Ahmed Yesevi

Ahmet Yesevi ya da Ata Yesevi (Kazakça: ҚожаАхмед Яссауи; Özbekçe: Xoja Ahmad Yassa-viy; 1093, Sayram - 1166, Türkistan (Yesi)), Türk[1]mutasavvıf ve şair.

1 Hakkında

Ahmed Yesevi

Tarihte bilinen ilk büyük Türk mutasavvıfı ünvanını ta-şır. Tam adı: Ahmed bin İbrâhim bin İlyâs Yesevîidi. Yesevîlik adı verilen tasavvufî akımının mimârı olan“Hazret-i Türkistan" nâmıyla da meşhur “Hâce AhmedYesevî" mürşîdi Hâce Yûsuf el-Hemedânî gibi Hanefî[2]bir âlimdir. Ortaya koyduğu öğreti yöntemleriyle Sünnî-Nakşîbendî ile Alevî-Bektâşî Tarikâtı'nı da bir hayli de-rinden etkilemiş olan bir şahsiyettir.

2 Şahsiyeti

Kuvvetli bir medrese tahsili görmüş olup din ilimleri ya-nında tasavvufu da layığıyla öğrenmiştir. Babası Ali el-Mûrtezâ'nın soyundan olan "Şeyh İbrâhim”, mürşidi iseHanefî âlimlerinden Nakşîbendî Şeyhî Hâce Ebû YakûbYûsuf el-Hemedânî'dir.[2] Anadolu'ya hiç gelmemiş ol-masına rağmen Anadolu'da da tanınan ve sevilen “Ho-ca Ahmed Yesevî", yaygın olan kanaate göre, MevlanaCelâleddîn Rûmî, Hacı Bektaş Velî, Seyyid Muhammed

bin Seyyid İbrâhim Ata gibi Anadolu ekolleriyle Anado-lu'daki tasavvufi akımlar üzerinde büyük tesirler meyda-na getirmiştir. Diğer bâzı âlimlerin yaptığı gibi kendisinibelli bir alana hapsetmeyip inandıklarını ve öğrendikle-rini yerli halka ve göçebe köylülere onların kendi anlaya-bilecekleri bir lisan ve alıştıkları yöntemlerle anlatmayaçalışmıştır.[2]

3 Hayâtı

Karahanlılar'ın hüküm sürdüğü çağlarda Orta Asya'nıniktisadî, sosyal, siyasî ve medenî hayatında önemli biryer tutan, Türkistan şehri yakınlarında Sayram[3] kentin-de doğan Ahmed Yesevî, Yesi'de Arslan Baba'ya inti-sab eder. Menkıbeye göre Arslan Baba'nın Yesi'ye ge-lerek Ahmed Yesevî ile buluşması ve İslâm Peygambe-ri Muhammed Mustafa'nın kendisine teslim ettiği ema-netleri vermesi, terbiyesi ile ilgilenerek onu irşat etmesihep İslâm Peygamberi Muhammed Mustafa'nın mânevîbir işaretine dayanmaktaydı. Babası Hace İbrâhim Şeyhve mânevi babası Arslan Baba'nın vefatlarını müteakibBuhara ve Semerkant'ta Melâmetiyye-Nakşîbendiyye-Kalenderiyye şeyhi olduğu iddia edilen Hâce Yûsuf el-Hemedânî'nin yanında eğitimini tamamlar.[4] Zaten, Ye-sevi'nin Fakrname adlı eserinde isimleri geçen Şakik-i Belhi, Ahmed-i Cami-i Namıki ve Kutb'ûd-Dîn Hay-dar gibi önemli şahsiyetlerin hepsinin Melâmetîyye-Kalenderiyye çevrelere mensup oldukları da kaynakla-rın verdiği bilgiler arasında yer almaktadır.[5] Hatta bumüridlerden Kutb'ûd-dîn Haydar, 12. yüzyıldan itibarenKalenderîliğin en yaygın ve faal kolunu oluşturan Hayda-rîliğin kurucusudur.[6] Sayram'da İmâm Muhammed Ba-kır bin Ali Zeyn el-Âb’ı-Dîn soyundan gelenlerin hepsineHâce ünvanı verildiği gibi onlara bağlanan kişiler de aynıisimle anılmaktaydı. İşte bu nedenledir ki Hâce Ahmed-iYesevî, Kul Hâce Ahmed olarak anılır olur.[2]

3.1 İrşat postuna geçişi

Hâce Yûsuf el-Hemedânî'nin vefatı üzerine irşat mevki-ine önce Abdullah-ı Berkî daha sonra da Şeyh Hasan-ıEndâkî geçer.[2] 1160 yılında Endâkî'nin ölümü üzeri-ne de Ahmed-i Yesevî irşad postuna oturur.[2] Bir süresonra da vaktiyle mürşidi Hâce Yûsuf el-Hemedânî'ninvermiş olduğu talimat üzerine irşat makamını AbdulhâlıkGucdevanî'ye devrederek Türkistan'da İslâmiyeti yaymakmaksadıyla Yesi'ye geri döner.[2]

1

2 4 AHMED YESEVÎ'NİN VEFATINDAN SONRA ANADOLU'YA GELENLER

3.2 En büyük eseri “Divan-ı Hikmet”

Ahmet Yesevî, Divan-ı Hikmet adıyla yüzyıllar sonraderlenecek olan Hikmetleri aracılığıyla Türklere İslam'ıkolaylaştırarak benimsetmiştir. Bunun için İslam inancı-nı, Türk gelenek, inanç ve yaşam tarzı ile uygun biçimdesentezleme yolunu seçmiştir. Ahmed Yesevî, Yesevîliktarikatını kurucusu olarak kabul edilir. İslâm'ı yeni kabuletmiş Türk topluluklarına dinin irfan yönünü tanıtmıştır.

3.3 Türk toplulukları üzerindeki tesirleri

Türkistan Türkleri'nin İslam’ı kitleler halinde kabul et-meye başladığı 10. yüzyıl, Türk dünyası için tarihi birdönüm noktası olmuştur. Bu yüzyıldan itibaren Türk-ler İslamiyet anlayışını benimsemişlerdir. Ahmed Yese-vî, bir yandan İslâm şeriat hükümlerini, tasavvuf esas-larını, tarikat adap ve erkânını öğretmeğe çalışırken biryandan da İslâmiyet'i Türklere sevdirmeyi, Ehl-i Beyt[7]âkidesini yaymak ve yerleştirmeyi kendine gaye edinmiş-tir. Bu eğitmenlik vasıflarından ötürü hikmetleri lirizm-den uzak ve sanat endişesi taşımadan söylenmiş şiirlerolarak kabul edilmektedir.[2]

Yesevî, Arapça ve Farsçayı çok iyi bilmesine rağmeneserlerini Türkçede vermiştir.[8] Edebiyatçı Yahya KemalBeyatlı'nın Ahmet Yesevî hakkındaki yorumu şöyledir.

3.4 Türbesi

Türbesi, Kazakistan'ın güneyindeki Türkistan kentinde1389 ile 1405 yılları arasında Timurlenk tarafından ya-pıldı. 2002 yılında UNESCO tarafından dünya tarih ese-ri olarak kabul gördü. Ahmet Yesevî'nin türbesi TürkiyeCumhuriyeti tarafından TİKA marifetiyle yeniden tamiredilmiştir.[10]

Kazakistan'ın Türkistan kentindeki Hoca Ahmed Yesevi Türbesi.

3.5 Eserleri

• Divan-ı Hikmet şiirleri, Türk tasavvuf edebiyatınınçok önemli ve bilinen en eski örneklerini içeren ki-taptır.

• Akaid, İslam'ın esaslarının yer aldığı temel eseridir.

• Fakr-Nâme öğrencileri tarafından yazılmış ve ken-disine mal edilmiştir.

Emir Timur Kurgan tarafından Ahmed Yesevî'ye hediyeedilen tarihi kazan

Yesevi Türbesi'ndeki kazan (eski hali)

Ye-sevî Müzesi'nde sergilenen tarihi kazan

4 Ahmed Yesevî'nin vefatındansonra Anadolu'ya gelenler

Ahmet Yesevi'nin müridleri ve takipçileri ölümünden ön-ce ve ölümünün sonrasında, 12. yy'ın ortalarından itiba-ren diğer bölgeler gibi Anadolu'ya da gelerek görüşleriniyaymaya devam ettiler.Zakiroğulları ve Beyderoğulları'nın, bunların en büyüktemsilcileri oldukları bilinir. Türkmenistan'da halen 70

3

bin civarında bulunan Zakiroğulları'nın Türkiye'de detemsilcileri bulunmaktadır. Diğer önemli halifeleri ara-sında Mansur Ata, Abdülmelik Ata, Süleyman HakimAta, Tac Hoca, ve Zengi Ata sayılabilir.

4.1 Evliya Çelebi'ye göre bazı meşhurmuhtemel Yesev’îyye târikatı mensup-ları ve dervişleri

Evliya Çelebi’nin Seyahatname'sinde tespit ettiği Yesevî-Bektâşî dervişlerinden bazıları şöyledir: Rumeli'de SarıSaltuk, Deliorman'da Demirci Baba, Niyazabad'da Av-şar Baba, Merzifon’da Pir Dede, Bulgaristan Varna-Batova'da Akyazılı, Bursa'da Geyikli Baba, Abdal Mu-sa, İstanbul Unkapanı'nda Horos Dede, Yozgat'ta EmirÇin Osman, Tokat’ta Gaj-Gaj Dede, Zile’de Şeyh Nusret,Nevşehir'de Hacı Bektaş-ı Veli, Amasya’da Baba İlyas.İslâm şeriatına ve peygamberin sünnetine titizlikle bağ-lı olduğu bilinen Ahmed-i Yesevî'nin şeriat ile tarikâtıkolaylıkla bağdaştırabilme yeteneği, Yesevîlik tarikâtınınTürk toplulukları arasında hızla yayılıp yerleşmesi-nin ve daha sonra ortaya çıkan Vefa’îyye, Bâbâ’îyye,Haydâr’îyye, ve Bektâşî Tarikâtı gibi kökende Alevî un-surlardan oluşan tarikât ve topluluklar üzerine şiddetli te-sirlerinin olduğu kabul edilecek olursa, yukarıda zikredi-len şahsiyetlerin doğrudan Yesev’îyye mensupları olduk-larını söylemek pek mümkün gözükmemektedir. Ancak,bu dervişlerin dolaylı olarak Hâce Ahmed-i Yesevî'denetkilenmiş oldukları da yadsınamaz.

5 Ayrıca bakınız

• Ahmet Yesevi Üniversitesi (Türkiye ve Kazakis-tan'ın ortaklaşa kurdukları üniversite)

• Koçkar Ata

6 Kaynakça

[1] Islam in the Soviet Union: From the Second World Warto Perestroika (googlebooks)

[2] TDV, İslâm Ansiklopedisi, Cilt 3, sahife 161, İstanbul,1989.

[3] Uluslararası Ahmed Yesevî Sempozyumu Bülteni, Bağcı-lar Belediyesi 20-21 Şubat 2010

[4] Ahmet Yaşar Ocak, Anadolu Sufiliğinde Ahmed-i Yesevive Yesevilik, Yesevilik Bilgisi, Ankara 1998, Ahmet Ye-sevi Vakfı Yayınları, s.328-330

[5] Yesevi’nin Fakrnamesi, Kemal Eraslan.TDED.S.;XXII İs-tanbul 1997, s. 45-120

[6] Ocak, Ahmet Yaşar, Anadolu Türk Sufiliğinde Ahmed-îYesevi Geleneğinin TeşekkülüMilletlerarası Ahmed Yese-vi Sempozyumu Bildirileri (26-27 Eylül 1991), Ankara1992, Kültür Bakanlığı Yayınları, s.79-80

[7] http://www.diyanet.gov.tr/tr/icerik/kulturumuzde-ehl-i-beyt-sevgisi/6665

[8] Ahmet Kabaklı, Türk Edebiyatı, 1985.

[9] Ahmet Yesevi Üniversitesi.

[10] Kazakhstan Atatürk Uluslararası Kongresi 4th Turkistan,Azmi Süslü, Uygur Tazebay, Atatürk Araştırma Merkezi,Q. A. Ia︠s︡saui atyndaghy Khalyqaralyq Qazaq-Tu̇rīk Uni-versitetī., Atatürk 4. Uluslararası Kongresi, 2000.

4 7 METİN VE GÖRÜNTÜ KAYNAKLARI, YAZARLAR VE LİSANS

7 Metin ve görüntü kaynakları, yazarlar ve lisans

7.1 Metin• Ahmed Yesevi Kaynak: https://tr.wikipedia.org/wiki/Ahmed_Yesevi?oldid=17041564 Katkıda bulunanlar: Cemyildiz, Pinar, Citrat, No-umenon, Ugur Basak, FlaBot, Kafkasmurat, Zentuk, Metal Militia, Vikiyazar, Ahmetan, Ddenkel, EmreDuran, Khutuck, Sae1962, Dünyavatandaşı, Bahar, Kibele, Cat, Bödöŋtıl, Thijs!bot, Krkzn, Vito Genovese, Anerka, Curious, Stambouliote, Tema, Hedda Gabler (eski),Mach, Düşünenadam, Buzluo, AdolfHitler, Eldarion, VolkovBot, Hamit Pala, Arinna'l, Gökhan, Levent, Tiqra, LostMyMind, !!suzzy!!,Yunus61, Sakhalinio, SieBot, Vikiçizer, robot, Loveless, AlleborgoBot, Homonihilis, CRea80, Eray36, DragonBot, Takabeg, Me-lihsen, Umut.A, Emre Berk, MaviAteş, Alexbot, Kerem, Sayginer, Sisispi, Myrat, Noyana, Tanhabot, SilvonenBot, Théoden, Tevfik1958,Superyetkin, Kudelski, Sadrettin, Merube 89, Txrazy, Corpuscollosium, Canberkyuksel, Turk oğlan, Khutuck Bot, Tuleytula, Xqbot, Ak-lenhayal, İazak, Blcksprt, GhalyBot, SassoBot, Şeb, Volkankey, Dr. Coal, Taha01, Rapsar, İnsanperver, Türk Süvarisi, Cemal Gökgöz,KamikazeBot, Seksen iki yüz kırk beş, Euphemia, EmausBot, Hagvoda, ZéroBot, Esc2003, FatimaZehra, Player207, ChuispastonBot,AlpFatih, HaruNGs, Vitruvian, Uğurkent, Drgulcu, MerlIwBot, Yortsavul, Tacci2023, PixelBot, Necatitrn, SiLveRLeaD, Muratero, Kole-ga2357, Sebastian James, Talha Samil Cakir, Peykbot, Gray Budgie, Aguzer, Ruzigar, Caglarctr, Addbot, Wan6521, Büşra Betül KARA-TAŞ, Ayrıntılı Bilgi, Halil Emre Kurter, Diyapazon, Hasmetlihasmet, Alperen2011, Doctor Kurun S., HakanIST, Sultan Galiyev, Yaslient1,Fedai toyran, Turkuaz1419, Ulasgoc, Edebiyat 05 ve Anonim: 249

7.2 Resimler• Dosya:Ahmet_Yesevi.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/15/Ahmet_Yesevi.jpg Lisans: CC BY-SA 4.0Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: Ulasgoc

• Dosya:Basmala.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/27/Basmala.svg Lisans: Public domain Katkıda bulu-nanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: Creator: حسني خالد (previous version Baba66)

• Dosya:Commons-logo.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4a/Commons-logo.svg Lisans: Public domainKatkıda bulunanlar: This version created by Pumbaa, using a proper partial circle and SVG geometry features. (Former versions used to beslightly warped.) Özgün yazarı: SVG version was created by User:Grunt and cleaned up by 3247, based on the earlier PNG version, createdby Reidab.

• Dosya:Khoja_Akhmet_Yassawi_Ashgabat.JPG Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9e/Khoja_Akhmet_Yassawi_Ashgabat.JPG Lisans: CC BY-SA 3.0 Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: AltynAsyr

• Dosya:Mewlana_Rumi’{}s_cropped.png Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f2/Mewlana_Rumi%27s_cropped.png Lisans: CC BY-SA 3.0 Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: Toksoz

• Dosya:Paperback-stack.png Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f0/Paperback-stack.png Lisans: CC0 Katkıdabulunanlar: Open Clip Art Library image’s page Özgün yazarı: eady

• Dosya:Selimiye_Camii_ve_Mavi_Gökyüzü.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ef/Selimiye_Camii_ve_Mavi_G%C3%B6ky%C3%BCz%C3%BC.jpg Lisans: CC BY-SA 3.0 Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı:Ahmet Baris ISITAN

• Dosya:Syr-Darya_Oblast._City_of_Turkestan._Cauldron_Donated_by_Emir_Timur_Kuragan_for_the_Tomb_of_Saint_Sultan_Akhmed_Iassavi_WDL3588.png Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/cf/Syr-Darya_Oblast._City_of_Turkestan._Cauldron_Donated_by_Emir_Timur_Kuragan_for_the_Tomb_of_Saint_Sultan_Akhmed_Iassavi_WDL3588.pngLisans: Public domain Katkıda bulunanlar:http://dl.wdl.org/3588.pngÖzgün yazarı: Bogaevskii, Nikolai V., 1843-1912

• Dosya:Turk22.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9b/Turk22.jpg Lisans: CC-BY-SA-3.0 Katkıda bulu-nanlar: created by Otebig Özgün yazarı: User Otebig on en.wikipedia

• Dosya:Wikisource-logo.svg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Wikisource-logo.svg Lisans: CC BY-SA3.0 Katkıda bulunanlar: Rei-artur Özgün yazarı: Nicholas Moreau

• Dosya:Комплекс_Ахмеда_Ясави;_казан.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a2/%D0%9A%D0%BE%D0%BC%D0%BF%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81_%D0%90%D1%85%D0%BC%D0%B5%D0%B4%D0%B0_%D0%AF%D1%81%D0%B0%D0%B2%D0%B8%3B_%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BD.jpg Lisans: CC BY-SA 3.0 Katkıdabulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: Yuriy75

7.3 İçerik lisans• Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0