ATATRK NVERSTES . - . .. .

ILAHIYAT FAKULTESI DERGS

12. Say

Atatiirk niversitesi ilahiyat Fakltesi-ERZURUM. 1995

22.7

~ffM.Do.Dr.Vahdettm BAI Ar.G:r.Ruhattm YA'ZOLU

RUH KONUSU t.iz.ERNE BR MAK/o..LE*

Allah, kuvvet ve kudret sahibi oldugu iin insan daima bu kuvvet ve kudret sahibine el aar. Bu yzden Allah insanla her zaman irtibat halindedir. nsan bir engel ve glk olmakszn O'nun ilahi bilgisini gc nisbetinde idrake alr. nsan mkemmel olsun veya olmasn stats icab bulundugu alak seviyeden Allah'n yksek seviyesinde O'nurJa bulumay arzu eder.

Tamkhk edelim ki, Allah'tan baka ilah yoktur, O'nun ei ve orta; da yoktur. Benim ahitligim ancak O'nun yksek srlarn grmek iin O'na iten bagl bir kalble mmkn olabilir. Bu bagllk tek Tannclg kabul eden her insanda aga kan bir statdr. Yine

inannn ki, Muhammed de Allah'n kulu ve Peygamberidir. O iyilik srlanyla gzel bir ahlak halkas izm.itir. Allah da Hz. Peygamberi ve O'nun sekin ailesini korumutur.

bn Sina'nn ruh konusu zeri.ne yazd; bu makale psikolojik bir yaklamla blmde ele alnm.tr.

Birinci blm: Bedenden ayn olan ruhun mkemmelligini aklamakta dr.

kinci blm: Bedenin lmnden. sonra ruhun ezelili;ini aklamaktadr.

"' Bu yaz, Ahmet Foad el-Ehvany'L."l "lslamic Phllosophy'', Kahire, 1957 basm tarihli :ngilizce eserinin 157-167 sahifeler!. arasnda yer almaktadr.

228

nc blm ise: ruhun aynltgndah sonra mutluluk veya mutsuzluk asndan ruhlan derecelendirlr.

RUH CEVHERNN BEDENDEN AYRI OLMASINN SBATI Sorulmaldr ki, her insann kendi nokta-i nazanndan

degerlendirmeye altg ruh kavramnn anlam nedir? Alimler bu kavramdan duyum, grlebilir beden veya baka eyleri aniayarak bu konuda farkl farkl grler ortaya koyarlar. Birinci anlam, birok insan ve birok kelamcnn ortaya koydugu grtr .. Burilara gre, bu beden herkesteki "ben(ene)"e iaret eder. Bu yaril bir fikirdir. Bunun yanl olmasnn sebepleri daha sonra aklanacaktt. Ruhun bedenden farkl birey oldugunu syleyen insanlarn grleri farkl farkldr. Onlann bazlanna gre, ruh ne elsimdir ne de maddi bir eydir. Ruh su dur nazariyesine dayanan ve hayatiyeti olan ruhani bir cevherdir. nsan Tanr'nn bilgisini, ruhun mahiyetini ve realitede olup bitenleri anlamak iin degiik bilgi eitlerini bir alet olarak kullanr. Ve bylece insan Allah'n varlgn ve snrsz mutlulugu idrak ederek Allah'n meleklerinden stn bir varlk olmaya muktedir olabilir. Bu, teist alimler ve llahiyat filozoflarn doktrinidir. Bu miktada ilahiyat filozoflann bir ogu arasnda uyum vardr. nk

onlarn ruhlar bedenlerinden ayrlarak ilahi bilgi ile irtibat kurduklar zaman kendileri ruhlannn cevherini grebilmitir.

Birinci DeUI :

ayet siz akll bir insan olarak tefekkr ederseniz, sizin mevcudiyetinizle ilgili veya var olan diger eyleri idrak edebilirsiniz. Sonra siz phe etmeksizin dayanabilir ve devam edebilirsiniz. Sizin bedeniniz ve onun orgarilan devaml olarak bozulma ve azalma

dolaysyla dayankllk ve devamblgn srdremez. Bu sebepten insann beden fonksiyonlarn devam ettirebilmesi iin gda almaya ihtiyac vardr. nk beden scak ve nemden mteekkildir. Sv scaklga hareket ettigi zaman onun btn ksmlan yok oluncaya kadar o madde zlr. Bu durum atein zerine koydugumuz nesneye benzer. Atein zerindeki kapta hibir ey kalmayncaya kadar zlme devam eder. Bu sebepten ayet bir kimse belirli bir zaman yiyeceklerden uzak kalrsa onun beden agrlgnn drtte biri

azalr v.eyahut da kaybolur. Bu azalma ve yok olma yznden bedeninizde aktif bir ksm kalmasa bile sizin ruhunuz bu esnada

229 9

mevcuttur. Sonra sizin ruhunuz bu beden ve onun grnnden farld olarak gizli kalacaktr. Bu byk bir delil olarak bizim iin ilahi unsurun kaplann aar. nk ruhun cevheri duyumlarla veya hayaile idrak edilemez. nsan bu delili gerek manada kendi iinde

alglayarak ruh cevherinin dndaki diger bedeni unsurlarnn noksanlgm tasdik eder.

idncl DeU1 : Bir kii yanl bir harekette bulunup da sulandg zaman,

kendi kendine unu syler: "Bylestnt ben yaptun." Bu durumda o btn beden uzuvlanrun farknda olamamtr. Bizzat kendisi farkl

eylerin bilincinde degildir. Bu aynm insann bedeni varlguun . kendindeki mahiyetten farkl oldugunu ortaya koyar.

nc DeiU :

Bir kimse yle syleyebilir: Ben baz eyleri kendi grmle idrak ettim, onlan arzu ettim veya onlara kzgnlk jfade ettm. O ayn zamanda unu da syleyebilir: Ben elle:rtmle tuttum, ayaklanmla yrdm, dllimle konutum, kulaklanmla iittim, btn bu nesneleri hayal ederek tefekkr ettim. Bylece biz biliriz ki, insan baz idrak ve fiilieri birletirerek belirli bir varlga sahip olmu oldu. Ayn zamanda bu idrak ve aksiyonlarm bedenle birlemedigini de bUebiliiz. nk insan kulagyla gremez, gzyle iitemez, elleriyle yryemez, ayaklanyla tutamaz. Ancak o btn bu eylerle birleen kavramlar ve ilahi aksiyonlara sahiptir. Bu yzden kii kendi kendine "Ben" diyerek bedeninin paralannn btnnden farkl olduguna iaret eder. "Ben" bedenin stnde bir eydir. Biz unu da syleyebiliriz ki, bu varlk insann zn tekil eder, bedenden farkldr, maddi ve cismani de olamaz. ayet o maddi ve cismani olsayd, bir beden olarak ortaya k ve bozulmas eitli etkiler altnda daha hzl olurdu. Veya o ebedi olarak devam edemezdi. O bylece esiz bir cevherdir. Belki de ruh nsan mizacnn hassasi ... gndan dolay bu duygu zerinde sudr eden bir ktr. Bu ifadeye Kur'an- K.eim yle iaret eder: "Ben onu yaratp ona ruhumdan jledf.{Jim. zaman ... " (Sure: 15/29); ekil verme insan mizacna gre beden1 yaratmaktr. Allah'n syledigi "Benim ruhumdan fledim" jfadesinin anlam ruha

230

bireylelin ilave edilmesi anlammdadr. nk ruh ne maddi ne cismani olmayan ilahi bir cevherdir.

Bilinmelidir ki, insann gerek mahiyeti ne lmden sonra ne de bedenden ayrldktan sonra bozulmaz. nk o onun Yaratcsinn lmsz olmasndan dolay kendisi de lmszdr. Ruh mahiyeti icab bedenden giil oldugu iin bedeni hareket ettirir, onu ynetir ve idare eder. Beden de bu fonksiyonlan yaparak ruha hizmet eder. Bu sebepten dolay, ruhun varlg bedenden aynimasndan etkilenmez. Bu yzden ruhun varlgnda bir anlamszlk yoktur.Bu cihetten, ruhun baki kalmas daha . makuldr. Ruh cevher

kategorisinn altna dtg zaman bedenle birleerek nisbet kategorisinin altna der. Nisbet kategorisi de araziann en zayfdr.l nk onun nesneleriyle ilikisinin dnda bir nisbet yoktur. O nesnelerle ilikilidir. O zaman kendi kendine var olan cevher. onun en zayf ve ihtiya iinde olan arazlannn bozulmasyla nasl yok olabilir? Arazlar var olmalan hususunda cevhere ihtiya duyarlar. Konuyu u rnekle aydnlatab~: Baz eylere sahip olan ve onlar kullanabilen insan bu eylerin yok olmasyla yok olmaz. Bu sebepten dolay, insan uyudugu zaman o duyumlarn ve idrakin faaliyetlerine sahip degildir. Uykuda iken sanki l gibidir. Uykudaki bir insann bedeni l nsann bedenine benzer. Bu konuda Hz. Peygamber yle buyurur: "Uyku lmn kardeidtr:2 Ancak insan rya aleminde grr ve iitir. Hatta o uyamkken bilmeye muktedir olamadg eyleri gerek ryalannda bilebilir.

Bu delil ruhun mahiyetinin bedene ihtiya duymadgm ispat Kategoriler, en yksek cinsler olup Aristo'ya gre ykleml gsterir. Varln

yahut bir konuya yklenen yklemin eitli snflandr. En geni anlanuyla alnrsa kategorilerin says snrszdr. Felsefede bahsedilen kategoriler belll saydaki kategorilerdir. , .

Cevher z ile kaln olan eydir. Varl~ devam ettirebilmek iin baka bir eye ihtiyac yoktur. Azalp oalmaya da elverili deildir. Nisbet kategorisi ise, btn varl baka eylere bal olan kategoridir.Daha fazla bilgi iin bak. Prof.Dr. Necati ner, Klasik mantk, Ankara. l978,25vd; Kr. Prof.Dr. Nihat Keklik, Sadreddin Konevi Felsefesinde Allah-Kainat ve nsan, stanbul, 1977, s. 28.

2 Acluni. Kefu'l-Hafa. tahkik: Ahmed Kala, Beyrut, 1983, 2/438

231

eden bir delildir. Aksine ruh bedenle birletigi zaman zayflar ve ondan aynldg zaman glenir. Beden ryp yok oldugu zaman ruh bedenin maddi varlgndan kurtularak hrriyetine kavuur. Ruh; bilgi. hikmet ve iyi arnellerle mkemmelleerek kk bir demir

parasnn magnetik bir dag tarafndan ekilmesi gibi en yksek ruhlar. meleklerin g ve ilahi nur tarafndan cezbedillr. Ruh, ayette de iaret edildigi gibi layk oldugu huzur ve suk:iina kavuur. Allah, lm anndaki mmin!erin ruhuna yle seslenir: . "Ey huzur t(fnde olan n.ejisl O, senden, sen de O'ndan honut olarak Rabbine dn! Ey nefls! Iyi kullamnn arasna gir. Cennetime git' (Sure:89/27-30).

RUHUN BEDENDEN AYRILDlKTAN SONRA MUTLULUK VE MOTSUZLUGA GRE SJNIFLANDIR.Il.MASI

Bilinmelidir ki, insan ruh u snflandrmadaki zelUkten birine girer: Ya teori ve pratikte mkemmeldir veya her ikisinde

noksandr; veyahut da birinde mkemmel, digerinde noksandr. Bu sruflandnna da iki kategoride toplanabilir: Ya teoride mkemmel. pratikte noksan veya teoride noksan, pratikte mkemmeldir. Bylece Kur'an'da da zikredildigi gibi ruhun birinci snflamaya gre tasnift eittir: "Ey insanlar! Bu kyamet gn. siZ de suifa aynlrsnz. Amel defteri sa{Jdan verilen sagclara ne mutlu. Amel defteri soldan verUen solcularn durumu ne kadar da ackldr? (Bir de nc

snif) iyilik ilemekte nde olanlar. Mkdjatlann almakta .da nde olanlardr. Bunlar, dereceleri en yksek olanlardr'' (Sur:e: 56/7-11). Denebilir ki, teori ve pratikte mkemmel olan kimseler Cennette en n safta olan kimselerdir. Bu tip insandan derecesi en yksek olan birinci grup insanlar, ruhlar dereesinin yksekliklerine ragmen akllar

dnyasyla birleip bedenin maddi kirlerinden temizlenirler. Bunlar en yksek dereceyi" elde ederler. Amel defterleri sag taraflann1an verilenler dnya kirlerinden kendilerini saflatnp derecelerini ruhlar derecesiyle birletirerek degien bir dnyadan yukar bir dereceye karlar ve Allah' n, Peygamberi Hz. Muhammed' e bildirdigine gre her trl isim ve aklamann stnde olan Cennette kendilerine degiik

ninetler verilen ltuflara mazhar olabilirler. "ibadet eden kullarun iin gzlerin gremedi{Ji, kulaklarn ittemedii ve kalplertn

hissedemedii nimetler hazrladm" (Buhari, Sahih, Tevhid, 35 (8/ 162)). Bu. amel defterleri sagdan verilen insanlarm derecesidir. Gerek zevklerin yaandg yerde uzun bir zaman getikten sonra

232

nde geleniert izleyerek birinci de:receyt elde edebilmeleri irr1kansz degildir.Amel defterleri sol tarafndan verilenlertn derecesi en dk derecedir. Onlar Kur'an- Ke1m'de de ifade edildigi gibi yurtlanru kaybetmi mutsuz bir hayatla dk ve karanlk bir seviyeye indirtlmi kimselerdir: "Orada "yeti eyheldk" diye bafjurlar" (hemen yok olmak isterler). Onlara denilir ki: "Bugn yalnz bir kere yok

olmay de!Jil. birok defalar yok olmay agrrn" (Sure:25/13-14).

Bu. insan ruhlannn bedenlerinden aynidktan sonra ikamet iin ahirete g etmelerinin bir aklamasdr. nceden de ifade edildigi gibi ilahi vahiy ve felsefi dnce onlann gerekligi hususunda ittifak halindedir.

Button1: