AKCİĞER KANSERLİ HASTAYA BAKIM VEREN HASTA …Akciğer kanseri 20.yüzyılın balarında nadir...
Transcript of AKCİĞER KANSERLİ HASTAYA BAKIM VEREN HASTA …Akciğer kanseri 20.yüzyılın balarında nadir...
AKCİĞER KANSERLİ HASTAYA BAKIM VEREN
HASTA YAKINLARININ BAKIM VERME YÜKLERİ VE
PSİKOLOJİK SORUNLARI ARASINDAKİ İLİŞKİ
Kübra BERBER
Psikiyatri Hemşireliği Anabilim Dalı
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Ayşe OKANLI
Yüksek Lisans Tezi -2014
T.C.
ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ
SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
AKCİĞER KANSERLİ HASTAYA BAKIM VEREN
HASTA YAKINLARININ BAKIM VERME YÜKLERİ VE
PSİKOLOJİK SORUNLARI ARASINDAKİ İLİŞKİ
Kübra BERBER
Psikiyatri Hemşireliği Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Ayşe OKANLI
ERZURUM
2014
T.C.
ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ
SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
PSİKİYATRİ HEMŞİRELİĞİ ANABİLİM DALI
AKCİĞER KANSERLİ HASTAYA BAKIM VEREN HASTA
YAKINLARININ BAKIM VERME YÜKLERİ VE PSİKOLOJİK
SORUNLARI ARASINDAKİ İLİŞKİ
Kübra BERBER
Tez Savunma Tarihi :
Tez Danışmanı : Doç.Dr. Ayşe OKANLI (Atatürk Üniversitesi)
Jüri Üyesi : (Atatürk Üniversitesi)
Jüri Üyesi : Doç.Dr. Ayşe OKANLI (Atatürk Üniversitesi)
Jüri Üyesi : (Atatürk Üniversitesi)
Onay
Bu çalışma yukarıdaki jüri tarafından Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir.
Prof. Dr. Yavuz Selim SAĞLAM
Enstitü Müdürü
Yüksek Lisans Tezi
ERZURUM - 2014
I
İÇİNDEKİLER
Sayfa No
TEŞEKKÜR .................................................................................................................. IV
ÖZET .............................................................................................................................. V
ABSTRACT ................................................................................................................... VI
SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ ............................................................. VII
TABLOLAR DİZİNİ ................................................................................................. VIII
1.GİRİŞ ............................................................................................................................ 1
2.GENEL BİLGİLER ..................................................................................................... 4
2.1 . Akciğer Kanseri ........................................................................................................ 4
2.1.1. Epidemiyolojisi ....................................................................................................... 5
2.1.2. Etiyolojisi ................................................................................................................ 6
2.1.2.1. Sigara ................................................................................................................... 6
2.1.2.2. Genetik Faktörler ................................................................................................. 7
2.1.2.3Çevre Kirliliği ........................................................................................................ 7
2.1.2.4. Mesleki Faktörler ................................................................................................. 8
2.1.2.5. Diyet ..................................................................................................................... 9
2.1.2.6. Geçirilmiş Akciğer Hastalıkları ........................................................................... 9
2.1.3. Akciğer Kanseri Belirti ve Bulguları ...................................................................... 9
2.1.3.1. Primer Tümör İle İlişkili Yakınma ve Belirtileri ............................................... 10
2.1.3.2. Toraks İçi Ekstrapulmoner Yayımlara Bağlı Belirtiler ...................................... 10
2.1.3.3. Toraks Dışı Sistemik Metastazlarla İlgili Belirtiler ........................................... 10
2.1.3.4. Paraneoplastik Sendromlar (PS) ........................................................................ 11
2.1.4. Tanı Yöntemleri .................................................................................................... 11
2.1.5 Akciğer Kanserinde Tedavi .................................................................................. 12
II
2.2. Bakım Yükü ............................................................................................................. 13
2.2.1. Bakım Verenin Yükünü Etkileyen Faktörler…………………………………….15
2.2.1.1. Bakım Verene Ait Faktörler ............................................................................. 15
2.2.1.2. Hastalara Ait Faktörler ...................................................................................... 15
2.2.2 Kanserin Birey ve Aileye Etkileri .......................................................................... 15
2.3. Psikolojik Sorunlar ................................................................................................. 16
2.3.1. Anksiyete .............................................................................................................. 16
2.3.2. Depresyon ............................................................................................................. 17
2.3.3. Kişiler Arası Duyarlılık ........................................................................................ 17
2.3.4. Somatizasyon ........................................................................................................ 18
2.3.5. Hostilite ................................................................................................................. 18
2.3.6. Obsesif Kompulsif Bozukluk ................................................................................ 18
2.3.7. Fobik Anksiyete .................................................................................................... 19
2.3.8. Paranoid Düşünce ................................................................................................. 19
2.3.9. Psikotizm .............................................................................................................. 20
2.4. Hemşirelik Yaklaşımları ...………………………………………………………...20
3.MATERYAL VE METOT ........................................................................................ 22
3.1. Araştırmanın Şekli ................................................................................................... 22
3.2. Araştırmanın Yapıldığı Yer ve Tarih ....................................................................... 22
3.3. Araştırmanın Evreni ve Örneklemi .......................................................................... 22
3.4. Verilerin Toplanması ............................................................................................... 22
3.4.1.Veri Toplama Araçları ........................................................................................... 22
3.4.2. Veri Toplama Yöntemleri ..................................................................................... 25
3.5. Araştırmanın Değişkenleri ....................................................................................... 25
3.6. Verilerin Değerlendirilmesi ..................................................................................... 26
III
3.7. Araştırmanın Etik İlkeleri ........................................................................................ 26
3.8. Araştırmanın Sınırlılıkları………………………………………………………….27
4. BULGULAR .............................................................................................................. 28
5. TARTIŞMA ............................................................................................................... 39
6. SONUÇ VE ÖNERİLER.......................................................................................... 45
KAYNAKLAR .............................................................................................................. 47
EKLER .......................................................................................................................... 57
EK 1. ÖZGEÇMİŞ ........................................................................................................ 57
EK 2. ANKET FORMU ............................................................................................... 58
EK 3. ZARİT BAKICI YÜKÜ ÖLÇEĞİ.................................................................... 60
EK 4. KISA SEMPTOM ENVANTERİ ..................................................................... 61
EK 5. ETİK KURUL ONAY FORMU ....................................................................... 63
EK 6. İZİNLER ............................................................................................................. 65
IV
TEŞEKKÜR
Yüksek lisans eğitimim boyunca ve tezimin tüm aşamalarında gece, gündüz,
desteğini ve emeğini esirgemeyen danışman hocam Sayın Doç. Dr. Ayşe OKANLI’ya
bu süreçte beni sürekli destekleyen aileme, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Göğüs
Hastalıkları ekibine ve arkadaşım Kübra GÜNGÖRMÜŞ’e sonsuz teşekkürlerimi
sunarım.
Ve bu araştırmanın yazım aşamasında büyük emeği olan Sayın Hem. Derya
AVCI UZUN’a teşekkürlerimi sunuyorum…
Saygılarımla
Kübra BERBER
V
ÖZET
Akciğer Kanserli Hastaya Bakım Veren Hasta Yakınlarının Bakım Verme Yükleri
ve Psikolojik Sorunları Arasındaki İlişki
Amaç: Akciğer kanserli hastaya bakım veren hasta yakınlarının bakım verme
yükleri ve psikolojik sorunları arasındaki ilişkiyi belirlemekti.
Materyal ve Metot: Tanımlayıcı türdeki araştırma, Ekim 2011- Haziran 2014
tarihleri arasında gerçekleştirildi. Rize Eğitim ve Araştırma Hastanesi Göğüs
Hastalıkları Servisinde tedavi gören 40 hastanın bakım verenleri ile yürütüldü. Verilerin
değerlendirilmesinde tanıtıcı özellikler anket formu, ZBYÖ ve KSE kullanıldı.
Bulgular: Hastaya bakım verenlerin bazı tanıtıcı özellikleriyle ZBYÖ’nin
toplam puanı ve KSE’nin toplam puanı ile bazı alt boyut puan ortalamaları
değerlendirildiğinde ZBYÖ toplam puan ile öğrenim durumu, algılanan gelir düzeyi;
Somatizasyon ile yaş, yakınlık derecesi, çalışma durumu, meslek, algılanan gelir
düzeyi; OKB ile Yaş, öğrenim durumu, yakınlık derecesi, çalışma durumu, algılanan
gelir düzeyi, bakım verirken destek alma durumu; KAD ile çalışma durumu, meslek,
bakım verirken destek alma durumu, bakım verme süresi; Depresyon ile çalışma
durumu, algılanan gelir düzeyi, bakım verirken destek olma durumu anlamlıydı. AB ile
yaş, yakınlık derecesi, çalışma durumu, meslek, algılanan gelir düzeyi anlamlı bulundu.
Hostilite ile öğrenim durumu, çalışma durumu, algılanan gelir düzeyi; FA ile öğrenim
durumu, çalışma durumu, meslek, algılanan gelir düzeyi anlamlıydı. PD ile öğrenim
durumu, medeni durum, meslek; Psikotizm ile yaş, öğrenim durumu, bakım verirken
destek alma durumu, sürekli bakım verme durumu; EM ile yaş; KSE-T ile öğrenim
durumu, çalışma durumu,meslek, algılanan gelir durumu anlamlı bulundu.
Sonuç: Bu çalışmada;akciğer kanserli hastaya bakım veren hasta yakınlarının
bakım yükünün, somatizasyon, obsesif kompulsif bozukluk, kişiler arası duyarlılık,
depresyon, anksiyete bozukluğu, hostilite, fobik anksiyete ve paranoid düşünce
arasındaki ilişki anlamlı olarak saptandı.
Anahtar Kelimeler: Akciğer Kanseri, Bakım Yükü, Hasta Yakını, Hemşire, Psikolojik
Sorunlar.
VI
ABSTRACT
The Relationship Between the Psychological Problems and Healthcare
Responsibility of Patient Companions Who Assist for a Lung Cancer Patient
Aim: Investigating the relationship between the healthcare responsibility and
psychological problems of patient companions who accompany for a lung cancer
patient.
Material and Method: This study was carried out during October, 2011- June
2014 with the participation of 40 hospitalized patient relatives at Rize Educational and
Research Hospital, Chest Diseases Service. ZBO and KSE were used to collect the
introductory characteristic-survey form and data.
Results: The difference between some sub-size point average of ZBY and KSE
and some introductory characteristic of companions who assist to patient was observed
meaningful. ZBO: education level, perception of income level was substantive.
Somatization: age, proximity, job, employment status, perception of income level;
OKB: age, education level, proximity, employment status, perception of income level,
status of support during cure; KB: employment status, job, status of support during cure,
time of look after; Depression: employment status, perception of income level, support
during treatment was substantive. AB: age, proximity, job status, job, perception of
income level was meaningful. Hostility: education level, employment status, perception
of income level; FA: education level, employment status, job, perception of income
level was substantive. PD: education level, marital status, job; EM: age; KSE-T:
education level, employment status, job, perception of income level were observed
meaningful.
Conclusion: In this study which is investigated the relationship between
psychological problems and healthcare responsibility of the patient companion who
accompany for their lung cancer patient is determined that the relationship among
healthcare responsibility of patient companion, somatization, obsessive-compulsive
disorder, personal susceptibility, depression, anxiety disorder, hostility, phobic anxiety
and paranoid thoughts are substantive.
Key Words: Lung Cancer, Nurse, Patient Relative, Patient Cure Responsibility,
Psychological Problems.
VII
SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ
AB :Anksiyete Bozukluğu
DSM-V-TR : The Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders
EM : Ek Maddeler
FA : Fobik Anksiyete
KAD : Kişiler Arası Duyarlılık
KSE : Kısa Semptom Envanteri
KSE-T : Kısa Semptom Envanteri Puan Toplamı
OKB : Obsesif Kompulsif Bozukluk
PD : Paranoid Düşünceler
SPSS : Statistical Package for the Social Sciences
ZBYÖ : Zarit Bakıcı Yükü Ölçeği
VIII
TABLOLAR DİZİNİ
Tablo No Sayfa No:
Tablo 3.1. Kısa Semptom Envanteri (KSE)’nin Alt Boyutları ve Boyutlarda Yer Alan
Maddeler ...................................................................................................... 25
Tablo 4.1. Hastalara Bakım Verenlerin Tanıtıcı Özelliklerinin Dağılımı ...................... 27
Tablo 4.2.Hastaya Bakım Verenlerin Tanıtıcı Özelliklerinin Zarit Bakıcı Yükü Ölçeği
Puan Ortalamalarının Karşılaştırılması ........................................................ 29
Tablo 4.3. Hastaya Bakım Verenlerin Tanıtıcı Özelliklerinin Kısa Semptom Envanteri
ve Alt boyutları Puan Ortalaması ile Karşılaştırılması ................................ 30
Tablo 4.4. Zarit Bakıcı Yükü Ölçeği ile Kısa Semptom Envanteri ve Alt Boyutlarının
Puan Ortalamalarının Arasındaki İlişki ....................................................... 35
1
1.GİRİŞ
Akciğer kanseri 20.yüzyılın başlarında nadir görülen bir rahatsızlıkken
günümüzde oldukça yaygın görülmekte ve yüksek oranda ölümlere sebep olmaktadır.
Hastalığa etki eden ajanlara maruz kalma ve etken sayısının her geçen gün artmasıyla en
sık görülen kanser türü olmuştur1.
Ölüm nedenleri sıralamasında kalp hastalıklarından sonra ikinci sırada yer alan
akciğer kanseri ölümlerin %28’ini oluşturmaktadır. Ülkemize ait istatistiksel verilere
göre, yılda 30.000- 40.000 arasında akciğer kanserine bağlı ölüm olduğu tahmin
edilmektedir1. Akciğer kanserinin görülme sıklığı yaşla birlikte artmakta olup en sık
görülme yaş aralığı 50-70’li yaşlardır2.
Tüm hastalıklar içerisinde kanserin özel bir yeri vardır. Kanser, olduğundan
daha büyük etkilere sahip olup, gerçekten daha korkutucu, tehlikeli ve baş edilemez
olduğu için diğer hastalıklardan daha büyük bir yük taşır. Kanser kronik bir hastalıktan
çok korku, çaresizlik, umutsuzluk, dayanılmaz ağrılar, pişmanlıklar terk edilme duygusu
ve ölüm korkusunu çağrıştırır3. Kanser; hastalar ve onlara bakım verenleri de etkileyen,
inişler ve çıkışlar gösteren, özel ihtiyaçları ve sorunları olan kronik bir hastalıktır4.
Bilinmeyen bir tehlikenin, ızdırap ve acının, suçluluk ve utanç duygusunun,
izolasyonun, kaos ve kaygının sembolüdür. Bu nedenle kanser, tıbbi-fiziksel bir hastalık
olmanın yanında, ruhsal ve psikososyal açıdan birçok sorunu da kapsayan bir olgudur5.
Hastalar kanser olduklarını öğrendiklerinde, ölüm, görünümün bozulacağı ve
yeti yitimi korkusu; terk edilme ve bağımsızlığın kaybı korkusu; ilişkilerin, işlevsel
rolün ve mali durumun bozulacağı korkusu; yadsıma, anksiyete, öfke ve suçluluk
duyguları gibi psikolojik tepkiler gösterirler6.
Kanser ile başa çıkabilme gücü birçok değişkenle ilgilidir. Hasta ile ilgili
özellikler (yaş, cinsiyet, eğitim, kişilik özellikleri), hastalığa ve sağaltımlara ilişkin
2
değişkenler (yeti yıkımı yapan belirtiler, kanser yerleşimi, prognoz, ağrı, yaşam
kalitesini ne oranda düşürdüğü, yaşam amaçlarını kariyer, evlilik, aile gibi) nasıl
etkilediği ve çevresel özellikler (sosyal destek ağı, duygusal alanda destekleyici olarak
algılanan bir kişinin varlığı, ekonomik olarak tedavileri karşılayabilme gücü) kanser ile
baş etmeyi etkiler7. Hastanın yaşadığı sorunlar arttıkça bakım verenler de zorlanabilir ve
psikolojik sorunlar yaşamaya başlayabilir.
Bakım; bakma işi, bir şeyin iyi gelişmesi, iyi bir durumda kalması için verilen
emek, emek verme biçimi, birinin beslenme, giyinme vb. gereksinimlerini üstlenme ve
sağlama işi olarak tanımlanmaktadır6. Bakım verme tek bir yardım çeşidi ile sınırlı
olmayıp, emosyonel destek, fiziksel ya da maddi destek vermeyi kapsamaktadır. Diğer
yardım çeşitleri ise sağlık bakımını ve aldığı bazı sosyal hizmetleri koordine etme, rutin
sağlık bakımı (ilaç alımı, tedavisi, izleme vb.), kişisel bakım (yıkanma, beslenme,
tuvalete gitme, giyinme vb) ulaşım, alış-veriş, küçük ev işlerini yapma, para yönetimi,
maddi yardım ve aynı evi paylaşmadır8.
Bakım verme, bakım veren bireyler açısından çok boyutlu olarak algılanan bir
deneyimdir. Bakım verme; büyük oranda samimiyet ve sevginin artması, bakım verme
deneyimi sayesinde anlam bulma, kişisel gelişim, yakın ilişkilerin gelişmesi, diğer
bireylerden sosyal destek alma, kendine saygı duyma, kişisel doyum sağlama gibi
olumlu özelliklerinin yanında pek çok güçlüğün de yaşanmasına yol açabilmektedir 8,9
.
Toplumlarda bakım vericileri ile yaşayan birçok kronik hastalıklı, bakıma ihtiyaç
duyan bireyler vardır. Aileye dayalı/ aile temelli uzun dönem bakım, bakım vericiler
için pahalı, sorumluluk ve rolleri değiştiren bir süreç olup bakım veren bireyler
psikolojik, sosyal, fiziksel olarak olumsuz etkilenebilmektedir10
.
Kanserli hastaya bakım verme zor ve yoğun bir süreç olduğu için bakım verenlerin
yaşamlarında değişikliklere neden olmakta, günlük düzenin bozulmasına sebep olur.
3
Bu nedenle aile üyelerinde rol kaybı ya da rol değişikliği olabilir, ailenin dengesi
bozulabilir. Gittikçe ağırlaşan bakım ve hastayı rahat ettirememe duygusu bakım
verenlerin yükünü daha da arttırmaktadır. Şahin ve ark11
ile Gültekin12
çalışma
sonuçlarında hastalık süresince aile bireylerinde anksiyete, depresyon, yorgunluk, rol
çatışması, sosyal izolasyonun daha sık görüldüğü ve bunlar sonucunda immün sistemin
bozulmasıyla fiziksel rahatsızlıkların da ortaya çıktığı vurgulanmıştır.4,11,12
.
Kanser hastasına bakım veren kişiler bakım yükünün artması ve hastalığın
prognozuna bağlı sorunlar yaşamaktadırlar. İlerlemiş akciğer kanserinde hastalar en sık
ağrı, nefes darlığı, öksürük, hemoptizi, iştahsızlık, kilo kaybı, kolay yorulma ve
halsizlik, uyku problemleri, sürekli endişe hali veya enerji azlığından şikâyet
etmektedirler12
. Kansere karşı hissedilen çaresizlik duygusu ve yaşanan kontrol kaybı,
hasta bakımı ve hastanın yaşadığı semptomlar karşısında yetersizlik hissi sonucunda
hasta yakınlarının benlik saygısı düşebilmekte ve depresyonun ortaya çıkması
kolaylaşabilmektedir10
. Zamanın ilerlemesi prognozun kötüleşmesi bakım verenlerde
stres, öfke, kaygı, depresyon, uykusuzluk gibi birçok psikolojik soruna sebep
olmaktadır6,13,14
.
Akciğer kanser hastası yakınlarının bakım yükünün arttığı durumlarda bireyler daha
fazla psikolojik sorun yaşamaktadır.
Bu araştırma akciğer kanseri olan hastaya bakım verenlerin bakım yükleri ve bakım
yükünü etkileyen faktörler ile yaşadıkları psikolojik sorunlar arasındaki ilişkiyi
belirlemek amacıyla planlanmıştır.
4
2. GENEL BİLGİLER
2.1. Akciğer Kanseri
Tüm hastalıklar içerisinde kanserin özel bir yeri vardır. Kanser, olduğundan
daha büyük etkilere sahip olup, korkutucu, tehlikeli ve baş edilemez olduğu için diğer
hastalıklardan daha büyük bir yük taşır. Kanser kronik bir hastalıktan çok korku,
çaresizlik, umutsuzluk, dayanılmaz ağrılar, pişmanlıklar terk edilme duygu ve ölüm
korkusunu çağrıştırır3,7,15
.
Akciğer kanseri 20. Yüzyılın başlarında nadir görülen bir rahatsızlıkken
günümüzde oldukça yaygın görülmekte ve yüksek oranda ölümlere sebep olmaktadır.
Hastalığa etki eden ajanlara maruz kalma ve etken sayısının her geçen gün artmasıyla en
sık görülen kanser türü olmuştur16,17
.
Akciğer kanseri hava yolu epitelyum hücrelerinin kontrolsüz hücresel
proliferasyon sonucu oluşan genetik değişikliğinin fenotipik yansımasıdır18
. Akciğerin
malign epitelyal tümörleri sıklıkla akciğer kanseri veya bronşial karsinom terimleri ile
eş anlamlıdır ve bu tümörlerin çoğu histogenetik olarak bronşial sistem içinde santral ve
daha küçük hava yollarının epiteryal veya nöroendokrin hücrelerinden (amin prekürsör
uptake ve dekarboksilasyon sistem hücreleri), %10’undan daha azı da bronkoalveoler
alandan kaynaklanmaktadır19
.
Ölüm nedenleri sıralamasında kalp hastalıklarından sonra ikinci sırada gelen
akciğer kanseri ölümlerin %28 ini oluşturmaktadır. Akciğer kanserinin görülme sıklığı
yaşla birlikte artmakta olup en sık görülme yaş aralığı 50-70’li yaşlardır. Ölüm oranı
erkeklerde ilk yıllarda daha fazla görülse de son yıllarda bayanlarda da ölüm oranı
artmıştır2,20
.
5
Akciğer kanseri günümüzde en sık görülen kanser türüdür ve hem gelişmiş hem
de gelişmekte olan ülkelerde kanser nedeniyle meydana gelen ölümlerin başında
gelmektedir21,22
. Tüm dünyada yeni kanser olgularının %12,4’ünden ve kanser
ölümlerinin %17,6’sından akciğer kanseri sorumludur ve her yıl yaklaşık 1 milyon
insan bu hastalık nedeniyle ölmektedir23
.
ABD' de gerek erkeklerde, gerekse kadınlarda kansere bağlı ölümler içinde ilk
sırayı akciğer kanseri almaktadır. Kanserden ölümlerin erkeklerde % 34'ü, kadınlarda
% 21'i akciğer kanseri nedeniyledir24
.
2.1.1. Epidemiyoloji
Ülkemizde erkeklerde görülen kanserler arasında ilk sırada akciğer kanseri yer
almaktadır. Kadınlarda ise meme, ürogenital ve sindirim sistemi kanserlerinden sonra 4.
sırada yer almaktadır. Ancak cinsiyete bakılmaksızın, tüm kanserler dikkate alındığında
ilk sırayı akciğer kanseri almaktadır. Sağlık Bakanlığı Kanser Savaş Dairesi raporuna
göre Türkiye genelinde akciğer kanseri insidansı 5,9/ 100.000 iken bu insidans ABD' de
erkeklerde 83/ 100.000, kadınlarda ise 38/100.000'dir25
.
Ülkemizde Sağlık Bakanlığının tüm sağlık kuruluşlarında tanı alan kanser
olgularının kaydedildiği pasif kanser kayıt sistemi verilerine göre akciğer kanseri
insidansı 11,5/100.0-00'dir25
. Dünya verileri cinsiyet ayrımı yapılmaksızın
değerlendirildiğinde, akciğer kanserinin yılda % 0,5 oranında arttığını bildirmektedir26
.
Akciğer kanseri önlenebilir bir hastalıktır. 1950 yılına kadar yapılan olgu-
kontrol bazlı epidemiyolojik araştırmalar sigaranın akciğer kanseri ile kuvvetli ilişkisi
olduğunu göstermiştir. Sigaranın akciğer kanseri sebebi olduğu yönünde ilk bulgular
1962 yılında yayınlanmıştır27
.
Kemoterapi ve radyoterapinin getirdiği olanaklar sayesinde, kanser hastalarının
yaşam süreleri uzatılmakta ve her yönü ile hastaların yaşam kalitesini arttırıcı yöntemler
6
araştırılmaktadır27
. Cerrahi, akciğer kanseri tedavisinde en değerli tedavi yöntemi olarak
yerini hala korumaktadır. Ancak, akciğer kanserli olguların çoğu ileri evrelerde, yani
cerrahi şansını kaybetmiş olarak hekime başvurmaktadırlar. Ayrıca, tanı tedavi
aşamasında da zaman kaybı söz konusudur. Bu durum hastanın yaşam süresini
doğrudan ve olumsuz yönde etkilemektedir28
.
2.1.2. Etiyolojisi
Akciğer kanseri gelişiminde etkili olduğu belirtilen yaş, ırk, cinsiyet, meslek,
hava kirliliği, radyasyon, geçirilmiş akciğer hastalığı sekeli, diyet, viral enfeksiyonlar,
genetik ve immünolojik faktörlerin tümü % 6 oranında etkilidir29
. Akciğer kanseri
gelişiminden % 94 oranında ise sigara sorumludur.
2.1.2.1. Sigara
Sigara içenlerde akciğer kanseri riski içmeyenlerden 24-36 kat daha fazladır.
Pasif sigara içiminde risk % 3,5'tur. Sigaraya başlama yaşı, sigara içme süresi, içilen
sigara sayısı ile tütün ve sigara tipi (filtreli, filtresiz, puro, düşük tar ve nikotin içeriği
vb.) akciğer kanseri gelişme riskini etkiler30
. Gelişmiş ülkelerde sigara içimi prevalansı
kadınlarda % 20-40, erkeklerde % 30-40 iken gelişmekte olan ülkelerde bu oranlar
sırasıyla % 2-10 ve % 40-60'tır. Türkiye'de ise sigara içme prevalansı kadınlarda % 24,
erkeklerde % 63'tür31
. Akciğer kanseri gelişimi, büyük oranda sigaraya maruz kalma
süresi ile de ilişkilidir. 45 yıl sigara içen bir kişide, akciğer kanseri insidansı % 0,5 iken,
15 yıl sigara içen bir kişide bu oran 1/100.000 civarındadır32
. Önemli bir konu da,
sigarayı bırakanlarda ne kadar süre sonra bronş kanseri gelişme riskinin azaldığı veya
ortadan kalktığıdır. Bu açıdan yapılan çalışmalarda, sigaranın bırakılmasını takiben 2-15
yıl arasında progresif olarak malignensi gelişme riski azalmakta, 15 yıl sonra hiç
içmeyenlerle yakın bir düzeye gelebilmektedir. Örneğin, 45 yıl sigara içen bir kişide
7
akciğer kanseri gelişme insidansı, bıraktıktan 15 yıl sonra %0,5' den % 0,1 düzeyine
düşmektedir32
.
Toplumumuzun büyük kısmını kapsayan yüksek sigara tüketimi göz önüne
alındığında, gerekli önlemler alınmazsa yakın gelecekte bir akciğer kanseri epidemisi ile
karşı karşıya olduğumuz söylenebilir31
.
2.1.2.2. Genetik Faktörler
Akciğer kanseri genetik bir hastalık değildir. Genetik faktörler karsinogeneziste
önemli rol oynamaktadır. Bu etki doğrudan doğuştan var olan kanser taşıyıcı genler ile
ya da dolaylı olarak çevresel etkenlere maruz kama sonucu gelişen genetik değişiklikler
ile de olabilir31
. Kalıtsal faktörler de akciğer kanseri gelişiminde araştırılmış ve birinci
derece akrabalarında kanser olanlarda akciğer kanseri riski 2.4 kat arttığı bulunmuştur33
.
Eğer birinci dereceden akraba <60 yaş iken tanı aldıysa o zaman bu risk 5 kat
artmaktadır. Aile öyküsünde akciğer kanseri bulunan kadınlarda risk 5-7 kat
artmaktadır. Aile öyküsünde akciğer kanseri bulunmasının yanında sigara içme öyküsü
de varsa risk 30 kat artmakta, aile öyküsü olmaksızın sadece sigara öyküsü varsa risk 15
kata kadar artmaktadır34
.
2.1.2.3. Çevre Kirliliği
İç ve dış ortam hava kirliliği, çevresel sigara maruziyeti, dizel yakıtların atıkları
ile petro-kimyasal atıklar akciğer kanseri gelişiminde rol oynayan en önemli çevresel
faktörlerdir35,36
.
Şehirlerde ısınma yakıtlarından çıkan dumanlar, sanayi ve egzoz dumanları
başlıca havayı kirleten etkenlerdir. Bu maddelerin karsinojenik özellik içerdiği deneysel
çalışmalarda gösterilmiştir. Hava kirliliğinin akciğer kanseri gelişimindeki rolü
hakkındaki bilgilerimiz sınırlı olmakla birlikte akciğer kanserine bağlı ölüm oranı
şehirde yaşayanlarda kırsal alanda yaşayanların iki katıdır32
. Doğada bulunan radonun
8
son yıllarda akciğer kanserine yol açabileceğine dair bulgular mevcuttur. Radon doğada
bulunan uranyumun bozunma ürünlerinden biridir. Üzerinde bulunduğu topraktaki
radon miktarı yüksek olan evlerde de radon yüksek miktarda bulunabilir. Yer ve
duvarlardaki çatlaklardan, borulardan, elektrik tesisatı ve diğer girişlerden girer.
Akciğer kanseri riskini 2 kat artırdığı ve ABD’ deki akciğer kanseri olgularının
%6’sının sebebi olduğu bulunmuştur33
.
2.1.2.4. Mesleki Faktörler
Bazı iş kollarında çalışanlarda akciğer kanserine sık rastlandığı bilinmektedir.
Mesleki maruziyette en önemli madde asbesttir. Amfibol tipi daha büyük risk taşır.
Maruziyet yoğunluğu ve süresi de önemlidir. 20 yıl maruziyetten sonra risk artmaktadır.
Türkiye’deki hastalarda %1 oranında çevresel asbest maruziyeti saptanmıştır33
. Sigara
içen asbest işçilerinde akciğer kanseri riski 100 kat daha fazladır. Bunun yanı sıra
çevresel olarak lifsel yapılı minerallere maruz kalmak da akciğer kanseri riskini
arttırmaktadır37
. Diğer mesleki karsinojenler ise
38:
-Arsenik
-Aluminyum
-Bis-klorometil eter
-Krom
-Hidrokarbonlar (polisiklik aromatik hidrokarbonlar)
-Mustard gazı
-Nikel
-Radyasyon
-Radon
-Vinil klorid’ dir.
9
2.1.2.5. Diyet
Diyet, akciğer kanseri gelişiminde rol oynayan diğer bir faktördür. Akciğer
kanserinde % 5 oranında etkili olduğu ileri sürülmektedir. Beslenme diyetindeki
eksiklikler akciğer kanseri gelişiminde etkili olabilir. Vitamin A ve beta karotenden
fakir beslenmenin akciğer kanseri riskini artırdığı gösterilmiştir. Beta karoten, A
vitamininin öncülüdür ve turunçgiller, yeşil sebzeler ile balıkta bulunur. Ayrıca yüksek
yağlı diyetle beslenen sigara içicilerde kanser riski daha yüksektir. Sarı-yeşil sebze ve
meyvelerin yeterli alımı riski azaltır33
. E vitamini, selenyum ve çay (özellikle yeşil
çay) tüketimi koruyucu etki gösterir29
.
2.1.2.6. Geçirilmiş Akciğer Hastalıları
Akciğerde skar gelişimine yol açabilen tüberküloz, interstisyel akciğer hastalığı,
bronşektazi, pnömoni ve abse gibi hastalıklar akciğer kanseri gelişme riskini arttırırlar.
Tüberküloza bağlı skar mevcudiyeti riski 8 kat artırmaktadır33
. Kronik obstrüktif
akciğer hastalığı (KOAH) varlığında da bu risk yükselmektedir38
. Sekelsiz olarak
iyileşen akciğer enfeksiyonlarının akciğer kanserinde bir rolü görülmemiştir39
.
2.1.3 Akciğer Kanseri Belirti ve Bulgular
Akciğer kanserli hastaların %90’ından fazlası yakınmalarla kliniklere
başvurmuştur. Bir çalışmada akciğer kanserli hastaların sadece %5’inin asepmtomatik
olduğu, %27’sinin primer tümör ile ilişkili yakınmalarla, %27’sinin iştahsızlık ve kilo
kaybı gibi nonspesifik sistemik yakınmalarla ve %32’sinin ise metastaz düşündüren
yakınmalarla tanılanıp raporlanmıştır40
.
Akciğer kanserinde; yorgunluk en sık rastlanılan şikayetken, azalmış fiziksel kapasite,
öksürük, nefes darlığı, azalmış iştah, kilo kaybı gibi durumlar hastalığın seyri boyunca
çoğu hastalarda izlenmiştir41
.
10
Akciğer kanserli hastalarda görülen yakınmalar ve bulgular 4 başlık altında
toplanmaktadır37
.
2.1.3.1. Primer Tümör ile İlişkili Yakınma ve Belirtiler: Primer tümöre ilişkin
en sık görülen yakınmalar öksürük, nefes darlığı ve hemoptizidir. Tümör hastalarda
hava yolu obstrüksiyonuna yol açarak stridor, lokalize ronküs, atelektazi, pnömoni, abse
gibi bulgulara neden olabilir. Kuru öksürük (%70), hemoptizi (%40), dispne (%40),
wheezing veya stridor (%20), göğüs ağrısı (%50) sıklıkla görülmektedir37,38,40
.
2.1.3.2.Toraks İçi Ekstrapulmoner Yayılımlara Bağlı Belirtiler: Akciğer
kanserinin intratorasik yayılımı direkt uzanıma ve lenfatik yayılıma bağlı olarak oluşur.
Bu yayılım sonucu sinirler, göğüs duvarı ve plevra, vasküler yapılar ve toraks içi
organlar tutulur37,38,40
.
Sinir tutulumu sonucu ses kısıklığı, diyafragma paralizisi, Horner sendromu,
kolda güçsüzlük, göğüs duvarı ve plevra tutulumu sonucu göğüs ağrısı, plörezi ve buna
bağlı nefes darlığı, vasküler yapıların tutulumu sonucu vena kava superior sendromu,
kalp tamponadı ve özefagus tutulumu sonucu disfaji gibi yakınmalar ve bulgular
meydana gelebilir41
.
2.1.3.3. Toraks Dışı Sistemik Metastazlarla İlgili Belirtiler: Akciğer kanserli
hastaların yaklaşık 1/3’ü başvuru sırasında toraks dışı yayılıma bağlı yakınma ve
bulgulara sahiptir38
. Uzak metastazların en sık olduğu bölgeler kemikler, karaciğer,
beyin, böbreküstü bezleri, deri ve lenf bezleridir. Lokalize kemik ağrısı, serum kalsiyum
ve alkalen fosfataz yüksekliği kemik metastazını düşündüren bulgulardır. Böbreküstü
metastazı düşündürecek spesifik bir yakınma veya bulgu yoktur. Serum transaminaz
düzeylerinde yükseklik durumunda karaciğer metastazı düşünülmelidir. Baş ağrısı,
bulantı-kusma, kişilik değişiklikleri, fokal nörolojik bulgular, denge kusuru, konfüzyon
11
beyin metastazlı hastalarda saptanan yakınmalardır. Kilo kaybı ve anemi gibi bulgular
uzak organ metastazı düşündürecek diğer bulgulardır42
.
2.1.3.4. Paraneoplastik sendromlar: Tümör veya tümörün metastazları ile
doğrudan ilgili olmayan, fakat patogenezi açısından tümörün varlığına bağlı olan ve
tümörün alınmasından sonra gerileyebilen belirtilerdir37
. Akciğer kanseri ile ilişkili
paraneoplastik sendromlar; endokrin (hiperkalsemi, uygunsuz antidiüretik hormon
salınımı, Cushing sendromu vb.), nörolojik (Lambert-Eaton sendromu, ensefalomyelit,
nöropati), metabolik (hipoürisemi, hiperamilazemi), renal (glomerülonefrit, nefrotik
sendrom), hematolojik (trombositoz, lökositoz, eozinofili), iskelet (hipertrofik
osteoartropati, çomak parmak), kollajen-vasküler (dermatomyozit, vaskülit, sistemik
lupus eritamatozis, polimiyozit), cilt (Sweet sendromu, Bazex sendromu, hipertrikoz,
eritrodermi), koagülopati (dissemine intravasküler koagülasyon, tromboflebit), diğer
(ateş, kaşeksi) olarak gruplandırılabilir19
.
2.1.4. Tanı yöntemleri
Akciğer kanserinde radyolojik görüntülemenin amaçları, tümör tanısının
konulması ve tümörün evrelendirilmesidir. Tanılamada önce düz akciğer grafisi çekilir.
Yeni ortaya çıkan veya büyüme eğilimi gösteren pulmoner nodül, hiler genişleme, lokal
veya diffüz nodüler infiltratif lezyonlar, düzelmeyen pnömoni görüntüsü, lineer veya
lokalize atelektazi, abse kaviteleri düz akciğer grafisinde ortaya çıkabilecek başlıca
bulgularıdır. Akciğer grafisinde görülemeyen küçük nodülleri belirlemek için ve
metastaz şüphesi duyulan durumlarda Toraks Bilgisayarlı tomografisi, Manyetik
rezonans, kemik ve abdominal taramalar ile pozitron emission tomogrofi’den
yaralanılır42,43
.
Balgamın sitolojik incelemesi akciğer kanserinde nadir olarak kullanılsa da
akciğer kanseri tanısına yönelik duyarlılığı, lezyonun niteliği ve yerine göre değişmek
12
üzere % 20-77 arasındadır. Santral, alt lob yerleşimli ve büyük çaplı tümörlerde tanı
oranı daha yüksektir40
.
Fiberoptik Bronkoskopi akciğer kanseri tanısında altın standart yöntemdir.
Özellikle proksimal ve endobronşiyal lezyonlarda daha yüksek olmak üzere %50-85
arasında patolojik tanının elde edilmesini sağlar. Sitolojik veya histolojik materyal elde
etmek için, bronş lavajı, fırçalama, biyopsi, transbronşiyal iğne aspirasyonu gibi
yöntemler ayrı ayrı veya birlikte kullanılır. Okült ve erken lezyonlarda, konvansiyonel
bronkoskopi ancak olguların 1/3’ ünde tanıya ulaştırırken, floresan bronkoskopi
yöntemiyle %80' den fazla olguya tanı konulabilmektedir44
.
Transtorasik ince iğne aspirasyonuysa periferik akciğer lezyonlarında tümörün çapına
bağlı olarak %90'a varan oranlarda tanı koydurucu bir girişimdir. Bilgisayarlı tomografi
eşliğinde yapılması, tanı oranını artırmakta, komplikasyon oranını düşürmektedir. Buna
karşın önemli sakıncalarından birisi % 10 civarında yan etki olarak pnömotoraks
gelişimi ve bir diğeri ise, tümör nekrozu ve çevresel inflamasyona bağlı olarak % 30
civarında yanlış negatif sonuç veren bir yöntem olmasıdır42,43
.
2.1.5. Akciğer kanserinde tedavi
Akciğer kanseri tüm dünyada kanser ölümlerinin başında gelmektedir ve 5 yıllık
sağ-kalım oranı %15 'tir. Akciğer kanserlerinin büyük kısmının geç evrelerde teşhis
edilmesi ve tedavi sonucunun yetersiz olması sağ-kalım oranını düşürmektedir. Akciğer
kanserinin tanıyı takiben uygun bir şekilde evrelendirilmesi, tedavi yönteminin
seçilmesi ve prognoz açısından önemlidir. Evreleme ile erken ve geç kalmış olguları
birbirinden daha iyi ayırma imkanı ortaya çıkmış ve etkin tedavi yönteminin
belirlenmesine imkan sağlamıştır37,44
.
Akciğer kanserlerinde tedavi yöntemi kanserin evresi, histolojik tipi ve
hastaların durumlarına göre biçimlendirilmektedir37,41
.
13
Tedavinin sınıflandırılması şu şekildedir:
-Cerrahi Tedavi
-Kemoterapi
-Radyoterapi
-Fotodinamik Tedavi
-İmmünoterapi
2.2. Bakım Yükü
Bakım verme; bakım sunma faaliyetlerini ve sorumluluklarını üstlenme
sürecidir.5
Bakım veren “hastalığı, sakatlığı ya da sadece yaşlılığı nedeniyle kendine
bakamayan bireylere ücretsiz olarak yardım eden ya da yardımı düzenleyen kişiler”
olarak tanımlanmaktadır. Bakım ise, “bakım veren kişinin yaptığı tüm uygulamalar”
olarak tanımlanmaktadır. Bu yardım ev işlerini düzenleme, ekonomik, kişisel ya da tıbbi
yardım olabilir45
. Bakım verme formal ve informal olmak üzere iki başlık olarak
gruplandırılmaktadır. Formal bakım verme; evde ya da kurumda sağlık bakımı ve
kişisel bakım hizmetlerini sunan meslek grupları tarafından verilen bakımdır. Evde
formal bakım sağlayanlar daha çok hemşire, terapistler, sosyal hizmet uzmanı,
diyetisyen ve evde bakım yardımcılarıdır. İnformal ya da uzmanlık gerektirmeyen
bakım verme; bakım verenin bir yakınının yardım etme rolünü üstlenmesidir. İnformal
bakım verenler ücret almayan, evde bakım sağlayan aile üyeleri veya arkadaşlardır8.
Bakım verme sürecinin bakım veren kişiler üzerindeki olumsuz etkilerini ortaya
koymaya çalışan araştırmacılar “yük” kavramını tanımlamıştır46
. Bakım verenlerin yükü
kavramı, ilk kez 1963 yılında Grad ve Saisbury45,46
tarafından ortaya atılmıştır. Bakım
verme esnasında bakım verende oluşan bedensel ve duygusal etkiler “yük” olarak
tanımlanan durumun ortaya çıkmasına neden olmaktadır46
. Bakım verenlerin yükü, bir
başkasının bakımına gereksinim duyan, yetersizliği olan bireye bakım verenlerin
14
yaşadığı fiziksel, psikolojik, duyusal, sosyal ve ekonomik sorunlar olarak
tanımlanabilir45
. Bakım verme yükünün nesnel ve öznel yük olarak iki boyutunun
olduğu belirtilmiştir. Bir taraftan ev halkında ve bakım verenin yaşamının çeşitli
yönlerindeki değişiklikleri veya aksaklıkların boyutunu içine alan nesnel yük, diğer
taraftan bakım verenin bakım sunma yaşantısına yönelik davranışını veya duygusal
reaksiyonunu içeren öznel yük4.
Nesnel yük; ev halkının ve bakım verenin yaşamının çeşitli yönlerindeki
değişiklikleri veya aksaklıkları içine almaktadır. Nesnel yük ailenin yaşantısında
hastanın hastalığının, aktivite kısıtlılıklarının, yardım ve görev tiplerinde harcanan
zamanın ve sarf edilen finansal kaynakların sebep olduğu aksaklıklarla ilgilidir. Bakım
verme işinin bakım vericinin yaşamına etkisi çok yaygın ve zarar verici boyutta
olmaktadır. Bakım verme işinin oluşturduğu gereksinimler, kişinin diğer rolleri ile
bakım rolleri arasında bir çatışma oluşturmaktadır. Bunlar, aile ilişkileri, aile rutinleri,
eğlence, çalışma, sosyal aktiviteler, sosyal ilişkilerde değişimler kadar hastalığın
ekonomik etkilerini de içermektedir. Rollerdeki bu değişimler hastalığın nesnel yükü
olarak görülmektedir47
.
Öznel yük; bakım verenin bakım sunma yaşantısına yönelik davranışını veya
duygusal tepkileri içerir. Öznel yük duygusal durum, fiziksel durum, finansal ve çalışma
ortamları gibi alanlarda aile bireyinin yaşadığı hissedilen gerginliğin miktarıyla ilgilidir.
Öznel yük sıralanan nesnel yükle uğraşırken yaşadığı sıkıntılar olarak
tanımlanmaktadır. Bazı araştırmacılar öznel yükü, bakım vericinin içinde bulunduğu
durum nedeniyle duygularında ortaya çıkan değişiklikler, bu duruma karşı tutumlar ve
duygusal tepkileri olarak tanımlamışlardır. Genellikle hissedilen bu duygular keder,
sıkıntı, utanma, suçluk duygusu gibi duygusal yanıtlardır48,49
.
15
2.2.1. Bakım Verenin Yükünü Etkileyen Faktörler
Bakımın yükü ya da daha geniş bir deyimle bakım işinin ortaya çıkardığı
olumsuz etkiler kişilerden kişilere farklılık gösterdiği gibi toplumlarda da farklılık
göstermektedir48
. Bakım verenin yükünü etkileyen faktörler bakım verene ait faktörler
ve hastaya ait faktörler olarak ikiye ayrılmaktadır4.
2.2.1.1. Bakım verene ait faktörler:
Bakım verenin yaşı, cinsiyeti, ırkı, hasta ile yakınlık derecesi, bakımda gönüllü
olup olmadığı, motivasyon durumu, öz etkililik derecesi, eğitim durumu, hastalığının
olup olmaması, sosyal destek durumu, baş etme yetenekleri, inançları, bilgi düzeyleri,
ekonomik durumu, yaşadığı toplumun kültürel özellikleri, fiziksel ve psikolojik sağlık
durumu olarak sınıflandırılabilir. Bakım verene ait faktörler bakım verenlerin yüklerinin
belirlenmesinde önemli bir ölçü olmakla birlikte, hastanın hastalığının gidişinde de
önemli belirleyici olmaktadır45
.
2.2.1.2. Hastalara ait faktörler:
Araştırmalar sonucu elde edilen bilgilere göre bakım veren yükünü etkileyen
hastalara ait özellikler; bilişsel yetersizlikler (unutkanlığın boyutları ve yüksek kortikal
fonksiyonlar), fonksiyonel yetersizlikler (enstrumental günlük yaşam aktiviteleri ve
günlük yaşam aktivitelerini yapamama), davranışsal ve psikiyatrik yetersizliklerdir50
.
2.2.2. Kanserin Birey ve Aileye Etkileri
Kanser hastalarına bakım sunma görevleri zamanla artış gösteren bir gruptur;
bunun sonucu olarak aile bireylerinin yaşadıkları sorunlar hastalık ilerledikçe artar.
Hastanede kalış süresi azaldıkça kanser hastalarının aileleri bakım sunma rolünü daha
sık üstlenirler ve dolayısıyla kanser bir aile yaşantısı haline gelir51
. Kanserli hastaların
evde bakımı düşük sağlık bakım masraflarıyla gerçekleştirilebilir, fakat aile bireylerinin
kişisel duygusal, sosyal, fiziksel ve finansal durumlarına maliyeti daha yüksek olabilir.
16
Hastalığın fiziksel ve psikolojik komplikasyonları ve yoğun tedavi rejimleri şiddetlidir,
hastalar ve onların aile bakıcıları için uzun stres kaynaklarıdır11
. Kanserin birey ve aile
üzerinde yarattığı değişiklikler zaman içinde giderek artmakta, artan bu olumsuzluklar
başta hasta bireyin yaşam şeklini ve beklentilerini olmak üzere tüm aileyi kötü yönde
etkilemektedir48
. Kanserden etkilenen aile bireylerinin nasıl tepki verdiği kanserin
özelliklerine göre değil, aile bireylerinin algılamasına göre değişir. Hastanın bakımı
konusunda bakım verenlerin yükü pek çok farklı boyutta ortaya çıkabilir52
. Given ve
arkadaşları, kanserli hastaya bakım verenlerin bakım yükünü tanımlamışlardır. Buna
göre bakım verenlerin kendilerine zaman ayırma, sosyal rolleri, fiziksel ve duygusal
durumları, ekonomik imkanları ve bakma zorunlulukları gibi bir çok rolün bakım
verenlerin dengelerinin bozulmasına neden olacak reaksiyonlarla sonuçlanabileceği
belirtilmiştir49
.
2.3. Psikolojik Sorunlar
Değişen toplumsal yapıda, genişleyen çeşitlilikler ve seçme baskısı, karar alma
bunalımları, değişime ayak uydurma bakısı, çevresel uyum sağlama ve bireyin
yeterliliğini aşan durumlarla karşılaşması bireyde yetersizlik hissine yol açmakta bunun
sonucunda psikolojik rahatsızlıklar görülmektedir. Psikolojik sorunların gelişmiş ve
gelişmekte olan ülkelerde her sosyoekonomik düzeyde, her ırkta ve her kültürel grupta
görüldüğü bilinmektedir57
. Bireylerin yaşadıkları sorunlar birkaç başlık altında
incelenmektedir. Bu bölümde bu başlıklardan olan anksiyete, depresyon, kişiler arası
duyarlılık, somatizasyon, hostilite(öfke-düşmanlık), obsesif kompulsif semptomlar,
fobik anksiyete, paranoid düşünceler ve psikotizime değinilecektir.
2.3.1. Anksiyete
Anksiyete; beklenmeyen, tahmin edilemeyen ve bireyi tehdit eden olay veya
durumlar karsısında bireyin verdiği bilişsel, duygusal, fizyolojik ve davranışsal
17
tepkilerdir58
. Anksiyete bir ruh sağlığı sorunu olmasının yanı sıra yeni ve denenmemiş
durumlarla yüzleşme yoluyla bireylerin alışmasını ve duygularının normalleşmesini
sağlayan bir çevreye uyum sağlama işlevidir59
.
Anksiyete pek çok psikolojik
bozukluğun temel boyutunu oluşturur. Normal insanlar günlük yaşamlarında sık sık
“anksiyete” duygusunu yaşarlar ve bir süre sonra bu durum geçer. Ancak uzun süreli ve
yoğun olarak anksiyete yaşayan kişiler anksiyete bozukluğu ile karşı karşıya olabilir60
.
2.3.2. Depresyon
Depresyon sözcüğü, aşağı doğru bastırmak, çekmek, bitkin, gamlı, kederli,
cesaretini kırmak, donuklaştırmak ve durgunlaştırmak anlamına gelen, Latince kökenli
‘depressus’ kelimesinden üretilmiştir61
. Türkçede depresyon; neşesizlik, mutsuzluk,
yalnızlık, kendini suçlamaya bağlı olumsuz benlik algısı, kendine güvensizlik,
değersizlik duygusu, yaşama karşı ilgisizlik, sosyal yasamdan çekilme, iştahsızlık,
uykusuzluk, cinsel istekte azalma, ölüm ve intihar düşünceleri ile ortaya çıkan
çökkünlük hali olarak ifade edilmektedir62
. Depresyon toplum sağlığı açısından en sık
görülen psikolojik sorundur. Depresyona yaşam boyu yakalanma riski, çalışmalar
sonucuna göre; erkeklerde %8-12, kadınlarda %20-26 arasında bulunmuştur61
.
2.3.3. Kişiler Arası Duyarlılık
Kişilerarası duyarlılık, kişilerarası ilişkilerde duyarlılığa sahip bireylerde
kolaylıkla incinme ve kırılma, diğerleri tarafından önemsenip değer verilmediğine ve
buna paralel kötü davranıldığına inanma, kendini diğerlerinden daha aşağı görme,
diğerlerinin yanında iken yanlış bir şeyler yapmamaya özen gösterme gibi yaşantılara
neden olarak kişilerarası ilişkilerde problemler yaşanmasına (ilişkinin bozulması dahil)
yol açan bir durumdur63
. Kişilerarası duyarlılık; bir kişisel yetersizlik duygusu, sık sık
diğerlerinin davranışlarını yanlış yorumlama ve kişilerarası kaçınma, güvenli olmayan
18
davranış gibi diğerleri ile bir arada olunan ortamlarda huzursuzluk yaşanması ile
şekillenmektedir64
.
2.3.4. Somatizasyon
Somatizasyon ya da Türkçe ifade ile ‘bedenselleştirme’ psikolojik sıkıntının
bedensel belirtilerle kendini göstermesidir65
. Tüm fiziksel rahatsızlıklar bir dereceye
kadar psikolojik sıkıntılardan kaynaklanmaktadır. Stres, kaygı ve çeşitli duygusal
uyarılmalar bedenin kimyasını, organların işleyişini ve bağışıklık sistemini
etkilemektedir. DSM-V-TR (The Diagnostic and Statistical Manual of Mental
Disorders- V) somatizasyonu somatoform bozukluklar altında vermiştir.Somatoform
bozukluklar; konversiyon bozukluğu, ağrı bozukluğu, hipokondriazis ve vücut
dismorfik bozukluğunu da içine alan; temelde nedeni açıklanamayan bedensel belirtiler
ve somatik yakınmalarla tanılanan bir gruptur. Somatizasyon bir bozukluk olduğu kadar
bir rahatsızlığın seyrinde ortaya çıkan belirtiler olarak da tanımlanabilir66
.
2.3.5. Hostilite
Hostilite; öfke ve düşmanlık duyguları, saldırganlık olarak tanımlanmaktadır67
.
Hostiliteden bahsetmek için bu üç kavramdan söz etmek gerekir. Düşmanlık
karşısındakine zarar verme, intikam alma isteği ile yaşanan olumsuz bir duygudur.
Engellenme, saldırıya uğrama, tehdit edilme gibi durumlarda ise yaşanan duygu
öfkedir68
. Öfke ve düşmanlık duyguları bireyi karşısındakine zarar vermeyi veya
kendini korumayı hedefleyen her türlü saldırgan davranışa yönlendirebilir.67,69
Saldırganlık, öfkenin kontrolsüz bir biçimde ortaya çıkarılması iken düşmanlık
duyguları öfkenin kronikleşmiş hali olarak da betimlenebilir69
.
2.3.6. Obsesif Kompulsif Bozukluk
Obsesif kompulsif bozukluk, obsesyonların ve / ve ya kompulsiyonların
tabloya hakim olduğu psikiyatrik bir bozukluktur69
. Obsesyon, kişinin aşırı ya da
19
anlamsız olduğunu bildiği ancak istemli çabası ile engelleyemediği, rahatsız edici,
sıkıntı yaratan, yineleyici düşünce, dürtü ya da tasarımlardır. Kompulsiyon ise
obsesyonla aynı özellikleri gösteren yineleyici davranışlar ya da zihinsel eylemlerdir.
Erişkin hastalar tarafından en sık tanımlanan obsesyonlar görülme sıklıklarına göre şu
şekilde sıralanmaktadır: kirlenme (%37.8), kuşku (%23.6), simetri (%10), bedensel ve
fiziksel belirtilerle ilgili aşırı uğraş ile ilgili obsesyonlar (%7.2); dini ve mistik uğraşılar
(% 5.9) ve cinsel içerikli rahatsız edici düşünceler (eşcinsellik, pedofili gibi) (%5.5)
70,71. En sık rastlanan kompulsiyonlar ise sıklık sırasına göre: kontrol (%28.8),
temizlenme (%26.5), tekrarlayıcı davranışlar (%11.1), örtülü (covert) kompulsiyonlar
(%10.9), düzeltme-düzenleme (%5.9) olarak sıralanabilir72
.
2.3.7. Fobik Anksiyete
Fobi terimi Yunanca korku anlamına gelen “Phobos” sözcüğünden türetilmiştir.
Belirli nesne ve durum karşısında veya belirli eylem (örneğin yemek yeme sırasında
yutma eylemi) sırasında hissedilen mantıksız, dirençli, aşırı korkunun hakim olduğu bir
tablo olarak tanımlanabilir. Fobik Anksiyeteyi oluşturan iki bileşenden biri korku iken
diğeri kaçınma davranışıdır. Hastalar özgül uyaranlardan kaçınma davranışı sergilerler.
Fobi, yoğun anksiyetenin tüm belirtilerini sergilenmesine sebep olduğu gibi panik
ataklara da neden olabilir69,71
.
2.3.8.Paranoid Düşünceler
Paranoid düşüncelere sahip kişilerin temel özelliği, başkalarının davranışlarını
kötü niyetli olarak yorumlayıp, sürekli bir güvensizlik ve kuşkuculuk içinde olmalarıdır.
Prevalansının; genel toplumda %0,5-2,5 arasında, yataklı psikiyatri kurumlarında % 10-
30 arasında ve ayaktan psikiyatrik tedavi kurumlarında %2-10 arasında olduğu
bildirilmiştir72
.
Olası bir sömürülmeye karşı kızgınlık, algılanan bazı tehlikeler
karşısında sürekli bir anksiyete durumu söz konusudur. "İnsanlar eninde sonunda beni
20
inciteceklerdir." "İnsanlara güvenilmez. Beni her zaman sömüreceklerdir." ,"İnsanlar
beni rahatsız etmeye kızdırmaya çalışacaklardır." ,"Onlara öfkelenme, sana yaptıklarını
yap.", "Bana yönelik herhangi bir aşağılama, ne kadar hafif olursa olsun,
cezalandırılmalıdır.", "Uzlaşma yapmak teslim olmaktır.", gibi düşünceler Paranoid
düşüncelere örnek verilebilir.
2.3.9.Psikotizm
Psikotizm; gerçeği değerlendirmede ileri derecede bozulma, yeni bir gerçeğin
oluşması, belli bir zamanda veya bir akıl hastalığının seyri esnasında algılamalar ve
düşüncelerin doğruluğunun yanlış değerlendirilip aksine kanıtlar karşısında bile dış
dünyaya ilişkin yanlış yorumların, yargıların sergilemesi durumudur.
Psikoz hastalarında hastalığı kabullenmeme, içgörü kaybı, gerçeği değerlendirmenin
bozulması, şuur, idrak ve algılama bozuklukları görülen başlıca belirtilerdir. Belirtiler
sosyal ve mesleki işlevsellikte bozulmalara yol açar ve kişilerin tıbbi yardım aramasına
neden olur72
. Psikotik belirtiler genellikle, bireylerin sosyal yaşama daha etkin olarak
katılacağı geç ergenlik ve erken erişkinlik yaş dönemlerinde (genellikle 15 yaş
sonrasında) ortaya çıkmaktadır. Belirtiler kişisel ve toplumsal birçok sorumluluğun
aksamasına ya da yerine getirilememesine yol açmaktadır. Bu durum da kişinin
çalışmasını, çevresindekilerle iletişim kurmasını, bağımsız bir yaşam sürmesini
güçleştirmektedir73
.
2.4. Hemşirelik Yaklaşımı
Hemşire hem sağlıklı hem hasta bireye yaşamın tüm dönemlerinde bakım
vermektedir. Bakım verme, hemşirelerin bağımsız olarak uyguladığı, geleneksel ve en
eski rollerindendir. Akciğer kanseri olan hastaların bakım gereksinimleri hastalık
arttığından hemşire bakım verme rolünü gerçekleştirirken birey, aile ya da toplumu
bütüncül değerlendirmelidir. Hemşire hasta bireyin fiziksel, ruhsal ve sosyal sağlığına
21
yönelik yaklaşımlarda bulunmanın yanı sıra, bakım verenleri de ele almalıdır53,54
.
Bakım verenin sorunlarını belirlemek için veri toplamak, bakım planlarında hasta,
bakım veren ve diğer aile üyelerini birlikte ele almak, bütün hemşirelik girişimlerinde
hasta ve bakım verenin güvenliğini ön planda tutmak, onlara streslerini azaltmaları,
morallerini yükseltmeleri ve güç kazanma yolları bulma konusunda yardım etmek,
hemşirenin profesyonel sorumluluklarındandır53
. Bakım verenlerin kendi sağlığını ve
refahını tehlikeye atmamaları, ihtiyaç duyulan bakımı sağlamaları ve bu rol nedeni ile
tükenmişlik yaşamamaları için tüm aile üyelerinin bakım yeteneklerinin artırılması
gerekmektedir. Hemşirenin bakım verenlerin gereksinim duyduklarında gerekli yardım
ve rehberlik hizmetlerini nereden ve ne zaman alacakları konusunda yapacağı
danışmanlık, bakım verenin yardım arama çabasını destekleyerek ona yararlı olabilir54
.
Bakım verenlerin kendi gereksinimlerini ve sağlıklarını ihmal edebilecekleri dikkate
alınarak öz bakımın önemi üzerinde durulmalı, kişinin bir başkasına bakım verebilmesi,
ihtiyaçlarını karşılayabilmesi için öncellikle kendi ihtiyaçlarının karşılanmış olmasının
gerekli olduğu vurgulanmalıdır. Bakım verenler, alkol ve reçete edilmemiş ilaç
kullanımı, üzüntü ve anksiyete, iştahta artma ya da azalma, uyku düzeninde değişim,
kaygı ve depresyon gibi tükenmişlik belirtileri açısından izlenmeli ve kendini bu yönde
izlemesi sağlanmalıdır. Bakım verenin destek gruplarına üye olması, ara verdiği
hobilerine devam etmesi; bakım verme güçlüğü ile baş etmesine yardım edebilir55
.
Sosyal desteğin bilgi sağlama, dayanışma ve normallik duygusunu destekleme gibi pek
çok işlevi bulunmaktadır. Bakım verenlerin yakın arkadaşlarından ve ailelerinden
duygusal destek alması, kendilerine değer verildiğini hissettirerek bireyleri rahatlatmada
çok önemlidir56
. Sosyal desteği fazla olan kişilerin daha az oranda psikolojik sıkıntı
yaşadığı, çok stresli olaylar karşısında bile psikolojik ya da fiziksel sağlıklarının
bozulma olasılığının düşük olduğu belirlenmiştir56
.
22
3. MATERYAL VE METOT
3.1. Araştırmanın Şekli
Araştırma tanımlayıcı ve ilişki arayıcı nitelikte yapıldı.
3.2. Araştırmanın Yapıldığı Yer ve Tarih
Araştırma Ekim 2011 - Haziran 2014 tarihleri arasında yapıldı. Veriler Rize
Eğitim Araştırma Hastanesi Göğüs Hastalıkları Servisinde toplandı.
3.3. Araştırmanın Evreni ve Örneklemi
Araştırmanın evrenini, Rize Eğitim Araştırma Hastanesi Göğüs Hastalıkları
Servisinde yatan akciğer kanserli hastalara bakım verenler oluşturdu. Evrenden
örneklem seçme yöntemine gidilmeden araştırmaya katılmayı kabul eden 40 hastanın
bakımından sorumlu yakını ile çalışıldı. Veri toplama dönemi süresince hastaları
terminal dönemde olan ve kısa süreli yatış yapan hastalara bakım verenler araştırmaya
katılmak istemedi.
3.4. Verilerin Toplanması
3.4.1. Veri Toplama Araçları
Verilerin toplanmasında literatür ve benzer çalışmalardan yararlanılarak
araştırmacı tarafından hazırlanan anket formu (Ek–1), bakım verenlerin bakım yükünü
belirlemek için, Zarit Bakıcı Yükü Ölçeği (ZBYÖ) (Ek–2), yaşadıkları psikolojik
sorunları belirlemek için, Kısa Semptom Envanteri (KSE) (Ek–3), kullanıldı.
Kişisel Bilgi Formu
Araştırmacı tarafından literatür10,11
bilgileri ışığında hazırlanan anket formunda
hastaların ve hastaya bakım verenlerin tanıtıcı özelliklerine (cinsiyet, yaş, medeni
23
durum, meslek, öğrenim durumu, yakınlık derecesi, çocuk sahibi olma durumu,
çalışıyor olma durumu, gelir düzeyi, hastaya uygulanan tedavi yöntemi, bakım verirken
destek alma durumu, bakım verme süresi ve sürekli bakım verme) ilişkin sorular yer
almaktadır.
Zarit Bakıcı Yükü Ölçeği (ZBYÖ)
Bakım Verme Yükü Ölçeği Zarit, Reever ve Bach-Peterson tarafından 1980
yılında geliştirilmiştir. Bakım gereksinimi olan bireye veya yaşlıya bakım verenlerin
yaşadığı stresi değerlendirmek amacıyla kullanılan bir ölçektir. Türkiye’de geçerlilik ve
güvenilirlik çalışması İnci8 tarafından yapılmıştır. Ölçek geliştirme ve kültürel uyarlama
çalışmalarında güvenilirliğin saptanmasında kullanılan yöntemlerden biri olan iç
tutarlılık katsayısı 0.00–0.40 arası ölçek güvenilir değil, 0.40–0.60 arası düşük düzeyde
güvenilir, 0.60–0.80 arası oldukça güvenilir, 0.80-1.00 arası yüksek derecede güvenilir
olarak değerlendirilir74
.
Güvenilirlik katsayısını gösteren Cronbach alfa değeri Bakım Verme Yükü Ölçeği için
İnci tarafınan 0.95 olarak yüksek derecede güvenilir bulunmuştur8.Bu çalışmada Zarit
Bakım Yükü Ölçeğine ilişkin Cronbach’s alfa değeri 0.70 olarak belirlendi.
Bakım verenlerin kendisi ya da araştırmacı tarafından sorularak doldurulabilen ölçek,
bakım vermenin bireyin yaşamı üzerine olan etkisini belirleyen 22 ifadeden
oluşmaktadır. Ölçek asla, nadiren, bazen, sık sık, ya da hemen her zaman seklinde 0 dan
4 e kadar değişen likert tipi değerlendirmeye sahiptir. Ölçekten en az 0, en fazla 88 puan
alınabilmektedir. Ölçekte yer alan maddeler genellikle sosyal ve duygusal alana yönelik
olup, ölçek puanının yüksek olması, yaşanılan sıkıntının yüksek olduğunu
göstermektedir8.
24
Kısa Semptom Envanteri (KSE)
Kısa Semptom Envanteri, çeşitli tıbbi durumlarda psikiyatrik sorunları
yakalamak amacıyla hazırlanmış, 90 maddelik bir ölçek olan Belirti Tarama Listesinin
(SCL-90-R) maddeleri arasından seçilmiş, 53 maddeden oluşturulan bir ölçektir. Kısa
Semptom Envanteri’nin Türkiye uyarlaması iki ayrı çalışma (Şahin ve Durak 1994,
Şahin ve ark. 2002) ile gerçekleştirilmiştir75
. Ölçeğin belirlenen 9 alt ölçeği sırayla,
Somatizasyon (S) (2,7,23,29,30,33,37. maddeler), Obsesif kompulsif bozukluk (OKB)
(5,15,26,27,32,36. maddeler), Kişilerarası duyarlılık (KD) (20,21,22,42. maddeler),
Depresyon (D) (9,16,17,18,35,50. maddeler), Anksiyete bozukluğu (AB)
(1,12,19,38,45,49. maddeler), Hostilite (H) (6,13,40,41,46. maddeler), Fobik anksiyete
(FA) (8,28,31,43,47. maddeler), Paranoid düşünce (PD) (4,10,24,48,51. maddeler) ve
Psikotizm (P9 (3,14,34,44,53. maddeler) alt ölçekleri olarak oluşturulmuştur. Ek
maddeler (EM) ise (11,25,39,52. maddeler) yeme içme bozuklukları, uyku bozukluğu,
ölüm ve ölüm üzerine düşünceler ve suçluluk duygularıyla ilgili maddeler vardır. 3
global indeks ise sırayla Rahatsızlık Ciddiyet İndeksi, Belirti Toplam İndeksi ve
Semptom Rahatsızlık indeksi şeklindedir. Kısa Semptom Envanteri likert tipi bir
ölçektir.
Ölçekten alınan toplam puanların yüksekliği, bireyin ruhsal belirtilerinin arttığını
gösterir (37). Her madde; hiç, biraz var, orta derecede var, epey var, çok fazla var
seçeneklerine göre cevaplanmakta ve sırasıyla 0, 1, 2, 3, 4 puan verilerek
puanlanmaktadır.
25
Tablo 3.1. Kısa Semptom Envanteri (KSE) nin Alt Boyutları ve Boyutlarda Yer Alan
Maddeler
3.4.2. Veri Toplama Yöntemleri
Araştırmanın verileri Ekim 2011 - Haziran 2012 tarihleri arasında araştırmacı
tarafından yüz yüze görüşme tekniği ile toplandı. Araştırmaya katılmayı kabul eden
bakım verenler, araştırmanın amacı hakkında bilgilendirilip sözel olarak izinleri alındı.
Daha sonra klinikte uygun bir odada veri toplama formları uygulandı. Veri toplama
formlarının uygulanması yaklaşık 20 dakika sürdü.
3.5. Araştırmanın Değişkenleri
Bağımlı Değişkenler;
“ZBYÖ toplam puanı” ve “KSE toplam puanı ile alt boyutlarının puan
ortalamaları’’ oluşrumaktadır.
Bağımsız Değişkenler;
cinsiyet, yaş, medeni durum, meslek, öğrenim durumu, yakınlık derecesi, çocuk
sahibi olma durumu, çalışıyor olma durumu, gelir düzeyi, hastaya uygulanan tedavi
yöntemi, bakım verirken destek alma durumu, bakım verme süresi ve sürekli bakım
verme oluşturmaktadır.
Alt Boyutlar Maddeler
Somatizasyon 2, 7, 23, 29, 30, 33, 37
Obsesif kompulsif bozukluk 5, 15, 26, 27, 32, 36
Kişilerarası duyarlılık 20, 21, 22, 42
Depresyon 9, 16, 17, 18, 35, 50
Anksiyete bozukluğu 1, 12, 19, 38, 45, 49
Hostilite 6, 13, 40, 41, 46
Fobik anksiyete 8, 28, 31, 43, 47
Paranoid düşünce 4, 10, 24, 48, 51
Psikotizm 3, 14, 34, 44, 53
Ek maddeler 11, 25, 39, 52
26
3.6. Verilerin Değerlendirilmesi
Araştırma sonucunda elde edilen verilerin kodlanması ve analizi SPSS 17.0
(Statistical Package for the Social Sciences) programında yapıldı. Verilerin
değerlendirilmesinde; bağımsız değişkenler ve bağımlı değişkenler arasında Kruskal
Wallis ve Mann Whitney U testi, bakım verenlerin ZBYÖ toplam puanı ile KSE’nin
toplam puanı ve alt ölçeklerinin puan ortalamaları arasındaki ilişki değerlendirilmesinde
spearma korelasyon katsayısı kullanıldı.
3.7. Araştırmanın Etik İlkeleri
Araştırmaya başlamadan önce, Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü
Etik Kurulu’ndan araştırmanın yapılabilmesi için etik kurul onayı alındı (EK-5 ). Daha
sonra etik kurul onayı ile birlikte, araştırmanın amaç ve kapsamını içeren bilgi formu
Rize Eğitim ve Araştırma Hastanesi Başhekimliğine sunularak yazılı izin alındı
(EK-6 ).
Araştırmalarda insan olgusunun kullanımı, bireysel hakların korunmasını
gerektirdiğinden, araştırmanın yapılma amacı hakkında hastaya bakım verenler sözel
olarak bilgilendirildi. Bireysel bilgilerin araştırmacı ile paylaşıldıktan sonra korunacağı
söylendi. İstemezlerse araştırmada yer almayabilecekleri açıklandı. Böylelikle yapılma
amacı açıklanarak “Aydınlatılmış Onam” ilkesi, elde edilen bilgilerin gizli tutulacağı
belirtilerek ”Gizlilik ve Gizliliğin Korunması” ilkesi, araştırmaya gönüllü olarak
katılmak isteyenlerin alınması ile de “Özerkliğe Saygı” ilkesini içeren etik ilkeler yerine
getirilmiştir.
27
3.8. Araştırmanın Sınırlılıkları
Veri toplama dönemi süresince hastaları terminal dönemde olan ve kısa süreli yatış
yapan hastalara bakım verenler araştırmaya katılmak istememesi ve hasta yatışlarının
hastane değişikliğiyle azalması sonucu katılımcı sayısı sınırlı kalmıştır.
28
4. BULGULAR
Tablo 4.1. Hastalara Bakım Verenlerin Tanıtıcı Özelliklerinin Dağılımı.
Tanıtıcı Özellikler S % Tanıtıcı Özellikler S %
Cinsiyet Yaş
Kadın 22 55 18-30 12 30
Erkek 18 45 31-42 10 25
43-55 13 32.5
Öğrenim Durumu 56 ve üzeri 5 12.5
Okuryazar değil 3 7.5
İlkokul 17 42.5 Medeni Durum
Ortaokul 3 7.5 Evli 25 62.5
Lise 10 25 Bekar 15 37.5
Üniversite 7 17.5
Çalışma Durumu Çocuk Sahibi Olma Durumu
Evet 7 17.5 Var 25 62.5
Hayır 33 82.5 Yok 15 37.5
Meslek Yakınlık Derecesi
Ev Hanımı 21 52.5 Eşi 14 35
İşçi 2 5 Çocuğu 17 42.5
Memur 5 12.5 Gelini/Damadı 5 12.5
Serbest Meslek 9 22.5 Diğer 4 10
İşsiz 3 7.5
Algılanan Gelir Düzeyi Alınan tedavi yöntemi
İyi 11 27.5 Kemoterapi 15 37.5
Orta 25 62.5 Kemoterapi ve Radyoterapi 3 7.5
Kötü 4 10 Destekleyici Tedavi 22 55
Sürekli Bakım Verme
Durumu Bakım Verirken Destek
Alma Durumu
Evet 22 55 Evet 22 55
Hayır 18 45 Hayır 18 45
Bakım Verme Süresi
6-11 ay arası 2 5
1-2 yıl arası 27 67.5
3-6 yıl arası 8 20
7 yıl ve üzeri 3 7.5
29
Araştırmada hastalara bakım verenlerin tanıtıcı özelliklerinin dağılımı
incelendiğinde; bakım verenlerin %55’inin kadın, %32.5’inin 43-55 yaş grubunda
olduğu, %62.5’inin evli ve çocuk sahibi olduğu, %42.5’inin ilkokul mezunu,
%82.5’inin çalışmadığı, %52.5’inin ev hanımı ve %62.5’inin gelir düzeyinin orta
düzeyde olduğu belirlendi. Hastaya bakım veren kişilerin %42.5’inin hastanın çocuğu
olduğu, %55’inin sürekli bakım verdiği, %67.5’inin 1-2yıldır hastaya bakım verdiği ve
%55’inin bakım verirken destek aldığı tespit edildi. Hastaların %55’inin destekleyici
tedavi aldığı görüldü (Tablo4.1).
Hastaya bakım verenlerin algılanan gelir durumuna göre zarit bakıcı yükü ölçeği
puan ortalamaları karşılaştırıldığında (Tablo 4.2); hastaya bakım veren kişilerde gelir
durumu kötü olanların puan ortalamaları 64.25 (SS=16.74) bulundu. Gruplar arasındaki
fark istatistiksel olarak anlamlıydı( x2
k-w=1.60, p=.029).
Hastaya bakım verenlerin öğrenim durumlarına göre zarit bakıcı yükü ölçeği
puan ortalamaları karşılaştırıldığında okuryazar olmayanların puan ortalaması 73.00
(SS=8.66) bulundu. Gruplar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlıydı ( x2k-w=8.77,
p=.032).
Hastaya bakım verenlerin yaş, meslek, cinsiyet, alınan tedavi yöntemi, medeni
durumu, bakım verirken destek alma durumu, hastaya yakınlık derecesi, bakım verme
süresi, çocuk sahibi olma durumu, çalışma durumu ve sürekli bakım verme durumuna
göre zarit bakım yükü ölçeği puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir
fark yoktu (Yaş x2
k-w=2.12, p=.548; Meslek x2
k-w=7.34, p=.062; Cinsiyet M-
WU=150.50, p=.196; Alınan tedavi yöntemi x2
k-w=1.60, p=.449; Medeni durum M-
WU=187.00, p=.989; Bakım verirken destek alma durumu WU=191.50, p=.859;
Hastaya yakınlık derecesi x2k-w=6.21, p=.102; Bakım verme süresi x
2k-w=6.53, p=.088;
30
Çocuk sahibi olma durumu M-WU=187.00, p=.989; Çalışma durumu WU=68.500,
p=.094; Sürekli bakım verme durumu M-WU=160.50, p=.307). (Tablo4.2)
31
Tablo 4.2. Hastaya Bakım Verenlerin Tanıtıcı Özelliklerine Göre Zarit Bakıcı Yükü Ölçeği
Puan Ortalamalarının Karşılaştırılması
Tanıtıcı Özellikler
(S=40) S
ZBYÖ Toplam
Puanı Tanıtıcı Özellikler (S=40) S
ZBYÖ Toplam
Puanı
Yaş
18-30
31-42
43-55
56
Test ve
p değeri
12
10
13
5
X±SS
49.58±16.52
50.90± 9.58
45.76±18.18
50.00±00.00
X2
K-W=2.12
P=.548
Meslek
Ev hanımı
İşçi
Memur
Serbest meslek
İşsiz
Test ve
p değeri
21
2
5
9
3
X±SS
50.90±15.65
71.00±00.00
48.20±11.16
40.55± 8.07
44.00±12.12
X2
K-W= 7.34
P=.062
Cinsiyet
Kadın
Erkek
Test ve
p değeri
22
18
51.59±14.92
45.22±13.06
M-WU=150.50
P=.196
Algılanan Gelir Düzeyi
İyi
Orta
Kötü
Test ve
p değeri
11
25
4
40.36± 9.96
49.92± 13.49
64.25± 16.74
X2
K-W= 7.09
P=.029
Öğrenim Durumu
Okur-yazar değil
İlkokul
Ortaokul
Lise
Üniversite
Test ve
p değeri
3
17
3
10
7
73.00± 8.66
48.70±12.16
53.66± 6.65
45.90±15.08
40.28±12.27
X2K-W=8.77
P=.032
Alınan Tedavi Yöntemi
Kemoterapi
Kemoterapi ve
Radyoterapi
Destekleyici Tedavi
Test ve
p değeri
15
3
22
54.60±20.67
45.66± 8.08
45.13± 7.01
X2
K-W= 1.60
P=.449
Medeni durum
Evli
Bekâr
Test ve
p değeri
25
15
49.20±15.34
47.93±12.85
M-WU=187.00
P=.989
Bakım Verirken Destek
Alma Durumu
Evet
Hayır
Test ve
p değeri
22
18
47.90±13.05
49.72±16.02
M-WU=191.50
P=.859
Yakınlık Derecesi
Eşi
Çocuğu
Gelini/Damadı
Diğer
Test ve
p değeri
14
17
5
4
50.14±15.43
43.76±12.87
57.80±17.69
53.50± 3.00
X2
K-W=6.21
P=.102
Bakım Verme Süresi
6-11 ay arası
1-2 yıl arası
3-6 yıl arası
7 ve yıl
Test ve
p değeri
2
27
8
3
78.00±00.00
45.62±12.05
52.62±16.46
46.66±9.81
X2
K-W= 6.53
P=.088
Çocuk sahibi olma
durumu
Var
Yok
Test ve
p değeri
25
15
49.20±15.34
47.93±12.85
M-WU=187.00
P=.989
Sürekli Bakım Verme
Durumu
Evet
Hayır
Test ve
p değeri
22
18
49.72±12.00
47.50±16.97
M-WU=160.50
P=.307
Çalışma Durumu
Evet
Hayır
Test ve
p değeri
7
33
39.71±12.59
50.63±14.07
M-WU=68.500
P=.094
32
Tablo 4.3. Hastaya Bakım Verenlerin Tanıtıcı Özelliklerinin Kısa Semptom Envanteri ve Alt boyutları Puan Ortalaması ile Karşılaştırılması
Tanıtıcı Özellikler (S=40) S %
So
ma
tiza
syo
n
Ob
sesi
f
Ko
mp
uls
if
Bo
zu
klu
k
Kiş
ilera
ra
sı
Du
ya
rlıl
ık
Dep
resy
on
An
ksi
yet
e
Bo
zu
klu
ğu
Ho
stil
ite
Fo
bik
An
ksi
yet
e
Pa
ra
no
id
Dü
şün
ce
Psi
ko
tizm
Ek
Ma
dd
dele
r
KS
E T
op
lam
Pu
an
ı
Yaş
18-30
31-42
43-55
56ve
Test ve
p değeri
12
10
13
5
30
25
32.5
12.5
X±SS
3.75±5.22
12.20±6.03
5.84±6.49
17.20±1.78
X2K-W =16.38
p=.001
X±SS
5.75±3.64
11.00±6.87
6.92±6.52
14.40±1.34
X2K-W =8.95
p=.030
X±SS
4.33±3.11
4.60±3.37
3.61±3.84
4.00±0.00
X2K-W =1.77
p=.621
X±SS
5.50±5.21
8.10±4.25
5.92±6.43
7.00±0.00
X2K-W =4.03
p=.258
X±SS
4.91±4.18
8.10±4.58
6.38±7.90
19.00±0.00
X2K-W =13.06
p=.004
X±SS
3.83±5.23
6.40±3.30
4.69±5.13
4.00±0.00
X2K-W =2.75
p=.432
X±SS
2.83±1.52
3.30±2.31
2.15±2.70
3.60±1.34
X2K-W =2.35
p=.502
X±SS
5.25±4.84
6.00±2.74
5.07±5.00
1.00±0.00
X2K-W =6.51
p=.089
X±SS
4.16±2.79
5.30±2.40
4.07±2.43
0.00±0.00
X2K-W =14.08
p=.003
X±SS
3.41±2.42
6.30±2.98
3.92±2.81
10.00±0.00
X2K-W =15.26
p=.002
X±SS
45.75±30.49
71.30±30.61
48.61±45.42
80.20±1.78
X2K-W =5.08
p=.166
Cinsiyet
Kadın
Erkek
Test ve
p değeri
22
18
55
45
9.18±6.71
7.05±7.77
M-WU =162.5
p=.332
9.18±6.22
7.72±6.01
M-WU =161.0
p=.313
4.09±2.84
4.16±3.61
M-WU =193.0
p=.890
6.54±4.75
6.38±5.56
M-WU =189.0
p=.806
8.63±7.33
7.11±6.56
M-WU =178.5
p=.592
4.86±3.93
6.00±4.89
M-WU =172.0
p=.474
3.09±2.04
2.50±2.28
M-WU =168.0
p=.405
4.40±4.66
5.38±3.83
M-WU =160.0
p=.295
3.22±2.46
4.72±3.02
M-WU =137.5
p=.097
5.00±3.33
5.27±3.35
M-WU =181.0
p=.641
58.22±35.86
56.33±37.24
M-WU =180.5
p=.633
Öğrenim Durumu
Okur-yazar değil
İlkokul
Ortaokul
Lise
Üniversite
Test ve
p değeri
3
17
3
10
7
7.5
42.5
7.5
25
17.5
13.00±0.00
11.05±6.68
8.00±7.54
7.20±8.05
0.85±1.46
X2K-W =1.80
p=.614
16.00±0.00
10.41±6.17
7.66±6.50
7.30±5.05
2.85±3.02
X2K-W =8.93
p=.030
9.33±2.88
3.58±1.27
4.66±2.51
4.60±4.22
2.28±3.25
X2K-W =6.66
p=.083
16.00±0.00
5.94±3.03
7.33±3.05
7.70±6.37
1.57±1.13
X2K-W =6.78
p=.079
19.00±0.00
9.88±7.17
5.66±4.00
6.10±5.58
2.14±2.26
X2K-W =6.94
p=.074
12.33±0.57
4.17±316
5.66±4.72
7.60±4.99
2.00±1.63
X2K-W =10.90
p=.012
6.00±1.73
3.41±193
1.66±1.52
2.50±1.90
1.00±1.41
X2K-W =7.88
p=.048
13.00±1.73
2.00±2.31
8.00±1.73
6.30±3.49
4.85±4.48
X2K-W =21.00
p=.000
6.66±0.57
2.64±2.54
4.66±3.21
6.00±2.53
2.42±1.39
X2K-W =12.43
p=.006
8.00±1.73
5.82±3.69
6.00±2.64
5.40±2.01
1.42±1.81
X2K-W =1.55
p=.670
119.33±2.30
58.94±29.46
59.33±30.59
60.70±37.71
21.42±14.74
X2K-W =8.23
p=.041
Medeni durum
Evli
Bekâr
Test ve
p değeri
25
15
62.5
37.5
9.48±6.85
6.13±7.51
M-WU =152.0
p=.319
9.40±6.71
7.06±4.75
M-WU =146.5
p=.251
3.60±3.01
5.00±3.33
M-WU =144.0
p=.217
6.28±4.98
6.80±5.36
M-WU =169.0
p=.603
9.52±7.58
5.33±4.92
M-WU =134.0
p=.131
5.16±4.16
5.73±4.83
M-WU =170.0
p=.620
2.96±2.42
2.60±1.63
M-WU =180.0
p=.831
3.92±4.29
6.40±3.94
M-WU =112.5
p=.034
3.44±2.78
4.66±2.74
M-WU =136.5
p=.151
5.52±3.66
4.46±2.58
M-WU =164.0
p=.508
59.28±37.87
54.20±33.72
M-WU =182.5
p=.889
Yakınlık Derecesi
Eşi
Çocuğu
Gelini/Damadı
Diğer
Test ve
p değeri
14
17
5
4
35
42.5
12.5
10
13.07±5.26
4.88±6.80
9.00±6.40
4.50±7.68
X2K-W =10.00
p=.018
11.78±5.04
5.64±4.68
10.40±9.68
7.00±5.03
X2K-W =9.23
p=.026
4.28±3.33
4.17±3.46
2.80±2.16
5.00±2.82
X2K-W =1.79
p=.617
8.42±4.58
6.00±5.66
5.002±4.58
3.50±3.00
X2K-W =4.41
p=.220
13.42±7.02
4.23±5.08
8.00±4.84
4.50±3.31
X2K-W =14.11
p=.003
5.64±4.25
5.11±5.30
6.80±3.03
3.75±0.50
X2K-W =2.14
p=.544
3.64±2.02
1.88±1.86
4.20±2.68
2.25±1.50
X2K-W =6.76
p=.080
4.14±5.20
5.00±3.79
3.60±3.28
8.25±3.20
X2K-W =4.69
p=.195
2.50±2.92
5.00±2.57
4.60±2.40
3.25±2.06
X2K-W =7.52
p=.057
6.14±3.99
4.82±1.97
5.80±4.00
2.00±3.36
X2K-W =4.91
p=.178
73.07±34.68
46.76±35.75
60.20±40.15
44.00±25.41
X2K-W =5.08
p=.166
Çalışma Durumu
Evet
Hayır
Test ve
p değeri
7
33
17.5
82.5
3.57±5.88
9.21±7.3
M-WU =54.50
p=.029
3.71±5.08
9.54±5.85
M-WU =47.50
p=.015
1.00±1.82
4.78±3.00
M-WU =29.00
p=.002
2.28±2.75
7.36±5.00
M-WU =41.50
p=.008
2.14±2.85
9.18±6.95
M-WU =44.00
p=.010
2.28±2.13
6.03±4.46
M-WU =53.50
p=.025
0.71±1.11
3.27±2.05
M-WU =33.50
p=.003
3.42±2.37
5.15±4.56
M-WU =98.00
p=.528
3.42±2.50
4.00±2.88
M-WU =104.5
p=.693
3.14±2.54
5.54±3.32
M-WU =68.00
p=.088
25.71±24.69
64.09±34.65
M-WU =31.00
p=.003
33
Hastaya bakım verenlerin yaşına göre kısa semptom envanteri toplam puan ve alt boyutları
puan ortalamaları Tablo 4.3’te görülmektedir. Somatizasyon, obsesif kompulsif bozukluk,
anksiyete bozukluğu, ek maddeler alt boyutları puan ortalamaları; 56 ve üzeri yaş
grubundakilerin puan ortalamaları diğer yaş grubu puan ortalamalarından daha yüksek
bulunurken psikotizm alt boyutunda 31-42 yaş grubu puan ortalaması diğer yaş gruplarından
yüksek bulundu. Gruplar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulundu (Somatizasyon,
Obsesif Kompulsif Bozukluk, Anksiyete Bozukluğu, Psikotizm, Ek Maddeler p<0.05).
Hastaya bakım verenlerin yaşa göre kısa semptom envanteri toplam puanı, kişiler arası
duyarlılık, depresyon, hostilite, fobik anksiyete, paranoid düşünce alt boyutlarının puan
ortalamaları karşılaştırıldığında; gruplar arasında anlamlı fark tespit edilmedi (p>0.05)
(Tablo4.3).
Hastaya bakım veren kişilerin cinsiyete göre kısa semptom envanteri toplam puanı ve
tüm alt boyutları puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı fark yoktu (p<0.05).
Hastaya bakım verenlerin öğrenim durumuna göre kısa semptom envanteri toplam
puanı ve obsesif kompulsif bozukluk, hostilite, fobik anksiyete, paranoid düşünce, psikotizm
alt boyutları puan ortalamaları karşılaştırıldığında; okur yazar olmayan grubun puan
ortalamaları diğer öğrenim düzeyi puan ortalamalarından daha yüksekti. Gruplar arasındaki
fark istatistiksel olarak anlamlı bulundu (Obsesif Kompulsif Bozukluk, Hostilite, Fobik
Anksiyete, Paranoid Düşünce, Psikotizm, KSE Toplam p<0.05). (Tablo4.3)
Hastaya bakım verenlerin öğrenim durumuna göre somatizasyon, kişilerarası
duyarlılık, depresyon, anksiyete bozukluğu, ek maddeler alt boyutlarının puan ortalamaları
karşılaştırıldığında; gruplar arasında anlamlı fark tespit edilmedi (p>0.05) (Tablo4.3).
Hastaya bakım verenlerin medeni durumunun kısa semptom envanteri toplam puanı ve
alt boyutları puan toplamlarıyla karşılaştırıldığında; evli olanların paranoid düşünce alt boyutu
34
puan ortalaması bekarlara göre istatistiksel olarak anlamlı fark oluşturacak düzeyde yüksek
bulundu (p<0.05) (Tablo4.3).
Hastaya bakım verenlerin medeni durumunun kısa semptom envanteri toplam puan ve
diğer alt boyutları puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmadı
(p>0.05).
Hastaya bakım verenlerin yakınlık derecesinin kısa semptom envanteri toplam puan ve
diğer alt boyutları puan ortalamaları karşılaştırıldığında gruplar arasında istatistiksel olarak
anlamlı fark bulundu( Somatizasyon, Obsesif Kompulsif Bozukluk, Aksiyete Bozukluğu
p<0.05) (Tablo4.3).
Hastaya bakım verenlerin çalışma durumunun semptom envanteri toplam puan ve
diğer alt boyutları puan ortalamaları karşılaştırıldığında gruplar arasında istatistiksel olarak
anlamlı fark bulundu( Somatizasyon, Obsesif kompulsif Bozukluk, Kişilerarası Duyarlılık,
Depresyon, Anksiyete Bozukluğu, Hostilite, Fobik Anksiyete, KSE toplam puan p<0.05).
35
Tablo 4.3. Hastaya Bakım Verenlerin Tanıtıcı Özelliklerinin Kısa Semptom Envanteri ve Alt boyutları Puan Ortalaması ile Karşılaştırılması
Tanıtıcı Özellikler (S=40)
S %
So
ma
tiza
syo
n
Ob
sesi
f
Ko
mp
uls
if
Bo
zu
klu
k
Kiş
ilera
ra
sı
Du
ya
rlıl
ık
D
ep
resy
on
An
ksi
yet
e
Bo
zu
klu
ğu
Ho
stil
ite
Fo
bik
An
ksi
yet
e
Pa
ra
no
id
Dü
şün
ce
Psi
ko
tizm
Ek
Ma
dd
dele
r
KS
E T
op
lam
Pu
an
ı
Meslek
Ev hanımı
İşçi
Memur
Serbest meslek
İşsiz
Test ve
p değeri
21
2
5
9
3
52.5
5
12.5
22.5
7.5
X±SS
10.80±6.50
20.00±0.00
6.40±8.76
3.00±1.93
1.00±0.00
X2K-W =11.60
p=.009
X±SS
10.71±6.36
12.00±0.00
6.00±7.34
5.22±3.96
5.00±1.73
X2K-W =7.76
p=.051
X±SS
4.23±2.70
12.00±0.00
2.20±2.58
3.00±2.00
4.66±4.04
X2K-W =8.47
p=.037
X±SS
7.19±4.65
17.00±0.00
3.60±4.09
5.66±4.35
1.66±0.57
X2K-W =7.53
p=.057
X±SS
10.85±7.41
15.00±0.00
3.20±4.38
3.55±3.35
4.00±1.73
X2K-W =9.95
p=.019
X±SS
5.14±4.23
9.00±0.00
2.60±1.51
7.44±5.59
3.00±1.73
X2K-W =6.02
p=.110
X±SS
3.61±2.20
4.00±0.00
1.20±1.64
1.88±1.83
2.00±1.73
X2K-W =8.12
p=.044
X±SS
3.47±4.54
9.00±0.00
4.60±1.51
6.22±3.86
8.00±5.19
X2K-W =8.09
p=.044
X±SS
3.14±2.74
8.00±0.00
4.20±2.04
4.77±3.23
3.33±0.57
X2K-W =7.14
p=.067
X±SS
5.85±3.69
8.00±0.00
4.60±2.50
4.66±1.87
0.33±0.57
X2K-W =2.10
p=.550
X±SS
65.04±36.64
114.00±0.00
38.60±35.07
45.44±27.06
33.00±15.58
X2K-W =8.39
p=.039
Algılanan Gelir Düzeyi
İyi
Orta
Kötü
Test ve
p değeri
11
25
4
27.5
62.5
10
2.81±4.64
9.80±7.38
13.25±2.06
X2K-W =9.73
p=.008
4.36±3.95
9.72±6.14
12.50±5.74
X2K-W =6.91
p=.032
3.18±2.75
3.96±2.96
7.75±3.77
X2K-W =4.35
p=.113
2.45±2.50
7.40±4.81
11.75±4.92
X2K-W =14.07
p=.001
2.45±2.54
9.52±7.01
13.25±6.65
X2K-W =11.60
p=.003
2.00±2.09
6.40±4.37
8.25±4.34
X2K-W =11.91
p=.003
1.45±1.50
3.28±2.24
3.75±1.50
X2K-W =7.10
p=.029
4.00±4.00
4.76±4.23
7.75±5.31
X2K-W =2.11
p=.348
4.00±2.00
3.48±3.13
6.25±0.95
X2K-W =3.70
p=.157
3.09±2.25
5.96±3.44
5.50±3.00
X2K-W =5.95
p=.051
29.81±19.83
64.28±34.92
90.00±34.57
X2K-W =9.96
p=.007
Alınan Tedavi Yöntemi
Kemotarapi
Kemoterapi ve Radyoterapi
Destekleyici Tedavi
Test ve
p değeri
15
3
22
37.5
7.5
55.0
9.06±7.20
9.33±8.08
7.50±7.35
X2K-W =0.15
p=.923
8.40±5.81
8.00±5.19
8.68±6.62
X2K-W =0.19
p=.908
5.26±4.28
1.00±0.00
3.77±1.99
X2K-W =4.62
p=.099
8.00±6.78
4.66±2.30
5.68±3.70
X2K-W =0.67
p=.715
9.00±6.89
4.00±3.46
7.77±7.33
X2K-W =1.72
p=.422
5.60±4.80
3.00±0.00
5.54±4.38
X2K-W =1.85
p=.396
2.80±2.33
2.66±2.30
2.86±2.09
X2K-W =0.02
p=.988
5.13±5.26
3.00±1.73
4.90±3.85
X2K-W =0.36
p=.834
5.00±2.42
1.00±0.00
3.54±2.90
X2K-W =5.94
p=.051
4.13±3.29
3.00±1.73
6.09±3.23
X2K-W =5.09
p=.078
62.40±45.51
39.66±21.36
56.36±30.35
X2K-W =0.539
p=764
Bakım Verirken
Destek Alma Durumu
Evet
Hayır
Test ve
p değeri
22
18
55
45
6.50±7.31
10.33±6.65
M-WU =140.0
p=.113
6.90±5.87
10.50±5.93
M-WU =122.0
p=.038
3.09±2.06
5.38±3.83
M-WU =122.0
p=.036
4.72±3.74
8.61±5.73
M-WU =125.0
p=.046
7.36±7.19
8.66±6.77
M-WU =168.5
p=.418
5.00±4.07
5.83±4.79
M-WU =194.5
p=.923
2.31±1.80
3.44±2.40
M-WU =143.0
p=.12
4.45±4.02
5.33±4.66
M-WU =175.5
p=.535
3.04±2.81
4.94±2.46
M-WU =119.0
p=.030
4.77±3.46
5.55±3.14
M-WU =175.5
p=.537
48.18±29.39
68.61±40.81
M-WU =139.5
p=.111
Sürekli Bakım
Verme Durumu
Evet
Hayır
Test ve
p değeri
22
18
55
45
9.68±6.87
6.44±7.37
M-WU =158.0
p=.275
9.36±5.69
7.50±6.57
M-WU =145.5
p=.152
4.04±3.09
4.22±3.35
M-WU =196.5
p=.967
6.50±4.74
6.44±5.57
M-WU =193.5
p=.902
9.45±7.90
6.11±5.21
M-WU =157.5
p=.266
4.68±3.72
6.22±5.03
M-WU =165.0
p=.363
3.04±.196
2.55±2.38
M-WU =169.5
p=.429
4.95±4.71
4.72±3.83
M-WU =195.5
p=.945
3.00±2.61
5.00±2.67
M-WU =116.0
p=.025
5.31±3.52
4.88±3.10
M-WU =190.0
p=.826
60.04±34.09
54.11±38.99
M-WU =167.0
p=.398
Bakım Verme Süresi
6-11 ay arası
1-2 yıl arası
3-6 yıl arası
7 ve yıl
Test ve
p değeri
2
27
8
3
5
67.5
0
7.5
13.00±0.00
7.66±7.56
8.37±7.17
9.66±7.50
X2K-W =0.33
p=.952
16.00±0.00
8.14±5.17
8.25±9.00
7.66±5.77
X2K-W =4.55
p=.208
11.00±0.00
4.29±2.95
2.87±2.16
1.33±0.57
X2K-W =8.30
p=.040
16.00±0.00
6.37±5.04
4.87±4.32
5.33±1.15
X2K-W =4.72
p=.193
19.00±0.00
7.92±7.33
6.62±4.95
4.33±2.88
X2K-W =4.59
p=.204
12.00±0.00
5.33±4.59
4.87±3.48
2.66±0.57
X2K-W =5.74
p=.125
5.00±0.00
2.59±2.02
3.12±2.69
2.66±2.30
X2K-W =3.29
p=.348
12.00±0.00
4.88±4.42
3.12±2.64
4.33±4.04
X2K-W =5.91
p=.116
7.00±0.00
3.85±3.03
4.37±1.68
1.00±0.00
X2K-W =6.40
p=.093
7.00±0.00
5.18±3.51
5.00±3.58
3.66±0.57
X2K-W =1.47
p=.688
118.00±0.00
56.25±34.73
51.50±38.55
42.66±16.16
X2K-W =5.41
p=.144
36
Hastaya bakım verenlerin mesleklerine göre semptom envanteri toplam puan ve
diğer alt boyutları puan ortalamaları karşılaştırıldığında gruplar arasında istatistiksel
olarak anlamlı fark bulundu (Somatizasyon, Kişilerarası Duyarlılık, Anksiyete
Bozukluğu, Fobik Anksiyete, Paranoid Düşünce ve KSE toplam puanı p<0.05) (Tablo
4.3).
Algılanan gelir düzeyine göre Kısa semptom envanteri toplam puan ve diğer alt
boyutları puan ortalamaları karşılaştırıldığında (Tablo 4.3.) gruplar arasında istatistiksel
olarak anlamlı fark bulundu (Somatizasyon, Obsesif Kompulsif Bozukluk, Depresyon,
Anksiyete Bozukluğu, Hostilite, Fobik Anksiyete, ve KSE p<0.05) (Tablo 4.3.).
Bakım verirken destek alma durumu ile Kısa Semptom Envanteri ve alt boyutları
karşılaştırıldığında; gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark bulundu (Obsesif
Kompulsif Bozukluk, Kişilerarası Duyarlılık, Depresyon, Psikotizm, p<0.05) (Tablo
4.3.).
Sürekli bakım verme durumuna göre Kısa Semptom Envanteri ve alt boyutları
karşılaştırıldığında (Tablo4.3.) Psikotizm (p=.030) anlamlı fark bulunurken, toplam
puan ve diğer alt boyutlar ile anlamlı bir fark bulunmadı.
Bakım verme süresi ile Kısa Semptom Envanteri ve alt boyutları
karşılaştırıldığında (Tablo4.3.) Kişilerarası Duyarlılık (p=.040) anlamlı fark bulunurken,
toplam puan ve diğer alt boyutlar ile anlamlı bir fark bulunmadı.
Alınan tedavi yöntemi ile Kısa Semptom Envanteri ve alt boyutları arasında
anlamlı bir fark bulunmadı (Tablo 4.3.).
37
Tablo 4.4. Zarit Bakıcı Yükü Ölçeği ile Kısa Semptom Envanteri ve Alt Boyutlarının
Puan Ortalamalarının Arasındaki İlişki
Kısa Semptom Envanteri Alt Başlıkları ZBYÖ TOPLAM
Korelasyon Katsayısı P
Somatizayon .480 .002
Obsesif komp. Boz. .498 .001
Kişilerarası Duyarlılık .605 .000
Depresyon .543 .000
Anksiyete Bozukluğu .579 .000
Hostilite .460 .003
Fobik Anksiyete .531 .000
Paranoid Düşünce .393 .012
Psikotizm .136 .404
Ek Maddeler .286 .074
Hasta yakınlarının bakım yükü ve kısa semptom envanteri toplam puanı ve alt
boyutlarının puan ortalaması arasındaki ilişkiye bakıldığında; bakım yükü ve
somatizasyon arasındaki ilişki istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptandı (p<0.05).
Bakım yükü ve obsesif kompulsif bozukluk arasındaki ilişkinin istatistiksel
olarak anlamlı olduğu saptandı (p<0.05) (Tablo 4.4.).
Kişiler arası duyarlılık ve bakım yükü arasındaki ilişkiye bakıldığında;
istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptandı (p<0.05) (Tablo 4.4.).
Depresyon ve bakım yükü arasındaki ilişkinin istatistiksel olarak anlamlı olduğu
saptandı (p<0.05) (Tablo 4.4.).
Anksiyete ve bakım yükü arasındaki ilişkiye bakıldığında istatistiksel olarak
anlamlı bulundu (p<0.05) (Tablo 4.4.) .
Bakım yükü ve hostilite arasındaki ilişkinin istatistiksel olarak anlamlı olduğu
saptandı (p<0.05) (Tablo 4.4.) .
Bakım yükü ve fobik anksiyete arasındaki ilişkinin istatistiksel olarak anlamlı
olduğu saptandı (p<0.05) (Tablo 4.4.) .
Paranoid düşünce ve bakım yükü arasındaki ilişkiye bakıldığında istatistiksel
olarak anlamlı olduğu bulundu (p<0.05) (Tablo 4.4.) .
38
Psikotizm ve bakım yükü arasındaki ilişkinin istatistiksel olarak anlamlı
olmadığı saptandı (p>0.05) (Tablo 4.4.) .
Bakım yükü ve ek maddeler arasındaki ilişkiye bakıldığında istatistiksel olarak
anlamlı bulunmadı (p>0.05) (Tablo 4.4.).
39
5.TARTIŞMA
Akciğer kanseri olan hastalara bakım verenlerin bakım yükleriyle yaşadıkları
psikolojik sorunları arasındaki ilişkiyi inceleyen bu çalışmada elde edilen bulgular; ilgili
literatürle tartışıldı.
Hastaya bakım verenlerin algılanan gelir durumuna göre ZBYÖ puan
ortalamaları karşılaştırıldığında (Tablo 4.2); hastaya bakım veren kişilerde gelir durumu
kötü olanların puan ortalamaları yüksek bulundu. Gelir düzeyinin düşük olması tedavi
giderlerinin karşılanamaması ve bakım gereksinimlerinin temin edilememesi nedeniyle
bakım yükünü arttırabilmektedir. Hastaya bakım verenlerin öğrenim durumlarına göre
ZBYÖ puan ortalamaları karşılaştırıldığında (Tablo 4,2); okuryazar olmayanların puan
ortalaması yüksek bulundu. Eğitim düzeyinin düşük olması bakımın kalitesinin
azalmasına sebep olup bakım yükünü arttırabilmektedir.
KSE’nin alt boyutları puan ortalamaları bakım verenlerin yaş gruplarına göre
karşılaştırıldığında (Tablo 4.3.); 56 ve üzeri yaş grubundakilerin puan ortalamaları diğer
yaş gruplarına göre daha yüksek bulunurken, psikotizm alt boyutunda yapılan
karşılaştırmada 31-42 yaş grubu puan ortalaması diğer yaş gruplarından yüksek
bulundu. Hastaya bakım verenlerin yaşa göre kısa semptom envanteri toplam puanı,
kişilerarası duyarlılık, depresyon, hostilite, fobik anksiyete, paranoid düşünce alt
boyutlarının puan ortalamaları karşılaştırıldığında (Tablo4.3); gruplar arasında anlamlı
fark tespit edilmedi. Öksüz ve ark.78
ise bakım verenlerin yaş ortalaması arttıkça obsesif
kompulsif bozukluk, kişilerarası duyarlılık, depresyon, hostilite ve ek maddeler puan
ortalamalarının azalmakta olduğunu bulmuştur. Vrettos ve ark.79
yaptıkları araştırmada
bakım verenlerin yaş ortalamaları ile anksiyete ve depresyon düzeyleri arasında anlamlı
bir ilişki saptamamıştır. Kızılcı13
’nın kanser hastası yakınları ile yaptığı çalışmada ise;
40
ileri yaştaki hasta yakınlarının genç yaştaki hasta yakınlarına göre uyku ve iştahlarının
daha fazla azaldığını, yaşam kalitelerinin daha fazla bozulduğunu saptamıştır.
Bu çalışmada hastaya bakım veren kişilerin cinsiyete göre kısa semptom
envanteri ve tüm alt boyutları puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir
ilişki bulunmadı. Benzer şekilde Muller ve ark80
yaptıkları çalışmada bakım verme
yükünün cinsiyete göre değişmediğini tespit etmiştir. Hastaya bakım verenlerin öğrenim
durumuna göre kısa semptom envanteri toplam puan ve alt boyutlarının puan
ortalamaları karşılaştırıldığında okur yazar olmayan grubun puan ortalamaları diğer
öğrenim düzeyi puan ortalamalarından daha yüksekti (Tablo.4.3). Kızılcı’nın13
çalışmasında öğrenim durumunun artmasıyla beraber bakım verenlerin yaşam
kalitesinin de arttığı yaşanılan sorunların azaldığı bulunmuştur. Öğrenim durumu
yüksek bireylerin baş etme yöntemlerini daha iyi kullanabiliyor olması ve daha rahat
psikolojik destek talep edebilmeleri bu oranı etkilemiş olabilir. Bu durumda öğrenim
düzeyinin düşmesiyle yaşanılan psikolojik sorunlar artmaktadır. Hastaya bakım
verenlerin medeni durumunun kısa semptom envanteri toplam puanı ve alt boyutlarının
puan ortalamalarıyla karşılaştırıldığında evli olanların paranoid düşünce alt boyutu puan
ortalaması bekarlara göre istatistiksel olarak anlamlı fark oluşturacak düzeyde yüksek
bulundu (Tablo 4.3). Yapılan bir çalışmada10
evli bakım verenlerin bakım verici rolü
yanında eş, ebeveyn gibi rollerinin de bulunduğu bu yüzden bekarlara oranla daha fazla
psikolojik sorun yaşadığı belirlenmiştir. Hastaya bakım verenlerin yakınlık derecesinin
kısa semptom envanteri toplam puanı ve alt boyutların puan ortalamalarıyla
karşılaştırıldığında somatizasyon, obsesif kompulsif bozukluk ve anksiyete alt
boyutları arasında anlamlı fark bulundu (Tablo 4.3). Daha önceki çalışmalarda hasta
eşlerinin çocuklarından daha yüksek düzeyde anksiyete sergiledikleri görülmüş ve
eşlerin hasta ile ilgili daha çok karar vermek zorunda olduklarından dolayı, stres
41
gelişiminde bunun bir risk faktörü olabileceğine dikkat çekmişlerdir81
. Pochard ve ark.81
çalışmalarında, hasta yakınlarının eşlerinde anksiyete ve depresyon semptomlarının
görülme oranlarının diğer hasta yakınlarından daha fazla olduğunu (% 80,3 anksiyete ve
% 39 depresyon) bulmuştur.
Araştırmaya katılan bakım verenlerin herhangi bir işte çalışmıyor olması
Somatizasyon, Obsesif kompulsif Bozukluk, Kişilerarası Duyarlılık, Depresyon,
Anksiyete Bozukluğu, Hostilite ve Fobik Anksiyete görülme oranında etkili olduğu
bulundu. Konu ile ilgili araştırmalarda çalışmayan bakım verenlerde mesleki rollerde bir
değişim olmamakta ancak kanser hastalığının tedavi ve bakımının aileye getirdiği
ekonomik zorlanmalar nedeniyle duygusal sorunlarda artış olduğu görülmüştür82,83
.
Hastalığın getirdiği maddi ve manevi yük işsizlikle beraber psikolojik sorunların da
artmasına sebep olabilir.
Hastaya bakım verenler mesleklerine göre değerlendirildiğinde; somatizasyon,
kişilerarası duyarlılık, anksiyete bozukluğu, fobik anksiyete, paranoid düşünce gibi
sorunların daha sık görüldüğü bulundu (Tablo 4.3). Bakımın getirdiği maddi yük, bakım
verirken gerekli olan gereçlerin temini, ve sürekli hastaya bakma durumu işsiz bakım
verenlerin yaşadığı psikolojik sorunları arttırmada etkili olabilir.
Gelir düzeyi düşük olan bakım verenlerde Somatizasyon, Obsesif Kompulsif
Bozukluk, Depresyon, Anksiyete Bozukluğu, Hostilite, Fobik Anksiyete gibi psikolojik
sorunların görülmesi oldukça yüksek bulundu (Tablo 4.3).Özcanlı84
çalışmasında;
algılanan gelir düzeyine göre ümitsizlik, karar vermede çatışma ve depresif duygulanım
puanları arasında anlamlı ilişki bulmuştur. Konuyla ilgili literatür bilgileri araştırma
bulguları ile benzerlik göstermektedir. Araştırmalarda gelir düzeyi düştükçe kanser
hastasına bakım verenlerin bakım ve diğer yaşantıları ile ilgili stresörlere uyum
42
sağlayamadığı, kendine ve başkalarına karşı yıkıcı davranışlarda bulunduğu, yüksek
düzeyde anksiyete yaşadığı ve çevresinden kendini izole ettiği vurgulanmaktadır85-87
.
Bakım verirken destek almayan kişilerde Obsesif Kompulsif Bozukluk,
Kişilerarası Duyarlılık, Depresyon ve Psikotizmin görülme sıklığı diğer alt boyutlardan
fazla bulunmuştur. Babaoğlu14
çalışmasında duygusal sorunlar ile destek veren kişi
sayısı arasında ümitsizlik ve depresif duygulanıma sahip olmaları açısından anlamlı
ilişki bulmuştur. Çalışmaya göre destek veren kişi sayısı arttıkça ümitsizlik ve depresif
duygulanımın azaldığı belirtilmiştir. Literatür bilgilerinde, sosyal desteğin insanlara,
kanser gibi stresli yaşam olaylarını azaltmada olumlu etkilerinin olduğu
belirtilmektedir. Kanserli hastaya bakım verenlerle yapılan çalışmalarda hastaya bakım
sırasında destek kaynaklarının varlığı ve sayısının baş etme mekanizmalarını harekete
geçirdiği vurgulanmıştır88-90
.
Sürekli bakım verme durumuna göre Kısa Semptom Envanteri ve alt boyutları
karşılaştırıldığında ( Tablo4.3.) Psikotizm anlamlı fark bulunurken, bakım verme süresi
ile Kısa Semptom Envanteri ve alt boyutlarının puan ortalamaları karşılaştırıldığında ise
Kişilerarası Duyarlılık alt boyutu puanları anlamlı fark bulunmuş olup toplam puan ve
diğer alt boyutların puan ortalamalarıyla ile anlamlı bir fark bulunmadı. Sürekli bakım
verme bakım verenleri olumsuz etkilemekte yaşanabilecek psikolojik sorunların
boyutlarını arttırmaktadır. Öz’ün91
çalışmasında belirttiğine göre hastaya tüm gün ve
sürekli bakım veriliyorsa bakım verenin evdeki ve işteki sorumlulukları aksamakta bu
da kişilerin yorgunluk, tükenmişlik yaşamalarına ve stres verici yaşam olayları ile
etkisiz baş etmelerine neden olmaktadır.
Alınan tedavi yöntemi ile Kısa Semptom Envanteri toplam puan ve alt
boyutlarının puan ortalamaları arasındaki ilişki değerlendirildiğinde ( Tablo 4.3. )
anlamlı bir fark bulunmadı. Alınan tedavi yönteminin değişmesi bakım verenlerin
43
yaşadığı psikolojik sorunlarda bir değişime neden olmamaktadır. Bunun nedeni hastalık
seyri ve bakım yükünün tedavi yöntemlerine göre çok fazla değişmemesi, bakım
verenlerin tedavi yöntemleriyle ilgili yeterli bilgi düzeyine sahip olmaması ve çok
çeşitli yöntemlerin kullanılmamasından olabileceği düşünülebilir.
Hasta yakınlarının bakım yükü ve yaşadıkları psikolojik sorunlar arasındaki
ilişkiye bakıldığında (Tablo 4.4.); bakım yükü ve kısa semptom envanteri toplam puan
alt boyutlarının puan ortalamaları (somatizasyon, obsesif kompulsif bozukluk, kişiler
arası duyarlılık, depresyon, anksiyete, hostilite, fobik anksiyete, paranoid düşünce)
arasındaki ilişki istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptandı. Konuyla ilgili araştırma
sonuçlarıyla bu çalışmanın sonuçları benzerlik göstermektedir. Öksüz ve ark.78
çalışmalarında bakım verenlerin ZBYÖ puan ortalamaları arttıkça somatizasyon, obsesif
kompulsif bozukluk, kişilerarası duyarlılık, depresyon, anksiyete bozukluğu, hostilite,
fobik anksiyete, ek maddeler, rahatsızlık ciddiyet indeksi ve semptom rahatsızlık
indeksi puan ortalamalarının da arttığı tespit etmiştir. Palos ve ark.nın92
kanser tedavisi
alan hastaların bakım verenleri ile yaptıkları çalışmada ise, yirmi haftalık tedavi
planında tedavi süresi arttıkça bakım verenlerin stres, üzüntü ve bakım verme yüklerinin
arttığı belirlenmiştir. Alacacıoğlu93
çalışmasında kanserin tanı sürecinden başlayan
tedavi ve palyatif dönemi içeren her aşamasında hasta ve hasta yakınlarında duygusal
etkilenme ve bunun sonucunda gelişen psikolojik bozukluklar (depresyon, anksiyete)
yarattığını bulmuştur. Williams94
ise çalışmasında bakımı üstlenen kişilerin bakımın
başlamasından önceki ve sonraki sağlık durumları karşılaştırılmış, yakınlarının
hastalığının başlamasından önceki sağlık durumlarının daha iyi olduğu, hastalığın
başlaması ile sağlıklarındaki olumsuz etkilenmeyi ifade eden kişilerde ise en sık görülen
semptomların uyku ve beslenme ile ilgili olduğu belirlemiştir. Yapılan araştırmalarda
hastalık ve tedavi sürecinde aile üyelerinin en sık yaşadığı duygusal sorunlar arasında
44
anksiyete, depresyon, öfke, suçluluk duygularının yer aldığı belirtilmektedir6,11,47,95
.
Beser ve Öz96
, Vrettos ve ark.nın79
tedavi alan kanser hastalarının aile üyeleri ile
yaptıkları çalışmalarda, aile üyelerinin anksiyete ve depresyon düzeylerinin yüksek
bulunması çalışma bulgularını destekler niteliktedir.
45
6. SONUÇ VE ÖNERİLER
Akciğer kanserli hastaya bakım veren hasta yakınlarının bakım verme yükleri ve
psikolojik sorunları arasındaki ilişkinin incelendiği bu çalışmada; bakım veren hasta
yakınlarının bakım yükünün, somatizasyon, obsesif kompulsif bozukluk, kişiler arası
duyarlılık, depresyon, anksiyete bozukluğu, hostilite, fobik anksiyete ve paranoid
düşünce arasındaki ilişkinin anlamlı olduğu tespit edildi.
Bakım verenlerin tanıtıcı özelliklerinin bakım yüküne etkisinin
değerlendirilmesinde; okur-yazar olmayanlarda hasta bakım yükünün daha yüksek
olduğu tespit edildi.
56 yaş ve üzeri yaş grubunda olan bakım verenlerde somatizasyon, obsesif
kompulsif bozukluk, anksiyete bozukluğu ve diğer bozukluklar anlamlı düzeyde yüksek
olduğu, 31-42 yaş grubunda ise psikotizimin anlamlı düzeyde yüksek olduğu tespit
edildi. Okur-yazar olmayan bakım verenlerin obsesif kompulsif bozukluk, hostilite,
fobik anksiyete, paranoid düşünce, psikotizm ve kısa semptom envanteri toplamı
anlamlı düzeyde yüksek bulundu. Bekar olan bakım verenlerin paranoid düşünce puan
ortalaması yüksek bulundu. Hastasına bakım veren eşlerde; somatizasyon, obsesif
kompulsif bozukluk, anksiyete bozukluğu yüksek düzeyde anlamlı tespit edildi.
Çalışmayan bakım verenlerin; somatizasyon, obsesif kompulsif bozukluk,kişiler arası
duyarlılık, depresyon, anksiyete bozukluğu, hostilite, fobik anksiyete ve kısa semptom
envanteri toplamı puan ortalamaları anlamlı düzeyde yüksek bulundu. İşçi olan bakım
verenlerin somatizasyon, kişiler arası duyarlılık, anksiyete bozukluğu, fobik anksiyete,
paranoid düşünce ve kısa semptom envanteri toplamı puan ortalamaları anlamlı
düzeyde yüksek olduğu tespit edildi. Gelir düzeyi kötü olan bakım verenlerin
somatizasyon, obsesif kompulsif bozukluk, depresyon, anksiyete bozukluğu, hostilite,
46
fobik anksiyete, kısa semptom envanteri toplamı puan ortalaması anlamlı düzeyde
yüksek bulundu. Hastaya bakım verirken başkalarından destek almayanların obsesif
kompulsif bozukluk, kişiler arası duyarlılık ve psikotizm puan ortalamalarının anlamlı
düzeyde yüksek olduğu tespit edildi. Sürekli hastaya bakım verenlerin psikotizm puan
ortalaması anlamlı düzeyde yüksek bulundu. Kişiler arası duyarlılık en yüksek puan
ortalaması bir yıldan az süredir bakım verenlerde görüldü.
Bu sonuçlar doğrultusunda:
Akciğer kanseri hastalarının tedavi sürecinde hastalar kadar hastaya bakım
verenlerinde etkilendiği görülmektedir. Araştırmanın sonuçları doğrultusunda hastalar
kadar hasta yakınlarının da bakım kapsamına alınması ve bu konuda bilgilendirilmeleri;
Bakım verenlerin duygu ve düşüncelerini rahatlıkla ifade edebilecekleri güven
ortamı sağlanmalıdır. Hemşireler, hasta ve bakım verenin eğitim ihtiyaçlarını tespit
etmeli ve bu doğrultuda eğitimler planlanması;
Hastaya bakım vermeye yeni başlayanlara bilgi ve teknik açıdan destek
verilmesi, bakım verenin dinlenmesi için, destek alabilecek kişi ve kurumlara
yönlendirilmesi önerilir. Hastaya bakım verenlerin sorunlarla baş etme becerilerinin
kazandırması ve konu ile ilgili diğer sağlık çalışanları ile işbirliği yapılması;
Tedavi ekibinin de kanser hastası ve yakınları ile çalışmalarında yaşadıkları
gereksinim ve sorunlarının planlanacak araştırmalarca saptanması, bulguları dikkate
alınarak konuyla ilgili araştırmalar planlanması ve yapılması önerilebilir.
47
KAYNAKLAR
1. Koktürk N. Oztürk C. Kirişoğlu CE. Sigara ve akciğer kanseri. Solunum Dergisi
2003, 5:139-145.
2. Bozkurt B. Selçuk ZT. Fırat P. Kalyoncu AF. Artvinli M. 1972-2002
döneminde hacettepe üniversitesi tıp fakültesi hastanesi’nde akciğer kanseri
tanısı konulan hastaların histolojik ve epidemiyolojik değerlendirmesi. Türk
Toraks Dergisi, 2004,5: 148-153.
3. Şenler FÇ. Akciğer kanserinde psikososyal sorunlar ve tedavisi. Solunum
Dergisi, 2001, 2:226.
4. Uğur Ö. Onkoloji Hastasına Evde Bakım Verenlerin Bakım Yükünün
İncelenmesi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İç Hastalıkları Hemşireliği Anabilim
Dalı, Doktora tezi, İzmir: Ege Üniversitesi, 2006.
5. Aranda S. Hayan K. Home caregivers of the person with advanced cancer.
Cancer Nursing, 2001, 24:300-305.
6. Bilge A. Ünal G. Kanserli hastanın yakınlarının öfke ve kaygı düzeylerinin
belirlenmesi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 2005, 21: 36-
47.
7. Elbi H. Kanser ve Depresyon. Psikiyatri Dünyası Dergisi, 2001 5:5-10.
8. İnci FH. Erdem M. Bakım Verme Yükü Ölçeğinin Türkçeye Uyarlanması
Geçerlilik ve Güvenilirliği. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu
Dergisi, 2008, 4.85-95.
9. Malak AT. Dicle A. Beyin Tümörlü Hastalarda Bakım Verenlerin Yükü ve
Etkileyen Faktörler. Türk Nöroşirürji Dergisi 2008, 18:2.
10. Yaşar F. Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı Olan Bireylerin Primer Bakım
Vericilerinin Gereksinimleri, Bakım Verme Yükü Ve Etkileyen Faktörlerin
48
Belirlenmesi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelik Anabilim Dalı, Yüksek
Lisans Tezi, Ankara: Başkent Üniversitesi, 2008.
11. Şahin ZA. Polat H. Ergüney S. Kemoterapi Alan Hastalara Bakım Verenlerin
Bakım Verme Yüklerinin Belirlenmesi. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik
Yüksekokulu Dergisi, 2009, 12:1-9.
12. Gültekin Z. Pınar G. Pınar T. Kızıltan G. Doğan N. Algıer L. Bulut I. Özyılkan
Ö. Akciğer Kanserli Hastaların Yaşam Kaliteleri ve Sağlık Bakım Hizmet
Beklentileri. Uluslararası Hemotoloji-Onkoloji Dergisi, 2008, 2:96-106.
13. Kızılcı S. Kemoterapi Alan Kanserli Hastalar Ve Yakınlarının Yaşam Kalitesini
Etkileyen Faktörler. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu
Dergisi,1993, 3:18-26.
14. Babaoğlu E. Öz F.Terminal Dönem Kanser Hastasına Bakım Veren Eşlerin
Duygusal ve Sosyal Sorunları Arasındaki İlişki. Hemşirelikte Araştırma
Geliştirme Dergisi,2003, 2:24-33.
15. Armay Z. Özkan M. Kocaman N. Özkan S. Hastalık algısı ölçeği'nin kanser
hastalarında Türkçe geçerlik ve güvenirlik çalışması. Klinik Psikiyatri Dergisi
2007, 10(4):192-200.
16. T.C. Sağlık Bakanlığı Kanser Savaş Daire Başkanlığı, Kanser Bildirimlerinin
Değerlendirilmesi, Ankara, 1997, 582:101-110.
17. Korkmaz M. Akciğer Kanser Olan Hastalara Uygulanan Taburculuk
Planlamasının Semptom Kontrolü ve Yasam Kalitesine Etkisinin İncelenmesi.
Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İç Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı, Doktora
tezi, İzmir: Ege Üniversitesi, 2007.
49
18. Kern JA. McLennan G. Genetic and moecular changes of human lung
cancer.In:Fishman AP, ed. Fishman’s Pulmonary Diseases and Disorders, Third
Edition, New York: McGraw-Hill, 1998, 2:1695-1705.
19. Spiro SG, Gould MK, Colice GL, et al. Initial evaluation of the patient with lung
cancer: symptoms, signs, laboratory tests, and paraneoplastic syndromes: ACCP
evidenced-based clinical practice guidelines. Chest, 2007, 132:149-160
20. Ergün D. Savaş İ. Ergün R. Kaya A. Gülhan M. Akciğer kanseri ve ailesel
kanser hikayesi. Tüberküloz ve Toraks Dergisi, 2009, 53: 251-258.
21. Pezzela F. Trivella M. Gatter KC. Lung Cancer: Immunopathology. European
Respiratory Society Monograph, 2001, 17:34-47.
22. Travis WD. Lubin J. Ries I. Devesa S. United States Lung Carsinoma incidence
trends: Declining for most histolic types among males, İncreasing among
females. Cancer, 1996, 77:2464-2470.
23. Parkin GM. Pisani P. Ferlay J. Global cancer statistics. Cancer Journal
Clinicians, 2002, 52:23-47.
24. Pass HI. Carbone DP. Minna JD. Johnson DH. Turrisi II AT.(Eds) Principles
and practice. Lung Cancer, 2005, 2:3-25.
25. Akkoçlu A. Öztürk C. Akciğer Kanseri- Multidisipliner Yaklaşım. Toraks
Derneği Toraks Kitapları 1, Bilimsel Tıp Yayınevi, Ankara, 1999.
26. Türk DC. Cognitive-behavioral approach to the treatment of chronic pain
patients. Regional Anesthesia and Pain Medicine, 2003, 28:573-579.
27. Hocaoğlu Ç. Suroğlu M. Özyağcı E. Eminaoğlu S. Gökdemir Ö. Bir Eğitim
Hastanesinde Yatarak Tedavi Gören Akciğer Kanseri ve Lösemi Tanısı Almış
Olan Bir Grup Hastanın Ruhsal Duruları Üzerine Karşılaştırmalı Bir Çalışma.
Anadolu Tıp Dergisi, 2003, 5,:31-34.
50
28. Özlü T. Bülbül Y. Öztuna. Çan G. Akciğer kanseri tanısını ne kadar sürede
koyabiliyoruz. Tüberküloz Toraks Dergisi,2002, 50: 288-291.
29. Halilçolar H. Tatar D. Ertuğrul G. Akkoçlu A. Öztürk C. Akciğer Kanseri -
Multidisipliner Yaklaşım, Toraks Kitapları, Bilimsel Tıp Yayınevi, Ankara,
1999.
30. Zhong L. Goldberg MS. Parent ME. Hanley JA Exposure to environmental
tobacco smoke and the risk of lung cancer: on meta-analysis.Lung Cancer
2000,27:3-18
31. İtil O. Akciğer Kanserlerinin Epidemiyolojisi ve Etyolojisi, Akciğer Kanserleri
Tanı ve Tedavisi. Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir, 2000.
32. Yaman M. Aydın G. Akciğer kanseri. Göğüs Hastalıkları, 2002, 2: 754-803.
33. Müsellim B. Akciğer Kanserinin Epidemiyolojisi ve Etyolojisi: İstanbul
Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri.
Sempozyum dizisi, 2007, 58: 113-118.
34. Doğan A. Küçük hücreli dışı akciğer kanserli olgularda radyoterapinin serum
vasküler endotelyal growth faktör ve periferik kan trombosit düzeyleri üzerine
etkisi. Şişli Etfal Eğitim ve Araştırma Hastanesi Radyasyon Onkolojisi Anabilim
Dalı Uzmanlık Tezi, İstanbul, 2006.
35. Alberg AJ. Samet JM. Epidemiology of lung cancer, Chest 2003, 123: 21-49.
36. Alberg AJ. Brock MV. Samet JM. Epidemiology of lung cancer: looking to the
future. Jonurnal of Clinical Oncology, 2005, 23: 75-85
37. Süleymanlar G. İliçin G. Biberoğlu K. İç Hastalıkları. Güneş Kitabevisi,
Ankara, 2003, 1:788-803.
38. Akciğer ve Plevra Maligniteleri Çalışma Grubu. Akciğer kanseri tanı ve tedavi
rehberi. Toraks Dergisi, 2006, 7: 1-37
51
39. Cangır AK. Akciğer Kanser ve Epidemiyoloji. Türk Göğüs Cerrahisi Derneği
Yayınları, 2002, 2:1061-1074.
40. Beckles MA. Spiro SG. Colice GL. Rudd RM. Initial evaluation of the patient
with lung cancer. Symptoms, signs, laboratory tests, and paraneoplastic
syndromes. Chest, 2003, 123: 97-104.
41. Aydıner A. Can G. Akciğer Kanserinde Tedavi ve Bakım. İpomet Matbaacılık,
İstanbul, 2010.
42. Collins GL. Haines C. Perkel R. Lung Cancer: Diagnosis and management.
American Family Physician, 2007, 75:56-63
43. Schreiber G. McCrory DC. Performance characteristics of different modalities
for diagnosis of suspected lung cancer: summary of published evidence. Chest,
2003, 123: 115-128.
44. Kaplan İ. Akciğer Kanserinde Ağrının Yaşam Kalitesine Etkisi ve Başetme
Yöntemleri. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Yönetimi Anabilim Dalı,
Yükseklisans Tezi, İstanbul: Beykent Üniversitesi, 2010.
45. Bayramova N. Amiyotrofik Lateral Skleroz’lu (ALS) Hastaların Evde Bakım
Gereksinimleri ve Bakım Verenlerin Bakım Yükünün Belirlenmesi. Sağlık
Bilimleri Enstitüsü, İç Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı, Doktora Tezi,
İzmir: Ege Üniversitesi, 2008.
46. Alpteker H. 65 Yaş ve Üstü Bireylere Evde Bakım Verenlerin Yaşadıkları
Güçlüklerin Belirlenmesi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelik Anabilim Dalı,
Yüksek Lisans Tezi, Bolu: Abant İzzet Baysal Üniversitesi, 2008.
47. Atagün Mİ. Balaban ÖD. Atagün Z. Elagöz M. Özpolat AY. Kronik
Hastalıklarda Bakım Veren Yükü. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar - Current
Approaches in Psychiatry, 2011, 3: 513-552.
52
48. Fadıloğlu Ç. Kanser ve Bakımı. II. Ege Dahili Tıp Günleri Kronik Hastalıklarda
Bakım II Kitabı İzmir, 2003, 83-12.
49. Given BA. Given CW. Kozachik S. Family Support in Advanced Cancer. CA: A
Cancer Journal for Clinicians, 2001, 51:213-231
50. Akpınar B. Alzheimer Hastalığı Olan Bireye Bakım Verenlerin Cinsiyetinin
Bakım Veren Yükü Üzerine Etkisi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İç Hastalıkları
Hemşireliği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İzmir: Dokuz Eylül
Üniversitesi, , 2009.
51. Baer SD. Dependent Care, Caregiver Burden and Self- Care Agency of Spouse
Caregivers. Cancer Nursing, 1993, 16: 230-236.
52. Özkan S. Liyezon modeli içinde kanser hastalarına bütüncül hizmet. İstanbul
Üniversitesi Tıp Fakültesi Konsültasyon-Liyezon Psikiyatrisi, 1995, 58-66.
53. Altun İ. Hasta yakınlarının bakım verme durumlarında zorlanma durumları.
Marmara Üniversitesi 1. Ulusal Evde Bakım Kongresi Kitabı,1998, 71-78.
54. Arpacı F. Arlı M. Aile Ortamında Demanslı Yaşlı Bakımında Karşılaşılan
Sorunlar. 1.Ulusal Yaşlılık Kongresi Kitabı, Ankara, 2001, 332-344.
55. Yıldız S. Profesyonel hemşirenin rol ve görevleri. Modern Hastane Yönetimi
Dergisi, 2003, 7: 35-40.
56. Anderson WG. Arnold RM. Angus DC. Posttraumatic stress and complicated
grief in family members of patients in the intensive care unit. Journal of General
İnternal Medicine, 2008, 23:1871-1876.
57. Ocaktan ME. Özdemir O. Akdur R. Birinci basamakta ruh sağlığı hizmetleri.
Kriz Dergisi, 2004, 12:63-73.
58. Clark DA. Beck AT. Cognitive Therapy of Anxiety Disorders: Science and
Practice. New York: The Guilford Press, 2010.
53
59. Albano AM. Chorpita BF. Barlow DH. Childhood anxiety disorders. Child
Psychopathology New York: The Guilford Press, 2003, 2:279-329.
60. Davison GC. Neale JM. Anormal psikolojisi. (İ.Dağ, Çev. Ed.).Türk Psikologlar
Derneği Yayınları, 2004.
61. Yaşar MR. Depresyonun Sosyolojik Açıdan İncelenmesi. Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Sosyoloji Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi,
2003.
62. Beck AT. Alford BA. Depression: Causes and treatment. Philadelphia,
Pennsylvania, University of Pennsylvania Press, 2009.
63. Boyce P. Parker G. Barnett B. Cooney M. Smith F.Personality as a
vulnerability factor to depression. British Journal of Psychiatry, 1991, 159:106-
114.
64. Boyce P. Hickie I. Parker G. Mitchell P. Wilhelm K. Brodaty H. Interpersonal
sensitivity and the one-year outcome of a depressive episode. Australian and
New Zealand Journal of Psychiatry, 1992, 26.156-161.
65. Sayar K. Ak İ. The predictors of somatization: A review. Bulletin of Clinical
Psychopharmacology, 2001, 11:266-271.
66. Holder Perkins V. Wise TN. Somatization disorder. American Psychiatric
Publishing, Washington, DC: 2001, 20:1-7.
67. Budak S. Psikoloji sözlüğü. Bilim ve Sanat Yayınları. Ankara, 2003.
68. Batıgün AD. Şahin N.Öfke, dürtüsellik ve problem çözme becerilerindeki
yetersizlik gençlik intiharlarının habercisi olabilir mi? Türk Psikoloji
Dergisi,2003, 18:37-52.
69. Soykan Ç. Öfke ve öfke yönetimi. Kriz Dergisi, 2003, 11: 19-27.
54
70. Tükel R. Obsessif kompulsif spektrum bozuklukları. Psikiyatri, Psikoloji ve
Psikofarmakoloji Dergisi, 1997, 5:5-12.
71. Işık E, Taner Y. Çocuk, Ergen ve erişkinlerde Anksiyete Bozuklukarı, Obsessif
Kompulsif Bozukluk. Golden Print, 2006, 239-277.
72. Foa EB. Kozak MJ. Goodmann WK. DSM IV Trial :Obsessive Compulsive
Disorder. American Journal of Psychiatry, 1995, 152:990-996.
73. Buchanan RW. Carpenter WT. Şizofreni Kavramı. Comprehensive Textbook of
Psychiatry İçinde: Aydın H. Bozkurt A. (çeviri editörleri) 2. Baskı, İstanbul,
Güneş Kitabevi, 2007: 500-610.
74. Özdamar K. Paket Programlar İle İstatistiksel Veri Analizi. Eskişehir, Anadolu
Üniversitesi Yayınları,1997: 512.
75. Amerikan Psikiyatri Birliği. Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El
Kitabı. 4. Baskı. Köroğlu E. (Çeviri editörü). Ankara: Hekimler Yayın Birliği,
1998: 86-98.
76. Bilgili N. Kubilay G. Yaşlı Bireye Bakım Veren Ailelerin Yaşadıkları
Sorunların Belirlenmesi. Sağlık ve Toplum, 2003: 13: 35-43.
77. Bodur S. Cingil D. Aile içi bakım vericileri eğitmenin bağımlı yaşlıların evde
bakım kalitesine etkisi. Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 2006, 22:149-
157.
78. Öksüz E. Barış N. Arslan F. Ateş MA. Kemoterapi alan hastalara bakım
verenlerin psikiyatri semptom düzeyleri ve bakım verme yükleri. Anatolian
Journal of Clinical Investigation, 2013, 7:24-30.
79. Vrettos I. Kamposioras K. Kontodimopoulos N. Comparing health-related
quality of life of cancer patients under chemotherapy and of their caregivers.
Scientific World Journal, 2012, 4:11-17.
55
80. Muller MJ, Klein M, Taphoorn MJ, Van der Ploeg HM, Aaronson NK: The
Quality of Life of the Partners of Patients ith Low-Grade Glioma. International
Society for Quality of Life Research Conference, Abstract, 2002, 636:60.
81. Pochard F. Darmon M. Fassier T. Bollaert PE. Cheval C. Coloigner M. Azoulay
É. Symptoms of anxiety and depression in family members of intensive care unit
patients before discharge or death. A prospective multicenter study. Journal of
Critical Care, 2005, 20:90-96.
82. Chan CW. Chang AM. Managing caregiver tasks among family caregivers of
cancer patients in Hong Kong. Journal of Advanced Nursing, 1999, 29:484-489.
83. Given CW. Stommel M. Given B. Osuch J. Kurtz ME. Kurtz JC. The influence
of cancer patients' symptoms and functional states on patients' depression and
family caregivers' reaction and depression. Health Psychology, 1993, 12:277.
84. Özcanlı D. Kanser Hastasına Bakım Veren Eşlerin Duygusal Ve Sosyal
Gereksinimlerinin Belirlenmesi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelik
Anabilim Dalı, Yüksek lisans Tezi, Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi, 2005.
85. Chochinov H M. Wilson KG. Enns M. Lander S. Prevalence of depression in
the terminally ill: effects of diagnostic criteria and symptom threshold
judgments. American Journal of Psychiatry, 1994, 151:537-540.
86. White Y. Grenyer BF. The biopsychosocial impact of end‐stage renal disease:
the experience of dialysis patients and their partners. Journal of Advanced
Nursing, 1999, 30:1312-1320.
87. Boyle D. Blodgett L. Gnesdiloff S. White J. Bamford AM. Sheridan M.
Beveridge R. Caregiver quality of life after autologous bone marrow
transplantation. Cancer Nursing, 2000, 23:193-203.
56
88. McCorkle R. Robinson L. Nuamah I. Lev E. Benoliel JQ. The effects of home
nursing care for patients during terminal illness on the bereaved's psychological
distress. Nursing Research, 1998, 47:2-10.
89. Tolle SW. Tilden VP. Rosenfeld AG. Hickman SE. Family reports of barriers to
optimal care of the dying. Nursing Research, 2000, 49: 310-317.
90. Atlı H. Sosyal çalışma açısından kanserin aile içinde yarattığı sorun alanlarının
belirlenmesi ve sosyal desteğin gerçekleşmesinde etkili unsurlar. Sağlık
Bilimleri Enstitüsü, Psikososyal Onkoloji Programı, Yüksek Lisans Tezi,
İstanbul: İstanbul Üniversitesi, 1997.
91. Öz F. Ailede kanser olgusu. Hemşirelik Forumu, 1998, 1:206-210.
92. Palos GR. Mendoza TR. Liako KP. Caregiver semptom burden: The risk of
caring for an underserved patient with advanced cancer. Cancer, 2010, 19:1–10.
93. Alacacıoğlu A. Kanser hastaları ve hasta yakınlarının depresyon, umutsuzluk ve
kaygı düzeylerinin değerlendirilmesi. İç Hastalıkları Anabilim Dalı, Tıpta
Uzmanlık Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, 2007.
94. Williams AM. Carecivers of persons with stroke: their physical and emotional
welbeing. Quality of Life, 1993, 2:213-220.
95. Çivi S. Kutlu R. Çelik HH. Kanserli hasta yakınlarında depresyon ve yaşam
kalitesini etkileyen faktörler. Gülhane Tıp Dergisi, 2011, 53:248–253.
96. Beser N. Öz F. Kemoterapi alan lenfomalı hastaların anksiyete, depresyon
düzeyleri ve yaşam kalitesi. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu
Dergisi, 2003, 7:47–58.
57
EKLER
EK-1. ÖZGEÇMİŞ
KİŞİSEL BİLGİLER
Adı Soyadı: Kübra BERBER
Doğum tarihi: 21/07/1986
Doğum yeri: Rize
Medeni hali: Bekar
Uyruğu: T.C.
Adres: Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Psikiyatri Hemşireliği
Anabilim Dalı, 25240 ERZURUM
Tel: 0546 462 62 63
Faks:
: E-mail: [email protected]
EĞİTİM
Lise: Rize Fener Süper Lisesi (2004)
Lisans: Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu(2005-2009)
Yüksek lisans:
Doktora:
YABANCI DİL BİLGİSİ
İngilizce: orta derecede (ÜDS 52.50, güz dönemi 2011)
ÜYE OLUNAN MESLEKİ KURULUŞLAR
İLGİ ALANLARI, HOBİLER
Kitap okumak, müzik dinlemek, film izlemek.
58
EK-2. ANKET FORMU
Cinsiyetiniz nedir ?
o Kadın
o Erkek
1. Kaç yaşındasınız ? ……….
2. Öğrenim durumunuz nedir ?
o Okur-yazar değil
o Okur-yazar
o İlkoul
o Ortaokul
o Lise
o Üniversite
3. Yakınlık dereceniz nedir?
o Eşi
o Çocuğu
o Gelini/damadı
o Diğer
4. Medeni durumunuz nedir ?
o Evli
o Bekar
5. Çocuğunuz var mı?
o Evet
o Hayır
59
6. Bir işte çalışıyor musunuz ?
o Evet
o Hayır
7. Mesleğiniz nedir ?
o Ev hanımı
o İşçi
o Memur
o Serbest meslek
o İşsiz
8. Gelir düzeyinizi nasıl değerlendiriyorsunuz ?
o İyi
o Orta
o Kötü
9. Hastanız hangi tedavi yöntemini alıyor ?
o Kemoterapi
o Kemoterapi ve Radyoterapi
o Destekleyici tedavi
10. Bakım verirken destek aldığınız kişiler var mı ?
o Evet
o Hayır
11. Kaç yıldır bakım veriyorsunuz ? ………….
12. Sürekli siz mi bakım veriyorsunuz ?
o Evet
o Hayır
60
EK-3. ZARİT BAKIM YÜKÜ ÖLÇEĞİ
ZARİT BAKIM YÜKÜ ÖLÇEĞİ
Lütfen aşağıdaki her bir sorudan size uygun olan ifadeyi işaretleyiniz
SORULAR HİÇ NADİREN BAZEN SIK SIK HER ZAMAN
1.Yakınınızın ihtiyacı olduğundan daha fazla yardım istediğini düşünüyor musunuz?
2. Yakınınıza harcadığınız zamandan dolayı, kendinize yeterince zaman ayıramadığınızı düşünüyor
musunuz?
3.Yakınınıza bakım verme ile aile ve is sorumluluklarınızı yerine getirme arasında zorlandığınızı
düşünüyor musunuz?
4. Yakınınızın davranışları nedeniyle rahatsızlık duyuyor musunuz?
5. Yakınınızın yanındayken kendinizi kızgın hissediyor musunuz?
6. Yakınınızın diğer aile üyeleri ya da arkadaşlarınızla ilişkilerinizi olumsuz yönde etkilediğini
düşünüyor musunuz?
7. Geleceğin yakınınıza getirebileceklerinden korkuyor musunuz?
8. Yakınınızın size bağımlı olduğunu düşünüyor musunuz?
9. Yakınınızın yanındayken kendinizi gergin hissediyor musunuz?
10. Yakınınızla ilgilenmenin sağlığınızı bozduğunu düşünüyor musunuz?
11. Yakınınız nedeni ile özel hayatınızı istediğiniz gibi yasayamadığınızı düşünüyor musunuz?
12. Yakınınıza bakmanın sosyal yaşamınızı etkilediğini düşünüyor musunuz?
13. Yakınınızın bakımını üstlendiğiniz için rahatça/kolay arkadaş edinemediğinizi düşünüyor
musunuz?
14. Yakınınızın sizi tek dayanağı olarak görüp, sizden ilgi beklediğini düşünüyor musunuz?
15. Kendi harcamalarınızdan kalan paranın yakınınızın bakımı için yeterli olmadığını düşünüyor
musunuz?
16. Yakınınıza bakmayı daha fazla sürdüremeyeceğinizi hissediyor musunuz?
17. Yakınınız hastalandığı zaman yaşamınızın kontrolünü kaybettiğinizi düşünüyor musunuz?
18. Yakınınızın bakımını bir başkasının üstlenmesini ister miydiniz?
19. Yakınınız için yapılması gerekenler konusunda kararsızlık yasıyor musunuz?
20. Yakınınız için daha fazlasını yapmak zorunda olduğunuzu düşünüyor musunuz?
21. Yakınınızın bakımında yapabileceğiniz isin en iyisini yaptığınızı düşünüyor musunuz?
22. Yakınınıza bakarken genellikle ne kadar güçlük yasıyorsunuz?
61
EK-4. KISA SEMPTOM ENVANTERİ
KISA SEMPTOM ENVANTERİ
Lütfen aşağıdaki her bir sorudan size uygun olan ifadeyi işaretleyiniz.
SORULAR HİÇ ÇOK AZ
ORTA
DERCEDE
OLDUKÇA
FAZLA
İLERİ
DERECEDE
1-Içinizde sinirlilik ve titreme hali oluyor mu?
2- Bayginlik, bas dönmesi oluyor mu?
3-‘Bir baska kisi düsüncelerimi kontrol ediyor’ seklinde düsündügünüz oluyor mu?
4-Basiniza gelen sikintilardan dolayi baskalarinin suçlu oldugu duygusu var mi?
5-Olaylari hatirlamada güçlük çekiyor musunuz?
6-Çok kolayca kizip öfkeleniyor musunuz?
7-Gögüs (yada kalp) bölgesinde agrilariniz oluyor mu?
8-Meydanlik(yada açik) yerlerden korkuyor musunuz?
9-Yasaminiza son verme (intihar) düsünceleriniz var mi?
10-Insanlarin çoguna güvenilmeyecegini düsünüyor musunuz?
11-Istahinizda bozulma oldu mu?
12-Hiçbir nedeni olmayan ani korkulariniz var mi?
13-Kontrol edemediginiz duygu patlamalariniz oluyor mu?
14-Baska insanlarla beraberken bile yalnizlik hissediyor musunuz?
15-Islerinizi bitirme konusunda, kendinizi engellenmis hissediyor musunuz?
16-Yalnizlik hissediyor musunuz?
17-Kendinizi hüzünlü, kederli hissediyor musunuz?
18-Hiçbir seye ilgi duymadiginiz oluyor mu?
19-Kendinizi ‘aglamakli’ hissediyor musunuz?
20-Kolayca incilip, kiriliyor musunuz?
21-Insanlarin sizi sevmedigine, kötü davrandiklarina inaniyor musunuz?
22-Kendinizi digerlerinden daha asagi görüyor musunuz?
23-Mide bozuklugu, bulantilariniz oluyor mu?
62
24-Baskalarinin sizi gözledigi, hakkinizda konustugu duygusuna kapiliyor musunuz? 25-Uykuya dalmakta güçlük çekiyor musunuz? 26-Yaptiginiz seyleri tekrar tekrar dogrumu diye kontrol ediyor musunuz? 27-Karar vermede güçlükleriniz oluyor mu? 28-Otobüs, tren gibi araçlarla yolculuk etmekten korkuyor musunuz? 29-Nefes darligi, nefessiz kalma oluyor mu? 30-Sicak-soguk basmalari oluyor mu? 31-Sizi korkuttugu için bazi esya, yer veya etkinliklerden uzak kalmaya çalisiyor
musunuz?
32-Kafanizin ‘bombos’ kaldigini düsünüyor musunuz? 33-Bedenizin bazi bölgelerinde uyusmalar, karincalanmalar hissediyor musunuz? 34-Günahlariniz için cezalandirilmaniz gerektigini düsünüyor musunuz? 35-Gelecekle ilgili umutsuzluk duygulariniz var mi? 36-Dikkatinizi bir sey üzerinde toplamada güçlük veya zorlanmaniz oluyor mu?
37-Bedeninizin bazi bölgelerinde zayiflik veya güçsüzlük hissediyor musunuz?
38-Kendinizi gergin ve tedirgin hissediyor musunuz? 39-Ölme ve ölüm üzerinde düsünceleriniz var mi? 40-Birini dövme, ona zarar verme, yaralama isteginiz var mi?
41-Bir seyleri kirma, dökme isteginiz var mi?
42-Baskalarinin yanindayken yanlis bir seyler yapmamaya çalisiyor musunuz?
43-Kalabaliktan rahatsizlik duyuyor musunuz?
44-Bir baska insana hiç yakinlik duymadiginiz oluyor mu?
45-Dehset ve panik nöbetleri yasiyor musunuz?
46-Sik sik tartismaya giriyor musunuz?
47-Yalniz birakildiginizda yada kaldiginizda sinirlilik hissediyor musunuz?
48-Basarilariniz için baskalarindan yeterince takdir görmemekten yakiniyor musunuz?
49-Kendinizi’yerinizde duramayacak kadar’ tedirgin hissediyor musunuz?
50-Kendinizi degersiz görüyor musunuz, degersizlik duygulariniz var mi? 51-‘Eger izin versem, insanlar beni sömürecek’ duygusuna kapiliyor musunuz?
52-Suçluluk hissediyor musunuz?
53-‘Aklinizda bir bozukluk oldugu’ fikrine kapiliyor musunuz?