ahmet kerim demireğen sigetvar seferi

8/14/2019 ahmet kerim demireen sigetvar seferi

1/136

NDEKLER

NDEKLER.......................................................................................................... I

NSZ...................................................................................................................... IV

KISALTMALAR ...................................................................................................... V

KAYNAKLAR HAKKINDA................................................................................... VI

GR ........................................................................................................................ 1

I. BLM

XVI. YZYILDA OSMANLI- AVUSTURYA LKLER

I- arlken- Fransuva Mcadelesi, Moha Zaferi

Ve Budinin Fethi............................................................................................... 4

A- arlken- Fransuva Mcadelesi ............................................................................ 4

B- Moha Zaferi Ve Budinin Fethi.......................................................................... 6

C- Budinin Fethi ...................................................................................................... 9

D- Macar Krall Sorunu ......................................................................................... 10

II- KNC MACARSTAN SEFER ve VYANA KUATMASI.......................... 11

A- Viyana Kuatmas ................................................................................................ 11

III- ALMAN SEFER ve STANBUL ANTLAMASI ........................................... 13

IV- OSMANLI-AVUSTURYA ANTLAMASI ve NETCELER ........................ 16

A- Osmanl-Protestan Yaknlamas ......................................................................... 17

B- Osmanl-ran Mcadelesi ..................................................................................... 18

V- OSMANLI AVUSTURYA MCADELES (15331562) ................................. 19

A- Jan Zapolyann lm ve Macaristan Seferi...................................................... 20

B- Macaristann lhak ............................................................................................. 21VI- 1543 MACARSTAN SEFER

PETE MUHASARASI VE ESTERGON ZAFER ................................................ 22

A- 5 Senelik Osmanl Avusturya Anlamas............................................................. 23

VII- ERDEL MESELES .......................................................................................... 24

A- Osmanl-Avusturya Antlamas ........................................................................... 24

B- Rstem Paann lm ve Semiz Ali Paann Vezir-i zml ...................... 26

VIII- 8 SENELK OSMANLI- AVUSTURYA ANTLAMASI............................. 27


2/136


3/136

C- Sigetvar Kalesine Yaplan 1. ve 2. Hcum .......................................................... 65

D- Pertev Paann Gle Kalesini Fethi .................................................................... 67

E- Sigetvar Kalesine 3. Umumi Hcum.................................................................... 68

F- D Kalenin Fethi.................................................................................................. 69

G- Kalenin Fethi.................................................................................................... 70

H- Sigetvar Kalesinin Fethinin Duyurulmas............................................................ 72

V- FETHTEN SONRA KALENN TAMR ve

SGETVARIN DAR TAKSMATI........................................................................ 73

VI- BOBOFA KALESNN FETH....................................................................... 75

III. BLM

KANUN SULTAN SLEYMANIN LM

I- PADAHIN LM......................................................................................... 77

II- PADAHIN LMNN GZLENMES ....................................................... 80

III- PADAHIN CENAZESNN BELGRADA

GTRLMES ...................................................................................................... 88

IV- PADAHIN CENAZESNN STANBULA

GTRLMES ...................................................................................................... 92

SONU ..................................................................................................................... 101

BBLYOGRAFYA .................................................................................................. 103

EKLER


4/136

NSZ

Osmanl mparatorluu tarihinde en uzun sre padiah olan ve kazand

zaferlerle batllar tarafndan Muhteem veByk Trkszleri ile nlenen, kendi halk

tarafndan ise Kanuni unvanna mahzar olan byk Trk padiah Kanuni Sultan

Sleymann Sigetvar Seferinde kalenin fethini gremeden lmesi ile belki de bir

devir kapanmtr. Bu devir yle etkili gemiti ki kendisinden sonra olan olaylarda bu

dnem hep zlemle anlan ve tekrar o gnlere geri dnmek iin almalar yaplan bir

dnem olmutur. XVII. Yzylda yazlan slahat layihalarnda Kanuni Sultan

Sleyman dnemi dnlmesi gereken Altn a olarak gsterilmitir.

Biz de bu dnemin nemine binaen Kanuni Sultan Sleymann lm ile bir

devrin kapand Sigetvar Seferinin sebepleri, hazrlklar ve kalenin fethi konular

zerinde akademik dzeyde yaplan almalarn azl nedeniyle bu konu ile ilgili

alma yapmaya karar verdik. Bu almamzdaki amacmz bu konu ile ilgili

eksikliin giderilmesidir. Bu almann elbette ki eksii ve hatalar mevcuttur. Bu

sebeple bu eser, bundan sonra bu konu ile ilgili yaplacak almalara k tutacak bir

n alma niteliindedir.

Bu almaya balarken kaynak olarak Babakanlk Osmanl Arivinde

bulunan ve bu dnemde tutulan bata Mhimme Defterleri olmak zere dier defterleri

taradk. Babakanlk Osmanl Arivinin dnda Topkap Saray Mzesi Arivinde

bulunan belgeleri inceledik. Ariv belgelerinin yan sra bu dnemde Osmanl

mellifleri tarafndan kaleme alnan ve ou yazma halinde bulunan eserlere mracaat

ettik. Bunlarn dnda bu konu ile ilgili gnmzde yaplan almalardan da

faydalandk.


5/136

Topladmz kaynaklardan, Osmanlca olarak yazlanlarn baz blmlerini

uygun grdmz ve konunun btnln salayacak yerlerini eserin ierisinde

gnmz harflerine evirerek kullandk. Verdiimiz hicri tarihlerin yannda miladi

tarihleri verdik. Eserde ad geen baz yabanc kii(Mesela; Charles-Quint- arlken )

ve yer isimlerini (Mesela; Gyula-Gle) kendi dilinde syleniekli ile yazp yanna da

Trkesini veya Trke okunularn verdik.

Eserin 1. Blmnde; Kanuni Sultan Sleymann tahta knda Avrupann

durumu, Osmanl-Macaristan ve Osmanl-Avusturya ilikileri anlatlacaktr.

2. Blmde; Sigetvar Seferinin sebepleri, hazrlklar ve kalenin fethi konular

incelenecektir.

3. Blmde ise Kanuni Sultan Sleymann lm, Vezir-i zam Sokollu

Mehmed Paann Kanuni Sultan Sleymann lm ile ilgili ald tedbirler ve

cenazenin stanbula getirilii konular ele alnacaktr.

Bu almamzda bana yardmc olan ve bu konuyu sememde fikir sahibi

olan danmanm Prof. Dr. Bayram rekli hocama buradan kranlarm arz ederim.

Ayrca bizden yardmlarn esirgemeyen Yard. Do. Dr. Alaattin Akz hocama ve tm

tarih blm retim grevlilerine, verdikleri maddi ve manevi destek ile bu

almann ortaya kmasnda rol oynayan aileme, bana her trl yardmda bulunan

Trk-Macar dostluk dernei yesi Sayn smail Tosun Saral Beye ve bu tezin ortaya

kmasnda emei olan ve bana hep destek olan deerli bym Naci Gccan Beye

teekkr ederim.

Ahmet Kerim DEMREEN Eyp, 2006


6/136

KISALTMALAR

Bak : Baknz

BOA : Babakanlk Osmanl Arivi

C : Cilt

DA : Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi

Haz : Hazrlayan

A : Milli Eitim Bakanl slam Ansiklopedisi

KK : Konya Bykehir Belediyesi zzeddin Koyunolu Mzesi Ktphanesi

S : Say

Sad : Sadeletiren

Terc : Tercme

TSMA : Topkap Saray Mzesi Arivi

V : Varak

Yay : Yaynlayan


7/136

KAYNAKLAR HAKKINDA

Babakanlk Osmanl Arivi Mhimme Defterleri:

Divn- Hmayn toplantlarnda mzkere edilen dahil ve haric meselelere ait

siyas, asker, itima ve iktisad nemli kararlarn kaydedildii bu defterlere "Mhimme

Defterleri" ad verilmitir. Osmanl Arivi'nde H. 961-1333 /M.1553-1915 tarihleri arasnda

tutulmu 419 adet Mhimme Defteri mevcuttur.

XVI. yzyln ortalarndan XX. yzyln ilk yllarna ulaan bir dnem iinde, kk

zaman blmleri hari ortalama 350 yllk zaman dilimi itibaryla, hibir dou ve bat

devletinde bulunmayan kltr ve tarih zenginliini ihtiva eden Mhimme Defterleri, Osmanl

Arivi defter serleri iinde phesiz nemli yer tutar. Ana konularn; devleti ilgilendiren

siyas, iktisad, kltrel, sosyal ve harp tarihine dair st dzey kararlar tekil eder.

Mhimme Defterleri;, hkmlerin sdr olduklar divnlar bakmndan drt ayr grupta

deerlendirebilir:

1-Padiahn payitahtta bulunduu srada, Sadrazam bakanlndaki divn

toplantsndan kan emirlerin kaydolunduu Mhimme Defterleri.

2-Rikb Mhimmesi: Sadrazamn sefer veya baka bir sebeple payitahttan ayrlrken

yerine vekil olarak brakt Rikb kaymakam veya Sadaret kaymakam denilen grevli

bakanlnda toplanan Divn'da alnan kararlarn yazld defterler.

3-Ordu Mhimmesi: Ordu ile birlikte sefere kan sadrazamn sefer srasnda akdettii

Divn toplantlarnda alnan kararlarn yazld defterler.

4-Kaymakamlk Mhimmesi: Padiah ve sadrazamn ayn anda Dersaadet'ten

ayrldnda, devlet ilerini tedvir etmek zere tayin edilen Sadaret kaymakamnn mstakil

olarak akdettii divnlarda alnan nemli kararlarn yazld defterler.

Bu almamzda 4,5,6 ve 7 numaral Mhimme Defterlerini kullandk. zellikle 5

numaral Mhimme Defteri yukarda iaret edildii zere sefer srasnda tutulan ordu

mhimmesidir. Bu defterin 1500 numaral hkm ile balayan ve defterin sonuna kadar

devam eden hkmler, yolda sadrazamn akdettii divanda yazlmtr. Bu defterde sefer ileilgili konularda meraya, vzeraya ve beylere yazlan emirler bulunmaktadr.


8/136

Topkap Saray Mzesi Arivi

Burada bulunan belgeler genellikle serhad boylarndaki merann divn- hmayuna

gnderdii arzlar bulunmaktadr. Ayrca, bu arivde baz seferlerle alakal defterler debulunmaktadr. almamzda kullandmz, bu defterlerden D 9633 numaral defter de

Moha Meydan Muharebesindeki kullanlan tfekler ve kullanlan harp malzemeleri ile ilgili

bilgiler bulunmaktadr.

Feridun Ahmed Bey; Nzhetl-Esraril-Ahbr Der Seferi Sigetvar

Sigetvar seferi ile ilgili olarak yazlan en nemli eserlerin banda gelmektedir. Sefere

katlan Feridun Ahmed Beyin bu sefer ile ilgili verdii bilgiler olduka ayrntl ve dorudur.

Nianc ve reisl-kttablk vazifelerinde bulunan Feridun Ahmed Bey tarafndan yazlan bu

eser; Sigetvar kalesinin fethi, Kanuni Sultan Sleymann lm ve II. Selimin tahta kn

anlatr. Yazma halinde bulunan bu eserin Topkap Saray Hazine blmnde ve Konya

zzeddin Koyunolu Mzesinde nshalar bulunmaktadr.

Ramazanzade Agehi Mansur elebi, Fetihname-i Kala-i Sigetvar

Sigetvar kalesinin fethi ile ilgili yazlan nemli bir eserde Ramazanzade Agehi Mansur

elebinin yazd Fetihname-i Kala-i Sigetvardr. stanbul niversitesi Tarih Yazmalar

No:3884de kaytl bulunan bu eser Sigetvar Kalesinin fethi ve Kanuni Sultan Sleymann

lm konularn anlatmaktadr. lgili konularda yer yer ayetler ve hadisler bulunmaktadr.

Selnik Mustafa Efendi, Tarih

1563-1593 Yllar arasnda geen olaylar anlatr. 2 cilt halinde Mehmet pirli

tarafndan yaynlanmtr. Sigetvar kalesinin fethi ile ilgili orijinal bilgiler vermektedir.

Gelibolulu Mustafa li, Heft Meclis

Sigetvar Kalesinin fethini anlatan bu eser 7 balk olarak kaleme alnmtr. Ar bir

dille yazlan bu eser kdam Matbaas tarafndan 1316 ylnda baslmtr.

Heft Dstn

Mellifi belli olmayan bu eser Sokollu Mehmed Paaya ithafen yazlmtr. GeliboluluMustafa linin eserinde olduu gibi ar bir dil kullanlmtr. Anlatlan konular sk sk


9/136

ayetler ve hadislerle desteklenmitir. Meryem Kararmaz tarafndan transkripsiyonlu olarak

yksek lisans tezi olarak allmtr.


10/136

GR

KANUN SULTAN SLEYMANIN TAHTA IKIINDAOSMANLI-AVRUPA LKLER

Avrupann siyasi corafyas, 1520 ye doru yllardan beri grlmemiekilde

deiiklie maruz kalmt. Bu deiiklie sebep olan kii ise 1516 ylnda spanya,

1519da da V. Karl adyla Alman imparatoru olan arlken idi. arlkenin babas

Habsburg hanedanndan Aridk Philipp babasndan nce 1506 da ld iin gen

arlken byk bir mirasa sahip oldu1. Ayn yl iinde annesinin babas olan Kastilya,Aragon, Napoli ve Sicilya kral Fernando lnce 4 krallk tac birden banda birleti.

Ksaca spanya ve ki Sicilya Kral oldu. 1519 ylnda V. Karl adyla Alman

imparatoru seilmesi ile dorudan doruya Avusturya hkmdar da oldu. Belika ile

Hollanda zaten spanyaya dhil bulunuyorlard2. Ayrca Sardunya, Lksemburg,

Burgonya, Alsas-loren ve kuzey talya gibi yerlerde ksa zamanda arlkenin

hkimiyetine geti. Zaten Almanya, iki Sicilya (Napoli ve Sicilya) Kastilya ve Aragon

arlkenden nce XV. Asrn sonlarnda 4 byk devlet dierleri orta ve kk olmak

zere birok devleti toplam oluyordu3. Kastilya ve Aragon krallklar evlenme

yoluyla birlemiler ve bu suretle Hristiyan spanya birliini kurmulard.

XV. asrn ilk eyreinde Avrupada Osmanl ve Kutsal Roma-Germen

mparatorluu dnda byk devlet olarak Macaristan, Fransa, ngiltere, Venedik,

Portekiz ve Lehistan gibi devletler bulunmaktayd.Macaristan Osmanldan byk darbeler yemiti. Karadeniz ile alakas kesilen

Macaristann Adriyatikle de balar Venedikten dolay kopmak zereydi. Artk bir

kara devleti haline dnmt. Osmanl devletinin balkanlara ayak basmasndan

itibaren devaml snrlar klen Macaristann bu sralarda iktisadi kntde

1 Charles Seignobos, Avrupa Kavimlerinin Mukayeseli Tarihi, (Terc. Hseyin Cahid Yaln), stanbul, 1939, s.

294316. Server Tanilli, Yzyllarn Gerei ve Miras nsanlk Tarihine Giri, (Ksaltma: nsanlk TarihineGiri), C. III, stanbul, 1994, s. 136138.2 Stephen J. Lee, Avrupa Tarihinden Kesitler 14941789, (Terc. Ertrk Demirel), Ankara, 2002, s. 5663.;Tanilli,nsanlk Tarihine Giri, C. III, s. 33-50.3 Fahir Armaolu, 19. Yzyl Siyasi Tarihi (17891914), Ankara, 1999, s. 11.


11/136

bulunmas onlar Almanya-spanya ittifakna yneltti4. Gen kral II. Lajos arlken in

kz kardei Maria ile evliydi. Bu suretle Macaristan, Almanya-spanya ile ittifak

ederek bu birliin Osmanlya kar ileri karakolu grevini alyordu.

Fransa Kuzey talyay ele geirme niyetindeydi. Ancak arlkenden deekiniyordu. Fransaya ait olan birok yerler arlkenin eline gemiti5. Ancak I.

Francois (Fransuva) hibir ekilde arlkene ba emek niyetinde deildi. I.

Francoisin arlkene kar mcadelesi Osmanl-Fransa yaknlamasna sebep olacakt.

ngiltere, o da Almanya-spanya tehdidinde bulunmakla beraber, denizlerle

evrilmi olmasnn avantajlarna sahipti. Bununla birlikte ngiltere, yzyl

savalarnda Fransay ezen gcn kaybetmiti6. rlanday ele geirmeye uraan

ngiltere skoya ile de rakip haldeydi.

Venedik, artk eskisi gibi Akdenizin tek hkim donanmasna sahip deildi.

Osmanl devleti de denizcilik sahasnda nemli admlar atm ve Venedikle boy

lr hale gelmiti. spanya ve Portekiz donanmalar da nemli kuvvetler olmalarna

karn onlar Akdeniz dnda faaliyetlerini srdrdklerinden Venedik ile kar

atmalar yoktu.

Portekiz, byk Avrupa devletleri arasnda yeni yeni boy gsteriyordu. 1499da

Portekizli denizci Vasco de Gamann Hindistan kefi Portekizi byk

devletlerarasna katmt. Ancak gc denizlerde olduundan Avrupa anakarasnda

etkinlii yoktu. Smrgecilikte spanya ile atma halindeydi ancak spanya-

Almanya ittifaknn olmas ve kara ordusunun etkisiz olmas nedeniyle spanya ile iyi

geinmeye alyordu7.

Litvanya byk dukalna da sahip bulunan Lehistann Baltk denizi ile

alakas Almanya tarafndan kesilmek zereydi. Karadeniz ile hi alakas kalmamt.Bu dnemde Beyaz Rusyann tamamna hkimdi. Ukrayna, Krm Hanl ile

Lehistan arasnda paylalmt.

Avrupa da bu byk devletlerin dnda Rusya, Danimarka Krall ve sve

Krall bulunuyordu.

4 Geza Perjes, Moha Meydan Muharebesi, (Terc. erif Batav), Ankara, 1988, s. 57.5 Seignobos,Avrupa Kavimlerinin Mukayeseli Tarihi, s. 294-316.; Ernest H. Gombrich, Gen Okurlarin Ksa

Bir Dnya Tarihi, (ev. Prof Dr. Ahmet Mumcu), stanbul, 1997, s. 292293.6 Tanilli,nsanlk Tarihine Giri, C. III, s. 293294.; Armaolu, 19. Yzyl Siyasi Tarihi, s. 6-8.7 Tanilli,nsanlk Tarihine Giri, C. III, s. 3350.


12/136

Rusya, henz byk devlet deildi. Altnordu devletinin yklmasndan sonra

yava yava kendini buluyordu. Bu dnemde Kuzey Buz Denizi ve Volgaya erimek

iin byk aba ierisindeydi ve bir kara devleti konumundayd. Bu sralarda Krmn

basksn zerinde hissediyordu8

. IV vann, 1533 ylnda ar unvan kullanmas ileRusyaya arlk Rusyas denilecekti9.

Danimarka Krall, Norve Krallna sahipti. Gney sve kylar da bu

devletin elindeydi sve Krall da Finlandiyay ele geirmiti.

Denizlerde yaplan keiflerin yan sra ortaya kan Rnesans hareketi de

Avrupay yeni yeni ufuklara doru gtrmekteydi. Avrupa ok byk bir iktisadi ve

kltrel gelime yoluna girmiti. Rnesans, sratle talya dnda dier Avrupa

devletlerini de etkilemekteydi. te Kanuni Sultan Sleyman byle bir manzarada

Osmanl tahtna oturdu.

8 Server Tanilli,nsanlk Tarihine Giri, C. III, s. 191200.9 Fahir Armaolu, 19. Yzyl Siyasi Tarihi (17891914), s. 45.


13/136

I. BLM

I- KANUN SULTAN SLEYMAN DNEMNDE OSMANLI-AVUSTURYALKLER

A- arlken Fransuva Mcadelesi, Moha Zaferi Ve Budinin Fethi

A- arlken Fransuva Mcadelesi

Yukarda izah edildii zere arlkenin Avrupann byk kesimini eitli

yollarla ele geirmesi ve bymesi, Fransay tehdit eder hale getirdi. Fransa kral I.

Fransuva bu sebeple arlken ile mcadeleye giriti. arlken-I. Fransuva mcadelesi1521 ylnda savaa dnt10. Avrupann blnm olmasndan yararlanan Kanuni

Sultan Sleyman ilk nce Belgrad11 sonra da Rodosu ele geirdi12.

arlken 1525 ylnda Pavia Savanda I. Fransuvay yenerek, onu esir edip

Madride gtrnce13, Franszlar son are olarak Osmanl Devletinden yardm

istediler. I. Fransuva hapiste olduundan annesiLouise de Savoie,Jean Frangipaniyi,

acele iki mektup ile Sultan Sleymana gnderdi ve olunun kurtarlmas iin

Macaristana bir sefer dzenlenmesini istiyorlard14. Osmanl Devleti de Fransa ile

ittifak, Avrupaya tek bir gcn hkim olmasn engelleyebilecek bir ara olarak

gryorlard15. 1522de arlkenin tek erkek kardei olan Ferdinand Avusturya

hkmdar sfat ile mparatorluun bakenti Viyanaya yerletirmesi ve kz kardeini

de Macar tahtnda oturmakta olan Lajos ile evlendirmesi ile Macaristan zerinde

nemli nfuz elde etmesi16 Osmanl mparatorluu asndan nemli bir sorun tekil

ediyordu.

10 Ernest H. Gombrich, Gen Okurlarin Ksa Bir Dnya Tarihi, (ev. Prof Dr. Ahmet Mumcu), s. 292.11 Cavit Baysun, Belgrad,slam Ansiklopedisi, C. 2, stanbul, 1979, s. 478; Divna Djuri Zamolo, Belgrad,

DA., C. 2, stanbul, 1992, s. 407-409.12 Trk Silahl Kuvvetleri Tarihi, Osmanl Dnemi III. Cilt,Rodosun Fethi, Ankara, 1979, s. 16.; Yaar Ycel Ali Sevim, Klasik Dnemin Hkmdar, Fatih, Yavuz, Kanuni, stanbul, 1991, s. 156.; H. Gazi Yurdaydn,Kanuninin Clsu ve lk Seferleri, Ankara, 1961, s. 15.; Besim Darkot, Rodos, slam Ansiklopedisi, C. X, s.753-758.; erafettin Turan, Rodosun Zaptndan Malta Muhasarasna, Kanuni Armaan, Ankara, 2001, s. 57.13Dnya Tarihi Ansiklopedisi, stanbul, 1991, s. 91.14 Joseph Von Hammer, Devlet-i Osmaniye Tarihi, (Terc. Mehmed Ata), C. V., stanbul, s. 134. ; Jean-LouisBacque Grammont, Kanuni Sultan Sleymann I. Fransuvaya ki Mektubu, (ev: Refet Yinan), Tarih

Aratrmalar Dergisi, Ankara, S. 8-12, s. 14-23.15 Halil nalck, Osmanlmparatorluu Klasik a(13001600), (ev. Ruen Sezer), stanbul, 2003, s. 40.

16 Ylmaz ztuna,Balangcndan Zamanmza Kadar Byk Trkiye Tarihi, C. III., stanbul, 1977, s. 312, 365.


14/136

Durum bu ekilde Osmanl mparatorluunun aleyhine gelimeye balaynca

Sultan Sleyman, Macaristan zerine sefere kmaya karar verdi. Sultan Sleyman,

Pir-i Mehmed Paay Vezir-i zamlktan azletmi yerine de brahim Paay

getirmiti. Yeni Vezir-i zam da padiah devaml surette Macaristan zerine seferekmaya tevik ediyordu17. Macaristan, bu dnemde mali adan gsz bir haldeydi.

Gerekli mali kaynaklarn salanmas iin parann deerinin drlmesi, devletin

iktisadi hayatnda ykc etki yapmt18. Ayrca Avrupann Lutherle uramas da

sefere klmasnda etkili olmutu.

Sultan Sleymann 1521 ylnda yollarn bulutuu nemli bir kavak, adeta

Rumeliden Avrupaya giden yolun kilidi19 konumunda olan Belgrad ele geirmiti.

Belgradn ele geirilmesi ile Macaristan zerine yaplacak aknlarda Osmanl ordusu

daha rahat hareket etme frsatn yakalad20. Kanuni Sultan Sleyman, Belgrad

seferinden 5 yl sonra Orta Avrupaya sefere kmas arlkeni telalandrd.

Bu sralarda ah Tahmasbn elileri arlken ile ittifak mzakerelerinde

bulunuyorlard. ah Tahmasb, Osmanldan ekinmekle birlikte bu tr ittifaklardan da

uzak durmuyordu. Macarlar da kendilerinin zerine yaplacak bir sefer iin nlem

almaya balamlar, Avrupa devletlerinden yardm istedikleri gibi stanbuldaki

durumdan haberdar olabilmek iin casuslarn21 da stanbula gndermilerdi.

B- Moha Zaferi Ve Budinin Fethi

Gelien olaylar karsnda Kanuni Sultan Sleyman, 21 Nisan 1526 (11 Receb932) tarihinde 100.000 kiilik ordusu ve 300 top ile stanbuldan hareket etti22. Yol

17 M. Tayyib Gkbilgin, Kanuni Sultan Sleymann Macaristan ve Avrupa Siyasetinin Sebep ve milleri,Geirdii Safhalar, Kanuni Armaan, (2. Bask), Ankara, 2001, s. 8. (Ksaltma: Kanuni Sultan SleymannMacaristan ve Avrupa Siyaseti); Kemalpaa-zde bn-i Kemal, Tevarih-i Ali Osman, X. Defter, (Yay. Haz.erafettin Severcan), Ankara, 1996, s. 26.18 Geza Perjes,Moha Meydan Muharebesi, (Terc. erif Batav), Ankara, 1988, S. 57.19 Esin Atl, Sleymannme, The llustrated History of Sleyman Magnificent, (Ksaltma: Sleymannme), NewYork, 1986, s. 110.; Ltfi Paa, Tevarih-i Ali Osman, (Yay. Haz. Kayhan Atik), Ankara, 2001, s. 151.20 H. Gazi Yurdaydn, Kanuninin Clsu velk Seferleri, Ankara, 1961, s. 15.21 Topkap Saray Mzesi Arivi, (Ksaltma: TSMA), E. 6443; Bu casuslarn iinde Macarlarn mehur yz

yaral casusu da bulunmaktayd.22 Gelibolulu Mustafa li, Knhl-Ahbar, Sleymaniye Ktphanesi, Esad Efendi, No: 2161. Varak: 76 vd.;Esin Atl, Sleymannme., s. 134.


15/136

boyunca yer yer padiahn ordusuna, nceden vazifelendirilen kuvvetler katlyor,

beylerbeyi, sancakbeyleri el pyorlard. Kanuni Sultan Sleyman bayram merasimini

Belgradda yapt ve oradan Sireme geti. Sultan Sleyman, Tuna nehri kenarnda

bulunan Varadin Kalesini almas iin Vezir-i zam brahim Paay grevlendirdi.Varadin kalesinin fethinden sonra yluk kalesi kuatld.

Padiahn da kuatmaya katlmas ve Macarlarn dayanmayacaklarn

anlamalar zerine aman dileyip vire ile kale fethedildi. Bundan sonra ordu karadan,

donanma nehirden ilerleyerek Drava nehrine vardlar ve sek kalesini de feth ettiler.

Drava nehrini gemek iin kpr yapld. 12 Zilkade / 22 Austos gn tm ordu

kpry getikten sonra Padiahn emri zerine kpr ykld23. Padiahn kpry

yktrmas, Macaristan kesin ekilde fethetmek ve asla geri dnmek istemediinin

ak bir gstergesidir.

Burada Padiah Semendire Sancakbeyi Bl Paay nc komutan olarak ileri

gnderdi. Bl Paa gnderdii arzda; Semendireden Sava nehri yoluyla Sireme

getiini ve Macarlarn endie ve iltifata deer bir kuvvet olmadklarn seferin byk

bir zafer ile neticeleneceini ifade etmesi padiah sevindirdi24. Drava rmandan

geildikten sonra hemen orada elverili bir yerde konakland. Burada, Osmanl ordusu

fener alay dzenledi. Osmanl ordusu artk hem ar yryor hem de harp tertibat

alyordu; sa kolda Vezir-i zam ve Rumeli Beylerbeyi brahim Paa, sol kolda

Anadolu Beylerbeyi Behram Paa, merkezde padiah, yenieri aas ve kapkulu

askerleri mutad olduu zere yerlerini aldlar.

Osmanl ordusu artk Macar ovasnda idi. Moha kasabas, Tunadan Dravann

ayrld genin kuzeydousunda Tunann bat kysndadr. Buras byk Macar

ovasnn balangcn tekil eder. Moha, Belgradn 180 km kuzeybatsnda veBudapetenin 170 km gneyindedir. Belgraddan fazla Budapeteye yakndr. stelik

Belgrad ehrinden buraya gelebilmek iin Sava ve Drava nehirlerini atlamak gerekir.

Dmana dair elde edilen bilgilerden anlaldna gre Macar kral Lajos,

memleketini Trk tehlikesinden korumak iin Alman, Rus, Leh, ekoslovakya,

spanya, Sicilya, Portekiz, Ceneviz ve Ankona hkmetlerinden destek istedi.

Bunlardan gelen kuvvetlerle kendi kuvvetlerini birletirerek Moha ovasna indi.

23 Celal-zade Mustafa, Tabakatl- Memalik, s. 72.24 TSMA E. 6146/2


16/136

Osmanl ordusu stanbul- Moha yolunu 4 ay da gemitir. stelik Sava ve Drava

gibi iki mhim nehir geilmi dman topraklarnda yrnm ve baz kalelerin

muhasaras ile uralmtr. stanbul-Moha arasnda, Osmanl ordusu 1500 km yol

kat etmitir. Hlbuki Macar ordusu Budapete-Moha arasndaki 170 kmlik yolu 38gnde almtr. stelik kendi lkesinde ve dmdz Macar ovasnda yrmtr. Bu

yry gc iki ordu arasndaki fark gstermeye yeterlidir25 .

Osmanl ordusu sava meydanna intikal etmeden nce Sultan Sleymann istei

zerine harp meclisi kuruldu. Bosna Valisi Hsrev Bey sz alarak, Bugne kadar

grdm savalarda Macar taarruzunun cepheden krldn grmedim. Onlara

kar az bir zaman saf nizamn muhafaza etmek ve yaklatklarnda taarruz cephesini

onlara ak brakmak ve akp gittiklerinde arka ve yanlarna saldrmak daha

uygundur26 dedi. Bl Beyde Hsrev Beyin grlerini destekler fikir beyan edince

ordu yeni bir harp nizam ald.

Aylardan beri iddetle yaan ve araziyi yer yer bataklk haline getiren yamur,

hzn kesmiti, fakat iselemeye devam ediyordu. Moha ovasnn bir taraf zaten

Trklerin Karasu dedikleri bataklkla evriliydi. Ovann bats ve gneyi 2530 metre

yksekliindeki bir teras, kuzeyi iseBorza rmayla evriliydi27. Sultan Sleyman, 20

Zilkade / 29 Austos gn merasimle sabah namazn klarak dua etmi ve askerlerine

teci edici bir konuma yapmt28. ncelikle ordunun arlklar geride brakld ve

sonra iki ordunun iki kanadn aarak Macar zrhl kuvvetlerinin ieri alnp toplarn

nne ekilerek geriden ve yandan kuatlmas kararlatrld. Yenieriler padiahla

birlikte merkezde, sol kolda Rumeli Beylerbeyi ve Vezir-i zam brahim Paa, sa

kolda da Anadolu Beylerbeyi Behram Paa bulunuyordu. Ordunun nc kuvveti Bl

Beye ve art kuvveti ise Hsrev Beye verildi. Padiah zrhn giymi ve beyaz bir atabinerek ordunun merkezindeki yerini almt.

Sabahtan ikindi vaktine kadar iki orduda hcuma gemedi. Sadece Osmanl nc

kuvvetleri ile Macar atllar arasnda yer yer vuruma balamt. Osmanl ordusunun

yerinden kmldamadn gren Macarlar, taarruza geti. Macar komutanlarndan

Piyer Pereney ile Papaz Pol Tomori btn kuvvetleri ile Vezir-i zam brahim

25 Ylmaz ztuna,Byk Trkiye Tarihi, C. III., s. 368.26 Celal-zade Mustafa, Tabakatl- Memalik, s. 73.27 Gabor Agoston, 14531826 Avrupada Osmanl Savalar, Top, Tfek ve Sng Yeniada Sava Sanat14531815, stanbul, 2003, s. 173; Caroline Finkel, XV. ve XVI. Yzyllarda Byk Meydan MuharebelerindeUygulanan Strateji ve Taktikler,XV. ve XVI. Yzyllar Trk Asr Yapan Deerler, stanbul, 1997, s. 161.28 Peevi, Tarih, s. 70.


17/136

Paann kumandasndaki Rumeli askeri zerine hcum ettiler. Osmanl kuvvetleri

pln gereince geri ekilip dman ieriye aldlar; bunun zerine yandan Anadolu

kuvvetlerinin tazyikiyle Macar kuvvetleri daha ieri alnp toplarn nne getiriliyordu.

300 topun bir anda atelenmesi ve atei artk kesmemesi, ar zrhl Macar kuvvetlerinidatt. Macar kuvvetleri kk paralara blnerek savamaya devam etti.

Sultan Sleyman, ordusuna tamamen hkimdi. Ancak Macar kral iin ayn

durum geerli deildi. nk ordusunda birok farkl milletten alaylar bulunuyordu.

Sultan Sleymann emriyle bir taraftan Bl Bey bir taraftan da Hsrev Bey dman

arkadan evirdiler. Kral Lajos komutasndaki askerlerde Anadolu kuvvetlerinin

zerine yrd. Anadolu askerleri de ayn ekilde geri ekildiler. Bunlarda kskacn

iine girdiler29. Bu srada padiah ldrmeye yemin etmi olan Markazili ismindeki

birinin komutasndaki askerler padiaha ok yadrdlar, hatta oklardan bazlar

padiahn zrhna isabet etti. 3 Macar askeri padiahn yanna ulamaya muvaffak oldu.

Ancak padiah, bunlar bizzat ldrd.

Muharebenin ikinci blmnde tfekli30 yenieriler ve Osmanl topular,

nlerine kadar gelen Macar piyadelerini yok etti. Osmanl kuvvetleri sadece Karasu

batakl tarafn ak brakmlard. Osmanl askerlerinden kaanlar Karasu

bataklnda bouldular. Boulanlar iinde Macar Kral Lajosta bulunuyordu31.

Sava balayal henz iki saat olmutu ki Macar ordusundan eser kalmamt. Macar

askerlerinin neredeyse tamam yok olmutu. Bu savala 600 yllk Macar Krall yok

edilmitir.

Moha Meydan Muharebesi Avrupallara o kadar menfi etki yapmt ki bu

malubiyetten sonra Avrupallar 1596da ki Haova Meydan Muharebesine kadar

Osmanl ordusuna kar meydan muharebesine girmemeye zen gstermilerdir.nk Osmanl ordusunun manevra kabiliyeti, iae ve lojistik sistemleri Avrupa

ordular ile kyas edilemeyecek derecede kuvvetli ve gelimiti. Bu sebeplerden dolay

yaptmz bu almann ileriki konularnda bahsedilecei zere Kanuni Sultan

29 Uzunarl, Osmanl Tarihi, C. II., Ankara, 1988, s. 324-325.; Hseyin Ik, Kanuni Sultan SleymanDneminde Osmanl-Avrupa likileri Moha Meydan Savann Nedenleri ve ki Tarafn Askeri StratejisineEtkileri, Uluslar aras Askeri Tarih Kongresi, Ankara, 1984, s. 5-13.30 Bu savata, Osmanl ordusunda Harbi, Hass ve Uzun olmak zere tip tfek bulunuyordu. Bu tfeklerden3000i harbi, 1000i hass ve 60 uzun olmak zere 4060 adet tfek bulunmaktayd. Bkz. TSMA, D 9633, s. 2.;Ayrca Moha Savanda kullanlan tfekler iin Gabor Agoston, 1453-1826 Avrupada Osmanl Savalar,Top, Tfek ve Sng Yeniada Sava Sanat 1453-1815, stanbul, 2003, s. 135.31 Peevi, Tarih, C. I., s. 73.


18/136

Sleyman, Avrupa ilerine kadar gitmi ve Ferdinand savaa davet etmi ancak ne

Ferdinand ne de arlken, Osmanl ordusuna kar bir meydan muharebesine kmay

gze alamamlard.

Savan kazanlmasna ramen her ihtimale karn sabaha kadar savameydannda beklenmi ve sabahta geit resmi dzenlenerek padiah tebrik edilmitir.

Sultan Sleymanda her askeri rtbesine gre dllendirmitir32.

C- Budinin Fethi

Moha zaferinin ertesi gn aknc kuvvetleri Macaristan ilerine gnderildi.

Macar ordusu tamamen imha edildiinden Osmanl ordusunun nnde bir engel

kalmamt. Moha sahrasnda gn beklendikten sonra Budine doru hareket

edildi. Osmanl ordusu 13 Zilkade / 20 Eyllde Budine ulat. Hlbuki bu mesafeyi

Macar ordusu 38 gnde gemiti. ehrin Hristiyan ahalisi kam olup ehirde sadece

Yahudiler kalmt. Yahudilerin reisi Yasef, Budin kalesinin anahtarlarn Sultan

Sleymana teslim etti33. Padiah burada 14 gn kald. Tuna zerine bir kpr

kurdurarak Pete yakasna da geti. Pete de padiah Macar asilzadelerinden bazlarn

kabul etti ve kendilerine Erdel Voyvodas Jan Zapolyay Macar Kral tayin edeceini

syledi34. Bu arada Segedin, Tibtel ve Macalina kaleleri Vezir-i zam brahim Paa

tarafndan fethedildi.

D- Macar Krall Sorunu

Yagellon ailesine mensup olan son Macar Kral Lajosun ocuu yoktu.

Macarlarn bana bir kral gerektiinden Macar kont ailesinden Zips Kontu ve Erdel

Voyvodas olan Jan Zapolyann kral seilmesi baz Macar beyleri tarafndan uygungrld. Zaten Kanuni Sultan Sleyman da Petede bir grup Macar asilzadesine Jan

Zapolyay kral tayin edeceini sylemiti. Ancak Jan Zapolyann krallna sadece

Transilvanyal Beyler destek veriyordu ve maktul kral Lajosu defnettikten sonra Jan

Zapolyay kral setiler (15 Kasm 1526). Yeni kraln makamna oturmasndan sonra

Osmanl ordusu stanbula dnd35.

32 Peevi, Tarih., gsterilen yer33 Uzunarl, Osmanl Tarihi, C. II., s. 327.34 Peevi, Tarih, s. 74.; Tayyib Gkbilgin, Sleyman I,M.E. B.slam Ansiklopedisi, C. 11, s. 108.35 Jan Zapolyann Macaristan Seferinde orduya gelerek el pmesi iin yaplan merasim hakknda bak. FeridunAhmed,Mnets-Seltin, C.1, stanbul, 1274, s. 569. (Ksaltma: Mneat)


19/136

Jan Zapolyaya kar rakip olarak bir ksm Macar Beyleri de Habsburg

hanedanndan arlkenin kardei Bohemya kral ve Avusturya Aridk Ferdinand,

Macar kral setiler. Ferdinand, maktul kral Lajosun kz kardeinin kocas olduu gibi

ayn zamanda Kral Lajos da arlken ile Ferdinandn kz kardeleri Marinin kocasidi. arlken diyet meclisini toplantya ard. Presburg diyet meclisinin kararyla

Ferdinand kral, Jan Zapolya da asi ve din dman ilan edildi.

Jan Zapolyaya aleyhtar Macar beyleri Viyanaya bir heyet yollayp Ferdinand

davet ettiler ve stolni-Belgrad36da bulunan Macar krall tacn giydirdiler. Bu

durum, biri Osmanl himayesinde Jan Zapolya, dieri de arlken himayesinde

Ferdinand isimlerinde iki kral ortaya kard37.

II- KNC MACARSTAN SEFER ve VYANA KUATMASI

stolni-Belgradda Macar krallk tacn giyen Ferdinand, Osmanl ordusunun

geri dnmesinden sonra Budine hcum etti. Ferdinanda kar koymak isteyen

Zapolya, Tokayda malup oldu. nce Erdele sonra da kaynpederi olan Lehistan

kralnn yanna kat. Durumun kendisi iin kt olduunu gren Jan Zapolya, elisi

Jerome Lazckyi stanbula gnderdi. Kanuni Sultan Sleyman ile gren Lazcky

padiahtan yardm szn ald. Ferdinand ise Osmanl Devletinin kendisini orada rahat

brakmayacan bildiinden Hobordansky Janos ile Sigismond Weichselberger

adndaki elilerini Kanuni Sultan Sleymana gnderdi. 29 Mays 1528 tarihinde

stanbula gelen eliler padiah tarafndan kabul edilmedii gibi vezirlerle yaptklar

grmelerden de bir sonu elde edemediler38

.

36 stolni-Belgrad, Macaristann ilk Bakentidir. Bu ehir Macar krallarnn ta giydii ve mezarlarnnbulunduu nemli bir yerdir. stolni-Belgrad hakknda geni bilgi iin bak. Burcu zgven, Osmanl

Macaristannda Kentler, Kaleler, stanbul, 2001, s. 3543.37 Uzunarl, Osmanl Tarihi, C. II., s. 328.

38 Tayyib Gkbilgin, Sleyman I, s. 108.; Kanuni Sultan Sleymann Macaristan ve Avrupa Siyaseti, s. 110-111.


20/136

A- Viyana Kuatmas

Zapolyaya yardm vaadinde bulunan Kanuni Sultan Sleyman, 1529 ylnda

kinci Macaristan Seferine kt. Moha ovasna gelindii vakit Jan Zapolya, yllk

vergi vermek artyla Budinin kendisine verilmesini rica etti. Padiahta, Budinin gerialnarak kendisine verileceini teyid etti. Budin ksa bir mukavemetten sonra teslim

oldu ve belirli bir miktar vergi karl Jan Zapolyaya brakld.

Budin alndktan sonra Osmanl ordusu yol zerindeki Estergonu muhasara

edip Ferdinandn bulunduu Viyana zerine yrd39. Viyana zerine sefer

dzenlenmesi arlken karsnda zor durumda bulunan I. Fransuvaya de yardm

niteliindeydi. Yolda alnan esirlerden Viyanann 20000 piyade ve 2000 svarinin

savunulaca renildi.

Osmanl ordusunun Viyana kuatmas eyll sonuna rastlad iin mevsimsizdi.

Bunun dnda ama Jan Zapolyay Macar krallk tahtna tekrar oturtmak ve Budini

geri almak olduundan byk kale toplar getirilmemiti.

Yaplan hazrlklardan sonra kalenin teslimi istendi ise de ret cevab alnd.

Bunun zerine kaleye hcum edildi. Yaplan hcumlara sonusuz kald. Toplanan harp

meclisinde muhasaraya devam etmek iin mevsimin msait olmad, erzakn azl,

kar yamas40 ve souklarn balamas gibi sebeplerle kuatmann daha fazla

uzatlmamas gerektii grld. Osmanl ordusu ayrlmadan nce Viyanada esir

bulunan Mslmanlarla 60 kadar dman esirini mbadele ederek kurtard41.

Padiah Budine geldi ve buradan ayrlrken, Macar kralnn yanna mavir

olarak gerekte ise kraln durumunu kontrol etmek iin Venedikli Luigi Grittiyi

brakt ve ayn zamanda kral korumak amacyla yenierilerle birlikte dier

kuvvetlerden de bir miktar birlii brakt42.Osmanl ordusu geri ekildikten sonra aknclar tarafndan Avrupann ilerine

byk aknlar yapld. Malkoolu Kasm Beyin aknclar, Avusturyann ilerine

kadar ilerledi. Bir baka aknc kolu ise Stirya eyaletinin merkezi olan Graza kadar

39 Mcteba lgrel, Political History of the Era of Sultan Sleyman the Magnificient, The Ottoman Empire in

the Reign of Sleyman the Magnificient, stanbul, 1988, s. 138-140.40 Rubina Mohring Herold, Trk Viyana, ( ev. Mjdat Kayayerli), Konya, 1999, s. 27-29.41 smail Hakk Uzunarl, Osmanl Tarihi, c. II., s. 329-330.; Gkbilgin, Kanuni Sultan SleymannMacaristan ve Avrupa Siyaseti, Kanuni Armaan, s. 112.42 Feridun Ahmed,Mneat, C. I., s. 571.


21/136

ilerledi. Dier bir aknc kolu ise Hrvatistan ve Slovenyaya kadar ilerlemiler ve

birok blgeyi yakp ykmlardr43.

Kanuni Sultan Sleymann bu seferle amac, arlken ile bir meydan

muharebesi yapmak ve en gl rakibine boyun edirmekti. Sefere klrkenViyanann kuatlmas dnlmemiti ki bu sebepten dolay kale muhasaralarnda

kullanlan byk toplar getirilmemiti. Ancak arlken, bu durumda Kanuni Sultan

Sleymann karsna kmad. nk Moha Savanda gl Macar ordusu,

Osmanl ordusu karsnda iki saat iinde yok olmutu. Kendisi de ayn akbete

uramaktan kand.

arlken 1527 ylnda Romay yama edip, Papaya Barselona Muahedesi ile

btn talya zerindeki yksek hkimiyetini tasdik ettirmiti. Artk Fransay tamamen

ezmek zereydi ki Osmanl ordusu Viyanay kuatt. Bu durum Fransay kurtard.

arlken I. Fransuva ile Cambrai Antlamasn imzalad ve Burgonyay arlkene

brakmak zorunda kald44.

II. Macaristan Seferinden sonra 17 Ekim 1530da Alman elileri Nicolas

Jurischitz ile Joseph Von Schneeberg, sulh istemek zere stanbula geldiler. Eliler,

Szapolyann sultan tarafndan azlini ve Macaristan Krallna Ferdinandn tayin

edilmesini isteyerek Szapolyann hangi artlarla Osmanlya tabi ise bu artlar

Ferdinandn da kabul ettiini bildirdiler.

Vezir-i Azam brahim Paa ise Eerarlken bizimle sulh yapp, artlarmza

boyun eerse, yalnz o zaman gerek imparator olur; zira Fransa ve ngiltere

krallarna, Papaya ve Protestanlara biz arlkeni, imparator sfatyla kabul

ettiririz45. Demesi Osmanl d siyasetinin o dnemde ki gcn gstermesi asndan

nemlidir. brahim Paa, elilere son olarak Macaristan ilerinden tamamen el ektiitakdirde Divan- Hmayunun Ferdinand Bohemya kral ve Avusturya Aridk

olarak tanyabileceini syledi.

Ferdinandn elilerinin istekleri grnte Osmanl asndan olumlu gibi

gzkmekteydi. Ancak Macaristan tahtnn talibi olan Ferdinandd. Yani arlkenin

kardei ayn zamanda vassal idi. Ferdinandn Budine yerlemesi demek arlkenin

43 Hammer, Osmanl Devleti Tarihi, C. V., s. 165-166.44 Uzunarl, Osmanl Tarihi, s. 504.; Yaar Ycel- Ali Sevim, Klasik Dnemin Hkmdar Fatih YavuzKanuni Sultan Sleyman, s. 166-168.; Stephen J. Lee, Avrupa Tarihinden Kesitler 14941789, s. 65, 67, vd.;

Dnya Tarihi Ansiklopedisi, s. 91.45 Hammer, Osmanl Devleti Tarihi, C. V., s. 167. ; Tayyib Gkbilgin, Kanuni Sultan Sleymann Macaristanve Avrupa Siyaseti, s. 110-111.


22/136

hkimiyetine brakmak demekti. Bu sebepten dolay Ferdinandn Macaristan tahtna

oturmasnn Osmanl tarafndan kabul edilmesi mmkn deildi.

Bu ekilde Alman elileri elleri bo geri dndler. Ancak arlken ve

Ferdinand, Macaristan gibi nemli bir yerin Osmanlnn elinde kalmasna tahammledemiyorlard. Bundan dolay Ferdinand yeniden Macaristan zerine mdahale etmeye

hazrlanyordu.

III- ALMAN SEFER ve STANBUL ANTLAMASI

1530 sonbaharnda Ferdinand stanbula bir elilik heyeti gnderdi. Nicolas

Juricis ve Joseph de Lamberg adlarnda ki bu elilerin vazifesi, Osmanl devleti ile bir

bar anlamas yapmakt. Eliler vergi vermek koulu ile Macaristann Ferdinanda

verilmesini talep ettiler46. Kanuni Sultan Sleyman ise bu istee karlk Ferdinandn

Macaristandan vazgeip, orada henz elinde bulunan kaleleri teslim etmesini,

Zapolyaya verilen Macar krallna tecavzde bulunmamasn ve arlkenin bu ilere

mdahale etmemesini istedi. stanbulda ki bu mzakereler cereyan ederken

Macaristanda durum Zapolyann aleyhine dnd.

Macar kral Zapolya memleketinde tamamen hkm ve nfuzunu tesis

edememiti. Macar beylerinin birou Ferdinand destekliyorlard. Hatta kendisinden

memnun olmayan Sigetvar ban dier Macar beylerine nayak olarak isyan etti.

Zapolya bu isyan bastrmak iin on bin Macar askeriyle Budinde kendisini mdafaa

etmek iin braklm olan bin kadar yenieri ve dier Trk askerini Sigetvar

zerine gnderdii srada Ferdinandn Budin zerine gelmekte olduunu duyunca

acele Semendire sancak beyi Bli Beyolu Mehmed Beye haber gndererek yardm

istedi.Ferdinand, Osmanllara ait Estergon, Viegrad ve Va kalelerini aldktan sonra

Budini muhasara etti47 ; Sigetvar zerine giden kuvvetler Budine geldilerse de oray

muhasara edilmi bulup stolni Belgrad a gitmiler ve sonra Budin muhafzlar ile

anlaarak bir gece anszn kaleye girmilerdi. Bu arada Semendire Sancakbeyi Yahya

paa torunu Mehmed bey ile Bosna sancakbeyi Gazi Hsrev bey Kumandas ile gelen

aknc ve deli kuvvetlerinin Budine yaklatn duyan Ferdinand iki ate arasnda

kalmaktan korkarak ekildi. Bu muhasara elli yedi gn srd.

46 Tayyib Gkbilgin, Sleyman I, s. 125.47 TSMA, E. 5436.; Tayyib Gkbilgin, Sleyman I, s. 125.


23/136

Ferdinandn Budini muhasara ettii duyulur duyulmaz Kanuni Sultan Sleyman

25 Nisan 1532 (19 Ramazan 938 ) de Macaristana sefere hareket etti. Tarihiler bu

seferi spanya kral kasdna Alaman seferi olarak nitelerler48.

Osmanl ordusu 100.000i akn olarak stanbuldan ayrld. Osmanl ordusuNie vardnda Ferdinandn elileri ordugha gelerek nceki tekliflerini yenilediler

ve Macaristann Ferdinanda verildii takdirde senelik yz bin duka vergi verme

teklifinde bulundular. Fakat bu teklif reddedildi ve Osmanl ordusu Ferdinandn

topraklarna doru ilerlemeye balad.

Ferdinandn memleketine girildikten sonra srasyla Egerszek ve Siklo kaleleri

padiaha itaatlerini arz etmi, Belovar, Berzence ve dier birok kaleler ele

geirilmitir49. Bu srada orduya nc tayin olunan Semendire Sancak beyi Yahya

Paazade Mehmet Bey, Gns (Kszeg) Kalesi yanndan geerken bu kale

muhafzlarnn pususuna dm ve aralarnda byk bir arpma olmutu. Peevinin

de iaret ettii gibi bu sefer de kale fethine nem verilmeyip, Ferdinandn

memleketinin tahrip ve yama ve onun, Zapolyay tanmasn temin etmek dncesi

hakim olduundan kale den byk toplar getirilmemi, fakat bu ak tecavz ve

tehdit karsnda nlem almak gerekmi ve bylece Gns Kalesinin muhasarasna

balanmtr50.

Serdar takiben iki gn sonra Kanuni Sultan Sleymanda bu kalenin

muhasarasna yetiti. Muhasara tertibat alnd. Kaleyi evvelce stanbula eli olarak

gelen Nicolas Juricics mdafaa ediyordu. Austos ortalarndan itibaren muhasara

btn iddetiyle devam etti. Son hcumda yaralanan ve askerlerinin yarsn kaybeden

Juricics kaleyi teslim etmek zorunda kald51. Bu esnada Ferdinandn elilerine bin

nme verilerek Ferdinand savaa davet edildi. Ancak Ferdinand ve arlken,Osmanllarla bir meydan muhaberesi yapmaktan ekiniyorlar, onlara kar oyalama ve

ypratma taktii izliyorlard.

Osmanl ordusu ileri harekta devam ederek Sopronu ald. Avusturyallar

Osmanllarn Viyanay muhasara edeceklerini zannederken, Osmanl ordusu Graz

48Tarih-i Sefer-i Zafer-i Alaman, Kadzade Mehmed Ktphanesi, Sleymaniye Ktphanesi, No:557.; FeridunBey, Mneat I, s. 577-584.; Celalzade , Tabakatl-Memalik, s. 75 , Peevi, Tarih, s. 159.; Hammer, Osmanl

Devleti Tarihi, C. V, s. 113-118; Tayip Gkbigin, Sleyman I, s. 125.49 Feridun Bey,Mneat I, s. 577 vd.; Peevi, Tarih s. 159 vd.50 Peevi, Tarih, gs.yer.51 Hammer, Osmanl Devleti Tarihi, C. V, s. 116; Tayyib Gkbilgin, Sleyman I, s.114.; Eyybi, Menkb-Sultan Sleyman (Risle-i Padih-nme), (Yay. Haz. Mehmet Akku), Ankara, 1991, s. 83.


24/136

nlerine geldi. ehir muhasara edilmedi, yalnzca etrafn yaklp yklmas ile

yetinildi. Oradan Maribor yaknlarndan Drava vadisine ulald. te yandan Slovenya

arazisindeki baz ehir ve kaleler itaatlerini arz ettiler ki bunlarn arasnda Podgogonce

ve Zagreb de bulunmaktayd52

. Bu arada Kasm Bey, 12000 aknc ile Badene kadarilerlemi, ancak pusuya derek ehit olmutu. Kanuni Sultan Sleyman ise sek yolu

ile Belgrada hareket etmiti. Bylece Ferdinand ve arlken ile meydan muharebesi

mmkn olmamakla birlikte, Osmanl ordular Macaristanda Ferdinanda ait topraklar

zerinde bir mddet ilerlemi, birok ehir ve kasabay elde etmitir. Ayrca bu sefer

sonunda Ferdinand Padiahn arzularna uygun bir antlama istemeye de mecbur

kalmtr.

Bu arada arlkene intisab etmi olan Andrea Doria komutasnda ki filo Mora

yarm adasnda ki Koronu alm, ardndan da Patras ve nebahty ele geirmi,

ilerine asker koyarak geri ekilmiti. Hatta Alman Seferi sonunda stanbula gelen

Avusturya elisi Cornellius, bu yerleri koz olarak ne srmt. Fakat buralar 1534

martnda giriilen bir harekt neticesi Semendire Sancakbeyi Mehmed Bey tarafndan

yeniden ele geirilmitir.

IV- OSMANLI-AVUSTURYA ANTLAMASI ve NETCELER

Padiah stanbula gelir gelmez Ferdinand yeni bir elilik heyeti iin izin

istemiti. O srada Osmanl Devleti ile Safevi Devleti arasnda bir sava ihtimali

mevcut olduundan bu istek uygun karland. Mzakereler iin eli olarak Gns

Kalesini savunan Juricicisin kardei Jerome de Zara, Ferdinand tarafndan

grevlendirildi.14 Ocak 1533 de padiah tarafndan kabul edilen Avusturya elilik heyetinden,

kesin bir antlama iin Ferdinandn ballk alameti olarak Gle (Gyr) Kalesini53

teslim etmesi istendi. Antlama gereince Ferdinand Macar kral Jan Zapolyann

arazisine tecavz etmeyecekti. ki taraf arasndaki snr Osmanl temsilcileri

52 Tayyib Gkbilgin, Sleyman I s. 115. ; Feridun Emecen, Kanuni Sultan Sleyman, Doutan GnmzeBykslam Tarihi, C.X, stanbul, 1989, s. 325326.53 Bu kale 1529 Viyana seferinde fethedilip sonradan Almanlarca geri alnan kaledir. Bu kale Osmanlkaynaklarnda Yankkale, Alman kaynaklarnda Raab eklinde gemektedir. Viyana Budapete yolununortasndadr ve kaleyi elde bulunduran taraf, Macaristan topraklarnn nemli bir ksmn elde tutar.43 Peevi, Tarih, C. 1, s. 172; T.Gkbilgin, Sleyman I, s.115; Feridun Emecen, Kanuni Sultan Sleyman,

Doutan Gnmze Bykslam Tarihi, C.X, s. 326327.


25/136

belirleyecekti54. Macar kral ile Ferdinand arasndaki antlamalar Osmanl

Hkmdarnn grp onaylamas artt. Ferdinand elinde bulunan Macaristan

topraklar iin Osmanl hazinesini her sene 30.000 altn verecekti. Ferdinand ile

yaplan anlamadan sonra Alman mparatoru arlken de anlama iin eli olacakt.Alman mparatoru arlken ile antlama olmazsa Osmanl devleti ona kar

serbestliini muhafaza edecekti. Antlama sene ile snrlanmayp Ferdinand anlamaya

uyduu srece yrrlkte kalacakt. Protokolde Ferdinand, Veziriazamla eit saylacak

ve brahim paa ile yazmalarnda karlkl birbirine Kardeim eklinde hitap

edeceklerdi.

Bu antlama sonunda biri Osmanl devleti himayesinde Zapolyaya, dieri vergi

vermek artyla Ferdinanda ait iki Macaristan ortaya kyordu. Osmanllarn

Avusturya ile mcadelelerinin bu ilk devresi, Macaristan Avusturyaya kar

kendilerine bal bir Macar kral idaresinde, himaye altnda tutmas abas iinde geti.

1526da sadece Sirem blgesi Osmanl lkesine katlmt 1529 Viyana kuatmas ve

1532 Alman seferi, Zapolyann durumunu korumak maksadn tayordu.

Yukarda anlatlanlarn hepsinden daha mhim olmak zere Ferdinand imdiye

kadar iddia ettii Macaristan krallk tacndan vazgeiyor, kendisi gibi Osmanlnn bir

tabii olan Zapolyay Macaristan kral olarak tanyor ve Bohemya krall ile

yetiniyordu. Bu durum Osmanl diplomasisi iin gerek bir zafer mahiyetinde

saylabilir nk Alman mparatoru arlkenin Macaristan zerindeki emellerinin iflas

ettiinin bizzat kendi tarafndan kabuldr. Sadece Macaristann kuzeybatsndaki bir

erit halindeki arazi, Ferdinandn elinde idi. Osmanl bu arazinin Bohemya krallnda

kalmasn ayn Zapolyann idaresindeki Macaristan ve Erdel gibi Osmanl

mparatorluunun himayesi altndan bu imparatorluu tekil eden bir para olarakkalacakt, bu sfatla bu hukuki stat ile Ferdinando Kral55 tarafndan idare

edilecektir 56.

A- Osmanl-Protestan Yaknlamas

Osmanl-Avusturya mcadelesi sadece iki tarafn birbirlerine kar mcadele

eklinde gemiyordu. Osmanllar, arlken (arlken)e kar savaan Alman Protestan

55 Avusturyaya yazlan nmelerde Ferdinando Kral olarak gemektedir. Bak:Die Schrebien Sleymans DesPrachtigen An Karl V., Ferdinand I. Und Maximilian II. (Editr: Anton C. Schaendlinger), Wien, 1983, s. 66.56Uzunarl, Osmanl Tarihi, C. II, s. 336; Hammer, Osmanl Devleti Tarihi, C. V, s. 193200.


26/136

prenslerinin Schmalkalden57 ittifakn da doal bir mttefik olarak gryorlard.

Fransann isteiyle Kanuni Sultan Sleyman, Lutherci prenslere yaklaarak, bir

mektupta Papa ve imparatora kar Fransa ile ibirliini srdrmelerini tevik etmi,

ayrca Osmanl ordular Avrupaya girerse prenslere genel af karacana ilikingvence vermitir. Ayrca Kanuni Sultan Sleyman Protestanlara yazd mektupta,

putlar ykp papaya kar ktklar iin Protestanlar Mslmanlara yakn grdn

bildiriyordu.

Katoliklie kar Luthercilerle Kalvencileri desteklemek ve korumak Avrupada

politik birlii nlemek, Habsburglar gsz drmek ve birleik bir hal ittifakn

engellemekti. Osmanl himayesinde bulunan Macaristanda Avrupallar Kalven-

Trklkten sz etmeye balatacak kadar etkin bir Kalvencilik kalesi olacakt.

Martin Luther ve yandalarnn, Osmanl tehlikesini tanrnn bir cezalandrmas

sayarak balangta tarafsz bir tutum takndklarn, ancak Osmanl tehlikesi

Almanyay tehdit etmesi ve Viyanay kuatmas zerine askeri ve mali yardmlarla

Ferdinand desteklemekte tereddt etmediklerini bunun karlnda Luthercilik iin

her zaman ayrcalk elde ettiklerini sylemek gerekir. Dolaysyla, Osmanllar yalnz

Fransadaki gibi ulusal krallklarn deil, Avrupada Protestanln da yerlemesinde

nemli bir etmen olmutur. Bu sebeple Avusturya, zerindeki Osmanl basks

yznden Protestanl bir mezhep olarak resmen tanmak zorunda kalmtr58.

Osmanllarn Protestanlara gsterdii bu tolerans Alman topraklarnda yaayan

Protestanlar iin bir ideal olacakt59.

B- Osmanl-ran Mcadelesi

arlken (arlken) de Kanuni Sultan Sleymann Protestanlar kkrtma

hareketine karlk Osmanl mparatorluuna kar Safevi tehdidini kullanmak istemive Safevilerle eli gndererek diplomatik ilikiye girmiti. Kanuni Sultan Sleyman

hem douda hem de batda savamak zorunda kalmamak iin, Safevilerle atmaktan

57 nalck, Osmanlmparatorluu: Klasik a, s. 42.58 Feridun Emecen, Kanuni Sultan Sleyman Dnemi, Doutan Gnmze Bykslam Tarihi, s. 327.: KarlVocelka, Avusturya-Osmanl ekimelerinin Dhili Etkileri, Tarih Dergisi, C. XXXI, s. 1316.59 Bu tolerans, Osmanl hkimiyeti altndaki Tolna ehrinde oturan bir Protestann, Protestanlk hareketininilgin simalarndan Hrvat asll branice profesr Matthias Flacius llyricusa gnderdii ve onun tarafndandaha o sralarda yaynlanan mektupta ak olarak belirtilmektedir: Mektupta Osmanl hakimiyeti altndaki

Macaristanda yaayan Protestanlarn serbeste dini ayinlerini yaparken Alman topraklarndaki iddetle takibeuradklarna, Trklerin gerek Hristiyanlk retisine (yani Protestanlk) izin vermekle kalmadklarn aynzamanda gerek Hristiyan olmayan Katoliklere kar onlar kl ile savunduklarn anlatmaktadr. KlausSchwarz, 16. yzyln Ortalarnda Protestanlarn Umudu: Trkler, Tarih ve Toplum, C. X/59, Kasm, 1988, s.913.


27/136

kanmaktayd. Hatta snr boylarnda meydana gelen baz olaylar bile grmezden

gelmiti. Ancak Bitlis Beyi eref Hann 1533te ran himayesine girmesi, ayn

zamanda ahn Badat Valisi Olama Hann Osmanllarla bir antlamaya vararak

Osmanllara iltica etmesi zerine sava kanlmaz bir hal ald. te bu yzden KanuniSultan Sleyman Avusturya ile atekes antlamas yaparak ynn ran zerine

evirdi.

Tarih kitaplarnda Irakeyn seferi olarak da geen bu sefere iki ordu halinde

klmt. lk ordunun banda vezir-i azam brahim Paa bulunmaktayd. Kendisine

yardmc olarak da defterdar skender elebi grevlendirildi. 1533 ylnn Eyll aynda

stanbuldan hareket eden bu ordunun ardndan Kanuni Sultan Sleyman da 1534

ylnn hazirannda ran zerine sefere kt. Kanuni Sultan Sleymann Eyll aynn

ortalarnda Tebriz ile Hoy arasndaki Ucan blgesine ulat. Sefer mevsimi getiinden

dolay Kanuni Sultan Sleyman k Tebrizde geirdi. 1535 ylnda Kanuni Sultan

Sleyman Badat ele geirdi. Azerbaycan ile Irak ilhak etti. pek reten Geyln

(Gilan) ve irvan blgelerinin yerel beyleri blgelerinde Osmanl hkimiyetini

tandlar60.

V- OSMANLI AVUSTURYA MCADELES (15331562)

1533 Osmanl Avusturya Anlamasndan sonra Macaristan Ferdinand ile anlama

yapldktan sonra Osmanl devleti ran ile sava yapm ve denizde alken ile

arplmt; Osmanllarn denizde Venedik ve mttefikleri ile savat srada aradaki

anlamaya ramen Kayaner kumandasndaki Ferdinand kuvvetleri snr tecavz

etmi ise de Osmanl kuvvetleri bu kuvvetli orduyu imha itmilerdir.

Venedik ile anlama yapld srada Ferdinand da eli gndererek anlamayyenilemek istediini bildirmiti; nk anlama artlarna aykr hareketlerde

bulunduundan dolay kendisine kar bir sefer dzenlenmesinden korkarak telaa

kaplmt.

Osmanl himayesinde bulunan Jan Zapolyaya gelince oda Osmanllardan

kurtulup kayn pederi olan Lehistan kralnn yardmyla Macaristan da kendi

hkimiyetini tesis etmek istiyorsa da karsnda alken gibi bir dman varken ister

istemez Osmanl devletinin himayesini tercih etmekteydi. Fakat Jan Zapolyann

60 Uzunarl, Osmanl Tarihi, C: II, s. 345-361.; Halil nalck, Osmanlmparatorluu: Klasik a, s. 42-43.;


28/136

Ferdinand ile gizli bir antlama yapm olduu hakknda daha nce Jan Zapolyann

hizmetinde bulunmu olan Laki ile Aloise Gritti61 tarafndan verilen bilgilerden sonra

yeni bir Macaristan meselesi ortaya kt62.

Bu arada Ferdinand Kanuni Sultan Sleyman Irakeyn seferinden dnndetebrik iin eli gndermi ve Zapolyann elindeki Macaristan istemiti ancak bu

teklifi tekrar reddedildi.

A- Jan Zapolyann lm Ve Macaristan Seferi

1540 ylnda Jan Zapolya vefat etti. Kars zabella kocasnn lmnden nce

bir erkek ocuk dourmu olduundan Macaristan iinin halledilmesi zorunlu bir hal

ald ve bu srada kralie zabellann elileri stanbula geldi. Kralie, olu Sigismund

un Macar kral olmasn gnderdii heyet vastas ile istemi ve bu hususta kendisine

teminat verilmiti. Zapolyann lmn duyan Ferdinand ve arlken kuvvetleri

Budini kuattlarsa da baarl olamayp ekildiler.

Durumun Osmanl Devletinin aleyhine gelimesi zerine Macaristan zerine

yeni bir sefere kld Padiah sefere hareket etmeden nce Budinin Ferdinandn

eline gememesi iin Rumeli beylerbeyi ve nce vezir Sokollu Mehmet Paay

3000 yenieri ve svari kuvvetleri ile nceden gnderdi bundan sonra bizzat sefere

katld. Budini kurtarmaya giden Sokollu Mehmet Paa, Ferdinandn kuvvetleri ile

baa kamamlar ancak Ferdinandn da Budini ele geirmesine engel olmulard.

Budini ele geirmekten midini kesen ve asl ordunun yaklamakta olduunu duyan

Ferdinand kuvvetleri bir gece anszn kamak istedilerse de hemen hepsi imha

edildiler. Ordughlar bizzat Trklerin eline geti ve bakumandanlar olan Rokendorfyakalanarak Komaron mevkiinde ldrld.

61Aloise Gritti;, Venedik Dojunun oludur Osmanl kaynaklarnda Beyolu diye de bilinir 1533 antlamasndansonrada Macaristanda resmi bir ajan oraya ve hatta btn orta Avrupaya ait bilgileri divan Hmayna arzeden bir temsilci gibi idi . Grittinin nfuz ve otoritesi olduka salamd amac Erdel voyvodas olmakt ancak

Zapolyann Macar kral sfat ile Erdeli baka bir asilzadeye vermesi zerine Gritti bu adam ortadan kaldrd. Bu suikastn ardndan Erdel ve dier blgeler Gritti ye kar ayakland ve topladklar kuvvetlerle Grittiyi Magyes kalesine snmaya mecbur braktlar. Dier Trk kalelerinden yardm gelmeden Gritti ldrld.;Tayyib Gkbilgin, Kanuni Sultan Sleymann Macaristan ve Avrupa Siyaseti, s. 120.62TSMA, E. 5496.


29/136

B- Macaristann lhak

Kanuni Sultan Sleyman 25 Austosta Budin nlerinde geldi ve Kralie ile

oluna kymetli hediyeler gnderdi. Bir yandaki kk kral zde Sigismund annesi

ve piskopos Martinuzzi Osmanl ordugahna gelerek ballk arz ettiler. Bundan sonraKanuni Sultan Sleyman Kralieye kk kral Sigismund byynceye kadar Budini

Osmanl devleti hkimiyeti altnda bulundurulaca sylenilerek altn ve lacivert

damgal ahitname 63 ile Sigismund kendisine naip olan validesi ile birlikte Zapolyann

eski beylik yeri olan Erdele gnderilmilerdi64.

te bu suretle Zapolyann elindeki Macaristan dorudan doruya Osmanl

topraklarna ilhak olunup 12 sancaklk Budin beylerbeylii tekil edilmi ve

Beylerbeyliine Badat valisi olup aslen Macar olan Sleyman Paa tayin olunarak

Macaristanda arazi tahriri yaplmtr 65.

VI- 1543 MACARSTAN SEFER PETE MUHASARASI VE ESTERGON

ZAFER

Budinden dnen ve k Edirnede geiren kanuni sultan Sleyman stanbula

geldiinde Ferdinandn elileri gelerek eski isteklerinde srar ettiler. Avusturya elisi

Macaristann tamamen terki karlnda senede 50.000 eer bu yeterli gelmezse

100.000 Duka altn vergi verilmesi teklifini yeniden gndeme getirdi. Ancak bu

istekleri de reddedildi. Eli bir ey elde edemeden 1542 de geri dnd. Bu arada

Ferdinand eitli milletlerden byk bir ordu toplam bulunuyordu. Fransz elisi

vastas ile Ferdinandn bu byk hareketini haber alan Osmanllar derhal Budine

yardm gndermek iin hazrlklara getiler. Brandenburg elektr II. Joachim

idaresindeki byk ordu Tunay takiben Pete nlerine gelip kaleyi muhasara altna63 Fethettiim Ongrs vilayetinin darl-mlk olan Budin taht ki ol zamanda Memalik-i islamiyeden maitve zapt asir olup Yanos Kral harac iltizam itmeyin Ongrs krall mezbure tevcih olunup aln vefatndansonra olu stefan krala inayet eylemitim Ongrs memleketi ile hemcivar olan Neme kral Ferdinandu ehlislam ile bu z ve adavette srar zere sahibi kin bir mfsid ve Fesat karindir Ongrs iklimlerinde dahi kralolmak sevdasna dp karnda ispanya kral Karlo ittifak ve sair kefere muavenetleri ile diyar dalaletasarlarndan mubala askeri kffar cem eyleyip tuna suyu zerinde dahi bi nihaye gemiler ile topraklar vebayraklar tertip eyleyip Budin ehrini hisar etmilerdi asl muradm murad hmayunu budin tahtn darislam edip dman reh-sen def olunduu gibi budinde olan yano kraln oluna atasnn oca olan erdelvilayetinin banln ihsan eyleyip Hzaneyi Amireye bir miktar mal vermek zere ol canibe gnderildi ongrsbeylerinden sair sadakat zere olanlara sancaklar verilip budin ehrini tevabii ve levahiki ve muzafaat veekalimi ile feth ve teshir eyledim. Feridun Bey, Mneat C. I, s. 487; Uzunarl Osmanl Tarihi, C II, s. 338

339.64 nalck, Osmanlmparatorluu: Klasik a, s. 42.65 Gyula Kaldy-Nagy, Kanuni Devri Budin Tahrir Defteri, Ankara, 1971.;Budin Kanunnamesi (Yay. Haz. SadkAlbayrak) Tercman 1001 temel eser, Eser No: 28; Ahmet Akgndz, Osmanl Kanunnameleri, C. 6, s. 425427.


30/136

ald ancak yedi gnlk bir kuatmadan sonra bozguna urayarak geriye ekilmek

zorunda kaldlar.

Pete Muhasarasnn duyulmas ile gerekli hazrlklar tamamlayan Kanuni Sultan

Sleyman 23 Nisan 1543 de stanbuldan hareket etti66

. Bu srada nden gnderilenOsmanl kuvvetleri ve hudut beyleri Pojega civarndaki baz kaleleri ile Nana ve Valpo

gibi mhim iki kaleyi ele geirdiler ve iklou kuattlar. Kanuni Sultan Sleyman ise

bu srada seke gelmi bulunuyordu. Kanuni Sultan Sleyman ikloun

kuatlmasna yardma gitti ve bu kale 8 Temmuz 1543 de alnd. Bu arada Pe ehri

de teslim olmutu.

Kanuni daha sonra Budine geldi arkadan gerekli malzemenin de buraya ulamas

ile Osmanl kuvvetleri Estergon zerine yrd. Tuna kenarnda bulunan bu Macar

ehri daha nce ele geirilmi ancak Avusturyallar tarafndan geri alnmt. Kuatlan

kaledeki mdafiler, teslim teklifini kabul etmediler. iddetli muhabere sonunda

kaledekiler bir heyet gndererek teslim oldular (10 Austos 1543).

Burann fethinden sonra Zapolyann lmnden beri alman igali altnda

bulunan ve Macaristann Osmanl hkimiyetinde kalabilmesi iin pek mhim

yerlerden birisi olan stolni Belgrad zerine yrnd Kanuni Sultan Sleyman stolni

Belgrad da fethedip Macaristan Osmanl idaresinde birletirmek amacyla

Estergondan kuzeye inmitir. Osmanl ordusu buraya geldikten sonra kaleyi kuatt 3.

umumi hcumda 4 Eyllde kale drld. Daha sonra bir sancak merkezi olarak

Budine baland sancak beyliine ise nebaht sancak beyi Ahmet Bey getirildi 67.

Kanuni Sultan Sleyman stanbula dndkten sonra Budinin emniyeti iin ele

geirmesi gereken kalelerden olan Viegradn zaptna Budin ve Bosna beylerbeyi tayin

edildi. Bunlar 1544 baharnda harekete geerek stratejik ve siyasi neme sahip olan bukaleyi aldlar. Ardndan Budin beylerbeyi Yahya paann olu Mehmet Paa Novigrad

ve Hatvan zaptetti Bu arada Olama Paa Bosna ve Hrvatistan taraflarnda ftuhatta

bulunarak Slovenya ve Hrvatistandaki baz kaleleri ald 1544 harekat ile Osmanl

Devletinin Macaristan zerindeki hakimiyeti perinlendi.

66 Estergon Seferinin sebepleri, sonu ve askeri hazrlklar iin bak. Mehmet piolu, Kanuni SultanSleymann Estergon Seferi, Yksek Lisans Tezi, Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Konya, 1989.67 Celalzade, Tabaktl-Memlik, s. 85; Peevi, Tarih, C I, s. 248-263; Feridun Emecen, Kanuni SultanSleyman,Doutan Gnmze Bykslam Tarihi , C.X, s.373-375.


31/136

A- 5 Senelik Osmanl Avusturya Anlamas

Osmanl devleti ile baa kamayacan anlayan ve her seferde elindeki nemli

ehir ve kalelerin bir ksmn kaybeden Ferdinand hemen stanbula bir elilik heyeti

gndererek bar teklifinde bulundu. ran ile harp ihtimali gz nne alnarakAvusturyann anlama istei kabul olundu ve 10 Kasm 1545te anlama imzaland.

Elilik heyeti Avusturyaya dndkten sonra arlkenin elisi 1546 yaznn sonlarnda

stanbula geldi Osmanl vezirleri eli ile yaplan grmelerde Franszlarnda

bulunmalarn istemiti. Nihayet 14 Ocak 1546 da arlkenin elisi Veltwicki kabul

eden Kanuni Sultan Sleyman, aylarca sren mzakereden sonra anlamay

imzalad68. Bu be yllk anlama; Macaristann Osmanllar tarafndan ele geirilen

yerlerinin Osmanl idaresinde kalmasn ve Avusturyann elindeki Macar krall

arazisine karlk 30.000 altn hara demesini karara balamtr69.

VII- ERDEL MESELES

Kralie zabella ve olu Yano Sigismund, Erdel banl ile Lipvaya

gnderilmilerdi ayrca idarede sz sahibi Turda adl mecliste bulunuyordu. Bu

mecliste yer alan Macar tahtnn varisinin vasisi Martinuzzi kendisini kk kraln

naibi olarak setirmi ve idarede sz sahibi olmutu. Onun amac Erdeli Osmanl

himayesinden karmakt. Bir taraftan Osmanl ile iyi ilikiler kurulmu dier taraftan

da Ferdinand ile anlamt ancak Martinuzzinin ihaneti Budin beylerbeyi tarafndan

devaml olarak stanbula bildirilmekte idi bu durumla ilgili olarak Rumeli Beylerbeyi

Sokollu Mehmet paa Erdel zerine yrmekle grevlendirildi

10 Temmuz 1551 de Sofyadan hareket eden Sokollu Mehmet paa 7 Eyllde

Beeyi ele geirdi ayrca Bekerek anad daha on iki kaleyi ele geirerek Lipvazerine yrd buray kolaylkla ele geirdikten sonra Temevar kuatt. Ancak iklim

artlar yznden buray alamad Martinuzzi durumu kendisi asndan ktletiini

grnce kendini affettirmeyi dnd ancak onun hareketinden haberdar olan

Avusturyallar onu ortadan kaldrdlar Avusturya kuvvetleri nce Lipvay kuattlarsa

68 Tayyib Gkbilgin, Sleyman I, s. 131.; Tayyib Gkbilgin, Kanuni Sultan Sleymann Macaristan veAvrupa Siyaseti, Kanuni Armaan, s. 32, 33.69 ... ben ki Sultan Sleyman Han Romallarn ve ana tabi olanlarn kral olan Frendu benim izzetli azametldergahma yarar elisin ve adamn gnderip bab saadet meabm canibi ile sulh ve salah rica edip gnderdiieli dahi ann karnda vilayeti ispanya kral karlo tarafndan dahi vekil idn bildirip bil fiil Ongrsvilayetinden hristiyan tayifesinin ellerinde olan yerler mukabelesinde her yl dergahmza 30000 duka Macaraltn vermek zere , Feridun Ahmed,Mneat, C. I, s. 341.


32/136


33/136

gndererek Szigetvarn kendisine terkini istemiti. Dier yandan Erdel diyet meclisi bu

blgedeki karklk ve kararszla son vermek amacyla daha nce Lehistana kam

bulunan kralie ve olunun 1556 da Erdelde iktidar almak zere davet etmiti.

Padiahn emri ile Eflak ve Bodan beyleri daveti kabul ve Padiahn emrine itaat edenkralie zabella ve olu Yano Sigismundu Lehistandan alarak Erdele getirmilerdi.

Bu tarihten sonra Kralie zabella ve olu Yano Sigismund bu blgeyi Kanuninin

himayesinde idare etmilerdir.

Bu srada Kralie zabellann elisi Bebek stanbula gelerek padiahtan bir

taraftan Lipva ve Temevarn kendilerine braklmasn istemekte dier taraftan da

hlihazr vaziyetin devamn isteyen Avusturya elilerinin gayretlerini sonusuz

brakmaya alarak Avusturya aleyhine yeni bir harbi tevik etmekteydi istedii

kalelerin kendisine braklmayaca bildirildi73. Arkadalarnn Viyanaya gittii74

srada stanbul da bekleyen Busbecq, Viyanadan ald yeni bir talimat gereince

Avusturyann Szigetvar terk edemeyeceini divan hmayuna bildirdi ise de

Edirnede 7 aylk yeni bir mtareke imzaland (1558).

Ancak 1559 da bu mtarekenin mddeti dolunca mzakereler kesildi ve zaten

hibir zaman eksik olmayan snr mcadeleleri artarak devam etti. Askda kalan bir

mtareke olmasna ramen Osmanl tarafndan snr blgelerine gnderilen emirlerde,

Avusturya tarafndan snr blgelerine bir tecavz olmad takdirde mdahale

edilmemesi, ancak tedbirin de elden braklmamas konusu srarla bildirilmiti75.

Kanuni Sultan Sleyman snr blgelerine bu emirleri gnderirken Szigetvarn da

Osmanlya terk edilmemesi halinde anlamann olmayacan ak ve kesin bir dille

belirtti.

73 Babakanlk Osmanl Arivi, (Ksaltma: BOA),Mhimme 3, s. 63, hkm 147, (19 evval 966); Frendu Kralzerlerine asker gndermek zere olduunu bildiren kral olu ve kralieye ahitnameye aykr hareketlebulunulmamasna dair hkm.74 BOA, Mhimme 3, s. 96, Hkm, 243, (20 Zilkade 966); Frendu Kraln avdet eden adamlarna yolda zararverilmemesi hakknda Semendire beyine hkm.75 BOA, Mhimme 3, s. 488, hkm, 1451, (23 Zilkade 967), Frendu kral tarafndan dahl ve taarruzolunmad mddete onlar tarafna dhil olunmamasna dair Erdel ve Macar kralstefana hkm; Mhimme,3, s. 509, Hkm, 1513, (13 zilhicce 967), Kral- bed failin baz niyetleri hakknda istitlaat mnasebeti ile gaflet

etmemesi iin Bosna Beyi Malko Beye hkm. Ayrca; Bak. Hkm No: 1305, 1524,1525 vd.76 BOA, Mhimme 3, Hkm, 1121, (9 aban 967), Kanuni Sultan Sleymann Fransa Kral II. Fransuvayaiki devlet arasndaki dostluun devamna dair hkm77Tayyib Gkbilgin, Sleyman I, s. 140141.


34/136

Bu tarihlerde padiah nezdine Venedik, Fransa76 ve spanya elileri geldii gibi

Kanuni Sultan Sleymanda Rus hkmdarna bir mektup gndererek onu ilk defa ar

unvan ile anm ve Osmanl Devleti ile Rusya arasnda dosta mnasebetlerin

gelitirilmesi hatrlatlarak Osmanl-Rus ticaretinin gelitirilmesi istenmitir77

.

B- Rstem Paann lm ve Semiz Ali Paann Vezir-i zml:

Kanuni Sultan Sleymann damad ve iki defada on be sene gibi uzun bir

dnem veziri azam bulunan Rstem Paa ehzade Beyaztn teslimi ile ilgili

muhabereler srasnda ld. O ahsiyeti ve icraat ile padiah ve bu devir zerinde

gerek mspet gerekse menfi olarak derin bir tesir brakm olan iki veziri azamdan biri

saylabilir hatta Kanuni Sultan Sleymann saltanatn brahim ve Rstem paalarn

birbirini tamamlayan balca iki byk sadaret devri olarak grlebilir78.

Rstem Paann yerine Semiz Ali lakab ile maruf Ali Paa Veziri azam oldu o

Rstem Paann tam zdd bir karakterde iyi kalpli, cmert, halk adam idi79.

Amasyada 1555 de yaplan mtarekede askda kalm olan ihtilaflar devam etmi ve

Busbecqin uzun sre bir anlama akti hususundaki tm gayretleri Rstem paann

sadrazaml devrinde boa gitmiti. Ali Paa iktidara gelince Avusturya ierisine

yumuak davrand. Bu mzakereler sonunda 8 senelik bir bar anlamas yapld80.

VIII-OSMANLI- AVUSTURYA ANTLAMASI

Bu antlamaya gre;

1- Bu antlamann 8 sene ile geerli olacan,2- Ferdinand elindeki Macaristan arazisi iin her sene 30.000 dka altn

vermeyi,

3- Transilvanyadan tamamen el ekmeyi,4- Macar blgeleri hakknda Erdel kral Stefan Sigismund ile anlaacan

78 Tayyib Gkbilgin, Rstem Paa ve Hakkndaki thamlar, Tarih Dergisi, Say: 11/12, stanbul, 1956.79 Semiz Ali Paa ile ilgili geni bilgi iin bak: Tayyib Gkbilgin, Ali Paa, Semiz slam Ansiklopedisi, C.I, s.341342.80 BOA,Mhimme 3, s. 46, (8 evval 966). Frendu Krala Ahitnamenin gnderildiine dair hkm.


35/136

5- Tunann te tarafndaki kaleleri rahatsz etmemek art ile Tata kalesininOsmanl devletinde kalmasn snr anlamazlklarnn tayin edilecek

komiserler vastas ile hallini

6- nceden beri her iki tarafa vergi verenlerin yine nceki gibi vergilerinivermelerini kabul ediyordu81.

Recep 969 (1562) tarihli bu ahitname tercman brahim Beyin refakati ile

Busbecq tarafndan imparatora gtrlm ve imparator tarafndan Pragda

imzalanmt82.

81 Tayyib Gkbilgin, Sleyman I, s. 143.; Uzunarl, Osmanl Tarihi, C.II, s. 496-497.82 Die Schrebien Sleymans Des Prachtigen An Karl V., Ferdinand I. Und Maximilian II. (Editr: Anton C.Schaendlinger), Wien, 1983, s. 66-71.


36/136

II. BLM

OSMANLI- AVUSTURYA ANLAMAZLII ve SGETVAR SEFER

I- OSMANLI- AVUSTURYA ANLAMAZLII

Antlamann imzalanmasndan iki sene sonra yani 1564de imparator Ferdinand

lm ve yerine olu Maksimilyan imparator olmutu. Bunun zerine Osmanl

hkmdar imparatorun clusunu tebrik iin Bli avu adnda bir divan avuunuyollad gibi ayn zamanda iki seneden beri verilmeyen vergi ile anlamann geriye

kalan alt senesinin yeni imparator tarafndan onaylanmasn istedi83. Bu esnada Erdel

kral Stefan Sigismund kar tarafa ait olan Zatmar almt. Gerek bu hadise ve

gerekse dier ihtilafl konular hakknda izahat vermek zere Padiah nezdine yeni bir

Avusturya elilik heyeti geldi. Miel ernovi, Jori Albani84 ve Ahazaiden oluan

bu elilik heyeti geldii vakit Vezir-i Azm Semiz Ali Paa ona anlamann sekiz sene

mddetle uzatlmasna Kanuni Sultan Sleymann izin vereceini ancak Osmanl

devletinin Tisa nehrinin te yakasnda bulunan topraklar muhafaza arzusunda

olduunu bildirdi.

Eliler bu konularda antlamaya memur olmadklarn bildirdiklerinden, eli

ernovi Hidayet avula birlikte Avusturyaya dnd. Ahazai stanbulda kald.

ernovi henz orlu civarnda iken mparator Maksimilyann Tokay zerine

saldrmas ve asker toplamas zerine tevkif edildi. mparatorun, Erdel kral tarafndanele geirilen Zatmar geri istedii bir zamanda Tokay zaptetmesi Kanuni Sultan

Sleymann hiddetlenmesine sebep oldu.

Vezirler ernovie Kanuni Sultan Sleymann honutsuzluunu iyice im

ettikten sonra, Hidayet avula birlikte Viyanaya gitmesine izin verdiler. Yaplan

mzakerelerin akabinde elinin yeni talimat almak zere Viyanaya dnmesi srasnda

Veziri azam Semiz Ali Paa vefat etmi yerine Sokullu Mehmet paa veziri azam

olmutu (1565). Yeni vezir-i azam Sokollu Mehmed Paann bu konudaki tutumu ve

83 Uzunarl, Osmanl Tarihi, C.II, s. 497-499.; Hammer, Osmanl Devleti Tarihi, , s. 1761.84 Bu eli mzakereler balamadan stanbulda lmtr.


37/136

siyaseti Semiz Ali Paadan hayli farkl idi. Mzakerelere devam iin tekrar gelen

Avusturya elisi Czernovii ilk kabul esnasnda Maksimilyann yllk vergisini

vermesini, Tokay ve Sereni iade etmesi gerektii gibi Zatmar anlamasnn da

Padiahn muvafakati alnmadan yapld iin hkmlerin yerine getirilmesinin aslammkn olamayacan bildirerek yle demitir85.

Yllk vergiyi Alel-istical Hzne-i Amireye irsal ve isal

eylemek gerektir. Vilayet-i Erdel havf- imir-i kiver gir hsrevani ile

meftuh olmu memlik-i mahmiyeye dhil olmu memleketdir. Ana tabi olan

bild ve kla ve reayasna ve berayasna dahl olunmamak gerektir ve

andan gayri Budun havalisindeki semtler hisarlar kaleler ve mevzilerin

hepsi sultan- cihan-sitanndr.

1566 senesi balarnda da vaziyet gerginliini muhafaza ediyordu imparator

Maksimilyan bir yandan muhabereye hazrlanyor dier yandan da Kanuni Sultan

Sleyman nezdine yeni eliler gnderiyordu. Fakat yeni eli Albert d Vis ihtilafl

konulardan biri olan Kruppa kalesinin iadesini talep ettii halde nceki senelere ait

olan vergiyi getirmemi ve baka bir ihtilaf konusu olan Tokay kalesi hakknda da

tatminkr bilgiler vermemiti. Ayrca eski eli ernovi ile birlikte gnderilen ve

orada tutuklanan Osmanl elisi Hidayet avuun serbest braklmas konusunda da

net bir cevap vermemiti. Tokay kalesinin Avusturyallarca zapt edilmesi dolaysyla

Osmanl hkmeti de Budin ve Temevar beylerbeyine oray kurtarmak iin emir

verdii srada Erdelden gelen mektuplarda vaziyetin nemi gsteriyordu bu

mektuplarda eer padiah yardm etmezse Erdelin elden kaca yazlyordu86.

Grnte bir sava ihtimali olduundan Osmanl devleti dier devletlerle

antlamalar yaparak dier devletlerin bu savata tarafsz kalmasn ya da en azndanAvusturya ve spanya devletlerine yardm etmelerini engellemek istemiti. Bu

sebepten dolay Fransa87 ve Portekiz88 devletlerine aradaki dostluun gelitirilmesi

hususunda antlamalar yaplmtr.

85 BOA, Mhimme, 6, Hkm: 762. Feridun Ahmed, Nzhetl-Esraril Ahbar der Seferi Sigetvar, Konyazzeddin Koyunolu Ktphanesi, No: 14622. Varak: 5/a- 5/b; Tayyib Gkbilgin, Kanuni Sleymann 1566Szigetvar Seferi Sebepleri ve Hazrlklar, Tarih Dergisi, Say:21 (stanbul 1966) s. 1-4. (Ksaltma: Sigetvar

Seferi)86 Tayyib Gkbilgin, Sigetvar Seferi, s. 5.87 BOA,Mhimme, 5, Hkm; 93.; BOA,Mhimme, 5, Hkm: 93, Fransa ilengiltere arasnda yaplanantlamadan memnunluk duyulduu ve Fransa gemilerine dokunulmamas iin Marib hakimlerine emirlerverildii hakknda hkm ve Hkm; 215.; Bu hkm; Baz levendlerin Fransa sahillerini talan etmesi zerine


38/136

II- SGETVAR SEFERNN SEBEPLER VE HAZIRLIKLARI

A-Sefere klmasn Etkileyen FaktrlerKanuni Sultan Sleymann son seferi olan Sigetvar Seferi ile ada ve ada

olmayan birok eserde yer almasna ramen mstakil olarak bu seferi ileyen Trke

eserlerin says olduka azdr89. Mneats-Seltn mellifi Feridun Ahmedin

Nzhetl-Ahbril-Esrar der Seferi Sigetvar90, Ramazan-zde Agehi Mansur

elebinin Fetihname-i Kala-i Sigetvar91, Gelibolulu Mustafa linin Heft Meclis92,

mellifi belli olmayan Heft Dstn93 ve Merahinin Fetihname-i Sigetvar94 ile

Mehmed elebi bin Alinin Sigetvarnamesi bu konuda yazlm mstakil eserlerdir.

Ancak Babinger, Merahinin Fetihname-i Sigetvar isimli eserinin tek nshasnn

Viyanada (Nat. Bib. 1002) bulunduunu95 belirtmektedir. Mehmed elebi bin Alinin

Sigetvarnamesinin ise bugne kadar herhangi bir nshasnn varl hakknda bir bilgi

mevcut deildir96.

Gelibolulu Mustafa li, Heft Mecliste seferin sebepleri ile ilgili olarak;

Sigetvar kalesindeki kuvvetlerin hudutlarda yama ve apulculuk yapp ve her tarafa

taarruz ederek reayay rencide etmelerini gsterir97. Feridun Ahmed, Nzhetl

Esraril- Ahbr der Seferi Sigetvar isimli eserinde; Sigetvar ve havalisindeki

ekyalarn Budin ve civarnda bulunan darl-slam olan kaleleri ve hisarlar ele

Fransa ile iyi ilikiler ierisinde olunduundan Cezayir-i Garb Beylerbeyinin bu gibi durumlara msaadeetmemeleri hakkndadr.88 BOA,Mhimme, 5, Hkm; 161.89 Avrupada Malta ve Sigetvar seferlerinin ardndan 148 adet eser yazlmtr (Bak: Nejat Gyn. 16.Yzylda Avrupada Trklerle lgili Yaynlar, Cogito, Osmanllar zel Says, Say:19, stanbul, 1999.) Bizdeyazlan eserlerin says ise gnmze ulaan ve ulamayan kaynaklarda dhil olmak zere 6 adettir.90 Feridun Ahmed,Nzhetl-Esraril Ahbar der Seferi Sigetvar, Konya zzeddin Koyunolu Ktphanesi, No:14622.; Kemal , Sigetvar Seferine Dair Esiz Bir Eser, Tarih Dnyas, stanbul, 1950, C.I, Say: 9, s. 370-372.; Zeynep Tarm Ertu, Minyatrl Yazmalarn Tarihi Kaynak Olma Nitelikleri ve Nzhetl-Esrar, Tarih

Boyunca Trk Tarihin Kaynaklar Semineri, stanbul, 1997, s. 31-46.91 Ramazanzade Agehi Mansur elebi, Fetihname-i Kala-i Sigetvar, stanbul niversitesi Tarih Yazmalar, No:3884.; M. Orhan Bayrak, Osmanl Tarihi Yazarlar, stanbul, 2002, s. 20.92 Gelibolulu Mustafa li,Heft Meclis, kdam Matbaas, stanbul 1312.93 Ktip elebi, Kefz-Znn, C. II, s. 2045. stanbul, 1943; Babinger bu eseri yanllkla Gelibolulu MustafaAliye atfetmektedir. Mellifi belli olmayan bu eser hakknda bak: Meryem Kararmaz,Heft Dstan isimli eserintranskripsiyonu, Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Tez No: 5456794 Hseyin Gazi Yurdaydn, Sigetvarnameler,Ankara niversitesilahiyat Fakltesi Dergisi, C. II-III, Ankara,1952, s. 124136.95 Franz Babinger, Osmanl Tarih Yazarlar ve Eserleri, (ev. Cokun ok), Ankara, 2000, s. 67.96 Agah Srr Levent, Gazavt-nmeler ve Mihalolu Ali Beyin Gazavt-nmesi, Ankara, 1956, s. 59-60Hseyin Gazi Yurdaydn, Sigetvarnmeler, Ankara niversitesilahiyat Fakltesi Dergisi, C. II-III, Ankara,1952, s. 124.; Erhan Afyoncu, Osmanl Siyasi Tarihinin Ana Kaynaklar: Kronikler, Trkiye Aratrmalar

Literatr Dergisi C.I, Say: 2, stanbul, 2003, s. 130-131.97 Gelibolulu Mustafa li,Heft Meclis, s. 14.


39/136

geirdikleri buralarda bulunan insanlar kaldrp Sigetvar Kalesine gtrdkleri ve bu

insanlar ya kle olarak dier kale beylerine sattklarn ya da fidye karl

salverdiklerini anlatarak bundan dolay yllk 100.000 filori kazandklarn belirtir98.

Ramazanzade Agehi Mansur elebi ve Peevi de ayn ynde bilgiler vererek SigetvarKalesi ve etrafndaki ekyalarn serkeliklerini ve halka zarar verdiklerini anlatrlar99.

Mellifler bu seferin sebeplerini zikrederlerken halen yrrlkte olan

antlamaya, Avusturya tarafnn aykr harekette bulunduklar ve yllk vergiyi

getirmedikleri, getirdikleri para ve eyalar da hediye ad ile verdiklerini belirtirler100.

Gerekten de Sigetvar Kalesi ve etrafndaki kaleler birer fesat yuvas haline gelmiti.

Bu sebeple bu kale ile ilgili nlem olarak Sigetvar ve Bobofa kalelerinin faaliyetini

kontrol etmek amacyla Moha Beyi uyarlm ve Mohaa 40 martolos

gnderilmiti101. 3 numaral Mhimme Defterinin 510, 699, 714, 960 hkmlerinde

Sigetvar kalesi ekyalarnn tedib edilmesi hakknda serhad beylerine devaml surette

ikazlar bulunmaktadr.

1526 ile 1566 arasndaki dnemde Mohatan balayarak halka halka

genileyen askeri faaliyetler ile ele geirilen topraklarn bir dieriyle savunma

zorunluluunu da beraberinde getiriyordu102. Ferdinandn Osmanl ordusunun her

ekiliinde tekrar kaybettii kaleleri kuatmas Macaristan topraklarnn gvenlik

altna alnmasn zorunluydu. Kanuni Sultan Sleymann bu sefere bizzat itirakini

baz tarihiler o tarihe kadar baarszlkla sonulanan ve Avusturyallarn ok

mstahkem bir kaleleri bulunan Sigetvar ve Eri kalelerini alarak Macaristanda bir

mukavemet yuvas brakmamak arzusuna atfederler. Ancak Kanuni Sultan

Sleymann bu kararnda bir sene evvelki Malta seferi baarszlnn izlerini silmek

olduu kadar on seneden fazla bir zamandr padiahn sefere kmamasn tenkitedenleri tatmin ve teskin etmek amac da bulunmaktayd. Bu tr eletirileri aa vuran

eyh Nureddin isimli biri bizzat cihat vazifesini yapmayan bir hkmdarn

98 Feridun Ahmed,Nzhetl-Ahbr, V. 4-a/4-b.99 Ramazanzade Agehi Mansur elebi, Fetihname-i Kala-i Sigetvar, V. 3/a; Peevi, Tarih, s. 290.100 Ramazanzade Agehi Mansur elebi, Fetihname Kala-i Sigetvar, V. 3/b; Feridun Ahmed, Nzhetl- Ahbr,v. 5/b- 6/a101 BOA,Mhimme, 3, Hkm: 960, Cengiz Orhonlu, Osmanlmparatorluunda Derbend Tekilat, stanbul,1990, s. 87.102 Ferenc Eckhart,Macaristan Tarihi, (ev. brahim Kafesolu), Ankara, 1949, s. 149.


40/136


41/136

grevlerine ilaveten Nemelilerin askerlerini geri ekmeyip Bana Kalesini veManka

Hisarn kuattklar haber alndndan Erdel Beyine yardm etmeleri emredildi116.

Erdelin muhafazas iin, Erdel beyine bu yardmlarn dnda 4000 yenieri

gnderildi117

.Kanuni Sultan Sleyman sefere hareket etmeden evvel ikinci vezir Pertev Paa

1500118 yenieri, ulufeciyan bl ve silahdarlardan 600 kiilik seme bir kta, 63

nefer avu aas ayrca 1500 nefer sipahi ile Temevar serhaddinde bulunan Gle

kalesini fethetmek zere ayn yln mart ortalarnda gnderildi119. Pertev Paaya

yardmc olmak zere de Temevar Beylerbeyi memur edildi120. Pertev Paa Gle

Kalesinin fethi ile gnderildikten sonra Krm Han Devlet Giray ile Erdel Voyvodas

Sigismund Tokay ve Seren kalelerinin geri alnmas iin grevlendirildi121.

Sefere hareket edilmeden evvel dmanla ilgili bilgi toplanmas iin emirler

gnderilerek Avusturyallarn kuvvetlerinin ne kadar olduu hangi kalelere ynak

yaptklar hakknda bilgi istenmitir. Bu sebeple Bosna122 Budun, Kopan, Moha123

beylerine emirler yazlarak dman hakknda bilgi verilmesi Solnok124 ve Peuy125

beylerine de hkmler yazlarak dman tarafndan esir yakalanarak bilgi edinilmesi

ve bu bilgilerin dergh- muall ile paylalmas istenmekteydi.

Aknc beylerine emir verilerek sefere klacandan aknc beylerinin adamlar

ile hazr bir ekilde beklemeleri istendi126. nebaht Beyi olup Turhanlu Aknclar beyi

115 BOA,Mhimme 5, Hkm: 1241.116 BOA,Mhimme 5, Hkm: 1712.117 BOA,Mhimme 5, Hkm: 686.118 BOA, Mhimme, 5, Hkm: 1427. Pertev Paann maiyetindeki yenieri says ile ilgili olarak farklrakamlar verilmektedir. Selnik ( Tarih, C.I, s. 12) yenierilerin 3000 kii olduklarn bildirirken, GeliboluluMustafa li (Heft Meclis s. 26-27) 2000 kii olarak belirtir.119 Pertev Paann, Gle (Macarca: Gyula) Kalesine gidi tarihi Peevide 7 evval (27 Nisan) olarakgsterilmitir. Selnik Tarihinde ve Feridun Ahmed Beyin Nzhetl Ahbarnda mart ortas olarakgsterilir.; Tayyib Gkbilgin, Sigetvar Seferi, s. 7. ; TSMA E. 5875; Ferman mucibince Prakete kasabasnageldii zaman Temevar beylerbeyinden mektup geldiini Rumeli sipahilerinden bazlarnn o tarafa vardnasker yetitirmek ricasnda bulunduklar kendisinin ileri yrd hakknda Vezir Pertev Paann rikab-hmayuna arz.Gle Kalesi Macaristan topraklarn elde tutmak iin nemli bir mevkii idi. Gle kalesinin nemihakknda bak: Bu almann Osmanl- Avusturya Antlamas ve Neticeleri bahsine baknz.120 BOA,Mhimme, 5, Hkm: 502.; Karaelebizade Abdlaziz Efendi, Sleymanname, s. 194.121 BOA,Mhimme, 5, Hkm: 1925; smail Hami Danimend, zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi, C.II, s. 342;Hammer, Osmanl Devleti Tarihi, C.VI, s. 1767; Peevi, Tarih, s. 291.122 BOA,Mhimme, 5, Hkm: 100.123 BOA,Mhimme, 5, Hkm: 898.124 BOA,Mhimme, 5, Hkm: 1033.125 BOA,Mhimme, 5, Hkm: 1178.126 BOA,Mhimme, 5, Hkm: 1305.


42/136

olan Mustafaya emir verilerek zvornikte Bosna Beyi Mustafa ile birleip Hrvatistan

zerine akn yapmalar istendi127.

Ordu bat blgesinde sefere kacandan hem dou blgelerinin emniyet altna

alnabilmesi hem de -il Sancanda Krt ve suhte128

isyanlarna kar KonyaSancandaki askerlerin bir ksm Adana Beylerbeyinin yanna gnderilerek Kayseri

ve -il Sancaklarnn korunmas emredilmiti129.

2- Yardmc Kuvvetler

a- Lamclar

Muharebe zamannda muhasara edilen kaleleri ykmak iin lam yapan ve atan

bir ocak olup iki snf idiler. Bir ksm cebeci bann emrinde ve cebeci ocana

mensup olup devletten maa alrlarken dier ksmdakilerin ise zeamet ve timarlar

bulunmaktayd130. Timarl olanlarn amiri Lamc bayd. Seferlerde mevcut ordu ile

beraber giden lamclarn says yeterli gelmezse dardan da lamc alnrd. te

Sigetvar seferinde mevcut lamclar yeterli bulunmadndan dardan lamc

istenmitir. Novobarda, Kratova, Sireprenie, Vultrn, Plasce ve Zilane131 kadlarna

yazlan hkmde taht- kazalarnda ne kadar ur yarar132 ve lamc var ise acilen

gnderilmesi istenmiti.

b- Voynuklar

Voynuk Slavca bir kelime olup asker anlamna gelmektedir133. Osmanl

devletinin ilk dnemlerinde askeri hizmetler grm ancak daha sonradan geri hizmet

iiyle megul olmulardr. nceleri ordu iinde muharip snf olarak bulunup derbendve geitleri muhafaza ederlerken Rumelide Trk nfusu oalnca Voynuklar

muharip snf olmaktan kp geri hizmetlere verilmilerdir. Voynuklar iki snf olup

127 BOA,Mhimme, 5, Hkm: 1550.128 BOA,Mhimme, 5, Hkm: 479, 1022, 1064, 1067,129 BOA,Maliyeden Mdevver Defterler(Ksaltma: MAD)Defter no: 96. s. 1-28.; BOA. Mhimme, 7, Hkm:1626.130smail Hakk Uzunarl, Osmanl Devleti Tekilatndan Kapkulu Ocaklar, II, Ankara, 1988, s. 133.;Abdlkadir zcan, Osmanl Askeri Tekilat, Osmanl Devleti Tarihi, (Ed. Ekmeleddin hsanolu), C. I,

stanbul, 1999, s. 348.131 BOA,Mhimme, 5, Hkm: 1820.; Uzunarl, Osmanl Devleti Tekilatndan Kapkulu Ocaklar, II, s. 348-349.132 Ur yarar: Hendek kazc133 Yavuz Ercan, Osmanlmparatorluunda Bulgarlar ve Voynuklar, Ankara, 1989, s. 1.


43/136

savaa gidenler sava zamannda ahrlar temizlemek, atlar ve arabalar srmek gibi

grevleri bulunmaktayd. Dier snf ise Has Ahra ait ayrlar bimek ve saraya ait

atlar buralarda otlatmak grevleri vard. Bunlardan baka celeplik gibi grevleri de

yapmaktaydlar134

. Sigetvar seferi iinde voynuk talep edilmi ancak istihdamayaramayan kocalarn ve gen olanlarn yerine hizmete kadir ve kabil olanlarn

gnderilmesi istenmiti135.

Seferde bunlardan baka orducu esnaf olarak tabir edilen kasap, ba, a,

ekmeki, bakkal, ukac, attar, sara, papuu, kazaz, terzi, hallac, airci, demirci,

semerci, eskici, mumcu, nalbant ve nalac bulunmaktayd136.

3- MHMMATa- Barut

Barut, temel hammaddesi olan gherile ile kkrt ve odun kmrnn belirli

oranlarda kartrlmas ile elde edilir. zellii yapsndaki oksijen sayesinde havadaki

oksijene ihtiya duymadan yanabilmesi ve yand srada bulunduu dar hacimlerde

byk bir basn oluturmasdr137. Bu basn ateli silahlar iin vazgeilmez bir

zelliktir.

Osmanl ordusu sefere kmadan nce mutad olduu zere her trl levazmat

kontrol ettii ve eksiklik var ise bu eksikliin giderilebilmesi iin alma yapt

bilinmektedir. zellikle kale muhasaralarnn olmazsa olmaz olan top ve barut iin

gerekli almalar yaplmt. Bu sebeple Semendire ve Belgrad beylerine yazlan

emirde mevcut bulunan barut, top ve top mhimmatnn ne kadar olduunun

bildirilmesi istenmiti138. Bununla birlikte Yemende bulunan 500 kantar barutun Msr

araclyla ve Trablus ta bulunan barutun 150

ahmet kerim demireğen sigetvar seferi

Documents

Transcript of ahmet kerim demireğen sigetvar seferi