlaştılar.Gonzalesertesigüniçinbirİspanyollokantasındaakşamyemeğiönerisindebulundu.Oradannöbetçilerinevinegidilecekti.
—İlkgeceiçinseninyanındaolacağım,dediRambert'e.
ErtesigünRambertodasınaçıkarken,otelmerdivenlerindeTarrou'yarastladı.
—Rieux'ylebuluşacağım,dediTarrou,sizdegelmek
istermisiniz?
—Onurahatsızedipetmediğimdenhiçemindeğilim,dediRambertbirduraksamadansonra.
—Sanmıyorum,banasizdençoksözetti.Gazetecidüşünüyordu.
—Dinleyin,dedi.Geçbileolsa,akşamyemeğindensonrabirazzamanınızvarsa,ikinizotelinbarına
gelin.
Buonavevebayabağlı,dediTarrou.
YinedeakşamsaatonbirdeRieuxveTarrouküçükvedaracıkbaragirdiler.Otuzkişikadar,dirsekdirseğeoturmuşepeyyüksekseslekonuşuyorlardı.Vebalıkentinsessizliğindençıkıpgelenikikonukbirazşaşkınlıkladurdular.Hâlâalkolüiçkilerinverildiğinigörüncebuhareketliliğinnedeninianladılar.Rambertbarınbiruçundaydı
141veonlarataburesinintepesindenişaretediyordu.TarrouyandaoturangürültülübirmüşteriyisakinceittiveRambert'ınçevresinialdılar.
—Alkolsizikorkutmuyormu?
—Hayır,dediTarrou,tersine.
Rieuxkadehindekiacıotlarınkokusunuiçineçekti.Bugürültüpatırtınıniçindekonuşmakgüçtü,amaRambertözelikleiçmeklemeşgulgibiydi.Doktoronunsarhoşolupolmadığınıhenüzanlayamamıştı.Bulunduklarıdaracıklokalingerikalankısmınıdolduranikimasadanbirinde,ikikolunaikikadıntakmışbirdenizsubayı,şişmanveyüzükankırmızıbiradamaKahire'dekitifüssalgınınıanlatıyordu:"Yerlileriçinkamplaryapılmıştı,"diyordu,"hastalariçinçadırlarvardı,nöbetçikordonuylaçepeçevrekuşatılmıştı,elaltındankocakarıilacıulaştırmayaçalışanhastaailelerineateşaçıyorlardı.Kolayişdeğildi,amadoğruydu."ZarifgiyimligençlerinoturduğuötekimasadaanlaşılmayanbirkonuşmatepeyeasılmışbirpikaptanyayılanSaintJamesInfırmary''ninritminekarışıyordu.
—Memnunmusunuz?dediRieuxsesiniyükselterek.
—Yakında,dediRambert.Belkihaftaiçi.
—Yazık!diyebağırdıTarrou.Niçin?
Tarrou,Rieux'yebaktı.
—Aa,dediberiki,Tarrousizinburadabizeyararlıolabileceğinizidüşündüğüiçinböylediyor.Amabensizingitmeisteğiniziçokiyianlıyorum.
Tarrouiçkiısmarlamayıönerdi.RamberttaburesindenindiveilkkezolarakTarrou'nüngözlerininiçinebaktı:
—Sizenasılyararlıolabilirmişim?
—İşte,dediTarrou,aceleetmeksizinelinikadehineuzatarak,bizimsağlıkkolarımızda.
Rambertoalışılmışdikkafalıdüşünenhavasınabüründüveyenidentaburesineçıktı.
142
Şusağlıkkolarısizeyararlıgibigelmiyormu?dediTarroubiryudumiçtiktensonra,dikkatle
Rambert'ebakıyordu.
—Çokyararlı,dedigazeteciveiçkisiniiçti.
Rieuxelinintitrediğinifarketti.Evet,artıktamolarakonunsarhoşolduğunudüşündü.
Ertesigün,Rambertikincikezolarakİspanyollokantasınagirdi;sandalyelerinilokantagirişininönüneçıkarmış,yeşilvealtınrenginebürünmüşvesıcağınbirazolsunazalmayayüztuttuğubirakşamıntadınıçıkarmaktaolanküçükbirtopluluğunortasındangeçti.Lokantanıniçerisineredeysebomboştu.RambertoturmakiçinGonzales'leilkkezkarşılaştığımasayagitti.Servisyapankızabekleyeceğinisöyledi.Saatondokuzotuzdu.Yavaşyavaş,insanlaryemekbölümünegeçtilervemasalarayerleştiler.Yemekservisibaşladı,aşırıalçakolankubbeyiçatalbıçakgürültüsüveanlaşılmazkonuşmalardoldurdu.SaatyirmideRamberthâlâbekliyordu.Işıkları
yaktılar.Masasınayenimüşterileroturdu.Yemeğiniısmarladı.Saatyirmiotuzdayemeğinibitirmiş,neGonzales'inedeikigençadamıgörmüştü.Birkaçsigaraiçti.Yemeksalonuyavaş
yavaşboşalıyordu.Dışarıdaçokçabukgeceoluyordu.Denizdengelenılıkbirhavacamlı
kapılarınperdeleriniusulusulkaldırıyordu.SaatyirmibirolduğundaRambertsalonunboşaldığını
veservisyapankızınşaşkınşaşkınkendisinebaktığınıfarketti.Parayıödediveçıktı.Lokantanınkarşısındaaçıkbirkafevardı.Rambertbarayerleştivelokantanıngirişinigözlemeyebaşladı.
Saatyirmibirotuzdaotelinedoğruyöneldi,adresinibilealmadığıGonzales'enasılulaşacağını
boşuboşunadüşünüpduruyor,yenidenbaşlatılmasıgerekecektümgirişimleriaklınagetirerekyüreğialakbulakoluyordu.
Tamosırada,ambulanslarındeligibigeçtiğigeceniniçinde,sonradanDoktorRieux'yedesöyleyeceğigibi,tümbusüreiçindekarısınıkendisindenayıranduvardabirkapıaralamakiçintümgücünüharcarkenbirbakımaonu
143unuttuğunufarketti.Ancak,yineoanda,tümkapılarınbirkezdahakapanmasıylayenidenkarısıonunasılisteğioluvermiştivebunuöyleanibiracıylahissetmiştiki,istesedeiçindenbirtürlüatamadığıveşakaklarınıkemirenbufeciyürekyangınındankaçmakiçinotelinedoğrukoşmayabaşlamıştı.
BununlabirlikteertesigünçokerkensaatteCottard'ınasılbulacağınısormakiçinRieux'yü
görmeyegitti:
Yapacağımtekişvar,dedi,odatümzinciriyenidenbaşlatmak.
—Yarınakşamgelin,dediRieux,TarroubendenCottard'ıdavetetmemiistemişti,nedeninibilmiyorum.Saatondagelecek.Saatonbuçuktasizdegelin.
Ertesigün,CottarddoktorunevinegeldiğindeRieux,Tarrou'yakendiservisindemeydanagelenbeklenmedikbiriyileşmedensözediyordu.
—Onkişidebir.Onunşansıvarmış,diyorduTarrou.
—Eh,ozamanvebadeğilmiş,dediCottard
Aynıhastalığınsözkonusuolduğunaonuiknaettiler.
—İyileştiğinegörebuhastalıkolamaz.Sizdebenimkadariyibiliyorsunuz,vebaaffetmez.
—Geneldeetmez,hayır,dediRieux.Amabirazinatlasürprizlerolabilir.
Cottardgülüyordu.
—Peköyledeğilgibi.Buakşamsayılarıduydunuzmu?
İyiniyetleCottard'abakanTarrousayılardanhaberiolduğunusöyledi,durumciddiydi,amabuneyikanıtlardı?Budahadaözelönlemlergerektiğinikanıtlıyordu.
—Eh,oönlemlerisizaldınızzaten.
—Evet,amaherkesüstünedüşeniyapmalı.
CottardbirşeyanlamadanTarrou'yabakıyordu.Tarroubirçokinsanınelinibirşeyesürmediğini,salgınınherkesiilgilendirdiğiniveherkesingöreviniyerinegetirmesigerektiğinisöyledi.Sağlıkkolarıherkeseaçıktı.
144
—Bubirgörüş,dediCottard,amahiçbirişeyaramayacak.Vebaçokfazlagüçlü.
—Göreceğiz,dediTarrousabırlıbirtonla,herşeyi
denediktensonra.
BusıradaRieuxçalışmamasasındafişleritemizeçekiyordu.Tarrousandalyesindekıpırdanmaktaolanrantçıdangözünüayırmıyordu.
—NiçinbizekatılmıyorsunuzMösyöCottard?Ötekihakareteuğramışbirhavaylakalktı,yuvarlakşapkasınıelinealdı:
—Benimişimdeğilbu.
Sonra,meydanokurgibibirtonla:
—Hembenvebanınyararınıdagörüyorum,niyeonudurdurmakiçinişekarışacakmışım,anlamıyorum.
Tarrousankiansızınbirgerçeğianlamışgibieliylealnınavurdu:
—Ah!Doğruunutuyordum,buolmasaydıtutuklanacaktınız.
Cottardirkildivedüşecekmişgibisandalyesinetutundu.Rieuxyazıyazmayıbıraktı,ciddiveilgilibirtavırla
onabakıyordu.
—Kimsizebunusöyledi?diyebağırdırantçı.Tarrouşaşırmışgibiydiveşöylededi:
—Siz.Yadaenazındandoktorlabizbununböyleolduğunusandık.
Cottardisekaldıramayacağıdenligüçlübiröfkeyekapıldığındananlaşılmazsözlergeveliyordu:
—Sinirlenmeyin,diyeeklediTarrou.Nedoktornedebensizieleverecekdeğiliz.Sizinhikâyenizbiziilgilendirmez.Hemsonrabizpolistenhiçhoşlanmayız.Haydi,oturun.
Rantçısandalyesinebaktıvebirazduraksadıktansonraoturdu.Birsüreninsonundaiçgeçirdi.
—Birilerininortayaçıkardığıeskibirhikâyedir,diyedurumukabuletti.Unutulduğunusanıyordum.Amabirisibunuaçıklamışolmalı.Birgünbeniçağırdılarvesoruş
Veba
145/10turmasonuçlananakadaronlarıngözüönünebulunmamıistediler.Sonundabenitutuklayacaklarınıanladım.
—Ciddimi?diyesorduTarrou.
—Nedemekistediğinizebağlı.Neolursaolsunbircinayetdeğil.
—Hapismi,zorunluhizmetmi?Cottardbitkingibiduruyordu.
—Hapis,talihimelverirse...
Amabirsüresonraateşlibirtavırlasözüsürdürdü:
Bubirhata.Herkeshatayapar.Buyüzdeniçeritıkılmafikrinedayanamıyorum;evimden,alışkanlıklarımdan,tanıdığımherkestenayrılmafikrine.
Ah!Buyüzdenmikendiniziasmaişiniçıkardınız?diyesorduTarrou.
—Evet,birbudalalık,kesinlikle.
RieuxilkkezolarakkonuştuveCottard'akaygısınıanlattığını,amabelkideherşeyinyolunagireceğinisöyledi.
—Oh!Şimdilikkorkacakhiçbirşeyimyokbiliyo
rum.
—Anlıyorum,dediTarrou,bizimkuruluşlarakatılmayacaksınız.
ŞapkasınıelindeçeviripduranötekiysekararsızbakışlarlaTarrou'yadoğruayağakalktı.
—Banakızmamanızgerek.
Tabikihayır.Amaenazından,dediTarrou,mikrobugönülüolarakyaymamayıdeneyin.
Cottardvebayıistemediğini,öylesinebaşlarınageldiğiniveşimdilikişinegelmesininkendisuçuolmadığınısöyleyerekbusözlerekarşıçıktı.Rambetkapıyavardığındarantçısesindebüyükbircoşkuylaşunlarıekliyordu:
Kaldıki,hiçbiryerevaramayacağınızıdüşünüyorum.
Rambert,Cottard'ınGonzales'inadresinibilmediğiniöğrendi,ancakherzamaniçinoküçükkafeyegidilebilirdi.Ertesigüniçinsözleştiler.Rieuxbukonuylailgilibilgi146
edinmekistediğiniüsteleyerekbelirtinceRambert,Tarrou'ylaikisinihaftasonugeceninherhangibirsaatinde
odasınadavetetti.
SabaholuncaCottardveRambertküçükkafeyegitttılerveGarcia'yaakşamyadabirengelçıkmasıdurumundaertesigüniçinbirbuluşmanotubıraktılar.Akşamonuboşuboşunabeklediler.ErtesigünGarciaoradaydı.KonuşmadanRambert'inhikâyesinidinledi.Bundanhaberiyoktu,amaikametgâhlarındenetimiiçinyirmidörtsaatsüreylemahaleleregirişçıkışıntümüylekaldırıldığınıbiliyordu.Gonzalesveikigençadamengeleriaşamamışolabilirlerdi.AmatümyapabileceğionlarınyenidenRaoul'lailişkiyegeçmesinisağlamaktı.Tabikibuertesigündenönceolmazdı.
—Anlıyorum,dediRambert.,herşeyeyenibaştan
başlamakgerekecek.
ErtesigünbirsokakköşesindeRaoul,Garcia'nınvarsayımınıdoğruladı;aşağımahaleleregiriş
çıkışlardurdurulmuştu.Gonzales'leilişkiyegeçmekgerekiyordu,ikigünsonraRambertfutbolcuylayemekyiyordu.
Aptalcabu,diyordufutbolcu.Buluşmakiçinbiryolsaptamalıydık.
Rambertdeöyledüşünüyordu.
—Yarınsabahufaklıklaragideriz,herşeyiayarlamayaçalışacağız.
Ertesigünufaklıklarevdeyoktu.OnlaraertesigünPlaceduLycee'deöğlesaatindebuluşmakiçinhaberbıraktılar.RambertöğledensonrakarşılaştığıTarrou'yuşaşkınaçevirenbiryüzifadesiyleodasınadöndü.
—Keyifleriyideğilmi?diyesorduTarrou.
—Yenidenbaşlamakyüzünden,dediRambert.Vedavetiniyineledi:
—Buakşamgelin.
AkşamikiadamRambert'inodasınagirdiğinde,onuyatağındauzanmışbuldular.Kalktı,hazırlamışolduğukadehleridoldurdu.Rieuxkendisininkinialırkenonaişlerin147yolundaolupolmadığınısordu.Gazeteciyenibaştanherşeyebaşladığını,aynınoktayadöndüğünüveyakındasonbuluşmayagideceğinisöyledi.İçkisindeniçtiveşöylededi:
—Tabikigelmeyecekler.
—Bunubirilkehalinegetirmemekgerek,dediTarrou.
—Henüzanlamadınız,diyeyanıtladıRambertomuzsilkerek.
—Neymişo?
Veba.
Ah!dediRieux.
—Hayır,bununyenibaştanbaşlamakdemekolduğunuanlamadınız.
Rambertodasındabirköşeyegittiveküçükbirpikabıaçtı.
—Nedirbuplak?diyesorduTarrou.Biliyorumbunu.
RambertSaintJamesInfirmaryolduğunusöyledi.Plağınortasındauzaktapatlayanikielsilahsesiduyuldu.
—Birköpekyadakaçanbiri,dediTarrou.
Birsüresonraplakbittivebirambulanssesibelirginleşti,çoğaldı,otelodasınınpencerelerininaltındangeçti,azaldıvesonundasilinipgitti.
—Buplakeğlencelideğil,dediRambert.Üstelikbugünonuncukezdinliyorum.
—Bukadarçokmuseviyorsunuz?
—Hayır,amaelimdebaşkasıyok.Vebirsüresonra:
—Sizesöylüyorum,yenibaştanbaşlamakdemek.Rieux'yekuruluşlarınnasılgittiğinisordu.
Çalışanbeş
ekipvardı.Başkalarınıdaoluşturmakistiyorlardı.Gazeteciyatağınınüzerineoturmuştırnaklarıylailgiliymişgibigörünüyordu.Rieuxonunyatağınınkenarınatoparlanarakilişmiş,kısavegüçlü
bedeniningenelgörünümünüinceliyordu.BirdenRambert'inkendisinebaktığınıfarketti.
148
Biliyorsunuz,doktor,dedi,şusizinkuruluşüzerindeçokdüşündüm.Eğersizinyanınızdadeğilsem,kendinedenlerimvardaondan.Kaldıki,sanırımyinekeleyikoltuğaalabilirdim,benİspanyasavaşınakatıldım.
—Hangitaraftaydınız?diyesorduTarrou.
—Yenilenlerintarafında.Amaozamandanberibiraz
düşündüm.
—Neyi?dediTarrou.
—Cesareti.Şimdi,insanınbüyükeylemleregirişebileceğinibiliyorum.Amayücebirduyguyuyaşayamıyorsaeğer,beniilgilendirmiyor.
—Öylegörünüyorki,insanherşeyiyapabilecekgüçte,dediTarrou.
—Amahayır,insanacıçekmeyiyadauzunsüremutluolmayıbeceremiyor.Böylece,değecekhiçbirşeyibeceremiyor.
Onlarabakıyorduvesonra:
—Tarrou,bakalımsizbiraşkiçinölebilirmisiniz?
Bilmiyorum,amabanaöylegeliyorki,şimdiolsa
yapamazdım.
—İşte.Amasizbirdüşünceuğrunaölümügözealabilecekgüçtesiniz,buaçıkçagörülüyor.Benkahramanlığainanmam,bununkolayolduğunuveölümlesonuçlandığınıbilirim.Beniilgilendireninsanlarınyaşamasıveaşktan
ölmesi.
Rieuxgazeteciyidikkatledinlemişti.Ondangözünüayırmadanyumuşakbirsesleşöylededi:
—İnsanbirdüşüncedeğildir,Rambert.
Öteki,yüzütutkudankızarmış,yatağındanatlıyordu.
Obirdüşüncedirveaşkasırtınıçevirdiğiandanitibaren,güdükbirdüşüncedir.Veişte,bizartıkaşkıbeceremiyoruz.Bunukabulenelimdoktor.Değişmeyibekleyelimveeğerbuolanaksızsakahramanrolüoynamadankurtuluşubekleyelim.Bendenbukadar.
Rieuxayağakalktı,ansızınyorgundüşmüşgibibirhalivardı.
149—HaklısınızRambert,tümüylehaklısınızvedünyadahiçbirşeyadınasiziyapmakistediğinizdenalıkoyamam,çünkübubanadoğruveiyigörünüyor.Amayinedesizeşunusöylemeliyim:Tümbunlardakahramanlıkdiyebirşeysözkonusudeğil.Dürüstlüksözkonusu.Bugülünçgelebilecekbir
düşünce,amavebaylasavaşmanıntekyoludürüstlük.
—Nedirdürüstlük?dediRambert,ansızınciddileşenbirtavırla.
—Bunungeneldeneolduğunubilmiyorum.Amabenimdurumumda,mesleğimiyapmaktır.
—Ah!dediRambertöfkeyle,benmesleğiminneolduğunubilmiyorum.Belkide,aşkıseçerekhatayapanbenimgerçekte.
Rieuxonakarşıçıktı:
—Hayır,dedigüçlübirsesle,hatalıdeğilsiniz.Rambertonlaradüşüncelidüşüncelibakıyordu.
—Sizikinizin,sanıyorumtümbukarmaşadakaybedecekbirşeyinizyok.iyilerintarafındaolmakdahakolaydır.
Rieuxkadehinibitirdi.
—Haydi,dedi,işimizvar.Çıktı.
Tarrouonuizledi,amaçıkacağısıradaaklınabirşeygelirgibiolduvegazeteciyedönerekonaşöylededi:
—Rieux'nünkarısınınburadanyüzlercekilometreuzaktabirsağlıkyurdundaolduğunubiliyormusunuz?
Rambertşaşkınlığınıbelirtenbirhareketyaptı,amaTarrougitmiştibile.
Ertesigün,Rambertilkişolarakdoktoratelefonediyordu.
—Kenttenayrılmanınyolunubulanakadarsizinleçalışmamıkabuledermisiniz?,Hattınucundabirsessizlikolduveardından:
—EvetRambert.Teşekkürederim.
••
150Böylecehaftaboyuncavebanıntutsaklarıelerindengeldiğinceçırpınıpdurdular.HattaRambertgibi,aralarındanbazılarınında,görüldüğügibi,hâlâözgürinsanlargibihareketettiklerini,hâlâseçmeözgürlükleriolduklarınıdüşledikleribileoluyordu.Ama,işindoğrusu,oanda,ağustosunortasında,vebaherşeyinüstüneçökmüştü.Böylecebireyselyazgıdiyebirşeyartıkyoktu;vebaveherkesinpaylaştığıduygulardanoluşmuştoplumsalbirtarihvardı.Enönemliduyguayrılıkvesürgündü,birdebuduygularıniçerdiğikorkuvebaşkaldırı.İştebunedenleanlatıcı,sıcağınvehastalığınbudoruknoktasındageneldurumuanlatmayıuygunbuluyor,örnekvermekgerekirse,hayattakiyurttaşlarınşiddeti,ölüleringömülmesiveayrıdüşmüşsevgililerinacısı.
işteoyılınortalarındarüzgârçıktıvevebalıkentinüzerindegünlerceesti.Oran'lılarözeliklerüzgârdançekinirlerdi,çünkükentinkurulduğuoradahiçbirşeyburüzgârınkarşısınaçıkmaz,böylecetümşiddetiylesokaklarıdoldururdu.Tekbirdamlasuyunkentiserinletmediğişuuzun
aylarınardındankentsıvagibigribirtozlakaplanmıştıverüzgârınesmesiylepulpuluçuştutozlar.Böylecerüzgârtozbulutlarınıvekâğıtyığınlarınıhavayakaldırıyor,onlarısayısıgiderekazalmışgezintiyapaninsanlarınbacaklarınaçarpıyordu.Buinsanlarınsokaklardaikibüklüm,mendilyadaeleriyleağızlarınıkapamış,koşuşturduklarıgörülüyordu.Akşam,herbirisongünolabilecekşugünlerieldengeldiğinceuzatmayaçalışan,sokaklardatoplaşmışkalabalıklaryerineevlerineyadakafeleredönmekiçinaceleedeninsanlararastlanıyordu,öylekibirkaçgünboyunca,osıralardaepeyerkençökenkaranlıktaso
153kaklarıssızlaşıyorveyalnızcarüzgârınsürekliiniltisiduyuluyordu.Birtürlüseçilemeyenvekabarmışdenizdenbiryosunvetuzkokusuyükseliyordu.Tozdanbeyazrengebürünmüş,denizkokusunadoymuş,rüzgârınçığlıklarıylaçınçınötenbuıssızkentozamanuğursuzbiradagibiinliyordu.
Şimdiyekadardahakalabalıkvedahayoksulolandışmahalelerkentmerkezineoranlavebayadahaçokkurbanvermişti.Amabirdenbirekentesokulurgibiolduveişmerkezlerinedeyerleşiverdi.Kentlilerrüzgârımikroptaşımaklasuçluyorlardı.Otelmüdürü,"Rüzgârişlerikarıştırıyor,!diyordu.Ancakneolursaolsun,merkezdekimahalelersıranınkendilerinegeldiğinibiliyorlardı,çünkügeceninbirvakti,pencerelerininaltında,vebanındonukvecoşkusuzçağrısını
çınçınduyuranambulanssirenlerinigiderekdahasıkduyarolmuşlardı.
Kentiniçindedeözeliklehastalıkbulaşmışbazısemtlerintecritedilmesiveburalardanyalnızcagereklihizmetlerleyükümlülerdenbaşkakimseninçıkmasınaizinverilmemesidüşünüldü.O
zamanakadarburalardayaşayanlarbuönlemiözeliklekendilerineyöneliküzücübirişlemolarakgörmektenkendinialamadılarveherdurumda,ötekisemtlerdeoturanlarıözgürinsanlarolarakdüşünüyorlardı.Bunakarşılık,omahalelerdeoturanlar,yaşadıklarıgüçanlarda,başkalarınınkendilerikadarözgürolmadığınıdüşünerekavunuyorlardı.'Herzamanbendendahatutsakbirisivardır,'tümcesiosıralarolanaklıtekumuduözetliyordu.
Yaklaşıkodönemde,özelikleeğlencesemtlerininbulunduğukentinbatıkapılarındayangınolaylarındabirartışoldu.Alınanbilgileregöre,karantinadançıkmış,yasvemutsuzluklaçılgınadönmüşkişilervebayıkurutmahayalinekapılarakevleriniateşeveriyorlardı.Şiddetlirüzgârındaetkisiylemahalelerisüreklibirtehlikeylekarşıkarşıyabırakacaksıklıktagirişilenbueylemlerleçokzorbaşedildi.Belediyeninyaptığımikroptanarındırmaişlemininher154
türbulaşmatehlikesiniortadankaldırdığıgereksizyereaçıklandıktansonra,busafkundakçılarakarşıçokağırcezalarınyasalaşmasıgerekti.Veşurasıkesin,bubahtsızinsanlarıngeriçekilmesinenedenolan,hapseatılmadüşüncesideğildi;belediyehapishanesindegörülenaşırı
orandakiölümlersonucu,hapiscezasınınölümcezasıylaeşdeğerolduğuinancıetkiliolmuştu.
Tabukibuinançboşyereortayaçıkmamıştı.Belinedenlerle,vebanınözeliklegruplarhalindeyaşamaalışkanlığıedinmişinsanları,asker,dinadamıyadatutuklularıelegeçirdiğigörülüyordu.
Bazıtutuklulartekbaşınadaolsabirhapishanebirtoplulukturvebununiyibirkanıtıdabizimbelediyehapishanemizdegardiyanlardatutuklulargibihastalığınbedeliniödüyorlardı.Vebanıntepesindenbakınca,müdürdenensontutukluyakadarherkesmahkûmduvebelkideilkkezolarak
hapishaneyemutlakbiradaletegemendi.
Yetkililergörevbaşındaölengardiyanlaramadalyavermeyidüşünerekbuherkesineşitolduğuyereboşuboşunabirhiyerarşigetirmeyeçalıştılar.Sıkıyönetimilanedildiğindenvebelibiraçıdan,hapishanegardiyanlarıdasilahaltınaalındığından,kendilerineöldüktensonrasıiçinbiraskerlikmadalyasıverildi.Ancaktutuklulardantekbirprotestogelmesede,askeriçevrelerbunuiyikarşılamadılarvehaklıolarak,kamuoyundaüzücübirkarmaşayaratabileceğinedikkatçektiler.
Onlarınisteğineuyulduveenbasitçözümolarak,ölecekolangardiyanlarasalgınmadalyası
verilmesinidüşündüler.Amailkgardiyanlariçinolanolmuştuvekendilerinetakılannişanıgerialmakdüşünülemezdibile,askeriçevrelerisekendigörüşlerindedirettiler.Öteyandan,salgınmadalyasıylailgiliolarak,askeribirnişanınverilmesiningetirdiğimoraletkiyisağlamamakgibibirsakıncasıvardı,çünküsalgındönemindebutürdenbirnişaneldeetmeksıradanbirşeydi.Kimsehoşnutdeğildi.
Üstelik,cezaeviyönetimidinyetkilileriyadaenazındanaskeriyetkililergibietkinolamadı.
Gerçektende,kenttebulunanikimanastırınkeşişlerigeçicibirsüreiçin155dağıtılarakdindarailelerinyanınayerleştirilmişti.Aynışekilde,herfırsattaküçükbirliklerkışlalardanayrılmış,okulardayadakamubinalarındakarargâhkurmuşlardı.Böylece,görünüştekentlilerikuşatılmışinsanlaraözgübirdayanışmayazorlayanhastalık,aynızamandagelenekselkurumlarıparçalıyorvebireylerikendibaşlarınakalmayaitiyordu.Bubirkarmaşayaratıyordu.
Rüzgârıdagözönünealınca,tümbukoşularınbazıinsanlarınaklınıateşeverdiğidüşünülebilir.
Kentinkapılarıgeceyenidenbaskınauğradı,amabukezsaldıranküçüksilahlıgruplardı.
Nöbetçilerartırıldıvebugirişimleroldukçaçabukbirbiçimdekesildi.Bununlabirliktekentte,bazı
şiddetolaylarınayolaçacakolanbirdevrimhavasınınesmesiiçinyeterlioldu.Yangınauğramış
yadasağlıknedenleriylekapatılmışevleryağmalandı.Gerçeğisöylemekgerekirse,bueylemlerinöncedentasarlanmışolduğunusöylemekgüç.Çoğunlukla,oânakadaronuruylayaşamış
insanlar,birdenortayaçıkanbirfırsatlakınanacakeylemleregirişiyorvebunlarhemenoandabaşkalarıncataklitediliyordu.Örneğinalevleriçindekievleregirmeyeçalışançılgınlarbileoldu,hemdeacıdanşaşkınadönmüşevsahibiningözüönünde.Onunkayıtsızlığıkarşısındasaldırıyı
ilkbaşlatanlarıbaşkalarıdaizlediveokaranlıksokakta,yangınıncılızışığında,omuzlardataşınaneşyayadamobilyalarınağırlığıaltındayadasönmekteolanalevlerinetkisiyleçarpılmış
gölgelerinherbiryandandışarıfırladığıgörüldü.İştebuolaylaryetkililerivebadurumunusıkıyönetimeçevirmeyevebunabağlıolarakyasalarıuygulamayazorladı.İkihırsızkurşunadizildi,amabununbaşkalarıüzerindebiretkiyapıpyapmadığıkuşkugötürür,çünküöyleçoksayıdaölüvardıki,buikiinfazfarkedilmedibile.Veişingerçeği,yetkililerinarayagiriyormuşgibiyapmasınagerekkalmadanbugibiolaylaryinelendidurdu.Tümkentlilerietkileyentekönlemsokağaçıkmayasağınınkonulmasıydı.Saatonbirdensonrakapkaranlıkgeceniniçinegömülenkenttaşkesiliyordu.
156
Ayınparladığıgöğünaltında,üzerinetekbirağaçgölgesidüşmeyen,negezinenbirisininayaksesinedebirköpekbağırtısınınduyulduğukentinbeyazımsıduvarlarıvedüzçizgihalindeuzanansokaklarısırasıraduruyordu.Ozamanbüyük,sessizkentkımıltısızvekocamanküpşeklindebiryığındanbaşkabirşeyebenzemiyordu;buyığınınarasında,unutulupgitmiş
hayırseverkişilereyadasonsuzadekbronzuniçindesıkışıpkalmışeskibüyükadamlaraaitsessizsedasızdurananıtlar,taştanyadademirdenyapaysuratlarıyla,birzamanlarinsanınneolduğunailişkinartıkdeğerdendüşmüşbirgörüntüuyandırmayaçalışıyorlardıkendikendilerine.
Buvasatputlarkoyubirgöğünaltındayaşamdanyoksunköşebaşlarındatahtkurmuşlardı,buduyarsızkababiçimleriçinegirdiğimizdurağanevreniyadaenazındanbuevreninsondurumunu,vebanın,taşınvegeceninsonundahersesisusturacağıbirmezarlığındüzeninisimgeliyordu.
Gecebiryandandainsanlarınyüreğindeydivegömülmelerleilgiliaktarılan,söylenceyiandırangerçekleryurttaşlarımızırahatlatmaktanuzaktı.Buradagömülmelerdendesözedilmeliveanlatıcı
bukonudaözürdiliyor.Buaçıdanonayöneltilebilecekeleştirininiyicefarkında,amaonuntekdayanağı,tümbudönemboyuncacesetleringömülmüşolmasıvebütünyurttaşlargibikendisinindegömülmeişiyleilgilenmeyemecburedilmesiydi.Yinedebununnedeni,butürtörenlerdenzevkalmasıdeğildi,kendisitamtersineyaşayanlarıterciheder,örneğindenizbanyolarını.Amasonuçtadenizbanyolarıdayasaklanmıştıveyaşayaninsanlartopluluğuölülertopluluğununüstünlüğünükabuletmektenkorkuyordugünlerboyunca.Orasıkesindi.Tabikiherzamaniçininsanböylebirşeyigörmezdengelmeyeçalışabilirdi,gözleriniyumabilirvebunuinkâredebilirdi,amakesinliğinöylebirgücüvardırkisonundahepoüstüngelir.Örneğinsevdiklerinizingömül157melerigerektiğigünbuişlemleriinkâretmeninyolunedir?
İşte,törenlerimizinenbelirginözeliğiçabukyapılmalarıydı!Tümformalitelerbasitleştirilmiştivegeneldecenazealayıkaldırılmıştı.Hastalarailelerindenuzaktaölüyorlardıvegeceyiölübaşındabekleyerekgeçirmegeleneğionlarayasaklanmıştı;şöyleki,akşamölmüşbirki§igecetekbaşınabırakılıyor,gündüzölensehiçbeklemedengündüzgömülüyordu.Tabikiaileyehaberveriliyordu,amaçoğunlukla,ailehastanınyanındayaşamışsa,karantinaaltındaolduğundanevdençıkamıyordu.Aileölendenayrıyaşamışsa,ölüyıkanıptabutakonduktansonra,mezarlığagidiş
içinbelirtilensaatteoradabulunuyordu.
BuformaliteninDoktorRieux'nünilgilendiğiekhastanedeyapıldığınıdüşünelim.Okulunanabinanıngerisindebulunanbirçıkışkapısıvardı.Koridoraaçılanbüyükdepogibibiryerdetabutlarbulunuyordu.Koridoruniçindeaile,öncedenkapatılmıştekbirtabutbuluyordu.Hemenardındanenönemliişegeçiliyordu,ailereisinebelgelerimzalatılıyordu.Dahasonraölügerçekbircenazearabasınayadabuişiçinayrılmışbüyükbirambulansayükleniyordu.Akrabalaryineözelizinleçalışantaksilerdenbirinebiniyor,arabalarkentdışındakisokaklardanmezarlığavarıyordu.
Kapıdajandarmalarkonvoyudurduruyor,yurttaşlarımızınsondurakdedikleriyeregitmelerinisağlayanresmigeçişbelgesinebirmühürvuruyorveortadankayboluyorlardı;arabalardoldurulmayıbekleyençoksayıdaçukurunbulunduğudörtgenbiralanınyanınagidipduruyorlardı.
Ölüyübirrahipkarşılıyordu,çünkükilisenincenazehizmetlerikaldırılmıştı.Dualareşliğindetabutçıkarılıyor,iplebağlanıyor,sürükleniyor,kayıyor,dibeiniyordu.Rahipserpmecinisalıyorvetabutkapağınınüzerindeilktopraklarsaçılmayabaşlıyordubile.Dezenfekteedilmesiiçinambulansbirazerkenayrılıyorduvekürekkürektoprağınsesigiderekdahayumuşarkenaile158
taksininiçinedoluşuyordu.Birçeyreksaatsonraevinedönmüşoluyordu.
Böyleceherşeygerçektenenhızlıbiçimdeveenazriskleolupbitiyordu.Vekuşkusuz,enazındanbaşlangıçta,aileleriniçtengelenduygularınınincindiğiaçıktı.Amavebadönemindebugibidüşüncelerindikkatealınmasıartıkolanaksızdı:Herşeyetkiliçözümuğrunafedaediliyordu.
Kaldıki,eğerbaşlangıçta,halkınmoralibugibiişlemlerlebozulduysa—çünküusulüncegömülmeisteğisanıldığındandahadayaygındır—çokgeçmeden,şanseseri,erzaksorunuciddileştivekentlilerindikkatidahagünceluğraşlaraçevrildi.Yemekyemekistiyorlarsagirilecekkuyruklar,yapılacakbaşvurular,doldurulacakkâğıtlarlaişleribaşındanaşkıninsanlar,çevrelerindekibaşkainsanlarınnasılgömüldüğünüvebirgünkendilerininnasılöleceğimdüşünmezoldular.Böylece,acıolmasıgerekenbumaddisıkıntılarsonradanbiriyiliğedönüştü.
Vedahaöncegördüğümüzgibi,eğersalgınyaygınlaşmasaydı,herşeyçokiyiolacaktı.
Çünkühastalığınyayılmasıylatabutlarazalmayabaşladı,kefenbezivemezarlıktakiyerleryetmezoldu.Çarebulmakgerekti.Enbasiti,hepetkiliolmaamacıyla,törenleribirleştirmekvegerektiğindehastaneylemezarlıkarasındakiseferleriçoğaltmaktı.ÖrneğinRieux'nünservisiyleilgiliolarak,hastaneninosıralarelindebeştabutvardı.Hepsidoluncaambulansayükleniyordu.
Mezarlıktakutularboşaltılıyordu,demirrenginebürünmüşbedenlersedyelereyükleniyorvebuiş
içinhazırlanmışbirhangardabekletiliyordu.Tabutlarmikropkırıcıbirsıvıylasulanıyor,hastaneyegerigönderiliyorduvegerektikçeişlemyenidenbaşlıyordu.Çokiyibirörgütlenmeydibuvevalimemnunkaldı.HattaRieux'yebununeskivebalarıanlatantarihkitaplarındakarşılaşıldığıgibiZencilerinölüleritaşıdığıelarabalarındandahaiyibirşeyolduğunusöyledi.—Evet,dediRieux,aynıtürdengömmeişlemibu,amabizfişlerhazırlıyoruz.Tartışmasızbirilerlemevar.
159Yönetiminbubaşarılarınakarşın,artıkformalitelerinsevimsizhalegelmesiylevalilikakrabalarıtörendenuzaktutmakzorundakaldı.Yalnızcamezarlığınkapısınagelmelerinegözyumuluyordu,aslındabudaresmibirşeydeğildi.Çünküsontörenleilgiliolarak,değişikliklerolmuştu.Mezarlığınucunda,sakızağaçlarıylakaplıüstüaçıkbiralandaikikocamançukuraçılmıştı.Kadınlarveerkekleriçinbirerçukurvardı.Buaçıdanbakınca,yönetimgeleneklereuyuyordu,ancakçoksonraları,olaylarıngelişmesidoğrultusunda,busonsaygıduygusunundaortadankaybolduğuvehiçutanmaduygusunakapılmadan,kadınveerkekleriüstüstekarmakarışıkgömdüklerianlaşıldı.Alahtanbusonkarmaşafelaketinyalnızcasonbölümünedenkgeldi.Biziilgilendiren'dönemdeçukurlarayrıayrıydıvevalilikbukonudaçoktitizdavranıyordu.Herçukurundibindekalınbirtabakakireçdumanlariçindekaynıyordu.Çukurunkenarlarındaaynıkireçtenbiryığındankabarcıklarhavayayükselippatlıyordu.Ambulanslarınseferlerisonaerdiğindesedyeleripeşpeşegetiriyorlar,çıplakvehafifçebükülmüşbedenleriyanyanaçukuruniçinebırakıyorlardı;osıradaonlarıöncekireçlesonratopraklasıvıyorlar,gelecekkonuklarayerkalmasıamacıylabuişlemibelibiryükseklikteyapıyorlardı.Ertesigünakrabalarbirkayıtdefteriniimzalamaküzereçağrılıyordu,budainsanlarlaörneğin,köpeklerarasındaolabilecekfarkıgösteriyordu:Denetimherzamaniçinyapılabilirdi.
Tümbuişlemleriçinpersonelgerekliydiveheppersoneleksikliğiylekarşıkarşıyakalınıyordu.
İlkinresmisıfatıolan,sonradandahiçbirşeyigözönünealmadangörevlendirilenbuhastabakıcı
vemezarcılarınçoğuvebadanöldüler.Neönlemalınırsaalınsınhastalıkeryadageçortayaçıkıyordu.Amaiyidüşününce,enşaşırtıcıolan,tümsalgınboyuncabuişiyerinegetirenlerineksikolmamasıydı.KritikdönemvebanındoruknoktayatırmanmasındanazönceyaşandıveozamanDoktorRieux'nünkaygılanhaklıçıktı.Nekadrolar,nedeonunağırişlerdediğigörev160
leriçininsangücüyetmezoldu.Ancakvebanıngerçekanlamdatümkentielegeçirdiğiandanbaşlayarak,hastalığınbuuçnoktayaulaşmasıepeyelverişlikoşulandaberaberindegetirdi,çünkübukoşulartümekonomikyaşamıaltüstettiveböyleceönemlisayıdainsanınişsizkalmasınayolaçtı.Çoğudurumda,işsizlerkadrolarıdoldurmuyorduamakabaişleriçinkolaylıksağlıyorlardı.Oandanbaşlayarak,gerçektendesefaletinkorkudanbaskınçıktığıgörüldü,çünkü
işeödenenparariskoranınagöresaptanıyordu.Sağlıkhizmetbirimlerininelindebirbaşvurulistesioluşmuştuveherhangibirkişiyegerekduyulurduyulmazlisteninbaşındakilerehaberveriliyordu,onlardaeğeroaradagörevalacakdurumdalarsa,koşakoşaişbaşıyapıyorlardı.
Böylece,müebbetyadabelibirsüreyemahkûmolmuştutuklularıbuiştekulanmakkonusundauzunsürekararsızkalanvaliosonçözümevarılmasınıengelemişoldu.İşsizleroldukça,beklenmesindenyanaydı.
Böyleceolanaklarelverdiğince,ağustosayısonunakadaryurttaşlarımızsonistirahatgâhlarınasaygısınırlarıiçindeolmasada,enazından,yöneticileringörevlerinitamamladığıduygusunusağlayacakbirdüzeniçindegönderılebildiler.Ancak,yerinegetirilmesigerekeceksonişlemlerideöncedenbelirtmekteyararvar.Ağustostanbaşlayarakvebanınulaştığısonbasamakta,kurbanlarınsayısıbizimküçükmezarlığımızınsunabildiğiolanaklarıkatkataştı.Duvarlarınbirbölümüyıkılarakölülereçevrearazilerdebiryeraçmakiçinuğraşıldı,amaboşuna,hemenbaşkaçözümlerbulmakgerekiyordu.Önce,gömmeişlemleriningeceyealınmasınakararverildi,böylebiruygulamaylabazışeyleredikkatetmeyegerekkalmıyordu.Ambulanslarıniçinegiderekçoksayıdacesettıkmakmümkünoldu.Ve,hertürkuralakarşı,karartmadansonrageçsaattedış
mahalelerdedolaşanlar(yadaişlerigereğiburalardabulunanlar)coşkusuzsirenleriniçukursokaklardaçınlatarakuzun,beyazambulanslarınsırasıragidişinigörüyorlardıaradasırada.
Alelacelecesetlerçukurlaraatılıyordu.Daha
Veba
161/11çukurainmedenbedenlerinyüzlerindekürekkürekkireçleryayılıyorduvegiderekdahaderinaçılançukurlarıniçindetoprakhiçbiriniayırtetmeksizinonlarıörtüyordu.
Yinededahasonra,başkaçözümlerbulmakvei§idahageniştutmakgerekti.Birvalilikemriyledevletinsüresizolarakhalkaverdiğitopraklaraelkonduveölülerdenkalannevarsabüyükfırınlaradoğruyolaçıktı.Birsüresonradavebadanölenlerindeyakılmasıgerekti.Amabuişiçinkentindoğusunda,sınırlarındışındakalançöpyakmafırınınınkulanılmasıgerekti.Gözcü
nöbetçilerdahauzağayerleştirildivebirbelediyegörevlisişimdikulanılmayan,birzamanlarkıyıyaulaşımısağlayantramvaylarıkulanmayıönererekyetkililerinişinibüyükölçüdekolaylaştırdı.Bununiçin,yedekveçekiciarabalarınoturmayerlerikaldırılarakiçlerihazırlandıvetramvayyolunufırınaçevirerekyenihattınmerkezioluşturuldu.
Vetümyazsonuboyunca,tıpkısonbaharyağmurlarınınortasındaolduğugibi,kıyışeridi,hergeceyarısıyolcusuzgariptramvaykonvoylarınındenizinüzerinedoğrusarsılasarsılageçtiğinetanıkolundu.Kentlilerbununneolduğunusonundaöğrendiler.Kıyışeridinegeçişiyasaklayanpolisgüçlerinekarşıninsanlarsıksık,gruphalindedalgalarınüzerinedoğruinenkayalıklaragizlicetırmanmayıvetramvaylargeçerkenarabalarıniçineçiçekleratmayıbaşardılar.Yazgecesindeçiçekveölülerleyüklüaraçlarınsarsılasarsılagittiğiduyuluyorduböylece.
Amaherdurumda,ilkgünlersabahakarşı,yoğunvemidebulandırıcıbirdumankentindoğusemtleriüzerindedolaşıyordu.Doktorlarındüşüncesinegöre,nekadarberbatdaolsalarbukokularkimseyezararveremezdi.Ancakbusemtlerdeoturanlar,buyoldanvebanıngöktenüzerlerineçöktüğüinancıylaçokgeçmedenburalarıbırakıpgideceklerinisöyleyerektehdittebulundular,sonundadumanlarçokkarmaşıkbirkanalsistemiylebaşkayöneçevirmekzorundakalındıveburadaoturanlarSakinleşti.Yalnızcaşiddetlirüzgârlarsırasındadoğudangelenbeli162
belirsizbirkokuonlarayenibirdüzeniçindeyaşadıklarınıvevebaalevlerininherakşamonlarınharacınıyuttuğunu
anımsatıyordu.
Bunlarsalgınınenuçnoktadakisonuçlarıydı.Amasonradanvebanınhiçartmamışolması
sevindiricidir,çünküdevletdairelerimizinbecerikliliği,valiliğinyaklaşımlarıvehattafırınlarınemmekapasitesibelkideyetersizkalacaktı.OsıralarRieux,cesetlerindenizeatılmasıgibiumutsuzçözümlerönerildiğimbiliyorvecesetlerinmavisuyunüzerindebelirecekkorkunç
köpüklerinikolaycahayaledebiliyordu.İstatistiklerinartmayadevamettiğisürecenekadarmükemmelolsadahiçbirörgütlenmeninbunakarşıkoyamayacağını,insanlarınyığınlarhalindeöleceğini,valiliğekarşınsokaklardaçürüyeceğinidebiliyordu;kentin,ölmekteolanlarınhaklıbirnefretvebudalacabirumutlacanlıkalanlarameydanlardasımsıkısarılmayaçalıştığınatanıkolacağınıdabiliyordu.
İşteneolursaplsun,kesinliğiyadaçekinilecekyanıolanbutürşeyleryurttaşlarımızdasürgünveayrılıkduygusunubesliyordu.Bubakımdan,anlatıcıburayagerçektenolağanüstüsayılacakbirşeyleraktaramamanınnekadarüzücüolduğunuçokiyibiliyor;örneğin,eskianlatılardabulunantürdenhuzurgetirenherhangibirkahramanyadagözkamaştırıcıbireylemgibi.Bununnedenide,hiçbirşeyinbirfelakettendahaazolağanüstüolmamasıdırvesürelerinebakarsakbüyükfelaketlertekdüzedir.Onuyaşayanlarınanılarında,korkunçvebagünlerigörkemlivezalimalevlergibideğildi;ancak,karşısınaçıkanherşeyisonugelmezbirbiçimdeezipgeçiyordu.
Hayır,salgınınbaşındaDoktorRieux'nünaklındanÇıkmayanoheyecanuyandırıcıönemligörüntülerlevebanınpekilgisiyoktu.Vebaöncelikleözenliveeksiksiz,iyiişleyenbiryönetimişiydi.İşteböylece,hiçbirşeyeihanet
163etmemeközelikledekendikendineihanetetmemekiçinanlatıcınınnesneliğiamaçladığını
paranteziçindebelirtelim.Yalnızcaaşağıyukarıtutarlıbirilişkinintemelgereksinimleriniilgilendirenşeylerdışında,neredeysehiçbirşeyisanatsaletkileruğrunadeğiştirmeyeyanaşmadı.
Veşimdiona,odöneminenbüyük,engenelveenderinacısınınayrılıkolduğunusöyletennesneliğintakendisidir;açıksöylemekgerekirse,vebanınodönemindeayrılıklailgiliyenibirbetimlemeyegirişmekkaçınılmazdaolsa,buayrılığınozamandokunaklılığınıyitireceğidebirgerçektir.
Yurttaşlarımızyadaenazındanbuayrılıktanençokacıçekmişolanlar,durumaalıştılarmı?
Bunaevetdemekçokdadoğruolmaz.Fizikseldüzlemdeolduğugibimoraldüzlemdedegüçsüzkalmanınacısınıçektiklerinisöylemekdahadoğruolur.Vebanınbaşında,yitirdiklerivarlığıgayetiyianımsıyorlarveüzüntüduyuyorlardı.Ancak,sevilenkişininyüzü,gülüşü,sonradanmutluolduklarınıanladıklarıherhangibirgünükesinbiçimiyleanımsasalarbile,tambunları
düşündükleriandavebundanböyle,iyiceuzakyerlerdeokişininneyapıyorolabileceğiniçokzorhayalediyorlardı.Sonuçta,osıradabelekleriyerindeduruyor,amahayalgüçleriyetersizkalıyordu.Vebanınikincidönemindebeleklerinideyitirdiler.Oyüzüunuttuklarındandeğil,onunteniniyitirmişlerdi,onuartıkiçlerindehissetmiyorlardı,budaunutmakanlamınageliyordu.Veilkhaftalarda,aşklarıylailgilielerindegölgelerdenbaşkabirşeykalmamasındanyakınmayaeğilimliyken,sonradan,anılardakalmışenincerenkleribilekayboluncabugölgelerindahadauçucuolabileceğinifarkettiler.Tümbuayrılıkdönemindebirzamanlarkendilerineaitolanbuyakınlığıartıkhayaledemiyorlar,heranelininaltındaolabilenbirvarlığınhemenyanıbaşlarındabirzamanlarnasılyaşayabildiğinidedüşünemiyorlardıartık.
Buaçıdanbakıldığında,onlardavebanındüzenineayakuydurmuşlardı,vebaetkiliolduğuorandavasatlığıdaartıyordu.Aramızdanhiçkimseninartıköylecoşkulu164
duygularıyoktu.Herkestekdüzeduygulariçindeydi."Artıkbununsonugelmeli,"diyorduyurttaşlarımız,çünküfelaketzamanındaortakacılarınsonbulmasınıdilemeknormaldirveonlargerçektendebununsonbulmasınıdiliyorlardı.Amatümbunlarıabartısız,yadabaşlangıçtakiburuklukduygusuylavehâlâbizimiçinkesinliğibulunantektukbazınedenlerlesöylüyorlardı.İlkhaftalarındelicoşkusu,yerinibirçöküntüyebırakmıştı,amabunuboyuneğişolarakgörmekdoğruolmaz,geçicibirrazıolmadurumundançokbaşkabirşeydeğildi.
Yurttaşlarımızyolagelmişti,uyumsağlamışlardı,öyledenirya,çünkübaşkatürlüyapacakbirşeyyoktu.Doğalolaraktalihsizlikveacınıngetirdiğibirtutumiçindeydiler,amabıçağınsivriucunuartıkhissetmiyorlardı.Kaldıki,örneğinDoktorRieuxtalihsizliğinasılbuolduğunu,umutsuzluğaalışmanınumutsuzluktanbeterolduğunudüşünüyordu.Önceleri,birbirindenayrı
düşenlergerçekanlamdatalihsizdeğilerdi,onlarınacısındabiraydınlanışvardı,amaodasönüvermişti.Şimdionlarısokakköşelerinde,kafelerdeyadaarkadaşevlerindetelaşsızvedalgıngörüyorduk;bakışlarıöylebıkkındıkionlarsayesindekentbirbeklemesalonunabenzemişti.Birmesleğiolanlarişlerinivebanıngidişineuygunyapıyorlardı,titizlikleveabartısızca.Herkesalçakgönülüydü.İlkkezolarak,sevdiğindenayrıdüşmüşolanlar,uzaktakikişidensözetmekten,herkesinkulandığıdilikulanmaktan,ayrılıklarınıvebaistatistikleriniandıranbiraçıdan
değerlendirmektenkaçınmıyorlardı.Ozamanakadar,çılgınlargibiacılarını
toplumsalfelakettenayrıtutmuşkenşimdiduygusalkarmaşayıkabuleniyorlardı.Beleksizveumutsuz,şimdikizamanıniçindeyerlerinialıyorlardı.Gerçekte,onlariçinherşeyşimdiyedönüşüyordu.Şunubelirtmekgerekir,vebasevmegücünüvehattadostlukduygusunuherkesinelindenalmıştı.Çünküaşkınbirazolsungeleceğegereksinimivardırvebizleriçinkısaanlardanbaşkabirşeyyoktuartık.
165Tabikibunlarınhiçbirimutlakdeğildi.Çünkübütünayrıdüşmüşolanlarınbudurumadüştükleridoğruysaeğer,hepsininbudurumaaynıandagelmediğinivebuyenitutumiçinegirdiktensonraşimşekgibianiaydınlanmalarlageridönüşlerinhastalarıdahagençvedahaacı
verenbirduyarlığaittiğinideeklemekyerindeolur.Vebanındurmuşolmasıylailgiliherhangibirtasarıoluşturduklarışueğlenceanlarıgerekiyordu.Durupdurdukyerdeveherhangibirrastlantı
sonucunedensizbirkıskançlığınısırığınıhissetmelerigerekiyordu.Başkalarıdaansızınyenidendoğmuşgibioluyor,haftanınbazıgünlerine,doğalıklapazaravecumartesiöğledensonrasınaözgüuyuşukluktansıyrılıyordu,çünkübugünleruzaktakikişininolduğudönemdeyapılanbazı
törenlereayrılmıştı.Yadagünbitimindekendilerimsaranbirmelankoliherzamandoğruçıkmasada,belekleriningeridöneceğinionlaraduyuruyordu.İnananlarınvicdanlarıylahesaplaştıklarısaatolanakşamınbusaati,boşluktanbaşkasorgulayacakhiçbirşeyiolmayantutsakyadasürgünkişiyezorgelirdi.Onlarıkısabirsürekendinebağlardı,sonrabuinsanlaryenidenuyuşukluğuniçinegeridöner,vebanındörtduvarıarasındasıkışıpkalırlardı.
Bununinsanınenkişiselolanşeylerinireddetmesinedayandığıböyleceanlaşılıyor.Vebanınilkzamanlarında,başkalarıiçinhiçbirşeyifadeetmeyen,yalnızkendileriiçinçokönemlibazıufaktefekşeyler,onlarınaklınıbaşındanalıyor,onlardabuyoldanmeslekyaşantılarındadeneyimkazanıyordu;şimdiysesaltbaşkalarınıilgilendirenşeylereilgiduyuyorlardı,saltgeneldüşünceleresahiptiler,hattaaşklarıbileonlarıngözündeensoyutbiçimebürünmüştü.Vebayaöylesinekendilerinibırakmışlardıki,bazenyalnızcauykudaumutettiklerive'Bitsinartıkşuhıyarcıklar!'diyedüşündüklerioluyordu.Aslındazatenuyuyorlardıvetümbuzamanuzunsürmüş
biruykudanbaşkabirşeydeğildi.Kentayaktauyuyanlarladolmuştu,görünüştekapanmışolanyaralarınınaçıldığıgecelerde,
seyrekdeolsagerçekanlamdayazgılarındankaçıyorlardı.İrkilerekuyandıklarındaysabirtürdalgınlıklabiraniçinoyarayıyokluyorlar,ansızıncanlananaçılarıylayenidenyüzyüzegeliyorlarveacınınyanısıraaşklarınınalakbulakolmuşçehresiyenidengözlerininönündecanlanıveriyordu.Sabaholuncafelakete,yanialışılmışdüzenegeridönülüyordu.
Pekibusevdiğindenayrıdüşmüşinsanlarneyebenziyordu,diyesorulabilir.Eh,bununyanıtı
basit;hiçbirşeyebenzemiyorlardı.Yada,şöyledediyebiliriz,herkesgibiydiler,tümüylegeneleuygunbirhavalanvardı.Kentinsessizliğiniveçocuksuheyecanlarınıpaylaşıyorlardı.Soğukkanlı
görünümebürünerek,eleştirelbakışlarınıyitiriyorlardı.Örneğin,aralarındaenzekiolanların,herkesgibigazetelerdeyadaradyoprogramlarındavebanınçabukbirsonaulaştığınainanmanedenleri
arıyormuşgibiyapmalarınavegörünüştedüşselumutlarakapılmalarınayadabirgazetecinincansıkıntısıylabirazçalakalemyazdığıdüşünceleriokurkengereksizkorkularhissetmelerinetanıkolunuyordu.Bunundışında,tıpkıbaşkalarıgibi,biralarınıiçiyoryadahastalarınıtedaviediyorlar;tembelikediyoryadatükeniyorlar;fişlerisınıflandırıyoryadaplakçalıpduruyorlardı.Vebadeğeryargılarınıortadankaldırmıştı.Budakimseningiysilerinyadasatınalınanyiyeceklerinkalitesiyleilgilenmemesindenanlaşılıyordu.
Sonolarak,sevdiğindenayrıdüşmüşkişilerinbaşlangıçtakendilerinikoruyanotuhafayrıcalıkları
artıkyoktudenilebilir.Aşkaözgübencilikvebundansağladıklarıyararelerindengitmişti.Enazından,şimdidurumaçıkseçikti,felaketherkesiilgilendiriyordu.Kentkapılarındaçınlayanbozukseslerin,yaşamımızınyadaölülerimizinüzerlerineinendamgalarınortasında,aşağılıkamakaydedilenbirölümeyazgılı,yangınlarınvefişlerin,terörünveformalitelerinortasında,ürkütücüdumanlarvesakinambulanssirenleriarasındahepimizaynısürgünekmeğiylebesleniyor,farkınavarmadan,aynısarsıcıbirlikvebarışı
167bekliyorduk.Kuşkusuzaşkımızyerindeduruyordu;amayalnızcaartıkkulanılmazdurumdaydı;taşınmasıgüç,içimızdebirtaşgibikımıltısız,cinayetyadamahkûmiyetgibikısırdı.Geleceğiolmayanbirsabırdanveinatçıbirbekleyiştenbaşkabirşeydeğildiartık.Vebuaçıdanbakıncayurttaşlarımızdanbazılarınıntutumukentindörtbiryanında,yiyecekdükkânlarınınönündeuzayanşukuyruklandüşündürüyordu.Hemsınırtanımayan,hemdeayağıyerebasanaynı
kabulenışveaynıkatlanıştı.Yalnız,ayrılıklailgiliolarak,böylebirduyguyuçokdahabüyükbirölçektedüşünmekgerekiyordu,çünkübudurumdaherşeyiyutabilecek,başkabiraçlıksözkonusuolabilirdi.
Hangidurumolursaolsun,kentimizdeyakınlarındanayrıdüşmüşkişileriniçindebulunduğudurumlailgilikesınbirfikiredinmekistendiğinidüşünürsek,erkeklervekadınlarsokaklaradökülürken,ağaçsızkentinüzerinemenşualtınrenklivetozabulanmışsonsuzgeceleriyenidenanmakgerekir.Çünkü,tuhafbirbiçimde,tümkentlerindiliolanaraçvemakinegürültülerininyokluğundagüneşinhenüzçekilmediğiteraslaradoğruyalnızcasessizadımlardanvefısıltılardanoluşmuşbiruğultu,ağırlaşmışgöğünaltındafelaketinıslığınaadımlarınıuydurmuş
binlercesancılıayaksürümevesonolarak,boğucuvebitmelibilmezbirgidişgelişinsesiyükseliyordu;buuğultular!kentimiziyavaşyavaşdolduruyorveosıradayüreklerimizdeaşkınyerinitutankörinadınengerçeğebağlıveenhüzünlüsesioluyordu.
168Eylülveekimaylarıboyuncavebakentinüzerineçöktü.Binlerceinsanbitiptükenmekbilmeyenhaftalarboyuncaoradanorayagidipgelmeyisürdürdüler.Buhar,sıcakveyağmurgökyüzündebirbiriniizledi.Güneydengelensığırcıkveardıçkuşlarısessizsürülerhalindeçokyükseklerdengeçtiler,sankiPaneloux'nunfelaketianlatırkensözünüettiğioevlerinüzerindetizbirsesçıkararakdönengariptahtaparçasıonlarınkenteyaklaşmalarınıengeliyormuşçasınaşöylebirdolanıpgittiler.Ekimbaşındaşiddetliyağmurlarkentisüpürdü.Vetümbusüreboyunca,busonsuzgidipgelmelerindışındaönemlihiçbirşeyolmadı.
Rieuxvearkadaşlarıosıradanekadaryorulmuşolduklarınıanladılar.Gerçektendesağlıkkolarındaçalışanlarbuyorgunluğubirtürlükaldıramıyorlardıartık.DoktorRieuxarkadaşlarınıvekendinidüşündüğündetuhafbirkayıtsızlığıngelişmekteolduğunufarkediyordu.Örneğinşimdiyekadar
vebaylailgilitümhaberleriçokiçtenbirilgiyleizlerken,artıkbunlarlahiçilgilenmiyorlardı.
KısabirsüreöncekendiotelindekurulankarantinamerkezlerindenbiriniyönetmeklegeçiciolarakgörevlendirilenRambertgözlemaltındatuttuğukişilerinsayısınıgayetiyibiliyordu.Ansızınhastalıkbelirtilerigöstermeyebaşlayanlariçinkendioluşturduğuaciltahliyesistemininenufakayrıntısınıbiliyordu.Karantinadakilerüzerindeserumungösterdiğietkilerinistatistikdeğerleribeleğineyerleşmişti.Amavebayaverilenkurbanlarınhaftalıksayısınısöyleyemiyordu,hastalığınilerleyipilerlemediğini,gerileyipgerilemediğinigerçektenbilmiyordu.Veherşeyekarşınyal171nızcaoyakıngelecektebirkurtuluşunumudunuiçindetaşıyordu.
Başkalanysa,gecegündüzkendileriniişlerinekaptırmış,negazeteokuyornederadyodinliyorlardı.Onlarabirsonuçbildirildiğindeilgileniyormuşgibiyapıyorlardı,amaaslında,çalışmaktanyorulmuş,yalnızcagündelikgörevlerinieksiksizyerinegetirmektenbaşkabirşeydüşünmeyenvenesonharekâtı,nedeateşkesgününüumutedenbüyüksavaşlarınmuhariplerineyakıştırılanodalgınkayıtsızlıkiçindebusonucakulakveriyorlardı.
VebanıngereklikıldığıhesaplansürdürenGrandhastalıklailgiligenelsonuçlarıbelirtemezdikuşkusuz.GözlegörülürbiçimdeyorgunluğadayanıklıolanTarrou,RambertveRieux'nüntersineonunsağlığıhiçbirzamaniyiolmamıştı.Oysabelediyedekiyardımcıkadrosundakigörevleri,Rieux'nünsekreterliğivegecesürdürdüğüçalışmalarıüstüsteyüklenmişti.Onusüreklibirbitkinlikiçindegörebilirdiniz;vebadansonraenazındanbirhaftatambirtatilyapmakveozamanelindekiişi,'şapkaçıkarttırma'yıbaşarmakiçinçalışmakgibiikiüçsabitfikirleayaktaduruyordu.
AnsızınduygusalaştığıoluyorveböylezamanlardahiççekinmedenRieux'yeJeanne'ıanlatıyor,onuntamoandaneredeolabileceğinivegazeteleriokuyorsaeğerkendisinimerakedipetmediğinimerakediyordu.İştebirgünonunlaykenRieux,ensıradanbirsestonuylakendikarısındansözettiğinigörünceşaşırıpkaldı,ozamanakadarhiçböylebirşeyyapmamıştı.
Karısındangelenhepaynırahatlatıcıtelgraflaragüvenmekgerektiğindeneminolmadığıiçinkarısınınbakımgördüğübaşhekimekablolutelgrafçekmeyekararvermişti.Yanıtolarakhastanındurumununağırlaştığıbildiriliyorvehastalığınilerlemesiniengelemekiçinherşeyinyapılacağı
konusundagüvenceveriliyordu.RieuxbuhaberikimseyeduyurmamıştıveyorgunlukdışındahanginedenlebukonuyuGrand'aaçtığınıanlayamıyordu.BelediyememuruonaJeanne'dansözettiktensonraonakarısıylailgilisorularsormuştu.Rieux172
deyanıtlamıştı."Biliyorsunuz,"demiştiGrand,"artıkçokiyitedaviediliyorbuhastalık."Rieux'ysebunuonaylamıştı,yalnızayrılığınuzungelmeyebaşladığınısöylemişti,hastalığınıyenmektekarısınayardımedebilecekkenbugünkarısıkendiniyapayalnızhissediyorolmalıydı.SonrasusmuştuveGrand'insorularınakaçamakyanıtlarvermekle
yetinmişti.
Ötekilerdeaynıdurumdaydı.Tarroudahaiyidireniyorduancak,onunderinmerakıazalmadıysadazenginliğiniyitirdiğidefterlerdenanlaşılıyor.Gerçektendetümbusüreiçinde,görünüşteCottard'danbaşkasıylailgilenmiyordu.HotelkarantinamerkezinedönüştürüldüktensonraevineyerleştiğiRieux'deakşamlanGrand'ınyadadoktorunverdiğisonuçlarıpekdinlemiyordubile.
KonuşmayıhemenOranyaşantısınailişkinufakayrıntılaraçekiyor,geneldebunlarlailgileniyordu.
Castel'egelince,serumunhazırolduğunudoktorahabervermeyegeldiğigün,hastaneyeyenikaldırılanveRieux'yegöredurumuumutsuzolanMösyöOthon'unoğluüzerindeilkdenemeninyapılmasınıkararlaştırdıktansonra,doktoreskidostunasonistatistikleriveriyordukikarşısındakininkoltuğunagömülüpderinbiruykuyadalmışolduğunufarketti.Ansızınbastıranuykununetkisiyle,aralanmışdudaklarınınkenarındabirikmişincebirtükürükçizgisininyıpranmışlığıveyaşlılığıaçığavurduğubuherzamanyumuşakvealaycıbirifadeylesüreklibirgençliktaşıyansuratınkarşısındaRieuxboğazınındüğümlendiğinihissetti.
İşteböylezayıflıklarkarşısındaRieuxkendiyorgunluğunudeğerlendirebiliyordu.Duyarlılığını
yitirmişti.Çoğuzamandüğümlenmiş,katılaşmışvekurumuşduyarlılığızamanzamançatlayıpaçılıyorveonuartıkdenetleyemediğiduygularaterkediyordu.Onunteksavunmasıbukatılaşmayasığınmakveiçindeoluşmuşodüğümüyenidensıkmaktı.Devametmekiçindoğruyolunbuolduğunuiyibiliyordu.Bunundışındaçokfazlahayaliyoktuveyor173günlükonunhâlâkoruduğuhayalerinielindenalıyordu.Çünküsonunugöremediğibirdönemboyuncakendirolününartıkinsanlarıiyileştirmekolmadığınıbiliyordu.Onunrolütanıkoymaktı.
Bulgulamak,görmek,betimlemek,kayıtetmek,sonramahkûmetmek,işibuydu.Erkeklerineşlerionubileğindentutuphaykırıyorlardı:"Onuyaşatın!"Amaoyaşatmakiçinoradadeğildi,tecritişleminibuyurmakiçinoradaydı.Ozamanbuyüzlerdeokuduğunefretneişeyarardıki?
"Kalpsizsiniz,"denmiştibirgünkendisine.Amahayır,onunbirkalbivardı.Onun,yaşamakiçindünyayagelmişinsanlarınhergünölmesinigördüğüyirmisaatekatlanmasınayarıyordu.Onun,hergünherşeyeyenibaştanbaşlamasınayarıyordu.Bundanböyleyalnızcabukadarlıkbiryüreğivardı.Buyüreknasılolurdayaşamverebilirdi?
Hayır,günboyudağıttığıyardımdeğil,bilgiydi.Böylebirşeyinsanlıkmesleğidiyeadlandırılamazdıtabiki.Ama,herşeybiryana,korkuiçindevehastalığınkırıpgeçirdiğibuinsanlararasındakimininsanlıkmesleğiniyapmasınaizinverilmiştiki?İyikiyorgunlukvardı.
Rieuxdahaazyorgunolsa,kentteheryereyayılmışşuölümkokusuonuduygusalığaitebilirdi.
Amainsanyalnızcadörtsaatuykuuyursaduygusalolamaz.Olaylarıolduğugibigörür,yaniadaletin,oiğrençvegülünçadaletingözüylegörür.Ötekilerse,mahkûmolanlar,onlardabunuhissediyorlardı.Vebadanönceonubirkurtarıcıgibigörmüşlerdi.Üçhapvebirşırıngaylaherşeyidüzeltecekti;koridorlarboyuncaonunyanındayürürkenkolunusıkıcatutuyorlardı.Bu,insanı
şımartanbirşeydi,amatehlikeliydide.Şimdiyse,tersine,yanındaaskerlerleonlarınkarşısınaçıkıyorduveaileninkapıyıaçmayakararvermesiiçindipçikdarbelerigerekiyordu.Onuda,tüminsanlığıdayanlarındaölümesürüklemekisterlerdi.Ah!İnsanıninsandanvazgeçemediğinasıldadoğruydu;onundaşutalihsizinsanlarkadarçaresizolduğuveyanlarındanayrılırkeniçinititre174
tenoacımaduygusunukendisinindehakettiğibirgerçek
ti.
ti.
Osonugelmezhaftalarboyunca,kendiayrılıkdurumuylailgilidüşündüklerininyanısıra,DoktorRieux'nünaklınıkarıştırandüşüncelerişteenazındanbunlardı.Birdearkadaşlarınınyüzündeokuduğudüşünceler.Amabufelaketekarşısavaşanlarıyavaşyavaşelegeçirenyıpranmanınentehlikelietkisi,dışolaylarakarşıkayıtsızlıkduymalarıdeğil,kendilerinibirboşvermişliğebırakmalarıydı.Çünkühepsikesinliklezorunluolanveonlarahepgüçlerininüzerindegibigeleneylemlerdenkaçınmaeğilimitaşıyordu.Böyleceinsanlarkendiönerdiklerisağlıkkoşularını
giderekdahafazlaihmaletmeye,kendikendilerineuygulamalarıgerekençoksayıdamikropöldürücüişlemdenbazılarınıunutmayabaşladılar;akciğervebasınayakalanmışhastalarınyanınabazenhiçönlemalmaksızınkoşuyorlardı,çünkümikropbulaşmışevleregitmelerigerektiğisonandakendilerinebildirildiğinden,gerekentemizlikişlemleriiçinherhangibiryeregeridönmekonlaradahabaşındanyorucugörünüyordu.İşte,gerçektehlikeburadaydı,çünküvebayakarşı
olanbumücadeleonlarıvebayakarşıdahadirençsizhalegetiriyordu.Sonuçtarastlantıylaoyunoynuyorlardı,amarastlantıkimseyeaitdeğildi.
Yinedekentterahatlıkduygusununcanlıgörüntüsüolarakbelirenbiradamvardı,neyorgunluktantükenmiş,nedecesaretiniyitirmişti.Cottard'dıbu.Birkenardakalmayısürdürüyor,biryandandaötekilerleilişkileriniyürütüyordu.AncakTarrou'nunişielverdiğinceonugörmeyegeliyordu,çünküTarroubiryandanonundurumunuiyibiliyordu,öteyandanda,buküçükrantsahibinedeğişmezbiriçtenlikledavranıyordu.Busonsuzbirmucizeydi,amaçokçalışmasınakarşınTarrouhepiyilikdoluveözenlidavranıyordu.Hattabazıgeceleryorgunluğunağırlığı
altındaezilsebileertesigünyenibirenerjibuluyordu."Onunlakonuşulabilir,"demiştiCottard,Rambert'e,"çünküobirinsan.Sizihepanlıyor."İştebune175denlerle,budönemdeTarrou'nunnotlanyavaşyavaşCottard'ınkişiliğiüzerindeyoğunlaşıyor.
Tarrou,Cottard'ıntepkilerivedüşünceleriyleilgili,onlarınkendisineanlatıldığıyadakendisininyorumladığıbiçimiylebirbetimlemesunmayaçalıştı.'Cottard'laVebanınRaporu'başlığıaltındayaptığıbubetimlemenotdefterininbirkaçsayfasınıkapsıyorveanlatıcıburadabununbirö/etinivermeninyararlıolacağınıdüşünüyor.Tarrou'nunküçükrantsahibiyleilgiligeneldüşüncesişuyargıdaözetleniyor:'Büyümeiçindebirkişilik,'Kaldıki,görünüştekeyifiçindebüyümekteydi.
Olaylarınaldığıhaldenhoşnutsuzlukduymuyordu.BazenTarrou'nunkarşısındaşutürdensözlerleasıldüşündüğünüdilegetiriyordu:"Tabi,durumiyiyegitmiyor.Amaenazındanherkesbuişebulaşmışdurumda.""Kuşkusuzodaherkesgibitehditaltında,amabudurumuherkeslebirlikteyaşıyor.Hemsonra,ciddibiçimdevebayayakalanabileceğinidüşünmüyor,bundaneminim.Önemlibirhastalığınyadaderinbiracınınpençesindekibirinsanınbaştatümhastalıkveacılardankorunduğudüşüncesiyleyaşıyorgibi,aslındaçokdasaçmadeğil.İnsanhastalıklarınhepsinitoplayamaz,bunufarkettinizmi?'dedibana.'Varsayalımsizinağıryadatedaviedilemezbirhastalığınız,ciddibirkanseryadasıkıbirvereminizvar,aslavebayayadatifüseyakalanamazsınız,buolanaksız.Kaldıki,bunundahadaötesivar,çünkübirkanserlininarabakazasındanöldüğünühiçgörmemişsinizdir.'Doğruyadayanlış,bufikirCottard'ınkeyfiniyerinegetiriyor,istemediğitekşeybaşkalarındanayrıolmak.Tekbaşınatutsakolmamaktansaherkeslebirliktekuşatmaaltındaolmayıyeğliyor.Vebavarken,gizlisoruşturmalar,dosyalar,fişleryadaelikulağındatutuklamalaryoktuartık.Açıkçası,artıkpolisyoktu,artıkeskiyadayenicinayetyoktu,artıksuçluyoktu;yalnızcaTanrı
lütuflarınınenkeyfiolanınıbekleyenmahkûmlarvardı,birdeonlarınarasındakipolisler."BöyleceCottard,yineTarrou'nunyorumunagöre,yurttaşlarımızıngösterdiğiacıveşaşkınlıkbelirtileri
176
nişutürdenhoşgörülüveanlayışlıbirrahatlıkiçindeelealmaktahaklıydı:'Sizkonuşupdurun,bensizdenönce
bunlarıyaşadım.'
"Başkalarındanayrılmamanıntekyoluherşeydenöte,iyibirbilincesahipolmaktır,dedimamaboşuna,banakötükötübaktıveşöylededi:'Ozaman,buhesabagöre,kimsekimseninyanındadeğildir.'Sonra:'Haydi,benböylesöylüyorum.İnsanlarıbirarayagetirmenintekyoluonlaravebayolamaktır.Şöylebirbakınçevrenize.'Vegerçekte,nesöylemekistediğiniveşimdikiyaşantınınonanekadarrahatgelebileceğinitamolarakanlayamıyorum.Ozaman,nasılolurdabirzamanlarkendigösterdiğitepkilerigörmezdengelebilir;herkişininherkesiyanındatutmagirişimini;yolunuşaşırmışbirkişiyebazenyardımetmezorunluluğuveeskidenonagösterilenkabalığı;insanlarınlükslokantalarakoşuşturmalarını,oradabulunmaktanveoradaoyalanmaktanduydukları
doygunlukduygusunu;hergünsinemadakuyruğagiren,tümgösterisalonlarınıhattadanssalonlarınıdolduran,halkaaçıkheryerekabarmışdelibirdalgagibiyayılanodağınıkkalabalığı;hertürtemastagerikaçmayı,yinededirsekdirseğeinsanları,cinsleribirbirineiten'oinsansıcaklığınaduyulanaçlığı?Cottardonlardanöncebunlarıyaşadı,orasıkesin.Kadınlardışında,çünküosuratla...Üstelikkendinisokakkadınlarınagitmeyehazırhissettiğindebunuyapmaktanvazgeçtiğinisanıyorum,çünküböyleuygunsuzbirdavranışınsonradankendisinezararvereceğinidüşünmüşolabilir.
"Sonuçolarakvebaonaiyigeldi.Yalnızveyalnızlığıistemeyenbiradamkenonukendinesuç
ortağıyapmıştı.Çünkügözlegörünürbiçimdeobirsuçortağıvebununkeyfiniçıkaranbirortak.
Gördüğüherşeyesuçortaklığıediyordu:Boşinançlara,boşkorkulara,şudikenüstündeyaşayanruhlarınalınganlıklarına;onlarınvebadanolabildiğinceazsözetmesaplantısınavebunakarşı
koyamayışlarına;hastalığınbaşağrılarıylabaşladığınıöğrendiklerindenberienufakbirbaş
ağrısındadehşetleşaşkınlığadüş
Veba177/12melerineverenklerininsolmasına;unutkanlıklarıhakaretgibigörenvebirpantolondüğmesininkaybolmasıylayasabürünenbuinsanlarıngerilmiş,alıngan,değişkenduyarlılıklarına."
AkşamlarıTarrou'nunsıksıkCottard'laçıktığıoluyordu.Sonranotdefterlerinde,günbatımlarınınyadagecelerinokaranlıkkalabalığına,lambalarınaraaraseyrekparıltılarlaaydınlattığıbeyazvekarabirkütleniniçine,omuzomuzaverereknasıldaldıklarınıveinsanlarınsürühalinde,vebanınsoğukluğunayakalanmamakiçinuzakdurmalarıgerekensıcakzevklerekendilerinindeeşliketmelerinianlatıyordu.Birkaçayönce,Cottard'ınhalkaaçıkyerlerdearadığılüksverahatyaşam,birdoygunluğaulaşmaksızındüşlediği,yanisınırsızkeyif,iştetümbirhalkşimdibunlarakapılıyordu.Tümbunlarınfiyatıkarşıkonmazbiçimdeartadursun,aslaböylesineparaboşaharcanmamış,
çoğunluğunengereklişeyleribulamadığıbirsıradagereksizşeyleraslaböylesinesaçılıpsavrulmamıştı.Hertüroyununaylaklığıçağrıştırırbiçimdeçoğaldığıgörülüyordu,aslındaaylaklıkgibigörünenşeyişsizliktenbaşkabirşeydeğildi.Eskidenaralarındakibağıgizlitutmayaözengösteren,şimdiyse,çevrelerindekikalabalığıgörmeksizin,büyüktutkularaözgüodeğişmezumursamazlıkla,birbirlerinesımsıkısarılmış,başkahiçbirşeydüşünmedenkentiniçindeyürüyenşuçiftlerdenbiriniTarrouveCottardbazendakikalarcaizliyorlardı.Cottardduygulanıyordu:"Ahşuneşeliinsanlar!"diyordu.Veyüksekseslekonuşuyordu,toplucayaşananbuhummanınortasında,çevrelerindeşıngırşıngırötenkralaralayıkbahşişlerinvegözleriönündeçevrilenentrikalarınortasındaCottardaçıldıkçaaçılıyordu.
ÖteyandanCottard'ındavranışındafazlakötülükolmadığınıdüşünüyordu.Onun,"Benonlardanöncebunlarıyaşadım,"sözü,zaferdençokmutsuzluğuvurguluyordu."Gökyüzüylekentduvarlarınınarasındahapsedilmişbuinsanlarısevmeyebaşladığınısanıyorum,"diyorduTar178
rou.Örneğin,elindengelsetümbunlarınokadardakorkunçolmadığınıonlaraseveseveanlatabilirdi:"Onlarıduyuyorsunuz.,dedibana:Vebadansonrabunuyapacağım,şunuyapacağım...Sakinduracaklarıyerdevaroluşlarımzehirliyorlar.Veelerindekiavantajlarınfarkındadeğiler.Acababen,tutuklanmamdansonraşunuyapacağım,diyebilirmiydim?
Tutuklanmabirbaşlangıçtır,birsondeğil.Oysaveba...Nedüşündüğümübilmekistermisiniz?
Onlartalihsiz,çünkükendileriniolaylarınakışınabırakmıyorlar.Vebennedediğimibiliyorum."
"Gerçektendenedediğinibiliyor,"diyeekliyorduTarrou.Biryandankendilerinibaşkalarıylayakınlaştıracakbirsıcaklıkgereksiniminienderinlerindeduyarken,öteyandandabirbirlerindenuzakdurmalarımsağlayankuşkuyüzündenbuduyguyakendilerinikapıpkoyvermeyenOran'lılarınçelişkilerinidoğrutartabiliyor.Kimseartıkkomşusunabilegüvenemeyeceğiniçokiyibiliyor,çünküsizfarkınavarmadansizevebataşıyabiliryadasizinkendinizibırakmışlığınızdanyararlanıpsizehastalıkbulaştırabilir.İnsanCottardgibi,zamanınınçoğunu,birlikteolmakistediğiherkestebazıişaretleraramaklageçirmişse,buduyguyuanlayabilir.Akşamdansabahavebanınyakalarınayapışabileceğivebelkidetamsağsalimyaşıyorolmanınkeyfinevardıklarısıradavebanınböylebirhazırlıkiçindeolabileceğidüşüncesiyleyaşayaninsanlarıanlamakkolaydır.
Cottardbukorkuortamındaolabildiğincerahat.Tümbunlarıonlardanöncehissetmişolsadabubelirsizdurumunacımasızlığınıtümüyleonlarlahissettiğinisanmıyorum.Sonuçta,bizlerle,henüzvebanınöldürmediğibizlerle,özgürlüğününveyaşamınınhergünyıkılabileceğinidehissediyor.
Ancakkendisibirkorkuortamındayaşadığınagöre,başkalarınındabunuyaşamasınınormalbuluyor.Dahadoğrusu,korkuyubaşkalarıylabirliktetaşımak,onutekbaşınayüklenmektendahaiyigeliyorona.iştebunoktadayanılıyorvebaşkalarınaoranlaonuanlamakgüçleşiyor.Amaherşeybiryana,yinebunoktada,
179başkalarındandahaçokanlaşılmayıhakediyor."Sonolarak,Tarrou'nunyazdıkları,hemCottard'dahemdevebalılardaortayaçıkanbuözelbilinçleilgilibiranlatıylasonaeriyor.Buanlatıdaodönemdekigüçortam,üçaşağıbeşyukarıyenidenelealınıyorvebunedenleanlatıcı
bunuönemsiyor.
OrpheusileEurydice'jıizlemeyeBelediyeOperasınagitmişlerdi.Cottard,Tarrou'yudavetetmişti.
Vebanınbaşladığıilkbaharda,birdizigösteriiçinkentimizegelmişbirtopluluktu.Hastalıkyüzündenburadakalınca,Opera'mızlaanlaşarakgösterisinihaftadabirkezyinelemekzorundakaldı.Böylece,aylardır,hercumabizimbelediyetiyatrosuOrpheus'unezgiliyakarmalarıveEurydıce'ninçaresizçağrılarıylaçınlıyordu.Öteyandanhalkbugösteriyeyoğunilgigöstermeyisürdürüyorveoyunbüyükbaşarıkazanıyordu.EnpahalıyerlereoturanCottardveTarrouenşıkyurttaşlarımızınüstüsteoturduğuparterebakıyordu.Gelenleroyuncularınsahnedeyeralmalarını
kaçırmamakiçingözlegörülürbirçabagösteriyorlardı.Perdeninönündekigözkamaştırıcıışıkaltında,müzisyenlersessizceenstrümanlarınıakortederkengölgelerbirbirindenayrılıyor,birsıradanötekinegeçiyorvenezaketleeğiliyorlardı.Uyguntondabiruğultununiçindeinsanlarbirkaçsaatöncekentinkaranlıksokaklarındabulamadıklarıbirgüvenduygusunakavuşuyorlardı
yeniden.Smokinvebayıkovuyordu.
TümilkperdeboyuncaOrpheuszorlanmadanyakındıdurdu,tuniklibirkaçkadınonuntalihsizliğiniincelikleyorumladıveariettalarlaaşkınşarkısısöylendi.Salonölçülübirsıcaklıklakarşılıkverdi,ikinciperdedeOrpheus'un,oyundayeralmayantitremelibirtonuşarkısınakatması
veCehenneminefendisinegözyaşlarınakayıtsızkalmamasıiçinyalvarmasıpekdefarkedilmedi.
Elindeolmadanyaptığıbazıanihareketleruyanıkizleyicileresanatçınınyorumunakattığıbirüslupözeliğigibigeldi.
180
Salondabelibirşaşkınlıkhavasınınesmesiiçin,üçüncüperdedekiOrpheus'laEurydice'ninoünlüdüetigerekti(Euridice'ninsevgilisindenkaçtıan).VesankiOrpheus'uoynayansanatçı
halktanyalnızcabutepkiyibekliyormuşvesankiparterdengelenuğultuonunhissettiklerinidoğruluyormuşgibi,antikkostümüiçindekolarıylabacaklarınıaçarakgülünçbirbiçimdesahnedekirampayıçıkmakvedekordakiçobanyaşantısınailişkinayrıntılarınortasındayereyığılmakiçinbuânıseçti,baştanberioyunungeçtiğidönemiyansıtmayanodekorparçalarıilkkezizleyiciningözünde,ilkkezvekorkunçbirbiçimde,otariheaykırıniteliğinebürünüverdi.
Çünküaynıandaorkestrasustu,parterdekiizleyicilerağırağıryerlerindenkalkmayavesalonuboşaltmayabaşladılar,önceleribircenazeduasındansonrakilisedenyadabirölüodasındançıkargibisessizceçıkıyorlardı,çıkarkenbaşlarınıeğmişkadınlareteklerinitopluyor,erkeklersekatlanırkoltuklarıneşlerineçarpmasınıengelemekiçinonlarıdirseklerindentutarakeşlikediyorlardı.Amayavaşyavaşharekethızlandı,fısıltılarhaykırışlaradönüştüvekalabalıkçıkışlarakoşmayavesonolarak,çıkıştabağıraçağırakapıyadoğruitişipkakışmayabaşladı.YalnızcayerlerindenkalkmışolanCottardveTarrou,birzamanlarkendilerinindeyaşadıklarıbirgörüntü
karşısındayapayalnızduruyorlardı:Sahneüzerinde,heryanaeğilipbükülenkötübiroyuncugörünümünebürünmüşveba;salondaysakırmızıkoltuklarınüzerindeunutulmuşyelpazelervedantelparçalarınınyansıttığı,artıkgereksizolmuşbirlüks.
181EylülayınınilkgünlerindeRambertciddiciddiRieux'nünyanındaçalışmıştı.ErkeklisesininönündeGonzalesveikigençlebuluşacağıgünizinistemiştiyalnızca.
OgünöğlenonikideGonzalesvegazeteciikiçocuğungülerekgeldiklerinigördü.Geçenseferbirtalihsizlikolduğunu,amaböylebirşeyibeklediklerinisöylediler.Ohaftanöbetsırasıkendilerindedeğildizaten.Gelecekhaftayakadarsabretmekgerekiyordu.Ozamanyenidenişebaşlayacaklardı.Rambertbusözündoğruolduğunusöyledi.BöyleceGonzalesgelecekpazartesibuluşmalarınıönerdi.AmabukezRambert'iMarcePleLouis'ninevineyerleştireceklerdi:"Seninlebirbuluşmasaatisaptayacağız.Eğerbenyoksam,sendoğrudanonlarınevinegideceksin.
Onlarınneredeoturduklarınısanaanlatacağız."AmaosıradaMarcel,yadaLouis,dostlarını
şimdiorayagötürmenineniyisiolacağınısöyledi.Eğerfazlamüşkülpesentdeğilse,dörtkişilikyemeklerivardı.Böylecedurumugörebilecekti.Gonzalesbununiyibirfikirolduğunusöyledivelimanadoğruindiler.
MarcelveLouis,MarinaMahalesininbirucunda,kentinsahileaçılankapılarınayakınbiryerdeoturuyorlardı.Kalınduvarlı,boyalıahşaptankepenkleri,çıplakvegüneşsizodalarıolanküçükbirİspanyoleviydi.Pilavvardı,çocuklarınannesiservisyapıyordu,güleryüzlüveyüzükırışıklarladoluyaşlıbirİspanyoldu.Gonzalesşaşırdı,çünkükenttepirinçbulunmuyordu."Kentkapılarındabuişleriayarlıyoruz,"dediMarcel.Rambertyiyipiçiyordu,Gonzalesonungerçekbirdostolduğunusöylerkengazete
182
ciburadageçireceğihaftadanbaşkabirşeydüşünmüyordu.
Gerçekteikihaftabeklemesigerekti,çünküekiplerin'•
sayısınıazaltmakiçinnöbetsırasıikihaftayaçıkarıldı.VeonbeşgünboyuncaRambertkendinisakınmaksızın,hiçdurmadan,sabahınilkışıklarındanakşamakadar,birbakımagözükapalı
çalıştıdurdu.Gecegeçsaatteyatıyorvederinbiruykuyadalıyordu.Tembelikteninsanıtüketenbirdidinmeyeböyleanibirgeçişonuhemenhemenhayalsizvegüçsüzbırakıyordu.Yakındagerçekleşecekolankaçışındanfazlasözetmiyordu.Tekbirönemliolay:Birhaftanınsonunda,ilkkezdoktorabirgeceöncesarhoşolduğunuaçıkladı.Bardançıktıktansonra,kasıklarınınşiştiğivekolarınıkoltukaltlarındanyukarıyazorkaldırdığıhissinekapılmıştı.Aklınavebagelmişti.İşteozamantekbirtepki,Rieux'ylebirliktekendisinedemantıksızgelenotepkiyiduymuştu:Kentintepesinedoğrukoşmuş,oradadenizinherzamanseçilemediğiancakgöğünbirazdahaiyigörüldüğüküçükbirmeydandan,kentiçevreleyenduvarlarınüstündenkarısınabüyükbirhaykırışlaseslenmişti.Evedöndüktensonra,bedenindehiçbirbelirtikalmadığınıgörüncebubeklenmedikkrizdenpekgururduymamıştı.Rieuxböylebirdavranışıçokiyianladığınısöyledi:
"Durumneolursaolsun,insanıncanıböyleşeyleryapmakister."
RambertayrılırkenRieuxbirden:—MösyöOthonbanasabahsizdensözetti,dediRieux.Sizitanıyıptanımadığımısordu."Kaçakçılarınbulunduğuyerleresıksıkgitmemesiniöğütleyin,dedibana.Uyarıdabulundu."
—Nedemekbu?
—Aceleetmenizgerek.
—Teşekkürederim,dediRambert,doktorunelinisıkarken.
Kapıdabirdengeridöndü.Rieuxonunvebanınbaşlangıcındanberiilkkezgülümsediğinigördü.
183Niçingitmemiengelemiyorsunuz?Elinizdebu.Rieuxalışılmışbirhareketlebaşınısaladı
vebununRambert'inişiolduğunu,onunmutluluğuseçtiğini,Rıeux'nüniseonakarşıilerisüreceksavlarıolmadığınısöyledi.Bukonudaneyiniyi,neyinkötü
olduğunakararveremeyeceğinisöyledi.
Bukoşularda,niçinbanaelimiçabuktutmamgerektiğinisöylüyorsunuz?
BukezRieuxgülümsedi.
Kimbilir,belkibendemutlulukiçinbirşeyleryapmakistiyorum.
Ertesigün,başkabirşeydenartıksözetmediler,ancakbirlikteçalıştılar.Ertesihafta,Rambertküçükİspanyolevineyerleşmişti.Ortakoturmaodasındaonabiryatakyapmışlardı.Gençleryemeğedönmediklerindenveondanevdenolabildiğinceazçıkmasınıricaettiklerindençoğunluklaoradatekbaşınayaşıyor,yadayaşlıanneylesohbetediyordu.Kuruvehareketlibirkadındı,siyahlargiyiyordu,tertemizbeyazsaçlarınınaltındaesmervekırışkırışbiryüzüvardı.
Sessizsedasızduruyor,Rambert'ebaktığındagözlerininiçiylegülümsüyordu.
Bazenona,karısınavebataşımaktankorkupkorkmadığınısoruyordu.Oisebunun,ufacıkbileolsadenenmesigerekenbirşansolduğunu,oysakenttekalmaklaikisinindesonsuzakadarayrı
kalmariskinigözealdıklarınısöylüyordu.
—Kibarmı?diyorduyaşlıkadıngülümseyerek.
Çokkibar.
Güzelmi?
—Sanıyorum.
—Ah,diyordu,iştebunedenle...
Rambertdüşünüyordu.Tabikinedenibuydu,amateknedenbuolamazdı.
—Tanrıyainanmıyormusunuz?diyorduhersabahayinegidenyaşlıkadın.
184
Rambertinanmadığınısöylediveyaşlıkadınyine,bu
nedenle,dedi,
—Haklısınız,onakavuşmanızgerek.Yoksaelinizde
nekalır?
KalanzamandaRambertodalararasındakibölmelereasılmışyelpazeleriokşayarakçıplakvekabasıvalıduvarlararasındadörtdönüyoryadamasaörtüsünüçevreleyenipliktentopları
sayıyordu.Akşamgençlerdönüyordu.Çokkonuşmuyorlardı,yalnızcahenüzzamanıngelmediğinisöylüyorlardı.Akşamyemeğindensonra,Marcelgitarçalıyor,anasonlubirliköriçiyorlardı.
Rambert'indüşünüyor
gibibirhalivardı.
ÇarşambagünüMarcel,"Yarınakşam,geceyarısı.Hazırol!"diyerekdöndü.Onlarlabirliktenöbettutanikiadamdanbirisivebayayakalanmışveonunlaaynıodayıpaylaşanötekisigözlemaltınaalınmıştı.BöyleceikiüçgünMarcelveLouisyalnızkalacaklardı.Geceboyuncasonayrıntılarıyolunakoyacaklardı.Ertesigünişhalolabilecekti.Rambertteşekküretti."Memnunmusunuz?"diyesorduyaşlıkadın.Memnunolduğunudüşündü,amabaşkabirşeydüşünüyordu.
Ertesigün,ağırbirgöğünaltındanemliveboğucubirsıcakvardı.Vebaylailgilihaberlerkötüydü.
Yinedeyaşlıİspanyolkadınsoğukkanlılığınıkoruyordu."Dünyadagünahvar,"diyordu."O
zaman,böyleolurişte!"MarcelveLouisgibiRambert'indeüstüçıplaktı.Amaneyaparsayapsın,omuzlarınınarasındanvegöğsündenterakıyordu.Kepenklerikapalıevinyarıgölgesindeesmerveparlakerkekgövdelerigörülüyordu.Rambertkonuşmadandörtdönüyordu.Birden,akşamüstü
saatdörttegiyindivedışarı
çıkacağınısöyledi.
—Dikkat,dediMarcel,bugeceyarısıiştamam.Her
şeyyolunda.
Rambertdoktorunevinegitti.Rieux'nünannesi,onukentinyukarıbölgesindekihastanedebulacağınısöyledi.Nöbetçibirliğininönündeaynıkalabalıkdönüpduruyor185du."Dağılın!"diyordupatlakgözlübirçavuş.Ötekilerdedağılıyordu,amadaireyibozmadan.
"Bekleyecekhiçbirşeyyok,"diyorduceketindenterfışkırançavuş.Ötekilerdebudüşüncedeydi,amaöldürücüsıcağakarşınyinedebiryereayrılmıyorlardı.
Rambertgeçişbelgesiniçavuşagösterdi,odaTarrou'nunbürosunuişaretetti.Büronunkapısı
avluyabakıyordu.BürodançıkanRahipPaneloux'ylakarşılaştı.
ilaçveıslakçarşafkokan,küçük,beyaz,pisbirodadaTarrousiyahahşapçalışmamasasınınbaşında,gömleğininkolarınısıvamış,birmendiledirseğininiçindebirikmişterikuruluyordu.
—Hâlâburadamısınız?
—Evet,Rieux'ylekonuşmakistiyordum.
—Odada.Amaonukarıştırmadanişinizihaledersenizdahaiyiolur.
Niçin?
—Aşırıyorgun.Elimdengeldiğinceişinihafifletmeyeçalışıyorum.
Rambert,Tarrou'yabakıyordu.ZayıflamıştıTarrou.Yorgunluktangözleridonuklaşmış,yüzüçizgiçizgiolmuştu.Güçlüomuzlanbüzülmüştü.Kapıvurulduvebeyazmasketakmışbirhastabakıcı
içerigirdi.Tarrou'nunçalışmamasasınabirtomarfişbıraktıvebezinboğuklaştırdığıbirsesleyalnızca"Altı,"dedivedışarıçıktı.Tarrougazeteciyebaktıveyelpazegibiyaydığıfişlerionagösterdi.
—Güzelfişler,değilmi?Yoo,bunlargeceölenler.Alnıçukurlaşmıştı.Fiştomarınıtopladı.
—Artıkyapabildiğimiztekşeyvar,kayıttutmak.Tarroumasadandestekalarakayağakalktı.
—Gidiyormusunuzyakında?
—Buakşam,geceyansı.
TarroubununhoşunagittiğiniveRambert'inkendisinedikkatetmesinisöyledi.
—Bunuiçtenliklemisöylüyorsunuz?
186
Tarrouomuzsilkti:
Benimyaşımdaisteristemeziçtenlikoluyor.Yalan
söylemekçokyorucu.
—Tarrou,dedigazeteci,doktorugörmekistiyorum.
Özürdilerim.
Biliyorum.Obendendahainsancıl.Değilmi?
Sorunbudeğil,dediRambertsıkıntıyla.Vedurdu.Tarrouonabaktıvebirdenbireonagülümsedi.
Birakvaryumışığınınyayıldığı,açıkyeşileboyanmışduvarlıküçükkoridoruizlediler.GerisindetuhafhareketleredenkaraltılarınseçildiğicamlıkapıyagelmedentamönceTarrouRambert'ıtümduvarlarıdolaplarlakaplı,küçükbirodayasoktu.Dolaplardanbiriniaçtı,birsterilizatördenikigazlı
bezlimaskeçıkardı,biriniRambert'euzattıveağzınıörtmesiniistedi.Gazetecibununbirişeyarayıpyaramadığınısordu,Tarrouişeyaramadığınıancakbaşkalarınagüvenverdiğinisöyledi.
Camlıkapıyıittiler.Mevsimekarşınpencerelerisımsıkıkapalı,genişbirkoğuştu.Duvarlarıntepesinde,havayıtazeleyenaletlervınlıyordu,eğikpervanelerikisırahalindediziligriyataklarınüzerindebasıkveiyicesıcakhavayıkarıştırıyordu.Hertaraftanboğukvetiziniltilertekdüzebirsızlanmahalindeyükseliyordu.Beyazlargiymişinsanlarparmaklıklarlaçevriliyüksekpencerelerdendökülenacımasızışığıniçindeağırağırhareketediyorlardı.RambertkoğuşunkorkunçsıcağındakendinirahatsızhissettiveinleyenbirkaraltınınüzerineeğilmişRieux'yü
tanımaktagüçlükçekti.Doktoryatağınyanındaikihastabakıcının,kolarındanvebacaklarındantuttuğuhastanınkasıklarınıyarıyordu.Doğrulduğundabiryardımcınınonauzattığıtasaaletlerinibıraktıvepansumanıyapılmaktaolanhastayabakarakbirankımıldamadandurdu.—Yenihabervarmı?dediyaklaşanTarrou'ya.PanelouxkarantinamerkezindeRambert'inyerinialmayıkabuletti.Zatençokçalıştı.Rambert'sizüçüncüdenetimekibinitoplamakgerekecek.
187Rieuxbaşıylaonayladı.
—Castelhazırlıklarınıtamamladı.Birdenemeöneriyor.
—Ahbuiyi!dediRieux.
—Sonolarak,Rambertvarburada.
Rieuxarkasınadöndü.Gazeteciyigörüncemaskeninüzerindengözlerikısıldı.
—Neyapıyorsunuzburada?dedi.Başkayerdeolmalıydınız.
TarrougidişinbuakşamgeceyarısıolacağınısöylediRambertdeekledi:"İlkece."
Aralarındanbiriherkonuştuğundagazlıbezdenmaskeşişiyorveağızbölgesindeıslanıyordu.Bu,söyleşiyibirazgeçekdışıkılıyordu,sankiheykelerindiyalogugibi.
—Sizinlekonuşmakistiyordum,dediRambert.
—Birlikteçıkalım,eğeristerseniz.BeniTarrou'nunbürosundabekleyin.
BirsüresonraRambertveRieuxdoktorunarabasınınarkakoltuğundaoturuyorlardı.Arabayı
Tarrousürüyordu.
—Benzinbitti,dediarabayıçalıştırırken.Yarınyürüyerekgideceğiz.
Doktor,dediRambert,gitmiyorumvesizinlekalmakistiyorum.
Tarrousesçıkarmadı.Arabayısürüyordu.Rieuxyorgunluktansıyrılacakgibideğildi.
—Yao?dedikısıkbirsesle.
Rambertyinebukonuyudüşündüğünü,inandığışeyeinanmayısürdürdüğünü,amaeğergidersebundanutançduyacağınısöyledi.Uzaklardabıraktığıkişiyiseverkenböylebirşeyonurahatsızedecekti.AmaRieuxyerindedoğruldu;bununsaçmaolduğunuvemutluluğuseçmeninutanılacakbiryanıolmadığınısöyledi.
—Evet,dediRambert,amatekbaşınamutluolmaktautanılacakbiryanvardır.
188
OânakadarsusmuşolanTarroubaşınıonlaraçevirmeden,eğerRambertinsanlarınmutsuzluğunupaylaşmakistiyorsa,artıkmutluluğazamanbulamayacağınadikkatiçekti.Birseçimyapmakgerekiyordu.
—Sorunbudeğil,dediRambert.Herzamanbukentinyabancısıolduğumuvesizlerleyapabileceğimhiçbirşeyinolmadığınıdüşündüm.Amaşimdigöreceğimigördüm,buralı
olduğumubiliyorum,istesemdeistemesemde.Buolayhepimiziilgilendiriyor.
KimsedenbiryanıtgelmediveRambertsabırsızlanır
gibioldu.
—Sizzatenbunubiliyorsunuz!Yoksaşuhastanedeneyapardınız?Pekisizseçimmiyaptınız,mutluluğumu
reddettiniz?
NeTarrounedeRieuxyineyanıtvermedi.Uzunbir
sessizlikoldu,doktorunevineyaklaşanadeğinsürdü.VeRambertyinesonsorusunu,dahadagüçlübirbiçimdesordu.VeyalnızcaRieuxonadoğrudöndü.Birçabaylayerindedoğruldu:
—BeniaffedinRambert,dedi,amabilmiyorum.Eğer
istiyorsanız,kalınbizimle.
Arabanınbirdenyöndeğiştirmesiylesustular.Sonraönünebakarakyenidensözüsürdürdü:Dünyadahiçbirşeyinsanınsevdiğindenvazgeçmesinedeğmez.Oysanedeninibilmedenbendebundanvazgeçtim.
Kendiniyenidenkoltuğabıraktı.
—Olduişte,hepsibu,dedibezginlikle.Kaydageçirelimvesonuçlarçıkaralım.
—Hangisonuçlar?diyesorduRambert.
—Ah,aynızamandahemiyileştiriphemdebilgiyeulaşamıyoruz.Ohaldeolabildiğinceçabukiyileştirelim.
Enacilolanbu.
GeceyarısıTarrouveRieux,Rambert'indenetlemeklesorumluolduğusemtinplanınıyapıyorlardı,Tarroubir
189densaatinebaktı.BaşınıkaldırıncaRambert'inbakışıylakarşılaştı.
—Onlarahaberverdinizmi?Gazetecigözlerinikaçırdı.
—Sizigörmeyegelmedenöncebirnotyolamıştım,dedibirgayretle.
190
EkimayınınancaksongünlerindeCastel'inserumudenendi.Pratiktebu,Rıeux'nünsonumuduydu.Rieuxyenibirbaşarısızlığınkentihastalığınkaprislerineteslimedeceğineinanıyordu,yasalgındahaaylarcaetkisinisürdürecek,yadabirnedenolmaksızınduracaktı.
Castel'inRieux'yüziyaretegelmesindenbirgünönceMösyöOthon'unoğluhastalanmışvetümailekarantinayaalınmakzorundakalmıştı.Kısabirsüreöncekarantinadançıkmışolananneböyleceikincikeztecritediliyordu.SaptanankuralarasaygılıolanyargıççocuğunvücudundahastalıkbelirtilerigörürgörmezDoktorRieux'yüçağırmıştı.Rieuxgeldiğindebabaylaanneyatağınayakucundaayaktaduruyorlardı.Küçükkızuzaklaştırılmıştı.Çocukumutsuzdurumdaydı,muayeneyesesçıkarmadı.Doktorbaşınıkaldırdığında,yargıcıngerisindeduran,ağzınımendilekapatmışveaçılmış'gözlerledoktorunhareketleriniizleyenanneninsolgunyüzüveyargıcınbakışıylakarşılaştı.
—Ondandeğilmi?dediyargıçsoğukbirsesle.
—Evet,diyeyanıtladıRieuxyenidençocuğabakarak.Anneningözleribüyüdü,ancaksuskunluğunubozmuyordu.Yargıçdasusuyordu,sonradahaalçakbirsesle:
—Pekidoktor,yönergeyegöreneyapılmasıgerekiyorsaonuyapmalıyız.
Rieuxmendiliniağzındatutananneyebakmamayaçalışıyordu.
—Çabukolacakbu,dediduraksayarak,birtelefon
edebilirsem.
MösyöOthononuarabaylagötüreceğinisöyledi.
Amadoktor,kadınadoğrudöndü:
191—Üzgünüm.Birkaçeşyahazırlamalısınız.Neolduğunubiliyorsunuz.
MadamOthonşaşkıngibiydi.Yerebakıyordu.
—Evet,dedibaşınısalayarak,bendebunuyapacak
tım.
Onlardanayrılmadanönce,Rieuxbirşeyegereksinimleriolupolmadığınısormaktankendinialamadı.Kadınsessizliğimbozmadanonabakıyordu.Ancakbukezyargıçbakışlarınıkaçırdı.
—Hayır,dedisonrayutkundu,amaçocuğumukurta
rın.
BaşlangıçtabasitbirformalitedenbaşkabirşeyolmayankarantinayıRieuxveRambertsonderececiddibirbiçimdeyürütüyordu.Özelikledebiraileninüyelerininbirbirlerindenayrıolaraktecritedilmesineözengösteriyorlardı.Eğeraileninbirüyesibilmedenmikropkapmışsa,hastalığınyayılmaolasılığınıartırmamakgerekiyordu.Rieuxbugerekçeleriyargıcaanlattı,odabunları
doğrubuldu.Öteyandan,karısıylabirbirlerineöylebirbakıyorlardıki,doktorbuayrılığınonlarınederecezordabıraktığınıhissetti.MadamOthonveküçükkızı,Rambert'inyönettiğikarantinayaayrılanoteleyerleştirilebildiler.Amakarayolarınınsağladığıçadırlarsayesindevaliliğinbelediyestatındakurmaktaolduğutecritkampıdışındasorguyargıcınayeryoktu.RieuxbudurumdanötürüözürdileriamaMösyöOthonherkesiçintekbirkuralıngeçerliolduğunuvebunauymanındoğruolacağınısöyledi.
Çocuğagelince,ekhastaneye,ontaneyatağınyerleştirildiğieskibirsınıfagötürüldü.YirmisaatkadarsonraRieuxdurumununumutsuzolduğusonucunavardı.Enfeksiyonhiçtepkigöstermeyenküçükbedenikemirıyordu.Yeniyenibelirenküçücükağrılıhıyarcıklarçocuğungüçsüzkolvebacakeklemlerininkımıldamasınıengeliyordu.Şimdidenyenikdurumdaydı.BunedenleRieux'nünaklınaCastel'inserumunuçocuktadenemefikrigeldi.Oakşamyemektensonrailkaşıyıyaptılar,çocuk
192
tanhiçbirtepkigelmedi.Günağarırken,ertesigünhepsibuönemlideneyinsonucunudeğerlendirmeküzereçocuğunyanınakoştular.
Çocukuyuşukluktansıyrılmış,çarşaflarıniçindekasılmalarladönüpduruyordu.Doktor,CastelveTarrousabahındördündenberiçocuğunyanındaduruyorlar,hastalığınaşamalarımadımadımizliyorlardı.YatağınbaşucundaTarrou'nunyapılıvücudubirazkamburlaşmıştı.YatağınayakucundaayaktaduranRıeux'nünyanındaoturmaktaolanCastelsonderecesakingörünerekeskibiryapıtıokuyordu.Eskiilkokulsınıfınıniçindegünışığıyayıldıkça,yavaşyavaşötekilerdegeliyordu.ÖncePanelouxgeldi,Tarrou'nunkarşısına,yatağınötekiyanınagidipsırtınıduvaradayadı.Yüzündeacılıbirifadeokunuyorduvekişiliğindenvererekyaşadığıtümbusüreninyorgunluğuylakırmızıalnındaçizgilerbelirmişti.SonraJosephGrandgeldi.Saatyediydivesoluksoluğageldiğiiçinözürdiledi.Çokkalamayacaktı,belkikesinbirşeylerbiliyorlardı.TeksözetmedenRieuxonaçocuğugösterdi;darmadağınolmuşyüzü,kapalıgözleri,sımsıkıkenetlenmiş
dişleri,hareketsizbedeniyleyüztakılmamışyastığınüzerindebaşınısağasolaçeviripduruyordu.
Sonunda,sınıfındibindeduranyerindenkımıldatılmamışkaratahtanınüzerindekieskidenklemizleri
seçilecekdenligünağarıncaRambertgeldi.Komşuyatağınayakucunayaslandıvebirpaketsigaraçıkardı.Amaçocuğabirkezbakıncapaketiyenidencebinekoydu.
Castelhepoturuyor,gözlüklerininüzerindenRieux'ye
bakıyordu.
—Babadanhabervarmı?
—Yok,dediRieux,tecritkampında.
Doktorçocuğuninlediğiyatağınkenarınıgüçlübirbiçimdesıkıyordu.Küçükhastadangözleriniayırmıyordu,ansızınçocukkaskatıkesildi,dişleriyenidenkenetlendi,vücudubirazbeldenbüküldü,ağırağırkolvebacaklarıikiyanaaçıldı.AskerbattaniyesialtındakiküçükbedenVeba.193/13denyünveek§ibirterkokusuyükseliyordu.Çocukyavaşyavaşgevşedi,kolvebacaklarıyatağınortasınadoğruuzadi,herzamankikörvedilsizhaliyledahasıknefesalırgibioldu.Rieux'nüngözleribaşınıçevirenTarrou'nunbakışıylakarşılaştı.
Aylardırçocuklarınölümünügörüyorlardı,çünkübuşiddetliolayseçimyapmıyordu,ancakçocuklarınçektikleriacıyıbusabahtanberiyaptıklarıgibidakikasıdakikasınaizlememişlerdi.Vetabiki,bumasumçocuklarınuğradığıacıgerçekteneidiyse,onlarahepöyle,yaniutançvericibirkötülükgibigelmişti.Amaenazındanşimdiyekadarsoyutolarakbuutancıyaşıyorlardı,çünkü
masumbirçocuğunçektiğiacıyıhiçbukadaryakındanizlememişlerdi.
Tamosıradasankikarnındanısırılmışgibi,incebirinlemeyleçocukyenidenikibüklümoluyordu.
Saniyelerboyunca,nöbettitremeleriveürpermelerleböyleikibüklümkaldı,sankizayıfgövdesivebanınkorkunçrüzgârıaltındabükülüyorveateşinyinelenennefesialtındakırılıpdökülüyordu.
Fırtınageçince,birazgevşedi,ateşidüşergibioldu,dinlenmeninölümüandırdığııslakvezehirlibirkumsaldasoluksoluğaydı.Üçüncükezateşdalgasıçocuğusarıponudoğrultuyordu,osıradacayırcayıryakankorkunçalevonuyatağındibinedoğruitti,çocukçılgıngibibaşınısağasolaçeviriyor,üstündekiörtüyüatıyordu.Alevalevgözkapaklarındankocamangözyaşlarıfışkırarak,kireçgibibeyazyüzüneakmayabaşladı,krizinsonundabitkinbirhalde,çocukbirderibirkemikkalmışbacaklarıylakırksekizsaatteetlerierimişkolarınıbüzüştürdüvedarmadağınyatağıniçindeçarmıhagerilmişgibigülünçveacıklıbirdurumdakaldı.
Tarroueğilerekirieliyleçocuğunyüzündebirikenterivegözyaşlarınısildi.BirsüredirCastelkitabınıkapatmıştıvehastayıizliyordu.Birtümceyebaşladı,amasonunugetirmekiçinöksürmekzorundakaldı,çünküsesibirdençatalaşmıştı:
194
—SabahdurumdahafiflemeolmadıdeğilmiRieux?Rieuxhafiflemeolmadığınıancakçocuğunnormaldendahauzunsüredayandığınısöyledi.Bununüzerinesırtınıduvaradayamış,çökmüş
gibiduranPanelouxsessizce:—Eğerölecekse,dahauzunacıçekmişolacak.Rieuxbirdenonadöndüvekonuşmaküzereağzınıaçtıamasustu,kendimtutmakiçingözlegörülürbirçabaharcadı
vebakışınıyenidençocuğaçevirdi.
Odadaışıkartıyordu.Ötekibeşyataktakaraltılarsankitasarlanmışçasınaölçülübiçimdekıpırdanıyorveinliyordu.Odanınötekiucunda,tekbağıranhastadüzenliaralıklarlaacıdançokşaşkınlığıdışavurançığlıklaratıyordu.Sankihastalariçinbilebaşlangıçtakikorkuartıkazalmıştı.
Şimdihastalığıkabulenirkenbirtürrızagösteriyorlardı.Yalnızçocuktümgücüylesavaşıyordu.
AradasıradaRieuxonunnabzınıtutuyordu,aslındabunagerekyoktu,dahaçokiçindebulunduğubuçaresizliktenkurtulmakiçindi;gözlerinikapayıncabuçırpınışınkendikanınıngümbürtüsünekarıştığınıhissediyordu.Ozamanişkencealtındakiçocuklabiroluyorvesafolantümgücüyleonadestekolmayaçalışıyordu.Ancak,yürekleribirdakikalığınabuluşsada,ayrıayrı
atıyordu,çocuğuelindenkaçırıyorduveçabasıboşluğagömülüyordu.Ozamançocuğunincecikbileğinibırakıyorveyerinedönüyordu.
Kireçleboyanmışduvarlardaışıkpembedensarıyadönüyordu.Camıngerisindesıcakbirsabahcayırcayırkendiniduyurmayabaşlıyordu.Grand'ıngerigeleceğinisöyleyerekayrılmasızorfarkedildi.Hepsibekliyordu.Hâlâgözlerikapalıolançocukbirazsakinleşiyorgibiydi.Eleritırmıkgibiyatağınkenarlarınıhafifçeçiziyordu.Elerhavayakalktı,dizlerinyakınındakibattaniyeyikazıdıvebirdençocukbacaklarınıbüktü,karnınaçektivehareketsizkaldı.İlkkezolarakgözleriniaçtıveönündeduranRieux'yebaktı.Şimdigribirkiledökülmüşgibiduranyüzününortasındaağzıaçıldı,hemenardındansoluksesinindekarıştığıtekvekesintisizbirçığlıkyükseldi;tekdüzeve195ahenksizbiritirazsesiansızınodayıdoldurdu;çığlıköylesineinsansıolmaktanuzaktıkisankitüminsanlardangeliyorgibiydi.Rieuxdişlerinisıkıyordu,Tarrouarkasınıdöndü.Rambertyatağa,dizleriüzerindeaçıkkalmışkitabınıkapatanCastel'inyanınayaklaştı.Panelouxhastalığınkirlettiği,tümçağlaraaitoçığlıkladoluşuçocuksuağzabaktı.Vekendinibırakarakdizleriüzerineçöktü;herkesonunbirazboğuk,amadurmakbilmeyenoçoğulyakarışıngerisindebelirginbirbiçimdeyükselenbirsesle"Tanrım,kurtarşuçocuğu!"demesinidoğalkarşıladı.
Amaçocukhaykırmayısürdürüyorduveçevresindekitümhastalarkımıldandılar.Odanınötekiucundadurmadanşaşkınlıklabağıranhasta,sızlanmasınıhızlandırdıvesonundaonugerçekbirçığlığadönüştürdü;osıradaötekihastalardagiderekdahayükseksesleinliyorlardı.Odayıbirhıçkırıkdalgasıkapladı,Paneloux'nunduasınıbastırdı;yatağınucunayapışmışduranRieuxyorgunlukvetiksintidenbaşıdönmüşhaldegözlerinikapadı.
GözleriniaçtığındayanındaTarrou'yubuldu.Gitmemgerek,dediRieux.Bunlaraartıkdayanamıyorum.
Amabirdenötekihastalarsustu.Ozamandoktorçocuğunçığlığınınhafiflediğinifarketti,hafifledivedurdu.Etraftaötekiinlemelersürüyordu,amadahasessizbiçimdevehenüzsonaerenşumücadeleninuzaktangelenbiryankısıgibiydi.Çünkümücadelesonaermiştiartık.Castelyatağınötekitarafınageçmişti;artıkbitti,dedi.Ağzıaçıkamaartıksesçıkarmayançocukdarmadağınolmuşörtülerinortasındaansızınufalmış,yüzündegözyaşlarıizleriyleuzanıyordu.
Panelouxyatağayaklaştıveçocuğukutsadı.Sonraeteklerinitopladıveanagiriştençıktı.
—Herşeyeyenidenmibaşlanacak?diyesorduTarrou,Castel'e.
Yaşlıdoktorbaşınısalıyordu.
196
—Belki,dedizorlamabirgülümsemeyle.Herşeyden
öteçokdirendi.
AmaRieuxodadanayrılmıştıbile,öylehızlıadımlarlaveöylebirtavırlaçıkmıştıki,Paneloux'nunyanındangeçerkenrahiponututmakiçinkolunuuzattı.Haydidoktor,dedi.
AynıöfkelitavırlaRieuxdöndüveonaşusözlerisavurdu:
—Ahşuçocuk,enazındanmasumdu,bunusiziyibilirsiniz!
SonraarkasınıdöndüvePaneloux'nunönündekapıdangeçerekokulunavlusunundibinedoğruyürüdü.Ufak,tozluağaçlararasındakibirbankınüzerineoturduvegözlerinementerisildi.
Yüreğiniezenşufecidüğümüçözmekiçindahahaykırmakistiyordu.Sıcaklıkincirağaçlarınındalanarasınainiyordu.Sabahınmavigöğühavayıdahadaboğucukılanbeyazımsıbirörtüylekaplıyordu.Rieuxbankınüzerindekendiniiyicebıraktı.Dalara,göğebakıyor,azarazaryorgunluğunubastırarak,yavaşyavaş
soluklanıyordu.
—Niyebenimleböyleöfkelikonuştunuz?dediarkasındabirses.Benimiçindebugörüntü
dayanılmazdı.
Rieux,Paneloux'yadoğrudöndü:
—Doğru,dedi.Beniaffedin.Amayorgunlukbirdelilik.İçimdekiisyandanhiçbirşeyhissetmediğimsaatlervar
bukentte.
—Anlıyorum,diyemırıldandıPaneloux.Buisyanettiriyor,çünkübizimsınırımızıaşıyor.Amabelkideanlayamadığımızşeyleridesevmeliyiz.
Rieuxbirdendikleşti.HissedebildiğitümgüçvetutkuylaPaneloux'yabakıyorvebaşımsalıyordu.
—Hayırpeder,dedi.Sevgideyincebaşkabirşeyanlıyorumben.Veölünceyekadarçocuklarınişkencedengeçtiğişuyaradılışıreddedeceğim.
Paneloux'nunyüzünübirgölgekapladı.
197—Ahdoktor!dediüzüntüyle,Tanrınınlütfüdenilenşeyişimdianladım.
AmaRieuxyenidenkendinibankabırakmıştı.Yenidenonusaranyorgunluğunderinindengelen,daha
yumuşakbirsesleyanıtladı:
—İştebendebuyok,biliyorum.Amabunusizinletartışamam.BizilanetlerinvedualarınötesindebirarayaJgetirenbirşeyuğrunaçalışıyoruz.Yalnızcabuönemli.
Paneloux,Rieux'nünyanınaoturdu.Heyecanlıbirhalivardı.
—Evet,dedi,evet,sizdeinsanınselametiiçinçalışıyorsunuz.
Rieuxgülümsemeyeçalıştı.
—İnsanınselametibenimiçinfazlaiddialıbirlaf.Okadaruzağagitmiyorumben.Beniilgilendirenonunsağlığı,önceliklesağlığı.
.Panelouxduraksadı.
—Doktor,dedi.
Amadurdu.Onunalnındandaterakmayabaşlamıştı."Alahaısmarladık,"diyemırıldandıvekalktığındagözleriparlıyordu.TamgidecekkendüşünmekteolanRieuxdekalktıveonadoğrubiradımattı.
—Birkezdahaözürdilerim,dedi.Birdahaböylebirparlamaolmayacak.
Panelouxeliniuzattıveüzüntüyle:Amasiziinandıramadım!
—Nefarkeder?dediRieux.Benimnefretettiğim,ölümvekötülük;bunuiyibiliyorsunuz.Vesizisteseniz"deistemesenizde,bunlarakatlanmakvebunlarlasavaşmakiçinbirlikteyiz.
Rieux,Paneloux'nunelinitutuyordu.
—Görüyormusunuz,dedigözlerinikaçırarak,Tanrıbileşimdibiziayıramaz.
198
Panelouxsağlıkkolarınakatıldığındanberihastanelerdenvevebanınolduğuyerlerdenayrılmamıştı.Kurtarıcılarınarasında,kendineaitolduğunudüşündüğüyerdeyaniilksıradayeralmıştı.Ölümleretanıkolmaktangerikalmamıştı.Veilkeceserumlakorunmasınakarşın,kendiölümüyleilgilibirkuşkudaonayabancıdeğildiartık.Görünüştedinginliğinihepkorumuştu.Amabirçocuğunölümünüuzunuzadıyaizlediğiogündensonradeğişmişgibiydi.Giderekartanbirgerilimyüzündenokunuyordu.BirgüngülümseyerekRieux'ye;"Birrahipbirdoktoradanışabilirmi?"konulubirdenemeüzerindeçalıştığınısöylediğindedoktor,Paneloux'nundediğindendahaciddibirşeyinsözkonusuolduğuizleniminekapılmıştı.DoktorbuçalışmaylailgilibirşeyleröğrenmekiçinisteklidavranıncaPanelouxonaayindebirvaazvermesigerektiğinivebufırsatlaenazındangörüşlerindenbazılarınısunabileceğini
söyledi.
Gelmeniziisterdimdoktor,konuilginiziçekecektir.
Deligibirüzgârınestiğibirgünrahipikincivaazınıverdi.Doğruyusöylemekgerekirse,dinleyicitopluluğuilkvaazaoranladahaazdı.Bununnedenideartıkbutürolaylarınyurttaşlarımızıngözündebiryenilikolmaktançıkması,çekiciliğiniyitirmesiydi.Kentingeçirdiğibugüçdöneminkoşularında'yenilik'sözcüğübileanlamınıyitirmişti.Zateninsanlarınçoğutümüyledinselgörevlerinibırakmasayadabugörevleriiyiceahlaksızbirözelyaşamlarastlaştırmasada,sıradandinseledimlerinyerinepekmantığauymayanboşinançlarıgetirmişlerdi.Ayinegit199mektençoknazarlıkyadaSaintRochmuskalarınısevesevetakıyorlardı.
Bunabirörnekolarak,yurttaşlarımızınaşırıbiçimdekehanetlerebaşvurmasıverilebilir.Gerçektendeilkbahardaheranhastalığınsonaermesinibeklemişlerdivebirüçüncükişiyesalgınınsüresiyleilgilikesinbilgilersormakkimseninaklınagelmiyordu,çünküherkesbununsonbulacağınainanmıştı.Amagünlergeçtikçebuuğursuzluğungerçektenbirsonuolmamasındankorkulmayabaşlandıveaynıandatümumutlarsalgınınbitmesinebağlandı.BöylecekâhinlerdenyadaKatolikkilisesininazizlerindentevatürkehanetlerağızdanağızadolaşıroldu.Kenttekibasımevleribucoşkudansağlayabilecekleriyararıhemengörüverdilerveçoksayıdaeldeneledolaşanmetinleryayımladılar.Halkındoymakbilmeyenmerakınıgörünce,kısacıktarihinsunabildiğibutürdentümtanıklıklarlailgiliolarakbelediyekütüphanelerindearaştırmalaragiriştilervebunlarıkenteyaydılar.Tarihinelindekikehanetlertükenincegazetecilereyenileriniısmarladılar;onlarında,enazındanbukonuda,geçmişyüzyılardakimeslektaşlarıkadaruzmanolduklarıanlaşıldı.
Hattabukehanetlerdenbazılarıgazetelerdeyazıdizisiolarakyayımlandıvesağlıkzamanında,gazetesayfalarındakarşılaştıklarıaşkdizileriniokurgibibüyükbiriştahlabunlarıdaokuyorlardı.
Buradakestirilensonuçlarınbazılarıtuhafhesaplaradayanıyordu;paralarınüzerindekiyılsayısı,ölüsayısıvevebanınegemenliğindegeçirilenaylarişiniçinegiriyordu.Başkalarıtarihtekibüyükvebalarlabirkarşılaştırmayapıyor,benzerliklerortayakoyuyor(kehanetlerdebunlara
'değişmez'lerdeniyordu)vedahaaztuhafolmayanhesaplarla,şimdikiolayailişkinöğretilereldeetmeyeçalışıyorlardı.Amahalkınençoktakdirettiğikehanetler,kuşkusuz,kıyametianlatanbirdile,kentiböylebirsınavdangeçirebilecekvehertüryorumaaçıkbirkarmaşıklıkiçerebilecekbirolaylardizisinihaberverenkehanetlerdi.BöyleceNostradamusveSainteOdile'ehergün200
başvuruluyorvekarşılığıalınıyordu.Zatentümkehanetlerinortakyanıolarakbelirenşey,sonuçtabunlarınrahatlatıcıolmasıydı.Yalnızcavebaydırahatlatmayan.
İştebuboşinançlaryurttaşlarımızdadininyerinitutuyorduvebunedenlePaneloux'nunvaazı
ancakdörtteüçüdolmuşbirkilisedeyapıldı.Vaazakşamı,Rieuxgeldiğinde,yaylıgiriş
kapısındaniçeriinceincesüzülenrüzgârdinleyenlerarasındarahatrahatgeziniyordu.İşteböylesoğukvesessizbirkilisede,tümüyleerkeklerdenoluşmuşbirtopluluğunortasındaRieuxkendinebiryerbulduverahibinkürsüyeçıkışınıizledi.Rahipilkvaazaoranladahayumuşakvedahadüşüncelibirsestonuylakonuştu;ayinekatılanlarsıksıkonunduraksadığınıfarkettiler.İşindahadailginçyanı,artık'siz'değil,'biz'diyordu.
Yinedesesiyavaşyavaşyükseldi.Bizeaylardırvebanınaramızdaolduğunuanımsattıvesoframızayadasevdiklerimizinbaşucunadefalarcaoturmuşolduğundan,yanıbaşımızdayürüdüğündenveişdönüşündeyolumuzugözlediğinden,şimdionudahaiyitanıyorduk.İlkşaşkınlığınetkisiyledaha
öncebelkideiyidinlemediğimiz,amaonunbıkıpusanmadanbizesöylediğişeyişimdidahaiyikavrayabilirdik.AynıyerdeRahipPaneloux'nunvaazındasöylediğişeyböylecedoğruolarakbeliriyordu—enazındanobunainanıyordu.Ancakbelkide,hepimizinbaşınageldiğigibi,bunuTanrısevgisiolmadandüşünmüşvedilegetirmişti,şimdibunapişmandı.
Öteyandangerçekolan,herşeydeunutulmayacakbiryanolmasıydı.EngüçsınamabilebirHıristiyaniçinyarardemekti.VeişteoHıristiyanınaramasıgereken,kendiyararınaolandı,oyararınnasılbirşeyolduğuveonunnasılbulunacağıydı.
OsıradaRieux'nünçevresindekiinsanlar,sıralarındirsekkoymayerleriarasındakımıldanarak,olabildiğincerahatedecekbiçimdeyerlerineyerleştiler.Giriştekikumaşkaplıkapılardanbirihafifhafifçarpıyordu.Birisionututmakiçinyerindenkalktı.BukımıldanmalarladikkatidağılanRieuxyenidensözebaşlayanPaneloux'yuzorduyu
201yordu.Vebanınsahnelediğibugösteriyekendibaşınabiraçıklamabulmakyerinebundanöğrenilebilecekşeyleriöğrenmeyeçalışmakgerektiğinisöylüyordu.Rieuxrahibegöreaçıklanacakhiçbirşeyolmadığınıazçoksezinledi.PanelouxgüçlübirbiçimdeTanrıaçısındanaçıklanabilecekşeylerolduğunu,amabazışeylerinseaçıklanamayacağınısöylediğindeRieuxdikkatkesildi.İyilikvekötülükkuşkusuzvardıvegeneldeonlarıbirbirindenayıranşeylerkolaycaaçıklanırdı.Amasorunkötülüktebaşlıyordu.Örneğin,görünüştegerekliolankötülükvegörünüştegereksizolankötülükvardı.CehennemedüşmüşDonJuanvardıvebirçocuğunölümüvardı.
Çapkınıncezayaçarptırılmasınekadaradilse,çocuğunacısınıanlamakokadarzordu.Vegerçekte,yeryüzündebirçocuğunacısından,oacınınberaberindegetirdiğinefrettenvebunuaçıklamakiçinaranacaknedenlerdendahaönemlihiçbirşeyyoktu.YaşamıngerikalanbölümündeTanrıbizimiçinherşeyikolaylaştırıyorduveoânakadardinintakdiredilecekbiryanı
yoktu.Oysaşimdi,Tanrıbiziduvarındibinekoyuyordu.Böylecevebanınduvarlarıdibindeydikveonlarınölümcülgölgesindebizimyararımızaolanıbulmamızgerekiyordu.RahipPanelouxkendisininduvaratırmanmasınısağlayacakkolaylıklarıbilereddediyordu.Çocuğubekleyengüzeliklerinsonsuzluğuonunacısınıtelafiedecektir,demekonuniçinkolayolurdu,amagerçektebukonudahiçbirşeybilmiyordu.Birkeyfinsonsuzluğununinsanacısınıbirantelafiedebileceğinikimilerisürebilirdi?BubirHıristiyanolamazdı;kolarında,bacaklarındaveruhundaacıyıtanımış
birEfendisiolanbirHıristiyanolamazdıbukesinlikle.Hayır,çarmıhınsimgelediğibuparçalanışasadıkolarakvebirçocuğunacısıylayüzyüzekalarakrahipduvarındibindenayrılmayacaktı.Vekendisiniogündinleyenlerehiçkorkmadanşöylediyecekti:"Kardeşlerim,oangeldi.Yaherşeyeinanmalıyadaherşeyiyadsımalı.Vearanızdakimherşeyiyadsımayıgözealabilir?"
202
Rieux,rahibinsözüdinsizliğegetirdiğinibirandafarketti,oisebubuyruğun,buisteğinHıristiyanlarınyararınaolacağınıbelirtmekiçinbüyükbirkuvvetlesözünüsürdürüyordu.Buaynı
zamandaHıristiyanlarınerdemiydide.Rahip,birazdansözünüedeceğierdeminfazlasının,dahahoşgörülüvedahaklasikbirahlakanlayışınaalışmışbazıkişilerişaşkınlığadüşüreceğinibiliyordu.Amavebasırasındakidinanlayışıherzamankidinanlayışıylabirolamazdı;Tanrımutluzamanlardaruhunhuzuriçindeveneşeliolmasınıkabuletsede,hattabunuarzuetsebile,mutsuzluğunenileri
noktasındaruhundaılımlılıktanuzaklaşmasınıisteyebilirdi.BugünTanrı
yarattığıinsanlarabiriyiliktebulunuponlarıöylebirmutsuzlukiçineitmiştiki,insanlarenbüyükerdemolan,yaherşeyyadahiçilkesiniyenidenkeşfetmekveüstlenmekzorundaydılar.
Geçenyüzyıldaninançsızbiryazar,günahlardanarınmayeridiyebirşeyolmadığınısöyleyerekHıristiyankilisesininsırrınıaçıkladığınıilerisürmüştü.BöylebirşeyisöylerkenCennetveCehennemdışındaarabiryerolmadığınıveinsanınkendiseçiminegöre,kurtuluşuyadalanetibulacağınıanlatmakistiyordu.Paneloux'yabakılırsabu,ancakdinsizbirruhuniçindefilizlenecektürdenbirdindensapmaydı.Çünkügünahlardanarınılanbiryervardı.Amakuşkusuzbuyereçokfazlaumutbağlanmamasıgerekenbazıdönemlerolmuştu;bağışlanabilirtürdenhafifgünahlardansözbileedilemeyeceğibazıdönemlerolmuştu.Hergünahölümcüldüveherkayıtsızlıksuçtu.Yaher
şeydiyadahiç.
PanelouxdurduveosıradaRieuxkapınınaltından,
dışarıdaşiddetiniartırmaktaolduğuanlaşılanrüzgârıninleyensesinidahaiyiduydu.Tamosıradarahipsözünüettiğiherşeyikabulenmeerdemininherzamanonayüklediğimizdaranlamdaanlatılamayacağını,sıradanbirboyuneğişin,hattazorgelenbiralçakgönülülüğünsözkonusu
'olmadığınısöylüyordu.Alçakgönülülüğünderızasıylaonurunkırılmasısözkonusuydu.
Kuşkusuzbirçocuğun
203acısıruhiçindeyürekiçindeonurkırıcıbirşeydi.Amabunedenlebunuyaşamak,bunedenlebunuistemekgerekliydi;Panelouxsöyleyeceğişeyinkolayolmadığıkonusundadinleyicilerinegüvenceverdi;bunuistemekgerekiyordu,çünküTanrıbunuistiyordu.İşteböyleceyalnızHıristiyanhiçbirşeydenkaçınmayacakvetümçıkışyolarıkapalıykenbiletemelseçimhakkınısonunakadarkulanacaktı.Herşeyiyadsımadurumunadüşmemekiçinherşeyeinanmayıyeğleyecekti.Vücuttaolu§anşişliklerinenfeksiyonudoğalyoldandışarıatmabiçimiolduğunuöğrenenkadıncağızlarınşusıralarkiliseleregelip'Tanrımonaşişliklernasipet!'
demelerigibi,Hıristiyanda,anlaşılmazbileolsa,Tanrınınisteğineboyuneğmeyiöğrenecekti.
"Şunuanlıyorum;amabukabuledilemez,"denilebilirdi,iştebizimseçimimiziyapabilmemiziçinde,bizesunulmuşbukabuledilemeyenşeyintamiçinedalmakgerekiyordu.Çocuklarınacısı
bizimacıekmeğimizdi,amabuekmekolmaksızınruhumuzkendiruhsalaçlığınıniçindeölüpgidecekti.
Busırada,geneldePaneloux'nunsözünearavermesiylebaşlayansessizkıpırdanışlaryenidenduyulmayabaşlamıştıki,vaizansızın,sonuçtanasılbirtavıralmakgerektiğinidinleyicilerinyerinesoruyormuşgibiyaparakgüçlübirbiçimdeyenidensözebaşladı.Kuşkuduyduğubirşeyvardı;okorkunç'yazgısalık'sözcüğünükulanacaklardı.Ehodaeğer'etkin'sıfatınıdaeklerlerse,buterimkarşısındageriçekilmeyecekti.Kuşkusuz,sözünüettiğiHabeşistanHıristıyanlarınaöykünmemekgerekiyordu.Hıristiyansağlıkkuvvetlerininüzerlerineeskipüskügiysileriniatan,biryandandaTanrıtarafındanyolanankötülüklesavaşmakisteyenbukâfirlerevebabulaşmasıiçindualaredenşuvebalıİranlılargibidavranmayıaklabilegetirmemekgerekiyordu.Amabununtersine,geçenyüzyılardakisalgınlarda,kudasayininiyaparkensıcakvenemliağızlaraenfeksiyonsinmiştirdiyeeldeğdirmemekiçinmaşaylakutsalekmeğitutanKahirelikeşişleredeöykünmemekge
204
rekiyordu.Hemİranlıvebalılarhemdekeşişlergünahişliyorlardı.Çünküİranlılariçinbirçocuğunacısınınönemiyoktu;keşişleriçinsetersine,acıdansondereceinsanaözgükaygılarlakorkmakherşeydenüstündü.İkidurumdada,sorunbirkenaraitilmişti.HepsiTanrınınsesinekulaklarını
tıkamıştı.AmaPaneloux'nunanımsatmakistediğibaşkaörneklerdevardı.BüyükMarsilyavebasınınvakanüvisinegöreMercy'dekimanastırdayaşayanseksenbirdindardanyalnızcadördüsağlamkalmıştı.Vebudördününüçükaçmıştı.Vakanüvislerböylediyorduvedahafazlasınısöylemekonlarıngöreviniaşıyordu.AmaPaneloux'unbunuokurken,yetmişyedicesetveözelikleüçdinkardeşininörneğinekarşınyalnızkalandindaraklındançıkmıyordu.Verahipkürsününkenarınayumruğuylavurarakhaykırdı:"Kardeşlerim,kalankişibizolmalıyız!"
Önlemlere,birfelaketindağınıklığınabirtoplumungetirdiğizekicedüzenlemelerekarşıçıkmamakgerekliydi.Dizçöküpherşeyiterketmekgerektiğinisöyleyenşuahlakçılarakulakasmamakgerekiyordu.Karanlığıniçinde,birazdakörlemesine,ileriyedoğruyürümeyebaşlamakveiyiliketmeyeçalışmakgerekiyorduyalnızca.Bunundışındasakinolmakvekişiselbiryardımaramadan,çocukölümlerindebileTanrıyagüvenmekgerekiyordu.
SözünburasındaRahipPanelouxMarsilyavebasındaadıgeçenünlüsima,piskoposBelzunce'uandı.Salgınınsonunadoğru,gerekenherşeyiyapmışolanpiskopos,artıkhiçbirçarekalmadığınıgörünceyiyeceklerlebirlikteevinekapanmış,evinçevresineduvarördürmüştü;onuyüceltmişolankentliler,ancakçokbüyükacılardarastlayabileceğimiztürdenbirdönüşyaparakonaöfkelenmişlerveenfeksiyonbulaştırmakiçinevininçevresinicesetlerleçevirmişler,hattaölmesinikesinleştirmekiçinduvarlarınüzerindencesetleratmışlardı.Böylecepiskopos,sonbirzayıflıkla,kendisiniölümündünyasındanuzaktutacağınısanmıştı,ancakölülergöktenbaşınadüşüyordu.İşte,vebadabiradaolmayacağınainanmamızgerekirken,bizlerde205böyleyapıyoruz.Hayır,ortanoktayoktu.Buutançvericidurumukabulenmekgerekiyordu,çünküTanrıdannefretetmekveonusevmekarasındaseçimyapmamamızgerekiyordu.PekikimTanrınefretiniseçmeyigözealabilirdi?
"Kardeşlerim,"dediPanelouxsonucageldiğinibildirerek,"Tanrısevgisizorbirsevgidir.İnsanınkendindenvazgeçmesinivekendinihorgörmesinigerektirir.Amayalnızcaoçocuklarınacısınıveölümünüsilebilir,yalnızcaobuacıyıgereklikılabilir,çünkübunuanlamakolanaksızdırveinsanböylebirşeyitabikiister.İştesizinlepaylaşmakistediğimzordersbu.İşte,insanlarıngözündezalim,Tanrınıngözündekesinolanimanayaklaşmamızgerek.Bukorkunçimgekarşısındahepimizeşitbirnoktayagelmeliyiz.Odoruğuntepesindeherşeybirbirinekarışacakveeşitlenecek,
görünüştekiadaletsizliktendoğrulukfışkıracak.Fransa'nıngüneyindekibirçokkilisedevebalılarkoronunbulunduğuyerdekitaşdöşemelerinaltındayüzyılardıruyuyorvepapazlaronlarınmezarlarınınüzerindekonuşuyorveyaydıklarıdüşünceçocuklarındakatkıdabulunduğuşukülerdenfışkırıyor."
Rieuxdışarıçıktığındaaralıkkapıdansertbirrüzgâriçeriyidoldurduvedindarlarınyüzüneçarptı.
Kiliseniniçinebiryağmurkokusu,ıslakkaldırımkokusugetiriyor,onlardadışarıçıkmadankentinnasılolduğunutahminediyorlardı.DoktorRieux'nünönündençıkmaktaolanyaşlıbirrahiplegenç
birpapazçömezioandaşapkalarınızortuttular.Dahayaşlıolanyinedevaiziyorumlamaktangerikalmadı.Paneloux'nunhitabetindenövgüylesözediyor,amarahibinsergilediğidüşüncelerdekicürettenendişeduyuyordu.Buvaizingüçlüolmaktançok,endişesergilediğinidüşünüyorduvePanelouxyaşındabirrahibinendişeduymayahakkıyoktu.Rüzgârdankorunmakiçinbaşınıeğenpapazçömezi,rahibesıksıkgittiğini,onungeçirdiğideğişiminfarkındaolduğunu,sözlerinindahadacüretliolabileceğinivekuşkusuzyayımiçinbasılmaiznialamayacağınıbelirtti.
206
Nedirdüşündüğü?dediyaşlırahip.Kiliseninönünegelmişlerdi,rüzgâruğuldayarakvegenç
olanınsözünükeserekonlarısarmalıyordu.Konuşabilecekdurumageldiğindeyalnızcaşunusöyledi:
—Birrahipbirdoktoradanışırsa,çelişkiolur.Tarrou,Paneloux'nünsözleriniaktaranRieux'yesavaşsırasındagözlerioyulmuşbirgencinyüzünügörünceinancınıyitirmişbirrahiptanıdığını
söyledi.
—Panelouxhaklı,dediTarrou.MasumiyetingözlerioyuluncaHıristiyanyainancınıyitirmeliyadagözlerioyulmalı.Panelouxinancınıyitirmekistemiyor,sonunakadargidecek.Söylemekistediğibu.
Tarrou'nünbugözlemi,Paneloux'nuntavrınınçevresindekilereanlaşılmazgeldiği,bundansonrakitalihsizolaylarıaçıklamakiçinyeterlimi?Bukonudeğerlendirilecektir.
VaazdanbirkaçgünsonraPanelouxtaşınmaişiyleuğraştı.Hastalığıngelişmesininnedenolduğutaşınmalarınyoğunlaştığıdönemdi.Tarrou'nunotelindenayrılıpRieux'yetaşınmasıgibi,rahipdebağlıolduğutarikatınkendisiniyerleştirdiğidairedenayrılıpkiliseninmüdavimlerindenvehenüzvebayayakalanmamışyaşlıbirhanımınevinetaşındı.Taşınmasırasındarahipyorgunluğununvekaygısınınarttığımhissetti.Veböyleceonaeviniaçanhanımıngözündesaygısınıyitirdi.Çünkü
hanımona,SainteOdile'inkehanetlerinibüyükbircoşkuylaanlatırken,rahipkuşkusuzbıkkınlıktan,hafifbirsabırsızlıkgöstermişti.Sonradanyaşlıkadınınenazındaniyiliklekarışıkyansızbirtavırgöstermesiiçinnekadarçabaharcadıysadabaşarıyaulaşamamıştı.Kötüizlenimuyandırmıştı.Veherakşam,ağzınakadartığişidantelerledoluodasınadönmeden,salondaoturanevsahibesininsırtınıseyretmekzorundakalıyor,aynızamandadayüzünübileçevirmedenkurukuruyasöylenmişbirİyiakşamlarpeder'ibirhatıraeşyasıgibiodasınagötürüyordu.İşteböylebirakşam,kafasıkazangibi,tamyatarkengünlerdiriçindebirikmekte207olanbirateşinzincirindenboşanmışdalgalarınınbileklerineveşakaklarınaaktığınıhissetti.
Bundansonraolanlarancakevsahibesininanlattıklarıaracılığıylaöğrenilebildi.Sabahyaşlı
hanımherzamankialışkanlığıylaerkenkalkmıştı.Birsüresonrarahibinodasındançıkmamasınaşaşırarakepeyduraksamadansonrakapısınıtıklatmayakararvermişti.Uykusuzbirgeceninardından,onuhâlâyatarkenbulmuştu.Birbaskıylasıkışmıştıveyüzüherzamankindendahadakırmızıgibiydi.Kendidediğinegöre,yaşlıhanımonanazikçebirdoktorçağırmayıönermişti,amaonaüzücügelenbirsertlikleönerisigeriçevrilmişti.Oradançekilmektenbaşkabirşeyyapamamıştı.Birsüresonrarahipziliçalmışveonuyanınaçağırmıştı.Buanlıkparlamadandolayıözürdilemişveonavebanınsözkonusuolamayacağını,kendisindehastalıklailgilihiçbirbelirtiolmadığınıvebunungeçicibiryorgunlukolduğunusöylemişti.Yaşlıhanımonuyanıtlarken,önerisininbutürdenbirkaygıdankaynaklanmadığını,Tanrınınelindeolankendigüvenliğinidüşünmediğini,kendisinibirparçasorumluhissettiğirahibinsağlığındanbaşkabirşeydüşünmediğinionurlubirbiçimdedilegetirmişti.Amarahipbaşkabirşeysöylemediğindenevsahibesinindediğinebakılırsa,görevinieksiksizyerinegetirmekarzusuyla,yenidenonadoktorunuçağırmayıönermişti.Rahipyaşlıhanımaçokkarmaşıkgelenaçıklamalarlaöneriyiyinegençevirmişti.Yaşlıhanımyalnızcaanladığınısanıyordu,amarahibinilkelerineuymadığındankonsültasyonureddetmesionaanlaşılmazgeliyordu.Kiracısınınaklınıateşinkarıştırdığı
sonucunavarmıştıveonabitkiçayıgetirmekleyetinmişti.
Yaşlıkadındurumundanilerigelenzorunluluklarıtamıtamınayerinegetirmeyekararlı,hastayıikisaattebirdüzenliolarakyoklamıştı.Onuençokçarpanşeyrahibinbütüngünüçırpınarakgeçirmesiydi.Örtüleribiratıyor,birkendineçekiyor,elinisürekliıslakalnındagezdiriyor,boğuk,kısıkvenezlelibirsesleiçindensökülürcesinege
208
lenbiröksürüğüatmakiçindoğruluyordu.Sankionunsoluğunukesenpamukparçalarını
boğazınındibindenkazıyıpatmanınolanaksızlığıiçindeymişgibiydi.Bukrizlerinsonunda,bitkinliğintümbelirtileriylekendinigeriyedoğrubırakıyordu.Sonolarak,birdahahafifçedoğruluyorvekısabirsüreöncekibütünoçırpınmadandahaateşlibirbiçimdegözleriniönünedikiyordu.Amayaşlıkadınbirdoktorçağırmakvehastanınisteğinekarşıçıkıpçıkmamaktaduraksıyordu.Nekadarheyecanvericigibigelsede,basitbirateşnöbetiolabilirdibu.
Yinede,öğledensonrayaşlıhanımrahiplekonuşmayaçalıştıveyanıtolarakbirkaçkarmaşıksözdenbaşkabirşeyeldeedemedi.Önerisiniyineledi.Amaosıradarahipkalktıveneredeyseboğulurcasınabirdoktoristemediğiniaçıkçasöyledi.OandaevsahibesiertesisabahakadarbeklemeyeverahibindurumundadüzelmeolmazsaradyodaRansdocAjansınıngündeonlarcakezyinelediğinumarayatelefonetmeyekararverdi.Görevlerimhepönemseyerekgeceboyuncakiracısınıyoklamayıvebaşucundabeklemeyidüşünüyordu.Amaakşam,onayenidemlenmiş
bitkiçayınıverdiktensonrabirazuzanmakistediveancakertesisabahuyandı.Odayakoştu.
Rahipuzanmıştı,tekbirhareketyoktu.Öncekigünaşırıkırmızıolanyüzdeşimdibirtürsolgunlukvardı,yüzhatlarıgerginleşmişti.Rahibingözleriyatağınüzerindeasılıolanrengârenkincilerlebezeliküçükavizeyedikilmişti.Yaşlıhanımıngirmesiylebaşınıonaçevirdi.Evsahibesinindediğinegöre,osıradatümgecedayakyemişvekımıldayacakhiçgücükalmamışgibiydi.Yaşlı
hanımonanasılolduğunusormuştu.Kadınıntuhafbirbiçimdekayıtsızolduğunufarkettiğibirsesleiyiolmadığını,doktoragerekolmadığınıveherşeyinkuralarauygunolmasıiçinhastaneyekaldırılmasınınyeterliolacağınısöylemişti.Yaşlıhanımkorkuiçindetelefonakoşmuştu.
Rieuxöğlesaatindegeldi.Evsahibesininanlattığınagöre,Paneloux'nunhaklıolduğunuveartıkçokgeçolaca
Veba209/14ğmısöylediyalnızca.Rahiponuaynıkayıtsıztavırlakarşıladı.Rıeuxonumuayeneetti;tıkanıklıkveakciğerlerdekibaskıdışındaşişliklerlebelirenhıyarcıklıvebayayadaakciğervebasınaözgühiçbirtemelbelirtigörmeyinceçokşaşırdı.Durumneolursaolsunnabızöyledüşükvegeneldurumöylekaygıvericiydiki,fazlaumutyoktu.
Hastalığıntemelbelirtilerindenhiçbirisizdeyok,dediPaneloux'ya.Amaişingerçeği,durumkuşkuluvesizitecritetmekzorundayım.
Rahipsankinezaketle,tuhafbirbiçimdegüldü,amakonuşmadı.
—Yanınızdakalacağım,dediyavaşçaona.
Rahipcanlanırgibiolduveyenidenbirsıcaklığakavuşanbakışlarladoktorabaktı.Sonra,üzüntüylemisöyle.diğianlaşılmayanbirbiçimde,güçlüklekonuştu:
—Teşekkürederim,dedi.Amadinadamlarınındostlarıyoktur.HerşeyleriniTanrıyabağlamışlardır.
Yatağınbaşucundaduranhaçıistedi,elinealıncaona,bakmakiçinbaşınıçevirdi,arkasınıdöndü.
HastanedePaneloux'nunağzındanteksözçıkmadıOnayapılantümtedavilerekendinibireşyagibibıraktıamaelindenhaçıhiçbırakmadı.Buaradarahibindurumundakikarışıklıksürüyordu.
Rieux'nünaklınıkurcalayankuşkuhafiflemiyordu.Hemvebaydıhemdeğildi.Zatenbirkaç
zamandırhastalık,tanılarışaşırtmaktanzevkalırolmuştu.AmaPaneloux'nundurumundagelişmelerbubelirsizliğinönemsizolduğunugösterecekti.
Ateşyükseldi.Öksürükdahadaboğuklaştıvehastayıgünboyukıvrandırdıdurdu.Sonundaakşamrahiponuboğmaktaolanşupamuğuöksürerekattı.Kırmızıydı.AteşinkargaşasındaPaneloux'nunbakışıkayıtsızlığınıyitirmiyorduveertesisabah,bedenininyarısıyatağındansarkmış,ölüolarakbulunduğundabakışıhiçbirşeyidilegetirmiyordu.Fişininüzerine'Kuşkuludurum'yazıldı.
210
OyılkasımayındakiToussaintYortusuherzamankigibigeçmedi.Kuşkusuzhavanınbundapayı
vardı.Birdendeğişmişveuzayansıcaklarbirdenyeriniserinliğebırakmıştı.Ötekiyılardaolduğugibi,şimdisoğukbirrüzgâresipduruyordu.Kocakocabulutlarufuktabiruçtanötekinekoşturupduruyor,evlerigölgeliyor,geçipgittiktensonrada,evlerinüzerinekasımgöğününsoğukvealtınsı
ışığıdüşüyordu.İlkyağmurluklarortayaçıkmıştı.Amakauçukluveparlakkumaşlarınçoksayıdaoluşudikkatçekiyordu.Aslındagazeteler,ikiyüzyılöncebüyükGüneyvebalarısırasındahekimlerin
kendilerinikorumakiçinyağlanmışbezlerdengiysilergiydiklerinibildirmişti.Dükkânlardamodasıgeçmişgiysistoklarınıeritmekiçinbunufırsatbilmişlerdi,bunlarsayesindeherkestebirbağışıklıkumududoğmuştu.
Amamevsimingetirdiğitümbuişaretlermezarlıklarınbomboşkalmasınıunutturamazdı.Eskiyılardatramvaylarkasımpatlarınınburukkokusuylayüklüolurvekadınlarmezarları
çiçeklendirmeküzerekafilelerhalindeyakınlarınıngömülüolduğuyerleregiderlerdi.Vefatedeniaylarboyuncayalnızbırakmışveunutmuşolmanıntelafiedilmeyeçalışıldığıgündübu.Ancakoyıl,kimseölüleridüşünmekistemiyordu.Zatenonlarfazlasıyladüşünülüyordu.Birazüzüntüveçokçadamelankoliyleonlarınyanınagitmeksözkonusudeğildiartık.Kendinirahatlatmakiçinyıldabirkezyanlarınauğranacakterkedilmişkişilerdeğildiartıkonlar.Onlarunutulmakistenenkeyifkaçırıcıkişilerdi.İştebunedenleoyılÖlülerGünübiranlamdaesgeçildi.Cottard'ındeyişiyle,zatenhergünÖlülerGü
211nü'ydü.Tarrouonunkonuşmasındagiderekacıbirmizahkulandığınıfarkediyordu.
Gerçektendevebanıntutuşturduğukeyifateşleribüyükfırınlardahergünartanbircoşkuylayanıpduruyor.du.Şurasıgerçek,ölüsayısıhergeçengünbirartışgöstermiyordu.Amavebanınsonderecerahatbirbiçimdedoruknoktayayerleştiğivegünlükcinayetlerineiyibirmemurayakışacakbirdüzenlilikvegüvenilirlikkazandırdığıdüşünülebilirdi.İlkeceveuzmanlarıngörüşünegöre,buiyiyeişaretti.DurmadanyükselenartışeğrisiniuzunbirdoğrununizlediğivebanıngelişimgrafiğiörneğinDoktorRichard'atümüyleavutucugeliyordu."Buiyi,harikabirgrafik!"diyordu.
Hastalığın,istikrardönemidiyeadlandırdığıbirnoktayaulaştığınıdüşünüyordu.Bundanböylehastalıkancakinişegeçebilirdi.BundaCastel'inserumununkatkısıolduğunainanıyordu,gerçektendeserumsonzamanlardaumulmadıkbaşarılarkazanmayabaşlamıştı.YaşlıCastelbunakarşıçıkmıyordu,amaaslındahiçbirşeyinöngörülemeyeceğini,salgınlartarihininbeklenmedikinişçıkışlarladoluolduğunudüşünüyordu.Uzunsüredirkamuoyunurahatlatmakisteyen,ancakvebayüzündenböylebirişegirişemeyenvalilik,doktorlarıbukonudadüşüncelerinialmaküzerebirarayagetirmeyiamaçlıyorduki,veba,hemdeistikrardönemindeDoktorRichard'ıdaortadankaldırıverdi.
Kuşkusuzetkileyici,ancakherşeybiryana,hiçbirşeykanıtlamayanbuörnekkarşısındayöneticileriyimserliğenasılgönüleriniaçtılarsa,aynıkayıtsızlıklakötümserliğedönüşyaptılar.
Casteliseelindengeldiğinceözenlibirbiçimdeserumunuhazırlamaklailgileniyorduyalnızca.
Zatenhastaneyadakarantinayermedönüştürülmemişkamubinasıkalmamıştı;eğervalilikhâlâ
yerindeduruyorsa,insanlarınbirarayagelecekbiryerleriolmasıiçindi.AmaaslındageneldeveodönemdevebanıngörecelidurgunluğunedeniyleRieux'nünöngördüğüdüzenlemenindışınaçıkmayahiçgerekkalmadı.Yıpratıcıbirçabagösterendok
212
torlarvehastabakıcılardahadabüyükçabalarıakılarınagetirmekzorundakalmıyorlardı.Buinsanüstüdiyebileceğimizçalışmayıdüzenlibirbiçimdeyürütmekzorundaydılaryalnızca.Dahaöncedenortayaçıkmışolanakciğerebağlıenfeksiyontürüşimdikentindörtköşesindeçoğalıp
duruyordu,sankirüzgârciğerlerdeyangınlartutuşturupkörüklüyordu.Hastalarkantüküretükürehızlaölüyordu.Şimdisalgınınbuyenibiçimiyle,bulaşıcılığındahadaartmatehlikesibelirmişti.
İşingerçeği,uzmanlarıngörüşleribunoktadahepçelişkiliydi.Yinededahagüvendeolmakiçinsağlıkpersoneligazlıbezlerinaltındasolumayısürdürüyordu.Aslındailkbakıştahastalığınyayılmasıgerekirdi.Amahıyarcıklıvebavakalarınınazalmasıylaterazidengededuruyordu.
Öteyandan,giderekartanyiyeceksıkıntısınabağlıbaşkasıkıntılardaoluyordu.Spekülasyonlarişekarışmıştıveçarşıdapazardabulunmayantemelgereksinimmaddelerineinanılmazfiyatlarödeniyordu.Böylecezenginailelerinneredeysehiçbireksiğiyokken,yoksulailelerçokgüç
durumdakalıyorlardı.Vebakendiyönetimmerkezindeoetkinyansızlığıylayurttaşlarımızarasındaeşitliğigüçlendirecekken,tersine,onormalbencilikoyunuyla,insanlarınyüreğindeadaletsizlikduygusunudahadakeskinhalegetiriyordu.Tabikiölümünomükemmeleşitliğiyerindeduruyordu,amaböylebireşitliğidekimseistemiyordu.Böyleaçlıkçekenyoksular,yaşamınözgür,ekmeğinucuzolduğukomşukentlerivekasabalarıdahabüyükbirözlemledüşünüyordu.Kendilerineyeterincegıdasağlanamıyorsa,gitmelerineizinverilmelidiyepekdemantıklıolmayanbirduyguyakapılmışlardı.Öylekisonundabazenduvarlarayazılan,bazendevaliningeçtiğisıradabağırdanbirsloganortayaçıkmıştı:'Yaekmekyaözgürlük!'BualaycısözbazıgösteriyürüyüşlerinebirişaretolduysadabunlarÇabucakbastırılmıştı,amadurumunciddiliğidekimseningözündenkaçmıyordu.
213Doğalolarakgazeteler,kendilerineyolananoiyimserlikyönergesineneolursaolsunuyuyorlardı.Gazeteleriokurkendurumubelirginkılan,halkın'sakinlikvesoğukkanlılıkkonusundaetkileyicibirörnek'sunmasıydı.Amakendiiçinekapanmış,hiçbirşeyingizlikalamayacağıbirkenttekimsetoplumunsunduğu'örnek'konusundabiryanılgıyadüşemezdi.Vesözügeçensakinlikvesoğukkanlılığınneolduğukonusundadoğrubirfikiredinmekiçinyönetimceoluşturulmuşbirkarantinamerkezineyadatecritkamplarındanbirinegirmekyeterliydi.Başkayerlerdegöreviolananlatıcıburalarıtanımamıştır.BunedenleburadayalnızcaTarrou'nuntanıklığınabaşvurmakdurumunda.
TarrougerçektendenotdefterlerindebelediyestadınakurulmuşbirkampıRambert'leziyaretedişinianlatır.Stadhemenhemenkentkapılarındabulunmaktadırvebiryanıtramvaylarıngeçtiğisokağa,ötekiyanıdakentinkurulmuşolduğuovanınsınırınakadaruzananboşarazilerebakar.
Geneldeolduğugibi,büyükçimentodanduvarlarlaçevrilidirvekaçışlarızorlaştırmaküzeredörtgirişkapısınanöbetçilerdikmekyeterliolmuştu.Aynıbiçimde,duvarlar,dışarıdakilerinkarantinayaalınmıştalihsizlerimeraklarıylarahatsızetmeleriniengeliyordu.Bunakarşılık,karantinadakilergünboyugörmedikleritrenleringeçtiğiniduyuyorvetrenlerintaşıdığıuğultununartmasındanevedönüşveişyerlerindençıkışsaatiningeldiğinitahminediyorlardı.Böylecedışlandıklarıyaşamınkendilerindenbirkaçmetreötedesürdüğünüveçimentodanduvarlarınsankibaşkabaşkagezegendenmişgibibirbirineyabancıikidünyayıayırdığınıbiliyorlardı.
TarrouveRambertstadadoğruyolaçıkmakiçinbirpazarakşamüstünüseçtiler.YanlarındaRambert'inyenidenbulduğufutbolcuGonzalesdevardı,dönüşümlüolarakstadıngözetimindegörevalmayıkabuletmişti.Rambertonukampyöneticisiyletanıştıracaktı.Gonzalesbuluştukları
sırada,TarrouveRambert'e,bununvebadan
214
öncemaçabaşlamaküzereformasınıgiydiğisaatolduğunusöyledi.ŞimdistadlaraelkonduğundanartıkböylebirşeyolanaksızdıveGonzaleskendiniişsizgüçsüzhissediyor,öyledegörünüyordu.İştebugözetimişindeçalışmayıkabuletmesininnedenlerindenbirisidebuydu,yalnızcahaftasonlarıçalışmakkoşuluyla.Gökyüzüyarıbulutluyarıaçıktı,Gonzalesburnunuhavayadikmiş,neyağışlınedesıcakolanbuhavanıniyibiroyuniçinenuygunhavaolduğunuüzülerekbelirtti.Soyunmaodalarınasinmişkâfurkokusunu,yıkılantribünleri,pasrengineçalansahanınüzerindekicanlırenkliformaları,devrearasındayenenlimonuyadakurumuşboğazları
binlerceserinleticiiğneyleyakanlimonatayıanlatıyorduelindengeldiğince.ZatenTarrouda,yolboyuncasemtineğribüğrüsokaklarıboyuncafutbolcununkarşısınaçıkanküçüktaşlaradurmadantekmeattığınıyazıyor.Onlarıkanalizasyonmazgalarınaatmayaçalışıyor,başarıncada,"Birsıfır,"diyordu.Sigarasınıbitirinceizmaritiniileriyedoğrutükürüyorveyeredüşmedenayağıylayakalamayaçalışıyordu.StadınyakınındatopoynayançocuklargeçmekteolangrubatopuyoladılarveGonzalestoputamisabetonlarageriyolamaküzereyolunudeğiştirdi.
Sonundastadagirdiler.Tribünlerinsanlarladoluydu.Amasahayüzlercekırmızıçadırlakaplanmıştı,uzaktançadırlarıniçindekiyatakyorganlarvedenklergörülüyordu.Sıcaklardayadayağmurluhavalardaburadakalanlarınsığınabilmeleriiçintribünleredokunulmamıştı.Yalnızcagünbatımındaçadırlarınageridönmekzorundaydılar.Tribünlerinaltındaduşlarlaoyuncularıneskisoyunmaodalarıbulunuyordu;duşlarınbulunduğuyereyenibirdüzenverilmiş,soyunmaodalarıdabüroverevirleredönüştürülmüştü.Buradakalanlarınçoğutribünleridoldurmuştu.
Ötekilersahakenarlarındadolaşıyorlardı.Bazılarıçadırlarınıngirişindeçömelmiş,herşeyedalgındalgınbakıyordu.Tribünlerdeküerinçoğuçökmüş,birşeylerbekliyorgibiydiler.
215rou.
—Gündüzneyapıyorlar?diyeRambert'esorduTar
Hiçbirşey.
Gerçektendehemenhemenhepsininelerikolanboşboşsalanıpduruyordu.Bubüyükinsantopluluğutuhafbirbiçimdesessizdi.
—İlkgünlerburadainsanneredeysekendisesiniduyamıyordu,dediRambert.Amagünlergeçtikçe,dahaazkonuşuroldular.
Notlarabakılırsa,Tarrouonlarıanlıyorduveöncelerionlarıçadırlarındayığılmış,sinekleridinlerkenyadakaşınırken,kendilerinidinleyenbirisinibuluncaöfkelerinivekorkularını
haykırırkengörüyordu.Amakampındoluptaşmayabaşlamasıylaonlarıdinleyecekanlayışlı
insanlarınsayısıdaazalmıştı.Gerçektendegrigökyüzündenkızılkampınüzerineinenbirkuşkuhavasıvardı,yinedeaydınlıkbirhavaydıbu.
Evet,hepsindeokuşkuluhavavardı.Onlarıötekilerdenayırdıklarınagöre,nedensizdeğildibuvenedenlerarayanvekorkaninsanlarınçehresinitaşıyorlardı.Tarrou'nungördüğüherkesinbakışları
boştu;yaşamlarınıoluşturanbirşeydengenelbiranlamdaayrıdüşmeninacısınıçekiyorgibiydihepsi.Vehepölümüdüşünemeyeceklerinegöre,hiçbirşeydüşünmezolmuşlardı.
Tatildeydiler.'Amaenkötüsü,unutulmuşolmalarıvebunubilmeleriydi,'diyeyazıyorduTarrou.
'Onlarıtanıyanlarburadakileriunutmuştu,çünkübaşkaşeylerdüşünüyorlardıvebudaanlaşılabilirbirşeydi.Onlarıunutmuşlardı,çünküonlarıburadançıkarmakiçingirişimlerlevetasarılarlakendilerinitüketiyorlardı.Çıkışiçinyolardüşünmektençıkarılmasıgerekenkişiyidüşünemiyorlardı.Budanormaldi.Vesonolarak,enbüyüktalihsizliklerdebileolsa,kimseninkimseyigerçektendüşünecekhalikalmamıştı.Çünkübirisinigerçektendüşünmek,başkahiçbirşeyle,netemizlik,neuçansinek,neyemekler,nekaşıntılar,hiçbirşeyleilgilenmedenonuherdakikadüşünmektir.Amasineklerve
216
kaşıntılarhepvardır.İştebunedenleyaşamakzordur.Onlarbunuiyibilirler."
OnlaradoğrugelenkampyöneticisiMösyöOthon'unkendilerimgörmekistediğinisöyledi.
Gonzales'ibürosunagötürdü,sonraRambert'leTarrou'yutribünlerinbirköşesine,herkestenuzakoturanMösyöOthon'unyanınagötürdü;MösyöOthononlarıkarşılamaküzereayağakalktı.Yineherzamankigibigiyinmiştiveherzamankiyakalığınıtakmıştı.Tarrouyalnızcaşakaklarındakisaçlarındahadakabardığınıveayakkabıbağlarındanbirininçözülmüşolduğunufarketti.Yargıç
yorgungibiduruyorduvebirkezolsunkonuşurkenonlarınyüzünebakmadı.OnlarıgörmektenmutluolduğunusöylediveDok,torRieux'yeyaptıklarındanötürükendiadınateşekküretmeleriniricaetti.
Tarrou'ylaRambertsustu.
Yargıçbirsüresonra:
—Philippe'inçokacıçekmemişolduğunuumarım,
dedi.
Tarrouilkkezonunoğlununadınısöylediğiniduyuyorduvebirşeylerindeğişmişolduğunuanladı.
Güneşufuktakayboluyordu',ikibulutarasındangüneşışınlarıtribünlereyanlamasınagiriyor,üçününyüzünealtınsıbir
renkveriyordu.
—Hayır,dediTarrou,hayır,gerçektenacıçekmedi.Onlaroradanayrılırken,yargıçgüneşingeldiğiyöne
dalıpgitmişti.
DönüşümlünöbetçizelgesiniinceleyenGonzales'e
vedaetmeyegittiler.Futbolcuelerinisıkarkengüldü.
—Enazındansoyunmaodalarımbuldum,diyordu,
hepaynı.
Azsonra,kampyöneticisiTarrouveRambert'igerigötürüyordukitribünlerinarasındakorkunçbircızırtıduyuldu.Mutluzamanlardamaçsonuçlarınıduyurmayayadatakımlarısunmayayarayanhoparlörlerdenboğuk,genizdengelenbirsesle,akşamyemeğinindağıtılabilmesi217içinkamptakalanlarınçadırlarınadönmelerigerektiğiduyuruldu,insanlarağırağırtribünlerdenindilerveayaklarınısürükleyerekçadırlarınadöndüler.Hepsiçadırlarınayerleştiklerindegarlardabulunantürdenikielektrikliara'bakocamankazantaşıyarakçadırlarınarasındangeçti.insanlarkolarınıuzatıyor,ikikepçeikikazanadalıyorsonraikisefertasınıniçinedönüyordu.Arabayemdençalışıyordu.Birsonrakiçadırdaaynıişlemyenidenbaşlıyordu.
—Bilimselbu,dediTarrouyöneticiye.
—Evet,dediodamemnuniyetleelerinisıkarken,bilimselbu.
Günbatımıydıvegökyüzüaçıktı.Kamptatlıveserinbirışıklayıkanıyordu.Gecenindinginliğindedörtbiryandankaşıkvetabakgürültüleriyükseliyordu.Çadırlarınüzerindenyarasalaruçuştuvehemenkayboldu.Duvarlarınötesinde,birtramvaymakaslardaçığlıkçığlığaydı.
—Zavalıyargıç,diyemırıldandıTarroukapılardangeçerken.Onuniçinbirşeyleryapmalı.Amabiryargıcanasılyardımedilirki?
Kentteböyledahabirçokkampvardı,anlatıcıbunlarhakkında,doğrudanbirbilgiedinmediğivetitizlikgösterdiğiiçin,fazlabirşeysöyleyemiyor.Amasöyleyebildiğitekşey,bukamplarınvarlığı,buralardangeleninsankokusu,günbatımındaduyulanhoparlörsesleri,duvarlarıngizi,butoplumdışınaitilmişyerlerinuyandırdığıkorkununyurttaşlarımızınmoralinifazlasıylaetkilediğivehepimiziniçindebulunduğukarmaşaverahatsızlığıartırdığıydı.Yönetimleyurttaşlararasındageçenolaylarveçatışmalarçoğalıyordu.
Öteyandankasımsonundasabahlariyiceserinledi.
Sağanaklartaşdöşeliyolarıbolsuylayıkadı,göğütemizledivepırılpırılsokaklarınüzerindeparlayangöğübulutlardanarındırdı.Güçsüzbirgüneş,hersabahkentinüzerindeparıldayan,buzgibibirışıkgezdirdi.Oysaakşamadoğruhavayenidenılınıyordu.İşteTarrou,DoktorRieux'yeaçılmakiçinböylebirânıseçti.
Birgün,saatonadoğru,uzunveyorucubirgününardındanTarrouyaşlıastımhastasınaakşammuayenesinegidenRieux'yeeşliketti.Eskisemtinevleriüzerindegökyumuşakbirışıklaparlıyordu.Hafifbirrüzgârsessizsedasız,karanlıkkavşaklardaesiyordu.Sakinsokaklardangelenikiadam,yaşlıastımlınıngevezeliğiylekarşılaştı.Bazıkişilerinanlaşamadığım,tabaktakiyiyeceğinhepaynıinsanlariçinolduğunu,sutestisininsuyolundakırılacağınıvebüyükolasılıkla,işteburadaeleriniovuşturdu,kavganınkopacağınıonlarasöyledi.Oyorumlarınısürdüredursundoktoronuntedavisiniyaptı.
Yukarıdabirilerininyürüdüğünüduyuyorlardı.YaşlıkadınTarrou'nünilgilendiğinigörünce,komşukadınların
219
218terastaolduğunusöyledi.Yukarıdangüzelbirmanzaranıngörüldüğünüveçoğunluklaevlerinteraslarınınbircephedenbirbirinebitişikolduğunu,böylecekadınlarınevlerindençıkmadanbirbirleriniziyaretedebildiğiniöğrendiler.
Evet,dediyaşlıadam,çıkınbakın.Yukarıdagüzelhavavar.
Terasıboşbuldular,üçsandalyevardı.Birtaraftanbakıldığında,gözalabildiğineuzakta,karanlıkvetaştanbirkütleyegelipdayananteraslargörülüyorduyalnızca;bukütleninilktepeolduğunufarkettiler.Ötekitaraftanbakıldığındada,birkaçsokağınvekaranlıklimanınüzerindegöğünvedenizinbelibelirsiztitreşenbirnoktadabuluştuğuufuk,insanınbakışınıiçinealıyordu.Yalıyarolduğunubildikleriyerinötesindeneredengeldiğinigöremediklerihafifbirışıkdüzenliaralıklarlabeliriyordu:İlkbahardanbenboğazdakifenerbaşkalimanlaradoğrugidengemileriaydınlatıyordu.
Rüzgârınsilipsüpürdüğüveparlattığıgökyüzünde,pürüzsüzyıldızlarışıldıyordu,fenerinuzaktangelenzayıfışığıgökyüzünezamanzamangeçicibirkülrengipırıltıkatıyordu.Esintibaharatvetaşkokusugetiriyordu.Tambirsessizlikvardı.
—Havagüzel,dediRieux,otururken.Sankivebahiçyukarılaraçıkmamışgibi.
Tarrouonasırtınıdönmüşdenizebakıyordu.
—Evet,dedibirsüresonra,havagüzel.
Gelipdoktorunyanmaoturduveonadikkatlebaktı.Fenerinışığıüçkezgökyüzündebelirdi.Birtabakçanakşangırtısısokağınderinliklerindenkendilerineulaştı.Eviniçindebirkapıçarptı.
—Rieux,dediTarrousonderecedoğalbirsestonuyla,benimkimolduğumuhiçmeraketmedinizmı?Banakarşıdostlukduyuyormusunuz?
—Evet,diyeyanıtladıdoktor,sizekarşıdostlukduyuyorum.Amaşimdiyekadarzamanımızolmadı.
—İyi,bubenirahatlattı.Şusaatindostluksaatiolmasınıistermisiniz?
220
YanıtolarakRieuxgülümsedi.
Evet,işte...
Birkaçsokakötedebirarabasankiuzunuzunıslakyoldakaydı.Sonrauzaklaştı,arabadansonra,uzaktangelenneolduğuanlaşılmazbağrışmalarlasessizlikyinebozuldu.Sonrasessizliksankitümgöğünveyıldızlarınağırlıylaikiadamınüzerineçöktüyeniden.Tarrou,sandalyesinegömülmüşoturanRieux'nünkarşısında,terasınkorkuluğunadayanmaküzereayağakalkmıştı.
Tarrou'ylailgiliolarakgöğünüzerindeçizilmişgibiduranbirbiçimdenbaşkabirşeygörülmüyordu.
Uzunsürekonuştuvesöyledikleriaşağıyukarışöyleydi:
—Basitçesöylemekgerekirse,Rieux,diyebilirimkibenbukentivebusalgımtanımadanöncedevebayıçekiyordum.Budabenimherkesgibiolduğumdemektir.Amabazıinsanlarbunubilmezler,bazılarısonunakadarbudurumuniçindedir,bazılarıdabunubilirlervebundankurtulmakisterler.Benhepbundankurtulmakistedim.
"Gençkensuçsuzolduğumdüşüncesiyleyaşardım,yanihiçbirdüşüncemolmaksızın.Benimöyleamanamanbiryaşantımolmadı,nasıluygungeldiyseöylebaşladım.Herşeybanauyuyordu,zekiydim,kadınlarlaaramiyiydi,bazıendişelerimolsadageldiğigibigeçiyordu.Birgündüşünmeyebaşladım.Şimdi...
"Sizingibiyoksulolmadığımısöylemeliyim.Babamsavcıyardımcısıydı,budayüksekdüzeybirgörevdi.Yinedeöylegörünmezdi,içtengelenbirdürüstlüğüvardı.Annembasitvesilikbirkadındı,onuhepsevdim,amaondansözetmemeyiyeğlerim.Babamsevgiyleilgilenirdibenimle,hattabenianlamayaçalıştığınıdasanıyorum.Evdışındaserüvenlerioluyordu,şimdibundaneminim,tabibuyüzdenöfkelenecekdedeğilim.Tümbuişleriyaparkennasıldavranması
gerekiyorsaöyledavrandı,kimseyiincitmeden.Kısacasöylemekgerekirse,çokilginçbirideğildivebugünartıkyaşamadığınagöre,birazızgibiyaşamışolmadığını,amakötübiradamdaolmadığınıanlıyorum.
221Ortaçizgideydi,hepsibu;ilişkiyikopartmadan,ölçülübir,||sevgiduyulabilecektürdenbiradamdı.
"Oysabirözeliğivardı:OkocaChaixtrentarifesionunbaşucukitabıydı.Öyleyolculukettiğindendeğil,yalnızcatatilerdeBrötanya'dabulunanküçükmülkünügörmeyegiderdiokadar.AmaParisBerlinarasıkalkışvevarışsaatlerini,LyonVarşovaarasındahangisaatlerdetrenbulunabileceğinivedilediğinizbaşkentlerarasındatamolarakkaçkilometreolduğunusizesöyleyebilirdi.Briançon'danChamonix'yenasılgidilebileceğinisizbilebilirmisiniz?Biristasyonşefibileşaşırırdıdababamşaşırmazdı.Neredeyseherakşambukonudabilgisinizenginleştirmeyeçalışırvebundanbirbakımagururduyardı.Bubeniçokeğlendirirdi;sıksıkonasorularsorar,yanıtlarınıtarifedendoğrulamaktanveonunyanılmamışolduğunugörmektenhoşlanırdım.Buküçükalıştırmalarbizibirbirimizeçokbağlamıştır,çünküben,iyiniyetinitakdirettiğiizleyicikitlesinioluşturuyordumbabamın.Banagelince,demiryolarıkonusundakibuüstünlüğünbirbaşkasıkadardeğerliolduğunudüşünüyordum.
"Amakendimibıraktımvebudürüstadamaçokfazlaönemvermişoldum.Çünkü,sözübağlamakgerekirse,benimkararlarımdayalnızcadolaylıbiretkisiolmuştur.Enfazla,banabirfırsatvermiştir.Gerçektende,onyediyaşımageldiğimde,babamkendisinidinlememiçinbenidavetetti.Cezamahkemesindegörülenönemlibirdavaydıvekuşkusuzkendisiiçiniyibirgünolacağınainanıyordu.Gençlerindüşgücüneçarpıcıgelecekolanbutörensihavanınbenikendisiyleaynımesleğiseçmeyeyönelteceğinedeinandığınısanıyorum.Gitmeyikabuletmiştim,çünkübubabamınhoşunagidecekti;onuaramızdaoynadığırolündışındabirroldegörmekveduymakbenimdemerakımıçekiyordu.Başkahiçbirşeyidüşünmüyordum.Birmahkemedeolanbitenlerbanahepbir14Temmuzgösterisi
yadabirödültörenikadardoğalvekaçınılmazgörünmüştü.
Bukonudaiyicesoyutvebenihiçrahatsızetmeyenbir
düşünceyesahiptim.
"Oysaogünleilgiliaklımdatekbirgörüntükaldı,suçlunungörüntüsü.Aslındaonunsuçluolduğunusanıyorum,nedenininneolduğupekönemlideğil.Amakızılsaçlıveyoksul,otuzyaşlarındakiadamcağızherşeyikabulenmeyeöylekararlı,yaptığındanvekendisineyapılacakolandanöyleiçtenliklekorkmuşgörünüyorduki,birkaçdakikanınsonundaartıkondanbaşkahiçbirşeygöremezolmuştum.Çokfazlaçiğbirışıkladikendikenolmuşbirbaykuşabenziyordu.
Kravatınındüğümüyakasınınortayerindenyanakaymıştı.Tekbirelinin,sağelinintırnaklarını
kemiriyordu.Uzatmayayım,onuncanlıolduğunuanladınız,.
"Amabenoânakadaronuyalnızcaoalışılmış'suçlu'
kategorisiçerçevesindedüşündüğümüansızınfarkediyordum.Osıradababamıunuttuğumusöyleyemem,amabirşeylermidemisıkıştırıyor,tutukluyayönelttiğimdikkatiyokediyordu.
Neredeysehiçbirşeyidinlemiyordum,bucanlıadamıvurmakistediklerinihissediyordumvedalgagibiolağanüstübiriçgüdü,beraberindekiinatçıbirkörleşmeylebenisarıp.sarmalıyordu.Ancakbabamıniddianamesiylekendimegeldim.
"Kırmızıcüppesininiçindedeğişimeuğramış,neosevecenkişi,nedeosafadamdı;ağzındanyılangibidurmadançıkıpdurankocakocatümceleriyineağzıylaeziyordu.Vetoplumadınabuadamınölümünü,hattakafasınınkesilmesinitalepetti.Yalnızcaşöylediyordu:'Bubaşdüşmeli',gerçekbu.Amasonuçtaaradanefarkvardıki?Vesonuçdeğişmedi,çünküobaşıeldeetti.
Yalnızcaoişigerçekleştirenkendisideğildi.Veben,başındansonunakadarbudavayıeksiksizizlemişbirkişiolarakbabamınhissedemeyeceğitürdenbaşdöndürücübiryakınlıkduydumotalihsizadama.Öteyandanbabam,nazikçedenildiğigibisuçlununsonanlarınakatılmakzorundaydıusûlgereği,aslındabunacinayetlerineniğrencidemekgerekir.
223
222"OgündensonraChaixrehberinebakarkenhepbirmidebulantısıduydum.Ogündensonraiğrenerekadaletle,ölümcezalarıyla,infazlarlailgilendimvebabamıncinayetebirçokkezkatılmış
olmasıgerektiğiniaynıbaşdönmesiyleanladım,özelikleçokerkenkalktığıgünlerde.Evet,çalarsaatinikurardıböyledurumlarda.Annemebundansözetmeyecesaretedemiyordum,amaozamanannemidahadikkatleinceledim;aralarındahiçbirşeyolmadığınıveonunherşeyesırtçevirerekbiryaşamsürdürdüğünüanladım.Ozamanlardediğimgibi,bubenimonubağışlamamı
sağladı.Dahasonraonunbağışlanacakhiçbirşeyiolmadığınıöğrendim,çünküevleninceyedeğintümyaşamıboyuncayoksulolmuştuveyoksulukonaboyuneğmeyiöğretmişti.
"Hemenevdenayrıldığımısöylememibekliyorsunuzkuşkusuz.Hayır,aylarcaoradakaldım,
neredeysebiryılkadar.Amaiçimrahatdeğildi.Birgünbabamçalarsaatiniistedi,çünküsabaherkenkalkmasıgerekti.Ogeceuyumadım.Ertesigünoevedöndüğünde,benayrılmıştım.
Hemensöyleyeyim,babambeniheryerdearattı,onugörmeyegittimvehiçbiraçıklamayapmadan,eğerbenigeridönmeyezorlarsakendimiöldüreceğimionasakinsakınsöyledim.
Sonundakabuletti,çünküyumuşakmizaçlıydı;kendihayatınıyaşamakistemeninsaçmalığı
üzerinebirnutukçekti(benimdavranışımıböyleaçıklıyordu,bendebunakarşıçıkmadım),binlerceöğüttebulunduveiçtenliklegözlerinedolanyaşlarıbastırdı.Sonradan,epeysonra,düzenliolarakannemigörmeyegittim,ozamanonunladakarşılaştım.Sanırımbuilişkileronayetiyordu.Kendiaçımdanonadüşmanlıkduymuyordum,yalnızcayüreğimdebirparçaüzüntü.
Öldüğündeannemiyanımaaldımvesırasıgelinceodaölmeseydihâlâyanımdaolacaktı.
"Bubaşlangıçüzerindefazlasıyladurdum,çünküherşeyinbaşlangıcıbuoldu.Şimdihızlanacağım.Onsekizyaşımdarahatbiryaşamdançıkıpyoksuluğutanıdım.Yaşamımı
kazanmakiçinbinlerceişyaptım.Yararınıdagör
224
medimdeğil.Amabeniasılilgilendirenölümmahkûmiyetiydi.Kızılbaykuşlahesabıkapatmakistiyordum.Sonuçtasiyasetyaptım,öyledenirya.Birvebalıolmakistemiyordum,hepsibu.içindeyaşadığımtoplumunölümemahkûmiyetüzerinekuruluolduğunubiliyordumveonunlamücadeleetmeklecinayetledemücadeleedeceğimeinandım.Bunainandım,başkalarıdabunubanasöyledivesonolarakbüyükölçüdebunundoğruolduğunusöylemeliyim.Böylecesevdiğimveherzamanseveceğimkişilerinyanındayeraldım.OradauzunsürekaldımveAvrupa'damücadelelerinekatılmadığımülkeyoktur.Geçelim.
"Tabikibizlerindefırsatbuluncamahkûmiyetleriağzımızaaldığımızıbiliyordum.Amabubirkaç
ölününkimseninöldürülmediğibirdünyayaulaşmakiçingerekliolduğusöyleniyordubana.BirbakımabudoğruyduVeherşeydenöte,belkidebenbutürgerçekleriniçindeyeralacakdurumdadeğildim.Kesinolan,benimtereddütettiğimdi.Amabaykuşudüşünüyordum.Birinfazatanıkolduğum(Macaristan'daydı)güneveçocukkenbenisaranobaşdönmesininbenimkocamanadamgözlerimikararttığıgünekadarböylesürebilirdibu.
"Birinsanınkurşunadizildiğinihiçgördünüzmü?Hayır,tabi,genelikledavetliolmakgerekirveizleyicileröncedenseçilir.Sonuçtasizresimlerdevekitaplardakalmışsınız.Birbant,birdirekveuzaktabirkaçasker.Hiçöyledeğil!Tetikçibirliğinin,tamtersine,mahkûmunbirbuçukmetreyakınındadurduğunubilirmisiniz?Mahkûmunikiadımatsagöğsüylesilahlaraçarpabileceğinibilirmisiniz?Bukısacıkmesafedetetiğiçekenlerinkalbenişanaldığınıvehepbirlikteoradabiryumruğungirebileceğibüyüklüktebirdelikaçtıklarınıbilirmisiniz?Hayır,bunubilmezsiniz,çünkü
bunlarkonuşulmayanayrıntılardır.İnsanlarınuykusuvebalılarınyaşamındandahakutsaldır.İyiinsanlarınuyumasınaengelolmamakgerekir.Kötübirtatbırakırdıböylebirşeyvetadınyerindeolmasıiçinısrarayeryoktur,herkesbilirbunu.Amaben,ozamandanbuVeba225/15yanaiyi
uyuyamadım.Kötütatağzımdakaldıveısraretmektenyanibunudüşünmektenvazgeçmedim.
"Ozamananladımki,enazındanben,vebaylamücadeleettiğimisandığımouzunyılarboyuncabirvebalıolmaktanöteyegidememişim.Ozamananladımki,dolaylıyoldanbinlerceinsanınölümünegözyummuşum,hattaoölümükaçınılmazbiçimdegetireneylemveilkeleridoğrubularakbunakendimyolaçmışım.Başkalarıbundanrahatsızlıkduymuyorgibiyadaenazındanaslabukonuyukendiliğindenaçmıyorlardı.Benimboğazımdüğümdüğümdü.Benonlarınarasındaydım,amayalnızdım.Kaygılarımıdilegetirdiğimzamanlardaolanbitenidüşünmemgerektiğinibanasöylüyorlarvebirtürlüyutamadığımşeyibanayutturmakiçinçoğukezetkileyicinedenlerönümesürüyorlardı.Amabenkarşılıkolarak,obüyükvebalıların,kırmızıcüppelilerindebugibidurumlariçinharikanedenleriolduğunuveküçükvebalılarınsözünüettiğiönemlinedenlerivegerekliliklerikabuledersembüyükvebalılarınnedenlerinireddedemeyeceğimisöylüyordum.Banadiyorlardıki,kırmızıcüppelilerehakvermenineniyiyolumahkûmiyetlerionlarıntekelinebırakmaktır.Amaozamanbendediyordumki,birkezgözyumuldumu,vazgeçmekiçinbirnedenkalmaz.Banaöylegeliyorki,tarihbenihaklıçıkardı;bugünkimdahafazlaöldürürseoenbüyük.Herkesöldürmeçılgınlığınakapılmışveelerindenbaşkatürlüsü
gelmiyor.
"Neolursaolsunbenimderdimakılyürütmekdeğildi.Okızılbaykuştu,oberbathikâyeydi,opisvebalıağızlarınzincirleriçindekibiradamaöleceğinisöylediğiveogecelerboyugözleriaçıkölümegideceğigününeredeysebircançekişmesiylebeklerkenötekilerinonunölmesiiçinherşeyiyolakoyduğuopishikâyeydi.Benimderdimogöğüsteaçılandelikti.Oaradabendeenazındankendiadıma,buiğrençkasaplıkiçintekbirnedenbileilerisürmeyeceğimikendikendimesöylüyordum.Evet,dahaaçıkgörmeyibeklerkenbuinatçıkörleşmeyiseçtim.
226
"Ozamandanberideğişmedim.Uzunsüredirutanıyorum,uzaktanbileolsa,iyiniyetlebileolsabendebirkatilolmaktanölesiyeutançduyuyorum.Zamanlabaşkalarındançokdahaiyiolanlarınbilebugünöldürmektenyadaölümegözyummaktankendilerinialamadıklarınıgörüyorum,çünkü
içindeyaşadıklarımantıkböylegerektiriyorduveölümenedenolmaksızınşudünyadatekbirhareketbileyapamıyorduk.Evet,utançduymayadevamettim,şunuöğrendim;hepimizinvebanıniçindeolduğunuöğrendimveiçhuzurumuyitirdim.Onlarıanlamayavekimsenincandüşmanı
olmamayaçalışarakbugünhâlâonuarıyorum.Artıkbirvebalıolmamakiçinneyapmakgerektiğinivehuzuruyadahuzuryoksaeğer,iyibirölümüumutetmemizisağlayacakşeyinyalnızcabuolduğunubiliyorum.İşteinsanlarıkurtarmasadaavutabilecek,yadaenazındanonlaraenazzararverecek,hattabazendeiyilikyapabilecekşeybu.İştebunedenle,uzaktanyadayakından,haklıyadahaksıznedenlerleinsanlarıöldürenyadaöldürmeyihaklıçıkarannevarsahepsinireddetmeye
kararverdim.
"İşte,yinebunedenlebusalgınınbanaöğrettiğihiçbirşeyyok,onunlasizinyanınızdamücadeleetmektenbaşka.Sağlambilgileredayanarak(görüyorsunuzyaRieux,yaşamlailgiliherşeyibiliyorum)herkesinvebayıkendiiçindetaşıdığınıçünkükimsenin,hayırkimseninbundankurtuluşuolmadığınıbiliyorum.Birdikkatsizliksırasındabaşkasınınyüzünedoğrusolukvererekveona
hastalıkbulaştırmamakiçinhepdikkatliolmakgerektiğinidebiliyorum.Doğalolan,mikroptur.Gerisi,sağlık,dürüstlük,saflık;bunlariradenin,hiçsusmamasıgerekenbiriradeninbirsonucudurdiyebiliriz.Dürüstinsan,kimseyemikropbulaştırmayaninsan,enazdalgınlıkyapandır.Vehiçdalgınlıkyapmamakiçiniradeveçelikgibigerginolmakgerekir!EvetRieux,birvebalıolmakçokyorucudur.Vebalıolmamayıistemeksedahadayorucudur.İştebunedenleherkesyorgungibiduruyor,çünkübugünherkesbirazve
227balı.Amaiştebunedenle,artıkvebalıolmakistemeyenbazıkişilersonsuzbiryorgunluklakarşıkarşıyavebundanonlarıancakölümkurtarabilir.
"Budünyaiçinbirhiçbirdeğerimolmadığınıveöldürmeyireddettiğimandanbaşlayarakkendimibelirlibirsürgünemahkûmettiğimibiliyorum.Tarihibaşkalarıyapacak.Başkalarını
yargılayamayacağımıdabiliyorumkesinlikle.Sağduyulubirkatilolmakiçingerekenbirözelikeksikbende.Budabirüstünlükdeğil.Amaşimdi,gerçekteolduğumkişiolmayarazıgeliyorum,alçakgönülülüğüöğrendim.Yeryüzündefelaketlervekurbanlarolduğunuveeldengeldiğincefelaketinyanındayeralmamakgerektiğinisöylüyorumyalnızca.Belkisizebasitgelecektirbuvebenbasitolupolmadığınıdabilmiyorum,amagerçekolduğunubiliyorum.Başımıdöndürecekvebaşkalarınıcinayeterazıedecekdenlibaşdöndürmüşöyleçokkanıtduydumki,insanlarıntümmutsuzluğununaçıkkonuşmamalarındankaynaklandığınıanladım.Ozaman,doğruyoldaolmakiçinaçıkkonuşmakveaçıkdavranmayıseçtim.Sonuçta,felaketlerinvekurbanlarınolduğunusöylüyorum,başkadabirşeydemiyorum.Eğerbunusöylerkenkendimbirfelaketedönüşüyorsam,enazındangönülrızamladeğildirbu.Masumbirkatilolmayaçalışıyorum.
Görüyorsunuzya,büyükbirhırsdeğilbu.
"Tabikibirüçüncükategorinin,gerçekdoktorlarındaolmasıgerekirdi,amabununçokkarşılaşılanbirşeyolmadığıvegüçbirşeyolduğubirgerçek.İştebunedenle,herfırsattazararı
azaltmakamacıyla,kurbanlarınyanındayeralmayakararverdim.Kurbanlarınortasındaüçüncü
kategoriye,yanihuzuranasılulaşılır,enazındanbunuaraştırabiliyorum."
Tarrousözlerinibitirirkenbacağınısalıyorveayağıylahafifçeyerevuruyordu.BirsessizliktensonradoktorbirazdoğrulduveTarrou'nunhuzuraulaşmakiçinnasılbir228
yolizlenmesigerektiğikonusundabirfikriolupolmadığınısordu.
—Evet,anlayışla.
Uzaktanikiambulanssireniçınladı.Azönceanlaşılmazolanbağırmalarkentsınırlarında,taşlı
tepeninyakınlarındayoğunlaştı.Aynıandapatlamayıandıranbirsesduyuldu.Sonrasessizlikçöktüyine.Rieuxfenerinikikezyanıpsönmesiniizledi.Rüzgârartargibiolduveaynıandadenizdengelenbiresintituzkokusugetirdi.Şimdiyalıyaraçarpandalgalarınsessizsolukalıpverişleribelirginbir
biçimdeduyuluyordu.
—Sonuçta,beni.ilgilendirennasılazizolunduğu,dedi
Tarroudoğalbirtavırla.
—AmasizTanrıyainanmıyorsunuzki.
—Tabi.Tanrısızbirazizolunabilirmi,şimdiaklım
dakiensomutsorubu.
Birdenbireçığlıklarıngeldiğiyöndebüyükbirışıkparladıverüzgârınakışıylaanlaşılmazbiruğultuikisinedoğruyükseldi.Hemenardındanuzaktaışıksöndüveteraslarınkıyısındabirkızılıkkaldı
yalnızca.Rüzgârınbirarakesilmesiylebelirginbiçimdeinsanlarınçığlıklarıduyuldu,sonrabiryaylımateşivekalabalığınuğultusu.Tarrouayağakalkmıştıvedinliyordu.Artıkbirşeyduyulmuyordu.
—Yinekapılardaçatışmaoldu.
—Artıkbitti,dediRieux.
Tarroubununhiçbirzamanbitmeyeceğini,herzamankurbanlarınolacağını,çünküdüzeninböyleolduğunumırıldandı.
—Belkide,diyekarşılıkverdidoktor,amabiliyorsunuz,azizlerdençokyenilmişlerekarşıbirdayanışmaduygusuiçindeyim.Sanırımyiğitlikveazizliğekarşıeğilimimyok.Beniilgilendiren,birinsanolmak.
—Evet,ikimizdeaynışeyinpeşindeyiz,amabendahaazhırslıyım.
229Rieux,Tarrou'nunşakayaptığınısandıveonabaktı.Amagökyüzündeninenbelibelirsizışıktahüzünlüveciddibiryüzgördü.RüzgâryenidenesmeyebaşlıyorduveRieuxbedenininılıkolduğunuhissetti.Tarrousilkindi:
—Dostlukiçinneyapabilirdik,biliyormusunuz,dedi.
—Neyiisterseniz,dediRieux.
—Denizegirmek.Müstakbelbiraziziçinbileonurlubirzevk.
Rieuxgülümsüyordu.
—Geçişbelgelerimizledalgakıranagidebiliriz.Sonuçta,yalnızcavebanıniçindeyaşamakçoksaçma.Tabikiinsankurbanlariçinmücadeleetmeli.Amabaşkahiçbirşeydenhoşlanmazhalegelmişse,neişeyararmücadelesi?
—Evet,dediRieux,haydigidelim.
Birsüresonraarabalimanındemirparmaklıklarıyakınlarındaduruyordu.Ayyükselmişti.Sütgibibirgökyüzündenheryeresolgungölgelersaçılıyordu.Arkalarındakentuzayıpgidiyordu;oradangelensıcakvehastalıklıbiresintiikisinidenizedoğruitiyordu.Belgelerinibirnöbetçiyegösterdiler,
adamonlarıuzunuzuninceledi.Geçtiler,şarapvebalıkkokularıarasındafıçılarınyayıldığıdolgusahayıgeçerekdalgakıranayöneldiler.Orayavarmalarınaazkala,iyotveyosunkokusuonlaradenizeyaklaştıklarınıduyurdu.Sonradenizinsesiniduydular.
Denizdalgakıranınbüyükkayalarınıneteklerindefısılfısıloynaşıyordu;onlarkayalaratırmanırkendenizkadifegibiyoğun,birhayvangibiesnekvekaygandı.Açıkdenizebakankayalarınüzerineyerleştiler.Sularağırağırkabarıyorveçekiliyordu.Denizinbudinginsoluklarıylasularınyüzeyindeyağtabakalarıbirbeliriyorbirkayboluyordu.Önlerinde,gecesınırsızcauzanıyordu.
ParmaklarınınaltındakayalarınpütürlüyüzeyinihissedenRieux'nüniçinituhafbirmutlulukdoldurmuştu.Tarrou'yadoğrudönerekarkadaşınındasakinveciddiyüzünde,hiçbirşeyi,cinayetibileunutmayanaynımutluluğugördü.
230
Soyundular.İlkRieuxdenizedaldı.Öncesoğukgelensularyüzeyeçıkıncaonaılıkgibigeldi.
Birkaçkulaçattıktansonraogecedenizinılıkolduğunubiliyorduartık,aylarboyuncayeryüzündebirikensıcağıçekenosonbahardenizlerininılıklığındaydıbugece.Durmadanyüzüyordu.
Ayaklarınıçırpmasıylaardındaköpüklerbırakıyordu,sukolarınısıyırıpbacaklarınadolanıyordu.
AğırbirsuşapırtısıylaTarrou'nundadenizedaldığınıanladı.Rieuxsırtüstüdöndü,yüzünüayveyıldızlarladolugöğevererekhareketsizkaldı.Uzunuzunsoludu.Sonragiderekdahabelirginbiçimde,suyainenvuruşlarıngürültüsüduyuldu,geceninsessizliğindeveyalnızlığındatuhafbirbiçimde,açıkseçikduyuluyordu.Tarrouyaklaşıyordu,azsonrasolukalıpverişleriduyuldu.Rieuxgeridöndü,arkadaşınınyanınageldiveonunlaaynıritimleyüzmeyebaşladı.TarrouondandahakuvvetlibirbiçimdeilerliyorduveRieuxhızlanmakzorundakaldı.Birkaçdakikaboyunca,aynı
hızlaveaynıcanlılıkla,yalnızbaşlarına,dünyadanuzak,sonundakenttenvevebadankurtulmuş,yüzdüler.İlkRieuxdurduveağırağırgeridöndüler,yalnızsoğukbirakıntıyagirdiklerisıradahızlandılar.Denizinbuşaşırtmacasıylakamçılanmışgibi,hiçbirşeysöylemedenikisidehareketlerinihızlandırdı.
Yenidengiyindiktensonrateksözsöylemedenyolaçıktılar.Amaikisinindeiçindeaynıduygularvardıvebugeceninanısıikisiiçindehoştu.Uzaktanvebanınnöbetçisinigördüklerinde,RieuxkendisigibiTarrou'nunda,hastalığınonlarıbirsüreliğineunuttuğunu,bunundaiyibirşeyolduğunuveşimdiyenidenbaşlamakgerektiğinidüşündüğünübiliyordu.
231Evet,herşeyeyenidenbaşlamakgerekiyorduvevebakimseyiuzunsüreliğineunutmuyordu.
Aralıkayıboyuncayurttaşlarımızıngöğüslerindealevalevyandı,yüksekfırınlarıaydınlattı,kamplarıeliboşgölgelerledoldurdu,sonuçolarakosabırlıvesarsıntılıyürüyüşünükesmedi.
Yetkililerbuilerleyişindurmasıiçinsoğukgünleregüvenmişti;amao,mevsiminilksertgünlerinekarşınyolunaşaşmadandevamediyordu.Dahabeklemekgerekiyordu.Amabekleyebekleyeinsanartıkbekleyemezdurumagelirvekentimizgeleceğiolmadanyaşıyordu.
Doktoragelince,kendisinesunulanoufacıkhuzurvedostlukânıuzunsürmedi.Birhastanedaha
açılmıştıveRieuxhastalardışındakimseyigörmüyordu.Öteyandan,buaşamadasalgınıngiderekakciğervebasıbiçiminialdığınıgördü,hastalarbirbakımadoktorayardımcıoluyordu.
Başlangıçtakiderinüzüntüyeyadaçılgınlıklarakapılmakyerine,kendiyararınaolanşeylerkonusundadahadoğrudüşünüyorgibibirhalerivardıvekendileriiçinenuygunolabilecekşeylerikendiliğindenistiyorlardı.Durmadansuiçmekistediklerinibelirtiyor,hepsiısınmakistiyorlardı.Doktorunyorgunluğundabirazalmaolmasada,bugibidurumlardakendinidahaazyalnızhissediyordu.
Aralıksonunadoğru,hâlâkamptabulunansorguyargıcıMösyöOthon'dan,kendikarantinasüresinindolduğunu,yöneticilerinburayagiriştarihinibulamadıklarınıvekendisinikesinlikleyanlışlıklaburadatutmayadevamettiklerinibelirtenbirmektupaldı.Birsüreönceçıkmışolankarısıvaliliğegidipbudurumakarşıçıkmıştı,onaoradaiyidavranmamışlarvehiçbirzamanyanlışlıkolamayacağınısöylemişlerdi.RieuxarayaRambert'isoktuve232
MösyöOthonkendisinigörmeyegeldi.GerçektendebiryanlışlıkolmuştuveRieuxbunabirazkızdı.AmazayıflamışolanMösyöOthongüçsüzelinionadoğrukaldırıpsözlerinitartarakherkesinyanlışlıkyapabileceğinisöylemişti.Doktorbirşeylerindeğişmişolduğunudüşündü
yalnızca.
Neleryapacaksınız,yargıçbey?Dosyalarınızsizi
bekliyor,dediRieux.
—Yohayır,dediyargıç.Tatileçıkmakistiyorum.
—Doğru,dinlenmenizgerek.
—Ondandeğil,kampageridönmekistiyorum.
Rieuxşaşırdı:
—Amayeniçıktınız!
—İyianlatamadım.Bukamptayönetimegönülüolarakyardımedenlerinbulunduğunusöyledilerbana.
Yargıçyuvarlakgözlerinibirazovuşturuyor,şakaklarındakitutamıyatıştırmayaçalışıyordu...
—Anlıyorsunuz,böylecebiruğraşımolur.Sonra,bunusöylemekbudalacaama,oğlumunayrılığınıdahaaz
hissederimböylece.
Rieuxonabakıyordu.Onunsertveduygusuzgözlerineansızınbiryumuşaklığınyerleşmesiolanaksızdı.Amabakışlardakikeskinlikgitmiş,gözlerinmadensisaflığıkaybolmuştu.
—Tabi,dediRieux,bununlailgilenirim,madem
böyleistiyorsunuz.
GerçektendedoktorbuişleilgilendivevebalıkentNoel'ekadarherzamankiyaşamınısürdürdü.
Rambertikinöbetçiçocukaracılığıylakarısıylagizlibirhaberleşmeyöntemigeliştirdiğinidoktoraaçıkladı.Aradasıradaondanbirmektupalıyordu.BundanyararlanmasıiçinRieux'yeöneridebulundu,odakabuletti.
Uzunaylarsonundailkkezolarakvebinbirzorluklabirmektupyazdı.Yitirmişolduğubirdilvardı.
Mektupyolandı.Yanıtgelmektegecikiyordu.ÖteyandanCottardvarlıkiçindeydiveküçükspekülasyonlarıonuzengin
233ediyordu.Grand'agelince,kutlamagünlerionapekiyi;gelmeyecekti.
OyılınNoelkutlamasıİncil'debelirtilendençok,Cehennemkutlamasıoldu.Boşveışıksızdükkânlar,vitrinlerdekiyalancıçikolatalaryadaiçiboşkutular,asıkyüzlerledolutramvaylar,hiçbirşeyeskiNoelerianımsatmıyordu.Birzamanlaryoksulzenginherkesinbirarayageldiğibubayramda,tekbaşınayapılanveutançvericibazıkeyiflerdışındahiçbirşeyeyeryoktu;birdükkânınpislikiçindekideposundainanılmazparalarkarşılığıayrıcalıklıkişileresağlanıyordubunlar.Kiliseleryardımdançokyakarışlarladolmuştu.Cansızvebuzkesenkentte,kendilerinitehditedenşeyinhenüzfarkınavarmamışbirkaççocukkoşuşturuyordu.İnsanlığınacısıkadaryaşlı,amatazebirumutkadargençbirTanrıdanarmağanlarlayüklüoeskigünlerinTanrısındanonlarasözedecekcesaretikimsebulamıyordu.Kimseninyüreğindeçokeskiveneşesizbirumuttanbaşkabirşeyeyeryoktu,insanlarınölümüseçmesineengelolanveyaşamakiçinduyduklarıbasitbirsaplantıdanbaşkabirşeyolmayanşuumutvardıyalnızcayüreklerde.
Öncekigün,Grandrandevusunagelmemişti.Rieuxsabahonauğramış,amabulamamıştı.
Herkesehaberbırakmıştı.Saatonbiredoğru,RambertGrand'ıuzaktan,keyifsizbiryüzlesokaksokakgezerkengördüğünüdoktorahabervermeküzerehastaneyegeldi.Sonraonukaybetmişti.
DoktorlaTarrouonuaramayaçıktılar.
Öğleyinonikide,buzgibibirsaatte,Rieuxarabasındançıkmış,uzaktanGrand'abakıyordu,Grandahşaptankabacayontulmuşoyuncaklarladolubirvitrineneredeyseyapışmıştı.Yaşlı
memurunyüzündendurmadanyaşlarakıyordu.VebugözyaşlarıRieux'yüaltüstetti,çünkü
bunlarıanlıyorvekendiboğazındadüğümdüğümhissediyordu.OdabirNoelvitrinikarşısındabutalihsizadamınnişanını,memnunolduğunusöylemekiçinbaşınıonadoğrueğmişJeanne'ı
anımsıyordu.Çokuzaklardakalmışyıl
234
larıniçinden,buçılgınlığıniçinden,Jeanne'mpürüzsüzsesiGrand'aulaşıyordu,orasıkesindi.
AğlayanyaşlıadamınşudakikanehissettiğimRieuxbiliyorduveGrandgibikendiside,sevgisizbir
dünyanınölübirdünyagibiolduğunuvebirangelipinsanınhapishanelerden,çalışmadanvecesarettenusanıp,birvarlığınyüzünüveşefkatleaydınlanmışbiryürekdilediğinibiliyordu.
AmaGrandcamdaonugördü.Ağlamasınıkesmeden,geriyedöndüveonungelişinigörmekiçinsırtınıvitrine
dayadı.
—Ahdoktor,ah!diyordu.
Rieuxsöyleyeceksözbulamıyor,onubaşıylaonaylıyordu.Onunbuüzüntüsüaynızamandakendiüzüntüsüydüveoandayüreğiniburkan,insanlarınpaylaştığıacıkarşısındainsanınkapıldığıosonsuzöfkeydi.EvetGrand,dedi.
—Onamektupyazacakzamanımolmasınıisterdim...Bilsindiye...vepişmanlığakapılmadanmutluolabilsindiye...
BirtürzorlamaylaRieux,Grand'ıgötürmeyeçalıştı.
Otekiysekırıkdöküktümcelergevelemeyisürdürüyor,neredeysekendisinibırakmışsürüklenerekyürüyordu.
—Uzunzamandırsürüyorbu.İnsankendinibırakmakistiyor,zorunlubu.Ahdoktor!Böyle,huzurlugibiduruyorum.Amayalnızcanormalolmakiçinhepçokbüyükçabaharcamakzorundakaldım.Oysaşimdi,çokfazla
bu.
Tepedentırnağatitreyerekdurdu,gözlerideligibiydi.
Rieuxelinituttu,alevalevyanıyordu.
—Dönmemizgerek.
AmaGrandondanuzaklaştıvebirkaçadımkoştu,sonradurdu,kolarınıaçtıvebirileribirgerisalanmayabaşladı.Kendiçevresindedöndüvebuzgibikaldırımınüzerinedüştü,yüzü
durmadanakangözyaşlarıylakirlenmişti.Yoldangeçenleryerlerindeçakılmışgibidurupyak235laşmayacesaretedemedenuzaktanbaktılar.Rieux'nünyaşlıadamıkolarınaalması
gerekti.
ŞimdiGrandyatağındaboğulurgibinefesalıyordu:Ciğerlerhastalıkkapmıştı.Rieuxdüşünüyordu.Memurunailesiyoktu.Onugötürmeyenegerekvardı?Onatekbaşınna,Tarrou'ylabakacaktı.
YeşiledönmüşrengiveferisönmüşgözleriyleGrandyastığınagömülmüştü.BirkasanınartıktahtalarıylaşöminedeateşyakanTarrou'yagözlerinidikmişbakıyordu."Kötüyüm,"diyordu.Alevalevciğerlerininderinindentuhafbirhışırtıyükseliyor,söylediğiherşeyeeşlikediyordu.Rieuxonasusmasınıveyinegeleceğinisöyledi.Hastanınyüzündetuhafbirgülümsemebelirdive
gülümsemeylebirlikteyüzünübiryumuşaklıkkapladı.Birçabaylagözkırptı."Bunuatlatırsam,doktor,şapkaçıkarılır!"Amahemenardındanderinbirüzüntüyeboğuldu.
Birkaçsaatsonra,RieuxveTarrouhastayıyatağındadoğrulmuşbirhaldebuldular,onuiçiniçinkavuranhastalığınilerlediğiniyüzündenokuyanRieuxkorkuyakapıldı.AmaGranddahaaklı
başındagibiduruyorduvehemen,tuhafbirbiçimdederindengelenbirsesle,çekmecesinekoyduğuelyazmasınıgetirmeleriniricaetti.Tarroukâğıtlarıonaverdi,Grandonlarabakmadansıkıcasarıldı,sonradoktorageriverdi.Elisayfalıkkısabirelyazmasıydı.Doktorsayfaları
karıştırdıvetümbusayfalardatekbirtümcenin,sonsuzsayıdayenidenyazılmış,değiştirilmiş,zenginleştirilmişyadakısaltılmışohepaynıtümcedenbaşkabirşeyinyazılıolmadığınıgördü.
Mayısayı,amazonveBoulogneOrmanınınyolarıdurmadankarşıkarşıyavetürlütürlübirarayageliyordu.Çalışmadabazensondereceuzunaçıklamalarvedeğişkelerdeyeralıyordu.Amasonuncusayfanınsonundaözenlibirelşöyleyazmıştı:"SevgiliJeanne'ım,bugünNoel..."vemürekkebidahakurumamıştı.Yukarıda,özenlibirelyazısıylatümceninsonbiçimiyeralıyordu.
"Okuyun,"diyorduGrand.Rieuxdeokudu.
"Güzelbirmayıssabahı,incecikbiramazongörkemlibiralkısrağınüzerinebinmiş,çiçeklerinarasında,BoulogneOrmanınınyolarındangeçiyordu..."
Böylemi?dediyaşlıadamateşlibirsesle.
Riexonabakmadı.
Ötekiheyecanla:
—Ah,dedibiliyorum.Güzel,güzel,uygunsözcükbu
değil.
Rieuxbattaniyeninüzerindekielituttu.
Bırakındoktor.Zamanımkalmadı.
Göğsügüçlükleinipkalkıyorduvebirdenbağırdı:
—Yakınonu!
Doktorduraksadı,amaGrandöylekorkunçbirtonlavesesindeöylebüyükbiracıylayinelediki,Rieuxneredeysesönmüşolanateşekâğıtlarıatıverdi.Odabirandaaydınlandıvekısacıkbirsıcaklıklayenidenısındı.Doktorhastanınyanınadöndüğünde,sırtınıdönmüştüveyüzü
neredeyseduvaradeğiyordu.Tarrousankibusahneyiizlemiyormuşgibipenceredenbakıyordu.
SerumiğnesiniyaptıktansonraRieuxarkadaşınaGrand'ıngeceyiçıkaramayacağımsöyledi,Tarroudakalmayıönerdi.Doktorkabul
etti.
Grand'ınöleceğidüşüncesitümgeceaklındançıkmadı.Ancakertesigün,RieuxGrand'ı
yatağındaoturmuş,Tarrou'ylakonuşurkenbuldu.Ateşkaybolmuştu.Genelbiryorgunluktanbaşkabirizkalmamıştı.
—Ahdoktor!diyordumemur,yanılmışım.Amayenidenbaşlayacağım.Herşeyaklımda,göreceksiniz.
—Bekleyelim,dediRieux,Tarrou'ya.
Amaöğlezamanıdabirdeğişiklikolmadı.AkşamGrand'akurtulmuşgözüylebakılabilirdi.Rieuxbudirilişe
hiçbiranlamveremiyordu.
OysahemenhemenyineodönemdeRieux'yebirhastagetirildi,doktordurumununümitsizolduğunavetecritedilmesigerektiğinekararverdi.Gençkızsayıklamalariçindeydiveakciğervebasınailişkintümbelirtileri
237
236gösteriyordu.Ancakertesigün,ateşdüşmüştü.Doktor,Grand'ındurumundaolduğugibi,bunubasitbirsabahiyileşmesi.olarakgördü,deneyimlerinedayanaraksabahsaatlerindekidüzelmelerikötüyeişaretolarakgörmeyealışmıştı.Oysaöğlesaatindeateşyükselmedi.Akşamyalnızcabirazoynadıveertesisabahateşbitmişti.Zayıfolmasınakarşıngençkızyatağındarahatrahatsolukalıpveriyordu.Rieux,Tarrou'yakızıntümkuralarakarşıkurtulduğunusöyledi.
AncakhaftaiçiRieux'nünservisindebenzervakalarortayaçıktı.
AynıhaftanınsonundayaşlıastımhastasıdoktorlaTarrou'yuçokbüyükbirheyecaniçindekarşıladı.
—Tamam,diyordu,yenidenortayaçıkıyorlar.Kimler?
—Farelertabiki!
Nisanayındanberihiçbirfareölüsübulunmamıştı.
—Yenidenmibaşlıyor?dediTarrouRieux'ye.Yaşlıadameleriniovuşturuyordu.
—Nasılkoşuştuklarınıgörmekgerek!Birzevkbu.Sokakkapısındanevineikifareningirdiğinigörmüş
tü.Komşular,kendievlerindedehayvanlarınyenidenortayaçıktıklarınıonabildirmişti.Bazı
doğramalarıniçinde,aylardırunutulmuşolanhummalıçalışmayenidenduyulurolmuştu.Rieuxherhaftabaşıyayınlanangenelistatistikleribekledi.Sayılarhastalıktabirgerilemeyigösteriyordu.
238Hastalığınbubeklenmedikgerilemesiumutlarındışındabirşeyolsada,kentlilersevinmekiçinaceleetmediler.Geçenaylar,biryandaniçlerindekikurtulmaisteğiniçoğaltmış,biryandandaonlarasakınımlıolmayıöğretmiş,onlarısalgınınyakınbirgelecektesonbulmasıdüşüncesinefazlakapılmamayaalıştırmıştı.Öteyandan,buyeniolayherkesindilindeydiveyüreklerintaderinindegizli,büyükbirheyecandalgalanıyordu.Gerikalannevarsa,ikinciplanaatılıyordu.
Vebanınyenikurbanlarıbukuralarıaltüstedenolaykarşısındapekönemsenmezolmuştu:İstatistiklerdüşüşegeçmişti.Açıkçaumutedilmesede,sağlıkdönemininyinedegizlidengizliyebeklendiğiningöstergelerindenbiride,kentlilerinoandanbaşlayarakumursamazbirhavayladaolsa,vebadansonrayaşamınyenibirdüzenenasılgireceğikonusundaisteklikonuşmalaryapmalarıydı.
Herkeseskiyaşantılarınınkolaylıklarınahemenulaşılamayacağınıvebozmanınyapmaktandahakolayolacağınıdüşünüyordu.Yalnızcayiyeceğindahakolaysağlanabileceğiveböyleceenacilsıkıntıdankurtulunabileceğisanılıyordu.Aslındabusafsözlerinaltında,aynızamandaçılgınbirumutdizginlerindenkurtuluyorduvebuöylebirnoktadaoluyorduki,kentlilerbazenbununbilincinevarıyorveozaman,herneolursaolsun,kurtuluşunhemenertesigüngerçekleşmeyeceğinihemensözlerineekliyorlardı.
Gerçektende,vebahemenertesigündurmadı,amagörünüşebakılırsa,mantıkçerçevesindeumutedilendendahahızlıbirbiçimdegeriliyordu.Ocakayınınilkgünlerindesoğuklaralışılmadıkbirısrarlabastırdıvekentin
Veba
241/16üzerindebuzkristalerigibiasılıkaldı.Bununlabirlikte,gökyüzühiçbukadarmaviolmamıştı.Günlerboyunca,değişmeyenvebuzgibimuhteşembirhavakentitükenmekbilmeyenbirışıkladonattı.Butemizlenenhavada,vebabirbiriniizleyendüşüşlergösterereküçhaftadagiderekazalansayıdacesetlerdizerekkaybolmayayüztuttu.Kısabirsüreiçindeaylarcabiriktirdiğigücünneredeysehepsiniyitirdi.Vebanın,GrandyadaRieux'nünhastasıgençkızgibibelirlenmişkurbanlarınıelindenkaçırmasına,başkasemtlerdetümüyleortadankalkarkenbazı
mahalelerdeikiüçgünboyuncadeligibiortalığıkavurmasına,pazartesikurbanlarınınsayısını
artırıpçarşambahepsinielindenkaçırmasına,onunböylesoluksoluğakalışınayadaaceleedişinebakaraksinirdenveyorgunluktandağıldığını,kendiimparatorluğuylabirlikte,gücünü
oluşturansayısalüstünlüğünüveegemenliğiniyitirdiğisöylenebilir.Ozamanakadarbaşarısı
tartışılanCastel'inserumu,birdenbirebirdizibaşarıkazanıyordu.Doktorlarınaldığıveöncelerihiçbirsonuçvermeyenönlemlerinherbiribirdenetkilioluyorgibiydi.Sankivurulmasırasıvebayagelmiştiveonunansızıngüçsüzleşmesiozamanakadarkarşısınaçıkarılanpaslanmışsilahlaragüçkazandırıyordu.Yalnızca,zamanzamanhastalıketkisinisertleştiriyorvebirtürkörlemesineatlayışlaiyileşmesiumulanüçdörthastayıalıveriyordu.Onlar,umuduntamortayerindeölenler,vebanıntalihsizleriydi.KarantinakampındançıkarılanMösyöOthon'undurumudaböyleoldu;Tarrouonungerçektendetalihsizolduğunu,ölümümüyoksayargıçyaşantısınımı
düşündüğününanlaşılamadığınısöylüyor.
Amagenelde,enfeksiyonbirçizgiboyuncageriliyordu;ilkönceçekingenvegizlibirumutuyandırmışolanvalilikbildirilerikamuoyundazaferinkazanıldığıvehastalığıngeriçekildiğiinancınısonundadoğruladı.Gerçekte,birzaferinsözkonusuolupolmadığınakararvermekkolaydeğildi.Hastalığıngeldiğigibigittiğisöylenmeliydiyalnızca.Onakarşısürülenstratejilerdeğişmemişti,dünbir
242
işeyaramıyordu,bugünsegörünüşteolumluydu.Hastalığınkendiliğindentükendiğiyadabelkitümhedefineulaştıktansonraçekildiğiizlenimivardıyalnızca.Birbakımagörevisonaermişti.
Yinedekenttehiçbirşeyindeğişmediğisöylenebilir.Gündüzherzamankigibisessizsokaklargecepardösülüveeşarplıbirkalabalıkladoluptaşıyordu.Sinemavekafelerhepaynıişiyapıyordu.Amadahayakındanbakınca,yüzlerindaharahatlamışolduğuhattabazengülümsediğigörülüyordu.Böylece,ozamanakadarsokaklardakimseningülümsemediğidefarkediliyordu.Gerçekte,aylardırkentisarmalayankalınörtübiryerindenyırtılmıştıvepazartesileriradyohaberindenanlaşıldığıkadarıyla,buyırtıkbüyüyorduvesonundainsanlarsolukalabilecekti.Budaolumsuzlukiçerenbiravuntuyduveiçaçıcıbirifadeyeulaşamıyordubirtürlü.
Ama,birzamanlarbirtreningittiğiyadabirgeminingeldiğiyadaarabalaratekraryolaçıkmaizniverileceğiinanılmazgelirken,tersine,ocakortasındabunlarlailgiliyapılanduyuruhiçbirşaşkınlıkuyandırmadı.Kuşkusuzazbirşeydibu.Amabuincecikfarkyurttaşlarımızınumutyolundanasılbirilerlemekaydettiğinigösteriyorduaslında.Zatenenufakumuduntümbirhalkiçinolanaklıhalegeldiğiandavebanınkesinegemenliğisonaerdidenilebilir.
Bununlabirlikte,tümocakayıboyuncakentlilerçelişkilidavranışlardabulundu.Aslındatamolarak,aşırıheyecanladepresyonarasındagidipgeldiler.Örneğin,istatistiklerdeenolumlusayılarınortayaçıktığıandayenikaçmagirişimlerisaptandı.Bu,yetkilileriçokşaşırttı,kaçışlarınçoğununbaşarılıolduğunabakılırsanöbetçilerdebüyükbirşaşkınlığadüşmüştü.Amaaslında,osıralardakaçaninsanlardoğalduygularaboyuneğiyorlardı.Vebabazıinsanlardaderinkuşkutohumlarıekmişti,bundankurtulamıyorlardı.Umudunsözügeçmiyorduonlara.Vebadönemigeçmişolsadahâlâonunkuralarınagöreyaşıyorlardı.Olanbitenigeridenizliyorlardı.Başkainsanlardaysa,
243tersinebirdurumsözkonusuydu,evlereyadakamplarakapatılarakveruhsalçöküntülerlegeçenbirsüredensonra,sevdikleriancakozamanakadarayrıyaşadıklarıinsanlarıözelikleevlerindeağırlıyorlardı;yükselenumutrüzgârı,buinsanları,kendilerinitutmalarınıengeleyenbirateşvebirsabırsızlıklatutuşturmuştu.Sonucunbukadaryakmındayken,belkideölebilecekleri,sevdikleriinsanlarıgöremeyeceklerivebuuzunsürmüşacılarınkarşılığınıalamayacakları
düşüncesiylebirtürpaniğekapılıyorlardı.Aylarcanereyevaracağıbelirsizbirinatla,tutsaklıkvesürgünekarşın,sebatlabeklemişler,korkuveumutsuzluğunyıkamadığınıilkumutyerlebiretmeyeyetmişti.Sondakikayakadaronunyürüyüşüneayakuyduracakdurumdadeğilerdi,amavebanınönünegeçmekiçinçılgıngibiaceleediyorlardı.
Aynızamandaiyimserlikbelirtileridekendiliğindenortayaçıkmayabaşladı.İşteböylecefiyatlardahissedilirbirdüşüşkaydedildi.Saltekonomiaçısındanbakınca,buhareketinaçıklamasıyoktu.
Sıkıntılarhepaynısıkıntılardı,kapılardakarantinaformalitelerisürdürülüyorduveyiyecek
sağlanmasıhâlâçözümsüzdü.Böylecetümüylemoralbirolguylakarşıkarşıyaydık,sankivebanıngerilemesiheryerdekendiniduyuruyordu.Aynızamandaönceleritopluhaldeyaşayanvehastalıkyüzündenayrılmakzorundakalaninsanlardaiyimserliğekapılmayabaşlamıştı.Kentinikimanastırıyenidendüzenlendiveortakyaşamabaşlanabildi.Askerleriçindeaynışeysözkonusuydu,boşaltılankışlalardaaskerleryenidenbirarayageldi:Yenidennormalbirgarnizonyaşantısınabaşladılar.Buolaylarönemligöstergelerdi.
Halk15Ocak'akadarbugizlicoşkuiçindeyaşadı.Ohaftaistatistikleröylesinedüştüki,doktorlarkurulunadanıştıktansonravaliliksalgınınsonaermişolarakgörülebileceğiniduyurdu.Gerçekşuki,halkınbenimsemezlikedemeyeceğibirsakınımdüşüncesiyleyazıda,kentkapılarınınikihaftadahakapalıkalacağı,önleyicikuralarında
244
biraysürdürüleceğiekleniyordu.Budönemboyuncatehlikeninyenidenbelireceğineilişkinenufakbelirtide,'Statüko'korunacakveönlemlersürdürülecekti".
Öteyandan,herkesbueklemeleribiçemselkaygılarlaeklenmişmaddelerolarakgördüve25
Ocakakşamıkentineşelibircoşkukapladı.Valilikbugenelcanlılıktabirpayıbulunsundiyesağlıkdönemindekiaydınlatmanınyenidenkurulmasıemriniverdi.Bununüzerinesoğukvedurubirgöğünaltında,kentlilergürültülüvekahkahalaratantopluluklarhalindeaydınlatılmışsokaklaradöküldü.
Kuşkusuz,birçokevinkepenklerikapalıdurduvebaşkalarınınçığlıklarladoldurduğubugeceyisessizlikiçindegeçirdi.Öteyandan,yastutanbuvarlıklarınçoğuiçinderinbirteselidevardı;bununnedenide,yabaşkayakınlarınölmesindenduyulankorkununsonundayatışmasıyadakişiselkorunmaduygusunuartıkbiryanabırakmalarıydı.Amagenelneşeyeenyabancıkalanaileler,kuşkusuztamosıradabirhastanedevebaylacebeleşenbirhastasıolanvekarantinamerkezlerindeyadakendievlerindevebanınbaşkalarınınyakasınıbıraktığıgibi,kendiyakalarını
dagerçekanlamdabırakmasınıbekleyenailelerdi.Onlardabirumutduyuyorlardıkuşkusuz,amabunuyedektetutmayıyeğliyorlarvegerçektenhakkazanmadanbuumudutüketmektençekmiyorlardı.Vebubekleyiş,acıylaneşenintamortasındageçenbusessizgecegenelcoşkununarasındaonlaradahadakorkunçgeliyordu.
Amabuistisnalarötekiinsanlarındoygunlukduygusunagölgedüşürmüyordu.Kuşkusuzvebahenüzbitmişdeğildivebunukanıtlayacaktı.Yinede,haftalaröncesinden,herkesindüşüncesindetrenlersonsuzagidenraylarınüzerindedüdükçalarakyolakoyuluyor,gemilerışılışıldenizleredoğrusüzülüyordu.Ertesigündüşüncelerdurulacakvekuşkularyenidenbaşverecekti.Amaşimdiliktümkentsarsılıyor,sağlamköklersaldığışukapalı,karanlıkvehareketsizyerleriterkediyorvesağkalanlarısırtlayarakyenidenyaşamageridönüyordusonunda.Oakşam245TarrouveRieux,Rambertveötekiler,kalabalığınortasındayürüyorveayaklarınınyerdenkesildiğinihissediyorlardı.BulvarlardanayrıldıktanuzunbirsüresonraTarrouveRieux,kepenklerikapalıpencerelerboyuncayürüdükleriosaatte,oneşeninhâlâpeşlerindengeldiğiniduyuyorlardı.Veyorgunluklarıyüzünden,kepenklerinardındasürenoacıylaazötedesokakları
dolduranneşeyibirbirindenayıramıyorlardı.Yaklaşankurtuluşunkahkahavegözyaşıkarışmışbirçehresivardı.
UğultununenyüksekveenneşeliânındaTarroudurdu.Karanlıkkaldırımınüzerinde,hafifadımlarlabirgölgekoşuyordu.Birkediydibu,ilkbahardanberigörülenilkkedi.Yolunortasındabiranhareketsizkaldı,duraksadı,ayağınıyaladı,sonraçabucaksağkulağındagezdirdi,yenidensessizkoşuşturmasınadöndüvegeceniniçindekayboldugitti.Tarrougülümsedi.Yaşlıadamdamemnunolacaktı.
ne
Vebasessizceçıktığıoneredeolduğubilinmeyenininegeridönmeküzereuzaklaşadursun,Tarrou'nünnotlarınagöre,kenttebugidişederinderinüzülenenazındanbirkişivardı,Cottard'dıbu.
Gerçeğisöylemekgerekirse,istatistiklerindüşüşgöstermeyebaşladığıandanitibarenbudefterleroldukçatuhaflaşıyor.Yorgunluktanmıacaba,iyiceokunaksızelyazısınıçözmekgüçleşiyorvesıksıkbirkonudanötekineatlanıyor.Üstelik,ilkkezolarak,defterlerdekinesnelikdebiryanabırakılıpkişiselsaptamalarayerveriliyor.ÖrneğinCottard'ındurumuylailgiliuzunbirbölümünortasındakediliyaşlıadamlailgiliküçükbiryazıyeralıyor.Tarrou'yabakılırsa,vebaonunbukişiyeduyduğusaygıyıbiranolsunazaltmamıştı,öncedennasılonunilgisiniçektiyse,yaşlıadamvebadansonradailgisiniçekmişti,ancakneyazıkki,Tarrou'nüniyiniyetinekarşınartıkilgisiniçekemeyecekti.ÇünküTarrouonuyenidengörmekiçinepeyuğraşmıştı.O25Ocakakşamındanbirkaçgünsonra,küçüksokağınköşesindenöbettutmayabaşlamıştı.Kedileroradaydı,randevuyasadık,güneşteısınıyorlardı.Ancakherzamankisaatte,kepenklerısrarlıbiçimdekapalıkaldı.BunuizleyengünlerdedeTarrouaçıldıklarınıgörmedi.Merakiçinde,yaşlıadamınalınmışyadaölmüşolabileceğinidüşündü,alınmışolabilirdi,çünküyaşlıadamhaklıolduğunudüşünüyorduvevebaonahaksızlıketmişti;amaeğerölmüşse,tıpkıyaşlıastımhastasıgibionundabirazizolupolmadığınıdüşünmekgerekiyordu.Tarrouöyleolduğunusanmıyordu,amayaşlı
adamındurumundabir'işaret'bulunduğunudüşünüyordu."Belkideazizlikleilgiliyalnızcayaklaşıkbirdüşünceyevarılabilir,"diyegöz
liyalnızcayaklaşık
247
246lemdebulunuyordu,"Budurumdaalçakgönülüveiyilikseverbirşeytanataparlıklayetinilebilir."
DefterlerdeCottard'lailgilidüşüncelerinarasındahiçbirşeyiolmamışgibiçalışmasınakoyulan,osıralarnekahetdönemindekiGrand'la,doktorunannesineilişkin'gözlemlerdedağınıkbirbiçimdeyeralıyordu.Birlikteoturmanınizinverdiğiölçüde,Tarrou'ylaannearasındageçensohbetlersırasında,yaşlıkadınıntavırları,gülümseyişi,vebaüzerinegözlemleriözenlenotedilmişti.TarrouözelikleMadamRieux'nünkendiniöneçıkarmaktankaçınması,herşeyiyalıntümcelerleanlatmabiçimi,sessiz|sokağabakanbelibirpencereyekarşıduyduğuözelzevkiüzerindeduruyordu;yaşlıkadınakşamlanbupencereönündebirazdik,huzurluelerivedikkatlibakışlarıylaiodayakaranlıkbasıncayaveağırağırkoyulangriışığıniçindekarabirgölgeyedönüşüpsonraışığıniçindeeriyinceyekadarotururdu.Tarroubaşkaşeylerüzerindededuruyordu;onunbirodadanöbürodayanasılhafifadımlarlageçtiğinden;onuniyiliğindendesözediyordu,bunuTarrou'nunönündehiçaçığavurmazdı,ancakhersöylediğiveheryaptığışeydebuiyiliğinbelibelirsizışığınıyakalardıTarrou;sonolarakonundüşünmedenherşeyibildiğiüzerindeduruyorduTarrouveonagöre,bunuöylesessiz,öylegölgedekalarakyapıyorduki,neolursaolsun,vebabileolsa,hertürlüışık
düzeyindekalabiliyordu.BuradaTarrou'nunelyazısı
tuhafbiryumuşamaizleritaşıyordu.Sankibuyumuşamayıkanıtlarcasınabundansonrakisatırlarçokzorokunuyorduvesonsözcüklerdeilkkezolarakkişiselikgörülüyordu:"Annemdeböyleydi,kendiniöneçıkarmayışınıseverdimveheponunlaolmakisterdim.Sekizyıloluyor,öldü
diyemiyorum.Herzamankindenbirazdahasilikleştivegeridönüpbaktığımdaartıkyoktu."
AmasözüCottard'agetirmekgerek.İstatistiklerdüşmeyebaşladığındanberiCottardçeşitlibahanelerleRieux'yübirçokkezziyaretetmişti.AslındaherseferindeRieux'denvebanıngidişiyleilgilibirtahmindebulun
248
masınıistiyordu."Böylebiranda,hiçişaretvermeksizindurabileceğineinanıyormusunuz?"Bunoktadakuşkuluydu,yadaenazındanöyleolduğunusöylüyordu.Amayineleyereksorduğusorularçoksağlamolmayanbirinancıgösteriyorgibiydi.OcakortasındaRieuxoldukçaiyimserbirbiçimdeyanıtvermişti.VebuyanıtlarCottard'ıneşelendireceğiyerde,herseferinde,gününegöredeğişen,keyifkaçırmaktanyıkımakadaruzanantepkileruyandırmıştıonda.Sonradandoktorona,istatıstiklerdekiolumlugöstergelerekarşınzaferilanetmemeninuygunolacağını
söylemişti:
Birbaşkadeyişle,hiçbirşeybilinmiyor,birgün
kaldığıyerdenbaşlayabilir!diyegözlemdebulunmuştu
Cottard.
Evet,iyileşmehızınınartmasıgibi,budaolası.Herkesiçinendişevericiolanbubelirsizlik,gözlegörülürbiçimdeCottard'ırahatlatmıştıveTarrou'nunönünde,Rieux'nündüşüncesiniyaymayaçalışarak,oturduğusemttekitüccarlarlasöyleşileregirişmişti.Bunuyapmaktançekinmiyordu,orasıdoğru.Çünküilkzaferlerincoşkusundansonrabirçokkişininaklınabirkuşkudüşmüştü;valilikaçıklamasınınyolaçtığıheyecandansonradavarlığınısürdürecekti.Cottard'ınbuendişetablosukarşısındaiçirahatlıyordu.Amabaşkazamanlarcesaretiniyitirdiğideoluyordu."Evet,"
diyorTarrou'ya,"sonundakapılaraçılacak.Vegöreceksiniz,hepsibeniyüzüstübırakacak!"
25Ocak'akadarherkesonunkişiliğindekibuanideğişikliklerifarketti.Günlerboyusemttekilerlevegörüştüğüinsanlarlauzunuzunanlaşmayaçalıştıktansonra,onlaraveripveriştiriyordu.O
zamanenazındangörünüşte,dünyadaneletekçekiyorvebirandakendiniyabanılbiryaşamıniçineatıyordu.Kimseonunelokantada,netiyatroda,nedeosevdiğikafelerdegörüyordu.Öteyandan,vebadanöncesürdürdüğüölçülüvekaranlıkyaşamageridönmüyordu.Tümüyledairesinekapanarakyaşıyorvekomşulokantadanyemekgetirtiyordu.Yalnızakşamlan249
kaçamakolarakdışarıçıkıyor,gereksinimduyduğuşeylerialıyor,mağazalardançıkıpkendiniıssızsokaklaraatıyor'du.OzamanTarrouonunlakarşılaşırsaeğer,ağzından;cımbızlatektuklafçıkıyordu,okadar.Sonrabirdenbire,insanlarınarasında,bolbolvebadansözederken,herkesin
fikrinisorarkenvehergecedalgadalgakalabalığıniçinde!keyiflesalınırkenonugörebiliyordunuz.
Valilikaçıklamasınınyapıldığıgün,Cottardtümüyleortadanyokoldu.İkigünsonra,Tarrouonuişsizgüçsüz,sokaksokakgezerkengördü.Cottardonamahalesinekadareşliketmeyiönerdi.
ÖzelikleogününyoğunluğunufazlasıylahissedenTarrouduraksadı.Amaötekiüsteledi.Çokheyecanlıgibiduruyordu,elerikolarıylakarmakarışıkhareketleryapıyor,hızlıveyüksekseslekonuşuyordu.Valilikaçıklamasınıngerçektenvebayabirnoktakoyduğunudüşünüpdüşünmediğinisordudostuna.Tabiki,Tarrrouyetkililerinyaptığıbiraçıklamanınbirfelaketidurdurmakiçinyeterliolmayacağınıdüşünüyordu;amabeklenmedikbirdurumdışında,yakındasalgınınduracağınınaklauygungelebileceğinisöyledi.
—Evet,dediCottard,beklenmedikbirdurumdışında.Veherzamanbeklenmedikbirdurumvardır.
Tarroukapılaraçılmadanikihaftalıkbirsüreyeuyulmasınıisteyenvaliliğinzatenbeklenmedikbirgelişmeyibiranlamdaöngördüğünedikkatiçekti.
—İyideetti,dediCottard,hâlâdüşünceliveheyecanlıydı,çünküvalilikolaylarıngidişinebakarak,boşyerekonuşmuşolabilirdi.
Tarrouböylebirşeyinolabileceğineinanıyordu,amakapılarınaçılmasınıvenormalbiryaşamadönülmesinidüşünmenindahauygunolacağınısöyledi.
—Tamam,öylekabuledelim,dediCottard,amanormalyaşamadönüşderkenneyikastediyorsunuz?
—Sinemadayenifilmler,dediTarrougülümseyerek.AncakCottardgülmüyordu.Vebanınkenttehiçbir
şeyideğiştirmeyeceğiveherşeyineskisigibi,yanihiçbir250
şeyolmamışgibiyenidenbaşlayacağıdüşünülebilirmi,onuöğrenmekistiyordu.Tarrouvebanındeğişeceğini,kentideğiştirmeyeceğinidüşünüyorduvetabiki,kentlilerinengüçlüisteğihiçbirşeydeğişmemişgibidavranmaktıveöyleolacaktı;bundandolayı,biryöndenhiçbirşeydeğişmeyecekti,amabaşkabiryönden,yeterliderecedeistensedehiçbirşeyunutulmayacakvevebaenazındanyüreklerdebirizbırakacaktı.Küçükrantçıinsanlarınyüreğiyleilgilenmediğini,bununensonsıradayeralanbirkaygıolduğunuaçıkaçıksöyledi.Onuilgilendiren,kenttekidüzenlemenindeğiştirilipdeğıştirümeyeceğiydi,örneğintümhizmetlereskisigibimiyürütülecekti?Tarroubukonudahiçbirşeybilmiyordu.Salgınsırasındaaksayantümhizmetlerinyenidenbaşlatılabilmesinindebirazgüçlükçıkacağınıdüşünüyordu.Enazındaneskihizmetlerinyenidendüzenlenmesinigerektirecekyenisorunlarınçıkabileceğidedüşünülebilirdi.
Ah!dediCottard,buolabilir,gerçektende,herkes
herşeyeyenidenbaşlayacak.
İkiyürüyüşçüCottard'ınevininyakınlarınagelmişti.Cottardcanlanmıştı,kendiniiyimserolmayazorluyordu.Sıfırdanbaşlamaküzeregeçmişinisilipyenidenyaşamayakoyulankentihayalediyordu.
—İyi,dediTarrou.Herşeybiryana,siziniçindeişleryolunagirecektir.Birbakıma,yeniden
başlayacakbir
yaşamvar.
Kapınınemindeydilervebirbirlerininelinisıkıyorlar
dı.
Haklısınız,diyorduCottard,giderekartanbirheyecanla,sıfırdanbaşlamak,buiyibirşeyolur.
Amakoridorunkaranlığındaikiadambelirmişti.Tarrouyanındakininbuikiadamaneistediklerini.sorduğunuduydu.BayramlıklarınıgiymişmemurlarıandıranadamlarCottard'aadınınCottardolupolmadığınısoruyorlardı,oise,sessizbirşaşkınlıkçığlığıatarakarkasını
döndüvekaranlığadalıpkaçmayabaşladı;neadamlarnedeTarrou251yerlerindenkımıldayacakzamanbilebulamadı.Şaşkınlıkgeçtiktensonra,Tarrouadamlaraneistediklerinisordu.Mesafeliveterbiyelibirtavırtakınarak,bazıbilgilerinsözkonusuolduğunusöyledilerveağıradımlarlaCottard'ıngittiğiyönedoğruyürüyerekayrıldılar.
EvinedönenTarroubusahneyiyazıyorvehemenardındanyorgunolduğunubelirtiyordu(yazısı
dabunukanıtlıyordu).Dahayapacakçokişiolduğunu,amabununhazırdurumdabeklememesiiçinbirnedenolmadığınıekliyorvekendikendinehazırolupolmadığınıdasoruyordu.Sonolarakiştedefterlerdeburadabitiyor,Tarrouşöylebiryanıtveriyordu:Gündüzyadageceolsun,öylebirsaatvardırki,insankorkaklaşır,işteTarrouyalnızcabuandankorkuyordu.
Sonrakigün,kapılarınaçılmasındanbirkaçsaatönce,DoktorRieuxkendisinibekleyenbirmektupolupolmadığınımerakederek,öğlenevinedönüyordu.Günlerivebanınenyoğundönemindekikadaryorucugeçmeklebirlikte,kesinkurtuluşbeklentisihertüryorgunluğuunutturuyordu.Şimdiumutediyorduvebununkeyfinevarıyordu.İnsanherzamançelikgibiiradeliolamaz,herzamandimdikduramazvesonundamücadeleiçinörülmüşogüçyumağınıcoşkuiçindeçözmekdebirmutluluktur.Beklenentelgrafdaolumluolsaydı,Rieuxdeyenibirbaşlangıç
yapabilirdi.Herkesinyenibirbaşlangıçyapmasıgerektiği
düşüncesindeydi.
Kapıcıdairesininönündengeçiyordu.Yüzükaroyayapışmışyenikapıcıonagülümsüyordu.
MerdivenlerdençıkarkenRieuxonunyorgunluklarlaveyoksunluklarlasolgunlaşmışyüzünü
görüyordu.
Evet,soyutlamasonaerince,odayenidenbaşlayacaktıvebirazdatalihivarsaeğer...Amakapıyı
açtığısıradaannesigelerekMösyöTarrou'nüniyiolmadığınıhaberverdi.Sabahkalkmıştıancak,dışarıçıkamamıştıveazönceyenidenyatmıştı.MadamRieuxendişeliydi.—Belkiönemlibirşeydeğildir,dedioğlu.Tarrouboyluboyuncauzanmış,ağırkafasıyastığagömülmüş,katkatörtülerinaltındagüçlügöğsününbiçimibeliriyordu.Ateşivardı,başıağrıyordu.Vebayıdadüşündürecekbeli
belirsizbelirtilerolduğunusöylediRieux'ye.—Hayır,henüzhiçbirşeybelideğil,dediRieuxonu
muayeneettiktensonra.
253
252AmaTarroususuzluktankavruluyordu.Koridordadoktor,annesinebununvebabaşlangıcı
olabileceğinisöyledi.
—Ohhayır,olamazbu,şimdiolamaz!dedianne.Hemenardından:
—EvdetutalımonuBernard!dedi.Rieuxdüşünüyordu:
—Bunayetkimyok,dedi.Amakapılaraçılacak.Sanıyorumsenolmasaydınkendiüzerimealacağımilkyetkibuolacak.
—Bernard,dedi,ikimizideburadatut.Biliyorsun,kısasüreönceyenibiraşıdahaoldum.
Doktor,Tarrou'nundaaşıolduğunuamabelkideyorgunluktansonserumiğnesiniatlamışyadabazıönlemleriunutmuşolabileceğinisöyledi.
Rieuxmuayeneodasınagidiyordu.Odayageridöndüğünde,Tarrouelindekocakocaserumampulerituttuğunugördü.
—Ahişteo!dedi.
—Hayır,bubirönlem.
Tarrouyanıtolarakkolunuuzattıvekendisininbaşkahastalarauyguladığıosonugelmeziğneyioldu.
—Buakşamdurumabakacağız,dediRieuxveTarrou'nunkarşısınageçipyüzünebaktı.
—Yatecrit,Rieux?
—Vebaolduğunuzkesindeğilki!Tarroubirçabaylagüldü.
—İlkkeztecritönerisiolmadanbirserumiğnesiyapıldığınıgörüyorum.
Rieuxarkasınıdöndü:
—Annemlesizitedaviedeceğiz.Buradadaharahatedersiniz.
Tarrousustuveampuleridizendoktoryenidenonadönmekiçinkonuşmasınıbekledi.Sonundayatağa,yöneldi.Hastaonabakıyordu.Yüzüyorgundu,amagrigözlerisakindi.Rieuxonagülümsedi.
254
—Uyuyabilirsenizuyuyun.Birazsonrayinegelece
ğim.
KapıyageldiğindeTarrou'nunonuçağıransesiniduydu.Onadoğrudöndü.
AmaTarrousankisöylemekistediğişeyekarşısavaşveriyordu:
—Rieux,diyebildisonunda,banaherşeyisöylemenizgerek,bunaihtiyacımvar.
—Bununiçinsizesözveriyorum.
Ötekigülümsemeden,iriyüzünübirazburuşturdu.
—Teşekkürederim.Ölmekistemiyorumvesavaşacağım.Amasavaşıkaybedersem,iyibirsonolsunistiyorum.
Rieuxeğildiveonunomzunusıktı.
Hayır,dedi.Birazizolmakiçinyaşamakgerek.Savaşın.
Keskinsoğukgüniçindebirazazalarakakşamüstüyerinibüyükbiryağmurvedolusağanağınabıraktı.Günbatarkengökyüzübirazyükselirgibiolduvedahadaiçeişleyenbirsoğukbastırdı.
Rieuxakşamevinedöndü.Pardösüsünüçıkarmadanarkadaşınınodasınagirdi.Annesiörgü
örüyordu.Tarrauyerindenkımıldamamışgibiydi,amaateştenbembeyazolmuşdudaklarıonungiriştiğimücadeleyianlatıyordu.
—Yaşimdi?dedidoktor.
Tarrouyatağındışınadoğrugüçlüomuzlarınıkaldırdı.
—Şimdi,dedi,mücadeleyikaybediyorum.
Doktor,Tarrou'nunüzerineeğildi.Alevalevyananderininaltındabezelerdüğümdüğümolmuştu,göğsübiryeraltıdemirhanesininçıkarabileceğitümseslerlesarsılıyordu.Tarroutuhafbirbiçimde,ikitürbelirtiyidetaşıyordu.Rieuxdoğrulurkenserumunhenüztametkisinigöstermediğinisöyledi.
AmaTarrou'nunsöylemeyeçalıştığıbirkaçsözcüğüde,boğazındanaşağıdoğruakanbirateş
dalgasıboğuverdi.
255Akşamyemeğindensonra,Rieuxveannesihastanınyanınayerleştiler.OnuniçinmücadeleiçindebirgecebaşlıyorduveRieuxvebameleğiylearasındakibusertmücadeleninşafağakadarsüreceğinibiliyordu.Tarrou'nunengüçlüsilahısağlamomuzlarıvegenişgöğsüdeğil,dahaçokkanıydı,azönceRieux'nüniğneninucundanfışkırttığıkanı;bukanıniçinde,hiçbirbilimdalınıngünışığınaçıkaramadığı,ruhtandaderinolanşeydionunsilahı.Veo,arkadaşınınmücadelesiniizlemekzorundaydıyalnızca.Yapacağışeyleri,apselerihafifletmeyeçalışmak,yarakapayıcı
ilaçlarsürmek;üstüstegelenbaşarısızlıklarladoluaylarboyuncabunlarınetkisinitakdiretmeyi
öğrenmişti.Aslında,onuntekgörevi,çoğunluklakışkırtılmadıkçarahatınıbozmayanşutalihefırsatlarvermekti.Vetalihinrahatınınkaçmasıgerekiyordu.ÇünküRieuxonuşaşkınlığaitenbirvebaçehresiylekarşıkarşıyaydı.Birkezdahavebakendisinekarşıoluşturulmuşstratejilerialtüstetmeyehazırlanıyor,içineyerleşmişgibidurduğumekânlardançekilerekinsanlarınbeklemediğimekânlardaortayaçıkıyordu.Birkezdahaşaşırtmayaçalışıyordu.
Tarrousavaşıyordu,hareketsizdi.Geceboyuncabirkezolsunacıyaheyecanlakarşılıkvermedi,tümağırlığıvetümsessizliğiylesavaşıyorduyalnızca.Yinebirkezolsunkonuşmadı,böylece,başkabirşeydüşünmeninartıkelindengelmediğinikendincebeliediyordu.Rieuxmücadeleninaşamalarınıarkadaşınınbiraçılıpbirkapanangözlerindenizliyorduyalnızca,gözkapakları,gözyuvarlağınasımsıkıyapışıyorduyadatersine,gevşiyor,bakışlarbireşyayadikiliyoryadadoktoraveannesineçevriliyordu.DoktorbubakışlaherkarşılaştığındaTarroubüyükbirçabaylaonagülümsüyordu.
Biransokaktaaceleciayaksesleriduyuldu.Önceuzaktangelenyavaşyavaşyaklaşanveakışıylasokağıdolduranbirgümbürtüdenkaçıyorgibiydiler:Yenidenbaşlayanyağmura,çokgeçmedenkaldırımlardaçınlayandolularkarışıyordu.Pencerelerinönündekibüyüktentelerdal256
galandı.Odanınkaranlığında,biranyağmurladikkatidağılanRieux,birbaşuculambasınınaydınlattığıTarrou'yuizliyorduyeniden.Annesiörgüörüyordu,zamanzamanbaşınıkaldırarakhastayabakıyordu.Doktoryapılacakherşeyiyapmıştışimdi.Yağmurdansonra,yalnızcagörünmezbirsavaşınsessizgürültüsüyledoluodadakisessizlikyoğunlaştı.Uykusuzluktanolduğuyerdebüzülendoktorsessizlikelverdiğince,tümsalgınboyuncaonaeşliketmişolantatlı
vedüzenliıslıksesiniduymayıhayalediyordu.Annesineyatmasıiçinbirişaretyaptı.Annebaşını
hayıranlamındasaladı,gözleriparıldadı,sonraşişlerinucundaeminolmadığıbirilmeğidikkatleinceledi.Rieuxhastayasuiçirmeküzerekalktı,sonragelipyerineoturdu.
Sokaktangeçenleryağmurunyatışmasındanyararlanarakkaldırımdahızlıhızlıyürüyordu.Adımsesleriazalıyorveuzaklaşıyordu.İlkkezolarakdoktor,geçsaatekalmışgezginlerledolu,ambulansseslerininçınlamadığıbugecenineskilerebenzediğinifarketti.Bugecevebadankurtulmuştu.Soğuğun,ışıklarvekalabalığınkovduğuhastalıkkentinkaranlıkkuytularındançıkarak,sondarbesiniTarrou'nunhareketsizbedenineindirmeküzerebusıcakodayasığınmıştı
sanki.Felaketartıkkentingöğünükarıştırmıyordu.Amaodanınağırhavasındausulusulıslıkçalıyordu.SaatlerdirRieux'nünduyduğuses,işteonunsesiydiVeburadadasonbulmasını,vebanınyenikdüşmesinibeklemekgerekiyordu.
ŞafaktanazönceRieuxannesinedoğrueğildi:
—Saatsekizdeyerimialmakiçinyatmalısın.Yatmadanöncedamlatmaişleminiyap.
MadamRieuxkalktı,örgüsünükatladıveyatağadoğruilerledi.BirsüredirTarrougözlerinikapamıştı.Sertalnındaterdensaçlarıkıvırcıklaşmıştı.MadamRieuxiçgeçirdivehasta,gözleriniaçtı.Üzerineeğilmiştatlıyüzügördüveateşinoynaşandalgalarıaltındansebatlıbirgülümsemeyenidenbelirdi.Amahemenardındangözlerkapandı.YalnızkalıncaRieuxannesininkoltuğunaoturdu.
Veba
257/17Sokaktanteksesgelmiyorduveşimditambirsessizlikvardi.Sabahınsoğuğuodadakendinihissettirmeyebaşlamıştı.Doktorbirazkestirdi,amaşafaktageçenilkarabaonuuykudanuyandırdı.ÜrpediveTarrou'yabakınca,birsürelikrahatlamaolduğunuvehastanınuyuduğunugördü.Atlıarabanınodunvedemirdentekerlekleridönerekuzaklaşıyordu.Penceredegünhenüzağarmamıştı.DoktoryatağadoğruilerlediğindeTarrousankihâlâuykudaymışgibi,onaifadesizgözlerlebakıyordu.
—Uyudunuzdeğilmi?diyesorduRieux.
Evet.
—Daharahatsolukalıyorsunuzdeğilmi?
—Biraz.Bununbiranlamıvarmı?Rieuxsustuvebirsüresonra:
—HayırTarrou,hiçbiranlamıyok.Sabahdüzelmelerinibenimgibisizdebiliyorsunuz.
Tarrouonayladı.
—Teşekkürederim,dedi.Banahepdoğruyusöyleyin.
Rieuxyatağınayakucunaoturmuştu.Hastanın,ölülerinkolvebacaklarınıandıranuzunvekatı
bacaklarımhissediyordu.Tarroudahakuvvetlesolukalıpveriyordu.
—Ateşyenidençıkacak,değilmiRieux,dedisoluğukesilircesine.
—Evet,amaöğlenkesinbirkararavaracağız.Tarrougücünütoplamakistercesinegözlerinikapadı.
Yüzündenbirbıkkınlıkokunuyordu.İçindebiryerlerdekıpırkıpırolmayabaşlamışateşinyükselmesinibekliyordu.Gözleriniaçtığında,bakışlarısönükleşmişti.YalnızcaRieux'nünyanı
başındaeğilmişolduğunugörünceyemdenışıldadı.
—İçin,diyordudoktor.
Ötekisuyuiçtivebaşınıyenidenyastığabıraktı.
Nekadaruzunsürüyor,dedi.
Rieuxonunkolunututtu,amaTarroubakışlarınıbaşkayanaçevirmiş,artıktepkivermiyordu.Vebirdenateş,
258
sankiTarrou'nüniçindebirbendiyerlebirederekalnınadoğrugözlegörünürşekildeyükseldi.
BakışınıRieux'yeçevirdiğinde,onungerginyüzüylecesaretvermeyeçalıştığınıgördü.Tarrou'nun
birçabaylagöndermekistediğigülümsemesıkılmışçenekemiklerivebeyazımsıbirköpüklemıhlanmışdudaklarındanöteyegidemedi.Amabukatılaşmışyüzdegözlerpırılpırılbircesaretleyenidenparladı.
Saatyedide,MadamRieuxodayagirdi.Doktorhastaneyetelefonetmekveyerinebirisinibulmakiçinçalışmaodasınageçti.Muayenelerinideertelemeyekararverdi,muayeneodasındakidivanabirsüreuzandı,amahemenkalktıveodayadöndü.TarroubaşınıMadamRieux'yeçevirmişti.
Yanıbaşındabirsandalyeninüzerineyerleşmiş,elerinibacaklarıüzerindebirleştirmişoufaktefekgölgeyebakıyordu;onuöylebiryoğunluklaizliyorduki,MadamRieuxparmağını
dudaklarınagötürdüvebaşuculambasınısöndürmeküzereayağakalktı.Amaperdeleringerisindengünışığıhızlasüzülüyorduveazsonrahastanınyüzhatlarıkaranlığıniçindeseçilmeyebaşlayınca,MadamRieuxonunhâlâkendisinebakmaktaolduğunugörebildi.Onadoğrueğildi,yastığınıdüzeltti,ayağakalkarkenbiranonunıslakvekıvırcıklaşmışsaçlarınaelinikoydu.Ozamanboğukveuzaktangelenbirsesinkendisineteşekkürettiğiniveşimdiherşeyiniyiolduğunusöylediğimduydu.Yenidenyerineoturduğunda,Tarrougözlerinikapamıştıvebitkinyüzü,mühürlenmişağzınakarşın,yenidengülümsüyorgibiydi.
Öğlenateşdoruknoktasındaydı.Ciğerlerindensökülürcesinegelenbiröksürük,artıkkantükürmeyebaşlayanhastanınbedeninisarsıyordu.Bezelerartıkşişmiyordu.Eklemleriniçineçakılmışçivigibi,heporadaydılar.AteşveöksürüknöbetlerininarasındaTarrouaradasıradaarkadaşlarınabakıyordu.Amaçokgeçmedengözleridahaseyrekolarakaçılmayabaşladıveharapolmuşsuratımaydınlatanışıkherseferindedahadasoluklaşıyordu.Çırpınmalarlabubedenisarsanfırtına,giderekazalanşimşeklerle
259onuaydınlatıyorveTarroubufırtınanıniçindesürüklenipgidiyordu.Rieux'nünkarşısındaartıkkımıldamayan,gülümsemesikaybolmuşbirmaskedenbaşkabirşeyyoktu.Onabukadaryakınolmuş,şimdimızrakdarbeleriyledelikdeşik,insanüstübiracıylakavrulan,gökyüzününtümnefretrüzgârlarıylakıvrananinsangörüntüsü,Rieux'nüngözündevebanınsularıaltındakalıyorvebubatmakarşısındaelindenhiçbirşeygelmiyordu.Kendisıyseeliboş,yüreğiburulmuş,birkezdahabufelaketekarşısavunmasızveçaresiz,kıyıdadurupbakıyordu.Vesonunda,Rıeux'nün,birdenduvaradönereksankiiçindebiryerlerdenyaşamsalbirtelkopuyormuşçasınaderinbiriniltiylecanverenTarrou'yugörmesiniengeleyen,çaresizlikgözyaşlarıoldu.
Bunuizleyengecemücadelenindeğil,sessizliğingecesioldu.Dünyadaneletekçekmişbuodada,şimdigiydirilmişbuölübedenininüzerindeşaşırtıcıbirhuzurungezindiğinihissetti;gecelerönce,vebayatepedenbakanteraslardakentkapılarındakisaldırınınardındanduyulanhuzurdubu.Zatenodönemde,elikolubağlı,insanlarınölmesiniizlediğiyataklardanyükselenosessizliğidüşünmüştü.Heryerdeaynıduraklama,aynıgörkemlisüre,mücadeleyiizleyenhepoaynıyatışma;bu,bozgununsessizliğiydi.Amaşimdiarkadaşınıörtenadamiçin,busessizliköyleyoğundu,sokaklarınvevebadankurtulmuşkentinsessizliğineöyleuyuyorduki,Rieuxbukez,savaşlarasonverenvebarışıiyileşmeumuduolmayanbiracıyadönüştürenkesinbiryenilgininsözkonusuolduğunuiyibiliyordu.Sonolarakdoktor,Tarrou'nunhuzurakavuşupkavuşmadığını
bilmiyordu;ancakenazındanoanda,tıpkıoğlundankoparılmışbiranne,yadaarkadaşını
gömenbirinsaniçinnasılateşkesdiyebirşeyyoksa,kendisiiçindeartıkolanaklıbirhuzur
bulunmadığınıbiliyordu.
Dışarıdahepaynısoğukgece,açıkvebuzgibibirgöktebuztutmuşyıldızlarvardı.Yarıkaranlıkodadacamaçökmüşsoğuk,birkutupgecesininrenksizsolukalıpverişi260
hissediliyordu.YatağınyanındaMadamRieuxalışılmışduruşuyla,sağtarafıbaşuculambasıylaaydınlanmış,oturmaktaydı.OdanıntamortasındaışığınuzağındaRieuxkoltuğundabeklemekteydi.Karısıaklınageliyordu,amaherseferindebudüşünceyiuzaklaştırıyordu.
Gecebaşlarkensokaktangeçenlerintopukseslerisoğukgeceniniçindeçınlamıştı.
Herşeyleilgilendinmi?demiştiMadamRieux.
Evettelefonettim.
Sonraölününbaşındakisessizbekleyişlerinisürdürmüşlerdi.MadamRieuxaradasıradaoğlunabakıyordu.BubakışlardanbiriylekarşılaşıncaRieuxonagülümsüyordu.Geceyeözgübildikgürültülersokaktabirbiriniizlemişti.Henüzizinverilmesede,birçokarabayenidensokaklardangeçiyordu.Yolarıyutuyor,yokolupyenidenortayaçıkıyorlardı.Sesler,bağırmalar,gengelensessizlik,birnalsesi,birdönemeçtegıcırdayanikitramvay,belirsizuğultularveyenidengeceninsolukalıpverişi.
—Bernard?
—Efendim.
Yorgundeğilmisin?
—Hayır.
Annesininnedüşündüğünüvekendisinisevdiğinibiliyorduoanda.Amabirvarlığısevmeninçokbüyükbirşeyolmadığınıyadaenazındanaslabirsevginindilegetirilecekkadargüçlü
olmayacağınıdabiliyordu.Örneğin,annesiylebirbirlerinihepsessizceseveceklerdi.Veyaşamları
boyuncaduygularınıbirbirlerinedaharahataçıklayamadan;sırasıgelinceannesiyadakendisiölecekti.Aynıbiçimde,Tarrou'nunyanıbaşındayaşayıpgitmiştivedostluklarıgerçekanlamdayaşamayazamanbulamadanbuakşamölmüştüTarrou.Dediğigibioyunukaybetmişti.AmaRieux,onekazanmıştı?Yalnızcavebayıtanımışolmakvebunuanımsamak,dostluğutanımış
olmakvebunuanımsamak,şefkatitanımakvebirgünbunuanımsamak,buyduiştekazandığı.
İnsanınvebaveyaşamoyunundanelde
261edeceğitekşeybilgivebelekti.BelkideTarrou'nunoyunukazanmakdediğibuydu!
YinebirarabageçtiveMadamRieuxsandalyesininüzerindebirazkımıldadı.Rieuxonagülümsedi.Annesionayorgunolmadığınısöyledivehemenardından:Oraya,dağadinlenmeyegitmelisin.
Tabianne.
Evet,oradadinlenebilirdi.Nedenolmasın?Anımsamakiçindebirbahaneolurdubu.Amaoyunukazanmakbuidiyse,insanınumuttanyoksun,yalnızcabildiğiveanımsadığışeyleyaşamasıgüç
olmalıydı.İşte,kuşkusuzTarroudaböyleyaşamıştıvedüşlerekapılmadansürdürülenbiryaşamıniçindekurulukadınanevarsahepsininbilincindeydi.UmutsuzhuzurolmazveinsanlarınkimseyimahkûmetmehakkıolmadığınainananamayinedekimseninbaşkalarınımahkûmetmektenkendinialıkoyamadığınıvehattakurbanlarınbazencelatadönüştüğünüdebilenTarrouikilemveçelişkininiçindeyaşamıştı,aslaumutnedirbilmemişti.Acababunedenlemiazizolmayı
istemişvehuzuruinsanlarahizmetederekaramıştı?GerçekteRieuxbukonudahiçbirşeybilmiyordu,bunundapekönemiyoktu.Tarrou'ylailgiliaklındansilinmeyentekgörüntü,kendisinigötürmeküzerearabanındireksiyonunasımsıkısarılanbiradamyadaşimdihareketsizyatanşukalınbedeningörüntüsüydü.Biryaşamsıcaklığıvebirölümgörüntüsü,iştebuydubilinen.
İştekuşkusuzbunedenle,DoktorRieux,sabahkarısınınölümhaberinisakinliklekarşıladı.
Çalışmaodasındaydı.Annesineredeysekoşarakonatelgrafıgetirmiş,sonrapostacıyabahşiş
vermeküzereçıkmıştı.Geridöndüğündeoğluaçılmıştelgrafıelindetutuyordu.Onabaktı,penceredenlimanınüzerindeyükselmekteolaninanılmazbirsabahıizlemeyekaptırmıştıkendini.
—Bernard,dediMadamRieux.Doktordalgındalgınonabaktı.
—Şutelgraf?diyesordu
262
İştebu,dedidoktor,sekizgünolmuş.
MadamRieuxbaşınıpencereyeçevirdi.Doktorsusuyordu.Sonraannesineağlamamasını,bunubeklediğini,amayinedegüçbirşeyolduğunusöyledi.Bunlarısöylerken,acısındabirşaşkınlıkbulunmadığınıbiliyorduyalnızca.Aylardırveikigündür,sürüpgidenoaynıacıydı.
263Güzelbirşubatsabahıgündoğarken,halkın,gazetelerin,radyovevalilikduyurularınınselamlamasıylakentinkapılarısonundaaçıldı.Böyleceanlatıcıya,kapılarınaçılmasınıizleyencoşkuyabaşındansonunakadarkatılabilmeözgürlüğüolmamaklabirlikte,buneşedolusaatlerinvakanüvisıolmakkalıyor.Gündüzvegeceiçinbüyükeğlencelerdüzenlenmişti.Aynızamanda,uzakdenizlerdengelengemilerlimanımızayönelirken,garlardatrenlerindumanlarıtütmeyebaşlamıştıbile,böyleceherbirikendince,bugünün,ayrıdüşmektenötürüacıçekenleriçinbüyükbuluşmagünüolduğunubelirtiyordu.
Burada,oncayurttaşımızıniçineyerleşmişolanayrılıkduygusununneolabileceğikolaycahayaledilebilir.Günboyukentegirişyapantrenlerkenttenayrılanlarkadardoluydu.İkihaftalıkbeklemesüresinde,sonânakadarvalilikkararınıniptaledilmesindenkorkarakherkesogüniçinyertutmuştu.Kenteyaklaşanyolcularınbazılarıgerginliktentamanlamıylakurtulamamıştızaten,çünküyakınlarındabulunaninsanlarınsonlarınıbiliyorlardıgenelde;ötekilerevekenteneolduğukonusundaysahiçbirşeybilmiyorlardı,akılarındakentinkuşkulubirçehresivardı.Ancakbu,tümbu
süreiçindetutkuateşiyleyanmamışkişileriçindoğruyduyalnızca.
Gerçektende,tutkulularkendilerinibirsabitfikrekaptırmışlardı.Onlariçintekbirşeydeğişmişti:Aylarcasürensürgünleriboyuncaçabukgeçmesineuğraştıkları,deligibihızlandırmayaçalıştıklarıozamanışimdikenteyaklaştıklarıbiranda,treninduraktanöncefrenyapmayabaşlamasıylayavaşlatmayıdilemişlerdi.Aşklarınıntümokaybolmuşayları,içlerinebelirsizvekeskinbirduygusalı
264
yorvebunabağlıolarak,buneşelizamanınbekleyişdönemineoranlaikikatdahayavaş
geçmesinibirtürtelafiolarakgörüyorvebelibelirsizbunuistiyorlardı.HaftalaröncehaberiletilenkarısınınburayagelmesiiçinelindengeleniyapanRambertgibi,sevdiklerinibirodadayadaperondabekleyenleraynısabırsızlıkveaynıkarmaşaiçindeydiler.Çünküvebaaylarıboyuncabirsoyutlamayadönüşmüşbuaşkyadasevgiyedestekolanettenkemiktenkişiylebuduyguları
karşılaştırmayıRambertbirürperişle
bekliyordu.
Salgınınbaşındabirsoluktakentindışınakaçmayıvekoşarcasınasevdiğiylebuluşmakiçinburadanayrılmakisteyenkişiolmakisterdiyeniden.Amaartıkbununolanaksızlığınıbiliyordu.
Değişmiştio,amavebaonundikkatimbaşkayöneçekmişti,oisetümgücüylebunuyadsımayaçalışmış,ancakyinedeiçindesessizbiracıgibiyaşayadurmuştubuduygu.Biranlamda,vebanınçokanibiçimdebittiğiduygusunakapılıyordu,sankibunudüşünmeyehazırdeğildi.Mutluluktümhızıylageliyordu,olaybekleyiştençokdahahızlıgelişiyordu.Rambertherşeyebirandakavuşacağını,neşenintadıçıkarılmayanbiryanıkgibiolduğunuanlıyordu!
Kaldıki,hepsiazyadaçok,belibirbilinçleonungibiydiveaslındahepsindensözetmekgerek.
Özelyaşamlarınayenidenbaşlayacaklarıbuistasyonperonunda,birbirlerinebakışlaratarkenyadagülümserken,paylaştıklarıortaklığıhissediyorlardıhâlâ.Amatrenindumanıgörünürgörünmezsürgünduygusu,karmaşıkvesarhoşedicibirneşesağanağıaltındabirandasönüpgitti.Trenduruncaçoğunluklayinebuperondabaşlamışolansonugelmezayrılıklarburadasonbuldu;birsaniyeiçinde,canlıbiçimleriniunuttuklarıbedenlerebüyükbirsevincineşlikettiğibircimriliklekolarınsarıldığıanda.Rambert'inkendisinekoşanvegöğsünekapananobedenebakacakzamanıolmadı.Kolarıarasındaonututarken,gövdesineyumulmuşotanıdıksaçlıbaşısıkarkengözyaşlarınaengelolamadı,
265bunlarınoankimutluluktanmı,yoksaçokuzunsüredirbastırılmışbiracıdanmıolduğunubilmiyordu;enazındanbuyaşların,şuandaomzunagömülmüşduranbuyüzün,oncadüşlediğiyüzmü,yoksatersine,biryabancınınyüzümüolduğunubilmesiniengelediğindenötürübirrahatlıkiçindeydi.Bukuşkunundoğruçıkıpçıkmayacağınısonradanöğrenecekti.Şimdilik,vebanıngerigelebileceğineveinsanlarınyüreğindehiçbirdeğişiklikyapmadangidebileceğineinanıyorgibibirhaliolançevresindekilergibidavranmakistiyordu.
Birbirlerinesıkısıkısarılmışinsanlar,dünyadagerikalanherşeyegözleriniyummuş,görünüştevebayıaltetmiş,tümsefaletiveaynıtrenlegelipkarşılarındakimseyibulamamışherkesiunutmuş
olarakevlerinedöndüler;perondayalnızkalanlarsaevedönünceuzunsürmüşsuskunluklarınyüreklerinesaldığıkorkuyudoğrulayanbirşeybulmayahazırlanıyorlardı.Artıktaptazebiracıdanbaşkakendilerineeşlikedenhiçkimseleriolmayanbuinsanlariçin,oandaartıkyaşamayanbirvarlığınanısınasarılanlariçinherşeyfarklıydıveayrılıkduygusudoruknoktasınaulaşmıştı.
Onlariçin,şimdiortakbirçukuraatılmışyadabirkülyığınındaeriyipgitmişovarlığailişkintümneşeyiyitirenanneler,eşler,sevgilileriçinvebahâlâvardı.
Amakimdüşünüyordubuyalnızlıkları?Öğleoluncagüneşsabahtanberibirmücadelehalindehavanıniçindedolanıpduransoğukesintilerialtederekdeğişmeyenbirışığısürekliyinelenendalgalarlakentinüzerinesaçıyordu.Günsankiakmıyordu.Tepelerdenkalelerintoplarıdurgungökyüzündearavermedenpatlamayabaşladı.Acılarınsonbulduğuveunutuşunhenüzbaşlamadığı,ikiaradakalmışbudakikadatümkentkendinidışarıattı.
Bütünmeydanlardadansediliyordu.Birgündetrafikyoğunluğuhissedilirbiçimdeartmışvesayılarıgiderekçoğalanarabalarinsanselialtındakisokaklardagüçlükleilerliyordu.Kentinçanlarıtümakşamüstüenyüksekperdedençaldı.Mavivealtınsıbirgöğüçınlamalarıyladolduru266
yorlardı.Gerçektendekiliselerdeşükürdualarıokunupduruyordu.Amaaynızamandaeğlenceyerleriağzınakadardolmuş,geleceğidüşünmedenelerindekisonalkolüiçecekleridağıtıyorlardı.Tezgâhlarınönündehepsideheyecaniçindebirkalabalıkitişkakışduruyordu,aralarındaçevredekibakışlardançekinmeyen,sarmaşdolaşbirçokçiftvardı.Hepsibağıraçağırakonuşuyoryadagülüyordu.Herkesiçinekapandığıaylarboyuncayaşamıbiriktirmiş,şimdihayattakalmalarınıkutlarcasınaonuharcıyorlardı.Ertesigünasılyaşambaşlayacaktı,önlemleriyle.Şimdilikçokfarklıkökenlerdeninsanlardirsekdirseğekardeşgibiydiler.Ölümünvarlığınıngerçekleştiremediğieşitlik,enazındanbirkaçsaatliğinekurtuluşuncoşkusundaortayaçıkıyordu.
AmabusıradancoşkuherşeyiaçıklamıyorduveakşamüstügeçsaatteRambert'inyanındasokaklarıdolduranlarsoğukkanlıbirtavrınaltında,çoğunluklaepeyhassasmutluluklargizliyordu.
Gerçektende,çoksayıdaçiftveçoksayıdaailesakinsakingezineninsanlargibiydileryalnızca.
Gerçekteyseçoğuacıçektikleriyerlerihassaslıklaziyaretediyorlardı.Yenigelenlerevebanınaçıkyadasaklıişaretlerini,vebanıntarihininkalıntılarımgöstermeksözkonusuydu.Bazıdurumlarda,vebasırasındaçokşeygörmüşolanlararehberliketmekleyetiniliyorvekorkuuyandırmadantehlikeanlatılıyordu.Bugibikeyiflerzararsızdı.Amaötekidurumlarda,dahatehlikeligezintilerolabiliyordu,anılarınsevgidoluacısınakendinibırakmışbirsevgiliyanındakineşöylediyebiliyordu:"Osırada,buyerdeyanımdaolmanıarzuladımvesenyoktun."Bututkugezginlerinitanımakkolaydı:İçindeyolaldıklarıgürültüpatırtınınortasındafısıltıveitirafadacıkları
oluşturuyorlardı.Gerçekkurtuluşu,köşebaşlarındakiorkestralardandahaiyimüjdeliyorduonlar.
Çünkübusevinçiçinde,sıkısıkıbirbirinesarılmışvesuskunçiftlergürültüpatırtınıniçinde,mutluluğuntümzaferiveadaletsizliğiylevebanınbittiğini,korkunungeridekaldığınıdoğruluyordu.
Her
267türkesinliğekarşı,insanlarınöldürülmesininsineklerinöldürülmesikadargündeliksayıldığışuanlamsızdünyayıtanıdığımızısakinsakinyadsıyorlardı;şusınırlarıiyiçizilmişvahşiliği,şuhesaplanmışçılgınlığı,şimdinindışındanevarsaherşeyekarşıkorkunçbirözgürlükduygusunudaberaberindegetirenşututsaklığı,şuölümkokusunu,öldürmediğiherkesişaşkınaçevirenşuölümkokusunu,sonolarakdabirbölümühergünbirfırınınağzınayığılmış,yağlıkokularçıkararakhavayakarışan,ötekibölümüdegüçsüzlükvekorkununzincirlerinevurulmuşkendisırasınıbekleyenşuşaşkınadönmüşinsanlardanolduğumuzuinkârediyorlardı.
Dışmahalelereulaşmayaçalışanveakşamüstüçanvetopsesleri,ezgilervesağırediciçığlıklararasındatekbaşınayürüyenDoktorRıeux'nüngözüneçarpaniştebuydu.Mesleğisürüyordu,hastalariçintatilyoktu.Kentinüzerineinentatlıışığıniçindeeskigünlerinızgaraetveanasonkokularıyükseliyordu.Çevresindegülenyüzlergöğedoğruçevriliyordu.Yüzlerialalolmuşkadınveerkekleristeklegerilerekveçığlıklaratarakbirbirlerinedolanıyordu.Evet,vebabitmişti,korkudaveşimdisarmaşdolaşolankolaraslındaenderinanlamıylasürgününveayrılığınnedemekolduğunuanlatıyordu.
İlkkezolarakRieuxaylarcahergelengeçeninyüzündeokuduğuşutamdıkhavayabiradverebiliyordu.Şimdiçevresineşöylebirbakmasıyeterliydi.Vebayı,sefaletiveyokluklarıgeridebırakanherkes,uzunsürediroynamaktaolduğurolüngiysisinebürünmüştü,yokluğuveuzaktakiülkeyiönceyüzleriyle,şimdidegiysileriylebeliedengöçmenrolünebürünmüşlerdi.Vebanınkentkapılarınıkapadığıgündenbaşlayarakyalnızcaayrılığıyaşamışlardı,herşeyiunutturanoinsancılsıcaklıktanayrıdüşmüşlerdi.Değişikderecelerde,kentinherköşesindebukadınlarvebuerkekler,herkesiçinaynıolmayanamayinehepsiiçinolanaksızbirbuluşmayıözlemişlerdi.Çoğutümgücüyleoradabulunmayanbirisini,birbedeninsıcaklığını,sevgiyiya268
daalışkanlığıhaykırmıştı.Bazılarıinsanlarındostluklarındanuzakdüşmenin,onlaramektup,tren,gemigibidostluklaraözgüalışılmışyolardanulaşamayacakolmanınçoğunluklafarkınavarmadanacısınıçekiyordu.Dahaazsayıdabirbaşkagrupinsanda,belkiTarrougibileri,tanımlayamadıklarıbirşeylerleistemişlerdibirliği,amabunlardaistenecektekşeydionlarıngözünde.Başkabiradbulamadıklarındanbunabazenhuzurdiyorlardı.
Rieuxhâlâyürüyordu.İlerledikçeçevresindekikalabalıkartıyor,gürültüçoğalıyorveulaşmakistediğimahaleleruzaklaşıyorgibigeliyordu.Yavaşyavaşbubağırıpçağırankitleyekarışıyorduvebuhaykırışınbirbakımakendihaykırışıolduğunudaanlamayabaşlıyordu.Evet,hembedenselhemderuhsalaçıdanhepsibirlikteacıçekmişti,hepsigüçbirtatildönemine,umarsızbirsürgünevehiçgiderilmemişbirsusuzluğabirliktekatlanmışlardı.Buüstüsteyığılanölüler,ambulanssirenleri,şuyazgıdenilenşeyinihtarları,korkununyinelenenayaksesleriveyüreklerdekikorkunçbaşkaldırıarasındahepbirsöylentiyayılıpdurmuşvekorkuiçindekibuinsanlaragerçekvatanlarınıbulmalarıgerektiğinisöyleyerekonlarıuyarmıştı.Onlarınhepsiiçingerçekvatan,buboğulankentinduvarlarınınötesindeydi.Tepelerdekigüzelkokuluçalılıklarda,denizde,özgürülkelerdeveaşkıngücündeydi.Vegerikalanherşeyetiksintiylesırtçevirerekoülkeye,mutluluğadönmek
istiyorlardı.
BusürgününvebubirleşmeduygusununneanlamagelebileceğiniDoktorRieuxhiçbilmiyordu.
Durmadanyürürkenheryandansıkıştırılmış,kendisiniçağıranhastalarınagiderken,yavaşyavaş
yüküazalmışsokaklarayaklaşıyorvebuşeylerinbiranlamınınolupolmamasınınönemliolmadığını,yalnızca,insanlarınumudununbirkarşılıkbulmasınıgörmekgerektiğimdüşünüyordu.
Karşılığınneolduğunubundanböyleobiliyorduvedışmahalelerinneredeyseıssızoilksokaklarındabunudahaiyigörüyordu.Yalnızcaaşklarınınyaşadığıevedön269meyiistemişolanlar,sayılarıazalsadabununlayetinmesinibilerekaradasıradaödülerinialıyorlardı.Kuşkusuzaralarındanbazıları,beklediklerikişidenyoksun,tekbaşlarınakentteyürümeyisürdürüyorlardı.Salgındanönce,aşklarınıdahabaşındanyolunakoyamamışvebirbirinedüşmansevgilileribirbirinebağlıtutanogüçanlaşmayıyılarcakörükörüneizleyenbazılarıgibi,eşindenikikezayrılmakdurumunadüşmemişolanlardamutluydu.Rieuxgibionlardaherşeyizamanabırakmanınhafifliğiniduymuşlardı:Onlarsonsuzadekayrılmışlardı.Ama,DoktorRieux'nünsabahyanındanayrılırken"Haydi,cesaret,şimdihaklıçıkmanınzamanı,"dediğiRambertgibibaşkalarıda,yitirdiklerinisandıklarıkişiyihiçduraksamadanbulmuşlardı.Enazındanbirsüreiçinmutluolacaklardı.Herzamanistenebilecekvebazeneldeedilebilecekbirşeyvarsa,onundainsansevgisiolduğunuşimdionlarbiliyordu.
Tersine,hayalbileedemedikleribirşeyidilemişolanlarınhiçbirinebirkarşılıkgelmemişti.Tarrousözünüettiğioulaşılmasıgüçhuzurakavuşurgibiolmuş,amaonuişineyaramayacağıbiranda,ölümdebulmuştu.Tersine,Rieux'nünkapıeşiklerinde,azalanışığınaltındagördüğü,tümgüçleriylesarılmış,heyecaniçindebirbirinebakanbaşkalarıeğeristediklerinieldeetmişlerse,bununnedeniyalnızcakendielerindeolanbirşeyistemişolmalarıydı.VeRieux,Grand'laCottard'ınbulunduğusokağasaparkeninsanla,onunyoksulveinanılmazaşkıylayetinenlerindeenazındanaradabirneşeyleödülendirilmesininyerindeolacağınıdüşünüyordu.
270
Bugünceburadasonaeriyor.DoktorRieux'nünbununyazarıolduğunubelirtmeninzamanıgeldi.
Amasonolaylarıaktarmadanönce,enazındanniçinarayagirdiğiniaçıklamakvetarafsıztanıküslubunuseçmeyeözengöstermesininanlaşılmasınıistiyor.Tümvebasüresincemesleğigereğikentlilerinbirçoğunugörmeveonlarınduygularınıderlemeolanağıbuldu.Böylecegördükleriniveduyduklarınırahatçaaktarmadurumundaydı.Amabunuuygun,ölçülübirtutumlayapmakistemiştir.Genelolarakgördüklerindenfazlasınıanlatmamaya,vebadostlarına,gerçektesahipolmayacaklarıdüşünceleriyakıştırmamayaveyalnızcarastlantıyadakötütalihinkendisinesunduğumetinlerikulanmayaözengöstermiştir.
Birtürcinayetnedeniyletanıklıketmedurumundakalarak,iyiniyetlihertanığınyapmasıgerektiğigibi,belibirsakinimieldenbırakmamıştır.Amaaynızamandada,dürüstbiryüreğinkuralarınauygunolarak,isteyerekkurbanıntarafımtutmuşveinsanları,aynıkentipaylaştığıinsanları,yalnızcaaşk,acı,sürgüngibiortakinançlarıçevresindebirleştirmekistemiştir.İşteböylece,tekbiracıyokturkentlilercepaylaşmasın,yadatekbirdurumyokturkendisidesahiplenmesin.
Sadıkbirtanıkolmakiçinözelikleolayları,belgelerivesöylentileriaktarmalıydı.Amakişiselolarakkendisöyleyeceğini,kendibekleyişini,kendigeçirdiğisınavlarıdilegetirmemeliydi.
Bunlardanyararlandıysabile,yalnızcaaynıkentipaylaştığıkentlilerianlamakveonların
anlaşılmasınısağlamakveonlarınçoğunluklakarmakarışıkbiçimdehissettiklerineolabildiğincekesinbirbiçimvermekiçindi.Gerçeğisöylemekgerekirse,busağduyuluçabafazlazor271olmadı.Kendiiçindekilerindoğrudanobinlercevebalısesekarışmaküzereolduğunuhissettiğinde,tektekheracısınınaynızamandabaşkalarınındaacısıolduğuveacınınçoğukeztekbaşınayaşandığıbirdünyadabununbiravantajolduğudüşüncesionudurdurmuştu.
Kuşkusuzherkesadınakonuşmalıydı.
AmayurttaşlarımızarasındabirkişivardıveRieuxonunadınakonuşamazdı.Tarrou'nunbirgünRieux'yesözünüettiğikişibu:"Onuntekgerçekcinayetiçocuklarveinsanlarıölümeyolayanneyseonuyüreğiyleonaylamışolmasıdır.Gerikalanınıanlıyorum,amabukonudaonuyaptığındanötürübağışlamakzorundayım."Bugünceninböyleşeylerdenhabersiz,yaniyalnızbiryüreğinsahibiylesonbulmasıdayerindeolur.
KutlamanınyapıldığıgürültülüpatırtılıcaddelerdençıkıpGrand'laCottard'ınoturduğusokağasaparkenbirpolisengeliylekarşılaştı.Böylebirşeyibeklemiyordu.EğlenceninuzaktangelenuğultusumahaleyisessizleştiriyorveRieux'yebirçölgibiıssızgeliyordu.Kartımçıkardı.
—Olanaksızdoktor,dedipolismemuru.Kalabalığaateşedenbirdelivar.Amaburadakalın,sizegerekolabilir.
OsıradaRieux,Grand'ınkendinedoğrugeldiğinigördü.Onundahiçbirşeydenhaberiyoktu.
Geçmesineizinverilmiyorduveateşinkendievindenaçıldığınıöğrenmişti.Güneşinısıtmayansonışıklarıylaaltınrenginebürünmüşevincephesiuzaktangörülüyordu.Karşıdakikaldırımakadaruzananboşbiruzameviçevreliyordu.Yolunortasındabirşapkavekirlibirparçakumaş
seçiliyordu.RıeuxveGrandiyiceuzakta,yolunötekitarafındakendilerinidurduranpoliskordonunaparalelvegerisindemahalelilerinhızlıhızlıdurmadangeçtikleribirpoliskordonunugörebiliyorlardı.Dikkatlicebakınca,elerindetabanca,evinkarşısındabulunanapartmanlarınkapılarınasinmişpolismemurlarımdagördüler.Evintümkepenklerikapalıydı.Yinedeikincikattakepenklerdenbiriyarıyarı
272
yaaçılmışgibiydi.Sokaktatambirsessizlikvardı.Kentmerkezindengelenbelibelirsizezgilerduyuluyorduyalnızca.
Biraraevinkarşısındakiapartmanlardanbirindenikielateşsesiduyulduveaçıkolankepenkteparçalarhavayasıçradı.Sonrayenidensessizlikoldu.Uzaktanbakınca,gününyoğunluğundansonrabuolanlarRieux'yebirazgerçekdışıgibigeliyordu.
—BuCottard'ınpenceresi,dedibirdenbireGrandheyecanla.AmaCottardortadayok.
—Niyeateşediliyor?diyesorduRieuxmemura.
—Onuoyalamayaçalışıyorlar.Gereklimalzemeyigetirecekbirotobüsbekliyoruz,çünkü
kapıdangirmeyeçalışanlaraateşediyor.Kurşunisabetedenbirmemurvar.
—Niyeateşetti?
—Bilmiyoruz.Sokaktainsanlareğleniyordu.İlktabancasesiduyulduğundahiçbirşeyanlamadılar.İkincisestebağrışçağrışoldu,birkişiyaralandıveherkeskaçıştı.
Delininbiriişte.
Yenidensessizlikolduğundadakikalargeçmekbilmedi.Birdensokağınötekitarafındanbirköpeğinçıkageldiğinigördüler,Rieux'nünuzunsüredirgördüğüilkköpekti,büyükbirolasılıklaozamanakadarsahiplerininsakladığıpisbirİspanyolköpeğiydi,duvarboyuncakoşupgidiyordu.
Kapıyayaklaşıncaduraksadı,arkaayaklarıüzerineoturduvebitlerinikemirmeküzereyanlamasınauzandı.Polislerdengelenbirçokdüdüksesionuuyardı.Başımkaldırdı,sonraşapkayıkoklamaküzereağırağıryolunortasınailerledi.Aynıandaikincikattanbirelateşedildiveköpekayaklarıyladebelenerekbirandakendiçevresindedöndüveböğrününüzerinedevrilerekuzunuzunsarsıldı.Karşılıkolarak,evinkarşısındakikapılardanbeşyadaaltı
patlamaylakepenkbirazdahaufalandı.Yenidensessizlikçöktü.GüneşbirazçekilmiştiveCottard'ınpenceresinegölgedüşmeyebaşlıyordu.Doktorunarkasındakisokaktabirfrensesiduyuldu.
Veba
273/18—İştegeldiler,dedipolismemuru.
Elerindeipler,birmerdivenveyağlıbezesarılmışikiuzunpaketletamarkalarındapolislerbelirdi.
Greand'ındairesininkarşısındabulunanbitişikdüzenevleriçevirenbirsokağadaldılar.Birsüresonrabuevlerinkapılarındabirhareketolduğugörülmedi,ancaktahminedildi.Sonrakalabalıkvepolislerbekledi.Köpekartıkkımıldamıyordu,amakoyurenkbirsubirikintisininiçindeıslakyatıyordu.
Birdenbirepolismemurlarınıntuttuğuevlerdenbirmakinelitabancaylaateşaçıldı.Ateşinsonunda,nişanalınankepenktamanlamıylayaprakgibidöküldüvepenceredekaranlıkbirboşlukbelirdi,RieuxveGrandbulunduklarıyerdenhiçbirşeyseçemiyordu.Ateşkesilinceıkıncı
birtabancasesibaşkabiraçıdan,dahauzaktakibirevdengeldi.Kurşunlardanbiribirkiremitparçasınısıçrattığınagörekurşunlarpenceredekikareboşluğadaisabetediyordukuşkusuz.Aynı
andaüçpoliskoşarakyolugeçtivegirişkapısındaniçeridaldılar.Hemenardındanüçpolisdahaiçerikoştularveateşsesikesildi.Kalabalıkbirazdahabekledi.Apartmanıniçinde,derindengelenikipatlamasesiduyuldu.Sonrabiruğultuyükseldiveneredeysesürüklercesinekolansıvanmış,durmadanbağıranufaktefekbiradamındışarıçıkarıldığıgörüldü.Sankibirmucizeolmuşgibi,sokaktakitümkapalıkepenkleraçıldıvemeraklılarpencerelereüşüştü;biryandandainsanlarkalabalıklarhalindeevlerindençıkıppolisengelerininarkasınakoştular.Biran,adamcağızıyolunortasındagördüler,sonundaayaklanyerebasıyor,poliseleriniarkadantutuyordu.Bağırıyordu.
Birpolisonayaklaştıveyumruğununtümgücüyle,ciddibirtavırlaikikezonavurdu.
—Cottardbu,diyekekelediGrand.Çıldırmış.Cottardyeredüşmüştü.Polisinbukezyerdeuzanan
buinsanyığıntısınatümgücüyletekmeindirdiğinigördüler.Sonrakarmakarışıkbirkalabalıkhareketegeçti,doktoraveonuneskidostunadoğruyöneldi.
—Açılın!dedipolis.
274
KalabalıkönündengeçerkenRieuxgözlerinikaçırdı.GrandveRieuxhavakararırkenoradanayrıldılar.Buolay,semtisankiiçinedaldığıuyuşukluktançekipçıkarmışgibiuzaktakisokaklardangelenkeyifsarhoşukalabalığınuğultusuyladolduyeniden.EvingirişindeGranddoktorlavedalaştı.Gidipçalışacaktı.Amatamyukarıçıkacağısırada,Jeann'amektupyazdığınıveşimdihoşnutolduğunusöyledidoktora.Hemsonrayenidentümcesiniyazmayabaşlamıştı:"Nekadarsıfatvarsahepsiniattım,"dedi.
Hınzırbirgülümsemeyletörensibirselamiçinşapkasınıçıkardı.AmaRieux,Cottard'ı
düşünüyordu,yaşlıastımhastasınınevinegiderkenonunyüzüneinenyumruklarıntoksesipeşinibırakmıyordu.Suçlubirinsanıdüşünmek,ölübirisinidüşünmektendahazordubelkide.
Rieuxeskihastasınınevinevardığındagecetümgöğüyutarcasınakaplamıştı.Odadan,özgürlüğünouzaktangelenuğultusuduyuluyorduveyaşlıadamherzamankitavrıylabezelyeleribirkaptanötekineaktarmayısürdürüyordu.
—Eğlenmeyehaklanvar,diyordu,birdünyakurmakiçinherşeygerek.Şuçalışmaarkadaşınız,oneoldu?
Patlamaseslerigeliyordu,amabunlarbarışlailgiliydi:Çocuklarfişekpatlatıyorlardı.
—Öldü,dedidoktor,hastanınhırıltılıgöğsünüdinlerken.
—Ah!dediyaşlıadamşaşkınlıkiçinde.
—Vebadan,diyeeklediRieux.
—Evet,dediyaşlıadambirsüresonra,hepeniyilergider.Yaşamböyle.Amaoneistediğinibilenbiradamdı.
—Niyebunusöylüyorsunuz?dedistetoskopunuyerleştirenRieux.
—Hiç.Konuşmakiçinkonuşmazdı.Nihayet,benimhoşumagidiyordu.Amaböyleişte.Başkaları:
"Vebabu,vebageçirdik,"diyorlar.Biranlamdaödülendirilmekistiyorlar.Amanedemekveba?
Yaşambu,iştehepsibukadar.
—Buğunuzuaksatmayın.
275—Yookorkmayın.Dahazamanımçokbenimveötekilerinöldüğünügöreceğim.Benyaşamayıbiliyorum.
Neşedoluhaykırışlaruzaktanonakarşılıkverdi.Doktorodanınortasındadurdu.
—Terasaçıkarsamsizirahatsızedermiyim?
—Yohayır!Onlarıtepedengörmekistiyorsunuz,değilmi?Dilediğinizgibiyapın.Amaonlarhepaynı.
Rieuxmerdivenlereyöneldi.
—Söyleyindoktor,vebadanölenleriçinbiranıtyapılacağıdoğrumu?
—Gazeteleröylediyor.Birgömüttaşıyadabirplaka.
—Bundanemindim.Venutuklaratılacak.Yaşlıadamboğukboğukgülüyordu.
—Buradanduyuyorumonları:'Ölülerimiz...'sonradagidipkarınlarınıdoyuracaklar.
Rieuxmerdivenleriçıkmayabaşlamıştıbile.Soğuk,kocamangökyüzüevlerintepesindeparıldıyordu,tepelerinyakınındayıldızlarçakmaktaşıgibisert,yoğunlaşıyordu.Tarrou'ytavebayı
unutmaküzerebuterasaçıktıklarıgecedençokdafarklıdeğildibugece.Yalıyarlarıneteklerindedenizozamankindendahagürültülüydü.Havakıpırtısızvehafifti,sonbaharrüzgârınıntaşıdığı
kirlisoluklardanarınmıştı.Öteyandankentinuğultusuhâlâteraslarınaltındadalgalarınsesi.gibiçınlıyordu.Amabugecekurtuluşungecesiydi,başkaldırınındeğil.Uzakta,koyubirkızılıkaydınlatılmışbulvarvemeydanlarınbulunduğuyerleribeliediyordu.Artıközgürlüğekavuşmuş
geceniniçinde,istekengeltanımıyordu,Rieux'yeulaşandaonunuğultusuydu.
Karanlıklimandanresmikutlamanınilkfişekleriyükseldi.Kentuzunveboğukbirhaykırışlaselamladıfişekleri.Cottard,Tarrou,Rieux'nünsevdiğiveyitirdiğikadınveerkekler,ölüyadasuçlu,hepsiunutulmuştu.Yaşlıadamhaklıydı,insanlarhepaynıydı.Amaheracınınöte276
sinde,onlarıbirbirinebağlayangüçlerivesuçsuzluklarıydıveRieuxbunuburadahissediyordu.
Kuvvetivesüresiikikatınaçıkan,çınlamasıterasınaltınakadaruzananhaykırışlarınortasında,rengârenkışıkdemetlengökyüzündeçoğalarakyükselirken,DoktorRıeux,susanlarınarasındayeralmamak,ovebalılardanyanatanıklıketmek,onlarayönelikadaletsizliğeveşiddeteilişkinenazındanbiranıbırakmakvefelaketlerinortasındaneleröğrenildiğini,insanlarıniçindehorgörülecekşeylerdençok,hayranlıkduyulacakşeylerinbulunduğunusöylemekiçinburadasonbulananlatıyıkalemealmayakararverdi.
Ancakbiryandandabugünceninkesinbirzafergüncesiolmadığınıbiliyordu.Bu,yalnızcakendigördüğükadarıylakorkuyaveonuntükenmezsilahınakarşıyapılmasıgerekenlerinbirtanıklığındanbaşkabirşeyolamazdı;amaaynızamandada,içlerindekopanfırtınalarakarşın,birazizolamadıklarınagöre,felaketlerikabulenmeyireddederek,yinededoktorlukyapmayaçalışantüminsanlarınbukorkuyakarşıdahaneleryapabileceğinedetanıklıkedecektibuanlatı.
Gerçektende,kenttenyükselensarhoşlukçığlıklarınıdinlerkenRieuxbuhafiflemeduygusununhep
tehditaltındaolduğunudüşünüyordu.Çünkübuneşeiçindekikalabalığın,kitaplardandaöğrenilebileceğigibi,vebamikrobununhiçbirzamanölmediğiyadayokolmadığından,yılarcamobilyalardaveçamaşırlardauykuyadaldığından,odalarda,mahzenlerde,sandıklarda,mendilerdevekâğıtlardabeklediğindenvebelkibirgün,insanlarınbirmutsuzlukyaşamasıyadabirşeyleröğrenmesiiçinvebanınkendifareleriniuyandırıpmutlubirkenteölmeyeyolayabileceğindenhaberiolmadığınıbiliyorduRieux.
277Bukitap,PatatesBaskıEkibitarafındantekkopyaolarak,BeyazıtDevletKütüphanesiGörmeEngelilerbölümündekulanılmaküzeregörmeyenokuyucularınyararlanabileceğihaledönüştürülmüştür.
BuçalışmaPatatesBaskı'nınsözkonusukamuhizmetinedesteksağlamakamacıilegönülü
olarakyürüttüğübirfaaliyettir.
ÇAĞDAŞDÜNYAYAZARLARI
1.basım:1997
2.basım:1998
ISBN9755107673
EditionsGalimard1956/OnkAjansLtd.Şti./CanYayınlarıLtd.Şti.(1994)Bukitap,İstanbul'daCanYayınları'ndadizildi,ÖzalBasımevindebasıldı.(1998)AlbertCamusVEBA
ROMAN
Fransızcaaslından
çevirenNEDRETTANYOLAÇÖZTOKAT
CANYAYINLARILTD.ŞTİ.
HayriyeCaddesi.No.2,80060Galatasaray,İstanbulTelefon:(0212)25256752525988252
5989Fax:2527233ÖzgünadıLaPeşte
ALBERTCAMUS'NÜN
CANYAYINLARI'NDAKİ
KİTAPLARI
BAŞKALDIRANİNSAN/denemeDÜĞÜNveBİRALMANDOSTAMEKTUPLAR/anlatı
İLKADAM/roman
MUTLUÖLÜM/roman•
SİSİFOSSÖYLENİ/deneme
SÜRGÜNVEKRALLIK/öyküler
TERSİVEYÜZÜ/anlatı
VEBA/romanYABANCI/roman
YAZ/denemeYOLCULUKGÜNLÜKLERİ/izlenimler
AlbertCamus,1913yılındaCezayir'dedoğdu,babasıişçiydi,annesininokumayazmasıyoktu.
Cezayir'de1934yılındaevlendi.İkiyılsonraboşandı.Komünistpartiüyesioldu,ama1937'deatıldı.İlkromanıMutluÖlüm,ancakölümündensonrayayımlandı.İlkgençlikyılarındayakalandığıtüberkülozhiçpeşinibırakmadı.YayımlananilkromanıTersiveYüzü'dür(1937).
Arkadanpeşpeşeötekiromanlarıgeldi.1940yılındaParis'egeldi.Gençlikyılarındabaşladığı
gazeteciliğihepsürdürdü.1957yılındaNobelEdebiyatÖdülünüaldı.1960yılındabirotomobilkazasındayaşamınıyitirdi.
Birhapsedilmişliğibaşkabirhapsedilmişliklegöstermek,gerçektevarolanherhangibirşeylegöstermekkadarmantığauygundur.
DanieldeFoeBugünceninkonusunuoluşturanilginçolaylar194.'teOran'dameydanageldi.
Geneldüşünceyegörebirazsıradışıolduğundanbuolaylarıngeçebileceğiyerburasıdeğildi,ilkbakıştaOrangerçektendesıradanbirkent,Cezayir'inFransızilindenbaşkabirşeydeğildi.
Kentinkendiside,itirafetmekgerekir,çirkindir.Dingingörünümlübukentibaşkaoncaticaretkentindenfarklıkılanşeyinneolduğunuayırtetmekiçinbirazzamangerekir.Örneğin,nebirkanatçırpışınnedebiryaprakhışırtısınınduyulmadığı,güverciniolmayan,ağaçsızvebahçesizbirkent,tamanlamıylayansızbiryernasıldüşünülür?Mevsimlerindeğişimiancakgöğebakılarakanlaşılır.İlkbaharyalnızcahavanınniteliğinindeğişmesindenyadasokaksatıcılarınınbanliyölerdengetirdikleriçiçeksepetleriylekendiniduyurur;çarşıpazardasatılanbirilkbahardırbu.Yazın,güneşfazlakuruevlerikavururveduvarlarıgribirküleörter;ozamanartıkkapalı
kepenkleringölgesindenbaşkayerdeyaşanmaz.Sonbaharda,tersineçamurtufanıolur.Güzelgünleryalnızcakışınolur.
Birkentitanımanınenbildikyolarındanbirideinsanlarınoradanasılçalıştığına,oradabirbirlerinisevdiğinevenasılöldüğünebakmaktır.Bizimküçükkentimizde,iklimdenbelkide,bunlarıntümü
biraradayapılır,aynıtutkuluvebelirsizhavayla.Yaniburadainsanıncanısıkılırvealışkanlıklaredinmeyeözengösterir.Buradayaşayanlarçokçalışırlar,ancakhepzenginolmakamacıyladeğil.Özelikleticareteilgiduyarlarveonlarındeyişiyle,önceişyapmaklailgilenirler.Doğalolarakbasitkeyiflerdendezevkalırlar;kadınlardan,sinemadanvedenizbanyolarındanhoşlanırlar.
Ancak,çokmantıklıolarak;buzevklericumartesiakşamlarıvepazargünlerinesaklarlar,çünkü
haftanıntümötekigünlerindeçokparakazanmayaçalışırlar.Akşam,bürolarındançıktıklarındabelibirsaattekarelerdebuluşurlar,aynıbulvardagezintiyaparlaryadakendibalkonlarınaçıkarlar.Dahagençolanlarınzevklerişiddetlivekısadır,oysadahayaşlılarınkötühuylarıişkoliktoplantıları,eşdostdavetlerivekâğıtoynanançevrelerlesınırlıdır.
Kuşkusuzbununyalnızbizimkenteözgübirşeyolmadığıvesonuçtatümçağdaşlarımızböyleolduğusöylenecektir.Kuşkusuz,bugün,insanlarınsabahtanakşamaçalıştıkları,sonradayaşamakiçingerikalanzamanlarınıkâğıtoynayarak,kafelerdeveçeneçalarakharcamayı
yeğlediklerikadardoğalhiçbirşeyyoktur.Ancakbazıkentlerveülkelervardır,oradainsanlararadasıradabaşkaşeydenkuşkuduyarlar.Geneldebuonlarınyaşamınıdeğiştirmez.Yalnızkuşkuortayaçıkmıştırvebudaherzamanbirkazançtır.Tersine,Orankuşkularıolmayanbirkenttir,yanitümüylemodernbirkent.Bunabağlıolarak,bizimburadainsanlarınbirbirininasılsevdiklerinibelirtmeyegerekyoktur.Erkeklervekadınlaraşkedimidenenşeydeçabucakbirbirleriniyutarlaryadaikikişilikuzunbiralışkanlıkgeliştirirler.Buuçlararasındaçoğunluklabirortanoktayoktur.Budaözgünbirşeydeğil.HeryerdeolduğugibiOran'dadazamansızlıktanvedüşünmemekteninsanlarbilmedenbirbirinisevmekzorundadır.
Kentimizdedahaözgünolanburadaölmeningüçlüğüdür.Aslındagüçlükdoğrusözcükdeğil,rahatsızlıkdemekdahadoğruolacak.Hastaolmakhoşbirşeydeğildir,ancaksizehastalıktadestekolankentlerveülkelervardırveburalardabirbakımainsankendinibırakabilir.Birhastanınşefkategereksinimivardır,birşeyeyaslanmaktanhoşlanır,çokdoğaldırbu.AncakOran'daikliminaşırılıkları,buradayürütülenişlerinönemi,dekorunbelirsizliği,şafağınçabuksökmesivezevklerinniteliği,herşeysağlıklıolmayıgerektirir.Birhastakendiniyapayalnızbuluverir.
10
Nüfusuntümününtelefondayadakafelerdepoliçelerden,konşimentolardanveindirimlerdensözettiğiaynıdakikalardasıcaktançıtırdayanyüzlerceduvarınardındakapanakıstırılmışölmeküzereolanbirinidüşünelim.Modernbileolsaölümdekirahatsızlıkböyle,kurakbiryerdemeydanageldiğindeanlaşılacaktır.
Bubirkaçbilgibelkikentimizleilgiliyeterlibirfikirverir.Hemsonrahiçbirşeyiabartmamakgerekir.
Altıçizilmesigereken,kentinveyaşamınsıradangörünümüdür.İnsanalışkanlıklarınıedindiktensonragünlerinikolaygeçirir.Kentimiztamdaalışkanlıklariçinuygunbiryerolduğunagöreburadabundaniyisicansağlığıdenebilir.Bu•açıdanbakınca,kuşkusuzyaşamınçoktutkuvericiolmadığı
görülür.Enazındanbizdekarmaşanedirbilinmez.Vebizimiçten,sempatikvehareketlinüfusumuzburayayoludüşmüşkişilerdeherzamanbeliölçüdesaygıuyandırmıştır.Renkten,bitkidenveruhtanyoksunkentimizsonundadinlendiricibiryergibidurmayabaşladı,sonundaburadauyunuyor.Ancakkentin,mükemmelçizilmişbirkoyunönünde,çıplakbiryaylanınortasında,ışıklıtepelerleçevrilieşsizbirmanzarayailiştirilmişolduğunudaeklemekyerindeolacaktır.Yalnızcabukoyasırtınıçevirmişolmasıvebundandolayı,insanınheparayıpbulmakzorundakaldığıdenizigörmeninolanaksızolmasıüzücüolabilir.
Oyılınilkbaharındameydanagelenveburadagüncesiniaktarmayakararverdiğimizciddiolaylardizisininilkgöstergeleriolan—bunusonradananladık—olaylarıhiçbirbiçimdekentlilerindüşünemeyeceğini,bunoktadaherkeskolaycakabuledecektir.Buolaylarkimilerineiyicedoğalgelecektir,kimilerinede,tersine,inanılmasıgüç.Ancak,herşeybiryana,birvakanüvisbuçelişkilerigözönünealamaz.Onungöreviyalnızca,"Şunlarmeydanageldi,"demektir,eğerbunlarıngerçektendemeydanageldiğinivetümbirhalkınyaşamınıilgilendirdiğinibiliyorsaveböylecesöylediklerinindoğruluğunuiçtenlikleonaylayacakbinlercetanıkvarsa.
11Kaldıki,kaderincilvesiylebelisayıdatanıklıklarıderlemeolanağıbulmasaydıveanlattığını
ilerisürdüğüşeylereisteristemezkarışmasaydı,zamanlatanıyacağınızanlatıcıbutürbirgirişimiçindebirdeğerlendirmedebulunmasıfatınıpekkazanamazdı.İşteonabirtarihçiyapıtıortayakoymahakkıtanıyandabudur.Tabiki,amatördeolsa,birtarihçininherzamanbelgelerivardır.
Buöykününanlatıcısınındakendibelgelerivar:Önceliklekenditanıklığı,sonrabaşkalarınıntanıklığı;bununnedeniderolügereği,bugüncedekitümkişilerinanlattığınıderlemekzorundaolmasıydı,sonolarakda,sonundaelinegeçenmetinler.Uygunolduğukanısınavardığındabunlardandilediğinceyararlanmakistemektedir.Birşeydahaistemektedir...Ancaksıranınanlatıyagelmesiiçinbelkideartıkbuyorumlarıvedilselönlemleribırakmanınzamanıdır.İlkgünlerinanlatılmasıbirazözenistiyor.
12
16NisansabahıDoktorBernardRieuxmuayenesindençıktıvesahanlığınortasındaölübirfareylekarşılaştı.Oandafazlaönemsemedenhayvanıayağıylaittivemerdivenleriindi.Ancaksokağageldiğinde,bufareninolmasıgerekenyerdeolmadığıaklınageldivekapıcıyahabervermeküzeregeridöndü.YaşlıMösyöMichel'intepkisikarşısındabugördüğününalışılmadıkolduğunudahaiyihissetti.Buölüfareninvarlığıonayalnızcatuhafgelmişti,oysakapıcıiçinbirrezaletti.Zatenbusonuncununtavrıkesindi:Apartmandafareyoktu.Doktorboşuboşunaonuilkkatınsahanlığındamuhtemelenölübirfarebulunduğunainandırmayaçalıştı;MösyöMichel'inkanısıbirazolsundeğişmiyordu.Apartmandafareyoktu,ozamanbiribunudışarıdangetirmiş
olmalıydı.Sözünkısası,birşakasözkonusuydu.
Aynıakşam,BernardRieuxkoridoruniyicedibindeyalpalayanveıslaktüylü,büyükbirfaregördüğünde,apartmanıngirişinde,dairesineçıkmadanönce,ayaktadurmuşanahtarlarını
arıyordu.Hayvandengesiniarıyormuşgibidurdu,küçükbirçığlıklakendiçevresindedöndüvearalanmışdudaklarındankanfışkırtaraksonundadevrildi.Doktorbirsüreonuizledivedairesineçıktı.
Düşündüğüfaredeğildi.Bufışkırankan,onukafasınıkurcalayankonuyadöndürüyordu.Biryıldırhastaolankarısıertesigündağdabirdinlenmeyerinegidecekti.Onatembihettiğiüzere,karısını
odalarındayatıyorbuldu.Böylecekarısıyolyorgunluğunahazırlanıyordu.Gülümsüyordu.
—Kendimiçokiyihissediyorum,dedi.
13Başuculambasınınışığındadoktoryüzünüonaçevirmişbakıyordu.Rieuxiçinotuzyaşındakibuyüz,hastalığınizlerinekarşınhepgençlikyüzüydü,belkidegerikalanherşeyialtedenşugülümsemeyüzünden.
—Uyuyabilirsenuyu,dediRieux.Hastabakıcısaatonbirdegelecekvesiziöğletreninegötüreceğim.
Hafifçenemlenmişbiralnıöptü.Gülümseyişkapıyakadaronaeşliketti.
Ertesigün,17Nisansaatsekizdekapıcıgeçerkendoktorudurdurduvekoridorunortasınaüçölü
farekoyarakbusoğukşakayıyapanlarasuçuyükledi.Onlarıbüyükkapanlarlayakalamış
olmalılardı,çünkühayvanlarkaniçindeydi.Kapıcıfareleriayaklarındantutarak,suçlularınbuacı
alaykarşısındakendilerinielevermeleribeklentisiylebirsürekapınınönündebeklemişti.Amahiçbirşeyolmamıştı.
—Ahşuinsanlar!diyorduMösyöMichel,sonundaelimegeçireceğimonları.
KafasıkarışanRieux,ziyaretlerinemüşterileriarasındaenyoksularınoturduğudışsemtlerdenbaşlamayakararverdi.Oralardaçöptoplamaişiçokdahageçsaatlerdeyapılıyorduvebusemtindarvetozluyolarıboyuncailerleyenarabakaldırımkenarlarınabırakılmışçöpkutularınadeğipgeçiyordu.Böyleilerlediğibiryoldasebzeartıklarıvekirlipaçavralarınüzerineatılmışbirdüzinekadarfaresaydı.
İlkhastasınıyataktabuldu,hemyatakodasıhemdeyemekodasıolarakkulanılanodasokağabakıyordu.Sertveyıpranmışyüzlü,yaşlıbirIspanyoldu.Önünde,örtününüzerindebezelyedoluikitencereduruyordu.Doktoruniçerigirdiğisıradayatağındayarıdoğrulmuşyaşlıastımlı
öksürüğünüyenidenyakalamakiçinkendinigeriyeatıyordu.Karısıbirleğengetirdi.
—Eedoktorortayaçıkıyorlar,gördünüzmü?dediiğnesırasında.
—Evet,dedikadın,komşuüçtanebulmuş.14
Yaşlıadameleriniovuşturuyordu.
—Ortayaçıkıyorlar,bütünçöptenekelerindegörüyoruz,açlıktanbu!
ÇokgeçmedenRieuxburadaoturanherkesinfarelerikonuştuğunusaptamaktagüçlükçekmedi.
Ziyaretleribitinceevinedöndü.
—Yukarıda,sizebirtelgrafvar,dediMösyöMichel.Doktoronayenifarelergörüpgörmediğinisordu.
—Yohayır,dedikapıcı,kapıyıgözetliyorum,anlarsınız.Odomuzlardagözealamıyorlar.
TelgrafRieux'yeannesininertesigüngeleceğinibildiriyordu.Hastanınyokluğundaoğlununeviyleilgilenmeyegeliyordu.Doktorevinegirdiğindehastabakıcıgelmişti.Rieux,tayyörgiymiş,yüzünü
boyaylarenklendirmiş,ayaktadurankarısınıgördü.Onagülümsedi:
—İyi,dedi,çokiyi.
Busüresonragardaonlarıyataklıvagonayerleştiriyordu.Karısıkompartımanabakıyordu.
—Bizimiçinfazlapahalıdeğilmi?
—Gereklibu,dediRieux.
—Nedirşufarehikâyesi?
—Bilmiyorum.Tuhaf,amageçecek.
Sonrakarısınaçabukçabukondanözürdilediğini,onunladahayakındanilgilenmesigerektiğiniveonuçokihmalettiğinisöyledi.Karısısusmasınıistediğinibeliedercesinebaşınısalıyordu.
AmaRieuxekledi:
—Geridöndüğündeherşeydahaiyiolacak.Yenidenbaşlayacağız.
—Evet,dedigözleriparlayarak,yenidenbaşlayacağız.
Birsüresonrakocasınasırtımdönüyorvecamdanbakıyordu.Perondainsanlaraceleylekoşturuyorvebirbirlerineçarpıyorlardı.Lokomotifintıslayansesionlarakadargeliyordu.Karısını
adıylaçağırdı,kadınbaşınıçevirdiğindeyüzününgözyaşlarıylaıslanmışolduğunugördü.
—Hayır,dediyumuşaklıkla.
15Gözyaşlarınınardındanbirazburuk,gülümsemesibelirdi.Derinbirsolukaldı:
—Haydigit,herşeyiyiolacak.
Karısınasıkısıkısarıldıveşimdiperonunüzerinde,camınöteyanındaartıkyalnızca,onungülümsemesinigörüyordu.
—Ricaediyorum,kendineiyibak,dedikarısına.Amaoduyamıyordu.
Çıkışınyakınında,perondaRieux,oğlunuelindentutmuş,sorguyargıcıMösyöOthon'uburunburunageldi.Doktoronayolculuğaçıkıpçıkmadığınısordu.Birazeskilerinsosyeteadamı
dedikleriinsanları,birazdaölütaşıyıcılarınıandıran,uzunvesiyahbiradamolanMösyöOthonsevimlibirsesleancakkısacayanıtladı:
—BenimailemesaygılarınısunmayagidenMadamOthon'ubekliyorum.
Lokomotifindüdüğüöttü.
—Fareler...dediyargıç.
Rieuxtreninyönünedoğrubirhamleyaptı,amayenidençıkıştarafınadöndü.
—Evet,dedi,önemlideğil.
Buanlailgilitekaklındakalan,kolarınınaltındaölüfarelerledolubirkasataşıyanbirgörevliningeçtiğiydi.
Aynıgünöğledensonra,Rieuxmuayeneyebaşlarken,gazeteciolduğuvesabahgeldiğisöylenengençbiradamıkabuletti.AdıRaymondRambert'di.Kısaboylu,kalınomuzlu,kararlıyüzlü,açıkvezekigözleriolanRambert'insırtındasporgiysilervardıvekeyfiyerindegibiydi.Doğrudankonuyagirdi.Paris'tekibüyükbirgazeteadınaAraplarınyaşamkoşularınıaraştırıyorduveonlarınsağlıkdurumlarıylailgilibilgileristiyordu.Rieuxbudurumuniyiolmadığınısöyledi.Ancakfazlailerigitmedenönce,gazetecinindoğruyusöyleyipsöyleyemeyeceğinibilmek,öğrenmekistiyordu.
—Tabi,dediberiki.
16
—Şunudemekistiyorum:Tambireleştirigetirebilirmisiniz?
—Tamdeğil,bunuaçıkçabelirtmeliyiz.Ancaksanıyorumböylebireleştiridayanaktanyoksunolurdu.
Rieuxyumuşakbirtonlagerçektendeböylebireleştirinindayanaktanyoksunolacağını,ancakRambert'intanıklığınıneksiksizolupolamayacağınıyalnızcabilmekistediğinisöyledi.
Bentamolmayantanıklıkdışındabirşeykabuletmem.Böylecesizintanıklığınızıdakendibilgilerimledesteklemeyeceğim.
—BuSaintJust'ündili,dedigazetecigülümseyerek.Rieuxsestonunuyükseltmedenokonudahiçbirşey
bilmediğini,bununyaşadığıdünyadanbıkmış,ancakyinedebenzerleriyleaynızevkleresahipolanvekendiadınahaksızlıkveödünlerireddetmeyekararlıbirinsanındiliolduğunusöyledi.
Rambert,boynuomuzlarınagömülmüş,doktorabakıyordu.
—Sizianladığımısanıyorum,dedisonundaayağakalkarak.
Doktoronunlakapıyadoğruyürüdü:
—Olaylarıbuşekildeelealdığınızdanötürüsizeteşekkürederim.
Rambertsabırsızlanıyorgibiydi:
—Evet,anlıyorumdedi,sizirahatsızettiğimiçinözürdilerim.
Doktoronunelinisıktıveşusıralarkenttebulunanölüfarelerinmiktarıylailgiliilginçbirröportajyapılabileceğinisöyledi.
—Evet,beniilgilendirirbu,dedicoşkuylaRambert.Saatonyedideyeniziyaretleriçinevdençıkarkendoktormerdivenlerdehantalyapılı,kalınkaşlarlabelirginleşmişgenişveçökmüşyüzlü,henüzgençbiradamlakarşılaştı.Apartmanınınenüstkatındaoturanİspanyoldansçılardabirkaç
kezonarastlamıştı.JeanTarrouayaklarınındibinde,birbasamağınüzerindecançekişmekteolanbirfarenin
Veba
17/2sonçırpınışlarınıizleyerekbüyükbirdikkatlesigaraiçiyordu.Doktoragrigözlerinindebirazdesteklediğisakinbirbakışyöneltti,onamerhabadedivefarelerinortayaçıkışınınilginçbirşeyolduğunusöyledi.
Evet,dediRieux,ancakrahatsızetmeyebaşladı.
Biranlamdaöyledoktoryalnızcabiranlamda.Hiçbunungibibirşeygörmedik,iştehepsibu.
Ancakbunuilginçbuluyorum,evet,olumluanlamdailginç.
Tarroueleriylesaçlarınıgeriyeattıveartıkhareketsizolanfareyeyenidenbaktı,sonraRieux'yegülümsedi:
—Amadoktor,sonuçtabuasılkapıcınınişi.
Zatendoktorda,kapıcıyı,oherzamankikanlıcanlıyüzündebirbıkkınlıkifadesiyle,girişinyanındaduvarasırtınıdayamış,kapınınönündebuldu.
KendisineyenibuluntuyubildirenRieux'ye:
Evet,biliyorum,dediyaşlıMichel,şimdiikişerüçerelegeçiyorlar.Amaötekievlerdedeaynışeyoluyor.
Bitkinvedüşünceliduruyordu.Durmadanboynunuovuşturuyordu.Rieuxonaiyiolupolmadığını
sordu.Tabikikapıcıonaiyiolmadığınısöyleyemiyordu.Yalnız,rahatsızlıkduyuyordu.Onagöre,bumoralişiydi.Bufareleronabirdarbeindirmiştiveortadankaybolduklarındaherşeyçokdahaiyiolacaktı.
Ancakertesisabah,18Nisan'da,annesinigardangetirendoktorMösyöMichel'idahaçökmüşbirsuratlabuldu:Mahzendentavanarasınaonkadarfaremerdivenlerdeyatıyordu.Komşuevlerinçöp
tenekeleridebunlarladoluydu.Doktorunannesihaberişaşkınlıkduymadanöğrendi.
—Olurböyleşeyler.
Gümüşrengisaçlı,karagözlüveyumuşakbakışlıbirkadındı.
—SenigörmektenmutluyumBernard,diyordu.Farelerbunakarşıhiçbirşeyyapamaz.
Rieuxonaylıyordu;onunyanındaherşeyherzamankolaygözüküyordu.
18
ÖteyandanRieux,müdürünütanıdığı,belediyeninfareylemücadelebiriminetelefonetti.Açıkhavadaölmeyegelençoksayıdakişufarelerdensözedildiğimduymuşmuydu?MüdürMercierbundansözedildiğiniduymuştu,hattarıhtımlarınçokuzağındaolmayankendiservisindebileelitanekadarfarebulunmuştu.Yinedebununciddibirşeyolupolmadığınıdüşünüyordu.Rieuxbunubelirleyemezdi,ancakfareylemücadelebirimininmüdahaleetmesiningerektiğinidüşünüyordu.
Evet,dediMercier,biremirle.Eğerbunungerçektengerekliolduğunainanıyorsanbiremirçıkarmayaçalışabilirim.
—Herzamaniçingereklidir,dediRieux.
Temizlikçikadınona,kocasınınçalıştığıfabrikadayüzlerceölüfaretoplanmışolduğunubildiriyordu.
Kentlilerişteaşağıyukarıbudönemdekaygılanmayabaşladılar.Gerçekten18'indenitibarenfabrikaveantrepolaryüzlercefarecesediyledoluptaştı.Bazıdurumlardafarelerinuzunuzuncançekişmesinesonvermekgerekti.Ancak,dışsemtlerdenkentinmerkezinekadar,DoktorRieux'nüngeçebildiğiheryerde,kentlilerintoplandığıheryerde,fareleryaçöpkutularındayığılmışbirhaldeyadaakansulardasırasırabekliyorlardı.Gazetelerinakşambaskısıhemenogündenbaşlayarakolayaelkoydu;belediyeninhareketegeçmeyidüşünüpdüşünmediğinivebuiğrençistiladankentlilerikorumakiçinhangiacilönlemleritasarladığınısordu.Belediyehiçbirşeydüşünmemiş,kesinliklehiçbirşeyidetasarlamamıştı,ancakkuruldadurumugörüşmeküzeretoplantılarabaşladı.Hersabah,şafaktaölüfarelerintoplanmasıiçinfarelerlemücadelebirimineemirverildi.Toplamaişibittiğindebiriminikiarabasıonlarıyakmaküzereçöpyakmamerkezinegötürecekti.
Ancaksonrakigünlerdedurumciddileşti.Toplanankemirgenlerinsayısıkatlanarakartıyorvehersabahtoplananfarelergiderekçoğalıyordu.Dördüncügündenbaşlayarakfarelerölmekiçintopluhaldeortayaçıkmayabaşla
19dılar.Çatıkatlarından,bodrumlardan,mahzenlerden,lağımlardanuzunsıralarhalindesendeleyenöbekler,günışığındatitreşmek,kendiçevrelerindedönüpinsanlarınyakınındaölmeküzereortayaçıkıyorlardı.Gecedargeçitlerdeyadaarasokaklardaküçükcançekişmeçığlıkları
rahatlıkladuyuluyordu.Sabahkenarmahalelerdedereboyuncauzanmışolarakbulunuyorlardı;sivriburunlarındaküçükbirkançiçeği,bazılarışişmişvekokuşmuş,bazılarıdakatılaşmışvebıyıklarıhâlâsert.Kentiniçindede,sahanlıklardayadaavlulardaküçükyığınlarhalindeonlarlakarşılaşılıyordu.Bazendeidarebinalarınınsalonlarında,okulavlularında,kafelerinteraslarındatek
başlarınaölmeyegeldiklerioluyordu.Şaşkınadönmüşyurttaşlarımızonlarıkentinenyoğunbölgelerindebuluyorlardı.Placed'Armes,anacaddeler,FrontdeMer'ingeziyoluzamanzamankirleniyordu.Şafaktaölühayvanlardanarındırılankent,güniçindeyavaşyavaşgiderekartansayıdaonlarlayenidenkarşılaşıyordu.Kaldırımlardaakşamgezintisiyapanbirçokkişinin,ayağınınaltındayenicanvermişbircesedinyumuşakkütlesinihissettiğideoluyordu.Üzerindeevlerimizindikildiğitoprağınkendisişimdiyekadarderinlerindeiçiniçinkaynayançıbanvekanlı
irinlerinartıkyüzeyeçıkmasınagözyumuyorduadeta.Tıpkısağlığıyerindebirinsanınbeyninekanhücumetmesigibi,ozamanakadaröylesinedinginyaşamışvebirkaçgündealakbulakolanküçükkentimizingeçirdiğioşaşkınlığıdüşününyalnızca.
İşleröyleilerigittiki,RansdocAjansıRenseignementgayriresmihaberleriverdiğiradyoyayınındayalnızca25Nisangünüaltıbinikiyüzotuzbirfarenintoplandığınıveyakıldığını
bildirdi.Kentingündelikgörüntüsüneilişkinkesinbirfikirverenbusayıkargaşayıartırdı.
0zamanakadaryalnızcatiksintiverenbirolaydanyakımlmıştı.Şimdiyse,henüzneboyutlarınınbelirlenebildiği,nedekaynağınınanlaşılabildiğibuolgununtehditedicibiryanıolduğununfarkınavarılıyordu.Yalnızyaşlıİspan
1Renseignement:Bilgi;document:belge.(Fr.)(Çev.)
20
yoleleriniovuşturmayısürdürüyorveyaşlılaraözgübirneşeyle,"Çıkıyorlar,çıkıyorlar!"diyeyineliyordu.Öteyandan28Nisan'daRansdocyaklaşıksekizbinfarenintoplandığınıbildiriyorduvekentteendişedoruğaulaşıyordu.Köktenönlemleristeniyor,yetkililersuçlanıyorvedenizkıyısındaeviolanlaroralaraçekilmektensözediyordu.Ancak,ertesisabahajansolayınansızındurduğunuvefareylemücadelebirimininyalnızcaönemsizmiktardaölüfaretopladığınıbildirdi.
Oysaaynıgün,öğlesaatinde,DoktorRieuxapartmanınınönündearabasınıparkederkenyolunkenarında,başıöneeğilmiş,kolarıylabacaklarıayrık,birkuklagibigüçlükleyürüyenkapıcıyıfarketti.Yaşlıadambirrahibinkolunatutunuyordu;doktorrahibitanıdı.Birkaçkezgittiğivekentimizdedinkonusunailgiduymayanlarınbilebüyükbirsaygıgösterdiği,çokokumuşvemilitanbircizvitolanRahipPaneloux'yclubu.Onlarıbekledi.YaşlıMichel'ingözleriparlıyorduvesoluğuıslıkıslıkçıkıyordu.Kendiniiyihissetmemişvehavaalmayaçıkmıştı.Ancakboynunda,koltukaltlarındavekasıklarındakişiddetliağrılaronunevegeridönmesiniveRahipPaneloux'nunyardımınıistemesinizorunlukılmıştı.
—Şişlikleryüzünden,dedi.Birazuğraşmakzorundakaldım.
Doktor,birkoluapartmankapısınındışında,Michel'inonauzattığıboynunalttarafındaparmağını
gezdirdi;birsertlikoluşmuştu.
Yatınveateşiniziölçün,sizibuakşamüstügörmeyegeleceğim.
KapıcıgittiktensonraRieux,RahipPaneloux'yaşufarehikayesiyleilgilinedüşündüğünüsordu:
—Evet,dedirahip,bubirsalgınolmalıdediveyuvarlakgözlüklerininardındangözleriylegülümsedi.
Yemektensonra,telefonsesiduyulduğunda,Rieuxsağlıkevinekarısınıngeldiğinihaberverentelgrafıokuyordu.Onuarayan,belediyedememur,eskimüşterilerin21denbirisiydi.UzunsüreaortdaralmasındansıkıntıçekmiştiveyoksulolduğundanRieuxonuparaalmadantedavietmişti.
—Evet,diyordu,benianımsarsınız.Amabaşkabirisiiçinarıyorum.Çabukgelin,komşumabirşeyleroldu.
Sesisoluksoluğaydı.Rieux'nünaklınakapıcıgeldivehemenonugörmeyekararverdi.Birkaç
dakikasonra,dışmahalelerdenFaidherbesokağındaalçakbirevinkapısındangiriyordu.IslakvepiskokulumerdiveninortasındakendisinikarşılamayainenmemurJosephGrand'lakarşılaştı.
Sarıbıyıklı,uzunvekamburlaşmış,daromuzlu,kolarıbacaklarızayıf,kırkeliyaşlarındabiradamdı.
—Durumudahaiyi,dediRieux'yedoğrugelirken,ancakölüyorsandım.
Burnunusiliyordu.İkincivesonkatta,solkapınınüzerindeRieuxkırmızıtebeşirle'Girin,kendimiastım'yazısınıokudu.
İçerigirdiler.Devrilmişbirsandalyeyle,birköşeyeitilmişmasanınüzerindebiripasılıydı.Amaboşluktasalanıyordu.
—Onuzamanındaiptenindirdim,dediGrand,enbasitdilekonuşsadahepsözcükleriarıyorgibiydi.Tamosıradaevdençıkıyordumvebirgürültüduydum.Yazıyıgörünce,nasıldesem,biroyunsandım.Amatuhaf,hattadiyebilirimki,belibelirsizbiriniltiduydum.
Kafasınıkaşıyordu:
—Bence,acıverenbirişlemolmalıbu.Tabikiiçerigirdim.
Birkapıyıitmişlerdiveaydınlıkancakyoksulbiçimdedöşenmişbirodanıneşiğindeduruyorlardı.
Ufaktefek,tombulcabiradambakırkaryoladayatıyordu.Derinderinsolukalıyorvekanlanmış
gözleriyleonlarabakıyordu.Doktordurdu.Solukalıpverişlerinarasındaküçükfareçığlıkları
duyuyorgibiydi.Ancakkıyıdaköşedehiçbirşeykımıldamıyordu.Rieuxyatağadoğrugitti.Adamçokyüksektendüşmemişti,çokfazlasertbiçimdededüşmemişti,22
omurgalarıdayanmıştı.Tabikibirazsoluğukesilmişti.Röntgengerekiyordu.Doktorbirkâfuryağı
iğnesiyaptıvebirkaçgüniçindeherşeyindüzeleceğinisöyledi.
Teşekkürederimdoktor,dediadamboğukbirsesle.
Rieux,Grand'akomiserliğehaberveripvermediğinisordu,memurunyüzüşaşkınbirifadeyebüründü.
Hayır,dedi,hayır.Düşündümkiençabuk...
—Tabi,diyesözünükestiRieux,oişibenyaparım.Ancakosıradahastayataktakımıldandıveiyiolduğunu,bunagerekkalmadığınısöyleyerekdoğruldu.
—Sakinolun,dediRieux.Bubirişdeğil,inanınbana,benimdurumubildirmemgerek.
HayAlah!dediöteki.
Vekendinigeriyeataraksessizsessizağlamayabaşladı.Birsüredir,bıyıklarınısıvazlayanGrandonayaklaştı.
HaydiMösyöCottard,dedi.Anlamayaçalışın.Doktorunsorumluolduğunusöyleyebiliriz.
Örneğin,yabirdahaiçinizdenbunayapmakgeçerse...
AncakCottardgözyaşlarıarasındabunubirdahayapmayacağını,bununyalnızcabirçılgınlıkânı
olduğunuvekendisiniyalnızcasakinbırakmalarınıistediğinisöyledi.Rieuxbirreçeteyazıyordu.
—Anlaşıldı,dedi.Bunubırakalım,ikiyadaüçgünsonragenegeleceğim.Amabirbudalalıkyapmayın.
SahanlıktaGrand'ayetkilileredurumubildirmekzorundaolduğunu,ancakkomiserliktenikigündenöncebirsoruşturmayapmamalarınıisteyeceğinisöyledi.
—Bugeceonunyanındakalmakgerek.Ailesivarmı?Tanımıyorum.Amabenkalabilirim.
Başınısalıyordu.
—Bakınaslındaonudatanıdığımısöyleyemem.Ancaktabikiyardımlaşmakgerek.
ApartmanınkoridorlarındaRieuxbilinçsizceköşelerebakıyordu,Grand'amahalesindefarelerintamolarakortadankalkıpkalkmadığınısordu.Memurbukonudahiç
23birşeybilmiyordu.Aslındaonabuhikâyedensözetmişlerdi,ancakmahalededikodusunupekönemsemiyordu.
—Benimbaşkakaygılarımvar,dedi.
Rieuxonunelinisıkmıştıbile.Karısınamektupyazmadanöncekapıcıyıgörmekiçinaceleediyordu.
Akşamgazetesisatansokaksatıcılarıfareistilasınındurduğunubildiriyorlardı.AncakRieux,hastasını,belinekadaryatağındansarkmış,birehkarnında,ötekieliboynununçevresinde,birçöpkovasınaöğüreöğürepembemsibirsafrakusarkenbuldu.Kapıcıuzunçabalardansonrasoluğukesilmişbirdurumdayenidenyattı.Ateşiotuzdokuzdu;boyundakiyumrularveeleriyleayakları
şişmişti,böğründeikibüyüksiyahlekegenişliyordu.Şimdiiçindekibiracıdansözediyordu.
—Yanıyor,diyordu,şuradakidomuzyakıyorbeni.Kurumrengindekiağzısözcükleridoğrudürüstsöyle
yememesinenedenoluyordu,başağrısındanyaşaran,dışarıfırlamışgözlerinidoktoraçeviriyordu.KarısısessizduranRieux'yeendişeylebakıyordu.
—Doktor,diyordu,nedirbu?
—Herşeyolabilir.Ancakelimizdehenüzkesinbirşeyyok.Buakşamakadarperhizveishalilacı.Bolbolsuiçsin.
Kapıcıdasusuzluktankavruluyordu.EvinedöndüğündeRieuxkentinenönemlidoktorlarındanbiriolanmeslektaşıRichard'atelefonediyordu.
—Hayır,diyorduRichard,olağanüstühiçbirşeygörmedim.
—Bölgeseliltihaplıateşyokmu?
—Aevet,çokiltihaplanmışyumruluikivaka.
—Anormalindışındabiriltihaplanmamı?
—Eh,dediRichard,normali,bilirsiniz...
Durumneolursaolsun,akşamkapıcısayıklıyorduveateşikırkavurduğundafarelerdenyakınıyordu.Rieuxolgunlaşmışbirçıbanıyarmayıdenedi.Terebentininyakmasınınetkisiylekapıcıbağırdı:'Ah!Domuzlar!'
24
Yumrulardahadaşişmişti,dokununcasertvepütürlüolduklarıhissediliyordu.Kapıcınınkarısı
şaşkınadönmüştü.
Başındanöbettutun,dedidoktorvegerekirsebeniçağırın.
Ertesigün,30Nisan'da,ılıkbirmeltem,maviverutubetligökyüzündeesiyordu.Enuzakbanliyölerdençiçekkokusugetiriyordu.Sokaklardakisabahgürültüleriherzamankineoranladahacanlı,dahaneşeligibiydi.Haftaboyuncaiçindeyaşadığıosessizkaygıdankurtulanküçükkentimizdeogünbiryenidendoğuşgünüydü.KarısındangelenbirmektuplaiçirahatlayanRieuxdehafiflikduygusuylakapıcınındairesineindi.Vegerçektendesabahateşotuzsekizedüşmüştü.
Zayıfdüşmüşhastayatağındagülümsüyordu.
—Durumdahaiyi,değilmidoktor?dedikarısı.
—Bekleyelimdaha.
Ancaköğlen,ateşbirdenkırkdereceyeçıkmıştı,hastadurmadansayıklıyorduvekusmalaryenidenbaşlamıştı.Boyundakiyumrulardokununcaacıyorduvekapıcıbaşınıbedenindenolabildiğinceuzaktutmayaçalışmakistiyorgibiydi.Karısıyatağınayakucunaoturmuş,eleribattaniyeninüzerinde,hafifçehastanınayaklarınıtutuyordu.Rieux'yebakıyordu.
—Dinleyin,dediRieux,onutecritetmekveözelbirtedavidenemekgerek.Hastaneyiarayayım,onuambulanslagötüreceğiz.
İkisaatsonraambulanstadoktorvekadın,hastanınüzerineeğiliyorlardı.Yaralarınyolaçtığı
mantarlarlakaplıağzındansözcükkırıntılarıdökülüyordu:'Fareler!'diyordu.Balmumunuandırandudakları,kurşungibiağırlaşmışgözkapakları,kesikkesikvekısasolukları,yeşilsuratıileyumrularlacanıyanankapıcı,küçükyatağıkendiüzerinekapamakistiyormuşyadayerindibindengelenbirşeydurmadanonuçağırıyormuşgibiküçükyatağayerleşmiş,25görünmezbirağırlığınaltındaboğuluyordu.Kanaağl
Hiçmiumutyokdoktor?
Öldü,dediRieux.
lı
26
Kapıcınınölümü,şaşırtıcıişaretlerledolubudöneminsonuveilkzamanlardakişaşkınlığınyavaş
yavaşpaniğedönüştüğü,göreceliolarakdahagüçbirbaşkadöneminbaşlangıcınıgösteriyordudenilebilir.Bundanböyleyurttaşlarımızbirşeyinfarkınavarıyorlardı,küçükkentimizin,fareleringüneşteölmesivekapıcılarıntuhafhastalıklardanyaşamlarınıyitirmesiiçinbelirlenmişbiryerolabileceğiniasladüşünmemişlerdi.Buaçıdan,sonuçtabiryanılgıiçindeydilervedüşünceleriyenidengözdengeçirilmeliydi.Olaybununlasınırlıkalsabilealışkanlıklarüstüngelecektikuşkusuz.Amakentlilerarasından,yoksulyadakapıcıolmayanbazıkişilerde,MösyöMichel'inöncülükettiğioyolagirmekzorundakaldı.İşteoandanitibarenkorkuvekorkuyaeşlikedenbirdüşünmedirbaşladı.
Öteyandanbuyeniolaylarınayrıntısınagirmedenönce,anlatıcıazönceanlatılandönemleilgilibirbaşkatanığındüşüncelerinedeyervermeninyararlıolduğunainanıyor.BuanlatınınbaşındakarşılaşmışolduğumuzJeanTarroubirkaçhaftaönceOran'ayerleşmiştiveozamandanberimerkezdebüyükbiroteldeoturuyordu.Görünüştekendigeliriyleyaşayabilecekdenlirahatkoşulariçindeolduğuanlaşılıyordu.Ancak,kentlilerinyavaşyavaşonaalışmasınakarşın,kimseneonunneredengeldiğini,nedeniçinburadaolduğunubiliyordu.Onunlahalkaaçıkheryerdekarşılaşılıyordu.İlkbahardahabaşlarkensıksıkkumsalardagörülmüştü;çoğunluklayüzüyorveaçıkçabirkeyifaldığıbelioluyordu.İyiyürekli,basit,herzamangüleryüzlüolanbuadam,kendinikölegibikaptırmadantümnormalzevklerledostgibiydi.Aslındaondagördüğümüztekalışkanlıkkentimizdeoldukçaçoksayıda
27kiİspanyoldansçılarıveçalgıcılarınıdüzenliolarakziyaretetmesiydi.
Öteyandanonunnotdefterleridebugüçdönemleilgilibirbelgeoluşturuyordu.Ancakanlamsızlıktanyanaolmasıistenmişgibiözelbirbelgeydibu.İlkbakışta,Tarrou'nunnesneleriveinsanlarıdaraçıdanincelemeyeçalıştığısamlabilirdi.Bugenelkarışıklıkiçindetarihiolmayanşeylerintarihçisiolmayaçalışıyorduözetle.Kuşkusuzbuyanlılığıbiziüzebilirvenotlarındakiduygusuzlukeleştirilebilir.Ancakyinedebunotdefterleribudöneminbirbelgesiolarak,kendiaçılarındanbirönemiolanikincilniteliklibiryığınayrıntısunabilir;buayrıntılarıntuhaflığıdaonları
yazanilginçkişilikleilgiliçokçabukbiryargıyavarmayıengeleyebilir.
JeanTarrou'nunilknotlarıonunOran'ageldiğitarihteyazılmış.Dahabaşından,kendibaşınaböylesineçirkinbirkenttebulunmanıngetirdiğituhafbirmemnuniyetiyansıtıyor.Belediyebinasını
süsleyenikibronzaslanınayrıntılıbetimlemesi,ağaçyokluğu,sevimsizevlervekentinsaçmasapanplanıüzerineolumludüşüncelernotlardayeralıyor.Tarroubunlaratramvaylardaveyolardaduyduğusöyleşilerideyorumyapmadanekliyor;ancakbirazileride,Campsadındabirininhakkındakisöyleşiyleilgilibiryorumvardı.Tarrouikitramvaybiletçisininkonuşmasınatanıkolmuştu:
—Camps'ıtanıdındeğilmi?
—Campsmı?Uzunboylu,siyahbıyıklımı?
—Hah,işteo!Demiryolarındamakasçıydı.
—Evet,tabi.
—Eee,öldümü?
—Yaanesandın?
—Şufarehikâyesindensonra.HayAlah?Nesivardı?
—Bilmiyorum,ateşivardı.Sonrazayıftı.Kolununaltındailtihaplaroldu.Dayanamadı.
—Halbukiherkesgibiydioda.
28
—Hayır,göğsüzayıftıveOrpheon'daçalıyordu.Birboruyusürekliüflemek,yıpratıradamı.
—Ama,diyesözübitirdiikinciadam,insanhastaykenborularıüflememeli.
BubilgilerinardındanTarrou,Camps'ınkendiyararınaaçıkçakarşıgelerekniçinOrpheon'agirdiğiniveonupazargünüyapılangeçittörenleriiçinyaşamınıtehlikeyeatmayayöneltenderinnedenlerinnelerolduğunukendikendinesoruyordu.
SonraTarroupenceresininkarşısınagelenbalkondasıksıkgeçenbirsahnedenolumluyöndeetkilenmişgibiydi.Gerçekteodasıduvarlarıngölgesindekedilerinuyuduğuküçükbirsokağa
enlemesinebakıyordu.Ancakhergün,öğleyemeğindensonra,tümkentinsıcaktauyukladığı
saatlerdesokağınötekitarafındayaşlıbiradamcağızbirbalkondabeliriyordu.Beyazvetaranmış
saçları,askerkesimligiysilerininiçindedimdikveciddi,aynızamandahemmesafelihemdetatlı
birseslekedileribir'pisipisi'yleçağırıyordu.Kedilerrahatlarınıbozmadan,uykudansoluklaşmış
gözleriniyukarıçeviriyorlardı.Adamsokağınvehayvanlarıntepesindeküçükkâğıtparçaları
yırtıyordu,dikkatleribubeyazkelebekyağmurunaçekilenkedilersonkâğıtparçalarınadoğrutereddütiçindeayaklarınıuzatarakyolunortasınadoğruilerliyorlardı.Ozamanyaşlıadamcağızkuvvetlivebelirginbiçimdekedilerinüzerinetükürüyordu.Tükürüklerdenbiriamacınaulaşırsagülüyordu.
SonolarakTarrou,görünümü,canlılığı,hattazevkleriticaretingereklilikleridoğrultusundagelişmiş
bukentinticaretkokanhavasındankesinolarakhoşlanmışgibiydi.Buözelik(notdefterindekulanılanterimbu)Tarrou'nunonayınıalıyorduvehattaövgüdolugözlemlerindenbirisişuünlemlesonbuluyordu:'Sonunda!'Otarihteyolcunotlarınınöznelbirnitelikkazandığıtekbölümişteburasıydı.Şuvarki,bunlarınanlamınıveciddiliğinideğerlendirmekgüç.Örneğinotelmuhasebecisininbirölüfarebul
29masınınhesaplardabiryanlışyapmasınayolaçtığınıanlattıktansonraTarrouherzamankindendahazorokunurbiryazıylaşunueklemişti:'Soru:Zamanınıyitirmemekiçinneyapmalı?Yanıt:Onualabildiğineduyumsamak.Yöntem:Birdişçininbeklemeodasındarahatsızbirkoltuktagüngeçirmek,pazaröğledensonrasınıbalkondayaşamak,anlamadığımızbirdildekonferanslardinlemek,ayaktayolculuketmekiçinenuygunolmayanveenuzundemiryolugüzergâhını
seçmek,tiyatrogişesiönündekuyruğagirmekvebiletalmamak,vb.'Ancakdilyadadüşünceboyutundakibusapmalarınhemenardındannotdefterleri,sepetiandıranbiçimleri,belirsizrenkleri,alışılmışpislikleriylekenttramvaylarınınayrıntılıbirbetimlemesineelatıyorvebugözlemlerihiçbirşeyaçıklamayanbir'dikkatedeğer'tümcesiylebitiriyordu.
İşteTarrou'nunfarehikayesiyleilgiliverdiğibilgiler:"Bugünkarşıdakiyaşlıadamcağızafaladı.Hiç
kediyok.Gerçektendesokaklardabüyükmiktarlardabulunanölüfareleryüzündenortadanyokoldular.Bence,kedilerinölüfareleriyemesisözkonusudeğil.Benimkilerinbundannefretettiğinianımsıyorum.Yinedemahzenlereüşüşmelerineveyaşlıadamcağızınafalamasınaengeldeğil.
Bugündahaazözenletaranmış,dahaazgüçlü.Endişesihissediliyor.Birsüresonraiçerigirdi.
Ancakbirkezboşluğatükürmüştü.
"Kenttebugünbirtramvayıdurdurdular,çünküorayanasılgeldiğibilinmeyenbirfareölüsü
bulunmuştu.İkiüçkadınindi.Fareyiattılar.Tramvayyenidenyolakoyuldu.
"Otelde,güvenilirbiradamolangecebekçisitümbufarelerlebirfelaketbeklediğinibanasöyledi.
'Farelergemiyiterkettiğinde.'Bunungemileriçindoğruolduğunuancakkentlerleilgiliolarakhiçbirzamandoğrulanmadığınısöyledim.Yinedebunainanmış.Onagörenasılbirfelaketinbeklenebileceğinisordum.Felaketinöngörülmesiolanaksızolduğundanbunubilmiyordu.Amabuişibirdep
30
remyaparsaşaşırmayacaktı.Böylebirşeyinolabileceğinikabulettim,odabanabununbeniendişelendiripendişelendirmediğinisordu.
"Beniilgilendirentekşey,dedim,içhuzurubulmak.
"Beniçokiyianladı.
"Otelinlokantasındaçokilginçbirailevar.Babauzunboylu,zayıfbiradam;dikyakalı;siyahlargiyenbiri.Kafasınınortasıkel,sağdavesoldagriikisaçtutamıvar.Küçük,yuvarlak,sertbakışlı
gözler,incebirburun,yataybirağızonaiyiyetiştirilmişbirgecekuşuhavasıveriyor.Lokantanınkapısınaherzamanilkogeliyor,siyahbirfındıkfaresigibiufaktefekkarısınıngeçmesiiçinkenaraçekiliyor,sonrahemenardındagösteriköpeklerigibigiydirilmişküçükbirerkekveküçükbirkızçocuğuylaiçerigiriyor.Karısınaveçocuklarına,birincisineterbiyeli,kötüsözler,mirasçılaradakesinliğiolansözleryağdırıyor:
—Nicolmuhteşembiçimdeiticigörünüyorsunuz!"Veküçükkızağlamayahazır.Gerekendebu.
"Busabahküçükoğlanfarehikâyesiyüzündençokheyecanlıydı.Sofradabirşeysöylemekistedi:
—SofradafarelerdensözedilmezPhilippe.Busözcüğübundanböylekulanmanızı
yasaklıyorum.
—Babanızhaklı,dedisiyahfındıkfaresi.
"İkikanişburunlarınıciğerezmelerinedaldırdılarvegecekuşusözüfazlauzatmayanbirbaş
hareketiyleteşekküretti.
"Bugüzelörneğekarşınkentteşufarehikâyesindençoksözediliyor.Gazetelerdeişekarıştı.
Geneldefarklılıklargösterenyerelgazetelerbileşimdibirlikiçindebelediyeyekarşıbirkampanyayagiriştiler.Belediyebaşkanlıküyeleribukemirgenlerinçürümüşcesetlerininortayaçıkaracağıtehlikeyifarkındamı?Otelmüdürübaşkabirşeydensözedemezoldu.Ancakbununbirnedeni,zordurumdakalması.Saygınbirotelinasansöründebirfareölüsübulmakonaakılalmazgeliyor.Onuavutmakiçinona:'Amaherkesbuişiniçinde,'dedim.
31—İştebizdeşimdiherkesgibiolduk,diyebeniyanıtladı.
—İnsanlarıendişelendirmeyebaşlayanşuyüksekateşleilgiliilkvakalardanbanasözedeno.
Odahizmetlilerindenbirisibunayakalanmış.
Amakesinolarakbulaşıcıdeğil,diyeaceleylebelirtti.
—Bununbenimiçinönemiolmadığınısöyledim.
—Anlıyorum.Beyefendidebenimgibi,Beyefendiyazgıcı.
—Hiçbunabenzerbirşeyilerisürmemiştim,hemzatenyazgıcıdeğilim.Bunuonasöyledim...
BuandanbaşlayarakTarrou'nundefterlerihalkarasındaendişeuyandıran,şuneolduğubilinmeyenateştenbirazdahaayrıntılıbiçimdesözetmeyebaşladı.Farelerinortadankaybolmasıylayaşlıadamcağızınkedilerineyenidenkavuştuğunuvesabırlanişanalmayı
sürdürdüğünüyazarkenTarroubuateşleilgili,çoğuölümlesonlanmışonkadarvakaanılabileceğinibelirtiyordu.
BelgeolmasıaçısındansonolarakTarrou'nunçizdiğiRieuxbetimlemesiyenidenyazılabilir.
Anlatıcınıngördüğükadarıylagerçeğeoldukçabağlıkalınmış:
"Otuzbeşindegösteriyor.Ortaboylu.Güçlüomuzlar.Aşağıyukarıdikdörtgenyüz.Karanlıkvedikbakışlıgözler,ancakçenekemikleriçıkık.Burunyapılıvedüzgün.Kısacıkkesilmişsiyahsaçlar.
Neredeyseherzamansıkılıduranetlidudaklarlaağızyaygibi.Yanmışteni,siyahtüyleri,hepkoyurenkliancakonayakışangiysileriyleSicilyalıbirköylühavasıvar.
"Hızlıyürüyor.Kaldırımlardanduruşunudeğiştirmedeniniyor,amakarşıkaldırımaçıkarkenherüç
seferdenikisindehafifçezıplıyor.Arabasınındireksiyonundadalgınveyönbelirtensinyalerinihepaçıkunutuyor,dönüşünütamamladıktansonrabile.Başınahiçbirzamanbirşeytakmıyor.Bilgisahibibirhavasıvar."
32
Tarrou'dakisayılardoğruydu.DoktorRieuxdebukonudabirşeylerbiliyordu.Kapıcınınbedenitecritedildiktensonra,şukasıkateşleriyleilgiliolaraksorularsormaküzereRichard'atelefonetmişti.
—Bundanhiçbirşeyanlamadım,demiştiRıchard.İkiölü,birikırksekizsaatte,ötekiüçgünde.
Sonuncusunubirsabahtümnekahetbelirtilerinigöstermişkenbırakmıştım.
—Başkavakaolursabanahaberverin,dediRıeux.
Birkaçdoktorudahaaradı.Böyleceyürüttüğüsoruşturmabirkaçgüniçindeyirmikadarbenzervakaolduğusonucunuverdi.Hemenhemenhepsiölümlesonuçlanmıştı.BununüzerineOranDoktorlarOdasıBaşkanıRichard'danyenihastalarıntecritedilmesiniricaetti.
—Bukonudabirşeyyapamam,dediRichard.Valiliğinönlemlerigerekleri.Zatenkimsizebulaşma
tehlikesivardediki?
—Hiçbirşey,ancakbelirtilerendişeverici.
YinedeRichard'böylebirsıfatıolmadığı'nıdüşünüyordu.Tümyapabileceğivaliliğe,valiyebundansözetmekti.
Ancakonlarkonuşadursun,havabulanıyordu.Kapıcınınölümününertesindegöğübüyükbirpuskapladı.Seliandırankısayağmurlarkentinüzerineindi;bubeklenmediksubaskınlarınıfırtınalı
birsıcakizliyordu.Denizbilederinmavirenginiyitirmiş,puslugöğünaltında,gözüacıtangümüş
yadademirrengiparıltılarabürünüyordu.Builkbaharınrutubetlisıcağıyazmevsimininbunaltıcı
sıcağınıözletiyordu.Birdüzlüküzerindesalyangozbiçimindekurulmuş,çokazbölümüdenizeaçılankentteiçkarartıcı
Veba
33/3biruyuşuklukegemendi.Kentinsıvalı,uzunduvarlarıboyunca,tozluvitrinlisokaklararasında,kirlisarırenktekitramvaylardainsankendinibirazgöğünkölesigibihissediyordu.
YalnızcaRieux'nünşuyaşlıhastasıbudöneminkeyfinevarmakiçinastımınıaltediyordu.
—Havaısınıyor,diyordu,bronşlaraiyigelirbu.Gerçektendehavaısınıyordu,birateştenneeksikne
fazla.Tümkentinateşivardı,enazındanRieux,Cottard'ınintihargirişimiyleilgilisoruşturmayakatılmaküzereFadherbeSokağınagittiğisabahbuizlenimekapılıyordu.Ancakbuizlenimonamantıksızgeliyordu.Kendisinitedirginedenuğraşlaravesinirliliğebağlıyordubunu,aceleolarakdüşüncelerinibirdüzenesokmakgerektiğinikabuletti.
Geldiğindekomiserhenüzoradadeğildi.Grandsahanlıktabekliyordu,önceonunevinegirmeyekararverdiler,kapıyıaçıkbıraktılar.Belediyememuruiyicebaştansavmadöşenmişikiodalıbirdairedeoturuyordu.Buradayalnızcaikiüçsözlüğünsüslediğiahşapbirrafveüzerindeyarı
yarıyasilinmiş,ancakhâlâokunabilen'çiçeklibahçeyoları'sözcükleribulunanbirkaratahtagözeçarpıyordu.Grand'agöreCottardgeceyiiyigeçirmişti.Ancaksabahbaşağalarıylavehiçbirtepkigösteremezbirhaldeuyanmıştı.Grandyorgunvesinirligörünüyordu;biraşağıbiryukarıdolaşıpduruyor,elyazısıylayazılmışsayfalarladolubirdosyayıbiraçıyor,birkapıyordu.
BuaradadoktoraCottard'ıiyitanımadığını,ancakbirazmalımülküolduğunusandığınısöyledi.
Cottardtuhafbiradamdı.Uzunsüreilişkileri,merdivendekarşılaştıklarındabirkaçmerhabayı
geçmemişti.
—Onunlayalnızcaikikezsohbetettim.Birkaçgünönceevegetirdiğimbirkututebeşiridöktüm.
Mavivekırmızıtebeşirlervardı.OsıradaCottardsahanlığaçıktıveonlarıtoplamamayardımetti.
Budeğişikrenklerdekitebeşirlerinneişeyaradığınısordu.
34
GranddaonayenidenbirazLatinceçalıştığınıanlatmıştı.Lisedenbuyanabilgileriazalmıştı.
—Evet,dedidoktora,Fransızcasözcüklerinanlamınıdahaiyibilmekiçinbununyararlıolduğunubanasöylediler.
İştekaratahtasınaLatincesözcükleryazıyordu.Sözcüğünadveeylemçekimlerinegöredeğişenbölümünümavitebeşirle,sözcüklerinhiçdeğişmeyenbölümlerimkırmızı
tebeşirleyazıyordu.
—Cottard'iniyiceanladığınısanmıyorum,amailgilenmişgibiydivebendenbirkırmızıtebeşiristedi.Birazşaşırmıştım,amasonuçta...Bunutasarısıiçinkulanacağınıtahminedemezdimelbette.
Rıeuxikincisohbetinkonusunusordu.Ancakyanındasekreteriylekomisergeliyordu,öncelikleGrand'ınaçıklamalarınıdinlemekistiyordu.DoktorGrand'ınCottard'dansözederkenonuhep
'umutsuzadam'diyeandığınıfarketti.Hattabirara'öldürücükarar'deyiminikulandı.İntiharınnedeniüzerindekonuştularveCottardsözcükseçimindekılıkırkyarıyordu.Sonolarak'özelacılar'sözcükleriüzerindedurdular.KomiserCottard'ındavranışlarındaonun'kararlılık'dediğiyleilgiliherhangibirşeyhissedipetmediğinisordu.
—Dünbendenkibritistemekiçinkapımıçaldı,dediGrand.Onabirkutukibritimiverdim.
Komşulararasındaolur...diyereközürdiledi.Sonrabanakutuyugerivereceğimvaatetti.Ondakalmasınısöyledim.
Komiser,memura,Cottard'dabirtuhaflıkolupolmadığınısordu.
—Banatuhafgelen,konuşmayısürdürmekistiyormuşgibibirhaliolmasıydı.Ancakbençalışıyordum.
GrandRieux'yedöndüvesıkkınbirhavaylaekledi:
—Kişiselbirçalışma.
Öteyandankomiser,hastayıgörmekistiyordu.AncakRieuxöncelikleCottard'ıbuziyaretehazırlamanınyerindeolacağınıdüşünüyordu.Odayagirdiğinde35yalnızcagriyebakanbirflanelgiymişolanCottardyatağındadoğrulmuşveendişelibiryüzifadesiylekapıyadoğrudönmüştü.
—Polis,değilmi?
Evet,dediRieux,hareketetmeyin.İkiüçformalitedensonrarahatakavuşacaksınız.
AncakCottardbununbirişeyaramayacağınıvepolistenhoşlanmadığımsöyledi.Rieuxbirazsabırsızlıkgözlemledi.
—Bendepolisebayılmıyorum.Buişibirkeredebitirmekiçinsorularınaçabukvedoğrubiçimdeyanıtvermeksözkonusu.
Cottardsustuvedoktoryenidenkapıyadoğrudöndü.Ancakadamcağızyineonuçağırıyorduveyatağayaklaşıncadoktorunelerinituttu:
—Hastabirisine,kendiniasmışbiradamadokunamazlardeğilmidoktor?
Rieuxbiranonadikkatlebaktıvesonundaaslaböylebirşeyinsözkonusuolmadığınavekendisininhastasınıkorumakiçinoradaolduğunaonuinandırdı.AdamıngerginliğiazalırgibiolduveRieuxkomiseriiçerialdı.
Cottard'aGrand'ıntanıklıkbelgesiokunduveonaeylemininnedenleriniaçıklayıpaçıklayamayacağısoruldu.Komiserebakmadan,yalnızca,'Özelacılar;çokiyiydi,'diyeyanıtverdi.Komiserbunabirdahagirişmekisteyipistemediğinisorarakonusıkıştırdı.Cottardcanlanarak,hayır,diyeyanıtladıvetekistediğininrahatbırakılmakolduğunusöyledi.
Komisersinirlibirsestonuyla:
—Sizeşunubelirteyim,şuandabaşkalarınınrahatınıkaçıransizsiniz.
AncakRieux'nünbirişaretiylekonuburadakesildi.Komiserçıkarken:Tahminedersiniz,şuateştensözedileliberidahayapacakçokişimizvar,diyeiçgeçirdi.
36
.Doktorabununciddibirşeyolupolmadığınısordu,Rieuxbukonudahiçbirşeybilmediğinisöyledi.
—Zamanıgeldi,hepsibu,diyesözübağladıkomiser.Kuşkusuz,zamanıgelmişti.Günboyunca,zamangeçtikçeherşeyyüzegözebulaşıyorduveRieuxherziyarettekaygısınınarttığını
hissediyordu.Aynıgününakşamı,dışmahaledeyaşlıhastanınbirkomşusuelerinikasıklarınabastırmış,sayıklamalarlakusuyordu.Yumrularkapıcınınkilerdençokdahabüyüktü.Birtanesiirinlenmeyebaşlamıştıveazsonrabozulmuşbirmeyvegibiaçıldı.Rieuxevedönünceildekieczadeposunuaradı.Mesleğigereğialdığınotlarotarihteyalnızcaşunugösteriyor:'Olumsuzyanıt.'
Veosıralardabenzervakalariçinonuçağırıyorlardı.Çıbanlarıyarmakgerekiyordu,orasıkesindi.
Haçbiçimindeikibisturidarbesiyleyumrulardankanlakarışıkkoyubirsıvıakıyordu.Acıiçindekihastalarınkanlarıakıyordu.Ancaklekelerkarınvebacaklardadabeliriyordu,biryumrununirinlenmesiduruyor,sonrayenidenbaşlıyordu.Çoğunluklahastaberbatbirkokuiçindeölüyordu.
Fareolayındaiyiceçenesidüşükdavrananbasınartıkteksözetmezolmuştu.Çünküfarelersokakta,insanlarevlerindeölür.Vegazeteleryalnızcasokaklailgilenir.Ancakvalilikvebelediyekonuüzerindedüşünmeyebaşlamışlardı.Doktorlarınherbirininikiüçvakadışındabirbilgisiolmadığısürecekimsekılınıkıpırdatmayıdüşünmemişti.Ancaksonundabirisininaklınabirhesapyapma
fikriningelmesiyetti.Hesabınsonucuiçleraçışıydı.Hemenhemenbirkaçgüniçindeölümlesonuçlananvakalarkatlandıvebutuhafhastalıklailgilenenleringözündegerçekbirsalgınınsözkonusuolduğukesinlikkazandı.Rieux'dençokyaşlıolanmeslektaşıCasteldeonugörmekiçinbuânıseçti.
—TabikisizbununneolduğunubiliyorsunuzRie
ux?dedi.
—Tahlilerinsonucunubekliyorum.
37—Ben,biliyorum.Vebenimtahlileihtiyacımyok.MesleğiminbirbölümünüÇin'deyaptımveyirmiyılönceParis'tebirkaçvakagördüm.Yalnızovakalarahemenbiradvermeyigözealamadılar.Kamuoyukutsaldır:Şaşkınlığayeryoktur,özelikleşaşkınlıkolmaz.Hemsonrabirmeslektaşındadediğigibi:"Olamazbu,herkesBatı'dabununortadanyokolduğunubiliyor."Evet,herkesbunubiliyordu,ölülerdışında.HaydiRıeux,sızdebenimgibibununneolduğunuiyibiliyorsunuz.
Rieuxdüşünüyordu.Bürosununpenceresindenkörfezinuzağındabirboğazgibikapanantaşlı
yalıyarabakıyordu.Mavirenginekarşıngökyüzününsaatlerakşamadoğruilerledikçeyumuşayansolgunbirparıltısıvardı.
—EvetCastel,dedi,neredeyseinanılmasıolanaksız.Amaaçıkçabuvebagibiduruyor.
Castelayağakalktıvekapıyayöneldi.
—Bizinasılyanıtlayacaklarınıbiliyorsunuz,dediyaşlıdoktor:Yılardırılımanülkelerdeizinerastlanmıyor.
—Nedemek,izinerastlanmıyor?diyeyanıtladıRieuxomuzsilkerek.
—Evet.Veşunuunutmayın:Paris'tebileoldu,yaklaşıkyirmiyılönce.
—İyi.Şimdibirzamanlarolduğundandahaciddiolmamasınıumutedelim.Amagerçekteninanılmaz!
38
'Veba'sözcüğüilkkezağzaalınıyordu.AnlatınınbunoktasındaBernardRieuxpenceresiningerisindenyalıyarabakadursun,anlatıcının,doktoruniçindebulunduğukararsızlıkveşaşkınlığı
açıklamasınaizinverilecektir;çünküfarklılıklarladaolsaonuntepkisiyurttaşlarımızınçoğununtepkisiyleaynıydı.Gerçektendefelaketlerortakbirşeydir,ancakbaşınızageldiğindeinanmaktagüçlükçekilir.Dünyadasavaşlarkadarvebalardameydanagelmiştir.Vebalarda,savaşlardainsanıhazırlıksızyakalar.Kentlilerkadar,DoktorRieuxdehazırlıksızdı;böyleceonunkararsızlıklarınıanlamalıyız.Onunendişevegüvenarasındasıkışıpkalmasınıdaböyleceanlamalıyız.Birsavaşpatladığındainsanlar:"Uzunsürmezbu,çokaptalca!"derler.Vekuşkusuzbirsavaşçokaptalcadır,ancakbuonunuzunsürmesiniengelemez.Budalalıkhepdirenir,insanhepkendisinidüşünmesebununfarkınavarabilirdi.Buaçıdanburadaoturanlardaherkesgibiydi,kendilerinidüşünüyorlardı;
birbaşkadeyişlehümanisttiler;felaketlereinanmıyorlardı.Felaketinsanayakışmaz,onuniçinfelaketgerçekdışıdır,geçipgidecekkötübirrüyadır,denir.Ancakherzamandageçipgitmez,kötürüyalararasındainsanlargeçipgiderveönlemlerinialmadığındanbaştahümanistlergider.Yurttaşlarımızdabaşkalarındandahaazyadaçoksuçludeğildi;alçakgönülüolmayıunutuyorlardı,hepsibuvekendileriiçinhâlâherşeyinolanaklıolduğunainanıyorlardı;budurumdafelaketlerinolanaksızlığınıvarsayıyordu.İşleriniyapmayı
sürdürüyorlardı,yolculuklarayarlıyorlardıvedüşüncelerivardı.Geleceği,yolculuklarıvetartışmalarıortadankaldıranbirvebayınasıldüşünecekler39diki?Kendileriniözgürsanıyorlardı,oysafelaketleroldukçakimseaslaözgürolmayacak.
DoktorRieux,sağasoladağılmışbiravuçhastanın,habersizce,vebadanölmeyegelmesiniarkadaşıylakonuşurkendoğruladığındabiletehlikeonuniçinhâlâgerçekdışıydı.Nedenibasit,insandoktorolduğundaacıylailgilibirfikiredinirvehayalgücübirazdahafazladır.Doktorpenceresindendeğişikliğeuğramamışkentinebakarken,endişediyeadlandırılan,gelecekkarşısındaiçindehafifbirtiksinmeduygusunundoğduğunuhenüzhissetmeyebaşlıyordu.Buhastalıklailgilibildiklerinikafasındatoparlamayaçalışıyordu.Beleğindesayılaruçuşuyorduvetarihingördüğüotuzkadarbüyükvebanınyaklaşıkyüzmilyonkişininölümüylesonuçlandığını
aklındangeçiriyordu.Ancakyüzmilyonölünedir?Savaştainsanölüyüdiriyibilmez.Nasılölübiradamancakölühaldegörüldüğündeönemtaşırsa,tarihsahnesinesaçılmışyüzmilyoncesetdehayalimizdesilikbirgörüntüdenbaşkabirşeydeğildir.Doktor,Prokopios'agöre,gündeonbinkurbanverenKonstantinopolisvebasınıdüşünüyordu.Onbinölübüyükbirsinemanınmüşterisayısınınbeşkatıeder.İşteyapılmasıgerekenbuydu.Beşsinemanınçıkışındainsanlarıtoplayıpkenttebirmeydanagötürmekveolaylarıdahanetgörebilmekiçinonlarıyığınlarhalindeöldürmek.Enazındanozamanbuadsızkalabalığatanıdıkyüzlertakılabilirdi.Ancak,gerçekleştirilemeyecekbirşeybudoğalolarak,hemsonraonbinyüzükimtanır?ZatenProkopiosgibi,insanlarsaymayıbilmiyorlardı,herkesbilirbunu.YetmişyılönceKanton'da,felaketinsanlarailişmeden,kırkbinfarevebadanölmüştü.Ancak1871'defarelerisaymanınbiryoluyoktu.Yaklaşık,toptanhesaplaryapılıyordu,belirginyanılmapaylanvardı.Yinede,eğerbirfareotuzsantimetreboyundaysa,uçucaeklenmişkırkbinfare...
Ancakdoktorsabırsızlanıyordu.Kendiniolaylarınakışınabırakıyorduvebunuyapmamakgerekirdi.Birkaç
40
vakadansalgınolmazveönlemalmakyeterlidir.Eldekibilgilerebakmakgerekiyordu:şaşkınlıkvebitkinlik,kızarmışgözler,pisbirağız,başağrıları,deriüstükabarcıkları,korkunçsusuzluk,sayıklama,bedendelekeler,endişevetümbunlarınsonunda...Tümbunlarınsonunda,Rieux'nünaklınabirtümcegeliyordu,belirtilerisıraladığıelkitabınınsonunugetirenşutümce:
'Nabıziyicedüşerveanlamsızbirhareketsonucundaölümgelir.'Evet,tümbunlarınsonunda,biripinuçundaydıkveinsanlarındörtteüçü,kesinsayıbuydu,onlarıçekenbuanlamsızhareketiyapmakiçinsabırsızlanıyordu.
Doktorhâlâpenceredenbakıyordu.Camındışındailkbaharınseringöğü,içinde,odadaçınlamasınısürdürensözcük:Veba.Sözcük,biliminonayüklediğiözeliklerikapsamıyorduyalnızca;olağanüstü
birdizigörüntüyüdekapsıyordu;busaatteortakararbirhareketlilikiçinde,gürültüdençokuğultununduyulduğu,aynıandahemmutluhemtasalıolunabilirseeğer,özetlemutludiyenitelenebilecek,sarıvegrirenklibukentlehiçbağdaşmayangörüntüler.Veöylesinebarışladoluveöylesinekayıtsızbirdinginlikeskifelaketgörüntülerinipekdegüçlükçekmedenyoksayıyordu;vebayabulanmışvekuşlarınterkettiğiAtına,sessizceacıçekenlerledoluÇinkentleri,Marsilya'dasızıntıiçindekibedenleriçukurlaraüstüstegömenzindanhükümlüleri,Provence'davebanındelirüzgârınıdurdurmasıiçininşaedilenbüyükduvar,Yafaveoiğrenç
dilencileri,Konstantinopolishastanesininezilmiştoprağınayapışmışnemliveçürümüşyataklar,kancalarlayerlerindençekilenhastalar,KaraVebasırasındahekimlerinmaskelikarnavalı,canlılarınMilanomezarlığındabirleşmeleri,korkuiçindekiLondra'daölütaşıyanelarabalarıveheryerde,herzamaninsanınbitiptükenmezçığlığıyladolugecelervegündüzler.Hayır,tümbunlarbugününhuzurunubozacakdenligüçlüdeğildihenüz.Pencereninötekitarafındaseçilmeyenbirtramvayındüdüğüansızınçınlıyorvebirsaniyedezulümveacıyıdeğersizkılıyordu.Ev
41lerinsolukrenkli,damalıgörüntüsününucundakidenizdünyadaendişeverahatsızlıkvericinevarsaonunkanıtıydıyalnızca.VekörfezebakanDoktorRieux,Lucretius'unsözünüettiğivehastalığınşaşkınaçevirdiğiAtinalılarındenizekarşıyığdıklarışuodunlarıdüşünüyordu.Geceboyuncaburayaölüleritaşıyorlarmış,ancakyeryetmiyormuşvehayattakalanlarsevdiklerinincesetleriniburayakoyabilmekiçin,onlarıbırakmaktansakanlıkavgalaragirişerek,elerindekimeşalelerlebirbirlerinevuruyorlarmış.Dinginvekaranlıksularınkarşısındakızaranodunlar,kıvılcımlarınçıtırçıtırçıtırdadığıgeceniniçindekiomeşalekavgalarıvetetiktedurangöğeyükselenzehirli,yoğundumanlardüşünülebilirdi.Korkuyakapılabilinırdi...
Ancakbubaşdöndürücügerçek,akılkarşısındadirenemiyordu.'Veba'sözcüğününağzaalındığı
doğruydu,tamoandafelaketinsarstığıveikiyadaüçkurbanverdiğidedoğruydu.Neyapalım,durabilirdibu.Yapılmasıgereken,kabuledilmesigerekenikabuletmekvesonolarak,gereksizgölgelerikovalamakveuygunönlemlerialmaktı.Sonra,vebaduracaktı,çünkükendininneolduğunuyabilmiyoryadayanlışbiliyordu.Eğerdurursa,budaenolasıdurumdu,herşeyyolunagirecekti.Tersidurumdaysa,sonradanonuyenmekiçinöncedenönlemalmaolanağı
bulunmuyorsa,onunneolduğuöğrenilecekti.
Doktorpencereyiaçtıvebirdenkentingürültüsükabardı.Komşuatölyedenelektriklibirtestereninkısaveyinelemeli,vınlayansesigeliyordu.Rieuxsilkindi.Gerçekorada,günlükçalışmadaydı.
Gerisiolaylarınakışınaveanlamsızhareketlerebağlıydı,bunatakılıpkalınamazdı.Esasolan,işiniiyiyapmaktı.
josephGrand'ıngeldiğihaberverildiğisıradaDoktorRieuxbudüşünceleriçindeydi.Belediyememuruolarakveoradaçokdeğişikişlerebakmasınakarşınonugeçiciolarakmedenihalistatistikbirimindegörevlendiriyorlardı.Böyleceölümlerinbirtoplamınıyapmakdurumundaydı.VekendiisteğiylesonuçlarınbirörneğimRıeux'yegetirmeyekararvermişti.
Doktor,Grand'ıkomşusuCottard'laiçerigirerkengördü.Memurelindebirkâğıtsalıyordu.
—Sayılaryükseliyordoktor,dedi:Kırksekizsaatte
onbirölü.
Rieux,Cottard'aselamverdivenasılolduğunusordu.Grand,Cottard'ındoktorateşekküretmeyevenedenolduğusıkıntılardanötürüözürdilemeyegeldiğinisöyledi.AncakRieuxistatistikraporunabakıyordu:
—Haydi,dediRieux,belkideartıkbuhastalığıadıylaanmayabirkararvermekgerek.Şimdiyekadarsalandıkdurduk.Amabenimlegelin,laboratuvaragitmeliyim.
—Evetevet,diyorduGranddoktorunpeşindenmerdivenleriinerken.Herşeyiadıylaanmakgerek.Amanedir
buad?
—Sizesöyleyemem,zatenbirişinizedeyaramaz.
—Görüyorsunuzya,diyegülümsedimemur.Öyle
kolaydeğil.
Placed'Armes'ayöneldiler.Cottardhiçkonuşmuyordu.Sokaklarkalabalıklaşmayabaşlıyordu.
Memleketimizinokaçamakgünbatımıgeceninkarşısındaçekilmeyebaşlamıştıbileveilkyıldızlarhenüzduruluğunuyitirmemişufuktabeliriyordu.Birkaçsaniyesonrasokaklarınte43
42peşindekilambalaryanarakgöğüsolgunlaştırdıvekonuşmalarıngürültüsübirtondahayükseldi.
Beniaffedin,dediGrand,Placed'Armes'ınköşesinde.Ancakbizimorayagidentramvayabinmeliyim.Akşamlarımkutsaldır.Bizimmemlekettedediklerigibi:'Bugününişiniyarınabırakma.'
Rieux,Montelimard'dadoğmuşolanGrand'ın,memleketineözgüdeyimlerianmaveardındanhiçbiryerderastlanmayan'düşselbirzaman'yada'masalsıbirışık'türündenbirtakımkalıplaşmış
sözlereklemehuyunuöncedenfarketmişti.
—Evet,dediCottard,budoğru.Akşamyemeğindensonraonuevindendışarıçıkaramazsınız.
Rieux,Grand'abelediyeadınamıçalıştığınısordu.Grandhayır,diyeyanıtladı,kendisiiçinçalışıyordu.
—Eh!dediRieuxbirşeylerdemişolmakiçin,bariilerlemevarmı?
—Oradayılardırçalıştığımagöre,isteristemezvar.Ancakyinedebirbakımaçokfazlailerlemeyokgibi.
—Amasonuçtanedirsorun?dedidoktordurarak.Grandyuvarlakşapkasınıbüyükkulaklarınınüzerine
indirerekağzındabirşeyleryuvarladı.Rieuxbirkişiliğingelişimiyleilgilibirşeylerinsözkonusu
olduğunusezergibioldu.Ancakmemuronlardanayrılmış,küçükaceleciadımlarlaincirağaçlanaltında,BoulevarddelaMarne'danyukarıçıkmayabaşlamıştıbile.LaboratuvarınkapısındaCottard,birşeydanışmakiçindoktorugörmeyegelmekistediğinisöyledi.EleriylecebindekiistatistikraporuylaoynayanRieuxonumuayeneyeçağırdı,ancaksonrafikirdeğiştirerekertesigünonunmahalesinegeleceğiniveakşamüstüonugörmekiçinuğrayacağınısöyledi.
DoktorCottard'danayrılırkenGrand'ıdüşündüğünüfarketti.Onubirvebanınortasındadüşünüyordu.Ancak,kuşkusuzciddiboyutavarmayacakolanşimdikivebanındeğildetarihinşubüyükvebalarındanbirininortasında.'O,bugibidurumlardanetkilenmeyecekinsanlardan.'Ve44
l
banınzayıfyapılıinsanlarıetkilemediğiniveözeliklegüçlüyapılıları,yokettiğiniokuduğunuanımsıyordu.Bukonuyudüşünürkendoktor,memurungizemlibirhavasıolduğunudüşünüyordu.
Gerçektende,ilkbakıştaGrandküçükbirbelediyememuruydu;budahalvetavrınasinmişti.
Uzunboyluvezayıfbedeniyledahauzunkulanırımkandırmacasıylakendinehepçokbüyükseçtiğigiysilerininiçindeyüzüyordu.Altçenesindekidişlerininçoğuyerindeduruyorduysadaüstçenesindekileriyitirmişti.Özelikleüstdudağınıyukarıçekengülüşüböyleceonagölgelibirağızgörüntüsüveriyordu.Bugörüntüyebirdepapazokuluöğrencileriniandıranyürüyüşü,duvardibindenyürümevekapılardankayarcasınageçmesanatı,mahzenvedumankokusu,anlamsızlığıntümyüzlerieklenince,kentinhamamtarifelerinigözdengeçirmeyadagençbirdüzeltmeneevçöplerininkaldırılmasıylailgilibirraporiçingerekenbilgilerihazırlamaişinekendinivermiş,çalışmamasasınınbaşındanbaşkabiryerdedüşünülemeyeceğianlaşılacaktır.Hiçbirşeydenhabersizbirisiningözündebileo,günlükaltmışikifrankageçicibelediyehizmetlerininufaktefekancakkaçınılmazgörevleriniyapmaküzeredünyayagelmişgibiydi.
İşebaşvurukâğıtlarınınüzerinde,'meslek'sözcüğününkarşısınabunuyazardı.Yirmiikiyılönce,parasızlıkyüzündenönünegeçemediğibirkarmaşanınardındanbuişikabuletmişti;dediğinegöreçabukyoldan'esasatamasının'yapılacağınainandırmışlardıonu.Yalnızca,birsüreiçin,kentimizinyönetimindebelirenhassassorunlarkarşısındayeteneğinikanıtlamasıydısözkonusuolan.Sonradan,rahatyaşamasınısağlayacakbirdüzeltmenkadrosunaatanmasıiştenbiledeğildi,bukonudagüvencevermişlerdi.KuşkusuzJosephGrand'ıhareketegeçirenhırsdeğildi,hüzünlübirgülümsemeylekendiyaşamınıngüvencesikendisiydi.Ancakdürüstolanaklarlaedinilmişmaddibiryaşamdüşüncesivebunabağlıolarakgözdeuğraşlarınahiççekinmedenkendinivermeolanağıdaonaaçıkçagözkırpıyor
45du.Onayapılanteklifikabuletmesionurlunedenlerden,hattadenebilirki,birülküyebağlılıktanilerigeliyordu.
Uzunyılardır,bugeçicidurumsürüyordu,yaşamsınırsızoranlardapahalılanmıştıvebirkaçgenelzamyapılmasınakarşın,Grand'ınmaaşıhâlâgülünçtü.Rieux'yebundanyakınmıştı,ancakkimseninbunudüşündüğüyoktusanki.İşteGrand'ınözgünlüğüyadaenazındanözgünlükgöstergelerindenbirideburadabulunmaktadır.Aslında,kendisinindeeminolmadığıhakları
değilsebile,enazındanonaverilmişgüvenceleriilerisürebilirdi.Ancak,öncelikleonuişealanbüroşefiuzunsüreönceölmüştü,hemzatenkendisideverilensözleritamolarakanımsamıyordu.Son
olarakveenönemlisi,JosephGrandnediyeceğinibilemiyordu.
Rieux'nündegördüğügibi,iştebuözeliğihemşerimızGrand'ıeniyibiçimdebetimliyordu.
Gerçektende,uzunuzuntasarladığıistekmektubunuyazmasınıyadakoşularıngetirdiğigirişimdebulunmasınıhepbuözeliğiengeliyordu.Onabakarsanızüzerindefazlaayakdiretmediği'hak'sözcüğünüyadahakettiğiniistemesiveböyleceilgilendiğiişlerinalçakgönülülüğüylepekbağdaşmayacakbirküstahlıkgibialgılanabilecek'verilensözler'
sözcüğünükulanmakonusundakendisiniözelikleengelenmişhissediyordu.Birbaşkayöndende,'iyiyüreklilik','ricaetmek','minnet'gibikendideğeriyleuzlaşmayacaksözleridekulanmayı
reddediyordu.İşteböylece,doğrusözcüğübulamamaktanötürü,hemşerimizçokileribiryaşakadarneolduğubelirsizgörevleriniyapmayısürdürdü.Kaldıki,hepşudoktorRieux'nündedediğigibi,durumneolursaolsun,maddiyaşamınıngüvencealtındaolduğunuyaşayarakgördü,çünküherşeydenöte,gereksinimlerinielindekikaynaklaragöreayarlamasıonuniçinyeterliydi.
Böylecekentinöndegelensanayicilerindenolanbelediyebaşkanınıngözdesözlerindenbirisinindoğruluğunuanladı;adambüyükbirinançla,(yürüttüğümantığıntümağırlığınıüstlenenbusözcüğünüzerindeduruyordu),sonundakimse
46
ninaçlıktanöldüğügörülmemiştir,diyekesınliyordu.Durumneolursaolsun,JosephGrand'ınsürdürdüğüyarımünzeviyaşantısıonubutürdentümkaygılardanarındırmıştıgerçekten.O
kendineuygunsözcükleriaramayısürdürüyordu.
Birbakımaonunyaşamınınörnekbiryaşamolduğusöylenebilir.Heryerdeolduğugibikentimizdedeazbulunan,hepolumluduygularınıncesaretinitaşıyanşuinsanlardandı.Kendihakkındaaçığavurduğuçokazşey,aslındaonuniyiyanlarınıvegünümüzdeaçığavurmayacesaretedemediğimizbağlılıklarıgösteriyordu.AilesindenkalanveikiyıldabirFransa'yaziyaretinegittiğitekakrabasıolankızkardeşiniveyeğenlerinisevdiğinisöylerkenyüzükızarmıyordu.Dahagençkenyitirdiğiannevebabasınınanısınınonahüzünverdiğinikabulediyordu.Akşamsaatbeşedoğrumahalesindetatlıtatlıçınlayanbirçanıherşeyinötesindesevdiğinisaklamıyordu.
Ancakböylesinebasitduygularıdilegetirmekiçinenufakbirsözcükonabinlerceacıyapatlıyordu.Sonundabugüçlükonunenbüyükderdiolmuştu:"Ahdoktor,"diyordu,"kendimidilegetirmeyinasıldaöğrenmekisterdim!"
Oakşamdoktor,memurungidişinebakarkenGrand'ınnedemekistediğinibirdenanlıyordu:Birkitapyadaonungibibirşeyyazıyordukuşkusuz.SonundageldiğilaboratuvaravaranakadarRieux'nünbudüşüncesikesinleşiyordu.Buizleniminbudalacaolduğunubiliyordu,ancakiçindeonurlualışkanlıklarlauğraşanalçakgönülümemurlarındabulunabildiğibirkenttevebanınnasılyerleşebileceğinianlayamıyordubirtürlü.Tamolarakbugibialışkanlıklarınvebanınortayerindeolmasınıaklıalmıyorduveböylecepratiktevebanınkentlilerarasındabirgeleceğiolmadığıkanısınavarıyordu.
47ErtesigünRieuxgereksizbulunanbirdiretmeylevilayetebirsağlıkkurulununçağrılmasını
sağlıyordu.
Halkınendişelendiğidoğru,diyedurumuonaylamıştıRichard.Üstelikdedikodulardaherşeyiabartır.Valibanadediki:"İstiyorsanızhemenyapalımbuışı,amasessizce."Zatenbununyanlış
alarmolduğunainanıyor.
BernardRieux,valiliğegitmeküzereCastel'iarabasınaaldı.
—İldeserumbulunmadığınıbiliyormusunuz,dedibusonuncusu.
—Biliyorum.Depoyatelefonettim.Müdürşaşkınlıktandonakaldı.BunuParis'tengetirtmekgerek.
—Uzunsürmeyeceğiniumarım.
Telgrafçektimbile,diyeyanıtladıRieux.Valisıcakdavranıyordu,ancaksinirliydi.
Başlayalımbaylar,diyordu.Durumuözetlemeli
mıyım.''
Richardbunungereksizolduğunudüşünüyordu.Hekimlerdurumubiliyorlardı.Sorunyalnızcahangiönlemlerinalınmasınınuygunolacağıydı.
—Sorun,vebamıyoksabaşkabirşeymisözkonusu,onubilmek,dediansızınyaşlıCastel.
İkiüçhekimşaşkınlıklarınıbelirttiler.Ötekilertereddütediyorgibiydiler.Valiiseirkildivekapıyadöndü,sankikapınınbufecihaberinkoridorlardayayılmasınıengelediğinigörmekistercesine.
Richardşaşkınlığaboyuneğmemekgerektiğinidüşündüğünübelirtti:Kasıkbölgesindekomplikasyonlarçıkaranbirateşsözkonusuyduveyaşamdaolduğugibibilimdedevarsayımlarherzamantehlikeliolacağından,bundanbaşkabirşeysöylenemezdi.Sa48
kinsakinsararmışbıyığınıkemirenyaşlıCastelaçıkrenkgözleriniRieux'yedoğrukaldırdı.Sonraiyilikdolubakışınıtopluluğaçevirdivebununvebaolduğunuiyibildiğiniancakkuşkusuzbunuresmiolaraktanımanınacımasızönlemleralmayızorunlukılacağınıbelirtti.Temeldebununmeslektaşlarınıngeriçekilmesineyolaçtığınıbiliyorduvebundandolayıonlarınhuzuruiçinbununvebaolmadığınıkabuletmekistiyordu.Valiyerindekımıldandıvedurumneolursaolsunbununiyibirdüşüncebiçimiolmayacağını
bildirdi.
—Önemliolandüşüncebiçimininiyiolupolmaması
değil,düşündürmesidir,dediCastel.
Rieuxsözekarışmadığından,onafikrinisordular:
—Tifüsebenzeyenbirateşsözkonusu,amaşişliklervekusmalarıdaberaberindegetiriyor.Benoyumrularıyardım.Böylecetahlileriçinbirşeylereldeedebildim,bukonudalaboratuvarvebanınyassıbasilerinisaptadığınısanıyor.Tamolarakbirşeysöylemekgerekirse,mikrobunbazıözgüldeğişimleriningelenekseltanımauymadığınıda
söylemekgerekir.
Richardbununtereddütlereyolaçtığınaveenazından,birkaçgünöncebaşlanantahlildizisininistatistikselsonucunubeklemeningerekliolduğunadikkatçekti.
—Eğermikrop,dediRieuxkısabirsessizliktensonra,üçgüniçindebirdalağıbüyütebiliyor,bağırsakboğumlarınıbirportakalbüyüklüğünevelapakıvamınadönüştürebiliyorsahiçdetereddüteyolaçmaz.Enfeksiyonunyuvalandığıyerlersürekliartıyor.Hastalığınyayılmasınabakıncadurdurulmazsaikiaydolmadankentinyarısınıöldürebilir.Böylecebunuisterveba,isterateşdiyeadlandırın,pekönemiyok.Önemliolantekşey,bununkentinyarısınıöldürmesineengelolmanız.
Richardhiçbirşeyinkötüyanınıgörmemekgerektiğini,zatensalgınındakanıtlanmadığını
düşünüyordu,çünkükendihastalarınınyakınlarıhâlâsağlamdı.
Veba49/4Amabaşkalarıöldü,diyedikkatiçektiRieux.Tabisalgınkesindeğil,yoksasonsuzadoğrubirmatematikselartışveyıldırımhızını
andıranbirnüfusazalmasıolurdu.Sözkonusuolan,birşeyinkötüyanınıgörmekdeğil,önlemalmak.
BununlabirlikteRichard,eğerhastalıkkendiliğindendurmazsa,onudurdurmakiçinyasanınöngördüğükoruyucuönlemlerinalınmasıgerektiğini,bununiçindevebanınsözkonusuolduğunuresmentanımakgerektiğini,bukonudatambirkesinliğevarılmadığını,dolayısıylaüzerindedüşünülmesigerektiğinianımsatarakdurumuözetlemeyidüşünüyordu.
—Sorun,yasanınöngördüğüönlemlerinciddiolupolmamasıdeğil,diyeüstelediRieux,bunlarınkentinyarısınınölmesiniengelemekiçingerekliolupolmadığı.Gerisiyönetiminişiveiştebizimkurumlarımızdabusorunlarıhaletmekiçinbirvaliöngörmüş.
—Kuşkusuz,dedivali,amabenimiçin,sizinbirvebasalgınınıresmentanımanızgerekiyor.
—Eğerbunuresmentanımasakbile,dediRieux,yinedekentinyarısınıöldürmetehlikesivar.
Richardbirazsinirlibirtavırlaarayagirdi.
—Gerçekşuki,meslektaşımızvebayainanıyor.Onunsendromuanlatmasıbunukanıtlıyor.
Rieuxbirsendromuanlatmadığınısöyledi,gördüğünüanlatmıştı.Veonungördüğü,şişkinlikler,lekeler,kırksekizsaatteölümlesonuçlanansayıklamalıateşlerdi.AcabaMösyöRichardsalgınınciddikoruyucuönlemlerolmaksızınduracağınıilerisürmesorumluluğunuüstlenebilirmiydi?
RichardduraksadıveRieux'yebaktı:
—Samimiolarakbananedüşündüğünüzüsöyleyin,vebaolduğundaneminmisiniz?
—Sorunuortayayanlışkoyuyorsunuz.Bubirsözcüksorunudeğil,bubirzamansorunu.
50
Anlaşılan,vebasözkonusudeğilsebile,yinedevebasırasındabaşvurulankoruyucuönlemlerinalınmasıgerektiğidüşüncesindesiniz,dedivali.
Eğerbirdüşüncemolmasıgerekiyorsa,evet,böyle
düşünüyorum.
HekimlergörüşalışverişindebulunduveRichardsonundaşöylededi:
—Böylecebuhastalıkvebaymışgibidavranmasorumluluğunualmamızgerekiyor.
Buçözümsıcakbirilgiylekabulgördü:
—Sizdeböyledüşünüyorsunuz,değilmidostum?diyesorduRichard.
—Çözümbeniilgilendirmiyor,dediRıeux.Yalnızcaşöylediyelim,kentinyarısıölmetehlikesiylekarşıkarşıyagelmeyecekmişgibidavranmalıyız,çünküozamankentbutehlikedenuzakkalabilir.
GenelrahatsızlıksürerkenRieuxoradanayrıldı.Birsüresonra,kızartmaveidrarkokanmahalede,kasıklarıkaniçinde,avazıçıktığıkadarhaykıranbirkadınonadoğrudönüyordu.
51Toplantınınertesigünüateşbirazdahayayıldı.Gazetelerebilegeçti,ancakzararsızbirbiçimdeydi,çünkügazetelerbirkaçanıştırmadanilerigitmiyordu.Bununlabirlikte,Rieux,valiliğinkentinenücraköşelerinealelaceleyapıştırdığıküçükbeyazduyurulanokuyabiliyordu.Buduyurularabakarakyöneticilerindurumuaçıklıkladeğerlendirdiğinisöylemekgüçtü.Önlemlerçokciddideğildivekamuoyunutelaşlandırmamayaözengösterildiğibeliydi.Gerçektende,duyurunungirişbölümünde,henüzbulaşıcıolupolmadığıbilinemeyenbirkaçtehlikeliateş
vakasınınOrankentindeortayaçıktığıbelirtiliyordu.Buvakalargerçekanlamdaendişeyekapılmakiçinyeterliözeliklergöstermiyorduvehalkınsoğukkanlılığınıkoruyabileceğindenkuşkuduyulmuyordu.Bununlabirlikte,herkesinanlayabileceğibirsakınımlılıkdüşüncesiylevalilikbazı
koruyucuönlemleralıyordu.Gerektiğibiçimdeanlaşılanveuygulananbuönlemlerhertürsalgıntehdidinikesinlikleortadankaldıracaknitelikteydi.Böylece,valibukişiselçabasınahalkınındaenbağlıbiçimdekatılacağındanbiranbilekuşkuduymuyordu.
Dahasonraduyuruda,kanalizasyonlarazehirligazvererekfareylebilimselbirmücadeleişlemivesudağıtımşebekesindesıkıbirdenetimgibigenelönlemleranlatılıyordu.Kentteoturanlaraenüstdüzeydetemizliksalıkveriliyorvesonolarakbitlikişilerbelediyedispanserlerineçağrılıyordu.
Öteyandanailelerhekimintanıkoyduğuvakalarıbildirmekvehastalarınınözelhastaneodalarındatecritedilmesinikabuletmekzorundaydılar.Zatenbuodalarhastalarıenkısazamandaveenyüksekolasılıklatedavietmeküzeredonatılmıştı.Birkaçekmaddehastaodasının
52
mikroptanarındırılmasızorunluluğuveulaşımaracıkonusundauyulmasıgerekenleribelirtiyordu.
Bundanbaşka,eşedostasağlıkgözetimineuyulmasıkonusundagereğininyapılması
öneriliyordu.
DoktorRieuxbirdensırtınıduyuruyaçevirdivemuayenehanesininyolunututtu.Rieux'yü
bekleyenJosephGrandonugörüncekolarınıkaldırdı.
Evet,dediRieux,sayıyükseliyor.
Birgünöncekentteonkadarhastayaşamınıyitirmişti.DoktorGrand'aCottard'ıziyaretegideceğiiçinbelkionudaakşamagöreceğinisöyledi.
—Haklısınız,dediGrand.Onaiyiliketmişolursunuz,çünküonudeğişmişbuluyorum.
Nasıl?
—Kibarlaştı.
—Öncedendeğilmiydi?
Grandduraksadı.Cottard'ınterbiyesizolduğunusöyleyemezdi,doğrubirifadeolmazdıbu.İçekapalıvesessizbiradamdı;halitavrıbirazyabandomuzunuandırıyordu.Odası,alçakgönülübirlokantaveoldukçagizemligezmeler;Cottard'ıntümyaşamıbuydu.Resmiolarakşarapvelikörişindetemsilciliğivardı.Aradasıradamüşterisiolmasıgerekenikiüçadamonuziyaretegeliyordu.Bazenakşamlarıevininkarşısındakisinemayagidiyordu.HattaoradakigörevliCottard'ıngangsterfilmlerinitercihettiğinifarketmişti.Herkoşulda,Cottardyalnızvesakınımlıbiryaşamsürdürüyordu.
Grand'agöretümbunlarepeydeğişmişti.—Nasıldesembilmiyorum,ancakbanaöylegeliyorki,insanlarındostluğunukazanmak,herkesiyanınaçekmekistiyor,anlıyormusunuz?Benimlesıksıkkonuşuyor,dışarıdavetediyorveherzamannasılgeriçevireceğimibilmiyorum.
İntihargirişimindenberiCottard'ıkimseziyaretegelmemişti.Sokaklarda,yiyecekiçecekdükkânlarındahepsempatitoplamakistiyordu.Bakkalarlahiçbudenliyu53muşakkonuşulmamış,yadabirtütünsatıcısıhiçbudenliilgiyledinlenmemişti.
Şutütüncükadın,diyorduGrand,tambiryılandır.Cottard'asöyledimbunu,amabanayanıldığımıvegörmeyibileniçiniyiyönleriolduğunusöyledi.
SonundaGrandikiüçkezCottard'ıkentinseçkinlokantavekafelerinegötürmüştü.Aslındabuyerleresıksıkgitmeyebaşlamışlardı.
—İnsanoralardarahatediyor,diyordu;hemsonradostçabirortam.
GrandburalardakipersonelinCottard'agösterdiğiözenifarketmiştiveonunbıraktığıkabarıkbahşişlerigörüncebununnedeninianlamıştı.Şefinonukapıyakadaruğurlayıp,pardösüsünü
giymesineyardımettiğibirgün,Cottard,Grand'aşöyledemişti:
—İyibirçocuk,tanıklıkedebilir.
—Neyetanıklıkedebilir?Cottardduraksamıştı.
—Benimkötübiradamolmadığıma.
Kaldıki,sağısolubeliolmuyordu.Bakkalındahaazsevecendavrandığıbirgünadamakılı
öfkelenmişbirhaldeevedönmüştü:
—Başkalarıyladüşüpkalkıyor,sürtük,diyeyineliyordu.
—Kimbaşkaları?
—Herkes.
HattaGrandtütüncükadınındükkânındatuhafbirsahneyetanıkolmuştu.Heyecanlıbirkonuşmanınortasında,kadınCezayirkentindehalkındilinedüşmüşyenibirtutuklamaolayındansözetmişti.BirkumsaldabirArap'ıöldürmüş,ticaretleuğraşanbirmemurdusözkonusu.
—Tümbuayaktakımmıhapseatsalar,demiştitütüncükadın,namusluinsanlarrahatbirnefesalabilirdi.AncaktekbirsözetmeksizinkendisinidükkândandışarıatanCottard'mbeklenmedikbuöfkesikarşısındasözünükes
54
mekzorundakalmıştı.Grandvesatıcıkadınelerikolarıhavadaonunçıkıpgitmesinebakakalmıştı.
DahasonraGrand,Rieux'yeCottard'ınkarakteriyleilgilibaşkadeğişiklikleridebildirecekti.Busonuncusununherzamançokliberalfikirleriolmuştu.Engözdetümcesi:'Büyükbalıkküçükbalığıyutar,'bunuiyicekanıtlıyordu.AncakbirsüredirOran'ınkuruludüzeneuyangazetesindenbaşkagazetealmıyordu;halkaaçıkyerlerdegösteregöstereonuokumasıdagörmezdengelinecekgibideğildi.Aynıbiçimde,yataktankalktıktanbirkaçgünsonra,postaneyegidenGrand'dan,uzaktakibirkızkardeşeyüzfranklıkpostahavalesiyolamasınıricaetmişti;herayyoluyordubunu.AncaktamGrand'ıngideceğisırada:
—Onaikiyüzfrankgönderin,diyericaetmişti,onahoşbirsürprizolacak.Hiçonudüşünmediğimisanıyor.Amagerçekşuki,onuçokseviyorum.
Sonolarak,Grand'laaralarındatuhafbirkonuşmageçmişti.Grand,herakşamgiriştiğiçalışmayı
merakedenCottard'ınsorularınıyanıtlamakzorundakalmıştı.
—İyi,demiştiCottard,birkitapyapıyorsunuz.
—Öylediyorsanızöyleolsun,ancakokadarbasitde
ğil."'
Ah,bendesizingibiyapmakisterdim,diyebağırdı
Cottard.
GrandşaşırmışgibiydiveCottardsanatçıolmanınpekçokşeyidüzelteceğiniağzındagevelemışti.
—Niçin?diyesormuştuGrand.
—Çünkübirsanatçınınbaşkasınaoranladahafazlahaklanvardır,herkesbunubilir.Onaçokdahafazlaşey
geçer.
—Yokcanım,dediRieux,Grand'a,sabahkiduyurular,farehikâyesiçoğukişininolduğugibi,onundabaşınıdöndürmüş,hepsibu.Yadaateştenkorkuyor.
Grandonuşöyleyanıtladı:
—Sanmıyorumdoktor,eğernedüşündüğümüöğrenmekistiyorsanız...
55Pencereninaşağısındanbüyükbiregzozgürültüsüiçindefareylemücadelearabasıgeçti.
BirbirleriniduyabilecekhalegelinceyekadarRieuxsustuvedalgındalgınmemurunnedüşündüğünüsordu.Ötekionaciddiyetlebakıyordu:
—Onun,duyulmasındançekindiğibirşeyvar.Doktoromuzsilkti.Komiserindediğigibidahayapılacakçokişvardı.
Öğledensonra,Rieux,Castel'lebirtoplantıyaptı.Serumlarbirtürlügelmiyordu.
—Zatenişeyarayacakmıydı,diyesoruyorduRıeux.Bubasilbirtuhaf.
—Yo,bensizingibidüşünmüyorum,dediCastel.Buhayvanlarınhepdeğişikbirhavasıvargibidir.Amatemeldehepaynışeydir.
—Bunuvarsayıyorsunuzenazından.Aslındabukonudahiçbirşeybilmiyoruz.
—Tabivarsayıyorum.Amaherkesbudurumda.Günboyuncadoktorvebayıdüşündüğündekendisini
saranbaşdönmesininarttığınıhissetti.Sonundakendikendinekorktuğunuitirafetti.İkikezinsanlarladoluptaşankafeleregirdi.Cottardgibiodabirinsansıcaklığınagereksinimduyuyordu.
Rieuxbunubudalacabuluyordu,amabusayedeşarapvelikörtemsilcisinebirziyaretsözü
verdiğinianımsadı.
AkşamDoktorCottard'ıyemekodasında,masanınkarşısındaayaktabuldu.İçerigirdiğindemasanınüzerindeaçılmışbirpolisiyeromanduruyordu.Ancakakşamiyiceinmiştivekuşkusuzyeniyenibastırankaranlıktaokumakgüçtü.AslındaCottardbirdakikaönceoturmuşveyarı
karanlıktadüşünmüşolmalıydı.Rieuxonanasılolduğunusordu.Cottardyerineotururkeniyiolduğunuvekimseninkendisiyleilgilenmediğindeneminolursadahadaiyiolacağını
homurdanaraksöyledi.Rieuxherzamanyalnızolunamayacağınadikkatiçekti.
56
—Hayır,öyledeğil.Benişigücüsizesıkıntıyaratmakolaninsanlardansözediyorum.
Rieuxsusuyordu.
—Benimdurumumöyledeğil,dikkatedin.Amaşuromanıokuyordum.İşte,ansızınbirsabahtutuklanantalihsizbiradam.Onunlauğraşıyorlardıveohiçbirşeybilmiyordu.Bürolardaondansözediliyordu,fişlereadıyazılıyordu.Buadilmisizce?Başkalarınınbirinsanabunuyapmayahakkıvarmı?
—Durumabağlı,dediRieux.Biraçıdanbunakimseninhakkıyokgerçekten.Amatümbunlarçokönemlideğil.Çokfazlakapalıkalmamakgerek.Dışarıçıkmalısınız.
Cottardsinirlenirgibioldu,bundanbaşkabirşeyyapmadığınıvegerekirsetümmahaleninbunatanıklıkedeceğinisöyledi.Hattamahaledışındanbiletanıdıkları
eksikolmuyordu.
—MimarMösyöRigaud'yutanıyormusunuz?Benim
dostlarımdandır.
Odayaiyicekaranlıkçöküyordu.Sokakcanlanmayabaşlıyordu;dışarıdasessizverahatlamışbirhaykırışsokaklambalarınınyândı'ğıânıselamladı.Rieuxbalkonaçıktı,Cottarddaonuizledi.
Kentimizdeherakşamolduğugibi,hafifbirmeltem,çevredekitümmahalelerdenfısıltılarıızgaraetkokularım,patırtılı,gürültülübirgençliğindoldurduğusokağı,yavaşyavaşcoşturanözgürlüğünneşelivegüzelkokuluuğultusunutaşıyordu.Gece,görünmeyengemilerinhaykırışları,denizdenvesokaklaradökülmüşkalabalıktanyükselenuğultu,Rieux'nünçokiyibildiğivebirzamanlarhoşlandığışusaatbugünbildiklerindenötürüonabunaltıcıgeliyordu.
—Işığıyakabilirmiyiz?dediCottard'a.
Işıkyanaryanmazadamcağızgözlerinikırpıştırarak
onabaktı:
Söyleyinbanadoktor,eğerhastalanırsambenihastanedekiservisinizealırmıydınız?
—Niyealmayayım?
57BununüzerineCottard,birklinikteyadabirhastanedebulunanbirinsanıntutuklandığıhiçoldumu,diyesordu.Rieuxböyleşeylererastlandığını,amaherşeyinhastanındurumunabağlı
olduğunusöyledi.
Ben,dediCottard,sizegüveniyorum.
Sonradoktoraarabasıylakendisinikentegötürüpgötüremeyeceğinisordu.
Kentmerkezindesokaklardakikalabalıkveışıklarazalmıştıbile.Çocuklarhâlâkapılarınönündeoynuyorlardı.Cottard'ınisteğiüzerinedoktor,arabasınıbuçocuklardanbirgrupönündedurdurdu.
Çığlıklaratarakkaydırakoyunuoynuyorlardı.Ancakaralarındanbiri,çizgiyleayrılmışgibiduranyapışıkkoyusaçlı,yüzükiriçindebiroğlanaçıkrenklivesorgulayangözleriniRieux'yedikmişti.
Doktorbakışınıkaçırdı.KaldırımdaayaktaduranCottardonunelinisıkıyordu.Kısıkvegüç
anlaşılırbirseslekonuşuyordu.İkiüçkezarkasınabaktı.
—insanlarsalgındansözediyorlar.Doğrumudoktor?
insanlarhepkonuşur,doğalbu,dediRieux.
—Haklısınız.Sonradaonkadarölümüzolunca,dünyanınsonugelecek.Bizegerekenbudeğil.
Motorhomurtuylaçalışmayabaşlamıştı.Rieux'nüneliviteskolundaydı.Ancak,ciddivesakintavrıylagözünüondanbirtürlüayırmayançocuğayenidenbakıyordu.Vebirden,çocukdurupdururkentümdişlerinigösteregöstereonagülümsedi.
—Ohaldenedirbizegereken?diyesordudoktorçocuğagülümseyerek.
Cottardbirdenarabakapısınıkavradıvekaçmadanönceağlamaklıveöfkedolubirseslebağırdı:
—Birdeprem.Gerçekbirdeprem!
DepremolmadıveRıeuxiçinertesigünkentindörtköşesinekoşuşturmalarla,hastaaileleriylegörüşmelerlevehastalarlakonuşmalarlageçti.Rieuxmesleğininbukadarağırolacağınıhiç
düşünmemişti.Ozamanakadarhastaları
58
onunişinikolaylaştırıyordu,kendilerinionateslimediyorlardı.İlkkezdoktoronlarınçekingen,kuşkulubirşaşkınlıklahastalıklarınıniçinesığınmışolduklarınıhissediyordu.Henüzalışmadığıbirmücadeleydi.Akşamsaatonadoğru,sonolarakziyaretettiğiyaşlıhastanınevininönünearabasınıparkedenRieuxkoltuğundankımıldayamayacak
durumdaydı.
Yaşlıastımhastasıyatağındadoğrulmuştu.Dahaiyisolukalıyorgibiydivetencerelerinbirindenötekineaktardığıbezelyelerisayıyordu.Doktoruneşeyleaydınlananbiryüzlekarşıladı.
Eeedoktor?Koleramı?
—Neredenduydunuzbunu?.Gazetede,radyodasöyledi.
—Hayır,koleradeğil.
—Neolursaolsun,dediiyiceheyecanlananyaşlıadam,akılılaruğraşıpduruyordeğilmi?
—Hiçbirşeyeinanmayın,dedidoktor.
Yaşlıadamımuayeneetmiştiveşimdibuyoksulyemekodasınınortasındaoturuyordu.Evet,korkuyordu.Ertesisabah,yinebumahaledeonkadarhastanın,şişliklerininüzerinekapanmış,onubekleyeceğinibiliyordu.Yalnızcaikiyadaüçvakadabuhıyarcıklarınkesilmesiişeyaramıştı.
Ancakçoğunluklahastaneyegitmekgerekiyorduvehastaneninyoksulariçinnedemekolduğunubiliyordu."Onundeneylerdekulanılmasınıistemiyorum,"demiştihastalarındanbirininkarısı.
Deneylerdekulanılmayacaktı,ölecektivehepsibuydu.Alınanönlemleryetersizdi,orasıkesindi.
'Özelolarakdonatılmışodalar'agelince,onlarınneolduğunubiliyordu:Alelaceleötekihastalarınboşalttığı,bantlanmışpencereli,birkordonlaçevrilmişikikoğuş.Eğersalgınkendiliğindendurmazsayöneticilerinhayalettiğiönlemlerlealtedilemeyecekti.
Öteyandan,akşamresmiaçıklamalariyimserdi.Ertesigün,RansdocAjansı,valiliğinaldığı
önlemlerinserinkanlılıklakarşılandığınıveşimdidenotuzkadarhastanın59bildirildiğinihaberveriyordu.Castel,Rieux'yitelefonlaaramıştı:Koğuşlardakaçyatakbulunuyor?
—Seksen.
—Kuşkusuzkentteotuzdanfazlahastavardır,değilmi?
—Gömmeişlemlerigözetimaltındadeğilmi?
—Hayır.Richard'ıtelefonlaaradım,tümcelerindeğilkesinönlemleringerekliolduğunuvesalgınakarşı,başkabirşeydeğil,yalnızcagerçekbirengeloluşturmamızgerektiğinisöyledim.
Yasonra?Elindenbirşeygelmediğinisöyledi.Bencesayıyükselecek.
Gerçektendeüçgüniçindeikikoğuşdadoldu.Richardbirokuluboşaltıpyedekbirhastaneöngörüleceğinidüşünüyordu.Rieuxaşılarıbekliyorvehıyarcıklarıyarıyordu.Casteleskikitaplarınadönüyorvekütüphanedeuzunsürekalıyordu.
—Farelervebadanyadaonaçokbenzeyenbirşeydendolayıölüyorlar,diyebirsonucavarıyordu.
Zamanındadurdurulmazsageometrikbiroranlaenfeksiyonuyayacakonbinlercebitiyolaradökmüşlerdi.
Rieuxsusuyordu.
Odönemzamandonmuşgibiydi.Güneş,sonsağanaklarlabirikmişsularıemiyordu,içindensarı
birışıktaşangüzelmavibulutlar,yükselmekteolansıcağıniçindekiuçakhomurtuları,bumevsimdeherşeydinginliğebirçağrıydı.Oysadörtgüniçindeateşdörtkezşaşırtıcıbiçimdeyükseldi:onaltıölü,yirmidört,yirmisekizveotuziki.Dördüncügünbiranaokuldayedekhastaneninaçılacağıbildirildi.Ozamanakadarendişesinişakalarlaörtmeyisürdürmüşolanyurttaşlarımızsokaklardadahabitkinvedahasessizgörünüyordu.
Rieux,valiyetelefonetmeyekararverdi:
Önlemleryetersiz.
—Elimdesayılarvar,dedivali,aslındaendişeverici.
Sayılarendişevericidenöte,açık.
—Genelhükümetinemirleriniisteyeceğim.Rieux,Castel'inkarşısındatelefonukapadı:
—Emirmiş!Birazdahayalgücügerek.
—Yaserumlar?
—Haftaiçindegelecekmiş.
Richard'ınaracılığıylavalilikRieux'densömürgebaşkentineemirlerbeklemeküzeregönderilecekbirraporyazmasınıistedi.Rieuxraporaklinikbirbetimlemevesayılaryazdı.Aynıgünkırkkadarölükaydedildi.Valiönlemlericiddileştirmeişini,kendideyişiyle,üzerinealdı.Hastalarınzorunlubildirimivetecridisıkıtutuldu.Hastalarınevlerikapatılacakvedezenfekteedilecek,yakınlarıbirönlemkarantinasınaalınacak,gömmeişlemleriileridebelirlenecekkoşularaltındabelediyetarafındanyapılacaktı.Birgünsonra,serumlaruçaklageliyordu.Tedavidurumundakihastalarayetebilirdi.Salgınınyayılmasıdurumundaysayetersizdi.Rieux'nüntelgrafınayanıtolarakönlemiçinayrılanserumstokununtükendiğiveyemlerininüretilmesinebaşlandığıbelirtiliyordu.
Busüreiçinde,kentiçevreleyentümbanliyölerdeçarşıyapazarailkbahargeliyordu.Binlercegülkaldırımlarboyunca,satıcılarınsepetlerindesoluyordu,içbayıcıkokularıtümkentedalgadalgayayılıyordu.Tramvaylarişegidişveçıkışsaatlerindeyinekalabalık,güniçindedeboşvepisti.
Tarrouyaşlıadamcağızıgözlemliyordu,yaşlıadamcağızdakedilerinüzerinetükürüyordu.
Grandherakşamgizemliçalışmasıiçinevinedönüyordu.Cottardgidipgeliyorvesorguyargıcı
MösyöOthonhâlâcinshayvanlarlayaşamınısürdürüyordu.Yaşlıastımhastasıbezelyelerikâsedenkâseyeaktarıyorduvebazensakinveilgilihavasıyla,gazeteciRambert'erastlanıyordu.
Akşam,aynıkalabalıksokaklarıdolduruyorduvesinemalarınönündekuyruklaruzuyordu.Zatensalgınbirazgerilergibiolduvebirkaçgünboyunca,yalnızcaonkadarölükaydedildi.Sonra,birdenbire,sayıokgibiyükseldi.Ölüsayısıyeni
61
60denotuzaulaştığıgün,BernardRieux,valininuzattığıre:miyazıyabakıyordu:"Korktular,"
diyorduvali.Telgraftşöyledeniyordu:'Vebadurumunuilanedin.Kentikapatın!'
62Oandanbaşlayarakvebanın,hepimizinuğraşıolduğuöylenebilir.Oânakadarbuözelolaylarınyurttaşlarımızyolaçtığışaşkınlıkveendişeyekarşın,herbirimizeldendiğinceherzamankigibikendiişlerimizleilgilenmiştik.kuşkusuzbuböylesürecekti.Ancakkentinkapatılmadaherkes,hattaanlatıcıda,aynıkefeyekonduklarınıvenünüstesindengelmelerigerektiğinianladılar.İşteböye,örneğin,insanınsevdiğindenayrılmasıgibibireyselduygubirdenbire,ilkhaftalardanbaşlayarak,tümbirIkınduygusunadönüştüvekorkunundaetkisiyle,bu[unsürgündönemininbaşlıcaacısıoldu.[Aslındakentinkapılarınınkapatılmasınınendikkatkensonuçlarındanbirideayrılığahazırlıksızyakalananşileriniçindebulunduklarıdurumdu.
Birkaçgünönce,cicibirayrılığagörekendilerinihazırlayan,birkaçhaftanrabirbirleriylegörüşeceklerindenemin,garımızınpeplarındaikiüçtavsiyedebulunarakkucaklaşanvebuayıklagünlükuğraşlarındanbirazcıkolsunbaşınıkaldırsanneveçocuklar,eşler,sevgililerkendilerini,birden|eçaresizbirbiçimdebirbirindenuzakdüşmüş,herhanbirbuluşmayadahaberleşmeolanağındanyoksunbıramışbirhaldebuldular.Çünküvalilikkararınınyayınjmasındanbirkaç
saatöncekentkapatıldıvedoğalıklaûdurumlarıgözönünealmakolanaksızdı.Hastalığınbeklenmeyenistilasınınilketkisi,yurttaşlarımızı,sankieyselduygularıyokmuşçasınadavranmayaitmesiydililebilir.Kararınyürürlüğekonduğugününilksaatledevalilik,telefonlayadagelipmemurlarabirşeylersoıbiryığıninsanınhücumunauğradı;hepsiilginçveayzamandaincelenmesiolanaksızdurumlarıanlatıyorlar
a65/5dı.Gerçekte,çıkışıolmayanbirdurumdaolduğumuzunve'uzlaşma','lütuf,'istisna'gibisözcüklerinartıkbiranlamıkalmadığınınfarkınavarmamıziçinbirçokgüngeçmesigerekti.
Mektupyazmaktanduyulanhafifsevinçbileelimizdenalınmıştı.Gerçektende,biryandangelenekselhaberleşmeolanaklarıkentiülkeningerikalanbölümüneartıkbağlamazolmuştu,biryandandayenibirkarar,mektuplarınenfeksiyontaşımasınıengelemekiçin,hertüryazışmayı
yasakladı.Başlangıçta,kentkapılarındabazıayrıcalıklıkişiler,dışarıyamesajlarıniletilmesinegözyumankarakolnöbetçılerıylegörüşebildiler.Salgınınbaşında,nöbetçilerinmerhametduygusuylabazışeyleregözyummayıdoğalbulduklarıdönemdibu.Ancakbirsüresonraaynı
nöbetçilerdurumunciddiyetiniiyiceanladıklarındaucununnereyevaracağıbeliolmayansorumluluklaralmaktankaçındılar.Başlangıçtaizinverilenşehirlerarasıtelefongörüşmeleritelefonkulübelerindevehatlardaöylebüyüktıkanmalarayolaçtıkibirkaçgünkonuşmalaraaraverildi;sonraölüm,doğum,evlilikgibiacildiyeadlandırılandurumlardışındaciddisınırlamalargetirildi.Bununüzerinetelgraflarbizimtekkaynağımızolarakkaldı.Akıl,yürekvetenlebirbirinebağlananvarlıklar,onsözcüklükbirtelgrafınbüyükharflerindeoeskibirlikteliğinişaretleriniarayacakhale
geldiler.Vebirtelgraftakulanılabilecekkalıplarçabuktüketildiğindenuzun,ortakyaşamlaryadaacılıtutkularçokgeçmeden,'İyiyim.Senidüşünüyorum.Sevgiler'türündenbeliaralıklarlayinelenenhazırkalıplarlaözetleniroldu.
Buaradaaramızdanbazıları,yazmaktadiretiyorvedışarısıylahaberleşmekiçinbirkandırmacadanöteyegitmeyençözümlertasarlayıpduruyorlardı.Yinedetasarladığımızyöntemlerdenbirkaçıbaşarıyaulaşıyordu,ancakhiçbiryanıtalamadığımızdanbukonudatekbirbilgimizyoktu.Böylece,haftalarcahepaynımektubuyazıp,aynıçağrılarıyineleyipdurduk;öylekiönceleriyüreğimizden
66
kanlacanlaçıkmışolansözcüklerbirsüresonraanlamlarınıyitiriyordu.Bizdeonları
düşünmeden,ölütümceleraracılığıylagüçyaşantımızınişaretlerinigöndermeyeçalışarak,yenidenyazıyorduk.Vesonolarak,telgrafıngelenekselçağrısı,bukısırveinatçımonologa,duvarlakonuşmayıandıranbukurusöyleşimeyeğtutulurgibigeliyordubize.
Zatenbirkaçgünsonunda,kimseninkenttençıkamayacağıaçıklıkkazanınca,salgındanöncekenttenayrılmışolanlarındönmelerineizinverilipverilmeyeceğinisormakaklımızageldi.Birkaç
günlükdüşünmesüresindensonra,valilikolumluyanıtverdi.Ancakgeridönenlerinhiçbirbiçimdekenttenbirdahaçıkamayacağınıvekentegirmekteözgürolsalarbile,kenttençıkmaktaözgürolamayacaklarınıkesinolarakbelirtti.Bukonudabile,sayıcaazdaolsa,bazıailelerdurumuhafifealdılarveakrabalarınıyenidengörmeisteğinihertürsakiniminüstündetutarak,onları
fırsatıdeğerlendirmeyeçağırdılar.Ancakçokgeçmeden,vebanınhapsettiğiinsanlarakrabalarınadayattıklarıtehlikeyianladılarvebuayrılığakatlanmayarazıoldular.Hastalığınenciddidöneminde,insanlıkduygularınınişkencelibirölümdendahagüçlüolduğutekbirdurumatanıkolundu.Samlabileceğigibi,acınınötesinde,aşkınbirleştirdiğiikisevgilinindurumudeğildibu.Sözkonusu,uzunyılardırevliolanyaşlıdoktorCastel'leeşinindurumuyduyalnızca.Salgındanbirkaç
günönceMadamCastelkomşubirkentegitmişti.Eşiazgörülürbirmutluluğunörneğinisunanşukarıkocailişkilerindenbirideğildibu;hattaanlatıcı,oânakadareşlerinbirlikteliklerindenduyduklarıdoyumkonusundaeminolmadıklarını,herolasılığıgözönünealarakilerisürecekdurumdadır.Ancakbuaniveuzatılmışayrılığınonlarıbirbirlerindenuzakyaşayamayacaklarınainanmalarınıveansızıngünışığınaçıkanbugerçekkarşısında,vebanınpekdeönemiolmadığını
anlamalarımsağladı.
67Biristisnaydısözkonusuolan.Çoğunlukla,ayrılıksalgınınsonbulmasıylabitecekti,orası
kesindi.Vebizhepimiziçin,yaşamımızıoluşturanveçokiyibildiğimizisandığımızduygu(öncedendesöylendi,Oran'lılarınbasittutkularıvardır)yenibirçehreyebürünüyordu.Eşlerinebüyükgüvenduyankocalarvesevgililerbirdenkıskançlaşıyordu.Aşkkonusundakendilerinihercaisananerkeklersadakatedönüyorlardı.Neredeyseyüzünebakmadanannelerininyanındayaşamışolanerkekevlatları,şimdianılardapeşinibırakmayanbuyüzdekibirkırışık,tasaveüzüntüyeboğuyordu.Buaniayrılık,kusursuz,geleceğiöngörülemeyenbuayrılıkbizi,şimdigünlerimizidolduran,hâlâbudenliyakınvebudenliuzak,buvarlığınanısınakarşıtepkigösteremeyecek,sarsılmışbirhalde
bırakıyordu.Gerçekte,ikikezacıçekiyordukönceliklekendiacımızı,sonradaburadaolmayanların,oğul,eşyadasevgilininçektiğinidüşündüğümüzacıyı.
Zatenbaşkakoşularda,yurttaşlarımızadahadışarıyadönükvedahaetkinbiryaşamdaçıkışyolubulmuşolurdu.Ancakaynızamanda,vebaonlarıtembeleştiriyordu;cansızkentlerindedönüpduruyorlarvekendilerinihergeçengünanılarındüşkırıklığınauğratanoyunlarınakaptırıyorlardı.
Çünkü,amaçsızgezintilerindehepaynıyolardangeçmekzorundakalıyorlardıveçoğunlukla,böylesineküçükbirkentte,buyolarşimdionlarınyanındaolmayankişiylebirzamanlaryürüdükleriyolardı.
Böylece,kentinyurttaşlarımızagetirdiğiilkşeysürgünoldu.Veanlatıcı,buraya,ozamankendihissettikleriniherkesinadınayazabileceğineinanıyor,çünkübunlarıyurttaşlarımızınbirçoğuylaaynıandahissetti.Evet,sürekliolarakiçimizdetaşıdığımızoboşluk,obelirginheyecan,mantıksızcageriyedönmeyadazamanınakışınıhızlandırmaisteği,beleğinoyananokları;iştebuydusürgünduygusu.Bazenkendimizihayalgücümüzünkolarınabırakmamız,dışarıdangelenbirisininkapımızıçalmasınıyadamerdivendetanıdıkbirayaksesinibeklemişveböylean68
larda,trenlerinseferdençekildiğiniunutmayıkabuletmemizvenormaldeakşamekspresiningetireceğibiryolcununmahaleyevarabileceğisaatteevdebulunacakbiçimdekendimiziayarlamamız;tabikibuoyunlarsüremeyecekti.Hepbirangeliyorduvetrenlerinkentegirmediğiniaçıkçaanlıyorduk.Veozaman,ayrılığınuzunsüreliolacağınıvezamanlakendimizebirdüzenvermemizgerektiğinibiliyorduk.İşteoandansonra,hapsedilmişlikkonumumuzayenidendönüyorduk,artıkyalnızcageçmişimizvardıvearamızdanbazdangeleceğiyaşamayaeğilimliolsabile,hayalgücününkendisinegüvenenlerdeaçtığıyaralangörerekhemen,enazındanelerindengeldiğinceçabuk,bundanvazgeçiyorlardı.
Özelikle,yurttaşlarımızıntümü,toplulukiçindeykenbile,ayrılıksüresinihesaplamayaçalışmaalışkanlığındançokçabukvazgeçti.Niçin?Çünküenkaramsarolanlar,örneğinaltıaylıkbirsürebiçmişken,tümbugelecekaylarınacısınıöncedentüketmiş,cesaretlerinibinbirgüçlüklebudeneyimindüzeyineyükseltmiş,zayıflığakapılmadanböylesineuzunbirsüreyeyayılanbuacınındüzeyindekalabilmekiçinsongüçleriniharcamışken,bazenrastlananbirdost,gazetedeverilenbirfikir,kaçamakbirkuşkuyadaanibiröngörü,herşeybiryana,buhastalığınaltıaydandahafazla,belkibiryılyadadahafazlasürmemesiiçinbirnedenolmadığınıonlarınaklınagetiriyordu.
Ozamancesaretlerinin,iradelerininvesabırlarınınyıkımıöyleanioluyordukikendilerinibuçukurdanaslaçıkamayacakmışgibihissediyorlardı.Bununsonucuolarak,özgürkalacakları
süreyihiçdüşünmemek,geleceğehiçyönelmemekvebirbakıma,gözleriniyerdenbaşkayöneçevirmemekzorundakalıyorlardı.Ancakdoğalolarakbuacıyıkandırmavemücadeleyegirmemekiçinkendiniçekmeyöntemi,busakiniminödülübeklendiğigibiçıkmıyordu.Nepahasınaolursaolsun,hiçistemedikleribuyıkımdankaçtıkça,gelecekbirliktelikleringörüntüleriiçindevebayıunutabildiklerivesonuçtaoldukçasıkyaşanan69şuanlardankendileriniesirgiyorlardı.Buuçurumlarınvebutepelerintamortasınadüşmüş,yaşamaktançok,yönübeliolmayangünlerevekuruanılarakendilerinibırakmış,acılarınıntoprağındaköksalmayıkabuletmedikçegücünütoplayamayacakserserigölgelergibiakıpgidiyorlardı.
Böylece,tümtutsaklarınvetümsürgünlerinhiçbirişineyaramayacakbirbelekleyaşaması
demekolanoderinacıyıduyuyorlardı.Durmadandüşündükleriogeçmişindeüzüntülübirözlemdenbaşkatadıyoktu.Aslında,birzamanlarbeklediklerikadınyadaerkekleyapabileceklerişeylerizamanındayapmamışolmaktanduyduklarıpişmanlığıdabunaeklemekisterlerdi—vebenzerbiçimde,göreceliolarakkısabileolsa,buhapisyaşantısınınherdurumunauzaktakikişiyikatıyorlarvebirzamanlaryaşadıklarıonlarıtatminetmiyordu.Yaşadıklarışimdikizamanakarşı
sabırsız,geçmişlerinedüşmanvegeleceğielindenalınmışolarakinsankaynaklıadaletinyadanefretinparmaklıklararkasındayaşamayamahkûmettiğikişilerebenziyordukbizde.Sonolarak,budayanılmaztatildenkaçabilmenintekyoludüşgücüyletrenleriyenidenhareketegeçirmekvesaatleriyinedekararlıbirbiçimdesessizkalançanlarınsesiyledoldurmaktı.
Ancakbubirsürgündeolsa,çoğunluklakendinesürgündü.Vehernekadaranlatıcıbaşkalarınınsürgününetanıkolduysada,birtürlüulaşamadıklarıvarlıktanvekendimemleketlerindenuzakdüştükleriiçin,vebahaberiyleneyeuğradığınışaşırmışvekenttealıkonulmuşRambertyadabaşkalarıgibiayrılığınacısınıfazlasıylayaşayanlarıdaunutmamalıdır.Genelsürgündeonlare.nfazlasürgünolanlardı,çünkübizdeolduğugibizamanonlardadakendineözgükaygıyıuyandırsada,onlaruzamdankopmuyorlarvekendivebasinmişsığmaklarını,yitirdiklerivatandanayıranduvarlarasürekliçarpıpduruyorlardı.Gününhersaati,yalnızcakendiyaşadıklarıakşamlarıvekendiülkelerininsabahlarınısessizceanaraktozlukentibir70
aşağıbiryukarıdolaşanlardakuşkusuzonlardı.İşteozaman,birkırlangıcınuçuşu,günbatımınınbirpemberengiyadagüneşinbazenıssızsokaklarabıraktığışutuhafışıklargibiaçıkolmayanişaretlerveşaşkınlığaitenbildirilerinyolaçtığırahatsızlıklarınıgeliştiriyorlardı.Fazlasıylagerçeğeyakındüşlerimokşamaktavebirışığın,ikiüçtepenin,gözdebirağacınvekadınyüzlerinin,onlariçinyeritutulmazbirortamyarattığıbirtoprakparçasınınimgelerinitümgüçleriyleizlemekteinatederek,insanıherzaman,herşeydenkurtarabilecekdışdünyayagözlerinikapıyorlardı.
Sürgünlerarasındaenilginçdurumolanveokonudaanlatıcınınbelkienelverişlidurumdabulunduğusevgililerdendahaaçıkbirbiçimdesözetmekgerekirse,aralarınapişmanlığıdakatmamızgerekendahabaşkaiçsıkıntılarıçektiklerinibelirtmemizgerek.Gerçektendebudurum,onlarınkendiduygularınıbirtürateşlinesneliklegözlemlemelerinisağlıyordu.Vebufırsatlarkarşısındakendigüçsüzlükleriniaçıklıklagörmemeleriçokenderdi.Uzaktakikişininyaptıklarıvedavranışlarınıtamolarakdüşünmektezorlanmalarıilkfırsatıveriyorduonlara.O
zaman,okişininzamanınıiyi'değerlendirmemişolmalarınayanıyorlardı;onunzamanıylailgilidahaiyibilgiedinmekteihmalcidavrandıklarından,sevenkişiiçinsevileninzamanınınasıldeğerlendirdiğinintümkeyiflerinkaynağıolmadığınainanmışgibiyapmaktanötürü
kendilerimsuçluyorlardı.Veoandanbaşlayarakaşklarınınderininegitmekvekusurluyanlarını
incelemekonlariçinkolaylaşıyordu.Normalzamanda,bilinçliyadadeğil,kendimaşamayacakaşkınolmadığımhepimizbiliyorduk,yinedeazyadaçok,belibirdinginlikle,kendiaşkımızınortakararolduğunukabuleniyorduk.Ancakanıdahatitizdir.Veçoktutarlıbirbiçimde,bizedıştangelenvetümbirkentivuranbutalihsizlik,biziöfkeyeboğabilecekhaksızbiracıgetirmeklekalmıyordu.Aynızamanda,kendikendimizeacıçekmemizisağlıyorveböylecebiziacıyı
kabulenmeyeitiyor
71du.İştebudahastalığındikkatibaşkayöneçekmeveişlerikarıştırmayolarındanbiriydi.
Böyleceherkesgünügününevegökyüzünekarşıyapayalnızyaşamayıkabuletmekzorundakaldı.Bugenelterkedilmişlikduygusuuzunvadedekişiliklerisağlamlaştırabilecekkendeğersizkılmayabaşlamıştı.Örneğin,yurttaşlarımızdanbazılarıosıralarkendilerinigüneşveyağmurunhizmetinesokanbirköleliğekapılmışlardı.Onlarabakıncasankiilkkezvedoğrudanolarakhavanınetkisiniduyuyorlarmışgibigeliyordu.Altınrenklibirışığınşöylebirkendinigöstermesiyüzlerinigüldürürken,yağmurlugünleryüzlerinevedüşüncelerinekalınbirsisperdesiörtüyordu.
Birkaçhaftaöncesindenbuzayıflıkvebumantıksızköleliktenkaçıyorlardı;çünküdışdünyanınkarşısındayalnızdeğilerdivebelibirölçüde,onlarlayaşamaktaolanvarlıkonlarınevrenininönüneyerleşiyordu.Oandanbaşlayarak,tersine,görünüştekendilerinigökyüzününkaprislerinebıraktılar,yanimantıksızcaumutettilerveacıçektiler.
Yalnızlığınbuuçnoktalarında,sonundakimsekomşusununyardımınıummazolduveherbirkimsekendiuğraşıylayalnızbaşınailgileniroldu.Rastlantıolarak,eğeraramızdanbirisiiçinidökmeyeyadaduygularıylailgilibirşeylersöylemeyeçalıştığındaaldığıyanıt,neolursaolsun,çoğuzamanonuyaralıyordu.Ozamankarşısındakiyleaynışeydensözetmediğinifarkediyordu.
Gerçekteo,düşünmeyleveacıylageçmişuzungünlerinderinliğindençıkıpkendinianlatıyordu;karşısındakineaktarmakistediğiimgebekleyişinvetutkununateşindeçokuzunsürepişmişti.
Oysaöteki,tersine,alışılmışbirheyecan,çarşıdapazardasatılantürdenbiracı,sıradanbirmelankoliyiaklınagetiriyordu.İsteriyilikisterdüşmanlıktaşısın,yanıthepyanlışyöndeoluyordu,herzamanvazgeçmekzorundakalınıyordu.Yadaenazından,sessizliğikatlanılmazbulanlar,ötekileryüreğingerçeksesinibirtürlüduyamadıklarıiçin,çarşıpazardilinikulanmayavealışılmışbiçimde,sı
72
radanilişkiveolanbitenden,biranlamdagündelikolaylardansözetmeyerazıoluyorlardı.O
zamanda,engerçekacılarsöyleşininsıradankalıplarıiçindeaktarılıroldu.İşteancakbuyoldan,vebanınhapsettiğiinsanlarkapıcılarınınanlayışıylayadakendilerinidinleyeninilgisiylekarşılaşabiliyordu.
Öteyandanveenönemlisi,buiçsıkıntılarınedenli
acıversede,şuboşyüreğitaşımaknedenligüçolsada,vebanınilkdönemindebusürgünedilmişinsanlarınayrıcalıklıolduğusöylenebilir.Gerçektende,halkınşaşkınlığauğradığısırada,düşünceleriyalnızcabeklediklerikişilereçevrilmişti.Genelyıkılmışlıkduygusuiçindeaşkınbenciliğionlarıkoruyorduvevebayıancakayrılıklarınınsonsuzakadaruzamasıtehlikesiçerçevesindedüşünüyorlardı.Böylecesalgınasoğukkanlılıksanılabilecekesenliklibirduygukattılar.Umutsuzluklarıonlarıpaniğekapılmaktankurtarıyordu,mutsuzluklarınıniyibiryanıvardı.
Örneğin,birinsanhastalığayenilsede,hemenhemenherzaman,dikkatedecekzamanbilebulamadanoluyordubu.içindenbirgölgeyleyaptığıuzunsöyleşimdenuzaklaşıpdoğrudantoprağınenyoğunsessizliğineatılıverıyordu.Hiçbirşeyyapmayazamanıolmuyordu.
73Kentlilerbubirdenbiregelensürgünlebaşetmeyeuğraşırkenvebakapılaranöbetçilerdikiyor,Oran'adoğruyolalmaktaolangemilerigeridöndürüyordu.Kentinkapatılmasındanbuyanatekbiraraçgirmemişti.Ogündenbaşlayarakarabalarınamaçsızcadönüpdurmayabaşladıkları
izlenimiuyandı.Bulvarlarınyukarısındanbakanlariçinlimandaözelbirgörünümsunuyordu.
Burayıkıyınınenönemlilimanlarındanbiriyapanalışılmışcanlılığıansızınsönüvermişti.
Karantinayaalınmışbirkaçgemihâlâoradagözeçarpıyordu.Ancak,rıhtımlarüzerinde,boş
duranvinçler,yandevrilmişküçükvagonlar,tekbaşlarınaduranfıçıyadaçuvalyığınlarıvebayüzündenticaretindeölmüşolduğunugösteriyordu.
Bualışılmamışgörüntülerekarşın,yurttaşlarımızınbaşlarınagelenianlamaktagüçlükçektiklerigörülüyordu.Ayrılıkyadakorkugibiortakduygularvardı;ancakbiryandandakişiseluğraşlaraönceliktanımayısürdürüyorlardı.Kimsehastalığıgerçektenkabulenmemiştihenüz.Çoğu,alışkanlıklarınıengeleyenyadaçıkarlarınauyanşeylerekarşıözelikleduyarlıydı.Budurumdandolayısıkılmışvesinirliydilervebunlarvebayakarşılıkverebilecekduygulardeğil.Örneğin,ilktepkileriyönetimisuçlamakoldu.Basınındayaydığı,valinineleştirilereyanıtı('öngörülenönlemleryumuşatılabilirmi?')pekhesaptayoktu.ŞimdiyekadarnegazetelernedeRansdocAjansıhastalıklailgiliresmiistatistiklerialmıştı.Valigünügününeistatistiklerionlara,haftalıkduyurularhalindeyayınlamalarınıricaederekgönderdi.
Ozamanbilehalktanhementepkigelmedi.Aslındaüçüncühaftadavebanınüçyüzikiölü
sayısınaulaşması
74
akılalacakbirşeydeğildi.Biryandan,belkidebunlarınhepsivebadanölmemişti.Öteyandannormalzamandahaftadakaçkişininöldüğündenkenttekimseninhaberiyoktu.Kentinnüfusuikiyüzbindi.Buölümoranınınnormalolupolmadığıbilinmiyordu.Açıkbirönemiolsada,hiçbirzamanilgilenilmeyenşubilgilerdendir.Biranlamda,halkınkarşılaştırmaolanağıyoktu.Ancakuzunvadede,ölümsayısınınartışımgörerekkamuoyugerçeğinbilincinevardı.Gerçektendebeşincihaftaüçyüzyirmiölü,altıncısıysa,üçyüzkırkbeşölüverdi.Artışlarenazındananlamlıydı.Yinedeyurttaşlarımızın,tamdaendişelerininortasında,kesinliklecansıkıcı,ancakherşeydenötegeçicibirkazanınsözkonusuolduğuizleniminekapılmalarıiçinyeterinceçarpıcıdeğildi.
Böylecesokaklardagezinmeyivekafelerinteraslarındaoturmayısürdürüyorlardı.Genelde,bıkkındeğilerdi,sızlanmaktançokşakalaşıyorlarvegeçiciolduğukesinbusıkıntılarıiyiniyetlekabuleniyormuşgibiyapıyorlardı.Görünüşükurtarmışlardı.Oysaaysonunadoğru,hemenhemenduahaftasısırasındabundanileridesözedilecekdahaciddioluşumlarkentimizingörüntüsünüdeğiştirdi.Önce,valiaraçtrafiğiveyakıtikmaliyleilgiliönlemleraldı.Yakıtikmalinekısıtlamagetirildivebenzinkarneyebağlandı.Elektriktasarrufubilezorunlukılındı.YalnızcavazgeçilemeyecekmaddelerOran'akaravehavayoluylaulaştı.Böylecetrafiğinneredeyseyokdenecekdenliazaldığı,lükstüketimmalansatandükkânlarınhergeçengünkapandığı,ötekidükkânlarındakapılarınınönündebirşeylersatınalmakiçinbekleyenmüşterikuyrukları
birikirken,vitrinlerine'tükenmiştir,bulunmaz'türündenduyurularastığıgözlemlenirolmuştu.
BöyleceOrantikelbirgörünümaldı.Yayalarınsayısıdahadaarttı;hatta,kentinölüsaatlerinde,mağazalarınyadabazıbürolarınkapanmasıylaişigücükalmayanbirçokinsansokaklarıvekafeleridolduruyordu.Şimdilikişsizdeğil,izindeydiler.Böylece,örneğinöğledensonrasaatüçe75doğru,parlakbirgöğünaltındaOran,birtoplugösteriningerçekleşmesiiçintrafiğinkesildiğivemağazalarınkapandığı,halkındaeğlencelerekatılmaküzeresokaklarıdoldurduğu,yanılsamalı
birbiçimde,bayramhavasındabirkentizlenimisunuyordu.
Doğalolarak,bugenelizindurumundanyararlanıyorvebüyükkârlareldeediyorlardı.Ancakiliçindefilmlerinsinemalaraaktarılmasıkesintiyeuğruyordu.İkihaftanınsonundakuruluşlarfilmlerideğiştokuşetmeyebaşladılarvesonundahepaynıfilmigösteriroldular.Yinedegelirleriazalmıyordu.
Sonolarak,şarapvealkolticaretininbirincisırayıaldığıbirkentte,depolanmışönemlimiktardastoklarsayesindekafelermüşterilerininisteklerinikarşılayabiliyordu.Gerçeğisöylemekgerekirseçokiçiliyordu.Birkafenin'Temizşarapmikrobuöldürür'diyeduyuruasmasıyla,halkarasındayaygınolanalkolünbulaşıcıhastalıklardankoruduğudüşüncesiiyicegüçlendi.Hergece,saatikiyedoğrukafelerdençıkanoldukçaönemlisayıdasarhoş,sokaklarıdolduruyorveiyimserkonulardasöyleşereksokakaralarınayayılıyorlardı.
Ancaktümbudeğişiklikler,birbakıma,öyleolağanüstüydüveöyleçabukgerçekleşmiştikibunlarınormalvesüreklidiyenitelemekkolaydeğildi.Sonuçolarakkişiselduygularımızıönplanaalmayısürdürüyorduk.
Kentinkapatılmasındanikigünsonra,hastanedençıkarkenDoktorRieux,yüzündehoşnutlukifadesiylekendisinebakanCottard'lakarşılaştı.Rieuxonubuhalindenötürükutladı.
—Evet,çokiyiyim,dediadamcağız.Söyleyindoktor,şuAlanınbelasıveba,ciddileşiyor,değilmi?Doktoronayladı.Öteki,birtürkeyifleşöylebirsaptamayaptı:Şimdidurmasıiçinbirnedenyok.Herşeyaltüstolacak.
Birsürebirlikteyürüdüler.Cottard,mahalesindezenginbirbakkalınyüksekfiyatasatmaküzeregıdamad
76
desistokladığımvekendisinihastaneyegötürmeküzereevinegirdiklerindeyatağınaltındakonservekutularıbulduklarınıanlatıyordu."Oradaöldü.Vebaparaödemez."Cottardsalgınlailgili,doğruyadayanlışbugibihikâyelerledoluydu.Örneğin,birsabahkentmerkezinde,vebabelirtilerigösterenvehastalığınetkisiylesayıklayanbiradamkendinievdendışarıatmış,karşısınaçıkanilkkadınınüzerineatılmışveonavebalıolduğunusöyleyereksarılmıştı.
—Tamam!Hepimizdelireceğiz,orasıkesin,anlattığınauymayansevecenbirsestonuylaCottardböylediyor
du.
Yineaynıgünöğledensonra,JosephGrandsonunda
DoktorRieux'yekişiselaçıklamalardabulunmuştu.Çalış,mamasasınınüzerindeMadamRieux'nünfotoğrafınıgörmüşvedoktorabakmıştı.Rieuxkarısınınkentdışındatedavigördüğünü
söyledi."Birbakımabubirşans,"dediGrand.Doktorkuşkusuzbununbirşansolduğunuveyalnızcakarısınıniyileşmesiniumutetmekgerektiğinisöyleyerekonakarşılıkvermişti.
—Ah!dediGrand,anlıyorum.
VeRieuxonu.tanıdığındanbuyanailkkezalabildiğinekonuşmayabaşlamıştı.Yinesözcükleriaramasınakarşın,sankinesöylemekteolduğuylailgiliuzunsüredirdüşünmüşgibihemenherzamanuygunsözcüğübulmayıba
şarıyordu.
Çokgençken,yaşadığımahaledenyoksulbirgenç
kızlaevlenmişti.Hattaevlenmekiçinokumayıbırakmışvebirişegirmişti.NeJeanne,nedekendisimahalelerindendışarıadımatıyorlardı.Kızıgörmeyeevlerinegidiyordu,Jeanne'inannevebabasıbusessizvebeceriksizdamatadayıylabirazalayediyorlardı.Babademiryolugörevlisiydi.Evdedinlenmezamanlarında,pencereninyanında,düşünceli,kocamaneleribacaklarınınüzerindeyayılmış,sokaktakidevinimiizleyerekhepbirköşedeotururdu.Karısıhepevişiyapardı,Jeanneonayardımederdi.Okadarnarindiki,birsokaktakarşıdankarşıyageçtiğinigörünce
77Grandendişeyekapılmadanedemezdi.Ozamantaşıtlaronadevgibigelirdi.Birgün,Noeliçinsüslenmişbirdükkânınönünde,büyülenmişçesinevitrinebakanJeanne"Negüzel!"diyerekonadoğruyaslanmıştı.İşteevlilikleriböylekararlaştırılmıştı.
Grand'agörehikâyenindevamıçokbasitti.Herkesiçinböyledirbu:Evlenilir,birazdahasevilir,çalışılır.Sevmeyiunutanakadarçalışılır.Büroşefininverdiğisözleryerinegetirilmediğinden,Jeannedaçalışıyordu.Burada,Grand'ınnedediğinianlamakiçinbirazdüşgücügerekiyordu.
Yorgunluğundaetkisiylebunagözyummuş,giderekdahasuskunlaşmışvegençkarısını
sevildiğineinandırmazolmuştu.Çalışanbiradam,yoksuluk,ağırağırtıkanangelecek,masabaşındaakşamlarınsessizliği,böylebirevrendetutkununyeriyoktur.BüyükbirolasılıklaJeanneacıçekmişti.Yinededurmuştu:bazeninsanınbilmedenacıçektiğiolur.Yılargeçmişti.Dahasonragitmişti.Tabiyalnızgitmemişti.'Senisevdim,amaartıkyoruldum...Gitmektenmutludeğilim,amayenidenbaşlamakiçinmutluolmakgerek.'İşte,kabaca,yazdıklarıbunlardı.
JosephGranddaacıçekmişti.Rieux'nünsöylediğigibi,odayenidenbaşlayabilirdi.Amaişte,inancıyoktu.
Yalnızcaheponudüşünüyordu.Yapmakistediği,onakendinisavunmaküzerebirmektupyazmaktı."Amagüçbu,"diyordu."Uzunsüredirbunudüşünüyorum.Birbirimizisevdiğimizsüreiçindesözcüklerolmaksızınbirbirimizianladık.Ancakherzamaninsanlarbirbirinisevemiyor.Belibiranda,onungitmesineengelolabileceksözcükleribulmalıydım,amayapamadım."Grandkarelibirmutfakbezineburnunusiliyordu.Sonrabıyıklarınısiliyordu.Rieuxonabakıyordu.
Özürdilerimdoktor,dedi,amanasıldemeli?..Sizegüveniyorum.Sizinlekonuşabiliyorum.Budabanabirheyecanveriyor.
Gözlegörülürbiçimde,'Grandvebanınfersahfersahuzağındaydı.
78
Akşam,Rieuxkarısına,kentinkapatıldığını,kendisininiyiolduğunu,sağlığınadikkatetmeyisürdürmesiniveonudüşündüğünübildirenbirtelgrafçekiyordu.
Kapılarınkapatılmasındanüçhaftasonra,hastaneçıkışındaRieuxkendisinibeklemekteolangençbiradamla
karşılaştı,
Umarımbenitanırsınız,dedibusonuncusu.
Rieuxonutanırgibiydi,amaduraksıyordu.—BuolaylardanöncesizdenAraplarınyaşamkoşularıylailgilibilgileralmayageldim,dediöteki.AdımRaymondRambert.
Ahevet,dediRieux.Şimdielinizdeiyibirröportaj
konusuvar.
Ötekisinirligibiydi.Konununbuolmadığını,doktor
Rieux'denbiryardımistemeyegeldiğinisöyledi.
Bununiçinözürdilerim,diyeekledi,ancakkenttekimseyitanımıyorumveneyazıkkigazeteminmuhabiri
budalanınteki.
Rieuxonakentmerkezindekibirdispanserekadaryürümeleriniönerdi,çünküverilecekbazı
buyruklarvardı.Zencimahalesininarasokaklarındanindiler.Akşamoluyordu,ancakeskidenbusaatteöylesinegürültülüolankent,tuhafbirbiçimdetenhagibiydi.Hâlâaltınrenginikoruyangökteyükselenbirkaçborazansesiaskerleringörevleriniyaptıklarıhavasıverdiklerinikanıtlıyorduyalnızca.Busıradadikyolarboyunca,Mağriplievlerinmavi,kızılvemorduvarlarıarasındaRambertateşliateşlikonuşuyordu.Gerçeğisöylemekgerekirse,okarısıdeğildi,amaaynışeydemekti.Kentkapatılırkapatılmazonatelgrafçekmişti.İlkin,gelipgeçicibirolayınsözkonusuolduğunudüşünmüştüveyalnızcaonunlayazışmayaçalışmıştı.Oran'dakimeslektaşlarıbukonudaelerindenbirşeygelemeyeceğinionasöylemişlerdi;postaneonugeriçevirmiş,valiliğinbirsekreterideonunladalgageçmişti.Sonundabirkuyruktaikisaatbeklediktensonra'Herşeyyolunda.
79Görüşmeküzere,'diyeyazdığıbirtelgrafgöndermeyerazıolmuştu.
Ancaksabahuyandığındaherşeybiryanabudurumunnekadarsürebileceğinibilmediğibirden
aklınagelmişti.Tavsiyeedilerekorayagelmişolduğundan(onunmesleğindebazıkolaylıklarvardı),valiliközelkalemmüdürüneulaşabilmişveonaOran'lailişkisibulunmadığını,buradabirişiolmadığını,birrastlantıylaburadabulunduğunuveburadançıktıktansonrakarantinayaalınmaolasılığıolsabile,ayrılmasınaizinverilmesinindoğruolacağınısöylemişti.Müdürbunuçokiyianladığını,ancakbiristisnanınolamayacağını,sonuçtadurumunciddiolduğunuvehiçbirkararınalınamayacağınıonasöylemişti.
Amasonuçta,benbukentinyabancısıyım,demiştiRambert.
—Kuşkusuz,amaherşeybiryana,salgınınuzunsürmeyeceğiniumutedelim.
Sonolarak,Oran'dailginçbirröportajkonusubulabileceğiniveherolaydaiyibiryanbulunabileceğinibelirterekRambert'iavutmayaçalışmıştı.Rambertomuzsilkiyordu.Kentmerkezinegeliyorlardı:
Aptalcabu,doktor,biliyorsunuz.Bendünyayaröportajyapmakiçingelmedim.Amabelkibirkadınlayaşamakiçingeldim.Bundaneterslikvar?
Rieuxtümbunlarınmantıklıgöründüğünüsöyledi.
Merkezdekibulvarlardaherzamankikalabalıkyoktu.Gelipgeçenlerinbazılarıuzaklardakievlerekoşturuyorlardı.Kimsegülümsemiyordu.RieuxbununogünRansdocAjansınıngeçtiğihaberinbirsonucuolduğunudüşündü.Yirmidörtsaatinsonunda,yurttaşlarımızyenidenumutetmeyebaşlıyorlardı.Ancakgündüzsayılarbeleklerdehenüztazeliğinikoruyordu.
Konuşuki,dediçekinmedenRambert,onunlatanışalıçokolmadıvebirbirimizleiyianlaşıyoruz.
Rieuxhiçbirşeysöylemiyordu.
80
—Amabensizisıkıyorum,dediRambert.Bulanethastalığayakalanmadığımıbelirtenbirraporyazıpyazmayacağınızısormakistiyordumyalnızca.Bununişimeyarayacağınısanıyorum.
Rieuxkafasıylaonayladı,bacaklarınaatılanbirerkekçocuğunudüşmemesiiçintuttuveyavaşçaayağadikilmesineyardımetti.YenidenyolakoyuldularvePlaced'Armes'ageldiler,incirağaçlarıylapalmiyelerinhareketsizvetozdangrileşmişdalantozluvepisbirCumhuriyetAnıtınınetrafındasarkıpduruyordu.Rieuxbeyazımsıbirsıvabulaşmışayağınıbirkaçkezyerevurdu.
Rambert'ebaktı.Birazgeriyekaymışfötrşapkası,uzamıştıraşı,kravatınaltındadüğmeleriaçıkgömleğiylegazetecinindikkafalıvesomurtkanbirhavasıvardı.
—Eminolunsizianlıyorum,dedisonundaRieux,amayürüttüğünüzmantıkdoğrudeğil.Sizeburaporuveremem,çünkügerçektensizdebuhastalığınolupolmadığımbilmiyorum;şimdibile,büromdançıktığınızsaniyeylevaliliğevardığınızsaniyearasındamikropkapmayacağınızı
kanıtlayamam.Hemsonra...
—Hemsonra?dediRambert.
—Hemsonra,'sizeburaporuversembilehiçbirişinizeyaramayacak..
Niçin?
—Çünkübukenttesizindurumunuzdaolanveyinedeçıkmalarınaizmverilmeyenbinlerceinsanvar.
—Amayaonlardavebamikrobuyoksa?
—Buyeterlibirnedendeğil.Buaptalcabirhikâye.Biliyorum,ancakhepimiziilgilendiriyor.Onuolduğugibi
elealmakgerek.
Amabenburalıdeğilim!
—Neyazıkki,bundanböyleherkesgibisizdeburalı
olacaksınız.
Ötekiyerindeduramıyordu:
—Bubirinsanlıksorunu,sizeyeminederim.Bunungibi,birbiriyleiyianlaşanikiinsanınayrılığınınneanlamageldiğininfarkındadeğilsinizbelkide.
81/6
VebaRieuxhemenyanıtlamadı.Sonrabununfarkındaolduğunusandığınısöyledi.Tümgücüyle,Rambert'inkarısınakavuşmasınıvetümsevenlerinbirleşmesiniistiyordu;ancakgenelgeler,yasalarvardı,vebavardı,onungörevide
gerekeniyapmaktı.
—Hayır,dediRambertacıyla,anlayamazsınız.Sizmantığındiliylekonuşuyorsunuz,sizsoyutluklardünyasındayaşıyorsunuz.
DoktorgözleriniCumhuriyetAnıtınaçevirdivekonuştuğudilinmantıkdiliolupolmadığını
bilmediğini,ancakkesinliğindiliolduğunuvebununkesinliklefarklıbirşeyolduğunusöyledi.
Gazetecikravatınıdüzeltiyordu:
—Ozaman,başkayoldanbaşımınçaresinebakayımanlamınamıgeliyorbu?Ancakbukentiterkedeceğim,diyebirtürmeydanokumaylasözüsürdürdü.
Doktoronuyinedeanladığım,ancakbununkendisiniilgilendirmediğinisöyledi.
—Evet,siziilgilendiriyor,dediRambertbirdencanlanarak.Sizegeldim,çünküalınankararlardasizinbüyükbirpayınızolduğunubanasöylediler.Ozamanbendedüşündümki,enazındanbir
kişinindurumunda,oluşmasıiçinkatkıdabulunduğunuzbirkararısizbozabilirsinizdiyedüşündüm.Amasiziniçinfarketmiyorbu.Sizkimseyidüşünmediniz.Birbirindenayrıdüşmüş
insanlarıaklınıza
getirmediniz.
Doktorbiranlamdabunundoğruolduğunukabulendi,bunuaklınagetirmekistememişti.
Evet,görüyorumdediRambert,halkahizmettensözedeceksiniz.Ancakherkesinortakiyiliğitektekherkişininmutluluğuylaolur.
Haydi,dedidoktorbirdalgınlıktansıyrılırgibi,vebadavar,başkaşeylerdevar.Yargılamamakgerek.Ancakkızmaktahaksızsınız.Buiştensıyrılabilirsenizeğer,bundansonsuzmutluolurumYalnız,göreviminengelediğibazışeylervar.
Ötekisabırsızlıklakafasınısaladı.82
—Evet,kızmaktahaksızım.Sizindeböyleçokzamanınızıaldım.
Rieuxgirişimlerindenkendisinihaberdaretmesinivehiçkinlenmemesiniondanricaetti.
Karşılaşacaklarıbirnoktakuşkusuzvardı.Rambertbirdenaklıkarışmışgibidurdu.
—Evet,bunainanıyorum,dedibirsessizliktensonra,
kendidüşüncemevesizintümbanasöylediklerinizekarşınbunainanıyorum.Duraksadı:
—Amasizindüşüncenizekatılamıyorum.Şapkasınıalnınaindirdivehızlıadımlarlaayrıldı.RieuxonunTarrou'nunoturduğuotelegirdiğinigördü.
Birsüresonra,Rieuxbaşınısaladı.Gazetecimutlulukiçinsabırsızlanmaktahaklıydı.Amakendisimsuçladığındahaklımıydı?'Sizsoyutluklardünyasındayaşıyorsunuz.'Vebanıniyicehızkazandığı,ortalamakurbansayısınıbeşyüzeçıkardığı,kendihastanesindegeçirdiğişugünlergerçektensoyutlukmuydu?Evet,talihsizliğinsoyutvegerçekdışıbiryanıvardı.Ancaksoyutolansiziöldürmeyebaşlarsa,ozamansoyutluklarlailgilenmekgerekir.VeRieuxbununenkolayşeyolmadığınıbiliyorduyalnızca.Örneğin,sorumluluğunuyüklendiğişuekhastaneyi(artıküçtanevardı)yönetmekkolaydeğildi.Hastaneninkonsültasyonsalonunaaçılanbirodasınıhastakabulodasıolarakdüzenletmişti.Kazılmışyerde,ortasındatuğladanbiradacıkbulunan,mikropöldürücüsugölüoluşmuştu.Hastaadanınüzerinetaşınıyor,çabucaksoyuluyorvegiysileriilaçlı
suyaatılıyordu.Yıkanıpkurulanmış,sırtındakabakumaştanhastanegömleğiyleRieux'yegeliyordu,sonraonuodalardanbirinetaşıyorlardı.Birokulunüstükapalıteneffüsyerlerinikulanmakzorundakalmışlardı;şimditoplamolarak,yarısıdolu,beşyüzyatakkapsıyordu.Kendiyönetimindegerçekleşensabahmuayenesininardındanhastalaraşılanıp,hıyarcıklaryarıldıktansonraRieuxistatistikleriinceliyorveöğledensonrakikonsültasyonlarının83başınadönüyordu.Sonolarak,akşamhastalarınıgeziyorvegecegeçsaatteevinedönüyordu.
Birgeceönceannesi,gençMadamRieux'dengelentelgrafıonauzatırkendoktorunelerinin
titrediğinifarketmişti.
—Evet,diyordu,ancak,sebatladahaazsinirliolu
rum.
Güçlüvedayanıklıydı.Aslındahenüzyorulmamıştı.Ancakörneğinziyaretlerikatlanılmazolmayabaşlamıştı.Salgınateşiniteşhisetmek,hemenhastayıhastaneyekaldırmakdemekti.İşteozaman,gerçektensoyutlamavegüçlükbaşlıyordu,çünkühastanınailesionuancakiyileşmişyadaölmüşolarakyenidengörebileceğinibiliyordu."Acıyındoktor!"diyorduMadamLoret,Tarrou'nunotelindeçalışanhizmetçikadınınannesi.Nedemektibu?Tabiki,acıyordu.Ancakbukimseyibiryeregötürmüyordu.Telefonetmekgerekiyordu.Azsonraambulansınsireniçınlıyordu.
Başlangıçta,komşularpencereleriniaçıpbakıyorlardı.Dahasonra,alelacelepencerelerinikapatıroldular.Ozamansavaşımlar,gözyaşları,telkin,özetlesoyutlukbaşlıyordu.Ateşvekaygıylaiyiceısınanşudairelerçılgınlıklarasahneoluyordu.Amahastagötürülüyordu..Rieuxgidebilirdi.
İlkzamanlarda,telefonetmekveambulansıbeklemedenbaşkahastalarakoşmaklakendinisınırlamıştı.Ancakaileler,vebaylabaşbaşakalmayıartıksonunubildikleribirayrılığayeğtutarakkapılarınıörtmüşlerdi.Çığlıklar,buyruklar,öncepolisinmüdahalesi,ardındansilahgücüylehastazorlagötürülüyordu.İlkhaflarda,Rieuxambulansgelenekadarbeklemekzorundakalmıştı.
Sonra,hekimlerinhastalandolaşmalarısırasındaherbirinegönülübirmüfettişeşliketmeyebaşlayınca,Rieuxbirhastadanötekinekoşabildi.Ancakbaşlangıçta,herakşam,MadamLoret'ninyelpazeveyapayçiçeklerlesüslenmişküçükdairesinegirdiğioakşamıandırıyordu,onukarşılayanannezorakibirgülümsemeyleşöyledemişti:
—Umarımherkesinsözünüettiğioateştendeğildir.
84
Veo,örtüyüvegeceliğiaçıpkarınvebacaklardakikırmızılekeleri,boğumlarısessizceinceliyordu.Anne,kızınınbacaklarınınarasınabakıyorvekendinitutamadanbağırıyordu.Herakşam,bütünölümcülbelirtileritaşıyankarınlarkarşısında,birrüyadaymışçasınaannelerişteböylehaykırıyordu;herakşamRieux'nünkolarınakolaryapışıyordu;yararsızsözler,vaatlerveağlayışlaryağmurakıyordu;herakşamambulanssirenleriacıkadaryararsızolankrizleribaşlatıyordu.Vebirbirinebenzeyenuzungecelerinsonunda,Rieuxdurmadanyinelenenbunabenzeruzunbirdizisahnedenbaşkabirşeyumutedemiyordu.Evet,vebasoyutlukgibitekdüzeydi.BelkibirtekşeydeğişiyorduveodaRieux'nünkendisiydi.Bunuoakşam,CumhuriyetAnıtınındibinde,yalnızcaiçinidoldurmayabaşlayanoanlaşılmasıgüçkayıtsızlığınbilinciyle,Rambert'ingözdenyittiğiotelkapısınabakarkenduyuyordu.
Buyorucuhaftalarınsonunda,kentinbiraşağıbiryukarıdolaşmakiçinsokaklaradöküldüğütümoerkensaatlerdeRieuxacımaduygusunakarşıkendiniartıkkorumasınagerekkalmadığını
anlıyordu.Acımayararsızolduğuzamanondanbıkılır.Veağırağırkendiiçinekapananbuyüreğinduyumsayışıdoktoriçinşuezicigünlerintekavuntusuydu.Böyleceişininkolaylaşacağını
biliyordu.Bunedenlebundankeyifduyuyordu.Annesi,onusabahınikisindekarşıladığında,kendisineoğlununyönelttiğiboşbakışlaüzüntüyeboğulduğunda,aslındaRieux'yü
rahatlatabilecektekşeyinbuolmasınadayeriniyordu.Soyutlamücadeleedebilmekiçinbirazonabenzemekgerekir.AmaRambertbununasılhissedecekti?Rambertiçinsoyut,kendimutluluğunakarşıolanherşeydi.Vegerçekte,Rieuxbirbakımdangazetecininhaklıolduğunubiliyordu.Ancakbazensoyutluğunmutluluğabaskınçıkabileceğiniveozamanyalnızcaonugözönündebulundurmakgerektiğinidebiliyordu.Rambert'inbaşınagelecekolandabuyduvedoktorbunu,Rambert'insonradankendisineiçiniaçmasıylaayrıntılıolaraköğrenebildi.Böyleceveyenibir85planagöre,bireyinmutluluğuvevebanınsoyutluğuarasındageçenbuuzundönemboyuncakentimizintümyaşantısınıdolduranşutatsızmücadeleyisürdürebildi.
86
Ancak,bazılarınasoyutgibigelenşeyler,bazılarınagöregerçekti.Vebanınilkayı,salgınınönemliölçüdehızlanmasıvehastalığınınbaşındayaşlıMichel'eyardımetmişolancızvıtpapazı
Paneloux'nunateşlivaazıylagerçekteniçkarartıcıbirhalaldı.RahipPanelouxdahaöncedenOranCoğrafyaDerneği'ninbülteninesıksıkkatkıdabulunarakkendinigöstermişti,eskiyazıtları
günümüzekazandırdığıçalışmalarıonuburadasözsahibiyapmıştı.Ancak,biruzmanınçevresindeoluşabilecekbirkitledençokdahagenişbirtopluluğunilgisinimodernbireyciliküzerineyaptığıbirdizikonferanslatoplamıştı.Modernçağaözgüinançsızlıktanda,geçmiş
yüzyılarınyobazlığındandauzak,titizbirHıristiyanlığınateşlisavunucusuolarakortayaçıkmıştı
bukonferanslarda.Bukonudadinleyicikitlesininaklınıkatıgerçeklerlekarıştırmamıştı.Ünüdeburadangeliyordu.
Oysa,buayınsonunadoğru,kentimizinruhaniliderlerikendibildikleriyöntemlerle,birhaftalıkortakduaayinleridüzenleyerek,vebaylasavaşmayakararverdiler.HalkıninancıylailgilibutoplantılarvebalıazizolanSaintRoch'ayakardıklarıgörkemlibirayinlesonaerecekti.BunufırsatbilerekrahipPaneloux'nundasözalmasınıistemişlerdi.Onbeşgündürrahip,kenditarikatındakazandığıözelyerisağlayanSaintAugustinveAfrikaKilisesiyleilgiliçalışmalarınaaravermekzorundakalmıştı.Coşkuluvetutkuluyapısıylaonaverilengörevikararlılıklakabuletmişti.Buvaazdahayapılmadanuzunzamanöncesindenkenttekonuşulmayabaşlamıştıbileveodönemtarihine,kendiözelikleriyle,önemlibiranolarakgeçti.
87Duahaftasınıçokkalabalıkbirhalkkitlesiizledi.NormalzamanlardaOran'lılarınözeliklepekinançlıolduğundandeğil.Örneğinpazarsabahlandenizbanyolarıayinlerinciddibirrakibidir.
Birdenhidayeteerdiklerindendedeğil.Ancak,biryandankentinvelimanınkapatılmasıyladenizbanyolarıolanaksızlaşmıştı;öteyandanda,başlarınageleninanılmazolaylarıhenüziçlerindehissetmeselerbile,birşeylerindeğişmişolduğunukesinliklebildiklerindenözelbirruhhaliiçindeydiler.Öteyandanbirçoğu,salgınınduracağınıveaileleriylebundankurtulacaklarınıumutediyordu.Sonuçta,henüzhiçbirkonudabirzorunlulukduymuyorlardı.Onlarıngözündeveba,nasılgeldiysebir.günöylegidecekistenmeyenbirkonukgibiydi.Korkmuşlardı,ancakumutsuzdeğilerdi;vebayakadarsürdürdüklerivaroluşuunutacakları,vebanınonlarınyaşambiçimiolarak
karşılarınaçıkacağıoandahagelmemişti.Sonuçtabeklemedeydiler.Başkasorunlarakarşı
olduğugibi,dinekarşıdaveba,kayıtsızlıktanolduğukadartutkudandauzak,'nesnelik'
sözcüğüyletanımlayabileceğimizbirtinselnitelikkazandırmıştıonlara.Duahaftasınıizleyenlerinçoğu,örneğininanmışlardanbirininDoktorRieuxkarşısında,"Olsun,birzarargelmeznasılsa,"
türündenettiğisözlerekatılabilirdi.Tarroubilenotdefterine,Çinlilerinbugibidurumlarda,vebatanrısıkarşısındatefçalacaklarınıyazdıktansonra,gerçekteönlemlerinmiyoksatefinmietkiliolduğunubilmeninkesinlikleolanaksızolduğunubelirtiyordu.Soruyukestiripatmakiçinde,birvebatanrısınınbulunupbulunmadığınıaraştırmakgerektiğinivebukonudakibilgisizliğimizinaklagelebilecekhertürdüşünceyikısırlaştırdığınıeklemekleyetiniyordu.
Neolursaolsun,kentimizinkatedralitümhaftaboyuncadindarlarlaneredeysedoldu.İlkgünlerde,birçokkentliiçerigirmekyerineanakapınınönündeuzananpalmiyevenarağaçlarıyladolubahçedekalıpsokaklarataşanyakarmaveduaselinidinliyordu.Yavaşyavaş,birkaçkişinindeörnekolmasıyla,aynıdinleyicileriçerigirmeyeve
88
topluluktanyükselenilahilereçekingensesleriylekatılmayakararverdiler.Vepazargünü,katedralbüyükbirtoplulukladoluptaştı.Birgünöncesindenbaşlayarak,havakapamıştı,bardaktanboşanırcasınayağmuryağıyordu.Dışarıdaduranlarşemsiyeleriniaçmıştı.RahipPanelouxkürsüyeçıktığında,katedraliniçindebuhurveıslakgiysikokusuyayılıyordu.
Rahiportaboylu,ancaktopluydu.Kürsününkenarınayaslanıp,irieleriyleahşabıkavradığında,çelikçerçeveligözlüklerininaltındabelirenikikırmızımsılekeyiandıranyanaklarıylayoğunvekarabirbiçimgibialgılandı.Güçlü,coşkulu,insanıuzaklarataşıyanbirsesivardı;dinleyenleriateşliveçekiçgibibirtümceyle,"Kardeşlerim,felaketiniçindesiniz,kardeşlerimbunuhakettiniz,"
diyereksarstığındadinleyicitopluluğundankiliseavlusunakadartaşanbirdalgalanmaoldu.
Mantıksalaçıdan,bunuizleyenbölüm,buetkileyicigirişsöylemineuymuyorgibiydi.
Yurttaşlarımızancaksöylevindevamındarahibin,sözustalığısayesinde,tümvaazınınanafikriniyumrukgibi,birkeredesunduğunukavradı.Panelouxbutümceninhemenardından,Mısır'dakivebaylailgili,İncil'inGöçbölümünegöndermeyaparakşöylededi:"Tarihtebufelaketinilkkezortayaçıkışı,Tanrıdüşmanlarınıncezalandırılmasınedeniyledir.Firavunsonsuztasarılarakarşı
çıkıyorduvevebaonadizçöktürdü.Tümtarihinbaşındanbuyana,Tanrınınbufelaketikibirlilerivekörleridizegetirmiştir.Bunuiyicedüşününvedizçökün."
Dışarıdayağmurşiddetleniyorduvekatıksızbirsessizliğintamortasındasöylenen,sağanağındasesiyledahaderinbiranlamkazananDUsontümceöylebirtınıylaçınladıki,birkaçdinleyici,birsaniyelikbirduraksamanınardından,oturduklarıyerdenduataburesinedoğrukendilerinikayarcasınabıraktılar.Ötekilerbuörneğiizlemekgerekirdiyedüşündüler,öylekibirkaçsandalyeçıtırtısıdışındahiçbirsesçıkmadantümdinleyicitopluluğuçokgeç
89medendizçöktü.OzamanPanelouxdikleşti,derinbirsolukaldıvegiderekciddileşenbir
tonlamayladevametti:"Eğerbugün,vebasiziilgilendiriyorsa,bununnedenidüşünmezamanınıngelmişolmasıdır.Dürüstinsanlarınbundankorkmasınagerekyok,ancakkötülertitremektehaklı.
Evreninuçsuzbucaksızambarında,karşıçıkılmasıolanaksızbufelaket,samanıtohumdanayırıncayakadarinsanlıkbuğdayınıdövüpduracak.Samantohumdançok;kurtulanlardançokaramızdanayrılanlarolacakvebufelaketiTanrıistemedi.Uzunzamandır,dünyakötülükleuzlaştı,uzunzamandırTanrınınbağışlayıcılığınagüvendi.Birazpişmanlıkyetiyordu,herşeyeizinvardı.
Vepişmanlıkkonusundaherkeskendinigüçlühissediyordu.Zamanıgelincenasılsapişmanlıkduyulacaktı.Ozamanakadar,enkolayıkendinisıkıntıyasokmamaktı,gerisiniTanrınınbağışlayıcılığıhalederdinasılsa.Amaişte,buböylesüremeyecekti.UzunsüredirbukenthalkınaacıyanbakışınıçevirmişolanTanrıbeklemektenbıkarak,sonsuzumudununboşaçıkmasıyladüş
kırıklığınauğrayarak,bakışınıbaşkayanaçevirdi.İşteşimdi,Tanrınınışığındanyoksunbirhaldevebanıncehennemindeuzunsürekalacağız!"
Salondasabırsızbiratgibibirisihırıltılıbirsesçıkardı.Kısabiraradansonrarahipdahaalçakbirtonlasözünüsürdürdü:"'AltınsıEfsane''deLombardiya'da,KralHumbertzamanında,vebanınİtalya'yıaltüstetmesianlatılır;vebaöyleşiddetliymişki,çokazsayıdahayattakalanlarölüleritoprağavermekteyetersizkalıyorlarmışvebuvebaözelikleRomavePavia'yıkırıpgeçiriyormuş.
Vebiriyilikmeleğiortayaçıkmış,avmızrağıtaşıyankötülükmeleğineemirlerveriyor,evlerinkapısınıçalmasınıbuyuruyormuş;kapıkaçkezçalınırsa,oevdenokadarölüçıkıyormuş."
SözünburasındaPaneloux,sankiyağmurunetkisiylekıpırdayanperdeningerisindebirşeygöstermekistiyormuşçasına,kısakolarınıkilisegirişinedoğruuzattı:"Kardeşlerim,"dedigüçlübirsesle,"bugünsokaklarımızda
90
meydanagelenaynıölümcülav.Görünonu,şuvebameleğini,Lucifergibigüzelvekötülüğünkendisigibiparlak;çatılarınızıntepesindedikilmiş,sağelibaşınınseviyesindemızrağıtutuyor,solelievlerinizdenbirinigösteriyor.Belkişuandaparmağısizinkapınızayöneliyor,mızrakahşabınüzerindetınlıyorveaynıandavebaevinizegiriyor,odanızagidipoturuyorvedönmenizibekliyor.
Orada,sabırlıvedikkatli,sankidünyanınkendidüzenigibikendindenemin.Yeryüzününhiçbirgücü,hattaşunuiyibilin,insanlığınişeyaramazbilimibileonunsizeuzattığıoeldenkurtulmanızı
sağlayamaz.Veacınınkanlımeydanındadövüldüktensonra,samanlabirliktesizdeatılıpgideceksiniz."
Buradarahipfelaketindokunaklıimgesinidahadagenişelealdı.Kentinüzerindefırılfırıldönmekteolan,kimerastgelirseçarpıpyenidenkanlariçindeyükselen,insanlıkacısınıvekanı
'gerçeğinekininioluşturacaktohumları'olaraksavuranbüyükodunparçasınıanlattı.
UzunkonuşmasüresininsonundaRahipPanelouxdurdu;alnınadüşmüşsaçları,elerindenkürsüyedoğruakanbirtitremeylegerilmişbedeniyle,dahakısıkancaksuçlayıcıbirtonlasözü
sürdürdü:"Evet,düşünmezamanıgeldi.GününağırlıklarındankurtulmakiçinpazargünleriTanrıyıziyaretetmekyeterlisandınız.Dizçöküpbirkaçyakarmabucanicekayıtsızlığınbedelinirahatçaöder,"diyedüşündünüz.AncakTanrıtutkusever.Buuzakilişkileronunateşlişefkatineyetmez.Sizidahauzunsüregörmekister,onunsizisevmetarzıböyledirvegerçeğisöylemekgerekirse,onunteksevmebiçimibudur.İştebuyüzden,sizinziyaretinizibeklemektensıkılıpinsanlarınbirtarihiolduğundanberi,felaketintümgünahkentlerinigezdiğigibi,sizideziyaretetmesinegözyumdu.Şimdigünahnedirbiliyorsunuz,tıpkıKabil'leoğularının,tufanöncesiinsanların,SodomveGomor'lularm,FiravunveEyüp'ünvetümlanetlenmişlerinbildiğigibi.Vetümbuinsanlarınyaptığıgibi,kentinsizivefelaketiduvarlarıyla91çevirdiğigündenberiinsanlaravenesnelereyenibirbakışyöneltiyorsunuz.Sonundaartıkbiliyorsunuzki,herşeyinözüneinmekgerekli."
Oandakiliserutubetlibirrüzgârladolduvemumlarınaleviçıtırdayarakyanadoğruyattı.Yoğunbirbalmumukokusu,öksürüklervebirhapşırık,çokbeğenilenbirinceliklekonusunadönenRahipPaneloux'nunbulunduğuyeredoğruyükseldi.Sakinbirseslesözünüsürdürdü:"Aranızdanbirçoğunuz,nereyevarmakistediğimimerakediyorsunuz,bunubiliyorum.Sizigerçeğeyöneltmekvetümsöylediklerimekarşın,sizeneşelenmeyiöğretmekistiyorum.Artıköğütlerinyadakardeşçeuzatılmışbirelinyardımıylaiyiliğeyönelmezamanıdeğil.Bugüngerçekbirbuyrukoldu.
Vekurtuluşunyolunusizegösterenvesizionaitenkırmızıbirmızraktır.Kardeşlerim,herşeyiniçineiyiyivekötüyü,öfkeyiveacımayı,vebayıvekurtuluşukatanTanrısalbağışlayıcılıkişteburadakendinigösteriyor.Siziyaralayan,siziyüceltenvesizeyolgöstereniştebufelaketinkendisidir.Çokuzunzamanönce,HabeşistanlıHıristiyanlarvebayı,sonsuzluğaulaşmakiçinTanrısalkaynaklı,etkilibiryololarakgörüyorlardı.Bunayakalanmamışolanlarkesinlikleölmekiçinvebalıörtüleresarınıyorlardı.Kuşkusuzkurtuluşaulaşmakiçinböyleçılgıncabiryoluöneremeyiz.Kibireçokyakın,gereksizbirsabırsızlıktırbu.Tanrıdandahaaceleciolmamakgerekirveonunkurduğudeğişmezdüzenihızlandırdığınıilerisürenherşeysapkınlığayolaçar.
Amaenazından,böylebirörnektenalınacakdersvardır.Yalnızcadahabilinçliruhların,heracınınderinindeyatmaktaolansonsuzluğungörkemliışığınıgörmesinisağlar.Buışıkkurtuluşagidenalacakaranlıkyolarıaydınlatır.EksiksizbiçimdekötüyüiyiyedönüştürenTanrısaliradeyiaçıklar.Bugünbile,buölüme,acıyaveuğultuyadoğrugidişiniçindenbiziesassessizığeveheryaşamınilkesinedoğruyöneltiyor.İştekardeşlerim,buradanişkenceedensözlerledeğil,huzurveren
92
sözlerleçıkmanıziçin,sizesunmakistediğimsonsuzteseliiştebu."
Paneloux'nunsözlerinibitirdiğianlaşılıyordu.Dışarıdayağmurdinmişti.Islakvegüneşlibirgöktenmeydanadahatazebirışıkyansıyordu.Sokaktanseslerin,kayarcasınagidenarabalarıngürültüsü,uyanmaktaolanbirkentinsesiyükseliyordu.Sessizbirtelaşiçindedinleyicilerdalgındalgıneşyalarınıtepiliyorlardı.AncakosıradarahipyenidensözebaşladıvevebanınTanrısalkaynağınıvebufelaketincezaniteliğinigösterdiktensonra,böylesinetrajikbirkonuylailgiliolaraksanatlısözleringereksizolacağındankonuşmasınıbitirdiğinisöyledi.Herşeyinherkesiçinaçıkseçikolduğunudüşünüyordu.Yalnızca,MarsilyavebasıylailgiliolarakvakanüvisMathieuMaraisyardımsızveumutsuz,cehennemindibindeyaşamaktanyakınmıştı.HayAlah!MathieuMaraiskörmüş!Tersine,RahipPanelouxherkeseaçıkolanTanrınınyardımınıveHıristiyanlıkumudunuhiçbugünolduğugibiyoğunhissetmemişti.Yinede,şugünlerinkorkunçluğunavecançekişenlerinhaykırışlarınakarşın,yurttaşlarımızHıristiyanlığayakışan,sevgidolu'birbiçimdeTanrıya
seslenecekleriniumutediyordu.GerisimTanrıhalederdi.
93Buvaazınkentlilerüzerindebiretkisioldumu,bunusöylemekgüç.SorguyargıcıMösyö
Othon,DoktorRieux'yeRahipPaneloux'nunsunuşunu'kesinlikleçürütülemez'bulduğunuaçıklamıştı.Ancakherkesinböylekesinbirdüşüncesiyoktu.Rahipyalnızcabazıinsanları,ozamanakadarbelirsizbirdüşüncedenilerigitmeyen,bilinmedikbirsuçtandolayıaklagelmeyecekbirhapiscezasınaçarptırıldıklarıkonusundadahaduyarlıkılmıştı,okadar.Vekimilerisıradanyaşantılarınısürdürüpdörtduvararasındayaşamayaalışırkenkimileridebuandanbaşlayarak,tersine,buhapishanedenkaçmaktanbaşkabirşeydüşünmezoldu.
İnsanlaröncedışdünyadankopukyaşamayıkabuletmişlerdi,tıpkıyalnızcabazı
alışkanlıklarındanvazgeçmekzorundakalacaklarıgeçiciherhangibirsıkıntıyıkabulenirgibi.
Ancak,birtürişkenceninansızınbilincinevararak,kızışmayabaşlayanyazgöğününaltında,buhapisduygusununtümyaşamlarınıtehditettiğinihayalmeyalhissediyorlardıveakşamolduğunda,serinliklegelenenerjionlarıbazenumutsuzedimlereitiyordu.
Herşeydenönce,birrastlantısonucuolsunyadaolmasın,opazargünündensonra,kentlileriniçindebulunduklarıdurumungerçektenbilincinevardıklarıkonusundakuşkuuyandıracakdenligenelvederinbirkorkuyayıldı.Buaçıdanbakıldığında,kentimizdeyaşadığımızhavabirazdeğişti.Ancak,gerçekte,budeğişiklikhavadamıydıyoksayüreklerdemiydi,iştesorunbuydu.
Vaazdanbirkaçgünsonra,Grand'labuolayıyorumlayanRieux,kentdışındakimahalelereyönelirken,yürü
94
meyeçalışmadandurupyerindesalananbiradamönlerineçıkıverdi.Osırada,hergeçengündahageçsaatteyakılankentimizinsokaklambalarıbirdenparıldadı.Gezmenlerinarkasındakalanyükseklamba,gözlerikapalı,sessizcegülmekteolanadamıansızınaydınlattı.Sessizbirkahkahaylagerilmişbeyazımsısuratındaniriiridamlalarhalindeterakıyordu.Geçipgittiler.
—Delininteki,dediGrand.
OnuoradanuzaklaştırmakiçinkolundantutanRıeuxmemurunsinirdentitrediğinifarketti.
—Yakındaçevrededelidenbaşkakimsekalmayacak,dediRieux.
Yorgunluğundaetkisiyle,boğazınınkuruduğunuhis
setti.
—Birşeyleriçelim.
Girdiklerikafebarınüzerindekiteklambaylaaydınlanıyordu,kırmızımsıveağırbirhavada,insanlarbelibirnedeniolmaksızınalçakseslekonuşuyordu.Barda,GrandRieux'yüşaşırtarakalkolübirşeyistedi,birdikiştebitirdiveçoksertolduğunubelirtti.Sonraçıkmakistedi.DışarıdaRieux'yegece
inlemelerledolugibigeldi.Karagöğünbiryerlerinde,sokaklambalarınınyukarısındakısıkbirfısıltıonadurupusanmadansıcakhavayıyoğurmaktaolanogözlegörünmezfelaketianımsattı.
—İyiki,iyiki,diyorduGrand.Rieuxonanedemekistediğinisordu.
—İyiki,diyorduberiki,benimçalışmamvar.
—Evet,dediRieux,bubiravantaj.
Vefısıltıyakulaklarınıtıkamayaniyetli,Grand'abuiştenmemnunolupolmadığınısordu.
—Ehişte,doğruyoldaolduğumusanıyorum.
—Buçalışmadahauzunsürecekmi?
Grandcanlanırgibioldu,alkolünsıcaklığısesineyansıdı.
—Bilmiyorum.Amasorunbudeğildoktor,sorunbudeğil,hayır!
95KaranlığıniçindeRieuxonunkolarınıhareketettirdiğinitahminediyordu.Birşeydemeyehazırlanıyorduveişteoşeybirdensözedöküldü:
Doktor,benimistediğim,yazınınyayıncınınelinegeçtiğigün,yazıyıokuduktansonraadamınyerindenkalkıpbirlikteçalıştığıarkadaşlarına,"Baylarbunaşapkaçıkarılır,"demesi.
BubeklenmedikaçıklamaRieux'yüşaşırttı.Onunelinibaşınagötürdüğünüvekolunuyanlamasınauzattığınıfarkedinceşapkasınıçıkardığınısandı.Yukarıda,otuhaffısıltıgiderekgüçleniyorgibiydi.
—Evet,diyorduGrand,mükemmelolmasıgerek.Edebiyatyöntemleriylepekiçlidışlıolmasada,Rieux
işlerinokadarbasitolmadığı,örneğinyayıncılarınbürolarındaşapkasızolmalarıgerektiğiduygusunakapılıyordu.AmayinedebeliolmazdıveRieuxsusmayıyeğledi.Vebanıngizemlifısıltılarınaistemedenkulakkabartıyordu.Grand'ınmahalesineyaklaşıyorlardı,burasıbirazyüksekteolduğundanhafifbirmeltemikisinideserinletiyorveaynızamandakentitümseslerdenarındırıyordu.GrandbuaradakonuşmasınısürdürüyorveRıeuxadamcağızınherdediğinitamanlayamıyordu.Rieuxsözkonusuyapıtınşimdidençoksayfatuttuğunu,ancakyazarınınonumükemmelhalegetirmekiçingösterdiğiçabanınçokıstıraplıolduğunuanladıyalnızca."Tekbirsözcüküzerindegeceler,haftalargeçiyor...hattabasitbirbağlaçiçinbile."SözünburasındaGranddurduvedoktorupaltosununbirdüğmesindentuttu.Çarpıkağzındansözcüklerzarzorçıkıyordu.
Şunuiyianlayın,doktor.AmaileVearasındagerektiğindekolaycabirseçimyapabilirsiniz.VEileSONRAarasındabirseçimyapmakdahazordur.SonraileArdındana.gelinceişdahagüçleşir.
Ancakkesinolarak,engüçolan,Ve'yikulanmakgerekipgerekmediğinekararvermektir.
—Evet,dediRieux,anlıyorum.
96
Yenidenyolakoyuldu.Ötekişaşkıngibiydi,yenidenonayetişti.
Özürdilerim,diyekekeledi.Buakşamneyimvar
bilmiyorum!
Rieuxhafifçeomzunavurdu;onayardımetmekistediğiniveöyküsününkendisiniçokilgilendirdiğinisöyledi.Grandbirazrahatlamışgibioldu;evinönünegeldiklerindebiranduraksadıktansonradoktoruyukarıdavetetti.Rieuxkabuletti.
YemekodasındaGrandonu,üzerindeminicikyazılarladüzeltmeleryapılmışkâğıtlarladolubirmasanınönüneoturmayadavetetti.
—Evet,iştebu,dediGrandgözleriylesorularsorandoktora.Amabirşeyiçmekistermiydiniz?
Birazşarabım
var.
Rieuxistemedi.Kâğıtlarabakıyordu.
—Bakmayın,dediGrand.Bubenimilktümcem.Beniuğraştırıyor,çokuğraştırıyor.
Odatümbukâğıtlarabakıyorduveelikarşıkonulmazbirbiçimdearalarındanbirineuzandı,çıplakampuledoğrusaydamlaşmışkâğıdıkaldırdı.Kâğıtelindetitriyordu.Rieuxmemurun
'alnınınterdenıslanmışolduğunufark
etti.
—Oturun,dedi,okuyunonubana.
Berikionabaktıvebirtürminnetduygusuylagülümsedi.
—Evet,dedi,sanırımbunuistiyorum.
Gözlerihâlâkâğıdınüzerinde,birazbekledi,sonraoturdu.Rieuxosıradafelaketinfısıltısınakarşılıkveriyormuşgibikulağagelenkenttekikarmaşıkuğultuyudadinliyordu.Tamoanda,ayaklarınınaltındauzayıpgidenşukenti,oluşturduğukapalıevrenivegeceniniçindeboğduğukorkunçhaykırışlarıkeskinbirbiçimdealgılıyordu.Grand'ınsesiusulcayükseldi:"Güzelbirmayıssabahı,zarifbiramazon,alrenklimuhteşembirkısrağınüzerindeBoulogneOrmanınınçiçekaçmışyolarındangeçiyordu."
Veba
97/7Yenidensessizlikolduvesessizliklebirlikteacıçekenkentinzorduyulanuğultusu.Grandkâğıdıbırakmıştıveonabakmayısürdürüyordu.Birsüreninsonunda,gözlerinikaldırdı:Nedüşünüyorsunuz?
Rieuxböylebirbaşlangıcın,öykünündevamınıöğrenmesiiçinmerakuyandırdığınısöyledi.
Ancaköteki,heyecanlabubakışaçısınındoğruolmadığınısöyledi.Elininiçiylekâğıtlarınavurdu.
Bubenimistediğimeyalnızcayaklaşıyor.Düşlerimdekigörüntüyüeksiksizbiçimdeoluşturabildiğimde,benimtümcembutırıstırısyapılangezintininritminiyakaladığında,birikiüç,birkiüç,ozamangerisidahakolayolacakvebudüşöylegüçlüolacakkidahakitabınbaşında
'Şapkaçıkarılır!'sözüsöylenebilecek.
Amabununiçindahayapacakişivardı.Butümceyiohaliylebiryayınevinevermeyeaslarazı
olmayacaktı.Çünkü,butümcebazenonumemnunetsede,onunhenüztamolarakgerçekleörtüşmediğinivebelibirölçüde,uzaktanuzağaonukalıplaşmıştümcelerebenzeten,kolaycıbirniteliğiolduğunufarkediyordu.Pencereninaşağısındainsanlarınkoşuştuğunuduyduklarında,Grandenazındanbuanlamdabirşeylersöylüyordu.Rieuxayağakalktı.
—Neyapacağımıgöreceksiniz,diyorduGrandvepencereyedönerekekledi:"Tümbunlarsonbulduğunda."
Ancakaceleciayaksesleriyenidenduyulmayabaşlıyordu.Rieuxaşağıinmeyebaşlamıştıbilevesokağavardığındaönündenikiadamgeçti.Görünüşebakılırsa,kentkapılarınadoğrugidiyorlardı.
Gerçektende,yurttaşlarımızdanbazılarısıcağınvevebanınetkisiyleakılarınıyitirerekişişiddetevardırmışvekentindışınakaçmakiçinbentlerdekinöbetçilerikandırmayakalkışmıştı.
98
Rambertgibi,bazılarıda,günışığınaçıkmaktaolanbupanikhavasındankurtulmakistiyorlardı;ancakonlar,başarılıbirsonaulaşmasalarbile,dahabüyükbirinatvebeceriylebuişegirişiyorlardı.Rambertönceyasalgirişimlerisürdürmüştü.Dediğinegöre,inadınsonundaherşeyinüstesindengeleceğinehepinanmıştıvebirbakımaişinibilirolmakonunmesleğiydi.
Böyleceçoksayıdamemurvegeneldegücütartışılmayanbirçokinsanıziyaretetmişti.Ancakbukonudagüçlerionlarınişineyaramıyordu.Bunlarçoğunlukla,banka,yadadışsatım,yadanarenciyeyadaşarapticaretiileilgiliherkonudakesindüşünceleriveüstdüzeybilgileriolan;kapıgibidiplomalarınıveiyiniyetlerinideunutmadan,hukukyadasigortaişlerindetartışılmazbilgisiolaninsanlardı.Hatta,hepsindeençarpıcıolanşey,iyiniyettkAncakvebakonusunda,bilgilerineredeysebirhiçti.
Yinede,olabildiğincehepsininkarşısındaRambertkendidavasınısavunmuştu.Savunmasınıntemelindehepbukentinyabancısıolduğudüşüncesiveböylecedurumununyenidenincelenmesigereğiyatıyordu.Genelde,gazetecininkonuştuğukişilerbunoktadaanlayışgösteriyorlardı.
Ancakbelisayıdabaşkakişilerindeaynıdurumdabulunduğunuvebununsonucuolarak,durumununsandığıkadarözelolmadığınıonabelirtiyorlardı.BununüzerineRambert,bununkendikanıtladığıgörüşünözünüdeğiştirmeyeceğinisöyleyerekkarşılıkveriyordu;bukezdeonatiksinenbirifadeyle,örnekoluştururgerekçesiylehertürgözyummanınyönetimegüçlükçıkaracağınısöylüyorlardı.Rambert'inDoktorRieux'yeönerdiğisınıflandırmadabutürmantıkyürütenlerbiçimcilersınıfını
oluşturuyor
99du.Onlarınyanında,güzelkonuşanlarbulunuyordu;isteksahibinibunlarınhiçbirininkalıcı
olamayacağınainandırıyorlarvekendilerindenbirkararvermeleriistendiğindebolmiktardaiyiöğütverip,yalnızcaanlıkbirsıkıntınınsözkonusuolduğunakararvererekRambert'iavutuyorlardı.Birdeönemlilervardı,ziyaretsahibindendurumunuözetleyenbirnotyazıpbırakmasınıricaediyorlarvebudurumlailgilibirkararavaracaklarınıbildiriyorlardı;gereksizler,onakalacakyerbelgesiyadaucuzpansiyonadresleriöneriyorlardı;yöntemliler,fişdoldurtuyorveardındansınıflandırıyordu;bıkkınlar,kolarımhavayakaldırıyordu;tedirginler,gözleriniçeviriyorlardı;sonolarakdagelenekçilervardı;onlarençoksayıdaydılar,Rambert'ebaşkabirbüroyuyadayapılacakyenibirgirişimigösteriyorlardı.
Böylecegazetecikapıkapıdolaşmaktanbitiptükenmiştivevergidenmuhafhazinebonosualmayayadasömürgeordusunakatılmayaçağıranilanlarınönünde,deritaklidibirsıranınüzerindeoturaotura,telidosyalarvedosyaraflarıkadarkendiniaçığavuransuratlarınbulunduğubürolaragireçıka,birbelediyeninyadabirvaliliğintamolarakneolduğukonusundakesinbirfikiredinmişti.İşinolumluyanı,Rambert'indeRieux'yebirazacıylabelirttiğigibi,tümbunlaronungerçekdurumugörmesiniengeliyordu.Gerçekyaşamdavebanınkaydettiğiilerlemeondanuzaktı.Üstelikgünlerindahaçabukgeçtiğinidegözardıetmemekgerekirdivetümkentiniçindebulunduğudurumda,geçenhergünün,ölmemesikoşuluylaherinsanıbaşarmaküzeregiriştiğiişlerinsonunayaklaştırdığıdasöylenebilirdi.Rieuxbunoktanındoğruluğunukabuletmekzorundakaldı,ancakbununlabirliktebirazfazlagenelbirdurumunsözkonusuolduğunudaekledi.
BiraraRambertbirumudakapıldı.Valiliktenonaeksiksizyanıtlanmasıistenenboşbirbilgidosyasıgeldi.Belgedekimliği,ailedurumu,eskiveşimdikimaddikaynaklarıveözgeçmişiyleilgilibilgilersoruluyordu.Ram
100
bertoturduklarımemleketegerigönderilebilecekkişilerindurumunusaptamaküzerehazırlanmış
birsoruşturmanınsözkonusuolduğuizleniminekapıldı.Birbürodanedindiğibelirsizbazıbilgilerdebuizleniminidoğruladı.Ancak,birkaçgirişimdensonraonadosyayıgönderenbüroyubulabildivebubilgilerin'gerekendurumlar'içintoplanmışolduğunuöğrendi.
—Nedurumuiçin?diyesorduRambert.
Bununüzerine,vebayayakalanırveölürsebiryandanailesinehabervermekiçin,öteyandandahastanemasraflarınınbelediyebütçesindenmikarşılanacağı,yoksaakrabalarınödemeyapmasınımıbeklemekgerekeceğikonusundabirkararavarmakiçinolduğunuonaanlattılar.
Tabikibuonubekleyenkadındantamanlamıylaayrıdüşmediğinikanıtlıyordu,çünkütoplumvardıonlarlailgilenecek.Amabudabiravuntudeğildi.Dahadailginçolan,Rambertdebunusonundafarketti;birfelaketinenyoğunanındabirbüronungörevinisürdürmesivenormalzamanlardabaşlatılmasıuygungirişimleri,çoğunlukladayetkililerinhaberiolmaksızın,saltgörevgereğigerçekleştirebılmesiydi.
BunuizleyendönemRambertiçinhemenkolay,hemdeengüçdönemoldu.Birgevşeklikdönemiydibu.Tümbürolarıziyaretetmiş,tümgirişimlerdebulunmuştu,oyöndekitümyolarşimdiliktıkalıydı.Odaokafeseninbukafebenimgezipduruyordu.Sabahbirkafeninterasında,ılıkbirbirabardağınınkarşısındaoturuyor,hastalığınsonbulacağınailişkinbirbelirtibulmaumuduylagazetesiniokuyor,sokaktangeçenlerinyüzlerinebakıyor,onlarınhüzünlüifadelerindentiksinerekbaşçeviriyordu;karşısındakidükkânlevhalarını,artıkbulunmayanünlüaperitifreklamlarınıyüzüncükezokuyor,kalkıyorvekentinsarısokaklarındaamaçsızcadolaşıyordu.Tekbaşınayaptığıgezintilerdenkafelere,kafelerdenlokantalaraböyleceakşamıediyordu.Rieuxonabirgece,içerigiripgirmemekteduraksadığıbirlokantanınkapısındarastlamıştı.Sonragaze101
Ltecikararverirgibiolduvesalonundibindebiryeregidipoturdu.Yukarıdangelenbiremirle,kalelerinışıklarınınolabildiğincegeçyakıldığışusaatlerdeydi.Alacakaranlık,gribirsugibisalonudolduruyor,göğüngünbatımınaözgükızılığıcamlardayansıyorvemasalarınmermerleri,çökmeyebaşlayankaranlığıniçindecılızbirparıltıylaışıldıyordu.BoşsalonunortasındaRambertyitikbirgölgeyiandırıyorduveRieuxbuânınonunartıkkendinibıraktığısaatolduğunuhissetti.
Amabuaynızamandadabukentintümtutuklularınınbuduyguyakapıldıklarıandıvekurtulmalarıiçinbirşeyleryapmalarıgerekiyordu.Rieuxdönüpgitmişti.
Rambertgardadaböyleuzunsürekalıyordu.Peronlaragirişyasaklanmıştı.Ancakdışarıdangelenleriçinbeklemesalonlarıaçıktı;aradasıradadilenciler,gölgeveserinoluşundanötürü
buralardakalıyorlardı.Rambertburayagelipeskitarifeleri,tükürmeyiyasaklayanafişlerivetrenlereilişkingüvenlikyönetmeliğiniokuyordu.Sonrabirköşeyeoturuyordu.Salonkaranlıktı.
Eskibirdökümsobaaylardanberisoğumuştu.DuvardabazıafişlerBandol'deyadaCannes'damutluveözgürbiryaşamısavunuyordu.Rambertişteozaman,yoksunluğuntemelindeyatanokorkunçözgürlüktüründenbirşeylereyaklaşıyordu.Ozamanonuniçinenkatlanılmazgörüntüler,Parisgörüntüleriydi,enazındanRieux'yeböylediyordu.Eskitaşlarvesulardanoluşmuşbirmanzara,PalaisRoyal'ıngüvercinleri,GareduNord,Pantheon'unıssızmahalelerivebirzamanlarsevmişolduğunubilmediğibirkentinbaşkagörüntüleriozamanRambert'inyakasınayapışıyorveelinikolunubağlıyordu.Rieuxbugörüntülerionunaşkınınimgelerinebağlıyorduyalnızca.VeRambertsabahındördündekalkmaktanveyaşadığıkentidüşünmektenhoşlandığını
söylediğinde,doktorkendideneyiminedayanarakonunaslındageridebıraktığıkadını
düşünmektenhoşlandığınıhiçgüçlükçekmedenanlamıştı.Gerçektende,okadınıavucundahissettiğisaattibu.Sabahındördündegenel
102
liklehiçbirşeyyapılmazveuyunur;gece,birihanetgecesiolmuşolsabile.Evet,osaatteuyunurvebuhuzurvericidir,çünküendişelibiryüreğinenbüyükarzusu,sevdiğikişiyesonsuzadeksahipolmakyadaayrılıkzamanıgelipçattığında,buvarlığınancakbuluşmagünügelincesonbulacakdüşsüzbiruykuyadalmasınısağlayabilmektir.
103Vaazdankısabirsüresonrasıcaklarbaşladı.Haziranayınınsonunagelinmişti.Vaazınverildiğipazargünüyağanvebumevsimiçingecikmişdiyebileceğimizyağmurlarınhemenertesindeyaz,
gökyüzündeveevlerintepesindebirandabastırıverdi.Önceyakıcı,büyükbirrüzgârpatladı;ardındanikigünboyuncaestiveduvarlarıkuruttu.Güneşgökyüzündemıhlandı.
Ardıarkasıkesilmeyendalgalarhalindesıcakveışıkgünboyukentikapladıdurdu.Kemerliyolarınveapartmanlarındışında,körediciyansımanındeğmediğiyerkalmamıştısankikentte.
Kentinherköşesindegüneşyurttaşlarınyakasınayapışıyorduvedurduklarızamandaonları
çarpıyordu.Haftadayaklaşıkyediyüzeulaşmış,okgibifırlayankurbansayısıbuilksıcaklarlaçakışınca,kentebirtüryıkımhavasıegemenoldu.Kenarmahalelerde,düzayaksokaklardaveteraslıevlerdecanlılıkazaldıveinsanlarınhepkapıeşiğindeyaşadığışumahaledetümkapılarkapanmış,tümkepenklerörtülmüştü;vebadanmı,yoksagüneştenmıkorunmakistediklerinikendileridebilemiyordu.Bununlabirlikte,bazıevlerdeninlemeleryükseliyordu.Önceleriböylebirşeyolduğunda,sokaktadurupkulakkabartanmeraklılararastlanırdısıklıkla.Ancak,buuzunuyarıişaretlerindensonra,herkesinyüreğisankisertleşmişgibiydivesankibuilenmelerinsanlarındoğaldiliymişgibi,herkesbunlarıduyaduyayürüyoryadayaşayıpgidiyordu.
Kentkapılarındakopanvejandarmalarınsilahabaşvurmakzorundakaldıklarıkavgalarsessizbirtepkiyarattı.Kuşkusuzyaralılarvardı,amaherşeyinsıcakvekorkununetkisiyleabartıldığıkentteölülerdensözediliyordu.Gerçektende,durumneolursaolsun,hoşnutsuzluğ
un
104
durmadanarttığı,yöneticilerinenkötüdurumdankorktuklarıvefelaketaltındakihalkınisyanakapılmasıdurumundaalınacakönlemlericiddiciddidüşündükleribirgerçekti.Gazetelersokağaçıkmayasağınıyineleyenvekarşıgelenlerihapiscezasıylatehditedenkararnameleryayınlıyordu.Devriyelerkenttekolgeziyordu.Çoğukez,aşırısıcağınbastırdığııssızsokaklarda,ilkinkaldırımlardaçınlayannalsesiylekendiniduyuranatlınöbetçilerinsırasırakapalı
pencerelerinaltındailerlediklerigörülüyordu.Yenibiremiruyarınca,bittaşımasıolasıköpekvekedilerivurmaklagörevlendirilmişözelekiplerinsilahsesleriaradasıradaduyuluyordu.Bukuruseslerkenttekitehlikehavasınıdeğiştiriyordu.
Sıcağınvesessizliğiniçindeveyurttaşlarımızınürkmüşyüreklerinde,herşeyzatendahabüyükbirönemkazanıyordu.Mevsimdeğişimlerinigösterengöğünrenklerivetoprağınkokularınailkkezolarakherkesduyarlıydı.Herkeskorkuiçinde,sıcağınsalgınınyayılmasınayardımedeceğinidüşünüyordu,aynızamandadaherkesyazmevsimininiyiceyerleştiğinigörüyordu.Akşamgöğündekeçisağankuşlarınınçığlığıkentinüzerindegiderekdahacılızlaşıyordu.Ülkemizinufuklarınıgenişletenohazirangünbatımlarınaartıkulaşamıyordu.Pazardakiçiçeklerartıkkörpekörpedeğilaçılmışhaldegeliyordu,sabahmezatındansonrataçyapraklarıtozlukaldırımları
kaplıyordu.İlkbaharınartıksonaerdiği,dörtbiryandabirbiriardınaaçılanbinlerceçiçeklesaçılıpgittiği;şimdivebavesıcağınaltındadurulupezileceğiaçıkçagörülüyordu.Tümyurttaşlarımızıngözündeşuyazgöğü,tozvesıkıntınınetkisiylesoluklaşmışşusokaklar,hergeçengünkentteağırlığınıduyuranyüzlerceölüyleaynıtehditanlamınıtaşıyordu.Tükenmeyengüneş,uykuvetatiltadındakişusaatler,artıkeskisigibieğlenceyedavetetmiyordu.Tersine,kapalıvesessizkentteartık
biranlamtaşımazolmuştu.Esenliklimevsimlerdekibakırımsıışıltılarınıyitirmişti.
Vebagüneşitümrenklerisoldurmuştuvetümkeyfikaçırıyordu.
105Hastalığınbüyükdevrimlerindenbiridebuydu.Normalzamanlardatümkentlileryazmevsiminineşeylekarşılardı.Kentdenizekoşar,gençlikkumsalaradökülürdü.Buyaz,tersine,hemenyakındakidenizyasaktıvebedenindenizintattıracağızevklereartıkhakkıyoktu.Bukoşulardaneyapmalı?OzamankiyaşantımızınendoğrugörüntüsünübizeyineTarrouveriyor.
Vebanıngeneldekaydettiğiilerlemeyiizliyordukuşkusuz,radyohaftadayüzlerceölüdeğilde,gündedoksaniki,yüzyedi,yüzyirmiölüyübildirmeyebaşladığında,Tarrousalgınınbirdönümnoktasınagelindiğininotediyordu.'Gazetelerveyetkililervebayakurnazlıketmeyeçalışıyorlar.
Yüzotuzbirin,dokuzyüzondandahaazufaksayıolmasıylavebanınpuanınıdüşüreceklerinisanıyorlar.'Salgınındokunaklıveçarpıcıgörünümlerinideanıyordu;örneğin,kepenklerikapatılmış,ıssızbirmahaledeansızınbirpencereyiaçıpodanınkoyukaranlığıüzerinekepenkleriyenidenkapatmadanönceikikezhaykıranşukadıngibi.Amabunlardanbaşka,eczanelerdenanelipastilerintükendiğini,çünkübirçokinsanınolasıbirbulaşmatehlikesinekarşı
kendinikorumakiçinbunlarıçiğnediğinideyazıyordu.
Gözdesiolmuşkişileridegözlemlemeyisürdürüyordu.Kediliyaşlıadamcağızındabutrajedininiçindeyaşadığınıöğreniyorduk.Gerçektende,birsabahsilahsesleriduyulmuştu;Tarrou'nunyazdığınagöre,tükürükgibigelenbirkaçkurşun,kedilerinçoğunuöldürmüş,ötekileridekorkudankaçırmıştı.Aynıgünyaşlıadamherzamankisaattebalkonunaçıkmış,birtuhaflıksezmiş,eğilipsokağınikiucunabakmış,çaresizbeklemeyebaşlamıştı.Eleriylebalkonunparmaklıklarınahafifhafifvuruyordu.Birazdahabeklemiş,birazkâğıtufalamışveiçerigirmişti,sonrayenidendışarıçıkmışvebelibirsüresonunda,balkonkapısınıöfkeylekapatarakkaybolmuştu.Sonrakigünlerdeaynısahneyinelenmişti,ancakyaşlıadamınyüzhatlarındagiderekbelirginleşenbirhüzünvekarmaşaokunabiliyordu.Birhaftanınsonunda,Tarrougündelikbalkonziyare
106
tiniboşunabekledi,pencereleranlaşılmazbirhüznünüzerinesımsıkıkapalıkaldı.'Vebasırasındakedileretükürmekyasaktır',notdefterlerindevarılansonuçbuydu.
Öteyandan,Tarrouakşamlarıodasınadönerkenholdebiraşağıbiryukarıdolaşangecenöbetçisininasıksuratıylakarşılaşacağındanemindi.Buadamherönünegelenebuolanları
öncedenbildiğiniyineleyipduruyordu.Adamınuğursuzluğuöncedenhaberverdiğimkabulenmeklebirlikte,bunundepremolacağınısöylediğimanımsatanTarrou'yayaşlıadamşöylekarşılıkveriyordu:"Ah,keşkebirdepremolsaydı!Tambirsarsıntı...vebuişbiterdi.Ölüler,dirilersayılırveoyunbiterdi.Amaşudomuzhastalık!Hastalığayakalanmamışolanlarbileonuiçlerindetaşıyorlar."
Otelmüdürüdeazsıkıntıdadeğildi.Başlangıçta,ayrılmalarıengelenenyolcularkentinkapatılmasıylaoteldekalmışlardı.Amayavaşyavaş,salgınınuzamasıylabirçoğudostlarındakalmayıyeğlemişti.Vekenteartıkyeniyolcugelmediğinden,odalarındolmasınısağlayanaynı
nedenler,şimdionların:boşkalmasınısağlıyordu.Tarrouburanınenderkiracılarındanbiriolarakkalmıştıvemüdürherfırsattaonaşusonmüşterilerinimemnunetmeisteğiolmasauzunzamanönceburayıkapatmışolacağınıbelirtiyordu.SıksıkTarrou'yasalgınınyaklaşıknekadarsüreceğikonusundafikrinisoruyordu:"Butürhastalıklarınsoğuğagelmediğisöylenir,"diyorduTarrou.
Müdürafalıyordu:"Amabayım,buradahiçgerçeksoğuklarolmazki.Herhalükârdabuişaylarcasürecekgibi."Zatenyolcularındahauzunbirsürekenteuğramayacaklarıkesindi.Şuvebaturizminyıkımıydı.
KısabirsüreortadankaybolduktansonraMösyöOthon,şubaykuşadam,lokantadayemdenortayaçıktı,ancakbukezpeşindeyalnızcaikisirkköpeğivardı.Bilgileregöre,karısıkendiannesinebakmışveonutoprağavermişti,şusıradadakendisikarantinaaltındaydı.
107—Bundanhoşlanmıyorum,dedimüdürTarrou'ya.Karantinaolsunyadaolmasın,kadınındurumukuşkulu,dolayısıylaonlarında.
Tarrouona,buaçıdanbakınca,herkesindurumununkuşkuluolduğunusöylüyordu.Amaötekidiretiyorduvebukonuylailgilikesingörüşlerivardı:
—Hayırbayım,nesizinnedebenimdurumumkuşkuludeğil,onlarınkiöyle.
AmaMösyöOthonöylekolaykolaydeğişmiyordu.Vebabukezsertkayayaçarpmıştı.Lokantayaaynışekildegiriyor,çocuklarındanöncesofrayaoturuyorveonlarahepmesafelivedüşmancasözlerediyordu.Yalnızküçükoğlanınhalideğişmişti.Kızkardeşigibisiyahlargiymiş,birazkendiiçineçekilmiş,babasınıngölgesiniandırıyordu.MösyöOthon'danhoşlanmayangecenöbetçisiTarrou'yaşöyledemişti:
—Ahşuadam,tepedentırnağagiyinikbirhaldegeberecek.Böylececenazetöreniiçinbakımagerekkalmayacak.Dosdoğrutabutagirecek.
Paneloux'nunvaazınıdadeftereaktarmıştı,ancakşuyorumla:'Busevimlicoşkuyuanlıyorum.
Felaketlerinbaşlangıcındavebunlarsonbulduğundahepbirazsözsanatıyapılır.Birincidurumda,alışkanlıklarhenüzkaybolmamıştır,ikincidurumdaysagerigelmiştir.Asılfelaketsırasındagerçeğealışılır,yanisessizliğe.Bekleyelim.'
TarrousonolarakDoktorRieux'yleuzunbirkonuşmayaptığınıvebununolumlusonuçlarımanımsadığını,konuylailgiliolarak,anneMadamRieux'nünaçıkkestanerengigözleriolduğunubildiriyor,içindebuncaiyiliğinokunduğubirbakışınherzamanvebadandahagüçlüolacağını
beklenmedikbirbiçimdebelirtiyorvesonundaRieux'nüntedaviettiğiyaşlıastımhastasınaoldukçauzunbölümlerayırıyordu.
Doktorlagörüşmesininertesinde,onunlabirlikteyaşlıadamıgörmeyegitmişti.YaşlıadamTarrou'yusırıtarakveeleriniovuşturarakkarşılamıştı.Yastığınasırtımdaya108
mış,kucağındaikibezelyetenceresiyleyatağındaoturuyordu:"İştebirtanedaha!"demiştiTarrou'yugörünce.Dünyatersinedöndü,hastadançokdoktorvar.Hızlıyayılıyorondan,değilmı?
Rahiphaklı,iyicehaketmişiz."Ertesigün,Tarrouhabervermedengelmişti.
Tarrou'nündefterlerinebakarsak,işimanifaturacılıkolanyaşlıastımhastasıeliyaşındaykenyeterinceçalıştığınakararvermişti.Yatağınayatmışvebirdahadaayağakalkmamıştı.Oysaayaktadurmakastımınazararverenbirşeydeğildi.Küçükbirgelirleyetmişbeşyaşınakadarneşeiçindeyaşamıştı.Saatgörmeyedayanamıyorduvegerçektenevindetekbirsaatyoktu."Birsaatpahalıveaptalcadır,"diyordu.Zamanıkendisiölçüyordu;özeliklede,gününtekönemlizamanıolanöğleyemeğinesırageldiğini,uyandığızamanbaşucundabulunanbiribezelyedoluikitenceresayesindeanlıyordu.Aynıciddivedüzenlihareketlerle,bezelyeleritektekboş
tencereyeaktarıyordu.Böylecetencereyleölçtüğügüniçindebelianlarısaptıyordu."Heronbeş
tenceredebir,birşeyleryememgerek,"diyordu,"iştebukadarbasit."
Karısınabakılırsa,zatendahaçokgençkenbuyönelişinibelietmişti..Gerçektende,aslahiçbirşeyonuilgilendirmemişti;neişi,nedostları,nekafeler,nemüzik,nekadınlar,nedegezintiler.
Kentindendışarıhiçadımatmamıştı,yalnızcabirgün,biraileişiiçinCezayir'egitmekzorundakalmıştı;bumacerayıdahailerigötüremeyeceğinianlayıncaOran'aenyakıngardadurmuştu.İlktrenleevinedönmüştü.
OnunbudörtduvararasındasürdürdüğüyaşamaşaşırmışgibiduranTarrou'ya,dinegöre,birinsanınyaşamınınilkyarısınınbiryükseliş,ikinciyarısınındabirinişolduğunu,iniş
dönemindeysegünlerinartıkinsanaaitolmadığını,herhangibirandaelindenalınabileceğini,böylecegünlerlepekbirişikalmadığınıvebelkideeniyisininpekbirşeyegirişmemekolduğunubirazolsunanlatmıştı.Buradakiçelişkizatenonuürkütmüyordu;çünkü,aşağıyu109karıTarrou'yasöylediğinegöre,Tanrınınkesinlikleolmadığını,tersidurumdarahiplerinbirişeyaramayacağınıdüşünüyordu.AmabunuizleyenbazıdüşüncelerdenyolaçıkarakTarroubufelsefenin,onunoturduğuçevredekikiliseninonusıksıkparayardımıiçinaramasınakızmasındankaynaklandığıanladı.Tarrou'nunyaşlıadamıbetimlediğibölüm,yaşlıadamınçokiçtengibiduranvekarşısındakinesıksıkbelirttiğidileğiylesonbuluyordu:Çokyaşlıölmeyiumutediyordu.
"Obirermişmi?"diyesoruyorduTarrou.Veşöyleyanıtlıyordu:"Evet,ermişlikbiralışkanlıklarbütünüdür."
Amaaynızamanda,Tarrouvebalıkenttegeçirilenbirgününiyiceayrıntılıbirbetimlemesinedegirişiyorveböyleceoyazboyuncakentlilerinnasılzamangeçirdiğivenasılyaşadığıkonusundakesinbirfikirveriyordu:"Sarhoşlardışındakimsegülmüyor,diyorduTarrou,onlardaçokfazlagülüyor."Sonrabetimlemesinebaşlıyordu:
"Sabahınerkensaatinde,henüzıssızlığınıkoruyankenttebirboydandiğerinehafifsoluksesleriduyuluyor.Geceninölümleriylegündüzüncançekişmeleriarasındakiosaatte,sankivebabirançabasınıdurduruyor,solukalıyorgibi.Tümdükkânlarkapalı.Amabazılarınınüzerineasılmış
'Vebanedeniylekapalı'duyurusuonlarınbirazsonraötekidükkânlarlabirlikteaçılmayacağını
gösteriyor.Hâlâuyuklamaktaolangazetesatıcılarıbağırarakhaberleriduyurmuyor,sokaklarınbir
köşesinesırtlarınıdayamışelerindekigazeteleribiruyurgezergibisokaklambalarınasunuyorlar.
Birazsonra,ilktramvaylarınsesiyleuyanıp'Veba'sözcüğününgözeçarptığıkâğıtlarısağasolauzatıpduracaklar."Vebanınbirsonbaharıolacakmı?"ProfesörB...şöyleyanıtlıyor:"Hayır.Yüzyirmidörtölü,iştevebanındoksandördüncügünbilançosu."
Giderekciddileşenvebazısüreliyayınlarısayfasayısınıazaltmayazorlayankâğıtsıkıntısınakarşınbirbaşkagazeteçıkarılmıştı:SalgınPostası.Gazeteamacınışöylebelirhyordu:'Hastalığınkaydettiğiilerlemeyadagerilemeyi
110
yurttaşlarımızatitizbirnesnelikduygusuylabildirmek;onlarasalgınıngeleceğiyleilgiliengüveniliryetkiliağızlardankanıtlarsunmak;felaketekarşısavaşacakdurumdabildikbilmedikherkesesütunlarınıaçmak;halkınmoraliniyüksektutmak,yetkililerinemirleriniiletmekvekısaca,bizivuranbukötülüğekarşıtümiyiniyetliinsanlarıbirarayagetirmek.'Gerçekte,çokgeçmedenbugazete,vebanınönlenmesindegerekliolanyeniürünlerinduyurularınıyayınlamaktanöteyegeçemedi.
"Tümbugazetelersabahınaltısınadoğru,dahadükkânlaraçılmadansaatlerönceönlerindeuzayankuyruklarda,kenarmahalelerdentıklımtepişgelentramvaylardasatılmayabaşlıyor.
Tramvaylartekulaşımaracıoldu;basamaklarıvekorkuluklarıkırılacakdenliyüklüolduğundantramvaylarzarzorilerliyor.Yinedetuhafşey,içeridekiherkesbulaşmakorkusuylabirbirlerinesırtınıdönüyor.Duraklardabirbirindenuzaklaşmakveyalnızkalmakiçinaceleedenbirerkekvekadınyığınınıboşaltıyor.Sıksıkgidererekyaygınlaşanvesaltkeyifsizliktenkaynaklanankavgalarkopuyor.
"İlktramvaylargeçtiktensonrakentyavaşyavaşuyanıyor,ilkbirahanelerüzerinde'Kahvekalmadı','Şekeriniziyanınızdagetirin'vb.duyurularasılıkapılarınıaçıyor.Sonradükkânlaraçılıyor,sokaklarcanlanıyor.Aynızamandaışıkyükseliyorvesıcakyavaşyavaştemmuzgöğünü
kurşunibirrengebuluyor.İşsizgüçsüzlerinkendilerinibulvarlaraattıklarısaatbu.Çoğu,kendipahalıeşyalarınısergileyerekvebayıkovmayıişedinmişgibi.Hergünsaatonbiredoğru,anayolarda,gençerkekvegençkızlardanoluşanbirkalabalıkgeçityapıyor,işteozamanbüyük,felaketlerinortasındabüyüyüpduranşuyaşamatutkusuhissedilebiliyor.Eğersalgınyaygınlaşırsamoraldeyaygınlaşacak.MezarlarınyanıbaşındaMilanousulüçılgıneğlencelerebilerastlayacağızneredeyse.
"Öğlenolunca,gözaçıpkapayanakadarlokantalardoluveriyor.Yerbulamayanlarhemenlokantakapılarında
111birikmeyebaşlıyor.Aşırısıcaktangökyüzününışığıazalmayayüztutuyor.Güneşaltındakavrulansokaklarınkenarlarında,büyüktenteleringölgesindeinsanlaryiyecekiçinsırabekliyorlar.Lokantalarınböyledoluptaşması,birçokkişiningözündeyiyecekişininbasitleşmesianlamınageliyordu.Amabulaşmasorunudaolduğugibiduruyordu.Müşterilerdakikalarcaçatalbıçaklarınıtemizleyerekzamanyitiriyorlardi.Kısabirsüreönce,bazılokantalarşöyleduyurularasıyorlardı:'Buradaservistakımlarıkaynatılmıştır.'Ancakbirsüresonrahertürreklamıbiryanabıraktılar,
çünkümüşterilergelmeyezorunluydu.Zatenmüşteriparaharcamaktançekinmiyor.
Kalitelişaraplaryadaöylesanılanenpahalımezeler,dizginlenenbiryarışınbaşlangıcıoluyordu.
Birdekopanpaniklervardı;birlokantadafenalıkgeçirenbirmüşterininrengisolmuş,ayağakalkmış,sendelemişvehemenkendiniçıkışaatmışolmasıinsanlarıalakbulaketmişti.
"Saatikiyedoğru,kentağırağırboşalıyor,artıksessizlik,toz,güneşvevebanınsokaktabuluştuklarıanbu.Grirenklibüyükbinalarboyuncasıcakdurmaksızınakıyor.Cıvılcıvılgevezelikedenkalabalıkkentinüzerineinenalevgibiakşamlaradönüşereksonbulanouzuntutsaklıksaatleribunlar.Sıcağınbastırdığıilkgünlerde,nedendirbilinmez,akşamlargiderekıssızlaşmıştı.
Amaşimdi,dahailkserinlikle,umutolmasabilebirferahlıkgeliyor.Ozamanherkessokaklaradökülüyor,çılgıngibigevezelikediyor,kavgayatutuşuyoryadabirbirleriniarzuluyorvekızıltemmuzgöğününaltındakent,çiftlerleveuğultularlayüklübirhaldesoluksoluğabirgeceyedoğrukayıyor.Herakşambulvarlarda,fötrşapkasıveboyunbağıyla,dinselbiresinlenişekendinikaptırmışyaşlıbiradam:'Tanrıbüyüktür,onayönelin',diyeyineleyipdursada,tersineherkestamolaraktanımadıklarıvekendileriiçinTanrıdandahagerekliolduğunainandıklarıbirşeyleredoğruyöneliyor.Başlangıçta,bununötekilergibibirhastalıkolduğunainandıklarızaman,dinyerliyerindeduru
112
yordu.Ancakbununciddiolduğunugördüklerinde,tataldıklarışeylerianımsadılar.Günboyuyüzlerindebelirentümokeder,işteozaman,ateşlivetozlugünbatımında,birtürürkekbircoşkuya,tümbirhalkıcoşturanbeceriksizbirözgürlüğedönüşüyor.
"Bendeonlargibiyim.Amaişte,ölümünbenimgibileriçinbiranlamıyoktur.Onlarıhaklıçıkaranbirolaydır."
VebaDefterlerdesözüedilengörüşmeiçinRieux'denistektebulunanTarrou'ydu.Rieuxonubeklediğiakşam,yemekodasınınbirköşesindedurmuş,birsandalyeüzerinesakinsakinoturanannesinebakıyordu.Ortalıklailgiliişleribitirdiktensonragününüoradageçiriyordu.Elerinidizlerininüzerindebirleştiripbekliyordu.Rieuxonunbeklediğininkendisiolupolmadığındanemindeğildi.Yinede,ogeldiğinde,annesininyüzündebirşeylerdeğişiyordu.Çalışmaylageçmişbiryaşamınbuyüzekattığısuskunluktüründennevarsaozamancanlanırgibioluyordu.Ogecede,artıkıssızlaşmışsokağapenceredenbakıyordu.Geceyananlambalarınışığıazalmıştı.Veyavaş
yavaş,ışığıiyicecılızlaşmışbirlambakenttekigölgeleriyansıtıyordu.
—Tümvebasüresinceışıklarböyleazmıyanacak?dediMadamRieux.
—Muhtemelen.
—inşalahkışakadarsürmez.Ozamaniyiceiçkapayıcıolur.
—Evet,dediRieux.
Annesininbakışınınkendialnınayöneldiğinigördü.Songünlerdekiendişeveaşırıyorgunluktan
yüzündederinizlermeydanageldiğinibiliyordu.
—Bugüniyigeçmedimi?
—Yo,herzamankigibi.
Herzamankigibi!YaniParis'tengönderilenyeniserumilkserumdandahaazetkiligibiydiveistatistikleryükseliyordu.Önlemiçinolanserumlarıdahastalığayakalanmışailelerdışındakilerevermekherzamanmümkünolmuyordu.Buserumlarıngenelkulanımıiçingerekenmiktarancaksanayidensağlanabilirdi.Hıyarcıklarınçoğu
114
nüyarmakolanaksızdı,sankisertleşmemevsiminegirmişlerdivehastalaraişkenceçektiriyorlardı.Birgünöncesindenbaşlayarakkentteikitaneyenisalgınvakasınarastlandı.Vebaakciğerlerebulaşıyordu.Aynıgün,birtoplantısırasında,yorgunluktanbitkindoktorlarakciğervebasındaağızyoluylaolabilecekbulaşmayıengelemekiçin,artıkiyiceşaşkınadönmüşvalidenyeniönlemleristemişlerveeldeetmişlerdi.Herzamankigibihâlâhiçbirşeybilinmiyordu.
Annesinebaktı.Aynıkestanerengibakışonuşefkatdoluyılaröncesinegötürdü.
—Korkuyormusun,anne?
—Benimyaşımdaartıkpekbirşeydenkorkulmaz.
—Günleriyiceuzadıvebenartıkhiçburadabulunamıyorum.
Geleceğinibilincesenibeklemekzorgelmiyor.Buradaolmadığınzamanda,neyaptığını
düşünüyorum.Habervarmı?
—Evet,sontelgrafabakarsak,herşeyiyi.Amaonunbunubenimeraklandırmamakiçinsöylediğinibiliyorum.
Kapınınziliçaldı.Doktorannesinegülümsedivegidipkapıyıaçtı.SahanlığınyarıaydınlığındaTarrougrilergiymişkocamanbirayıyıandırıyordu.Rıeuxkonuğunuçalışmamasasınınönüneoturttu.Kendisidekoltuğununarkasındaayaktaduruyordu.Odadayanantekışık,çalışmamasasınınüzerindekilamba,ikisininortasındaduruyordu.
Sizinlesözüdolandırmadankonuşabileceğimibiliyorum,dedi,Tarroubirgirişsözünegerekduymaksızın.
Rieuxsessizceonayladı.
—Onbeşgünyadabirayakadarburadaartıkhiçbirişeyaramayacaksınız,olaylarsiziaşıyor.
—Doğrubu,dediRieux.
—Sağlıkbirimininorganizasyonukötü.Gereklisayıdaadamınızvezamanınızyok.
Rieuxbunundoğruolduğunugeneonayladı.
115Valiliğin,sağlaminsanlarıngenelmücadeleyekatılmasınızorunlukılacakbirgönülühizmetbirimitasarladığınıbiliyorum.
—İyicebilginizvar.Amabüyükbirhoşnutsuzlukvarvevalitereddütiçinde.
—Nedengönülüleristenmesin?
—Yapıldıbu,amakatılımçokdüşükoldu.
Bunuresmiyoldanyaptılar,birazdainanmadan.Onlarıneksiğidüşgücü.Aslafelaketleboyölçüşecekdüzeydedeğiler.Vedüşünebildikleriilaçlarancakbirbeyinnezlesinitedaviedecekdüzeyde.Eğerelimizkolumuzbağlı,herşeyionlarınyapmasınaizinverirsek,onlarölüpgidecek,bizdeonlarla.
Olabilir,dediRieux.Yinede,kabaişlerdiyeadlandırabileceğimişleriçintutukluları
düşündüklerinisöylemeliyim.
—Özgürkişilerinolmasınıyeğlerdim.
—Bende.Amasonuçtaniçin?
—Ölümemahkûmiyettennefretederim.Rieux,Tarrou'yabaktı:Yani?
—Yani,benimgönülüsağlıkhizmetlilerininoluşturulmasıveeğitimiiçinbirorganizasyonplanımvar.Bununlailgilenmemiçinbanayetkiverinveyönetimibirkenarabırakalım.Kaldıki,başlarını
kaşıyacakhaleriyok.Benimhertaraftadostlarımvardırveonlarilkçekirdeğioluşturacak.Vedoğalolarak,bendebuişekatılacağım.
—Tabi,bunucoşkuylakabuledipetmeyeceğimdenkuşkuduyuyorsunuz,dediRieux.İnsanlarınyardımagereksinimivardır,helebizimmesleğimizde.Bufikrinvalilikçekabuledilmesiyleilgiliüstümedüşeniyapacağım.Zatenbaşkaseçeneklerideyok.Ancak...
Rieuxdüşündü.
—Ancakbuişölümcülolabilir,bunuiyibiliyorsunuz.Veneolursaolsun,bukonudasiziuyarmamgerek.İyidüşündünüzmü?
Tarrougrigözleriyleonabakıyordu.
116
Paneloux'nunvaazıylailgilinedüşünüyorsunuzdoktor?
SorudoğalıklasorulmuştuveRieuxdoğalıklayanıtverdi.
Toplumsalbircezadüşüncesinikabulenmeyecekdenliuzunsürehastanelerdeyaşadım.Amabilirsiniz,Hıristiyanlarbazenböylekonuşurlar,gerçektenhiçöyledüşünmeselerde.
Göründüklerindendahaiyidirler.
—Yinede,Panelouxgibi,sizdevebanınyararlıolduğunu,insanlarıngözünüaçmayayaradığını,hattazorladığınıdüşünüyorsunuz!
Doktorsabırsızlıklabaşınısaladı.
Budünyadakitümhastalıklargibi.Budünyadakitümhastalıklariçindoğruolan,vebaiçindedoğru.Bazılarınolgunlaşmasınayardımcıolabilir.Bununlabirlikte,getirdiğisefaletveacıyı
düşünürsek,vebayaboyuneğmekiçindeli,köryadakorkakolmakgerekir.
RieuxbirazsestonunuyükseltmiştikiTarrousankionusakinleştirmekistercesineeliylebirhareketyaptı,Gülümsüyordu.:
—Evet,dediRieuxomuzsilkerek.Amasizbanayanıtvermediniz.İyidüşündünüzmü?
Tarroubirazkoltuğunayerleştivebaşınıışığadoğruyaklaştırdı.
—Tanrıyainanırmısınızdoktor?
Busorudadoğalıklasorulmuştu.AmabukezRieuxduraksadı.
—Hayır,amanenedemekbu?Birgeceniniçindeyimveaydınlığıgörmekistiyorum.Benbudüşünceyiözgünbulmaktanvazgeçeliçokoluyor.
—SiziPaneloux'danayıranbudeğilmi?
Sanmıyorum.Panelouxbirincelemeci.Yeterinceölümgörmemişvebunedenlebirgerçekadınakonuşuyor.Çevrekilisesinebağlıdindarlarıyönetenveölenbirinsanınsonnefesiniduyanenbasitbirköypapazıbilebe
117nimgibidüşünür.Sefaletinneyetkinbirşeyolduğunukanıtlamayagirişmedenönce,onuiyileştirmeyeçalışır.Rieuxayağakalktı,şimdiyüzükaranlıktaydı.
Mademyanıtlamakistemiyorsunuz,bunubiryanabırakalım.
Tarroukoltuğundakımıldamadangülümsedi.
—Birsoruylayanıtverebilirmiyim?Bukezdoktorgülümsedi:Gizemdenhoşlanıyorsunuz,dedi.Haydisorun.
—İşte,dediTarrou.EğerTanrıyainanmıyorsanızniçinbuncaözveridebulunuyorsunuz?Sizinyanıtınızbelkibenimkendisorumuyanıtlamamayardımcıolur.
Karanlıktakalarakdoktorşöyleyanıtlamıştı:
—EğermutlakgüçtebirTanrıyainansaydı,insanlarıiyileştirmeyisürdürmezbugörevionabırakırdı.Amadünyadakimse,hayırkimse,TanrıyainandığınısananPanelouxbile,böylebirTanrıyainanmıyordu,çünkükimsekendinisonunakadarTanrınınelerinebırakmıyorduvebuaçıdanRieux,yaratılışlaolduğugibimücadeleederek,enazındankendisiningerçeğinyolundaolduğunainanıyordu.
—Ah!dediTarrou,mesleğinizleilgilidüşüncenizbudemek?
—Aşağıyukarı,diyeyanıtladıdoktorışığayaklaşarak.
Tarrouyavaşçaıslıkgibibirsesçıkardı,doktoronabaktı.
—Evet,dedi,gururgerekirdiyedüşünüyorsunuz.Amabendedetamgerekengururvar,fazlasıdeğil,inanınbana.Benibekleyeninneolduğunu,nedetümbundansonranelerolacağını
biliyorum.Şimdilikhastalarvarveonlarıiyileştirmekgerek.Sonraonlarbunudüşünecekler,bende.Amaenacilolanonlarıniyileştirilmesi.Onlarıelimdengeldiğincesavunuyorum,iştehepsibu.
—Kimekarşı?
118
Rieuxpencereyedoğrudöndü.Denizinuzakbirnoktasındaufkundahakarabiryoğunluğabüründüğünüseziyordu.Yalnızcayorgunluğunuhissediyorveaynızamandada,butuhafamakardeşçeduygularuyandıranadama.birazdahagüvenmekiçiniçindedoğananivemantığasığmayanbiristeğekarşımücadeleediyordu.
—BununlailgilihiçbirşeybilmiyorumTarrou,yeminederimhiçbirşeybilmiyorum.Bumesleğegirdiğimde,biranlamdasoyutolarakçalıştım,çünküonagereksinimimvardı,çünkübudagençlerinyapmakistediği,ötekilergibibirişti.Belkide,benimgibibirişçiçocuğunagöreözeliklegüçbirişti.Sonraölümlerigörmekgerekti.Ölmeyireddedeninsanlarolduğunubilirmisiniz?Birkadınınölümanında"Asla!"diyehaykırdığınıhiçduydunuzmu?Benduydum.Veozamanbunaalışamayacağımıanladım.Gençtimvenefretimdünyanındüzenineyönelmişgibiydi.O
zamandanbuyana,dahaalçakgönülüoldum.Yalnızca,hâlâölmekteolanlarıgörmeyealışamadım.Bundanbaşkafazlabirşeybilmiyorum.Amaherşeybiryana...
Rieuxsustuveyerineoturdu.Ağzınınkuruduğunu
hissediyordu.'
—Herşeybiryana...diyeyineledidoktorveyineduraksadı,Tarrou'yadikkatlebakarak,bunusizingibibirisianlayabilirancak,değilmi,dünyanındüzeniölümlesağlandığınagörebelkideTanrıiçineniyisionainanmamakvesuskunsuskundurduğugöğegözlerimiziçevirmeksizinölümekarşıtümgücümüzlesavaşmaktır.
—Evet,diyeonayladıTarrou,anlayabiliyorum.Amazaferlerinizhepgeçiciolacak,iştehepsibu.
Rıeux'nünsuratıasılırgibioldu.
—Herzamanöyleolacak,bunubiliyorum.Mücadeledenvazgeçmekiçinbirnedendeğilbu.
Hayırbubirnedendeğil.Amaozaman,şuvebanınsiziniçinneanlamageldiğinimerakediyorum.
—Evet,dediRieux.Sonuolmayanbiryıkım.
119Tarroubirangözlerinidoktoradikti,sonraayağakalktıveağırağırkapıyadoğruyürüdü.
Rieuxdeonuizledi.AyaklarınabakmaktaolanTarrou'nuntamyanınavarmıştıki:
—Kimöğrettisizebunlarıdoktor?Yanıthemengeldi:
—Sefalet.
Rieuxçalışmaodasınınkapısınıaçtıvekoridorda,Tarrou'yakendisinindeaşağıindiğini,birhastasınıgörmeyegideceğinisöyledi.Tarrouonunlabirliktegitmeyiönerdi,doktordakabuletti.
KoridorunucundaMadamRieux'ylekarşılaştılar,doktoronaTarrou'yutanıştırdı.
Birdost,dedi.
—Sizitanıdığımamemnunoldum,dediMadamRieux.
Ogidince,Tarrouarkasındanbaktı.Sahanlıktadoktorboşuboşunaotomatikleuğraştı.
Merdivenlergecekaranlığındaydı.Doktorbununyenibirtasarrufönlemiolupolmadığını
düşünüyordu.Amabelideğildi.Birsüredirevlerdevekentteherşeybozuluyordu.Belkidebuyalnızca,artıkkapıcılarıngeneldepekbirşeyleilgilenmemelerininbirsonucuydu.Amadoktorunbukonudadahafazladüşünecekzamanıolmadı,çünkügerideTarrou'nunsesiçınlıyordu:
—Birşeydahasöyleyeyim,doktor,sizegülünçgelsede,tümüylehaklısınız.
Rieuxkaranlıktakendikendineomuzsilkti.
—Bukonudahiçbirşeybilmiyorum,gerçekten.Amasiz,sıznebiliyorsunuz?
—Oo!dediötekiheyecanlanmadan,benimiçinöğrenecekazşeyvar.
DoktordurduvearkasındaTarrou'nunayağıtaşbasamaktakayıverdi.TarrouRieux'nünomzunatutundu.
—Yaşamlailgiliherşeyibildiğinizeinanıyormusunuz?diyesorduRieux.
Yanıtaynısakinseslekaranlığıniçindengeldi:
120
—Evet.
Sokağaçıktıklarında,iyicegeçolduğunuanladılar,belkisaatonbirdi.Kentsessizliğegömülmüştü,yalnızcahışırtılarkalabalıkediyordu.Çokuzakta,birambulanssireniçınladı.
ArabayabindilerveRieuxarabayıçalıştırdı
—Yarınönleyiciaşıylahastaneyegelmenizgerek,dedi.Amabuişegirmedenvesonolarak,şunusöyleyeyim,buiştensağsalimçıkmanıziçinüçtebirşansınızvar.
Budeğerlendirmelerinbiranlamıyokdoktor,benimgibisizdebunubiliyorsunuz.YüzyılöncebirIrankentindevebatümkenthalkınıöldürmüş,kendiişiniyapmaktanvazgeçmeyenölüyıkayıcısı
dışında.
—Oüçüncüşansınıkorumuş,iştehepsibu,dediRieuxbirdendahaboğukbirsesle.Amaşurası
birgerçek,hepimizinbukonudadahaöğreneceğimizçokşeyvar.
Şimdikenarmahaleleregeliyorlardıartık.Farlarıssızsokaklarıaydınlatıyordu.Durdular.
Arabanınönünde,Rieux,Tarrou'yaiçerigirmekisteyipistemediğinisordu,ötekievet,diyeyanıtladı.Göktenyansıyanhafifbirışıkikisininyüzünüaydınlatıyordu.Rieuxbirdendostçagülümsedi:
—HaydiTarrou,dedisizibunlarlailgilenmeyeiten
nedir?
Bilmiyorum.Belkiahlakgörüşüm.
—Hangisi?
Anlayış.
TarrouevedoğrudöndüveikisiyaşlıastımhastasınınevinegirenekadarRieuxonunyüzünü
görmedi.
121HemenertesigünTarrouişegiriştiveilkekibikurdu,bunudahabirçoklarıizleyecekti.
Öteyandan,anlatıcıbusağlıkkolarınınoluşturulmasınagereğindenfazlaönemvermekniyetindedeğil.Şurasıdabirgerçek,bugünyurttaşlarımızınbirçoğu,onunyerindeolsalar,bukolarınrolünüabartmaktankendilerinialamazlardı.Ancakanlatıcı,böyleolumlueylemlerefazlasıylaönemvermekle,dolaylıyoldanvebüyükbirbağlılıkduygusuyla,kötülüğünönündesaygıylaeğilmekgibibirsonucavarıldığınıdüşünüyordahaçok.Çünküozaman,kötülükvekayıtsızlıkinsanlarıneylemlerindeensıkkarşılaşılanetmenlerolduğuiçin,olumlugirişimlerdeazsayıdagerçekleştiğinden,buolumlueylemlerinbudenlideğerkazandıklarıdüşünülebilir.Bu,anlatıcınınpaylaşmadığıbirdüşünce.Dünyadakikötülükneredeyseherzamancehalettenkaynaklanırveeğeraydınlatılmamışsa,iyiniyetdekötülükkadarzararverebilir,insanlarkötüolmakyerinedahaçokiyidirvegerçektesorunbudeğildir.Ancakinsanlarbirşeyinfarkındadeğilerdir,şuerdemyadakusurdenilenşeyin;enumutkırıcıkusur,herşeyibildiğinisananveböylecekendineöldürmehakkı
tanıyancehalettir.Katilinruhukördürveinsanhertürsağduyudanyoksunsagüzelaşkvegerçekiyilikdiyebirşeyolamaz.
Bunedenle,Tarrousayesindegerçekleştirilenbizimsağlıkkolannesnelbirhoşnutlukduygusuyladeğerlendirilmelidir.Bunedenle,anlatıcıyalnızcamantıkçerçevesindeönemligördüğübirkahramanlığıveiyiniyetigüzelsözlerleyüceltmeyecek.Amavebayüzündenparçaparçaolmuş
vekılıkırkyaranyüreklerintarihiniyazmayısürdürecektir.
122
Sağlıkkolarınagönülükatılanlarbunuyaparkenbüyükövgüleredeğergörülmüşdeğilerdi,çünkügerçekteyapacaklarıtekşeyinbuolduğunubiliyorlardıveozamanbuişegirişmeyekararvermemekinanılmazolurdu.Bukolarkentlilerindahakalabalıksayıdavebaolayınakatılmasını
sağladıveortadahastalıkolduğunagöreonunlasavaşmakiçinnegerekiyorsayapılması
gerektiğineinanmalarınayolaçtı.Çünkübuyoldanvebabazıkişileringörevihalinegeldi,gerçekteneiseooldu,yaniherkesinuğraşıoldu.
Buiyi.Amabiröğretmenikikereikinindörtettiğiniöğretiyordiyetebrikedilmez.Belkibumesleğiseçtidiyetebrikedilir.BizdeTarrouveötekilerinin,ikikereikininbaşkabirşeydeğildedörtettiğimgösterdikleriiçinsaygıyadeğerolduklarımbelirtelim,ancakbuiyiniyetinöğretmeniniyiniyeti,öğretmeninyüreğigibibiryürektaşıyanveinsanlıkonuruuğrunasanılandandahakalabalıkgruplarhalindebirarayagelebilecekkişileriniyiniyetiarasındaortakbirşeyolduğunudabelirtelim;enazındananlatıcınıninancıböyle.Kaldıki,anlatıcıkendisinekarşıçıkılacağınındafarkında,çünkübuinsanlaryaşamlarınıtehlikeyeatıyorlardı.'Ancaktarihteöylebiranolmuşturki,ikikereikinindörtettiğinisöylemeyecüretedenlerölümlecezalandırılmıştır.
Öğretmenbunuiyibilir.Veböylebirmantıkyürütmeninödülemiyoksacezaylamı
sonuçlanacağınıbilmekdeğildirsorun.Sorunikikereikinindörtedipetmediğinibilmektir.İşteyurttaşlarımızdanyaşamlarınıtehlikeyeatanlar,vebanıniçinegiripgirmemeyeveonunlasavaşmakgerekipgerekmediğinekararvermekzorundaydılar.
Osıralarkentimizdetüreyenbirçokyeniahlakçıhiçbirşeyinişeyaramayacağınıvedizçökmekgerektiğinisöylüyorlardı.VeTarrou,veRıeux,veonlarındostlarıbukişilereşöyleyadaböylekarşılıkverebilirlerdi,amavarılansonuçhepobildiklerişeydi:Şuyadabubiçimdesavaşmakvedizçökmemekgerekiyordu.Tümsorunölüsa
123yısınıolabildiğinceazaindirmekveayrılıklarınsonsuzadeksürmesiniengelemekti.Bununiçindetekbiryolvardı,vebaylasavaşmak.Bugerçekhoşagidenbirşeydeğildi,yalnızcatutarlıydı.
İştebunedenleyaşlıCastel'intümiyiniyetinivetümenerjisinielindekimalzemeylehemenoracıktaserumüretmeyeharcamasıdoğaldı.Rieux'yleikisikentebulaşmışmikroptanüretilmiş
serumlarındışarıdangelenserumlaragöredahaetkiliolacağınıdüşünüyorlardı,çünkübumikropgelenekselanlamdatanımlananvebabasilineoranlabirazfarklılıkgösteriyordu.Casteloldukçaçabukbirbiçimdeilkserumueldeetmeyiumuyordu.
Yinebunedenle,kahramanlıklauzaktanyakındanilgisiolmayanGrand'ında,osıralar,sağlıkkolarındabirtürsekreterliğiüstlenmesidoğaldı.Tarrou'nunkurduğuekiplerinbirbölümü,gerçektende,aşırıkalabalıkmahalelerdehastalığakarşıönleyicidanışmanlıkgöreviüstleniyorlardı.Buralara,gereklisağlıkkoşularınıngetirilmesineçalışılıyor,dezenfeksiyonyapılmamıştavanaralarıvebodrumlarındökümüyapılıyordu.Ekiplerinbirbölümüdedoktorlarınevleriziyaretisırasındaonlarayardımcıoluyor,vebalılarıntaşınmasınısağlıyor,hatta,sonradan,uzmanpersonelyoksa,hastalarınyadaölmüşkişilerinarabalarınıkulanıyorlardı.TümbunlarbirkayıtveistatistikişinigerektiriyorduveGrandbunuyapmayıkabuletmişti.
Buaçıdananlatıcı,sağlıkkolarınayaşamverenbualçakgönülüerdemintekgerçektemsilcisiolarakRieuxveTarrou'dandaçok,Grand'asaygıduyuyor.Hiçduraksamadan,tümüylekendiiçindengelenbiriyiniyetleevetdemişti.Yalnız,ufaktefekişlerdebirişeyaramakistediğinibelirtmişti.Gerikalanişleriçinçokyaşlıydı.Saatonsekizdenyirmiyekadarzamanayırabilirdi.VeRieuxiçtenlikleonateşekkürederken,oşaşırıyordu:"Budeğilengüçolan.Vebavar,kendimizikorumalıyız,orasıkesin.Ah,keşkeherşeyböylebasitolsaydı!"Vetümcesininbaşına124
dönüyordu.Bazen,akşamları,fişlemeişibittiğinde,RieuxGrand'lakonuşuyordu.SonundaTarrou'yudasöyleşilerinekatmışlardıveGrandgiderekdahabelirginbirkeyifleiçinibuikidostadöküyordu.Onlarda,Grand'ınvebanıntamortasındasürdürdüğübusabırlıçalışmayıilgiyleizliyorlardı.Onlarda,sonundabusayedebirazgerginliktensıyrılıyorlardı.
"Amazonnasıl?"diyesoruyorduTarrousıksık.VeGranddeğişmezbiçimde,"Tırıstırısgidiyor,"
diyezorakibirgülümsemeyleyanıtlıyordu.BirakşamGrand,amazonuiçin'zarifsıfatındankesinolarakvazgeçtiğinivebundanböyleonu'incecik'diyenitelediğinisöyledi."Budahasomut",diyedeeklemişti.Birbaşkaseferde,ikidinleyicisineşubiçimialmışolanilktümcesiniokumuştu:
'Güzelbirmayıssabahı,incecikbiramazon,muhteşembiralkısrağınüzerindeBoulogneOrmanınınçiçekaçmışyolarındangeçiyordu.'
—Değilmi?dediGrand,dahaiyiseçiliyor,ve'birmayıssabahı'nıyeğledimçünkü'mayısayı'
birazritmi
uzatıyordu.
Sonra'muhtçşem'sıfatınaaklınıtaktı.Onagörebu,istediğinitamolarakanlatmıyorduvedüşlediğiihtişamlıkısrağıbirkeredefotoğrafgibisunmuyordu.'Besili'uymuyordu,somuttu,amabirazküçültücübiranlamıvardı.'Işılışıl'onubiraniçinçekmişti,amaritmiyoktu.Birakşam,zaferedasıylaistediğinibulduğunubildirdi:'Siyahbiralkısrak.'Siyah,yineonagöre,incedeninceyezarafetigösteriyordu.
—Olamazbu,dediRieux.
—Yaa,niçin?
—Alat,ırkıdeğil,rengibelirtir.
—Hangirengi?
—Siyaholmayanbirrengiişte!Grandçoketkilenmişgibiydi.
—Teşekkürederim,iyikisizvarsınız.Amanasılgüçolduğunugörüyorsunuzişte.
125—'Görkemli'içinnedüşünürsünüz?dediTarrou.Grandonabaktı.Düşünüyordu:
—Evet,dedi,evet!
Veyüzündeyavaşyavaşbirgülümsemebeliriyordu.
Bundanbirsüresonra,'çiçekaçmış'sözcüğününkendisinisıktığınıaçıkladı.OranveMontelimardışındabaşkabiryertanımadığından,bazenarkadaşlarınaBoulogneOrmanındayolarınnasılçiçeklendiğinisoruyordu.Gerçeğisöylemekgerekirse,yolarRieux'yeyadaTarrou'yahiçbirzamanGrand'ındüşündüğügibigelmemişti,amamemurunbuinancıonlarınbaşını
döndürüyordu.Oise,dostlarınınbirfikriolmayışınaşaşırıpkalıyordu.'Yalnızcasanatçılarbakmayıbilir.'Amadoktoronubirkezbüyükbirheyecaniçindebuldu.'Çiçekaçmış'yerine
'çiçeklerledolu'yazmıştı.Eleriniovuşturuyordu.'Sonundagörülürhalegeldiler,sonundahissediliyorlar.Şapkalarıçıkarınbaylar!'Tümceyizaferedasıylaokudu:'Güzelbirmayıssabahı,incecikbiramazon,görkemlibiralkısrağınüzerinde,BoulogneOrmanınınçiçeklerledoluyolarındangeçiyordu.'AmayükseksesleokununcatümceninsonunadoğruüçtamlayanınartardagelmesikulağıtırmaladıveGrandbirazkekeledi.Canısıkkın,oturdu.Sonradoktordangitmekiçinizinistedi.Birazdüşünmeyeihtiyacıvardı.
Sonradanöğrenildiğinegöre,iştebudönemde,dalgınlıkbelirtilerigösterdi,belediyeninezicigörevlerleyüzyüzegeldiğibirandabubelirtilerhoşkarşılanmadı.Bağlıolduğuservisbundanrahatsızolduvebüroşefiaçıkçayapmadığıbirişiçinkendisineparaödendiğiyolundaciddiciddionuuyardı,"işinizindışında,sağlıkkolarındagönülüolarakçalışıyormuşsunuz,"demiştibüroşefi."Bubeniilgilendirmez.Beniilgilendirensizinçalışmanız.Bukorkunçkoşularaltındabirişeyaramakistiyorsanız,işiniziyapın.Yoksagerisibirşeyeyaramaz."
Haklı,dediGrand,Rieux'ye.
—Evethaklı,diyeonayladıdoktor.
126
Amabendalgınlaştımvetümceminsonununasılgetireceğimibilmiyorum.
Herkesinanlayacağıumuduyla'orman'sözcüğününönündeki'Boulogne'uatmayıdüşünmüştü.
Amaozamantümce'çiçekler'sözcüğünebağlanıyorgibiduruyordu,oysaaslında'çiçekler'
'yolar'abağlanıyordu.Şöyleyazmaolanağıdavardı:'Ormanınçiçeklerledoluyoları.'Amabiradlabirsıfatınyanında'orman'içinesinmiyordubirtürlü.Bazıakşamlar,gerçektendeRieux'dendahayorgungörünüyordu.
Evet,onutepedentırnağasaranbuçalışmaylayoruluyordu,yinedesağlıkkolarınıngereksindiğiistatistikvehesapişleriniaksatmıyordu.Sabırla,herakşam,fişleritemizeçekiyor,üzerlerineeğrilerçiziyorveolabildiğinceaçıkbirbiçimdedurumlarıgöstermeyeçalışıyordu.Oldukçasık,hastanelerdenbirine,Rieux'ylebuluşmayagidiyorduveondanherhangibirbürodayadahemşireodasındabirmasaistiyordu.Tıpkıbelediyedekimasasınayerleştiğigibi,kâğıtlarıylaorayayerleşiyordu;mikropöldürücüilaçlarvehastalığınkendisiyleağırlaşmışhavadamürekkebikurusundiye'kâğıtlarınısalayıpduruyordu.İşteoanda,dürüstbirbiçimde,amazonunuaklınagetirmemeyeveyalnızcayaptığıişekendinivermeyeçalışıyordu.
Evet,insanlarınkendilerine,kahramandiyeadlandırdıklarıörneklerbulmayaönemverdikleridoğruysavebuöyküdemutlakaböylebirisininbulunmasıgerekiyorsa,anlatıcı,yüreğindebirazcıkiyilikveaçıkçabudalaişibirülküdenbaşkabirşeybarındırmayanbuanlamsızvesilikkahramanıönermektedir.Böylebirşey,gerçeğin,ikikereikinindörtettiğininhakkınıverecektir,kahramanlığadahakettiğiikincisırayı,nebireksiknebirfazla,cömertbirmutlulukisteğiyleverecektir.Böylebirşey,bugünlüğeiyiduygularlaörülmüş,yanineabartılıbirbiçimdekötü,nedesahnegösterilerindekigibibayağıbirbiçimdeyüceltilenduygulardanayrılanniteliğinideverecektir.
127GazeteleriokurkenyadaradyodadışdünyadanvebalıkenteulaşançağrılarıvecesaretvericiduyurulandinlerkenDoktorRieux'nünkapıldığıfikirenazındanböylebirşeydi.Havayadakarayoluylagönderilenyardımlarlaaynıanda,herakşamradyodayadabasındayeralanacımadoluyadayönetimeilişkinyorumlar,bundanböyleyalnızlığamahkûmolmuşkentinüzerineyağmurgibiiniyordu.Veherseferindedestanlarayadaödültörenlerineyakışanvurgulamalardoktorunsabrınıtaşırıyordu.Kuşkusuzbukaygınınyapmacıkolmadığınıbiliyordu.Ancak,insanların,kendileriniinsanlığabağlayanşeyidilegetirmeyeçalıştıklarındakulandığışugelenekseldildenbaşkabiryoldananlatılamıyordubukaygı.Vebudil,örneğinGrand'ınhergünharcadığıoküçükçabalarıyansıtmakiçinuygundüşmüyordu,Grand'ınvebanınortasındaneanlamageldiğinianlatmayayetmiyordu.
Bazen,geceyansı,osıralardaboşalmışolankentinsessizliğinde,kısacıkbiruykuiçinyatağınayatmadanönce,doktorradyosunundüğmesiniçeviriyordu.Vedünyanınuzaknoktalarından,binlercekilometreötelerden,sahibibilinmeyenvekardeşlikdoluseslerbeceriksizcedayanışmaduygularınıdilegetirmeyeçalışıyorlardı,aslındabunusöylüyorlardı,amaaynızamandada,başınagelmesiolanaksızbiracıyıgerçektenpaylaşmadurumundaherinsanıniçindebulunduğuokorkunççaresizliğidekanıtlıyorlardı:"Oran!Oran!"Boşunabuçağrıdenizleriaşıyor,boşunaRieuxhazırbekliyordu,azsonragüzelsözleryükseliyorveGrand'lakonuşucuyuikiyabancıyadönüştürentemelayrılığıdahaaçıkbirbiçimdeortayakoyuyordu."Oran!evet,Oran!Amaolmaz,"
diyedüşünüyordudoktor,"sevmekyadabirlikteölmek,başkayoluyok.Onlarçokuzaktalar."
?l
128
Vebanındoruknoktasınıanlatmayageçmedenönceanımsanacakbirşeydahavar,felaketkentielegeçiripaltetmeküzeretümgücünütoplarken,Rambertgibiinsanlarınmutluluklarımyenidenyakalamakvehertürsaldırıyakarşıkorudukları,kendilerineaitolanoparçayıvebayakaptırmamakiçinharcadıklarıumutsuzvetekdüzeçabalardansözetmekgerekir.İştebu,kendilerinitehditedenköleliğireddetmebiçimiydionlarınvegörünüştebured'dedişbirbaşkası
kadaretkiliolmasabile,anlatıcıbununanlamlıolduğunuveçelişkilideolsa,bununiçimizdebarındırdığımızengururluşeysayılabileceğinidüşünüyor.
Rambertvebanınkendisinebulaşmasınıengelemekiçinmücadeleediyordu.Yasalyolardankenttenayrılamayacağıkendinekanıtlanmışolduğundan,Rieux'yedediğinebakılırsa,başkayolarabaşvurmayakararvermişti.Gazeteci,kafegarsonlarındanişebaşlamıştı.Kafedeçalışanbirgarsonherşeydenhaberdardır.Ancakilksorguladıkları,butürdengirişimlerinçokağırcezası
olduğununözeliklefarkındalardı.Hattabirsererindeprovokatöryerinebilekondu.BirazilerlemekaydetmekiçinRieux'nünevindeCottard'labuluşmasıgerekti.Ogün,Rieux'yleikisiyinegazetecininyönetimkatlarındaboşunayaptığıgirişimlerdensözetmişlerdi.BirkaçgünsonraCottard,Rambert'eyoldarastladıveşimdilerdeherilişkisindedavrandığıgibi,onuaçıksözlülüklekarşıladı:
—Hâlâhiçbirşeyyokmu?demişti.
—Hayır,hiçbirşey.
—Bürolaragüvenilemez.Onlaranlayışiçinyaratılmamıştır.
—Doğru.Amabenbaşkabirşeyarıyorum.Zorbu.
Veba
129/9Ahanlıyorum!dediCottard.
İşibağlayacakbiryetkiliyitanıyorduvebunaşaşıranRambert'e,uzunsüredirOran'ınbütünkafelerinedüzenliolarakgittiğini,oralardadostlarıolduğunuvebutürişlemlerleilgilenenbirörgütünvarlığıüzerinebilgiedindiğinianlattı.Gerçekşuyduki,harcamalarıartıkgeliriniaşmayabaşlayanCottardkarneyledağıtılanmaddelerleilgilibirkaraborsaişinekarışmıştı.Böylecefiyatı
sürekliartmaktaolansigaraveucuzalkolsatıyorvebunlardanküçükbirserveteldeediyordu.
Buişegüveniyormusunuz?diyesorduRambert.
—Banaönerdiklerinegöre,evet.
Vesizbundanyararlanmadınız.
—Kuşkucuolmayın,dediiyilikseverbirtavırlaCottard,bufırsatıkulanmadım,çünkübenimgitmekiçinbiristeğimyok.Haklınedenlerimvar.
Birsessizliktensonraekledi:
—Negibinedenlerimolduğunusormuyorsunuz.
—Sanıyorumbunlarbeniilgilendirmiyor,dediRambert.
—Birbakımagerçektendesiziilgilendirmiyor.Amabaşkaaçıdan...Aslındavebaylayaşamayabaşladığımızdanberikendimiburadadahaiyihissediyorum.
Ötekionunsözlerinidinledi:
—Buörgütenasılulaşılabilir?
—Ahbukolaydeğil,dediCottard,gelinbenimle.Saatakşamüstüdörttü.Ağırbirgöğünaltındakent
usulusulkaynıyordu.Tümmağazalarınkepenkleriinmişti.Yolarıssızdı.CottardveRambertkemerliyolarasaptılarvekonuşmadanuzunsüreyürüdüler.Vebanıngörünmezhalegeldiğişusaatlerdenbiriydi.Busessizlik,renklerinvehareketlerinbuölümü,vebayaolduğukadaryazmevsiminedeözgüolabilirdi.Tehditlerdenmi,tozlardanmıyoksayakıcısıcaktanmıhavaağırlaşmıştı,belideğildi.Vebayaulaşmakiçingözlemlemekvedüşünmekgerekiyordu.Çünkü
yalnızcaolumsuzgöstergelerlekendiniele
veriyordu.VebaylahaşırneşirolmuşCottard,örneğin,normalzamandaimkânsızbirserinliğiarayarak,apartmangirişlerinineşiğindebiryanadevrilmiş,nefesnefeseköpeklerinolması
gerektiğini,oysaşimdibunlarınolmadığınaRambert'indikkatiniçekiyordu.
BoulevarddeşPalmiers'yesaptılar,Placed'Armes'ıgeçtilerveMarineMahalesinedoğruindiler.
Soldayeşilboyalıbirkafeverevaçılmış,san,kabapamukludantenteninaltınasığınmışgibiduruyordu.İçerigirerkenCottardveRambertalınlarınısildiler.Yeşilsacdanmasalarınetrafındakikatlananbahçesandalyelerineoturdular.Salontamolarakboştu.Sineklerhavadavızıldıyordu.
Ayaklaneğrilmiştezgâhınüzerinekonmuşsarıbirkafesiniçindehiçtüyükalmamışbirpapağantüneğininüzerineçökmüştü.Kalınşeritlerhalindekiörümcekağlarıvekirlekaplıduvardaaskerlikleilgilieskitablolarasılıydı.Sacdanmasalarınhepsininüstünde,hattaRambert'inkarşısında,neredengeldiğibeliolmayantavukpisliklerikurumaktaydı,ancaksonundakaranlıkbirköşeden,birazpatırtıgürültüdensonrabirhorozkanatçırparakortayaçıkıncapisliklerinkaynağıanlaşıldı.
Osıradasıcakdahadaartargibioldu.Cottardceketiniçıkardıveeliylesacınüzerinevurdu.
Uzunmavibirönlüğüniçindekaybolmuşufaktefekbiradamdiptebiryerdençıktı,Cottard'ı
uzaktandahagörürgörmezselamladı,kuvvetlibirtekmeylehorozuyolunüzerindençekerekilerledivetavukgıdaklamalarıarasındabeylereneservisyapmasıgerektiğinisordu.CottardbirazbeyazşarapistediveGarciadiyebirisinisordu.Boduradamındediğinegöre,birkaçgündenberikafedegörülmemişti.
—Buakşamgelirmidersiniz?
Onunaklındangeçenibilememki,dediöteki.Amasizonungelmesaatinibiliyormusunuz?
—Evet,amaçokönemlideğil.Yalnızcabirdostuonatanıştıracaktım.
Garsonıslakeleriniönlüğünesiliyordu.
130
131—Demekbeyefendideticaretleilgileniyor?
—Evet,dediCottard.Boduradamburnunuçekti:
—Ozaman,buakşamgelinburaya.Oğlanıyolarım
ona.
Oradançıkarken,Rambertneticaretindensözedildiğinisordu.
Kaçakçılıktabiki.Onlarkentemalsokuyorlar.Çokyüksekfiyatlaradasatıyorlar.
—İyi,dediRambert.Ortaklarmı?
—Tamolaraköyle.
Akşamtentekaldırılmıştı,papağankafesindegevezelikedipduruyordu,sacmasalarınetrafı
gömleklerininkolarınısıvamışerkeklerleçevrilmişti.Onlardanbiri,hasırşapkasınıgeriyeitmiş,yanmıştoprakrengigöğsünüaçıktabırakanbeyazgömleklibiradamCottard'ıniçerigirmesiyleayağakalktı.Düzgünveyanıktenliyüzü,siyahveküçükgözleri,beyazdişleri,parmağındaikiüç
yüzük,otuzyaşlarındayavaryayoktu.
—Selam,dedi,bardaiçelim.
Fazlakonuşmadanüçiçkiısmarladılar.
—Çıkalımmı?dedisonraGarcia.
LimanadoğruindilerveGarciakendisindenneistendiğinisordu.CottardonuRambert'etanıştırmanedenininyalnızcaişiçindeğil,kendideyişiyle'dışarıyaçıkmak'içinolduğunusöyledi.
Garciasigaraiçerekonunönündeyürüyordu.Rambert'den,sankiyanlarındaolduğunufarketmiyormuşçasma,'o'diyesözedereksorularsordu.
—Neyapmakiçin?diyordu.
—Fransa'dakarısıvar.Yaa!
Vebirsüresonra:
—Neişyapıyor?
—Gazeteci.
—Gevezelikmesleğidir.Rambertsusuyordu.
132
Birdosto,dediCottard.
Konuşmadanyürüdüler.Büyükparmaklıklarlagirişiyasaklanmışrıhtımlaragelmişlerdi.Amaonlarkokusukendilerinekadargelenkızarmışsardalyesatılanküçükbirbüfeyeyöneldiler.
Neolursaolsun,benimişimdeğilbu,Raoul'unişi,diyesözübağladıGarcia.Onubulmamgerek.
Kolayolmayacakbu.
—Yaa,diyesorduCottardheyecanla,saklanıyormu?Garciayanıtvermedi.Büfeninyanındadurduveilk
kezolarakRambert'edöndü.
—Öbürgün,saatonbirde,gümrükbinasınınköşesinde,kentintepesinde.
Gidiyorgibidavrandı,amaikiadamınyanınadöndü.
—Masraflarolacak,dedi.Bubirsaptamaydı.
—Tabi,diyeonayladıRambert.
BirazsonragazeteciGarcia'yateşekküretti.
—Yohayır,dediötekineşeyle.Sizehizmetetmekbenimhoşumagider.Hemsonrasizgazetecisiniz,bununkarşılığınıelbetbirgünbanaödersiniz.
ErtesigünRambertveCottardkentimizintepesinegiden,tekgölgedüşmeyengenişsokakları
tırmanıyorlardı.Gümrükbinasınınbirbölümühastalarınbakımınaayrılmıştıvebüyükkapınınönünde,izinverilmesiolanaksızbirziyaretyadageçerliğibirsaattenfazlasürmeyecekbirbilgiedinmeumuduylagelmişinsanlarbirikmişti.Durumneolursaolsun,bubirikmesürekligidiş
gelişlereyolaçıyorduvebuaçıdanbakıncaGarcia'ylaRambert'innedenburadasözleştiklerianlatabiliyordu.
Tuhaf,dediCottard,bugitmesaplantısı.Sonuçtaolanbitençokilginç.
—Benimiçindeğil,diyeyanıtladıRambert.
—Aatabi,birşeyleritehlikeyeatıyorsunuz.Amavebadanöncede,çokkalabalıkdörtyolağzındangeçerkenaynıorandabirtehlikevardı.
133OsıradaRieux'nünarabasıonlarınhizasındadurdu.ArabayıTarroukulanıyorduveRieuxyarıuyanık,yarıuyukluyorgibiydi.Tanıştırmafaslıiçinuyandı.
—Tanışıyoruzbiz,dediTarrou,aynıoteldekalıyoruz.
Rambert'ikentegötürmeyiönerdi.
Hayırburadarandevumuzvar.Rieux,Rambert'ebaktı.
—Evet,dedi.
—Aa,diyeşaşırdıCottard,doktorunhaberivarmı?Tarrou,Cottard'abakarakuyarıdabulundu:
—İştesorguyargıcı.
Cottard'ınyüzüdeğişti.GerçektendeMösyöOthonsokaktanaşağıiniyorvegüçlüamaölçülü
adımlarlaonlaradoğrugeliyordu.Küçüktopluluğunönündengeçerkenşapkasınıçıkardı.
Merhabasayınyargıç!dediTarrou.
YargıçarabanıniçindekilereselamverdivegeridekalanCottardveRambert'ebakarak,başıylaciddibirselamverdi.Tarrouonurantçıvegazeteciyletanıştırdı.Yargıçbirsaniyegöğebaktıvebununçokhüzünlübirdönemolduğunusöyleyerekiççekti.
—MösyöTarrou,sizinkoruyucuönlemlerinuygulanmasıylailgilendiğinizisöylüyorlar.Sizekatıldığımısöylemeliyim.Doktor,hastalığınyayılacağınıdüşünüyormusunuz?
Rieuxyayılmayacağımumutetmekgerektiğinisöyledi,yargıçdahepumutetmekgerektiğiniyineledi,Tanrınınnedüşündüğübilinemezdi.Tarrouolaylarlabirlikteişlerindebirartışolupolmadığınısordu.
—Tersine,kamuhukukudediğimiztürdenişlerazalıyor.Artıkyalnızcayenidüzenlemelerleilgiliciddisuçlarınsoruşturmalarıylailgileniyorum.Eskiyasalarahiçbudenliuyulmamıştı.
—Bununnedeni,dediTarrou,yenilerlekarşılaştırınca,isteristemez,eskilerdahaiyigibiduruyor.
134
Bakışlarıgöğedalıpgitmişolanyargıçdalgınhalindensıyrıldı.VeTarrou'yusoğukbirtavırlainceledi.
—Neolmuşyani?dedi.Önemliolanyasadeğil,mahkûmiyet.Bunakarşıelimizdenhiçbirşeygelmez.
—Buadamvarya,dediCottard,yargıçgittiktensonra,birnumaralıdüşmanişteo.
Arabahareketetti.
BirazsonraRambertveGarcia'nıngeldiğinigördüler.Onlarıgördüğünübelietmedenyanlarınageldivemerhabayerine"Beklemekgerek,"dedi.
Çevrelerinde,çoğunluğukadınlarınoluşturduğukalabalıktambirsessizlikiçindebekleşiyordu.
Neredeysekadınlarıntümününyanındasepetlervardı,boşbirumutlaonlarıkapıdangeçiriphastaakrabalarınaulaştırmayıbekliyorlardı;kapıldıklarıdahaçılgınbirdüşüncede,içeridekilerinonlarınyiyecekiçeceklerinikulanabileceklerinisanmalarıydı.Kapıyısilahlınöbetçilerbekliyorduvezamanzaman,binaylakapıarasındakalanavludatuhafbirçığlıkkopuyordu.Ozamantopluluktakikaygılıyüzlerhastalarınbakıldığıbölümeçevriliyordu.
Üçadam'busahneyiizlerkengeridengelennetveciddibir'günaydın'sesiylearkalarınadöndüler.Sıcağakarşın,Raoultamtakımgiyinmişti.Uzunboyluveyapılıydı,koyurenkbirkruvazetakımvekenarlarıdışadoğrukıvrıkbirfötrşapkagiymişti.Yüzüoldukçasolgundu.
Kahverengigözlerivesıkıağzıyla,Raoulçabukvekesinbirbiçimdekonuşuyordu:
—Kentedoğrugidelim,dedi.Garcıa,senbizibırakabilirsin.
Garciabirsigarayaktıveonlarınuzaklaşmasınaizinverdi.OrtalarınageçenRaoul'unyürüyüşüneadımlarınıuydurarakhızlıhızlıyürüdüler.
—Garciabanaanlattı,dedi.Buolabilir.Durumneolursaolsun,busizeonbinfrankapatlar.
Rambertkabulettiğinisöyledi.
135Yarın,Marina'dakiİspanyollokantasındabenimleöğleyemeğiyiyin.
RambertanlaştıklarınısöylediveRaoulilkkezgülümseyerekonunelinisıktı.OgittiktensonraCottardözürdiledi.ErtesigünboşzamanıyoktuvezatenRambert'indeonaartıkgereksinimiyoktu.
Ertesigüngazeteciİspanyollokantasınagirdiğinde,herkesbaşınıçeviriponungeçişinebaktı.
Sarıvegüneştenkavrulmuşküçükbirsokağınaşağısındabulunanbuloşmahzeneçoğunluklaİspanyoltiplierkeklerdenbaşkasıgelmezdi.Ancak,diptebirmasadaoturmuşolanRaoul'ungazeteciyebirişaretyapmasıylaveRambert'inonayönelmesıyleyüzlerdekimerakkaybolupgitti,herkestabağınadöndü.Raoul'unmasasındazayıfvetıraşsız,sonderecegenişomuzlu,atsuratlı,seyreksaçlı,zayıf,uzunbiradamoturuyordu.Siyahkılarlakaplıinceuzunkolan,sıvanmışgömleğindençıkıyordu.Rambertkendisinetanıştırılırkenüçkezbaşınısaladı.Adı
söylenmemiştiveRaoulondansözederken'dostumuz'danbaşkabirşeydemiyordu.
Dostumuzsizeyardımedebileceğinisöylüyor.Si
Raoulsözünükesti,çünküservisyapankızRambert'insiparişinialmakiçinarayagirmişti.
—Adamımızolannöbetçilerlesizitanıştıracak,ikidostumuzlasizigörüştürecek.İşbununlabitmiyor.Uygunzamanınöbetçilerinkendileribelirlemeli.Bununenbasityolukentkapılarınayakınoturanlardanbirininevindebirkaçgecekalmanız.Amaönce,dostumuzungerekliilişkilerisizesağlamasıgerek...Herşeyayarlandığındaödemelerionayapacaksınız.
Dostmideyeindirdiğidomateslibiberlisalatasınıöğütüpdururkenatıandırankafasınıbirkezdahasaladı.Sonrahafifçeİspanyolcayaçalanbirvurguylakonuştu.Rambert'eertesigüniçin,katedralingirişinderandevuvermeyiöneriyordu.
136
İkigündaha,dediRambert.
—Buişkolaydeğildeondan,dediRaoul.Adamlarıbulmakgerek.
AtbirkezdahakafasınıönedoğrusaladıveRambertfazlacoşkugöstermedenöneriyikabuletti.
Yemeğingerikalanbölümükonuşmayısürdürmekiçinbirkonuaramaklageçti.AmaRambertatınfutbolcuolduğunuöğreninceherşeykolaylaştı.Kendisideepeyfutboloynamıştı.BöyleceFransaşampiyonasından,profesyonelİngiliztakımlarınınönemindenveWtaktiğindensözettiler.
Yemeğinsonundaatiyicecanlanmıştıvebirtakımdayarısahadandahaiyibiryerolmayacağı
konusundaRambert'ıiknaetmekiçinseslibenlikonuşuyordu."Bilirsin,"diyordu,"yarısahafutbolcusuoyunukurandır.Oyunukurmakdafutboldur."HepgerideoynamışolmasınakarşınRambertdeböyledüşünüyordu.Konuşmayalnızcabirradyosesiylebölündü,radyodaalçaksesleduygusalezgilerbirbiriardınaçaldıktansonraöncekigünvebanınyüzeliyedikişiyikurbanettiğibildirildi.Topluluktankimsetepkigöstermedi.Atsuratlıadamomuzsilktiveayağakalktı.
RaoulveRambertdeonungibiyaptılar.
ÇıkarlarkenortasahaoyuncusuRambert'inelinienerjikbiçimdesıktı:
—BenimadımGonzales,dedi.
BuikigünRambert'ebitmeyecekgibigeldi.Rieux'yegittivegirişimleriniayrıntısıylaanlattı.Sonrabirhastaziyaretinegidendoktoraeşliketti.Durumukuşkulubirhastanınkendisinibeklediğievinkapısındaonavedaetti.Koridordabirkoşuşturmagürültüsüveseslerdoktorungeldiğinihaberveriyorlardı.
UmarımTarrougecikmez,diyemırıldandıRieux.
Yorgunbirhalivardı.
—Salgınhızlıyayılıyorha?diyesorduRambertRieuxsorununbuolmadığınıhattaistatistikeğrisinin
dahayavaşyükseldiğinisöyledi.Yalnızca,vebaylamücadeleolanaklarıçokfazladeğildi.
137—Malzememizyok,dedi.Dünyadakitümordulardageneliklemalzemeeksiğiniinsanlakapatırlar.Amabizimelimizdeinsandayok.
—Dışarıdandoktorlarvesağlıkpersoneligeldi.
—Evet,dediRieux.Ondoktorveyüzkadarinsan.Görünüşteçokbu.Hastalığınşimdikidurumuiçinancakyeter.Salgınyayılırsayetersizkalacak.
Rieuxiçeridengelenseslerekulakkabarttı,sonraRambert'egülümsedi.
—Evet,dedi,eliniziçabuktutmalısınız.Rambert'inyüzündedüşüncelibirifadebelirdi:
—Biliyorsunuz,dedikısıkbirsesle,benimburadangitmeminnedenibudeğil.
Rieuxbunubildiğinisöyledi,amaRambertsözünüsürdürüyordu:
—Sanırımbenkorkakdeğilim,enazındançoğunluklaöyledeğilim.Buduyguyakapılmaolanağımoldu.Yalnız,katlanamadığınıbazıdüşüncelervar.
Doktorbakışlarınıonadikti.
—Onakavuşacaksınız,dedi.
—Belki,amabununsürmesivetümbusüreiçindeonunyaşlanmasıdüşüncesinekatlanamıyorum.Otuzyaşındainsanyaşlanmayabaşlıyor,herşeydenyararlanmakgerek.
Bilmemanlayabiliyormusunuz?
Rieuxanladığınısandığınımırıldanırken,Tarroubüyükbirheyecanlageldi.
—Paneloux'danbizekatılmasınıricaettim.
—Eee?diyesordudoktor.
—Düşündüveolurdedi.
—Bunamemnunoldum,dedidoktor.Kendisininvaazındandahamükemmelolduğunuöğrendiğimememnunoldum.
—Herkesböyledir,dediTarrou.Yalnızcaonlarafırsattanımakgerek.
GülümsediveRieux'yegözkırptı.
—Yaşamıniçinde,benimişimbu,fırsatlaryaratmak.
138
—Beniaffedin,dediRambert,amagitmemgerek.RandevununolduğuperşembegünüRambertsekizebeşkalakatedralgirişinegitti.Sıcakhenüzbastırmamıştı.Gökyüzündenküçük,yuvarlakbulutlargeçiyordu,azsonrasıcağınyükselmesiylekaybolupgideceklerdi.Kurumuş
çimenlerdenbelibelirsizbirnemkokusuyükseliyorduyinede.Güneydekievlerinardındakigüneş,meydanısüsleyenJeanned'Arc'ıntümüylealtındanolanmiğferiniısıtıyorduyalnızca.Birduvarsaatisekizivurdu.Rambertıssızkatedralgirişindebirkaçadımattı.İçeridenbelibelirsizdinselezgiler,
eskimişmahzenvetütsükokularıgeliyordu.Ansızınşarkılarsustu.Onkadarufaktefekgölgekilisedençıktıveküçükadımlarlakentedoğruyolakoyuldular.Rambertsabırsızlanmayabaşladı.Başkagölgelerdebüyükmerdivenlerdentırmanıyorvekatedralgirişineyöneliyorlardı.Rambertbirsigarayaktı,sonrabuyerinbelkidebunauygunolmadığıaklınageldi.
Saatsekiziçeyrekgeçekiliseninorglarıkısıksesleçalmayabaşladı.Rambertiçeriye,karanlıkkubbeninaltınageçti.Birsüresonrasağındaönündengeçmişolankaragölgelerifarketti.Birköşede,üzerinekentimizinatölyelerindenbirindealelacelekotarılmışbirSaintRochheykelikonulmuşolanbirtürsunağınönünde,kendikendilerinetoplanmışlardı.Dizçökmüşbuinsanlar,oradaburada,içindekayarcasınadolaştıklarıpustanbirazdahayoğungölgeparçalangibi,külrengininiçindekaybolmuş,ikibüklümgibiduruyorlardı.Tepelerindedeorglarınsonsuzçeşitlemeleriduyuluyordu.
Rambertçıktığında,Gonzalesmerdivenleriinmiş,kenteyönelmiştibile.
—Gittiğinisandım,dedigazeteciye.Olabilirböyleşeyler.
Orayayakınbiryerde,saatsekizeonkalabirbaşkarandevuiçinarkadaşlarınıbeklediğinianlattı.
Yirmidakikaboşuboşunabeklemişti.
139—Birengelvar,orasıkesin.Bizimişimizdeherzamanherşeykolayolmaz.
ErtesigüniçinaynısaatteŞehitlerAnıtıönündebirbaşkarandevuöneriyordu.Rambertiççektivefötrşapkasınıgeriyeitti.
Bubirşeydeğil,diyesözübağladıGonzalesgülerek.Tümpozisyonlarıdüşünbiraz,golatmadanöncekihücumlarıvepaslan.
Tabi,dediRambert.Amaoyunbirbuçuksaattenfazlasürmüyor.
Oran'ınŞehitlerAnıtıdenizingörülebildiğitekyerolan,kısacıkbirmesafede,limanıkuşatanyalıyarlarboyuncauzananbirtürgeziyolundadır.ErtesigünrandevuyailkgidenRambertsavaştaölenlerinlistesinidikkatleokuyordu.Birkaçsaniyesonraikiadamyaklaştı,kayıtsızcaonabaktılar,sonrageziyolununkorkulukduvarınadayandılarvesankikendilerinikaptırmışçasınaboşveıssızrıhtımlarıizlemeyebaşladılar.İkisideaynıboydaydı,ikisidemavibirpantolonvekısakoludenizcibluzugiymişlerdi.Gazetecibirazuzaklaştı,sonrabirbankınüzerineoturduvedilediğinceonlarabakabildi.Ozamantaşçatlasayirmiyaşındanfazlaolmadıklarınıfarketti.O
sırada,özürdileyerekkendisinedoğrugelmekteolanGonzales'igördü.
—İştedostlarımız,dediveonuMarcelileLouisdiyetanıştırdığıgençlerdenbirininyanınadoğrugötürdü.Yüzdenbakınca,birbirlerineçokbenziyorlardı;Rambertonlarınkardeşolduğunudüşündü.
—İşte,dediGonzales.Şimditanıştırmaişibitti.İşinkendisiniayarlamakgerek.
MarcelyadaLouisnöbetsırasınınikigünsonrakendilerinegeleceğini,bununbirhaftasüreceğiniveenuygungününsaptanmasıgerektiğinisöyledi.Batıkapısınıbeklemeküzeredörtkişigörevliydiler,ötekiikikişiyseaskerlikmesleğindendi.Onlarıbuişekarıştırmaksözkonusuolamazdı.Onlara
güvenilmezdi;zatenböylebirşeymasrafla140
rınartmasıdemekti.Amabazıgeceleroikinöbetçininbildikleribirbarınarkaodasındabirsürekalmayagittiklerioluyordu.BöyleceMarcelyadaLouis,Rambert'ekentkapılarınınyakınındabulunanevlerinegelipyerleşmesinivekendisinialmayagelmeleriiçinbeklemesiniöneriyordu.O
zamangeçiştamanlamıylakolayolacaktı.Amaaceleetmekgerekiyordu,çünkükısabirsüredirkentdışınaçiftnöbetvardiyasıyerleştirilmesindensözedilirolmuştu.
Rambertbunuonayladıvesonsigaralarındanbirkaçınıonlaraikrametti.BununüzerineikisindenhiçkonuşmamışolanıGonzales'eparaişininayarlanıpayarlanmadığınıvepeşinbirmiktaralıpalamayacaklarınısordu.
Hayır,dediGonzales,bunagerekyok,obirahbap.Masraflarçıkıştaödenecek.
Yenibirrandevuiçinanlaştılar.Gonzalesertesigüniçinbirİspanyollokantasındaakşamyemeğiönerisindebulundu.Oradannöbetçilerinevinegidilecekti.
—İlkgeceiçinseninyanındaolacağım,dediRambert'e.
ErtesigünRambertodasınaçıkarken,otelmerdivenlerindeTarrou'yarastladı.
—Rieux'ylebuluşacağım,dediTarrou,sizdegelmek
istermisiniz?
—Onurahatsızedipetmediğimdenhiçemindeğilim,dediRambertbirduraksamadansonra.
—Sanmıyorum,banasizdençoksözetti.Gazetecidüşünüyordu.
—Dinleyin,dedi.Geçbileolsa,akşamyemeğindensonrabirazzamanınızvarsa,ikinizotelinbarınagelin.
Buonavevebayabağlı,dediTarrou.
YinedeakşamsaatonbirdeRieuxveTarrouküçükvedaracıkbaragirdiler.Otuzkişikadar,dirsekdirseğeoturmuşepeyyüksekseslekonuşuyorlardı.Vebalıkentinsessizliğindençıkıpgelenikikonukbirazşaşkınlıkladurdular.Hâlâalkolüiçkilerinverildiğinigörüncebuhareketliliğinnedeninianladılar.Rambertbarınbiruçundaydı
141veonlarataburesinintepesindenişaretediyordu.TarrouyandaoturangürültülübirmüşteriyisakinceittiveRambert'ınçevresinialdılar.
—Alkolsizikorkutmuyormu?
—Hayır,dediTarrou,tersine.
Rieuxkadehindekiacıotlarınkokusunuiçineçekti.Bugürültüpatırtınıniçindekonuşmakgüçtü,amaRambertözelikleiçmeklemeşgulgibiydi.Doktoronunsarhoşolupolmadığınıhenüz
anlayamamıştı.Bulunduklarıdaracıklokalingerikalankısmınıdolduranikimasadanbirinde,ikikolunaikikadıntakmışbirdenizsubayı,şişmanveyüzükankırmızıbiradamaKahire'dekitifüssalgınınıanlatıyordu:"Yerlileriçinkamplaryapılmıştı,"diyordu,"hastalariçinçadırlarvardı,nöbetçikordonuylaçepeçevrekuşatılmıştı,elaltındankocakarıilacıulaştırmayaçalışanhastaailelerineateşaçıyorlardı.Kolayişdeğildi,amadoğruydu."ZarifgiyimligençlerinoturduğuötekimasadaanlaşılmayanbirkonuşmatepeyeasılmışbirpikaptanyayılanSaintJamesInfırmary''ninritminekarışıyordu.
—Memnunmusunuz?dediRieuxsesiniyükselterek.
—Yakında,dediRambert.Belkihaftaiçi.
—Yazık!diyebağırdıTarrou.Niçin?
Tarrou,Rieux'yebaktı.
—Aa,dediberiki,Tarrousizinburadabizeyararlıolabileceğinizidüşündüğüiçinböylediyor.Amabensizingitmeisteğiniziçokiyianlıyorum.
Tarrouiçkiısmarlamayıönerdi.RamberttaburesindenindiveilkkezolarakTarrou'nüngözlerininiçinebaktı:
—Sizenasılyararlıolabilirmişim?
—İşte,dediTarrou,aceleetmeksizinelinikadehineuzatarak,bizimsağlıkkolarımızda.
Rambertoalışılmışdikkafalıdüşünenhavasınabüründüveyenidentaburesineçıktı.
142
Şusağlıkkolarısizeyararlıgibigelmiyormu?dediTarroubiryudumiçtiktensonra,dikkatleRambert'ebakıyordu.
—Çokyararlı,dedigazeteciveiçkisiniiçti.
Rieuxelinintitrediğinifarketti.Evet,artıktamolarakonunsarhoşolduğunudüşündü.
Ertesigün,Rambertikincikezolarakİspanyollokantasınagirdi;sandalyelerinilokantagirişininönüneçıkarmış,yeşilvealtınrenginebürünmüşvesıcağınbirazolsunazalmayayüztuttuğubirakşamıntadınıçıkarmaktaolanküçükbirtopluluğunortasındangeçti.Lokantanıniçerisineredeysebomboştu.RambertoturmakiçinGonzales'leilkkezkarşılaştığımasayagitti.Servisyapankızabekleyeceğinisöyledi.Saatondokuzotuzdu.Yavaşyavaş,insanlaryemekbölümünegeçtilervemasalarayerleştiler.Yemekservisibaşladı,aşırıalçakolankubbeyiçatalbıçakgürültüsüveanlaşılmazkonuşmalardoldurdu.SaatyirmideRamberthâlâbekliyordu.Işıkları
yaktılar.Masasınayenimüşterileroturdu.Yemeğiniısmarladı.Saatyirmiotuzdayemeğinibitirmiş,neGonzales'inedeikigençadamıgörmüştü.Birkaçsigaraiçti.Yemeksalonuyavaş
yavaşboşalıyordu.Dışarıdaçokçabukgeceoluyordu.Denizdengelenılıkbirhavacamlı
kapılarınperdeleriniusulusulkaldırıyordu.SaatyirmibirolduğundaRambertsalonunboşaldığını
veservisyapankızınşaşkınşaşkınkendisinebaktığınıfarketti.Parayıödediveçıktı.Lokantanınkarşısındaaçıkbirkafevardı.Rambertbarayerleştivelokantanıngirişinigözlemeyebaşladı.
Saatyirmibirotuzdaotelinedoğruyöneldi,adresinibilealmadığıGonzales'enasılulaşacağını
boşuboşunadüşünüpduruyor,yenidenbaşlatılmasıgerekecektümgirişimleriaklınagetirerekyüreğialakbulakoluyordu.
Tamosırada,ambulanslarındeligibigeçtiğigeceniniçinde,sonradanDoktorRieux'yedesöyleyeceğigibi,tümbusüreiçindekarısınıkendisindenayıranduvardabirkapıaralamakiçintümgücünüharcarkenbirbakımaonu
143unuttuğunufarketti.Ancak,yineoanda,tümkapılarınbirkezdahakapanmasıylayenidenkarısıonunasılisteğioluvermiştivebunuöyleanibiracıylahissetmiştiki,istesedeiçindenbirtürlüatamadığıveşakaklarınıkemirenbufeciyürekyangınındankaçmakiçinotelinedoğrukoşmayabaşlamıştı.
BununlabirlikteertesigünçokerkensaatteCottard'ınasılbulacağınısormakiçinRieux'yü
görmeyegitti:
Yapacağımtekişvar,dedi,odatümzinciriyenidenbaşlatmak.
—Yarınakşamgelin,dediRieux,TarroubendenCottard'ıdavetetmemiistemişti,nedeninibilmiyorum.Saatondagelecek.Saatonbuçuktasizdegelin.
Ertesigün,CottarddoktorunevinegeldiğindeRieux,Tarrou'yakendiservisindemeydanagelenbeklenmedikbiriyileşmedensözediyordu.
—Onkişidebir.Onunşansıvarmış,diyorduTarrou.
—Eh,ozamanvebadeğilmiş,dediCottard
Aynıhastalığınsözkonusuolduğunaonuiknaettiler.
—İyileştiğinegörebuhastalıkolamaz.Sizdebenimkadariyibiliyorsunuz,vebaaffetmez.
—Geneldeetmez,hayır,dediRieux.Amabirazinatlasürprizlerolabilir.
Cottardgülüyordu.
—Peköyledeğilgibi.Buakşamsayılarıduydunuzmu?
İyiniyetleCottard'abakanTarrousayılardanhaberiolduğunusöyledi,durumciddiydi,amabuneyikanıtlardı?Budahadaözelönlemlergerektiğinikanıtlıyordu.
—Eh,oönlemlerisizaldınızzaten.
—Evet,amaherkesüstünedüşeniyapmalı.
CottardbirşeyanlamadanTarrou'yabakıyordu.Tarroubirçokinsanınelinibirşeyesürmediğini,salgınınherkesiilgilendirdiğiniveherkesingöreviniyerinegetirmesigerektiğinisöyledi.Sağlıkkolarıherkeseaçıktı.
144
—Bubirgörüş,dediCottard,amahiçbirişeyaramayacak.Vebaçokfazlagüçlü.
—Göreceğiz,dediTarrousabırlıbirtonla,herşeyi
denediktensonra.
BusıradaRieuxçalışmamasasındafişleritemizeçekiyordu.Tarrousandalyesindekıpırdanmaktaolanrantçıdangözünüayırmıyordu.
—NiçinbizekatılmıyorsunuzMösyöCottard?Ötekihakareteuğramışbirhavaylakalktı,yuvarlakşapkasınıelinealdı:
—Benimişimdeğilbu.
Sonra,meydanokurgibibirtonla:
—Hembenvebanınyararınıdagörüyorum,niyeonudurdurmakiçinişekarışacakmışım,anlamıyorum.
Tarrousankiansızınbirgerçeğianlamışgibieliylealnınavurdu:
—Ah!Doğruunutuyordum,buolmasaydıtutuklanacaktınız.
Cottardirkildivedüşecekmişgibisandalyesinetutundu.Rieuxyazıyazmayıbıraktı,ciddiveilgilibirtavırla
onabakıyordu.
—Kimsizebunusöyledi?diyebağırdırantçı.Tarrouşaşırmışgibiydiveşöylededi:
—Siz.Yadaenazındandoktorlabizbununböyleolduğunusandık.
Cottardisekaldıramayacağıdenligüçlübiröfkeyekapıldığındananlaşılmazsözlergeveliyordu:
—Sinirlenmeyin,diyeeklediTarrou.Nedoktornedebensizieleverecekdeğiliz.Sizinhikâyenizbiziilgilendirmez.Hemsonrabizpolistenhiçhoşlanmayız.Haydi,oturun.
Rantçısandalyesinebaktıvebirazduraksadıktansonraoturdu.Birsüreninsonundaiçgeçirdi.
—Birilerininortayaçıkardığıeskibirhikâyedir,diyedurumukabuletti.Unutulduğunusanıyordum.Amabirisibunuaçıklamışolmalı.Birgünbeniçağırdılarvesoruş
Veba
145/10turmasonuçlananakadaronlarıngözüönünebulunmamıistediler.Sonundabenitutuklayacaklarınıanladım.
—Ciddimi?diyesorduTarrou.
—Nedemekistediğinizebağlı.Neolursaolsunbircinayetdeğil.
—Hapismi,zorunluhizmetmi?Cottardbitkingibiduruyordu.
—Hapis,talihimelverirse...
Amabirsüresonraateşlibirtavırlasözüsürdürdü:
Bubirhata.Herkeshatayapar.Buyüzdeniçeritıkılmafikrinedayanamıyorum;evimden,alışkanlıklarımdan,tanıdığımherkestenayrılmafikrine.
Ah!Buyüzdenmikendiniziasmaişiniçıkardınız?diyesorduTarrou.
—Evet,birbudalalık,kesinlikle.
RieuxilkkezolarakkonuştuveCottard'akaygısınıanlattığını,amabelkideherşeyinyolunagireceğinisöyledi.
—Oh!Şimdilikkorkacakhiçbirşeyimyokbiliyo
rum.
—Anlıyorum,dediTarrou,bizimkuruluşlarakatılmayacaksınız.
ŞapkasınıelindeçeviripduranötekiysekararsızbakışlarlaTarrou'yadoğruayağakalktı.
—Banakızmamanızgerek.
Tabikihayır.Amaenazından,dediTarrou,mikrobugönülüolarakyaymamayıdeneyin.
Cottardvebayıistemediğini,öylesinebaşlarınageldiğiniveşimdilikişinegelmesininkendisuçuolmadığınısöyleyerekbusözlerekarşıçıktı.Rambetkapıyavardığındarantçısesindebüyükbircoşkuylaşunlarıekliyordu:
Kaldıki,hiçbiryerevaramayacağınızıdüşünüyorum.
Rambert,Cottard'ınGonzales'inadresinibilmediğiniöğrendi,ancakherzamaniçinoküçükkafeyegidilebilirdi.Ertesigüniçinsözleştiler.Rieuxbukonuylailgilibilgi146
edinmekistediğiniüsteleyerekbelirtinceRambert,Tarrou'ylaikisinihaftasonugeceninherhangibirsaatinde
odasınadavetetti.
SabaholuncaCottardveRambertküçükkafeyegitttılerveGarcia'yaakşamyadabirengelçıkmasıdurumundaertesigüniçinbirbuluşmanotubıraktılar.Akşamonuboşuboşunabeklediler.ErtesigünGarciaoradaydı.KonuşmadanRambert'inhikâyesinidinledi.Bundanhaberiyoktu,amaikametgâhlarındenetimiiçinyirmidörtsaatsüreylemahaleleregirişçıkışıntümüylekaldırıldığınıbiliyordu.Gonzalesveikigençadamengeleriaşamamışolabilirlerdi.AmatümyapabileceğionlarınyenidenRaoul'lailişkiyegeçmesinisağlamaktı.Tabikibuertesigündenönceolmazdı.
—Anlıyorum,dediRambert.,herşeyeyenibaştan
başlamakgerekecek.
ErtesigünbirsokakköşesindeRaoul,Garcia'nınvarsayımınıdoğruladı;aşağımahaleleregiriş
çıkışlardurdurulmuştu.Gonzales'leilişkiyegeçmekgerekiyordu,ikigünsonraRambertfutbolcuylayemekyiyordu.
Aptalcabu,diyordufutbolcu.Buluşmakiçinbiryolsaptamalıydık.
Rambertdeöyledüşünüyordu.
—Yarınsabahufaklıklaragideriz,herşeyiayarlamayaçalışacağız.
Ertesigünufaklıklarevdeyoktu.OnlaraertesigünPlaceduLycee'deöğlesaatindebuluşmakiçinhaberbıraktılar.RambertöğledensonrakarşılaştığıTarrou'yuşaşkınaçevirenbiryüzifadesiyleodasınadöndü.
—Keyifleriyideğilmi?diyesorduTarrou.
—Yenidenbaşlamakyüzünden,dediRambert.Vedavetiniyineledi:
—Buakşamgelin.
AkşamikiadamRambert'inodasınagirdiğinde,onuyatağındauzanmışbuldular.Kalktı,hazırlamışolduğukadehleridoldurdu.Rieuxkendisininkinialırkenonaişlerin147yolundaolupolmadığınısordu.Gazeteciyenibaştanherşeyebaşladığını,aynınoktayadöndüğünüveyakındasonbuluşmayagideceğinisöyledi.İçkisindeniçtiveşöylededi:
—Tabikigelmeyecekler.
—Bunubirilkehalinegetirmemekgerek,dediTarrou.
—Henüzanlamadınız,diyeyanıtladıRambertomuzsilkerek.
—Neymişo?
Veba.
Ah!dediRieux.
—Hayır,bununyenibaştanbaşlamakdemekolduğunuanlamadınız.
Rambertodasındabirköşeyegittiveküçükbirpikabıaçtı.
—Nedirbuplak?diyesorduTarrou.Biliyorumbunu.
RambertSaintJamesInfirmaryolduğunusöyledi.Plağınortasındauzaktapatlayanikielsilahsesiduyuldu.
—Birköpekyadakaçanbiri,dediTarrou.
Birsüresonraplakbittivebirambulanssesibelirginleşti,çoğaldı,otelodasınınpencerelerininaltındangeçti,azaldıvesonundasilinipgitti.
—Buplakeğlencelideğil,dediRambert.Üstelikbugünonuncukezdinliyorum.
—Bukadarçokmuseviyorsunuz?
—Hayır,amaelimdebaşkasıyok.Vebirsüresonra:
—Sizesöylüyorum,yenibaştanbaşlamakdemek.Rieux'yekuruluşlarınnasılgittiğinisordu.
Çalışanbeş
ekipvardı.Başkalarınıdaoluşturmakistiyorlardı.Gazeteciyatağınınüzerineoturmuştırnaklarıylailgiliymişgibigörünüyordu.Rieuxonunyatağınınkenarınatoparlanarakilişmiş,kısavegüçlü
bedeniningenelgörünümünüinceliyordu.BirdenRambert'inkendisinebaktığınıfarketti.
148
Biliyorsunuz,doktor,dedi,şusizinkuruluşüzerindeçokdüşündüm.Eğersizinyanınızdadeğilsem,kendinedenlerimvardaondan.Kaldıki,sanırımyinekeleyikoltuğaalabilirdim,benİspanyasavaşınakatıldım.
—Hangitaraftaydınız?diyesorduTarrou.
—Yenilenlerintarafında.Amaozamandanberibiraz
düşündüm.
—Neyi?dediTarrou.
—Cesareti.Şimdi,insanınbüyükeylemleregirişebileceğinibiliyorum.Amayücebirduyguyuyaşayamıyorsaeğer,beniilgilendirmiyor.
—Öylegörünüyorki,insanherşeyiyapabilecekgüçte,dediTarrou.
—Amahayır,insanacıçekmeyiyadauzunsüremutluolmayıbeceremiyor.Böylece,değecekhiçbirşeyibeceremiyor.
Onlarabakıyorduvesonra:
—Tarrou,bakalımsizbiraşkiçinölebilirmisiniz?
Bilmiyorum,amabanaöylegeliyorki,şimdiolsa
yapamazdım.
—İşte.Amasizbirdüşünceuğrunaölümügözealabilecekgüçtesiniz,buaçıkçagörülüyor.Benkahramanlığainanmam,bununkolayolduğunuveölümlesonuçlandığınıbilirim.Beniilgilendireninsanlarınyaşamasıveaşktan
ölmesi.
Rieuxgazeteciyidikkatledinlemişti.Ondangözünüayırmadanyumuşakbirsesleşöylededi:
—İnsanbirdüşüncedeğildir,Rambert.
Öteki,yüzütutkudankızarmış,yatağındanatlıyordu.
Obirdüşüncedirveaşkasırtınıçevirdiğiandanitibaren,güdükbirdüşüncedir.Veişte,bizartıkaşkıbeceremiyoruz.Bunukabulenelimdoktor.Değişmeyibekleyelimveeğerbuolanaksızsakahramanrolüoynamadankurtuluşubekleyelim.Bendenbukadar.
Rieuxayağakalktı,ansızınyorgundüşmüşgibibirhalivardı.
149—HaklısınızRambert,tümüylehaklısınızvedünyadahiçbirşeyadınasiziyapmakistediğinizdenalıkoyamam,çünkübubanadoğruveiyigörünüyor.Amayinedesizeşunusöylemeliyim:Tümbunlardakahramanlıkdiyebirşeysözkonusudeğil.Dürüstlüksözkonusu.Bugülünçgelebilecekbirdüşünce,amavebaylasavaşmanıntekyoludürüstlük.
—Nedirdürüstlük?dediRambert,ansızınciddileşenbirtavırla.
—Bunungeneldeneolduğunubilmiyorum.Amabenimdurumumda,mesleğimiyapmaktır.
—Ah!dediRambertöfkeyle,benmesleğiminneolduğunubilmiyorum.Belkide,aşkıseçerekhatayapanbenimgerçekte.
Rieuxonakarşıçıktı:
—Hayır,dedigüçlübirsesle,hatalıdeğilsiniz.Rambertonlaradüşüncelidüşüncelibakıyordu.
—Sizikinizin,sanıyorumtümbukarmaşadakaybedecekbirşeyinizyok.iyilerintarafındaolmakdahakolaydır.
Rieuxkadehinibitirdi.
—Haydi,dedi,işimizvar.Çıktı.
Tarrouonuizledi,amaçıkacağısıradaaklınabirşeygelirgibiolduvegazeteciyedönerekonaşöylededi:
—Rieux'nünkarısınınburadanyüzlercekilometreuzaktabirsağlıkyurdundaolduğunubiliyormusunuz?
Rambertşaşkınlığınıbelirtenbirhareketyaptı,amaTarrougitmiştibile.
Ertesigün,Rambertilkişolarakdoktoratelefonediyordu.
—Kenttenayrılmanınyolunubulanakadarsizinleçalışmamıkabuledermisiniz?,Hattınucundabirsessizlikolduveardından:
—EvetRambert.Teşekkürederim.
••
150Böylecehaftaboyuncavebanıntutsaklarıelerindengeldiğinceçırpınıpdurdular.HattaRambertgibi,aralarındanbazılarınında,görüldüğügibi,hâlâözgürinsanlargibihareketettiklerini,hâlâseçmeözgürlükleriolduklarınıdüşledikleribileoluyordu.Ama,işindoğrusu,oanda,ağustosunortasında,vebaherşeyinüstüneçökmüştü.Böylecebireyselyazgıdiyebirşeyartıkyoktu;vebaveherkesinpaylaştığıduygulardanoluşmuştoplumsalbirtarihvardı.Enönemliduyguayrılıkvesürgündü,birdebuduygularıniçerdiğikorkuvebaşkaldırı.İştebunedenleanlatıcı,sıcağınvehastalığınbudoruknoktasındageneldurumuanlatmayıuygunbuluyor,örnekvermekgerekirse,hayattakiyurttaşlarınşiddeti,ölüleringömülmesiveayrıdüşmüşsevgililerinacısı.
işteoyılınortalarındarüzgârçıktıvevebalıkentinüzerindegünlerceesti.Oran'lılarözeliklerüzgârdançekinirlerdi,çünkükentinkurulduğuoradahiçbirşeyburüzgârınkarşısınaçıkmaz,böylecetümşiddetiylesokaklarıdoldururdu.Tekbirdamlasuyunkentiserinletmediğişuuzunaylarınardındankentsıvagibigribirtozlakaplanmıştıverüzgârınesmesiylepulpuluçuştutozlar.Böylecerüzgârtozbulutlarınıvekâğıtyığınlarınıhavayakaldırıyor,onlarısayısıgiderekazalmışgezintiyapaninsanlarınbacaklarınaçarpıyordu.Buinsanlarınsokaklardaikibüklüm,mendilyadaeleriyleağızlarınıkapamış,koşuşturduklarıgörülüyordu.Akşam,herbirisongünolabilecekşugünlerieldengeldiğinceuzatmayaçalışan,sokaklardatoplaşmışkalabalıklaryerineevlerineyadakafeleredönmekiçinaceleedeninsanlararastlanıyordu,öylekibirkaçgünboyunca,osıralardaepeyerkençökenkaranlıktaso
153kaklarıssızlaşıyorveyalnızcarüzgârınsürekliiniltisiduyuluyordu.Birtürlüseçilemeyenvekabarmışdenizdenbiryosunvetuzkokusuyükseliyordu.Tozdanbeyazrengebürünmüş,denizkokusunadoymuş,rüzgârınçığlıklarıylaçınçınötenbuıssızkentozamanuğursuzbiradagibiinliyordu.
Şimdiyekadardahakalabalıkvedahayoksulolandışmahalelerkentmerkezineoranlavebayadahaçokkurbanvermişti.Amabirdenbirekentesokulurgibiolduveişmerkezlerinedeyerleşiverdi.Kentlilerrüzgârımikroptaşımaklasuçluyorlardı.Otelmüdürü,"Rüzgârişlerikarıştırıyor,!diyordu.Ancakneolursaolsun,merkezdekimahalelersıranınkendilerinegeldiğinibiliyorlardı,çünkügeceninbirvakti,pencerelerininaltında,vebanındonukvecoşkusuzçağrısını
çınçınduyuranambulanssirenlerinigiderekdahasıkduyarolmuşlardı.
Kentiniçindedeözeliklehastalıkbulaşmışbazısemtlerintecritedilmesiveburalardanyalnızcagereklihizmetlerleyükümlülerdenbaşkakimseninçıkmasınaizinverilmemesidüşünüldü.O
zamanakadarburalardayaşayanlarbuönlemiözeliklekendilerineyöneliküzücübirişlemolarakgörmektenkendinialamadılarveherdurumda,ötekisemtlerdeoturanlarıözgürinsanlarolarakdüşünüyorlardı.Bunakarşılık,omahalelerdeoturanlar,yaşadıklarıgüçanlarda,başkalarınınkendilerikadarözgürolmadığınıdüşünerekavunuyorlardı.'Herzamanbendendahatutsakbirisivardır,'tümcesiosıralarolanaklıtekumuduözetliyordu.
Yaklaşıkodönemde,özelikleeğlencesemtlerininbulunduğukentinbatıkapılarındayangınolaylarındabirartışoldu.Alınanbilgileregöre,karantinadançıkmış,yasvemutsuzluklaçılgınadönmüşkişilervebayıkurutmahayalinekapılarakevleriniateşeveriyorlardı.Şiddetlirüzgârındaetkisiylemahalelerisüreklibirtehlikeylekarşıkarşıyabırakacaksıklıktagirişilenbueylemlerleçokzorbaşedildi.Belediyeninyaptığımikroptanarındırmaişlemininher154
türbulaşmatehlikesiniortadankaldırdığıgereksizyereaçıklandıktansonra,busafkundakçılarakarşıçokağırcezalarınyasalaşmasıgerekti.Veşurasıkesin,bubahtsızinsanlarıngeriçekilmesinenedenolan,hapseatılmadüşüncesideğildi;belediyehapishanesindegörülenaşırı
orandakiölümlersonucu,hapiscezasınınölümcezasıylaeşdeğerolduğuinancıetkiliolmuştu.
Tabukibuinançboşyereortayaçıkmamıştı.Belinedenlerle,vebanınözeliklegruplarhalindeyaşamaalışkanlığıedinmişinsanları,asker,dinadamıyadatutuklularıelegeçirdiğigörülüyordu.
Bazıtutuklulartekbaşınadaolsabirhapishanebirtoplulukturvebununiyibirkanıtıdabizimbelediyehapishanemizdegardiyanlardatutuklulargibihastalığınbedeliniödüyorlardı.Vebanıntepesindenbakınca,müdürdenensontutukluyakadarherkesmahkûmduvebelkideilkkezolarakhapishaneyemutlakbiradaletegemendi.
Yetkililergörevbaşındaölengardiyanlaramadalyavermeyidüşünerekbuherkesineşitolduğuyereboşuboşunabirhiyerarşigetirmeyeçalıştılar.Sıkıyönetimilanedildiğindenvebelibiraçıdan,hapishanegardiyanlarıdasilahaltınaalındığından,kendilerineöldüktensonrasıiçinbiraskerlikmadalyasıverildi.Ancaktutuklulardantekbirprotestogelmesede,askeriçevrelerbunuiyikarşılamadılarvehaklıolarak,kamuoyundaüzücübirkarmaşayaratabileceğinedikkatçektiler.
Onlarınisteğineuyulduveenbasitçözümolarak,ölecekolangardiyanlarasalgınmadalyası
verilmesinidüşündüler.Amailkgardiyanlariçinolanolmuştuvekendilerinetakılannişanıgerialmakdüşünülemezdibile,askeriçevrelerisekendigörüşlerindedirettiler.Öteyandan,salgınmadalyasıylailgiliolarak,askeribirnişanınverilmesiningetirdiğimoraletkiyisağlamamakgibibirsakıncasıvardı,çünküsalgındönemindebutürdenbirnişaneldeetmeksıradanbirşeydi.Kimsehoşnutdeğildi.
Üstelik,cezaeviyönetimidinyetkilileriyadaenazındanaskeriyetkililergibietkinolamadı.
Gerçektende,kenttebulunanikimanastırınkeşişlerigeçicibirsüreiçin155dağıtılarakdindar
ailelerinyanınayerleştirilmişti.Aynışekilde,herfırsattaküçükbirliklerkışlalardanayrılmış,okulardayadakamubinalarındakarargâhkurmuşlardı.Böylece,görünüştekentlilerikuşatılmışinsanlaraözgübirdayanışmayazorlayanhastalık,aynızamandagelenekselkurumlarıparçalıyorvebireylerikendibaşlarınakalmayaitiyordu.Bubirkarmaşayaratıyordu.
Rüzgârıdagözönünealınca,tümbukoşularınbazıinsanlarınaklınıateşeverdiğidüşünülebilir.
Kentinkapılarıgeceyenidenbaskınauğradı,amabukezsaldıranküçüksilahlıgruplardı.
Nöbetçilerartırıldıvebugirişimleroldukçaçabukbirbiçimdekesildi.Bununlabirliktekentte,bazı
şiddetolaylarınayolaçacakolanbirdevrimhavasınınesmesiiçinyeterlioldu.Yangınauğramış
yadasağlıknedenleriylekapatılmışevleryağmalandı.Gerçeğisöylemekgerekirse,bueylemlerinöncedentasarlanmışolduğunusöylemekgüç.Çoğunlukla,oânakadaronuruylayaşamış
insanlar,birdenortayaçıkanbirfırsatlakınanacakeylemleregirişiyorvebunlarhemenoandabaşkalarıncataklitediliyordu.Örneğinalevleriçindekievleregirmeyeçalışançılgınlarbileoldu,hemdeacıdanşaşkınadönmüşevsahibiningözüönünde.Onunkayıtsızlığıkarşısındasaldırıyı
ilkbaşlatanlarıbaşkalarıdaizlediveokaranlıksokakta,yangınıncılızışığında,omuzlardataşınaneşyayadamobilyalarınağırlığıaltındayadasönmekteolanalevlerinetkisiyleçarpılmış
gölgelerinherbiryandandışarıfırladığıgörüldü.İştebuolaylaryetkililerivebadurumunusıkıyönetimeçevirmeyevebunabağlıolarakyasalarıuygulamayazorladı.İkihırsızkurşunadizildi,amabununbaşkalarıüzerindebiretkiyapıpyapmadığıkuşkugötürür,çünküöyleçoksayıdaölüvardıki,buikiinfazfarkedilmedibile.Veişingerçeği,yetkililerinarayagiriyormuşgibiyapmasınagerekkalmadanbugibiolaylaryinelendidurdu.Tümkentlilerietkileyentekönlemsokağaçıkmayasağınınkonulmasıydı.Saatonbirdensonrakapkaranlıkgeceniniçinegömülenkenttaşkesiliyordu.
156
Ayınparladığıgöğünaltında,üzerinetekbirağaçgölgesidüşmeyen,negezinenbirisininayaksesinedebirköpekbağırtısınınduyulduğukentinbeyazımsıduvarlarıvedüzçizgihalindeuzanansokaklarısırasıraduruyordu.Ozamanbüyük,sessizkentkımıltısızvekocamanküpşeklindebiryığındanbaşkabirşeyebenzemiyordu;buyığınınarasında,unutulupgitmiş
hayırseverkişilereyadasonsuzadekbronzuniçindesıkışıpkalmışeskibüyükadamlaraaitsessizsedasızdurananıtlar,taştanyadademirdenyapaysuratlarıyla,birzamanlarinsanınneolduğunailişkinartıkdeğerdendüşmüşbirgörüntüuyandırmayaçalışıyorlardıkendikendilerine.
Buvasatputlarkoyubirgöğünaltındayaşamdanyoksunköşebaşlarındatahtkurmuşlardı,buduyarsızkababiçimleriçinegirdiğimizdurağanevreniyadaenazındanbuevreninsondurumunu,vebanın,taşınvegeceninsonundahersesisusturacağıbirmezarlığındüzeninisimgeliyordu.
Gecebiryandandainsanlarınyüreğindeydivegömülmelerleilgiliaktarılan,söylenceyiandırangerçekleryurttaşlarımızırahatlatmaktanuzaktı.Buradagömülmelerdendesözedilmeliveanlatıcı
bukonudaözürdiliyor.Buaçıdanonayöneltilebilecekeleştirininiyicefarkında,amaonuntekdayanağı,tümbudönemboyuncacesetleringömülmüşolmasıvebütünyurttaşlargibikendisinindegömülmeişiyleilgilenmeyemecburedilmesiydi.Yinedebununnedeni,butürtörenlerdenzevkalmasıdeğildi,kendisitamtersineyaşayanlarıterciheder,örneğindenizbanyolarını.Amasonuçtadenizbanyolarıdayasaklanmıştıveyaşayaninsanlartopluluğuölülertopluluğununüstünlüğünükabuletmektenkorkuyordugünlerboyunca.Orasıkesindi.Tabikiherzamaniçininsanböylebirşeyigörmezdengelmeyeçalışabilirdi,gözleriniyumabilirvebunuinkâredebilirdi,amakesinliğinöylebirgücüvardırkisonundahepoüstüngelir.Örneğinsevdiklerinizingömül157melerigerektiğigünbuişlemleriinkâretmeninyolunedir?
İşte,törenlerimizinenbelirginözeliğiçabukyapılmalarıydı!Tümformalitelerbasitleştirilmiştivegeneldecenazealayıkaldırılmıştı.Hastalarailelerindenuzaktaölüyorlardıvegeceyiölübaşındabekleyerekgeçirmegeleneğionlarayasaklanmıştı;şöyleki,akşamölmüşbirki§igecetekbaşınabırakılıyor,gündüzölensehiçbeklemedengündüzgömülüyordu.Tabikiaileyehaberveriliyordu,amaçoğunlukla,ailehastanınyanındayaşamışsa,karantinaaltındaolduğundanevdençıkamıyordu.Aileölendenayrıyaşamışsa,ölüyıkanıptabutakonduktansonra,mezarlığagidiş
içinbelirtilensaatteoradabulunuyordu.
BuformaliteninDoktorRieux'nünilgilendiğiekhastanedeyapıldığınıdüşünelim.Okulunanabinanıngerisindebulunanbirçıkışkapısıvardı.Koridoraaçılanbüyükdepogibibiryerdetabutlarbulunuyordu.Koridoruniçindeaile,öncedenkapatılmıştekbirtabutbuluyordu.Hemenardındanenönemliişegeçiliyordu,ailereisinebelgelerimzalatılıyordu.Dahasonraölügerçekbircenazearabasınayadabuişiçinayrılmışbüyükbirambulansayükleniyordu.Akrabalaryineözelizinleçalışantaksilerdenbirinebiniyor,arabalarkentdışındakisokaklardanmezarlığavarıyordu.
Kapıdajandarmalarkonvoyudurduruyor,yurttaşlarımızınsondurakdedikleriyeregitmelerinisağlayanresmigeçişbelgesinebirmühürvuruyorveortadankayboluyorlardı;arabalardoldurulmayıbekleyençoksayıdaçukurunbulunduğudörtgenbiralanınyanınagidipduruyorlardı.Ölüyübirrahipkarşılıyordu,çünkükilisenincenazehizmetlerikaldırılmıştı.Dualareşliğindetabutçıkarılıyor,iplebağlanıyor,sürükleniyor,kayıyor,dibeiniyordu.Rahipserpmecinisalıyorvetabutkapağınınüzerindeilktopraklarsaçılmayabaşlıyordubile.Dezenfekteedilmesiiçinambulansbirazerkenayrılıyorduvekürekkürektoprağınsesigiderekdahayumuşarkenaile158
taksininiçinedoluşuyordu.Birçeyreksaatsonraevinedönmüşoluyordu.
Böyleceherşeygerçektenenhızlıbiçimdeveenazriskleolupbitiyordu.Vekuşkusuz,enazındanbaşlangıçta,aileleriniçtengelenduygularınınincindiğiaçıktı.Amavebadönemindebugibidüşüncelerindikkatealınmasıartıkolanaksızdı:Herşeyetkiliçözümuğrunafedaediliyordu.
Kaldıki,eğerbaşlangıçta,halkınmoralibugibiişlemlerlebozulduysa—çünküusulüncegömülmeisteğisanıldığındandahadayaygındır—çokgeçmeden,şanseseri,erzaksorunuciddileştivekentlilerindikkatidahagünceluğraşlaraçevrildi.Yemekyemekistiyorlarsagirilecekkuyruklar,yapılacakbaşvurular,doldurulacakkâğıtlarlaişleribaşındanaşkıninsanlar,çevrelerindekibaşkainsanlarınnasılgömüldüğünüvebirgünkendilerininnasılöleceğimdüşünmezoldular.Böylece,acıolmasıgerekenbumaddisıkıntılarsonradanbiriyiliğedönüştü.
Vedahaöncegördüğümüzgibi,eğersalgınyaygınlaşmasaydı,herşeyçokiyiolacaktı.
Çünkühastalığınyayılmasıylatabutlarazalmayabaşladı,kefenbezivemezarlıktakiyerleryetmezoldu.Çarebulmakgerekti.Enbasiti,hepetkiliolmaamacıyla,törenleribirleştirmekvegerektiğindehastaneylemezarlıkarasındakiseferleriçoğaltmaktı.ÖrneğinRieux'nünservisiyleilgiliolarak,hastaneninosıralarelindebeştabutvardı.Hepsidoluncaambulansayükleniyordu.
Mezarlıktakutularboşaltılıyordu,demirrenginebürünmüşbedenlersedyelereyükleniyorvebuiş
içinhazırlanmışbirhangardabekletiliyordu.Tabutlarmikropkırıcıbirsıvıylasulanıyor,hastaneyegerigönderiliyorduvegerektikçeişlemyenidenbaşlıyordu.Çokiyibirörgütlenmeydibuvevalimemnunkaldı.HattaRieux'yebununeskivebalarıanlatantarihkitaplarındakarşılaşıldığıgibiZencilerinölüleritaşıdığıelarabalarındandahaiyibirşeyolduğunusöyledi.—Evet,dediRieux,aynıtürdengömmeişlemibu,amabizfişlerhazırlıyoruz.Tartışmasızbirilerlemevar.
159Yönetiminbubaşarılarınakarşın,artıkformalitelerinsevimsizhalegelmesiylevalilikakrabalarıtörendenuzaktutmakzorundakaldı.Yalnızcamezarlığınkapısınagelmelerinegözyumuluyordu,aslındabudaresmibirşeydeğildi.Çünküsontörenleilgiliolarak,değişikliklerolmuştu.Mezarlığınucunda,sakızağaçlarıylakaplıüstüaçıkbiralandaikikocamançukuraçılmıştı.Kadınlarveerkekleriçinbirerçukurvardı.Buaçıdanbakınca,yönetimgeleneklereuyuyordu,ancakçoksonraları,olaylarıngelişmesidoğrultusunda,busonsaygıduygusunundaortadankaybolduğuvehiçutanmaduygusunakapılmadan,kadınveerkekleriüstüstekarmakarışıkgömdüklerianlaşıldı.Alahtanbusonkarmaşafelaketinyalnızcasonbölümünedenkgeldi.Biziilgilendiren'dönemdeçukurlarayrıayrıydıvevalilikbukonudaçoktitizdavranıyordu.Herçukurundibindekalınbirtabakakireçdumanlariçindekaynıyordu.Çukurunkenarlarındaaynıkireçtenbiryığındankabarcıklarhavayayükselippatlıyordu.Ambulanslarınseferlerisonaerdiğindesedyeleripeşpeşegetiriyorlar,çıplakvehafifçebükülmüşbedenleriyanyanaçukuruniçinebırakıyorlardı;osıradaonlarıöncekireçlesonratopraklasıvıyorlar,gelecekkonuklarayerkalmasıamacıylabuişlemibelibiryükseklikteyapıyorlardı.Ertesigünakrabalarbirkayıtdefteriniimzalamaküzereçağrılıyordu,budainsanlarlaörneğin,köpeklerarasındaolabilecekfarkıgösteriyordu:Denetimherzamaniçinyapılabilirdi.
Tümbuişlemleriçinpersonelgerekliydiveheppersoneleksikliğiylekarşıkarşıyakalınıyordu.
İlkinresmisıfatıolan,sonradandahiçbirşeyigözönünealmadangörevlendirilenbuhastabakıcı
vemezarcılarınçoğuvebadanöldüler.Neönlemalınırsaalınsınhastalıkeryadageçortayaçıkıyordu.Amaiyidüşününce,enşaşırtıcıolan,tümsalgınboyuncabuişiyerinegetirenlerineksikolmamasıydı.KritikdönemvebanındoruknoktayatırmanmasındanazönceyaşandıveozamanDoktorRieux'nünkaygılanhaklıçıktı.Nekadrolar,nedeonunağırişlerdediğigörev160
leriçininsangücüyetmezoldu.Ancakvebanıngerçekanlamdatümkentielegeçirdiğiandanbaşlayarak,hastalığınbuuçnoktayaulaşmasıepeyelverişlikoşulandaberaberindegetirdi,çünkübukoşulartümekonomikyaşamıaltüstettiveböyleceönemlisayıdainsanınişsizkalmasınayolaçtı.Çoğudurumda,işsizlerkadrolarıdoldurmuyorduamakabaişleriçinkolaylıksağlıyorlardı.Oandanbaşlayarak,gerçektendesefaletinkorkudanbaskınçıktığıgörüldü,çünkü
işeödenenparariskoranınagöresaptanıyordu.Sağlıkhizmetbirimlerininelindebirbaşvurulistesioluşmuştuveherhangibirkişiyegerekduyulurduyulmazlisteninbaşındakilerehaberveriliyordu,onlardaeğeroaradagörevalacakdurumdalarsa,koşakoşaişbaşıyapıyorlardı.
Böylece,müebbetyadabelibirsüreyemahkûmolmuştutuklularıbuiştekulanmakkonusundauzunsürekararsızkalanvaliosonçözümevarılmasınıengelemişoldu.İşsizleroldukça,beklenmesindenyanaydı.
Böyleceolanaklarelverdiğince,ağustosayısonunakadaryurttaşlarımızsonistirahatgâhlarınasaygısınırlarıiçindeolmasada,enazından,yöneticileringörevlerinitamamladığıduygusunusağlayacakbirdüzeniçindegönderılebildiler.Ancak,yerinegetirilmesigerekeceksonişlemlerideöncedenbelirtmekteyararvar.Ağustostanbaşlayarakvebanınulaştığısonbasamakta,kurbanlarınsayısıbizimküçükmezarlığımızınsunabildiğiolanaklarıkatkataştı.Duvarlarınbirbölümüyıkılarakölülereçevrearazilerdebiryeraçmakiçinuğraşıldı,amaboşuna,hemenbaşkaçözümlerbulmakgerekiyordu.Önce,gömmeişlemleriningeceyealınmasınakararverildi,böylebiruygulamaylabazışeyleredikkatetmeyegerekkalmıyordu.Ambulanslarıniçinegiderekçoksayıdacesettıkmakmümkünoldu.Ve,hertürkuralakarşı,karartmadansonrageçsaattedış
mahalelerdedolaşanlar(yadaişlerigereğiburalardabulunanlar)coşkusuzsirenleriniçukursokaklardaçınlatarakuzun,beyazambulanslarınsırasıragidişinigörüyorlardıaradasırada.
Alelacelecesetlerçukurlaraatılıyordu.Daha
Veba
161/11çukurainmedenbedenlerinyüzlerindekürekkürekkireçleryayılıyorduvegiderekdahaderinaçılançukurlarıniçindetoprakhiçbiriniayırtetmeksizinonlarıörtüyordu.
Yinededahasonra,başkaçözümlerbulmakvei§idahageniştutmakgerekti.Birvalilikemriyledevletinsüresizolarakhalkaverdiğitopraklaraelkonduveölülerdenkalannevarsabüyükfırınlaradoğruyolaçıktı.Birsüresonradavebadanölenlerindeyakılmasıgerekti.Amabuişiçinkentindoğusunda,sınırlarındışındakalançöpyakmafırınınınkulanılmasıgerekti.Gözcü
nöbetçilerdahauzağayerleştirildivebirbelediyegörevlisişimdikulanılmayan,birzamanlarkıyıyaulaşımısağlayantramvaylarıkulanmayıönererekyetkililerinişinibüyükölçüdekolaylaştırdı.Bununiçin,yedekveçekiciarabalarınoturmayerlerikaldırılarakiçlerihazırlandıvetramvayyolunufırınaçevirerekyenihattınmerkezioluşturuldu.
Vetümyazsonuboyunca,tıpkısonbaharyağmurlarınınortasındaolduğugibi,kıyışeridi,hergeceyarısıyolcusuzgariptramvaykonvoylarınındenizinüzerinedoğrusarsılasarsılageçtiğinetanıkolundu.Kentlilerbununneolduğunusonundaöğrendiler.Kıyışeridinegeçişiyasaklayanpolisgüçlerinekarşıninsanlarsıksık,gruphalindedalgalarınüzerinedoğruinenkayalıklaragizlicetırmanmayıvetramvaylargeçerkenarabalarıniçineçiçekleratmayıbaşardılar.Yazgecesindeçiçekveölülerleyüklüaraçlarınsarsılasarsılagittiğiduyuluyorduböylece.
Amaherdurumda,ilkgünlersabahakarşı,yoğunvemidebulandırıcıbirdumankentindoğusemtleriüzerindedolaşıyordu.Doktorlarındüşüncesinegöre,nekadarberbatdaolsalarbukokularkimseyezararveremezdi.Ancakbusemtlerdeoturanlar,buyoldanvebanıngöktenüzerlerineçöktüğüinancıylaçokgeçmedenburalarıbırakıpgideceklerinisöyleyerektehdittebulundular,sonundadumanlarçokkarmaşıkbirkanalsistemiylebaşkayöneçevirmekzorundakalındıveburadaoturanlarSakinleşti.Yalnızcaşiddetlirüzgârlarsırasındadoğudangelenbeli162
belirsizbirkokuonlarayenibirdüzeniçindeyaşadıklarınıvevebaalevlerininherakşamonlarınharacınıyuttuğunu
anımsatıyordu.
Bunlarsalgınınenuçnoktadakisonuçlarıydı.Amasonradanvebanınhiçartmamışolması
sevindiricidir,çünküdevletdairelerimizinbecerikliliği,valiliğinyaklaşımlarıvehattafırınlarınemmekapasitesibelkideyetersizkalacaktı.OsıralarRieux,cesetlerindenizeatılmasıgibiumutsuzçözümlerönerildiğimbiliyorvecesetlerinmavisuyunüzerindebelirecekkorkunç
köpüklerinikolaycahayaledebiliyordu.İstatistiklerinartmayadevamettiğisürecenekadarmükemmelolsadahiçbirörgütlenmeninbunakarşıkoyamayacağını,insanlarınyığınlarhalindeöleceğini,valiliğekarşınsokaklardaçürüyeceğinidebiliyordu;kentin,ölmekteolanlarınhaklıbirnefretvebudalacabirumutlacanlıkalanlarameydanlardasımsıkısarılmayaçalıştığınatanıkolacağınıdabiliyordu.
İşteneolursaplsun,kesinliğiyadaçekinilecekyanıolanbutürşeyleryurttaşlarımızdasürgünveayrılıkduygusunubesliyordu.Bubakımdan,anlatıcıburayagerçektenolağanüstüsayılacakbirşeyleraktaramamanınnekadarüzücüolduğunuçokiyibiliyor;örneğin,eskianlatılardabulunantürdenhuzurgetirenherhangibirkahramanyadagözkamaştırıcıbireylemgibi.Bununnedenide,hiçbirşeyinbirfelakettendahaazolağanüstüolmamasıdırvesürelerinebakarsakbüyükfelaketlertekdüzedir.Onuyaşayanlarınanılarında,korkunçvebagünlerigörkemlivezalimalevlergibideğildi;ancak,karşısınaçıkanherşeyisonugelmezbirbiçimdeezipgeçiyordu.
Hayır,salgınınbaşındaDoktorRieux'nünaklındanÇıkmayanoheyecanuyandırıcıönemligörüntülerlevebanınpekilgisiyoktu.Vebaöncelikleözenliveeksiksiz,iyiişleyenbiryönetimişiydi.İşteböylece,hiçbirşeyeihanet
163etmemeközelikledekendikendineihanetetmemekiçinanlatıcınınnesneliğiamaçladığını
paranteziçindebelirtelim.Yalnızcaaşağıyukarıtutarlıbirilişkinintemelgereksinimleriniilgilendirenşeylerdışında,neredeysehiçbirşeyisanatsaletkileruğrunadeğiştirmeyeyanaşmadı.
Veşimdiona,odöneminenbüyük,engenelveenderinacısınınayrılıkolduğunusöyletennesneliğintakendisidir;açıksöylemekgerekirse,vebanınodönemindeayrılıklailgiliyenibirbetimlemeyegirişmekkaçınılmazdaolsa,buayrılığınozamandokunaklılığınıyitireceğidebirgerçektir.
Yurttaşlarımızyadaenazındanbuayrılıktanençokacıçekmişolanlar,durumaalıştılarmı?
Bunaevetdemekçokdadoğruolmaz.Fizikseldüzlemdeolduğugibimoraldüzlemdedegüçsüzkalmanınacısınıçektiklerinisöylemekdahadoğruolur.Vebanınbaşında,yitirdiklerivarlığıgayetiyianımsıyorlarveüzüntüduyuyorlardı.Ancak,sevilenkişininyüzü,gülüşü,sonradanmutluolduklarınıanladıklarıherhangibirgünükesinbiçimiyleanımsasalarbile,tambunları
düşündükleriandavebundanböyle,iyiceuzakyerlerdeokişininneyapıyorolabileceğiniçokzorhayalediyorlardı.Sonuçta,osıradabelekleriyerindeduruyor,amahayalgüçleriyetersizkalıyordu.
Vebanınikincidönemindebeleklerinideyitirdiler.Oyüzüunuttuklarındandeğil,onunteniniyitirmişlerdi,onuartıkiçlerindehissetmiyorlardı,budaunutmakanlamınageliyordu.Veilkhaftalarda,aşklarıylailgilielerindegölgelerdenbaşkabirşeykalmamasındanyakınmayaeğilimliyken,sonradan,anılardakalmışenincerenkleribilekayboluncabugölgelerindahadauçucuolabileceğinifarkettiler.Tümbuayrılıkdönemindebirzamanlarkendilerineaitolanbuyakınlığıartıkhayaledemiyorlar,heranelininaltındaolabilenbirvarlığınhemenyanıbaşlarındabirzamanlarnasılyaşayabildiğinidedüşünemiyorlardıartık.
Buaçıdanbakıldığında,onlardavebanındüzenineayakuydurmuşlardı,vebaetkiliolduğuorandavasatlığıdaartıyordu.Aramızdanhiçkimseninartıköylecoşkulu164
duygularıyoktu.Herkestekdüzeduygulariçindeydi."Artıkbununsonugelmeli,"diyorduyurttaşlarımız,çünküfelaketzamanındaortakacılarınsonbulmasınıdilemeknormaldirveonlargerçektendebununsonbulmasınıdiliyorlardı.Amatümbunlarıabartısız,yadabaşlangıçtakiburuklukduygusuylavehâlâbizimiçinkesinliğibulunantektukbazınedenlerlesöylüyorlardı.İlkhaftalarındelicoşkusu,yerinibirçöküntüyebırakmıştı,amabunuboyuneğişolarakgörmekdoğruolmaz,geçicibirrazıolmadurumundançokbaşkabirşeydeğildi.
Yurttaşlarımızyolagelmişti,uyumsağlamışlardı,öyledenirya,çünkübaşkatürlüyapacakbirşeyyoktu.Doğalolaraktalihsizlikveacınıngetirdiğibirtutumiçindeydiler,amabıçağınsivriucunuartıkhissetmiyorlardı.Kaldıki,örneğinDoktorRieuxtalihsizliğinasılbuolduğunu,umutsuzluğaalışmanınumutsuzluktanbeterolduğunudüşünüyordu.Önceleri,birbirindenayrı
düşenlergerçekanlamdatalihsizdeğilerdi,onlarınacısındabiraydınlanışvardı,amaodasönüvermişti.Şimdionlarısokakköşelerinde,kafelerdeyadaarkadaşevlerindetelaşsızvedalgıngörüyorduk;bakışlarıöylebıkkındıkionlarsayesindekentbirbeklemesalonunabenzemişti.Birmesleğiolanlarişlerinivebanıngidişineuygunyapıyorlardı,titizlikleveabartısızca.Herkesalçakgönülüydü.İlkkezolarak,sevdiğindenayrıdüşmüşolanlar,uzaktakikişidensözetmekten,herkesinkulandığıdilikulanmaktan,ayrılıklarınıvebaistatistikleriniandıranbiraçıdandeğerlendirmektenkaçınmıyorlardı.Ozamanakadar,çılgınlargibiacılarını
toplumsalfelakettenayrıtutmuşkenşimdiduygusalkarmaşayıkabuleniyorlardı.Beleksizveumutsuz,şimdikizamanıniçindeyerlerinialıyorlardı.Gerçekte,onlariçinherşeyşimdiyedönüşüyordu.Şunubelirtmekgerekir,vebasevmegücünüvehattadostlukduygusunuherkesinelindenalmıştı.Çünküaşkınbirazolsungeleceğegereksinimivardırvebizleriçinkısaanlardanbaşkabirşeyyoktuartık.
165Tabikibunlarınhiçbirimutlakdeğildi.Çünkübütünayrıdüşmüşolanlarınbudurumadüştükleridoğruysaeğer,hepsininbudurumaaynıandagelmediğinivebuyenitutumiçinegirdiktensonraşimşekgibianiaydınlanmalarlageridönüşlerinhastalarıdahagençvedahaacı
verenbirduyarlığaittiğinideeklemekyerindeolur.Vebanındurmuşolmasıylailgiliherhangibirtasarıoluşturduklarışueğlenceanlarıgerekiyordu.Durupdurdukyerdeveherhangibirrastlantı
sonucunedensizbirkıskançlığınısırığınıhissetmelerigerekiyordu.Başkalarıdaansızınyenidendoğmuşgibioluyor,haftanınbazıgünlerine,doğalıklapazaravecumartesiöğledensonrasınaözgüuyuşukluktansıyrılıyordu,çünkübugünleruzaktakikişininolduğudönemdeyapılanbazı
törenlereayrılmıştı.Yadagünbitimindekendilerimsaranbirmelankoliherzamandoğruçıkmasada,belekleriningeridöneceğinionlaraduyuruyordu.İnananlarınvicdanlarıylahesaplaştıklarısaatolanakşamınbusaati,boşluktanbaşkasorgulayacakhiçbirşeyiolmayantutsakyadasürgünkişiyezorgelirdi.Onlarıkısabirsürekendinebağlardı,sonrabuinsanlaryenidenuyuşukluğuniçinegeridöner,vebanındörtduvarıarasındasıkışıpkalırlardı.
Bununinsanınenkişiselolanşeylerinireddetmesinedayandığıböyleceanlaşılıyor.Vebanınilkzamanlarında,başkalarıiçinhiçbirşeyifadeetmeyen,yalnızkendileriiçinçokönemlibazıufaktefekşeyler,onlarınaklınıbaşındanalıyor,onlardabuyoldanmeslekyaşantılarındadeneyimkazanıyordu;şimdiysesaltbaşkalarınıilgilendirenşeylereilgiduyuyorlardı,saltgeneldüşünceleresahiptiler,hattaaşklarıbileonlarıngözündeensoyutbiçimebürünmüştü.Vebayaöylesinekendilerinibırakmışlardıki,bazenyalnızcauykudaumutettiklerive'Bitsinartıkşuhıyarcıklar!'diyedüşündüklerioluyordu.Aslındazatenuyuyorlardıvetümbuzamanuzunsürmüş
biruykudanbaşkabirşeydeğildi.Kentayaktauyuyanlarladolmuştu,görünüştekapanmışolanyaralarınınaçıldığıgecelerde,
seyrekdeolsagerçekanlamdayazgılarındankaçıyorlardı.İrkilerekuyandıklarındaysabirtürdalgınlıklabiraniçinoyarayıyokluyorlar,ansızıncanlananaçılarıylayenidenyüzyüzegeliyorlarveacınınyanısıraaşklarınınalakbulakolmuşçehresiyenidengözlerininönündecanlanıveriyordu.Sabaholuncafelakete,yanialışılmışdüzenegeridönülüyordu.
Pekibusevdiğindenayrıdüşmüşinsanlarneyebenziyordu,diyesorulabilir.Eh,bununyanıtı
basit;hiçbirşeyebenzemiyorlardı.Yada,şöyledediyebiliriz,herkesgibiydiler,tümüylegeneleuygunbirhavalanvardı.Kentinsessizliğiniveçocuksuheyecanlarınıpaylaşıyorlardı.Soğukkanlı
görünümebürünerek,eleştirelbakışlarınıyitiriyorlardı.Örneğin,aralarındaenzekiolanların,herkesgibigazetelerdeyadaradyoprogramlarındavebanınçabukbirsonaulaştığınainanmanedenleriarıyormuşgibiyapmalarınavegörünüştedüşselumutlarakapılmalarınayadabirgazetecinincansıkıntısıylabirazçalakalemyazdığıdüşünceleriokurkengereksizkorkularhissetmelerinetanıkolunuyordu.Bunundışında,tıpkıbaşkalarıgibi,biralarınıiçiyoryadahastalarınıtedaviediyorlar;tembelikediyoryadatükeniyorlar;fişlerisınıflandırıyoryadaplakçalıpduruyorlardı.Vebadeğeryargılarınıortadankaldırmıştı.Budakimseningiysilerinyadasatınalınanyiyeceklerinkalitesiyleilgilenmemesindenanlaşılıyordu.
Sonolarak,sevdiğindenayrıdüşmüşkişilerinbaşlangıçtakendilerinikoruyanotuhafayrıcalıkları
artıkyoktudenilebilir.Aşkaözgübencilikvebundansağladıklarıyararelerindengitmişti.Enazından,şimdidurumaçıkseçikti,felaketherkesiilgilendiriyordu.Kentkapılarındaçınlayanbozukseslerin,yaşamımızınyadaölülerimizinüzerlerineinendamgalarınortasında,aşağılıkamakaydedilenbirölümeyazgılı,yangınlarınvefişlerin,terörünveformalitelerinortasında,ürkütücüdumanlarvesakinambulanssirenleriarasındahepimizaynısürgünekmeğiylebesleniyor,farkınavarmadan,aynısarsıcıbirlikvebarışı
167bekliyorduk.Kuşkusuzaşkımızyerindeduruyordu;amayalnızcaartıkkulanılmazdurumdaydı;taşınmasıgüç,içimızdebirtaşgibikımıltısız,cinayetyadamahkûmiyetgibikısırdı.Geleceğiolmayanbirsabırdanveinatçıbirbekleyiştenbaşkabirşeydeğildiartık.Vebuaçıdanbakınca
yurttaşlarımızdanbazılarınıntutumukentindörtbiryanında,yiyecekdükkânlarınınönündeuzayanşukuyruklandüşündürüyordu.Hemsınırtanımayan,hemdeayağıyerebasanaynı
kabulenışveaynıkatlanıştı.Yalnız,ayrılıklailgiliolarak,böylebirduyguyuçokdahabüyükbirölçektedüşünmekgerekiyordu,çünkübudurumdaherşeyiyutabilecek,başkabiraçlıksözkonusuolabilirdi.
Hangidurumolursaolsun,kentimizdeyakınlarındanayrıdüşmüşkişileriniçindebulunduğudurumlailgilikesınbirfikiredinmekistendiğinidüşünürsek,erkeklervekadınlarsokaklaradökülürken,ağaçsızkentinüzerinemenşualtınrenklivetozabulanmışsonsuzgeceleriyenidenanmakgerekir.Çünkü,tuhafbirbiçimde,tümkentlerindiliolanaraçvemakinegürültülerininyokluğundagüneşinhenüzçekilmediğiteraslaradoğruyalnızcasessizadımlardanvefısıltılardanoluşmuşbiruğultu,ağırlaşmışgöğünaltındafelaketinıslığınaadımlarınıuydurmuş
binlercesancılıayaksürümevesonolarak,boğucuvebitmelibilmezbirgidişgelişinsesiyükseliyordu;buuğultular!kentimiziyavaşyavaşdolduruyorveosıradayüreklerimizdeaşkınyerinitutankörinadınengerçeğebağlıveenhüzünlüsesioluyordu.
168Eylülveekimaylarıboyuncavebakentinüzerineçöktü.Binlerceinsanbitiptükenmekbilmeyenhaftalarboyuncaoradanorayagidipgelmeyisürdürdüler.Buhar,sıcakveyağmurgökyüzündebirbiriniizledi.Güneydengelensığırcıkveardıçkuşlarısessizsürülerhalindeçokyükseklerdengeçtiler,sankiPaneloux'nunfelaketianlatırkensözünüettiğioevlerinüzerindetizbirsesçıkararakdönengariptahtaparçasıonlarınkenteyaklaşmalarınıengeliyormuşçasınaşöylebirdolanıpgittiler.Ekimbaşındaşiddetliyağmurlarkentisüpürdü.Vetümbusüreboyunca,busonsuzgidipgelmelerindışındaönemlihiçbirşeyolmadı.
Rieuxvearkadaşlarıosıradanekadaryorulmuşolduklarınıanladılar.Gerçektendesağlıkkolarındaçalışanlarbuyorgunluğubirtürlükaldıramıyorlardıartık.DoktorRieuxarkadaşlarınıvekendinidüşündüğündetuhafbirkayıtsızlığıngelişmekteolduğunufarkediyordu.Örneğinşimdiyekadarvebaylailgilitümhaberleriçokiçtenbirilgiyleizlerken,artıkbunlarlahiçilgilenmiyorlardı.
KısabirsüreöncekendiotelindekurulankarantinamerkezlerindenbiriniyönetmeklegeçiciolarakgörevlendirilenRambertgözlemaltındatuttuğukişilerinsayısınıgayetiyibiliyordu.Ansızınhastalıkbelirtilerigöstermeyebaşlayanlariçinkendioluşturduğuaciltahliyesistemininenufakayrıntısınıbiliyordu.Karantinadakilerüzerindeserumungösterdiğietkilerinistatistikdeğerleribeleğineyerleşmişti.Amavebayaverilenkurbanlarınhaftalıksayısınısöyleyemiyordu,hastalığınilerleyipilerlemediğini,gerileyipgerilemediğinigerçektenbilmiyordu.Veherşeyekarşınyal171nızcaoyakıngelecektebirkurtuluşunumudunuiçindetaşıyordu.
Başkalanysa,gecegündüzkendileriniişlerinekaptırmış,negazeteokuyornederadyodinliyorlardı.Onlarabirsonuçbildirildiğindeilgileniyormuşgibiyapıyorlardı,amaaslında,çalışmaktanyorulmuş,yalnızcagündelikgörevlerinieksiksizyerinegetirmektenbaşkabirşeydüşünmeyenvenesonharekâtı,nedeateşkesgününüumutedenbüyüksavaşlarınmuhariplerineyakıştırılanodalgınkayıtsızlıkiçindebusonucakulakveriyorlardı.
VebanıngereklikıldığıhesaplansürdürenGrandhastalıklailgiligenelsonuçlarıbelirtemezdikuşkusuz.GözlegörülürbiçimdeyorgunluğadayanıklıolanTarrou,RambertveRieux'nüntersineonunsağlığıhiçbirzamaniyiolmamıştı.Oysabelediyedekiyardımcıkadrosundakigörevleri,
Rieux'nünsekreterliğivegecesürdürdüğüçalışmalarıüstüsteyüklenmişti.Onusüreklibirbitkinlikiçindegörebilirdiniz;vebadansonraenazındanbirhaftatambirtatilyapmakveozamanelindekiişi,'şapkaçıkarttırma'yıbaşarmakiçinçalışmakgibiikiüçsabitfikirleayaktaduruyordu.
AnsızınduygusalaştığıoluyorveböylezamanlardahiççekinmedenRieux'yeJeanne'ıanlatıyor,onuntamoandaneredeolabileceğinivegazeteleriokuyorsaeğerkendisinimerakedipetmediğinimerakediyordu.İştebirgünonunlaykenRieux,ensıradanbirsestonuylakendikarısındansözettiğinigörünceşaşırıpkaldı,ozamanakadarhiçböylebirşeyyapmamıştı.
Karısındangelenhepaynırahatlatıcıtelgraflaragüvenmekgerektiğindeneminolmadığıiçinkarısınınbakımgördüğübaşhekimekablolutelgrafçekmeyekararvermişti.Yanıtolarakhastanındurumununağırlaştığıbildiriliyorvehastalığınilerlemesiniengelemekiçinherşeyinyapılacağı
konusundagüvenceveriliyordu.RieuxbuhaberikimseyeduyurmamıştıveyorgunlukdışındahanginedenlebukonuyuGrand'aaçtığınıanlayamıyordu.BelediyememuruonaJeanne'dansözettiktensonraonakarısıylailgilisorularsormuştu.Rieux172
deyanıtlamıştı."Biliyorsunuz,"demiştiGrand,"artıkçokiyitedaviediliyorbuhastalık."Rieux'ysebunuonaylamıştı,yalnızayrılığınuzungelmeyebaşladığınısöylemişti,hastalığınıyenmektekarısınayardımedebilecekkenbugünkarısıkendiniyapayalnızhissediyorolmalıydı.SonrasusmuştuveGrand'insorularınakaçamakyanıtlarvermekle
yetinmişti.
Ötekilerdeaynıdurumdaydı.Tarroudahaiyidireniyorduancak,onunderinmerakıazalmadıysadazenginliğiniyitirdiğidefterlerdenanlaşılıyor.Gerçektendetümbusüreiçinde,görünüşteCottard'danbaşkasıylailgilenmiyordu.HotelkarantinamerkezinedönüştürüldüktensonraevineyerleştiğiRieux'deakşamlanGrand'ınyadadoktorunverdiğisonuçlarıpekdinlemiyordubile.
KonuşmayıhemenOranyaşantısınailişkinufakayrıntılaraçekiyor,geneldebunlarlailgileniyordu.
Castel'egelince,serumunhazırolduğunudoktorahabervermeyegeldiğigün,hastaneyeyenikaldırılanveRieux'yegöredurumuumutsuzolanMösyöOthon'unoğluüzerindeilkdenemeninyapılmasınıkararlaştırdıktansonra,doktoreskidostunasonistatistikleriveriyordukikarşısındakininkoltuğunagömülüpderinbiruykuyadalmışolduğunufarketti.Ansızınbastıranuykununetkisiyle,aralanmışdudaklarınınkenarındabirikmişincebirtükürükçizgisininyıpranmışlığıveyaşlılığıaçığavurduğubuherzamanyumuşakvealaycıbirifadeylesüreklibirgençliktaşıyansuratınkarşısındaRieuxboğazınındüğümlendiğinihissetti.
İşteböylezayıflıklarkarşısındaRieuxkendiyorgunluğunudeğerlendirebiliyordu.Duyarlılığını
yitirmişti.Çoğuzamandüğümlenmiş,katılaşmışvekurumuşduyarlılığızamanzamançatlayıpaçılıyorveonuartıkdenetleyemediğiduygularaterkediyordu.Onunteksavunmasıbukatılaşmayasığınmakveiçindeoluşmuşodüğümüyenidensıkmaktı.Devametmekiçindoğruyolunbuolduğunuiyibiliyordu.Bunundışındaçokfazlahayaliyoktuveyor173günlükonunhâlâkoruduğuhayalerinielindenalıyordu.Çünküsonunugöremediğibirdönemboyuncakendirolününartıkinsanlarıiyileştirmekolmadığınıbiliyordu.Onunrolütanıkoymaktı.
Bulgulamak,görmek,betimlemek,kayıtetmek,sonramahkûmetmek,işibuydu.Erkeklerineşlerionubileğindentutuphaykırıyorlardı:"Onuyaşatın!"Amaoyaşatmakiçinoradadeğildi,tecritişleminibuyurmakiçinoradaydı.Ozamanbuyüzlerdeokuduğunefretneişeyarardıki?
"Kalpsizsiniz,"denmiştibirgünkendisine.Amahayır,onunbirkalbivardı.Onun,yaşamakiçindünyayagelmişinsanlarınhergünölmesinigördüğüyirmisaatekatlanmasınayarıyordu.Onun,hergünherşeyeyenibaştanbaşlamasınayarıyordu.Bundanböyleyalnızcabukadarlıkbiryüreğivardı.Buyüreknasılolurdayaşamverebilirdi?
Hayır,günboyudağıttığıyardımdeğil,bilgiydi.Böylebirşeyinsanlıkmesleğidiyeadlandırılamazdıtabiki.Ama,herşeybiryana,korkuiçindevehastalığınkırıpgeçirdiğibuinsanlararasındakimininsanlıkmesleğiniyapmasınaizinverilmiştiki?İyikiyorgunlukvardı.
Rieuxdahaazyorgunolsa,kentteheryereyayılmışşuölümkokusuonuduygusalığaitebilirdi.
Amainsanyalnızcadörtsaatuykuuyursaduygusalolamaz.Olaylarıolduğugibigörür,yaniadaletin,oiğrençvegülünçadaletingözüylegörür.Ötekilerse,mahkûmolanlar,onlardabunuhissediyorlardı.Vebadanönceonubirkurtarıcıgibigörmüşlerdi.Üçhapvebirşırıngaylaherşeyidüzeltecekti;koridorlarboyuncaonunyanındayürürkenkolunusıkıcatutuyorlardı.Bu,insanı
şımartanbirşeydi,amatehlikeliydide.Şimdiyse,tersine,yanındaaskerlerleonlarınkarşısınaçıkıyorduveaileninkapıyıaçmayakararvermesiiçindipçikdarbelerigerekiyordu.Onuda,tüminsanlığıdayanlarındaölümesürüklemekisterlerdi.Ah!İnsanıninsandanvazgeçemediğinasıldadoğruydu;onundaşutalihsizinsanlarkadarçaresizolduğuveyanlarındanayrılırkeniçinititre174
tenoacımaduygusunukendisinindehakettiğibirgerçek
ti.
ti.
Osonugelmezhaftalarboyunca,kendiayrılıkdurumuylailgilidüşündüklerininyanısıra,DoktorRieux'nünaklınıkarıştırandüşüncelerişteenazındanbunlardı.Birdearkadaşlarınınyüzündeokuduğudüşünceler.Amabufelaketekarşısavaşanlarıyavaşyavaşelegeçirenyıpranmanınentehlikelietkisi,dışolaylarakarşıkayıtsızlıkduymalarıdeğil,kendilerinibirboşvermişliğebırakmalarıydı.Çünkühepsikesinliklezorunluolanveonlarahepgüçlerininüzerindegibigeleneylemlerdenkaçınmaeğilimitaşıyordu.Böyleceinsanlarkendiönerdiklerisağlıkkoşularını
giderekdahafazlaihmaletmeye,kendikendilerineuygulamalarıgerekençoksayıdamikropöldürücüişlemdenbazılarınıunutmayabaşladılar;akciğervebasınayakalanmışhastalarınyanınabazenhiçönlemalmaksızınkoşuyorlardı,çünkümikropbulaşmışevleregitmelerigerektiğisonandakendilerinebildirildiğinden,gerekentemizlikişlemleriiçinherhangibiryeregeridönmekonlaradahabaşındanyorucugörünüyordu.İşte,gerçektehlikeburadaydı,çünküvebayakarşı
olanbumücadeleonlarıvebayakarşıdahadirençsizhalegetiriyordu.Sonuçtarastlantıylaoyunoynuyorlardı,amarastlantıkimseyeaitdeğildi.
Yinedekentterahatlıkduygusununcanlıgörüntüsüolarakbelirenbiradamvardı,neyorgunluktan
tükenmiş,nedecesaretiniyitirmişti.Cottard'dıbu.Birkenardakalmayısürdürüyor,biryandandaötekilerleilişkileriniyürütüyordu.AncakTarrou'nunişielverdiğinceonugörmeyegeliyordu,çünküTarroubiryandanonundurumunuiyibiliyordu,öteyandanda,buküçükrantsahibinedeğişmezbiriçtenlikledavranıyordu.Busonsuzbirmucizeydi,amaçokçalışmasınakarşınTarrouhepiyilikdoluveözenlidavranıyordu.Hattabazıgeceleryorgunluğunağırlığı
altındaezilsebileertesigünyenibirenerjibuluyordu."Onunlakonuşulabilir,"demiştiCottard,Rambert'e,"çünküobirinsan.Sizihepanlıyor."İştebune175denlerle,budönemdeTarrou'nunnotlanyavaşyavaşCottard'ınkişiliğiüzerindeyoğunlaşıyor.
Tarrou,Cottard'ıntepkilerivedüşünceleriyleilgili,onlarınkendisineanlatıldığıyadakendisininyorumladığıbiçimiylebirbetimlemesunmayaçalıştı.'Cottard'laVebanınRaporu'başlığıaltındayaptığıbubetimlemenotdefterininbirkaçsayfasınıkapsıyorveanlatıcıburadabununbirö/etinivermeninyararlıolacağınıdüşünüyor.Tarrou'nunküçükrantsahibiyleilgiligeneldüşüncesişuyargıdaözetleniyor:'Büyümeiçindebirkişilik,'Kaldıki,görünüştekeyifiçindebüyümekteydi.
Olaylarınaldığıhaldenhoşnutsuzlukduymuyordu.BazenTarrou'nunkarşısındaşutürdensözlerleasıldüşündüğünüdilegetiriyordu:"Tabi,durumiyiyegitmiyor.Amaenazındanherkesbuişebulaşmışdurumda.""Kuşkusuzodaherkesgibitehditaltında,amabudurumuherkeslebirlikteyaşıyor.Hemsonra,ciddibiçimdevebayayakalanabileceğinidüşünmüyor,bundaneminim.Önemlibirhastalığınyadaderinbiracınınpençesindekibirinsanınbaştatümhastalıkveacılardankorunduğudüşüncesiyleyaşıyorgibi,aslındaçokdasaçmadeğil.İnsanhastalıklarınhepsinitoplayamaz,bunufarkettinizmi?'dedibana.'Varsayalımsizinağıryadatedaviedilemezbirhastalığınız,ciddibirkanseryadasıkıbirvereminizvar,aslavebayayadatifüseyakalanamazsınız,buolanaksız.Kaldıki,bunundahadaötesivar,çünkübirkanserlininarabakazasındanöldüğünühiçgörmemişsinizdir.'Doğruyadayanlış,bufikirCottard'ınkeyfiniyerinegetiriyor,istemediğitekşeybaşkalarındanayrıolmak.Tekbaşınatutsakolmamaktansaherkeslebirliktekuşatmaaltındaolmayıyeğliyor.Vebavarken,gizlisoruşturmalar,dosyalar,fişleryadaelikulağındatutuklamalaryoktuartık.Açıkçası,artıkpolisyoktu,artıkeskiyadayenicinayetyoktu,artıksuçluyoktu;yalnızcaTanrılütuflarınınenkeyfiolanınıbekleyenmahkûmlarvardı,birdeonlarınarasındakipolisler."BöyleceCottard,yineTarrou'nunyorumunagöre,yurttaşlarımızıngösterdiğiacıveşaşkınlıkbelirtileri
176
nişutürdenhoşgörülüveanlayışlıbirrahatlıkiçindeelealmaktahaklıydı:'Sizkonuşupdurun,bensizdenönce
bunlarıyaşadım.'
"Başkalarındanayrılmamanıntekyoluherşeydenöte,iyibirbilincesahipolmaktır,dedimamaboşuna,banakötükötübaktıveşöylededi:'Ozaman,buhesabagöre,kimsekimseninyanındadeğildir.'Sonra:'Haydi,benböylesöylüyorum.İnsanlarıbirarayagetirmenintekyoluonlaravebayolamaktır.Şöylebirbakınçevrenize.'Vegerçekte,nesöylemekistediğiniveşimdikiyaşantınınonanekadarrahatgelebileceğinitamolarakanlayamıyorum.Ozaman,nasılolurdabirzamanlarkendigösterdiğitepkilerigörmezdengelebilir;herkişininherkesiyanındatutmagirişimini;yolunuşaşırmışbirkişiyebazenyardımetmezorunluluğuveeskidenonagösterilenkabalığı;insanlarınlükslokantalarakoşuşturmalarını,oradabulunmaktanveoradaoyalanmaktanduydukları
doygunlukduygusunu;hergünsinemadakuyruğagiren,tümgösterisalonlarınıhattadanssalonlarınıdolduran,halkaaçıkheryerekabarmışdelibirdalgagibiyayılanodağınıkkalabalığı;hertürtemastagerikaçmayı,yinededirsekdirseğeinsanları,cinsleribirbirineiten'oinsansıcaklığınaduyulanaçlığı?Cottardonlardanöncebunlarıyaşadı,orasıkesin.Kadınlardışında,çünküosuratla...Üstelikkendinisokakkadınlarınagitmeyehazırhissettiğindebunuyapmaktanvazgeçtiğinisanıyorum,çünküböyleuygunsuzbirdavranışınsonradankendisinezararvereceğinidüşünmüşolabilir.
"Sonuçolarakvebaonaiyigeldi.Yalnızveyalnızlığıistemeyenbiradamkenonukendinesuç
ortağıyapmıştı.Çünkügözlegörünürbiçimdeobirsuçortağıvebununkeyfiniçıkaranbirortak.
Gördüğüherşeyesuçortaklığıediyordu:Boşinançlara,boşkorkulara,şudikenüstündeyaşayanruhlarınalınganlıklarına;onlarınvebadanolabildiğinceazsözetmesaplantısınavebunakarşı
koyamayışlarına;hastalığınbaşağrılarıylabaşladığınıöğrendiklerindenberienufakbirbaş
ağrısındadehşetleşaşkınlığadüş
Veba177/12melerineverenklerininsolmasına;unutkanlıklarıhakaretgibigörenvebirpantolondüğmesininkaybolmasıylayasabürünenbuinsanlarıngerilmiş,alıngan,değişkenduyarlılıklarına."
AkşamlarıTarrou'nunsıksıkCottard'laçıktığıoluyordu.Sonranotdefterlerinde,günbatımlarınınyadagecelerinokaranlıkkalabalığına,lambalarınaraaraseyrekparıltılarlaaydınlattığıbeyazvekarabirkütleniniçine,omuzomuzaverereknasıldaldıklarınıveinsanlarınsürühalinde,vebanınsoğukluğunayakalanmamakiçinuzakdurmalarıgerekensıcakzevklerekendilerinindeeşliketmelerinianlatıyordu.Birkaçayönce,Cottard'ınhalkaaçıkyerlerdearadığılüksverahatyaşam,birdoygunluğaulaşmaksızındüşlediği,yanisınırsızkeyif,iştetümbirhalkşimdibunlarakapılıyordu.Tümbunlarınfiyatıkarşıkonmazbiçimdeartadursun,aslaböylesineparaboşaharcanmamış,çoğunluğunengereklişeyleribulamadığıbirsıradagereksizşeyleraslaböylesinesaçılıpsavrulmamıştı.Hertüroyununaylaklığıçağrıştırırbiçimdeçoğaldığıgörülüyordu,aslındaaylaklıkgibigörünenşeyişsizliktenbaşkabirşeydeğildi.Eskidenaralarındakibağıgizlitutmayaözengösteren,şimdiyse,çevrelerindekikalabalığıgörmeksizin,büyüktutkularaözgüodeğişmezumursamazlıkla,birbirlerinesımsıkısarılmış,başkahiçbirşeydüşünmedenkentiniçindeyürüyenşuçiftlerdenbiriniTarrouveCottardbazendakikalarcaizliyorlardı.Cottardduygulanıyordu:"Ahşuneşeliinsanlar!"diyordu.Veyüksekseslekonuşuyordu,toplucayaşananbuhummanınortasında,çevrelerindeşıngırşıngırötenkralaralayıkbahşişlerinvegözleriönündeçevrilenentrikalarınortasındaCottardaçıldıkçaaçılıyordu.
ÖteyandanCottard'ındavranışındafazlakötülükolmadığınıdüşünüyordu.Onun,"Benonlardanöncebunlarıyaşadım,"sözü,zaferdençokmutsuzluğuvurguluyordu."Gökyüzüylekentduvarlarınınarasındahapsedilmişbuinsanlarısevmeyebaşladığınısanıyorum,"diyorduTar178
rou.Örneğin,elindengelsetümbunlarınokadardakorkunçolmadığınıonlaraseveseveanlatabilirdi:"Onlarıduyuyorsunuz.,dedibana:Vebadansonrabunuyapacağım,şunuyapacağım...Sakinduracaklarıyerdevaroluşlarımzehirliyorlar.Veelerindekiavantajlarınfarkındadeğiler.Acababen,tutuklanmamdansonraşunuyapacağım,diyebilirmiydim?
Tutuklanmabirbaşlangıçtır,birsondeğil.Oysaveba...Nedüşündüğümübilmekistermisiniz?
Onlartalihsiz,çünkükendileriniolaylarınakışınabırakmıyorlar.Vebennedediğimibiliyorum."
"Gerçektendenedediğinibiliyor,"diyeekliyorduTarrou.Biryandankendilerinibaşkalarıylayakınlaştıracakbirsıcaklıkgereksiniminienderinlerindeduyarken,öteyandandabirbirlerindenuzakdurmalarımsağlayankuşkuyüzündenbuduyguyakendilerinikapıpkoyvermeyenOran'lılarınçelişkilerinidoğrutartabiliyor.Kimseartıkkomşusunabilegüvenemeyeceğiniçokiyibiliyor,çünküsizfarkınavarmadansizevebataşıyabiliryadasizinkendinizibırakmışlığınızdanyararlanıpsizehastalıkbulaştırabilir.İnsanCottardgibi,zamanınınçoğunu,birlikteolmakistediğiherkestebazıişaretleraramaklageçirmişse,buduyguyuanlayabilir.Akşamdansabahavebanınyakalarınayapışabileceğivebelkidetamsağsalimyaşıyorolmanınkeyfinevardıklarısıradavebanınböylebirhazırlıkiçindeolabileceğidüşüncesiyleyaşayaninsanlarıanlamakkolaydır.
Cottardbukorkuortamındaolabildiğincerahat.Tümbunlarıonlardanöncehissetmişolsadabubelirsizdurumunacımasızlığınıtümüyleonlarlahissettiğinisanmıyorum.Sonuçta,bizlerle,henüzvebanınöldürmediğibizlerle,özgürlüğününveyaşamınınhergünyıkılabileceğinidehissediyor.
Ancakkendisibirkorkuortamındayaşadığınagöre,başkalarınındabunuyaşamasınınormalbuluyor.Dahadoğrusu,korkuyubaşkalarıylabirliktetaşımak,onutekbaşınayüklenmektendahaiyigeliyorona.iştebunoktadayanılıyorvebaşkalarınaoranlaonuanlamakgüçleşiyor.Amaherşeybiryana,yinebunoktada,
179başkalarındandahaçokanlaşılmayıhakediyor."Sonolarak,Tarrou'nunyazdıkları,hemCottard'dahemdevebalılardaortayaçıkanbuözelbilinçleilgilibiranlatıylasonaeriyor.Buanlatıdaodönemdekigüçortam,üçaşağıbeşyukarıyenidenelealınıyorvebunedenleanlatıcı
bunuönemsiyor.
OrpheusileEurydice'jıizlemeyeBelediyeOperasınagitmişlerdi.Cottard,Tarrou'yudavetetmişti.
Vebanınbaşladığıilkbaharda,birdizigösteriiçinkentimizegelmişbirtopluluktu.Hastalıkyüzündenburadakalınca,Opera'mızlaanlaşarakgösterisinihaftadabirkezyinelemekzorundakaldı.Böylece,aylardır,hercumabizimbelediyetiyatrosuOrpheus'unezgiliyakarmalarıveEurydıce'ninçaresizçağrılarıylaçınlıyordu.Öteyandanhalkbugösteriyeyoğunilgigöstermeyisürdürüyorveoyunbüyükbaşarıkazanıyordu.EnpahalıyerlereoturanCottardveTarrouenşıkyurttaşlarımızınüstüsteoturduğuparterebakıyordu.Gelenleroyuncularınsahnedeyeralmalarını
kaçırmamakiçingözlegörülürbirçabagösteriyorlardı.Perdeninönündekigözkamaştırıcıışıkaltında,müzisyenlersessizceenstrümanlarınıakortederkengölgelerbirbirindenayrılıyor,birsıradanötekinegeçiyorvenezaketleeğiliyorlardı.Uyguntondabiruğultununiçindeinsanlarbirkaçsaatöncekentinkaranlıksokaklarındabulamadıklarıbirgüvenduygusunakavuşuyorlardı
yeniden.Smokinvebayıkovuyordu.
TümilkperdeboyuncaOrpheuszorlanmadanyakındıdurdu,tuniklibirkaçkadınonuntalihsizliğiniincelikleyorumladıveariettalarlaaşkınşarkısısöylendi.Salonölçülübirsıcaklıklakarşılıkverdi,ikinciperdedeOrpheus'un,oyundayeralmayantitremelibirtonuşarkısınakatması
veCehenneminefendisinegözyaşlarınakayıtsızkalmamasıiçinyalvarmasıpekdefarkedilmedi.
Elindeolmadanyaptığıbazıanihareketleruyanıkizleyicileresanatçınınyorumunakattığıbirüslupözeliğigibigeldi.
180
Salondabelibirşaşkınlıkhavasınınesmesiiçin,üçüncüperdedekiOrpheus'laEurydice'ninoünlüdüetigerekti(Euridice'ninsevgilisindenkaçtıan).VesankiOrpheus'uoynayansanatçı
halktanyalnızcabutepkiyibekliyormuşvesankiparterdengelenuğultuonunhissettiklerinidoğruluyormuşgibi,antikkostümüiçindekolarıylabacaklarınıaçarakgülünçbirbiçimdesahnedekirampayıçıkmakvedekordakiçobanyaşantısınailişkinayrıntılarınortasındayereyığılmakiçinbuânıseçti,baştanberioyunungeçtiğidönemiyansıtmayanodekorparçalarıilkkezizleyiciningözünde,ilkkezvekorkunçbirbiçimde,otariheaykırıniteliğinebürünüverdi.
Çünküaynıandaorkestrasustu,parterdekiizleyicilerağırağıryerlerindenkalkmayavesalonuboşaltmayabaşladılar,önceleribircenazeduasındansonrakilisedenyadabirölüodasındançıkargibisessizceçıkıyorlardı,çıkarkenbaşlarınıeğmişkadınlareteklerinitopluyor,erkeklersekatlanırkoltuklarıneşlerineçarpmasınıengelemekiçinonlarıdirseklerindentutarakeşlikediyorlardı.Amayavaşyavaşharekethızlandı,fısıltılarhaykırışlaradönüştüvekalabalıkçıkışlarakoşmayavesonolarak,çıkıştabağıraçağırakapıyadoğruitişipkakışmayabaşladı.YalnızcayerlerindenkalkmışolanCottardveTarrou,birzamanlarkendilerinindeyaşadıklarıbirgörüntü
karşısındayapayalnızduruyorlardı:Sahneüzerinde,heryanaeğilipbükülenkötübiroyuncugörünümünebürünmüşveba;salondaysakırmızıkoltuklarınüzerindeunutulmuşyelpazelervedantelparçalarınınyansıttığı,artıkgereksizolmuşbirlüks.
181EylülayınınilkgünlerindeRambertciddiciddiRieux'nünyanındaçalışmıştı.ErkeklisesininönündeGonzalesveikigençlebuluşacağıgünizinistemiştiyalnızca.
OgünöğlenonikideGonzalesvegazeteciikiçocuğungülerekgeldiklerinigördü.Geçenseferbirtalihsizlikolduğunu,amaböylebirşeyibeklediklerinisöylediler.Ohaftanöbetsırasıkendilerindedeğildizaten.Gelecekhaftayakadarsabretmekgerekiyordu.Ozamanyenidenişebaşlayacaklardı.Rambertbusözündoğruolduğunusöyledi.BöyleceGonzalesgelecekpazartesibuluşmalarınıönerdi.AmabukezRambert'iMarcePleLouis'ninevineyerleştireceklerdi:"Seninlebirbuluşmasaatisaptayacağız.Eğerbenyoksam,sendoğrudanonlarınevinegideceksin.
Onlarınneredeoturduklarınısanaanlatacağız."AmaosıradaMarcel,yadaLouis,dostlarını
şimdiorayagötürmenineniyisiolacağınısöyledi.Eğerfazlamüşkülpesentdeğilse,dörtkişilikyemeklerivardı.Böylecedurumugörebilecekti.Gonzalesbununiyibirfikirolduğunusöyledivelimanadoğruindiler.
MarcelveLouis,MarinaMahalesininbirucunda,kentinsahileaçılankapılarınayakınbiryerdeoturuyorlardı.Kalınduvarlı,boyalıahşaptankepenkleri,çıplakvegüneşsizodalarıolanküçükbirİspanyoleviydi.Pilavvardı,çocuklarınannesiservisyapıyordu,güleryüzlüveyüzükırışıklarladoluyaşlıbirİspanyoldu.Gonzalesşaşırdı,çünkükenttepirinçbulunmuyordu."Kentkapılarındabuişleri
ayarlıyoruz,"dediMarcel.Rambertyiyipiçiyordu,Gonzalesonungerçekbirdostolduğunusöylerkengazete
182
ciburadageçireceğihaftadanbaşkabirşeydüşünmüyordu.
Gerçekteikihaftabeklemesigerekti,çünküekiplerin'•
sayısınıazaltmakiçinnöbetsırasıikihaftayaçıkarıldı.VeonbeşgünboyuncaRambertkendinisakınmaksızın,hiçdurmadan,sabahınilkışıklarındanakşamakadar,birbakımagözükapalı
çalıştıdurdu.Gecegeçsaatteyatıyorvederinbiruykuyadalıyordu.Tembelikteninsanıtüketenbirdidinmeyeböyleanibirgeçişonuhemenhemenhayalsizvegüçsüzbırakıyordu.Yakındagerçekleşecekolankaçışındanfazlasözetmiyordu.Tekbirönemliolay:Birhaftanınsonunda,ilkkezdoktorabirgeceöncesarhoşolduğunuaçıkladı.Bardançıktıktansonra,kasıklarınınşiştiğivekolarınıkoltukaltlarındanyukarıyazorkaldırdığıhissinekapılmıştı.Aklınavebagelmişti.İşteozamantekbirtepki,Rieux'ylebirliktekendisinedemantıksızgelenotepkiyiduymuştu:Kentintepesinedoğrukoşmuş,oradadenizinherzamanseçilemediğiancakgöğünbirazdahaiyigörüldüğüküçükbirmeydandan,kentiçevreleyenduvarlarınüstündenkarısınabüyükbirhaykırışlaseslenmişti.Evedöndüktensonra,bedenindehiçbirbelirtikalmadığınıgörüncebubeklenmedikkrizdenpekgururduymamıştı.Rieuxböylebirdavranışıçokiyianladığınısöyledi:
"Durumneolursaolsun,insanıncanıböyleşeyleryapmakister."
RambertayrılırkenRieuxbirden:—MösyöOthonbanasabahsizdensözetti,dediRieux.Sizitanıyıptanımadığımısordu."Kaçakçılarınbulunduğuyerleresıksıkgitmemesiniöğütleyin,dedibana.Uyarıdabulundu."
—Nedemekbu?
—Aceleetmenizgerek.
—Teşekkürederim,dediRambert,doktorunelinisıkarken.
Kapıdabirdengeridöndü.Rieuxonunvebanınbaşlangıcındanberiilkkezgülümsediğinigördü.
183Niçingitmemiengelemiyorsunuz?Elinizdebu.Rieuxalışılmışbirhareketlebaşınısaladı
vebununRambert'inişiolduğunu,onunmutluluğuseçtiğini,Rıeux'nüniseonakarşıilerisüreceksavlarıolmadığınısöyledi.Bukonudaneyiniyi,neyinkötü
olduğunakararveremeyeceğinisöyledi.
Bukoşularda,niçinbanaelimiçabuktutmamgerektiğinisöylüyorsunuz?
BukezRieuxgülümsedi.
Kimbilir,belkibendemutlulukiçinbirşeyleryapmakistiyorum.
Ertesigün,başkabirşeydenartıksözetmediler,ancakbirlikteçalıştılar.Ertesihafta,Rambertküçükİspanyolevineyerleşmişti.Ortakoturmaodasındaonabiryatakyapmışlardı.Gençleryemeğedönmediklerindenveondanevdenolabildiğinceazçıkmasınıricaettiklerindençoğunluklaoradatekbaşınayaşıyor,yadayaşlıanneylesohbetediyordu.Kuruvehareketlibirkadındı,siyahlargiyiyordu,tertemizbeyazsaçlarınınaltındaesmervekırışkırışbiryüzüvardı.
Sessizsedasızduruyor,Rambert'ebaktığındagözlerininiçiylegülümsüyordu.
Bazenona,karısınavebataşımaktankorkupkorkmadığınısoruyordu.Oisebunun,ufacıkbileolsadenenmesigerekenbirşansolduğunu,oysakenttekalmaklaikisinindesonsuzakadarayrı
kalmariskinigözealdıklarınısöylüyordu.
—Kibarmı?diyorduyaşlıkadıngülümseyerek.
Çokkibar.
Güzelmi?
—Sanıyorum.
—Ah,diyordu,iştebunedenle...
Rambertdüşünüyordu.Tabikinedenibuydu,amateknedenbuolamazdı.
—Tanrıyainanmıyormusunuz?diyorduhersabahayinegidenyaşlıkadın.
184
Rambertinanmadığınısöylediveyaşlıkadınyine,bu
nedenle,dedi,
—Haklısınız,onakavuşmanızgerek.Yoksaelinizde
nekalır?
KalanzamandaRambertodalararasındakibölmelereasılmışyelpazeleriokşayarakçıplakvekabasıvalıduvarlararasındadörtdönüyoryadamasaörtüsünüçevreleyenipliktentopları
sayıyordu.Akşamgençlerdönüyordu.Çokkonuşmuyorlardı,yalnızcahenüzzamanıngelmediğinisöylüyorlardı.Akşamyemeğindensonra,Marcelgitarçalıyor,anasonlubirliköriçiyorlardı.
Rambert'indüşünüyor
gibibirhalivardı.
ÇarşambagünüMarcel,"Yarınakşam,geceyarısı.Hazırol!"diyerekdöndü.Onlarlabirliktenöbettutanikiadamdanbirisivebayayakalanmışveonunlaaynıodayıpaylaşanötekisigözlemaltına
alınmıştı.BöyleceikiüçgünMarcelveLouisyalnızkalacaklardı.Geceboyuncasonayrıntılarıyolunakoyacaklardı.Ertesigünişhalolabilecekti.Rambertteşekküretti."Memnunmusunuz?"diyesorduyaşlıkadın.Memnunolduğunudüşündü,amabaşkabirşeydüşünüyordu.
Ertesigün,ağırbirgöğünaltındanemliveboğucubirsıcakvardı.Vebaylailgilihaberlerkötüydü.
Yinedeyaşlıİspanyolkadınsoğukkanlılığınıkoruyordu."Dünyadagünahvar,"diyordu."O
zaman,böyleolurişte!"MarcelveLouisgibiRambert'indeüstüçıplaktı.Amaneyaparsayapsın,omuzlarınınarasındanvegöğsündenterakıyordu.Kepenklerikapalıevinyarıgölgesindeesmerveparlakerkekgövdelerigörülüyordu.Rambertkonuşmadandörtdönüyordu.Birden,akşamüstü
saatdörttegiyindivedışarı
çıkacağınısöyledi.
—Dikkat,dediMarcel,bugeceyarısıiştamam.Her
şeyyolunda.
Rambertdoktorunevinegitti.Rieux'nünannesi,onukentinyukarıbölgesindekihastanedebulacağınısöyledi.Nöbetçibirliğininönündeaynıkalabalıkdönüpduruyor185du."Dağılın!"diyordupatlakgözlübirçavuş.Ötekilerdedağılıyordu,amadaireyibozmadan.
"Bekleyecekhiçbirşeyyok,"diyorduceketindenterfışkırançavuş.Ötekilerdebudüşüncedeydi,amaöldürücüsıcağakarşınyinedebiryereayrılmıyorlardı.
Rambertgeçişbelgesiniçavuşagösterdi,odaTarrou'nunbürosunuişaretetti.Büronunkapısı
avluyabakıyordu.BürodançıkanRahipPaneloux'ylakarşılaştı.
ilaçveıslakçarşafkokan,küçük,beyaz,pisbirodadaTarrousiyahahşapçalışmamasasınınbaşında,gömleğininkolarınısıvamış,birmendiledirseğininiçindebirikmişterikuruluyordu.
—Hâlâburadamısınız?
—Evet,Rieux'ylekonuşmakistiyordum.
—Odada.Amaonukarıştırmadanişinizihaledersenizdahaiyiolur.
Niçin?
—Aşırıyorgun.Elimdengeldiğinceişinihafifletmeyeçalışıyorum.
Rambert,Tarrou'yabakıyordu.ZayıflamıştıTarrou.Yorgunluktangözleridonuklaşmış,yüzüçizgiçizgiolmuştu.Güçlüomuzlanbüzülmüştü.Kapıvurulduvebeyazmasketakmışbirhastabakıcı
içerigirdi.Tarrou'nunçalışmamasasınabirtomarfişbıraktıvebezinboğuklaştırdığıbirsesleyalnızca"Altı,"dedivedışarıçıktı.Tarrougazeteciyebaktıveyelpazegibiyaydığıfişleriona
gösterdi.
—Güzelfişler,değilmi?Yoo,bunlargeceölenler.Alnıçukurlaşmıştı.Fiştomarınıtopladı.
—Artıkyapabildiğimiztekşeyvar,kayıttutmak.Tarroumasadandestekalarakayağakalktı.
—Gidiyormusunuzyakında?
—Buakşam,geceyansı.
TarroubununhoşunagittiğiniveRambert'inkendisinedikkatetmesinisöyledi.
—Bunuiçtenliklemisöylüyorsunuz?
186
Tarrouomuzsilkti:
Benimyaşımdaisteristemeziçtenlikoluyor.Yalan
söylemekçokyorucu.
—Tarrou,dedigazeteci,doktorugörmekistiyorum.
Özürdilerim.
Biliyorum.Obendendahainsancıl.Değilmi?
Sorunbudeğil,dediRambertsıkıntıyla.Vedurdu.Tarrouonabaktıvebirdenbireonagülümsedi.
Birakvaryumışığınınyayıldığı,açıkyeşileboyanmışduvarlıküçükkoridoruizlediler.GerisindetuhafhareketleredenkaraltılarınseçildiğicamlıkapıyagelmedentamönceTarrouRambert'ıtümduvarlarıdolaplarlakaplı,küçükbirodayasoktu.Dolaplardanbiriniaçtı,birsterilizatördenikigazlı
bezlimaskeçıkardı,biriniRambert'euzattıveağzınıörtmesiniistedi.Gazetecibununbirişeyarayıpyaramadığınısordu,Tarrouişeyaramadığınıancakbaşkalarınagüvenverdiğinisöyledi.
Camlıkapıyıittiler.Mevsimekarşınpencerelerisımsıkıkapalı,genişbirkoğuştu.Duvarlarıntepesinde,havayıtazeleyenaletlervınlıyordu,eğikpervanelerikisırahalindediziligriyataklarınüzerindebasıkveiyicesıcakhavayıkarıştırıyordu.Hertaraftanboğukvetiziniltilertekdüzebirsızlanmahalindeyükseliyordu.Beyazlargiymişinsanlarparmaklıklarlaçevriliyüksekpencerelerdendökülenacımasızışığıniçindeağırağırhareketediyorlardı.RambertkoğuşunkorkunçsıcağındakendinirahatsızhissettiveinleyenbirkaraltınınüzerineeğilmişRieux'yü
tanımaktagüçlükçekti.Doktoryatağınyanındaikihastabakıcının,kolarındanvebacaklarındantuttuğuhastanınkasıklarınıyarıyordu.Doğrulduğundabiryardımcınınonauzattığıtasaaletlerinibıraktıvepansumanıyapılmaktaolanhastayabakarakbirankımıldamadandurdu.—Yenihabervarmı?dediyaklaşanTarrou'ya.PanelouxkarantinamerkezindeRambert'inyerinialmayıkabuletti.Zatençokçalıştı.Rambert'sizüçüncüdenetimekibinitoplamakgerekecek.
187Rieuxbaşıylaonayladı.
—Castelhazırlıklarınıtamamladı.Birdenemeöneriyor.
—Ahbuiyi!dediRieux.
—Sonolarak,Rambertvarburada.
Rieuxarkasınadöndü.Gazeteciyigörüncemaskeninüzerindengözlerikısıldı.
—Neyapıyorsunuzburada?dedi.Başkayerdeolmalıydınız.
TarrougidişinbuakşamgeceyarısıolacağınısöylediRambertdeekledi:"İlkece."
Aralarındanbiriherkonuştuğundagazlıbezdenmaskeşişiyorveağızbölgesindeıslanıyordu.Bu,söyleşiyibirazgeçekdışıkılıyordu,sankiheykelerindiyalogugibi.
—Sizinlekonuşmakistiyordum,dediRambert.
—Birlikteçıkalım,eğeristerseniz.BeniTarrou'nunbürosundabekleyin.
BirsüresonraRambertveRieuxdoktorunarabasınınarkakoltuğundaoturuyorlardı.Arabayı
Tarrousürüyordu.
—Benzinbitti,dediarabayıçalıştırırken.Yarınyürüyerekgideceğiz.
Doktor,dediRambert,gitmiyorumvesizinlekalmakistiyorum.
Tarrousesçıkarmadı.Arabayısürüyordu.Rieuxyorgunluktansıyrılacakgibideğildi.
—Yao?dedikısıkbirsesle.
Rambertyinebukonuyudüşündüğünü,inandığışeyeinanmayısürdürdüğünü,amaeğergidersebundanutançduyacağınısöyledi.Uzaklardabıraktığıkişiyiseverkenböylebirşeyonurahatsızedecekti.AmaRieuxyerindedoğruldu;bununsaçmaolduğunuvemutluluğuseçmeninutanılacakbiryanıolmadığınısöyledi.
—Evet,dediRambert,amatekbaşınamutluolmaktautanılacakbiryanvardır.
188
OânakadarsusmuşolanTarroubaşınıonlaraçevirmeden,eğerRambertinsanlarınmutsuzluğunupaylaşmakistiyorsa,artıkmutluluğazamanbulamayacağınadikkatiçekti.Birseçimyapmakgerekiyordu.
—Sorunbudeğil,dediRambert.Herzamanbukentinyabancısıolduğumuvesizlerleyapabileceğimhiçbirşeyinolmadığınıdüşündüm.Amaşimdigöreceğimigördüm,buralı
olduğumubiliyorum,istesemdeistemesemde.Buolayhepimiziilgilendiriyor.
KimsedenbiryanıtgelmediveRambertsabırsızlanır
gibioldu.
—Sizzatenbunubiliyorsunuz!Yoksaşuhastanedeneyapardınız?Pekisizseçimmiyaptınız,mutluluğumu
reddettiniz?
NeTarrounedeRieuxyineyanıtvermedi.Uzunbir
sessizlikoldu,doktorunevineyaklaşanadeğinsürdü.VeRambertyinesonsorusunu,dahadagüçlübirbiçimdesordu.VeyalnızcaRieuxonadoğrudöndü.Birçabaylayerindedoğruldu:
—BeniaffedinRambert,dedi,amabilmiyorum.Eğer
istiyorsanız,kalınbizimle.
Arabanınbirdenyöndeğiştirmesiylesustular.Sonraönünebakarakyenidensözüsürdürdü:Dünyadahiçbirşeyinsanınsevdiğindenvazgeçmesinedeğmez.Oysanedeninibilmedenbendebundanvazgeçtim.
Kendiniyenidenkoltuğabıraktı.
—Olduişte,hepsibu,dedibezginlikle.Kaydageçirelimvesonuçlarçıkaralım.
—Hangisonuçlar?diyesorduRambert.
—Ah,aynızamandahemiyileştiriphemdebilgiyeulaşamıyoruz.Ohaldeolabildiğinceçabukiyileştirelim.
Enacilolanbu.
GeceyarısıTarrouveRieux,Rambert'indenetlemeklesorumluolduğusemtinplanınıyapıyorlardı,Tarroubir
189densaatinebaktı.BaşınıkaldırıncaRambert'inbakışıylakarşılaştı.
—Onlarahaberverdinizmi?Gazetecigözlerinikaçırdı.
—Sizigörmeyegelmedenöncebirnotyolamıştım,dedibirgayretle.
190
EkimayınınancaksongünlerindeCastel'inserumudenendi.Pratiktebu,Rıeux'nünsonumuduydu.Rieuxyenibirbaşarısızlığınkentihastalığınkaprislerineteslimedeceğineinanıyordu,yasalgındahaaylarcaetkisinisürdürecek,yadabirnedenolmaksızınduracaktı.
Castel'inRieux'yüziyaretegelmesindenbirgünönceMösyöOthon'unoğluhastalanmışvetümaile
karantinayaalınmakzorundakalmıştı.Kısabirsüreöncekarantinadançıkmışolananneböyleceikincikeztecritediliyordu.SaptanankuralarasaygılıolanyargıççocuğunvücudundahastalıkbelirtilerigörürgörmezDoktorRieux'yüçağırmıştı.Rieuxgeldiğindebabaylaanneyatağınayakucundaayaktaduruyorlardı.Küçükkızuzaklaştırılmıştı.Çocukumutsuzdurumdaydı,muayeneyesesçıkarmadı.Doktorbaşınıkaldırdığında,yargıcıngerisindeduran,ağzınımendilekapatmışveaçılmış'gözlerledoktorunhareketleriniizleyenanneninsolgunyüzüveyargıcınbakışıylakarşılaştı.
—Ondandeğilmi?dediyargıçsoğukbirsesle.
—Evet,diyeyanıtladıRieuxyenidençocuğabakarak.Anneningözleribüyüdü,ancaksuskunluğunubozmuyordu.Yargıçdasusuyordu,sonradahaalçakbirsesle:
—Pekidoktor,yönergeyegöreneyapılmasıgerekiyorsaonuyapmalıyız.
Rieuxmendiliniağzındatutananneyebakmamayaçalışıyordu.
—Çabukolacakbu,dediduraksayarak,birtelefon
edebilirsem.
MösyöOthononuarabaylagötüreceğinisöyledi.
Amadoktor,kadınadoğrudöndü:
191—Üzgünüm.Birkaçeşyahazırlamalısınız.Neolduğunubiliyorsunuz.
MadamOthonşaşkıngibiydi.Yerebakıyordu.
—Evet,dedibaşınısalayarak,bendebunuyapacak
tım.
Onlardanayrılmadanönce,Rieuxbirşeyegereksinimleriolupolmadığınısormaktankendinialamadı.Kadınsessizliğimbozmadanonabakıyordu.Ancakbukezyargıçbakışlarınıkaçırdı.
—Hayır,dedisonrayutkundu,amaçocuğumukurta
rın.
BaşlangıçtabasitbirformalitedenbaşkabirşeyolmayankarantinayıRieuxveRambertsonderececiddibirbiçimdeyürütüyordu.Özelikledebiraileninüyelerininbirbirlerindenayrıolaraktecritedilmesineözengösteriyorlardı.Eğeraileninbirüyesibilmedenmikropkapmışsa,hastalığınyayılmaolasılığınıartırmamakgerekiyordu.Rieuxbugerekçeleriyargıcaanlattı,odabunları
doğrubuldu.Öteyandan,karısıylabirbirlerineöylebirbakıyorlardıki,doktorbuayrılığınonlarınederecezordabıraktığınıhissetti.MadamOthonveküçükkızı,Rambert'inyönettiğikarantinayaayrılanoteleyerleştirilebildiler.Amakarayolarınınsağladığıçadırlarsayesindevaliliğinbelediyestatındakurmaktaolduğutecritkampıdışındasorguyargıcınayeryoktu.RieuxbudurumdanötürüözürdileriamaMösyöOthonherkesiçintekbirkuralıngeçerliolduğunuvebunauymanındoğru
olacağınısöyledi.
Çocuğagelince,ekhastaneye,ontaneyatağınyerleştirildiğieskibirsınıfagötürüldü.YirmisaatkadarsonraRieuxdurumununumutsuzolduğusonucunavardı.Enfeksiyonhiçtepkigöstermeyenküçükbedenikemirıyordu.Yeniyenibelirenküçücükağrılıhıyarcıklarçocuğungüçsüzkolvebacakeklemlerininkımıldamasınıengeliyordu.Şimdidenyenikdurumdaydı.BunedenleRieux'nünaklınaCastel'inserumunuçocuktadenemefikrigeldi.Oakşamyemektensonrailkaşıyıyaptılar,çocuk
192
tanhiçbirtepkigelmedi.Günağarırken,ertesigünhepsibuönemlideneyinsonucunudeğerlendirmeküzereçocuğunyanınakoştular.
Çocukuyuşukluktansıyrılmış,çarşaflarıniçindekasılmalarladönüpduruyordu.Doktor,CastelveTarrousabahındördündenberiçocuğunyanındaduruyorlar,hastalığınaşamalarımadımadımizliyorlardı.YatağınbaşucundaTarrou'nunyapılıvücudubirazkamburlaşmıştı.YatağınayakucundaayaktaduranRıeux'nünyanındaoturmaktaolanCastelsonderecesakingörünerekeskibiryapıtıokuyordu.Eskiilkokulsınıfınıniçindegünışığıyayıldıkça,yavaşyavaşötekilerdegeliyordu.ÖncePanelouxgeldi,Tarrou'nunkarşısına,yatağınötekiyanınagidipsırtınıduvaradayadı.Yüzündeacılıbirifadeokunuyorduvekişiliğindenvererekyaşadığıtümbusüreninyorgunluğuylakırmızıalnındaçizgilerbelirmişti.SonraJosephGrandgeldi.Saatyediydivesoluksoluğageldiğiiçinözürdiledi.Çokkalamayacaktı,belkikesinbirşeylerbiliyorlardı.TeksözetmedenRieuxonaçocuğugösterdi;darmadağınolmuşyüzü,kapalıgözleri,sımsıkıkenetlenmiş
dişleri,hareketsizbedeniyleyüztakılmamışyastığınüzerindebaşınısağasolaçeviripduruyordu.
Sonunda,sınıfındibindeduranyerindenkımıldatılmamışkaratahtanınüzerindekieskidenklemizleriseçilecekdenligünağarıncaRambertgeldi.Komşuyatağınayakucunayaslandıvebirpaketsigaraçıkardı.Amaçocuğabirkezbakıncapaketiyenidencebinekoydu.
Castelhepoturuyor,gözlüklerininüzerindenRieux'ye
bakıyordu.
—Babadanhabervarmı?
—Yok,dediRieux,tecritkampında.
Doktorçocuğuninlediğiyatağınkenarınıgüçlübirbiçimdesıkıyordu.Küçükhastadangözleriniayırmıyordu,ansızınçocukkaskatıkesildi,dişleriyenidenkenetlendi,vücudubirazbeldenbüküldü,ağırağırkolvebacaklarıikiyanaaçıldı.AskerbattaniyesialtındakiküçükbedenVeba.193/13denyünveek§ibirterkokusuyükseliyordu.Çocukyavaşyavaşgevşedi,kolvebacaklarıyatağınortasınadoğruuzadi,herzamankikörvedilsizhaliyledahasıknefesalırgibioldu.Rieux'nüngözleribaşınıçevirenTarrou'nunbakışıylakarşılaştı.
Aylardırçocuklarınölümünügörüyorlardı,çünkübuşiddetliolayseçimyapmıyordu,ancakçocuklarınçektikleriacıyıbusabahtanberiyaptıklarıgibidakikasıdakikasınaizlememişlerdi.Vetabiki,bumasumçocuklarınuğradığıacıgerçekteneidiyse,onlarahepöyle,yaniutançvericibir
kötülükgibigelmişti.Amaenazındanşimdiyekadarsoyutolarakbuutancıyaşıyorlardı,çünkü
masumbirçocuğunçektiğiacıyıhiçbukadaryakındanizlememişlerdi.
Tamosıradasankikarnındanısırılmışgibi,incebirinlemeyleçocukyenidenikibüklümoluyordu.
Saniyelerboyunca,nöbettitremeleriveürpermelerleböyleikibüklümkaldı,sankizayıfgövdesivebanınkorkunçrüzgârıaltındabükülüyorveateşinyinelenennefesialtındakırılıpdökülüyordu.
Fırtınageçince,birazgevşedi,ateşidüşergibioldu,dinlenmeninölümüandırdığııslakvezehirlibirkumsaldasoluksoluğaydı.Üçüncükezateşdalgasıçocuğusarıponudoğrultuyordu,osıradacayırcayıryakankorkunçalevonuyatağındibinedoğruitti,çocukçılgıngibibaşınısağasolaçeviriyor,üstündekiörtüyüatıyordu.Alevalevgözkapaklarındankocamangözyaşlarıfışkırarak,kireçgibibeyazyüzüneakmayabaşladı,krizinsonundabitkinbirhalde,çocukbirderibirkemikkalmışbacaklarıylakırksekizsaatteetlerierimişkolarınıbüzüştürdüvedarmadağınyatağıniçindeçarmıhagerilmişgibigülünçveacıklıbirdurumdakaldı.
Tarroueğilerekirieliyleçocuğunyüzündebirikenterivegözyaşlarınısildi.BirsüredirCastelkitabınıkapatmıştıvehastayıizliyordu.Birtümceyebaşladı,amasonunugetirmekiçinöksürmekzorundakaldı,çünküsesibirdençatalaşmıştı:
194
—SabahdurumdahafiflemeolmadıdeğilmiRieux?Rieuxhafiflemeolmadığınıancakçocuğunnormaldendahauzunsüredayandığınısöyledi.Bununüzerinesırtınıduvaradayamış,çökmüş
gibiduranPanelouxsessizce:—Eğerölecekse,dahauzunacıçekmişolacak.Rieuxbirdenonadöndüvekonuşmaküzereağzınıaçtıamasustu,kendimtutmakiçingözlegörülürbirçabaharcadıvebakışınıyenidençocuğaçevirdi.
Odadaışıkartıyordu.Ötekibeşyataktakaraltılarsankitasarlanmışçasınaölçülübiçimdekıpırdanıyorveinliyordu.Odanınötekiucunda,tekbağıranhastadüzenliaralıklarlaacıdançokşaşkınlığıdışavurançığlıklaratıyordu.Sankihastalariçinbilebaşlangıçtakikorkuartıkazalmıştı.
Şimdihastalığıkabulenirkenbirtürrızagösteriyorlardı.Yalnızçocuktümgücüylesavaşıyordu.
AradasıradaRieuxonunnabzınıtutuyordu,aslındabunagerekyoktu,dahaçokiçindebulunduğubuçaresizliktenkurtulmakiçindi;gözlerinikapayıncabuçırpınışınkendikanınıngümbürtüsünekarıştığınıhissediyordu.Ozamanişkencealtındakiçocuklabiroluyorvesafolantümgücüyleonadestekolmayaçalışıyordu.Ancak,yürekleribirdakikalığınabuluşsada,ayrıayrı
atıyordu,çocuğuelindenkaçırıyorduveçabasıboşluğagömülüyordu.Ozamançocuğunincecikbileğinibırakıyorveyerinedönüyordu.
Kireçleboyanmışduvarlardaışıkpembedensarıyadönüyordu.Camıngerisindesıcakbirsabahcayırcayırkendiniduyurmayabaşlıyordu.Grand'ıngerigeleceğinisöyleyerekayrılmasızorfarkedildi.Hepsibekliyordu.Hâlâgözlerikapalıolançocukbirazsakinleşiyorgibiydi.Eleritırmıkgibiyatağınkenarlarınıhafifçeçiziyordu.Elerhavayakalktı,dizlerinyakınındakibattaniyeyikazıdıvebirdençocukbacaklarınıbüktü,karnınaçektivehareketsizkaldı.İlkkezolarakgözleriniaçtıveönünde
duranRieux'yebaktı.Şimdigribirkiledökülmüşgibiduranyüzününortasındaağzıaçıldı,hemenardındansoluksesinindekarıştığıtekvekesintisizbirçığlıkyükseldi;tekdüzeve195ahenksizbiritirazsesiansızınodayıdoldurdu;çığlıköylesineinsansıolmaktanuzaktıkisankitüminsanlardangeliyorgibiydi.Rieuxdişlerinisıkıyordu,Tarrouarkasınıdöndü.Rambertyatağa,dizleriüzerindeaçıkkalmışkitabınıkapatanCastel'inyanınayaklaştı.Panelouxhastalığınkirlettiği,tümçağlaraaitoçığlıkladoluşuçocuksuağzabaktı.Vekendinibırakarakdizleriüzerineçöktü;herkesonunbirazboğuk,amadurmakbilmeyenoçoğulyakarışıngerisindebelirginbirbiçimdeyükselenbirsesle"Tanrım,kurtarşuçocuğu!"demesinidoğalkarşıladı.
Amaçocukhaykırmayısürdürüyorduveçevresindekitümhastalarkımıldandılar.Odanınötekiucundadurmadanşaşkınlıklabağıranhasta,sızlanmasınıhızlandırdıvesonundaonugerçekbirçığlığadönüştürdü;osıradaötekihastalardagiderekdahayükseksesleinliyorlardı.Odayıbirhıçkırıkdalgasıkapladı,Paneloux'nunduasınıbastırdı;yatağınucunayapışmışduranRieuxyorgunlukvetiksintidenbaşıdönmüşhaldegözlerinikapadı.
GözleriniaçtığındayanındaTarrou'yubuldu.Gitmemgerek,dediRieux.Bunlaraartıkdayanamıyorum.
Amabirdenötekihastalarsustu.Ozamandoktorçocuğunçığlığınınhafiflediğinifarketti,hafifledivedurdu.Etraftaötekiinlemelersürüyordu,amadahasessizbiçimdevehenüzsonaerenşumücadeleninuzaktangelenbiryankısıgibiydi.Çünkümücadelesonaermiştiartık.Castelyatağınötekitarafınageçmişti;artıkbitti,dedi.Ağzıaçıkamaartıksesçıkarmayançocukdarmadağınolmuşörtülerinortasındaansızınufalmış,yüzündegözyaşlarıizleriyleuzanıyordu.
Panelouxyatağayaklaştıveçocuğukutsadı.Sonraeteklerinitopladıveanagiriştençıktı.
—Herşeyeyenidenmibaşlanacak?diyesorduTarrou,Castel'e.
Yaşlıdoktorbaşınısalıyordu.
196
—Belki,dedizorlamabirgülümsemeyle.Herşeyden
öteçokdirendi.
AmaRieuxodadanayrılmıştıbile,öylehızlıadımlarlaveöylebirtavırlaçıkmıştıki,Paneloux'nunyanındangeçerkenrahiponututmakiçinkolunuuzattı.Haydidoktor,dedi.
AynıöfkelitavırlaRieuxdöndüveonaşusözlerisavurdu:
—Ahşuçocuk,enazındanmasumdu,bunusiziyibilirsiniz!
SonraarkasınıdöndüvePaneloux'nunönündekapıdangeçerekokulunavlusunundibinedoğruyürüdü.Ufak,tozluağaçlararasındakibirbankınüzerineoturduvegözlerinementerisildi.
Yüreğiniezenşufecidüğümüçözmekiçindahahaykırmakistiyordu.Sıcaklıkincirağaçlarınındalanarasınainiyordu.Sabahınmavigöğühavayıdahadaboğucukılanbeyazımsıbirörtüylekaplıyordu.Rieuxbankınüzerindekendiniiyicebıraktı.Dalara,göğebakıyor,azarazar
yorgunluğunubastırarak,yavaşyavaş
soluklanıyordu.
—Niyebenimleböyleöfkelikonuştunuz?dediarkasındabirses.Benimiçindebugörüntü
dayanılmazdı.
Rieux,Paneloux'yadoğrudöndü:
—Doğru,dedi.Beniaffedin.Amayorgunlukbirdelilik.İçimdekiisyandanhiçbirşeyhissetmediğimsaatlervar
bukentte.
—Anlıyorum,diyemırıldandıPaneloux.Buisyanettiriyor,çünkübizimsınırımızıaşıyor.Amabelkideanlayamadığımızşeyleridesevmeliyiz.
Rieuxbirdendikleşti.HissedebildiğitümgüçvetutkuylaPaneloux'yabakıyorvebaşımsalıyordu.
—Hayırpeder,dedi.Sevgideyincebaşkabirşeyanlıyorumben.Veölünceyekadarçocuklarınişkencedengeçtiğişuyaradılışıreddedeceğim.
Paneloux'nunyüzünübirgölgekapladı.
197—Ahdoktor!dediüzüntüyle,Tanrınınlütfüdenilenşeyişimdianladım.
AmaRieuxyenidenkendinibankabırakmıştı.Yenidenonusaranyorgunluğunderinindengelen,dahayumuşakbirsesleyanıtladı:
—İştebendebuyok,biliyorum.Amabunusizinletartışamam.BizilanetlerinvedualarınötesindebirarayaJgetirenbirşeyuğrunaçalışıyoruz.Yalnızcabuönemli.
Paneloux,Rieux'nünyanınaoturdu.Heyecanlıbirhalivardı.
—Evet,dedi,evet,sizdeinsanınselametiiçinçalışıyorsunuz.
Rieuxgülümsemeyeçalıştı.
—İnsanınselametibenimiçinfazlaiddialıbirlaf.Okadaruzağagitmiyorumben.Beniilgilendirenonunsağlığı,önceliklesağlığı.
.Panelouxduraksadı.
—Doktor,dedi.
Amadurdu.Onunalnındandaterakmayabaşlamıştı."Alahaısmarladık,"diyemırıldandıvekalktığındagözleriparlıyordu.TamgidecekkendüşünmekteolanRieuxdekalktıveonadoğrubiradımattı.
—Birkezdahaözürdilerim,dedi.Birdahaböylebirparlamaolmayacak.
Panelouxeliniuzattıveüzüntüyle:Amasiziinandıramadım!
—Nefarkeder?dediRieux.Benimnefretettiğim,ölümvekötülük;bunuiyibiliyorsunuz.Vesizisteseniz"deistemesenizde,bunlarakatlanmakvebunlarlasavaşmakiçinbirlikteyiz.
Rieux,Paneloux'nunelinitutuyordu.
—Görüyormusunuz,dedigözlerinikaçırarak,Tanrıbileşimdibiziayıramaz.
198
Panelouxsağlıkkolarınakatıldığındanberihastanelerdenvevebanınolduğuyerlerdenayrılmamıştı.Kurtarıcılarınarasında,kendineaitolduğunudüşündüğüyerdeyaniilksıradayeralmıştı.Ölümleretanıkolmaktangerikalmamıştı.Veilkeceserumlakorunmasınakarşın,kendiölümüyleilgilibirkuşkudaonayabancıdeğildiartık.Görünüştedinginliğinihepkorumuştu.Amabirçocuğunölümünüuzunuzadıyaizlediğiogündensonradeğişmişgibiydi.Giderekartanbirgerilimyüzündenokunuyordu.BirgüngülümseyerekRieux'ye;"Birrahipbirdoktoradanışabilirmi?"konulubirdenemeüzerindeçalıştığınısöylediğindedoktor,Paneloux'nundediğindendahaciddibirşeyinsözkonusuolduğuizleniminekapılmıştı.DoktorbuçalışmaylailgilibirşeyleröğrenmekiçinisteklidavranıncaPanelouxonaayindebirvaazvermesigerektiğinivebufırsatlaenazındangörüşlerindenbazılarınısunabileceğini
söyledi.
Gelmeniziisterdimdoktor,konuilginiziçekecektir.
Deligibirüzgârınestiğibirgünrahipikincivaazınıverdi.Doğruyusöylemekgerekirse,dinleyicitopluluğuilkvaazaoranladahaazdı.Bununnedenideartıkbutürolaylarınyurttaşlarımızıngözündebiryenilikolmaktançıkması,çekiciliğiniyitirmesiydi.Kentingeçirdiğibugüçdöneminkoşularında'yenilik'sözcüğübileanlamınıyitirmişti.Zateninsanlarınçoğutümüyledinselgörevlerinibırakmasayadabugörevleriiyiceahlaksızbirözelyaşamlarastlaştırmasada,sıradandinseledimlerinyerinepekmantığauymayanboşinançlarıgetirmişlerdi.Ayinegit199mektençoknazarlıkyadaSaintRochmuskalarınısevesevetakıyorlardı.
Bunabirörnekolarak,yurttaşlarımızınaşırıbiçimdekehanetlerebaşvurmasıverilebilir.Gerçektendeilkbahardaheranhastalığınsonaermesinibeklemişlerdivebirüçüncükişiyesalgınınsüresiyleilgilikesinbilgilersormakkimseninaklınagelmiyordu,çünküherkesbununsonbulacağınainanmıştı.Amagünlergeçtikçebuuğursuzluğungerçektenbirsonuolmamasındankorkulmayabaşlandıveaynıandatümumutlarsalgınınbitmesinebağlandı.BöylecekâhinlerdenyadaKatolikkilisesininazizlerindentevatürkehanetlerağızdanağızadolaşıroldu.Kenttekibasımevleribucoşkudansağlayabilecekleriyararıhemengörüverdilerveçoksayıdaeldeneledolaşanmetinleryayımladılar.Halkındoymakbilmeyenmerakınıgörünce,kısacıktarihinsunabildiğibutürdentümtanıklıklarlailgiliolarakbelediyekütüphanelerindearaştırmalaragiriştilervebunlarıkenteyaydılar.Tarihinelindekikehanetlertükenincegazetecilereyenileriniısmarladılar;onlarında,enazındanbukonuda,geçmişyüzyılardakimeslektaşlarıkadaruzmanolduklarıanlaşıldı.
Hattabukehanetlerdenbazılarıgazetelerdeyazıdizisiolarakyayımlandıvesağlıkzamanında,gazetesayfalarındakarşılaştıklarıaşkdizileriniokurgibibüyükbiriştahlabunlarıdaokuyorlardı.
Buradakestirilensonuçlarınbazılarıtuhafhesaplaradayanıyordu;paralarınüzerindekiyılsayısı,ölüsayısıvevebanınegemenliğindegeçirilenaylarişiniçinegiriyordu.Başkalarıtarihtekibüyükvebalarlabirkarşılaştırmayapıyor,benzerliklerortayakoyuyor(kehanetlerdebunlara
'değişmez'lerdeniyordu)vedahaaztuhafolmayanhesaplarla,şimdikiolayailişkinöğretilereldeetmeyeçalışıyorlardı.Amahalkınençoktakdirettiğikehanetler,kuşkusuz,kıyametianlatanbirdile,kentiböylebirsınavdangeçirebilecekvehertüryorumaaçıkbirkarmaşıklıkiçerebilecekbirolaylardizisinihaberverenkehanetlerdi.BöyleceNostradamusveSainteOdile'ehergün200
başvuruluyorvekarşılığıalınıyordu.Zatentümkehanetlerinortakyanıolarakbelirenşey,sonuçtabunlarınrahatlatıcıolmasıydı.Yalnızcavebaydırahatlatmayan.
İştebuboşinançlaryurttaşlarımızdadininyerinitutuyorduvebunedenlePaneloux'nunvaazı
ancakdörtteüçüdolmuşbirkilisedeyapıldı.Vaazakşamı,Rieuxgeldiğinde,yaylıgiriş
kapısındaniçeriinceincesüzülenrüzgârdinleyenlerarasındarahatrahatgeziniyordu.İşteböylesoğukvesessizbirkilisede,tümüyleerkeklerdenoluşmuşbirtopluluğunortasındaRieuxkendinebiryerbulduverahibinkürsüyeçıkışınıizledi.Rahipilkvaazaoranladahayumuşakvedahadüşüncelibirsestonuylakonuştu;ayinekatılanlarsıksıkonunduraksadığınıfarkettiler.İşindahadailginçyanı,artık'siz'değil,'biz'diyordu.
Yinedesesiyavaşyavaşyükseldi.Bizeaylardırvebanınaramızdaolduğunuanımsattıvesoframızayadasevdiklerimizinbaşucunadefalarcaoturmuşolduğundan,yanıbaşımızdayürüdüğündenveişdönüşündeyolumuzugözlediğinden,şimdionudahaiyitanıyorduk.İlkşaşkınlığınetkisiyledahaöncebelkideiyidinlemediğimiz,amaonunbıkıpusanmadanbizesöylediğişeyişimdidahaiyikavrayabilirdik.AynıyerdeRahipPaneloux'nunvaazındasöylediğişeyböylecedoğruolarakbeliriyordu—enazındanobunainanıyordu.Ancakbelkide,hepimizinbaşınageldiğigibi,bunuTanrısevgisiolmadandüşünmüşvedilegetirmişti,şimdibunapişmandı.
Öteyandangerçekolan,herşeydeunutulmayacakbiryanolmasıydı.EngüçsınamabilebirHıristiyaniçinyarardemekti.VeişteoHıristiyanınaramasıgereken,kendiyararınaolandı,oyararınnasılbirşeyolduğuveonunnasılbulunacağıydı.
OsıradaRieux'nünçevresindekiinsanlar,sıralarındirsekkoymayerleriarasındakımıldanarak,olabildiğincerahatedecekbiçimdeyerlerineyerleştiler.Giriştekikumaşkaplıkapılardanbirihafifhafifçarpıyordu.Birisionututmakiçinyerindenkalktı.BukımıldanmalarladikkatidağılanRieuxyenidensözebaşlayanPaneloux'yuzorduyu
201yordu.Vebanınsahnelediğibugösteriyekendibaşınabiraçıklamabulmakyerinebundanöğrenilebilecekşeyleriöğrenmeyeçalışmakgerektiğinisöylüyordu.Rieuxrahibegöreaçıklanacakhiçbirşeyolmadığınıazçoksezinledi.PanelouxgüçlübirbiçimdeTanrıaçısındanaçıklanabilecekşeylerolduğunu,amabazışeylerinseaçıklanamayacağınısöylediğindeRieuxdikkatkesildi.İyilikvekötülükkuşkusuzvardıvegeneldeonlarıbirbirindenayıranşeylerkolaycaaçıklanırdı.Amasorunkötülüktebaşlıyordu.Örneğin,görünüştegerekliolankötülükvegörünüştegereksizolankötülük
vardı.CehennemedüşmüşDonJuanvardıvebirçocuğunölümüvardı.
Çapkınıncezayaçarptırılmasınekadaradilse,çocuğunacısınıanlamakokadarzordu.Vegerçekte,yeryüzündebirçocuğunacısından,oacınınberaberindegetirdiğinefrettenvebunuaçıklamakiçinaranacaknedenlerdendahaönemlihiçbirşeyyoktu.YaşamıngerikalanbölümündeTanrıbizimiçinherşeyikolaylaştırıyorduveoânakadardinintakdiredilecekbiryanı
yoktu.Oysaşimdi,Tanrıbiziduvarındibinekoyuyordu.Böylecevebanınduvarlarıdibindeydikveonlarınölümcülgölgesindebizimyararımızaolanıbulmamızgerekiyordu.RahipPanelouxkendisininduvaratırmanmasınısağlayacakkolaylıklarıbilereddediyordu.Çocuğubekleyengüzeliklerinsonsuzluğuonunacısınıtelafiedecektir,demekonuniçinkolayolurdu,amagerçektebukonudahiçbirşeybilmiyordu.Birkeyfinsonsuzluğununinsanacısınıbirantelafiedebileceğinikimilerisürebilirdi?BubirHıristiyanolamazdı;kolarında,bacaklarındaveruhundaacıyıtanımış
birEfendisiolanbirHıristiyanolamazdıbukesinlikle.Hayır,çarmıhınsimgelediğibuparçalanışasadıkolarakvebirçocuğunacısıylayüzyüzekalarakrahipduvarındibindenayrılmayacaktı.Vekendisiniogündinleyenlerehiçkorkmadanşöylediyecekti:"Kardeşlerim,oangeldi.Yaherşeyeinanmalıyadaherşeyiyadsımalı.Vearanızdakimherşeyiyadsımayıgözealabilir?"
202
Rieux,rahibinsözüdinsizliğegetirdiğinibirandafarketti,oisebubuyruğun,buisteğinHıristiyanlarınyararınaolacağınıbelirtmekiçinbüyükbirkuvvetlesözünüsürdürüyordu.Buaynı
zamandaHıristiyanlarınerdemiydide.Rahip,birazdansözünüedeceğierdeminfazlasının,dahahoşgörülüvedahaklasikbirahlakanlayışınaalışmışbazıkişilerişaşkınlığadüşüreceğinibiliyordu.Amavebasırasındakidinanlayışıherzamankidinanlayışıylabirolamazdı;Tanrımutluzamanlardaruhunhuzuriçindeveneşeliolmasınıkabuletsede,hattabunuarzuetsebile,mutsuzluğunenilerinoktasındaruhundaılımlılıktanuzaklaşmasınıisteyebilirdi.BugünTanrı
yarattığıinsanlarabiriyiliktebulunuponlarıöylebirmutsuzlukiçineitmiştiki,insanlarenbüyükerdemolan,yaherşeyyadahiçilkesiniyenidenkeşfetmekveüstlenmekzorundaydılar.
Geçenyüzyıldaninançsızbiryazar,günahlardanarınmayeridiyebirşeyolmadığınısöyleyerekHıristiyankilisesininsırrınıaçıkladığınıilerisürmüştü.BöylebirşeyisöylerkenCennetveCehennemdışındaarabiryerolmadığınıveinsanınkendiseçiminegöre,kurtuluşuyadalanetibulacağınıanlatmakistiyordu.Paneloux'yabakılırsabu,ancakdinsizbirruhuniçindefilizlenecektürdenbirdindensapmaydı.Çünkügünahlardanarınılanbiryervardı.Amakuşkusuzbuyereçokfazlaumutbağlanmamasıgerekenbazıdönemlerolmuştu;bağışlanabilirtürdenhafifgünahlardansözbileedilemeyeceğibazıdönemlerolmuştu.Hergünahölümcüldüveherkayıtsızlıksuçtu.Yaher
şeydiyadahiç.
PanelouxdurduveosıradaRieuxkapınınaltından,
dışarıdaşiddetiniartırmaktaolduğuanlaşılanrüzgârıninleyensesinidahaiyiduydu.Tamosıradarahipsözünüettiğiherşeyikabulenmeerdemininherzamanonayüklediğimizdaranlamdaanlatılamayacağını,sıradanbirboyuneğişin,hattazorgelenbiralçakgönülülüğünsözkonusu
'olmadığınısöylüyordu.Alçakgönülülüğünderızasıylaonurunkırılmasısözkonusuydu.
Kuşkusuzbirçocuğun
203acısıruhiçindeyürekiçindeonurkırıcıbirşeydi.Amabunedenlebunuyaşamak,bunedenlebunuistemekgerekliydi;Panelouxsöyleyeceğişeyinkolayolmadığıkonusundadinleyicilerinegüvenceverdi;bunuistemekgerekiyordu,çünküTanrıbunuistiyordu.İşteböyleceyalnızHıristiyanhiçbirşeydenkaçınmayacakvetümçıkışyolarıkapalıykenbiletemelseçimhakkınısonunakadarkulanacaktı.Herşeyiyadsımadurumunadüşmemekiçinherşeyeinanmayıyeğleyecekti.Vücuttaolu§anşişliklerinenfeksiyonudoğalyoldandışarıatmabiçimiolduğunuöğrenenkadıncağızlarınşusıralarkiliseleregelip'Tanrımonaşişliklernasipet!'
demelerigibi,Hıristiyanda,anlaşılmazbileolsa,Tanrınınisteğineboyuneğmeyiöğrenecekti.
"Şunuanlıyorum;amabukabuledilemez,"denilebilirdi,iştebizimseçimimiziyapabilmemiziçinde,bizesunulmuşbukabuledilemeyenşeyintamiçinedalmakgerekiyordu.Çocuklarınacısı
bizimacıekmeğimizdi,amabuekmekolmaksızınruhumuzkendiruhsalaçlığınıniçindeölüpgidecekti.
Busırada,geneldePaneloux'nunsözünearavermesiylebaşlayansessizkıpırdanışlaryenidenduyulmayabaşlamıştıki,vaizansızın,sonuçtanasılbirtavıralmakgerektiğinidinleyicilerinyerinesoruyormuşgibiyaparakgüçlübirbiçimdeyenidensözebaşladı.Kuşkuduyduğubirşeyvardı;okorkunç'yazgısalık'sözcüğünükulanacaklardı.Ehodaeğer'etkin'sıfatınıdaeklerlerse,buterimkarşısındageriçekilmeyecekti.Kuşkusuz,sözünüettiğiHabeşistanHıristıyanlarınaöykünmemekgerekiyordu.Hıristiyansağlıkkuvvetlerininüzerlerineeskipüskügiysileriniatan,biryandandaTanrıtarafındanyolanankötülüklesavaşmakisteyenbukâfirlerevebabulaşmasıiçindualaredenşuvebalıİranlılargibidavranmayıaklabilegetirmemekgerekiyordu.Amabununtersine,geçenyüzyılardakisalgınlarda,kudasayininiyaparkensıcakvenemliağızlaraenfeksiyonsinmiştirdiyeeldeğdirmemekiçinmaşaylakutsalekmeğitutanKahirelikeşişleredeöykünmemekge
204
rekiyordu.Hemİranlıvebalılarhemdekeşişlergünahişliyorlardı.Çünküİranlılariçinbirçocuğunacısınınönemiyoktu;keşişleriçinsetersine,acıdansondereceinsanaözgükaygılarlakorkmakherşeydenüstündü.İkidurumdada,sorunbirkenaraitilmişti.HepsiTanrınınsesinekulaklarını
tıkamıştı.AmaPaneloux'nunanımsatmakistediğibaşkaörneklerdevardı.BüyükMarsilyavebasınınvakanüvisinegöreMercy'dekimanastırdayaşayanseksenbirdindardanyalnızcadördüsağlamkalmıştı.Vebudördününüçükaçmıştı.Vakanüvislerböylediyorduvedahafazlasınısöylemekonlarıngöreviniaşıyordu.AmaPaneloux'unbunuokurken,yetmişyedicesetveözelikleüçdinkardeşininörneğinekarşınyalnızkalandindaraklındançıkmıyordu.Verahipkürsününkenarınayumruğuylavurarakhaykırdı:"Kardeşlerim,kalankişibizolmalıyız!"
Önlemlere,birfelaketindağınıklığınabirtoplumungetirdiğizekicedüzenlemelerekarşıçıkmamakgerekliydi.Dizçöküpherşeyiterketmekgerektiğinisöyleyenşuahlakçılarakulakasmamakgerekiyordu.Karanlığıniçinde,birazdakörlemesine,ileriyedoğruyürümeyebaşlamakveiyiliketmeyeçalışmakgerekiyorduyalnızca.Bunundışındasakinolmakvekişiselbiryardımaramadan,çocukölümlerindebileTanrıyagüvenmekgerekiyordu.
SözünburasındaRahipPanelouxMarsilyavebasındaadıgeçenünlüsima,piskoposBelzunce'uandı.Salgınınsonunadoğru,gerekenherşeyiyapmışolanpiskopos,artıkhiçbirçarekalmadığınıgörünceyiyeceklerlebirlikteevinekapanmış,evinçevresineduvarördürmüştü;onuyüceltmişolankentliler,ancakçokbüyükacılardarastlayabileceğimiztürdenbirdönüşyaparakonaöfkelenmişlerveenfeksiyonbulaştırmakiçinevininçevresinicesetlerleçevirmişler,hattaölmesinikesinleştirmekiçinduvarlarınüzerindencesetleratmışlardı.Böylecepiskopos,sonbirzayıflıkla,kendisiniölümündünyasındanuzaktutacağınısanmıştı,ancakölülergöktenbaşınadüşüyordu.İşte,vebadabiradaolmayacağınainanmamızgerekirken,bizlerde205böyleyapıyoruz.Hayır,ortanoktayoktu.Buutançvericidurumukabulenmekgerekiyordu,çünküTanrıdannefretetmekveonusevmekarasındaseçimyapmamamızgerekiyordu.PekikimTanrınefretiniseçmeyigözealabilirdi?
"Kardeşlerim,"dediPanelouxsonucageldiğinibildirerek,"Tanrısevgisizorbirsevgidir.İnsanınkendindenvazgeçmesinivekendinihorgörmesinigerektirir.Amayalnızcaoçocuklarınacısınıveölümünüsilebilir,yalnızcaobuacıyıgereklikılabilir,çünkübunuanlamakolanaksızdırveinsanböylebirşeyitabikiister.İştesizinlepaylaşmakistediğimzordersbu.İşte,insanlarıngözündezalim,Tanrınıngözündekesinolanimanayaklaşmamızgerek.Bukorkunçimgekarşısındahepimizeşitbirnoktayagelmeliyiz.Odoruğuntepesindeherşeybirbirinekarışacakveeşitlenecek,görünüştekiadaletsizliktendoğrulukfışkıracak.Fransa'nıngüneyindekibirçokkilisedevebalılarkoronunbulunduğuyerdekitaşdöşemelerinaltındayüzyılardıruyuyorvepapazlaronlarınmezarlarınınüzerindekonuşuyorveyaydıklarıdüşünceçocuklarındakatkıdabulunduğuşukülerdenfışkırıyor."
Rieuxdışarıçıktığındaaralıkkapıdansertbirrüzgâriçeriyidoldurduvedindarlarınyüzüneçarptı.
Kiliseniniçinebiryağmurkokusu,ıslakkaldırımkokusugetiriyor,onlardadışarıçıkmadankentinnasılolduğunutahminediyorlardı.DoktorRieux'nünönündençıkmaktaolanyaşlıbirrahiplegenç
birpapazçömezioandaşapkalarınızortuttular.Dahayaşlıolanyinedevaiziyorumlamaktangerikalmadı.Paneloux'nunhitabetindenövgüylesözediyor,amarahibinsergilediğidüşüncelerdeki
cürettenendişeduyuyordu.Buvaizingüçlüolmaktançok,endişesergilediğinidüşünüyorduvePanelouxyaşındabirrahibinendişeduymayahakkıyoktu.Rüzgârdankorunmakiçinbaşınıeğenpapazçömezi,rahibesıksıkgittiğini,onungeçirdiğideğişiminfarkındaolduğunu,sözlerinindahadacüretliolabileceğinivekuşkusuzyayımiçinbasılmaiznialamayacağınıbelirtti.
206
Nedirdüşündüğü?dediyaşlırahip.Kiliseninönünegelmişlerdi,rüzgâruğuldayarakvegenç
olanınsözünükeserekonlarısarmalıyordu.Konuşabilecekdurumageldiğindeyalnızcaşunusöyledi:
—Birrahipbirdoktoradanışırsa,çelişkiolur.Tarrou,Paneloux'nünsözleriniaktaranRieux'yesavaşsırasındagözlerioyulmuşbirgencinyüzünügörünceinancınıyitirmişbirrahiptanıdığını
söyledi.
—Panelouxhaklı,dediTarrou.MasumiyetingözlerioyuluncaHıristiyanyainancınıyitirmeliyadagözlerioyulmalı.Panelouxinancınıyitirmekistemiyor,sonunakadargidecek.Söylemekistediğibu.
Tarrou'nünbugözlemi,Paneloux'nuntavrınınçevresindekilereanlaşılmazgeldiği,bundansonrakitalihsizolaylarıaçıklamakiçinyeterlimi?Bukonudeğerlendirilecektir.
VaazdanbirkaçgünsonraPanelouxtaşınmaişiyleuğraştı.Hastalığıngelişmesininnedenolduğutaşınmalarınyoğunlaştığıdönemdi.Tarrou'nunotelindenayrılıpRieux'yetaşınmasıgibi,rahipdebağlıolduğutarikatınkendisiniyerleştirdiğidairedenayrılıpkiliseninmüdavimlerindenvehenüzvebayayakalanmamışyaşlıbirhanımınevinetaşındı.Taşınmasırasındarahipyorgunluğununvekaygısınınarttığımhissetti.Veböyleceonaeviniaçanhanımıngözündesaygısınıyitirdi.Çünkü
hanımona,SainteOdile'inkehanetlerinibüyükbircoşkuylaanlatırken,rahipkuşkusuzbıkkınlıktan,hafifbirsabırsızlıkgöstermişti.Sonradanyaşlıkadınınenazındaniyiliklekarışıkyansızbirtavırgöstermesiiçinnekadarçabaharcadıysadabaşarıyaulaşamamıştı.Kötüizlenimuyandırmıştı.Veherakşam,ağzınakadartığişidantelerledoluodasınadönmeden,salondaoturanevsahibesininsırtınıseyretmekzorundakalıyor,aynızamandadayüzünübileçevirmedenkurukuruyasöylenmişbirİyiakşamlarpeder'ibirhatıraeşyasıgibiodasınagötürüyordu.İşteböylebirakşam,kafasıkazangibi,tamyatarkengünlerdiriçindebirikmekte207olanbirateşinzincirindenboşanmışdalgalarınınbileklerineveşakaklarınaaktığınıhissetti.
Bundansonraolanlarancakevsahibesininanlattıklarıaracılığıylaöğrenilebildi.Sabahyaşlı
hanımherzamankialışkanlığıylaerkenkalkmıştı.Birsüresonrarahibinodasındançıkmamasınaşaşırarakepeyduraksamadansonrakapısınıtıklatmayakararvermişti.Uykusuzbirgeceninardından,onuhâlâyatarkenbulmuştu.Birbaskıylasıkışmıştıveyüzüherzamankindendahadakırmızıgibiydi.Kendidediğinegöre,yaşlıhanımonanazikçebirdoktorçağırmayıönermişti,amaonaüzücügelenbirsertlikleönerisigeriçevrilmişti.Oradançekilmektenbaşkabirşeyyapamamıştı.Birsüresonrarahipziliçalmışveonuyanınaçağırmıştı.Buanlıkparlamadandolayıözürdilemişveonavebanınsözkonusuolamayacağını,kendisindehastalıklailgilihiçbirbelirtiolmadığınıvebunungeçicibiryorgunlukolduğunusöylemişti.Yaşlıhanımonuyanıtlarken,önerisininbutürdenbirkaygıdankaynaklanmadığını,Tanrınınelindeolankendigüvenliğinidüşünmediğini,kendisinibirparça
sorumluhissettiğirahibinsağlığındanbaşkabirşeydüşünmediğinionurlubirbiçimdedilegetirmişti.Amarahipbaşkabirşeysöylemediğindenevsahibesinindediğinebakılırsa,görevinieksiksizyerinegetirmekarzusuyla,yenidenonadoktorunuçağırmayıönermişti.Rahipyaşlıhanımaçokkarmaşıkgelenaçıklamalarlaöneriyiyinegençevirmişti.Yaşlıhanımyalnızcaanladığınısanıyordu,amarahibinilkelerineuymadığındankonsültasyonureddetmesionaanlaşılmazgeliyordu.Kiracısınınaklınıateşinkarıştırdığı
sonucunavarmıştıveonabitkiçayıgetirmekleyetinmişti.
Yaşlıkadındurumundanilerigelenzorunluluklarıtamıtamınayerinegetirmeyekararlı,hastayıikisaattebirdüzenliolarakyoklamıştı.Onuençokçarpanşeyrahibinbütüngünüçırpınarakgeçirmesiydi.Örtüleribiratıyor,birkendineçekiyor,elinisürekliıslakalnındagezdiriyor,boğuk,kısıkvenezlelibirsesleiçindensökülürcesinege
208
lenbiröksürüğüatmakiçindoğruluyordu.Sankionunsoluğunukesenpamukparçalarını
boğazınındibindenkazıyıpatmanınolanaksızlığıiçindeymişgibiydi.Bukrizlerinsonunda,bitkinliğintümbelirtileriylekendinigeriyedoğrubırakıyordu.Sonolarak,birdahahafifçedoğruluyorvekısabirsüreöncekibütünoçırpınmadandahaateşlibirbiçimdegözleriniönünedikiyordu.Amayaşlıkadınbirdoktorçağırmakvehastanınisteğinekarşıçıkıpçıkmamaktaduraksıyordu.Nekadarheyecanvericigibigelsede,basitbirateşnöbetiolabilirdibu.
Yinede,öğledensonrayaşlıhanımrahiplekonuşmayaçalıştıveyanıtolarakbirkaçkarmaşıksözdenbaşkabirşeyeldeedemedi.Önerisiniyineledi.Amaosıradarahipkalktıveneredeyseboğulurcasınabirdoktoristemediğiniaçıkçasöyledi.OandaevsahibesiertesisabahakadarbeklemeyeverahibindurumundadüzelmeolmazsaradyodaRansdocAjansınıngündeonlarcakezyinelediğinumarayatelefonetmeyekararverdi.Görevlerimhepönemseyerekgeceboyuncakiracısınıyoklamayıvebaşucundabeklemeyidüşünüyordu.Amaakşam,onayenidemlenmiş
bitkiçayınıverdiktensonrabirazuzanmakistediveancakertesisabahuyandı.Odayakoştu.
Rahipuzanmıştı,tekbirhareketyoktu.Öncekigünaşırıkırmızıolanyüzdeşimdibirtürsolgunlukvardı,yüzhatlarıgerginleşmişti.Rahibingözleriyatağınüzerindeasılıolanrengârenkincilerlebezeliküçükavizeyedikilmişti.Yaşlıhanımıngirmesiylebaşınıonaçevirdi.Evsahibesinindediğinegöre,osıradatümgecedayakyemişvekımıldayacakhiçgücükalmamışgibiydi.Yaşlı
hanımonanasılolduğunusormuştu.Kadınıntuhafbirbiçimdekayıtsızolduğunufarkettiğibirsesleiyiolmadığını,doktoragerekolmadığınıveherşeyinkuralarauygunolmasıiçinhastaneyekaldırılmasınınyeterliolacağınısöylemişti.Yaşlıhanımkorkuiçindetelefonakoşmuştu.
Rieuxöğlesaatindegeldi.Evsahibesininanlattığınagöre,Paneloux'nunhaklıolduğunuveartıkçokgeçolaca
Veba209/14ğmısöylediyalnızca.Rahiponuaynıkayıtsıztavırlakarşıladı.Rıeuxonumuayeneetti;tıkanıklıkveakciğerlerdekibaskıdışındaşişliklerlebelirenhıyarcıklıvebayayadaakciğervebasınaözgühiçbirtemelbelirtigörmeyinceçokşaşırdı.Durumneolursaolsunnabızöyledüşükvegenel
durumöylekaygıvericiydiki,fazlaumutyoktu.
Hastalığıntemelbelirtilerindenhiçbirisizdeyok,dediPaneloux'ya.Amaişingerçeği,durumkuşkuluvesizitecritetmekzorundayım.
Rahipsankinezaketle,tuhafbirbiçimdegüldü,amakonuşmadı.
—Yanınızdakalacağım,dediyavaşçaona.
Rahipcanlanırgibiolduveyenidenbirsıcaklığakavuşanbakışlarladoktorabaktı.Sonra,üzüntüylemisöyle.diğianlaşılmayanbirbiçimde,güçlüklekonuştu:
—Teşekkürederim,dedi.Amadinadamlarınındostlarıyoktur.HerşeyleriniTanrıyabağlamışlardır.
Yatağınbaşucundaduranhaçıistedi,elinealıncaona,bakmakiçinbaşınıçevirdi,arkasınıdöndü.
HastanedePaneloux'nunağzındanteksözçıkmadıOnayapılantümtedavilerekendinibireşyagibibıraktıamaelindenhaçıhiçbırakmadı.Buaradarahibindurumundakikarışıklıksürüyordu.
Rieux'nünaklınıkurcalayankuşkuhafiflemiyordu.Hemvebaydıhemdeğildi.Zatenbirkaç
zamandırhastalık,tanılarışaşırtmaktanzevkalırolmuştu.AmaPaneloux'nundurumundagelişmelerbubelirsizliğinönemsizolduğunugösterecekti.
Ateşyükseldi.Öksürükdahadaboğuklaştıvehastayıgünboyukıvrandırdıdurdu.Sonundaakşamrahiponuboğmaktaolanşupamuğuöksürerekattı.Kırmızıydı.AteşinkargaşasındaPaneloux'nunbakışıkayıtsızlığınıyitirmiyorduveertesisabah,bedenininyarısıyatağındansarkmış,ölüolarakbulunduğundabakışıhiçbirşeyidilegetirmiyordu.Fişininüzerine'Kuşkuludurum'yazıldı.
210
OyılkasımayındakiToussaintYortusuherzamankigibigeçmedi.Kuşkusuzhavanınbundapayı
vardı.Birdendeğişmişveuzayansıcaklarbirdenyeriniserinliğebırakmıştı.Ötekiyılardaolduğugibi,şimdisoğukbirrüzgâresipduruyordu.Kocakocabulutlarufuktabiruçtanötekinekoşturupduruyor,evlerigölgeliyor,geçipgittiktensonrada,evlerinüzerinekasımgöğününsoğukvealtınsı
ışığıdüşüyordu.İlkyağmurluklarortayaçıkmıştı.Amakauçukluveparlakkumaşlarınçoksayıdaoluşudikkatçekiyordu.Aslındagazeteler,ikiyüzyılöncebüyükGüneyvebalarısırasındahekimlerinkendilerinikorumakiçinyağlanmışbezlerdengiysilergiydiklerinibildirmişti.Dükkânlardamodasıgeçmişgiysistoklarınıeritmekiçinbunufırsatbilmişlerdi,bunlarsayesindeherkestebirbağışıklıkumududoğmuştu.
Amamevsimingetirdiğitümbuişaretlermezarlıklarınbomboşkalmasınıunutturamazdı.Eskiyılardatramvaylarkasımpatlarınınburukkokusuylayüklüolurvekadınlarmezarları
çiçeklendirmeküzerekafilelerhalindeyakınlarınıngömülüolduğuyerleregiderlerdi.Vefatedeniaylarboyuncayalnızbırakmışveunutmuşolmanıntelafiedilmeyeçalışıldığıgündübu.Ancakoyıl,kimseölüleridüşünmekistemiyordu.Zatenonlarfazlasıyladüşünülüyordu.Birazüzüntüveçokçada
melankoliyleonlarınyanınagitmeksözkonusudeğildiartık.Kendinirahatlatmakiçinyıldabirkezyanlarınauğranacakterkedilmişkişilerdeğildiartıkonlar.Onlarunutulmakistenenkeyifkaçırıcıkişilerdi.İştebunedenleoyılÖlülerGünübiranlamdaesgeçildi.Cottard'ındeyişiyle,zatenhergünÖlülerGü
211nü'ydü.Tarrouonunkonuşmasındagiderekacıbirmizahkulandığınıfarkediyordu.
Gerçektendevebanıntutuşturduğukeyifateşleribüyükfırınlardahergünartanbircoşkuylayanıpduruyor.du.Şurasıgerçek,ölüsayısıhergeçengünbirartışgöstermiyordu.Amavebanınsonderecerahatbirbiçimdedoruknoktayayerleştiğivegünlükcinayetlerineiyibirmemurayakışacakbirdüzenlilikvegüvenilirlikkazandırdığıdüşünülebilirdi.İlkeceveuzmanlarıngörüşünegöre,buiyiyeişaretti.DurmadanyükselenartışeğrisiniuzunbirdoğrununizlediğivebanıngelişimgrafiğiörneğinDoktorRichard'atümüyleavutucugeliyordu."Buiyi,harikabirgrafik!"diyordu.
Hastalığın,istikrardönemidiyeadlandırdığıbirnoktayaulaştığınıdüşünüyordu.Bundanböylehastalıkancakinişegeçebilirdi.BundaCastel'inserumununkatkısıolduğunainanıyordu,gerçektendeserumsonzamanlardaumulmadıkbaşarılarkazanmayabaşlamıştı.YaşlıCastelbunakarşıçıkmıyordu,amaaslındahiçbirşeyinöngörülemeyeceğini,salgınlartarihininbeklenmedikinişçıkışlarladoluolduğunudüşünüyordu.Uzunsüredirkamuoyunurahatlatmakisteyen,ancakvebayüzündenböylebirişegirişemeyenvalilik,doktorlarıbukonudadüşüncelerinialmaküzerebirarayagetirmeyiamaçlıyorduki,veba,hemdeistikrardönemindeDoktorRichard'ıdaortadankaldırıverdi.
Kuşkusuzetkileyici,ancakherşeybiryana,hiçbirşeykanıtlamayanbuörnekkarşısındayöneticileriyimserliğenasılgönüleriniaçtılarsa,aynıkayıtsızlıklakötümserliğedönüşyaptılar.
Casteliseelindengeldiğinceözenlibirbiçimdeserumunuhazırlamaklailgileniyorduyalnızca.
Zatenhastaneyadakarantinayermedönüştürülmemişkamubinasıkalmamıştı;eğervalilikhâlâ
yerindeduruyorsa,insanlarınbirarayagelecekbiryerleriolmasıiçindi.AmaaslındageneldeveodönemdevebanıngörecelidurgunluğunedeniyleRieux'nünöngördüğüdüzenlemenindışınaçıkmayahiçgerekkalmadı.Yıpratıcıbirçabagösterendok
212
torlarvehastabakıcılardahadabüyükçabalarıakılarınagetirmekzorundakalmıyorlardı.Buinsanüstüdiyebileceğimizçalışmayıdüzenlibirbiçimdeyürütmekzorundaydılaryalnızca.Dahaöncedenortayaçıkmışolanakciğerebağlıenfeksiyontürüşimdikentindörtköşesindeçoğalıpduruyordu,sankirüzgârciğerlerdeyangınlartutuşturupkörüklüyordu.Hastalarkantüküretükürehızlaölüyordu.Şimdisalgınınbuyenibiçimiyle,bulaşıcılığındahadaartmatehlikesibelirmişti.
İşingerçeği,uzmanlarıngörüşleribunoktadahepçelişkiliydi.Yinededahagüvendeolmakiçinsağlıkpersoneligazlıbezlerinaltındasolumayısürdürüyordu.Aslındailkbakıştahastalığınyayılmasıgerekirdi.Amahıyarcıklıvebavakalarınınazalmasıylaterazidengededuruyordu.
Öteyandan,giderekartanyiyeceksıkıntısınabağlıbaşkasıkıntılardaoluyordu.Spekülasyonlarişekarışmıştıveçarşıdapazardabulunmayantemelgereksinimmaddelerineinanılmazfiyatlarödeniyordu.Böylecezenginailelerinneredeysehiçbireksiğiyokken,yoksulailelerçokgüç
durumdakalıyorlardı.Vebakendiyönetimmerkezindeoetkinyansızlığıylayurttaşlarımızarasındaeşitliğigüçlendirecekken,tersine,onormalbencilikoyunuyla,insanlarınyüreğindeadaletsizlikduygusunudahadakeskinhalegetiriyordu.Tabikiölümünomükemmeleşitliğiyerindeduruyordu,amaböylebireşitliğidekimseistemiyordu.Böyleaçlıkçekenyoksular,yaşamınözgür,ekmeğinucuzolduğukomşukentlerivekasabalarıdahabüyükbirözlemledüşünüyordu.Kendilerineyeterincegıdasağlanamıyorsa,gitmelerineizinverilmelidiyepekdemantıklıolmayanbirduyguyakapılmışlardı.Öylekisonundabazenduvarlarayazılan,bazendevaliningeçtiğisıradabağırdanbirsloganortayaçıkmıştı:'Yaekmekyaözgürlük!'BualaycısözbazıgösteriyürüyüşlerinebirişaretolduysadabunlarÇabucakbastırılmıştı,amadurumunciddiliğidekimseningözündenkaçmıyordu.
213Doğalolarakgazeteler,kendilerineyolananoiyimserlikyönergesineneolursaolsunuyuyorlardı.Gazeteleriokurkendurumubelirginkılan,halkın'sakinlikvesoğukkanlılıkkonusundaetkileyicibirörnek'sunmasıydı.Amakendiiçinekapanmış,hiçbirşeyingizlikalamayacağıbirkenttekimsetoplumunsunduğu'örnek'konusundabiryanılgıyadüşemezdi.Vesözügeçensakinlikvesoğukkanlılığınneolduğukonusundadoğrubirfikiredinmekiçinyönetimceoluşturulmuşbirkarantinamerkezineyadatecritkamplarındanbirinegirmekyeterliydi.Başkayerlerdegöreviolananlatıcıburalarıtanımamıştır.BunedenleburadayalnızcaTarrou'nuntanıklığınabaşvurmakdurumunda.
TarrougerçektendenotdefterlerindebelediyestadınakurulmuşbirkampıRambert'leziyaretedişinianlatır.Stadhemenhemenkentkapılarındabulunmaktadırvebiryanıtramvaylarıngeçtiğisokağa,ötekiyanıdakentinkurulmuşolduğuovanınsınırınakadaruzananboşarazilerebakar.
Geneldeolduğugibi,büyükçimentodanduvarlarlaçevrilidirvekaçışlarızorlaştırmaküzeredörtgirişkapısınanöbetçilerdikmekyeterliolmuştu.Aynıbiçimde,duvarlar,dışarıdakilerinkarantinayaalınmıştalihsizlerimeraklarıylarahatsızetmeleriniengeliyordu.Bunakarşılık,karantinadakilergünboyugörmedikleritrenleringeçtiğiniduyuyorvetrenlerintaşıdığıuğultununartmasındanevedönüşveişyerlerindençıkışsaatiningeldiğinitahminediyorlardı.Böylecedışlandıklarıyaşamınkendilerindenbirkaçmetreötedesürdüğünüveçimentodanduvarlarınsankibaşkabaşkagezegendenmişgibibirbirineyabancıikidünyayıayırdığınıbiliyorlardı.
TarrouveRambertstadadoğruyolaçıkmakiçinbirpazarakşamüstünüseçtiler.YanlarındaRambert'inyenidenbulduğufutbolcuGonzalesdevardı,dönüşümlüolarakstadıngözetimindegörevalmayıkabuletmişti.Rambertonukampyöneticisiyletanıştıracaktı.Gonzalesbuluştukları
sırada,TarrouveRambert'e,bununvebadan
214
öncemaçabaşlamaküzereformasınıgiydiğisaatolduğunusöyledi.ŞimdistadlaraelkonduğundanartıkböylebirşeyolanaksızdıveGonzaleskendiniişsizgüçsüzhissediyor,öyledegörünüyordu.İştebugözetimişindeçalışmayıkabuletmesininnedenlerindenbirisidebuydu,yalnızcahaftasonlarıçalışmakkoşuluyla.Gökyüzüyarıbulutluyarıaçıktı,Gonzalesburnunuhavayadikmiş,neyağışlınedesıcakolanbuhavanıniyibiroyuniçinenuygunhavaolduğunuüzülerekbelirtti.Soyunmaodalarınasinmişkâfurkokusunu,yıkılantribünleri,pasrengineçalansahanınüzerindekicanlırenkliformaları,devrearasındayenenlimonuyadakurumuşboğazları
binlerceserinleticiiğneyleyakanlimonatayıanlatıyorduelindengeldiğince.ZatenTarrouda,yol
boyuncasemtineğribüğrüsokaklarıboyuncafutbolcununkarşısınaçıkanküçüktaşlaradurmadantekmeattığınıyazıyor.Onlarıkanalizasyonmazgalarınaatmayaçalışıyor,başarıncada,"Birsıfır,"diyordu.Sigarasınıbitirinceizmaritiniileriyedoğrutükürüyorveyeredüşmedenayağıylayakalamayaçalışıyordu.StadınyakınındatopoynayançocuklargeçmekteolangrubatopuyoladılarveGonzalestoputamisabetonlarageriyolamaküzereyolunudeğiştirdi.
Sonundastadagirdiler.Tribünlerinsanlarladoluydu.Amasahayüzlercekırmızıçadırlakaplanmıştı,uzaktançadırlarıniçindekiyatakyorganlarvedenklergörülüyordu.Sıcaklardayadayağmurluhavalardaburadakalanlarınsığınabilmeleriiçintribünleredokunulmamıştı.Yalnızcagünbatımındaçadırlarınageridönmekzorundaydılar.Tribünlerinaltındaduşlarlaoyuncularıneskisoyunmaodalarıbulunuyordu;duşlarınbulunduğuyereyenibirdüzenverilmiş,soyunmaodalarıdabüroverevirleredönüştürülmüştü.Buradakalanlarınçoğutribünleridoldurmuştu.
Ötekilersahakenarlarındadolaşıyorlardı.Bazılarıçadırlarınıngirişindeçömelmiş,herşeyedalgındalgınbakıyordu.Tribünlerdeküerinçoğuçökmüş,birşeylerbekliyorgibiydiler.
215rou.
—Gündüzneyapıyorlar?diyeRambert'esorduTar
Hiçbirşey.
Gerçektendehemenhemenhepsininelerikolanboşboşsalanıpduruyordu.Bubüyükinsantopluluğutuhafbirbiçimdesessizdi.
—İlkgünlerburadainsanneredeysekendisesiniduyamıyordu,dediRambert.Amagünlergeçtikçe,dahaazkonuşuroldular.
Notlarabakılırsa,Tarrouonlarıanlıyorduveöncelerionlarıçadırlarındayığılmış,sinekleridinlerkenyadakaşınırken,kendilerinidinleyenbirisinibuluncaöfkelerinivekorkularını
haykırırkengörüyordu.Amakampındoluptaşmayabaşlamasıylaonlarıdinleyecekanlayışlı
insanlarınsayısıdaazalmıştı.Gerçektendegrigökyüzündenkızılkampınüzerineinenbirkuşkuhavasıvardı,yinedeaydınlıkbirhavaydıbu.
Evet,hepsindeokuşkuluhavavardı.Onlarıötekilerdenayırdıklarınagöre,nedensizdeğildibuvenedenlerarayanvekorkaninsanlarınçehresinitaşıyorlardı.Tarrou'nungördüğüherkesinbakışlarıboştu;yaşamlarınıoluşturanbirşeydengenelbiranlamdaayrıdüşmeninacısınıçekiyorgibiydihepsi.Vehepölümüdüşünemeyeceklerinegöre,hiçbirşeydüşünmezolmuşlardı.
Tatildeydiler.'Amaenkötüsü,unutulmuşolmalarıvebunubilmeleriydi,'diyeyazıyorduTarrou.
'Onlarıtanıyanlarburadakileriunutmuştu,çünkübaşkaşeylerdüşünüyorlardıvebudaanlaşılabilirbirşeydi.Onlarıunutmuşlardı,çünküonlarıburadançıkarmakiçingirişimlerlevetasarılarlakendilerinitüketiyorlardı.Çıkışiçinyolardüşünmektençıkarılmasıgerekenkişiyidüşünemiyorlardı.Budanormaldi.Vesonolarak,enbüyüktalihsizliklerdebileolsa,kimseninkimseyigerçektendüşünecekhalikalmamıştı.Çünkübirisinigerçektendüşünmek,başkahiçbirşeyle,netemizlik,neuçansinek,neyemekler,nekaşıntılar,hiçbirşeyleilgilenmedenonuherdakika
düşünmektir.Amasineklerve
216
kaşıntılarhepvardır.İştebunedenleyaşamakzordur.Onlarbunuiyibilirler."
OnlaradoğrugelenkampyöneticisiMösyöOthon'unkendilerimgörmekistediğinisöyledi.
Gonzales'ibürosunagötürdü,sonraRambert'leTarrou'yutribünlerinbirköşesine,herkestenuzakoturanMösyöOthon'unyanınagötürdü;MösyöOthononlarıkarşılamaküzereayağakalktı.Yineherzamankigibigiyinmiştiveherzamankiyakalığınıtakmıştı.Tarrouyalnızcaşakaklarındakisaçlarındahadakabardığınıveayakkabıbağlarındanbirininçözülmüşolduğunufarketti.Yargıç
yorgungibiduruyorduvebirkezolsunkonuşurkenonlarınyüzünebakmadı.OnlarıgörmektenmutluolduğunusöylediveDok,torRieux'yeyaptıklarındanötürükendiadınateşekküretmeleriniricaetti.
Tarrou'ylaRambertsustu.
Yargıçbirsüresonra:
—Philippe'inçokacıçekmemişolduğunuumarım,
dedi.
Tarrouilkkezonunoğlununadınısöylediğiniduyuyorduvebirşeylerindeğişmişolduğunuanladı.
Güneşufuktakayboluyordu',ikibulutarasındangüneşışınlarıtribünlereyanlamasınagiriyor,üçününyüzünealtınsıbir
renkveriyordu.
—Hayır,dediTarrou,hayır,gerçektenacıçekmedi.Onlaroradanayrılırken,yargıçgüneşingeldiğiyöne
dalıpgitmişti.
DönüşümlünöbetçizelgesiniinceleyenGonzales'e
vedaetmeyegittiler.Futbolcuelerinisıkarkengüldü.
—Enazındansoyunmaodalarımbuldum,diyordu,
hepaynı.
Azsonra,kampyöneticisiTarrouveRambert'igerigötürüyordukitribünlerinarasındakorkunçbircızırtıduyuldu.Mutluzamanlardamaçsonuçlarınıduyurmayayadatakımlarısunmayayarayanhoparlörlerdenboğuk,genizdengelenbirsesle,akşamyemeğinindağıtılabilmesi217içinkamptakalanlarınçadırlarınadönmelerigerektiğiduyuruldu,insanlarağırağırtribünlerdenindilerve
ayaklarınısürükleyerekçadırlarınadöndüler.Hepsiçadırlarınayerleştiklerindegarlardabulunantürdenikielektrikliara'bakocamankazantaşıyarakçadırlarınarasındangeçti.insanlarkolarınıuzatıyor,ikikepçeikikazanadalıyorsonraikisefertasınıniçinedönüyordu.Arabayemdençalışıyordu.Birsonrakiçadırdaaynıişlemyenidenbaşlıyordu.
—Bilimselbu,dediTarrouyöneticiye.
—Evet,dediodamemnuniyetleelerinisıkarken,bilimselbu.
Günbatımıydıvegökyüzüaçıktı.Kamptatlıveserinbirışıklayıkanıyordu.Gecenindinginliğindedörtbiryandankaşıkvetabakgürültüleriyükseliyordu.Çadırlarınüzerindenyarasalaruçuştuvehemenkayboldu.Duvarlarınötesinde,birtramvaymakaslardaçığlıkçığlığaydı.
—Zavalıyargıç,diyemırıldandıTarroukapılardangeçerken.Onuniçinbirşeyleryapmalı.Amabiryargıcanasılyardımedilirki?
Kentteböyledahabirçokkampvardı,anlatıcıbunlarhakkında,doğrudanbirbilgiedinmediğivetitizlikgösterdiğiiçin,fazlabirşeysöyleyemiyor.Amasöyleyebildiğitekşey,bukamplarınvarlığı,buralardangeleninsankokusu,günbatımındaduyulanhoparlörsesleri,duvarlarıngizi,butoplumdışınaitilmişyerlerinuyandırdığıkorkununyurttaşlarımızınmoralinifazlasıylaetkilediğivehepimiziniçindebulunduğukarmaşaverahatsızlığıartırdığıydı.Yönetimleyurttaşlararasındageçenolaylarveçatışmalarçoğalıyordu.
Öteyandankasımsonundasabahlariyiceserinledi.
Sağanaklartaşdöşeliyolarıbolsuylayıkadı,göğütemizledivepırılpırılsokaklarınüzerindeparlayangöğübulutlardanarındırdı.Güçsüzbirgüneş,hersabahkentinüzerindeparıldayan,buzgibibirışıkgezdirdi.Oysaakşamadoğruhavayenidenılınıyordu.İşteTarrou,DoktorRieux'yeaçılmakiçinböylebirânıseçti.
Birgün,saatonadoğru,uzunveyorucubirgününardındanTarrouyaşlıastımhastasınaakşammuayenesinegidenRieux'yeeşliketti.Eskisemtinevleriüzerindegökyumuşakbirışıklaparlıyordu.Hafifbirrüzgârsessizsedasız,karanlıkkavşaklardaesiyordu.Sakinsokaklardangelenikiadam,yaşlıastımlınıngevezeliğiylekarşılaştı.Bazıkişilerinanlaşamadığım,tabaktakiyiyeceğinhepaynıinsanlariçinolduğunu,sutestisininsuyolundakırılacağınıvebüyükolasılıkla,işteburadaeleriniovuşturdu,kavganınkopacağınıonlarasöyledi.Oyorumlarınısürdüredursundoktoronuntedavisiniyaptı.
Yukarıdabirilerininyürüdüğünüduyuyorlardı.YaşlıkadınTarrou'nünilgilendiğinigörünce,komşukadınların
219
218terastaolduğunusöyledi.Yukarıdangüzelbirmanzaranıngörüldüğünüveçoğunluklaevlerinteraslarınınbircephedenbirbirinebitişikolduğunu,böylecekadınlarınevlerindençıkmadanbirbirleriniziyaretedebildiğiniöğrendiler.
Evet,dediyaşlıadam,çıkınbakın.Yukarıdagüzelhavavar.
Terasıboşbuldular,üçsandalyevardı.Birtaraftanbakıldığında,gözalabildiğineuzakta,karanlıkvetaştanbirkütleyegelipdayananteraslargörülüyorduyalnızca;bukütleninilktepeolduğunufarkettiler.Ötekitaraftanbakıldığındada,birkaçsokağınvekaranlıklimanınüzerindegöğünvedenizinbelibelirsiztitreşenbirnoktadabuluştuğuufuk,insanınbakışınıiçinealıyordu.Yalıyarolduğunubildikleriyerinötesindeneredengeldiğinigöremediklerihafifbirışıkdüzenliaralıklarlabeliriyordu:İlkbahardanbenboğazdakifenerbaşkalimanlaradoğrugidengemileriaydınlatıyordu.
Rüzgârınsilipsüpürdüğüveparlattığıgökyüzünde,pürüzsüzyıldızlarışıldıyordu,fenerinuzaktangelenzayıfışığıgökyüzünezamanzamangeçicibirkülrengipırıltıkatıyordu.Esintibaharatvetaşkokusugetiriyordu.Tambirsessizlikvardı.
—Havagüzel,dediRieux,otururken.Sankivebahiçyukarılaraçıkmamışgibi.
Tarrouonasırtınıdönmüşdenizebakıyordu.
—Evet,dedibirsüresonra,havagüzel.
Gelipdoktorunyanmaoturduveonadikkatlebaktı.Fenerinışığıüçkezgökyüzündebelirdi.Birtabakçanakşangırtısısokağınderinliklerindenkendilerineulaştı.Eviniçindebirkapıçarptı.
—Rieux,dediTarrousonderecedoğalbirsestonuyla,benimkimolduğumuhiçmeraketmedinizmı?Banakarşıdostlukduyuyormusunuz?
—Evet,diyeyanıtladıdoktor,sizekarşıdostlukduyuyorum.Amaşimdiyekadarzamanımızolmadı.
—İyi,bubenirahatlattı.Şusaatindostluksaatiolmasınıistermisiniz?
220
YanıtolarakRieuxgülümsedi.
Evet,işte...
Birkaçsokakötedebirarabasankiuzunuzunıslakyoldakaydı.Sonrauzaklaştı,arabadansonra,uzaktangelenneolduğuanlaşılmazbağrışmalarlasessizlikyinebozuldu.Sonrasessizliksankitümgöğünveyıldızlarınağırlıylaikiadamınüzerineçöktüyeniden.Tarrou,sandalyesinegömülmüşoturanRieux'nünkarşısında,terasınkorkuluğunadayanmaküzereayağakalkmıştı.
Tarrou'ylailgiliolarakgöğünüzerindeçizilmişgibiduranbirbiçimdenbaşkabirşeygörülmüyordu.
Uzunsürekonuştuvesöyledikleriaşağıyukarışöyleydi:
—Basitçesöylemekgerekirse,Rieux,diyebilirimkibenbukentivebusalgımtanımadanöncedevebayıçekiyordum.Budabenimherkesgibiolduğumdemektir.Amabazıinsanlarbunubilmezler,bazılarısonunakadarbudurumuniçindedir,bazılarıdabunubilirlervebundankurtulmakisterler.Benhepbundankurtulmakistedim.
"Gençkensuçsuzolduğumdüşüncesiyleyaşardım,yanihiçbirdüşüncemolmaksızın.Benimöyle
amanamanbiryaşantımolmadı,nasıluygungeldiyseöylebaşladım.Herşeybanauyuyordu,zekiydim,kadınlarlaaramiyiydi,bazıendişelerimolsadageldiğigibigeçiyordu.Birgündüşünmeyebaşladım.Şimdi...
"Sizingibiyoksulolmadığımısöylemeliyim.Babamsavcıyardımcısıydı,budayüksekdüzeybirgörevdi.Yinedeöylegörünmezdi,içtengelenbirdürüstlüğüvardı.Annembasitvesilikbirkadındı,onuhepsevdim,amaondansözetmemeyiyeğlerim.Babamsevgiyleilgilenirdibenimle,hattabenianlamayaçalıştığınıdasanıyorum.Evdışındaserüvenlerioluyordu,şimdibundaneminim,tabibuyüzdenöfkelenecekdedeğilim.Tümbuişleriyaparkennasıldavranması
gerekiyorsaöyledavrandı,kimseyiincitmeden.Kısacasöylemekgerekirse,çokilginçbirideğildivebugünartıkyaşamadığınagöre,birazızgibiyaşamışolmadığını,amakötübiradamdaolmadığınıanlıyorum.
221Ortaçizgideydi,hepsibu;ilişkiyikopartmadan,ölçülübir,||sevgiduyulabilecektürdenbiradamdı.
"Oysabirözeliğivardı:OkocaChaixtrentarifesionunbaşucukitabıydı.Öyleyolculukettiğindendeğil,yalnızcatatilerdeBrötanya'dabulunanküçükmülkünügörmeyegiderdiokadar.AmaParisBerlinarasıkalkışvevarışsaatlerini,LyonVarşovaarasındahangisaatlerdetrenbulunabileceğinivedilediğinizbaşkentlerarasındatamolarakkaçkilometreolduğunusizesöyleyebilirdi.Briançon'danChamonix'yenasılgidilebileceğinisizbilebilirmisiniz?Biristasyonşefibileşaşırırdıdababamşaşırmazdı.Neredeyseherakşambukonudabilgisinizenginleştirmeyeçalışırvebundanbirbakımagururduyardı.Bubeniçokeğlendirirdi;sıksıkonasorularsorar,yanıtlarınıtarifedendoğrulamaktanveonunyanılmamışolduğunugörmektenhoşlanırdım.Buküçükalıştırmalarbizibirbirimizeçokbağlamıştır,çünküben,iyiniyetinitakdirettiğiizleyicikitlesinioluşturuyordumbabamın.Banagelince,demiryolarıkonusundakibuüstünlüğünbirbaşkasıkadardeğerliolduğunudüşünüyordum.
"Amakendimibıraktımvebudürüstadamaçokfazlaönemvermişoldum.Çünkü,sözübağlamakgerekirse,benimkararlarımdayalnızcadolaylıbiretkisiolmuştur.Enfazla,banabirfırsatvermiştir.Gerçektende,onyediyaşımageldiğimde,babamkendisinidinlememiçinbenidavetetti.Cezamahkemesindegörülenönemlibirdavaydıvekuşkusuzkendisiiçiniyibirgünolacağınainanıyordu.Gençlerindüşgücüneçarpıcıgelecekolanbutörensihavanınbenikendisiyleaynımesleğiseçmeyeyönelteceğinedeinandığınısanıyorum.Gitmeyikabuletmiştim,çünkübubabamınhoşunagidecekti;onuaramızdaoynadığırolündışındabirroldegörmekveduymakbenimdemerakımıçekiyordu.Başkahiçbirşeyidüşünmüyordum.Birmahkemedeolanbitenlerbanahepbir14Temmuzgösterisiyadabirödültörenikadardoğalvekaçınılmazgörünmüştü.
Bukonudaiyicesoyutvebenihiçrahatsızetmeyenbir
düşünceyesahiptim.
"Oysaogünleilgiliaklımdatekbirgörüntükaldı,suçlunungörüntüsü.Aslındaonunsuçluolduğunusanıyorum,nedenininneolduğupekönemlideğil.Amakızılsaçlıveyoksul,otuzyaşlarındakiadamcağızherşeyikabulenmeyeöylekararlı,yaptığındanvekendisineyapılacakolandanöyleiçtenliklekorkmuşgörünüyorduki,birkaçdakikanınsonundaartıkondanbaşkahiçbirşeygöremezolmuştum.Çokfazlaçiğbirışıkladikendikenolmuşbirbaykuşabenziyordu.
Kravatınındüğümüyakasınınortayerindenyanakaymıştı.Tekbirelinin,sağelinintırnaklarını
kemiriyordu.Uzatmayayım,onuncanlıolduğunuanladınız,.
"Amabenoânakadaronuyalnızcaoalışılmış'suçlu'
kategorisiçerçevesindedüşündüğümüansızınfarkediyordum.Osıradababamıunuttuğumusöyleyemem,amabirşeylermidemisıkıştırıyor,tutukluyayönelttiğimdikkatiyokediyordu.
Neredeysehiçbirşeyidinlemiyordum,bucanlıadamıvurmakistediklerinihissediyordumvedalgagibiolağanüstübiriçgüdü,beraberindekiinatçıbirkörleşmeylebenisarıp.sarmalıyordu.Ancakbabamıniddianamesiylekendimegeldim.
"Kırmızıcüppesininiçindedeğişimeuğramış,neosevecenkişi,nedeosafadamdı;ağzındanyılangibidurmadançıkıpdurankocakocatümceleriyineağzıylaeziyordu.Vetoplumadınabuadamınölümünü,hattakafasınınkesilmesinitalepetti.Yalnızcaşöylediyordu:'Bubaşdüşmeli',gerçekbu.Amasonuçtaaradanefarkvardıki?Vesonuçdeğişmedi,çünküobaşıeldeetti.
Yalnızcaoişigerçekleştirenkendisideğildi.Veben,başındansonunakadarbudavayıeksiksizizlemişbirkişiolarakbabamınhissedemeyeceğitürdenbaşdöndürücübiryakınlıkduydumotalihsizadama.Öteyandanbabam,nazikçedenildiğigibisuçlununsonanlarınakatılmakzorundaydıusûlgereği,aslındabunacinayetlerineniğrencidemekgerekir.
223
222"OgündensonraChaixrehberinebakarkenhepbirmidebulantısıduydum.Ogündensonraiğrenerekadaletle,ölümcezalarıyla,infazlarlailgilendimvebabamıncinayetebirçokkezkatılmış
olmasıgerektiğiniaynıbaşdönmesiyleanladım,özelikleçokerkenkalktığıgünlerde.Evet,çalarsaatinikurardıböyledurumlarda.Annemebundansözetmeyecesaretedemiyordum,amaozamanannemidahadikkatleinceledim;aralarındahiçbirşeyolmadığınıveonunherşeyesırtçevirerekbiryaşamsürdürdüğünüanladım.Ozamanlardediğimgibi,bubenimonubağışlamamı
sağladı.Dahasonraonunbağışlanacakhiçbirşeyiolmadığınıöğrendim,çünküevleninceyedeğintümyaşamıboyuncayoksulolmuştuveyoksulukonaboyuneğmeyiöğretmişti.
"Hemenevdenayrıldığımısöylememibekliyorsunuzkuşkusuz.Hayır,aylarcaoradakaldım,neredeysebiryılkadar.Amaiçimrahatdeğildi.Birgünbabamçalarsaatiniistedi,çünküsabaherkenkalkmasıgerekti.Ogeceuyumadım.Ertesigünoevedöndüğünde,benayrılmıştım.
Hemensöyleyeyim,babambeniheryerdearattı,onugörmeyegittimvehiçbiraçıklamayapmadan,eğerbenigeridönmeyezorlarsakendimiöldüreceğimionasakinsakınsöyledim.
Sonundakabuletti,çünküyumuşakmizaçlıydı;kendihayatınıyaşamakistemeninsaçmalığı
üzerinebirnutukçekti(benimdavranışımıböyleaçıklıyordu,bendebunakarşıçıkmadım),binlerceöğüttebulunduveiçtenliklegözlerinedolanyaşlarıbastırdı.Sonradan,epeysonra,düzenliolarakannemigörmeyegittim,ozamanonunladakarşılaştım.Sanırımbuilişkileronayetiyordu.Kendiaçımdanonadüşmanlıkduymuyordum,yalnızcayüreğimdebirparçaüzüntü.
Öldüğündeannemiyanımaaldımvesırasıgelinceodaölmeseydihâlâyanımdaolacaktı.
"Bubaşlangıçüzerindefazlasıyladurdum,çünküherşeyinbaşlangıcıbuoldu.Şimdihızlanacağım.Onsekizyaşımdarahatbiryaşamdançıkıpyoksuluğutanıdım.Yaşamımı
kazanmakiçinbinlerceişyaptım.Yararınıdagör
224
medimdeğil.Amabeniasılilgilendirenölümmahkûmiyetiydi.Kızılbaykuşlahesabıkapatmakistiyordum.Sonuçtasiyasetyaptım,öyledenirya.Birvebalıolmakistemiyordum,hepsibu.içindeyaşadığımtoplumunölümemahkûmiyetüzerinekuruluolduğunubiliyordumveonunlamücadeleetmeklecinayetledemücadeleedeceğimeinandım.Bunainandım,başkalarıdabunubanasöyledivesonolarakbüyükölçüdebunundoğruolduğunusöylemeliyim.Böylecesevdiğimveherzamanseveceğimkişilerinyanındayeraldım.OradauzunsürekaldımveAvrupa'damücadelelerinekatılmadığımülkeyoktur.Geçelim.
"Tabikibizlerindefırsatbuluncamahkûmiyetleriağzımızaaldığımızıbiliyordum.Amabubirkaç
ölününkimseninöldürülmediğibirdünyayaulaşmakiçingerekliolduğusöyleniyordubana.BirbakımabudoğruyduVeherşeydenöte,belkidebenbutürgerçekleriniçindeyeralacakdurumdadeğildim.Kesinolan,benimtereddütettiğimdi.Amabaykuşudüşünüyordum.Birinfazatanıkolduğum(Macaristan'daydı)güneveçocukkenbenisaranobaşdönmesininbenimkocamanadamgözlerimikararttığıgünekadarböylesürebilirdibu.
"Birinsanınkurşunadizildiğinihiçgördünüzmü?Hayır,tabi,genelikledavetliolmakgerekirveizleyicileröncedenseçilir.Sonuçtasizresimlerdevekitaplardakalmışsınız.Birbant,birdirekveuzaktabirkaçasker.Hiçöyledeğil!Tetikçibirliğinin,tamtersine,mahkûmunbirbuçukmetreyakınındadurduğunubilirmisiniz?Mahkûmunikiadımatsagöğsüylesilahlaraçarpabileceğinibilirmisiniz?Bukısacıkmesafedetetiğiçekenlerinkalbenişanaldığınıvehepbirlikteoradabiryumruğungirebileceğibüyüklüktebirdelikaçtıklarınıbilirmisiniz?Hayır,bunubilmezsiniz,çünkü
bunlarkonuşulmayanayrıntılardır.İnsanlarınuykusuvebalılarınyaşamındandahakutsaldır.İyiinsanlarınuyumasınaengelolmamakgerekir.Kötübirtatbırakırdıböylebirşeyvetadınyerindeolmasıiçinısrarayeryoktur,herkesbilirbunu.Amaben,ozamandanbuVeba225/15yanaiyiuyuyamadım.Kötütatağzımdakaldıveısraretmektenyanibunudüşünmektenvazgeçmedim.
"Ozamananladımki,enazındanben,vebaylamücadeleettiğimisandığımouzunyılarboyuncabirvebalıolmaktanöteyegidememişim.Ozamananladımki,dolaylıyoldanbinlerceinsanınölümünegözyummuşum,hattaoölümükaçınılmazbiçimdegetireneylemveilkeleridoğrubularakbunakendimyolaçmışım.Başkalarıbundanrahatsızlıkduymuyorgibiyadaenazındanaslabukonuyukendiliğindenaçmıyorlardı.Benimboğazımdüğümdüğümdü.Benonlarınarasındaydım,amayalnızdım.Kaygılarımıdilegetirdiğimzamanlardaolanbitenidüşünmemgerektiğinibanasöylüyorlarvebirtürlüyutamadığımşeyibanayutturmakiçinçoğukezetkileyicinedenlerönümesürüyorlardı.Amabenkarşılıkolarak,obüyükvebalıların,kırmızıcüppelilerindebugibidurumlariçinharikanedenleriolduğunuveküçükvebalılarınsözünüettiğiönemlinedenlerivegerekliliklerikabuledersembüyükvebalılarınnedenlerinireddedemeyeceğimisöylüyordum.Banadiyorlardıki,kırmızıcüppelilerehakvermenineniyiyolumahkûmiyetlerionlarıntekelinebırakmaktır.Amao
zamanbendediyordumki,birkezgözyumuldumu,vazgeçmekiçinbirnedenkalmaz.Banaöylegeliyorki,tarihbenihaklıçıkardı;bugünkimdahafazlaöldürürseoenbüyük.Herkesöldürmeçılgınlığınakapılmışveelerindenbaşkatürlüsü
gelmiyor.
"Neolursaolsunbenimderdimakılyürütmekdeğildi.Okızılbaykuştu,oberbathikâyeydi,opisvebalıağızlarınzincirleriçindekibiradamaöleceğinisöylediğiveogecelerboyugözleriaçıkölümegideceğigününeredeysebircançekişmesiylebeklerkenötekilerinonunölmesiiçinherşeyiyolakoyduğuopishikâyeydi.Benimderdimogöğüsteaçılandelikti.Oaradabendeenazındankendiadıma,buiğrençkasaplıkiçintekbirnedenbileilerisürmeyeceğimikendikendimesöylüyordum.Evet,dahaaçıkgörmeyibeklerkenbuinatçıkörleşmeyiseçtim.
226
"Ozamandanberideğişmedim.Uzunsüredirutanıyorum,uzaktanbileolsa,iyiniyetlebileolsabendebirkatilolmaktanölesiyeutançduyuyorum.Zamanlabaşkalarındançokdahaiyiolanlarınbilebugünöldürmektenyadaölümegözyummaktankendilerinialamadıklarınıgörüyorum,çünkü
içindeyaşadıklarımantıkböylegerektiriyorduveölümenedenolmaksızınşudünyadatekbirhareketbileyapamıyorduk.Evet,utançduymayadevamettim,şunuöğrendim;hepimizinvebanıniçindeolduğunuöğrendimveiçhuzurumuyitirdim.Onlarıanlamayavekimsenincandüşmanı
olmamayaçalışarakbugünhâlâonuarıyorum.Artıkbirvebalıolmamakiçinneyapmakgerektiğinivehuzuruyadahuzuryoksaeğer,iyibirölümüumutetmemizisağlayacakşeyinyalnızcabuolduğunubiliyorum.İşteinsanlarıkurtarmasadaavutabilecek,yadaenazındanonlaraenazzararverecek,hattabazendeiyilikyapabilecekşeybu.İştebunedenle,uzaktanyadayakından,haklıyadahaksıznedenlerleinsanlarıöldürenyadaöldürmeyihaklıçıkarannevarsahepsinireddetmeye
kararverdim.
"İşte,yinebunedenlebusalgınınbanaöğrettiğihiçbirşeyyok,onunlasizinyanınızdamücadeleetmektenbaşka.Sağlambilgileredayanarak(görüyorsunuzyaRieux,yaşamlailgiliherşeyibiliyorum)herkesinvebayıkendiiçindetaşıdığınıçünkükimsenin,hayırkimseninbundankurtuluşuolmadığınıbiliyorum.Birdikkatsizliksırasındabaşkasınınyüzünedoğrusolukvererekveonahastalıkbulaştırmamakiçinhepdikkatliolmakgerektiğinidebiliyorum.Doğalolan,mikroptur.Gerisi,sağlık,dürüstlük,saflık;bunlariradenin,hiçsusmamasıgerekenbiriradeninbirsonucudurdiyebiliriz.Dürüstinsan,kimseyemikropbulaştırmayaninsan,enazdalgınlıkyapandır.Vehiçdalgınlıkyapmamakiçiniradeveçelikgibigerginolmakgerekir!EvetRieux,birvebalıolmakçokyorucudur.Vebalıolmamayıistemeksedahadayorucudur.İştebunedenleherkesyorgungibiduruyor,çünkübugünherkesbirazve
227balı.Amaiştebunedenle,artıkvebalıolmakistemeyenbazıkişilersonsuzbiryorgunluklakarşıkarşıyavebundanonlarıancakölümkurtarabilir.
"Budünyaiçinbirhiçbirdeğerimolmadığınıveöldürmeyireddettiğimandanbaşlayarakkendimibelirlibirsürgünemahkûmettiğimibiliyorum.Tarihibaşkalarıyapacak.Başkalarını
yargılayamayacağımıdabiliyorumkesinlikle.Sağduyulubirkatilolmakiçingerekenbirözelikeksikbende.Budabirüstünlükdeğil.Amaşimdi,gerçekteolduğumkişiolmayarazıgeliyorum,alçakgönülülüğüöğrendim.Yeryüzündefelaketlervekurbanlarolduğunuveeldengeldiğincefelaketinyanındayeralmamakgerektiğinisöylüyorumyalnızca.Belkisizebasitgelecektirbuvebenbasitolupolmadığınıdabilmiyorum,amagerçekolduğunubiliyorum.Başımıdöndürecekvebaşkalarınıcinayeterazıedecekdenlibaşdöndürmüşöyleçokkanıtduydumki,insanlarıntümmutsuzluğununaçıkkonuşmamalarındankaynaklandığınıanladım.Ozaman,doğruyoldaolmakiçinaçıkkonuşmakveaçıkdavranmayıseçtim.Sonuçta,felaketlerinvekurbanlarınolduğunusöylüyorum,başkadabirşeydemiyorum.Eğerbunusöylerkenkendimbirfelaketedönüşüyorsam,enazındangönülrızamladeğildirbu.Masumbirkatilolmayaçalışıyorum.
Görüyorsunuzya,büyükbirhırsdeğilbu.
"Tabikibirüçüncükategorinin,gerçekdoktorlarındaolmasıgerekirdi,amabununçokkarşılaşılanbirşeyolmadığıvegüçbirşeyolduğubirgerçek.İştebunedenle,herfırsattazararı
azaltmakamacıyla,kurbanlarınyanındayeralmayakararverdim.Kurbanlarınortasındaüçüncü
kategoriye,yanihuzuranasılulaşılır,enazındanbunuaraştırabiliyorum."
Tarrousözlerinibitirirkenbacağınısalıyorveayağıylahafifçeyerevuruyordu.BirsessizliktensonradoktorbirazdoğrulduveTarrou'nunhuzuraulaşmakiçinnasılbir228
yolizlenmesigerektiğikonusundabirfikriolupolmadığınısordu.
—Evet,anlayışla.
Uzaktanikiambulanssireniçınladı.Azönceanlaşılmazolanbağırmalarkentsınırlarında,taşlı
tepeninyakınlarındayoğunlaştı.Aynıandapatlamayıandıranbirsesduyuldu.Sonrasessizlikçöktüyine.Rieuxfenerinikikezyanıpsönmesiniizledi.Rüzgârartargibiolduveaynıandadenizdengelenbiresintituzkokusugetirdi.Şimdiyalıyaraçarpandalgalarınsessizsolukalıpverişleribelirginbir
biçimdeduyuluyordu.
—Sonuçta,beni.ilgilendirennasılazizolunduğu,dedi
Tarroudoğalbirtavırla.
—AmasizTanrıyainanmıyorsunuzki.
—Tabi.Tanrısızbirazizolunabilirmi,şimdiaklım
dakiensomutsorubu.
Birdenbireçığlıklarıngeldiğiyöndebüyükbirışıkparladıverüzgârınakışıylaanlaşılmazbiruğultuikisinedoğruyükseldi.Hemenardındanuzaktaışıksöndüveteraslarınkıyısındabirkızılıkkaldı
yalnızca.Rüzgârınbirarakesilmesiylebelirginbiçimdeinsanlarınçığlıklarıduyuldu,sonrabir
yaylımateşivekalabalığınuğultusu.Tarrouayağakalkmıştıvedinliyordu.Artıkbirşeyduyulmuyordu.
—Yinekapılardaçatışmaoldu.
—Artıkbitti,dediRieux.
Tarroubununhiçbirzamanbitmeyeceğini,herzamankurbanlarınolacağını,çünküdüzeninböyleolduğunumırıldandı.
—Belkide,diyekarşılıkverdidoktor,amabiliyorsunuz,azizlerdençokyenilmişlerekarşıbirdayanışmaduygusuiçindeyim.Sanırımyiğitlikveazizliğekarşıeğilimimyok.Beniilgilendiren,birinsanolmak.
—Evet,ikimizdeaynışeyinpeşindeyiz,amabendahaazhırslıyım.
229Rieux,Tarrou'nunşakayaptığınısandıveonabaktı.Amagökyüzündeninenbelibelirsizışıktahüzünlüveciddibiryüzgördü.RüzgâryenidenesmeyebaşlıyorduveRieuxbedenininılıkolduğunuhissetti.Tarrousilkindi:
—Dostlukiçinneyapabilirdik,biliyormusunuz,dedi.
—Neyiisterseniz,dediRieux.
—Denizegirmek.Müstakbelbiraziziçinbileonurlubirzevk.
Rieuxgülümsüyordu.
—Geçişbelgelerimizledalgakıranagidebiliriz.Sonuçta,yalnızcavebanıniçindeyaşamakçoksaçma.Tabikiinsankurbanlariçinmücadeleetmeli.Amabaşkahiçbirşeydenhoşlanmazhalegelmişse,neişeyararmücadelesi?
—Evet,dediRieux,haydigidelim.
Birsüresonraarabalimanındemirparmaklıklarıyakınlarındaduruyordu.Ayyükselmişti.Sütgibibirgökyüzündenheryeresolgungölgelersaçılıyordu.Arkalarındakentuzayıpgidiyordu;oradangelensıcakvehastalıklıbiresintiikisinidenizedoğruitiyordu.Belgelerinibirnöbetçiyegösterdiler,adamonlarıuzunuzuninceledi.Geçtiler,şarapvebalıkkokularıarasındafıçılarınyayıldığıdolgusahayıgeçerekdalgakıranayöneldiler.Orayavarmalarınaazkala,iyotveyosunkokusuonlaradenizeyaklaştıklarınıduyurdu.Sonradenizinsesiniduydular.
Denizdalgakıranınbüyükkayalarınıneteklerindefısılfısıloynaşıyordu;onlarkayalaratırmanırkendenizkadifegibiyoğun,birhayvangibiesnekvekaygandı.Açıkdenizebakankayalarınüzerineyerleştiler.Sularağırağırkabarıyorveçekiliyordu.Denizinbudinginsoluklarıylasularınyüzeyindeyağtabakalarıbirbeliriyorbirkayboluyordu.Önlerinde,gecesınırsızcauzanıyordu.
ParmaklarınınaltındakayalarınpütürlüyüzeyinihissedenRieux'nüniçinituhafbirmutlulukdoldurmuştu.Tarrou'yadoğrudönerekarkadaşınındasakinveciddiyüzünde,hiçbirşeyi,cinayetibileunutmayanaynımutluluğugördü.
230
Soyundular.İlkRieuxdenizedaldı.Öncesoğukgelensularyüzeyeçıkıncaonaılıkgibigeldi.
Birkaçkulaçattıktansonraogecedenizinılıkolduğunubiliyorduartık,aylarboyuncayeryüzündebirikensıcağıçekenosonbahardenizlerininılıklığındaydıbugece.Durmadanyüzüyordu.
Ayaklarınıçırpmasıylaardındaköpüklerbırakıyordu,sukolarınısıyırıpbacaklarınadolanıyordu.
AğırbirsuşapırtısıylaTarrou'nundadenizedaldığınıanladı.Rieuxsırtüstüdöndü,yüzünüayveyıldızlarladolugöğevererekhareketsizkaldı.Uzunuzunsoludu.Sonragiderekdahabelirginbiçimde,suyainenvuruşlarıngürültüsüduyuldu,geceninsessizliğindeveyalnızlığındatuhafbirbiçimde,açıkseçikduyuluyordu.Tarrouyaklaşıyordu,azsonrasolukalıpverişleriduyuldu.Rieuxgeridöndü,arkadaşınınyanınageldiveonunlaaynıritimleyüzmeyebaşladı.TarrouondandahakuvvetlibirbiçimdeilerliyorduveRieuxhızlanmakzorundakaldı.Birkaçdakikaboyunca,aynı
hızlaveaynıcanlılıkla,yalnızbaşlarına,dünyadanuzak,sonundakenttenvevebadankurtulmuş,yüzdüler.İlkRieuxdurduveağırağırgeridöndüler,yalnızsoğukbirakıntıyagirdiklerisıradahızlandılar.Denizinbuşaşırtmacasıylakamçılanmışgibi,hiçbirşeysöylemedenikisidehareketlerinihızlandırdı.
Yenidengiyindiktensonrateksözsöylemedenyolaçıktılar.Amaikisinindeiçindeaynıduygularvardıvebugeceninanısıikisiiçindehoştu.Uzaktanvebanınnöbetçisinigördüklerinde,RieuxkendisigibiTarrou'nunda,hastalığınonlarıbirsüreliğineunuttuğunu,bunundaiyibirşeyolduğunuveşimdiyenidenbaşlamakgerektiğinidüşündüğünübiliyordu.
231Evet,herşeyeyenidenbaşlamakgerekiyorduvevebakimseyiuzunsüreliğineunutmuyordu.
Aralıkayıboyuncayurttaşlarımızıngöğüslerindealevalevyandı,yüksekfırınlarıaydınlattı,kamplarıeliboşgölgelerledoldurdu,sonuçolarakosabırlıvesarsıntılıyürüyüşünükesmedi.
Yetkililerbuilerleyişindurmasıiçinsoğukgünleregüvenmişti;amao,mevsiminilksertgünlerinekarşınyolunaşaşmadandevamediyordu.Dahabeklemekgerekiyordu.Amabekleyebekleyeinsanartıkbekleyemezdurumagelirvekentimizgeleceğiolmadanyaşıyordu.
Doktoragelince,kendisinesunulanoufacıkhuzurvedostlukânıuzunsürmedi.BirhastanedahaaçılmıştıveRieuxhastalardışındakimseyigörmüyordu.Öteyandan,buaşamadasalgınıngiderekakciğervebasıbiçiminialdığınıgördü,hastalarbirbakımadoktorayardımcıoluyordu.
Başlangıçtakiderinüzüntüyeyadaçılgınlıklarakapılmakyerine,kendiyararınaolanşeylerkonusundadahadoğrudüşünüyorgibibirhalerivardıvekendileriiçinenuygunolabilecekşeylerikendiliğindenistiyorlardı.Durmadansuiçmekistediklerinibelirtiyor,hepsiısınmakistiyorlardı.Doktorunyorgunluğundabirazalmaolmasada,bugibidurumlardakendinidahaazyalnızhissediyordu.
Aralıksonunadoğru,hâlâkamptabulunansorguyargıcıMösyöOthon'dan,kendikarantinasüresinindolduğunu,yöneticilerinburayagiriştarihinibulamadıklarınıvekendisinikesinlikleyanlışlıklaburadatutmayadevamettiklerinibelirtenbirmektupaldı.Birsüreönceçıkmışolankarısıvaliliğe
gidipbudurumakarşıçıkmıştı,onaoradaiyidavranmamışlarvehiçbirzamanyanlışlıkolamayacağınısöylemişlerdi.RieuxarayaRambert'isoktuve232
MösyöOthonkendisinigörmeyegeldi.GerçektendebiryanlışlıkolmuştuveRieuxbunabirazkızdı.AmazayıflamışolanMösyöOthongüçsüzelinionadoğrukaldırıpsözlerinitartarakherkesinyanlışlıkyapabileceğinisöylemişti.Doktorbirşeylerindeğişmişolduğunudüşündü
yalnızca.
Neleryapacaksınız,yargıçbey?Dosyalarınızsizi
bekliyor,dediRieux.
—Yohayır,dediyargıç.Tatileçıkmakistiyorum.
—Doğru,dinlenmenizgerek.
—Ondandeğil,kampageridönmekistiyorum.
Rieuxşaşırdı:
—Amayeniçıktınız!
—İyianlatamadım.Bukamptayönetimegönülüolarakyardımedenlerinbulunduğunusöyledilerbana.
Yargıçyuvarlakgözlerinibirazovuşturuyor,şakaklarındakitutamıyatıştırmayaçalışıyordu...
—Anlıyorsunuz,böylecebiruğraşımolur.Sonra,bunusöylemekbudalacaama,oğlumunayrılığınıdahaaz
hissederimböylece.
Rieuxonabakıyordu.Onunsertveduygusuzgözlerineansızınbiryumuşaklığınyerleşmesiolanaksızdı.Amabakışlardakikeskinlikgitmiş,gözlerinmadensisaflığıkaybolmuştu.
—Tabi,dediRieux,bununlailgilenirim,madem
böyleistiyorsunuz.
GerçektendedoktorbuişleilgilendivevebalıkentNoel'ekadarherzamankiyaşamınısürdürdü.
Rambertikinöbetçiçocukaracılığıylakarısıylagizlibirhaberleşmeyöntemigeliştirdiğinidoktoraaçıkladı.Aradasıradaondanbirmektupalıyordu.BundanyararlanmasıiçinRieux'yeöneridebulundu,odakabuletti.
Uzunaylarsonundailkkezolarakvebinbirzorluklabirmektupyazdı.Yitirmişolduğubirdilvardı.
Mektupyolandı.Yanıtgelmektegecikiyordu.ÖteyandanCottardvarlıkiçindeydiveküçük
spekülasyonlarıonuzengin
233ediyordu.Grand'agelince,kutlamagünlerionapekiyi;gelmeyecekti.
OyılınNoelkutlamasıİncil'debelirtilendençok,Cehennemkutlamasıoldu.Boşveışıksızdükkânlar,vitrinlerdekiyalancıçikolatalaryadaiçiboşkutular,asıkyüzlerledolutramvaylar,hiçbirşeyeskiNoelerianımsatmıyordu.Birzamanlaryoksulzenginherkesinbirarayageldiğibubayramda,tekbaşınayapılanveutançvericibazıkeyiflerdışındahiçbirşeyeyeryoktu;birdükkânınpislikiçindekideposundainanılmazparalarkarşılığıayrıcalıklıkişileresağlanıyordubunlar.Kiliseleryardımdançokyakarışlarladolmuştu.Cansızvebuzkesenkentte,kendilerinitehditedenşeyinhenüzfarkınavarmamışbirkaççocukkoşuşturuyordu.İnsanlığınacısıkadaryaşlı,amatazebirumutkadargençbirTanrıdanarmağanlarlayüklüoeskigünlerinTanrısındanonlarasözedecekcesaretikimsebulamıyordu.Kimseninyüreğindeçokeskiveneşesizbirumuttanbaşkabirşeyeyeryoktu,insanlarınölümüseçmesineengelolanveyaşamakiçinduyduklarıbasitbirsaplantıdanbaşkabirşeyolmayanşuumutvardıyalnızcayüreklerde.
Öncekigün,Grandrandevusunagelmemişti.Rieuxsabahonauğramış,amabulamamıştı.
Herkesehaberbırakmıştı.Saatonbiredoğru,RambertGrand'ıuzaktan,keyifsizbiryüzlesokaksokakgezerkengördüğünüdoktorahabervermeküzerehastaneyegeldi.Sonraonukaybetmişti.
DoktorlaTarrouonuaramayaçıktılar.
Öğleyinonikide,buzgibibirsaatte,Rieuxarabasındançıkmış,uzaktanGrand'abakıyordu,Grandahşaptankabacayontulmuşoyuncaklarladolubirvitrineneredeyseyapışmıştı.Yaşlı
memurunyüzündendurmadanyaşlarakıyordu.VebugözyaşlarıRieux'yüaltüstetti,çünkü
bunlarıanlıyorvekendiboğazındadüğümdüğümhissediyordu.OdabirNoelvitrinikarşısındabutalihsizadamınnişanını,memnunolduğunusöylemekiçinbaşınıonadoğrueğmişJeanne'ı
anımsıyordu.Çokuzaklardakalmışyıl
234
larıniçinden,buçılgınlığıniçinden,Jeanne'mpürüzsüzsesiGrand'aulaşıyordu,orasıkesindi.
AğlayanyaşlıadamınşudakikanehissettiğimRieuxbiliyorduveGrandgibikendiside,sevgisizbirdünyanınölübirdünyagibiolduğunuvebirangelipinsanınhapishanelerden,çalışmadanvecesarettenusanıp,birvarlığınyüzünüveşefkatleaydınlanmışbiryürekdilediğinibiliyordu.
AmaGrandcamdaonugördü.Ağlamasınıkesmeden,geriyedöndüveonungelişinigörmekiçinsırtınıvitrine
dayadı.
—Ahdoktor,ah!diyordu.
Rieuxsöyleyeceksözbulamıyor,onubaşıylaonaylıyordu.Onunbuüzüntüsüaynızamandakendi
üzüntüsüydüveoandayüreğiniburkan,insanlarınpaylaştığıacıkarşısındainsanınkapıldığıosonsuzöfkeydi.EvetGrand,dedi.
—Onamektupyazacakzamanımolmasınıisterdim...Bilsindiye...vepişmanlığakapılmadanmutluolabilsindiye...
BirtürzorlamaylaRieux,Grand'ıgötürmeyeçalıştı.
Otekiysekırıkdöküktümcelergevelemeyisürdürüyor,neredeysekendisinibırakmışsürüklenerekyürüyordu.
—Uzunzamandırsürüyorbu.İnsankendinibırakmakistiyor,zorunlubu.Ahdoktor!Böyle,huzurlugibiduruyorum.Amayalnızcanormalolmakiçinhepçokbüyükçabaharcamakzorundakaldım.Oysaşimdi,çokfazla
bu.
Tepedentırnağatitreyerekdurdu,gözlerideligibiydi.
Rieuxelinituttu,alevalevyanıyordu.
—Dönmemizgerek.
AmaGrandondanuzaklaştıvebirkaçadımkoştu,sonradurdu,kolarınıaçtıvebirileribirgerisalanmayabaşladı.Kendiçevresindedöndüvebuzgibikaldırımınüzerinedüştü,yüzü
durmadanakangözyaşlarıylakirlenmişti.Yoldangeçenleryerlerindeçakılmışgibidurupyak235laşmayacesaretedemedenuzaktanbaktılar.Rieux'nünyaşlıadamıkolarınaalması
gerekti.
ŞimdiGrandyatağındaboğulurgibinefesalıyordu:Ciğerlerhastalıkkapmıştı.Rieuxdüşünüyordu.Memurunailesiyoktu.Onugötürmeyenegerekvardı?Onatekbaşınna,Tarrou'ylabakacaktı.
YeşiledönmüşrengiveferisönmüşgözleriyleGrandyastığınagömülmüştü.BirkasanınartıktahtalarıylaşöminedeateşyakanTarrou'yagözlerinidikmişbakıyordu."Kötüyüm,"diyordu.Alevalevciğerlerininderinindentuhafbirhışırtıyükseliyor,söylediğiherşeyeeşlikediyordu.Rieuxonasusmasınıveyinegeleceğinisöyledi.Hastanınyüzündetuhafbirgülümsemebelirdivegülümsemeylebirlikteyüzünübiryumuşaklıkkapladı.Birçabaylagözkırptı."Bunuatlatırsam,doktor,şapkaçıkarılır!"Amahemenardındanderinbirüzüntüyeboğuldu.
Birkaçsaatsonra,RieuxveTarrouhastayıyatağındadoğrulmuşbirhaldebuldular,onuiçiniçinkavuranhastalığınilerlediğiniyüzündenokuyanRieuxkorkuyakapıldı.AmaGranddahaaklı
başındagibiduruyorduvehemen,tuhafbirbiçimdederindengelenbirsesle,çekmecesinekoyduğuelyazmasınıgetirmeleriniricaetti.Tarroukâğıtlarıonaverdi,Grandonlarabakmadansıkıcasarıldı,sonradoktorageriverdi.Elisayfalıkkısabirelyazmasıydı.Doktorsayfaları
karıştırdıvetümbusayfalardatekbirtümcenin,sonsuzsayıdayenidenyazılmış,değiştirilmiş,
zenginleştirilmişyadakısaltılmışohepaynıtümcedenbaşkabirşeyinyazılıolmadığınıgördü.
Mayısayı,amazonveBoulogneOrmanınınyolarıdurmadankarşıkarşıyavetürlütürlübirarayageliyordu.Çalışmadabazensondereceuzunaçıklamalarvedeğişkelerdeyeralıyordu.Amasonuncusayfanınsonundaözenlibirelşöyleyazmıştı:"SevgiliJeanne'ım,bugünNoel..."vemürekkebidahakurumamıştı.Yukarıda,özenlibirelyazısıylatümceninsonbiçimiyeralıyordu.
"Okuyun,"diyorduGrand.Rieuxdeokudu.
"Güzelbirmayıssabahı,incecikbiramazongörkemlibiralkısrağınüzerinebinmiş,çiçeklerinarasında,BoulogneOrmanınınyolarındangeçiyordu..."
Böylemi?dediyaşlıadamateşlibirsesle.
Riexonabakmadı.
Ötekiheyecanla:
—Ah,dedibiliyorum.Güzel,güzel,uygunsözcükbu
değil.
Rieuxbattaniyeninüzerindekielituttu.
Bırakındoktor.Zamanımkalmadı.
Göğsügüçlükleinipkalkıyorduvebirdenbağırdı:
—Yakınonu!
Doktorduraksadı,amaGrandöylekorkunçbirtonlavesesindeöylebüyükbiracıylayinelediki,Rieuxneredeysesönmüşolanateşekâğıtlarıatıverdi.Odabirandaaydınlandıvekısacıkbirsıcaklıklayenidenısındı.Doktorhastanınyanınadöndüğünde,sırtınıdönmüştüveyüzü
neredeyseduvaradeğiyordu.Tarrousankibusahneyiizlemiyormuşgibipenceredenbakıyordu.
SerumiğnesiniyaptıktansonraRieuxarkadaşınaGrand'ıngeceyiçıkaramayacağımsöyledi,Tarroudakalmayıönerdi.Doktorkabul
etti.
Grand'ınöleceğidüşüncesitümgeceaklındançıkmadı.Ancakertesigün,RieuxGrand'ı
yatağındaoturmuş,Tarrou'ylakonuşurkenbuldu.Ateşkaybolmuştu.Genelbiryorgunluktanbaşkabirizkalmamıştı.
—Ahdoktor!diyordumemur,yanılmışım.Amayenidenbaşlayacağım.Herşeyaklımda,göreceksiniz.
—Bekleyelim,dediRieux,Tarrou'ya.
Amaöğlezamanıdabirdeğişiklikolmadı.AkşamGrand'akurtulmuşgözüylebakılabilirdi.Rieuxbudirilişe
hiçbiranlamveremiyordu.
OysahemenhemenyineodönemdeRieux'yebirhastagetirildi,doktordurumununümitsizolduğunavetecritedilmesigerektiğinekararverdi.Gençkızsayıklamalariçindeydiveakciğervebasınailişkintümbelirtileri
237
236gösteriyordu.Ancakertesigün,ateşdüşmüştü.Doktor,Grand'ındurumundaolduğugibi,bunubasitbirsabahiyileşmesi.olarakgördü,deneyimlerinedayanaraksabahsaatlerindekidüzelmelerikötüyeişaretolarakgörmeyealışmıştı.Oysaöğlesaatindeateşyükselmedi.Akşamyalnızcabirazoynadıveertesisabahateşbitmişti.Zayıfolmasınakarşıngençkızyatağındarahatrahatsolukalıpveriyordu.Rieux,Tarrou'yakızıntümkuralarakarşıkurtulduğunusöyledi.
AncakhaftaiçiRieux'nünservisindebenzervakalarortayaçıktı.
AynıhaftanınsonundayaşlıastımhastasıdoktorlaTarrou'yuçokbüyükbirheyecaniçindekarşıladı.
—Tamam,diyordu,yenidenortayaçıkıyorlar.Kimler?
—Farelertabiki!
Nisanayındanberihiçbirfareölüsübulunmamıştı.
—Yenidenmibaşlıyor?dediTarrouRieux'ye.Yaşlıadameleriniovuşturuyordu.
—Nasılkoşuştuklarınıgörmekgerek!Birzevkbu.Sokakkapısındanevineikifareningirdiğinigörmüş
tü.Komşular,kendievlerindedehayvanlarınyenidenortayaçıktıklarınıonabildirmişti.Bazı
doğramalarıniçinde,aylardırunutulmuşolanhummalıçalışmayenidenduyulurolmuştu.Rieuxherhaftabaşıyayınlanangenelistatistikleribekledi.Sayılarhastalıktabirgerilemeyigösteriyordu.
238Hastalığınbubeklenmedikgerilemesiumutlarındışındabirşeyolsada,kentlilersevinmekiçinaceleetmediler.Geçenaylar,biryandaniçlerindekikurtulmaisteğiniçoğaltmış,biryandandaonlarasakınımlıolmayıöğretmiş,onlarısalgınınyakınbirgelecektesonbulmasıdüşüncesinefazlakapılmamayaalıştırmıştı.Öteyandan,buyeniolayherkesindilindeydiveyüreklerintaderinindegizli,büyükbirheyecandalgalanıyordu.Gerikalannevarsa,ikinciplanaatılıyordu.
Vebanınyenikurbanlarıbukuralarıaltüstedenolaykarşısındapekönemsenmezolmuştu:İstatistiklerdüşüşegeçmişti.Açıkçaumutedilmesede,sağlıkdönemininyinedegizlidengizliyebeklendiğiningöstergelerindenbiride,kentlilerinoandanbaşlayarakumursamazbirhavayladaolsa,vebadansonrayaşamınyenibirdüzenenasılgireceğikonusundaisteklikonuşmalar
yapmalarıydı.
Herkeseskiyaşantılarınınkolaylıklarınahemenulaşılamayacağınıvebozmanınyapmaktandahakolayolacağınıdüşünüyordu.Yalnızcayiyeceğindahakolaysağlanabileceğiveböyleceenacilsıkıntıdankurtulunabileceğisanılıyordu.Aslındabusafsözlerinaltında,aynızamandaçılgınbirumutdizginlerindenkurtuluyorduvebuöylebirnoktadaoluyorduki,kentlilerbazenbununbilincinevarıyorveozaman,herneolursaolsun,kurtuluşunhemenertesigüngerçekleşmeyeceğinihemensözlerineekliyorlardı.
Gerçektende,vebahemenertesigündurmadı,amagörünüşebakılırsa,mantıkçerçevesindeumutedilendendahahızlıbirbiçimdegeriliyordu.Ocakayınınilkgünlerindesoğuklaralışılmadıkbirısrarlabastırdıvekentin
Veba
241/16üzerindebuzkristalerigibiasılıkaldı.Bununlabirlikte,gökyüzühiçbukadarmaviolmamıştı.Günlerboyunca,değişmeyenvebuzgibimuhteşembirhavakentitükenmekbilmeyenbirışıkladonattı.Butemizlenenhavada,vebabirbiriniizleyendüşüşlergösterereküçhaftadagiderekazalansayıdacesetlerdizerekkaybolmayayüztuttu.Kısabirsüreiçindeaylarcabiriktirdiğigücünneredeysehepsiniyitirdi.Vebanın,GrandyadaRieux'nünhastasıgençkızgibibelirlenmişkurbanlarınıelindenkaçırmasına,başkasemtlerdetümüyleortadankalkarkenbazı
mahalelerdeikiüçgünboyuncadeligibiortalığıkavurmasına,pazartesikurbanlarınınsayısını
artırıpçarşambahepsinielindenkaçırmasına,onunböylesoluksoluğakalışınayadaaceleedişinebakaraksinirdenveyorgunluktandağıldığını,kendiimparatorluğuylabirlikte,gücünü
oluşturansayısalüstünlüğünüveegemenliğiniyitirdiğisöylenebilir.Ozamanakadarbaşarısı
tartışılanCastel'inserumu,birdenbirebirdizibaşarıkazanıyordu.Doktorlarınaldığıveöncelerihiçbirsonuçvermeyenönlemlerinherbiribirdenetkilioluyorgibiydi.Sankivurulmasırasıvebayagelmiştiveonunansızıngüçsüzleşmesiozamanakadarkarşısınaçıkarılanpaslanmışsilahlaragüçkazandırıyordu.Yalnızca,zamanzamanhastalıketkisinisertleştiriyorvebirtürkörlemesineatlayışlaiyileşmesiumulanüçdörthastayıalıveriyordu.Onlar,umuduntamortayerindeölenler,vebanıntalihsizleriydi.KarantinakampındançıkarılanMösyöOthon'undurumudaböyleoldu;Tarrouonungerçektendetalihsizolduğunu,ölümümüyoksayargıçyaşantısınımı
düşündüğününanlaşılamadığınısöylüyor.
Amagenelde,enfeksiyonbirçizgiboyuncageriliyordu;ilkönceçekingenvegizlibirumutuyandırmışolanvalilikbildirilerikamuoyundazaferinkazanıldığıvehastalığıngeriçekildiğiinancınısonundadoğruladı.Gerçekte,birzaferinsözkonusuolupolmadığınakararvermekkolaydeğildi.Hastalığıngeldiğigibigittiğisöylenmeliydiyalnızca.Onakarşısürülenstratejilerdeğişmemişti,dünbir
242
işeyaramıyordu,bugünsegörünüşteolumluydu.Hastalığınkendiliğindentükendiğiyadabelkitüm
hedefineulaştıktansonraçekildiğiizlenimivardıyalnızca.Birbakımagörevisonaermişti.
Yinedekenttehiçbirşeyindeğişmediğisöylenebilir.Gündüzherzamankigibisessizsokaklargecepardösülüveeşarplıbirkalabalıkladoluptaşıyordu.Sinemavekafelerhepaynıişiyapıyordu.Amadahayakındanbakınca,yüzlerindaharahatlamışolduğuhattabazengülümsediğigörülüyordu.Böylece,ozamanakadarsokaklardakimseningülümsemediğidefarkediliyordu.Gerçekte,aylardırkentisarmalayankalınörtübiryerindenyırtılmıştıvepazartesileriradyohaberindenanlaşıldığıkadarıyla,buyırtıkbüyüyorduvesonundainsanlarsolukalabilecekti.Budaolumsuzlukiçerenbiravuntuyduveiçaçıcıbirifadeyeulaşamıyordubirtürlü.
Ama,birzamanlarbirtreningittiğiyadabirgeminingeldiğiyadaarabalaratekraryolaçıkmaizniverileceğiinanılmazgelirken,tersine,ocakortasındabunlarlailgiliyapılanduyuruhiçbirşaşkınlıkuyandırmadı.Kuşkusuzazbirşeydibu.Amabuincecikfarkyurttaşlarımızınumutyolundanasılbirilerlemekaydettiğinigösteriyorduaslında.Zatenenufakumuduntümbirhalkiçinolanaklıhalegeldiğiandavebanınkesinegemenliğisonaerdidenilebilir.
Bununlabirlikte,tümocakayıboyuncakentlilerçelişkilidavranışlardabulundu.Aslındatamolarak,aşırıheyecanladepresyonarasındagidipgeldiler.Örneğin,istatistiklerdeenolumlusayılarınortayaçıktığıandayenikaçmagirişimlerisaptandı.Bu,yetkilileriçokşaşırttı,kaçışlarınçoğununbaşarılıolduğunabakılırsanöbetçilerdebüyükbirşaşkınlığadüşmüştü.Amaaslında,osıralardakaçaninsanlardoğalduygularaboyuneğiyorlardı.Vebabazıinsanlardaderinkuşkutohumlarıekmişti,bundankurtulamıyorlardı.Umudunsözügeçmiyorduonlara.Vebadönemigeçmişolsadahâlâonunkuralarınagöreyaşıyorlardı.Olanbitenigeridenizliyorlardı.Başkainsanlardaysa,
243tersinebirdurumsözkonusuydu,evlereyadakamplarakapatılarakveruhsalçöküntülerlegeçenbirsüredensonra,sevdikleriancakozamanakadarayrıyaşadıklarıinsanlarıözelikleevlerindeağırlıyorlardı;yükselenumutrüzgârı,buinsanları,kendilerinitutmalarınıengeleyenbirateşvebirsabırsızlıklatutuşturmuştu.Sonucunbukadaryakmındayken,belkideölebilecekleri,sevdikleriinsanlarıgöremeyeceklerivebuuzunsürmüşacılarınkarşılığınıalamayacakları
düşüncesiylebirtürpaniğekapılıyorlardı.Aylarcanereyevaracağıbelirsizbirinatla,tutsaklıkvesürgünekarşın,sebatlabeklemişler,korkuveumutsuzluğunyıkamadığınıilkumutyerlebiretmeyeyetmişti.Sondakikayakadaronunyürüyüşüneayakuyduracakdurumdadeğilerdi,amavebanınönünegeçmekiçinçılgıngibiaceleediyorlardı.
Aynızamandaiyimserlikbelirtileridekendiliğindenortayaçıkmayabaşladı.İşteböylecefiyatlardahissedilirbirdüşüşkaydedildi.Saltekonomiaçısındanbakınca,buhareketinaçıklamasıyoktu.
Sıkıntılarhepaynısıkıntılardı,kapılardakarantinaformalitelerisürdürülüyorduveyiyeceksağlanmasıhâlâçözümsüzdü.Böylecetümüylemoralbirolguylakarşıkarşıyaydık,sankivebanıngerilemesiheryerdekendiniduyuruyordu.Aynızamandaönceleritopluhaldeyaşayanvehastalıkyüzündenayrılmakzorundakalaninsanlardaiyimserliğekapılmayabaşlamıştı.Kentinikimanastırıyenidendüzenlendiveortakyaşamabaşlanabildi.Askerleriçindeaynışeysözkonusuydu,boşaltılankışlalardaaskerleryenidenbirarayageldi:Yenidennormalbirgarnizonyaşantısınabaşladılar.Buolaylarönemligöstergelerdi.
Halk15Ocak'akadarbugizlicoşkuiçindeyaşadı.Ohaftaistatistikleröylesinedüştüki,doktorlarkurulunadanıştıktansonravaliliksalgınınsonaermişolarakgörülebileceğiniduyurdu.Gerçekşuki,
halkınbenimsemezlikedemeyeceğibirsakınımdüşüncesiyleyazıda,kentkapılarınınikihaftadahakapalıkalacağı,önleyicikuralarında
244
biraysürdürüleceğiekleniyordu.Budönemboyuncatehlikeninyenidenbelireceğineilişkinenufakbelirtide,'Statüko'korunacakveönlemlersürdürülecekti".
Öteyandan,herkesbueklemeleribiçemselkaygılarlaeklenmişmaddelerolarakgördüve25
Ocakakşamıkentineşelibircoşkukapladı.Valilikbugenelcanlılıktabirpayıbulunsundiyesağlıkdönemindekiaydınlatmanınyenidenkurulmasıemriniverdi.Bununüzerinesoğukvedurubirgöğünaltında,kentlilergürültülüvekahkahalaratantopluluklarhalindeaydınlatılmışsokaklaradöküldü.
Kuşkusuz,birçokevinkepenklerikapalıdurduvebaşkalarınınçığlıklarladoldurduğubugeceyisessizlikiçindegeçirdi.Öteyandan,yastutanbuvarlıklarınçoğuiçinderinbirteselidevardı;bununnedenide,yabaşkayakınlarınölmesindenduyulankorkununsonundayatışmasıyadakişiselkorunmaduygusunuartıkbiryanabırakmalarıydı.Amagenelneşeyeenyabancıkalanaileler,kuşkusuztamosıradabirhastanedevebaylacebeleşenbirhastasıolanvekarantinamerkezlerindeyadakendievlerindevebanınbaşkalarınınyakasınıbıraktığıgibi,kendiyakalarını
dagerçekanlamdabırakmasınıbekleyenailelerdi.Onlardabirumutduyuyorlardıkuşkusuz,amabunuyedektetutmayıyeğliyorlarvegerçektenhakkazanmadanbuumudutüketmektençekmiyorlardı.Vebubekleyiş,acıylaneşenintamortasındageçenbusessizgecegenelcoşkununarasındaonlaradahadakorkunçgeliyordu.
Amabuistisnalarötekiinsanlarındoygunlukduygusunagölgedüşürmüyordu.Kuşkusuzvebahenüzbitmişdeğildivebunukanıtlayacaktı.Yinede,haftalaröncesinden,herkesindüşüncesindetrenlersonsuzagidenraylarınüzerindedüdükçalarakyolakoyuluyor,gemilerışılışıldenizleredoğrusüzülüyordu.Ertesigündüşüncelerdurulacakvekuşkularyenidenbaşverecekti.Amaşimdiliktümkentsarsılıyor,sağlamköklersaldığışukapalı,karanlıkvehareketsizyerleriterkediyorvesağkalanlarısırtlayarakyenidenyaşamageridönüyordusonunda.Oakşam245TarrouveRieux,Rambertveötekiler,kalabalığınortasındayürüyorveayaklarınınyerdenkesildiğinihissediyorlardı.BulvarlardanayrıldıktanuzunbirsüresonraTarrouveRieux,kepenklerikapalıpencerelerboyuncayürüdükleriosaatte,oneşeninhâlâpeşlerindengeldiğiniduyuyorlardı.Veyorgunluklarıyüzünden,kepenklerinardındasürenoacıylaazötedesokakları
dolduranneşeyibirbirindenayıramıyorlardı.Yaklaşankurtuluşunkahkahavegözyaşıkarışmışbirçehresivardı.
UğultununenyüksekveenneşeliânındaTarroudurdu.Karanlıkkaldırımınüzerinde,hafifadımlarlabirgölgekoşuyordu.Birkediydibu,ilkbahardanberigörülenilkkedi.Yolunortasındabiranhareketsizkaldı,duraksadı,ayağınıyaladı,sonraçabucaksağkulağındagezdirdi,yenidensessizkoşuşturmasınadöndüvegeceniniçindekayboldugitti.Tarrougülümsedi.Yaşlıadamdamemnunolacaktı.
ne
Vebasessizceçıktığıoneredeolduğubilinmeyenininegeridönmeküzereuzaklaşadursun,Tarrou'nünnotlarınagöre,kenttebugidişederinderinüzülenenazındanbirkişivardı,Cottard'dıbu.
Gerçeğisöylemekgerekirse,istatistiklerindüşüşgöstermeyebaşladığıandanitibarenbudefterleroldukçatuhaflaşıyor.Yorgunluktanmıacaba,iyiceokunaksızelyazısınıçözmekgüçleşiyorvesıksıkbirkonudanötekineatlanıyor.Üstelik,ilkkezolarak,defterlerdekinesnelikdebiryanabırakılıpkişiselsaptamalarayerveriliyor.ÖrneğinCottard'ındurumuylailgiliuzunbirbölümünortasındakediliyaşlıadamlailgiliküçükbiryazıyeralıyor.Tarrou'yabakılırsa,vebaonunbukişiyeduyduğusaygıyıbiranolsunazaltmamıştı,öncedennasılonunilgisiniçektiyse,yaşlıadamvebadansonradailgisiniçekmişti,ancakneyazıkki,Tarrou'nüniyiniyetinekarşınartıkilgisiniçekemeyecekti.ÇünküTarrouonuyenidengörmekiçinepeyuğraşmıştı.O25Ocakakşamındanbirkaçgünsonra,küçüksokağınköşesindenöbettutmayabaşlamıştı.Kedileroradaydı,randevuyasadık,güneşteısınıyorlardı.Ancakherzamankisaatte,kepenklerısrarlıbiçimdekapalıkaldı.BunuizleyengünlerdedeTarrouaçıldıklarınıgörmedi.Merakiçinde,yaşlıadamınalınmışyadaölmüşolabileceğinidüşündü,alınmışolabilirdi,çünküyaşlıadamhaklıolduğunudüşünüyorduvevebaonahaksızlıketmişti;amaeğerölmüşse,tıpkıyaşlıastımhastasıgibionundabirazizolupolmadığınıdüşünmekgerekiyordu.Tarrouöyleolduğunusanmıyordu,amayaşlı
adamındurumundabir'işaret'bulunduğunudüşünüyordu."Belkideazizlikleilgiliyalnızcayaklaşıkbirdüşünceyevarılabilir,"diyegöz
liyalnızcayaklaşık
247
246lemdebulunuyordu,"Budurumdaalçakgönülüveiyilikseverbirşeytanataparlıklayetinilebilir."
DefterlerdeCottard'lailgilidüşüncelerinarasındahiçbirşeyiolmamışgibiçalışmasınakoyulan,osıralarnekahetdönemindekiGrand'la,doktorunannesineilişkin'gözlemlerdedağınıkbirbiçimdeyeralıyordu.Birlikteoturmanınizinverdiğiölçüde,Tarrou'ylaannearasındageçensohbetlersırasında,yaşlıkadınıntavırları,gülümseyişi,vebaüzerinegözlemleriözenlenotedilmişti.TarrouözelikleMadamRieux'nünkendiniöneçıkarmaktankaçınması,herşeyiyalıntümcelerleanlatmabiçimi,sessiz|sokağabakanbelibirpencereyekarşıduyduğuözelzevkiüzerindeduruyordu;yaşlıkadınakşamlanbupencereönündebirazdik,huzurluelerivedikkatlibakışlarıylaiodayakaranlıkbasıncayaveağırağırkoyulangriışığıniçindekarabirgölgeyedönüşüpsonraışığıniçindeeriyinceyekadarotururdu.Tarroubaşkaşeylerüzerindededuruyordu;onunbirodadanöbürodayanasılhafifadımlarlageçtiğinden;onuniyiliğindendesözediyordu,bunuTarrou'nunönündehiçaçığavurmazdı,ancakhersöylediğiveheryaptığışeydebuiyiliğinbelibelirsizışığınıyakalardıTarrou;sonolarakonundüşünmedenherşeyibildiğiüzerindeduruyorduTarrouveonagöre,bunuöylesessiz,öylegölgedekalarakyapıyorduki,neolursaolsun,vebabileolsa,hertürlüışıkdüzeyindekalabiliyordu.BuradaTarrou'nunelyazısı
tuhafbiryumuşamaizleritaşıyordu.Sankibuyumuşamayıkanıtlarcasınabundansonrakisatırlarçokzorokunuyorduvesonsözcüklerdeilkkezolarakkişiselikgörülüyordu:"Annemdeböyleydi,kendiniöneçıkarmayışınıseverdimveheponunlaolmakisterdim.Sekizyıloluyor,öldü
diyemiyorum.Herzamankindenbirazdahasilikleştivegeridönüpbaktığımdaartıkyoktu."
AmasözüCottard'agetirmekgerek.İstatistiklerdüşmeyebaşladığındanberiCottardçeşitlibahanelerleRieux'yübirçokkezziyaretetmişti.AslındaherseferindeRieux'denvebanıngidişiyleilgilibirtahmindebulun
248
masınıistiyordu."Böylebiranda,hiçişaretvermeksizindurabileceğineinanıyormusunuz?"Bunoktadakuşkuluydu,yadaenazındanöyleolduğunusöylüyordu.Amayineleyereksorduğusorularçoksağlamolmayanbirinancıgösteriyorgibiydi.OcakortasındaRieuxoldukçaiyimserbirbiçimdeyanıtvermişti.VebuyanıtlarCottard'ıneşelendireceğiyerde,herseferinde,gününegöredeğişen,keyifkaçırmaktanyıkımakadaruzanantepkileruyandırmıştıonda.Sonradandoktorona,istatıstiklerdekiolumlugöstergelerekarşınzaferilanetmemeninuygunolacağını
söylemişti:
Birbaşkadeyişle,hiçbirşeybilinmiyor,birgün
kaldığıyerdenbaşlayabilir!diyegözlemdebulunmuştu
Cottard.
Evet,iyileşmehızınınartmasıgibi,budaolası.Herkesiçinendişevericiolanbubelirsizlik,gözlegörülürbiçimdeCottard'ırahatlatmıştıveTarrou'nunönünde,Rieux'nündüşüncesiniyaymayaçalışarak,oturduğusemttekitüccarlarlasöyleşileregirişmişti.Bunuyapmaktançekinmiyordu,orasıdoğru.Çünküilkzaferlerincoşkusundansonrabirçokkişininaklınabirkuşkudüşmüştü;valilikaçıklamasınınyolaçtığıheyecandansonradavarlığınısürdürecekti.Cottard'ınbuendişetablosukarşısındaiçirahatlıyordu.Amabaşkazamanlarcesaretiniyitirdiğideoluyordu."Evet,"
diyorTarrou'ya,"sonundakapılaraçılacak.Vegöreceksiniz,hepsibeniyüzüstübırakacak!"
25Ocak'akadarherkesonunkişiliğindekibuanideğişikliklerifarketti.Günlerboyusemttekilerlevegörüştüğüinsanlarlauzunuzunanlaşmayaçalıştıktansonra,onlaraveripveriştiriyordu.O
zamanenazındangörünüşte,dünyadaneletekçekiyorvebirandakendiniyabanılbiryaşamıniçineatıyordu.Kimseonunelokantada,netiyatroda,nedeosevdiğikafelerdegörüyordu.Öteyandan,vebadanöncesürdürdüğüölçülüvekaranlıkyaşamageridönmüyordu.Tümüyledairesinekapanarakyaşıyorvekomşulokantadanyemekgetirtiyordu.Yalnızakşamlan249
kaçamakolarakdışarıçıkıyor,gereksinimduyduğuşeylerialıyor,mağazalardançıkıpkendiniıssızsokaklaraatıyor'du.OzamanTarrouonunlakarşılaşırsaeğer,ağzından;cımbızlatektuklafçıkıyordu,okadar.Sonrabirdenbire,insanlarınarasında,bolbolvebadansözederken,herkesinfikrinisorarkenvehergecedalgadalgakalabalığıniçinde!keyiflesalınırkenonugörebiliyordunuz.
Valilikaçıklamasınınyapıldığıgün,Cottardtümüyleortadanyokoldu.İkigünsonra,Tarrouonuişsizgüçsüz,sokaksokakgezerkengördü.Cottardonamahalesinekadareşliketmeyiönerdi.
ÖzelikleogününyoğunluğunufazlasıylahissedenTarrouduraksadı.Amaötekiüsteledi.Çokheyecanlıgibiduruyordu,elerikolarıylakarmakarışıkhareketleryapıyor,hızlıveyüksekseslekonuşuyordu.Valilikaçıklamasınıngerçektenvebayabirnoktakoyduğunudüşünüpdüşünmediğini
sordudostuna.Tabiki,Tarrrouyetkililerinyaptığıbiraçıklamanınbirfelaketidurdurmakiçinyeterliolmayacağınıdüşünüyordu;amabeklenmedikbirdurumdışında,yakındasalgınınduracağınınaklauygungelebileceğinisöyledi.
—Evet,dediCottard,beklenmedikbirdurumdışında.Veherzamanbeklenmedikbirdurumvardır.
Tarroukapılaraçılmadanikihaftalıkbirsüreyeuyulmasınıisteyenvaliliğinzatenbeklenmedikbirgelişmeyibiranlamdaöngördüğünedikkatiçekti.
—İyideetti,dediCottard,hâlâdüşünceliveheyecanlıydı,çünküvalilikolaylarıngidişinebakarak,boşyerekonuşmuşolabilirdi.
Tarrouböylebirşeyinolabileceğineinanıyordu,amakapılarınaçılmasınıvenormalbiryaşamadönülmesinidüşünmenindahauygunolacağınısöyledi.
—Tamam,öylekabuledelim,dediCottard,amanormalyaşamadönüşderkenneyikastediyorsunuz?
—Sinemadayenifilmler,dediTarrougülümseyerek.AncakCottardgülmüyordu.Vebanınkenttehiçbir
şeyideğiştirmeyeceğiveherşeyineskisigibi,yanihiçbir250
şeyolmamışgibiyenidenbaşlayacağıdüşünülebilirmi,onuöğrenmekistiyordu.Tarrouvebanındeğişeceğini,kentideğiştirmeyeceğinidüşünüyorduvetabiki,kentlilerinengüçlüisteğihiçbirşeydeğişmemişgibidavranmaktıveöyleolacaktı;bundandolayı,biryöndenhiçbirşeydeğişmeyecekti,amabaşkabiryönden,yeterliderecedeistensedehiçbirşeyunutulmayacakvevebaenazındanyüreklerdebirizbırakacaktı.Küçükrantçıinsanlarınyüreğiyleilgilenmediğini,bununensonsıradayeralanbirkaygıolduğunuaçıkaçıksöyledi.Onuilgilendiren,kenttekidüzenlemenindeğiştirilipdeğıştirümeyeceğiydi,örneğintümhizmetlereskisigibimiyürütülecekti?Tarroubukonudahiçbirşeybilmiyordu.Salgınsırasındaaksayantümhizmetlerinyenidenbaşlatılabilmesinindebirazgüçlükçıkacağınıdüşünüyordu.Enazındaneskihizmetlerinyenidendüzenlenmesinigerektirecekyenisorunlarınçıkabileceğidedüşünülebilirdi.
Ah!dediCottard,buolabilir,gerçektende,herkes
herşeyeyenidenbaşlayacak.
İkiyürüyüşçüCottard'ınevininyakınlarınagelmişti.Cottardcanlanmıştı,kendiniiyimserolmayazorluyordu.Sıfırdanbaşlamaküzeregeçmişinisilipyenidenyaşamayakoyulankentihayalediyordu.
—İyi,dediTarrou.Herşeybiryana,siziniçindeişleryolunagirecektir.Birbakıma,yenidenbaşlayacakbir
yaşamvar.
Kapınınemindeydilervebirbirlerininelinisıkıyorlar
dı.
Haklısınız,diyorduCottard,giderekartanbirheyecanla,sıfırdanbaşlamak,buiyibirşeyolur.
Amakoridorunkaranlığındaikiadambelirmişti.Tarrouyanındakininbuikiadamaneistediklerini.sorduğunuduydu.BayramlıklarınıgiymişmemurlarıandıranadamlarCottard'aadınınCottardolupolmadığınısoruyorlardı,oise,sessizbirşaşkınlıkçığlığıatarakarkasını
döndüvekaranlığadalıpkaçmayabaşladı;neadamlarnedeTarrou251yerlerindenkımıldayacakzamanbilebulamadı.Şaşkınlıkgeçtiktensonra,Tarrouadamlaraneistediklerinisordu.Mesafeliveterbiyelibirtavırtakınarak,bazıbilgilerinsözkonusuolduğunusöyledilerveağıradımlarlaCottard'ıngittiğiyönedoğruyürüyerekayrıldılar.
EvinedönenTarroubusahneyiyazıyorvehemenardındanyorgunolduğunubelirtiyordu(yazısı
dabunukanıtlıyordu).Dahayapacakçokişiolduğunu,amabununhazırdurumdabeklememesiiçinbirnedenolmadığınıekliyorvekendikendinehazırolupolmadığınıdasoruyordu.Sonolarakiştedefterlerdeburadabitiyor,Tarrouşöylebiryanıtveriyordu:Gündüzyadageceolsun,öylebirsaatvardırki,insankorkaklaşır,işteTarrouyalnızcabuandankorkuyordu.
Sonrakigün,kapılarınaçılmasındanbirkaçsaatönce,DoktorRieuxkendisinibekleyenbirmektupolupolmadığınımerakederek,öğlenevinedönüyordu.Günlerivebanınenyoğundönemindekikadaryorucugeçmeklebirlikte,kesinkurtuluşbeklentisihertüryorgunluğuunutturuyordu.Şimdiumutediyorduvebununkeyfinevarıyordu.İnsanherzamançelikgibiiradeliolamaz,herzamandimdikduramazvesonundamücadeleiçinörülmüşogüçyumağınıcoşkuiçindeçözmekdebirmutluluktur.Beklenentelgrafdaolumluolsaydı,Rieuxdeyenibirbaşlangıç
yapabilirdi.Herkesinyenibirbaşlangıçyapmasıgerektiği
düşüncesindeydi.
Kapıcıdairesininönündengeçiyordu.Yüzükaroyayapışmışyenikapıcıonagülümsüyordu.
MerdivenlerdençıkarkenRieuxonunyorgunluklarlaveyoksunluklarlasolgunlaşmışyüzünü
görüyordu.
Evet,soyutlamasonaerince,odayenidenbaşlayacaktıvebirazdatalihivarsaeğer...Amakapıyı
açtığısıradaannesigelerekMösyöTarrou'nüniyiolmadığınıhaberverdi.Sabahkalkmıştıancak,dışarıçıkamamıştıveazönceyenidenyatmıştı.MadamRieuxendişeliydi.—Belkiönemlibirşeydeğildir,dedioğlu.Tarrouboyluboyuncauzanmış,ağırkafasıyastığagömülmüş,katkatörtülerinaltındagüçlügöğsününbiçimibeliriyordu.Ateşivardı,başıağrıyordu.VebayıdadüşündürecekbelibelirsizbelirtilerolduğunusöylediRieux'ye.—Hayır,henüzhiçbirşeybelideğil,dediRieuxonu
muayeneettiktensonra.
253
252AmaTarroususuzluktankavruluyordu.Koridordadoktor,annesinebununvebabaşlangıcı
olabileceğinisöyledi.
—Ohhayır,olamazbu,şimdiolamaz!dedianne.Hemenardından:
—EvdetutalımonuBernard!dedi.Rieuxdüşünüyordu:
—Bunayetkimyok,dedi.Amakapılaraçılacak.Sanıyorumsenolmasaydınkendiüzerimealacağımilkyetkibuolacak.
—Bernard,dedi,ikimizideburadatut.Biliyorsun,kısasüreönceyenibiraşıdahaoldum.
Doktor,Tarrou'nundaaşıolduğunuamabelkideyorgunluktansonserumiğnesiniatlamışyadabazıönlemleriunutmuşolabileceğinisöyledi.
Rieuxmuayeneodasınagidiyordu.Odayageridöndüğünde,Tarrouelindekocakocaserumampulerituttuğunugördü.
—Ahişteo!dedi.
—Hayır,bubirönlem.
Tarrouyanıtolarakkolunuuzattıvekendisininbaşkahastalarauyguladığıosonugelmeziğneyioldu.
—Buakşamdurumabakacağız,dediRieuxveTarrou'nunkarşısınageçipyüzünebaktı.
—Yatecrit,Rieux?
—Vebaolduğunuzkesindeğilki!Tarroubirçabaylagüldü.
—İlkkeztecritönerisiolmadanbirserumiğnesiyapıldığınıgörüyorum.
Rieuxarkasınıdöndü:
—Annemlesizitedaviedeceğiz.Buradadaharahatedersiniz.
Tarrousustuveampuleridizendoktoryenidenonadönmekiçinkonuşmasınıbekledi.Sonundayatağa,yöneldi.Hastaonabakıyordu.Yüzüyorgundu,amagrigözlerisakindi.Rieuxonagülümsedi.
254
—Uyuyabilirsenizuyuyun.Birazsonrayinegelece
ğim.
KapıyageldiğindeTarrou'nunonuçağıransesiniduydu.Onadoğrudöndü.
AmaTarrousankisöylemekistediğişeyekarşısavaşveriyordu:
—Rieux,diyebildisonunda,banaherşeyisöylemenizgerek,bunaihtiyacımvar.
—Bununiçinsizesözveriyorum.
Ötekigülümsemeden,iriyüzünübirazburuşturdu.
—Teşekkürederim.Ölmekistemiyorumvesavaşacağım.Amasavaşıkaybedersem,iyibirsonolsunistiyorum.
Rieuxeğildiveonunomzunusıktı.
Hayır,dedi.Birazizolmakiçinyaşamakgerek.Savaşın.
Keskinsoğukgüniçindebirazazalarakakşamüstüyerinibüyükbiryağmurvedolusağanağınabıraktı.Günbatarkengökyüzübirazyükselirgibiolduvedahadaiçeişleyenbirsoğukbastırdı.
Rieuxakşamevinedöndü.Pardösüsünüçıkarmadanarkadaşınınodasınagirdi.Annesiörgü
örüyordu.Tarrauyerindenkımıldamamışgibiydi,amaateştenbembeyazolmuşdudaklarıonungiriştiğimücadeleyianlatıyordu.
—Yaşimdi?dedidoktor.
Tarrouyatağındışınadoğrugüçlüomuzlarınıkaldırdı.
—Şimdi,dedi,mücadeleyikaybediyorum.
Doktor,Tarrou'nunüzerineeğildi.Alevalevyananderininaltındabezelerdüğümdüğümolmuştu,göğsübiryeraltıdemirhanesininçıkarabileceğitümseslerlesarsılıyordu.Tarroutuhafbirbiçimde,ikitürbelirtiyidetaşıyordu.Rieuxdoğrulurkenserumunhenüztametkisinigöstermediğinisöyledi.
AmaTarrou'nunsöylemeyeçalıştığıbirkaçsözcüğüde,boğazındanaşağıdoğruakanbirateş
dalgasıboğuverdi.
255Akşamyemeğindensonra,Rieuxveannesihastanınyanınayerleştiler.OnuniçinmücadeleiçindebirgecebaşlıyorduveRieuxvebameleğiylearasındakibusertmücadeleninşafağakadarsüreceğinibiliyordu.Tarrou'nunengüçlüsilahısağlamomuzlarıvegenişgöğsüdeğil,dahaçokkanıydı,azönceRieux'nüniğneninucundanfışkırttığıkanı;bukanıniçinde,hiçbirbilimdalınıngünışığınaçıkaramadığı,ruhtandaderinolanşeydionunsilahı.Veo,arkadaşınınmücadelesiniizlemekzorundaydıyalnızca.Yapacağışeyleri,apselerihafifletmeyeçalışmak,yarakapayıcı
ilaçlarsürmek;üstüstegelenbaşarısızlıklarladoluaylarboyuncabunlarınetkisinitakdiretmeyiöğrenmişti.Aslında,onuntekgörevi,çoğunluklakışkırtılmadıkçarahatınıbozmayanşutalihefırsatlarvermekti.Vetalihinrahatınınkaçmasıgerekiyordu.ÇünküRieuxonuşaşkınlığaitenbirvebaçehresiylekarşıkarşıyaydı.Birkezdahavebakendisinekarşıoluşturulmuşstratejilerialtüstetmeyehazırlanıyor,içineyerleşmişgibidurduğumekânlardançekilerekinsanlarınbeklemediğimekânlardaortayaçıkıyordu.Birkezdahaşaşırtmayaçalışıyordu.
Tarrousavaşıyordu,hareketsizdi.Geceboyuncabirkezolsunacıyaheyecanlakarşılıkvermedi,tümağırlığıvetümsessizliğiylesavaşıyorduyalnızca.Yinebirkezolsunkonuşmadı,böylece,başkabir
şeydüşünmeninartıkelindengelmediğinikendincebeliediyordu.Rieuxmücadeleninaşamalarınıarkadaşınınbiraçılıpbirkapanangözlerindenizliyorduyalnızca,gözkapakları,gözyuvarlağınasımsıkıyapışıyorduyadatersine,gevşiyor,bakışlarbireşyayadikiliyoryadadoktoraveannesineçevriliyordu.DoktorbubakışlaherkarşılaştığındaTarroubüyükbirçabaylaonagülümsüyordu.
Biransokaktaaceleciayaksesleriduyuldu.Önceuzaktangelenyavaşyavaşyaklaşanveakışıylasokağıdolduranbirgümbürtüdenkaçıyorgibiydiler:Yenidenbaşlayanyağmura,çokgeçmedenkaldırımlardaçınlayandolularkarışıyordu.Pencerelerinönündekibüyüktentelerdal256
galandı.Odanınkaranlığında,biranyağmurladikkatidağılanRieux,birbaşuculambasınınaydınlattığıTarrou'yuizliyorduyeniden.Annesiörgüörüyordu,zamanzamanbaşınıkaldırarakhastayabakıyordu.Doktoryapılacakherşeyiyapmıştışimdi.Yağmurdansonra,yalnızcagörünmezbirsavaşınsessizgürültüsüyledoluodadakisessizlikyoğunlaştı.Uykusuzluktanolduğuyerdebüzülendoktorsessizlikelverdiğince,tümsalgınboyuncaonaeşliketmişolantatlı
vedüzenliıslıksesiniduymayıhayalediyordu.Annesineyatmasıiçinbirişaretyaptı.Annebaşını
hayıranlamındasaladı,gözleriparıldadı,sonraşişlerinucundaeminolmadığıbirilmeğidikkatleinceledi.Rieuxhastayasuiçirmeküzerekalktı,sonragelipyerineoturdu.
Sokaktangeçenleryağmurunyatışmasındanyararlanarakkaldırımdahızlıhızlıyürüyordu.Adımsesleriazalıyorveuzaklaşıyordu.İlkkezolarakdoktor,geçsaatekalmışgezginlerledolu,ambulansseslerininçınlamadığıbugecenineskilerebenzediğinifarketti.Bugecevebadankurtulmuştu.Soğuğun,ışıklarvekalabalığınkovduğuhastalıkkentinkaranlıkkuytularındançıkarak,sondarbesiniTarrou'nunhareketsizbedenineindirmeküzerebusıcakodayasığınmıştı
sanki.Felaketartıkkentingöğünükarıştırmıyordu.Amaodanınağırhavasındausulusulıslıkçalıyordu.SaatlerdirRieux'nünduyduğuses,işteonunsesiydiVeburadadasonbulmasını,vebanınyenikdüşmesinibeklemekgerekiyordu.
ŞafaktanazönceRieuxannesinedoğrueğildi:
—Saatsekizdeyerimialmakiçinyatmalısın.Yatmadanöncedamlatmaişleminiyap.
MadamRieuxkalktı,örgüsünükatladıveyatağadoğruilerledi.BirsüredirTarrougözlerinikapamıştı.Sertalnındaterdensaçlarıkıvırcıklaşmıştı.MadamRieuxiçgeçirdivehasta,gözleriniaçtı.Üzerineeğilmiştatlıyüzügördüveateşinoynaşandalgalarıaltındansebatlıbirgülümsemeyenidenbelirdi.Amahemenardındangözlerkapandı.YalnızkalıncaRieuxannesininkoltuğunaoturdu.
Veba
257/17Sokaktanteksesgelmiyorduveşimditambirsessizlikvardi.Sabahınsoğuğuodadakendinihissettirmeyebaşlamıştı.Doktorbirazkestirdi,amaşafaktageçenilkarabaonuuykudanuyandırdı.ÜrpediveTarrou'yabakınca,birsürelikrahatlamaolduğunuvehastanınuyuduğunugördü.Atlıarabanınodunvedemirdentekerlekleridönerekuzaklaşıyordu.Penceredegünhenüzağarmamıştı.DoktoryatağadoğruilerlediğindeTarrousankihâlâuykudaymışgibi,onaifadesizgözlerlebakıyordu.
—Uyudunuzdeğilmi?diyesorduRieux.
Evet.
—Daharahatsolukalıyorsunuzdeğilmi?
—Biraz.Bununbiranlamıvarmı?Rieuxsustuvebirsüresonra:
—HayırTarrou,hiçbiranlamıyok.Sabahdüzelmelerinibenimgibisizdebiliyorsunuz.
Tarrouonayladı.
—Teşekkürederim,dedi.Banahepdoğruyusöyleyin.
Rieuxyatağınayakucunaoturmuştu.Hastanın,ölülerinkolvebacaklarınıandıranuzunvekatı
bacaklarımhissediyordu.Tarroudahakuvvetlesolukalıpveriyordu.
—Ateşyenidençıkacak,değilmiRieux,dedisoluğukesilircesine.
—Evet,amaöğlenkesinbirkararavaracağız.Tarrougücünütoplamakistercesinegözlerinikapadı.
Yüzündenbirbıkkınlıkokunuyordu.İçindebiryerlerdekıpırkıpırolmayabaşlamışateşinyükselmesinibekliyordu.Gözleriniaçtığında,bakışlarısönükleşmişti.YalnızcaRieux'nünyanı
başındaeğilmişolduğunugörünceyemdenışıldadı.
—İçin,diyordudoktor.
Ötekisuyuiçtivebaşınıyenidenyastığabıraktı.
Nekadaruzunsürüyor,dedi.
Rieuxonunkolunututtu,amaTarroubakışlarınıbaşkayanaçevirmiş,artıktepkivermiyordu.Vebirdenateş,
258
sankiTarrou'nüniçindebirbendiyerlebirederekalnınadoğrugözlegörünürşekildeyükseldi.
BakışınıRieux'yeçevirdiğinde,onungerginyüzüylecesaretvermeyeçalıştığınıgördü.Tarrou'nunbirçabaylagöndermekistediğigülümsemesıkılmışçenekemiklerivebeyazımsıbirköpüklemıhlanmışdudaklarındanöteyegidemedi.Amabukatılaşmışyüzdegözlerpırılpırılbircesaretleyenidenparladı.
Saatyedide,MadamRieuxodayagirdi.Doktorhastaneyetelefonetmekveyerinebirisinibulmakiçinçalışmaodasınageçti.Muayenelerinideertelemeyekararverdi,muayeneodasındakidivanabirsüreuzandı,amahemenkalktıveodayadöndü.TarroubaşınıMadamRieux'yeçevirmişti.
Yanıbaşındabirsandalyeninüzerineyerleşmiş,elerinibacaklarıüzerindebirleştirmişoufaktefek
gölgeyebakıyordu;onuöylebiryoğunluklaizliyorduki,MadamRieuxparmağını
dudaklarınagötürdüvebaşuculambasınısöndürmeküzereayağakalktı.Amaperdeleringerisindengünışığıhızlasüzülüyorduveazsonrahastanınyüzhatlarıkaranlığıniçindeseçilmeyebaşlayınca,MadamRieuxonunhâlâkendisinebakmaktaolduğunugörebildi.Onadoğrueğildi,yastığınıdüzeltti,ayağakalkarkenbiranonunıslakvekıvırcıklaşmışsaçlarınaelinikoydu.Ozamanboğukveuzaktangelenbirsesinkendisineteşekkürettiğiniveşimdiherşeyiniyiolduğunusöylediğimduydu.Yenidenyerineoturduğunda,Tarrougözlerinikapamıştıvebitkinyüzü,mühürlenmişağzınakarşın,yenidengülümsüyorgibiydi.
Öğlenateşdoruknoktasındaydı.Ciğerlerindensökülürcesinegelenbiröksürük,artıkkantükürmeyebaşlayanhastanınbedeninisarsıyordu.Bezelerartıkşişmiyordu.Eklemleriniçineçakılmışçivigibi,heporadaydılar.AteşveöksürüknöbetlerininarasındaTarrouaradasıradaarkadaşlarınabakıyordu.Amaçokgeçmedengözleridahaseyrekolarakaçılmayabaşladıveharapolmuşsuratımaydınlatanışıkherseferindedahadasoluklaşıyordu.Çırpınmalarlabubedenisarsanfırtına,giderekazalanşimşeklerle
259onuaydınlatıyorveTarroubufırtınanıniçindesürüklenipgidiyordu.Rieux'nünkarşısındaartıkkımıldamayan,gülümsemesikaybolmuşbirmaskedenbaşkabirşeyyoktu.Onabukadaryakınolmuş,şimdimızrakdarbeleriyledelikdeşik,insanüstübiracıylakavrulan,gökyüzününtümnefretrüzgârlarıylakıvrananinsangörüntüsü,Rieux'nüngözündevebanınsularıaltındakalıyorvebubatmakarşısındaelindenhiçbirşeygelmiyordu.Kendisıyseeliboş,yüreğiburulmuş,birkezdahabufelaketekarşısavunmasızveçaresiz,kıyıdadurupbakıyordu.Vesonunda,Rıeux'nün,birdenduvaradönereksankiiçindebiryerlerdenyaşamsalbirtelkopuyormuşçasınaderinbiriniltiylecanverenTarrou'yugörmesiniengeleyen,çaresizlikgözyaşlarıoldu.
Bunuizleyengecemücadelenindeğil,sessizliğingecesioldu.Dünyadaneletekçekmişbuodada,şimdigiydirilmişbuölübedenininüzerindeşaşırtıcıbirhuzurungezindiğinihissetti;gecelerönce,vebayatepedenbakanteraslardakentkapılarındakisaldırınınardındanduyulanhuzurdubu.Zatenodönemde,elikolubağlı,insanlarınölmesiniizlediğiyataklardanyükselenosessizliğidüşünmüştü.Heryerdeaynıduraklama,aynıgörkemlisüre,mücadeleyiizleyenhepoaynıyatışma;bu,bozgununsessizliğiydi.Amaşimdiarkadaşınıörtenadamiçin,busessizliköyleyoğundu,sokaklarınvevebadankurtulmuşkentinsessizliğineöyleuyuyorduki,Rieuxbukez,savaşlarasonverenvebarışıiyileşmeumuduolmayanbiracıyadönüştürenkesinbiryenilgininsözkonusuolduğunuiyibiliyordu.Sonolarakdoktor,Tarrou'nunhuzurakavuşupkavuşmadığını
bilmiyordu;ancakenazındanoanda,tıpkıoğlundankoparılmışbiranne,yadaarkadaşını
gömenbirinsaniçinnasılateşkesdiyebirşeyyoksa,kendisiiçindeartıkolanaklıbirhuzurbulunmadığınıbiliyordu.
Dışarıdahepaynısoğukgece,açıkvebuzgibibirgöktebuztutmuşyıldızlarvardı.Yarıkaranlıkodadacamaçökmüşsoğuk,birkutupgecesininrenksizsolukalıpverişi260
hissediliyordu.YatağınyanındaMadamRieuxalışılmışduruşuyla,sağtarafıbaşuculambasıylaaydınlanmış,oturmaktaydı.OdanıntamortasındaışığınuzağındaRieuxkoltuğundabeklemekteydi.Karısıaklınageliyordu,amaherseferindebudüşünceyiuzaklaştırıyordu.
Gecebaşlarkensokaktangeçenlerintopukseslerisoğukgeceniniçindeçınlamıştı.
Herşeyleilgilendinmi?demiştiMadamRieux.
Evettelefonettim.
Sonraölününbaşındakisessizbekleyişlerinisürdürmüşlerdi.MadamRieuxaradasıradaoğlunabakıyordu.BubakışlardanbiriylekarşılaşıncaRieuxonagülümsüyordu.Geceyeözgübildikgürültülersokaktabirbiriniizlemişti.Henüzizinverilmesede,birçokarabayenidensokaklardangeçiyordu.Yolarıyutuyor,yokolupyenidenortayaçıkıyorlardı.Sesler,bağırmalar,gengelensessizlik,birnalsesi,birdönemeçtegıcırdayanikitramvay,belirsizuğultularveyenidengeceninsolukalıpverişi.
—Bernard?
—Efendim.
Yorgundeğilmisin?
—Hayır.
Annesininnedüşündüğünüvekendisinisevdiğinibiliyorduoanda.Amabirvarlığısevmeninçokbüyükbirşeyolmadığınıyadaenazındanaslabirsevginindilegetirilecekkadargüçlü
olmayacağınıdabiliyordu.Örneğin,annesiylebirbirlerinihepsessizceseveceklerdi.Veyaşamları
boyuncaduygularınıbirbirlerinedaharahataçıklayamadan;sırasıgelinceannesiyadakendisiölecekti.Aynıbiçimde,Tarrou'nunyanıbaşındayaşayıpgitmiştivedostluklarıgerçekanlamdayaşamayazamanbulamadanbuakşamölmüştüTarrou.Dediğigibioyunukaybetmişti.AmaRieux,onekazanmıştı?Yalnızcavebayıtanımışolmakvebunuanımsamak,dostluğutanımış
olmakvebunuanımsamak,şefkatitanımakvebirgünbunuanımsamak,buyduiştekazandığı.
İnsanınvebaveyaşamoyunundanelde
261edeceğitekşeybilgivebelekti.BelkideTarrou'nunoyunukazanmakdediğibuydu!
YinebirarabageçtiveMadamRieuxsandalyesininüzerindebirazkımıldadı.Rieuxonagülümsedi.Annesionayorgunolmadığınısöyledivehemenardından:Oraya,dağadinlenmeyegitmelisin.
Tabianne.
Evet,oradadinlenebilirdi.Nedenolmasın?Anımsamakiçindebirbahaneolurdubu.Amaoyunukazanmakbuidiyse,insanınumuttanyoksun,yalnızcabildiğiveanımsadığışeyleyaşamasıgüç
olmalıydı.İşte,kuşkusuzTarroudaböyleyaşamıştıvedüşlerekapılmadansürdürülenbiryaşamıniçindekurulukadınanevarsahepsininbilincindeydi.UmutsuzhuzurolmazveinsanlarınkimseyimahkûmetmehakkıolmadığınainananamayinedekimseninbaşkalarınımahkûmetmektenkendinialıkoyamadığınıvehattakurbanlarınbazencelatadönüştüğünüdebilenTarrouikilemveçelişkinin
içindeyaşamıştı,aslaumutnedirbilmemişti.Acababunedenlemiazizolmayı
istemişvehuzuruinsanlarahizmetederekaramıştı?GerçekteRieuxbukonudahiçbirşeybilmiyordu,bunundapekönemiyoktu.Tarrou'ylailgiliaklındansilinmeyentekgörüntü,kendisinigötürmeküzerearabanındireksiyonunasımsıkısarılanbiradamyadaşimdihareketsizyatanşukalınbedeningörüntüsüydü.Biryaşamsıcaklığıvebirölümgörüntüsü,iştebuydubilinen.
İştekuşkusuzbunedenle,DoktorRieux,sabahkarısınınölümhaberinisakinliklekarşıladı.
Çalışmaodasındaydı.Annesineredeysekoşarakonatelgrafıgetirmiş,sonrapostacıyabahşiş
vermeküzereçıkmıştı.Geridöndüğündeoğluaçılmıştelgrafıelindetutuyordu.Onabaktı,penceredenlimanınüzerindeyükselmekteolaninanılmazbirsabahıizlemeyekaptırmıştıkendini.
—Bernard,dediMadamRieux.Doktordalgındalgınonabaktı.
—Şutelgraf?diyesordu
262
İştebu,dedidoktor,sekizgünolmuş.
MadamRieuxbaşınıpencereyeçevirdi.Doktorsusuyordu.Sonraannesineağlamamasını,bunubeklediğini,amayinedegüçbirşeyolduğunusöyledi.Bunlarısöylerken,acısındabirşaşkınlıkbulunmadığınıbiliyorduyalnızca.Aylardırveikigündür,sürüpgidenoaynıacıydı.
263Güzelbirşubatsabahıgündoğarken,halkın,gazetelerin,radyovevalilikduyurularınınselamlamasıylakentinkapılarısonundaaçıldı.Böyleceanlatıcıya,kapılarınaçılmasınıizleyencoşkuyabaşındansonunakadarkatılabilmeözgürlüğüolmamaklabirlikte,buneşedolusaatlerinvakanüvisıolmakkalıyor.Gündüzvegeceiçinbüyükeğlencelerdüzenlenmişti.Aynızamanda,uzakdenizlerdengelengemilerlimanımızayönelirken,garlardatrenlerindumanlarıtütmeyebaşlamıştıbile,böyleceherbirikendince,bugünün,ayrıdüşmektenötürüacıçekenleriçinbüyükbuluşmagünüolduğunubelirtiyordu.
Burada,oncayurttaşımızıniçineyerleşmişolanayrılıkduygusununneolabileceğikolaycahayaledilebilir.Günboyukentegirişyapantrenlerkenttenayrılanlarkadardoluydu.İkihaftalıkbeklemesüresinde,sonânakadarvalilikkararınıniptaledilmesindenkorkarakherkesogüniçinyertutmuştu.Kenteyaklaşanyolcularınbazılarıgerginliktentamanlamıylakurtulamamıştızaten,çünküyakınlarındabulunaninsanlarınsonlarınıbiliyorlardıgenelde;ötekilerevekenteneolduğukonusundaysahiçbirşeybilmiyorlardı,akılarındakentinkuşkulubirçehresivardı.Ancakbu,tümbusüreiçindetutkuateşiyleyanmamışkişileriçindoğruyduyalnızca.
Gerçektende,tutkulularkendilerinibirsabitfikrekaptırmışlardı.Onlariçintekbirşeydeğişmişti:Aylarcasürensürgünleriboyuncaçabukgeçmesineuğraştıkları,deligibihızlandırmayaçalıştıklarıozamanışimdikenteyaklaştıklarıbiranda,treninduraktanöncefrenyapmayabaşlamasıylayavaşlatmayıdilemişlerdi.Aşklarınıntümokaybolmuşayları,içlerinebelirsizvekeskinbirduygusalı
264
yorvebunabağlıolarak,buneşelizamanınbekleyişdönemineoranlaikikatdahayavaş
geçmesinibirtürtelafiolarakgörüyorvebelibelirsizbunuistiyorlardı.HaftalaröncehaberiletilenkarısınınburayagelmesiiçinelindengeleniyapanRambertgibi,sevdiklerinibirodadayadaperondabekleyenleraynısabırsızlıkveaynıkarmaşaiçindeydiler.Çünküvebaaylarıboyuncabirsoyutlamayadönüşmüşbuaşkyadasevgiyedestekolanettenkemiktenkişiylebuduyguları
karşılaştırmayıRambertbirürperişle
bekliyordu.
Salgınınbaşındabirsoluktakentindışınakaçmayıvekoşarcasınasevdiğiylebuluşmakiçinburadanayrılmakisteyenkişiolmakisterdiyeniden.Amaartıkbununolanaksızlığınıbiliyordu.
Değişmiştio,amavebaonundikkatimbaşkayöneçekmişti,oisetümgücüylebunuyadsımayaçalışmış,ancakyinedeiçindesessizbiracıgibiyaşayadurmuştubuduygu.Biranlamda,vebanınçokanibiçimdebittiğiduygusunakapılıyordu,sankibunudüşünmeyehazırdeğildi.Mutluluktümhızıylageliyordu,olaybekleyiştençokdahahızlıgelişiyordu.Rambertherşeyebirandakavuşacağını,neşenintadıçıkarılmayanbiryanıkgibiolduğunuanlıyordu!
Kaldıki,hepsiazyadaçok,belibirbilinçleonungibiydiveaslındahepsindensözetmekgerek.
Özelyaşamlarınayenidenbaşlayacaklarıbuistasyonperonunda,birbirlerinebakışlaratarkenyadagülümserken,paylaştıklarıortaklığıhissediyorlardıhâlâ.Amatrenindumanıgörünürgörünmezsürgünduygusu,karmaşıkvesarhoşedicibirneşesağanağıaltındabirandasönüpgitti.Trenduruncaçoğunluklayinebuperondabaşlamışolansonugelmezayrılıklarburadasonbuldu;birsaniyeiçinde,canlıbiçimleriniunuttuklarıbedenlerebüyükbirsevincineşlikettiğibircimriliklekolarınsarıldığıanda.Rambert'inkendisinekoşanvegöğsünekapananobedenebakacakzamanıolmadı.Kolarıarasındaonututarken,gövdesineyumulmuşotanıdıksaçlıbaşısıkarkengözyaşlarınaengelolamadı,
265bunlarınoankimutluluktanmı,yoksaçokuzunsüredirbastırılmışbiracıdanmıolduğunubilmiyordu;enazındanbuyaşların,şuandaomzunagömülmüşduranbuyüzün,oncadüşlediğiyüzmü,yoksatersine,biryabancınınyüzümüolduğunubilmesiniengelediğindenötürübirrahatlıkiçindeydi.Bukuşkunundoğruçıkıpçıkmayacağınısonradanöğrenecekti.Şimdilik,vebanıngerigelebileceğineveinsanlarınyüreğindehiçbirdeğişiklikyapmadangidebileceğineinanıyorgibibirhaliolançevresindekilergibidavranmakistiyordu.
Birbirlerinesıkısıkısarılmışinsanlar,dünyadagerikalanherşeyegözleriniyummuş,görünüştevebayıaltetmiş,tümsefaletiveaynıtrenlegelipkarşılarındakimseyibulamamışherkesiunutmuş
olarakevlerinedöndüler;perondayalnızkalanlarsaevedönünceuzunsürmüşsuskunluklarınyüreklerinesaldığıkorkuyudoğrulayanbirşeybulmayahazırlanıyorlardı.Artıktaptazebiracıdanbaşkakendilerineeşlikedenhiçkimseleriolmayanbuinsanlariçin,oandaartıkyaşamayanbirvarlığınanısınasarılanlariçinherşeyfarklıydıveayrılıkduygusudoruknoktasınaulaşmıştı.
Onlariçin,şimdiortakbirçukuraatılmışyadabirkülyığınındaeriyipgitmişovarlığailişkintüm
neşeyiyitirenanneler,eşler,sevgilileriçinvebahâlâvardı.
Amakimdüşünüyordubuyalnızlıkları?Öğleoluncagüneşsabahtanberibirmücadelehalindehavanıniçindedolanıpduransoğukesintilerialtederekdeğişmeyenbirışığısürekliyinelenendalgalarlakentinüzerinesaçıyordu.Günsankiakmıyordu.Tepelerdenkalelerintoplarıdurgungökyüzündearavermedenpatlamayabaşladı.Acılarınsonbulduğuveunutuşunhenüzbaşlamadığı,ikiaradakalmışbudakikadatümkentkendinidışarıattı.
Bütünmeydanlardadansediliyordu.Birgündetrafikyoğunluğuhissedilirbiçimdeartmışvesayılarıgiderekçoğalanarabalarinsanselialtındakisokaklardagüçlükleilerliyordu.Kentinçanlarıtümakşamüstüenyüksekperdedençaldı.Mavivealtınsıbirgöğüçınlamalarıyladolduru266
yorlardı.Gerçektendekiliselerdeşükürdualarıokunupduruyordu.Amaaynızamandaeğlenceyerleriağzınakadardolmuş,geleceğidüşünmedenelerindekisonalkolüiçecekleridağıtıyorlardı.Tezgâhlarınönündehepsideheyecaniçindebirkalabalıkitişkakışduruyordu,aralarındaçevredekibakışlardançekinmeyen,sarmaşdolaşbirçokçiftvardı.Hepsibağıraçağırakonuşuyoryadagülüyordu.Herkesiçinekapandığıaylarboyuncayaşamıbiriktirmiş,şimdihayattakalmalarınıkutlarcasınaonuharcıyorlardı.Ertesigünasılyaşambaşlayacaktı,önlemleriyle.Şimdilikçokfarklıkökenlerdeninsanlardirsekdirseğekardeşgibiydiler.Ölümünvarlığınıngerçekleştiremediğieşitlik,enazındanbirkaçsaatliğinekurtuluşuncoşkusundaortayaçıkıyordu.
AmabusıradancoşkuherşeyiaçıklamıyorduveakşamüstügeçsaatteRambert'inyanındasokaklarıdolduranlarsoğukkanlıbirtavrınaltında,çoğunluklaepeyhassasmutluluklargizliyordu.
Gerçektende,çoksayıdaçiftveçoksayıdaailesakinsakingezineninsanlargibiydileryalnızca.
Gerçekteyseçoğuacıçektikleriyerlerihassaslıklaziyaretediyorlardı.Yenigelenlerevebanınaçıkyadasaklıişaretlerini,vebanıntarihininkalıntılarımgöstermeksözkonusuydu.Bazıdurumlarda,vebasırasındaçokşeygörmüşolanlararehberliketmekleyetiniliyorvekorkuuyandırmadantehlikeanlatılıyordu.Bugibikeyiflerzararsızdı.Amaötekidurumlarda,dahatehlikeligezintilerolabiliyordu,anılarınsevgidoluacısınakendinibırakmışbirsevgiliyanındakineşöylediyebiliyordu:"Osırada,buyerdeyanımdaolmanıarzuladımvesenyoktun."Bututkugezginlerinitanımakkolaydı:İçindeyolaldıklarıgürültüpatırtınınortasındafısıltıveitirafadacıkları
oluşturuyorlardı.Gerçekkurtuluşu,köşebaşlarındakiorkestralardandahaiyimüjdeliyorduonlar.
Çünkübusevinçiçinde,sıkısıkıbirbirinesarılmışvesuskunçiftlergürültüpatırtınıniçinde,mutluluğuntümzaferiveadaletsizliğiylevebanınbittiğini,korkunungeridekaldığınıdoğruluyordu.
Her
267türkesinliğekarşı,insanlarınöldürülmesininsineklerinöldürülmesikadargündeliksayıldığışuanlamsızdünyayıtanıdığımızısakinsakinyadsıyorlardı;şusınırlarıiyiçizilmişvahşiliği,şuhesaplanmışçılgınlığı,şimdinindışındanevarsaherşeyekarşıkorkunçbirözgürlükduygusunudaberaberindegetirenşututsaklığı,şuölümkokusunu,öldürmediğiherkesişaşkınaçevirenşuölümkokusunu,sonolarakdabirbölümühergünbirfırınınağzınayığılmış,yağlıkokularçıkararakhavayakarışan,ötekibölümüdegüçsüzlükvekorkununzincirlerinevurulmuşkendisırasınıbekleyenşuşaşkınadönmüşinsanlardanolduğumuzuinkârediyorlardı.
Dışmahalelereulaşmayaçalışanveakşamüstüçanvetopsesleri,ezgilervesağırediciçığlıklararasındatekbaşınayürüyenDoktorRıeux'nüngözüneçarpaniştebuydu.Mesleğisürüyordu,hastalariçintatilyoktu.Kentinüzerineinentatlıışığıniçindeeskigünlerinızgaraetveanasonkokularıyükseliyordu.Çevresindegülenyüzlergöğedoğruçevriliyordu.Yüzlerialalolmuşkadınveerkekleristeklegerilerekveçığlıklaratarakbirbirlerinedolanıyordu.Evet,vebabitmişti,korkudaveşimdisarmaşdolaşolankolaraslındaenderinanlamıylasürgününveayrılığınnedemekolduğunuanlatıyordu.
İlkkezolarakRieuxaylarcahergelengeçeninyüzündeokuduğuşutamdıkhavayabiradverebiliyordu.Şimdiçevresineşöylebirbakmasıyeterliydi.Vebayı,sefaletiveyokluklarıgeridebırakanherkes,uzunsürediroynamaktaolduğurolüngiysisinebürünmüştü,yokluğuveuzaktakiülkeyiönceyüzleriyle,şimdidegiysileriylebeliedengöçmenrolünebürünmüşlerdi.Vebanınkentkapılarınıkapadığıgündenbaşlayarakyalnızcaayrılığıyaşamışlardı,herşeyiunutturanoinsancılsıcaklıktanayrıdüşmüşlerdi.Değişikderecelerde,kentinherköşesindebukadınlarvebuerkekler,herkesiçinaynıolmayanamayinehepsiiçinolanaksızbirbuluşmayıözlemişlerdi.Çoğutümgücüyleoradabulunmayanbirisini,birbedeninsıcaklığını,sevgiyiya268
daalışkanlığıhaykırmıştı.Bazılarıinsanlarındostluklarındanuzakdüşmenin,onlaramektup,tren,gemigibidostluklaraözgüalışılmışyolardanulaşamayacakolmanınçoğunluklafarkınavarmadanacısınıçekiyordu.Dahaazsayıdabirbaşkagrupinsanda,belkiTarrougibileri,tanımlayamadıklarıbirşeylerleistemişlerdibirliği,amabunlardaistenecektekşeydionlarıngözünde.Başkabiradbulamadıklarındanbunabazenhuzurdiyorlardı.
Rieuxhâlâyürüyordu.İlerledikçeçevresindekikalabalıkartıyor,gürültüçoğalıyorveulaşmakistediğimahaleleruzaklaşıyorgibigeliyordu.Yavaşyavaşbubağırıpçağırankitleyekarışıyorduvebuhaykırışınbirbakımakendihaykırışıolduğunudaanlamayabaşlıyordu.Evet,hembedenselhemderuhsalaçıdanhepsibirlikteacıçekmişti,hepsigüçbirtatildönemine,umarsızbirsürgünevehiçgiderilmemişbirsusuzluğabirliktekatlanmışlardı.Buüstüsteyığılanölüler,ambulanssirenleri,şuyazgıdenilenşeyinihtarları,korkununyinelenenayaksesleriveyüreklerdekikorkunçbaşkaldırıarasındahepbirsöylentiyayılıpdurmuşvekorkuiçindekibuinsanlaragerçekvatanlarınıbulmalarıgerektiğinisöyleyerekonlarıuyarmıştı.Onlarınhepsiiçingerçekvatan,buboğulankentinduvarlarınınötesindeydi.Tepelerdekigüzelkokuluçalılıklarda,denizde,özgürülkelerdeveaşkıngücündeydi.Vegerikalanherşeyetiksintiylesırtçevirerekoülkeye,mutluluğadönmek
istiyorlardı.
BusürgününvebubirleşmeduygusununneanlamagelebileceğiniDoktorRieuxhiçbilmiyordu.
Durmadanyürürkenheryandansıkıştırılmış,kendisiniçağıranhastalarınagiderken,yavaşyavaş
yüküazalmışsokaklarayaklaşıyorvebuşeylerinbiranlamınınolupolmamasınınönemliolmadığını,yalnızca,insanlarınumudununbirkarşılıkbulmasınıgörmekgerektiğimdüşünüyordu.
Karşılığınneolduğunubundanböyleobiliyorduvedışmahalelerinneredeyseıssızoilksokaklarındabunudahaiyigörüyordu.Yalnızcaaşklarınınyaşadığıevedön269meyiistemişolanlar,sayılarıazalsadabununlayetinmesinibilerekaradasıradaödülerinialıyorlardı.Kuşkusuzaralarındanbazıları,beklediklerikişidenyoksun,tekbaşlarınakentteyürümeyisürdürüyorlardı.Salgındanönce,aşklarınıdahabaşındanyolunakoyamamışvebirbirinedüşmansevgilileribirbirine
bağlıtutanogüçanlaşmayıyılarcakörükörüneizleyenbazılarıgibi,eşindenikikezayrılmakdurumunadüşmemişolanlardamutluydu.Rieuxgibionlardaherşeyizamanabırakmanınhafifliğiniduymuşlardı:Onlarsonsuzadekayrılmışlardı.Ama,DoktorRieux'nünsabahyanındanayrılırken"Haydi,cesaret,şimdihaklıçıkmanınzamanı,"dediğiRambertgibibaşkalarıda,yitirdiklerinisandıklarıkişiyihiçduraksamadanbulmuşlardı.Enazındanbirsüreiçinmutluolacaklardı.Herzamanistenebilecekvebazeneldeedilebilecekbirşeyvarsa,onundainsansevgisiolduğunuşimdionlarbiliyordu.
Tersine,hayalbileedemedikleribirşeyidilemişolanlarınhiçbirinebirkarşılıkgelmemişti.Tarrousözünüettiğioulaşılmasıgüçhuzurakavuşurgibiolmuş,amaonuişineyaramayacağıbiranda,ölümdebulmuştu.Tersine,Rieux'nünkapıeşiklerinde,azalanışığınaltındagördüğü,tümgüçleriylesarılmış,heyecaniçindebirbirinebakanbaşkalarıeğeristediklerinieldeetmişlerse,bununnedeniyalnızcakendielerindeolanbirşeyistemişolmalarıydı.VeRieux,Grand'laCottard'ınbulunduğusokağasaparkeninsanla,onunyoksulveinanılmazaşkıylayetinenlerindeenazındanaradabirneşeyleödülendirilmesininyerindeolacağınıdüşünüyordu.
270
Bugünceburadasonaeriyor.DoktorRieux'nünbununyazarıolduğunubelirtmeninzamanıgeldi.
Amasonolaylarıaktarmadanönce,enazındanniçinarayagirdiğiniaçıklamakvetarafsıztanıküslubunuseçmeyeözengöstermesininanlaşılmasınıistiyor.Tümvebasüresincemesleğigereğikentlilerinbirçoğunugörmeveonlarınduygularınıderlemeolanağıbuldu.Böylecegördükleriniveduyduklarınırahatçaaktarmadurumundaydı.Amabunuuygun,ölçülübirtutumlayapmakistemiştir.Genelolarakgördüklerindenfazlasınıanlatmamaya,vebadostlarına,gerçektesahipolmayacaklarıdüşünceleriyakıştırmamayaveyalnızcarastlantıyadakötütalihinkendisinesunduğumetinlerikulanmayaözengöstermiştir.
Birtürcinayetnedeniyletanıklıketmedurumundakalarak,iyiniyetlihertanığınyapmasıgerektiğigibi,belibirsakinimieldenbırakmamıştır.Amaaynızamandada,dürüstbiryüreğinkuralarınauygunolarak,isteyerekkurbanıntarafımtutmuşveinsanları,aynıkentipaylaştığıinsanları,yalnızcaaşk,acı,sürgüngibiortakinançlarıçevresindebirleştirmekistemiştir.İşteböylece,tekbiracıyokturkentlilercepaylaşmasın,yadatekbirdurumyokturkendisidesahiplenmesin.
Sadıkbirtanıkolmakiçinözelikleolayları,belgelerivesöylentileriaktarmalıydı.Amakişiselolarakkendisöyleyeceğini,kendibekleyişini,kendigeçirdiğisınavlarıdilegetirmemeliydi.
Bunlardanyararlandıysabile,yalnızcaaynıkentipaylaştığıkentlilerianlamakveonlarınanlaşılmasınısağlamakveonlarınçoğunluklakarmakarışıkbiçimdehissettiklerineolabildiğincekesinbirbiçimvermekiçindi.Gerçeğisöylemekgerekirse,busağduyuluçabafazlazor271olmadı.Kendiiçindekilerindoğrudanobinlercevebalısesekarışmaküzereolduğunuhissettiğinde,tektekheracısınınaynızamandabaşkalarınındaacısıolduğuveacınınçoğukeztekbaşınayaşandığıbirdünyadabununbiravantajolduğudüşüncesionudurdurmuştu.
Kuşkusuzherkesadınakonuşmalıydı.
AmayurttaşlarımızarasındabirkişivardıveRieuxonunadınakonuşamazdı.Tarrou'nunbirgünRieux'yesözünüettiğikişibu:"Onuntekgerçekcinayetiçocuklarveinsanlarıölümeyolayanneyse
onuyüreğiyleonaylamışolmasıdır.Gerikalanınıanlıyorum,amabukonudaonuyaptığındanötürübağışlamakzorundayım."Bugünceninböyleşeylerdenhabersiz,yaniyalnızbiryüreğinsahibiylesonbulmasıdayerindeolur.
KutlamanınyapıldığıgürültülüpatırtılıcaddelerdençıkıpGrand'laCottard'ınoturduğusokağasaparkenbirpolisengeliylekarşılaştı.Böylebirşeyibeklemiyordu.EğlenceninuzaktangelenuğultusumahaleyisessizleştiriyorveRieux'yebirçölgibiıssızgeliyordu.Kartımçıkardı.
—Olanaksızdoktor,dedipolismemuru.Kalabalığaateşedenbirdelivar.Amaburadakalın,sizegerekolabilir.
OsıradaRieux,Grand'ınkendinedoğrugeldiğinigördü.Onundahiçbirşeydenhaberiyoktu.
Geçmesineizinverilmiyorduveateşinkendievindenaçıldığınıöğrenmişti.Güneşinısıtmayansonışıklarıylaaltınrenginebürünmüşevincephesiuzaktangörülüyordu.Karşıdakikaldırımakadaruzananboşbiruzameviçevreliyordu.Yolunortasındabirşapkavekirlibirparçakumaş
seçiliyordu.RıeuxveGrandiyiceuzakta,yolunötekitarafındakendilerinidurduranpoliskordonunaparalelvegerisindemahalelilerinhızlıhızlıdurmadangeçtikleribirpoliskordonunugörebiliyorlardı.Dikkatlicebakınca,elerindetabanca,evinkarşısındabulunanapartmanlarınkapılarınasinmişpolismemurlarımdagördüler.Evintümkepenklerikapalıydı.Yinedeikincikattakepenklerdenbiriyarıyarı
272
yaaçılmışgibiydi.Sokaktatambirsessizlikvardı.Kentmerkezindengelenbelibelirsizezgilerduyuluyorduyalnızca.
Biraraevinkarşısındakiapartmanlardanbirindenikielateşsesiduyulduveaçıkolankepenkteparçalarhavayasıçradı.Sonrayenidensessizlikoldu.Uzaktanbakınca,gününyoğunluğundansonrabuolanlarRieux'yebirazgerçekdışıgibigeliyordu.
—BuCottard'ınpenceresi,dedibirdenbireGrandheyecanla.AmaCottardortadayok.
—Niyeateşediliyor?diyesorduRieuxmemura.
—Onuoyalamayaçalışıyorlar.Gereklimalzemeyigetirecekbirotobüsbekliyoruz,çünkü
kapıdangirmeyeçalışanlaraateşediyor.Kurşunisabetedenbirmemurvar.
—Niyeateşetti?
—Bilmiyoruz.Sokaktainsanlareğleniyordu.İlktabancasesiduyulduğundahiçbirşeyanlamadılar.İkincisestebağrışçağrışoldu,birkişiyaralandıveherkeskaçıştı.
Delininbiriişte.
Yenidensessizlikolduğundadakikalargeçmekbilmedi.Birdensokağınötekitarafındanbirköpeğinçıkageldiğinigördüler,Rieux'nünuzunsüredirgördüğüilkköpekti,büyükbirolasılıklaozamana
kadarsahiplerininsakladığıpisbirİspanyolköpeğiydi,duvarboyuncakoşupgidiyordu.
Kapıyayaklaşıncaduraksadı,arkaayaklarıüzerineoturduvebitlerinikemirmeküzereyanlamasınauzandı.Polislerdengelenbirçokdüdüksesionuuyardı.Başımkaldırdı,sonraşapkayıkoklamaküzereağırağıryolunortasınailerledi.Aynıandaikincikattanbirelateşedildiveköpekayaklarıyladebelenerekbirandakendiçevresindedöndüveböğrününüzerinedevrilerekuzunuzunsarsıldı.Karşılıkolarak,evinkarşısındakikapılardanbeşyadaaltı
patlamaylakepenkbirazdahaufalandı.Yenidensessizlikçöktü.GüneşbirazçekilmiştiveCottard'ınpenceresinegölgedüşmeyebaşlıyordu.Doktorunarkasındakisokaktabirfrensesiduyuldu.
Veba
273/18—İştegeldiler,dedipolismemuru.
Elerindeipler,birmerdivenveyağlıbezesarılmışikiuzunpaketletamarkalarındapolislerbelirdi.
Greand'ındairesininkarşısındabulunanbitişikdüzenevleriçevirenbirsokağadaldılar.Birsüresonrabuevlerinkapılarındabirhareketolduğugörülmedi,ancaktahminedildi.Sonrakalabalıkvepolislerbekledi.Köpekartıkkımıldamıyordu,amakoyurenkbirsubirikintisininiçindeıslakyatıyordu.
Birdenbirepolismemurlarınıntuttuğuevlerdenbirmakinelitabancaylaateşaçıldı.Ateşinsonunda,nişanalınankepenktamanlamıylayaprakgibidöküldüvepenceredekaranlıkbirboşlukbelirdi,RieuxveGrandbulunduklarıyerdenhiçbirşeyseçemiyordu.Ateşkesilinceıkıncı
birtabancasesibaşkabiraçıdan,dahauzaktakibirevdengeldi.Kurşunlardanbiribirkiremitparçasınısıçrattığınagörekurşunlarpenceredekikareboşluğadaisabetediyordukuşkusuz.Aynı
andaüçpoliskoşarakyolugeçtivegirişkapısındaniçeridaldılar.Hemenardındanüçpolisdahaiçerikoştularveateşsesikesildi.Kalabalıkbirazdahabekledi.Apartmanıniçinde,derindengelenikipatlamasesiduyuldu.Sonrabiruğultuyükseldiveneredeysesürüklercesinekolansıvanmış,durmadanbağıranufaktefekbiradamındışarıçıkarıldığıgörüldü.Sankibirmucizeolmuşgibi,sokaktakitümkapalıkepenkleraçıldıvemeraklılarpencerelereüşüştü;biryandandainsanlarkalabalıklarhalindeevlerindençıkıppolisengelerininarkasınakoştular.Biran,adamcağızıyolunortasındagördüler,sonundaayaklanyerebasıyor,poliseleriniarkadantutuyordu.Bağırıyordu.
Birpolisonayaklaştıveyumruğununtümgücüyle,ciddibirtavırlaikikezonavurdu.
—Cottardbu,diyekekelediGrand.Çıldırmış.Cottardyeredüşmüştü.Polisinbukezyerdeuzanan
buinsanyığıntısınatümgücüyletekmeindirdiğinigördüler.Sonrakarmakarışıkbirkalabalıkhareketegeçti,doktoraveonuneskidostunadoğruyöneldi.
—Açılın!dedipolis.
274
KalabalıkönündengeçerkenRieuxgözlerinikaçırdı.GrandveRieuxhavakararırkenoradan
ayrıldılar.Buolay,semtisankiiçinedaldığıuyuşukluktançekipçıkarmışgibiuzaktakisokaklardangelenkeyifsarhoşukalabalığınuğultusuyladolduyeniden.EvingirişindeGranddoktorlavedalaştı.Gidipçalışacaktı.Amatamyukarıçıkacağısırada,Jeann'amektupyazdığınıveşimdihoşnutolduğunusöyledidoktora.Hemsonrayenidentümcesiniyazmayabaşlamıştı:"Nekadarsıfatvarsahepsiniattım,"dedi.
Hınzırbirgülümsemeyletörensibirselamiçinşapkasınıçıkardı.AmaRieux,Cottard'ı
düşünüyordu,yaşlıastımhastasınınevinegiderkenonunyüzüneinenyumruklarıntoksesipeşinibırakmıyordu.Suçlubirinsanıdüşünmek,ölübirisinidüşünmektendahazordubelkide.
Rieuxeskihastasınınevinevardığındagecetümgöğüyutarcasınakaplamıştı.Odadan,özgürlüğünouzaktangelenuğultusuduyuluyorduveyaşlıadamherzamankitavrıylabezelyeleribirkaptanötekineaktarmayısürdürüyordu.
—Eğlenmeyehaklanvar,diyordu,birdünyakurmakiçinherşeygerek.Şuçalışmaarkadaşınız,oneoldu?
Patlamaseslerigeliyordu,amabunlarbarışlailgiliydi:Çocuklarfişekpatlatıyorlardı.
—Öldü,dedidoktor,hastanınhırıltılıgöğsünüdinlerken.
—Ah!dediyaşlıadamşaşkınlıkiçinde.
—Vebadan,diyeeklediRieux.
—Evet,dediyaşlıadambirsüresonra,hepeniyilergider.Yaşamböyle.Amaoneistediğinibilenbiradamdı.
—Niyebunusöylüyorsunuz?dedistetoskopunuyerleştirenRieux.
—Hiç.Konuşmakiçinkonuşmazdı.Nihayet,benimhoşumagidiyordu.Amaböyleişte.Başkaları:
"Vebabu,vebageçirdik,"diyorlar.Biranlamdaödülendirilmekistiyorlar.Amanedemekveba?
Yaşambu,iştehepsibukadar.
—Buğunuzuaksatmayın.
275—Yookorkmayın.Dahazamanımçokbenimveötekilerinöldüğünügöreceğim.Benyaşamayıbiliyorum.
Neşedoluhaykırışlaruzaktanonakarşılıkverdi.Doktorodanınortasındadurdu.
—Terasaçıkarsamsizirahatsızedermiyim?
—Yohayır!Onlarıtepedengörmekistiyorsunuz,değilmi?Dilediğinizgibiyapın.Amaonlarhepaynı.
Rieuxmerdivenlereyöneldi.
—Söyleyindoktor,vebadanölenleriçinbiranıtyapılacağıdoğrumu?
—Gazeteleröylediyor.Birgömüttaşıyadabirplaka.
—Bundanemindim.Venutuklaratılacak.Yaşlıadamboğukboğukgülüyordu.
—Buradanduyuyorumonları:'Ölülerimiz...'sonradagidipkarınlarınıdoyuracaklar.
Rieuxmerdivenleriçıkmayabaşlamıştıbile.Soğuk,kocamangökyüzüevlerintepesindeparıldıyordu,tepelerinyakınındayıldızlarçakmaktaşıgibisert,yoğunlaşıyordu.Tarrou'ytavebayı
unutmaküzerebuterasaçıktıklarıgecedençokdafarklıdeğildibugece.Yalıyarlarıneteklerindedenizozamankindendahagürültülüydü.Havakıpırtısızvehafifti,sonbaharrüzgârınıntaşıdığı
kirlisoluklardanarınmıştı.Öteyandankentinuğultusuhâlâteraslarınaltındadalgalarınsesi.gibiçınlıyordu.Amabugecekurtuluşungecesiydi,başkaldırınındeğil.Uzakta,koyubirkızılıkaydınlatılmışbulvarvemeydanlarınbulunduğuyerleribeliediyordu.Artıközgürlüğekavuşmuş
geceniniçinde,istekengeltanımıyordu,Rieux'yeulaşandaonunuğultusuydu.
Karanlıklimandanresmikutlamanınilkfişekleriyükseldi.Kentuzunveboğukbirhaykırışlaselamladıfişekleri.Cottard,Tarrou,Rieux'nünsevdiğiveyitirdiğikadınveerkekler,ölüyadasuçlu,hepsiunutulmuştu.Yaşlıadamhaklıydı,insanlarhepaynıydı.Amaheracınınöte276
sinde,onlarıbirbirinebağlayangüçlerivesuçsuzluklarıydıveRieuxbunuburadahissediyordu.
Kuvvetivesüresiikikatınaçıkan,çınlamasıterasınaltınakadaruzananhaykırışlarınortasında,rengârenkışıkdemetlengökyüzündeçoğalarakyükselirken,DoktorRıeux,susanlarınarasındayeralmamak,ovebalılardanyanatanıklıketmek,onlarayönelikadaletsizliğeveşiddeteilişkinenazındanbiranıbırakmakvefelaketlerinortasındaneleröğrenildiğini,insanlarıniçindehorgörülecekşeylerdençok,hayranlıkduyulacakşeylerinbulunduğunusöylemekiçinburadasonbulananlatıyıkalemealmayakararverdi.
Ancakbiryandandabugünceninkesinbirzafergüncesiolmadığınıbiliyordu.Bu,yalnızcakendigördüğükadarıylakorkuyaveonuntükenmezsilahınakarşıyapılmasıgerekenlerinbirtanıklığındanbaşkabirşeyolamazdı;amaaynızamandada,içlerindekopanfırtınalarakarşın,birazizolamadıklarınagöre,felaketlerikabulenmeyireddederek,yinededoktorlukyapmayaçalışantüminsanlarınbukorkuyakarşıdahaneleryapabileceğinedetanıklıkedecektibuanlatı.
Gerçektende,kenttenyükselensarhoşlukçığlıklarınıdinlerkenRieuxbuhafiflemeduygusununheptehditaltındaolduğunudüşünüyordu.Çünkübuneşeiçindekikalabalığın,kitaplardandaöğrenilebileceğigibi,vebamikrobununhiçbirzamanölmediğiyadayokolmadığından,yılarcamobilyalardaveçamaşırlardauykuyadaldığından,odalarda,mahzenlerde,sandıklarda,mendilerdevekâğıtlardabeklediğindenvebelkibirgün,insanlarınbirmutsuzlukyaşamasıyadabirşeyleröğrenmesiiçinvebanınkendifareleriniuyandırıpmutlubirkenteölmeyeyolayabileceğindenhaberiolmadığınıbiliyorduRieux.
277