Agnieszka Maj Karawaną przez Afrykę · Karta pracy 5 1. ..... a) Spacer Stasia i Nel po...

1 www.kanonl i te ratur ydz iec iece j.p l

8 x 45 min

Wyprawa do egzotycznego świata

Szlakiem Stasia i Nel

Jak przygoda, to tylko w Afryce!

Afrykańskie pejzaże

Jak się żyło na Czarnym Lądzie w XIX wieku?

Staś Tarkowski – rycerz bez skazy

Notatki z lektury

Test ze znajomości lektury

Zaproponowany cykl zajęć ma na celu pokazanie czytelnikom piękna Czarnego Lądu, jego egzotyki i magii. Podczas wędrówki przez Afrykę ucznio-wie poznają głównych bohaterów lektury, razem z nimi przeżyją przygody i podejmą trudne decyzje. Odkryją także, czym jest poświęcenie dla drugiej osoby i kogo można nazwać bohaterem.

W scenariuszach dotyczących lektury oprócz tradycyjnych sposobów pro-wadzenia lekcji (praca z tekstem, pogadanka, rozmowa kierowana) wykorzy-stano również takie metody i techniki aktywizujące, jak: burza mózgów (gieł-da pomysłów), dyskusja panelowa, dyskusja „pomyśl – omów – przedstaw”, metoda plakatu, drama oraz zabawy i konkursy dydaktyczne.

Uczniowie podczas zajęć pracują nie tylko indywidualnie, lecz także grupo-wo i w parach.

Karawaną przez AfrykęPomysł na lekturę „W pustyni i w puszczy” Henryka Sienkiewicza

Agnieszka Maj

✂

Na początku

Odszukaj w książce Henryka Sienkiewicza słowa, którym najlepiej odpowiada zamieszczona ilustracja. Dlaczego akurat ten fragment został przez Ciebie wybrany?

Scenariusze przygotowano do czwartego tomu kolekcji lektur z „Kanonu literatury dziecięcej” wydanego przez Edipresse. Tom ten można kupić w kioskach od 6 października 2016. Zarekomenduj rodzicom zebranie całej kolekcji znanych i lubianych lektur szkolnych na www.kanonliteraturydzieciecej.pl

2www.kanonl i te ratur ydz iec iece j.p l

Scenariusz lekcji

Materiały dla nauczycielaGeneza powieści „W pustyni i w puszczy”

W styczniu 1891 r. Henryk Sienkiewicz wyruszył w podróż na Czarny Ląd. Podczas tej wyprawy powstały „Listy z Afryki” oraz wydana 20 lat później powieść przygodowo- -podróżnicza „W pustyni i w puszczy” – ostatnie dzieło pisarza, który zamieścił w nim własne obserwacje i wrażenia z podróży. Sienkiewicz chciał, aby utwór był przezna-czony nie tylko dla młodzieży, lecz także dla dorosłych czytelników.

„W pustyni i w puszczy” wydrukowano po raz pierwszy w latach 1910–1911 jako powieść w odcinkach na łamach „Kuriera Warszawskiego”. W formie książkowej utwór został wydany w 1912 r.

Pomysł na postać Stasia autor zaczerpnął z historii jedynego syna polskiego inży-niera pracującego przy budowie Kanału Sueskiego. Chłopiec został porwany przez handlarzy niewolników i nigdy się nie odnalazł. Pierwowzorem Nel była 10-letnia Wandzia Ulanowska – córka przyjaciela Sienkiewicza.

Lekcja 1. Wyprawa do egzotycznego świata

1 Pisarz i jego dziełoCzynności uczniów1. Wypełnienie tabeli z karty pracy nr 1 „Henryk

Sienkiewicz” na podstawie informacji wyszuka-nych w dostępnych źródłach (internecie, słowni-kach, encyklopedii).

2. Zaprezentowanie wyników pracy.3. Dyskusja na temat tego, czy nadal są aktualne

słowa Stefana Żeromskiego o Henryku Sienkie-wiczu: Cześć, wdzięczność i miłość po wsze czasy jego imieniu.

4. Wysłuchanie informacji dotyczących okoliczno-ści powstania książki „W pustyni i w puszczy” (przykładowy tekst znajduje się w Materiałach dla nauczyciela).

5. Zapisanie w zeszycie najważniejszych wiadomo-ści o powieści.

2 Czas akcji w powieściCzynności uczniów pracujących w czterech grupach1. Przeczytanie informacji o przyczynach i prze-

biegu powstania mahdystów (tekst znajduje się w Materiałach dla ucznia).

2. Analiza cytatów zamieszczonych w Materiałach dla ucznia.

3. Zaznaczenie czasu akcji na diagramie w karcie pracy nr 2 „Niezwykłe miesiące”.

3 Określenie miejsc wydarzeń rozgry-wających się w utworzeCzynności uczniów pracujących w czterech grupach1. Wpisanie nazw i pojęć geograficznych w zadaniu

z karty pracy nr 3 „Czarny Ląd”.2. Prezentacja wykonanego zadania przez liderów

grup.

4 Przedstawienie bohaterów powieściCzynności uczniów pracujących w czterech grupach1. Wykonanie zadania z karty pracy nr 4 „Dobrzy

i źli na kartach powieści”.2. Podanie najważniejszych informacji na temat

głównych bohaterów lektury.

5 Uporządkowanie zdarzeń opisanych w powieściCzynności uczniów pracujących w czterech grupach1. Ułożenie głównych haseł do szczegółowego planu

wydarzeń (zadanie z karty pracy nr 5 „Wędrów-ka przez Afrykę”).

2. Odczytanie przez przedstawicieli grup głównych punktów planu.

3. Ocena propozycji i wspólny wybór najlepszego hasła.

6 Zaprojektowanie plakatu Wyprawa w świat powieściCzynności uczniów pracujących w czterech grupach1. Otrzymanie dużego arkusza papieru, na którym

zapisano tytuł powieści i nagłówki dotyczące ele-mentów świata przedstawionego (wzór plakatu znajduje się w Materiałach dla nauczyciela).

2. Uzupełnienie schematu na plakacie.3. Prezentacja i omówienie przygotowanych prac.4. Zorganizowanie wystawy plakatów.Propozycja pracy domowej:Czy, Twoim zdaniem, warto sięgnąć po książkę „W pustyni i w puszczy”? Napisz krótki tekst, w któ-rym zachęcisz (lub zniechęcisz) swoich rówieśników do przeczytania powieści.

2 x 45 min

45 min

45 min

2 x 45 min

2 x 45 min

Scenariusz z wykorzystaniem metody dyskusji


Scenariusz lekcji

Wzór plakatu

„W pustyni i w puszczy”

Czas akcji

Wydarzenia „w pustyni”

Główni bohaterowie

Miejsce akcji

Wydarzenia „w puszczy”

Zwierzęta w powieści


Scenariusz lekcji

Materiały dla ucznia

Informacje historyczne o powstaniu w SudaniePowstanie mahdystów w Sudanie – zbrojne wystąpienie derwiszów (członków muzułmańskiego bractwa religijnego) pod wodzą Mahdiego przeciwko Wielkiej Brytanii w latach 1881–1898.

Przyczyny i przebieg powstania mahdystów1. Uzależnienie polityczne Sudanu od Egiptu i Wielkiej Brytanii od 1822 roku.2. Walki między plemionami arabskimi i murzyńskimi, które zamieszkiwały te tereny

(zawłaszczanie bydła, wielbłądów, koni, ziem).3. Okrucieństwo zbrojnych wypraw po kość słoniową i niewolników.4. Niezadowolenie ludów zamieszkujących Sudan z rządów egipskich.5. Ogłoszenie się w 1881 roku przez Muhammada Ahmada, przywódcę religijnego,

Mahdim, czyli wysłannikiem Bożym. 6. Pokonanie wojsk egipskich przez derwiszów – opanowanie ważnych miast Sudanu,

śmierć brytyjskiego generała Gordona i zdobycie Chartumu w styczniu 1885 roku.7. Rządy religijne i polityczne Mahdiego w Omdurmanie (wiosce pod Chartumem),

sprawowane przy pomocy czterech kalifów (muzułmańskich przywódców ducho-wych i świeckich).

8. Śmierć Mahdiego 22 czerwca 1885 roku i objęcie rządów w Sudanie przez jego zwo-lennika – Abdullahiego.

9. Koniec niepodległego Sudanu, który dostał się znów pod kontrolę egipsko-brytyjską.

Cytaty pomagające określić czas i miejsce akcji

Ponieważ zbliżały się święta Bożego Narodzenia, więc obaj, nie chcąc rozstawać się z dziećmi, postanowili, że Staś i Nel pojadą także do Medinet.

– A kto tu mieszka w najbliższym sąsiedztwie?Gdy Staś opowiadał, co rzekł Mahdiemu, gdy ów namawiał go do zmiany wiary, obaj

przyjaciele powstali i każdy z nich uścisnął silnie prawicę Stasia, po czym kapitan rzekł:– Mahdi już nie żyje!– Mahdi nie żyje? – powtórzył ze zdumieniem Staś.– Tak – ozwał się doktor. – Zatchnął się własnym tłuszczem, czyli, inaczej mówiąc, umarł

na serce, a panowanie po nim objął Abdullahi.

Starsi panowie poczęli jednak rozmawiać o Mahdim i o powstaniu, była to bowiem naj-ważniejsza, dotycząca Egiptu sprawa. Wiadomości spod Chartumu były złe. Dzikie hordy oblegały już miasto od półtora miesiąca; rządy egipski i angielski działały powolnie. Odsiecz zaledwie wyruszyła i obawiano się powszechnie, że mimo sławy, męstwa i zdolności Gordona ważne to miasto wpadnie w ręce barbarzyńców.

– Dziś przenocuję i pożywię was w domu swoim, ale jutro w Omdurmanie sam musisz się starać o jadło – i z góry cię uprzedzam, że nie przyjdzie ci to łatwo.

– Dlaczego?– Bo jest wojna. Ludzie od kilku lat nie obsiewali pól i żywili się tylko mięsem, więc gdy

wreszcie zabrakło i bydła, przyszedł głód. Głód jest w całym Sudanie i worek durry kosztuje dziś więcej niż niewolnik.

Reszta karawany pozostała w Chartumie. Staś, rozglądając się wokół, nie mógł zrozumieć, jakim sposobem upadło miasto tak silnie obwarowane i leżące w widłach utworzonych przez Biały i Niebieski Nil, a zatem z trzech stron otoczone wodą, a dostępne tylko od południa.

✂

✂

Scenariusz lekcji


Karta pracy 1

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Imię i nazwisko

KlasaData

Henryk Sienkiewicz

Na podstawie dostępnych źródeł uzupełnij tabelę informacjami dotyczącymi Henryka Sienkiewicza.

Henryk Sienkiewicz

Lata życia

Miejsce urodzenia

Przebieg nauki

Debiut literacki i pierwsze utwory drukowane w gazetach

Podróże

Sytuacja rodzinna

Najwybitniejsze dzieła

Nagrody literackie

Ekranizacje powieści

Zima – rok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wiosna – rok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Lato – rok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jesień – rok . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

XII I II III IV V VI VII VIII IX X XI

Na podstawie cytatów z książki i dostępnych informacji histo-rycznych przedstawcie na diagramie czas, w którym rozgrywa się akcja powieści „W pustyni i w puszczy”.

Niezwykłe miesiące

Karta pracy 2

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Grupa

KlasaData

Karta pracy 2

✂


Podzielcie bohaterów wymienionych w ramce na głównych, drugoplanowych i epizodycznych. Imiona i nazwiska pierwszych z nich podkreślcie dwiema liniami, postaci drugoplanowych – jedną ciągłą linią, a epizodycznych – linią przerywaną. Następnie zapiszcie podkreślone wyrazy obok odpowiednich określeń.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Grupa

KlasaData

Czarny Ląd Uzupełnijcie ramki zapamiętanymi z powieści nazwami miejsc.

Karta pracy 3

Dobrzy i źli na kartach powieści

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Grupa

KlasaData

Karta pracy 4

✂

dziecko pustyni – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

dobre Mzimu – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

krewna Mahdiego – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

syn Chadigiego – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

król wioski Wa-hima – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

stary szejk – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Szwajcar – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

dyrektor – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

piastunka – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Sudańczyk – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ukąszona przez skorpiona – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

inżynier – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

z plemienia Dinka – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

krewny Nel – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Dinah, Władysław Tarkowski, doktor Clary, Staś Tarkowski, Gebhr, pani Olivier, Chamis, Hatim, Mea, inżynier Rawlison, Nel Rawlison, Kali, Fatma, Henryk Linde

Kontynent:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Kraje: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Jeziora, rzeki, góry: . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Miasta i osady: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


Karta pracy 5

1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

a) Spacer Stasia i Nel po obrzeżach miasta.b) Wspólny obiad i rozmowa o Mahdim.c) Przybycie Fatmy.d) Zlecenie dane przez Sudankę Chamisowi.e) Wyjazd inżynierów do Medinet-el-Fajum.

2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

a) Podróż dzieci do Medinet.b) Spotkanie kapitana Glena i doktora Clary’ego.c) Świętowanie Bożego Narodzenia.d) Wycieczki po okolicy.e) Kłamstwo Chamisa.

3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

a) Oczekiwanie ojców na przyjazd dzieci.b) Rozesłanie informacji o uprowadzeniu dzieci.c) Pościg za porywaczami.

4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

a) Pomysł Stasia z rękawiczką.b) Obrona Nel.c) Próby negocjacji chłopca z porywaczami.d) Podróż Nel w koszu na grzbiecie wielbłąda.e) Przybycie Saby.f) Wąż – zła wróżba dla Beduinów.

5. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

a) Nadejście huraganu i burzy piaskowej.b) Błyskawice, grzmoty i cisza na pustkowiu.c) Podróż karawany w ciemności.

6.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

a) Opieka nad zmęczoną Nel.b) Próba zabicia wielbłądów. c) Pobicie chłopca przez Gebhra.d) Odkrycie pościgu przez Beduinów.

7.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

a) Nauka strzelania Idrysa.b) Wieść o zwycięstwie Mahdiego.

8. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

a) Powolna droga z wyznawcami Mahdiego.b) Eskorta karawany przez emira Nur-el-Tadhila.c) Nocleg w domu Tadhila.

9. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

a) Oglądanie zniszczonego Chartumu.b) Przejazd łodziami do Omdurmanu.c) Audiencja u Mahdiego.d) Żebranie i praca Stasia Tarkowskiego.e) Pożegnanie z Grekiem.

10. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

a) Śmierć Dinah.b) Obraz zgliszcz w Faszodzie.c) Podążanie śladem Smaina.

11. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

a) Zabicie lwa i porywaczy przez Stasia.b) Kali i Mea towarzyszami dzieci.c) Odszukanie Saby przez czarnego chłopca.d) Nocleg na drzewach.

12. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

a) Dotarcie do wodospadu.b) Opieka nad słoniem uwięzionym w wąwozie.c) Budowa domu w baobabie.d) Zabawy ze słoniem.e) Pomysł klejenia latawców.

13. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

a) Choroba Kalego.b) Pierwszy i drugi atak febry u Nel.c) Otrzymanie chininy od Henryka Lindego.d) Cenny spadek po zmarłym Szwajcarze.e) Wysadzenie skały i uwolnienie słonia Kinga.

14. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

a) Odpoczynek na Górze Lindego.b) Puszczanie latawców.c) Chrzest murzyńskich towarzyszy Stasia.d) Przygotowania do dalszej drogi.

15. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

a) Przybycie do wioski króla M’Ruy.b) Przepędzenie Kamby – złego czarownika. c) Zastrzelenie wielkiego kota i uratowanie Nel.

16. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

a) Wojna Wa-himów z Samburu.b) Kali królem swego plemienia.c) Przygotowania do nowej wyprawy na wschód.

17. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

a) Spotkanie słoni wodnych.b) Nocne ucieczki Murzynów.c) Susza i racjonowanie wody.d) Zemsta czarowników.e) Wysłanie racy i ratunek.

18. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

a) Informacje o uratowaniu dzieci.b) Opowiadanie przygód kapitanowi Glenowi

i doktorowi Clary’emu.c) Spotkanie ojców z dziećmi w Mombasie.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Grupa

KlasaData

Wędrówka przez Afrykę

Dopiszcie główne hasła do szczegółowego planu wydarzeń przedstawionych w lekturze.


Scenariusz lekcji

1 Rozmowa o kontynencie afrykańskimCzynności uczniów1. Podanie skojarzeń związanych z hasłem: Afryka.2. Zapisanie wszystkich propozycji na tablicy.3. Wybór najtrafniejszych skojarzeń i podsumowa-

nie pracy.

2 Szlakiem bohaterów powieściCzynności uczniów1. Rozwiązanie zadania z karty pracy nr 1 „Afry kań-

ska wędrówka” (poprawne rozwiązanie zamiesz-czono w Materiałach dla nauczyciela).

2. Odszukanie na mapie świata Afryki, a następnie – Egiptu i Sudanu.

3. Wskazanie trasy podróży bohaterów powieści.

3 Sposoby podróżowania przez AfrykęCzynności uczniów1. Odszukanie w diagramie nazw środków trans-

portu używanych przez dzieci (zadanie 1. z karty pracy nr 2 „Dziwna podróż”).

2. Przypomnienie sytuacji, w których dzieci nie musiały wędrować pieszo.

3. Odczytanie wiadomości i rozwiązanie zadania 2. z karty pracy nr 2 „Dziwna podróż”.

4 Wycieczka śladami Stasia i NelCzynności uczniów pracujących w czterech grupach1. Otrzymanie kolorowych flamastrów oraz dużych

i małych arkuszy papieru.2. Zapoznanie się z instrukcją wykonania zadania,

która znajduje się w Materiałach dla ucznia.3. Zaprezentowanie przygotowanej trasy i zainsce-

nizowanie oprowadzania turystów przez wybra-nych w grupach przewodników.

4. Ocena wystąpień oraz przedstawienie wrażeń z przebiegu lekcji.

Propozycja pracy domowej:Zaznacz w powieści fragmenty opisujące najciekaw-sze przygody Stasia i Nel.

Lekcja 2. Szlakiem Stasia i Nel

45 min45 min

45 min

2 x 45 min

2 x 45 min

Instrukcja tworzenia trasy wycieczki śladami Stasia i Nel


Materiały dla nauczycielaRozwiązanie zadania z karty pracy nr 1 „Afrykańska wędrówka”1. Port Said2. Medinet3. El-Gharak4. Chartum5. Omdurman

6. Faszoda7. wąwóz8. Góra Lindego9. wioska M’Ruy

10. kraina Wa-himów

✂

1. Wymyślcie nazwę szlaku obrazującego drogę przebytą przez Stasia i Nel, a następnie zapiszcie ją na górze plakatu.

2. Zaprojektujcie symbol szlaku (może to być na przykład prostokąt z rysunkiem wielbłąda w środku).3. Zaplanujcie na arkuszu przebieg szlaku.

• Zaznaczcie kółkami i zapiszcie nazwy miejsc, w których byli Staś i Nel.• Połączcie linią kolejne etapy trasy.• Po obu stronach wyznaczonej drogi namalujcie elementy przyrody charakterystyczne dla danej okolicy.• Zaznaczcie symbolem kierunek szlaku i kolejne etapy trasy.

4. Przygotujcie tablice informujące o charakterystycznych miejscach na trasie wędrówki.• Wytnijcie z papieru nieduże prostokąty i krótko opiszcie na nich najciekawsze punkty trasy.• Przyklejcie kartki z informacjami we właściwych miejscach na arkuszu.

5. Ustalcie sposób przeprowadzenia turystów wyznaczonym szlakiem (na przykład: konno, na wielbłądach, na słoniach).

6. Wybierzcie spośród siebie przewodnika, który poprowadzi grupę i ciekawie opowie o oglądanych miejscach.

Scenariusz lekcji Scenariusz z wykorzystaniem burzy mózgów


Omdurman

Góra Lindego

wioska M’Rua

kraina Wa-himów

Karta pracy 1

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Imię i nazwisko

KlasaData

Afrykańska wędrówka

Nazwa miejsca Zdarzenie

Port Said

Medinet

El-Gharak

Faszoda

wàwóz

Chartu

m

Odczytaj zamieszczone na latawcach nazwy miejsc. Ponumeruj je w takiej kolejności, w jakiej przebiegała podróż Stasia i Nel.Następnie umieść wybrane nazwy w tabeli i krótko opisz, co zdarzyło się w każdym z wymienionych miejsc.


Karta pracy 2

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Imię i nazwisko

KlasaData

Dziwna podróż

1 W diagramie są ukryte nazwy środków transportu używanych przez dzieci podczas wędrówki przez Afrykę. Odszukaj je i zapisz w takiej kolejności, w jakiej korzystali z nich bohaterowie.

2 Przeczytaj wiadomość, a następnie odpowiedz na pytania.

• Kto wysłał tę wiadomość?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• Do kogo została ona wysłana?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• Kto ją otrzymał?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• W jaki sposób informacja dotarła do odbiorcy?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Nelly Rawlison i Stanisław Tarkowski,odesłani z Chartumu do Faszody,a z Faszody prowadzeni na wschód od Nilu,wyrwali się z rąk derwiszów.Po długich miesiącach podróży przybyli do jeziorależącego na południe od Abisynii.Idą w kierunku oceanu. Proszą o śpieszną pomoc.

Y

Ł

I

C

E

O

E

S

P

S

I

L

A

B

J

C

F

O

J

S

Ł

O

Ń

P

W

Z

C

R

T

Ó

U

E

E

Z

W

I

A

O

D

S

S

N

I

Ą

P

S

Ź

D

E

I

L

E

G

C

Z

Ą

I

Ł

O

E

L

P

K

Y

G

H

R

O

I

B

P

I

K

O

N

I

E

D

Ł

R

P

O

M

N

I

J

K

Ą

S

Ó

M

Y

B

W

R

U

D

Z

W

K

I

L

O

S

Ł

Y

T

1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

P


Lekcja 3. Jak przygoda, to tylko w Afryce!

1 Konkurs dotyczący Afryki przedsta-wionej przez Henryka SienkiewiczaCzynności uczniów pracujących w siedmiu grupach1. Zapoznanie się z celem konkursu, którym jest

lepsze poznanie przygód bohaterów lektury.2. Wysłuchanie zasad konkursu (zamieszczono je

w Materiałach dla nauczyciela).3. Utworzenie grup metodą odliczania do siedmiu.

Uczniowie, którzy nie zostali przydzieleni do żadnej drużyny, zostają jurorami. Obserwują turniej oraz nanoszą punktację na planszę wyni-ków (jej wzór znajduje się w Materiałach dla nauczyciela).

4. Rozwiązanie zadań konkursowych zamieszczo-nych w karcie pracy „Świetnie pamiętamy afry-kańską przygodę”.

5. Sprawdzenie przez jury odpowiedzi i przyzna-nie grupom punktów (odpowiedzi zamieszczono w Materiałach dla nau czyciela).

6. Wyłonienie i nagrodzenie zwycięskich drużyn.

2 Omówienie najciekawszych przygód Stasia i Nel Czynności uczniów pracujących w siedmiu grupach1. Wylosowanie przez każdy zespół po jednej koper-

cie z opisem przygody (fragmenty znajdują się w Materiałach dla ucznia).

2. Zapoznanie się z cytatami.3. Odgadnięcie, o jakim wydarzeniu mówi fragment

powieści, nadanie tytułu przygodzie oraz wypisa-nie imion osób biorących w niej udział.

4. Stworzenie planu wydarzeń, których dotyczy cytat.5. Przedstawienie wyników pracy przez liderów

poszczególnych grup.6. Wybór najciekawszej przygody i opowiedzenie jej

przez ochotnika.Propozycja pracy domowej:Opisz wybraną przygodę Stasia i Nel.

45 min

45 min

45 min

2 x 45 min

2 x 45 min

Materiały dla nauczycielaZasady konkursu

1. W konkursie bierze udział siedem zespołów.2. Każda grupa dostaje kartę pracy z takimi samymi pytaniami, na które trzeba udzielić

odpowiedzi w ciągu dziesięciu minut.3. Jury otrzymuje tabelę z punktacją za poszczególne zadania.4. Po upływie ustalonego czasu jeden z jurorów zbiera karty pracy. Cała komisja sprawdza

poprawność wykonania zadania zgodnie z kartą odpowiedzi i notuje punkty w tabeli punktacji. W razie wątpliwości konsultuje się z nauczycielem.

5. Po podliczeniu punktów następuje ogłoszenie zwycięzców.

Plansza wyników z punktacjà

GrupaZadania

1. (0–3 p.) 2. (0–1 p.) 3. (0–1 p.) 4. (0–4 p.) 5. (0–3 p.) 6. (0–3 p.)

I

II

III

IV

V

VI

VII

Razem

Scenariusz lekcjiScenariusz z wykorzystaniem elementów konkursu


Scenariusz lekcji

Numer pytania Właściwa odpowiedź

1 W wypadku pierwszej ilustracji uczeń może wymienić takie przygody, jak:• próba uśmiercenia wielbłądów przez Stasia,• zastrzelenie lwa, Gebhra, Chamisa i dwóch Beduinów,• zabicie wielkiego kota – wobo.

W wypadku drugiej ilustracji – np.:• odnalezienie przez Nasibu kóz w gęstwinie bananów,• zrywanie i zjadanie bananów przez słonia Kinga,• porwanie Nasibu przez goryla.

W wypadku trzeciej ilustracji – np.:• zebranie się ponad trzystu wojowników z wioski M’Ruy zaniepokojonych

widokiem Nel na słoniu,• formowanie armii Wa-himów i Samburów.

2 wielki pan

3 katarakta – próg rzeczny zbudowany ze skał odpornych na erozjęzeriba – ogrodzenie z cierni, rodzaj żywopłotukhor – rodzaj kamienistego wąwozuwobo – wielki kot podobny do geparda lub pantery

4 Np.: Luela to święte miejsce, które było schronieniem dla kobiet w czasie wojny między plemionami murzyńskimi. W okolicy miejscowości nie można było walczyć.

5 wysłać słowa lecące po miedzianym drucie

6 Np.: Stary Murzyn naciął skórę na ramionach Kalego i M’Ruy. Umazał kawałek wątroby koźlęcej krwią Kalego i wsunął go w usta M’Ruy. Natomiast drugi fragment mięsa zanurzył we krwi króla i podsunął Kalemu do zjedzenia. Obydwaj szybko je połknęli. Potem wzięli się za ręce na znak przyjaźni.

Odpowiedzi do poleceń konkursowych

Koperty z opisami przygód

Tytuł przygody: …………………………

Uczestnicy: …………………………………………………………………………….

A „pan” właśnie nadleciał i targnął wielbłądami z siłą tak straszliwą, że omal nie poupa-dały na ziemię. Zwierzęta zbiły się teraz w ciasną gromadę, z głowami zwróconymi w środek ku sobie. Poruszyły się całe masy piasku. Karawanę ogarnął mrok głębszy niż poprzednio, a w tym mroku przelatywały obok jeźdźców jakieś jeszcze ciemniejsze, niewyraźne przedmio-ty, jakby olbrzymie ptaki lub rozpędzone wraz z huraganem wielbłądy. Lęk ogarnął Arabów, którym zdawało się, że to są duchy zaginionych pod piaskami zwierząt i ludzi.

1


Uczestnicy: …………………………………………………………………………….

Konie jęły przysiadać na zadach, kręcić się i cofać. Zdumieni i przerażeni jeźdźcy nie wiedzieli, co począć, więc z ust do ust przelatywały tylko trwożne i bezradne słowa: „Allach! Bismillach! Allach akbar!”.

A król puszczy patrzył na nich z góry, nieruchomy, jakby odlany z brązu.

2

✂

✂


Scenariusz lekcji



Uczestnicy: …………………………………………………………………………….

A wtem, między jednym a drugim uderzeniem wiatru, doszedł ich głos Kalego zaledwie dosłyszalny wśród pluskania dżdżu:

– Panie wielki, na drzewo, na drzewo!I jednocześnie koniec spuszczonego z góry mokrego sznura dotknął ramienia chłopca.

3


Uczestnicy: …………………………………………………………………………….

I zabawa trwała długo, a następnie ośmielona już zupełnie dziewczynka wymyśliła sobie inną. Oto znalazłszy się na ziemi, próbowała wspinać się po przedniej nodze słonia jak po drzewie albo, chowając się pod niego, pytała go, czy ją znajdzie.

4


Uczestnicy: …………………………………………………………………………….

Nagle, o jakie trzysta lub czterysta kroków na prawo, spostrzegł na ścianie skalnej różowy odblask płomienia. I stanął. Serce biło mu znowu tak, że nieledwie słyszał je wśród ciszy nocnej. Kogo tam zobaczy na dole? Arabów ze wschodnich wybrzeży? Derwiszów Smaina czy też dzikich Murzynów, którzy opuściwszy rodzinne wioski, chronią się przed derwiszami w niedostępne górskie komysze?

5


Uczestnicy: …………………………………………………………………………….

Chłopiec skamieniał w pierwszej chwili ze strachu, a następnie począł zmykać co siły. Zanim jednak przebiegł kilkanaście kroków, kosmate ramię obwinęło go dokoła, podniosło w górę i czarny jak noc potwór począł z nim uciekać do przepaści.

6


Uczestnicy: …………………………………………………………………………….

Gebhr przypomniał sobie od razu strzały na jeziorze Karoun i wobec straszliwego niebezpie-czeństwa prędko zaniechał oporu. Z wielkim nawet pośpiechem oddał chłopcu sztucer, a Cha-mis otworzył co duchu pudło z nabojami, z którego Staś zaczerpnął pełną garścią.

7

✂

✂

✂

✂

✂


Karta pracy 1

. . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Grupa

KlasaData

Świetnie pamiętamy afrykańską przygodę

1 Wymieńcie po jednej przygodzie, która kojarzy się Wam z poszczególnymi ilustracjami.

2 Co oznacza wyrażenie bwana kubwa? Zakreślcie ramkę z właściwą odpowiedzią.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

wielki pan wielki król wielki duch

3 Połączcie liniami słowa z ich wyjaśnieniami.

katarakta •khor •wobo •

zeriba •

• ogrodzenie z cierni, rodzaj żywopłotu• próg rzeczny zbudowany ze skał odpornych na erozję• rodzaj kamienistego wąwozu• wielki kot podobny do geparda lub pantery


Karta pracy 2

6 Napiszcie, w jaki sposób M’Rua i Kali przypieczętowali przyjaźń.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4 Wyjaśnijcie, czym była Luela dla plemion murzyńskich.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5 Odczytajcie kolejno litery umieszczone na przewodach telefonicznych, tak aby powstały trzy zwroty. Zapiszcie je w wyznaczonych miejscach. Następnie zaznaczcie ten z nich, za pomocą którego porywacze określali sposób przekazywania informacji przez Europejczyków.

A. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

C. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

A. B. C.

W

Y

C

I SŁ

A

Ć

S

ŁO W A

L

EE

R OZ

M

N

N

AD

M

Ć

A

E

?C

H

A

NI

CZ

N

YT

EL

E

G

RA

M

W

A

IAĆ

P

RZE

Z

ŻE

LA

Z

Ę

N

Ą

MA

S

Z

Y

W

C

ĄC

E

PO

RM

D

MYNA

IE

DZ

I

U


Lekcja 4. Afrykańskie pejzaże

1 Co to jest fatamorgana?Czynności uczniów1. Rozwiązanie krzyżówki zamieszczonej w karcie

pracy nr 1 „Cuda Afryki”.2. Wyjaśnienie terminu fatamorgana, a następnie

odszukanie w powieści fragmentu opisującego to zjawisko.

2 Klimat i krajobraz AfrykiCzynności uczniów1. Zapoznanie się z fragmentami opisującymi kli-

mat i krajobraz Afryki w powieści Henryka Sien-kiewicza (cytaty z książki zamieszczono w Mate-riałach dla ucznia).

2. Wyjaśnienie, co oznaczają słowa massika i białe godziny oraz zwrot piaski śpiewają.

3. Odszukanie w powieści informacji o obszarach roślinnych Czarnego Lądu. Wyjaśnienie terminu flora.

4. Podanie nazw gatunków zwierząt występujących na poszczególnych obszarach na podstawie książ-ki „W pustyni i w puszczy”. Wyjaśnienie terminu fauna.

5. Wykonanie zadania 2. z karty pracy nr 1 „Cuda Afryki”.

3 Dyskusja na temat niebiezpie-czeństw podczas wędrówki Czynności uczniów pracujących w parach1. Rozwiązanie zadania 1. z karty pracy nr 2 „Nie-

bezpieczna wędrówka”.2. Indywidualne odszukanie odpowiedzi na pytanie:

Na jakie niebezpieczeństwa były narażone dzieci podczas wędrówki przez pustynię, step, sawannę i busz? („pomyśl”).

3. Podzielenie się przemyśleniami na temat nie-bez pieczeństw z koleżanką lub kolegą z ławki („omów”) i zanotowanie wniosków.

4. Zaprezentowanie wspólnych uzgodnień przez chętne pary („przedstaw”).

5. Zapisanie ustaleń całej klasy w zadaniu 2. z karty pracy nr 2 „Niebezpieczna wędrówka”.

Propozycja pracy domowej:Napisz kilkunastozdaniową wypowiedź na temat: „Czy warto wybrać się w podróż do Afryki?”.

Propozycja dodatkowej pracy domowej:Wykonaj pocztówkę. Na jednej stronie przedstaw za pomocą kredek i flamastrów piękno i egzotykę Afry-ki. Na odwrocie zapisz pozdrowienia od Kalego.

45 min45 min

45 min

2 x 45 min

2 x 45 min

Fragmenty opisujące klimat i krajobraz Afryki


W Egipcie po dniach, które nawet w czasie zimy często bywają upalne, następują noce bardzo zimne.

Godzina była piąta po południu. Pogoda wspaniała. Słońce przeszło już na tę stronę Nilu i zniżyło się nad pustynią, tonąc w złotych i purpurowych zorzach płonących po zachodniej stronie nieba. Powietrze tak było przesycone różowym blaskiem, że oczy mrużyły się od jego zbytku. Pola przybrały odcień liliowy, a natomiast odległe wzgórza, odrzynające się twardo na tle zórz, miały barwę czystego ametystu. [...] Noc zapada w Egipcie koło godziny szóstej, więc zorze wkrótce zgasły, a po pewnym czasie na niebo wytoczył się wielki, czerwony od bla-sku zórz księżyc i rozświecił pustynię łagodnym światłem.

Wjechali teraz na wysoką płaszczyznę, na której wiatr pomarszczył piasek i z której widać było na obie strony ogromną przestrzeń pustyni.

✂

Scenariusz lekcji Scenariusz z wykorzystaniem dyskusji „pomyśl – omów – przedstaw”

Scenariusz lekcji


– Piaski zaczynają śpiewać.Staś był tak rozciekawiony, że zapomniał w tej chwili, iż postanowił nie rozmawiać wcale

z Idrysem, i zapytał:– Piaski? Co to znaczy?– Tak bywa, a znaczy to, że długo nie będzie deszczu. Ale upał nam nie dokuczy, gdyż aż

do Assuanu będziemy jechali tylko nocą.

Przed karawaną ciągnęła się teraz płaska równina, na której krańcu bystre oczy Arabów dostrzegły znów chmurę. Była ona wyższa od poprzedniej, a prócz tego wystrzelały z niej jakby słupy, jakby olbrzymie, rozszerzone u góry kominy. Na ten widok zadrżały serca Ara-bów i Beduinów, albowiem rozpoznali wielkie wiry piaszczyste.

– To jakieś dziwne słonie – rzekł Staś, przypatrując się im ciągle z wielką uwagą. – Są mniejsze od Kinga, uszy mają także daleko mniejsze i wcale nie widzę kłów. [...]

– Kali widzieć je nie raz.– I one żyją w wodzie?– W nocy wychodzić w dżunglę i paść się, a w dzień mieszkać w jeziorze, tak jak kiboko

(hipopotamy). One wyjść dopiero po zachodzie słońca.

Sudańczycy nie chcieli jednak pozwolić na postój, gdyż karawany, które się wstrzymują w czasie huraganu, bywają często zasypywane.

Pora dżdżysta, czyli tak zwana massika, miała się ku końcowi. Bywały jeszcze dni chmurne i ulewne, ale bywały i całkiem pogodne.

Dżungla w nocy, gdy wśród ciszy słychać każdy odgłos, każdy krok i niemal szelest, jaki robią owady łażące po trawach, jest wprost przerażająca. Unosi się nad nią lęk i zgroza.

O tej porze dnia wszyscy podróżnicy po Afryce zatrzymują się na południowy wypoczynek i nawet karawany złożone z Murzynów chronią się pod cień wielkich drzew, są to bowiem tak zwane „białe godziny” – godziny upału i milczenia, podczas których słońce praży niemiłosiernie i spoglądając z wysoka, zdaje się szukać, kogo by zabić. Wszelki zwierz zaszywa się wówczas w największe gąszcze; ustaje śpiew ptaków, ustaje brzęczenie owadów i cała natura zapada w ciszę, przytaja się, jakby chcąc uchronić się przed okiem złego bóstwa.

Jak okiem sięgnąć rozciągał się step porośnięty w części zieloną trawą, w części dżunglą, wśród której rosły kępami kolczaste akacje, wydające znaną gumę sudańską, a tu i ówdzie pojedyncze, olbrzymie drzewa nabaku, tak rozłożyste, że pod ich konarami stu ludzi mogło znaleźć przed słońcem schronienie. Od czasu do czasu karawana mijała wysokie, podobne do słupów kopce termitów, czyli termitiery, którymi cała podzwrotnikowa Afryka jest zasiana. Zieloność pastwisk i akacyj mile nęciła oczy po jednostajnej, jałowej barwie piasków pustyni.

✂


Karta pracy 1

1.

3.

2.

4.

8.

9.

10.

11.

5.

6.

7.

1. Choroba, na którą zapadła Nel.2. Zachorowali na nią Murzyni

z karawany Lindego.3. Gniazdo termitów.4. Imię Boga Arabów.5. Tse-tse.6. Nikt z plemienia Wa-hima nie

odważyłby się go zabić.7. Przysmak Kalego.8. Porwał Nasibu.9. Pora deszczowa w Afryce.

10. Proszek, który uleczył Nel.11. Wielki kot, najszybsze zwierzę

świata.

1 Rozwiąż krzyżówkę i odczytaj hasło.

2 Na podstawie powieści Henryka Sienkiewicza, informacji zdobytych podczas lekcji oraz zamieszczonych ilustracji opisz faunę i florę Afryki.

Cuda Afryki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Imię i nazwisko

KlasaData

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


Karta pracy 2

Niebezpieczna wędrówka

2 Uzupełnij tabelę wspólnymi przemyśleniami dotyczącymi niebezpieczeństw, na które były narażone dzieci podczas wędrówki przez pustynię, step, sawannę i busz.

1 Opisz dwie sytuacje, w których Staś i Nel spotkali lwa. Wyja-śnij, jak zakończyła się każda z tych przygód.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Imię i nazwisko

KlasaData

Niebezpieczeństwa

na pustyni na stepie na sawannie w buszu

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Scenariusz lekcjiScenariusz lekcji

Lekcja 5. Jak się żyło na Czarnym Lądzie w XIX wieku?1 Sytuacja społeczno-polityczna w XIX-wiecznej AfryceCzynności uczniów1. Odczytanie nagłówków z gazet zamieszczonych

w karcie pracy nr 1 „Na Czarnym Lądzie” i na ich podstawie uzupełnienie informacji o życiu na kontynencie afrykańskim.

2. Przypomnienie i analiza wydarzeń społeczno--politycznych opisanych w powieści. Odpowiedzi na pytania:• Czy na Czarnym Lądzie istniały wolne kraje?• Jak żyły ludy murzyńskie?• Które kraje europejskie miały kolonie w Afryce?• Kto uczestniczył w wyprawach w głąb Afryki?• W jaki sposób zdobywano niewolników?

3. Wykonanie zadania 2. z karty pracy nr 1 „Na Czarnym Lądzie”.

2 Życie plemionCzynności uczniów1. Wykonanie zadania 1. z karty pracy nr 2 „W afry-

kań skiej wiosce”.2. Opowiadanie przez ochotników o dniu codzien-

nym rodzin murzyńskich.3. Przedstawienie hierarchii panującej w plemio-

nach na przykładzie ludów Wa-hima oraz M’Ruy i zapisanie informacji w tabeli (zadanie 2. z karty pracy nr 2 „W afrykańskiej wiosce”).

3 Kultura, tradycja i zwyczaje ludów afrykańskichCzynności uczniów1. Odczytanie z Materiałów dla ucznia fragmen-

tów mówiących o zwyczajach panujących wśród członków plemion.

2. Wybór uczniów mających odegrać role ekspertów (np. etnografów, kulturoznawców) w dyskusji na temat: Jakie zwyczaje panowały wśród Murzy-nów i Arabów pod koniec XIX wieku?.

3. Wyszukanie przez znawców cytatów dotyczących zwyczajów ludów afrykańskich oraz zgromadze-nie potrzebnego słownictwa.

4. Wystąpienia ekspertów, dyskusja.

4 Odegranie sceny przemówienia króla Kalego do plemienia Wa-himówCzynności uczniów pracujących w czterech grupach1. Napisanie przemówienia króla Wa-himów, w któ-

rym namawia on poddanych do przejęcia zwycza-jów i wiary białych ludzi.

2. Wybór ucznia, który wcieli się w postać Kalego.3. Zaimprowizowanie scenek przemówienia przez

poszczególne drużyny.

5 Wierzenia ludów Afryki Czynności uczniów pracujących w czterech grupach1. Otrzymanie przez każdą drużynę haseł do prze-

analizowania zamieszczonych w Materiałach dla nauczyciela.

2. Zebranie na podstawie powieści i wcześniej poznanych Materiałów dla ucznia informacji w celu udzielenia odpowiedzi na pytania zapisa-ne na tablicy:• Kim jest Allach dla Beduinów?• Jak modlą się Arabowie?• Dlaczego obmywają się wodą?• Czy Arabowie wierzą w złe moce?• Komu oddają cześć w chwilach grozy?• Co to jest złe Mzimu?• Dlaczego ludzie się go boją?• Jakie ofiary składają złemu Mzimu?• Jak pojmują dobro i zło ludzie z krajów afry-

-kańskich?• Jaką rolę w wierzeniach ludów odgrywają przy-

roda i zachodzące w niej zjawiska: chmury, wiatr, deszcz?

3. Przedstawienie wiadomości o wierzeniach ludów afrykańskich w formie tabeli lub mapy myśli.

4. Prezentacja wyników pracy przez liderów posz-cze gólnych drużyn.

5. Ocena plakatów i, w razie potrzeby, uzupełnienie informacji.

Propozycja pracy domowej:Ułóż rozmowę między Stasiem a Kalim na temat sposobu polowania na lwy przez lud Wa-hima.

2 x 45 min

45 min

45 min

2 x 45 min

2 x 45 min

Materiały dla nauczycielaHasła dotyczące wierzeń ludów Afryki

I. Bóg Jedyny II. Mzimu III. Wielki Duch IV. Zjawiska przyrody

✂

✂

✂ ✂ ✂ ✂ ✂

Scenariusz z wykorzystaniem dyskusji panelowej oraz dramy

Scenariusz lekcji



Wygląd ludzi z plemienia M’Ruy, ich zachowanie i strój

Kultura, obyczaje i wierzenia plemion afrykańskich

Staś zatrzymał Kinga w odległości stu kroków i począł im się przypatrywać. Słońce oświecało ich dorodne postacie, szerokie piersi i silne ramiona. Uzbrojeni byli w łuki i włócznie. Naokół bioder mieli krótkie spódniczki z wrzosów, a niektórzy – ze skór małpich. Głowy ich zdobiły pióra strusi, papug lub wielkie peruki zdarte z czaszek pawianów. Wyglądali wojowniczo i groźnie, ale stali nieruchomo w milczeniu, albowiem zdumienie ich nie miało wprost granic i potłumiło chęć do boju.

Po drodze spotkał Kalego, który poszedł zobaczyć, czy złe Mzimu zjadł ofiarowane mu wczoraj mięso. Młody Murzyn, kochając małą bibi, modlił się także za nią, ale modlił się w całkiem odmienny sposób. Mówił mianowicie złemu Mzimu, że jeśli bibi wyzdrowieje, to on mu co dzień przyniesie kawałek mięsa, ale jeśli umrze, to chociaż się go boi i choć wie, że potem zginie, tak mu przedtem skórę wyłupi, że złe Mzimu na wieki go popamięta.

Kobiety na Wschodzie zajmują się sprawami prawie wyłącznie domowymi i rzadko nawet wychodzą z haremów. Tylko uboższe udają się na targi lub pracują w polach, jak to czynią żony fellachów, to jest wieśniaków egipskich. Ale i te przesłaniają wówczas twarze. Jakkolwiek w Sudanie, z którego pochodziła Fatma, zwyczaj ten nie bywa przestrzegany.

Noc czyniła się już bledsza i szakale przestały skomleć wśród wąwozów. Karawana miała zaraz wyruszyć, ale Sudańczycy, spostrzegłszy brzask, udali się za odległą o kilka kroków skałę i tam, zgodnie z przepisami Koranu, poczęli ranne obmywania, używając jednakże piasku zamiast wody, której pragnęli zaoszczędzić. Następnie zabrzmiały ich głosy, odmawiając soubhg, czyli pierwszą poranną modlitwę.

– Zanosi się na coś niedobrego – rzekł.– Co myślisz? – zapytał Sudańczyk.– Złe duchy zbudziły wiatr śpiący na zachodzie pustyni, a ów wstał z piasków i bieży ku nam.

Staś i Nel widzieli po raz pierwszy osadę prawdziwych dzikich, do których nie dotarli nawet Arabowie. Ubranie tych Murzynów składało się tylko z wrzosów lub ze skór pozawiązywanych naokół bioder; wszyscy byli tatuowani. Zarówno mężczyźni, jak i kobiety mieli przedziura-wione uszy i w tych otworach kawałki drzewa lub kości tak duże, że porozciągane klapki uszu sięgały ramion. W dolnej wardze nosili pelele, to jest drewniane lub kościane krążki, wielkie jak spodki od filiżanek. Znakomitsi wojownicy i ich żony mieli na szyjach kołnierze z żelaznego lub mosiężnego drutu tak wysokie i sztywne, że zaledwie mogli poruszać głowami.

Wszelako Staś, który zwracał na wszystko jak najbaczniejszą uwagę, spostrzegł, że jeden Murzyn, przebrany w spiczastą czapkę ze skóry szczurów, wysunął się zaraz po ostatnich słowach Kalego z szeregu i pełznąc jak wąż w trawie, skierował się ku osobnej chacie stojącej na poboczu poza ogrodzeniem, ale otoczonej także wysokim częstokołem powiązanym pnączami.

✂

✂


Scenariusz lekcji

Idrys podniósł ręce i, zbliżywszy dłonie do uszu, począł bić pokłony nadlatującemu wichro-wi. Jego wiara w jedynego Boga nie przeszkadzała mu widocznie czcić i bać się innych, albo-wiem Staś usłyszał wyraźnie, jak mówił:

– Panie! My dzieci twoje, a więc nie pożresz nas.

– Czego tak patrzysz? – zapytał Staś – czy myślisz, że drugi wąż może się ukrywać w drzewie?– Nie; Kali bać się Mzimu.– Cóż to jest Mzimu?– Zły duch.– Widziałeś kiedy w życiu Mzimu?– Nie, ale Kali słyszał okropny hałas, który Mzimu robi w chatach czarowników.– To jednak wasi czarownicy się go nie boją?– Czarownicy umieją go zakląć, a potem chodzą po chatach i mówią, że Mzimu się gniewa, więc Murzyni znoszą im banany, miód, pombę, jaja i mięso, aby przebłagać Mzimu.

– To lubisz próżnować? – zapytał Staś.– Kali jest mężczyzną, więc Kali lubi próżnować, gdyż pracować powinny tylko kobiety.– A widzisz jednak, że ja pracuję dla bibi.– Ale za to, gdy bibi dorośnie, będzie musiała pracować na pana wielkiego, a jeśli nie

zechce, to pan wielki pewno ją bić. [...]– Bibi to jest... to jest... dobre... Mzimu!A Kali aż przysiadł.I po skończonej robocie zbliżył się nieśmiało do Nel, po czym padł przed nią na twarz i jął

powtarzać wprawdzie nie przerażonym, ale błagalnym głosem:– Aka! aka! aka!...

Widok Saby przeraził ich na nowo, gdyż poczytali go za wobo, to jest wielkiego płowego lamparta, który zamieszkuje tamtejsze okolice oraz południową Abisynię i którego miejscowi mieszkańcy boją się więcej niż lwa, albowiem mięso ludzkie przekłada nad wszelkie inne i z niesłychaną zuchwałością napada nawet na zbrojnych mężczyzn.

Ów, zabiwszy koźlę, wyjął z niego wątrobę i podzielił ją na kilka sporych kąsków, po czym jął obracać ręką i nogą rodzaj kołowrotka i spoglądając to na Kalego, to na M’Ruę ozwał się uroczystym głosem:

– Kali, synu Fumby, czy chcesz zjeść kawałek M’Ruy, syna M’Kuli – i ty M’Ruo, synu M’Kuli, czy chcesz zjeść kawałek Kalego, syna Fumby?

Wojownikom nie wolno było staczać bitew w takiej odległości od Lueli, z jakiej dochodziło pianie koguta. Nie wolno im było również przekraczać glinianego wału, którym rynek był otoczony. Mogli tylko stawać pod wałem, a wówczas kobiety podawały im zapasy żywności przywiązane do długich bambusów.

Od wobo włócznia nie obroni ani łuk, tylko czary, bo wobo zabić nie można.

Ale nabrali jeszcze większego wyobrażenia o potędze dobrego Mzimu jak również białego pana i spoglądając to na słonia, to na Sabę, szeptali sobie wzajem: „Jeżeli oczarowali nawet wobo, to któż na świecie im się oprze?”.

– Panie, to czarownik zbudził złe Mzimu, które boi się, że je ominą ofiary, i ryczy ze złości. Uspokój, panie, czarownika i złe Mzimu wielkimi darami, albowiem inaczej ci ludzie zwrócą się przeciw nam.

✂


PACIORKI I ŚWIECIDEŁKA KUSZĄ

Karta pracy 1

Na Czarnym Lądzie

1 Odczytaj nagłówki gazet, aby dowiedzieć się, jaka sytuacja panowała w krajach afrykańskich w XIX wieku. Następnie dokończ podane zdania.

2 Na podstawie powieści Henryka Sienkiewicza oraz innych dostępnych źródeł wyjaśnij, o co walczyły między sobą plemiona murzyńskie.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

W XIX wieku niektóre plemiona afrykańskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Żyły w . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Europejczycy podążali w głąb Czarnego Lądu, aby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wielu mieszkańców Afryki zostało . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Imię i nazwisko

KlasaData

Wyścig o Afrykę

WIELKA WYPRAWA

PO KOŚĆ SŁONIOWĄ

CO MOŻNA ODKRYĆ W BUSZU?

Plemiona walczą między sobą

biała stopa w dzikiej puszczy

Ile jest wart niewolnik?Po bogactwa na Czarny Ląd

Spór o tereny kolonii

Znów spustoszone wsie

i osady murzyńskie


Karta pracy 2

W afrykańskiej wiosce

1 Podpisz ilustracje przedstawiające to, co wytwarzali i czym się zajmowali mieszkańcy afrykańskich wiosek.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Imię i nazwisko

KlasaData

2 Uzupełnij tabelę informacjami na temat organizacji życia w plemionach afrykańskich na przykładzie ludu M’Ruy i Wa-himów.

Organizacja plemienna M’Rua Wa-hima

Władza

Rola czarownika

Zajęcia mężczyzn

Zajęcia kobiet

Wygląd i strój mieszkańców

Wygląd zagród

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Scenariusz lekcji


Staś Tarkowski

Cechy charakteru Przykłady rycerskiego zachowania

Lekcja 6. Staś Tarkowski – rycerz bez skazy

1 Rozmowa o Stasiu TarkowskimCzynności uczniów1. Odczytanie cytatów zamieszczonych w zadaniu

1. z karty pracy „Chłopiec bohater” i odgadnię-cie, kto jest autorem poszczególnych wypowiedzi.

2. Przedstawienie własnej opinii na temat Stasia.3. Zebranie informacji potrzebnych do stworzenia-

opisu bohatera:• odszukanie odpowiednich fragmentów z książ-

ki,• uzupełnienie tabeli z zadania 2. karty pracy

„Chłopiec bohater”.

2 Dojrzewanie bohatera i trudne decyzjeCzynności uczniów1. Burza mózgów na temat: W których momentach

wędrówki przez pustynię Staś Tarkowski musiał podejmować trudne decyzje?.

2. Zapisanie odpowiedzi wokół pytania problemo-wego zamieszczonego na tablicy.

3. Wybór i omówienie najważniejszych sytuacji.

3 Zabawa „wrzuć strach do kapelusza” Czynności uczniów pracujących w czterech grupach1. Otrzymanie przez każdy z zespołów kartek

z podanymi początkami zdań.• Czy mam ich zabić, czy lepiej...

• Dżungla jest straszna nocą, ale…• Boję się, lecz nie mogę zaprzeć się…• Nie ma już wody, ale…

2. Dopisanie zakończeń zdań i wrzucenie kartek do kapelusza.

3. Wymienienie się kapeluszami przez poszczególne drużyny.

4. Wylosowanie kartek z kapeluszy, głośne odczyta-nie ich treści oraz próba nazwania uczuć i prze-żyć bohatera.

4 Szukanie odpowiedzi na pytanie: Za co można podziwiać Stasia?Czynności uczniów1. Wysłuchanie cytatu: Dawno, dawno temu,

w średnich wiekach, byli tacy rycerze, którzy jeździli po świecie i szukali przygód. Walczyli z olbrzymami i smokami i wiesz? Każdy miał swoją damę, którą opiekował się i której bronił.

2. Podanie cech charakteru Stasia i przykładów rycerskiego postępowania chłopca, a następnie zapisanie ich w odpowiedniej rubryce tabeli nary-sowanej na tablicy (wzór znajduje się w Materia-łach dla nauczyciela).

3. Wymienienie się kapeluszami przez poszczególne drużyny.

Propozycja pracy domowej:Czy, według Ciebie, Staś Tarkowski to „rycerz bez skazy”? Uzasadnij swoją wypowiedź.

45 min45 min

45 min

2 x 45 min

2 x 45 min

Materiały dla nauczycielaWzór tabeli

Scenariusz z wykorzystaniem burzy mózgów oraz zabawy dydaktycznej


Karta pracy

Chłopiec bohater

1 Przeczytaj zamieszczone cytaty. Zapisz, kto jest autorem każdej z wypowiedzi. Co jeszcze można powiedzieć o Stasiu? Wpisz swoją propozycję w puste miejsce.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Imię i nazwisko

KlasaData

Jeśli w waszym kraju jest dużo podobnych do ciebie chłop-ców, to nieprędko dadzą sobie

z wami radę.

Clary, dużo widziałem, ale takiego chłopca

nie widziałem.

Życie nasze nie jest jeszcze w twoich rękach, a ty przema-wiasz już do nas jak nasz pan...

[…] Dziwny z ciebie uled (chłopiec) i takiego jeszcze nie

widziałem. Stasiu, powiedz sam, czy jest na świecie człowiek, któremu mógłbym oddać ten mój skarb i to moje kochanie z większą

ufnością?

Ty to sobie zawsze potrafisz poradzić.

2 Zapisz w tabeli informacje potrzebne do stworzenia opisu Stasia Tarkowskiego.

Staś Tarkowski

Kim jest?

Ile ma lat?

Gdzie się urodził?

Gdzie mieszka?

Co wiemy o jego rodzicach?

Jak wygląda?

Czym się interesuje?

Jakie ma umiejętności?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .


Nel RawlisonCórka jednego z dyrektorów spółki zaj-mującej się budową Kanału Sueskiego. Jest jedynaczką, ma osiem lat. Zostaje porwana razem z synem przyjaciela jej ojca – Stasiem Tarkowskim. Wspólnie z nim przemierza wschodnią Afrykę. W pewnym momencie dziewczynka zaczyna chorować na febrę, ale udaje się ją uratować. Przez całą wyprawę Nel jest bardzo dzielna. Wrażliwa na cierpienie nie pozwala krzywdzić ludzi ani zwierząt – to ona oswaja słonia Kinga i prosi Stasia, aby go uratował.

Wymowa utworuTo podróżnicza powieść dla młodzieży. Opowiada o losach dzieci porwanych przez Sudań-czyków. Po ucieczce Staś i Nel wspólnie przemierzają Afrykę. Podczas tej nieplanowanej i niebezpiecznej podróży między innymi uciekają z rąk Beduinów, ratują wziętego do niewoli Kalego i spotykają niezwykłego podróżnika Lindego.

Cechy powieści podróżniczej• opowiada o podróżach, zazwyczaj

do egzotycznych krajów• jej bohaterowie przeżywają wiele przygód• pojawiają się w niej opisy obcych ludów

i ich kultury oraz przyrody• adresowana jest najczęściej do młodzieży

Przyroda AfrykiJest bardzo zróżnicowana, pełna dziwnych stworzeń i nieznanych roślin. Dzieciom przemierzającym Czarny Ląd zagrażają zarówno chłód nocy, jak i gorąco dnia, susza i wilgoć, pustynia i dżungla pełna dzikich zwierząt. Palące słońce, burze piaskowe i ulewne deszcze są elementem afrykańskiego krajobrazu.

Afryka końca XIX wiekuJest piękna, egzotyczna, ale zarazem bardzo niebezpieczna. Nie tylko dzika przyroda stanowi zagrożenie. Między poszczególnymi plemionami wciąż dochodzi do zamieszek. Ponadto trwa powstanie Mahdiego przeciwko Egiptowi i Wielkiej Brytanii. Państwa ukazane w powieści są skolonizowane – Egipt i podległy mu Sudan, Kenia i Etiopia znajdują się pod wpływem Anglików.

Streszczenie wybranej przygody„Znalezienie słonia”

Kiedy dzieci wędrowały z Kalim i Meą wzdłuż wąwozu, natknęły się na skałę, która uniemożliwiła im dalszą podróż. Stasia zaniepokoiło zachowanie towarzyszącego im Saby. Pies wcisnął się w szczelinę między głazem a wąwozem, zjeżył się i bardzo szybko wycofał. Wówczas Kali wspiął się po łodydze pnącza, aby zobaczyć, co tak zdenerowowało psa. Okazało się, że w wąwozie uwięziony jest słoń. W pierwszym odruchu Staś chciał go zabić, ale Nel na to nie pozwoliła. Zaczęła karmić wygłodniałe zwierzę, a Stasiowi kazała obiecać, że je uratuje.

Notatki z lektury„W pustyni i w puszczy”

Henryk Sienkiewicz

Elementy świata przedstawionego• czas akcji: grudzień 1884 r. – sierpień

1885 r.• miejsce wydarzeƒ: Afryka – Port Said,

Medinet, Kair, Asuan, Chartum, Omdurman, Faszoda, Mombasa, pustynia, step, sawanna, puszcza

• bohaterowie: Staś Tarkowski, Nel Rawlison, Kali, Mea, Henryk Linde, Fatma, Smain, Idrys, Gebhr i Chamis, Dinah, Władysław Tarkowski, pan Rawlison, doktor Clary, kapitan Glen, Mahdi, pies Saba, słoń King


1 Zamaluj kratkę obok właściwej odpowiedzi na każde z podanych pytań.

• Jaki prezent dostała Nel na gwiazdkę?

Sukienkę. Psa.

Mapkę. Książkę.

• Jak miał na imię przewodnik wielbłądów?

Chamis. Smain.

Clary. Idrys.

• Dlaczego w noc po zabiciu Beduinów Kali zniknął?

Uciekł. Poszedł szukać wody.

Chciał upolować coś na śniadanie. Poszedł szukać Saby.

• Jak Staś nazwał baobab, w którym zamieszkał razem z Nel, Kalim i Meą?

„Warszawa”. „Kair”.

„Kraków”. „Londyn”.

• Skąd pochodził podróżnik Henryk Linde?

Z Norwegii. Z Polski.

Ze Szwajcarii. Z Niemiec.

• Kto wypowiedział zdanie: Oni obaj są „wielki świat”, a ja mam tylko mosiężną obrączkę na jednej nodze?

Dinah. Murzynka z Lueli.

Mea. Nel.

• Gdzie zamieszkali po ślubie Staś i Nel?

W Afryce. W Polsce.

W Anglii. W Stanach Zjednoczonych.

2 Opisz, w jaki sposób Stasiowi udało się uwolnić Kinga.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3 Napisz, co działo się w wiosce Wa-himów, gdy Nel przebywała w Lueli.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4 Jak kapitan Glen i doktor Clary odnaleźli zagubione dzieci?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Test ze znajomości lektury

ZBIERZ CAŁĄ KOLEKCJĘ!

KAN N LITERATURY DZIECIĘCEJ

lektury szkolne

www.kanonliteraturydzieciecej.pl

W serii znajdziesz m.in: ❖ Księga dżungli ❖ Pinokio ❖ W pustyni i w puszczy ❖ Robinson Crusoe ❖ Król Maciuś I

❖ Mały Książę ❖ Opowieść wigilijna ❖ Wyspa skarbów ❖ Przygody Tomka Sawyera ❖ Godzina pąsowej róży

❖ Tajemniczy ogród i Wiele innych

Agnieszka Maj Karawaną przez Afrykę · Karta pracy 5 1. ..... a) Spacer Stasia i Nel po...

Documents

Transcript of Agnieszka Maj Karawaną przez Afrykę · Karta pracy 5 1. ..... a) Spacer Stasia i Nel po...