AGRICULTURAL SCIENCES - au- · PDF fileHristo Hristev, Vasko Gerzilov. ......

ÀÃÐÀÐÍÈ ÍÀÓÊÈ

Àãðàðåí óíèâåðñèòåòÏëîâäèâ

Agricultural UniversityPlovdiv

AGRICULTURAL SCIENCESÃîäèíà I Áðîé 1

Ïëîâäèâ 2009

Àêàäåìè÷íî èçäàòåëñòâî íà Àãðàðíèÿ óíèâåðñèòåò

Volume I Issue 1Plovdiv 2009

Academic Publishing House of the Agricultural University

2

Agricultural University - Plovdiv AGRICULTURAL SCIENCES Volume I Issue 1 2009

Ðåäàêöèîííà êîëåãèÿ

Ãë. ðåäàêòîð - ïðîô. äñí Èâàíêà Ëå÷åâàÇàì.-ãë. ðåäàêòîð - ïðîô. äñí Äèàíà Ñâåòëåâà

Ðåäàêòîð - Òàíÿ Öâåòêîâñêà

×ëåíîâå×ë.-êîð. ïðîô. äñí Éîðäàíêà Êóçìàíîâà

Ïðîô. äñí Ñëàâ÷î ÏàíäåëèåâÏðîô. äõí Êðàñèìèð ÈâàíîâÏðîô. äñí Àëåêñè ÑòîéêîâÄîö. ä-ð Êðàñèìèð Ìèõîâ

Äîö. ä-ð Áîðèñ ßíêîâÄîö. ä-ð Âàëåíòèí Ëè÷åâ

Äîö. ä-ð Âàñêî ÊîïðèâëåíñêèÄîö. ä-ð Àëåêñè Àëåêñèåâ

Äîö. ä-ð Äèàíà ÊèðèíÄîö. ä-ð Èâàí Áðàéêîâ

Ìåæäóíàðîäíà ðåäàêöèîííà êîëåãèÿÏðîô. Ì. ÅëèîòÏðîô. Ê. Êîðêóò

Ïðîô. K. ÕàãåäîðíÏðîô. Å. Êèïðèîòèñ

Ïðîô. Í. ØåíêüîéëþÄîö. ä-ð ß. Êîíÿ

ÀÃÐÀÐÍÈ ÍÀÓÊÈ

Ãë. ðåäàêòîð - ïðîô. äñí Èâàíêà Ëå÷åâàÐåäàêòîð - Òàíÿ Öâåòêîâñêà

Ïðåäïå÷àòíà ïîäãîòîâêà - Àíòîàíåòà Ñëàâîâà

Ôîðìàò - 16/60õ84Ïå÷àòíè êîëè - 4,375

Àêàäåìè÷íî èçäàòåëñòâî íà Àãðàðíèÿ óíèâåðñèòåò

Àãðàðåí óíèâåðñèòåò - Ïëîâäèâ, áóë. “Ìåíäåëååâ” ¹ 12www.au-plovdiv.bg Å-mail: [email protected]; [email protected]

© Àãðàðíè íàóêè, 2009ISSN 1313-6577

Editorial Board

Editor-in-Chief - Prof. Ivanka Lecheva, DScDeputy-Editor-in-Chief - Prof. Diana Svetleva, DSc

Editor - Tania Tsvetkovska

MembersCorrespondent member of BAS Prof. Iordanka Kouzmanova, DSc

Prof. Slavcho Pandeliev, DscProf. Krassimir Ivanov, DSc

Prof. Alexi Stoykov, DScAssoc. Prof. Krassimir Mihov, PhD

Assoc. Prof. Boris Yankov, PhDAssoc. Prof. Valentin Lichev, PhD

Assoc. Prof. Vasko Koprivlenski, PhDAssoc. Prof. Alexi Alexiev, PhDAssoc. Prof. Diana Kirin, PhD

Assoc. Prof. Ivan Braykov, PhD

International Editorial BoardProf. Ì. ElliottProf. Ê. Korkut

Prof. K. HagedornProf. Å. Kipriotis

Prof. N. ShenkyoyluÄîö. ä-ð J. Konya

Ñïèñàíèå ÀÃÐÀÐÍÈ ÍÀÓÊÈ å èçäàíèå íà Àãðàðíèÿ óíèâåðñèòåò - Ïëîâäèâ.Â ñïèñàíèåòî ñå ïóáëèêóâàò îðèãèíàëíè èçñëåäîâàòåëñêè ñòàòèè, êðàòêè ñúîáùåíèÿ è îáçîðèîò âñè÷êè îáëàñòè íà ðàñòåíèåâúäñòâîòî è æèâîòíîâúäñòâîòî íà áúëãàðñêè è íà àíãëèéñêè åçèê.

AGRICULTURAL SCIENCES

Editor-in-Chief - Prof. Ivanka Lecheva, DScEditor - Tania Tsvetkovska

Pre-printing - Antoaneta Slavova

Format - 16/60õ84Quires - 4,375

Academic Publishing House of the Agricultural University

Agricultural Sciences is a journal of the Agricultural University - Plovdiv.Original research papers, brief communications and reviews in all the areas of crop science and

animal breeding and husbandry are published in the journal in Bulgarian and in English.

Àãðàðåí óíèâåðñèòåò - Ïëîâäèâ ÀÃÐÀÐÍÈ ÍÀÓÊÈ Ãîäèíà I Áðîé 1 2009

3

ÑÚÄÚÐÆÀÍÈÅ

Äèìèòúð Ãðåêîâ. Àãðàðíî îáðàçîâàíèå, íàóêà è áèçíåñ.............................................................................................5Íèêîëàé Ïàíàéîòîâ. “Ïëîâäèâ” – ïúðâèÿò áúëãàðñêè ñîðò ôèçàëèñ (Physalis peruviana L.).....................................9Âåíåëèí Ðîé÷åâ, Òîäîðêà Ìîêðåâà. Èçñëåäâàíå èçìåí÷èâîñòòà íà êîëè÷åñòâåíè ïðèçíàöè â õèáðèäíàêîìáèíàöèÿ ìåæäó ñåìåíåí è áåçñåìåíåí ñîðò ëîçà (Vitis vinifera L.).......................................................................13Ìàðèàíà Íàêîâà. Àíòðàêíîçà ïî ðîçàòà â Áúëãàðèÿ..................................................................................................19Äèÿíà Ñâåòëåâà, Äî÷êà Äèìîâà, Ìàðãàðèòà Âåë÷åâà, Ïàóëà Êðèíî. Âëèÿíèå íà ìóòàãåííè òðåòèðàíèÿ âúðõóðàñòåæà íà êàëóñà è ðåãåíåðàöèÿòà îò ëèñòíè äðúæêè è êîðåíîâè åêñïëàíòè íà ôàñóë..........................................25Àííà Íèêîëîâà, Àíäîí Âàñèëåâ. Ñòðóêòóðíî-ôóíêöèîíàëíè ïðîìåíè â ëèñòàòà íà Lactuca sativa L. è Phaseolusvulgaris L. ïðè íàðàñòâàíå íà íèâàòà íà òåæêè ìåòàëè â êîðåíîâàòà ñðåäà...............................................................33Èâàí Æàëíîâ, Ñòîÿí Ôèëèïîâ, Ðîñèöà Ìåðàíçîâà. Âúçìîæíîñòè çà êîíòðîë íà âòîðè÷íîòî çàïëåâåëÿâàíå ÷ðåçõåðáèãàöèÿ ïðè ñðåäíî ðàíåí ïîëñêè ïèïåð................................................................................................................39Àíäîí Âàñèëåâ, Ìàëãîæàòà Áåðîâà, Íåâåíà Ñòîåâà è Çëàòêî Çëàòåâ. Ðàçðàáîòâàíå è ïèëîòíî èçïèòâàíå íàðàñòèòåëåí òåñò çà îöåíêà íà òîêñè÷íîñòòà íà çàìúðñåíè ñ òåæêè ìåòàëè ïî÷âè.....................................................45Óàëèä Àë Õóìðàíè. Ôèçèîëîãè÷åí àíàëèç íà ðàñòåæà è ïðîäóêòèâíîñòòà íà ñîðòîâå ðåïè÷êè..............................53Âàñêî Ãåðçèëîâ. Ïðîãíîçèðàíå íà îïëîäèòåëíàòà ñïîñîáíîñò íà ìóñêóñíè ïàòîöè ÷ðåç âúâåæäàíå íà èíäåêñ çàêà÷åñòâî íà ñïåðìàòà...................................................................................................................................................59Õðèñòî Õðèñòåâ, Âàñêî Ãåðçèëîâ. Ïðîó÷âàíå íà ëþïèìîñòòà íà ôàçàí÷åòà â çàâèñèìîñò îò ñúäúðæàíèåòî íàâèòàìèí „À” è êàðîòèíîèäè â ÿé÷íèÿ æúëòúê..............................................................................................................65

CONTENTS

Nikolay Panayotov. “Plovdiv” – the First Bulgarian Variety of Cape Gooseberry (Physalis Peruviana L.).........................9Venelin Roytchev, Todorka Mokreva. Investigation of the Variability Of Quantitative Traits in a Hybrid Combinationbetween a Seeded and Seedless Vine Cultivar (Vitis Vinifera L.)....................................................................................13Mariana Nakova. Anthracnose Disease of Roses in Bulgaria.........................................................................................19Diana Svetleva, Dotchka Dimova, Margarita Velcheva and Paola Crinî. Influence of Mutagenic Treatments on theCallus Growth and Regeneration by Leaf Petioles and Root Explants of the Common Bean..........................................25Anna Nikolova, Andon Vassilev. Structural and Functional Changes in the Leaves of Lactuca sativa L. and Phaseolusvulgaris L. Grown at Excess of Heavy Metals in the Root Area.......................................................................................33Ivan Zhalnov, Stoyan Filipov, Rositza Meranzova. Possibilities of Secondary Weed Infestation Management byHerbigation in Semi-Early Field Pepper..........................................................................................................................39Andon Vassilev, Malgojata Berova, Nevena Stoeva and Zlatko Zlatev. Development and Pilot Application of a PlantTest System for Evaluating the Toxicity of Soils Contaminated with Heavy Metals..........................................................45Walid al Humrani. Physiological Analysis of the Growth and Productivity of Radish Varieties ......................................53Vasko Gerzilov. Introducing a Semen Quality Index for Assessment of the Fertilizing Ability of Muscovy Drakes...........59Hristo Hristev, Vasko Gerzilov. Hatchability of Pheasant Chicks Depending on the Vitamin “A” and Carotenoid Contentin the Egg Yolk ..............................................................................................................................................................65

4



5

Óâàæàåìè ÷èòàòåëè,

Àãðàðíèÿò óíèâåðñèòåò â Ïëîâäèâ å íà ïðàãà íà ñâîÿ 65-ãîäèøåí þáèëåé. Çàòîçè ïåðèîä â íåãî ñà îáó÷åíè ïîâå÷å îò 22 000 áúëãàðñêè è 2500 ÷óæäåñòðàííè ñòóäåíòèîò Åâðîïà, Àçèÿ, Àôðèêà è Ëàòèíñêà Àìåðèêà.

Êàòî îñúçíàâà ñâîÿòà ìèñèÿ íà âîäåù íàöèîíàëåí öåíòúð çà àãðàðíîîáðàçîâàíèå è íàóêà, Àãðàðíèÿò óíèâåðñèòåò â Ïëîâäèâ ïðàâè íîâà ãîëÿìà êðà÷êà è âíàâå÷åðèåòî íà 24 ìàé, Äåíÿò íà áúëãàðñêàòà ïðîñâåòà è êóëòóðà è íà ñëàâÿíñêàòàïèñìåíîñò, èçäàâà áðîé ïúðâè íà äúëãîî÷àêâàíîòî è íåîáõîäèìî íàó÷íî ñïèñàíèå“Àãðàðíè íàóêè“.

Ñïèñàíèåòî ùå ñåå ñåìåíàòà íà ëþáîâòà êúì àãðàðíàòà íàóêà è àãðàðíîòîîáðàçîâàíèå, ùå ïîêàçâà ïîñîêàòà íà ïðàâèëíàòà àãðàðíà ïîëèòèêà, ùå ñïîäåëÿ îïèòàíà íàé-äîáðèòå.

×ðåç íåãî ùå ñå äîêîñíåòå äî ïîñòèæåíèÿòà íà ó÷åíè íå ñàìî îò Áúëãàðèÿ, íî èîò Åâðîïà è ñâeòà. Îò íåãî ùå ìîæå äà ïî÷åðïèòå îïèò îò äîáðèòå ïðàêòèêè íààãðîáèçíåñà è äà îòêðèåòå íàé-ïðåêèÿ ïúò íà âàøèòå èäåè â íàóêàòà è â ïðàêòèêàòà.

Äâå ãîäèíè ñëåä ïðèåìàíåòî íè â Åâðîïåéñêèÿ ñúþç ïðåä íàñ ñòîÿò ñåðèîçíèïðåäèçâèêàòåëñòâà. Áúëãàðèÿ å è ùå áúäå àãðàðíà ñòðàíà. Çà äà ñå ðàçâèâà ñ ïî-áúðçèòåìïîâå, å íåîáõîäèìà ïðàâèëíà àãðàðíà ïîëèòèêà è àäåêâàòíî âçàèìîäåéñòâèå ìåæäóîáðàçîâàíèåòî, íàóêàòà è áèçíåñà.

Êàòî ñòúïâà âúðõó ñîëèäíàòà îñíîâà íà 90-ãîäèøíèÿ îïèò íà àãðàðíîòîîáðàçîâàíèå â Áúëãàðèÿ, âúðõó øèðîêîìàùàáíîòî ìåæäóíàðîäíî ñúòðóäíè÷åñòâî èòåñíèòå âðúçêè ñ àãðîáèçíåñà â ñòðàíàòà, ñïèñàíèå “Àãðàðíè íàóêè” ùå ñå îïèòà äàáúäå îáåäèíèòåë íà èäåèòå íà âñè÷êè, êîèòî îñúçíàâàò íåîáõîäèìîñòòà îò ñèëíî àãðàðíîîáðàçîâàíèå, íàóêà è ïðîèçâîäñòâî.

Ïîæåëàâàì íà ñïèñàíèåòî äà çàâîþâà ñèëíè ïîçèöèè â íàó÷íàòà îáùíîñò íàÁúëãàðèÿ, çàùîòî ÷îâå÷åñòâîòî âèíàãè ùå èìà íóæäà îò çäðàâà è áàëàíñèðàùà âðúçêàìåæäó õðàíà è äóõîâíîñò.

Äîö. ä-ð Äèìèòúð ÃðåêîâÐåêòîð íà Àãðàðíèÿ óíèâåðñèòåò - Ïëîâäèâ

6



7

Ñ áëàãîïðèÿòíèòå ñè êëèìàòè÷íè è ïî÷âåíèóñëîâèÿ ïðåç ñâîåòî âåêîâíî ñúùåñòâóâàíå Áúëãàðèÿâèíàãè å áèëà ïðèâëåêàòåëåí öåíòúð çà ðàçâèòèå íàñêîòîâúäñòâî è ðàñòåíèåâúäñòâî. Ïðèðîäíèòå óñëîâèÿôîðìèðàëè áúëãàðèíà êàòî îòëè÷åí çåìåäåëåö,íåçàâèñèìî êàêâà å áèëà îáùåñòâåíî-ïîëèòè÷åñêàòà èèêîíîìè÷åñêàòà ñèñòåìà. Òîé ãðàäèë ñ ÷àñîâå, ñ äíè èñ ãîäèíè ñâîÿ îïèò, àäàïòèðàë ãî êúì òèïè÷íèòå óñëîâèÿíà ñâîÿ ðåãèîí è ãî ïðåäàâàë îò áàùà íà ñèí è âíóê.Òàêà ñå ñúçäàëè âåêîâíèòå èñòîðè÷åñêè òðàäèöèè íàçåìåäåëñêà Áúëãàðèÿ. Òåçè òðàäèöèè ñå êðåïÿò íàëþáîâòà íà áúëãàðèíà êúì çåìÿòà, êîÿòî ãî õðàíè,êàòî îñíîâíà âúçìîæíîñò çà ïðåïèòàíèå è êàòî äîáðàâúçìîæíîñò çà ïî-äîáúð æèâîò, à îòòàì - è çà ïî-äîáðîíàñòîÿùå è áúäåùå. Çàðàäè òåçè áëàãîïðèÿòíè ïî÷âåíî-êëèìàòè÷íè óñëîâèÿ è ñïîñîáíîñòòà íà áúëãàðèíà äàîáðàáîòâà äîáðå çåìÿòà, ñà âîäåíè âîéíè çà çàïàçâàíåíà ñúùåñòâóâàùè è çà çàâîþâàíå íà áúäåùèîáðàáîòâàåìè è íåîáðàáîòâàåìè çåìè. Ïðåç ïåðèîäà17-20 âåê áúëãàðèòå ñà áèëè åäíè îò íàé-äîáðèòåãðàäèíàðè â Åâðîïà.

Ïðåäè ïîâå÷å îò 100 ãîäèíè ñå ñëàãàíà÷àëîòî íà àãðàðíàòà íàóêà è îáðàçîâàíèå âÁúëãàðèÿ, êàòî ñå ñúçäàâàò äåìîíñòðàòèâíè ïîëåòà âÑàäîâî, Âðàöà è Îáðàçöîâ ÷èôëèê. Èçäàâàò ñå ïúðâèòåó÷åáíè ïîñîáèÿ ïî çåìåäåëèå. Ïúðâèòå ó÷èòåëè ñà ñåîáó÷àâàëè âúâ Ôðàíöèÿ è â Ãåðìàíèÿ. Ìíîãî ñêîðî ñëåäÏúðâàòà ñâåòîâíà âîéíà Áúëãàðèÿ çàïî÷âà äà ÷óâñòâàíóæäà îò âèñøè êàäðè â çåìåäåëèåòî. Òàêà îùå ïðåç1921 ã. ñ ïîìîùòà íà Ðîêôåëåðîâàòà ôîíäàöèÿ â Ñîôèÿå îòêðèòî ïúðâîòî âèñøå ó÷èëèùå çà àãðîíîìè.

Íàðàñòâàùèÿò èíòåðåñ íà õîðàòà êúìçåìåäåëñêîòî ïðîèçâîäñòâî ñëåä ñìÿíàòà íà îáùåñòâåíî-èêîíîìè÷åñêàòà ñèñòåìà ïðåç 1944 ã. íàëàãà îòêðèâàíåòîïðåç 1945 ã. íà Àãðîíîìî-ëåñîâúäåí ôàêóëòåò â Ïëîâäèâ,êîéòî ïðåç 1950 ã. ïðåðàñòâà â ñàìîñòîÿòåëåí Âèñøèíñòèòóò ïî àãðîíîìñòâî, à ïî-êúñíî, ïðåç 1976 ã., ñåîòêðèâà è ïî çîîèíæåíåðñòâî â Ñòàðà Çàãîðà. Ñúçäàäåíèñà ìíîæåñòâî èçïèòàòåëíè ñòàíöèè â ðàçëè÷íè ðåãèîíèíà ñòðàíàòà êúì Ñåëñêîñòîïàíñêàòà àêàäåìèÿ, à ñúùî òàêàè ñðåäíè ïðîôåñèîíàëíè ó÷èëèùà. Âñè÷êè òå èçäèãàòïðåñòèæà íà çåìåäåëñêèÿ òðóæåíèê. Ïîâèøàâà ñåïðîèçâîäèòåëíîñòòà íà òðóäà, ñúçäàâàò ñå íîâè ôîðìè

íà ñòîïàíèñâàíå íà çåìÿòà. Íàðåä ñ òîâà â Áúëãàðèÿçàïî÷âà äà ñå ðàçâèâà è òåæêàòà èíäóñòðèÿ. Â îòäåëíèïåðèîäè íà 60-òå è 70-òå ãîäèíè Áúëãàðèÿ èçíàñÿ40-60% îò íÿêîè ñåëñêîñòîïàíñêè ïðîäóêòè. Ñúçäàâàò ñåíîâè è ñå ñúõðàíÿâàò òèïè÷íè ìåñòíè ñîðòîâå è ïîðîäèæèâîòíè.

Ñëåä ïðîìåíèòå ïðåç 1989 ã. ñå èçìåíÿ íà÷èíúòíà ñòîïàíèñâàíå íà çåìÿòà. Âúçðàæäà ñå ëþáîâòà íàáúëãàðèíà êúì íåÿ, íî ñå çàáàâÿ íàâëèçàíåòî íàíîâîñòèòå â çåìåäåëñêîòî ïðîèçâîäñòâî. Çåìÿòà ñåðàçäðîáÿâà íà äðåáíè ïàðöåëè, êîåòî âúçïðåïÿòñòâàèçïîëçâàíåòî íà ìîäåðíà òåõíèêà è âèñîêè òåõíîëîãèè.

Îò 2007 ã. Áúëãàðèÿ å â ãîëÿìîòî åâðîïåéñêîàãðàðíî ñåìåéñòâî. Òîâà äàâà íîâè ãîëåìèâúçìîæíîñòè çà ðàçâèòèå íà ñòðàíàòà. Â ñúùîòî âðåìåñå ïîâèøàâàò èçèñêâàíèÿòà êúì áúëãàðñêèÿ çåìåäåëñêèïðîèçâîäèòåë. Äàâà ñå âúçìîæíîñò ôåðìåðúò ñàì äàðåøàâà êîëêî çåìÿ ùå îáðàáîòâà, êàêâî ùå ñåå, ñ êîãîè êàê ùå ñå ñäðóæàâà, íà êîãî è êúäå ùå ïðîäàâàïðîäóêöèÿòà ñè. Òîâà å åäíà äúëáîêî îáìèñëåíàôèëîñîôèÿ íà ïðîèçâîäèòåëÿ íà ñåëñêîñòîïàíñêàïðîäóêöèÿ.

Â ñúùîòî âðåìå â ïðîèçâîäñòâîòî íàâëÿçîõàõîðà áåç âñÿêàêúâ îïèò, âîäåíè åäèíñòâåíî îò ëþáîâòàêúì çåìÿòà è ñ÷èòàéêè çåìåäåëñêàòà ðàáîòà çà ñâîåõîáè. Òîâà óñëîæíè è âúðíà ãîäèíè íàçàä ïðîèç-âîäñòâîòî íà ñåëñêîñòîïàíñêè õðàíè, êîåòî íàëàãà ñ îùåïî-ãîëÿìà ñèëà íåîáõîäèìîñòòà îò âèñîêîêâà-ëèôèöèðàíè èçïúëíèòåëñêè è ðúêîâîäíè êàäðè.

Ñúùåâðåìåííî ñå „ïðîïóñêà” è ñèñòåìàòà íàîáó÷åíèå íà òåçè êàäðè. Âúïðåêè ïðîìÿíàòà íàíàèìåíîâàíèåòî íà ñåëñêîñòîïàíñêèòå òåõíèêóìè âïðîôåñèîíàëíè ãèìíàçèè è íàìàëÿâàíåòî íà áðîÿ èì,òîâà íå äîâåäå äî ïîâèøàâàíå íà êà÷åñòâîòî íàîáó÷åíèåòî. Â ïîâå÷åòî ñðîäíè ó÷èëèùà ëèïñâàòíåîáõîäèìèòå ìàøèíè çà îáó÷åíèå íà ìåõàíèçàòîðè.Ìàøèíèòå ñà îò 60-òå è 70-òå ãîäèíè íà ìèíàëèÿ âåê èãëàâíî îò âðåìåòî íà áèâøèÿ ÑÑÑÐ. Òàêà çàâúðøâàùèòåñðåäíî ïðîôåñèîíàëíî îáðàçîâàíèå íå ñà ïîäãîòâåíèçà ïðàêòèêàòà. Ìíîãî îò ñðåäíèòå ó÷èëèùà ïðåäïî÷èòàòäà ðàçâèâàò äðóãè íàïðàâëåíèÿ, êîèòî íå èçèñêâàòãîëåìè êàïèòàëîâëîæåíèÿ â íîâà òåõíèêà è â íîâèòåõíîëîãèè.

ÀÃÐÀÐÍÎ ÎÁÐÀÇÎÂÀÍÈÅ, ÍÀÓÊÀ È ÁÈÇÍÅÑ

Äèìèòúð ÃðåêîâÐeêòîð íà Àãðàðíèÿ óíèâåðñèòåò - Ïëîâäèâ

E-mail: [email protected]; [email protected]

8


Ïîäîáíî å ñúñòîÿíèåòî è íà âèñøèòåñïåöèàëèñòè. Âèñøè ó÷èëèùà, êîèòî íÿìàò äîðè åäèíñïåöèàëèñò, ñå îïèòàõà è ñå îïèòâàò äà ðàçâèâàòàãðàðíè íàïðàâëåíèÿ. Òàêèâà ñà íàïðèìåð Áóðãàñêèÿòñâîáîäåí óíèâåðñèòåò, Òåõíè÷åñêèÿò óíèâåðñèòåò âúâÂàðíà, Øóìåíñêèÿò óíèâåðñèòåò è äð. Íå ìèñëÿ îáà÷å,÷å âèíàòà å â ðúêîâîäñòâàòà íà òåçè óíèâåðñèòåòè,çàùîòî âñåêè èìà ïðàâî äà òúðñè íà÷èí íàñúùåñòâóâàíå. Ëèïñâà äúðæàâíè÷åñêî ìèñëåíå èïîâåäåíèå â Íàöèîíàëíàòà àãåíöèÿ çà îöåíÿâàíå èàêðåäèòàöèÿ. Òÿ óçàêîíÿâà òåçè îáðàçîâàòåëíè àãðàðíèñòðóêòóðè, âîäåíà îò ìíåíèåòî íà õîðà ñ êðèâîðàçáðàíîçåìëÿ÷åñêî ÷óâñòâî. Îòêðèâàíåòî íà âèñøè ó÷èëèùàåäâà ëè íå âúâ âñåêè îêðúæåí ãðàä âîäè äîîáåçöåíÿâàíå íà áúëãàðñêîòî âèñøå îáðàçîâàíèå, àîòòàì – äî íåêâàëèôèöèðàíè ñïåöèàëèñòè è äîíååôåêòèâíî àãðàðíî ïðîèçâîäñòâî. Çàòîâà ïðåç 2008ã. åäèí êðóïåí çúðíîïðîèçâîäèòåë îò ÖåíòðàëíàÑåâåðíà Áúëãàðèÿ ñúâñåì ñåðèîçíî çàÿâè, ÷å „ùåâíàñÿ” àãðîíîìè îò Õîëàíäèÿ. Íà Áúëãàðèÿ ñàíåîáõîäèìè ìàëêî óíèâåðñèòåòè ñ óòâúðäåíè òðàäèöèè,ñ èçâåñòíè ó÷åíè è ñ äîáðî ôèíàíñèðàíå.

Ïðîöåñúò íà îáó÷åíèå íà çåìåäåëñêèòåêàäðè å îáù è â íåãî òðÿáâà äà ó÷àñòâàò êàêòî ñðåäíèòåè âèñøèòå ó÷èëèùà, òàêà è áèçíåñúò. Ïðåç ïîñëåäíèòå20 ãîäèíè àãðàðíèÿò áèçíåñ ñå îáðúùà êúì ó÷èëèùàòàè óíèâåðñèòåòèòå ñàìî çà äà ïîëó÷àâà êàäðè. Óáåäåíñúì, ÷å â òîçè ïðîöåñ ó÷èëèùà, óíèâåðñèòåòè, áèçíåñ èíàóêà ñà ñâúðçàíè â åäèííî öÿëî. Êîëêîòî ïî-áúðçîñâúðæåì âñÿêî åäíî çâåíî êúì äðóãîòî â òðàéíà âåðèãà,òîëêîâà ïî-áúðçî ùå òðúãíåì íàïðåä. Áèçíåñúò òðÿáâàäà íàâëåçå â ó÷èëèùàòà è â óíèâåðñèòåòèòå. Óñïåøåíîïèò å ñúçäàâàíåòî íà íàñòîÿòåëñòâà â òÿõ. Îò äðóãàñòðàíà, äúðæàâàòà ñëåäâà äà ïðèçíàâà ðàçõîäèòå,íàïðàâåíè îò áèçíåñà ïðè äàðèòåëñòâî çà ó÷èëèùà èóíèâåðñèòåòè ïîä ôîðìàòà íà ñòèïåíäèè, ó÷åáíèïîñîáèÿ, èíâåíòàð, ñåëñêîñòîïàíñêè ìàøèíè è òåõíèêà,èçïëàùàíå íà ó÷åáíè ïðàêòèêè è ñòàæîâå.

Äúðæàâàòà ñúñ ñâîèòå ñïåöèàëèçèðàíèìèíèñòåðñòâà è àãåíöèè áè ñëåäâàëî íàëîæèòåëíî äàèçðàáîòè ïðàâèëà çà îáó÷åíèå íà ñâîèòå ñïåöèàëèñòèíà îïðåäåëåíè, ìèíèìóì òðèãîäèøíè ïåðèîäè. Íå ìîæåáåç ñïåöèàëèçèðàíà ïîäãîòîâêà äà ñå ïðîèçâåæäàòñåìåíà è ïîñàäú÷åí ìàòåðèàë. Íå ìîæå áåçñïåöèàëèçèðàíà ïîäãîòîâêà äà ñå óïðàâëÿâàò õèëÿäèäåêàðè çåìåäåëñêà çåìÿ è ôåðìåðúò äà å äîâîëåí ñàìîîò ïîëó÷àâàíåòî íà ñóáñèäèè. Òóê âúïðîñúò âå÷åíàäõâúðëÿ ëè÷íàòà ïå÷àëáà èëè ëè÷íàòà çàãóáà, òîâàå ïðîáëåì íà óñòîé÷èâîòî ðàçâèòèå íà ñåëñêîòîñòîïàíñòâî, íà ïðàâèëíîòî èçïîëçâàíå íà ïåñòèöèäèòåè íå íà ïîñëåäíî ìÿñòî íà îïàçâàíå çäðàâåòî íàáúëãàðèòå.

Åäíî îò ãîëåìèòå ïðåäèçâèêàòåëñòâà çàñúâðåìåííîòî çåìåäåëñêî ïðîèçâîäñòâî å âêëþ÷âàíåòîíà íàóêàòà â ïðîèçâîäñòâîòî. Íèòî åäèí âàæåí âúïðîñíå ìîæå äà ñå ðåøè áåç ó÷àñòèåòî íà íàóêàòà. Áèòðÿáâàëî âñÿêà ïî-ãîëÿìà ôèðìà äà èìà ñúçäàäåíàâðúçêà ñ íàó÷íà èíñòèòóöèÿ, êîÿòî äà ïîäïîìàãàïðîèçâîäñòâåíàòà é äåéíîñò. Òàçè âçàèìîâðúçêà òðÿáâàäà çàïî÷âà îò ïëàíèðàíåòî íà äåéíîñòòà íà ôèðìàòàäî ðåàëèçèðàíåòî íà ïðîäóêöèÿòà è íàñî÷âàíåòî íàïàðè÷íèòå ïîòîöè â äúëãîòðàéíè ìàòåðèàëíè àêòèâè.

Èìàéêè ïðåäâèä áëàãîïðèÿòíèòå ïî÷âåíî-êëèìàòè÷íè óñëîâèÿ, òðàäèöèèòå è ëþáîâòà íàáúëãàðèíà êúì çåìÿòà è çåìåäåëñêîòî ïðîèçâîäñòâî,Áúëãàðèÿ å èçïðàâåíà ïðåä ïðåäèçâèêàòåëñòâîòî äàáúäå àãðàðíà ñòðàíà. Çà äà ñå ðàçâèâà óñïåøíî â òàçèïîñîêà, òÿ òðÿáâà äà èìà ïðàâèëíà àãðàðíà ïîëèòèêà,ñèëíî è àêòóàëèçèðàíî ñðåäíî è âèñøå îáðàçîâàíèå èíàóêà è ïðåóñïÿâàù áèçíåñ. Òîâà ñà îñíîâèòå çàïðîñïåðèòåòà íà äíåøíà è óòðåøíà ÅâðîïåéñêàÁúëãàðèÿ.

Æèâååì âúâ âðåìåíà íà ãëîáàëíà ôèíàíñîâàêðèçà. Ñòàðà ìàêñèìà ãëàñè, ÷å åäíà äîáðàâúçìîæíîñò ñà èíâåñòèöèèòå â àãðàðíîòîïðîèçâîäñòâî, íàóêàòà è îáðàçîâàíèåòî.


9

“ÏËÎÂÄÈÂ” – ÏÚÐÂÈßÒ ÁÚËÃÀÐÑÊÈ ÑÎÐÒ ÔÈÇÀËÈÑ (PHYSALIS PERUVIANA L.)“PLOVDIV” – THE FIRST BULGARIAN VARIETY OF CAPE GOOSEBERRY (PHYSALIS PERUVIANA L.)

Íèêîëàé ÏàíàéîòîâNikolay Panayotov

Àãðàðåí óíèâåðñèòåò - ÏëîâäèâAgricultural University - Plovdiv

E-mail: [email protected]

ÐåçþìåÇà ïúðâè ïúò â Áúëãàðèÿ â êàòåäðà “Ãðàäèíàðñòâî” â Àãðàðíèÿ óíèâåðñèòåò â Ïëîâäèâ áåøå ñåëåêöèîíèðàí

ñîðò ôèçàëèñ (Physalis peruviana L.) ñ íàçâàíèå „Ïëîâäèâ”. Ñîðòúò áåøå ñúçäàäåí ÷ðåç ìåòîäà íà èíäèâèäóàëíèÿíåïðåêúñíàò îòáîð îò ðàñòèòåëíà ïîïóëàöèÿ. Ñîðòúò ñå õàðàêòåðèçèðà ñ ìíîãî äîáðà ðàçëè÷èìîñò, õîìîãåííîñò èñòàáèëíîñò. ÐÕÑ òåñòúò ïðåìèíà óñïåøíî íà ïîëåòàòà íà Èçïúëíèòåëíàòà àãåíöèÿ ïî ñîðòîèçïèòâàíå, àïðîáàöèÿ èñåìåêîíòðîë. Ôèçàëèñúò îò ñîðòà „Ïëîâäèâ” å ñ êúëáîâèäíî-óäúëæåíà ôîðìà íà ïëîäîâåòå, ñ âèñîêî ñúäúðæàíèåíà âèòàìèí Ñ è ïåêòèí è ñ ìíîãî äîáúð ÿãîäîâ âêóñ. Ñîðòúò „Ïëîâäèâ” å ïðèçíàò è ðåãèñòðèðàí â Îôèöèàëíàòàñîðòîâà ëèñòà çà çåëåí÷óêîâè êóëòóðè íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ ïðåç 2006 ãîäèíà.

AbstractFor the first time in Bulgaria, in the Department of Horticulture at the Agricultural University of Plovdiv the variety

cape gooseberry (Physalis peruviana L.), named “Plovdiv” was selected. The variety was selected from local plant population.The variety is characterized by very good distinctiveness, homogeneity and stability. The DUS test was passed successfullyin the field of the Executive Agency for Variety Testing, Field Inspection and Seed Control. Cape gooseberry Plovdiv is withspherical – oblong shaped fruits, high content of vitamin C and pectin and with very good strawberry taste. The varietyPlovdiv was recognized and registered in the official Bulgarian catalogue of vegetable species varieties in 2006.

Êëþ÷îâè äóìè: ôèçàëèñ (Physalis peruviana L.), ñîðò, ñåëåêöèÿ, îòáîð, ìîðôîëîãè÷íè ïðèçíàöè, ñòîïàíñêè êà÷åñòâà.Key words: cape gooseberry (Physalis peruviana L.), variety, selection, breeding morphological behaviors, agriculturalquality.

ÂÚÂÅÄÅÍÈÅÔèçàëèñúò å íîâà çåëåí÷óêîâà êóëòóðà çà

íàøàòà ñòðàíà, íî ñ äîáðè âúçìîæíîñòè çà îòãëåæäàíå.Ïåðñïåêòèâèòå çà ïðîèçâîäñòâîòî é ñå îáóñëàâÿò êàêòîîò ñðàâíèòåëíî ëåñíàòà òåõíîëîãèÿ, òàêà è îò ìíîãîäîáðèòå âêóñîâè è õðàíèòåëíè êà÷åñòâà íà ïëîäîâåòå.Ïðîèçâîäñòâîòî è èçíîñúò íà ôèçàëèñ îò ÞæíàÀìåðèêà, ãëàâíî çà ñòðàíèòå îò Åâðîïåéñêèÿ ñúþç, ïðåçïîñëåäíèòå îñåì ãîäèíè ñà ñå óâåëè÷èëè 11 ïúòè.Èíòåðåñúò êúì òàçè êóëòóðà å îñîáåíî ñèëåí âÃåðìàíèÿ, Ôðàíöèÿ, Õîëàíäèÿ è Ðóñèÿ (Õðèñòîâ, 2003).

Îò ãîëÿìîòî ðàçíîîáðàçèå íà ðîä Physalisîñíîâíî õðàíèòåëíî çíà÷åíèå èìà ïåðóàíñêèÿòôèçàëèñ. Ñóðîâèíàòà ñå èçïîëçâà íàé-âå÷å çà ïðÿñíàêîíñóìàöèÿ, íî å è èçêëþ÷èòåëíî ïîäõîäÿùà çàïðåðàáîòêà – çà ïðèãîòâÿíå íà æåëåòà, ñëàäêà è äðóãè,êîåòî ñå äúëæè íà âèñîêîòî é ñúäúðæàíèå íà ïåêòèí(Ñêâîðöîâà, 1997). Àâòîðêàòà èçòúêâà îùå, ÷å ïîðàäèíàëè÷èå íà ñòåðîèäíè ñúåäèíåíèÿ â ïëîäîâåòå ìó îò

òÿõ ìîæå äà ñå ïðîèçâåæäàò ëåêàðñòâåíè ïðåïàðàòè çàïîòèñêàíå ðàçâèòèåòî íà çëîêà÷åñòâåíè îáðàçóâàíèÿ.Îñâåí òîâà ïëîäîâåòå èìàò ñðàâíèòåëíî äîáðàñúõðàíÿåìîñò (Sarkar et al., 1993) è ïîäëåæàò íàäîóçðÿâàíå.

Èçèñêâàíèÿòà êúì ôàêòîðèòå íà îêîëíàòàñðåäà ñà ïðåäè âñè÷êî êúì òåìïåðàòóðàòà è âúçäóøíàòàâëàæíîñò (×åðåíîê, 1997). Óñëîâèÿòà â Áúëãàðèÿ ñàáëàãîïðèÿòíè çà îòãëåæäàíå íà òàçè êóëòóðà, íî âñòðàíàòà ëèïñâàò ïîäõîäÿùè ôîðìè è ñîðòîâå.

Öåëòà íà íàñòîÿùîòî èçñëåäâàíå å äà ñåñúçäàäå ñîðò ôèçàëèñ (Physalis peruviana L.), ïîäõîäÿùè àäàïòèðàí çà óñëîâèÿòà â Áúëãàðèÿ.

ÌÀÒÅÐÈÀË È ÌÅÒÎÄÈÂ êàòåäðà “Ãðàäèíàðñòâî” â Àãðàðíèÿ

óíèâåðñèòåò â Ïëîâäèâ ïðåç ïåðèîäà 1996-2001 ã. ñåèçâåäå ñåëåêöèîííà ðàáîòà ñ ôèçàëèñ (Physalis

10


peruviana L.). Â ðàñòèòåëíà ïîïóëàöèÿ íà âèäà ñåïðîâåäå íåïðåêúñíàò èíäèâèäóàëåí îòáîð. Îñíîâíîîòáîðúò ñå âîäåøå âúðõó ïðèçíàöèòå ãîëåìèíà è ôîðìàíà ïëîäîâåòå. Ñëåä ñòàáèëèçèðàíå íà òåçèõàðàêòåðèñòèêè ñå îñúùåñòâèõà íàáëþäåíèÿ èáèîìåòðè÷íè èçìåðâàíèÿ âúðõó ñðåäíà ïðîáà îò 20ðàñòåíèÿ íà: ïîëîæåíèå íà ðàñòåíèåòî; ñòúáëî -äúëæèíà, îöâåòÿâàíå, îâëàñåíîñò; ðàçêëîíåíèÿ – áðîé;ëèñòà – îöâåòÿâàíå, øèðî÷èíà, äúëæèíà, ôîðìà,ïåðèôåðèÿ, ïîâúðõíîñò, îâëàñåíîñò; öâåòîâå –îöâåòÿâàíå è äèàìåòúð; ïëîäîâå – ôîðìà, ìàñà,äèàìåòúð, ïîâúðõíîñò è îöâåòÿâàíå; ÷àøêà –ïîêðèâíîñò íà ïëîäà è îöâåòÿâàíå ïðè óçðÿâàíå.Îïðåäåëè ñå ïðîäóêòèâíîñòòà. Ïðîó÷è ñå ñúäúðæàíèåòîíà àáñîëþòíî ñóõî âåùåñòâî, âèòàìèí Ñ (ïî Ìóðè),ìîíî- è äèçàõàðèäè, îáùè çàõàðè êàòî ãëþêîçà(Õàãåäîðí – Éåíñåí), îáùà êèñåëèííîñò (÷ðåç òèòðóâàíåñ 0,1 n NaOH)(ïî Ñòàí÷åâ, 1968), ïåêòèí (ïî ìåòîä,ïðèëàãàí â ÓÕÒ - Ïëîâäèâ) è ðóòèí (ñïåêòðî-ôîòîìåòðè÷íî, ïî ìåòîä, ïðèëàãàí âúâ ôèðìà“Áúëãàðñêà ðîçà” ÀÄ, Ïëîâäèâ). Êàíäèäàò-ñîðòúò áåøåïðåäñòàâåí çà èçïèòâàíå çà ðàçëè÷èìîñò, õîìîãåííîñòè ñòàáèëíîñò (ÐÕÑ) â ÈÀÑÀÑ ïðåç ïåðèîäà 2002, 2003è 2005 ãîäèíà. Â ðåçóëòàò íà óñïåøíîòî ïðåìèíàâàíåíà òîçè òåñò íà çàñåäàíèå íà Åêñïåðòíàòà êîìèñèÿ ïîñîðòîâå çåëåí÷óêîâè êóëòóðè, ïðîâåäåíî íà 13.III.2006ã., ñúñ çàïîâåä íà ÌÇÃ ¹ ÐÄ 09-207/05.04.2006ïðåäëîæåíèÿò ñîðò ôèçàëèñ „Ïëîâäèâ” áåøå ïðèçíàòçà îðèãèíàëåí è óòâúðäåí çà âïèñâàíå â ñïèñúê Á íàÎôèöèàëíàòà ñîðòîâà ëèñòà íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ.Âïèñàí å çà ïúðâè ïúò â Îôèöèàëíàòà ñîðòîâà ëèñòàíà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ ïðåç 2006 ãîäèíà.

Îñíîâíè åëåìåíòè îò ïðèëàãàíàòà òåõíîëîãèÿ íàîòãëåæäàíå

Ôèçàëèñúò îò ñîðòà „Ïëîâäèâ” å îòãëåæäàí ïîðàçñàäíèÿ ñïîñîá. Ïðîèçâîäñòâîòî íà ãúñò ðàçñàä áåøåîñúùåñòâåíî â ïëàñòìàñîâè îðàíæåðèè. Ïîäõîäÿù ñðîêçà ñåèòáà å ñðåäàòà íà ìåñåö ìàðò. Ñåèòáåíàòà íîðìàíà åäèí êâàäðàòåí ìåòúð å 1,8-2,0 g. Ðàñòåíèÿòà ñåçàñàæäàò â ñðåäàòà íà ìàé. Èçïèòâàíàòà ñõåìà íàçàñàæäàíå å 70 õ 50 cm. Îñíîâíàòà îñîáåíîñò ïðèîòãëåæäàíåòî ìó å äà íå ñå äîïóñêà çàñóøàâàíå íàïîñåâà. Ïðè òîçè íà÷èí íà ïðîèçâîäñòâî ïîëó÷àâàíåòîíà ïðîäóêöèÿòà çàïî÷âà îò ñðåäàòà íà ìåñåö àâãóñò,êàòî ñå èçâúðøâàò äâå èëè òðè áåðèòáè. Ôèçàëèñúòìîæå äà ñå ïðîèçâåæäà è ÷ðåç ïèêèðàí ðàçñàä è ÷ðåçäèðåêòíà ñåèòáà.

ÐÅÇÓËÒÀÒÈ È ÎÁÑÚÆÄÀÍÅÎïèñàíèå íà ðàñòåíèåòî

Ðàñòåíèÿòà ôèçàëèñ îò ñîðòà „Ïëîâäèâ” ñà ñäîáðà ðàçëè÷èìîñò (òàáë. 1). Õàðàêòåðåí ïðèçíàê çà

âèäà Physalis peruviana L., çà ðàçëèêà îò äðóãèòå âèäîâåîò òîçè ðîä, å èçïðàâåíîòî ïîëîæåíèå íà ðàñòåíèÿòà,êîåòî ñå íàáëþäàâà è ïðè ñåëåêöèîíèðàíèÿ ñîðò.Ñðåäíàòà âèñî÷èíà íà ñòúáëîòî äîñòèãà 158 cm. Òî åîöâåòåíî â çåëåíî, ñúñ ñëàá àíòîöèàíîâ îòòåíúê è åñðåäíî îâëàñåíî. Íàáëþäàâà ñå çíà÷èòåëíà ðàçêëî-íåíîñò, êàòî ñðåäíèÿò áðîé íà ðàçêëîíåíèÿòà å 9.

Ëèñòàòà ñà ñúñ ñúðöåâèäíà ôîðìà (ôèã. 1),ñðåäíî íàçúáåíè è îâëàñåíè, à ïîâúðõíîñòòà èì åñðåäíî íàãúíàòà. Îöâåòåíè ñà â çåëåíî äî òúìíîçåëåíî.Ñðåäíàòà äúëæèíà íà ëèñòà äîñòèãà äî 9,5 cm, àøèðî÷èíàòà - äî 7,8 cm.

Ôèã. 1. Ðàçêëîíåíèå îò ôèçàëèñ, ñîðò „Ïëîâäèâ”Fig. 1. Branche with leafs from cape gooseberry, variety

Plovdiv

Îáðàçóâà åäèíè÷íè öâåòîâå, æúëòî îöâåòåíè,ñúñ ñðåäåí äèàìåòúð 10,8 mm.

Îñíîâíèÿò ïðèçíàê, ïî êîéòî ñîðòúò ñåðàçãðàíè÷àâà íàé-äîáðå, å ïëîäúò è ïðåäè âñè÷êîíåãîâàòà ôîðìà (ôèã. 2). Ïëîäîâåòå ñà êúëáîâèäíî-óäúëæåíè, ñ èíäåêñ íà ôîðìàòà Y=1,04. Õàðàêòåðíàîòëè÷èòåëíà ÷åðòà å è íàëè÷èåòî íà âäëúáíàòà ÿìè÷êàíà âúðõà íà ïëîäà. Îöâåòÿâàíåòî èì å îðàíæåâî-æúëòî,à ïîâúðõíîñòòà èì å ñ ãëàíö. Ñðåäíàòà ìàñà íà ïëîäà å3,02 g. Âèñî÷èíàòà íà ïëîäà å 20,5 mm, à äèàìåòúðúò –19,6 mm.

Ðàçïîçíàâàíå íà ñîðòà è ðàçëè÷àâàíåòî ìó îòäðóãè ñîðòîâå, à è îò äðóãè âèäîâå îò ðîäà, óñïåøíîìîæå äà ñå èçâúðøè è ïî ÷àøêàòà, êîÿòî îáõâàùàèçöÿëî ïëîäà êàêòî ïðåäè óçðÿâàíå, òàêà è â ïúëíàáîòàíè÷åñêà çðåëîñò. Â áåðèòáåíà çðåëîñòîöâåòÿâàíåòî é å ñëàìåíîæúëòî, êàòî òîâà å åäèí îòèíäèêàòîðèòå çà ãîòîâíîñòòà íà ïëîäîâåòå çà áåðèòáà.


11

Òàáëèöà 1. Ìîðôîëîãè÷íà õàðàêòåðèñòèêà íà ôèçàëèñ, ñîðò „Ïëîâäèâ”Table 1. Morphological characteristics of variety of cape gooseberry Plovdiv

Òàáëèöà 2. Îñíîâíè õèìè÷íè ñúñòàâêè â ïëîäîâåòå íà ôèçàëèñ, ñîðò “Ïëîâäèâ”Table 2. Basic chemical compounds in fruit of cape gooseberry, variety Plovdiv

Ïðèçíàöè çà ðàçãðàíè÷àâàíå/

Signs for distinguishes

Ñòîéíîñòè / ïðîÿâà Values/ manifestation

Áàë ïî òåõíè-÷åñêè âúïðî-ñíèê/Rank by

Technical Questionnaire

Ðàñòåíèå Ïîëîæåíèå/ Plant-Position Èçïðàâåíî/Erect 1 Ñòúáëî: Äúëæèíà/Stem-Length(cm) 158,0 5

Îöâåòÿâàíå/ Coloring Çåëåíî ñúñ ñëàáî àíòîöèàíîâî îöâåòÿâàíå/Green with light atnocian

3

Îâëàñåíîñò/Hairiness Ñëàáà äî ñðåäíà/Low to middle 5 Ðàçêëîíåíèÿ (áð.)/Branches (nr.) 9,0 7 Ëèñòà: Ôîðìà/ Leaf: Shape Ñúðöåâèäíà/Heart-shape 5 Äúëæèíà/ Length (cm) 9,5 5 Øèðî÷èíà/Width (cm) 7,8 5 Ïåðèôåðèÿ/ Periphery Íàçúáåíà/Indentation 9 Ñòåïåí íà íàçúáåíîñò/Rank of indentation Ñðåäíà/Middle 5 Îâëàñåíîñò/ Hairiness Ñëàáà äî ñðåäíà/Low to middle 5

Ïîâúðõíîñò/Surface Ñðåäíî íàãúíàòà/ Middle undulating 5

Îöâåòÿâàíå/Coloring Çåëåíî äî òúìíîçåëåíî/ Green to dark green 5

Цâåòîâå: Îöâåòÿâàíå/ Coloring Æúëòî/Yellow 5 Äèàìåòúð/Diameter (mm) 10,8 5

Ïëîäîâå: Ôîðìà/Fruit: shape Êúëáîâèäíî-óäúëæåíà/ spherical – oblong 3

Èíäåêñ íà ôîðìàòà/Index of shape Y=1,04 Âðúõ/Top Ñ âäëúáíàòèíà/with axilla 3 Ìàñà/Weight (g) 3,02 Âèñî÷èíà/Length (mm) 20,5 7 Äèàìåòúð/Diameter (mm) 19,6 5

Ïîâúðõíîñò/Surface ãëàäêà ñ ãëàíö/ smoothly with gloss 5

Îöâåòÿâàíå/coloring îðàíæåâî-æúëòî/ orange-yellow 3

×àøêà: Ïîêðèâíîñò íà ïëîäà/ Calix:Covering of fruit

îáõâàùà èçöÿëî ïëîäà/ covered whole fruit 1

Îöâåòÿâàíå ïðè óçðÿâàíå/ Coloring in ripening

Ñëàìåíîæúëòà/ Straw-yellow 3

Ïðîäóêòèâíîñò: /Yield: Íà äåêàð (kg/dka)/ per decare Íà ðàñòåíèå (g)/ per plant

378,5 132,48

Ñúäúðæàíèå íà:/ Content of: Ñòîéíîñòè/Values Àáñîëþòíî ñóõî âåùåñòâî (%)/Absolutely dry matter 17,79 Âèòàìèí Ñ (mg%)/Vitamin C 35,45 Îáùè çàõàðè, êàòî ãëþêîçà (%)/Total sugar, as a glucose 10,72 Îáùà êèñåëèííîñò (%)/Total acid 1,03 Ïåêòèí (%)/Pectin 1,27 Ôëàâîíîèäè, êàòî ðóòèí (%)/ Flavanoids, as rutine 0,51

12


Ñîðòúò å ñ ìíîãî äîáðà ïðîäóêòèâíîñò -ñðåäíèÿò äîáèâ å 378,5 kg/dka, à îò åäíî ðàñòåíèå -132,48 g.

Ôèã. 2. Ïëîäîâå îò ôèçàëèñ, ñîðò „Ïëîâäèâ”, âáîòàíè÷åñêà çðåëîñò

Fig. 2. Fruits of cape gooseberry from variety Plovdiv inbotanical maturity

Ïîòðåáèòåëñêè êà÷åñòâà è õèìè÷åí ñúñòàâÑîðòúò ôèçàëèñ „Ïëîâäèâ” å ñ ÷óäåñíè

ïîòðåáèòåëñêè êà÷åñòâà è áàëàíñèðàí õèìè÷åí ñúñòàâ(òàáë. 2). Âêóñúò ìó å ñ òèïè÷åí ÿãîäîâ àðîìàò, ñúñ ñëàáäî ñðåäåí âàíèëîâ îòòåíúê. Àáñîëþòíî ñóõîòî âåùåñòâîäîñòèãà äî 17,79 %. Âèñîêî å ñúäúðæàíèåòo íà âèòàìèíÑ – 35,45 mg%, à îáùèòå çàõàðè äîñòèãàò äî 10,72%.Âêóñúò å õàðìîíè÷åí, ñúñ ñúäúðæàíèå íà îáùàêèñåëèííîñò îò 1,03%, ñëàäúê, äî ìíîãî ëåêî, ïðèÿòíîêèñåë. Ïðåäâèä òåõíîëîãè÷íîòî èçïîëçâàíå íà ïëîäîâåòåíà ôèçàëèñà çíà÷åíèå èìà ñúäúðæàíèåòî íà ïåêòèí âúââðúçêà ñ æåëèðàíåòî íà ïðîäóêòèòå. Ìîæå äà ñåïîä÷åðòàå, ÷å â ïëîäîâåòå íà ñîðòà „Ïëîâäèâ”ñúäúðæàíèåòî íà ïåêòèí å âèñîêî è äîñòèãà ñðåäíî äî1,27%. Òîâà ãî îïðåäåëÿ, îò åäíà ñòðàíà, êàòî ìíîãîïîäõîäÿù äà ñå èçïîëçâà çà ïðèãîòâÿíå íà ñëàäêà,æåëåòà, äæåì, à, îò äðóãà ñòðàíà, êàòî çäðàâîñëîâíàõðàíà (ïðå÷èñòâàùîòî äåéñòâèå íà ïåêòèíà â ÷îâåøêèÿîðãàíèçúì îò çàìúðñèòåëè, íàé-âå÷å îò òåæêè ìåòàëè).Â òàçè íàñîêà òðÿáâà äà ñå èçòúêíå è íàëè÷èåòî íààíòèîêñèäàíòíè âåùåñòâà, êàêâèòî ñà ôëàâîíîèäèòå,ïðåäñòàâåíè îò ðóòèí, ÷èåòî ñúäúðæàíèå å 0,51% êúìñóõîòî âåùåñòâî.

Ñîðòúò ñå õàðàêòåðèçèðà ñ ìíîãî äîáðàñúõðàíÿåìîñò íà óçðåëèòå ïëîäîâå. Ïðèãîäåí å è çàäîóçðÿâàíå íà ïëîäîâåòå, äîñòèãíàëè äî íîðìàëíèðàçìåðè.

Ñîðòúò å ïîäõîäÿù çà îòãëåæäàíå â ïî÷òèâñè÷êè ðàéîíè íà ñòðàíàòà.

ÇÀÊËÞ×ÅÍÈÅÑúñ ñúçäàâàíåòî íà ñîðò ôèçàëèñ (Physalis

peruviana L.) “Ïëîâäèâ” ñå óâåëè÷àâà íàáîðúò íàîôèöèàëíî ïðèçíàòèòå â Áúëãàðèÿ, ðîäíà ñåëåêöèÿñîðòîâå îò çåëåí÷óêîâè êóëòóðè. Ðàñòåíèÿòà ìó ñåõàðàêòåðèçèðàò ñ ìíîãî äîáðà ðàçëè÷èìîñò è ìîãàò äàñå âêëþ÷àò êàòî èçõîäåí ìàòåðèàë â ñåëåêöèîííèïðîãðàìè.

Ïëîäîâåòå íà ñîðòà “Ïëîâäèâ” ñà ñ ìíîãî äîáðèâêóñîâè êà÷åñòâà è ïîðàäè îòëè÷íèòå ñè òåõíîëîãè÷íèñâîéñòâà è âèñîêîòî ñúäúðæàíèå íà õðàíèòåëíè ñúñòàâêèïðåäñòàâëÿâàò èíòåðåñ çà õðàíèòåëíî-âêóñîâàòàïðîìèøëåíîñò.

Ñîðòúò å ìíîãî ïîäõîäÿù çà îòãëåæäàíå âñòîïàíñòâà ñ ïî-ìàëêè ðàçìåðè. Âêëþ÷âàíåòî ìó âîôèöèàëíàòà ñîðòîâà ëèñòà íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ è âïðîèçâîäñòâîòî ñúçäàâà ðåàëíà âúçìîæíîñò çàðàçíîîáðàçÿâàíå íà ñîðòèìåíòà îò ïðåäëàãàíèòåçåëåí÷óöè çà ïðÿñíà êîíñóìàöèÿ è çà åêñïîðò.

Ñîðòîïîääúðæàíåòî, ñåìåïðîèçâîäñòâîòî èðàçïðîñòðàíåíèåòî íà ñîðòà ñå èçâúðøâà èçêëþ÷èòåëíîè ñàìî îò ñåëåêöèîíåðà è îò Àãðàðíèÿ óíèâåðñèòåò âÏëîâäèâ.

ËÈÒÅÐÀÒÓÐÀÑêâîðöîâà, Ð. Â., 1997. Ñåëåêöèÿ îâîùíûõ ïàñë¸íîâûõ

êóëüòóð äëÿ îòêðûòîãî ãðóíòà Íå÷åðíîçåìüÿ Ðîññèè.Ìîñêâà, ñ. 325.

Ñòàí÷åâ, Ë., 1968. Ðúêîâîäñòâî çà õèìè÷åí àíàëèç íàðàñòåíèÿ, ïî÷âè è òîðîâå. Õð. Ã. Äàíîâ, Ïëîâäèâ, ñ. 287.

Õðèñòîâ, Õð., 2003. Ïåðóàíñêè ôèçàëèñ – Physalisperuviana L. http://www.gradinarstvo.hit.bg/per_fizalis.html

×åðåíîê, Ë. Ã., 1997. Ïîìèäîðû, ïåðåö, áàêëàæàíû,ôèçàëèñ. Ïðèóñàäåáíûé ó÷àñòîê, ISBN 985-419-032-3,258-281.

Sarkar, T. K., Pradhan, U. and Chattopadhyay, T. K., 1993.Storability and quality changes of capegooseberry fruitas influenced by packaging and stage of maturity. – Annalsof Agricultural Research,, Vol. 14, No. 4, pp. 396-39.

Ñòàòèÿòà å ïðèåòà íà 13.03.2009 ã.Ðåöåíçåíò - ïðîô. äñí Äèìèòúð Ò. ×îëàêîâe-mail: [email protected]

ÁëàãîäàðíîñòÈçêàçâàì áëàãîäàðíîñò íà êîëåêòèâà íà êàòåäðà “Îðãàíè÷íà õèìèÿ” ïðè ÓÕÒ â Ïëîâäèâ è ëè÷íî íà äîö.ä-ð Ï. Äåíåâ çà èçâúðøåíèòå àíàëèçè çà ñúäúðæàíèå íà ïåêòèí, à ñúùî è íà õèìèêà Ä. Âàñèëåâà îòôèðìà “Áúëãàðñêà ðîçà” ÀÄ, Ïëîâäèâ, çà îïðåäåëÿíå íà ñúäúðæàíèåòî íà ðóòèí.


13

ÈÇÑËÅÄÂÀÍÅ ÈÇÌÅÍ×ÈÂÎÑÒÒÀ ÍÀ ÊÎËÈ×ÅÑÒÂÅÍÈ ÏÐÈÇÍÀÖÈ Â ÕÈÁÐÈÄÍÀ ÊÎÌÁÈÍÀÖÈß ÌÅÆÄÓÑÅÌÅÍÅÍ È ÁÅÇÑÅÌÅÍÅÍ ÑÎÐÒ ËÎÇÀ (Vitis vinifera L.)

INVESTIGATION OF THE VARIABILITY OF QUANTITATIVE TRAITS IN A HYBRID COMBINATIONBETWEEN A SEEDED AND SEEDLESS VINE CULTIVAR (Vitis vinifera L.)

Âåíåëèí Ðîé÷åâ*, Òîäîðêà ÌîêðåâàVenelin Roytchev*, Todorka Mokreva

Àãðàðåí óíèâåðñèòåò - ÏëîâäèâAgricultural University – Plovdiv

*E-mail: [email protected]

Ðåçþìå×ðåç ïðèëîæåíèå íà Path-àíàëèç å èçñëåäâàíà èçìåí÷èâîñòòà íà êîëè÷åñòâåíè ïðèçíàöè â F1 ïîêîëåíèå

íà êðúñòîñêà ìåæäó ñåìåíåí è áåçñåìåíåí ñîðò ëîçà. Óñòàíîâåíî å, ÷å äâàòà ðîäèòåëñêè ñîðòà âëèÿÿò ïîëîæèòåëíîâúðõó ðîäîâèòîñòòà, ãîëåìèíàòà íà ãðîçäà è çúðíîòî, êîëè÷åñòâîòî íà çàõàðèòå è êèñåëèíèòå è ïðîäúëæèòåëíîñòòàíà íÿêîè ôåíîôàçè. Ñ íàé-ãîëÿì äÿë â îòíîñèòåëíîòî ó÷àñòèå íà ïðèçíàöèòå çà ôîðìèðàíå íà äîáèâà ñà îáùèÿòáðîé ãðîçäîâå, êîåôèöèåíòúò íà ðîäîâèòîñò íà ãëàâíèÿ ëåòîðàñúë, ñðåäíàòà ìàñà íà ãðîçäà è îáùèÿò áðîé ïëîäíèëåòîðàñëè. Â îáùîòî èçìåíåíèå íà ôåíîòèïà â F1 ïîêîëåíèåòî ìàé÷èíèÿò ñîðò âëèÿå íàé-ñèëíî ÷ðåç êîåôèöèåíòàíà ðîäîâèòîñò íà ëåòîðàñúëa, êîëè÷åñòâîòî íà çàõàðèòå è îáùèÿ áðîé ëåòîðàñëè, à áàùèíèÿò - ÷ðåç íàïúïâàíå -òåõíîëîãè÷íà çðåëîñò, êîåôèöèåíòà íà ðîäîâèòîñò íà ãëàâíèÿ ëåòîðàñúë, øèðî÷èíàòà íà ãðîçäà è îáùèÿ áðîéïúïêè.

AbstractThe variability of quantitative traits in F1-progeny from a cross between a seeded and a seedless vine cultivar has

been investigated by means of Path-analysis. It has been established that both parent cultivars positively influence fertility,cluster and berry sizes, amount of sugars and acids, as well as the duration of certain phenophases. The following indicesrepresent the biggest shares in the relative participation in yield formation: total number of clusters, main shoot fertilitycoefficient, average cluster mass and total number of fruiting shoots. As regards the total variability of the phenotype in theF1-progeny, the mother cultivar exerts the strongest influence through the shoot fertility coefficient, sugar amount and totalnumber of shoots, while the father cultivar - through the budding-technological maturity, main shoot fertility coefficient,cluster width and total number of buds.

Êëþ÷îâè äóìè: Path-àíàëèç, êîëè÷åñòâåíè ïðèçíàöè, F1 ïîêîëåíèå, ñîðòîâå ëîçè.Key words: Path-analysis, quantitative traits, F1-progeny, vine cultivars.

ÂÚÂÅÄÅÍÈÅÐàçëè÷íèòå ñòàòèñòè÷åñêè ìåòîäè, ïðèëàãàíè â

ñåëåêöèÿòà íà ëîçàòà, óëåñíÿâàò èçáîðà íà ðîäèòåëñêèñîðòîâå çà ïîëîâàòà õèáðèäèçàöèÿ è ðàçêðèâàò âàæíèêîðåëàöèîííè çàâèñèìîñòè, ñâúðçàíè ñ öåííè ñòîïàíñêèïîêàçàòåëè. Ñ Path-àíàëèçà ìîæå äà ñå èçñëåäâàòñòðóêòóðàòà íà äîáèâà è îòíîñèòåëíîòî âëèÿíèå íàíàñëåäñòâåíîñòòà çà ôîðìèðàíåòî íà îòäåëíèòåïðèçíàöè, êàêòî è âçàèìîîòíîøåíèÿòà ãåíîòèï - ñðåäàïðè ðàçëè÷íè ðàñòèòåëíè âèäîâå (Pandewy and Gitton,1975; Larik, 1978; Åëèñååâà, 1982). Òîçè ìåòîä íàìèðàâñå ïî-øèðîêî ïðèëîæåíèå â áèîëîãè÷íèòå èçñëåäâàíèÿïîðàäè âúçìîæíîñòòà çà ðàçêðèâàíå íà äèðåêòíîòî è

êîñâåíîòî âëèÿíèå íà ñðåäàòà âúðõó ãåíîòèïà (Ðîêèöêèé,1973; Ëèäàíñêè, 1988; Ìîêðåâà, 2007). Ïðè ñúçäàâàíåòîíà íîâè ñîðòîâå ëîçè å íåîáõîäèìî íàé-áëàãîïðèÿòíîñú÷åòàâàíå íà àìïåëîãðàôñêèòå õàðàêòåðèñòèêè,ñâúðçàíè ñúñ ñåëåêöèîííàòà öåë (Áîæèíîâà-Áîíåâà,1973; Òîäîðîâ, 1987; Ðîé÷åâ, 1996). Â F1 ïîêîëåíèåòî íàõèáðèäíè êîìáèíàöèè ìåæäó ðàçëè÷íè ñîðòîâå ëîçè ñåíàáëþäàâà çíà÷èòåëíî ðàçíîîáðàçèå íà êîëè÷åñòâåíèòåïðèçíàöè. Ñòàòèñòè÷åñêèÿò èì àíàëèç è îöåíêà èìàòâåðîÿòíîñòåí õàðàêòåð è ñå îñíîâàâàò íà îïðåäåëåíèêðèòåðèè è òåõíèòå ïîçíàâàòåëíè âúçìîæíîñòè. Öåëòàíà òîâà èçñëåäâàíå å äà ñå óñòàíîâè ÷ðåç Path-àíàëèçâëèÿíåòî íà îòäåëíèòå ôàêòîðè âúðõó ñòðóêòóðàòà íà

14


äîáèâà è èçìåíåíèåòî íà êîëè÷åñòâåíèòå ïðèçíàöè â F1ïîêîëåíèåòî íà õèáðèäíà êîìáèíàöèÿ ìåæäó ñåìåíåí èáåçñåìåíåí ñîðò ëîçà.

ÌÀÒÅÐÈÀË È ÌÅÒÎÄÈÂ åêïåðèìåíòàëíàòà ðàáîòà ñà èçïîëçâàíè

ëîçîâè ñåìåíà÷åòà îò F1 ïîêîëåíèå íà õèáðèäíàêîìáèíàöèÿ ìåæäó ñåìåíåí (P1) è áåçñåìåíåí (P2) ñîðòëîçà - Õèáðèä 28-13 õ Ðóñàëêà. Ïðåç ïåðèîäà 2000-2007ã. ÷ðåç õèáðèäîëîãè÷åí àíàëèç ñà íàáëþäàâàíè èîò÷åòåíè äâàäåñåò è åäèí êîëè÷åñòâåíè ïðèçíàêà,îáóñëàâÿùè ñòîïàíñêè íàé-âàæíèòå àãðîáèîëîãè÷íè èòåõíîëîãè÷íè ïîêàçàòåëè íà õèáðèäíèòå ðàñòåíèÿ îò òàçèïîïóëàöèÿ (Áúëãàðñêà àìïåëîãðàôèÿ, 1990). Äàííèòå ñàîáðàáîòåíè ñòàòèñòè÷åñêè ÷ðåç ïðîãðàìà çà Path-àíàëèç,âêëþ÷âàùà è îïðåäåëÿíå íà îòíîñèòåëíîòî ó÷àñòèå íàïðèçíàöèòå íà ðîäèòåëñêèòå ñîðòîâå â îáùîòî èìèçìåíåíèå â F1 ïîêîëåíèåòî (Dewey and Lu, 1959;Mokreva and Roichev, 2004). Èçñëåäâàíèòå ïðèçíàöè ñàðàçäåëåíè óñëîâíî â øåñò ãðóïè, êîèòî îòðàçÿâàòôåíîëîãèÿòà, äåéñòâèòåëíàòà ðîäîâèòîñò, áîòàíè÷åñêèòåîñîáåíîñòè íà ãðîçäà è çúðíîòî è ïðîäóêòèâíèòåâúçìîæíîñòè íà ñåìåíà÷åòàòà. Èíòåðïðåòàöèÿòà âñåëåêöèîííî-ãåíåòè÷åí àñïåêò å èçâúðøåíà íà áàçàòàíà ïðåêèòå è êîñâåíèòå êîðåëàöèîííè êîåôèöèåíòèìåæäó õèáðèäíèòå ðàñòåíèÿ è ðîäèòåëñêèòå ñîðòîâå.

ÐÅÇÓËÒÀÒÈ È ÎÁÑÚÆÄÀÍÅÂúðõó äîáèâà îò ãðîçäå íà ñåìåíà÷åòàòà îò F1

ïîêîëåíèå íà êðúñòîñêàòà Õèáðèä 28-13 (Ð1) õ Ðóñàëêà(Ð2) âëèÿíèå îêàçâàò ðåäèöà ïðèçíàöè, îò êîèòî ñïîëîæèòåëåí ïðÿê è êîñâåí åôåêò è çíà÷èòåëíàêîðåëàöèÿ ñà ñðåäíàòà ìàñà íà ãðîçäà (0,543; 0,110;0,653), äúëæèíàòà íà ãðîçäà (0,132; 0,425; 0,557) èøèðî÷èíàòà íà ãðîçäà (0,187; 0,274; 0,461) (òàáë. 1). Ñïî-ìàëêè, íî ñúùî ïîëîæèòåëíè ñòîéíîñòè íà òåçèïîêàçàòåëè ñà ïðèçíàöèòå êèñåëèíè (0,359; 0,017; 0,376)è îìåêâàíå (ïðîøàðâàíå) íà çúðíàòà - òåõíîëîãè÷íàçðåëîñò (0,016; 0,006; 0,022). Âèñîêà êîðåëàöèÿ ñ äîáèâà,ïîëîæèòåëíî îáùî êîñâåíî âëèÿíèå, íî ñ îòðèöàòåëåíïðÿê åôåêò, ñà îò÷åòåíè ïðè ïðèçíàöèòå êîåôèöèåíò íàðîäîâèòîñò íà ëåòîðàñúë (0,559; 0,765; -0,206), íà ãëàâåíëåòîðàñúë (0,717; 1,211; -0,494), íà ïëîäåí ëåòîðàñúë(0,603; 0,785; -0,182) è îáù áðîé ïëîäíè ëåòîðàñëè(0,653; 2,222; -1,569). Âëèÿíèåòî íà ïîñî÷åíèòå ïðèçíàöèñå îïðåäåëÿ îò âèñîêàòà èì êîðåëàöèÿ ñ äîáèâà èïîëîæèòåëíîòî èì îáùî êîñâåíî âëèÿíèå ÷ðåç äðóãèòåïðèçíàöè. Ïðèçíàêúò îáù áðîé ãðîçäîâå å ñúùî ñ âèñîêêîðåëàöèîíåí êîåôèöèåíò (0,790), íî ïðÿêîòî (1,875) èêîñâåíîòî âëèÿíèå (-1,085) ïî÷òè ñå åëèìèíèðàò. Ñóìåðåíà êîðåëàöèÿ è ñ ïîëîæèòåëåí ïðÿê åôåêò âúðõóäîáèâà ñå îòëè÷àâàò è ïðèçíàöèòå äúëæèíà è øèðî÷èíàíà çúðíîòî è îáù áðîé ëåòîðàñëè. Ïðè îñòàíàëèòå

ïðèçíàöè ëèïñâà ñèëíà êîðåëàöèÿ ñ äîáèâà è ïðåêèòå èêîñâåíèòå âëèÿíèÿ âçàèìíî ñå íåóòðàëèçèðàò.

Îáùî 93,2 % îò ÷åòèðè ãðóïè ïðèçíàöè âçåìàòîòíîñèòåëíî ó÷àñòèå ïðè ôîðìèðàíåòî íà äîáèâà îòñåìåíà÷åòà îò F1 ïîêîëåíèåòî íà êðúñòîñêàòà Õèáðèä28-13 (Ð1) õ Ðóñàëêà (Ð2), à äðóãèòå - 6,8 % (òàáë. 2). Ñíàé-ãîëÿì äÿë ñà òåçè îò ïúðâà ãðóïà (33,3 %) -êîåôèöèåíò íà ðîäîâèòîñò íà ãëàâåí ëåòîðàñúë -14,4 %, íà ïëîäåí ëåòîðàñúë - 10,2 %, è íà ëåòîðàñúë -8,7 %, ñëåäâàíè îò îáù áðîé ãðîçäîâå (17,5 %) è îáùáðîé ëåòîðàñëè (11,9 %) - øåñòà ãðóïà. Ïðèçíàöèòå îòâòîðà ãðóïà, ñâúðçàíè ñ ìîðôîëîãèÿòà íà ãðîçäà, âëèÿÿòâúðõó ôîðìèðàíåòî íà äîáèâà ñ îáùî 26,5 %, îò êîèòîñðåäíàòà ìàñà íà ãðîçäà å ñ 11,9 %.

Ïîëîæèòåëíà êîðåëàöèÿ ìåæäó F1 ïîêîëåíèåòîè äâàòà ðîäèòåëñêè ñîðòà å óñòàíîâåíà ñàìî ïðèïðèçíàöèòå öúôòåæ - îìåêâàíå (ïðîøàðâàíå) íà çúðíàòà(0,180; 0,179), êèñåëèíè (0,346; 0,187), îáù áðîé ïúïêè(0,223; 0,187) è îáù áðîé ëåòîðàñëè (0,039; 0,237). ÑÕèáðèä 28-13 (Ð1) ñúùåñòâóâà óìåðåíà êîðåëàöèÿ ïðèïðèçíàöèòå ìèëåðàíäèðàëè çúðíà (0,228), ñðåäíà ìàñàíà 100 çúðíà (0,237), îáù áðîé ïëîäíè ëåòîðàñëè (0,298),îáù áðîé ãðîçäîâå (0,264) è ñëàáà - ïðè íàïúïâàíå -öúôòåæ (0,136). Ìåæäó ñåìåíà÷åòàòà è áàùèíèÿ ñîðòÐóñàëêà (Ð2) ñà ïðîÿâåíè óìåðåíè è ñëàáè êîðåëàöèèïðè ïðèçíàöèòå êîåôèöèåíò íà ðîäîâèòîñò íà ëåòîðàñúë(0,390), øèðî÷èíà íà ãðîçäà (0,204), äúëæèíà è øèðî÷èíàíà çúðíîòî (0,126; 0,037), èíäåêñ íà ôîðìàòà íà çúðíîòî(0,048), îìåêâàíå (ïðîøàðâàíå) íà çúðíàòà -òåõíîëîãè÷íà çðåëîñò (0,156) è çàõàðè (0,265). Äàííèòåïîêàçâàò, ÷å äâàòà ñîðòà âëèÿÿò â ðàçëè÷íà ñòåïåí âúðõóôîðìèðàíåòî íà îòäåëíèòå ïðèçíàöè â F1 ïîêîëåíèåòî.

Ðîäèòåëñêèòå ñîðòîâå Õèáðèä 28-13 (Ð1) èÐóñàëêà (Ð2) âëèÿÿò ïîëîæèòåëíî âúðõó F1 ïîêîëåíèåòî- ïðÿêî è êîñâåíî ÷ðåç ïðèçíàöèòå îáù áðîé ïúïêè –ñúîòâåòíî 0,140 è 0,047 (Ð1) è 0,210; 0,031 (Ð2), êèñåëè-íè - 0,134; 0,053 (Ð1) è 0,046; 0,154 (Ð2). Ïîëîæèòåëíèïðåêè âëèÿíèÿ ñà êîíñòàòèðàíè îò äâàòà ðîäèòåëñêèñîðòà ïðè êîåôèöèåíò íà ðîäîâèòîñò íà ëåòîðàñúë(0,442; 0,234), äúëæèíà íà çúðíîòî (0,129; 0,012) èöúôòåæ - îìåêâàíå (ïðîøàðâàíå) íà çúðíàòà (0,182;0,033). Ïðè îòäåëíèòå ãðóïè ïîâå÷å ïîëîæèòåëíè ïðåêèâëèÿíèÿ ñà óñòàíîâåíè îò ïðèçíàöèòå íà ñîðòà Ðóñàëêà(Ð2) - êîåôèöèåíò íà ðîäîâèòîñò íà ãëàâåí ëåòîðàñúë(0,304), íà ïëîäåí ëåòîðàñúë (0,180), ìèëåðàíäèðàëèçúðíà (0,016), ñðåäíà ìàñà íà ãðîçäà (0,046), äúëæèíàíà ãðîçäà (0,173), íàïúïâàíå - öúôòåæ (0,054), íàïúïâàíå- òåõíîëîãè÷íà çðåëîñò (0,002), îáù áðîé ïëîäíèëåòîðàñëè (0,116) è îáù áðîé ãðîçäîâå (0,248). Ñëàáèîòðèöàòåëíè êîðåëàöèè, îáóñëàâÿùè äâàòà åôåêòà, ñàîòáåëÿçàíè âúâ âñè÷êè ãðóïè îò ïðèçíàöè. Ïîëîæèòåëíîïðÿêî âëèÿíèå íà Õèáðèä 28-13 (Ð1) âúðõó ñåìåíà÷åòàòàå îò÷åòåíî ïðè ïðèçíàöèòå øèðî÷èíà íà ãðîçäà (0,289),


15

Òàáë

èöà

1. Ï

ðåêè

è ê

îñâå

íè â

ëèÿí

èÿ í

à èç

ñëåä

âàíè

òå ï

ðèçí

àöè

âúðõ

ó äî

áèâà

îò

ãðîç

äå î

ò F 1

ïîêî

ëåíè

å íà

õèá

ðèäí

àòà

êîì

áèíà

öèÿ

Õèáð

èä 2

8 -1

3 (Ð

1) x

Ðóñà

ëêà

(Ð2)

Ta

ble

1. D

irect

and

indi

rect

influ

ence

of t

he s

tudi

ed tr

aits

on

grap

e yi

eld

from

F1 -

pro

geny

of t

he h

ybrid

com

bina

tion

Hyb

rid 2

8-13

(P1)

xR

ussa

lka

(P2)

Lege

nt:

Ê - ê

îåô

èöèå

íò -

C -

coef

ficie

nt; I

- x 1 -

sho

ot fe

rtilit

y co

effic

ient

; x2 -

mai

n sh

oot f

ertil

ity c

oeffi

cien

t; x 3 -

frui

ting

shoo

t fer

tility

coe

ffici

ent;

II -

x 4 - m

iller

anda

ge b

errie

s (%

); x 5 -

ave

rage

clu

ster

wei

ght (

g); x

6 - c

lust

er le

ngth

(cm

); x 7 -

clu

ster

wid

th (c

m);

III -

x 8 - a

vera

ge w

eigh

t of 1

00be

rries

(g);

x 9 - b

erry

leng

th (m

m);

x 10 -

berry

wid

th (m

m);

x 11 -

berry

sha

pe in

dex;

IV -

x 12 -

budd

ing

- flo

wer

ing

(day

s); x

13 -

flow

erin

g -

softe

ning

(day

s); x

14 -

softe

ning

- te

chno

logi

cal m

atur

ity (d

ays)

; x15

- bu

ddin

g - t

echn

olog

ical

mat

urity

(day

s); V

- x 16

- su

gars

(%);

x 17 -

acid

s(g

/dm

3 ); V

I - x

18 -

tota

l bud

num

ber;

x 19 -

tota

l sho

ot n

umbe

r; x 20

- to

tal f

ruiti

ng s

hoot

num

ber;

x 21 -

tota

l clu

ster

num

ber.

Ã G

ð

r

ó o

ï

u

è p

s

Ïðè

çíàö

è

Trai

ts

№

Ïðÿ

ê è

êîñâ

åí å

ôåê

ò - D

irect

and

indi

rect

influ

ence

О

áщî

êîñâ

åíî

âëèÿ

íèå

Tota

l in

dire

ct

influ

ence

r x 1

x 2

x 3

x 4

x 5

x 6

x 7

x 8

x 9

x 1

0 x 1

1 x 1

2 x 1

3 x 1

4 x 1

5 x 1

6 x 1

7 x 1

8 x 1

9 x 2

0 x 2

1

I

Ê íà

ðîä

îâèò

îñò

íà ë

åòîð

àñúë

x 1

-0

,206

-0,3

49 -

0,09

8 0,

105

0,16

7 0,

018

-0,0

23-0

,696

0,9

010,

222

-0,0

870,

116

0,01

0 -0

,001

0,07

60,

000

0,03

8 0,

152

-0,1

81 -0

,958

1,3

53

0,76

50,

559

Ê íà

ðîä

îâèò

îñò

íà ã

ëàâå

í ë

åòîð

àñúë

x 2

-0

,145

-0,4

94 -

0,12

1 0,

192

0,12

4 0,

052

0,03

7 -0

,271

0,4

270,

139

-0,0

31-0

,009

0,0

07 0

,001

0,0

740,

001

0,16

9 0,

075

-0,0

33 -0

,740

1,2

63

1,21

10,

717

Ê íà

ðîä

îâèò

îñò

íà ï

ëîäå

í ëå

òîðà

ñúë

x 3

-0,1

11-0

,328

-0,

182

0,09

0 0,

085

0,01

9-0

,004

0,35

3-0

,109

-0,0

94-0

,015

0,07

0-0

,002

-0,0

01-0

,027

0,0

00 0

,095

-0,0

20 0

,108

-0,4

70 1

,146

0,

785

0,60

3

II

Мèë

åðàí

äèðà

ëèçú

ðíà

(%)

x 4

-0,0

53-0

,232

-0,

040

0,40

9 0,

012

-0,0

16 0

,043

-0,1

54 0

,216

0,11

4 -0

,001

-0,2

75 -0

,009

0,00

0 0,

026

-0,0

01 0

,099

0,0

85 -0

,157

-0,1

05 0

,219

-0

,229

0,18

0С

ðåäí

à ì

àñà

íà ãð

îçäà

(g)

x 5

-0,0

63-0

,113

-0,

028

0,00

9 0,

543

0,06

40,

108

-0,5

08 0

,563

0,21

4 -0

,027

-0,1

13 -0

,009

0,00

0 -0

,038

0,0

01 -0

,026

-0,0

12 -0

,032

-0,4

59 0

,579

0,

110

0,65

3Дú

ëжèí

à íà

ãðîç

äà(ñ

m)

x 6

-0,0

29-0

,193

-0,

026

-0,0

49 0

,261

0,1

320,

070

-0,1

78 0

,214

0,06

4 -0

,020

0,09

4-0

,005

-0,0

03-0

,015

0,0

01 0

,069

-0,1

19 0

,123

-0,5

62 0

,728

0,

425

0,55

7Ш

èðîч

èíà

íà ãð

îçäà

(ñm

) x 7

0,

026

-0,0

97

0,00

4 0,

093

0,31

3 0,

050

0,18

7 -0

,093

0,0

600,

119

0,03

2 -0

,326

-0,0

21-0

,003

-0,0

37 0

,001

0,1

13 -0

,019

0,0

54-0

,002

0,0

07

0,27

40,

461

III

Сðå

äíà

ìàñ

à íà

100

çúð

íà (g

) x 8

-0

,092

-0,0

85

0,04

1 0,

040

0,17

6 0,

015

0,01

1 -1

,566

1,3

920,

461

-0,0

890,

014

0,01

0 0,

004

0,04

40,

001

-0,0

730,

154

-0,3

46 -0

,138

0,0

77

1,61

70,

051

Дúëж

èíà

íà ç

úðíî

òî(m

m)

x 9

-0,1

27-0

,145

0,

014

0,06

1 0,

210

0,01

90,

008

-1,4

97 1

,457

0,45

1 -0

,105

-0,0

01 0

,009

0,0

03 0

,056

0,00

1 -0

,081

0,14

3 -0

,289

-0,4

65 0

,501

-1

,234

0,22

3Ш

èðîч

èèíà

íà

çúðí

îòî

(mm

) x 1

0 -0

,089

-0,1

34

0,03

3 0,

091

0,22

7 0,

016

0,04

4 -1

,410

1,2

840,

512

-0,0

49-0

,121

0,0

02 0

,003

0,0

220,

001

0,00

4 0,

145

-0,3

20 -0

,224

0,1

63

-0,3

120,

200

Èíä

åêñ

íà ô

îðì

àòà

íà ç

úðíî

òî

x 11

-0,1

28-0

,107

-0,

020

0,00

2 0,

104

0,01

9-0

,042

-0,9

86 1

,088

0,17

6 -0

,141

0,16

10,

014

0,00

1 0,

082

0,00

0 -0

,165

0,08

1 -0

,128

-0,6

14 0

,770

0,

308

0,16

7

IV

Íàï

úïâà

íå -

öúô

òåж

(äíè

) x 1

2 -0

,045

0,00

9 -0

,024

-0,2

13 -0

,116

0,0

23-0

,116

-0,0

40 -0

,002

-0,1

17-0

,043

0,52

80,

022

0,00

3 -0

,011

0,0

00 -0

,028

-0,0

15 -0

,008

-0,1

99 0

,297

-0

,623

-0,0

95

Цúô

òåж

– îì

åêâà

íå (ï

ðîш

àðâà

íå) (

äíè)

x 1

3 0,

044

0,07

4 -0

,008

0,0

78 0

,109

0,0

150,

088

0,36

1-0

,295

-0,0

240,

045

-0,2

62 -0

,045

-0,0

12-0

,165

-0,0

01 0

,073

-0,1

09 0

,058

0,26

9 -0

,273

0,06

50,

020

Оìå

êâàí

å - ò

åõíî

ëîãèчí

à çð

åëîñ

ò (ä

íè)

x 14

0,00

7 -0

,023

0,

016

-0,0

04 -0

,017

-0,0

28 -0

,040

-0,4

31 0

,291

0,10

9 -0

,012

0,10

10,

034

0,01

6 0,

041

0,00

0 -0

,037

0,04

3 -0

,015

0,0

50 -0

,079

0,00

60,

022

Íàï

úïâà

íå -

òåõí

îëîã

èчíà

çðå

ëîñò

(äíè

) x 1

5 0,

059

0,13

8 -0

,019

-0,0

40 0

,078

0,0

080,

026

0,26

2-0

,311

-0,0

420,

044

0,02

2-0

,028

-0,0

02-0

,264

-0,0

01 0

,071

-0,1

73 0

,109

0,39

8 -0

,354

0,24

5-0

,019

V Зà

õàðè

(%)

x 16

0,03

0 0,

138

0,00

8 0,

074

-0,2

27 -0

,064

-0,0

540,

290

-0,3

26 -0

,154

0,00

1 0,

057

-0,0

08-0

,001

-0,0

89 -0

,003

-0,0

27-0

,024

-0,0

42 0

,448

-0,5

46-0

,516

-0,5

19

Êèñå

ëèíè

(g/d

m3 )

x 17

-0,0

22-0

,233

-0,

048

0,11

3 -0

,039

0,0

250,

059

0,32

0-0

,327

0,0

05 0

,065

-0,0

41 -0

,009

-0,0

02-0

,052

0,0

00 0

,359

-0,1

13 0

,152

-0,3

76 0

,540

0,

017

0,37

6

VI

Оáщ

áðî

é ïú

ïêè

x 18

0,07

1 0,

083

-0,0

08 -0

,078

0,0

15 0

,035

0,00

8 0,

545

-0,4

69 -0

,167

0,02

6 0,

017

-0,0

11-0

,002

-0,1

03 0

,000

0,0

91 -0

,444

0,5

25-0

,537

0,5

13

0,55

40,

110

Оáщ

áðî

é ëå

òîðà

ñëè

x 19

0,06

0 0,

026

-0,0

32 -0

,104

-0,0

28 0

,026

0,01

6 0,

879

-0,6

83 -0

,266

0,02

9 -0

,007

-0,0

040,

000

-0,0

47 0

,000

0,0

88 -0

,378

0,6

17-0

,699

0,7

86

-0,3

380,

279

Оáщ

áðî

é ïë

îäíè

ëåò

îðàñ

ëèx 2

0 -0

,126

-0,2

33 -

0,05

5 0,

027

0,15

9 0,

047

0,00

0 -0

,137

0,4

320,

073

-0,0

550,

067

0,00

8 -0

,001

0,06

70,

001

0,08

6 -0

,152

0,2

75-1

,569

1,7

39

2,22

20,

653

Оáщ

áðî

é ãð

îçäî

âå

x 21

-0,1

49-0

,333

-0,

111

0,04

8 0,

168

0,05

10,

001

-0,0

64 0

,390

0,04

5 -0

,058

0,08

40,

007

-0,0

010,

050

0,00

1 0,

103

-0,1

21 0

,259

-1,4

55 1

,875

-1

,085

0,79

0

16


Òàáëèöà 2. Îòíîñèòåëíî ó÷àñòèå íà ïðèçíàöèòå ïðè ôîðìèðàíå íà äîáèâà îòãðîçäå íà F1 ïîêîëåíèå íà õèáðèäíàòà êîìáèíàöèÿ Õèáðèä 28-13 (Ð1) x Ðóñàëêà (Ð2)

Table 2. Relative participation of traits in the formation of grape yield from F1 - progeny of the hybridcombination Hybrid 28-13 (P1) x Russalka (P2)

Òàáëèöà 3. Îòíîñèòåëíî ó÷àñòèå íà ïðèçíàöèòå íà Õèáðèä 28-13 (Ð1) â îáùîòî èì èçìåíåíèå âF1 ïîêîëåíèå íà õèáðèäíàòà êîìáèíàöèÿ Õèáðèä 28-13 (Ð1) x Ðóñàëêà (Ð2)

Table 3. Relative participation of the traits of Hybrid 28-13 (P1) in their total variation in F1 - progenyof the hybrid combination Hybrid 28-13 (P1) x Russalka (P2)

Ãðóïè

Groups ¹

Îáùî èçìåíåíèå íà ïðèçíàöèòå - Total variation of traits 100,0 Îòíîñèòåëíî îáùî ó÷àñòèå íà íàé-âàæíèòå ïðèçíàöè

95,8% îò êîåòî: Relative total participation of the most important traits 95,8%

from which:

%

I x1 Êîåôèöèåíò íà ðîäîâèòîñò íà ëåòîðàñúë 32,6 II õ7 Øèðî÷èíà íà ãðîçäà (ñm) 8,9

IV x13 Öúôòåæ – îìåêâàíå (ïðîøàðâàíå) íà çúðíàòà (äíè) 6,9 x14 Îìåêâàíå - òåõíîëîãè÷íà çðåëîñò (äíè) 5,3

V õ16 Çàõàðè (%) 15,1 õ17 Êèñåëèíè (g/dm3) 7,5

VI õ18 Îáù áðîé ïúïêè 7,5 x20 Îáù áðîé ëåòîðàñëè 12,0

Äðóãè ïðèçíàöè - Other traits 4,2

Ãðóïè

Groups ¹

Îáùî èçìåíåíèå â äîáèâà - Total yield variation 100,0 Îòíîñèòåëíî îáùî ó÷àñòèå íà íàé-âàæíèòå ïðèçíàöè

93,2% îò êîåòî: Relative total participation of the most important traits 93,2%

from which:

%

I x1 Êîåôèöèåíò íà ðîäîâèòîñò íà ëåòîðàñúë 8,7 x2 Êîåôèöèåíò íà ðîäîâèòîñò íà ãëàâåí ëåòîðàñúë 14,4 x3 Êîåôèöèåíò íà ðîäîâèòîñò íà ïëîäåí ëåòîðàñúë 10,2

II õ5 Ñðåäíà ìàñà íà ãðîçäà (g) 11,9 õ6 Äúëæèíà íà ãðîçäà (ñm) 8,7 õ7 Øèðî÷èíà íà ãðîçäà (ñm) 5,9

V õ17 Êèñåëèíè (g/dm3) 4,0

VI x20 Îáù áðîé ïëîäíè ëåòîðàñëè 11,9 x21 Îáù áðîé ãðîçäîâå 17,5



17

øèðî÷èíà íà çúðíîòî (0,065), èíäåêñ íà ôîðìàòà íàçúðíîòî (0,054), îìåêâàíå (ïðîøàðâàíå) íà çúðíàòà -òåõíîëîãè÷íà çðåëîñò (0,152), çàõàðè (0,243) è îáù áðîéëåòîðàñëè (0,240), êàòî ïðè ïîâå÷åòî îò òÿõ îáùîòîêîñâåíî âëèÿíèå å îòðèöàòåëíî.

Îñåì ïðèçíàêà íà Õèáðèä 28-13 (Ð1) ó÷àñòâàòñ 95,8 % â èçìåíåíèåòî íà ôåíîòèïà â F1 ïîêîëåíèåòî(òàáë. 3). Âêëþ÷åíè ñà ïîêàçàòåëè îò îáùî ïåò ãðóïè,áåç íÿêîÿ îò òÿõ äà äîìèíèðà. Ñ íàé-âèñîê äÿë ñàêîåôèöèåíòúò íà ðîäîâèòîñò íà ëåòîðàñúë (32,6 %),çàõàðèòå (15,1 %) è îáùèÿò áðîé ëåòîðàñëè (12,0 %), àäðóãè ïðèçíàöè (4,2 %) ñå îïðåäåëÿò îò ôåíîòèïíîòîðàçíîîáðàçèå â F1 ïîêîëåíèåòî. Ñúùèÿò áðîé ïðèçíàöèè ãðóïè îò áàùèíèÿ ñîðò Ðóñàëêà (Ð2) ó÷àñòâàò â îáùîòîèì èçìåíåíèå â F1 ïîêîëåíèåòî (92,4 %) (òàáë. 4). Ñíàé-ãîëåìè äÿëîâå ñà êîåôèöèåíòúò íà ðîäîâèòîñò íàãëàâåí ëåòîðàñúë (18,1 %), íàïúïâàíå - òåõíîëîãè÷íàçðåëîñò (18,4 %), øèðî÷èíà íà ãðîçäà (17,8 %) è îáùáðîé ïúïêè (11,5 %). Äðóãèòå ïðèçíàöè ñà ñúñ 7,6 %ó÷àñòèå â îáùîòî èçìåíåíèå íà äîáèâà.

ÈÇÂÎÄÈ1. Äîáèâúò îò ãðîçäå ïðè ñåìåíà÷åòà îò F1

ïîêîëåíèåòî íà êðúñòîñêàòà Õèáðèä 28-13 õ Ðóñàëêà ñåîïðåäåëÿ îò ìíîãî ïðèçíàöè, îò êîèòî ñ íàé-ãîëÿìîçíà÷åíèå ñà ñðåäíàòà ìàñà, äúëæèíàòà è øèðî÷èíàòàíà ãðîçäà. Âëèÿíèåòî íà òåçè ïîêàçàòåëè ñå äúëæè íàâèñîêàòà èì êîðåëàöèÿ ñ äîáèâà è ïîëîæèòåëíîòî èìîáùî êîñâåíî âëèÿíèå ÷ðåç äðóãèòå ïðèçíàöè. Ñóìåðåíà êîðåëàöèÿ è ïîëîæèòåëåí ïðÿê åôåêò âúðõó

äîáèâà ñå îòëè÷àâàò îùå äúëæèíàòà è øèðî÷èíàòà íàçúðíîòî è îáùèÿò áðîé ëåòîðàñëè.

2. Ïîëîæèòåëíà êîðåëàöèÿ ìåæäó F1ïîêîëåíèåòî è ðîäèòåëñêèòå ñîðòîâå å óñòàíîâåíà ñàìîïðè öúôòåæ - îìåêâàíå (ïðîøàðâàíå) íà çúðíàòà,êèñåëèíè, îáù áðîé ïúïêè è îáù áðîé ëåòîðàñëè.Óìåðåíè è ñëàáè êîðåëàöèè ñà îò÷åòåíè ïðè ðàçëè÷íèïðèçíàöè ìåæäó ìàé÷èíèÿ, áàùèíèÿ ñîðò èñåìåíà÷åòàòà. Äâàòà ðîäèòåëñêè ñîðòà âëèÿÿòïîëîæèòåëíî âúðõó ðîäîâèòîñòòà, ãîëåìèíàòà íà ãðîçäàè çúðíîòî, êîëè÷åñòâîòî íà çàõàðèòå è êèñåëèíèòå èïðîäúëæèòåëíîñòòà íà íÿêîè ôåíîôàçè.

3. Ñ íàé-ãîëÿì äÿë â îòíîñèòåëíîòî ó÷àñòèåíà ïðèçíàöèòå çà ôîðìèðàíå íà äîáèâà ñà îáùèÿò áðîéãðîçäîâå, êîåôèöèåíòúò íà ðîäîâèòîñò íà ãëàâíèÿëåòîðàñúë, ñðåäíàòà ìàñà íà ãðîçäà è îáùèÿò áðîéïëîäíè ëåòîðàñëè. Â îáùîòî èçìåíåíèå íà ôåíîòèïíîòîðàçíîîáðàçèå â F1 ïîêîëåíèåòî Õèáðèä 28-13 âëèÿå íàé-ñèëíî ÷ðåç êîåôèöèåíòà íà ðîäîâèòîñò íà ëåòîðàñúë,êîëè÷åñòâîòî íà çàõàðèòå è îáùèÿ áðîé ëåòîðàñëè, àÐóñàëêà - ÷ðåç íàïúïâàíå - òåõíîëîãè÷íà çðåëîñò,êîåôèöèåíòà íà ðîäîâèòîñò íà ãëàâíèÿ ëåòîðàñúë,øèðî÷èíàòà íà ãðîçäà è îáùèÿ áðîé ïúïêè.

ËÈÒÅÐÀÒÓÐÀ

Áîæèíîâà-Áîíåâà, È. Ö., 1973. Íàñëåäÿâàíå íàîñíîâíèòå ñòîïàíñêè öåííè ïðèçíàöè íà äåñåðòíîòîãðîçäå â õèáðèäíîòî ïîòîìñòâî è ïðîó÷âàíå íà íÿêîèìîðôîëîãè÷íè, ôèçèîëîãè÷íè è áèîõèìè÷íè

Òàáëèöà 4. Îòíîñèòåëíî ó÷àñòèå íà ïðèçíàöèòå íà ñîðòà Ðóñàëêà (Ð2) â îáùîòî èì èçìåíåíèå â F1ïîêîëåíèå íà õèáðèäíàòà êîìáèíàöèÿ Õèáðèä 28-13 (Ð1) x Ðóñàëêà (Ð2)

Table 4. Relative participation of the traits of the cultivar Russalka (P2) in their total variation in F1 - progenyof the hybrid combination Hybrid 28-13 (P1) x Russalka (P2)

Ãðóïè

Groups ¹

Îáùî èçìåíåíèå íà ïðèçíàöèòå - Total variation of traits 100,0 Îòíîñèòåëíî îáùî ó÷àñòèå íà íàé-âàæíèòå ïðèçíàöè 92,4% îò

êîåòî: Relative total participation of the most important traits 92,4% from

which:

%

I x2 Êîåôèöèåíò íà ðîäîâèòîñò íà ãëàâåí ëåòîðàñúë 18,1 x3 Êîåôèöèåíò íà ðîäîâèòîñò íà ïëîäåí ëåòîðàñúë 8,8

II õ6 Äúëæèíà íà ãðîçäà (ñm) 6,7 õ7 Øèðî÷èíà íà ãðîçäà ñm) 17,8

IV x15 Íàïúïâàíå - òåõíîëîãè÷íà çðåëîñò (äíè) 18,4 V õ17 Êèñåëèíè (g/dm3) 7,9

VI õ18 Îáù áðîé ïúïêè 11,5 x21 Îáù áðîé ãðîçäîâå 3,2


18


îñîáåíîñòè íà ëîçîâèòå ñîðòîâå, ñâúðçàíè ñðàíîçðåëîñòòà. Äèñåðòàöèÿ, Ïëîâäèâ, ñ. 281.

Áúëãàðñêà àìïåëîãðàôèÿ, 1990. Îáùà àìïåëîãðàôèÿ,Èçäàòåëñòâî íà Áúëãàðñêàòà àêàäåìèÿ íà íàóêèòå.Ñåëñêîñòîïàíñêà àêàäåìèÿ. Èíñòèòóò ïî ëîçàðñòâîè âèíàðñòâî - Ïëåâåí. Ò. ², Ñ., ñ. 296.

Ëèäàíñêè, Ò., 1988. Ñòàòèñòè÷åñêè ìåòîäè â áèîëîãèÿòàè â ñåëñêîòî ñòîïàíñòâî. Çåìèçäàò, Ñîôèÿ, ñ. 375.

Ìîêðåâà, Ò., 2007. Ñðàâíèòåëíè õàðàêòåðèñòèêè íàñòàòèñòè÷åñêè êðèòåðèè è àëãîðèòìè çà îöåíêà íàåêñïåðèìåíòàëíè äàííè îò ëîçàðñòâîòî. Äèñåðòàöèÿ,Ïëîâäèâ, ñ. 145.

Ðîé÷åâ, Â., 1996. Öèòîåìáðèîëîãè÷íè è ñåëåêöèîííî-ãåíåòè÷íè èçñëåäâàíèÿ íà áåçñåìåííè ñîðòîâå ëîçè(Vitis vinifera L.). Äèñåðòàöèÿ, Ïëîâäèâ, ñ. 174.

Òîäîðîâ, È., 1987. Ñîðò Áîëãàð â ñåëåêöèÿòà íà ëîçàòà- ïîñòèæåíèÿ è ïåðñïåêòèâè. Ñîôèÿ, ÁÀÍ, ñ. 277.

Åëèñååâà, È., 1982. Ñòàòèñòè÷åñêèå ìåòîäû èçìåðåíèÿñâÿçåé. Ëåíèíãðàä, Èçäàòåëüñòâî Ëåíèíãðàäñêîãîóíèâåðñèòåòà, ñ. 97.

Ðîêèöêèé, Ï. Ô., 1973. Áèîëîãè÷åñêàÿ ñòàòèñòèêà. Â 3-å

èçä. - Ìèíñê: Âûøýéøàÿ øêîëà, 328 ñ.

Dewey, D. R., K. H. Lu, 1959. A correlation and pathcoefficient analysis of components of crested wheatgrass seed production. – Agronomy Journal, 51, 515-518.

Larik, A. S., 1978. Correlation and path coefficient analysisof yield components in mutants of Triticum aestivum. –Structural Equation Modeling, 6, 1-55.

Mokreva, T., V. Roichev, 2004. An Efficient CorrelationModel for the Study of Grape Cultivars¢ (Vitis viniferaL.) Fertility. National Centre for Agrarian Sciences. –Bulgarian Journal of Agricultural Science, 10, 4,423-428.

Pandewy, P., L. Gitton, 1975. Correlation, multiplecorrelation and path coefficient analysis of yieldcomponents in wheat (Triticum aestivum L.). – Journalof Human Genetics, 35, 695-732.

Ñòàòèÿòà å ïðèåòà íà 20.03.2009 ã.Ðåöåíçåíò - ïðîô. äñí Ñëàâ÷î Ïàíäåëèåâe-mail: [email protected]


19

ÀÍÒÐÀÊÍÎÇÀ ÏÎ ÐÎÇÀÒÀ Â ÁÚËÃÀÐÈßANTHRACNOSE DISEASE OF ROSES IN BULGARIA

Ìàðèàíà ÍàêîâàMariana Nakova


E-mail: [email protected]

ÐåçþìåÂ ïåðèîäà 2004-2007 ã. â ðîçîâèòå íàñàæäåíèÿ íà Ïëîâäèâñêèÿ ðåãèîí ñå íàáëþäàâà íåïîçíàòî çà øèðîêàòà

ïðàêòèêà ìèêîçíî çàáîëÿâàíå, êîåòî íàíåñå îò 5 äî 10 è ïîâå÷å ïðîöåíòà çàãóáà íà ðîçîâ öâÿò. Ïî ëèñòàòà ñåïîÿâÿâàò ìàëêè ïóðïóðíè çàêðúãëåíè ïåòíà, êîèòî ïîñëå ñòàâàò ñèâîáåëåçíèêàâè, ñ ÷åðâåíèêàâ îðåîë. Ïðè ñèëíîíàïàäåíèå ëèñòàòà îêàïâàò. Ñèìïòîìè èìà ïî ïðèëèñòíèöèòå è îñíîâàòà íà öâåòà. Ïî ëåòîðàñëèòå ïåòíàòà ñàçàêðúãëåíè äî åëèïòè÷íè, ñ ÷åðâåíèêàâ öâÿò è àñåðâóëè âúðõó òÿõ. Îò áîëíèòå ðîçîâè ðàñòåíèÿ å èçîëèðàí èîïðåäåëåí êàòî ïðè÷èíèòåë ïàòîãåíúò Sphaceloma rosarum. Â àñåðâóëèòå íà ãúáàòà ñå îòêðèâàò 2 âèäà ñïîðè –åäíèòå ñà åëèïòè÷íè, óäúëæåíè, ëåêî èçâèòè â êðàèùàòà è ñ ïî åäíà âàêóîëà (7,65-8,42x1,74-3,82μm), à äðóãèòå ñàíèøêîâèäíè, ëåêî çàâèòè â åäèíèÿ êðàé. Ìèöåëåí ðàñòåæ è ïîêúëâàíå íà ñïîðèòå ñå íàáëþäàâà â òåìïåðàòóðíèÿèíòåðâàë îò 5-6 äî 30-32oC. Ïàòîãåíúò çèìóâà â ðàêîâèíèòå íà çàðàçåíèòå ðàñòåíèÿ êàòî ìèöåë, àñåðâóëè èñêëåðîöèîïîäîáíè ñòðóêòóðè. „In vitro” ôóíãèöèäåí åôåêò ïðîÿâÿâàò ïðåïàðàòè íà áàçàòà íà òèîôàíàò ìåòèë,õåêñàêîíàçîë, òðèàäèìåôîí, òåáóêîíàçîë, ìèêëîáóòàíèë è äð.

AbstractDuring the period 2004-2007 in the rose plantations in the region of Plovdiv a new unknown for producers mycotic

disease appeared. As a result, yield losses varied between 5-10%, and even higher. Small, purple, roundish spots appearon rose leaves. They become whitish-grey with a reddish margin afterwards. In the case of a severe disease attack leavesdrop down. Symptoms can be found also on leaflets and at the base of the flowers. On the plant shoots spots are roundishto elliptical, reddish in color with acervulae on them. The causal agent of the disease has been isolated and identified asSphaceloma rosarum. Two types of spores are formed in the acervulae – the first type are elliptical, elongated, slightlycurved with one vacuole at the edges (7.65-8.42 X 1.74-3.82 μm); the second type are thread-like, slightly curved at one ofthe edges. Mycelia growth and spore germination have been registered in the temperature interval 5-6o to 30-32oC. Thepathogen over winters in infected plants as mycelia, aservulae and sclerotia-like structures. „In vitro” fungicidal effect onmycelia growth is achieved with tiophanate methyl, hexoconazole, triadimefone, tebuconazole, micobutanyl, etc.

Êëþ÷îâè äóìè: ðîçà, àíòðàêíîçà, Sphaceloma rosarum, áèîëîãèÿ, ôóíãèöèäè çà êîíòðîë.Key words: rose, anthracnose, Sphaceloma rosarum, biology, fungicides.

ÂÚÂÅÄÅÍÈÅÏî ðîçàòà ñà ñúîáùåíè íàä äâàäåñåò (22) ãúáíè

áîëåñòè (Horst, 1983). Ìåæäó òÿõ êàòî ïîòåíöèàëíîâðåäîíîñíà ñå ñî÷è àíòðàêíîçàòà. Ñïîðåä Rane (2004),Pottorff and Broun (2005) òîâà çàáîëÿâàíå å ìàëêîèçâåñòíî, íî ìîæå äà ïðè÷èíè çíà÷èòåëíè ùåòè íàïðîèçâîäñòâîòî, âêëþ÷èòåëíî è ïðè îðàíæåðèéíèóñëîâèÿ.

Â èçâåñòíàòà íè ëèòåðàòóðà ñå ñðåùàò ìàëêîñâåäåíèÿ çà áèîëîãèÿòà, åïèäåìèîëîãèÿòà, ìåòîäèòå èñðåäñòâàòà çà áîðáà ñ ïðè÷èíèòåëÿ íà àíòðàêíîçàòà

(Nickols and Nelson, 1969; Horst, 1983; Flint and Karlik,2000).

Îò õèìè÷íèòå ñðåäñòâà ïî àíàëîãèÿ ñåïðåïîðú÷âàò òåçè, êîèòî ñå èçïîëçâàò ïðè ÷åðíèòå ïåòíàïî ðîçàòà (Moorman, 2005). Òîâà ñà ôóíãèöèäèòå íà áàçàõëîðîòàëîíèë, ìàíêîçåá, ìåòèë òèîôåíàò, èçîñòîðáèí,ìèêëîáóòàíèë, òðèôîðèí è öèðàì è êîìáèíàöèÿòà íàìåòèë òîïñèí ñ ìàíêîçåá.

Â ïåðèîäà 2004-2007 ã. â ïðîìèøëåíèòå ðîçîâèíàñàæäåíèÿ íà Ïëîâäèâñêèÿ ðåãèîí ñå íàáëþäàâàõàñèìïòîìè ïî ëèñòàòà, ëåòîðàñëèòå è öâåòîâåòå íà

20


ðîçàòà, ñõîäíè íà îïèñàíèòå â ëèòåðàòóðàòà çàçàáîëÿâàíåòî àíòðàêíîçà (Nickols and Nelson, 1969).Ïîâðåäåíèòå öâåòîâå â íÿêîè ìëàäè íàñàæäåíèÿ áÿõàìåæäó 5-10 è ïîâå÷å ïðîöåíòà. Â Áúëãàðèÿ íå ñàèçâåñòíè äàííè çà òàçè áîëåñò.

Çàòîâà öåëòà íà ïðîâåäåíîòî ïðîó÷âàíå å äàñå èçîëèðà è äà ñå îïðåäåëè ïðè÷èíèòåëÿò íàçàáîëÿâàíåòî, äà ñå èçñëåäâàò ñèìïòîìíèòå ïðîÿâè,âëèÿíèåòî íà íÿêîè ìåòåîðîëîãè÷íè ôàêòîðè âúðõóðàçâèòèåòî íà áîëåñòòà, æèçíåíèÿò öèêúë è íÿêîèôóíãèöèäíè ñðåäñòâà çà áîðáà.

ÌÀÒÅÐÈÀË È ÌÅÒÎÄÈÏðîó÷âàíèÿòà ña èçâúðøåíè â êàòåäðà

„Ôèòîïàòîëîãèÿ” â Àãðàðíèÿ óíèâåðñèòåò – Ïëîâäèâ, âïåðèîäà 2004-2007 ã.

Èçîëèðàíåòî, îïðåäåëÿíåòî è äîêàçâàíåòî íàïàòîãåííîñòòà íà èçîëàòèòå áå íàïðàâåíî ïîîáùîïðèåòèòå ôèòîïàòîëîãè÷íè ìåòîäè (Fox, 1993).Èäåíòèôèöèðàíåòî íà ïðè÷èíèòåëÿ áå èçâúðøåíî íàáàçàòà íà ñèìïòîìíèòå ïðîÿâè ïî ðàñòåíèÿòà èìîðôîëîãè÷íèòå è êóëòóðàëíèòå õàðàêòåðèñòèêè íàïàòîãåíà (Fox, 1993; Horst, 1983; Nickols and Nelson,1969). Ìàòåðèàëèòå çà èçñëåäâàíå áÿõà ñúáðàíè âïðîìèøëåíè íàñàæäåíèÿ â ðàéîíèòå íà Ïëîâäèâ,Êàçàíëúê è Êàðëîâî îò ñîðòîâåòå “ßíèíà”, “Åëåéíà”,“Ïîïóëàöèÿ”. Èçîëàöèèòå ñà èçâúðøåíè âúðõó ÊÄÀ. Ñïîëó÷åíèòå èçîëàòè ñà çàðàçåíè ìëàäè ðîçîâè ðàñòåíèÿîò ñîðòà “Åëåéíà” ÷ðåç ïóëâåðèçèðàíå ñúñ ñïîðîâàñóñïåíçèÿ îò 14-äíåâíà êóëòóðà. Òå ñà ïîñòàâåíè âúââëàæíà êàìåðà çà 48 ÷àñà è ñëåä òîâà ñà êóëòèâèðàíèïðè ëàáîðàòîðíè óñëîâèÿ. Âñåêè âàðèàíò íà èíîêóëàöèÿâêëþ÷âà ïî 5 ðàñòåíèÿ, â äâå ïîâòîðåíèÿ. Ðåçóëòàòèòåñà îò÷åòåíè ïðè ïîÿâà íà ñèìïòîìè, ñëåä êîåòî åèçâúðøåíà è ðåèçîëàöèÿ.

Ñ ëàáîðàòîðíè ìåòîäè „in vitro” ïðè êîíòðî-ëèðàíè óñëîâèÿ ñå èçñëåäâà âëèÿíèåòî íà òåìïå-ðàòóðèòå âúðõó ðàçâèòèåòî íà ìèöåëà è êúëíåíåòî íàñïîðèòå íà ãúáàòà â èíòåðâàëà îò 2-3 äî 34-36îÑ.Ðàñòåæúò íà ìèöåëà ñå ïðîó÷è âúðõó ÊÄÀ, â ïî ÷åòèðèïîâòîðåíèÿ. Ïîêúëâàíåòî íà ñïîðèòå ñå îò÷åòå ïîêàïêîâèÿ ìåòîä íà 24 è 48 ÷àñà, â ïî ÷åòèðè ïîâòîðåíèÿ.

Æèçíåíèÿò öèêúë íà ïàòîãåíà ñå ïðîñëåäèâúðõó áîëíè ìàòåðèàëè (ëèñòà è ëåòîðàñëè), ïîñòàâåíèäà çèìóâàò íà ïî÷âåíàòà ïîâúðõíîñò, âúðõó ìàðêèðàíèðàñòåíèÿ ñúñ ñèìïòîìè ïî òÿõ è â ïîñàäú÷åí ìàòåðèàëîò ñîðòà “Åëåéíà”.

Ïî ìåòîäà íà Òîðíáúðè „in vitro” ñå èçñëåäâàôóíãèöèäíèÿò åôåêò íà íàáîð îò ïðåïàðàòè ñ ðàçëè÷íèàêòèâíè ñóáñòàíöèè (òàáë. 3). Îïèòúò ñå èçâåäå âúðõóÊÄÀ, êàòî âñåêè âàðèàíò/ôóíãèöèä âêëþ÷âàøå ïî 4ïîâòîðåíèÿ.

ÐÅÇÓËÒÀÒÈÂúðõó åñòåñòâåíî è èçêóñòâåíî çàðàçåíè

ðàñòåíèÿ ñå íàáëþäàâàõà õàðàêòåðíè ñèìïòîìàòè÷íèïðîÿâè.

Ïî ëèñòàòà îòíà÷àëî ñå ÿâÿâàò ìàëêè,çàêðúãëåíè, ïóðïóðíî÷åðâåíè ïåòíà ñ ðàçìåðè îò 1-2äî 3-5 mm. Ïî-êúñíî â öåíòúðà òå èçáëåäíÿâàò èïðèäîáèâàò ñèâîáåëåçíèêàâ öâÿò è ñà ñ ÷åðâåíèêàââåíåö. ×åñòî ïåòíàòà ñå ñëèâàò è îáõâàùàò ãîëÿìà ÷àñòîò ëèñòíàòà ïåòóðà (ôèã. 1). Ñèëíî íàïàäíàòèòå ëèñòàîêàïâàò.

Ñèìïòîìè ñå ÿâÿâÿò è ïî ÷àøåëèñò÷åòàòà,îòêúäåòî ïî-êúñíî ïàòîãåíúò ïðîíèêâà â îñíîâàòà íàöâåòà è ïðè÷èíÿâà ñúõíåíå íà äðúæêèòå è îïàäàíå íàîùå íåîòâîðåíèÿ öâÿò âúâ ôàçà áóòîíèçàöèÿ.

Ïîä ôîðìàòà íà ôèíè òî÷èöè áîëåñòòà ñåÿâÿâà è ïî öâåòà, êàòî çàñÿãà ÷àøêàòà è îñíîâèòå íàâåíå÷íèòå ëèñòà.

Ïî ëåòîðàñëèòå ïåòíàòà ñà çàêðúãëåíè äî ëåêîåëèïñîâèäíî óäúëæåíè (îò 2 äî 5 mm), ñ ÷åðâåíèêàâöâÿò. Ïðè ïî-íàïðåäíàëà ôàçà ñå îáðàçóâàò ðàêîâèíè,êîèòî, êîãàòî ñà ìíîãîáðîéíè, âîäÿò äî ñúõíåíå íàëåòîðàñëèòå.

Âúðõó ïîðàçåíèòå òúêàíè ñå îáðàçóâàñïîðîíîøåíèåòî íà ôèòîïàòîãåíà ïîä ôîðìàòà íàïëîäíè òåëà – àñåðâóëè. Âúðõó èçêóñòâåíà õðàíèòåëíàñðåäà è â ðàêîâèíèòå íà ëåòîðàñëèòå ñå ôîðìèðàò èñêëåðîöèè. Òåëåîìîðôíàòà ôîðìà íå å îòêðèòà.

Ôèòîïàòîãåí. Âúðõó ïîðàçåíèòå îðãàíè ñåîáðàçóâàò ïëîäíèòå òåëà íà ãúáàòà – àñåðâóëè. Â òÿõñå îáðàçóâàò äâà âèäà ñïîðè (ôèã. 2):- åëèïñîâèäíî óäúëæåíè, ëåêî èçâèòè â åäèíèÿ ñè êðàé

è ñ ïî åäíà âàêóîëà â äâàòà ïîëþñà; èìàò ñëåäíèòåðàçìåðè: äúëæèíà 7,65-8,42 μm è øèðî÷èíà 1,74-3,82 μm;

- íèøêîâèäíè, ëåêî èçâèòè â åäèíèÿ ñè êðàé.Ïðè ëàáîðàòîðíè óñëîâèÿ ïîêúëâàò ñàìî

ïúðâèÿò òèï ñïîðè. Ðîëÿòà íà âòîðèÿ òèï íå å èçÿñíåíàè âåðîÿòíî òå èçïúëíÿâàò ïîëîâà ôóíêöèÿ.

Âúç îñíîâà íà íàáëþäàâàíèòå ñèìïòîìè èìîðôîëîãè÷íè õàðàêòåðèñòèêè (îöâåòÿâÿíå íà ìèöåëàè äèíàìèêà íà ðàñòåæà ìó, ïëîäíè òåëà è ôîðìà èðàçìåðè íà ñïîðîíîøåíèåòî) êàòî ïðè÷èíèòåë íàáîëåñòòà å îïðåäåëåíà ãúáàòà Sphaceloma rosarum/Pass./Jenkins, ñ òåëåîìîðôåí ñòàäèé Elsinoe rosarum.

Ëàáîðàòîðíèòå îïèòè „in vitro” çà âëèÿíèå íàòåìïåðàòóðàòà âúðõó ðàçâèòèåòî íà ïàòîãåíà ñåïðîâåäîõà â ïåðèîäà 2005-2006 ã. (òàáë. 1, 2).

Äàííèòå ïîêàçâàò (òàáë. 1), ÷å êúëíÿåìîñò íàñïîðèòå ñå íàáëþäàâà â òåìïåðàòóðíèÿ èíòåðâàë îò5–6 äî 30-32îÑ, êàòî îïòèìàëíè ñå ÿâÿâàò òåìïåðàòó-ðèòå îò 14-16îÑ äî 26-28îÑ. Òåìïåðàòóðèòå íàä 30-32îÑèíõèáèðàò êúëíåíåòî íà ñïîðèòå.


21

Ôèã. 2. Êîíèäèîñïîðè íà Sphaceloma rosarumFig. 2. Conidiospores of Sphaceloma rosarum

Òàáëèöà 1. Âëèÿíèå íà òåìïåðàòóðàòà âúðõó êúëíÿåìîñòòà íà ñïîðèòå íà Sphaceloma rosarumTable 1. Effect of temperature on spore germination of Sphaceloma rosarum

Òàáëèöà 2. Âëèÿíèå íà òåìïåðàòóðàòà âúðõó ìèöåëíèÿ ðàñòåæ íà Sphaceloma rosarum (îáîáùåíè äàííè)Table 2. Effect of temperature on mycelia growth of Sphaceloma rosarum (summarized data)

Ôèã. 1.Ñèìïòîìè íà àíòðàêíîçà ïî ëèñòàFig. 1. Antracnose symptoms on leaves

Òåìïåðàòóðà, îÑ Temperature, îÑ

Îáù áðîé ñïîðè Total number of

spores

Ïðîöåíò ïîêúëíàëè ñëåä 24 ÷àñà

Percent germinated spores, 24 hrs

Ïðîöåíò ïîêúëíàëè ñëåä 48 ÷àñà

Percent germinated spores, 24 hrs

2-3 500 0,0 0,0 5-6 500 0,5 5,0

14-16 500 70,0 96,0 26-28 500 32,0 62,0

30-32 500 Åäèíè÷íè êúëíîâå Singles germ tubes

34-36 500 0,0 0,0

Òåìïåðàòóðà, îÑ Temperature, îÑ

Ðàñòåæ íà ìèöåëà â mm ñëåä: Mycelia growth in mm after:

24 ÷àñà 24 hrs

48 ÷àñà 48 hrs

2-3 0 0 5-6 0,5-1 2-3

14-16 8-20 35-35 18-20 25-28 65-82 26-28 30-30 80-85 30-32 10-15 55-55 34-36 0 0

22


Ðàñòåæúò íà ìèöåëà íà ãúáàòà (òàáë. 2) ïðîòè÷àâ ãðàíèöèòå îò 5-6îÑ äî 30-32îÑ, êàòî îïòèìóìúò å îò18-20îÑ äî 26-28îÑ. Ïðè 30-32îÑ ñå íàáëþäàâà çàáàâåíðàñòåæ, à ïðè 34-36îÑ ðàçâèòèåòî ñå ïðåóñòàíîâÿâà.

Àíàëèçúò ñî÷è, ÷å ðàçâèòèåòî íà ïàòîãåíàïðîòè÷à â øèðîê òåìïåðàòóðåí èíòåðâàë, êàòîîïòèìàëíèòå òåìïåðàòóðè ñúâïàäàò ñ êðèòè÷íèòåôåíîôàçè îò ðàçâèòèåòî íà ðîçîâàòà êóëòóðà. Ïðàâèâïå÷àòëåíèå îùå, ÷å ïî-íèñêèòå òåìïåðàòóðè (15-16oC)âëèÿÿò áëàãîïðèÿòíî âúðõó êúëíåíåòî íà êîíèäèèòå,äîêàòî ïðè ìèöåëà ñå íàáëþäàâà îáðàòíà òåíäåíöèÿ –âèñîêèòå òåìïåðàòóðè (26-28oC) ñà îïòèìàëíè çàìèöåëíèÿ ðàñòåæ.

Çèìóâàíå íà ïàòîãåíà. Ïðè íàáëþäåíèåòîâúðõó ïîñòàâåíèòå çà çèìóâàíå ìàòåðèàëè íà ïîëåòî,âúðõó ìàðêèðàíèòå áîëíè ðàñòåíèÿ â íàñàæäåíèÿòà èíà ïîñàäú÷åí ìàòåðèàë ñå óñòàíîâè, ÷å ãúáàòà ìîæåäà çèìóâà êàòî ìèöåë, àñåðâóëè è ñêëåðîöèè ïîðàêîâèíèòå íà ëåòîðàñëèòå. Ïðè òåìïåðàòóðà íàä 5-6îÑñå îáðàçóâà ñïîðîíîøåíèåòî íà ïàòîãåíà è ïðè íàëè÷èåíà âîäà ñå ïîëó÷àâàò çàðàçÿâàíèÿ íà ìëàäèòå

ëåòîðàñëè è ëèñòà. Âúðõó ïîñàäú÷íèÿ ìàòåðèàëïîâðåäè ñå îòêðèâàõà è ïî ëåòîðàñëèòå, êîåòî åîñíîâàíèå äà ñå ïðèåìå, ÷å áîëåñòòà â íîâèòå ïîëåòàñå ðàçïðîñòðàíÿâà îò ðàçñàäíèöèòå.

Çà ðàçêðèâàíå íà ñðåäñòâà çà áîðáà áÿõàèçïèòàíè ïðåïàðàòè ñ ðàçëè÷åí õèìè÷åí ñúñòàâ èìåõàíèçúì íà äåéñòâèå (òàáë. 3).

Ðåçóëòàòèòå (òàáë. 3) ïîêàçâàò, ÷å èçïèòàíèòåïðåïàðàòè ïðè îïèòè „in vitro” â ëàáîðàòîðíè óñëîâèÿïðîÿâÿâàò âèñîê ôóíãèöèäåí åôåêò ïî îòíîøåíèå íàïðè÷èíèòåëÿ íà àíòðàêíîçàòà. Èçêëþ÷åíèå ïðàâÿòìåäñúäúðæàùèòå ñðåäñòâà – øàìïèîí è êóïðîöèíñóïåð.

Ñïîðåä Fake (2001) ïðè åêîëîãîñúîáðàçíîîòãëåæäàíå íà ðîçàòà îñîáåíî âíèìàíèå òðÿáâà äà ñåîòäåëÿ íà àãðîõèìè÷íèòå ïîäõîäè çà áîðáà, çàùîòîèçïîëçâàíåòî íà ñèëíî òîêñè÷íè ïåñòèöèäè ìîæå äàïðè÷èíè ñåðèîçíî âúçäåéñòâèå âúðõó îêîëíàòà ñðåäà,êîëè÷åñòâîòî è êà÷åñòâîòî íà öâåòà è ïðîèçâåäåíèòåôàðìàöåâòè÷íè ïðîäóêòè. Ïîðàäè ñïåöèôè÷íèÿõàðàêòåð íà áúëãàðñêîòî ðîçîâî ìàñëî Áúëãàðèÿ

Òàáëèöà 3. Ôóíãèöèäåí åôåêò íà ïðåïàðàòèòå âúðõó ìèöåëíèÿ ðàñòåæ ïðè îïèòè „in vitro”Table 3. Effect of fungicides on mycelia growth “in vitro” tests

No Âàðèàíò/ôóíãèöèä Treatment/fungicide

Àêòèâíè âåùåñòâà Active ingredients % Äèàìåòúð íà êîëîíèÿòà, mm

Colony diameter, mm 1. Øàìïèîí

Champion Ìåäåí îêñèõëîðèä Copper oxichloride

0,3 10/10

2. Ðèäîìèë ãîëä 68 ÂÏ Ridomil gold 68 WP

Ìåòàëàêñèë + ìàíêîçåá Metalaxil + mancozeb

0,25 0,0

3. Êóïðîöèí ñóïåð Cuprozine super

Cu îêñèõëîðèä + öèíåá Cu oxichloride + zineb

0,4 10/10

4. Òîïñèí Ì 70 ÂÏ Topsin M 70 WP

Òèîôaíàò ìåòèë Tiophanat methyl

0,15 0,0

5. Äèòàí Ì 45 Dithane M 45

Ìàíêîçåá Mancozeb

0,3 0,0

6. Áàéëåòîí 25 ÂÏ Bayleton 25 WP

Òðèàäèìåôîí Triadimefon

0,03 0,0

7. Ñàíàçîë(òèëò) 25 ÅÊ Sanazol 25 EC

Ïðîïèêîíàçîë Propiconazole

0,03 0,0

8. Ñêîð 250 ÅÊ Scor 250 EC

Äèôåíêîíàçîë Difenconazole

0,02 0,0

9. Ôàëêîí 450 ÅÊ Falcon 450 EC

Òåáóêîíàçîë + ñïèðîêñàìèí + äèìåíîë

Tebuconazole + spiroxamin + dimenol

0,03 0,0

10. Àíâèë Anvil

Õåêñîêîíàçîë Hexaconazole

0,03 0,0

11. Ñèñòàí 24 ÅÊ Sistane 24 EC

Ìèêëîáóòàíèë Miclobutanil

0,03 0,0

12. Ôóíäàçîë Fundazol

Áåíîìèë Benomyl

0,1 0,0

13. Êîíòðîëà Control

90/90


23

çàäîâîëÿâà ïîòðåáíîñòèòå íà ïàðôþìåðèéíàòàïðîìèøëåíîñò â ñâåòà â ïðîäúëæåíèå íà ïîâå÷å îò 300ãîäèíè (Òîïàëîâ è äð., 1989). Îñòàòú÷íî êîëè÷åñòâî îòõèìèêàëè â ðîçîâîòî ìàñëî ìîæå äà ïðè÷èíÿâà àëåðãèèè çàòîâà ðîçîïðîèçâîäèòåëèòå ñëåäâà äà ñå íàñî÷âàòêúì áèîëîãè÷íî ïðîèçâîäñòâî íà ðîçîâ öâÿò èëè äà ñåäàâà ïðåâåñ íà àãðîòåõíè÷åñêèòå ïðèéîìè è ïðèíåîáõîäèìîñò ïåñòèöèäè äà ñå èçïîëçâàò â ðàííèòåôåíîôàçè îò ðàçâèòèåòî íà ðîçàòà.

Êàòî ñå èìàò ïðåäâèä ãîëåìèòå ïåðñïåêòèâè,êîèòî ñå ðàçêðèâàò ïðåä ðîçîïðîèçâîäñòâîòî íàñâåòîâíèÿ ïàçàð è ñ öåë îïòèìèçèðàíå íà òåõíîëîãèÿòàçà êîíòðîë íà áîëåñòèòå (â ïåðèîäà 2004-2007), ñåïðîâåäîõà íàáëþäåíèÿ çà äèíàìèêàòà íà ðàçâèòèå íàáîëåñòòà è ôåíîôàçèòå íà ðàçâèòèå íà ðîçàòà.

Ôàçà ðàçëèñòâàíå. Çàïî÷âà ñ ïîÿâàòà íàïúðâèÿ ëèñò è ïðîäúëæàâà äî ïîÿâàòà íà ïåòèÿ ëèñò.Ëåòîðàñëèòå èìàò äúëæèíà 10-12 ñì - ÿâÿâàò ñå ïúðâèòåïåòíà ïî ëèñòàòà è ëåòîðàñëèòå.

Ôàçà áóòîíèçàöèÿ. Çàïî÷âà ñ ðàçöúôòÿâàíåòîíà áóòîíèòå îò ïúðâè ïîðÿäúê è ïðèêëþ÷âà ñðàçïóêâàíåòî íà òåçè îò ïîñëåäíèÿ ïîðÿäúê - ïî-ìàñîâîðàçâèòèå íà áîëåñòòà, âêëþ÷èòåëíî è ïî öâåòíèòåäðúæêè.

Ôàçà öúôòåæ. Çàïî÷âà ñ ðàçöúôòÿâàíå íàïúïêèòå îò ïîñëåäíèÿ ïîðÿäúê - ïîÿâà íà áîëåñòòà âîñíîâàòà íà öâåòà ïîä ôîðìàòà íà âîäíèñòîñèâè ïåòíà.Öâåòúò çàâÿõâà è îïàäà.

Ôàçà âòîðè ïðèðàñò. Çàïî÷âà ñ ïðîðàñòâàíåòîíà ïúïêèòå â ïàçâàòà íà íàé-äîëíèÿ ëèñò íà öâåòíèòåêëîíêè, ò.å. îò êðàÿ íà öúôòåæà äî êðàÿ íà âåãåòàöèÿòà- ñèëíî ïîðàçåíèòå ëèñòà îïàäàò, à ïî êëîíêèòå ÿñíîëè÷àò ðàêîâèííè ïîâðåäè.

Íàáëþäåíèÿòà âúðõó ðàçïðîñòðàíåíèåòî íààíòðàêíîçàòà ïîêàçâàò, ÷å ïúðâèòå ñèìïòîìè ñå ÿâÿâàòâúâ ôåíîôàçà ðàçëèñòâàíå (â êðàÿ íà ìàðò è íà÷àëîòîíà àïðèë). Íàé-ìàñîâî áîëåñòòà ñå ñðåùà âúâôåíîôàçèòå áóòîíèçàöèÿ è öúôòåæ. Àíàëèçúò íàðàçâèòèåòî íà áîëåñòòà ñî÷è îùå, ÷å íåéíàòà äèíàìèêàêîðåëèðà ñ ïîâèøàâàíå íà òåìïåðàòóðèòå îò 14-16oCäî 26-28oC è ñ íàëè÷èåòî íà âîäà.

Íà îñíîâàòà íà ïîëó÷åíèòå ðåçóëòàòèñòðàòåãèÿòà çà áîðáà ñëåäâà äà ñå îïðåäåëÿ ñëåäàíàëèç íà çäðàâíèÿ ñòàòóñ íà ðîçîâèòå öåíîçè, àèìåííî: ñòåïåí íà çàðàçà ïðåç ïðåäõîäíàòà ãîäèíà;ñòåïåí íà íàïàäåíèå ïî ëèñòàòà; ñòåïåí íà íàïàäåíèåïî ëåòîðàñëèòå; ìåòåîðîëîãè÷íè óñëîâèÿ è ìåõàíèçúìíà äåéñòâèå íà ôóíãèöèäèòå.

Çà äà íå ñå äîïóñíàò âðåäíè õèìè÷íèîñòàòú÷íè êîëè÷åñòâà â öâåòíèòå ÷àñòè, ñå èçèñêâàôóíãèöèäíèòå òðåòèðàíèÿ äà ñå èçâúðøâàò â ïúðâèòåäâå ôåíîôàçè è ñàìî ïðè ïî-ìàñîâî íàïàäåíèå îòáîëåñòòà - â íà÷àëîòî íà áóòîíèçàöèÿòà.

ÈÇÂÎÄÈÍà îñíîâàòà íà ïðîâåäåíèòå ïðîó÷âàíèÿ ìîæå

äà ñå ôîðìóëèðàò ñëåäíèòå ïî-âàæíè èçâîäè:- Â ðîçîâèòå íàñàæäåíèÿ å óñòàíîâåíà áîëåñòòà

àíòðàêíîçà ñ ïðè÷èíèòåë ãúáàòà Sphaceloma rosarum/Pass./Jenkins.

- Ïàòîãåíúò ñå ðàçâèâà â òåìïåðàòóðíèÿ èíòåðâàë îò5-6 äî 30-32îÑ, êàòî îïòèìóìúò çà ðàñòåæ íà ìèöåëàå â ãðàíèöèòå îò 18-20 äî 26-28îÑ, à çà ïîêúëâàíåíà êîíèäèèòå - îò 14-16 äî 26-28îÑ.

- Ïàòîãåíúò çèìóâà â ðàêîâèíèòå íà çàðàçåíèòåðàñòåíèÿ êàòî ìèöåë, àñåðâóëè è ñêëåðîöèîïîäîáíèñòðóêòóðè. Â ïî÷âàòà ñå çàïàçâà ïî îêàïàëèòå ëèñòàè â áîëíàòà äúðâåñèíà, ðàçïèëÿíà ïðè ðåçèòáàòà.

- Îò èçïèòàíèòå ôóíãèöèäè çà áîðáà (ïî In vitroìåòîäè) åôåêòèâíîñò èìàò òîïñèí Ì 70 ÂÏ, äèòàí Ì45, àíâèë, ñêîð 250 ÅÊ, ñèñòàí 24 ÅÊ, ôóíäàçîë,ñàíàçîë 25 ÅÊ (òèëò), áàéëåòîí.

ËÈÒÅÐÀÒÓÐÀÒîïàëîâ, Â., è äð., 1989. Ðàñòåíèåâúäñòâî, Çåìèçäàò,

Ñîôèÿ.Fake, Cindy, 2001. Environmentally friendly rose care.

– In: Horticulture & Small Farms Advisor, Plaser &Nevada counties, 31-147, X, 2001.

Flint, M. L. and Karlik K. F., 2000. Healthy Roses, UC IPMPublication 21 589.

Fox, R. T. F., 1993. Principles of diagnostic techniques inplant pathogens, Oxon, OX10 8DE, UK.

Horst, R. K., 1983. Compendium of rose diseases. TheAmerican Phytopathological Society, St Paul, Minnesota,20-21.

Rane, Ê., 2004. Rose spot anthracnose. Plant diseasesdiagnostician, Botan. & Plant Pathology, PrudeUniversity.

Moorman, G., 2005. Plant Pathology.Nicêols, L. P. and Nelson P. E., 1969. Foliage diseases,

185-195. – In: Roses: A manual on the culture,Management, Diseases, Insects, Economics andBreeding of Greenhouse Roses.

Pottorff, L. P. and Broun J., 2005. Diseases of roses inColorado.

Ñòàòèÿòà å ïðèåòà íà 20.03.2009 ã.Ðåöåíçåíò - ïðîô. äñí Ãåîðãè Íåøåâe-mail: [email protected]

24



25

ÂËÈßÍÈÅ ÍÀ ÌÓÒÀÃÅÍÍÈ ÒÐÅÒÈÐÀÍÈß ÂÚÐÕÓ ÐÀÑÒÅÆÀ ÍÀ ÊÀËÓÑÀ È ÐÅÃÅÍÅÐÀÖÈßÒÀ ÎÒ ËÈÑÒÍÈÄÐÚÆÊÈ È ÊÎÐÅÍÎÂÈ ÅÊÑÏËÀÍÒÈ ÍÀ ÔÀÑÓË

INFLUENCE OF MUTAGENIC TREATMENTS ON THE CALLUS GROWTH AND REGENERATION BY LEAFPETIOLES AND ROOT EXPLANTS OF THE COMMON BEAN

Äèÿíà Ñâåòëåâà*1, Äî÷êà Äèìîâà1, Ìàðãàðèòà Âåë÷åâà1, Ïàóëà Êðèíî2

Diana SVETLEVA1*, Dotchka DIMOVA1, Margarita VELCHEVA1 and Paola CRINO2

1Àãðàðåí óíèâåðñèòåò - Ïëîâäèâ1Agricultural University - Plovdiv

2ENEA C.R. Casaccia,UTS Biotecnologie, Protezione della Salute e degli Ecosistemi, 00060 Rome, Italy

*Corresponding authorE-mail: [email protected]

ÐåçþìåÈçñëåäâàíî å âëèÿíèåòî íà ìóòàãåííîòî òðåòèðàíå ñ åòèëìåòàí ñóëôîíàò (EMÑ) è N-íèòðîçî-N´-åòèë êàðáàìèä

(ÍÅÊ) âúðõó òðè ïðåõâúðëÿíèÿ íà õðàíèòåëíà ñðåäà íà êàëóñ è ðåãåíåðèðàëè ïðîðàñòúöè îò åêñïëàíòè íà êîðåíè èëèñòíè äðúæêè íà 7-äíåâíè ðàñòåíèÿ. Êàëèáðèðàíè ñòåðèëíè ñåìåíà íà áúëãàðñêèÿ ñîðò ôàñóë Ïëîâäèâ 11M ñàêóëòèâèðàíè íà îñíîâíà MS ñðåäà, äîïúëíåíà ñ 1 μM BAP. Òðåòèðàíåòî íà åêñïëàíòèòå ñ ìóòàãåíèòå å èçâúðøåíîçà 60 min â ðàçëè÷íè êîíöåíòðàöèè (2.5 . 10-2, 1.25 . 10-2, 6.2 . 10-3 M çà EMÑ, è 6.2 . 10-3, 3.1 . 10-3, 1.55 . 10-3 M çà ÍÅÊ).

Ìóòàãåííèòå êîíöåíòðàöèè âëèÿÿò âúðõó ðàñòåæà íà êàëóñà è ðåãåíåðàöèÿòà. Ïðè ïðèëàãàíå íà íàé-íèñêèòåêîíöåíòðàöèè òåçè ïîêàçàòåëè ñå ïîâèøàâàò. Òðåòèðàíåòî ñ ÍÅÊ, â ñðàâíåíèå ñ ÅÌÑ, ïðîÿâÿâà ïî-ñèëåí åôåêòâúðõó äâàòà ïðîöåñà. Ïðèëàãàíåòî íà íàé-íèñêàòà êîíöåíòðàöèÿ íà ÅÌÑ (6,2 · 10-3 M) ñòèìóëèðà îáðàçóâàíåòî íàïðîðàñòúöè è ðàñòèòåëíàòà ðåãåíåðàöèÿ.

Óñòàíîâåíè ñà ìîðôîëîãè÷íè è õëîðîôèëíè ïðîìåíè (îò òèïà chlorina è viridissima) â ïðîðàñòúöèòå èðåãåíåðàíòèòå, íî íå ñå ðàçâèâàò öåëè ðàñòåíèÿ îò òÿõ. Åôåêòúò íà ïðåõâúðëÿíèÿòà íà õðàíèòåëíà ñðåäà âúðõóðàñòåæà íà êàëóñà å ïî-ñèëíî îò òîâà íà ìóòàãåííèòå òðåòèðàíèÿ. Âçàèìîäåéñòâèåòî ìåæäó òåçè ôàêòîðè åñðàâíèòåëíî íèñêî.

AbstractThe influence of ethyl methanesulfonate (EMS) and N-nitrose-N´-ethyl urea (ENU) mutagenic treatments was

investigated on three time sub-cultured calli and on regenerating shoots coming from roots and leaf petiole explants of7-day old sterile plants respectively. Calibrated sterile seeds of Bulgarian the common bean variety “Plovdiv 11M” were pre-cultivated on MS basal medium supplemented with 1 μM BAP. Different concentrations of mutagens (2.5 . 10-2, 1.25 . 10-2,6.2 . 10-3 M for EMS, and 6.2 . 10-3, 3.1 . 10-3, 1.55 . 10-3 M for ENU) were applied for 60 min to the treated explants.

Mutagenic concentrations influenced both the callus growth and regeneration, these increasing at the lowestconcentrations. ENU showed a stronger effect than EMS in both processes, while the lowest EMS concentrations(6,2·10-3 M) stimulated significantly shoot formation and plant regeneration.

Morphological and chlorophyll changes (chlorina and viridissima types) in shoots and regenerates were found butwhole plants did not develop from them. The effect of subcultures on callus growth was higher than that of mutagenictreatments. Interactions between these factors were quite low.

Êëþ÷îâè äóìè: åòèëìåòàí ñóëôîíàò (EMÑ), N-íèòðîçî-N´-åòèë êàðáàìèä (ÍÅÊ), in vitro êóëòèâèðàíå, ìóòàãåíè,Phaseolus vulgaris L.Key words: Ethyl methanesulfonate (EMS), in vitro cultivation, mutagens, N-nitrose-N´-ethyl urea (ENU), Phaseolus vulgaris L.

Ñúêðàùåíèÿ: ÁÀÏ: 6-áåíçèë-àìèíî-ïóðèí; EMÑ: åòèëìåòàí ñóëôîíàò; ÈÁÀ: èíäîëèë-áóòèðîâà êèñåëèíà; ÍÎÊ:íàôòèë-îöåòíà êèñåëèíà; ÍÅÊ: N-íèòðîçî-N´-åòèë êàðáàìèä; TÄÇ: N-ôåíèë-N‘-1,2,3-òèäèàçîë-5-êàðáàìèä[òèäèàçóðîí].Abreviations: BAP: 6-Benzyl-Amino-Purine; EMS: ethyl methanesulfonate; IBA: Indole-Butiric-Acide; NAA: Naphtyl-Acetic-Acide; ENU: N-nitrose-N´-ethyl urea; TDZ: N-phenyl-N‘-1,2,3-thiadiazol-5-urea [thidiazuron].

26


INTRODUCTIONCommon bean (Phaseolus vulgaris L.) is one of the mostimportant rich-protein legumes on which different breedingmethods were applied to develop cultivars with improvedtraits. In the last years, scientific efforts were focussed ondifferent aspects of investigations on common bean, suchas seed hormonal balance [13], seed pre-cultivation ondifferent in vitro culture media [5], study of the physiologicalstatus of the plant used as source of in vitro culture explants[19, 27], thin-cell-layer application on in vitro culture methods[5], etc. However, more efforts are still required to broadengenetic variability of the natural germplasm for stressresistance [25], adaptability to mechanical harvesting,earliness, and grain quality.Mutagenesis combined with in vitro culture technique canprovide a profitable methodology to increase the frequencyof new genetic variations [3]. In this context, we aimed atperforming our investigations.Common bean Bulgarian variety Plovdiv 11M, comparingto other varieties, showed better abilities for in vitrocultivation (unpublished data). That is the reason why wechoose it for our investigations.Influence of ethyl methanesulfonate (EMS) and N-nitrose-N´-ethyl urea (ENU) mutagenic treatments was investigatedeither on three time sub-cultured calli or on regeneratingshoots coming from roots and leaf petiole explants of 7-dayold sterile plants, respectively. Mutagenic concentrationswere applied for 60 min on the treated explants.Treatment (mutagens or their concentrations) influencedeither callus growth or regeneration. Morphological andchlorophyll changes in shoots and regenerates were found.Combined with in vitro culture technique, mutagenesis canprovide a profitable methodology to increase the frequencyof new genetic variation [3], this including resistance to bioticand abiotic stresses. The following main advantages suchas (i) production of large populations in a small space andin a short time; (ii) easy application of mutagens; (iii)facilitated identification of stress resistant mutants by steriletreatment procedures; (iv) increased chances to displaymutants within regenerates [6], are accounted by using invitro culture techniques. However, although several in vitroregeneration procedures were up now described [4, 8, 11,12, 15, 16, 17, 18, 20, 26, 32, 33], their low efficiency stillremains a problem limiting the use [2].Exposition to the mutagenic treatment must be quite longon seeds [9, 24], while plant tissues (roots, steams or calli)

have to be treated for a shorter time [22]. Mutant frequencydiffered also in dependence on the type of the materialtreated [24] but the key factor is mainly represented by themutagen concentration or the irradiation dose, this latterbeing required quite low (2-5 Gy) for in vitro culture [1].In literature, data concerning the effect of the mutagenictreatment on in vitro seeds or explants of common bean donot yet exist. Considering this aspect together with thepossibility that mutagens can make genome more plasticafter treatment, this also being positively reflected on plantregeneration, we aimed at studying influence of the mutagenictreatment either on callus growth or on regeneration ofcommon bean genotypes. On this aspect, Svetleva et al.[30] established that 60-min may be considered as optimaltime for the mutagenic application of EMS and ENU on leafpetiole and root explants of common bean.

MATERIALS AND METHODSCalibrated seeds of Bulgarian common bean variety Plovdiv11M were pre-cultivated on the basal MS medium [23]supplemented with 1mmM BAP, according to the procedureproposed by Mok and Mok [21]. Roots and leaf petiolesfrom 7-day old sterile plants have been used as explantsfor in vitro culture techniques aimed at obtaining proliferatingand shoot regenerating callus, respectively.To study the effect of a mutagenic treatment on callus growthas well as on regeneration ability, the mutagens EMS (ethylmethanesulfonate) and ENU (N-nitrose-N´-ethyl urea) wereapplied on root and leaf petiole explants for 60 min at thefollowing concentrations: 2.5 . 10-2, 1.25 . 10-2, 6.2 . 10-3 M forEMS and 6.2 . 10-3, 3.1 . 10-3, 1.55 . 10-3 M for ENU. Bothmutagens, ENU and EMS, were dissolved in buffers at pH 6and pH 7, respectively, and solutions were cold sterilizedthrough 0.45 mmm Millipore filters. Then, explants wereplunged under sterile conditions into the mutagen solutions.After mutagenic treatments, both root and leaf petioleexplants were in vitro cultured on MSI2 callus inductionmedium.Proliferating calli from leaf petiole explants were thentransferred on the media referred as MSE and MS0 (MSmedium without phytohormones). Shoot elongation wasevidenced onto MSE medium in four weeks, after the thirdsubculture, whereas both plant growth and rooting wereestablished on MS0 medium. Hormonal composition of themedia utilized is described in Table 1.

Table 1. Hormonal composition of the media utilized (mg . l-1)Components M e d i a

MSI2 MSE TDZ (N-phenyl-N`-1,2,3-thiadia-zol-5-urea [thidiazuron])

2.640 -

NAA Naphtyl-Acetic-Acide 0.372 - BAP 6-Benzyl-Amino-Purine - 0.700

IBA Indole-Butiric-Acide - 0.001


27

All treatments were performed in 5 replicates. The firstexplant subculture was done under dark conditions, whilethe second and the third ones were carried out under lightconditions, at the temperature of 25+1oC, 8/16 hoursphotoperiod and 2500 Lx light intensity.The effect of mutagenic treatments was studied byevaluating the callus weights and the regeneration abilityat each subculture. Influence of different mutagenictreatments on the process of regeneration was estimatedby counting the number of shoots per explant and the totalnumber of shoots detected on the MSE medium, while thenumber of regenerates per explant and the total number ofregenerates were recorded on MS0 medium.Chlorophyll changes were determined by classification ofLamprecht [14].Results were statistically elaborated by bi-factorial ANOVAanalysis or Student’s “t”test, while the strength of influenceof the studied factors was calculated by correlation ratio(η%).

RESULTS AND DISCUSSIONa. Callus growthWeight data of three-time subcultured calli, treated for 60min with different EMS and ENU concentrations, arepresented in Figure 1.À hierarchic range of callus weights in dependence of theconcentrations of both mutagens for leaf petiole and rootexplants.Respect to the control buffer pH 7, in all subcultures, astimulation effect of the lowest concentration 6.2 . 10-3M oncallus weight has been seen in the experiment involvingEMS treatment on leaf petiole explants. The treatment withthe lowest ENU concentration (1.55 . 10-3M) also inducedsmall stimulation, respect to the control buffer pH 6, only in

1 2 3 4 5 6 7 8À

0

0,5

1

1,5

2

Wei

ght i

n g

Treatments

Leaf petioles

1 2 3 4 5 6 7 8À

0

0,5

1

1,5

2

2,5

Wei

ght i

n g

Treatments

Roots

À

Â

Ñ

D

Subcultures: A – fresh weight; B – 1st subculture; C – 2nd subculture; D – 3rd subculture.Treatments: 1 - Control –buffer (pH 7); EMS ⇒ 2 - 2.5 .10-2 M; 3 - 1.25 .10-2 M; 4 - 6.2 .10-3 M

5 - Control –buffer (pH 6); ENU 6 - 6.2 .10-3 M; 7 - 3.1 .10-3 M; 8 - 1.55 .10-3 M

FIGURE 1. Influence of mutagenic concentrations on callus weight at different subcultures

the third subculture. Similar effects were not found whenroot explants were treated with both mutagens.The results statistically evaluated by dispersion analysisand showing the degree of factor’s influence, are presentedin Table 2.As the mutagenic treatments with both mutagens have tobe compared with the pH 6 and pH 7 buffer controls,respectively, influence of the factor A (mutagenconcentrations) on callus weights showed the highestsignificant values for the mutagen concentrations of 1.55.10-

3 M ENU and 6.2.10-3 M EMS, mainly when leaf petioleswere used as explants. Inhibition effects of the highestmutagen concentrations (6.2 .10-3 M ENU and 2.5 .10-2 MEMS) on callus weights were also evidenced. The sametrend was noticed using the roots as explants. Referring tothe influence of factor B (subculture on a fresh medium) oncallus growth, the highest significant weight was found atthe 3rd subculture for both types of explants , while the lowestone was recorded at the 1st subculture.Referring to the interactions between both factors (A =mutagen concentrations and B = subculture) on callusweights, the first positions were determined by the influenceof the lowest concentrations of both mutagens with the 3rd

subculture on a fresh medium (Table 3).b. Plant regenerationShoot formation and regeneration from root explants havebeen never expressed.The effects of mutagenic treatments on shoot formation aswell as on plant regeneration from leaf petiole explants havebeen reported in Table 4. For both mutagens applied, thenumber of shoots and regenerates per explant increasedby decreasing the EMS and ENU concentrations.All mutagenic treatments have inhibited the total numberof shoots respect to both controls (buffers pH 7 and pH 6).

28


Table 2. Evaluation of significance between factor’s differences

L e a f p e t i o l e s R o o t s

Treatments Average value of five repli-

cates

Signifi-cance per P = 0.05

Treatments

Average value of

five replicates

Signifi-cance per P = 0.05

Factor A = mutagen concentrations (A4) ENU 1.55 .10-3 M 0.86 a (A1) Control-buffer (pH 6) 0.70 a (A8) EMS 6.2 .10-3 M 0.65 b (A4) ENU 1.55 .10-3 M 0.60 b (A1) Control-buffer (pH 6)

0.64 b (A5) Control-buffer (pH 7) 0.54 c

(A5) Control-buffer (pH 7)

0.61 bc (A8) EMS 6.2 .10- 3 M 0.41 d

(A3) ENU 3.1 .10-3 M 0.51 c (A3) ENU 3.1 .10-3 M 0.37 d (A7) EMS 1.25 .10-2 M 0.39 d (A7) EMS 1.25 .10-2 M 0.33 de (A2) ENU 6.2 .10-3 M 0.32 de (A2) ENU 6.2 .10-3 M 0.28 e (A6) EMS 2.5 .10-2 M 0.26 e (A6) EMS 2.5 .10- 2 M 0.25 e

Factor B = subculture on fresh medium (subculture) (B4) 3r d subculture 1.32 a (B4) 3

rd subculture 1.23 a (B3) 2nd subculture 0.67 b (B3) 2nd subculture 0.48 b (B2)1st subculture 0.22 c (B2) 1

st subculture 0.02 c (B1) Fresh weight 0.01 d (B1) Fresh weight 0.01 c

Table 3. Evaluation of significance between the differences of factor’s combinations degrees(AB=combinations; factor A=mutagen concentrations; factor B= subculture on fresh medium)

L e a f p e t I o l e s R o o t s

Combinations Average value of five repli-

cates

Signifi-cance

per P = 0.05

Combinations

Average value of

five replicates

Signifi-cance

per P = 0.05

(A4B4) ENU 1.55 .10- 3 M + 3rd subculture

1.81 a (A1B4) Control pH=6.0 + 3rd subculture

2.03 a

(A8B4) EMS 6.2 .10-3 M + 3rd subculture

1.55 b (A4B4) ENU 1.55 .10-3 M + 3rd subculture

1.82 b

(A1B4) Control pH=6.0 + 3rd subculture

1.52 b


1.41 c

(A3B4) ENU 3.1 .10-3 M + 3rd subculture

1.41 bc (A8B4) EMS 6.2 .10-3 M + 3rd subculture

1.17 d

(A4B3) ENU 1.55 .10- 3 M + 2nd subculture

1.23 c (A3B4) ENU 3.1 .10-3 M + 3rd subculture

1.06 d


1.20 c (A7B4) EMS 1.25 .10-2 M + 3rd subculture

0.89 e

(A5B3) Control pH=7.0 + 2nd subculture

0.90 d (A2B4) ENU 6.2 .10-3 M + 3rd subculture

0.79 e

(A1B3) Control pH=6.0 + 2nd subculture

0.85 d (A1B3) Control pH=6.0 + 2nd subculture

0.71 e

(A7B4) EMS 1.25 .10-2 M + 3rd subculture

0.85 d (A5B3) Control pH=7.0 + 2nd subculture

0.68 e

(A2B4) ENU 6.2 .10-3 M + 3rd subculture

0.82 d (A6B4) EMS 2.5 .10-2 M + 3rd subculture

0.60 e

Influence of the degrees of both factors studied as well as that of the interaction between them (AB), expressed by η%, isreported in Figure 2. Influence of the factor B is almost three times higher (66 and 69 %) than the factor A (21 and 17 %) forcallus coming both from leaf petiole and root explants.

29


FIGURE 2. Strength of factor’s influence and interactions between them showed by hh% index(A = mutagen concentrations; B = subcultures; AB = interaction between factors A and B

Table 4. Regenerative capabilities of common bean variety Plovdiv 11M after EMS and ENU treatments ofleaf petiole explants

Treatments No. of initial S h o o t s R e g e n e r a t e s explants total number no./explant total number no./explant

Control-buffer (pH 7) 250 48 8 6 6 EMS 2.5 .10-2 M 250 20 - - - 6 - - 4 - - 1 - - - 1.25 .10-2 M 250 32 - - 9 n.s. 9 + + 4 - - 6.2 .10-3 M 250 35 - - 12 + + + 10 + + + 7 n.s .

Total: 1000 135 35 29 18 Control - buffer (pH 6) 250 50 7 7 5 ENU 6.2 .10-3 M 250 22 - - - 6 n.s . 2 - - - 0 3.1 .10-3 M 250 29 - - 8 n.s . 6 n.s . 3 - - 1.55 .10-3 M 250 33 - - 10 + + 7 n.s . 5 n.s .

Total: 1000 134 31 22 13

Respect to the control (buffer pH 7), the lowestconcentration of EMS (6.2 .10-3 M) stimulated shootformation and regeneration expressed as number of shootsper explant and total number of regenerates, respectively.Significant differences were found at the highest level(P = 0,1 %).Comparing with ENU, more regenerates were obtained afterEMS treatment.Callus and shoot formations are represented in Figure 3.After EMS and ENU mutagenic treatments, morphologicalchanges of leaves and stems as well as chlorophyllchanges mainly referred to chlorina and viridissima types(Figure 4) were induced. The number of the morphologicalchanges was lower respect to that of the chlorophyll ones(Table 5). ENU treatment induced a number of changeshigher than EMS.In general, whole plants withmorphological or chlorophyll changes were not developed.The explant age and the medium choice in in vitro cultureof common bean are of great importance for both callusformation and its subsequent growth, as preliminary stepsin developing an efficient regeneration procedure of wholeplants [28]. According to our previous work [27], we have

cultivated common bean seeds on MS-BAP medium todevelop 7-day old plants as initial material for leaf petioleand root explants. Statistical analyses on the strength offactor’s influence as well as on the interactions betweenthem showed the highest effect of subcultures respect tothat of mutagenic treatment on callus growth. Also thecomposition of the medium influenced strongly callus growthat the first subculture, while in the second and the thirdones, the influence of both genotypes and explant age wasmore evident [28]. In the present study, decreases of callusweight under effect of the mutagen concentrations appliedcan be due to physiological disturbances expressed stronglyat the first explant subculture on a fresh medium. Thisinfluence was lesser noticed at the third subculture becauseof the partial repairing of induced disturbances.Both callus growth and plant regeneration capacitydecreased by increasing the levels of mutagenicconcentrations. Moustafa et al. [22] obtained similar resultsby studying the effect of gamma irradiation and ENU oncultured maize callus growth and plant regeneration. Thelowest concentrations of the two mutagens stimulated callusinduction and growth, similarly to the findings of Vu Duc

A21%

B66%

AB13%

Leaf petioles

A17%

B69%

AB14%

Roots

30


Quang et al. [31] on mutagenic treatment of rice (Oryzasativa) panicles at the uninucleate pollen stage.The type of mutagen applied and its concentrationinfluenced lesser the total number of shootsregenerated while the number of regenerates perexplant as well as the total number of regenerates werestrongly affected by the mutagenic concentrations. Only afew regenerates have shown morphological changes, suchas plant size and leaf shape. Regenerates with

morphological and chlorophyll changes did not developwhole plants.A high number of shoots with chlorophyll chimerism(variegated forms) were also found after treatment of leafexplants of Saintpaulia ionantha Wendl. with N-methyl-N´-nitrosourea [10]. Treatments of inflorescence explants ofBrassica oleracea with the same mutagen have induced abroad variability either in morphology or in fertility ofregenerated plants [7].

FIGURE 3. Organogenetic callus (a) and shoot formation (b) in common bean

FIGURE 4. Regenerates with chlorophyll changes (A = chlorina; B = viridissima)


31

TABLE 5. Morphological and chlorophyll changes in shoots as well as in regenerates after EMS and ENUtreatment on leaf petiole explants

Total

Morphological changes

Chlorophyll changes

Treatments number irregular shape of leaves and stems

Chlorina type Viridissima type

No. % No. % No. % S h o o t s

Control-buffer (pH 7) 48 2.5 .10-2 M EMS 20 1 5.0 1 5.0 1 5.0 1.25 .10-2 M EMS 32 1 3.1 2 6.2 6.2 .10-3 M EMS 35

Total: 135 2 1.5 1 0.7 3 2.2 Control-buffer (pH 6) 50 6.2 .10-3 M ENU 22 2 9.1 2 9.1 2 9.1 3.1 .10-3 M ENU 29 1 3.4 2 6.8 1.55 .10-3 M ENU 33

Total: 134 3 2.2 2 1.5 4 3.0 R e g e n e r a t e s

Control-buffer (pH 7) 6 2.5 .10-2 M EMS 4 1.25 .10-2 M EMS 9 1 11.1 1 11.1 6.2 .10-3 M EMS 10

Total: 29 1 3.4 1 3.4 Control-buffer (pH 6) 7 6.2 .10-3 M ENU 2 1 50.0 1 50.0 1 50.0 3.1 .10-3 M ENU 6 1 16.7 1 16.7 1.55 .10-3 M ENU 7

Total: 22 2 9.1 1 4.5 2 9.1

CONCLUSIONOn the basis of the conducted investigations, we canconclude that the treatment of leaf petiole explants bychemical mutagens such as EMS and ENU influenced bothcallus growth and regeneration of common bean, thesedecreasing with the highest mutagen concentrations. ENUevidenced an inhibition effect stronger than EMS on thetraits investigated. Treatment of explants with 6.2 . 10-3 MEMS improved the efficiency of plant regeneration. Thissystem could be useful to broaden genetic diversity ofcommon bean that is quite narrow in the natural germplasm[29].Plant regeneration from common bean root explants wasnot found.

ACKNOWLEDGEMENTSThe authors wish to thank Prof. Saccardo from Tuscia

University (Viterbo, Italy) for the critical suggestions inimproving the manuscript.

REFERENCES[1] Ahloowalia, B.S., Maluszynski M., Induced

mutations. A new paradigm in plant breeding. Euphytica(2001) 118: 167-173.

[2] Angelini, R.R., Genga A., Allavena A., Tissuecultures of bean (P. coccineus L.) and their applications tobreeding. – In: Proc. 1st Int. ISHS Symosium on In vitroculture and horticulture breeding. Cesena, Italy, 1990, p.99-104.

[3] Crino’, P., Lai A., Di Bonito R., Saccardo F., Geneticvariability in tomato plants regenerated from irradiatedcotyledons. – J. Genet. & Breed. (1994) 48: 253-261.

[4] Datta, S. K., Misra P., Mandal A. K. A., In vitromutagenesis – a quick method for establishment of solidmutant in chrysanthemum. – Current Sci. (2005) 88, (1):155-158.

[5] De Carvalho, M.H.C., Le B.V., Zuily Fodil Y., ThiA.T.P., Kiem T.T.V., Efficient whole plant regeneration ofcommon bean (Phaseolus vulgaris L.) using thin-cell-layerculture and silver nitrate. – Plant Sci. (2000) 159 (2): 223-232.

32


[6] Dix, P.J., Use of chemical and physical mutagenesisin vitro. – In: K. Lindsey ed., Plant Tissue Culture Manual,Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, 1992, pp. 235.

[7] Dunemann, F., Grunewaldt J., In vitro mutagenesisin Brassica oleracea var. italica Plenck (broccoli).Gartenbauwissenschft (1990) 55 (4): 155-158.

[8] Eissa Ahmed, E., Bisztray G.Y.D., Velich I., Plantregeneration from seedling explants of common bean(Phaseolus vulgaris L.). – Acta Biol. Szegediensis (2002)46 (3-4): 27-28.

[9] Farooqui, M.A., Jaya T., Sadanandam A.,Spectinomycin resistant mutants of Solanum melongena.– Advances in Plant Sci. (1998) 11 (2): 247-251.

[10] Gaj, M., Gaj M.D., The high frequency ofvariegated forms after in vitro mutagenesis in Saintpauliaionantha Wedl. – Acta Societatis Bot. Poloniae (1996) 65(3-4): 339-343.

[11] Geerts, P., Sassi K., Mergeai G., Baudoin J.P.,Development of an in vitro pod culture technique for youngpods of Phaseolus vulgaris L. – In vitro Cell and Develop.Biol. Plant (2000) 36 (6): 481-487.

[12] Kharta, K.K., Pahl K., Leung N.L., Morginski L.A.,Plant regeneration from meristems of grain legumes:soybean, cowpea, peanut, chickpea and bean. – Can. J.Bot. (1981) 59: 1671-1679.

[13] Kovañ, M., Piskernik D., Ravnikar M., Jasmonicacid-induced morphological changes are reflected in auxinmetabolism of beans growin in vitro. – Biol. Plant. (2003)47 (2): 273-275.

[14] Lamprecht, H., Uber Blattfarben vonPhanerogamen. Klassifikation, Terminologie undGensymbole von Chlorophyll und anderen Farbmutanten.– Agri. Hort. Gen. (1960) 18: 135-168.

[15] Malik, K.A., Saxena P.K., Regeneration inPhaseolus vulgaris L.: promotive role of N6-benzylaminopurine in cultures from juvenile leaves. – Planta(1991) 184: 148-150.

[16] Mariotti, D., Fontana G.S., Santini L., Genetictransformation of grain legumes: Phaseolus vulgaris L. andPhaseolus coccineus L. – J. Genet. Breed. (1989) 43: 77-82.

[17] Martins, I.S., Sondahl M.R., Multiple shootformation from shoot apex cultures of Phaseolus vulgarisL. – J. Plant Physiol. (1984) 115: 205-208.

[18] McClean, P., Grafton K.F., Regeneration of drybean (Phaseolus vulgaris L.) via organogenesis. – PlantSci. (1989) 60: 117-122.

[19] Mohamed, M.F., Read P.E., Coyne D.P., In vitroresponse of bean (Phaseolus vulgaris L.) cotyledonaryexplants to benzyladenine in the medium. – Plant GrowthRegulat. Soc. Amer. Quart. (1991) 19: 19-26.

[20] Mohamed, F.M., Read P.E., Coyne D.P., Darkpreconditioning, CCPU, and thidiazuron promote shootorganogenesis on seedling node explants of common andfaba bean. – J. Am. Soc. Hort. Sci. (1992) 117 (4): 668-672.

[21] Mok, M.C., Mok D.W.S., Genotypic responses toauxins in tissue cultures of Phaseolus. – Physiol. Plant.(1977) 40: 261-264.

[22] Moustafa, R.A.K., Duncan D.R., Widholm J.M.,The effect of gamma radiation and N-ethyl-N-nitrosoureaon cultured maize callus growth and plant regeneration. –Plant Cell Tissue Organ Culture (1989) 17 (2): 121-132.

[23] Murashige, T., Skoog, F., A revised medium forrapid growth and bioassays with tobacco tissue cultures. –Physiologia Plantarum (1962) 15: 115-119.

[24] Rao, A.V., Farooqui M.A., Sadanandam A.,Induction of lincomycin and streptomycin resistance bynitrosomethylurea and ethyl methansulfonate in Capsicumannuum L. – Plant Cell Rep. (1997) 16 (12): 865-868.

[25] Saleem, M. Y., Mukhtar Z., Cheema A. A., Atta B.M., Induced mutation and in vitro techniques as a methodto induce salt tolerance in Basmati rice (Oryza sativa L.). –Int. J. Environ. Sci. Tech. (2005) 2, (2): 141-145.

[26] Santalla, M., Power J.B., Davey M.R., Efficient invitro shoot regeneration responses of Phaseolus vulgarisand P. coccineus. – Euphytica (1998) 102 (2): 195-202.

[27] Svetleva, D., Dimova D., Irikova T., Velcheva M.,Petkova S., Seed precultivation on media supplimented withdifferent hormones and its influence on callus growth incommon bean (Phaseolus vulgaris L.). – Biotechnol. &Biotechnological Equipments (2001a) 15 (2): 12-16.

[28] Svetleva, D., Velcheva M., Dimova D., IvanovaKr., Petkova S., Factors influencing the in vitro cultivationof common bean (Phaseolus vulgaris L.) leaf petioles. –Biotechnol. & Biotechnological Equipments (2001b) 15 (1):28-34.

[29] Svetleva, D., Velcheva M., Bhowmik G.,Biotechnology as a useful tool in common bean (Phaseolusvulgaris L.) improvement. – Euphytica (2003) 131: 189-200.

[30] Svetleva, D., Crino’ P., Effect of ethylmethansulfonate (EMS) AND N-nitrose-N-ethyl urea (ENU)on callus growth of common bean. – Journal of CentralEuropean Agriculture (2005) 6, (1): 59-64.

[31] Vu Duc Quang, Tran Duy Guy, Phan Phai,Mutagenesis and screening method for salt tolerance inrice by anther culture. – Genome (1988) 30, (1): 459.

[32] Zambre, M.A., De Clercq J., Vranovà E., vanMontagu M., Angenon G., Dillen, W., Plant regenerationfrom embryo-derived callus in Phaseolus vulgaris L.(common bean) and P. Acutifolius A. Gray (tepary bean). –Plant Cell Reports (1998) 17 (8): 626-630.

[33] Zambre, M.A., Geerts P., Maquet A., van MontaguM., Dillen W., Angenon G., Regeneration of fertile plantsfrom callus in Phaseolus polyanthus Greenamn (Yeartbean). – Annals of Botany (2001) 88: 371-377.

Ñòàòèÿòà å ïðèåòà íà 20.02.2009 ã.Ðåöåíçåíò - äîö. ä-ð Àíòîàíåòà Ñòåôàíîâàe-mail: [email protected]


33

ÑÒÐÓÊÒÓÐÍÎ-ÔÓÍÊÖÈÎÍÀËÍÈ ÏÐÎÌÅÍÈ Â ËÈÑÒÀÒÀ ÍÀ LACTUCA SATIVA L. È PHASEOLUS VULGARIS L.ÏÐÈ ÍÀÐÀÑÒÂÀÍÅ ÍÀ ÍÈÂÀÒÀ ÍÀ ÒÅÆÊÈ ÌÅÒÀËÈ Â ÊÎÐÅÍÎÂÀÒÀ ÑÐÅÄÀ

STRUCTURAL AND FUNCTIONAL CHANGES IN THE LEAVES OF LACTUCA SATIVA L. AND PHASEOLUSVULGARIS L. GROWN AT EXCESS OF HEAVY METALS IN THE ROOT AREA

Àííà Íèêîëîâà*, Àíäîí ÂàñèëåâAnna Nikolova, Andon Vassilev

Àãðàðåí óíèâåðñèòåò – ÏëîâäèâAgricultural University of Plovdiv


ÐåçþìåÁÿõà ïðîâåäåíè ëàáîðàòîðíè åêñïåðèìåíòè ñ Phaseolus vulgaris L. è Lactuca sativa L. ñ öåë äà ñå ïðîó÷è

ðåàêöèÿòà íà ìëàäèòå ðàñòåíèÿ êúì ïîâèøàâàíåòî íà íèâîòî íà òåæêèòå ìåòàëè (Cd, Zn, Cu) â õðàíèòåëíèÿ ðàçòâîð.Áÿõà èçìåðâàíè êàêòî ïðîìåíèòå â àíàòîìèÿòà íà ëèñòà, òàêà è ôîòîñèíòåòè÷íèòå ïàðàìåòðè. Íàáëþäàâàõà ñåðàçëè÷íè ïðîìåíè â óñòðîéñòâîòî íà ëèñòàòà ïîä âëèÿíèå íà èçëèøúêà îò òåæêè ìåòàëè ïðè ïðîó÷âàíèòå âèäîâå.Ïðè ñàëàòíèòå ðàñòåíèÿ áÿõà íàáëþäàâàíè êëàñè÷åñêè êñåðîìîðôíè ïðîìåíè â ñòðóêòóðàòà íà ëèñòà, äîêàòî ôàñóëúòðåàãèðà ñ ìåçîìîðôíè ïðîìåíè êàòî óâåëè÷àâàíå íà ðàçìåðà íà åïèäåðìàëíèòå êëåòêè è óâåëè÷àâàíå íà äåáåëèíàòàíà ëèñòíàòà ïåòóðà. Ïàðàìåòðèòå è íà ãàçîîáìåíà, è íà õëîðîôèëíàòà ôëóîðåñöåíöèÿ, êîèòî ñà ïîêàçàòåëíè çàôîòîñèíòåçàòà, áÿõà ïîòèñíàòè â åäíàêâà ñòåïåí ïðè äâàòà âèäà îò ïðèëîæåíèÿ èçëèøúê îò òåæêè ìåòàëè.

AbstractLab experiments with Phaseolus vulgaris L. and Lactuca sativa L. have been carried out with the purpose of studying theresponses of young plants to increasing levels of heavy metals (Cd, Zn, Cu) in the root area. Both leaf anatomy andphotosynthetic parameters were measured. Different responses of leaf structure to excess heavy metals were detected inthe studied species. In the case of lettuce plants, classical xeromorphic changes in the leaf structure have been observed,whereas common bean plants responded by having mesomorphic changes, such as increased size of the epidermal cellsand increased thickness of the leaf blade. Both leaf gas exchange and chlorophyll fluorescence parameters, characteristicof the photosynthetic performance, were inhibited similarly by the applied excess heavy metals in both species.

Êëþ÷îâè äóìè: òåæêè ìåòàëè, Cu, Zn, Cd, ëèñòíà ñòðóêòóðà, ìåçîôèë, åïèäåðìèñ, óñòèöà, ôîòîñèíòåçà.Key words: heavy metals, Cu, Zn, Cd, leaf structure, mesophyll, epidermis, stomata, photosynthesis.

ÓÂÎÄÐàñòåíèÿòà ïðèòåæàâàò ñïîñîáíîñò çà

ñòðóêòóðíî-ôóíêöèîíàëíà àäàïòàöèÿ êúì ñòðåñîâèâúçäåéñòâèÿ, â òîâà ÷èñëî è êúì âèñîêè êîíöåíòðàöèèíà òåæêè ìåòàëè (ÒÌ) â ñðåäàòà. Èçëèøúêúò íà ÒÌ âïî÷âàòà ïðåäèçâèêâà íàðóøåíèÿ â êîðåíîâàòà ñèñòåìà,êîèòî ïîâëèÿâàò íåãàòèâíî âîäíèÿ ðåæèì èìèíåðàëíîòî õðàíåíå íà ðàñòåíèÿòà (Barcelo andPoschenrieder, 1990; Krupa et al., 2002). Îòãîâîðúò íàðàñòåíèÿòà âêëþ÷âà ìåõàíèçìè çà ñúõðàíÿâàíå íàîâîäíåíîñòòà íà òúêàíèòå êàòî íàìàëÿâàíå íàòðàíñïèðàöèÿòà (Vassilev et al., 1998), àíàòîìè÷íèèçìåíåíèÿ â ëèñòàòà è äð. Èçðàç íà àíàòîìè÷íààäàïòàöèÿ ìîãàò äà áúäàò: (1) óïëúòíåíàòà ñòðóêòóðàíà ëèñòàòà, îãðàíè÷àâàùà ëèñòíèÿ ãàçîâ îáìåí âðåçóëòàò íà íàìàëÿâàíå íà ðàçìåðèòå íà êëåòêèòå è

ìåæäóêëåòú÷íèòå ïðîñòðàíñòâà (Merakchiyska-Nikolovaet al., 1990); (2) óâåëè÷åíèÿò áðîé íà óñòèöaòà ñíàìàëåíè ðàçìåðè çà ïî-åôåêòèâåí êîíòðîë âúðõóòðàíñïèðàöèÿòà (Äèìèòðîâà è ñúàâò., 2001); (3)óâåëè÷åíèòå ðàçìåðè íà êëåòêèòå îò ãúá÷åñòàòàïàðåíõèìà çà ñúõðàíÿâàíå íà ïîâå÷å âîäà âúââàêóîëèòå èì (Panou-Filotheou et al., 2001) è äð.

Ñ ïðèäâèæâàíåòî ñè êúì íàäçåìíèòå îðãàíè ÒÌïðåäèçâèêâàò èíäèðåêòíè è äèðåêòíè íåãàòèâíè åôåêòèâúðõó ôîòîñèíòåòè÷íèÿ ïðîöåñ (Krupa and Baszynski,1995). Èçâåñòíî å, ÷å ÒÌ ïîíèæàâàò ñêîðîñòòà íà ÑÎ2ôèêñàöèÿòà ïîðàäè ïîâèøàâàíå íà óñòè÷íîòîëèìèòèðàíå è çà ñìåòêà íà ìåçîôèëíè íàðóøåíèÿ,ñâúðçàíè ñ ïèãìåíòíèÿ àïàðàò, ôîòîñèíòåòè÷íèÿåëåêòðîíåí òðàíñïîðò è âúãëåðîäíàòà àñèìèëàöèÿ(Vassilev and Yordanov, 1997).

34


Õðîíè÷íîòî òîêñè÷íî âúçäåéñòâèå íà ÒÌ ñåïðîÿâÿâà è âúðõó äðóãè ïðîöåñè ïðè ðàñòåíèÿòà è âêðàéíà ñìåòêà ïîòèñêà ðàñòåæà, êîéòî å èíòåãðàëåíôèçèîëîãè÷åí ïðîöåñ (Breckle, 1991). Ñòåïåíòà íàîòêëîíåíèå îò íîðìàëíîòî ôèçèîëîãè÷íî ñúñòîÿíèåçàâèñè êàêòî îò ñèëàòà íà ïðèëîæåíèÿ ìåòàëåí ñòðåñ,òàêà è îò ñòðóêòóðíî-ôóíêöèîíàëíàòà ïëàñòè÷íîñò íàðàñòèòåëíèÿ âèä. Âúâ âñè÷êè ñëó÷àè îáà÷å íàìàëÿâàïðîäóêòèâíîñòòà íà ðàñòåíèÿòà, êîåòî å èçêëþ÷èòåëíîâàæíî çà àäàïòèâíîòî çåìåäåëèå âúðõó çàìúðñåíè ñÒÌ ïî÷âè. Òîâà íàëàãà ïðîâåæäàíåòî íà èçñëåäâàíèÿâúðõó ñòðóêòóðíî-ôóíêöèîíàëíàòà àäàïòàöèÿ íàêîíêðåòíè ðàñòèòåëíè âèäîâå êúì õðîíè÷íà ìåòàëíàôèòîòîêñè÷íîñò.

Öåëòà íà íàñòîÿùîòî èçñëåäâàíå å äà ñåïðîó÷è ðåàêöèÿòà íà ìëàäè ðàñòåíèÿ îò âèäîâåòåLactuca sativa L. è Phaseolus vulgaris L. êúì òîêñè÷íèíèâà íà òåæêèòå ìåòàëè Cd, Cu è Zn â êîðåíîâàòà ñðåäà÷ðåç ïðîñëåäÿâàíå íà ñòðóêòóðíî-ôóíêöèîíàëíèòåïðîìåíè âúâ ôîòîñèíòåòè÷íèÿ èì àïàðàò.

ÌÀÒÅÐÈÀË È ÌÅÒÎÄÈÎïèòèòå ñà ïðîâåäåíè ñúñ ñàëàòíè (Lactuca

sativa L., ñîðò “Æúëòà êðàñàâèöà”) è ôàñóëåâè ðàñòåíèÿ(Phaseolus vulgaris L., ñîðò “Ëîäè”) ïðè êîíòðîëèðàíèóñëîâèÿ íà ñðåäàòà, êàêòî å îïèñàíî ïî-ðàíî (Vassilevet al., 2007). Ðàñòåíèÿòà îò äâàòà âèäà ñà îòãëåäàíè êàòîõèäðîïîííà êóëòóðà âúðõó ïåðëèò, â êîéòî åæåäíåâíî åâíàñÿí 1/2 õðàíèòåëåí ðàçòâîð íà Õîãëàíä. Ñëåäïúðâîíà÷àëíî ðàçâèòèå íà ðàñòåíèÿòà å çàëîæåíàîïèòíà ïîñòàíîâêà, âêëþ÷âàùà ÷åòèðè âàðèàíòà: (1)êîíòðîëà - õðàíèòåëåí ðàçòâîð áåç âêëþ÷âàíå íà ÒÌ;(2) õðàíèòåëåí ðàçòâîð ñ äîáàâêà íà Cd, Cu è Zn âêîíöåíòðàöèè 50 μM, 20 μM è 500 μM, íàðå÷åí ïúëíàäîçà ÒÌ; (3) õðàíèòåëåí ðàçòâîð ñ äîáàâêà íà 1/2 îòïúëíàòà äîçà ÒÌ; (4) õðàíèòåëåí ðàçòâîð ñ 1/4 îòïúëíàòà äîçà ÒÌ.

Òðåòèðàíåòî íà ðàñòåíèÿòà ñ ÒÌ ïðîäúëæàâà8 äíè, ñëåä êîåòî ñà îïðåäåëåíè: (1) ñâåæàòà ìàñà èïëîùòà íà ëèñòàòà, (2) ñêîðîñòòà íà ôîòîñèíòåçàòà èèíòåíçèâíîñòòà íà òðàíñïèðàöèÿòà ÷ðåç ñèñòåìàòàLCA-4 (ADC, England), (3) ïàðàìåòðè íà õëîðîôèëíàòàôëóîðåñöåíöèÿ ñ àïàðàòà MINI-PAM (H. Walz, Germany)è (4) àíàòîìè÷íè ïàðàìåòðè íà ëèñòíàòà ïåòóðà.Àíàòîìè÷íèòå è ôèçèîëîãè÷íèòå àíàëèçè ñà ïðàâåíèâúðõó ïúðâèÿ ñúùèíñêè ëèñò ïðè ôàñóëà è âúðõó÷åòâúðòèÿ ëèñò ïðè ñàëàòàòà.

Äàííèòå ñà îáðàáîòåíè ñòàòèñòè÷åñêè ÷ðåçïðîãðàìàòà ANOVA è äîñòîâåðíîñòòà íà ðàçëèêèòå åïðåöåíåíà ÷ðåç òåñòà íà Äúíêàí ïðè P=0,05.

ÐÅÇÓËÒÀÒÈ È ÎÁÑÚÆÄÀÍÅÏðèëîæåíîòî êîìïëåêñíî çàìúðñÿâàíå ñ

íàðàñòâàùè äîçè íà Cd, Cu è Zn (1/4, 1/2 è ïúëíà äîçà)

ïðåäèçâèêâà ïðîÿâè íà õðîíè÷íà òîêñè÷íîñò ïðèñàëàòíèòå è ôàñóëåâèòå ðàñòåíèÿ (Vassilev et al., 2007).Ëèñòíàòà ïëîù íà òðåòèðàíèòå ñ ÒÌ ðàñòåíèÿ íàìàëÿâà,êàòî ïðè ïúëíàòà äîçà ÒÌ òÿ ïðåäñòàâëÿâà 62 è 56% îòêîíòðîëèòå ñúîòâåòíî çà ñàëàòíèòå è çà ôàñóëåâèòåðàñòåíèÿ. Ïî ëèñòàòà íà ñàëàòíèòå ðàñòåíèÿ ñåíàáëþäàâà õëîðîçà, êîÿòî îòñúñòâà â ïúðâè÷íèòå ëèñòàíà ôàñóëåâèòå ðàñòåíèÿ è å ñëàáî ïðîÿâåíà âúðõóïúðâèÿ ñëîæåí ëèñò.

Òðåòèðàíåòî ñ ïúëíà äîçà ÒÌ ïðåäèçâèêâàñúùåñòâåíè ïðîìåíè â àíàòîìè÷íèÿ ñòðîåæ íà ëèñòíàòàïåòóðà ïðè äâàòà âèäà ðàñòåíèÿ (òàáë. 1). Â òðåòèðàíèòåñàëàòíè ðàñòåíèÿ ñå íàáëþäàâà ðåäóöèðàíå íàäåáåëèíàòà íà ëèñòíàòà ïåòóðà ñ 23%, êîåòî å ðåçóëòàòîò íàìàëÿâàíåòî íà îáåìà íà ëèñòíèÿ ìåçîôèë. Ïðèñòîìàòàëíèÿ àïàðàò íà ñàëàòíèòå ðàñòåíèÿ å íàëèöåñòàòèñòè÷åñêè äîêàçàíî íàìàëÿâàíå íà øèðî÷èíàòà èäúëæèíàòà íà óñòèöàòà è ïî äâåòå ïîâúðõíîñòè íà ëèñòà.Áðîÿò íà óñòèöàòà îáà÷å íå ñå ïîâëèÿâà åäíîïîñî÷íî.Íàáëþäàâà ñå óâåëè÷àâàíå íà áðîÿ íà óñòèöàòà îòäîëíàòà ïîâúðõíîñò ñ 29% è íàìàëÿâàíå íà áðîÿ èì ïîãîðíàòà ïîâúðõíîñò íà ëèñòà ñúùî ñ 29%. Òîâà åñú÷åòàíî è ñúñ ñòàòèñòè÷åñêè äîêàçàíî óâåëè÷àâàíå íàáðîÿ íà îñíîâíèòå åïèäåðìàëíè êëåòêè ïî ãîðíàòà è ïîäîëíàòà ïîâúðõíîñò íà ëèñòíàòà ïåòóðà, ñúîòâåòíî ñ31% è ñ 44%. Äîñòîâåðíî íàìàëÿâàò è ðàçìåðèòå íàóñòèöàòà ïî äâåòå ïîâúðõíîñòè.

Íàìàëÿâàíåòî íà äåáåëèíàòà íà ëèñòíàòàïåòóðà, óâåëè÷àâàíåòî íà áðîÿ íà åïèäåðìàëíèòåêëåòêè â ñú÷åòàíèå ñ íàìàëÿâàíå íà áðîÿ è ðàçìåðèòåíà óñòèöàòà ïî ãîðíàòà ïîâúðõíîñò ñà êëàñè÷åñêèïðèìåð çà àäàïòàöèÿ êúì ñòðåñ ñ ðàçâèòèå íàêñåðîìîðôíè ïðèçíàöè. Òàêàâà àäàïòàöèÿ åíàáëþäàâàíà è ïðè òðåòèðàíè ñ ÒÌ ðàñòåíèÿ(Merakchiyska-Nikolova et al., 1990; Äèìèòðîâà è ñúàâò.,2001). Ñïîðåä Barcelo and Poschenrieder (1990)ðàçâèòèåòî íà êñåðîìîðôíà ñòðóêòóðà â òðåòèðàíè ñÒÌ ðàñòåíèÿ ìîæå â îïðåäåëåíà ñòåïåí äà ñå äúëæèíà íàìàëåíà åëàñòè÷íîñò íà êëåòú÷íèòå ñòåíè ïîðàäèîòëàãàíå íà ôåíîëè, êàëîçà, êàêòî è íà ïîâèøåíààêòèâíîñò íà éîííî-ñâúðçàíèòå ïåðîêñèäàçè.

Òðåòèðàíåòî ñ ÒÌ ïðåäèçâèêâà ðàçëè÷íààíàòîìè÷íà àäàïòàöèÿ â ëèñòàòà íà ôàñóëåâèòåðàñòåíèÿ. Çà ðàçëèêà îò ñàëàòíèòå ðàñòåíèÿòðåòèðàíåòî ñ ïúëíà äîçà ÒÌ ïðè òÿõ âîäè äîóâåëè÷àâàíå íà äåáåëèíàòà íà ëèñòíàòà ïåòóðà ñ 37%.Íàëèöå å è ðàçëè÷íà íàñîêà íà ïðîìÿíà â áðîÿ íàîñíîâíèòå åïèäåðìàëíè êëåòêè, êîéòî íàìàëÿâà è çàäâåòå ïîâúðõíîñòè íà ëèñòà ñúîòâåòíî ñ 44% çà ãîðíàòàè ñ 8% çà äîëíàòà. Áðîÿò íà óñòèöàòà ïî ãîðíàòàïîâúðõíîñò íàìàëÿâà ïî÷òè íàïîëîâèíà, äîêàòî ïîäîëíàòà ïîâúðõíîñò ñå ïîâèøàâà ñ 9%. Ðàçìåðèòå íàóñòèöàòà íå ñå èçìåíÿò ñúùåñòâåíî. Ïîäîáåí òèïàíàòîìè÷íà àäàïòàöèÿ å íàáëþäàâàí ïðè ðàñòåíèÿ îò


35

Òàáëèöà 1. Àíàòîìè÷íè ïîêàçàòåëè íà ëèñòíàòà ïåòóðà íà êîíòðîëíèòå è òðåòèðàíèòå ñ Cd, Cu è Zn ñàëàòíè èôàñóëåâè ðàñòåíèÿ

Table 1. Anatomical parameters of the Lactuca and Phaseolus leaves - control and treated with Cd, Cu and Zn

Ïðåäñòàâåíè ñà ñðåäíè ñòîéíîñòè íà àíàëèçèðàíèòå ïàðàìåòðè. Â ñêîáèòå ñà ïîñî÷åíè ïðîöåíòíèòå ñòîéíîñòè ñïðÿìîñúîòâåòíèòå êîíòðîëè (100%) çà äîëíàòà è çà ãîðíàòà ïîâúðõíîñò íà ëèñòíàòà ïåòóðà íà äâàòà âèäà. Ñòîéíîñòèòå, îòáåëÿçàíèñ áóêâà “b”, ñå ðàçëè÷àâàò äîñòîâåðíî îò ñúîòâåòíèòå êîíòðîëè ïðè P=0,05.The above represent the average values of the analyzed parameters. The brackets contain percentage values in relation to therelevant controls (100%) for the upper and lower surfaces of the leaves for both plant species. The values that are marked with theletter ‘b’, significantly differ from the relevant controls in the event where P=0.05.

ðèãàí, îòãëåæäàíè â ñðåäà ñ èçëèøúê íà Cu. ÀâòîðèòåPanou-Filotheou et al. (2001) óñòàíîâÿâàò â ñâîåòîèçñëåäâàíå, ÷å óâåëè÷åíàòà äåáåëèíà íà ëèñòíàòàïåòóðà ñå äúëæè íà óãîëåìÿâàíå íà êëåòêèòå íàãúá÷åñòàòà ïàðåíõèìà.

Ðàçëè÷íèÿò õàðàêòåð íà àíàòîìè÷íàòààäàïòàöèÿ â ëèñòàòà ïðè äâàòà ðàñòèòåëíè âèäà êúìâúçäåéñòâèå ñ ÒÌ ïîêàçâà íàëè÷èå íà âèäîâàñïåöèôè÷íîñò. Âåðîÿòíî ïðè ëèñòàòà íà ôàñóëàóâåëè÷àâàíåòî íà äåáåëèíàòà íà ëèñòíàòà ïåòóðà âêîíêðåòíèòå óñëîâèÿ å ïî-åôåêòèâíèÿò íà÷èí çàñúõðàíÿâàíå íà îâîäíåíîñòòà â ñðàâíåíèå ñúñçàñèëâàíåòî íà êñåðîìîðôèçìà, íàáëþäàâàí ïðèñàëàòíèòå ðàñòåíèÿ.

Òðåòèðàíåòî íà ðàñòåíèÿòà ñ ÒÌ ïðåäèçâèêâàè ôóíêöèîíàëíè ïðîìåíè âúâ ôîòîñèíòåòè÷íèÿ àïàðàò.Ïðèâåäåíèòå â òàáëèöà 2 äàííè ïîêàçâàò, ÷åôîòîñèíòåòè÷íàòà ñêîðîñò (À) â òðåòèðàíèòå ñ 1/2 è ñïúëíà äîçà ÒÌ ðàñòåíèÿ îò äâàòà âèäà íàìàëÿâà

çíà÷èòåëíî è ñòàòèñòè÷åñêè äîêàçàíî. Ïî-çíà÷èòåëíîå ïîòèñêàíåòî íà ôîòîñèíòåçàòà ïðè ñàëàòíèòåðàñòåíèÿ, êúäåòî ñêîðîñòòà íà ÑÎ2 ôèêñàöèÿòà ïðèâàðèàíòà ñ ïúëíà äîçà ÒÌ å 46% îò êîíòðîëàòà, äîêàòîïðè ñúîòâåòíèÿ âàðèàíò îò ôàñóëåâèòå ðàñòåíèÿ å 37%.Òðåòèðàíåòî ñ ÒÌ íàìàëÿâà è èíòåíçèâíîñòòà íàòðàíñïèðàöèÿòà (Å) â ñàëàòíèòå è ôàñóëåâèòå ðàñòåíèÿ.Ñ íàðàñòâàíå íà íèâàòà íà ÒÌ â ñðåäàòà ñå íàáëþäàâàïîñòåïåííî íàìàëÿâàíå íà òðàíñïèðàöèÿòà, êîåòî ïðèñàëàòíèòå ðàñòåíèÿ å â ãðàíèöèòå îò 6 äî 30%, à ïðèôàñóëåâèòå - îò 11 äî 26%. Íàìàëåíèòå ñòîéíîñòè íàòðàíñïèðàöèÿòà êîðåñïîíäèðàò ñ óñòàíîâåíèòåàíàòîìè÷íè ïðîìåíè â ëèñòàòà è ñà ÷àñò îò ïðè÷èíèòå,âîäåùè äî ïîòèñêàíå íà ôîòîñèíòåòè÷íàòà ñêîðîñòïîðàäè óñòè÷íî ëèìèòèðàíå íà äèôóçèÿòà íà ÑÎ2.Íàðåä ñ òîâà ïî-çíà÷èòåëíîòî èíõèáèðàíå íàôîòîñèíòåçàòà â ñðàâíåíèå ñ òðàíñïèðàöèÿòà äàâàèçâåñòíî îñíîâàíèå äà äîïóñíåì íàëè÷èå è íàìåçîôèëíè ëèìèòàöèè.

Âàðèàíòè Treatments

Äåáåëèíà íà ïåòóðàòà

(μm) Leaf

thickness (μm)

Ëèñòíà ïîâúðõíîñò Leaf surface

Áðîé îñíîâíè åïèäåðìàëíè êëåòêè (mm2)

Epidermal cells (mm2)

Áðîé óñòèöà (mm2)

Stomata frequency

(mm2)

Äúëæèíà íà óñòèöàòà

(μm) Stomata

length (μm)

Øèðî÷èíà íà óñòèöàòà

(μm) Stomata

width (μm)

Lactuca sativa L. Êîíòðîëà Control

212,6a (100) Ãîðíà/Upper Äîëíà/Lower

798a (100) 715a (100)

412a (100) 278a (100)

28,0a (100) 29,5a (100)

22,6a (100) 22,6a (100)

Ïúëíà äîçà ÒÌ Full dose HM

163,5b ( 77) Ãîðíà/Upper Äîëíà/Lower

1046b (131) 1032b (144)

291b ( 71) 359b (129)

25,4b ( 91) 25,4b ( 86)

21,7b ( 96) 21,5b ( 95)

Phaseolus vulgaris L. Êîíòðîëà Control

191,1a (100) Ãîðíà/Upper Äîëíà/Lower

487a (100) 1116a (100)

78a (100) 394a (100)

31,7a (100) 25,3a (100)

20,5a (100) 17,9a (100)


262,4b (137) Ãîðíà/Upper Äîëíà/Lower

323b ( 66) 1031b ( 92)

38b ( 49) 431b (109)

31,4a ( 99) 23,5a ( 93)

21,9a (107) 18,3a (102)

36


Òàáëèöà 2. Ôîòîñèíòåòè÷íè ïàðàìåòðè íà êîíòðîëíèòå è íà òðåòèðàíèòå ñ Cd, Cu è Zn ñàëàòíè è ôàñóëåâèðàñòåíèÿ

Table 2. Photosynthetic parameters of the Lactuca and Phaseolus plants – control and treatmant with Cd, Cu and Zn

À - ñêîðîñò íà íåòî ôîòîñèíòåçàòà (μmol CO2 m-2 s-1); Å - èíòåíçèâíîñò íà òðàíñïèðàöèÿòà (μmol H2O m-2 s-1);Fv/Fm - ìàêñèìàëíà åôåêòèâíîñò íà ÔÑ2; ETR - ñêîðîñò íà ôîòîñèíòåòè÷íèÿ åëåêòðîíåí òðàíñïîðò (μmol m-2 s-1).

A, net photosynthetic rate (μmol CO2 m-2 s-1); E, transpiration rate (μmol H2O m-2 s-1); Fv/Fm, maximal capacity of FS2; ETR, apparent

photosynthetic electron transport rate (μmol m-2 s-1).

Ïðåäñòàâåíè ñà ñðåäíè ñòîéíîñòè íà àíàëèçèðàíèòå ïàðàìåòðè. Â ñêîáèòå ñà ïîñî÷åíè ïðîöåíòíèòå ñòîéíîñòè íà ïàðàìåòðèòåñïðÿìî ñúîòâåòíèòå êîíòðîëè (100%) çà äâàòà âèäà. Ñòîéíîñòèòå, ïîñëåäâàíè îò ðàçëè÷íè áóêâè (a, b, c), ñå ðàçëè÷àâàòäîñòîâåðíî ïðè P=0,05.The above represent the average values of the analyzed parameters. The brackets contain percentage values in relation to therelevant controls (100%) for both plant species. The values that are marked with the letters ‘a’, ‘b’ and ‘c’ significantly differ from therelevant controls in the event where P=0.05.

Îòíîøåíèåòî âàðèàáèëíà/ìàêñèìàëíà (Fv/Fm)ôëóîðåñöåíöèÿ õàðàêòåðèçèðà ôóíêöèîíàëíèÿïîòåíöèàë íà ôîòîñèñòåìà 2, êîÿòî å ÷óâñòâèòåëíà êúìñòðåñîâè âúçäåéñòâèÿ. Ïðèåòî å, ÷å òîâà îòíîøåíèå âíåóâðåäåíè ëèñòà å â ãðàíèöèòå 0,75–0,82 (Bolhar-Nordenkampf and Oquist, 1993). Äàííèòå çà ñòîéíîñòòàíà Fv/Fm (òàáë. 2) ïîêàçâàò, ÷å òðåòèðàíåòî ñ ÒÌïðåäèçâèêâà îòêëîíåíèå îò íîðìàòà ñàìî ïðè âàðèàíòàñ ïúëíà äîçà. Ñêîðîñòòà íà ôîòîñèíòåòè÷íèÿåëåêòðîíåí òðàíñïîðò (ETR) å êðèòåðèé çà ïðåöåíêà íàêâàíòîâàòà åôåêòèâíîñò íà ôîòîñèíòåçàòà in vivo(Hetherington et al., 1998). Â êîíêðåòíèÿ ñëó÷àéòðåòèðàíåòî ñ ÒÌ íàìàëÿâà ñúùåñòâåíî ETR íà äâàòàâèäà, ñ åäíî èçêëþ÷åíèå ïðè âàðèàíòà ñ 1/4 äîçà ÒÌïðè Lactuca sativa. Ïðè îòñúñòâèå íà çíà÷èòåëíèïðîìåíè â Fv/Fm â ðàñòåíèÿòà îò âàðèàíòèòå ñ 1/4 è ñ 1/2äîçà ÒÌ íàìàëÿâàíåòî íà ETR â òÿõ ñå äúëæè èëè íàäèðåêòíè íàðóøåíèÿ âúâ ôîòîõèìè÷íèòå ïðîöåñè, èëèå ðåçóëòàò îò èíõèáèðàíå ïî ïúòÿ íà îáðàòíàòà âðúçêà,êàêòî ïîñî÷âàò â îáçîðà ñè Krupa and Baszynski (1995).

ÈÇÂÎÄÈÂèñîêèòå êîíöåíòðàöèè íà Cd, Cu è Zn â

õðàíèòåëíàòà ñðåäà ïðåäèçâèêâàò àíàòîìè÷íè èôóíêöèîíàëíè ïðîìåíè â ëèñòàòà íà ñàëàòíèòå èôàñóëåâèòå ðàñòåíèÿ. Òå ñà èçðàç íà àäàïòàöèÿ íàðàñòåíèÿòà êúì îòðèöàòåëíîòî âúçäåéñòâèå íà ÒÌâúðõó ôèçèîëîãè÷íîòî ñúñòîÿíèå íà ðàñòåíèÿòà, íîâîäÿò äî ïîòèñêàíå íà ðàñòåæà. Ðàñòåíèÿòà îò äâàòàâèäà ïîêàçâàò ðàçëè÷íà àíàòîìè÷íà àäàïòàöèÿ íàëèñòàòà êúì ïðèëîæåíîòî âúçäåéñòâèå ñ ÒÌ, àèíõèáèöèÿòà íà ôóíêöèîíàëíèòå ôîòîñèíòåòè÷íèïàðàìåòðè è ðåäóêöèÿòà íà ðàñòåæà å ñõîäíà.


Äèìèòðîâà, È., Ê. Ñò. Êîåâ, Í. À. Õðèñòîâñêà, 2001.Èçñëåäâàíèÿ âúðõó Linum usitatissimum L. ïðèêóëòèâèðàíå âúðõó çàìúðñåíè ñ òåæêè ìåòàëè ïî÷âè.II. Ìîðôîëîãè÷åí è àíàòîìè÷åí àíàëèç íàâåãåòàòèâíèòå îðãàíè. – Â: Íàó÷íè òðóäîâå íàÏëîâäèâñêèÿ óíèâåðñèòåò, 37 (6), 25-34.

Âàðèàíòè Treatments A E Fv/Fm ETR

Lactuca sativa L. Êîíòðîëà/Control 14,12à (100) 1,78à (100) 0,82à (100) 56à (100) ¼ ÒÌ / ¼ HM 12,28b (87) 1,67à (94) 0,77à (94) 52à (93) ½ ÒÌ / ½ HM 10,56bc (73) 1,39b (78) 0,79à (96) 41b (73) ÒÌ / HM 7,56c (54) 1,25b (70) 0,68b (83) 34c (61)

Phaseolus vulgaris L. Êîíòðîëà/Control 12,06à (100) 2,11à (100) 0,81à (100) 42à (100) ¼ ÒÌ / ¼ HM 11,54à (96) 1,87b (89) 0,79àb (98) 38b (90) ½ ÒÌ ½ HM 10,11b (84) 1,76b (83) 0,76b (94) 28c (67) ÒÌ / HM 8,14c (67) 1,56c (74) 0,71c (88) 24c (57)


37

Barcelo, J., Ch. Poschenrieder, 1990. Plant water relationsas affected by heavy metal stress: a review. – In: J. PlantNutrition, 13 (1), 1-37.

Bolhar-Nordenkampf, H. R., G. Oquist, 1993. Chlorophyllfluorescence as a tool in photosynthesis research. – In:Photosynthesis and Production in a changingenvironment: a field and laboratory manual. Hall, D. O.,J. M. O. Scurlock, H. R. Bolhar-Nordenkampf, R. C.Leegood and S. P. Long, Eds., Chapman and Hall,London, 193-205.

Hetherington, S. E., R. M. Smille, W. J. Davies, 1998.Photosynthetic activities of vegetative and fruiting tissuesof tomato. – J. Experim. Botany, Vol. 49, ¹ 234, 1173-1181.

Krupa, Z., A. Siedleska, E. Skorzynska-Polit, W.Maksymiec, 2002. Heavy metal interactions with plantnutrients. – In: Physiology and Biochemistry of MetalToxicity and Tolerance in Plants. M.N.V. Prasad, K.Strza£ka (Eds). 149-177, Kluwer Acad. Publishers, 287-301.

Krupa, Z., T. Baszynski, 1995. Some aspects of heavymetals toxicity towards photosynthetic apparatus - directand indirect effects on light and dark reactions. – ActaPhysiologiae Plantarum 7: 55-64.

Merakchiyska-Nikolova, M., E. Stoyanova, E. Chakalova,1990. Certain changes in leaf anatomy and mesophilicchloroplast ultrastructure of beans (Phaseolus vulgarisL.) under the effect of various PbCl2 concentrations. –Compt. Rend. Acad. Bulg. Sci., 39 (7), 99-101.

Panou-Filotheou, H., A. M. Bosabaldis, S. Karataglis, 2001.Effects of copper toxicity on leaves of oregano (Origanumvulgare subsp. hirtum). – Annals of Botany, 88, 207-214.

Vassilev, A., I. Yordanov, 1997. Reductive analysis of factorslimiting growth of Cd-treated plants: a review. – Bulg. J.Plant Physiol., 23 (3-4), 114-133.

Vassilev, A., L. Koleva, M. Berova, N. Stoeva, 2007.Development of a plant test system for metal toxicityevaluation. I. Sensitivity of plant species to heavy metalstress. – J. Central European Agriculture, 8 (2), 135-140.

Vassilev, A., M. Berova, Z. Zlatev, 1998. Influence of Cd2+

on growth, chlorophyll content, and water relations inyoung barley plants. – Biol. Plant., 41 (4), 601-606.

Ñòàòèÿòà å ïðèåòà íà 27.02.2009 ã.Ðåöåíçåíò - ïðîô. äñí Äèÿíà Ñâåòëåâàe-mail: [email protected]

38



39

ÂÚÇÌÎÆÍÎÑÒÈ ÇÀ ÊÎÍÒÐÎË ÍÀ ÂÒÎÐÈ×ÍÎÒÎ ÇÀÏËÅÂÅËßÂÀÍÅ ×ÐÅÇ ÕÅÐÁÈÃÀÖÈß ÏÐÈ ÑÐÅÄÍÎ ÐÀÍÅÍÏÎËÑÊÈ ÏÈÏÅÐ

POSSIBILITIES OF SECONDARY WEED INFESTATION MANAGEMENT BY HERBIGATION IN SEMI-EARLY FIELDPEPPER

Èâàí Æàëíîâ, Ñòîÿí Ôèëèïîâ* , Ðîñèöà ÌåðàíçîâàIvan Zhalnov, Stoyan Filipov*, Rositza Meranzova

Àãðàðåí óíèâåðñèòåò – ÏëîâäèâAgricultural University – Plovdiv


ÐåçþìåÏðîó÷âàíåòî ñå ïðîâåäå ïðåç ïåðèîäà 2004-2005 ã. â îïèòíîòî ïîëå íà êàòåäðà „Ãðàäèíàðñòâî” â ÀÓ - Ïëîâäèâ.

Èçïèòàíî áåøå äåéñòâèåòî íà íÿêîè ïî÷âåíè õåðáèöèäè, âíåñåíè ÷ðåç êàïêîâàòà ñèñòåìà (õåðáèãàöèÿ), ïðåç âòîðàòà÷àñò îò âåãåòàöèÿòà íà ïèïåðà ñúñ ñëåäíèòå âàðèàíòè: 1. êîíòðîëà áåç õåðáèöèäè; 2. êîíòðîëà ñúñ Ñòîìï; 3. êîíòðîëàñ Äóàë ãîëä; 4. õåðáèãàöèÿ ñ Òðåôëàí 24 ÅÊ (ñëåä Ñòîìï) â òðè äîçè: à) 350 cm3/da; á) 700 cm3/da; â) 1050 cm3/da;5. õåðáèãàöèÿ ñ Äóàë ãîëä (ñëåä Ñòîìï) â òðè äîçè: à) 120 cm3/da; á) 240 cm3/da; â) 360 cm3/da; 6. õåðáèãàöèÿ ñúñÑòîìï (ñëåä Äóàë ãîëä) â òðè äîçè: à) 400 cm3/da; á) 800 cm3/da; â) 1200 cm3/da.

Óñòàíîâåíî áå, ÷å èçïîëçâàíèòå õåðáèöèäè ïîíèæàâàò ïëúòíîñòòà íà ïëåâåëèòå â ðàçëè÷íà ñòåïåí. Íàé-äîáúð åôåêò â áîðáàòà ñðåùó âòîðè÷íîòî çàïëåâåëÿâàíå ñå ïîëó÷àâà ïðè êîìáèíàöèÿòà Ñòîìï, âíåñåí ïî÷âåíîïðåäè ðàçñàæäàíåòî íà ïèïåðà, ïëþñ Òðåôëàí 24 ÅÊ â äîçà 700 cm3/da, âíåñåí ÷ðåç êàïêîâîòî íàïîÿâàíå. Âèñîêèòåäîçè è íà òðèòå õåðáèöèäà âîäÿò äî ïîòèñêàíå íà ðàñòåæà íà ïèïåðà.

AbstractThe investigation was carried out during 2004 - 2005 cropping season on the experimental field of the Department

of Horticulture at the Agricultural University in Plovdiv. The effect of some soil herbicides., injected into the drip irrigationwater (herbigation) was tested. The experiment was conducted during the second part of the pepper vegetation period andvaried as follows: 1. control without herbigation; 2. control with Stomp; 3. control with Dual Gold; 4. herbigation with Treflan24 EC (after Stomp) at three dosage rates - a) 350 cm 3/da, b) 700 cm3/da and c) 1050 cm3/da: 5. herbigation with DualGold (after Stomp) at three dosage rates - a) 120 cm3/da, b) 240 cm3/da and c) 360 cm3/da; 6. herbigation with Stomp (afterDual Gold) at three dosage rates - a) 400 cm3/da, b) 800 cm3/da and c) 1200 cm3/da.

The applied herbicides were found to have decreased the weed density to a different extent. The best effect onthe secondary weed management was observed with the integrated pre-plant soil application of Stomp plus Treflan 24 ECat 700 cm3/da incorporated into the irrigation water. The high dosage rates of the three herbicides inhibited pepper growth.

Êëþ÷îâè äóìè: ïèïåð, êîíòðîë íà ïëåâåëèòå, õåðáèãàöèÿ.Key words: pepper, weed control, herbigation.

ÓÂÎÄÏèïåðúò å îñíîâíà çåëåí÷óêîâà êóëòóðà, êîÿòî

èìà âèñîêè èçèñêâàíèÿ êúì ïî÷âåíèÿ òèï, òîðåíåòî,íàïîÿâàíåòî è áîðáàòà ñ âðåäèòåëèòå. Êàòî äîáàâèìîùå, ÷å ïèïåðúò å òîïëîëþáèâà êóëòóðà ñ íèñúê õàáèòóñíà ðàçâèòèå, ìîæåì äà ñè îáÿñíèì çàùî ïðè ïèïåðà ñåðàçâèâàò åäíè îò íàé-îïàñíèòå ïëåâåëíè âèäîâå, è òî âãîëÿìà ïëúòíîñò è ïðåç öÿëàòà âåãåòàöèÿ. Ïðèëàãàíåòîíà óòâúðäåíèòå ïðè òàçè êóëòóðà õåðáèöèäè, êàòî Äóàëãîëä, Ñòîìï, Òðåôëàí è äð. (Ëþáåíîâ è êîë., 1988; Òîíåâ,2000; Òîíåâ è äð., 2007), èìàò âðåìåíåí åôåêò, òúé êàòî

âåãåòàöèÿòà íà êóëòóðàòà ïðîäúëæàâà îò ìåñåö ìàé äîìåñåö îêòîìâðè, à äåéñòâèåòî íà õåðáèöèäèòåîáèêíîâåíî å 1-2 ìåñåöà (Æàëíîâ, Ôèëèïîâ, 2007;ÍÑÐÇ, Ñîôèÿ, 2007). Òîâà îáñòîÿòåëñòâî íàëàãà ïîâðåìå íà âåãåòàöèÿòà çàåäíî ñ êàïêîâîòî íàïîÿâàíå äàïîäàâàìå îïðåäåëåíè äîçè îò óòâúðäåíè ïî÷âåíèõåðáèöèäè, çà äà ìîæåì äà óäúëæèì êîíòðîëà íàäïîíèêâàùèòå ïðåäèìíî îò ñåìåíà ïëåâåëè, áåç äàóâðåæäàìå ïèïåðà.

Öåëòà íà íàñòîÿùîòî èçñëåäâàíå å äà óñòàíîâèâúçìîæíîñòòà çà ïðèëîæåíèå íà õåðáèãàöèÿòà êàòî

40


âàðèàíò çà áîðáà ñ êúñíîòî çàïëåâåëÿâàíå ïðè ñðåäíîðàíåí ïîëñêè ïèïåð è äà ñå îïðåäåëè ïîäõîäÿùõåðáèöèä â íóæíàòà äîçà.

ÌÀÒÅÐÈÀË È ÌÅÒÎÄÏðîó÷âàíåòî ïðîâåäîõìå ïðåç ïåðèîäà 2004-

2005 ã. â ó÷åáíî-åêñïåðèìåíòàëíàòà áàçà íà êàòåäðà„Ãðàäèíàðñòâî” â Àãðàðíèÿ óíèâåðñèòåò – Ïëîâäèâ.Îïèòúò ñ ïèïåð, ñîðò “Êóðòîâñêà êàïèÿ”, îòãëåäàõìå íàâèñîêà ëåõà ïðè êàïêîâî íàïîÿâàíå, êàòî âàðèàíòèòåðàçïîëîæèõìå ïî áëîêîâèÿ ìåòîä â ÷åòèðè ïîâòîðåíèÿ

Òàáëèöà 1. Áðîé ïëåâåëè ñëåä õåðáèãàöèÿ – 2004 ã.Table 1. Weeds number after herbigation – 2004.

ñ ãîëåìèíà íà îïèòíàòà ïàðöåëêà 8,5 m2, à íàðåêîëòèðàíàòà - 8,0 m2.

Çàñàæäàíåòî íà ïèïåðà â îòäåëíèòå ãîäèíèèçâúðøèõìå â êðàÿ íà ìàé è íà÷àëîòî íà þíè ïðè ñõåìà110õ50õ20 cm. Çà ðàâíîìåðíîòî íàâëàæíÿâàíå íàðàñòåíèÿòà íà âñÿêà ëåõà ðàçïîëîæèõìå ïî äâà ìàðêó÷à,ðàâíîìåðíî îòäàëå÷åíè îò êðàèùàòà íà ëåõàòà.

Çà áîðáà ñðåùó ïëåâåëèòå ïðèëîæèõìåñëåäíèòå âàðèàíòè:

1. Êîíòðîëà áåç õåðáèöèäè (çàïëåâåëåíà);2. Êîíòðîëà, òðåòèðàíà ñúñ Ñòîìï 33 ÅÊ,

ïî÷âåíî, â äîçà 400 cm3/da;

Âàðèàíòè Variants

Îò÷è- òàíèÿ Report

Åäíîãîäèøíè ïëåâåëè, áð./m2

Annual Weeds, number./m2

Ìíîãîãîäèøíè ïëåâåëè, áð./m2 Perennials weeds,

number./m2

Âñè÷êî ïëåâåëè, % Altogether weeds, %

æèò-íè

cereal

øèðîêî-ëèñòíè

brood-leaved

æèò-íè

cereal

øèðîêî-ëèñòíè brood-leaved

áð. num-ber

² ²²


² 32 38 13 7 90 100,00 ²² 51 48 14 9 122 100,00

2. Ñòîìï 33ÅÊ – ïî÷âåíî Stomp 33ЕC – soil-applied

² 3 8 11 8 30 27,0 ²² 9 14 13 11 47 38,5

3. Äóàë ãîëä 960ÅÊ – ïî÷âåíî Dual Gold 960ЕC – soil-applied

² 2 5 8 6 21 23,3 ²² 10 12 9 11 42 34,4

4. Ñòîìï 33ÅÊ - ïî÷âåíî

Stomp 33ЕC soil-applied

Õåðáèãàöèÿ ñ Òðåôëàí 24ÅÊ â äîçè: Herbigation with Treflan 24ЕC in dosage rates 350 cm3/da

² 3 4 9 8 24 26,6 ²² 2 3 11 10 26 21,3

700 cm3/da

² 1 3 5 8 17 18,9 ²² 2 2 8 9 21 17,2

1050 cm3/da

² 1 3 8 7 19 21,1 ²² 1 1 9 8 19 15,6



Õåðáèãàöèÿ ñ Äóàë Ãîëä 960 ÅÊ â äîçè: Herbigation with Dual Gold 960 ЕC in dosage rates: 120 cm3/da

² 2 3 6 8 19 21,1 ²² 4 3 8 10 25 20,5

240 cm3/da

² 2 0 7 9 18 20,0 ²² 3 1 7 11 22 18,0

360 cm3/da

² 0 1 5 4 10 11,1 ²² 1 1 7 8 17 13,9

6. Äóàë Ãîëä 960 ÅÊ - ïî÷âåíî

Dual Gold 960ЕC soil-applied

Õåðáèãàöèÿ ñúñ Ñòîìï 33ÅÊ â äîçè: Herbigation with Stomp 33ЕC in dosage rates: 400 cm3/da

² 4 7 8 7 26 28,95 ²² 5 6 8 10 29 23,8

800 cm3/da

² 3 5 7 7 22 24,4 ²² 2 6 8 9 25 20,5

1200 cm3/da

² 4 4 6 6 20 22,2 ²² 1 2 8 7 18 14,7


41

3. Êîíòðîëà, òðåòèðàíà ñ Äóàë ãîëä 960 ÅÊ,ïî÷âåíî, â äîçà 120 cm3/da;

4. Ñòîìï 33, ïî÷âåíî, â äîçà 400 cm3/da, à ïîâðåìå íà âåãåòàöèÿòà – Òðåôëàí 24 ÅÊ âäîçè: à. – 350 cm3/da;

b. – 700 cm3/da; c. – 1050 cm3/da.5. Ñòîìï 33 ÅÊ â äîçà 400 cm3/da, ïî÷âåíî, àïî âðåìå íà âåãåòàöèÿòà - Äóàë ãîëä â äîçè: à. – 120 cm3/da; b. – 240 cm3/da; c. – 360 cm3/da.

Òàáëèöà 2. Áðîé ïëåâåëè ñëåä õåðáèãàöèÿ – 2005 ã.Table 2. Weeds number after herbigation – 2005

6. Äóàë ãîëä 960 ÅÊ â äîçà 120 cm3/da, ïî÷âåíî,à ïî âðåìå íà âåãåòàöèÿòà - Ñòîìï 33 ÅÊ âäîçè: à. – 400 cm3/da;

b. – 800 cm3/da;c. – 120 cm3/da.

Ïî÷âåíîòî âíàñÿíå íà õåðáèöèäèòå Ñòîìï 33ÅÊ è Äóàë ãîëä 960 ÅÊ âúâ âàðèàíòèòå îò ¹¹ 2 äî 6âíàñÿõìå ñëåä îôîðìÿíå íà ëåõèòå, íî ïðåäèðàçñàæäàíåòî íà ïèïåðà.

Õåðáèãàöèÿòà ñ Òðåôëàí 24 ÅÊ, Ñòîìï 33 ÅÊ èÄóàë ãîëä 960 ÅÊ èçâúðøèõìå âúâ âòîðàòà ïîëîâèíàíà þëè (îêîëî 45 äíè ñëåä ðàçñàæäàíåòî) ñ ðåãóëèðàíî

Âàðèàíòè Variants

Îò÷è- òàíèÿ Reports

Åäíîãîäèøíè ïëåâåëè, áð./m2

Annual Weeds, number./m2

Ìíîãîãîäèøíè ïëåâåëè, áð./m2 Perennial weeds,

number./m2

Âñè÷êî ïëåâåëè, % Altogether weeds, %

æèò-íè

cereal

øèðîêî-ëèñòíè

brood-leaved

æèò-íè

cereal

øèðîêî-ëèñòíè brood-leaved

áð. number ² ²²


² 57 42 16 11 126 100,00 ²² 69 60 18 12 159 100,00

2. Ñòîìï 33ÅÊ – ïî÷âåíî Stomp 33ЕC – soil-applied

² 6 10 8 10 34 26,9 ²² 17 21 13 15 66 41,5

3. Äóàë ãîëä 960ÅÊ – ïî÷âåíî Dual Gold 960ЕC – soil-applied

² 5 10 8 12 35 27,8 ²² 14 19 7 14 54 33,9



Õåðáèãàöèÿ ñ Òðåôëàí 24ÅÊ â äîçè: Herbigation with Treflan 24ЕC in dosage rates 350 cm3/da

² 5 7 9 10 31 24,6 ²² 5 3 8 6 22 13,8

700 cm3/da

² 3 4 7 8 22 17,5 ²² 2 3 8 7 20 12,6

1050 cm3/da

² 4 2 9 8 23 18,2 ²² 1 2 6 7 16 10,1



Õåðáèãàöèÿ ñ Äóàë Ãîëä 960 ÅÊ â äîçè: Herbigation with Dual Gold 960 ЕC in dosage rates: 120 cm3/da

² 4 6 10 9 29 23,0 ²² 5 5 7 4 21 13,2

240 cm3/da

² 4 6 8 7 25 19,8 ²² 3 8 6 8 25 15,7

360 cm3/da

² 2 3 8 7 20 15,9 ²² 1 3 5 6 15 9,4

6. Äóàë Ãîëä 960 ÅÊ - ïî÷âåíî

Dual Gold 960ЕC soil-applied

Õåðáèãàöèÿ ñúñ Ñòîìï 33ÅÊ â äîçè: Herbigation with Stomp 33ЕC in dosage rates: 400 cm3/da

² 6 4 7 8 25 19,8 ²² 4 7 4 5 20 12,6

800 cm3/da

² 5 5 8 9 27 21,4 ²² 2 4 7 7 20 12,6

1200 cm3/da

² 4 1 7 6 18 14,3 ²² 2 0 7 6 15 9,4

42


êîëè÷åñòâî âîäà â êàïêîâàòà ñèñòåìà, êîåòî äà îñèãóðèíàâëàæíÿâàíå íà ïî÷âåíèÿ ñëîé íà äúëáî÷èíà îò 4 äî6 ñm.

Ïðèëîæåíèåòî íà òàçè ñèñòåìà å íàñî÷åíîïðåäèìíî ñðåùó åäíîãîäèøíèòå ïëåâåëè, à ñðåùóìíîãîãîäèøíèòå â íà÷àëîòî íà ìàé òðåòèðàõìå ñòîòàëíèÿ õåðáèöèä Ðàóíäúï â äîçà 600 cm3/da.

Îò÷èòàíåòî íà ïëåâåëèòå èçâúðøèõìå âñëåäíèòå ñðîêîâå: â 1-âè, 2-ðè, 3-òè âàðèàíò íà 20-èÿ è60-èÿ äåí ñëåä ðàçñàæäàíåòî íà ïèïåðà, à â 4-òè, 5-òè è6-òè âàðèàíò – íà 20-èÿ è íà 45-èÿ äåí ñëåä èçâúðøâàíåíà õåðáèãàöèÿòà.

ÐÅÇÓËÒÀÒÈ È ÎÁÑÚÆÄÀÍÅÇàïëåâåëÿâàíåòî íà îïèòíàòà ïëîù å äîñòà

ðàçíîîáðàçíî, êîåòî ñå âèæäà îò ðåçóëòàòèòå âêîíòðîëàòà (âàð. 1). Åäíîãîäèøíèòå ïëåâåëè (æèòíè èøèðîêîëèñòíè) ñúñòàâëÿâàò îêîëî 75-80% îòçàïëåâåëåíîñòòà, à ìíîãîãîäèøíèòå - îêîëî 20-25%.

Òàáëèöà 3. Äîáèâ îò ïèïåð â áîòàíè÷åñêà çðåëîñò ñëåä õåðáèãàöèÿ ñ Òðåôëàí,kg/da – ñðåäíî çà 2004/2005 ã.

Table 3. Red pepper yield with Treflan herbigation, kg/da – average for 2004/2005

Òàáëèöà 4. Äîáèâ îò ïèïåð â áîòàíè÷åñêà çðåëîñò ñëåä õåðáèãàöèÿ ñ Äóàë ãîëä,kg/da – ñðåäíî çà 2004/2005 ã.

Table 4. Red pepper yield with Dual Gold herbigation, kg/da – average for 2004/2005

Åäíîêðàòíîòî âíàñÿíå íà õåðáèöèäèòå (âàð. 2 è 3) -ñúîòâåòíî Ñòîìï 33 ÅÊ è Äóàë ãîëä 960 ÅÊ - âîäè äîçíà÷èòåëíî ïîíèæàâàíå íà åäíîãîäèøíèòå ïëåâåëè, íîçà ñðàâíèòåëíî êðàòúê ïåðèîä îò âðåìå (² îò÷èòàíå).Ïðè âòîðîòî îò÷èòàíå ñå íàáëþäàâà âúçñòàíîâÿâàíå íàïëåâåëèòå è äî êðàÿ íà âåãåòàöèÿòà âàðèàíòèòå ñèëíîçàïëåâåëÿâàò. Â ñëåäâàùèòå òðè âàðèàíòà - 4-òè, 5-òè è6-òè, îñâåí ïî÷âåíèòå õåðáèöèäè ÷ðåç êàïêîâàòàñèñòåìà âíàñÿõìå è ïî òðè äîçè – íîðìàëíà, äâîéíà èòðîéíî çàâèøåíà - îò õåðáèöèäèòå Òðåôëàí 24 ÅÊ,Ñòîìï 33 ÅÊ è Äóàë Ãîëä 960 ÅÊ. Â ðåçóëòàò íà òåçèêîìáèíàöèè ñå íàáëþäàâà ìíîãî ïî-äîáúð êîíòðîëâúðõó ïëåâåëíàòà ðàñòèòåëíîñò çà ïî-äúëúã ïåðèîä îòâðåìå (òàáë. 1 è 2) â ñðàâíåíèå ñ 2-ðè è 3-òè âàðèàíò.

Â ñðàâíåíèå ñ íîðìàëíàòà äîçà äâîéíî èòðîéíî çàâèøåíèòå äîçè íå âîäÿò äî äðàñòè÷íîïîíèæàâàíå íà ïëúòíîñòòà íà ïëåâåëèòå, à ñàìî äîíàìàëÿâàíå îò ïîðÿäúêà íà 2-3 äî 5-6% ïðåç äâåòåîïèòíè ãîäèíè. Ïðè òðîéíî çàâèøåíèòå äîçè íàé-äîáúð

Âàðèàíò Variant Ïîâòîðåíèå Replication

Êîíòðîëà Control untreatment

Ñòîìï Stomp

Äóàë ãîëä Dual Gold

Ñòîìï +Òðåôëàí 350 cm3/da Stomp + Treflan 350 cm3/da



² 1707 1802 1883 1818 1964 1734 ²² 1638 1796 1872 1723 1980 1617 ²²² 1701 1703 1771 1799 1822 1728 Ñðåäíî Average 1682 1767 1842 1780 1922 1693

GD – 5% - 103,52 GD – 1 % - 147,25 GD – 0,1% - 213,13



Ñòîìï Stomp


Ñòîìï +Äóàë ãîëä 120 cm3/da Stomp + Dual Gold 120 cm3/da

Ñòîìï + Äóàë ãîëä 240 cm3/da Stomp + Dual Gold 240 cm3/da

Ñòîìï +Äóàë ãîëä 360 cm3/da Stomp + Dual Gold 360 cm3/da

² 1707 1802 1883 1688 1907 1471 ²² 1638 1796 1872 1678 1802 1530 ²²² 1701 1703 1771 1614 1771 1542 Ñðåäíî Average 1682 1767 1842 1660 1875 1517

GD – 5% - 94,53 GD – 1 % - 134,45 GD – 0,1% - 194,61


43

Òàáëèöà 5. Äîáèâ îò ïèïåð â áîòàíè÷åñêà çðåëîñò ñëåä õåðáèãàöèÿ ñúñ Ñòîìï, kg/da – ñðåäíî çà 2004/2005 ã.Table 5. Red pepper yield with Stomp herbigation, kg/da – average for 2004/2005

ïîòèñêàù åôåêò ñå íàáëþäàâà ïðè âàðèàíòà ñ Äóàë ãîëä960 ÅÊ, ñëåäâàí îò Ñòîìï 33 ÅÊ è Òðåôëàí 24 ÅÊ. Íîâåäíàãà òðÿáâà äà îòáåëåæèì, ÷å è ïðè òðèòå õåðáèöèäàâ òåçè äîçè ñå íàáëþäàâàøå ïîòèñêàù åôåêò è âúðõóïèïåðà, êàòî íàé-ñèëíî èçðàçåí áåøå òîé ïðè õåðáèöèäàÄóàë ãîëä 960 ÅÊ. Ïî íàøà ïðåöåíêà òðîéíî çàâèøåíèòåäîçè îò òðèòå õåðáèöèäà íå òðÿáâà äà ñå ïðèëàãàò ïðèïèïåðà. Ïðè äâîéíî çàâèøåíèòå äîçè îò ñúùèòåõåðáèöèäè, ïðè êîèòî íå ñå íàáëþäàâà ôèòîòîêñè÷íîñòïî ïèïåðà, íàé-äîáðè ðåçóëòàòè è ïðåç äâåòå ãîäèíè ñåíàáëþäàâàõà ïðè õåðáèöèäèòå Òðåôëàí 24 ÅÊ â äîçà700 cm3/da, âíåñåí ÷ðåç êàïêîâàòà ñèñòåìà.Åôèêàñíîñòòà íà äðóãèòå äâà õåðáèöèäà - Äóàë Ãîëä960 ÅÊ è Ñòîìï 33 ÅÊ - â äâîéíà äîçà, ìàêàð è ìàëêîïî-ñëàáà, ñúùî ìîæå äà ñå ïðèëàãà çà áîðáà ñðåùóåäíîãîäèøíèòå ïëåâåëè è îñîáåíî àêî ïðåîáëàäàâàòæèòíèòå âèäîâå.

Òðÿáâà äà ñå îòáåëåæè ñúùî òàêà, ÷åâàðèàíòèòå ñ õåðáèãàöèÿ ïîääúðæàò òàçè íèñêà ñòåïåííà çàïëåâåëåíîñò îêîëî 3 ìåñåöà ñëåä ðàçñàæäàíåòîíà ïèïåðà, à ïðè âàðèàíòèòå ñ åäíîêðàòíî âíàñÿíå íàõåðáèöèäè ïðåäè ðàçñàæäàíå íà ïèïåðà äåéñòâèåòî èìïðîäúëæàâà îò 30 äî 45 äíè.

Íàé-âèñîê äîáèâ ïðè õåðáèãàöèÿ çà êîíòðîë íàâòîðè÷íîòî çàïëåâåëÿâàíå å îò÷åòåí ïðè âíàñÿíåòî íàTðåôëàí â äâîéíà äîçà - 700 cm3/da, ñúîòâåòíî 1922kg/da (òàáë. 3). Òðîéíîòî óâåëè÷àâàíå íà äîçàòà èìàïîòèñêàù åôåêò âúðõó ðàñòåæà è ïëîäîäàâàíåòî, êîåòîñå îòðàçÿâà â íàìàëÿâàíå íà äîáèâà.

Ñõîäíà òåíäåíöèÿ ñå íàáëþäàâà è ïðèèçïîëçâàíåòî íà äðóãèòå äâà õåðáèöèäà. Ïî-ñëàáïîòèñêàù åôåêò âúðõó ïèïåðà îêàçâà õåðáèãàöèÿòà ñÄóàë ãîëä. Íàé-âèñîê äîáèâ ñå îò÷èòà ïðè õåðáèãàöèÿñ äâîéíà äîçà – 1875 kg/da, êàòî îòñòúïâà íà âàðèàíòàñ Òðåôëàí (òàáë. 4). Õåðáèãàöèÿòà ñúñ Ñòîìï ñúùî åíàé-ïîäõîäÿùà ïðè èçïîëçâàíå íà äâîéíà äîçà, êàòîñå îò÷èòà äîáèâ îò 1837 kg/da (òàáë. 5).

Òðèêðàòíîòî ïîâèøàâàíå íà äîçèòå å äîâåëîäî ïîíèæàâàíå íà äîáèâèòå ñïðÿìî êîíòðîëàòà ïðèÄóàë ñ 9,1% è çíà÷èòåëíî ïî-ñèëíî ïðè Ñòîìï - ñ28,1 %.

ÈÇÂÎÄÈÕåðáèãàöèÿòà ñ Òðåôëàí 24 ÅÊ â äîçà 700

cm3/da, ñëåä ïî÷âåíî òðåòèðàíå ñúñ Ñòîìï, îñèãóðÿâàíàé-äîáðà ïðîòåêöèÿ ñðåùó âòîðè÷íîòî çàïëåâåëÿâàíå,áåç äà îêàçâà òîêñè÷åí åôåêò âúðõó ïèïåðà.

Òðîéíî çàâèøåíèòå äîçè ïðè Äóàë ãîëä, Ñòîìïè Òðåôëàí âîäÿò äî ïîòèñêàíå íà ðàñòåæà, ðàçâèòèåòîè íàìàëÿâàíå íà äîáèâà ïðè ïèïåðà.

ËÈÒÅÐÀÒÓÐÀÆàëíîâ, Èâ., Ñò. Ôèëèïîâ, 2007. Âúçìîæíîñòè çà

åêîëîãèçàöèÿ íà áîðáàòà ñ ïëåâåëèòå ïðè ïèïåðïîëñêî ïðîèçâîäñòâî. Possibilities for ekologization ofweed control in field – produced peper. – Ecologicalapproage in to safety foot production. ConferencePlovdiv 18-19.X. Bulgaria.

Ëþáåíîâ, ß. è êîëåêòèâ, 1988. Èíòåãðèðàíà ñèñòåìà çàáîðáà ñðåùó ïëåâåëèòå. Çåìèçäàò, Ñîôèÿ.

Ñïèñúê íà ðàçðåøåíèòå ïðåïàðàòè çà ðàñòèòåëíàçàùèòà â Áúëãàðèÿ, 2007. ÍÑÐÇ, Ñîôèÿ.

Òîíåâ, Ò., 2000. Ðúêîâîäñòâî çà èíòåãðèðàíà áîðáà ñïëåâåëèòå è êóëòóðà íà çåìåäåëèå, Ïëîâäèâ.

Òîíåâ, Ò. è êîëåêòèâ, 2007. Õåðáîëîãèÿ. Àêàäåìè÷íîèçäàòåëñòâî íà ÀÓ – Ïëîâäèâ.

Ñòàòèÿòà å ïðèåòà íà 31.03.2009 ã.Ðåöåíçåíò - äîö. ä-ð Òîíüî Òîíåâe-mail: [email protected]



Ñòîìï Stomp


Äóàë ãîëä + Ñòîìï 400 cm3/da Dual G. + Stomp 400 cm3/da

Äóàë ãîëä +Ñòîìï 800cm3/da Dual G. + Stomp 800 cm3/da

Äóàë ãîëä +Ñòîìï 1200 cm3/da Dual G. + Stomp 1200 cm3/da

² 1707 1802 1883 1609 1870 1367 ²² 1638 1796 1872 1617 1884 1293 ²²² 1701 1703 1771 1514 1756 1375 Ñðåäíî Average 1682 1767 1842 1580 1837 1345

GD – 5% - 85,52 GD – 1 % - 121,64 GD – 0,1% - 176,07

44



45

ÐÀÇÐÀÁÎÒÂÀÍÅ È ÏÈËÎÒÍÎ ÈÇÏÈÒÂÀÍÅ ÍÀ ÐÀÑÒÈÒÅËÅÍ ÒÅÑÒ ÇÀ ÎÖÅÍÊÀ ÍÀ ÒÎÊÑÈ×ÍÎÑÒÒÀ ÍÀÇÀÌÚÐÑÅÍÈ Ñ ÒÅÆÊÈ ÌÅÒÀËÈ ÏÎ×ÂÈ

DEVELOPMENT AND PILOT APPLICATION OF A PLANT TEST SYSTEM FOR EVALUATING THE TOXICITY OFSOILS CONTAMINATED WITH HEAVY METALS

Àíäîí Âàñèëåâ*, Ìàëãîæàòà Áåðîâà, Íåâåíà Ñòîåâà è Çëàòêî ÇëàòåâAndon Vassilev*, Malgojata Berova, Nevena Stoeva and Zlatko Zlatev


* E-mail: [email protected]

ÐåçþìåÐàçðàáîòåíà å ðàñòèòåëíà òåñò ñèñòåìà çà îöåíêà íà òîêñè÷íîñòòà íà çàìúðñåíè ñ òåæêè ìåòàëè ïî÷âè.

Ñèñòåìàòà ñå îñíîâàâà íà ïðîìåíè â áèîìåòðè÷íè è ôèçèîëîãè÷íè ïàðàìåòðè íà ìëàäè êðàñòàâè÷íè ðàñòåíèÿ,îòãëåæäàíè ïðè êîíòðîëèðàíè óñëîâèÿ âúðõó çàìúðñåíè ñ òåæêè ìåòàëè õðàíèòåëíè ñðåäè. Òÿ ïîçâîëÿâàêëàñèôèöèðàíå íà ôèòîòîêñè÷íîñòòà íà çàìúðñåíè ñ òåæêè ìåòàëè ñðåäè â ïåò êëàñà: íåòîêñè÷íà (I), ñëàáî òîêñè÷íà(II), óìåðåíî òîêñè÷íà (III), ñèëíî òîêñè÷íà (IV) è ëåòàëíà (V). Ñèñòåìàòà å èçïèòàíà çà îöåíêà íà çàìúðñåíè ñ òåæêèìåòàëè ïî÷âåíè ïðîáè îò ðàéîíà íà ïðåäïðèÿòèåòî Êóìåðèî - Ìåäåò â Ïèðäîï. Ïîëó÷åíèòå ðåçóëòàòè ïîêàçâàò, ÷åïî÷âåíèòå ïðîáè, âçåòè íà ðàçñòîÿíèå äî 1 êm îò ïðåäïðèÿòèåòî, ïðåäèçâèêâàò ôèòîòîêñè÷íîñò, êîÿòî âàðèðà îòëåòàëíà äî óìåðåíî òîêñè÷íà.

AbstractA plant test system for evaluating the toxicity of heavy-metal-contaminated soils has been developed and applied.

It is based on both morphological (leaf area and plant fresh biomass) and physiological (photosynthetic performance androot peroxidase activity) responses of young cucumber plant (hybrid Levina) grown in excess heavy metals in the rootmedia at controlled environment. The system allows classifying phytotoxicity of metal-contaminated media into five toxicityclasses: nontoxic (I), slightly toxic (II), moderately toxic (III), strongly toxic (IV) and lethal (V). The system has been appliedto evaluating the phytotoxicity of soil samples taken from the region of Pirdop, which are industrially contaminated withheavy metals, mostly by copper. The obtained results showed that the toxicity of the soil samples taken up to 1 km from theCu-producing plant varied from lethal to moderately toxic.

Êëþ÷îâè äóìè: òåæêè ìåòàëè, ôèòîòîêñè÷íîñò, ðàñòèòåëåí òåñò, ôîòîñèíòåçà, ïåðîêñèäàçíà àêòèâíîñò.Key words: heavy metals, phytotoxicity, plant test system, photosynthesis, peroxidase activity.

ÂÚÂÅÄÅÍÈÅÇàìúðñÿâàíåòî íà ïî÷âèòå ñ òåæêè ìåòàëè (ÒÌ)

å àêòóàëåí ïðîáëåì ó íàñ è â ñâåòà (Grancharov andPopova, 2003). Ïðîöåñèòå íà åñòåñòâåíî î÷èñòâàíå íàïî÷âèòå îò ÒÌ ïðîäúëæàâàò õèëÿäè ãîäèíè (McGrath,1987), òàêà ÷å çàìúðñåíèòå ïî÷âè ïðåäñòàâëÿâàòïîñòîÿíåí ðèñê çà çäðàâåòî íà õîðàòà è óñòîé÷èâîòîôóíêöèîíèðàíå íà åêîñèñòåìèòå. Òîâà ïðîâîêèðàèíòåðåñ êúì ïðîâåæäàíå íà ñèñòåìíè ìîíèòîðèíãîâèïðîó÷âàíèÿ è êúì ðàçðàáîòâàíå íà òåõíîëîãèè çàáåçîïàñíî è èêîíîìè÷åñêè ðàöèîíàëíî èçïîëçâàíå íà

çàìúðñåíè ñ ÒÌ ïî÷âè (Angelova et al., 2004; ßíêîâ èñúàâò., 2000; Dinev et al., 2005).

Èçáîðúò íà òåõíîëîãèÿ â ãîëÿìà ñòåïåíçàâèñè îò ñòåïåíòà íà çäðàâíèÿ è íà åêîëîãè÷íèÿ ðèñê,êîéòî òåçè ïî÷âè ñúçäàâàò. Ïðè îöåíêà íà åêîëîãè÷íèÿðèñê îò çàìúðñÿâàíå ñ ÒÌ íàðåä ñúñ ñòàíäàðòíèòåõèìè÷íè è ôèçè÷íè ìåòîäè ñå èçïîëçâàò è áèîòåñòîâåñ æèâîòèíñêè âèäîâå, ìèêðîîðãàíèçìè è ðàñòåíèÿ(Adriano, 2001). Èñòîðè÷åñêè ïîãëåäíàòî, ðàñòèòåëíèòåâèäîâå ñà ñ÷èòàíè çà ïî-ìàëêî ÷óâñòâèòåëíè êúìòîêñèêàíòè îò æèâîòèíñêèòå (Lewis, 1995), ïîðàäè êîåòî

46


ôèòîòîêñè÷íàòà áàçà äàííè å îòíîñèòåëíî ïî-ìàëêà.Âå÷å å îáùîïðèåòî, ÷å ÷óâñòâèòåëíîñòòà íà îòäåëíèòåáèîëîãè÷íè îðãàíèçìè êúì ðàçëè÷íè òîêñèêàíòè åíåïðåäñêàçóåìà è âèäîâî-ñïåöèôè÷íà (Smith, 1978).

Èçïîëçâàíåòî íà áèîòåñòîâå çà îöåíêà íàåêîëîãè÷íèÿ ðèñê îò çàìúðñåíè ïî÷âè ñå íàëàãà ïîðàäèôàêòà, ÷å îáùàòà êîíöåíòðàöèÿ íà îòäåëíèòå ÒÌ âïî÷âàòà íå äàâà ïðåäñòàâà çà òÿõíàòà ïîäâèæíîñò,äîñòúïíîñò è áèîòîêñè÷íîñò. Îñâåí òîâà âïðåîáëàäàâàùèÿ áðîé ñëó÷àè ïî÷âèòå ñà çàìúðñåíè ñêîìïëåêñ îò ÒÌ è ñëåäîâàòåëíî òÿõíàòà òîêñè÷íîñòìîæå äà áúäå ðåçóëòàò êàêòî íà äåéñòâèåòî íà åäèíêîíêðåòåí ìåòàë, òàêà è íà âçàèìîäåéñòâèÿòà ìåæäóòÿõ – ñèíåðãèñòè÷íè, àíòàãîíèñòè÷íè èëè àäèòèâíè(Vangronsveld and Clijsters, 1992).

Èçïîëçâàíåòî íà ðàñòèòåëíè òåñòîâå çàîïðåäåëÿíå íà ôèòîòîêñè÷íîñòòà íà çàìúðñåíè ñ ÒÌïî÷âè ó íàñ å îãðàíè÷åíî îñíîâíî îò ëèïñàòà íàïîäõîäÿùà èíôðàñòðóêòóðà çà ïðîâåæäàíå íà îïèòè ïðèêîíòðîëèðàíè óñëîâèÿ íà ñðåäàòà. Ïðåöåíêàòà çàôèòîòîêñè÷íîñòòà íà çàìúðñåíèòå ïî÷âè ÷åñòî ñå ïðàâèèíäèðåêòíî, íà áàçàòà íà íàìàëÿâàíåòî íà äîáèâèòå âñðàâíåíèå ñ òåçè â áëèçêè, íåçàìúðñåíè ðàéîíè (Yankovand Taxin, 2001). Òîçè ïîäõîä äàâà ïðèáëèçèòåëíàîöåíêà, òúé êàòî íå ìîæå äà ñå èçáåãíå âàðèðàíåòî âêëèìàòè÷íèòå óñëîâèÿ, êàêòî è âëèÿíèåòî íà ñòðàíè÷íèôàêòîðè, íàïðèìåð åôåêòè îò àåðîçîëíî çàìúðñÿâàíå.

Èçâåñòíèòå ðàñòèòåëíè òåñòîâå çà îöåíêà íàôèòîòîêñè÷íîñòòà íà çàìúðñåíè ñ ÒÌ ïî÷âè ñàñðàâíèòåëíî ìàëêî íà áðîé. Òåñòúò OECD – 208 (OECD,1984) å îñíîâàí íà íàìàëÿâàíåòî íà ìàñàòà íàîïðåäåëåíè ðàñòèòåëíè âèäîâå ïðè îòãëåæäàíå âúðõóçàìúðñåíè ñ ÒÌ ïî÷âåíè ïðîáè. Â äðóã òåñò êàòîïîêàçàòåëè çà ìåòàëíà ôèòîòîêñè÷íîñò ñå èçïîëçâàòïîêúëâàíåòî íà ñåìåíàòà è ñóõàòà ìàñà íà ðàñòåíèÿòà(Àn, 2004). Ðàñòåæíèòå ïàðàìåòðè ñàìîñòîÿòåëíî íåäàâàò äîñòàòú÷íî îáåêòèâíà èíôîðìàöèÿ çàôèòîòîêñè÷íîñòòà íà ïî÷âàòà, ïîðàäè êîåòî â òåñòà íàVangronsveld and Clijsters (1992) êàòî ôóíêöèîíàëíèèíäèêàòîðè ñå èçïîëçâàò è àêòèâíîñòèòå íààíòèîêèñëèòåëíè åíçèìè.

Ôîòîñèíòåòè÷íèòå ïîêàçàòåëè ñúùî ìîãàò äàáúäàò ïîäõîäÿùè ôóíêöèîíàëíè èíäèêàòîðè çà ìåòàëíàôèòîòîêñè÷íîñò, çàùîòî ÒÌ îêàçâàò ðåäèöà íåãàòèâíèåôåêòè âúðõó îòäåëíèòå çâåíà íà ôîòîñèíòåòè÷íèÿïðîöåñ (Vassilev, 2002). Òå íàìàëÿâàò óñòè÷íàòàïðîâîäèìîñò è ñúîòâåòíî äèôóçèÿòà íà ÑÎ2 êúììåçîôèëíèòå êëåòêè, íàðóøàâàò õëîðîôèëíàòàáèîñèíòåçà è ôîòîñèíòåòè÷íèÿ åëåêòðîíåí òðàíñïîðò,èíõèáèðàò áèîõèìè÷íèòå ïðîöåñè è äð. (Krupa andBaszynski, 1995). Îò äðóãà ñòðàíà, ÒÌ ïðåäèçâèêâàòðåäèöà èíäèðåêòíè íåãàòèâíè åôåêòè âúðõó âîäîîáìåíàè ìèíåðàëíîòî õðàíåíå íà ðàñòåíèÿòà, êîèòî â êðàéíàñìåòêà ðåôëåêòèðàò âúðõó ôîòîñèíòåòè÷íèÿ ïðîöåñ

(Vassilev et al., 1998). Îñîáåíî ïîäõîäÿùè çà ðàñòèòåëíèòåñòîâå ñà íåäåñòðóêòèâíèòå àíàëèçè, êàòî ëèñòíèÿãàçîâ îáìåí è õëîðîôèëíàòà ôëóîðåñöåíöèÿ, êîèòî ñåèçìåðâàò áúðçî è èìàò âèñîêà ÷óâñòâèòåëíîñò êúìñòðåñîâè ôàêòîðè.

Öåëòà íà ïðîâåäåíîòî èçñëåäâàíå åðàçðàáîòâàíå íà ðàñòèòåëåí òåñò çà îöåíêà íàôèòîòîêñè÷íîñòòà íà çàìúðñåíè ñ ÒÌ ïî÷âè. Âïðåäâàðèòåëíè èçñëåäâàíèÿ ñ ðàçëè÷íè ðàñòèòåëíèâèäîâå (öàðåâèöà, ñàëàòà, ôàñóë è êðàñòàâèöà) åóñòàíîâåíî, ÷å êðàñòàâèöèòå ñà ïîäõîäÿùà êóëòóðà çàðàçðàáîòâàíèÿ òåñò ïîðàäè áúðçèÿ èì ðàñòåæ, âèñîêàòàòðàíñëîêàöèÿ íà ÒÌ êúì íàäçåìíèòå îðãàíè è óäîáíèòåçà íåäåñòðóêòèâíè ôîòîñèíòåòè÷íè èçìåðâàíèÿ ëèñòà(Vassilev et al., 2007). Â íàñòîÿùàòà ðàáîòà ñàïðåäñòàâåíè ðåçóëòàòè, îòíàñÿùè ñå äî: (1) ðåàêöèÿòàíà êðàñòàâèöèòå êúì íàðàñòâàùè íèâà íà çàìúðñÿâàíåñ òåæêèòå ìåòàëè Cd, Zn è Cu; (2) ñòîéíîñòèòå íàèíäèêàòîðèòå, âúç îñíîâà íà êîèòî çàìúðñåíàòà ñ ÒÌñðåäà ñå êëàñèôèöèðà â ðàçëè÷íè ôèòîòîêñè÷íèêëàñîâå; (3) ïèëîòíîòî èçïèòâàíå íà òåñòà âúðõóçàìúðñåíè ñ ÒÌ ïî÷âè.

ÌÀÒÅÐÈÀË È ÌÅÒÎÄÈÎïèòèòå ñà ïðîâåäåíè ïðåç 2007 è 2008 ã. ñ

êðàñòàâè÷íè ðàñòåíèÿ (õèáðèä “Ëåâèíà”) ïðèêîíòðîëèðàíè óñëîâèÿ íà ñðåäàòà: ôîòîïåðèîä 14/10÷àñà (ñâåòëî/òúìíî), îñâåòåíîñò 250 μmol ÔÀÐ m-2 s-1,òåìïåðàòóðà 22±2 oÑ è îòíîñèòåëíà âëàæíîñò íàâúçäóõà 60±5%.

Îïèòíà ïîñòàíîâêà 1. Êðàñòàâè÷íèòå ñåìåíàñà çàñÿâàíè â ñúäîâå ñ ïåðëèò, â êîèòî åæåäíåâíî åâíàñÿí 1/2 õðàíèòåëåí ðàçòâîð íà Õîãëàíä ñ äîáàâêàíà òåæêèòå ìåòàëè Zn, Cu è Cd. Îïèòíàòà ïîñòàíîâêàâêëþ÷âà 4 âàðèàíòà:

(1) êîíòðîëà – âíàñÿíå ñàìî íà ðàçòâîð íàÕîãëàíä;

(2) ðàçòâîð íà Õîãëàíä ñ äîáàâêà íà òåæêèòåìåòàëè Cu, Zn è Cd â ïúëíà äîçà, ñúäúðæàùà 25 μMCd, 20 μM Cu è 500 μM Zn;

(3) ðàçòâîð íà Õîãëàíä ñ äîáàâêà íà 1/2 äîçà ÒÌ;(4) ðàçòâîð íà Õîãëàíä ñ äîáàâêà íà 1/4 äîçà ÒÌ.

Ðàçòâîðúò ñ äîáàâêàòà íà ÒÌ å âíàñÿí â îáåì100 ml íà ñúä, êàòî èçëèøúêúò ñå îòòè÷à çà ïîääúðæàíåíà ïîñòîÿíåí ìèíåðàëåí ðåæèì. Òðåòèðàíåòî íàðàñòåíèÿòà ñ ÒÌ ïðîäúëæàâà 3 ñåäìèöè, ñëåä êîåòîðàñòåíèÿòà ñå àíàëèçèðàò.

Îïèòíà ïîñòàíîâêà 2. Êðàñòàâè÷íèòå ðàñòåíèÿñà îòãëåæäàíè ïðè îïèñàíèòå êîíòðîëèðàíè óñëîâèÿâúðõó ïî÷âåíè ïðîáè, âçåòè îò ðàéîíà îêîëîìåòàëóðãè÷íîòî ïðåäïðèÿòèå Êóìåðèî â Ïèðäîï. Oòðàéîíà ñà âçåòè 5 ñðåäíè ïî÷âåíè ïðîáè, îòñòîÿùè íàðàçëè÷íî ðàçñòîÿíèå îò ïðåäïðèÿòèåòî – îò 200 m äî


47

Òàáëèöà 1. Ðàñòåæíè è ôîòîñèíòåòè÷íè ïàðàìåòðè â êðàñòàâè÷íè ðàñòåíèÿ, îòãëåæäàíè ïðè íàðàñòâàùèêîíöåíòðàöèè íà Zn, Cu è Cd. FW – ñâåæà ìàñà (g); LA – ëèñòíà ïëîù (cm2); À – ñêîðîñò íà íåòî ôîòîñèíòåçàòà

(μmol CO2 m-2 s-1); Å - èíòåíçèâíîñò íà òðàíñïèðàöèÿòà (mmol H2O m-2 s-1); ETR – ñêîðîñò íà äåéñòâèòåëíèÿåëåêòðîíåí òðàíñïîðò (μmol m-2 s-1); Chl.a+b õëîðîôèëíî ñúäúðæàíèå (mg g-1 ñâåæà ìàñà);

ãâàÿêîë ïåðîêñèäàçíà àêòèâíîñò â êîðåíèòå (GPOD - mU g-1 ñâåæà ìàñà)Table 1. Growth and photosynthetic parameters in cucumber plants grown at increasing concentrations of Zn, Cu and

Cd. FW – fresh mass (g); LA – leaf area (cm2); A – net photosynthetic rate (μmol CO2 m-2 s-1);E – transpiration rate (mmol H2O m-2 s-1); ETR – apparent photosynthetic transport rate (μmol m-2 s-1);Chl.a+b – chlorophyll content (mg g-1 FW); Guijacol peroxidase activity in roots (GPOD – mU g-1 FW)

*Ðàçëèêèòå ñ êîíòðîëàòà ñà äîêàçàíè ïðè P = 0,05.*Differences between the treatments and the control values are significant at P = 0.05.

10 km (êîíòðîëà). Îáùîòî ñúäúðæàíèå íà ÒÌ âïîäáðàíèòå ïî÷âåíè ïðîáè å ïîñî÷åíî â òàáëèöà 3. Çàèçðàâíÿâàíå íà ìèíåðàëíèÿ ôîí â ïî÷âåíèòå ïðîáèåäíîêðàòíî å âíåñåí ïî 100 ml 1/2 õðàíèòåëåí ðàçòâîðíà Õîãëàíä. Ðàñòåíèÿòà ñà îòãëåæäàíè 3 ñåäìèöè ñëåäïîíèêâàíåòî, ñëåä êîåòî ñà àíàëèçèðàíè.

Ïîêàçàòåëè. Îñíîâíèòå ïàðàìåòðè, êîèòî ñàîïðåäåëåíè â ðàñòåíèÿòà è â ïî÷âàòà, ñà ñëåäíèòå:• Ðàñòåæíè ïàðàìåòðè (ñâåæà ìàñà è ëèñòíà ïëîù íà

ðàñòåíèÿòà);• Õëîðîôèëíî ñúäúðæàíèå (îáùî ñúäúðæàíèå íà

Chl.a è Chl.b â ëèñòàòà);• Ôóíêöèîíàëíè ôîòîñèíòåòè÷íè ïàðàìåòðè (ñêîðîñò

íà íåòî ôîòîñèíòåçàòà è èíòåíçèâíîñò íàòðàíñïèðàöèÿòà ñ àïàðàòà LCA-4 (ADC, England) èñêîðîñò íà ôîòîñèíòåòè÷íèÿ åëåêòðîíåí òðàíñïîðòïî ïàðàìåòðè íà õëîðîôèëíàòà ôëóîðåñöåíöèÿ,îïðåäåëåíà ñ àïàðàòà MINI-PAM (H. Walz, Germany);

• Àêòèâíîñò íà åíçèìà ãâàÿêîë ïåðîêñèäàçà â êîðåíèòåïî Bergmeyer et al. (1974);

• Îáùî ñúäúðæàíèå íà Cu, Zn, Cd è Pb â ïî÷âàòà ÷ðåçàòîìíîàáñîðáöèîííà ñïåêòðîôîòîìåòðèÿ ñëåä ñóõàìèíåðàëèçàöèÿ â Ëàáîðàòîðíèÿ êîìïëåêñ íàÀãðàðíèÿ óíèâåðñèòåò – Ïëîâäèâ.

Ïîëó÷åíèòå äàííè ñà îáðàáîòåíèñòàòèñòè÷åñêè è äîñòîâåðíîñòòà íà ðàçëèêèòå ñêîíòðîëàòà å ïðåöåíåíà ïî êðèòåðèÿ t íà Ñòþäåíò.

ÐÅÇÓËÒÀÒÈ È ÎÁÑÚÆÄÀÍÅÊðàñòàâè÷íèòå ðàñòåíèÿ, îòãëåæäàíè ïðè

íàðàñòâàùè íèâà íà Cd, Zn è Cu â êîðåíîâàòà ñðåäà, ñàïî-íèñêè îò êîíòðîëíèòå ðàñòåíèÿ è ôîðìèðàò ïî-ìàëêàëèñòíà ïëîù. Íåîáõîäèìî å äà ñå îòáåëåæè, ÷åñúùèíñêèòå ëèñòà è ñåìåäåëèòå ïîêàçâàò ðàçëè÷íàðåàêöèÿ êúì ÒÌ. Ëèñòàòà ðàçâèâàò ïðèçíàöè íà õëîðîçà,êîèòî îòñúñòâàò â ñåìåäåëèòå. Õëîðîòè÷íèòå ïðèçíàöèñà îñîáåíî ñèëíî ïðîÿâåíè â ðàñòåíèÿòà, òðåòèðàíè ñïúëíà äîçà ÒÌ. Ïðè÷èíàòà çà òîçè åôåêò âåðîÿòíî åñâúðçàíà ñ ìèêñîòðîôíîòî õðàíåíå íà ñåìåäåëèòå, êîåòîãè ïðàâè îòíîñèòåëíî ïî-íåçàâèñèìè îò ñòðåñîâèôàêòîðè.

Ïàðàìåòðè Parameters

Âàðèàíòè / Treatments

Êîíòðîëà (áåç ÒÌ) Control (without HM)

¼ äîçà ÒÌ ¼ dose HM

½ äîçà ÒÌ ½ dose HM


FW 5,60 (100) 4,25* (76) 3,28* (59) 2,45* (45)

LA 105,5 (100) 86,3* (82) 67,9* (64) 35,1* (34)

À 12,24 (100) 9,25* (76) 5,56* (45) 3,35* (27)

E 2,11 (100) 1,95 (92) 2,04 (97) 2,15 (102)

ETR 31,5 (100) 26,5 (84) 18,9* (60) 15,4* (49)

Chl.a+b 1,90 (100) 1,45* (79) 1,12* (59) 0,72* (38)

GPOD ëèñòà / leaves

921 (100) 1210* (131) 1752* (190) 2040* (221)

GPOD êîðåíè / roots

3680 (100) 4315* (117) 6503* (177) 9523* (259)

48


Â òàáëèöà 1 ñà ïðèâåäåíè äàííè çà ïðîìåíèòåâ íÿêîè ðàñòåæíè è ôîòîñèíòåòè÷íè ïàðàìåòðè âêîíòðîëíèòå è â òðåòèðàíèòå ñ ÒÌ ðàñòåíèÿ.Ðåçóëòàòèòå ïîêàçâàò, ÷å ñ íàðàñòâàíå íà íèâàòà íà ÒÌâ êîðåíîâàòà ñðåäà ñâåæàòà ìàñà è ëèñòíàòà ïëîù íàðàñòåíèÿòà ñúùåñòâåíî íàìàëÿâàò. Èíõèáèðàíåòî íàëèñòíàòà ïëîù âàðèðà îò 18 (1/4 äîçà ÒÌ) äî 66% (ïúëíàäîçà ÒÌ), à íà ñâåæàòà ìàñà - ñúîòâåòíî îò 24 äî 55%.Ñèëíàòà ÷óâñòâèòåëíîñò íà ðàñòåæà êúì ïðèëîæåíîòîâúçäåéñòâèå ñ ÒÌ ìîæå äà ñå îáÿñíè ñ èíòåãðàëíèÿ ìóõàðàêòåð êàòî ôèçèîëîãè÷åí ïðîöåñ.

Ñêîðîñòòà íà èíòåãðàëíèÿ ôîòîñèíòåòè÷åíïðîöåñ â òðåòèðàíèòå ñ ÒÌ êðàñòàâè÷íè ðàñòåíèÿ åñèëíî èíõèáèðàíà. Ñ íàðàñòâàíå íà äîçàòà íà ÒÌñêîðîñòòà íà ÑÎ2 àñèìèëàöèÿòà íàìàëÿâà îò 24 äî 67%,äîêàòî èíòåíçèâíîñòòà íà òðàíñïèðàöèÿòà íå åñúùåñòâåíî ïðîìåíåíà. Òîâà êàòåãîðè÷íî ïîêàçâà, ÷åèíõèáèðàíåòî íà ôîòîñèíòåçàòà å ñâúðçàíî ïðåäèìíîñ íàðóøåíèÿ â ìåçîôèëíèòå ïðîöåñè. Îòñúñòâèåòî íàîñíîâàíèÿ çà óñòè÷íî ëèìèòèðàíå íà ôîòîñèíòåçàòà âèçâåñòíà ñòåïåí ìîæå äà ñå îáÿñíè ñ õèäðîïîííèÿ íà÷èííà îòãëåæäàíå íà ðàñòåíèÿòà è ñðàâíèòåëíî âèñîêèòåäîçè íà òðåòèðàíå ñ ÒÌ.

Ðåçóëòàòèòå, ïðåäñòàâåíè â òàáëèöà 1,ïîêàçâàò, ÷å îáùîòî õëîðîôèëíî ñúäúðæàíèå âòðåòèðàíèòå ñ ÒÌ êðàñòàâè÷íè ðàñòåíèÿ íàìàëÿâà îò21 äî 62%. Ôîòîñèíòåòè÷íèòå ïèãìåíòè ñà åäíà îò

îñíîâíèòå ìèøåíè íà òîêñè÷íîòî âúçäåéñòâèå íà ÒÌ.Òåæêèòå ìåòàëè îêàçâàò êîìïëåêñíî íåãàòèâíîâúçäåéñòâèå êàêòî âúðõó áèîñèíòåçàòà è àãðåãàöèÿòàíà õëîðîôèëíèòå ìîëåêóëè, òàêà è âúðõó òÿõíàòàäåãðàäàöèÿ. Ôîòîñèíòåòè÷íèÿò åëåêòðîíåí òðàíñïîðò(ETR) å íàìàëåí, íî â ïî-ìàëêà ñòåïåí îò ñêîðîñòòà íàâúãëåðîäíàòà àñèìèëàöèÿ. Èíõèáèöèÿòà íà ETR âàðèðàîò 16 äî 51%, êàòî ñ ðàçëèêèòå ñ êîíòðîëàòà ñàäîñòîâåðíè ïðè âàðèàíòèòå ñ 1/2 è 1/4 äîçà íà ÒÌ.

Åíçèìúò ãâàÿêîë ïåðîêñèäàçà (GPOD) ïîêàçâàíàé-ñèëíî èçðàçåíà ðåàêöèÿ êúì âúçäåéñòâèåòî ñ ÒÌ(òàáë. 1). Ñ íàðàñòâàíåòî íà íèâàòà íà ÒÌ àêòèâíîñòòàíà GPOD â ëèñòàòà è â êîðåíèòå ñå óâåëè÷àâàçíà÷èòåëíî è äîñòèãà ïðè âàðèàíòà ñ ïúëíà äîçàñòîéíîñòè, êîèòî ñà íàä 2 ïúòè ïî-âèñîêè îò òåçè âêîíòðîëíèòå ðàñòåíèÿ. Âèñîêàòà àêòèâíîñò íà GPOD âòðåòèðàíèòå ðàñòåíèÿ å ñâúðçàíà ñ íåéíàòà öåíòðàëíàðîëÿ â àíòèîêèñëèòåëíàòà çàùèòíà ñèñòåìà íà êëåòêàòàè îòðàçÿâà íåãàòèâíîòî âúçäåéñòâèå íà ÒÌ âúðõóîêèñëèòåëíî-ðåäóêöèîííîòî ñúñòîÿíèå íà êëåòêèòå.Ïåðîêñèäàçíàòà àêòèâíîñò â êîðåíèòå å ìíîãîêðàòíî ïî-âèñîêà îò òàçè â ëèñòàòà.

Ïîëó÷åíèòå ðåçóëòàòè ïîòâúðæäàâàò èçâåñòíèôàêòè çà íåãàòèâíîòî âëèÿíèå íà ÒÌ âúðõóôèçèîëîãè÷íèòå ïðîöåñè â ðàñòåíèÿòà (Vangronsveldand Clijsters, 1992). Âúçìîæíèòå ïðè÷èíè çàóñòàíîâåíèòå íåãàòèâíè åôåêòè ñe äèñêóòèðàò â îáçîðíè

Òàáëèöà 2. Ïàðàìåòðè íà èíäèêàòîðèòå â ðàçðàáîòåíèÿ òåñò ñ ìëàäè êðàñòàâè÷íè ðàñòåíèÿ çà îòäåëíèòåôèòîòîêñè÷íè êëàñîâå (â % îò êîíòðîëàòà)

Table 2. Parameters of indicators in the developed test with cucumber plants for the different phytotoxicity classes (in %from the control)

Ïàðàìåòðè / Parameters

Ôèòîòîêñè÷íè êëàñîâå / Phytotoxicity classes

Íåòîêñè÷íà Êëàñ I

Nontoxic, Class I

Ñëàáî òîêñè÷íà Êëàñ II

Slightly toxic, Class II

Óìåðåíî òîêñè÷íà Êëàñ III

Moderately toxic, Class III

Ñèëíî òîêñè÷íà Êëàñ IV

Strongly toxic, Class IV

Ëåòàëíà Êëàñ V Lethal, Class V

Ñâåæà ìàñà / Ëèñòíà ïëîù Fresh mass /

Leaf area

> 90 85–75 75–40 < 40

Íÿìà ïîíèêâàíå

No germination

Ñêîðîñò íà ÔÑ; Net photosynthetic

rate 95–110 > 70 70–40 < 40

-

ETR 95–105 > 80 80–50 < 50 - GPOD

êîðåíè / roots 100–125 125–150 150–200 > 200 -


49

ñòàòèè è ìîíîãðàôèè (Krupa and Baszynski, 1995;Vassilev and Yordanov, 1997; Adriano, 2001). Â êîíêðåòíèÿñëó÷àé èíòåðåñ çà ðàçðàáîòâàíåòî íà ðàñòèòåëíèÿ òåñòïðåäñòàâëÿâà ÷óâñòâèòåëíîñòòà íà îòäåëíèôèçèîëîãè÷íè ïàðàìåòðè êúì çàìúðñÿâàíå íà ñðåäàòàñ ÒÌ, êàêòî è çàâèñèìîñòòà ìåæäó òÿõ ïðè ðàçëè÷íèñòåïåíè íà çàìúðñÿâàíå. Ïîëó÷åíèòå äàííè ïîêàçâàòñèëíàòà ÷óâñòâèòåëíîñò íà ÑÎ2 ôèêñàöèÿòà (À) èôîòîñèíòåòè÷íèÿ åëåêòðîíåí òðàíñïîðò (ETR) êúììåòàëíà ôèòîòîêñè÷íîñò. Òîâà äàâà îñíîâàíèå çàâêëþ÷âàíå íà òåçè ïàðàìåòðè, íàðåä ñ àêòèâíîñòòà íàGPOD è ðàñòåæíèòå ïàðàìåòðè, êàòî ôóíêöèîíàëíèèíäèêàòîðè â ðàçðàáîòâàíèÿ ðàñòèòåëåí òåñò.

Â òàáëèöà 2 ñà ïðåäñòàâåíè èíòåðâàëíèòåñòîéíîñòè íà èíäèêàòîðèòå çà ðàçëè÷íè ïî ñòåïåí íàìåòàëíà ôèòîòîêñè÷íîñò ñðåäè – íåòîêñè÷íà (êëàñ I),ñëàáî òîêñè÷íà (êëàñ II), óìåðåíî òîêñè÷íà (êëàñ III),ñèëíî òîêñè÷íà (êëàñ IV) è ëåòàëíà (êëàñ V).Èíäèêàòîðíèòå ñòîéíîñòè ñà èçðàçåíè êàòî ïðîöåíò îòòåçè â êîíòðîëíèòå ðàñòåíèÿ. Ñòîéíîñòèòå íàðàñòåæíèòå èíäèêàòîðè çà îòäåëíèòå ôèòîòîêñè÷íèêëàñîâå êîðåñïîíäèðàò ñ òåçè îò òåñòà íà Vangronsveldand Clijsters (1992), a íà îñòàíàëèòå èíäèêàòîðè ñàîïðåäåëåíè åìïèðè÷íî íà áàçàòà íà óñòàíîâåíèçàâèñèìîñòè ìåæäó èíõèáèöèÿòà íà ðàñòåæà èèçñëåäâàíèòå ôóíêöèîíàëíè ïàðàìåòðè â òðåòèðàíèòåñ ÒÌ êðàñòàâè÷íè ðàñòåíèÿ. Îáùàòà îöåíêà íàôèòîòîêñè÷íîñòòà íà çàìúðñåíàòà ñ ÒÌ ñðåäà ñå

Òàáëèöà 3. Îáùî ñúäúðæàíèå íà ÒÌ â ïî÷âåíè ïðîáè, âçåòè îò ðàéîíà îêîëî ìåòàëóðãè÷íîòî ïðåäïðèÿòèåÊóìåðèî êðàé Ïèðäîï

Table 3. Total content of heavy metals in the soil samples, taken in the region around metallurgic factoryKumerio near Pirdop

èç÷èñëÿâà êàòî ñðåäíîàðèòìåòè÷íà îò êëàñîâåòå çàîòäåëíèòå èíäèêàòîðè. Çà ëåòàëíà (êëàñ V) ñå îïðåäåëÿòàçè ñðåäà, â êîÿòî çàìúðñÿâàíåòî ñ ÒÌ íå ïîçâîëÿâàíîðìàëíî ïîíèêâàíå íà ðàñòåíèÿòà. Íåòîêñè÷íà (êëàñI) å òàçè ñðåäà, â êîÿòî íàìàëÿâàíåòî íà ðàñòåæíèòåïàðàìåòðè íå íàäõâúðëÿ 10%, à àêòèâíîñòòà íà GPODíå íàäâèøàâà ñòîéíîñòèòå â êîíòðîëíèòå ðàñòåíèÿ ñïîâå÷å îò 25%. Ôîòîñèíòåòè÷íèòå ïàðàìåòðè â òîçèñëó÷àé ìîãàò äà áúäàò è ñëàáî çàâèøåíè â ðåçóëòàò íàïðîìåíè â ñïåöèôè÷íàòà ïëúòíîñò íà ëèñòàòà, êàêòî åóñòàíîâåíî ïî-ðàíî (Vassilev and Yordanov, 1997).

Ðàñòèòåëíèÿò òåñò å ðàçðàáîòåí â óñëîâèÿ íàñóáñòðàòíà õèäðîïîííà êóëòóðà, çà äà áúäå íåçàâèñèìîò ñâîéñòâàòà íà êîíêðåòíà ïî÷âà. Ñúùåâðåìåííîõèäðîïîííèòå è ïî÷âåíèòå êóëòóðè ñå ðàçëè÷àâàòñúùåñòâåíî, â òîâà ÷èñëî è ïðè ìîäåëèðàíå íà èçëèøúêíà ÒÌ. Â ïî÷âàòà å íàëèöå äèíàìè÷íî ðàâíîâåñèåìåæäó ôîíäîâåòå íà ÒÌ â òâúðäàòà è â òå÷íàòà ôàçà,ïîðàäè êîåòî íàé-ëåñíîóñâîèìèòå èì ôîðìè â ïî÷âåíèÿðàçòâîð ñà â ñðàâíèòåëíî íèñêè êîíöåíòðàöèè.Èçëèøúêúò íà ÒÌ â õèäðîïîííè óñëîâèÿ å èçöÿëîäîñòúïåí, ïîðàäè êîåòî ôèòîòîêñè÷íèÿò èì åôåêò å ïî-äèðåêòåí è ïî-ñèëåí.

Åôèêàñíîñòòà íà ðàçðàáîòåíèÿ ðàñòèòåëåíòåñò å ïðîó÷åíà ÷ðåç ïèëîòíî èçïèòâàíå âúðõó ïî÷âåíèïðîáè îò ðàéîíà îêîëî ìåòàëóðãè÷íîòî ïðåäïðèÿòèå íàÊóìåðèî êðàé Ïèðäîï. Çà êîíòðîëà ñà èçïîëçâàíèïî÷âåíè ïðîáè, âçåòè íà 10 êm îò ïðåäïðèÿòèåòî, â êîèòî

Âàðèàíòè / ìåñòîïîëîæåíèå Treatments / location

Cu (mg/kg)

Cd (mg/kg)

Zn (mg/kg)

Pb (mg/kg)

Âàðèàíò 1 Treatment 1

200 m þæíî îò ïðåäïðèÿòèåòî 200 m South of the factory

1125 0,4 170 34


1 êm èçòî÷íî îò ïðåäïðèÿòèåòî 1 km East of the factory

272 < 0,1 129 19


2 êm èçòî÷íî îò ïðåäïðèÿòèåòî (ñ. Àíòîí) 2 km East of the factory (v. Anton)

356 < 0,1 85 23


5 êm èçòî÷íî îò ïðåäïðèÿòèåòî – ìåñòíîñò “Êîçíèöà” 5 km East of the factory “Koznitsa”

119 < 0,1 79 20

Âàðèàíò 5 (êîíòðîëà) Treatment 5

(control)

10 êm èçòî÷íî îò ïðåäïðèÿòèåòî 10 km East of the factory

79 < 0,1 28 20

50


îáùîòî ñúäúðæàíèå íà ÒÌ å ïîä óñòàíîâåíèòå ÏÄÊíîðìè. Êîíòðîëíèòå è çàìúðñåíèòe ñ ÒÌ ïðîáè íå ñåðàçëè÷àâàò ñúùåñòâåíî ïî ôèçèêî-õèìè÷íè êà÷åñòâà,à çà èçðàâíÿâàíå íà ñúäúðæàíèåòî íà íåîáõîäèìè èïîëåçíè ìèíåðàëíè åëåìåíòè å âíåñåí åäíàêúâ îáåìõðàíèòåëåí ðàçòâîð íà Õîãëàíä.

Ðåàêöèÿòà íà âñè÷êè ïî÷âåíè ïðîáè [pH(H20)] å âäèàïàçîíà 4,5-5,5. Ñòîéíîñòèòå íà ÏÄÊ çà Cu, Cd, Zn èPb ïðè ïîñî÷åíèÿ èíòåðâàë íà pH ñà ñëåäíèòå -ñúîòâåòíî 80, 1,5, 150 è 60 mg/kg (Íàðåäáà ¹ 3 íàÌÎÑÂ îò 2008 ã.). Ñúãëàñíî ñ ïîëó÷åíèòå ðåçóëòàòè,îòðàçåíè â òàáëèöà 3, îáùîòî ñúäúðæàíèå íà Cuíàäâèøàâà ÏÄÊ âúâ âñè÷êè ïî÷âåíè âàðèàíòè, ñèçêëþ÷åíèå íà êîíòðîëàòà, à òîâà íà Zn – ñàìî â ïúðâèÿâàðèàíò, íåïîñðåäñòâåíî îêîëî ïðåäïðèÿòèåòî.

Êðàñòàâè÷íèòå ðàñòåíèÿ, îòãëåæäàíè âúðõóíåçàìúðñåíèòå è çàìúðñåíèòe ñ ÒÌ ïî÷âåíè ïðîáè, ñåðàçëè÷àâàò ïî ñêîðîñòòà íà ðàñòåæà è ðàçâèòèåòî ñè.Ðàñòåíèÿòà îò íàé-çàìúðñåíèÿ âàðèàíò (âàðèàíò 1) íåïîíèêâàò íîðìàëíî, íå îáðàçóâàò êîðåíè è íàïúëíî

Òàáëèöà 4. Èíäèêàòîðíè ïàðàìåòðè â êðàñòàâè÷íè ðàñòåíèÿ, îòãëåæäàíè âúðõó çàìúðñåíè ñ òåæêèìåòàëè ïî÷âåíè ïðîáè. Ñâåæà ìàñà íà ðàñòåíèÿòà (g); ñêîðîñò íà íåòî ôîòîñèíòåçàòà (μmol CO2 m-2 s-1);

ETR (ñêîðîñò íà ôîòîñèíòåòè÷íèÿ åëåêòðîíåí òðàíñïîðò - μmol m-2 s-1); ãâàÿêîë ïåðîêñèäàçíààêòèâíîñò (GPOD - mU g-1 ñâåæà ìàñà)

Table 4. Indicator parameters in cucumber plants grown in heavy metal contaminated soil samples.FW – fresh mass (g); A – net photosynthetic rate (μmol CO2 m-2 s-1); ETR – apparent photosynthetic transport rate

(μmol m-2 s-1); Guijacol peroxidase activity in roots (GPOD – mU g-1 FW)

*Ðàçëèêèòå ñ êîíòðîëàòà ñà äîêàçàíè ïðè P = 0,05.*Differences between the treatments and the control values are significant at P = 0.05.

ñïèðàò íà÷àëíèÿ ñè ðàñòåæ. Ñúñ ñëàá ðàñòåæ è ñúññèëíà èíõèáèöèÿ íà ðàñòåæà íà êîðåíèòå è ëèñòàòà ñåîòëè÷àâàò ðàñòåíèÿòà îò âàðèàíò 2. Èçâåñòíà èíõèáèöèÿíà ðàñòåæà íà êîðåíèòå, íî íå è íà ëèñòàòà, ñåíàáëþäàâà ïðè âàðèàíò 3, à ðàñòåíèÿòà îò âàðèàíò 4íå ñå ðàçëè÷àâàò ñúùåñòâåíî îò êîíòðîëíèòå ðàñòåíèÿ(âàð. 5). Ìîæå äà ñå äîïóñíå, ÷å íàáëþäàâàíèòåòîêñè÷íè åôåêòè âúðõó ðàñòåæà ñå äúëæàò ïðåäèìíîíà åëåìåíòà Cu, êîéòî å îñíîâíèÿò çàìúðñèòåë íàïî÷âàòà. Èçâåñòåí íåãàòèâåí åôåêò âåðîÿòíî îêàçâàòéîíèòå íà Al è Mn, êîèòî ïðè óñòàíîâåíàòà êèñåëàðåàêöèÿ íà ïî÷âàòà èìàò âèñîêà ïîäâèæíîñò.

Â òàáëèöà 4 ñà ïðåäñòàâåíè ðåçóëòàòè çàèíäèêàòîðíèòå ñòîéíîñòè íà êîíòðîëíèòå èîòãëåæäàíèòå âúðõó çàìúðñåíè ïî÷âè êðàñòàâè÷íèðàñòåíèÿ, íà áàçàòà íà êîèòî å èçâúðøåíî íîðìèðàíåíà ôèòîòîêñè÷íîñòòà íà çàìúðñåíèòå ïî÷âåíè ïðîáè.Ðåçóëòàòèòå ïîêàçâàò, ÷å çàìúðñÿâàíåòî ñ ÒÌïðåäèçâèêâà ñúùåñòâåíè íàðóøåíèÿ âúâ ôèçèîëî-ãè÷íèòå ïðîöåñè íà ðàñòåíèÿòà îò âàðèàíò 2 (ïðîáè,

Ïàðàìåòðè Parameters

Âàðèàíòè / Treatments

Âàðèàíò 5 (êîíòðîëà) Treatment 5

(control)

Âàðèàíò 1 (200 m)

Treatment 1

Âàðèàíò 2 (1 km)

Treatment 2


Treatment 3


Treatment 4

Ñâåæà ìàñà Fresh mass

5,47 (100)

Íÿìà ïîíèêâàíå

No germination

2,31* (42) 4,95 (90) 4,88* (89)

Ñêîðîñò íà ÔÑ Net photosynthetic

rate 15,19 (100) - 8,15* (54) 13,12* (86) 13,25* (87)

ETR 38,1 (100) - 22,5* (59) 34,3 (90) 33,1* (88)

GPOD êîðåíè roots 2750 (100) - 5120* (189) 3110 (113) 3268 (119)

Ôèòîòîêñè÷åí êëàñ

Phytotoxic class - V III I I


51

âçåòè íà 1 km èçòî÷íî îò ïðåäïðèÿòèåòî) è íå âëèÿåñúùåñòâåíî âúðõó òåçè îò âàðèàíòèòå 3 è 4 (ïðîáè, âçåòèíà 2 è 5 êm èçòî÷íî îò ïðåäïðèÿòèåòî, çåìëèùå íà ñ.Àíòîí è ìåñòíîñòòà “Êîçíèöà”). Ôèçèîëîãè÷íèÿò ñòàòóñíà ðàñòåíèÿòà îò âàðèàíò 2 êëàñèôèöèðà ïî÷âàòà êàòîóìåðåíî ôèòîòîêñè÷íà (êëàñ III). Ðàñòåíèÿòà îòâàðèàíòè 3 è 4 ñà ñ ïîíèæåíà ñâåæà ìàñà è ñ ïî-íèñêèôîòîñèíòåòè÷íè ïîêàçàòåëè ñïðÿìî êîíòðîëíèòå, íîóñòàíîâåíèòå ðàçëèêè ñà â ðàìêèòå íà äîïóñòèìèòåãðàíèöè çà íåòîêñè÷íà ïî÷âà (êëàñ I).

ÇÀÊËÞ×ÅÍÈÅÂ ðåçóëòàò íà ïðîâåäåíèòå ïðåäâàðèòåëíè è

íàñòîÿùè èçñëåäâàíèÿ å ðàçðàáîòåí ðàñòèòåëåí òåñòçà îöåíêà íà ôèòîòîêñè÷íîñòòà íà çàìúðñåíè ñ ÒÌïî÷âè. Òîé å áàçèðàí íà ìîðôîëîãè÷íè (ëèñòà ïëîù èñâåæà ìàñà) è ôóíêöèîíàëíè (ôîòîñèíòåòè÷íèïàðàìåòðè è ïåðîêñèäàçíà àêòèâíîñò â êîðåíèòå)ïðîìåíè â ìëàäè êðàñòàâè÷íè ðàñòåíèÿ, îòãëåæäàíèâúðõó çàìúðñåíà ñ ÒÌ êîðåíîâà ñðåäà ïðè êîíòðîëèðàíèóñëîâèÿ íà ñðåäàòà. Òåñòúò ïîçâîëÿâà êëàñèôèöèðàíåíà çàìúðñåíàòà ñðåäà â 5 ôèòîòîêñè÷íè êëàñà:íåòîêñè÷íà (êëàñ I), ñëàáî òîêñè÷íà (êëàñ II), óìåðåíîòîêñè÷íà (êëàñ III), ñèëíî òîêñè÷íà (êëàñ IV) è ëåòàëíà(êëàñ V) ñðåäà. Ðàñòèòåëíèÿò òåñò å ïðèëîæåí çà îöåíêàíà ôèòîòîêñè÷íîñòòà íà ïî÷âåíè ïðîáè îò ðàéîíà íàìåòàëóðãè÷íîòî ïðåäïðèÿòèå Êóìåðèî êðàé Ïèðäîï.Óñòàíîâåíî å, ÷å êîíêðåòíèòå ïî÷âåíè ïðîáè, âçåòè âçîíàòà îò 200 m äî 1 km èçòî÷íî îò ïðåäïðèÿòèåòî,ïðîÿâÿâàò ôèòîòîêñè÷íîñò îò V-III êëàñ. Ðàñòèòåëíèÿòòåñò ìîæå äà áúäå ïðèëàãàí çà îöåíêà íàôèòîòîêñè÷íîñòòà íà ïî÷âàòà â çàìúðñåíè ñ ÒÌ ðàéîíè.Çà öåëòà å íåîáõîäèìî äà ñå ïîäáåðàò ïðåäñòàâèòåëíèïî÷âåíè ïðîáè, îòðàçÿâàùè âàðèðàíåòî â ñòåïåíòà íàçàìúðñÿâàíå ñ ÒÌ è â îñíîâíèòå ôèçèêî-õèìè÷íèñâîéñòâà íà ïî÷âàòà â äàäåíèÿ ðåãèîí.


Íàðåäáà ¹ 3 çà íîðìèòå çà äîïóñòèìî ñúäúðæàíèå íàâðåäíè âåùåñòâà â ïî÷âèòå íà Ìèíèñòåðñòâîòî íàîêîëíàòà ñðåäà è âîäèòå. – ÄÂ ¹ 71 îò 01.08.2008 ã.

ßíêîâ, Á., Â. Äåëèáàëòîâà, Ì. Áîæèíîâ, 2000.Ñúäúðæàíèå íà Cu, Zn, Cd è Pb âúâ âåãåòàòèâíèòåîðãàíè íà ïàìóêîâè ñîðòîâå, îòãëåæäàíè âèíäóñòðèàëíî çàìúðñåíè ðàéîíè. – Ðàñòåíèåâúäíèíàóêè, 37: 525-531.

Adriano, D., 2001. Trace elements in terrestrialenvironments: biogeochemistry, bioavailability, and risksof metals. 2nd edition. – Springer-Verlag, New York,Berlin, Heidelberg.

An, Y-J., 2004. Soil ecotoxicity assessment using cadmiumsensitive plants. – Environm. Poll., 127: 21-26.

Angelova, V., R. Ivanova, K. Ivanov, 2004. Heavy metalaccumulation and distribution in oil crops. –Communications in soil science and plant analysis, 35(17-18): 2551-2566.

Bergmeyer, H.U., K. Gawehn, M. Grassl, 1974. Enzymesas biochemical reagents. – In: H. U. Bergmeyer (Editor),Methods in Enzymatic Analysis, Academic Press, NewYork, pp. 425-522.

Dinev, N., T. Raytchev, M. Benkova, 2005. Comparativeresearch on the effect of organo-mineral liming on heavymetal polluted soil. II. Heavy metal content of cabbageproduction. – In: Proceedings of National Conferencewith international participation “Management, use andprotection of soil resources”, May 15-19, 2005, Sofia,ISBN 954-749-058-3, pp. 443-447.

Grancharov, I., S. Popova, 2003. Heavy metals pollutionaround the metallurgy plants in some regions in Bulgaria.– In: Proceedings of the workshop “Bulgarian Prioritiesin Chemical Risk Assessment and Management”, heldon 12 September 2003, Sofia, pp.38-47.

Krupa, Z., T. Baszynski, 1995. Some aspects of heavymetals toxicity towards photosynthetic apparatus - directand indirect effects on light and dark reactions. – ActaPhysiol. Plant., 7: 55-64.

Lewis, M. 1995. Use of freshwater plants for phytotoxicitytesting: a review. – Environm. Poll., 87: 319-336.

McGrath, S. P., 1987. Long-term studies of metals transfersfollowing applications of sewage sludge. – In: P.Coughtrey, M. Martin, M. Unsworth (Editors), PollutantTransport and fate in Ecosystems. Special publicationN 6 of the British Ecological Society, Blackwell Scientific,Oxford, pp. 301-317.

Organisation for Economic Cooperation and Development- OECD, 1984. Terrestrial plants, growth test, OECD-208. – Paris.

Smith, B., 1978. An inter- and intra-agency survey of theuse of plants for toxicity assessment. – In: J. Gorsuch,W. Lower, W. Wang, M. Lewis (Editors), Plants for toxicityassessment, vol. 2, ASTM STP 1115, American Societyfor Testing and Materials, Philadelphia, 1978, pp. 41-59.

Vangronsveld, J., H. Clijsters, 1992. A biological test systemfor the evaluation of metal phytotoxicity andimmobilisation by additives in metal contaminated soils.– In: E. Merian and W. Haedi (Editors), Metal compoundsin environment and life, 4. Special supplement to

52


Chemical Speciation and Bioavailability., Wilmington:Science Reviews Inc., 1992, pp. 117-125.

Vassilev, A., 2002. Use of chlorophyll fluorescence forphytotoxicity testing. – J. Environm. Protection andEcology, 2002, 3 (4): 901-912.

Vassilev, A., M. Berova, Z. Zlatev, 1998. Influence of Cd2+

on growth, chlorophyll content, and water relations inyoung barley plants. – Biologia Plantarum, 41 (4):601- 606.

Vassilev, A., L. Koleva, M. Berova, N. Stoeva, 2007.Development of a plant test system for metal toxicityevaluation. I. Sensitivity of plant species to heavy metalstress. – J. Central European Agriculture, 8 (2):135-140.

Vassilev, A., I. Yordanov, 1997. Reductive analysis offactors limiting growth of Cd-treated plants: a review. –Bulg. J. Plant Physiol., 23 (3-4), 114-133.

Yankov, B., N. Taxin, 2001. Accumulation and distributionof Pb, Cu, Zn and Cd in sunflower (Helianthus annuusL.) grown in an industrially polluted region. – Helia, 24:131-136.

Ñòàòèÿòà å ïðèåòà íà 27.02.2009 ã.Ðåöåíçåíò - ïðîô. äòí Êðàñèìèð Èâàíîâe-mail: [email protected]

Àâòîðèòå èçêàçâàò áëàãîäàðíîñò íà Ôîíäà çà íàó÷íè èçñëåäâàíèÿ çà ïðåäîñòàâåíîòî ôèíàíñèðàíå íàïðîåêò ÂÓ-ÀÍ-3/2005, â ðàìêèòå íà êîéòî áÿõà ïðîâåäåíè ïîñî÷åíèòå â ñòàòèÿòà èçñëåäâàíèÿ.


53

ÔÈÇÈÎËÎÃÈ×ÅÍ ÀÍÀËÈÇ ÍÀ ÐÀÑÒÅÆÀ È ÏÐÎÄÓÊÒÈÂÍÎÑÒÒÀ ÍÀ ÑÎÐÒÎÂÅ ÐÅÏÈ×ÊÈPHYSIOLOGICAL ANALYSIS OF THE GROWTH AND PRODUCTIVITY OF RADISH VARIÅTIES

Óàëèä Àë ÕóìðàíèWalid al Humrani

Àãðàðåí óíèâåðñèòåò – ÏëîâäèâAgricultural University - Plovdiv

ÐåçþìåÏðîâåäåíè áÿõà ëàáîðàòîðíè îïèòè ñ ìëàäè ðàñòåíèÿ ðåïè÷êè îò òðè ñîðòà. Áåøå íàïðàâåí àíàëèç íà

ðàñòåæà è ðàçïðåäåëåíèåòî íà áèîìàñàòà ïî îðãàíè 15 äíè ñëåä íà÷àëîòî íà ôîðìèðàíå íà êîðåíîïëîäà. Îïðåäåëåíèáÿõà ïàðàìåòðèòå íà ôîòîñèíòåòè÷íèÿ àïàðàò – îáùà ëèñòíà ïëîù, ïëîù íà ëèñòíàòà ïåòóðà è êîòèëåäîíèòå. Çàñúùèÿ ïåðèîä áåøå îò÷åòåíà áèîëîãè÷íàòà è ñòîïàíñêàòà ïðîäóêòèâíîñò íà ôîòîñèíòåòè÷íèÿ àïàðàò ïðè îòäåëíèòåñîðòîâå.

Óñòàíîâåíî áåøå, ÷å îòíîñèòåëíàòà ñêîðîñò íà ðàñòåæà (RGR) å ðàçëè÷íà ïðè âêëþ÷åíèòå â åêñïåðèìåíòàñîðòîâå è e íàé-ãîëÿìà ïðè ñîðòà „Åäðè ÷åðâåíè”. Íàé-ãîëÿì ôîòîñèíòåòè÷åí àïàðàò ñå óñòàíîâÿâà ïðè ñúùèÿ ñîðò.Ñòîïàíñêàòà ïðîäóêòèâíîñò èìà íàé-âèñîêè ñòîéíîñòè ïðè ñîðòà „Ñàêñà”.

AbstractLaboratory experiments were conducted with young plants of three radish varieties. An analysis of the growth and

distribution of the biomass by authorities 15 days after the beginning of root formation. Certain parameters of the photosyntheticapparatus were determined – total leaf area surface and leaf blade and cotyledon. For the same period the biological andeconomic productivity of the photosynthetic apparatus in different varieties was recorded.

It was found that the relative growth rate (RGR) of the different experimental varieties varied, being highest in Edricherveni (Big red). The biggest photosynthetic apparatus was observed in the same variety. Economic productivity is thehighest in the Sachs variety.

Êëþ÷îâè äóìè: ðàñòåæ, ôîòîñèíòåòè÷åí àïàðàò, ïðîäóêòèâíîñò.Key words: growth, photosynthetic apparatus, productivity.

BÚÂÅÄÅÍÈÅÐåïè÷êèòå ñà øèðîêî ðàçïðîñòðàíåíà

çåëåí÷óêîâà êóëòóðà. Ñïîðåä ×îëàêîâ (2001) òå ñåîòãëåæäàò â óìåðåíàòà êëèìàòè÷íà çîíà, íî íàé-âå÷å âÈçòî÷íà Àçèÿ, êúäåòî èìàò íàé-ãîëÿìî ñòîïàíñêîçíà÷åíèå. Àâòîðúò ïîä÷åðòàâà îùå, ÷å ïîðàäè êúñèÿâåãåòàöèîíåí ïåðèîä è ñëàáàòà ìó ÷óâñòâèòåëíîñò êúìíèñêè òåìïåðàòóðè òîçè çåëåí÷óêîâ âèä ñå îòãëåæäà íàîòêðèòî äàëå÷å íà ñåâåð, êúäåòî äðóãè çåëåí÷óêîâèêóëòóðè òðóäíî áèõà ìîãëè äà ôîðìèðàò ïðîäóêòîâèîðãàíè.

Ðàçëè÷íèòå ñîðòîâå ðåïè÷êè ôîðìèðàòêîðåíîïëîäè çà ïåðèîä îò 3 äî 6 ñåäìèöè (Àíäðååâ,1990) è ïðè áëàãîïðèÿòíè óñëîâèÿ èçâàæäàíåòî íàêîðåíîïëîäèòå çàïî÷âà 25-30-35 äíè ñëåä ïîíèêâàíåòî(Àëèïèåâà, 2001).

Ðåïè÷êèòå ñå îòëè÷àâàò ñ èíòåíçèâåí ðàñòåæ èçà 30-40 äíè çàâúðøâàò ôîðìèðàíåòî íà ïðîäóêòîâèÿîðãàí – êîðåíîïëîäà (Æóðáèöêè è äð.,1971). Îò ñúùèÿ

ëèòåðàòóðåí èçòî÷íèê ñòàâà ÿñíî, ÷å îò êîðåíîïëîäíèòåçåëåí÷óêîâè êóëòóðè ðåïè÷êèòå ñå îòëè÷àâàò ñ íàé-èíòåíçèâåí ðàñòåæ íà êîðåíîïëîäà. Ïðè òàçè êóëòóðàäî ôîðìèðàíåòî íà öâåòîíîñíîòî ñòúáëî äîíîðíî-àêöåïòîðíàòà ñèñòåìà å ñðàâíèòåëíî åëåìåíòàðíà.Äîíîð íà ôîòîàñèìèëàòè ñå ÿâÿâàò ëèñòàòà (êîòèëåäîíèè ñúùèíñêè), à àêöåïòîð – êîðåíúò è êîðåíîïëîäúò(Êoøêèí, 2005). Âñè÷êè ñúùèíñêè ëèñòà äî ôîðìèðàíåíà 60-70% îò ïëîùòà ñè ñà ïîòðåáèòåëè íà “÷óæäè”ôîòîàñèìèëàòè. Ñëåä òîçè ïåðèîä è äî ïðåêðàòÿâàíåòîíà ðàñòåæà íà ëèñòíàòà ïåòóðà òå ñà äîíîðè íààñèìèëàòè, òúé êàòî ðàçõîäúò çà ñîáñòâåíè íóæäèíàìàëÿâà çíà÷èòåëíî.

Èíòåíçèâíèÿò ðàñòåæ è êðàòêîòî âðåìå çàôîðìèðàíå íà ïðîäóêòîâèÿ îðãàí îïðåäåëÿò è ðîëÿòàíà êîòèëåäîíèòå â òîçè ïðîöåñ. Òîâà ìîòèâèðà èïðîâåæäàíåòî íà ôèçèîëîãè÷åí àíàëèç íà ðàñòåæà èïðîäóêòèâíîñòòà íà ðàçëè÷íè ñîðòîâå ðåïè÷êè çàóñòàíîâÿâàíå íà äîíîðíî-àêöåïòîðíèòå îòíîøåíèÿ

54


Òàáëèöà 1. Ðàçïðåäåëåíèå íà áèîìàñàòà â îðãàíèòå íà ìëàäè ðàñòåíèÿ îò ðåïè÷êèTable 1. Distribution of Biomass in the organs of young plants of Radishes

ìåæäó ôîòîñèíòåòè÷íèÿ àïàðàò è êîðåíîïëîäà èó÷àñòèåòî íà êîòèëåäîíèòå âúâ ôîðìèðàíåòî íàïðîäóêòîâèÿ îðãàí.

ÌÀÒÅÐÈÀËÈ È ÌÅÒÎÄÈÎïèòèòå ñà èçâåäåíè ñ òðè ñîðòà ðåïè÷êè - Åäðè

÷åðâåíè, Ñàêñà è Ñåëåñòà. Ðàñòåíèÿòà ñà îòãëåæäàíè âíåîòîïëÿåìà ñòîìàíåíî-ñòúêëåíà îðàíæåðèÿ íàêàòåäðà “Ôèçèîëîãèÿ íà ðàñòåíèÿòà è áèîõèìèÿ” â ÀÓ –Ïëîâäèâ ïðåç 2006-2007 ã. Çà öåëòà ñà èçïîëçâàíèïëàñòìàñîâè ñúäîâå ñ ðàçìåðè 47 õ 16 ñm. Âñåêè ñúä åçàðåäåí ñ 4,0 êg òîðôåíà ñìåñ çà çåëåí÷óêîâè ðàçñàäèè â íåãî ñà îòãëåæäàíè ïî 22 ðàñòåíèÿ. Òîðôåíàòà ñìåñèìà ðÍ = 6,41 è ñúäúðæà N – 10 ppm, P – 4,9 ppm, K –52,3 ppm, Ca – 60 ppm, è Mg – 14,4 ppm. ×ðåçïåðèîäè÷íî ïðeòåãëÿíå íà åëåêòðîííà âåçíà è äîëèâàíåñ âîäà å ïîääúðæàíà 70-80% âëàæíîñò. Ïðè ïîÿâà íàïúðâàòà äâîéêà ëèñòà, êîãàòî çàïî÷âà äà ñå îáðàçóâàêîðåíîïëîäúò, íà 11 ðàñòåíèÿ ñà îòñòðàíåíèêîòèëåäîíèòå. Îñíîâíèòå ïîêàçàòåëè çà àíàëèç íàðàñòåæà ñà îò÷åòåíè ñëåä 15 äíè ïî Beadle (1993).Ëèñòíàòà ïëîù íà ðàñòåíèÿòà å îïðåäåëåíà ñåëåêòðîíåí öèôðîâ ïëîùîìåð NEO-2 [ÒÓ - Ñîôèÿ,Áúëãàðèÿ] ïî Êåðèí è ñúàâò. (1997).

Åêñïåðèìåíòàëíèòå äàííè ñà îáðàáîòåíèñòàòèñòè÷åñêè, êàòî äîñòîâåðíîñòòà íà ðàçëèêèòå åîïðåäåëåíà ïî êðèòåðèÿ t íà Student ïðè çíà÷èìîñò*Ð< 0,05, **Ð < 0,01, ***Ð<0,001 (1957).

ÐÅÇÓËÒÀÒÈ È ÎÁÑÚÆÄÀÍÅÁèîìåòðè÷íèòå ïîêàçàòåëè ñà ïðåäïîñòàâêà çà

àíàëèç íà ðàñòåæà. Áèîìàñàòà íà îòäåëíèòå îðãàíè íàðàñòåíèåòî å îñíîâåí ïàðàìåòúð, îñîáåíî DÌ (ñóõàòà)ïðè ïîäëîæåíè íà ñèëåí âîäåí ñòðåñ ðàñòåíèÿ, à êîãàòîãî íÿìà, FM å äîñòàòú÷íî èíôîðìàòèâíà.

Â òàáëèöà 1 ñà ïðåäñòàâåíè ðåçóëòàòèòå çàíàòðóïâàíåòî è ðàçïðåäåëåíèåòî íà áèîìàñàòà ïîîðãàíè â ìëàäèòå ðàñòåíèÿ îò ïðîó÷âàíèòå òðè ñîðòàðåïè÷êè. Âèæäà ñå, ÷å áèîìàñàòà íà öÿëî ðàñòåíèå îòñîðòîâåòå å ðàçëè÷íà. Íàé-ìàëêî ñà àñèìèëèðàëè èíàòðóïàëè îðãàíè÷íà ìàñà ðàñòåíèÿòà îò ñîðò Åäðè÷åðâåíè, êàòî FM ïðåäñòàâëÿâà 76% îò òàçè íà ñîðòàÑàêñà è 75% îò ñîðòà Ñåëåñòà.

Ïîäîáíà å çàêîíîìåðíîñòòà è ïî îòíîøåíèåíà ñóõàòà áèîìàñà DM íà ðàñòåíèÿòà îò òðèòå ñîðòà.Çàñëóæàâà äà îòáåëåæèì ñúùî, ÷å îòñòðàíÿâàíåòî íàêîòèëåäîíèòå âîäè äî íàìàëÿâàíå íà ñèíòåçà íàáèîìàñà, íî íå ïðîìåíÿ ïîñî÷åíàòà çàâèñèìîñò ìåæäóîòäåëíèòå ñîðòîâå.

Ïî îòíîøåíèå íà áèîìàñàòà íà êîòèëåäîíèòåíå ñå óñòàíîâÿâàò ñúùåñòâåíè ðàçëè÷èÿ ìåæäóîòäåëíèòå ñîðòîâå. Äàííèòå îò òàáëèöàòà ïîêàçâàò, ÷åâ ñúùèíñêèòå ëèñòà îò ñîðò Åäðè ÷åðâåíè å àêóìóëèðàíàíàé-ìíîãî áèîìàñà (1,480), à ïðè ñîðòîâåòå Ñàêñà èÑåëåñòà òÿ å ñúîòâåòíî 0,994 è 0,940 g. Îòòîêúò íàôîòîàñèìèëàòè îò ëèñòàòà (ñúùèíñêè è êîòèëåäîíè) êúìàêöåïòèðàùèòå ÷àñòè (êîðåíîïëîä è êîðåí) ïðîòè÷à ñðàçëè÷íà ñêîðîñò, çà äà ñå àêóìóëèðàò ðàçëè÷íèêîëè÷åñòâà îðãàíè÷íà ìàñà. Òàêà ïðè ñîðòà Åäðè÷åðâåíè, ïðè êîéòî ìàñàòà íà ñúùèíñêèòå ëèñòà å íàé-ãîëÿìà, òåãëîòî íà êîðåíîïëîäà å ñ 50% ïî-ìàëêîñïðÿìî äðóãèòå äâà ñîðòà. Ïîäîáíà çàêîíîìåðíîñò ñåóñòàíîâÿâà è ïðè ðàñòåíèÿòà ñ îòñòðàíåíè êîòèëåäîíè,íî íàðàñòâàíåòî íà êîðåíîïëîäà ñå èíõèáèðà â ïî-ãîëÿìà ñòåïåí, à èìåííî - ñúñ 70%.

Ïîëó÷åíèòå ðåçóëòàòè ñà îñíîâàíèå çà èçâîäà,÷å ïðè ñîðò Åäðè ÷åðâåíè ïî-ãîëÿìà ÷àñò îòôîòîàñèìèëàòèòå ñå èçïîëçâàò çà ñîáñòâåíèòå íóæäèíà ëèñòàòà è ïî-ìàëêî ñå îòòè÷àò êúì êîðåíîïëîäà êàòîàòðàãèðàù îðãàí. Òàçè îñîáåíîñò â ðàçïðåäåëåíèåòî íà

Ïîêàçàòåëè Variants

Åäðè ÷åðâåíè Big red

Ñàêñà Saksa

Ñåëåñòà Selesta

ñ êîòèëåäoíè

with cotyledons

áåç êîòèëåäîíè

without cotyledons

ñ êîòèëåäîíè

with cotyledons


without cotyledons


with cotyledons


without cotyledons

FM ðàñòåíèå plant g) 4,181 2,010*** 5,475 3,382** 5,552 3,414*** DÌ ðàñòåíèå plant (g) 0,270 0,203** 0,343 0,198** 0,276 0,177* FM ñúùèíñêè ëèñòà true leaf (g) 1,480 1,054*** 0,994 0,904 0,940 0,907

FM êîòèëåäîíè cotyledons (g) 0,514 - 0,568 - 0,513 -

FM êîðåíîïëîä rootcrops (g) 2,060 0,820** 3,828 2,372** 4,022 2,464***

FM êîðåí root (g) 0,135 0,127 0,085 0,106 0,047 0,043


55

Òàáëèöà 2. Ïîêàçàòåëè çà àíàëèç íà ðàñòåæà íà ìëàäè ðàñòåíèÿ îò ðåïè÷êèTable 2. Parameters for analys of young plant of Radishes

ôîòîàñèìèëàòèòå ñå ïîòâúðæäàâà è îò äàííèòå,ïîêàçâàùè, ÷å ïðè ñîðò Åäðè ÷åðâåíè êîðåíîïëîäúòïðåäñòàâëÿâà 50% îò ñâåæàòà ìàñà íà öÿëîòî ðàñòåíèå,à ïðè ñîðòîâåòå Ñàêñà è Ñåëåñòà êîðåíîïëîäúò åñúîòâåòíî 70 è 72%.

Âúç îñíîâà íà áèîìåòðè÷íèòå ïàðàìåòðè,ïðåäñòàâåíè â òàáëèöà 1, ñà îïðåäåëåíè è íÿêîè îòîñíîâíèòå ïîêàçàòåëè çà àíàëèç íà ðàñòåæà êàòîñêîðîñò íà ðàñòåæà (GR), îòíîñèòåëíà ñêîðîñò íàðàñòåæà (RGR), îòíîñèòåëíà ëèñòíà ïëîù (LAR ) èñïåöèôè÷íà ëèñòíà ïëîù (SLA).

Ïîëó÷åíèòå ðåçóëòàòè (òàáë. 2) ïîêàçâàò, ÷åòðèòå ñîðòà ðåïè÷êè ñå ðàçëè÷àâàò ïî-ñúùåñòâåíî ïîïîêàçàòåëèòå íà ðàñòåæà GR è RGR íà öÿëî ðàñòåíèå.Ñ íàé-íèñêè ïîêàçàòåëè ñà ðàñòåíèÿòà îò ñîðòà Åäðè÷åðâåíè. Ñðåäíî ïîëîæåíèå çàåìà ñîðòúò Ñåëåñòà ñ40% è 50% ïî-âèñîêè ñòîéíîñòè ñúîòâåòíî çà GR è RGR.Ñîðòúò Ñàêñà å ñ íàé-ãîëÿìà îòíîñèòåëíà ñêîðîñò íàðàñòåæà. Ñïðÿìî ñîðòà Åäðè ÷åðâåíè ïðåâèøàâàíåòîå ñúñ 140%, à ñïðÿìî Ñåëåñòà - ñúîòâåòíî ñ 15%. Ïðèîòñòðàíÿâàíå íà ñåìåäåëèòå îòíîñèòåëíàòà ñêîðîñò íàðàñòåæà íàìàëÿâà ïî÷òè åäíàêâî ïðè òðèòå ñîðòà (ñ 30%).

Ïðè ðåïè÷êèòå ìàñàòà íà öÿëîòî ðàñòåíèå ñåôîðìèðà â íàé-ãîëÿìà ñòåïåí îò áèîìàñàòà íà ëèñòàòàè êîðåíîïëîäà. Âúç îñíîâà íà èçâúðøåíèòå àíàëèçèìîæå äà ñå ïîñî÷è, ÷å ïî ïîêàçàòåëÿ RGRl (îòíîñèòåëíàñêîðîñò íà ðàñòåæà íà ëèñòàòà) âêëþ÷åíèòå âåêñïåðèìåíòà ñîðòîâå ñå ðàçëè÷àâàò ñúùåñòâåíî. Íàé-âèñîêè ñòîéíîñòè RGRp èìà ïðè ñîðòà Ñàêñà, à íàé-

ìàëêè - ïðè ñîðòà Åäðè ÷åðâåíè. Ïðè îòñòðàíÿâàíå íàêîòèëåäîíèòå ïðè ñîðòà Åäðè ÷åðâåíè RGRp ñåèíõèáèðà ñ 20%, à ïðè îñòàíàëèòå äâà ñîðòà - ñ áëèçî50%. Îòíîñèòåëíàòà ñêîðîñò íà ðàñòåæà íà êîðåíî-ïëîäà ñúùî å ðàçëè÷íà. Îñîáåíîñòèòå íà òîçèïîêàçàòåë ñà èäåíòè÷íè êàòî çà RGRl. Ïî îòíîøåíèå íàïîêàçàòåëÿ îòíîñèòåëíà ëèñòíà ïëîù (LAR) ðàçëè÷èÿòàñà íàé-çíà÷èìè ïðè ñîðòà Åäðè ÷åðâåíè ñïðÿìîîñòàíàëèòå. Òîçè ñîðò èìà íàé-ãîëåìè ñòîéíîñòè íàLAR, êîåòî ïîêàçâà, ÷å íàòðóïâàíåòî íà åäèíèöàáèîìàñà îò ðàñòåíèåòî ñòàâà îò ãîëÿìàôîòîñèíòåçèðàùà ïëîù. Ïðè òðèòå ñîðòà LAR èìà ïî-íèñêè ñòîéíîñòè ïðè îòñòðàíÿâàíå íà êîòèëåäîíèòå.Äàííèòå â òàáëèöà 2 ïîêàçâàò, ÷å ñïåöèôè÷íàòà ëèñòíàïëîù (SLA) íå ñå ðàçëè÷àâà ñúùåñòâåíî ïðèâêëþ÷åíèòå â åêñïåðèìåíòà ñîðòîâå ðåïè÷êè.

Ðàñòåæúò å èíòåãðàëåí ïðîöåñ, êîéòî å ôóíêöèÿîò êîîðäèíàöèÿòà íà îñíîâíèòå ôèçèîëîãè÷íè ïðîöåñè, âò.÷. è ôîðìèðàíåòî íà ôîòîñèíòåòè÷íèÿ àïàðàò.Ðåçóëòàòèòå îò ïðîó÷âàíåòî ñà ïðåäñòàâåíè â òàáëèöà 3.

Åêñïåðèìåíòàëíèòå äàííè â òàáëèöàòàïîêàçâàò, ÷å íàé-ãîëÿìà îáùà ëèñòíà ïëîù èìàòðàñòåíèÿòà îò ñîðòà Åäðè ÷åðâåíè. Ïðè ñîðòîâåòå Ñàêñàè Ñåëåñòà îáùàòà ëèñòíà ïëîù å ñ 30-35% ïî-ìàëêà,áåç çíà÷èìè ðàçëè÷èÿ ìåæäó òÿõ. Òúé êàòî ôîðìèðàíåòîíà ïðîäóêòîâèÿ îðãàí (êîðåíîïëîäà) ïðîòè÷à çà êðàòúêïåðèîä îò âðåìå, ïðåäñòàâëÿâà èíòåðåñ êàêúâ å äåëúòíà êîòèëåäîíèòå îò îáùàòà ôîòîñèíòåçèðàùà ïëîù íàðàñòåíèÿòà.

Ïîêàçàòåëè Variants

Åäðè ÷åðâåíè Big red

Ñàêñà Saksa



with cotyledons


without cotyledons


with cotyledons


without cotyledons


with cotyledons


without cotyledons

Ñêîðîñò íà ðàñòåæà Growth rate mg/äåí day GRpL

10,4 6,3 19,2 9,5 14,7 8,1

mg/g/äåí day RGR 50,0 33,0 122,0 85,0 107,0 78,0

RGRl ëèñòà leaf mg/g/äåí 29,8 24,2 68,7 37,5 53,7 28,9

RGR r.c. êîðåíîïëîä rootcrops mg/g/äåí day

18,7 16,7 20,9 16,9 21,0 17,7

LAR ñm2/mg ðàñòåíèå plant 11,4 13,5 6,5 7,0 6,0 6,8

SLA ñm2/mg ëèñòà leaf 25,6 26,5 22,6 25,0 23,0 25,0

56


Òàáëèöà 3. Ôîòîñèíòåòè÷åí àïàðàò íà ñîðòîâå ðåïè÷êèTable 3. Photosynthetic apparatus of varieties Radishes

Îòñòðàíÿâàíåòî íà êîòèëåäîíèòå çàáàâÿíàðàñòâàíåòî íà ôîòîñèíòåçèðàùàòà ïîâúðõíîñò, òúéêàòî òå ñà äîíîðè íà ôîòîàñèìèëàòè è ôèòîõîðìîíè çàðàñòåíèÿòà. Îò òàáëèöàòà å âèäíî îùå, ÷å ðàçëè÷èÿòàâ îáùàòà ëèñòà ïëîù ìåæäó Åäðè ÷åðâåíè è îñòàíàëèòåäâà ñîðòà å èçêëþ÷èòåëíî çà ñìåòêà íà ïëîùòà íàñúùèíñêèòå ëèñòà, òúé êàòî ïëîùòà íà êîòèëåäîíèòåíå ñå ðàçëè÷àâà ñúùåñòâåíî. Ïëîùòà íà ñúùèíñêèòåëèñòà îò Åäðè ÷åðâåíè å ïî-ãîëÿìà ñðåäíî ñ 60% ñïðÿìîÑàêñà è Ñåëåñòà. Òîâà ñå äúëæè íà ïî-ãîëÿìàòà ïëîùíà ëèñòíàòà ïåòóðà íà âñåêè îòäåëåí ëèñò.

Ïîëó÷åíèòå îò íàñ ðåçóëòàòè ïîêàçâàò, ÷åîòíîñèòåëíèÿò äÿë íà êîòèëåäîíèòå îò îáùàòàôîòîñèíòåçèðàùà ïîâúðõíîñò ïðè òðèòå ñîðòà å

ðàçëè÷åí. Ïðè ñîðòîâåòå Ñàêñà è Ñåëåñòà êîòèëåäîíèòåïðåäñòàâëÿâàò îêîëî 25% îò îáùàòà ëèñòíà ïëîù, àïðè ñîðòà Åäðè ÷åðâåíè äåëúò å ìíîãî ïî-ìàëúê (16%).Ïî-ãîëÿìîòî ó÷àñòèå íà êîòèëåäîíèòå â îáùàòà ëèñòíàïëîù ïðè äâàòà ñîðòà ñå äúëæè íà ïî-áúðçîòî ñïèðàíåíà ðàñòåæà íà ëèñòíàòà ïåòóðà è íà ïî-ìàëêèòå ðàçìåðè.Òîâà îçíà÷àâà îùå, ÷å ïðè ñîðòîâåòå Ñàêñà è Ñåëåñòàïî-ðàíî ñúùèíñêèòå ëèñòà çàäîâîëÿâàò ñîáñòâåíèòå ñèíóæäè îò ôîòîàñèìèëàòè è ñå ïðåâðúùàò â äîíîðè çàðàñòåæà íà êîðåíîïëîäà.

Â òàáëèöà 4 ñà ïðåäñòàâåíè äàííè çàïðîäóêòèâíîñòòà íà ôîòîñèíòåòè÷íèÿ àïàðàò îòèçñëåäâàíèòå ñîðòîâå ðåïè÷êè. Ðåçóëòàòèòå îòåêñïåðèìåíòà ïîêàçâàò, ÷å íàé-ãîëÿìà áèîëîãè÷íà

Ñîðòîâå Cultivar

Îáùà ëèñòíà ïëîù Total

leaf area

(cm2)

Ïëîù íà ñúùèíñêè

ëèñòà Area of true leaf

(ñm2)

Ïëîù íà 1 ñúùèíñêè

ëèñò Area of first cotyledons

(cm2)

Ïëîù íà êîòèëåäîíè

Area of cotyledons

(cm2)

% íà êîòèëåäîí

è îò îáùàòà ïëîù

Cotyledons from total

area Åäðè

÷åðâåíè Big red


with cotyledons


without cotyledons

51,0±3,7

27,2±2,6**

42,7±2,6

27,2±2,6**

10,7±1,90

7,6±0,4*

8,3±0,3 -

6,3 -

Ñàêñà Saksa


with cotyledons


without cotyledons

35,3±2,3

23,5±2,2**

26,3±1,5

23,5±2,2

6,9±0,1

6,4±0,2

9,0±0,5 -

25,6 -



with cotyledons


without cotyledons

33,3±1,7

23,2±1,2**

25,2±1,3

23,2±1,2

6,4±0,2

6,1±0,3

8,1±0,3 -

24,3 -


57

Òàáëèöà 4. Ïðîäóêòèâíîñò íà ôîòîñèíòåòè÷íèÿ àïàðàòTable 4. Productivity of photosynthetic apparatus

ïðîäóêòèâíîñò èìà ôîòîñèíòåòè÷íèÿò àïàðàò íà ñîðòàÑåëåñòà, ïî-ìàëêà å òàçè íà ñîðòà Ñàêñà è íàé-ìàëêà åíà ñîðòà Åäðè ÷åðâåíè. Äîêàòî ðàçëèêàòà ìåæäóñîðòîâåòå Ñåëåñòà è Ñàêñà å 7%, òî íàìàëåíèåòî çàñîðòà Åäðè ÷åðâåíè å ñ 50%. Îòíîñèòåëíèÿò äÿë íàêîòèëåäîíèòå â ñèíòåçà è íàòðóïâàíåòî íà áèîëîãè÷íàìàñà â åäíî ðàñòåíèå å íàé-ãîëÿì ïðè ñîðòà Åäðè÷åðâåíè, à íàé-ìàëúê ïðè ñîðòà Ñåëåñòà. Îòïðîèçâîäñòâåíà ãëåäíà òî÷êà å âàæíî êàêâà ÷àñò îòôîòîàñèìèëàòèòå ñå àêóìóëèðà â êîðåíîïëîäà êàòîïðîäóêòîâ îðãàí çà ðåïè÷êèòå. Äàííèòå â òàáëèöàòàïîêàçâàò, ÷å ïîêàçàòåëÿò ñòîïàíñêà ïðîäóêòèâíîñò èìàíàé-âèñîêè ñòîéíîñòè ïðè ñîðòîâåòå Ñàêñà è Ñåëåñòà, à

íàé-ìàëêè — ïðè Åäðè ÷åðâåíè. Îòíîñèòåëíèÿò äÿë íàêîòèëåäîíèòå âúâ ôîðìèðàíåòî íà êîðåíîïëîäà å íàé-ãîëÿì ïðè Åäðè ÷åðâåíè è íàé-ìàëúê ïðè Ñåëåñòà.Ñúïîñòàâÿéêè òåçè äàííè ñ ïðåäñòàâåíèòå â òàáëèöà 2,ìîæåì äà íàïðàâèì èçâîäà, ÷å ïî-ãîëÿìàòà îòíîñèòåëíàñêîðîñò íà ðàñòåæà ïðè ñîðòîâåòå Ñåëåñòà è Ñàêñà åïðè÷èíà ëèñòíèòå èì ïåòóðè ïî-ðàíî äà ôóíêöèîíèðàòèçêëþ÷èòåëíî êàòî äîíîðè íà ôîòîàñèìèëàòè çàðàñòåæà íà êîðåíîïëîäà. Òîâà ñòàíîâèùå ñåïîòâúðæäàâà è îò äàííèòå çà ïðîöåíòà íà êîðåíîïëîäàîò ñâåæàòà ìàñà íà öÿëîòî ðàñòåíèå. Ïðè îòñòðàíÿâàíåíà êîòèëåäîíèòå áèîëîãè÷íàòà è ñòîïàíñêàòàïðîäóêòèâíîñò íàìàëÿâàò â íàé-ãîëÿìà ñòåïåí ïðè ñîðòàÅäðè ÷åðâåíè.

Ñîðò Varieties

Áèîëîãè÷íà ïðîäóêòèâíîñò

Biological productivity

Ñòîïàíñêà ïðîäóêòèâíîñò Economic productivity

% íà of êîðåíîïëîäà

rootcrops îò mg FM

êîðåíîïëîä rootcrops

cm2

mg FM/ ñm2

Îòíîñèòåëåí äÿë (%) íà of kîòèëåäîíèòå

cotyledons

mg FM

êîðåíîïëîä rootcrops

ñm2

(%) íà of êîòèëåäîíèòå

cotyledons

Åäðè ÷åðâåíè

Big red ñ

êîòèëåäîíè with

cotyledons áåç

êîòèëåäîíè without

cotyledons

81,9

73,9

10,0 -

40,3

26,1

35,3 -

49,3

40,8

Ñàêñà ñ


cotyledons áåç êîòèëåäîíè

without cotyledons

154,7

143,8

7,0 -

124,8

100,8

18,9 -

70,1

68,9

Ñåëåñòà ñ


cotyledons áåç

êîòèëåäîíè without

cotyledons

165,8

160,0

3,5 -

120,8

106,2

12,1 -

72,8

66,4

58


ÈÇÂÎÄÈ

1. Îòíîñèòåëíàòà ñêîðîñò íà ðàñòåæà â ðàñòåíèÿòà(RGR) ïðè ñîðòà Åäðè ÷åðâåíè å ïî-ìàëêà îò òàçèïðè Ñàêñà è Ñåëåñòà. Ìåæäó ïîñëåäíèòå äâàñúùåñòâåíè ðàçëè÷èÿ íÿìà.

2. Ôîòîñèíòåçèðàùàòà ïëîù íà êîòèëåäîíèòå ïðèòðèòå ñîðòà íå ñå ðàçëè÷àâà ñúùåñòâåíî. Îáùàòàïëîù íà ñúùèíñêèòå ëèñòà å íàé-ãîëÿìà ïðè ñîðòàÅäðè ÷åðâåíè. Ïðè òîçè ñîðò å íàé-ãîëÿìà èïëîùòà íà ëèñòíàòà ïåòóðà.

3. Ñòîïàíñêàòà ïðîäóêòèâíîñò íà ôîòîñèíòåòè÷íèÿàïàðàò å íàé-ãîëÿìà ïðè ñîðòà Ñàêñà è íàé-ìàëêàïðè Åäðè ÷åðâåíè. Ñòîïàíñêàòà ïðîäóêòèâíîñò íàôîòîñèíòåòè÷íèÿ àïàðàò å íàé-ãîëÿìà ïðè ñîðòàÑàêñà ïîðàäè íàé-áúðçîòî ïðåâðúùàíå íà ëèñòàòàèçêëþ÷èòåëíî â äîíîðè íà ôîòîàñèìèëàòè çàðàñòåæà íà êîðåíîïëîäà è íàé-ìàëêà ïðè ñîðòàÅäðè ÷åðâåíè, çàùîòî ëèñòàòà íàðàñòâàò äúëãîâðåìå.


Àíäðååâ, À. 1990. Çåëåí÷óêîïðîèçâîäñòâî íà òðîïèêàè ñóáòðîïèêà. Çåìèçäàò, Ñîôèÿ, 127.

Àëèïèåâà, Ì., Â. Âàñèëåâà, 2001. Ñúâåòè ïîãðàäèíàðñòâî, Äèîíèñ, 278-282.

Äèìîâà, Ä., Å. Ìàðèíêîâ, 1999. Îïèòíî äåëî èáèîìåòðèÿ. Àêàä. èçä. íà ÂÑÈ - Ïëîâäèâ, 131-149.

Êîøêèí, Å. È., 2005. ×àñòíàÿ ôèçèîëîãèÿ ïîëåâûõêóëüòóð. Êîëîñ, Ìîñêâà, 284-285.

Êðóæèëèí, À. Ñ., Ç. Ì. Øâåäñêàÿ, Ç. È. Æóðáèöêèé, 1971.Ôèçèîëîãèÿ ïîëåâûõ ñåëüñêîõîçàéñòâåíûõ ðàñòåíèé,ò. 12, 312-325.

Êåðèí, Â., Ö. Öîíåâ, Ì. Áåðîâà, À. Âàñèëåâ, Ç. Çëàòåâ,1997. Ñúâðåìåííè ìåòîäè çà àíàëèç â ðàñòèòåëíàòàôèçèîëîãèÿ. Àêàä. èçä. íà ÂÑÈ - Ïëîâäèâ.

×îëàêîâ, Ä., 2001. Çåëåí÷óêîïðîèçâîäñòâî íà òðîïèêàè ñóáòðîïèêà. Àêàä èçä. íà ÀÓ - Ïëîâäèâ, 279.

Beadle, C. Growth analysis in: Photosynthesis andProduction in a Changing Enviroument. A Field andLaboratory Manual Eds: Hall, D. Scurlock, J., Bolhr-NordenkampfqH., Leegood,R., Longq S. pp-36-40,Ñapman § Hall, London.

Ramos, MLG, Gordon A.Y., Minchin F. R., Sprent, Y. I.,Parsons R.,1999. Effect of water stress on nodulephysiology and biochemistry of a drought Tolerant cultivarof common lean (Phaseolus vulgaris), Ann Bot. 83,57-63.

Ñòàòèÿòà å ïðèåòà íà 10.02.2009 ã.Ðåöåíçåíò - ïðîô. äñí Ñëàâ÷î Ïàíäåëèåâe-mail: [email protected]


59

ÏÐÎÃÍÎÇÈÐÀÍÅ ÍÀ ÎÏËÎÄÈÒÅËÍÀÒÀ ÑÏÎÑÎÁÍÎÑÒ ÍÀ ÌÓÑÊÓÑÍÈ ÏÀÒÎÖÈ ×ÐÅÇ ÂÚÂÅÆÄÀÍÅ ÍÀÈÍÄÅÊÑ ÇÀ ÊÀ×ÅÑÒÂÎ ÍÀ ÑÏÅÐÌÀÒÀ

INTRODUCING A SEMEN QUALITY INDEX FOR ASSESSMENT OF THE FERTILIZING ABILITY OF MUSCOVYDRAKES

Âàñêî ÃåðçèëîâVasko Gerzilov

Àãðàðåí óíèâåðñèòåò – ÏëîâäèâAgricultural University – Plovdiv

Å-mail: [email protected]

ÐåçþìåÈíäåêñúò çà êà÷åñòâî íà ñïåðìàòà (SQI), îòíàñÿù ñå çà ñïåðìàëíè äîçè çà èçêóñòâåíî îñåìåíÿâàíå ñ

åäíàêúâ îáåì (ml), ñå ÿâÿâà íàäåæäåí êðèòåðèé çà ïðîãíîçèðàíå íà îïëîäèòåëíàòà ñïîñîáíîñò íà ìóñêóñíèòå ïàòîöè.Ïðåäñòàâåíèÿò SQI=N.M/100.(100-A)/100 âêëþ÷âà áðîé íà ñïåðìàòîçîèäèòå â ñïåðìàëíàòà äîçà (N), ïðîöåíò íàïîäâèæíèòå ñïåðìàòîçîèäè (M) è ïðîöåíò íà íîðìàëíèòå æèâè ñïåðìàòîçîèäè (100 – ïàòîëîãè÷íè ñïåðìàòîçîèäè).Êîðåëàöèÿòà ìåæäó SQI è îïëîäåíîñòòà íà ÿéöàòà çà ïîëó÷àâàíå íà ìþëàðè áåøå rp = 0,437 (p<0,001). Ñïåðìàòà ñåïîëó÷àâàøå äâà ïúòè ñåäìè÷íî îò 6 ìóñêóñíè ïàòîêà ÷ðåç ïàòèöà äðàçíèòåë. Áÿõà ïîëó÷åíè è ïðåöåíåíè îáùî ïî10 åÿêóëàòà îò âñåêè ïàòîê ïî ñëåäíèòå ïîêàçàòåëè: îáåì íà åÿêóëàòà, ïîäâèæíîñò íà ñïåðìàòîçîèäèòå, êîíöåíòðàöèÿ,pH, äåõèäðîãåíàçíà àêòèâíîñò, ïàòîëîãè÷íè è ìúðòâè ñïåðìàòîçîèäè. Îñåìåíÿâàíèÿòà ïî ãðóïè ñå èçâúðøèõà ñèíäèâèäóàëíà ñïåðìà, êàòî áÿõà ñôîðìèðàíè 6 ãðóïè ñ ïî 6 ïàòèöè âúâ âñÿêà.

AbstractThe sperm quality index (SQI) available per equal volume of AI doses (mL), seems to be a promising predictor of

the Muscovy semen fertilizing ability. The proposed SQI=N.M/100.(100-A)/100 includes the number of spermatozoa per anAI dose (N), the percentages of sperm motility (M) and percentages of live normal spermatozoa (100 – abnormalspermatozoa). The relationship between SQI and the fertility of mule eggs was rp= 0,437 (p<0,001). The semen wascollected individually from 6 one-year-old Muscovy drakes by the teasing method two times per week. For individual evaluationsemen was collected ten times in total from each male. In the fresh semen the following traits were estimated: ejaculatevolume, sperm mobility, concentration, pH, methylene blue reduction test, abnormal and dead spermatozoa. Individualsemen was inseminated into 6 Peking ducks in a group per treatment (n = 6 groups).

Êëþ÷îâè äóìè: ìóñêóñía ïàòèöà, ìþëàðè, îïëîäåíîñò, èíäåêñ çà êà÷åñòâî íà ñïåðìàòà.Key words: Muscovy duck, Mule duck, fertility, semen quality index.

ÂÚÂÅÄÅÍÈÅÂèñîêîòî íèâî íà ñåëåêöèîííî-ïëåìåííàòà

ðàáîòà, êà÷åñòâîòî íà åÿêóëàòèòå, ïîëó÷àâàíè îòðàçïëîäíèöèòå, è íåïðåêúñíàòîòî óñúâúðøåíñòâàíå íàòåõíîëîãèÿòà çà èçêóñòâåíî îñåìåíÿâàíå ñà â îñíîâàòàíà óñïåõà çà ïîâèøàâàíå íà îïëîäåíîñòòà íà ÿéöàòàïðè ïòèöèòå. Ðåäèöà àâòîðè, ðàáîòåùè â îáëàñòòà íàðåïðîäóêòèâíàòà áèîëîãèÿ, óñòàíîâÿâàò ïîëîæèòåëíèêîðåëàöèè ìåæäó îòäåëíè ïîêàçàòåëè íà ñïåðìî-ïðîäóêöèÿòà è ôåðòèëèòåòà (Áåëîðå÷êîâ è Ñðåäêîâà,1990; Äèìèòðîâ, 1996; Wishart and Palmer, 1986; Fromanet al., 1999, 2003; Parker and McDaniel, 2007). ÑïîðåäDonoghue (1999) òðàäèöèîííèòå ìåòîäè, èçïîëçâàíè âïòèöåâúäíàòà ñåëåêöèÿ çà ïðåöåíêà íà ðàçïëîäíèöèòåïî îòäåëíè ïîêàçàòåëè íà ñïåðìîïðîäóêöèÿòà, íå ñàäîñòàòú÷íè çà ïðîãíîçèðàíå íà îïëîäèòåëíàòà èì

ñïîñîáíîñò. Íà íàñòîÿùèÿ åòàï êàòî ïîäõîäÿù ìåòîäçà ïðåöåíêà íà ðåïðîäóêòèâíèÿ ïîòåíöèàë íà ìúæêèòåïòèöè è ïî-êîíêðåòíî çà ïðîãíîçèðàíå íà îïëîäèòåëíàòàèì ñïîñîáíîñò ñå èçïîëçâà èíäåêñúò çà êà÷åñòâîòî íàñïåðìàòà (SQI). Òîçè èíäåêñ íå å óíèâåðñàëåí – íàé-÷åñòî â íåãî ñå âêëþ÷âàò ïî-âàæíèòå ïîêàçàòåëè íàñïåðìîïðîäóêöèÿòà êàòî îáåì íà åÿêóëàòà, êîíöåí-òðàöèÿ, ïîäâèæíîñò, ìîðôîôóíêöèîíàëíî ñúñòîÿíèå èæèçíåñïîñîáíè ñïåðìàòîçîèäè (Parker and McDaniel,2002, 2004; Lukaszewicz and Kruszynski, 2003; Liu et al.,2008). Ïðè ðàçðåæäàíå è in vitro ñúõðàíåíèå íà ñïåðìàíÿêîè àâòîðè âêëþ÷âàò âðåìåòî çà ñúõðàíåíèå, êàêòî èáèîõèìè÷íè ïîêàçàòåëè, îòãîâîðíè çà ìåòàáîëèçìà èìîðôîôóíêöèîíàëíèÿ èì èíòåãðèòåò (Dumpala et al.,2006; Parker and McDaniel, 2006, 2007).

60


Öåëòà íà èçñëåäâàíåòî áåøå äà ñå ïðîó÷èâúçìîæíîñòòà çà ïðîãíîçèðàíå íà îïëîäèòåëíàòàñïîñîáíîñò íà ìóñêóñíè ïàòîöè, ó÷àñòâàùè êàòî áàùèíàôîðìà â ñõåìàòà íà ìåæäóâèäîâà õèáðèäèçàöèÿ çàïîëó÷àâàíå íà ìþëàðè ÷ðåç âúâåæäàíå íà èíäåêñ çàêà÷åñòâî íà ñïåðìàòà.

ÌÀÒÅÐÈÀË È ÌÅÒÎÄÈÅêñïåðèìåíòàëíàòà ðàáîòà ïî ïîëó÷àâàíåòî è

ïðåöåíêàòà íà ñïåðìàòà, îñåìåíÿâàíåòî íà ïàòèöèòå èèíêóáàöèÿòà íà ÿéöàòà ñå èçâúðøè â ïòèöåôåðìàòà êúìêàòåäðà „Æèâîòíîâúäíè íàóêè” â Àãðàðíèÿ óíèâåðñèòåòâ Ïëîâäèâ ïðåç ïåðèîäà ìàé – þíè.

1. Ïîëó÷àâàíå è ïðåöåíêà íà ñïåðìàòàÅÿêóëàòèòå ñå ïîëó÷àâàõà îò 6 åäíîãîäèøíè

ìóñêóñíè ïàòîêà (Cairina moshata) ïî ìîäèôèöèðàíà îòíàñ (Ãåðçèëîâ, 2000) ìåòîäèêà íà Tan (1980) è MarzoniFecia di Cossato et al. (1996) ïîñðåäñòâîì ñïåðìî-êîëåêòîð ïðè ÷åñòîòà íà ïîëîâî íàòîâàðâàíå äâà ïúòèñåäìè÷íî ïðè ðåäóâàùè ñå èíòåðâàëè 96 è 72 ÷àñà. Ïîâðåìå íà ðåïðîäóêòèâíèÿ ïåðèîä ìúæêèòå ïòèöè ñåîòãëåæäàõà â èíäèâèäóàëíè êëåòêè.

Âñåêè åÿêóëàò ñå ïðåöåíÿøå ïî ìåòîäèêè,îïèñàíè îò Êóðáàòîâ è äð. (1987) è Bakst and Cecil (1997),ïî ñëåäíèòå ïîêàçàòåëè:

Îáåì íà åÿêóëàòà (ml) – ÷ðåç äèðåêòíîîò÷èòàíå ñëåä ñíåìàíå íà ãðàäóèðàíàòàåïðóâåòêà îò êàó÷óêîâèÿ ìàíøîí íàñïåðìîêîëåêòîðà ñ òî÷íîñò 0,05 ml.Ïîäâèæíîñò íà ñïåðìàòîçîèäèòå (%) – ÷ðåçâèçóàëíî îïðåäåëÿíå íà ñïåðìàòîçîèäèòå ñíàñòúïàòåëíè äâèæåíèÿ ñ ìèêðîñêîï NikonAlphaphot-2YS2 (óâåë. 10õ40).Êîíöåíòðàöèÿ íà ñïåðìàòîçîèäèòå (õ 106/ml) -ñ áðîèòåëíàòà êàìåðà íà Thoma.pH – íèâî ñ pH-meter MS 2011 Microsyst.Îáùà äåõèäðîãåíàçíà àêòèâíîñò (sec) – ÷ðåçîò÷èòàíå íà âðåìåòî çà îáåçöâåòÿâàíå íàñïåðìà, ðàçðåäåíà 1:1 ñ 0,01%-îâ ðàçòâîð îòìåòèëåíîâî ñèíüî âúâ ôèçèîëîãè÷åí ðàçòâîð.Ìúðòâè è ïàòîëîãè÷íè ñïåðìàòîçîèäè (%) –÷ðåç ìèêðîñêîïñêî íàáëþäåíèå íà îöâåòåíè ñåîçèí/íèãðîçèí íàòðèâêè.

2. Èçêóñòâåíî îñåìåíÿâàíåÂ ñõåìàòà íà ìåæäóâèäîâà õèáðèäèçàöèÿ êàòî

ìàé÷èíà ôîðìà îò âèäà Anas platyrhynchos áåøåèçïîëçâàíà ïîðîäàòà Ïåêèíñêà ïàòèöà. Ñôîðìèðàíèáÿõà 6 ãðóïè ñ ïî 6 áð îÿ ïàòèöè âúâ âñÿêà. Ñëåä ìàêðî-è ìèêðîñêîïñêà ïðåöåíêà íà åÿêóëàòèòå âñÿêà ãðóïà ñåîñåìåíÿâàøå ñúñ ñïåðìà îò ñúîòâåòåí ìóñêóñåí ïàòîê(íîìåðúò íà ïàòîêà ñúîòâåòñòâàøå íà íîìåðà íà ãðóïàòà

ïàòèöè). Áÿõà èçâúðøåíè îáùî 10 îñåìåíÿâàíèÿ, êàòîñå èçïîëçâàøå äîçà îò 0,05 ml íåðàçðåäåíà ñïåðìà,ñúõðàíåíà â ïðîäúëæåíèå íà îêîëî 60 min ïðè ñòàéíàòåìïåðàòóðà.

3. Ñòàòèñòè÷åñêà îáðàáîòêà íà ðåçóëòàòèòåÏîêàçàòåëèòå, õàðàêòåðèçèðàùè ñïåðìîïðî-

äóêöèÿòà íà ïàòîöèòå, áÿõà îáðàáîòåíè âàðèàöèîííî-ñòàòèñòè÷åñêè. Êîåôèöèåíòúò íà ôåíîòèïíà êîðåëàöèÿìåæäó òÿõ, êàêòî è èíäåêñúò çà êà÷åñòâî íà ñïåðìàòà,îò åäíà ñòðàíà, è îïëîäåíîñòòà íà ÿéöàòà, îò äðóãà, áÿõàèç÷èñëåíè ïîñðåäñòâîì îòíîøåíèåòî ìåæäóêîâàðèàöèÿòà ìåæäó ïîêàçàòåëèòå ñïðÿìî ñðåäíèòå èìêâàäðàòè÷íè îòêëîíåíèÿ (Æåëÿçêîâ è Öâåòàíîâà, 2002)

SxSyCOVxyrp = ,

êúäåòî:

Áåøå èçâúðøåí è ðåãðåñèîíåí àíàëèç îò âèäày = ax2 + bx + c,

êúäåòî: y – îïëîäåíè ÿéöà â % (ôóíêöèÿ);x – èíäåêñ çà êà÷åñòâî íà ñïåðìàòà (àðãóìåíò);a, b, c – êîåôèöèåíòè.

ÐÅÇÓËÒÀÒÈ È ÎÁÑÚÆÄÀÍÅÐåçóëòàòèòå, ïðåäñòàâåíè â òàáëèöà 1,

ïîêàçâàò, ÷å èìà çíà÷èòåëíî âàðèðàíå â êîëè÷åñòâåíèòåè êà÷åñòâåíèòå ïîêàçàòåëè íà åÿêóëàòèòå ïðèðàçëè÷íèòå èíäèâèäè. Ñ íàé-íèñúê îáåì íà åÿêóëàòà åïàòîê ¹ 1, à ñ íàé-âèñîê - ïàòîê ¹ 4, êàòî ðàçëèêèòå ñàïî÷òè äâîéíè. Ñ äîêàçàíî íàé-âèñîêà êîíöåíòðàöèÿ, íîåäíîâðåìåííî ñ íàé-íèñêà ïîäâèæíîñò íà ñïåðìà-òîçîèäèòå è ñ íàé-âèñîê ïðîöåíò ïàòîëîãè÷íè è ìúðòâèñïåðìàòîçîèäè, å ïàòîê ¹ 3 ñïðÿìî âñè÷êè îñòàíàëèèíäèâèäè (p<0,001). Ïî îòíîøåíèå íà îïëîäåíîñòòà íàÿéöàòà óñòàíîâèõìå, ÷å òÿ íåâèíàãè êîðåñïîíäèðà ñâèñîêàòà ïîäâèæíîñò èëè ñ ïî-âèñîêèÿ áðîé àïëèöèðàíèñïåðìàòîçîèäè â äîçà. Îñâåí òîâà â ðàìêèòå íàñúîòâåòíàòà ãðóïà ñå íàáëþäàâà çíà÷èòåëíî âàðèðàíåíà ôåðòèëèòåòà. Ïîäîáíè ðåçóëòàòè íà ñèëíî âàðèðàíåïðè òîçè âèä õèáðèäèçàöèÿ óñòàíîâÿâàò è äðóãè àâòîðè(Chelmonska and Lukaszewicz, 1995; Pingel and Wagner,1995). Ñêëîííè ñìå äà ïðèåìåì ñòàíîâèùåòî íà Hailuet al. (1999), ÷å öèòîãåíåòè÷íèòå ðàçëè÷èÿ ìåæäóðîäèòåëñêèòå ôîðìè óâåëè÷àâàò ÷åñòîòàòà íàõðîìîçîìíèòå àáåðàöèè, êîèòî ñà îñíîâíàòà ïðè÷èíàçà ìíîãî ðàííàòà åìáðèîíàëíà ñìúðòíîñò. Òàçèñìúðòíîñò òðóäíî ìîæå äà ñå îò÷åòå ïî âðåìå íà ïúðâèÿáèîëîãè÷åí ïðåãëåä ÷ðåç îâîñêîïèðàíå è òîâà å åäíàîò ïðè÷èíèòå çà êîíñòàòèðàíåòî íà ïî-íèñêà îïëîäåíîñòíà ÿéöàòà. Íåñëó÷àéíî Sellier et al. (2005) óñòàíîâÿâàòðàçëè÷èÿ â ïðîöåíòà íà ðàííàòà åìáðèîíàëíà

1r1 p +≤≤−


61

Òàáë

èöà

1. Õ

àðàê

òåðè

ñòèê

à íà

åÿê

óëàò

èòå

è îï

ëîäè

òåëí

àòà

ñïîñ

îáíî

ñò í

à ìó

ñêóñ

íè ï

àòîö

èTa

ble

1. In

divid

ual s

emen

cha

ract

erist

ic fe

rtiliz

ing

abilit

y of

Mus

covy

dra

kes

Ïî

êàзà

òåëè

/ Tr

aits

Íî

ìåð

íà ì

óñêó

ñíèÿ

ïàò

îê /

Num

ber o

f Mus

covy

dra

kes

N 1

N 2

N 3

N 4

N 5

N 6

Õàðà

êòåð

èñòè

êè í

à ñï

åðìî

ïðîä

óêöè

ÿòà

/ Sem

en c

hara

cter

istics

О

áåì

íà å

ÿêóë

àòà

Ejac

ulat

e v

olum

e (m

l) 0,

94±

0,07

a 1

, a2,

b 1, c

1 1,

19±

0,06

a 3, b

2, c 1

1,

24±

0,07

a 4

, b1,

c 2

1,73

± 0,

06

a 1, a

3, a 4

, a5,

b 3

1,46

± 0.

06a 2

, b2,

b 3, b

4, c 2

1,01

± 0.

06

a 5, b

4 Ïî

äâèж

íîñò

íà

ñïåð

ìàòîзî

èäèò

å Sp

erm

mot

ility

(%)

81,5

6 ±

2,62

a 1

78

,20±

1,1

2a 2

56

,50±

3,4

3 a 1

, a2,

a 3, a

4, a 5

81

,00±

1,6

3 a 3

81

,25±

2,6

2a 4

81

,25±

2,7

3a 5

Êî

íöåí

òðàö

èÿ í

à ñï

åðìà

òîзî

èäèò

å Nu

mbe

r of s

perm

atoz

oa p

er 1

ml

( x106 /1

ml)

1150

± 10

3 a 1

, a2,

b 1, c

1 18

95±

163

a 3, b

1

3552

± 30

0 a 1

, a3,

a 4, a

5, a 6

19

62±

164

a 2, a

4, 15

36±

101

a 5, c

1

1530

± 14

1a 6

,

pH

7,23

± 0,

06

a 1, a

2, b 1

6,

98±

0,06 b 1

6,88

± 0,

06

a 1

6,90

± 0,

06

a 2

7,00

± 0,

117,

04±

0,06

Оáщ

à äåхè

äðîã

åíàз

íà à

êòèâ

íîñò

M

ethy

lene

blu

e re

duct

ion

test

(sec

) 47

2±64

40

5±33

32

7±26

36

7±31

33

7±26

46

4±57

Мъð

òâè

ñïåð

ìàòîзî

èäè

Dead

spe

rmat

ozoa

(%)

7,56

± 1,

08

a 1

10,1

1± 3

,08 c 1

19,3

3± 2

,25

a 1, a

2, a 3

, c1

7,63

± 1,

03

a 2

7,57

± 1,

81 a 38,

17±

1,64

Ïàòî

ëîãèчí

è ñï

åðìà

òîзî

èäè

Abno

rmal

spe

rmat

ozoa

(%)

8,80

± 1,

47

a 1,

10,1

7± 3

,03 a 2

31,2

9± 3

,36

a 1, a

2, a 3

, a4

9,00

± 2,

00

a 3,

15,8

0± 7

,12

12,0

0± 2

,36 a 4

Èз

êóñò

âåíî

îñå

ìåíÿ

âàíå

/ Ar

tifici

al in

sem

inat

ion

Вðåì

å íà

ÈО

ñëå

ä åÿ

êóëà

öèÿò

à Ti

me

of A

I afte

r eja

cula

tion

(min

) 64

,67±

2,85

65

,89±

2,78

67

,67±

3,03

69

,22±

3,89

66

,86±

3,72

75

,70±

1,94

Áðîé

ñïå

ðìàò

îзîè

äè â

äîз

à зà

ÈО

N

umbe

r of s

perm

atoz

oa p

er a

n AI

dos

e

( x10

6 /50 μL

)

57,5±

5,19

a 1

, a2,

b 1, c

1 94

,75±

8,1

3a 3

, b1

177,

6±14

,98

a 1, a

3, a 4

, a5

98,1±

8,19

a 2

, a4,

a 6

76,8

1± 5

,03

a 5, a

6, c 1

57,5±

5,19

a 1, a

2, b 1

, c1

Оïë

îäåí

îñò í

à ÿé

öàòà

/Egg

ferti

lity (%

) m

in -

max

51

,40

28,5

7–81

,82

68,0

3 41

,67-

100

50,4

7 22

,22–

76,9

7 68

,57

44,4

4–91

,67

55,3

9 25

,00-

100

61,8

6 33

,33–

80,0

0

62


Òàáëèöà 2. Ôåíîòèïíè êîðåëàöèè ìåæäó ïîêàçàòåëè íà ñïåðìàòà è îïëîäåíîñòòà íà ÿéöàòàTable 2. Phenotypic correlations (rp) between different semen traits and fertility of mule eggs

y = 0,0033x2 - 0,3095x + 63,485

0

20

40

60

80

100

0 20 40 60 80 100 120 140

Semen quality index I=N.M/100.(100-A)/100

egg ferti lity, %

56,60 52,68 68,48 79,11

0

20

40

60

80

100

up to 25 25-50 50-70 over 70mule egg fertility, %

S Q

I

Ôèã. 1. Íàïðàâëåíèå íà ðåãðåñèÿòà ìåæäó èíäåêñà çàêà÷åñòâî íà ñïåðìàòà è îïëîäåíîñòòà íà ÿéöàòà

Fig. 1. Regression trend between semen quality indexand egg fertility

Ôèã. 2. Èçìåíåíèå íà èíäåêñà çà êà÷åñòâî íàñïåðìàòà â çàâèñèìîñò îò îïëîäåíîñòòà íà ÿéöàòàFig. 2. Variation of semen quality index according to

fertility of mule eggs

ñìúðòíîñò ïðè îáèêíîâåíîòî îâîñêîïèðàíå íà ÿéöàòàè ïðè èçïîëçâàíå íà ñòåðåîñêîïñêèÿ ìåòîä.

Ïîëó÷åíèòå íèñêè ñòîéíîñòè íà ôåíîòèïíèêîðåëàöèè ìåæäó îòäåëíèòå ïîêàçàòåëè, õàðàêòå-ðèçèðàùè ñïåðìîïðîäóêöèÿòà è îïëîäåíîñòòà íàÿéöàòà, íè äàäå îñíîâàíèå äà âúâåäåì êàòî êîìïëåêñåíïîêàçàòåë èíäåêñà çà êà÷åñòâîòî íà ñïåðìàòà (SQI),êîéòî å ïî-íàäåæäåí êðèòåðèé çà ïðîãíîçèðàíå íàôåðòèëèòåòà íà ìúæêèòå ðàçïëîäíèöè, êàòî ñå èìàïðåäâèä ïîëó÷åíàòà ñòîéíîñò íà ôåíîòèïíà êîðåëàöèÿrp= 0,437 (òàáë. 2).

Ïðåäëîæåíèÿò îò íàñ èíäåêñ âêëþ÷âà íàé-âàæíèòå ïîêàçàòåëè íà ñïåðìîïðîäóêöèÿòà

100)A100(.

100M.NSQI −

= ,

êúäåòî: N å áðîÿò íà àïëèöèðàíèòå ñïåðìàòîçîèäè âåäíà äîçà çà èçêóñòâåíî îñåìåíÿâàíå;

M – ïîäâèæíîñòòà íà ñïåðìàòîçîèäèòå â %;A – ïàòîëîãè÷íèòå ñïåðìàòîçîèäè (abnormal

spermatozoa) â %, êúäåòî (100 - A) íè äàâà íîðìàëíèòåæèâè ñïåðìàòîçîèäè.

Ïîêàçàòåëè Traits

n rp td Äîñòîâåðíîñò Significant

Áðîé íà ñïåðìàòîçîèäèòå â äîçà çà ÈÎ Number of spermatozoa per an AI dose, x106/50 μL

59 -0,029 0,221 n.s.

Ïîäâèæíîñò íà ñïåðìàòîçîèäèòå Sperm motility, %

59 0,141 1,105 n.s.

pH 59 -0,206 1,649 n.s.

Îáùà äåõèäðîãåíàçíà àêòèâíîñò Methylene blue reduction test, sec

49 -0,130 0,928 n.s.

Ìúðòâè ñïåðìàòîçîèäè Dead spermatozoa, %

43 -0,152 1,022 n.s.

Ïàòîëîãè÷íè ñïåðìàòîçîèäè Abnormal spermatozoa, %

28 -0,196 1,047 n.s.

Èíäåêñ çà êà÷åñòâî íà ñïåðìàòà Semen quality index (SQI)

28 0,437 4,413 p<0,001


63

Îò ïðåäëîæåíàòà ôîðìóëà ñòàâà ÿñíî, ÷åèíäåêñúò å âàëèäåí â ðàìêèòå íà ðàâíè êîëè÷åñòâàñïåðìàëíè äîçè, êîèòî ñå àïëèöèðàò â ïîëîâèÿ àïàðàòíà ïòèöèòå.

Ðåãðåñèÿòà ìåæäó èíäåêñà çà êà÷åñòâîòî íàñïåðìàòà (SQI) è îïëîäåíîñòòà íà ÿéöàòà, ïîëó÷åíè ïðèìåæäóâèäîâàòà õèáðèäèçàöèÿ ( Ïåêèíñêà õM Móñêóñíà), ïîêàçâà òåíäåíöèÿ (òðåíä) íà èçìåíåíèåâúâ âúçõîäÿùà ïîñîêà (ôèã. 1). Ïî-âèñîêèÿò ôåðòèëèòåòå ñâúðçàí ñ ïî-âèñîêè ñòîéíîñòè íà SQI êàòî öÿëî. Ïðèíèñêà îïëîäåíîñò íà ÿéöàòà, ïîëó÷åíè ïðè ðàçëè÷íèòåîñåìåíÿâàíèÿ íà ïàòèöèòå, ñúîòâåòíî äî 25 % è îò 25äî 50 %, SQI å ïî÷òè åäíàêúâ è íàé-íèñúê, äîêàòî ïðèñðåäíî âèñîêà (50-70 %) è âèñîêà îïëîäåíîñò (íàä 70%)òîé ñå ïîâèøàâà (ôèã. 2).

ÈÇÂÎÄÈÊîìïëåêñíèÿò ïîêàçàòåë èíäåêñ çà êà÷åñòâîòî

íà ñïåðìàòà (SQI), êîéòî âêëþ÷âà áðîé íà àïëèöèðàíèòåñïåðìàòîçîèäè â åäíà äîçà çà èçêóñòâåíî îñåìåíÿâàíå,ïîäâèæíîñò è íîðìàëíè æèâè ñïåðìàòîçîèäè, å ïî-íàäåæäåí êðèòåðèé çà ïðîãíîçèðàíå íà ðåïðîäóê-òèâíèòå ñïîñîáíîñòè íà ìóñêóñíèòå ïàòîöè, ó÷àñòâàùèâ ñõåìèòå íà õèáðèäèçàöèÿ êàòî áàùèíà ôîðìà ïîîòíîøåíèå íà îïëîäåíîñòòà íà ÿéöàòà â ñðàâíåíèå ñîòäåëíî âçåòèòå ïîêàçàòåëè íà ñïåðìîïðîäóêöèÿòà èì.


Áåëîðå÷êîâ, Ä. è Â. Ñðåäêîâà, 1990. Õàðàêòåðèñòèêà íàîñíîâíè ïîêàçàòåëè íà åÿêóëàòà îò ïåòëè èçàâèñèìîñòèòå ïîìåæäó èì è ñ îïëîäÿåìîñòòà íàÿéöàòà ïðè ÷åòèðè ëèíèè îò õèáðèäíàòà êîìáèíàöèÿÐÀ-4. – Æèâîòíîâúäíè íàóêè 27 (6): 18-25.

Ãåðçèëîâ, Â., 2000. Ìåòîä çà ïîëó÷àâàíå íà ñïåðìà îòâèäà Ìóñêóñíà ïàòèöà (Cairina moschata). –Æèâîòíîâúäíè íàóêè, ãîä. XXXVII, êí. 4, 56–63.

Äèìèòðîâ, Ñ., 1996. Èçïîëçâàíå íà îòäåëíè ïîêàçàòåëèçà ïðåöåíêà íà ñúõðàíåíà ñåìåííà òå÷íîñò îò ïóÿöèçà ïðîãíîçèðàíå íà îïëîäèëíàòà é ñïîñîáíîñò. –Æèâîòíîâúäíè íàóêè 33 (5):. 60-63.

Êóðáàòîâ, À. Ä., Ë. Å. Íàðóáèíà, Â. Â. Áîãîìîëîâ, Â. È.Áåñóëèí, À. Ä. Äàâòÿí, 1987. Èññêóñòâåííîåîñåìåíåíèå ïòèöû, Ì., ÂÎ “ Àãðîïðîìèçäàò“, ñ. 127.

Æåëÿçêîâ, Å. è ß. Öâåòàíîâà, 2002. Ðúêîâîäñòâî çàóïðàæíåíèÿ ïî ãåíåòèêà., Ñòàðà Çàãîðà, ñ. 220.

Bakst, M. R. and H. C. Cecil, 1997. Technique for semenevaluation, semen storage, and fertility determination,PSA, Savoy,Illinois, p. 97.

Chelmonska, B. and E. Lukaszewicz, 1995. Curant stateand future artificial insemination in waterfowl. – In: Proc.10-th Europ. Symp. on Waterfowl, Halle – Germany, pð.225-240.

Donoghue, A. M. 1999. Prospective approaches to avoidflock fertility problem: Predictive assessment of spermfunction traits in poultry. – Poult. Sci. 78:437–443.

Dumpala, P.R., H.M. Parker and C. D. McDaniel, 2006.The sperm quality index from fresh semen predictschicken semen quality after storage. – Int. J. Poult. Sci.,5(9): 850-855.

Froman, D. P., A. J. Feltmann, M. L. Rhoads and J. D.Kirby. 1999. Sperm mobility: A primary determinant offertility in the domestic fowl (Gallus domesticus). – Biol.Reprod. 61:400–405.

Froman, D. P., E. R. Bowling and J. L. Wilson. 2003. Spermmobility phenotype not determined by sperm qualityindex. – Poult. Sci. 82:496–502.

Gvariahu, G., B. Robinzon, A. Meltzer and N. Snapir (1984)Semen characteristics of the Muscovy drake (Cairinamoschata) as affected by seasonal variation. – Reprod.Nutr. Develop., 24 (4), 343-350.

Hailu, C., H. Pingel and W. Saar, 1999. Investigation onfrequency of chromosome aberations (CA) in embriosof Pekin, Muskovies and Mule ducks. – In: Proc. 12-th

Europ. Symp. on Waterfowl, Adana, Turkey.Liu, SJ., JX Zheng and, N Yang, 2008. Semen quality factor

as an indicator of fertilizing ability for geese. – Poult.Sci., 87: 155-159.

Lukaszewicz, E. and W. Kruszynski. 2003. Evaluation offresh and frozen-thawed semen of individual gandersby assessment of spermatozoa motility and morphology.– Theriogenology, 59:1627–1640.

Marzoni Fecia di Cossato, Ì. M. Bagliacca, G. Paci and C.Fedeli Avanzi (1996) Capacita fecondante dello spermanell’anatra muschiata. – Rivista di Avicoltura, 12, pp. 34-40 (Ital.).

Parker, H. M. and C. D. McDaniel, 2002. Selection of youngbroiler breeders for semen quality improves hatchabilityin an industry field trial – J. Applied Poult. Sci., 11: 250-259.

Parker, H. M. and C. D. McDaniel, 2004. The optimumsemen dilution for the sperm quality index that is mostpredictive of broiler breeder fertility. – Int. J. Poult. Sci.,3: 588-592.

Parker, H. M. and C. D. McDaniel, 2006. The immediateimpact of semen diluent and rate of dilution on the spermquality index, ATP utilization, gas exchange and ionicbalance of broiler breeder sperm. – Poult. Sci., 85: 106-116.

Parker, H. M. and C. D. McDaniel, 2007. Correlation of thesperm quality index with ATP utilization, gas exchangeand ionic balance of broiler breeder semen. – Int. J. Poult.Sci., 6(12): 928-932.

64


Pingel, H., and A. Wagner, 1995. Improvement ofreproduction rate in production of Mulards. – In: Proc.10-th Europ. Symp. on Waterfowl, Halle - Germany, p.257–264.

Sellier, N., J. M. Brun, M. M. Richard, F. Batellier, V. Dupuyand J. P. Brillard, 2005. Comparison of fertility andembryo mortality following artificial insemination ofcommon duck females (Anas Platyrhynchos) with semenfrom common or Muscovy (Cairina Moschata) drakes.–Theriogenology, 64: 429-439.

Tan, N. S., 1980. The training of drakes for semen collection.– Ann. Zootech., 29 (2): 93-102.

Wishart, G. J. and F. H. Palmer, 1986. Correlation of thefertilizing ability of semen from individual male fowls withsperm motility and ATP content. – Br. Poult Sci, 27(1):97-102.

Ñòàòèÿòà å ïðèåòà íà 23.03.2009 ã.Ðåöåíçåíò - äîö. ä-ð Äèìèòúð Ãðåêîâe-mail: [email protected]


65

ÏÐÎÓ×ÂÀÍÅ ÍÀ ËÞÏÈÌÎÑÒÒÀ ÍÀ ÔÀÇÀÍ×ÅÒÀ Â ÇÀÂÈÑÈÌÎÑÒ ÎÒ ÑÚÄÚÐÆÀÍÈÅÒÎ ÍÀ ÂÈÒÀÌÈÍ „À” ÈÊÀÐÎÒÈÍÎÈÄÈ Â ßÉ×ÍÈß ÆÚËÒÚÊ

HATCHABILITY OF PHEASANT CHICKS DEPENDING ON THE VITAMIN “A” AND CAROTENOID CONTENT IN THE EGGYOLK

Õðèñòî Õðèñòåâ*, Âàñêî ÃåðçèëîâHristo Hristev, Vasko Gerzilov

Àãðàðåí óíèâåðñèòåò – ÏëîâäèâAgricultural University - Plovdiv

*Å-mail: [email protected]

ÐåçþìåÖåëòà íà íàñòîÿùîòî èçñëåäâàíå áåøå äà íàïðàâèì îöåíêà äîêîëêî ñúäúðæàùèòå ñå â ÿé÷íèÿ æúëòúê íà

ôàçàíè (Phasianus colchicus) êàðîòèíîèäè è âèòàìèí À îêàçâàò âëèÿíèå âúðõó òÿõíàòà ëþïèìîñò. Ïòèöèòå ñåîòãëåæäàõà âúâ âîëèåðè 4 õ 5 m ïðè ïîëîâî ñúîòíîøåíèå 1:5. Êîíöåíòðàöèÿòà íà êàðîòèíîèäè â æúëòúêà áåøå32,2–49 UI/g ïðåç àïðèë, 245,7-272,5 - ïðåç ìàé, è 164,2–178,3 UI/g - ïðåç þíè. Ïî ñúùîòî âðåìå êîíöåíòðàöèÿòà íàâèòàìèí À áåøå 164,2–178,3 UI/g ïðåç àïðèë, a ïðåç ìàé è þíè - 262,5–292 UI/g. Ëþïèìîñòòà íà ÿéöàòà áåøå íàé-íèñêà â íà÷àëîòî íà ðåïðîäóêòèâíèÿ ïåðèîä (àïðèë) – 57,54%, è íàé-âèñîêà â ñðåäàòà íà ìåñåö ìàé – 70,10%.Ðåçóëòàòèòå ïîêàçâàò, ÷å ñúäúðæàíèåòî íà êàðîòèíîèäè è âèòàìèí À â ÿéöà îò ôàçàíè íå ñà îò ïúðâîñòåïåííîçíà÷åíèå çà ëþïèìîñòòà ïî âðåìå íà ðåïðîäóêòèâíèÿ èì ïåðèîä.

AbstractThe aim of this study was to evaluate the influence of carotenoid and vitamin A content in the egg yolk on the

hatchability in game pheasants (Phasianus colchicus). The birds were kept in 4 õ 5 m aviaries at sex ratio 1:5. Carotenoidconcentrations in the egg yolk were 32,2–49 UI/g in April, 245,7-272,5 UI/g in May and 164,2–178,3 UI/g in June, whilevitamin A concentrations were 164,2–178,3 UI/g in April, 262,5–292 UI/g in May and June. The egg hatchability was thelowest at the beginning of the reproductive period (April) – 57,54%, and the highest in the middle of May – 70,10%. Theresults showed that vitamin A and carotenoid contents of the egg yolk were not of paramount importance for the egghatchability during the reproductive period.

Êëþ÷îâè äóìè: ôàçàí, ëþïèìîñò, êàðîòèíîèäè, âèòàìèí À.Key words: pheasant, egg hatchability, carotenoids, vitamin A.

ÂÚÂÅÄÅÍÈÅÆèâîòíèòå ïîëó÷àâàò âèòàìèí À ãëàâíî ÷ðåç

õðàíàòà ïîä ôîðìàòà íà êàðîòèíîèäè. Çà ïðàâèëíèÿ ìóñèíòåç è îáìÿíà ñà íåîáõîäèìè èçâåñòíè êîëè÷åñòâàíåóòðàëíè ìàçíèíè. Îñíîâíè äåïà çà íàòðóïâàíå íàâèòàìèí À ïðè ïòèöèòå ñà ÷åðíèÿò äðîá è æúëòúêúò íàÿéöåòî.

Îòäàâíà å äîêàçàíî, ÷å âèòàìèíèòå â õðàíàòàíà ïòèöèòå âëèÿÿò âúðõó ñúäúðæàíèåòî èì â ÿéöåòî, àîòòàì - è âúðõó îïëîäåíîñòòà è ëþïèìîñòòà, ïîðàäèêîåòî òå ñå íîðìèðàò ïðè ïðèãîòâÿíåòî íà ðåöåïòè çàêîìáèíèðàíè ôóðàæè. Ïðîó÷âàíèÿòà âúðõó îïòèìàëíèòåíèâà íà âèòàìèíè íå ñà åäíîçíà÷íè. Damron et al. (1984)â îïèò ñ êîêîøêè, áåç è ñúñ äîáàâÿíå íà òðè íèâà íàα-êàðîòåí, íå óñòàíîâÿâàò äîêàçàíè ðàçëèêè â

íîñëèâîñòòà, ÿé÷íîòî òåãëî, êîíâåðñèÿòà íà ôóðàæ, âîïëîäåíîñòòà è ëþïèìîñòòà íà ÿéöàòà, íî èìàóâåëè÷àâàíå íà ñúäúðæàíèåòî ìó â æúëòúêà è íàíåãîâàòà ïèãìåíòàöèÿ. Äîíÿêúäå ïðîòèâîïîëîæíî íà òÿõSquires and Naber (1993) óñòàíîâÿâàò, ÷å íîñà÷êèòå,õðàíåíè áåç äîáàâêà íà âèòàìèí À, â ñðàâíåíèå ñ òåçè,íà êîèòî ñà äàâàíè äâó- è ÷åòèðèêðàòíî ïî-âèñîêè íèâàâúâ ôóðàæà, ïî-áúðçî ïîíèæàâàò ïðîäóêòèâíîñòòà èëþïèìîñòòà ñè. Kerti and Bardos (1997) ïðè îïèòè ñÿïîíñêè ïúäïúäúöè óñòàíîâÿâàò, ÷å ñúäúðæàíèåòî íàâèòàìèí À è β-êàðîòåí ñå ïîâèøàâà â ÿé÷íèÿ æúëòúê ñóâåëè÷àâàíåòî íà íèâàòà èì â èçõðàíâàíèÿ ôóðàæ,êîåòî âîäè è äî ïîâèøàâàíå íà îïëîäåíîñòòà èëþïèìîñòòà íà ÿéöàòà. Marzoni et al. (2000) ïðèäîáàâÿíå íà 200 mg/kg α-òîêîôåðîë â êîìáèíèðàíèÿ

66


ôóðàæ çà ôàçàíè óñòàíîâÿâàò äîêàçàíî (p<0,01) ïî-âèñîêà îïëîäåíîñò íà ÿéöàòà. Nowaszewski andKontecka (2005) ïðè èçïèòâàíå íà äîáàâåí âúâ ôóðàæàâèòàìèí C îò 0, 100, 200 è 300 mg/kg óñòàíîâÿâàò, ÷åíÿìà äîêàçàíè ðàçëèêè â îïëîäåíîñòòà íà ÿéöàòà âïúðâèòå òðè ãðóïè, äîêàòî ïðè äîáàâÿíåòî íà íàé-âèñîêèòå íèâà îïëîäåíîñòòà äîêàçàíî ñå ïîíèæàâà.

Öåëòà íà íàñòîÿùîòî èçñëåäâàíå áåøå äàèçâúðøèì ìîíèòîðèíãîâî ïðîó÷âàíå âúðõó ëþïèìîñòòàíà ÿéöà îò ôàçàíè ïðåç ðàçìíîæèòåëíèÿ èì ïåðèîä âçàâèñèìîñò îò ñúäúðæàíèåòî íà êàðîòèíîèäè è âèòàìèíÀ â æúëòúêà.

ÌÀÒÅÐÈÀË È ÌÅÒÎÄÈÈçâúðøåíî áåøå ìîíèòîðèíãîâî èçñëåäâàíå â

ëîâíî ñòîïàíñòâî – ôàçàíàðèÿ êðàé ñåëî Ëþáåí íàòåðèòîðèÿòà íà Ïëîâäèâñêà îáëàñò. Ôåðìàòà å íàñåëåíàîò êîëõèäñêè ôàçàí (Phasianus colchicus). Êëåòêèòå çàôàçàíè ñà ñ ðàçìåðè 4 õ 5 m, ïîêðèòè ñà ñ ìðåæà.Ïîëîâîòî ñúîòíîøåíèå íà ïòèöèòå áåøå 1:5. ßéöàòà ñåñíàñÿõà íàïðàâî íà çåìÿòà âúðõó ïÿñúêà. Äî ìîìåíòàíà ëþïåíåòî ÿéöàòà ñå ñúáèðàõà è ñúõðàíÿâàõà âñêëàäîâî ïîìåùåíèå ñ òåìïåðàòóðà 15-220 Ñ, à ïðåäèçàðåæäàíåòî èì â èíêóáàòîðà ñå ïîäëàãàõà íà ôóìèãàöèÿ.Ñàìîòî èçëþïâàíå ñå èçâúðøâàøå â èíêóáàòîðè òèï„Victoria”. Êîíòðîëíè ïðåãëåäè íà ÿéöàòà ñå èçâúðøâàõàíà 7-èÿ è íà 14-èÿ äåí îò çàëàãàíåòî èì. Âñè÷êè ÿéöà,ïîëó÷åíè ïðåç ðàçìíîæèòåëíèÿ ïåðèîä è îòãîâàðÿùè íàèçèñêâàíèÿòà çà ëþïåíå, ñå âêëþ÷âàõà â ïàðòèäè, êîèòîñå çàðåæäàõà â èíêóáàòîðèòå ïðåç 7 äíè.

Ñúäúðæàíèåòî íà êàðîòèíîèäè è íà âèòàìèí Àâ æúëòúêà îïðåäåëèõìå ïî ìåòîäà íà Karr-Price (Íà÷åâè äð., 1963).

Õðàíåíåòî íà ïòèöèòå ïðåç öåëèÿ ïåðèîä áåøåíà âîëÿ ñ ãîòîâ êîìáèíèðàí ôóðàæ çà ôàçàíè,ñúäúðæàù 89,60% ñóõî âåùåñòâî, 21,60% ñóðîâïðîòåèí, 4,00% ñóðîâè âëàêíèíè, 2,45% êàëöèé, 0,70%ôîñôîð, 0,35% õëîðèäè è 7800 UI/kg âèòàìèí À.

ÐÅÇÓËÒÀÒÈ È ÎÁÑÚÆÄÀÍÅÈçâåñòíî å, ÷å ðàçìíîæàâàíåòî íà ôàçàíà

ïðîÿâÿâà îïðåäåëåíà ñåçîííîñò – îò íà÷àëîòî íà ìåñåöàïðèë äî êðàÿ íà ìåñåö ìàé èëè ñðåäàòà íà ìåñåö þíè.Ñïîðåä Kim et Yang (2001) îïëîäåíîñòòà íà ÿéöàòàñèëíî ñå ïîâëèÿâà îò íèâîòî íà òåñòåñòåðîí ó ìúæêèòåèíäèâèäè. Íåãîâàòà êîíöåíòðàöèÿ çàïî÷âà äà íàðàñòâàîò êðàÿ íà ìåñåö ôåâðóàðè è íà÷àëîòî íà ìàðò, çà äàäîñòèãíå ñâîÿ ìàêñèìóì ïðåç ìåñåö àïðèë. Íèñêèòå ñèíèâà äîñòèãà â êðàÿ íà ìåñåö þíè è íà÷àëîòî íà þëè,êîãàòî è ïðîöåíòúò íà îïëîäåíèòå ÿéöà ðÿçêî ïàäà.

Îò òàáëèöà 1 ñå âèæäà, ÷å â íà÷àëîòî íàðàçìíîæèòåëíèÿ ïåðèîä áðîÿò íà ñíåñåíèòå ÿéöà å ïî-ìàëúê, íî îòíîñèòåëíèÿò äÿë íà îòïàäíàëèòå ïðèïúðâèÿ áèîëîãè÷åí ïðåãëåä å íàé-âèñîê è òîâà ñå äúëæè

íàé-âå÷å íà íåîïëîäåíèòå, ïîðàäè êîåòî è ëþïèìîñòòàå ïî-íèñêà. Íàé-âèñîêà íîñëèâîñò, îïëîäåíîñò èëþïèìîñò íà ÿéöàòà ñå íàáëþäàâà ïðåç ìåñåö ìàé.

Â íÿêîè èçñëåäâàíèÿ ëþïèìîñòòà íà ÿéöàòà ñåñâúðçâà ñúñ ñúäúðæàíèåòî íà êàðîòèíîèäè, âèòàìèí À èâèòàìèí Å â æúëòúêà èì (Áàëåâ,1963 è 1966). Äðóãè àâòîðèóñòàíîâÿâàò, ÷å ïî-âèñîêîòî èì íèâî â æúëòúêà íå åïðè÷èíà çà ïîâèøàâàíå íà îïëîäåíîñòòà è ëþïèìîñòòàíà ÿéöàòà (Damron et al., 1984; Karadas et al., 2005), îùåïîâå÷å, ÷å óñâîÿâàíåòî íà êàðîòèíà å îò 30 äî 60%, à íàâèòàìèí À - îò 80 äî 100% (Ïðèâàëî, 1983).

Äàííèòå îò íàøèòå èçñëåäâàíèÿ ïîêàçâàò (òàáë.2), ÷å â íà÷àëîòî íà ðåïðîäóêòèâíèÿ ïåðèîä íèâîòîíà êàðîòèíîèäèòå è íà âèòàìèí À â æúëòúêà å íèñêî. Ïðåçíàé-àêòèâíàòà ÷àñò íà ðàçìíîæèòåëíèÿ ïåðèîä - ìåñåöìàé, íèâîòî íà êàðîòèíîèäèòå äîñòèãà ñâîÿ ïèê, êàòîíèâàòà íà âèòàìèí À ñå çàïàçâàò, çà äà äîñòèãíàò ïðåçìåñåö þíè íàé-âèñîêèòå ñè ñòîéíîñòè, êîãàòîêàðîòèíîèäèòå îòíîâî íàìàëÿâàò. Ëþïèìîñòòà íà ÿéöàòàíå ñå ïîâëèÿâà ñúùåñòâåíî îò ïðîìÿíàòà íà êàðîòèíîäèòåè âèòàìèí À, à îñòàâà â ãðàíèöè, õàðàêòåðíè çà âèäàè ïîòâúðäåíè îò èçñëåäâàíèÿòà íà ðåäèöà àâòîðè (Çàõëóëè Ãðèãîðîâ, 2006; Jakovac and Mrsic, 1989; Ledvinka andMandak, 1990; Marzoni et al., 2000). Íàòðóïâàíåòî íàêàðîòèíîèäè è âèòàìèí À â æúëòúêà ñïîðåä Ïðèâàëî èäð. (1983) å îáðàòíîïðîïîðöèîíàëíî íà áðîÿ íàñíåñåíèòå ÿéöà. Ñïîðåä ×å÷åòêèí è äð. (1982) òîâàíàòðóïâàíå, êàêòî è ïðåäïàçâàíåòî èì îò îêèñëÿâàíå,êîñâåíî ñå âëèÿå îò ñúäúðæàíèåòî íà âèòàìèí Å. Ïîäîáíîíà íàñ Ascarelli è Senger (1962) íå îòêðèâàò çàâèñèìîñòìåæäó íèâîòî íà êàðîòèíîèäèòå è âèòàìèí À, îò åäíàñòðàíà, è ëþïèìîñòòà íà ÿéöàòà, îò äðóãà. Ïîðàäè òîâàíèå ñìå ñêëîííè äà äîïóñíåì, ÷å íèâàòà íà êàðîòèí èâèòàìèí À â æúëòúêà, ãàðàíòèðàùè íîðìàëíàòà ëþïèìîñòíà ÿéöàòà îò ôàçàíè, ñà íèñêè, íî âñå ïàê äîñòàòú÷íè çàðàçâèòèåòî íà çàðîäèøà. Ïîäîáíî ñòàíîâèùå çàñòúïâà èÁàëåâ (1963), êîéòî ìíîãî ïðåäè íàñ óñòàíîâÿâàðàçëè÷íî ñúäúðæàíèå íà êàðîòèí è âèòàìèí À â æúëòúêàíà ÿéöà îò êîêîøêè íîñà÷êè ïðåç îòäåëíèòå ìåñåöè íàãîäèíàòà, íåçàâèñèìî ÷å êîëè÷åñòâîòî èì â äàæáàòà èêîìïîíåíòíèÿ é ñúñòàâ ñà îñòàâàëè íåïðîìåíåíè.Ïðèåìàìå, ÷å ëþïèìîñòòà íà ÿéöàòà ñå ïîä÷èíÿâà íàîïðåäåëåíà áèîëîãè÷íà çàêîíîìåðíîñò, êîÿòî å âúâ âðúçêàñ ïîëîâàòà àêòèâíîñò íà ïòèöèòå, â ðåçóëòàò íà êîåòî èíèâîòî íà êàðîòèíà è íà âèòàìèí À â æúëòúêà òúðïèïðîìÿíà.

ÈÇÂÎÄÈÑðåäíàòà ëþïèìîñò íà ÿéöàòà îò ôàçàíè å

66,19 % ñ âàðèðàíå îò 57,54 % â íà÷àëîòî íà àïðèë äî70,10 % â ñðåäàòà íà ìàé. Ðåçóëòàòèòå ïîêàçâàò, ÷åñúäúðæàíèåòî íà êàðîòèíîèäè è âèòàìèí À â ÿéöàòà îòôàçàíè íå ñà îò ïúðâîñòåïåííî çíà÷åíèå çà ëþïèìîñòòàïî âðåìå íà ðåïðîäóêòèâíèÿ èì ïåðèîä.


67

Òàáëèöà 1. Èíêóáàöèÿ íà ôàçàíîâè ÿéöàTable 1. Incubation of pheasant eggs

Òàáëèöà 2. Ñúäúðæàíèå íà êàðîòèí è âèòàìèí „À” â æúëòúêà íà ÿéöàòà è ëþïèìîñòTable 2. Vitamin “A” and carotene yolk egg contents and hatching

ËÈÒÅÐÀÒÓÐÀÁàëåâ, Ï., 1966. Âúðõó çàâèñèìîñòòà ìåæäó ïðîòåèíà â

äàæáèòå è âèòàìèí À â ÿé÷íèÿ æúëòúê. –Âåòåðèíàðíîìåäèöèíñêè íàóêè, 4, 373-377.

Áàëåâ, Ï.,1963. Âúðõó ñúäúðæàíèåòî íà âèòàìèí À èâèòàìèí Å è ëþïèìîñòòà íà ÿéöàòà îò ïòèöåôåðìè âÑòàðîçàãîðñêè îêðúã. – Â: Èçâåñòèÿ íà Âåòåðèíàðíèÿíàó÷íî-èçñëåäîâàòåëñêè èíñòèòóò ïî íåçàðàçíèáîëåñòè è çîîõèãèåíà, ÁÀÍ, òîì III, 51-53.

Çàõëóë, À., È. Ãðèãîðîâ, 2006. Ïðîó÷âàíå âúðõóÿéöåíîñëèâîñòòà è ëþïèìîñòòà íà ÿéöà îò ôàçàíè,ÿðåáèöè è êåêëèöè. – Â: Ìåæäóíàðîäíà íàó÷íàêîíôåðåíöèÿ, Ñò. Çàãîðà, òîì 2, Âåòåðèíàðíàìåäèöèíà è æèâîòíîâúäñòâî, 225-230.

Íà÷åâ, Á., Ñâ. Íèêîâ, Õð. Ëàëîâ, 1963. Êëèíè÷íî-ëàáîðàòîðíà äèàãíîñòèêà âúâ âåòåðèíàðíàòàìåäèöèíà. Çåìèçäàò, Ñ., 76-82.

Ïðèâàëî, Î. Å., Ñ. Ì. Ïàåíîê, ß. Ñ. Ãóñàê, 1983.Âèòàìèíû â êàðìëåíèè ñåëüñêîõîçÿéñòâåííûõæèâîòíûõ, Óðîæàé, Êèåâ, ñ. 160.

×å÷åòêèí, À. Â., È. Ä. Ãîëîâàöêèé, Ï. À. Êàëèìàí, Â. È.Âîðîíÿíñêèé, 1982. Áèîõèìèÿ æèâîòíûõ, Âûñøàÿøêîëà, Ìîñêâà, ñ. 511.

Ascarelli, I., M. Senger, 1962. – J. Sci. Food and Agriculture,N 6, p. 322-338.

Damron, B.L., SR. Goodson, R.H Harms, D.M. Janky andH.R. Wilson, 1984. Beta-carotene supplementation oflaying hen diets. – Br. Poult. Sci., 25 (3): 349-52.

Jakovac, M.and Z. Mrsic, 1989. Reprodukcijski potencijalprorodnih i umjetnih uzgoja fazana (Phasianuscolchicus). – Zbornik Biotehniske Fakultete UniverzeEdvarda Kardelja v Ljubljani, Veterinarstvo; 26 (1), 89-92.

Karadas, F., N. Wood, P. Surai and N. Sparks, 2005. Tissue-specific distribution of carotenoids and vitamin E intissues of newly hatched chicks from various avianspecies. – Comp. Bioch. & Physiol. Part A: Molecular &Integrative Physiology, 140(4): 506-511.

Kerti, A. and L. Bardos, 1997. Effect of different amount ofvitamin A equivalent β-carotene on the hatchability ofJapanese quail eggs (Kulonbozo merteku A-vitaminekvivalens β-karotine kiegeszites hatàsa a japanfurjtojasok kel tethetosegere). – Allattenyeztes esTakarmanyozas, 46(5): 515-524 (Hungary).

Kim, I. S., N. N. Yang, 2001. Seasonal changes of testicularweight, sperm production, serum testosterone, and in

Ïàð

òèäà

Ba

tch Äàòà

Date

Çàðå-äåíè ÿéöà

Egg set

Îòñòðàíåíè ÿéöà / Discarded eggs Âñè÷êî îòïàä-íàëè All dis-carded

Èçëþïåíè ôàçàí÷åòà Hatching

chicks

I-âè ïðåãëåä I-st candling

(7-ìè äåí/ day)

II-ðè ïðåãëåä II-nd candling

(14-òè äåí/day)

Ïðè ëþïåíå At hatching

n % n % n % n % 1 07.04. 2 772 642 23,16 68 2,45 463 16,70 1 173 1599 57,54 2 14.04. 7 392 1548 20,94 113 1,53 1171 15,84 2 832 4560 61,69 3 21.04. 11 088 1929 17,40 193 1,74 1741 15,70 3 863 7225 65,16 4 28.04. 12 936 2041 15,78 218 1,68 2007 15,51 4 266 8670 67,02 5 05.05. 12 936 1953 15,10 208 1,61 1785 13,80 3 946 8990 69,50 6 12.05. 12 936 1979 15,30 221 1,71 1668 12,89 3 868 9068 70,10 7 19.05. 12 012 1898 15,80 188 1,57 1863 15,51 3 949 8063 67,12 8 26.05. 12 012 2069 17,22 222 1,85 1971 16,41 4 265 7147 59,50 9 01.06. 11 088 1898 17,12 215 1,94 1633 14,72 3 746 7342 66,22

10 06.06. 9 240 1774 19,20 164 1,77 1460 15,80 3 398 5842 63,23 Âñè÷êî 104412 17731 16,98 1810 1,73 15765 15,10 35 306 69106 66,19

Ìåñåö/ Month Êàðîòèíè / Carotenoids UI/g

Âèòàìèí À / Vitamin A UI/g

Ëþïèìîñò / Hatching %

Àïðèë / April 32,2-49 164,2-178,3 57,54-67,02 Ìàé / May 245,7-272,5 262,5-292 59,50-70,10 Þíè / June 164,2-178,3 262,5-292 63,23-66,22

68


vitro testosterone release in korean ring-neckedpheasants (Phasianus colchicus karpowi). – Journal ofVeterinary Medical Science, Japan, Feb., vol. 63(2),ð.151-156.

Ledvinka, Z. and K. Mandak, 1990. Studium vybranychreproducènich ukazatelu bazantích slepic v systemuumeleho chovu. – Sbornik Vysoke Skoly Zemedelske vPraze, Fakulta Agronomicka, Rada B, Zivocisna Vyroba,52: 233-238.

Marzoni, M., S. Zanobini, V. T. Guerzilov, I. Romboli, 2000.Effect of dietary Vitamin E supplementation on fertilizingability of pheasant semen following artificial insemination.– Br. Poult. Sci., vol. 41(suplementum), s.18-20 (atransaction of International Conference on BirdReproduction, 22-24 Sept. 1999, Tours, France).

Nowaszewski, S. and H. Kontecka, 2005. Åffect of dietaryvitamin C suplementum on reproductive performens ofaviary pheasants. – Czech. J. Anim. Sci., 50 (5): 208-212.

Squires, M. N. and E. C. Naber, 1993. Vitamin profiles ofeggs as indicators of nutritional status in the laying hen:vitamin A study. – Poult Sci., 72 (1): 154-64.

Ñòàòèÿòà å ïðèåòà íà 23.03.2009 ã.Ðåöåíçåíò - äîö. ä-ð Äèìèòúð Ãðåêîâe-mail: [email protected]


69

Îðèãèíàëíèòå íàó÷íè ñòàòèè â ñïèñàíèå Àãðàðíè íàóêè (Àgricultural Sciences) çàäúëæèòåëíî òðÿáâà äà ñúäúðæàòðåçþìå, âúâåäåíèå, ìàòåðèàë è ìåòîäè, ðåçóëòàòè, îáñúæäàíå, èçâîäè è ëèòåðàòóðà.

Ðåçþìå – íà áúëãàðñêè è íà àíãëèéñêè, òðÿáâà äà îòðàçÿâà â ìàêñèìàëíî ñáèòà ôîðìà (äî 15 ðåäà èëè 200 äóìè)öåëòà íà èçñëåäâàíå, åêñïåðèìåíòàëíèòå ìàòåðèàëè è ìåòîäè, îñíîâíèòå ðåçóëòàòè è èçâîäèòå.

Êëþ÷îâè äóìè – äî 5, íà áúëãàðñêè è íà àíãëèéñêè.Âúâåäåíèå - îáîñíîâàâà íåîáõîäèìîñòòà îò ïðîâåäåíèòå èçñëåäâàíèÿ íà ôîíà íà íàé-ñúâðåìåííèòå ëèòåðàòóðíè

äàííè ïî äàäåíèÿ ïðîáëåì, ôîðìóëèðàò ñå ðàáîòíàòà õèïîòåçà è ïîñòàâåíèòå öåëè.ßñíî è òî÷íî ñå îïèñâàò èëè öèòèðàò èçïîëçâàíèòå ìàòåðèàëè è ìåòîäè.Â ðàçäåëà ðåçóëòàòè ñå ïðåäñòàâÿò îðèãèíàëíèòå ðåçóëòàòè îò ïðîó÷âàíåòî, êîèòî ïðåäñòàâëÿâàò çíà÷èòåëåí ïðèíîñ

â ðàçâèòèåòî íà íàóêàòà. Èçáÿãâà ñå ïîäðîáíîòî îïèñàíèå íà ïúðâè÷íè è ñòàòèñòè÷åñêè íåîáðàáîòåíè äàííè.Îáçîðíèòå ñòàòèè òðÿáâà äà ðàçãëåæäàò àêòóàëíè è íàó÷íîçíà÷èìè ïðîáëåìè â ðàçëè÷íè íàó÷íè íàïðàâëåíèÿ è äà

ñúäúðæàò èç÷åðïàòåëåí è çàäúëáî÷åí àíàëèç íà íàøèòå è ñâåòîâíèòå ïîñòèæåíèÿ â êîíêðåòíàòà îáëàñò.Â êðàòêèòå ñúîáùåíèÿ (äî 3-4 ñòðàíèöè, âêëþ÷èòåëíî ñ òàáëèöèòå è ñ ôèãóðèòå) ñå äîêëàäâàò îðèãèíàëíè ðåçóëòàòè

çà ñúçäàäåíè íîâè ñîðòîâå, íîâè òåõíîëîãèè èëè íîâè ðàñòèòåëíè ôîðìè è ìåòîäè.

Òåõíè÷åñêî îôîðìëåíèå1. Ðúêîïèñèòå ñå ïðåäñòàâÿò â ðåäàêöèÿòà â äâà íàïúëíî îêîìïëåêòîâàíè åêçåìïëÿðà è íà äèñê, íàïèñàíè íà ñòàíäàðòíè

ñòðàíèöè ôîðìàò À4, ñ margins 2,4 cm (1 èí÷) îòãîðå, îòäîëó è îòñòðàíè, íà Ariel, size 10, ïðèäðóæåíè ñ ïðîòîêîë îò çàñåäàíèåíà ïúðâè÷íîòî íàó÷íî çâåíî, íà êîåòî å ïðèåòà ñòàòèÿòà. Ìàòåðèàëèòå òðÿáâà äà áúäàò íàïèñàíè íà MS Word for Windows, aôèãóðèòå êàòî ðàñòåðíè èçîáðàæåíèÿ âúâ ôîðìàò *.TIFF, *.JPG (ñ ïîäõîäÿùà çà ïå÷àò ðàçäåëèòåëíà ñïîñîáíîñò).

2. Åçèêîâîòî è ñòèëîâîòî îôîðìëåíèå íà ìàòåðèàëèòå å çàäúëæåíèå è îòãîâîðíîñò íà ñàìèòå àâòîðè.3. Òèòóëíàòà (çàãëàâíàòà) ñòðàíèöà íà ñòàòèÿòà òðÿáâà äà âêëþ÷âà ñëåäíîòî:- çàãëàâèåòî íà ñòàòèÿòà (íà áúëãàðñêè è íà àíãëèéñêè) äà áúäå íàïèñàíî êðàòêî, òî÷íî, áåç ñúêðàùåíèÿ è äà ñúäúðæà

íàèìåíîâàíèåòî íà îáåêòèòå íà èçñëåäâàíå (áîëä, ãëàâíè áóêâè); äà ñå èçáÿãâàò ñúêðàùåíèÿ, õèìè÷íè ôîðìóëè, ñèìâîëè èçàïàçåíè ìàðêè;

- ïîä íåãî ñå èçïèñâàò èçöÿëî èìåòî è ôàìèëèÿòà íà àâòîðèòå (íà áúëãàðñêè è íà àíãëèéñêè, (áîëä, ðåäîâíè áóêâè);- íàèìåíîâàíèåòî íà èíñòèòóöèÿòà, â êîÿòî ðàáîòÿò (íà áúëãàðñêè è íà àíãëèéñêè);- ïðè êîëåêòèâíè ñòàòèè ñúñ çâåçäè÷êà ñå ïîñî÷âà àâòîðúò, ñ êîéòî ðåäàêöèÿòà ùå êîðåñïîíäèðà è íåãîâèÿò e-mail

àäðåñ.4. Çàãëàâèÿòà íà ðàçäåëèòå ñà íàïèñàíè ñ ãëàâíè áóêâè, áîëä.5. Òàáëèöèòå ñå ïðåäñòàâÿò íà îòäåëíè ôàéëîâå. Çàãëàâèÿòà íà òàáëèöèòå è òåêñòîâàòà ÷àñò â òÿõ ñå èçïèñâàò íà

áúëãàðñêè è íà àíãëèéñêè åçèê.6. Èëþñòðàöèèòå ñå îôîðìÿò íà îòäåëíè ôàéëîâå è òðÿáâà äà áúäàò èçðàáîòåíè ñ äîñòàòú÷íî âèñîêî êà÷åñòâî è âèä,

êîéòî ïîçâîëÿâà òÿõíîòî äèðåêòíî èçïîëçâàíå çà ïå÷àò. ×àñòèòå íà ñúñòàâíèòå ôèãóðè ñå îçíà÷àâàò ñ ìàëêè ëàòèíñêè áóêâè (à,â, ñ ...). Çàãëàâèÿòà íà ôèãóðèòå ñå èçïèñâàò íà áúëãàðñêè è íà àíãëèéñêè åçèê.

7. Èçïîëçâà ñå Ìåæäóíàðîäíàòà ñèñòåìà îò èçìåðèòåëíè åäèíèöè SI. Ïðè èçïèñâàíå íà äðîáè ñå èçïîëçâà äåñåòè÷íàòàçàïåòàÿ, à íå òî÷êà.

8. Ïðè öèòèðàíå âúòðå â òåêñòà ñå ïîëçâà ñòàíäàðòúò èìå - ãîäèíà. Àêî çà äàäåíà òåçà ñå ïðèâåæäàò íÿêîëêî öèòàòà,òå ñå ïîäðåæäàò â õðîíîëîãè÷åí ðåä. Öèòèðàíåòî íà àâòîðèòå äà ñòàâà ñ èìåòî íà àâòîðà (áåç èíèöèàë çà ïúðâîòî èìå) èãîäèíàòà. Íàïðèìåð „...ñïîðåä Ðàíêîâ (1980)...”; ”Òîâà å â ñúãëàñèå ñ óñòàíîâåíîòî îò äðóãè àâòîðè (Ïåòðîâ, 1990), (Waylandand Rieger, 1991)”. Ïðè öèòèðàíå íà îòäåëíè ñòðàíèöè îò êíèãà òîâà ñå ïîñî÷âà â òåêñòà íà ñòàòèÿòà. Íàïðèìåð „...ÑïîðåäÊramer et al. (1993 ðð. 725-736)”.

9. Â ñïèñúêà íà ïîëçâàíàòà ëèòåðàòóðà ñå âêëþ÷âàò âñè÷êè àâòîðè è çàãëàâèÿ, çà êîèòî â òåêñòà èìà îòïðàâêè.Ïúðâî àâòîðèòå íà êèðèëèöà, ñëåä òîâà íà ëàòèíèöà è äð. Àêî ñà öèòèðàíè íÿêîëêî òðóäà íà åäèí è ñúùè àâòîð/àâòîðè îò åäíàè ñúùà ãîäèíà, äîáàâÿìå áóêâåíè îçíà÷åíèÿ: 1995 à, 1995 á è ò.í. Ïîñî÷åíèòå â ñïèñúêà íà ëèòåðàòóðàòà ñïèñàíèÿ, êíèãè,ñáîðíèöè è äð. òðÿáâà äà èìàò ïúëíî áèáëèîãðàôñêî îïèñàíèå.

Ïðè ïîçîâàâàíå íà ëè÷íî ñúîáùåíèå èìåòî íà àâòîðà íå ñå âïèñâà â ñïèñúêà íà ëèòåðàòóðàòà, à òîâà ñå îòáåëÿçâà âòåêñòà ñëåä öèòèðàíåòî ìó ïî ñëåäíèÿ íà÷èí: (Brown, Y. Ì. Personal communication, 2002). Â òîçè ñëó÷àé ñå ïîñî÷âàò èíèöèàëèòåíà èìåòî â òåêñòà.

10. Ðúêîïèñèòå, êîèòî íå îòãîâàðÿò íà ïîñòàâåíèòå îò Ðåäàêöèîííàòà êîëåãèÿ èçèñêâàíèÿ, ñå âðúùàò íà àâòîðèòå çàïðåðàáîòâàíå.

11. Îêîí÷àòåëíîòî ðåøåíèå çà ïóáëèêóâàíå íà ïðåäñòàâåíèòå ðúêîïèñè ñå âçåìà îò Ðåäàêöèîííàòà êîëåãèÿ âúç îñíîâàíà ñòàíîâèùåòî íà îïðåäåëåí îò íåÿ ðåöåíçåíò.

12. Ñïèñàíèåòî íå ïðèåìà ìàòåðèàëè, êîèòî èçöÿëî èëè ÷àñòè÷íî ñà ïóáëèêóâàíè èëè ñà ïîä ïå÷àò â äðóãè èçäàíèÿ.13. Ïðè íåñïàçâàíå íà ïîñî÷åíèòå óñëîâèÿ ðåäàêöèÿòà íå äàâà õîä íà ìàòåðèàëèòå, íå âðúùà ðúêîïèñè è íå íîñè

îòãîâîðíîñò çà íåïîòúðñåíè äî 6 ìåñåöà ñòàòèè.

ÓÊÀÇÀÍÈß ÊÚÌ ÀÂÒÎÐÈÒÅ

70


AGRICULTURAL SCIENCES - au- · PDF fileHristo Hristev, Vasko Gerzilov. ......

Documents

Transcript of AGRICULTURAL SCIENCES - au- · PDF fileHristo Hristev, Vasko Gerzilov. ......