~AFii'YE YONELTiLEN iTHAMLAR...

Hitit Oniversitesi llahiyat FakOitesi Dergisi 201711, c. 16, say1: 31, ss .. 227-244

Ozet

CERH-TA'DIL BAGLAMINDA iMAM ~AFii'YE YONELTiLEN iTHAMLAR

BayramKANARYA •

Ilk donemlerde hadislerin s1hhati konusu, cerh-ta'dil kriterleri c;erc;evesinde degerlendirilmi~tir. Kaynaklarda hadis rivayeti baglammda Imam ~afii'ye yonelik baz1 ithamlar bulunmaktad1r. Yahya b. Main (o. 233/848) onun hakkmda bir tart1~ma oldugunu belirtirken el-lcli (o. 261/875) ise onun te~eyyua meylettigini savunmu~tur. Bir diger tarll~ma konusu ise Buhari ve MOslim'in ondan hadis almamas1d1r. MezkOr sebeplerden dolay1 Imam ~afifnin hadis rivayeti konusunda yeterli olmad1g1 sav1 Ozerinde durulmu~tur. Imam ~afii'yi cerh sadedinde zikredilen argOmanlar alanla ugra~an hemen herkes tarafmdan kabul gormemi~ ve buna ka~1 c;1k11m1~t1r. Rical ilmi ile ilgilenen bir yok alim onun hadis ilminde s1ka ve gOvenilir oldugunu belirtmi~lerdir. Hadis usuiO ile ilgili ilk eseri veren (er-Risale) ve hadisler arasmdaki c;eli~kili gorOnen ifadeleri uzla~t1ran (lhtilafO'I-Hadis) Imam ~afii'nin rivayet kriterlerini ta~1mad1gm1 ileri sOrmek isball zor bir iddiad1r. Bu c;ah~mada soz konusu iddialar ele ahnm1~ ve bu iddialarm yeterliligi tart1~1lm1~t1r.

Anahtar Kelimeler: Imam ~afii, Cerh-Ta'dil, Te§eyyu', S1ka, Rivayet.

Accusations Directed To Al-lmim As.Shafii In The Context Of Jarh-Ta'dil

Abstract

In early periods authenticity of hadiths was considered in the context of jarh-ta'dTI. There are some accusations directed to al-lmam as-Shafil in jarh-ta'dil's references. Yahya b. Main(d. 233/848) reports us some discussions about him. Moving the claims forward el-IciT (d. 261/875) asserts that ai-Shafif inclines to at-tashayyu'. Another controversial issue is that ai-Bukharl and Muslim did not transmit any narration from him. Because of mentioned reasons an argument has been rised about that he is not competent at hadith transmittions. This argument has been refused and objected by hadith scholars. Many scholars at 'llmu'r-Rical emphasized that he is a reliable transmitter at hadith narratives. It is open to question to accuse someone who compiled a first writing about hadith methodology (ar-Risale) and lkhtilafu'I-Hadfs of being not reliable. In this paper mentoined claims has been examined in details.

Key Words: al-imam as-Shafii, Jarh-Ta'dil, Tashayyu', Reliable, Narrative.

Girl~

Hz. Peygamber (sav) doneminde hadislerin sthhati, zihinlerime§gul eden ciddi bir problem olmami§hr. Hz. Peygamber'in (sav) vefatmdan sonra ozellikle Hz. Osman'm §ehadeti ve Hz. Ali doneminde Miisliimanlar mabeynindeki ~eki§me ve sava§larla birlikte mezhep ve ideoloji merkezli grupla§malar

• 6gretim GOrevlisi Dr., Dicle Universitesi ilahiyat Fakilltesi. bayramkanarya®hotmail.com

Geli!i Tarihi:22.03.2017 KabUl Tarihi:06.04.2017.

228 I Bayram KANARYA

meydana gelrni~tir. Siyasi, kiiltiirel, fikri ve dim anlay1~lar a9smdan ayn~an ve cephele~en bir atmosferde hadis rivayetinin saghkh yapdabilmesi i\in \e~itli arayt§lara giri§ilmi~ neticede hadislerin tashlh ve tad'ifi ile ilgili baz1 kriterler devreye sokulmu§tur.1 Bu kriterler de ilharmru sahabenin uygulama ve somut omeklerinden almt~tlr. ez-Zerke§i'nin (o. 794/1391) kaleme aldigt eser, Hz. Ai§e'nin bir ~ok sahabiyi tenkit ve tashlh ettigi omeklerle doludur.2

Soz konusu kriterlerin ba~mda isnad uygulamas1 gelmektedir. isnad zincirinin te~ekkiil etmesinin en onemli sebeplerinden birisi, ravilerin tarunmasma ve bu ravilerin giivenilir olup olmadiklarma dair bir imkan saglami§ olmasidir. Sonraki donemlerde ravilerle ilgili hadis aktarma ehliyetleri sorgulanmi§ ve cerh-ta'dil 01¢-leri esas ahnmaya ba§lanmi§hr.

Hadis ravisininrivayetehliyetini ta§Imamasi, kusurlu s1fatlarahaiz olmas1, adalet ve zabt s1fatlanru ta§Imadigmm ortaya c;ll<masma cerh; ravilerin rivayet ehliyetini haiz olmas1, adalet ve zabt sahibi olduklarmm tespit edilmesine de ta'dil ad1 verilmektedir.3 Ha.cl Halife'nin (o. 465/1072) de ifade ettigi gibi cerh-ta'dil ibni, ravilerin cerh ve ta'dil durumlanru, ozel baz1 laflzlarla ele almaktadu. ilk olarak bu ilimle ugra§an alimin $ube b. el-Haccac (o. 160/776)

sonra da Yahya b. Said (o. 198/813) oldugu belirtilmi§tir.4 Abdurrahman b. Ebi Hatim er-Razi'den (o. 327 /938) cerh-ta'dil ilminin ne oldugu sorulunca o: "S1ka olanlar ile olmayanlan aytrteden ilimdir," cevabm1 vermi§tir.5 Darekutni (o. 385/995) "Men kezebe ... " hadisinden hareketle ashnda Hz. Peygamber'in (sav) kendisinden hadis rivayet edilmesini emrettigini ve sahihin sakiminden

1 H. Musa Bagcr, Hadis Tarihi ve Metodolojisi, Ankara Okulu yay., Ankara, 2015, ss. 65-83.

2 Bedriiddin ez-Zerke§i,. el-ictlbe li lrtldi Mestedrekethu Ai§etu Ale's-Sahabe, tahk.: Bi.inyamin Erul, Miiessesetii'r-Risale, Beyrut, 2004.

3 Talat Kocyigit, Hadis Usulu, TDV yay., Ankara, 1998, ss. 182-184.

4 Haci Ha1ife (Katip <;elebi), Ke~'z-Zunun, Dam ihyai>t-Turas, Beymt, 1941, 1/582; Cerh-ta~ dil i1mi ile ilgili ilk donemlerden itibaren eserler kaleme almnu§br. Bu eserlerden sadece slka olan ravileri ele alan el-icli'nin (o. 261) ve ibn Hibban'm (o. 354) es-S1kat'1, ibn ~ahin'in (6.385) Tarihu Esmai's-Slkat'1; sadece zaytf ravileri ele alan Buhan'nin (o. 256) ed-Duafau'lKebir ile ed-Duafau's-Sagir'i, el-Ciizcamnin (o. 259) ed-Duafa's1, EbU Zura er-Razi'nin (o. 264) Kitabu'd-Duafa ve'l-Metrill.d:n'i; slka ve zay1f ravileri birlikte cemeden ibn Sad'm (o. 230) et-Tabakatu'l-Kiibra's1, Yahya b. Main' in (o. 233) et-Tanh ve'l-ilel'i, Ahmed b. Hanbel'in (o. 241) el-ilel ve Marifeti'r-Rical'i, Buhari'nin et-Tarlhu'l-Kebir ile et-Tarlhu'l-Evsat'1, Zes hebi'nin (o. 748) Siyem A'lami'n-Nubela's1 gibi eserler viicuda gelmi§tir. Aynnt:J.h bilgi i9n bk. Abdulmecid el-Gavri, ilmu'r-Rical, Dam ibn Kesir, Beyrut, 2007, s. 88-115; Cemaluddin Ebu'l-Ferec ibnu>l-Cevzi, Kitabu'd-Duafa ve'l-Metrllkin, tahk.: Abdullah el-Kadi, Dam'l-Kutubi'l-ilmiyye, Beyrut, 1986, 1/7; Zehebi, Mizanu'l-i'tidal fi Nakdi'r-Rical, tahk.: Ali Muhammed el-Becavi, Daru'l-Marife, Beyrut, s. 1/2

5 Buhan, et-Tarihu'l-Kebir, tahk.: Mustafa Abulkadir, Daru'l-Kutubi'l-ilmiyye, Beyrut, 2008, s. 1/3 (Muhakkikin rmkaddimesinde)

Hitit Oniversitesi llahiyat FakUitesi Dergisi, 201711, c. 16, say1: 31

Cerh-Ta'dtl Baglam1nda Imam ~afllye Yoneltilen lthamlar 1 229

ayn~trrdarak rivayet edilmesini ve kendisinden duyulan biitiin hadislerin rivayet edilmemesini belirtmi~ ve ~u hadisi isti~had kabilinden zikretmi~tir:" Ki~iye giinah olarak duydugu biitiin §eyleri tahdis etmesi ona giinah olarak yeter."6 Darekutni bu hadisten hareketle Hz. Peygamber'den i§itildigi iddia edilen haberlerin sahih olup olmadtgma bakdmakstzm rivayet edilmesinin bizatihi bu hadisle c;eli§tigini bildirmektedir.7

ibnu'l-Cevzl'nin (o. 597/1200) bildirdigme gore Muhammed b. Bundar, Ahmed b. Hanbel'e "Falan ki§i kezzabtrr veya zaytfhr." demek bana agu geliyor dedigmde ibn Hanbel ona "Eger ben ve sen bu konuda susarsak bu konuda bilgisi olmayan ki§§ler sarun hadis ile sakim hadisi birbirinden nasd ayutedebilsin!" cevabtru vermi§tir.8 ibnu's-Salah'a (o. 643/1245) gore ravinin adil olmas1 durumunda adalet gerekc;eleri c;ok oldugundan tebyine gerek yok iken cerhin ise sebebinin bilinmesi yani miifesser olmas1 gerekmektedir.9

Hadis alimleri tarafmdan raviler cerh-ta'dil ac;tsmdan farkh kategorilere aynlmi§hr. Bu tasnif, ravilerin adalet, zeka, rufz, vera, gaflet gibi vastflara sahip olmasma gore §ekilleruni§tir. Ravilerin bir k1sm1, sebt, mutkin ve adil; bazilan, sadUk ama gaflet ve tedlis yapmt§lar fakat taammiiden kizbe yeltenmemi§ler, bazilan da bilerek yalan soylemi§lerdir. Cerh-ta'dil kaideleri, sahabeden sonraki nesiller ic;in uygulamaya konulmu§tur. Sahabe vahye tarukhk etmeleri, ayetlerin tefsir ve tevillerine §ahit olmalar1 miinasebetiyle bu kriterlerden muaf kabul edilmi§lerdir .10

Tarihi seyir ic;erisinde geli§erek devam eden cerh-ta'dil ilminin uygulamas1 ise farkhhk arz etmi§tir. Bir cerh-ta'dli alimine gore adil ve s1ka olan bir ravi, ba§ka bir alime gore bu srlatlara yeteri kadar sahip olmayabilir. Bu farkhhgm gerc;ekle§tigi omeklerden biri hicri III. astrda ya§anu§ olan, hadis, usul ve &kill alanmda onemli bir yetkinlige sahip olan imam Safii olmu§tur. Eserleri, hadis ve &kih bilgisi ile hem ya§adigt donemi hem de sonraki donemleri etkileyen imam Safii, kimi cerh-ta'dil ulemasmca hadis ahzetme ve nakletme kabiliyetine haiz olmayan biri olarak gosterilmi§tir. Bu c;alt§madan amac;lanan

6 Ebu Davud 40 Edeb 80, V /266.

7 Ali b. Orner ed-Darekutnl, Kitabu'd-Duafd ve1-MetrUkln, tahk.: Muhammed b. Latif es-Sabbag, el-Mektebu'l-islarni, Beyrut, 1980, s. 9.

8 ibnU>l-Cevzl, Kitdbu'd-Duafd ve1-MetrUkln, I/6

9 Osman b . Abdirrahman e~t)ehrazfui {ibnu's-Salah), Ulumu1-Hadis, Daru'l-Fikr, Beyrut, 2012, s. 106.

10 Abdurrahman b. Ebi Hatim, el-Cerh ve't-Ta'dtl, Daru'l-Kiiti.ibi'l-ilmiyye, Beyrut, 1952, s . I/55.

Hitit Oniversitesi llahiyat Fakliltesi Dergisi, 201711, c. 16, say1: 31


husus, imam ~afii'rrin neden kimi alimlerce cerhedildigini ve bu cerhin gerekc;elerirrin ne kadar nesnel oldugunu ortaya koymak olacakhr.

1-CERH-TA'DiL iLMiNiNDE SUBJEKTiFLiK

Her ne kadar alimler taraftndan cerh-ta'dil ile ilgili esas ve kriterler belirlenmi~ olsa da bu kriterlerin uygulanmas1 esnasmda her zaman nesnel davranmak miimkiin olamamaktadrr. Zira bu kriterleri uygulayan alimlerin, ne§et ettikleri toplumsal, kiiltiirel ve ideolojik fikriyatlanndan bagtmstz davranmalan nerdeyse imkanstzdtr. Bu sebeple olsa gerek kimi alimlerin adil olarak kabul ettikleri bazt raviler daha ba~ka alimler taraftndan mecrfih kabul edilebilmi~lerdir.

Ravilerin ele§tirisini yapmak kolay bir i§lem degildir. Bu i§le ilgilenen ki§inin nakledilen rivayetlere, ravilerin durumlarma, dogum, oliim tarihleri ve yerlerine, emanet, kavrama ve zabt durumlarma, hadisi ne zaman ve nasd duyduklanna, yazt ve kitabmm olup olmad1gtfia, rivayetlerin tariklerine, hata ve galatlanna dair geni~ bir bilgi birikimine sahip olmahd1r.11

Hadis tarihi boyunca cerh-ta'dil ilmi ile ilgilenenler, ravilerin isimleri, nesepleri, lakaplan, beldeleri, ahlaki ki~ilikleri, emanet, stdk ve h1fz ac;tsmdan yeterlilikleri kisaca biyografilerini ele alan birc;ok eser viicuda getirmi~lerdir.12

Bu durum miiste~riklerden bazdarmm da dikkatini c;ekmi~tir. Bunlardan biri alan Dr. Sprenger ~oyle demi~tir: "Tarih ne gec;mi~te ne de giiniimiizde Peygamberlerinin sozlerine hizmet etmekte Miisliiman toplulugu kadar ba~ka bir toplulugun olduguna §ahitlik etmemi§tir. Miisliimanlar bu baglamda 500.000 ravirrin biyografilerini kaleme alm1§lard1r"13

Cerh-ta'dll ilminde subjektivitenin olmasmm en onemli delillerinden birisi de Zehebl'rrin (6. 748/1348) baz1 cerh ve ta'dil alimleri tarafmdan ele§tirilmelerine ragmen bu ravilerin s1ka oldugunu belirten « er-Ruvvatu'sSzkat el-Miitekellemu fihim bi rna lii Yucibu Reddehum" admda bir kitap yazrm§ olmasidir. Zehebi, bu eserinde cerhi, cerh-i mu'teber ve cerh-i merdud ~eklinde iki kategoride degerlendirmi§tir .14

11 Buhan, et-TtMhu1-Kebtr, 1/4 (Muhakkikin mukaddimesi)

12 Abdulmecid el-Gavri, ilmu'r-Ric8l, s. 8.

13 Abdulmecid el-Gavri, age., ss. 8-9; ibnu'l-Cevzi, Kitabu'd-Dua[a ve1-MetrUlcln, 1/5 (Mukaddimede).

14 Muhammed b. Ahmed ez-Zehebi. er-Ruvvatu's-S1kdt el-Mutekellemu fihim bi mala Yucibu Red! dehum, tahk.: Muhammed ibrahim el-Musili, Daru'l-Be§am'l-islarniyye, Beyrut,. 1992, s. 23.



Cerh-ta'dll uygulamasmm siibjektiflik i~erdigini gosteren delillerden

biri de baz1 alimlerin miite~eddid, bazllarmm ise miitesahil davranmalar1d1r.

Omegm cerh ve ta'dil alimlerinden baztsl, bir hatadan dolayt ravinin

cerhedilmesinin dogru olmadtgmt usu, eger kulleteyn miktanna ula~trsa

i~indeki necaset zarar vermez." omegi ile delillendirmi~ler ve hasenab

seyyiatma iistiin olanlann rivayetlerinin kabul edilebilecegini ifade

etmi~lerdir .15

Cerh-ta'dll ilminde siibjektif egilimlerin yogun olarak ya~andtgt konularm ba~mda ravilerin mezhep ve ekol farkhhklart gelmektedir. Ozellikle fikrl ve

ideolojik kampla~malarm yogun olarak ya~andtgt donemlerde rical alimleri

arasmda da bir ittifak saglanamaml§hr. Ravinin Miircie, Mii'tezile, Kaderiyye

ve Sia'dan olmast-rivayet ettigi hadise bakllmakstzm- kimi alimler i~ yeterli

bir cerh sebebi olabilmi~fu. Burada Zehebi'nin baz1 alimler tarafmdan mecrUh

olarak kabul edilen kendisine gore ise stka alan baz1 ki§ilerle ilgili gorii§lerini

zikretmek istiyoruz:16

1- i:brahim b. Tahman: Sahihayn'm ricalinden olup slka ve miitkin biri

olup Miircie'dendir. Sadece Miircie'den olmas1 onun gibi stka birinin naklettigi

rivayetlerin degerini dii~iiremez.

2- i:brahim b. Sa'd: ilimde ileri gelen ve Medine'nin slka olan

simalanndandu. Miizik aletlerini dinlemenin caiz oldugunu soylemi§fu. Baz1

alimler onun zaytf oldugu soylemi§lerdir. Zehebi ise sahlh hadislerle ilgilenen

ve bu konuda onde gelen alimlerin ittifakla soyledikleri ~eyin, i:brahim b.

Sa'd'm rivayet ettigi hadislerle mutlak manada ihticac edilebilecegi oldugunu

belirtmi~tir.

3- Eban b. Yezid el-Attar: Baz1 alimler onun Miircie'den oldugunu kabul

etmi~lerse de Zehebi onun hakkmda "0, kopriiyii ge~i§ ve Seyheyn onunla

ihticacta bulunmu~tur." diyerek bu ithamm dogru olmadtgtru ifade etmi~tir.

Goriildiigu gibi baz1 alimler tarafmdan mecrfih kabul edilen yukandaki

ii~ ravi Zehebi tarafmdan s1ka olarak degerlendirilmi~tir. Ravinin Miircie'den

15 Zehebi, age., s. 26. (Zehebi Fudayl b. iyaz>l bu konuda omek sadedinde zikretmi§tir. Bru-; Zllanrun Fudayl b. Iyaz'm hadislerini terkettiklerini, halbuki Fudayl'm mutkin ve s1ka biri oldugununda bir §iiphenin bulunmad1guu belirtmi§tir. Bk. Ayru yer)

16 Zehebi, age., s. 35-40.



olmas1, miizik aletlerini dinlemenin caiz oldugunu belirtmesi vb. noktalar hirer

cerh sebebi olarak zikredilmi~ ancak Zehebi, bu ravilerin slka oldugunu Buhar1 ve Miislim'in bu ravilerden rivayette bulunduklarrm ileri siirerek onlann bu gorii~lerini reddetmi~tir. Konu ile ilgili omekleri arthrmak miimkiindiir. Bmaenaleyh cerh-ta'dll ilminin tabiah siibjektiviteye uygundur. Bir ravi ile

ilgili hiikiim vermeden once cerh-ta'dll literatiirii iyice taranmah, ondan

sonra bir yargtya varrlmahdrr. Bu konuda oldukc;a titiz davrantlmah ve on yargllardan uzak durulmahdu. Bir ravinin tarihsel olarak sebebini tam olarak

te~his edemedigimiz nedenlerden dolayt hem cerh hem de ta'dll ifadelerine

maruz kaldtgt durumlarda ise daha dikkatli olunmas1 gerekmektedir.

2-CERH-TA'DIL iLMi BAGLAMINDA iMAM ~AFii'YE YONELTiLEN iTHAMLAR

Cerh-ta'dll ilmi ile ilgilenen baz1 alimler, imam ~affi ile ilgili baz1 degerlendirmelerde bulunmu~lardu. Bu degerlendirmelere baktldtgmda

ortaya c;tkan tablo, imam ~afii'nin hadis ahzetme ve nakletme konusunda

yeterli ehliyete sahip olmadtgt zannm1 uyandtrmaktadu. imam ~affi'yi neredeyse mecrllh gosteren bu degerlendirmelere kar~I c;tkthm~ hatta bu konuda miistakil kitaplar telif edilmi~tir. Bu minvalde imam ~affi ile ilgili

yaptlan ele§tirileri, "Yahya b. Main'in onu cerhettigi iddiast", "el-icll'nin onu te§eyyu' ile suc;ladtgt iddias1" ve "Buhari ve Miislim'in ondan rivayette

bulunmadtgt" ba~liklan alhnda incelemek miimkiindiir.

2.1.Yahya b. Main'in (o. 233/848) imam ~afii'yi Cerhettigi iddias1

Cerh-ta'dll iminin rOlativ bir karakter arz ettigini ortaya koyan omeklerden biri de imam ~afii ile ilgili kaynaklarda gec;en bazt bilgilerdir. Zehebi,

imam ~affi'nin slka ve giivenilir birisi olmasma ragmen hakkmda cerhi

ihsas eden nitelemelerde bulunuldugunu belirtmi~tir. Alimlerin bir c;ogu onun haflz ve miitesebbit oldugunu ve hadislerde hata yapmadtgtru belirtirlerken omegin ibn Abdilberr'e (o. 463/1070) gore Yahya b. Main onun hakktnda bir tarh§manm oldugunu "~ ~~ ,y- J~ IY ~ ..u ~i pll ~ ~~ Ju

~l.!JI cj ~ ~I" ifadesini kullanarak belirtmi~tir. Zehebi, ibn Main'in

bu cerhedici ifadesinin gerc;egi yansttmadtgmt "ibn Main nefsine eziyet etmektedir. insanlar onun imam ~afii hakkmdaki kelamma itibar etmemi~leridir. Biz onun cerh ve ta'dlldeki soziine daima itimat ederiz bir ~artla ki cumhura muhalefet etmemi§ olsun." sozleriyle onu bu konuda



ele§tirmi§ ve imam ~afii'nin cumhur taraf1ndan mevsfrk addedildigini, ibn Main'in ise cumhura muhalefet ettigini savunmu§tur.17

ibn Main'in imam ~affi'yi mecrfrh g6steren bu anlayt§trun arka plarunda irdelenmesi gereken baz1 hususlar olmahdu. Zehebi, ibn Main'in bu ~ekilde gorii~ beyan etmesinin asabiyetten kaynaklandigmt ~ii ibn Main' in muhaddis olsa da a§In bir Hanefi mezhebi miintesibi ( wlS" ~ ~~ w}i

~~ wlS" u!J .y...L. ~j o~l ~~ ,:;--) oldugunu belirtilmi§tir.18 Zehebi'nin bu tespitinden hareketle denilebilir ki ravilerin cerh edilmesi sadece itikadi anlamda s6z konusu olmarm§ ameli mezhep farkhhg1 da rical alimlerinin raviler hakkmda g6rii§ beyan etmelerinde etkili olmu§tur. Aynca Zehebi yine ibn Main ile Ebu Ubeyd Kas1m b. Sellam'm (6. 224/838) ~afii hakkmda olumlu dii§iinmedigini "~WI J 15hJI ~ " ~klinde ifade ederken, 19 ibn Abdilberr ise Ebu Ubeyd'in imam ~afii'nin arkada§I oldugunu Bagdat'ta ondan hadis aldigmt hatta onun kitaplanru istinsah ettigini haber vermi§tir.20

Ara§hrmalannuz neticesinde ~afii'nin muas1n olan Ebu Ubeyd'in onun hakkmda olumsuz dii§iindiigiine veya cerhettigme dair bir bilgiye rastlamadigtnuzi belirtmeliyiz. Hatta ibn Hallikan (6. 681/1282) VefeyatU'lA'yan isimli eserinde Ebu Ubeyd'in "~afii'den daha miikemmel ba§ka hic;bir kimseyi g6rmedim." dedigini aktarmaktad1r ki bu da imam ~aru'yi ta'dil eden bir ifade niteligmdedir. 21 Bu durumda Ebu Ubeyd'in ~affi hakkmdaki gorii§ii ile ilgili olarak Zehebi' nin aktardlg1 bilgi ile ibn Hallikan' m naklettigi bilgi arasmda bir teariiz bulunmaktadir. Binaenaleyh, Ebu Ubeyd'e isnad edilen ~afii'yi cerhettigi y6niindeki iddia temellendirmeye muhtac; bir iddiad1r.

Ayru bilgi kan§Ikhgt Yahya b. Main'e ait oldugu iddia edilen ve imam ~afii'nin mevsukiyetinde bir problemin oldugunu ihsas eden yukar1daki

17 Zehebi, er-Ruvvatu's-Stkat el-Miitekellemu flhim bi ma 18 Yacibu ReddehUm, ss. 28-29. (Hatip el-Bagdadi, Yahya b. Main'in imam ~afii i9rl "Sadukun, La be'se bihi" dedigini ve hadis alimlerinin imam ~fii'de vehm oldugu ile ilgili bir beyanlanrun olmadtgrm aynca ~afii'nin kendisinin de ravileri cerhettigini bunun da onun bu konuda mahir oldugunu gosterdigini aktarmaktadtr." Bk. Ebubekir Ahmed b. Ali el-Bagdadi, Meseleta1-'ihticac bi'~-~afil fl ma iiss nide ileyhi ve'r-Reddu ale't-Tainfne bi {zemi Cehlihim Aleyh, tahk.: Halil ibrahim Molla Habr, Mm Matbuati er-Riaseti'l-Amme li Idarati'l-Buhusi'l-Ilmiyye, Riyad, 1980, ss. 103-104).

18 Zehebi, age., s. 30.

19 Zehebi, er-Ruvvatu's-Stkat, s. 31

20 Ebu Orner Yusuf b. Abdilberr el-Kurtubi, el-intila2 fl Fedaili's-Selaseti1-Eimmeti1-Fukaha Malik ve'~-~afii ve Ebi Hanife Radiyallahu Anhum, Daru'l-Kiitiibi'l-ilmiyye, Beyrut, ts., s. 107.

21 Ahmed b. Muhammed ibn Hallikan, VefeyatU1-A 'yan ve Ebnau Ebnai'z-Zeman, tahk.: ihsan Abbas, Dam Sadir, Beyrut, ts., IV/163-165.



bilgiler ic;in de mevzu bahistir. ibn Hacer'in aktardtgma gore Yahya b. Main, imam ~afii'nin ki§iliginin bizatihi kizbi reddettigini soylemekte boylece ibn Main'e gore ~afii aslmda ta'dll edilmi§ olmaktadrr. Aynca ibn Hacer, el-Hakim'den naklen onun tarih kitaplanru inceledigini Yahya b. Main'den gelen hic;bir rivayette ~afii'yi cerheden bir §eye rastlamadtgrm ve muhtemelen ibn Main' in ~affi'yi mecrfih kabul ettigi iddiasmm kendisine isnad edilen bir yalan oldugundan bahsetmektedir. 22

Kaynaklarda ibn Main'e dayandtnlan daha ba§ka bilgiler de bulunmaktadrr. Ornegm ibn Adiyy'in (o. 365/975) ve Beyhaki'nin (o. 458/1065) aktardtgma gore Yahya b. Main'e ~afil'nin giivenilir olup olmadtgt sorulmu§ o "4.! U"4 'i JJ~ ~WI " sozleriyle belirtmi§ ve yalan ile imam ~a:ffi'nin ki§iliginin bir arada zikredilemeyecegmi ifade etmi§tir.23 Mezkur ciimlede gec;en JlyiU" o.,.u11 ifadesi, her ne kadar ta'dll ifadelerinden sayllmt§sa da ravinin tam anlamtyla zabt ve itkan sahibi olmadtgt manasma da gelmektedir.24

Dolaytstyla eger ibn Main'e isnad1 sahih ise bu ifade, imam ~afii'nin zaptrmn yiiksek derecede olmadtgt manasma da gelebilecektir. Beyhaki, ibn Main'e imam ~afii hakkmda fikrinin sorulmasmm asll sebebinin onun imam ~afii hakkmda hased besledigmden kaynaklandtgtru belirtmi§tir .25

imam ~afii ile Yahya b. Main ayru donemde ya§amt§lardtr. imam ~afii 150'de dogmu§ ve 204'te vefat etmi§tir. Yahya b. Main ise 158'de dogmu§ ve 233'te vefat etmi§tir. dolaytstyla art niyet olmakstzm muas1r olan alimlerin birbirleri hakkmda baz1 degerlendirmelerde bulunmas1 dogal kaqalanabilir. Yukanda ibn Main'e dayandrrllan ifadeleri, ibn Main'in kendi agzmdan degil de sonraki alimlerin eserlerinden ogrenmekteyiz. Ozellikle ibn Main' in ravilerin cerh-ta'dll durumlarrm anlatbgt Tarihu Yahya b. Main isimli eserinde ~afii ile ilgili bir degerlendirmeye rastlamadtgtnuzt belirtmek gerekir. Bu durumda kar§rmtza iki ihtimal 9kmaktadrr: Ya ibn Main'in imam ~afii ile ilgili degerlendirmeleri vard1 ancak sonradan bu fikrinden riicu etmi§tir. Ya da ibn Main, bu sozleri soylememi§ ancak soz konusu ifadeler kendisine isnad edilerek aktanlmt§hr. Durum ne olursa olsun ibn Main'e ait oldugu belirtilen

22 Kr!1. bk. ibn Hacer, Tehzibu't-Tehzib ft. Ricali'l-Hadis, Daru1-Kiitiibi1-ihniyye, Beyrut, 2013, V/459-462; Zehebi, er-Ruvvatu's-Slkat, s. 29 (tahkikte).

23 Kr~. bk. Abdullah b. Adiyy Ebu Ahmed el-Ciircani, el-Kamil fi Duafai'r-Rical, tahk.: Yahya Muhtar Gazavi, Daru1-Fikr, Beyrut, 1988, I/116; Zehebi, er-Ruvvatu's-Slkat, s. 29 (tahkikte); Ahmed b. Hiiseyn el-Beyhaki, Beyanu Hatai Men Ahtae Ale'~-$ajU, tahk.: ~ri£ Nayif, Miiessesetii'r-Risale, Beyrut, 1986, s. 100.

24 Ernin ~1kkutlu, Hadiste Rical Tenkidi, ifav Yay., istanbul, 1997, s. 175-176.

25 el-Bayhaki, Beyanu Hatai Men Ahtae Ale'~-$afii, s. 100.



aktanmlarda onun ~afil'yi, hakkmda tarh§ma (meka.I) bulunan biri olarak gosteren ifadelerin yam§ stra tadll edici ifadelerinin de oldugunu eklemek gerekmektedir.

2.2.el-icli'nin (o. 261/875) imam ~afii'yi Te~eyyu' ile itham Etmesi

imam ~afii'nin maruz kald1gt ithamlardan biri de onun te§eyyii' ile sur;lanmas1 olmu§tur. Ozellikle rica! kitaplannda bir ravinin te§eyyii' ile itham edilmi§ olmas1 demek, o ravinin kuvvetle muhtemel bir cerh ifadesi ile kar§I kar§tya kalmas1 manasma da gelmektedir. imam ~afil'nin te§eyyii' ile itham edilmesi onun rivayet edecegi hadislere kaq1 temkinli olmayt zrmnen beraberinde getirmi§ olacaktrr.

imam ~afil'nin te§eyyii' ile itham edildigi tarihi arka plaru hi.ilasa etmekte yarar vardrr. imam ~afil'nin ya§adtgt Abbasiler doneminde iktidar ile kendileri it;in rakip olarak gordiikleri ehl-i beyt arasmda bir siyasi r;eki§me mevcuttu. Ehl-i beyte taraftar olmak veya onlarm kar§lsmda durmak bir siyasi duru§ sergilemekle ayru manaya gelmekteydi. 26 imam ~am kendi ya§adlgt donemde ehl-i beyte yapllan zuliimleri kabul etmemi§, direnmi§tir. Bunun iizerine bolgenin valisi, hallie Harun er-Re§id'e bir mektup yazarak onun cezalandtnlmasrm istemi§tir. ~afil, halifenin sorgusunda ikna edici cevaplar verince hallie Oldiiriilmemesini ama hapse ahlmasrm emretmi§tir. Daha soma Muhammed b. Hasen e§-~eybani'nin tavassutuyla hapisten t;tkmt§hr.27

Bmaenaleyh o donemde ehl-i beyt ile ilgili sarfedilen her bir soz muhalif kanat olmak demekti. imam ~affi'nin te§eyyii' ile itham edilmesi o giinkii iktidarm dinl dii§ii.nce ve anlayt§ma uymarm§ ve bu nedenle cezalandtnlml§hr.

imam ~afil'nin ~iilige meylettigi §eklinde geli§tirilen soylemin savunuculan da bulunmaktadu. Bu argiimaru savunanlann ba§mda el-icll gelmektedir. Zehebi'nin aktardigtrra gore el icll, imam ~afii hakkmda " w y.

c: · ·l wl5" J ~.b- o~ ~ c;L ~Lp" ifadelerini adeta cerh sadedinde kullanmt§br. el-icli'yi bu gorii§e sevkeden §ey, imam ~afii'nin ( ~ L.,a;J wl5" wl

~G i}r w~l ~ jJ. JT) "Eger Al-i Muhammed'i sevmek rafizilik ise ins ve cinn §ahid olsun ki ben rafiziyim." anlammdaki soziinden

26 Nanuk Kemal Karabiber, "imam ~fii'nin Ehl-i Beyt AlgtSl", Wuslararast imam ~aft! Sempozs yumu, Kent l§Iklan Yay., istanbul, 2012, ss. 312-325.

27 Ahmed b. Hiiseyn el-Beyhaki, Menakibu'~-~afil, tahk.: Syyid Ahmed Sakar, Daru't-Tiitas, Kahire, 1970, s I/110-117.



kaynaklarum~hr.28 ibn Abdilberr de bu konuya temas etmekte ve ~affi'nin yukandaki mtsraiardan otiirii te~eyyu' ile itham edildigini ~afi1'nin ise §oyie cevap verdigini aktarmaktadu: "Bu nasil oiabilir ki! Bizatihi Hz. Peygamber 'Ki§i beni anne-babasmdan, ~ocugundan ve biitiin insanlardan daha fazia sevmedik~e kfunil manada iman etmi~ oiamaz' buyurmu~tur.29 Ki~inin takva sahibi oimak ko~uiuyia akrabalanru sevmesi din! bir gereklilik oiduguna gore yine takva sahibi oimak kaydtyla Hz. Peygamber'in akrabalarrm neden sevmesin ?"30

imam ~afi1'nin ehl-i beyte ozel bir ilgi ve muhabbet beslemi~tir. ~affi'nin miite§eyyi' oldugu yoniindeki iddialarm temelinde yatan sebeplerden birisi de onun divarunda ehl-i beyte kar~1 sevgisini dile getiren ~u

ifadeier olmu§tur:31

!$:?Lo/l \rj ~:? ~'I LO

c;.)LA ? J c~l ?

.)L.JI , . Jl . . ~I.J • ~J u.

Dediler ki Rafizi oidun dedim: Asia!

%:~~;~u

& _]'); 4.i ;}J

WJ ~)1 ~ 6l5" 01

Rafiz1lik benim ne dinim ne de inanc1mdu.

Fakat ben dost edindim

En hayuh imam1 ve dogru yoiu gostereni

Eger bir dostu (Hz. Ali'yi) sevmek Rafizilikse

Herkes bilsin ki ben Rafiziyim.

Goriildiigi.i iizere imam ~afi1, ehl-i beyte olan muhabbetini a~1k bir ~ekiide dile getirmi~tir. Ozellikie "Dediler ki Rafiz1 oldun dedim: Asia!" ifadesi, kamuoyunda kendisiyie ilgili bir tarh§manm oidugunu yansttmaktadu. Bu tarh§ma da kendisine Rafizilik damgasmm yakt~hnlmas1dir. Ancak

28 Muhammed b. idris, Divanu'~-$aji1 el-Musemma el-Cevheru'n-Nefis fi $i'ri'l-imam Muhammed b. idris, tahk.: Muhammed ibrahim Selim, Mektebetu ibn Sina, Kahire, ts, s. B9i Zehebi, er-Ruvvatu's-Stkat, ss. 30-31.

29 Buhari, 2 iman 8, I/9.

30 Ebu Orner Yusuf b. Abdilberr el-Kurtubi, el-intika ft Fedaili's-Selaseti'l-Eimmem-Fukaha, s. 91.

31 Muhammed b. idris, Divanu'~-$a.fi1, s. 48.



imam ~afii kendi inan~ ve dii~tincesinin Rafizilikle tarumlanmasma kar~I ~tkmakta ve yaphgt ~eyin sadece al-i beyti sevmek oldugunu belirtmektedir. Alh ~izilmesi gereken hususlardan biri ~udur ki, bir Miisliimarun Kur'an ve siinnette referanslanru kolayca bulabilecegi ehl-i beyti sevmesi ve bu sevgisini dile getirmesi aslmda te~vik edilen bir durumdur. Kanaatimizce imam ~afii'nin ehl-i beyti sevmesi, anun hadis rivayetinde yeterli donaruma sahip olmadtgt ~eklinde anla§tlmamahdtr. Ozellikle de bu sevgisinden dolayt onu cerh sebebi alan bir ekolun propagandisti (Rafizilik) olarak gormek isabetli bir tutum degildir.

~afii Divan'mm ba~ka bir yerinde Hz. Ali'nin faziletinden bahsettiginde Rafizilikle suc;landtgmt, Hz. Ebubekir'in faziletinden bahsettiginde Hz. Ali'ye dii~manhk yapmakla suc;landtgrm, Hz. Fatma'yt sevdiginde de yine Rafizilikle itham edildigini belirtmektedir.32

~afii'nin ya§adtgt donem itiban ile kendisine yonelik §iddetli bir muhalefetin aldugu da gorillmektedir. Ozellikle "Bazt insanlar benim olmemi istiyarlar ... " ve "Her dii~manhktan sevgi umulabilir ancak hasedden dii§manhk eden hari~" 33 ifadelerinden anla~tldtgt kadan ile anun olmesini isteyen ve anu ~ekemeyen ki§ilerin bulundugu anla§tlmaktadu. Kendisini sevmeyen bazt kimselerin onun hem iktidar hem de halk nezdindeki otoritesini sarsmak i.;in baz1 palemikler iiretmi§ olabilecekleri gozden uzak tutulmamahdtr.

Aslmda ~afii'nin, itham edildigi Rafizilik fikriyatma kar§l a~tk bir tepkisi de bulunmaktadu. Oyle ki imam ~afii'nin bidat ehli alanlarm birbirlerine alan §ehadetlerinin kabul edilebilecegini ancak Rafizilerin birbirlerine alan §ehadetlerinin kabul edilemeyecegini belirtmi§tir ( ~. ~Y-

~ ~ ~ o~J~ ~!)I 'l'! ~ ~~eyl yor o.)~ ~f : J.,At ~WI ~ J.,At ~eyl ~ )34

buna ragmen onun Rafizilikle itham edilmesi donemin ko§ullan i~erisinde planh bir karalama propagandast alarak da degerlendirilebilir.

EI-icli'nin Marifetu's-Stkat isimli esrinde ~afii ile ilgili dagrudan bir bilgi bulunmamaktadtr. Ancak el-icli, ibrahim b. Yahya el-Eslemi isimli ravi ile ilgili bilgi verdigi yerde §Oyle demektedir: " oq..b-~ ~ {.)J..a ~ ~~ ;;.;...

32 ~afii, Divan, s. 120, 156.

33 ~afii, Divan, s . 51, 64.

34 Ahmed b. Hiiseyin el-Beyhaki, es-Sunenu~-Kilbra, tahk.: Muhammed Abdulkadir Ata, Daru1-Kiiti.ibi1-ilmiyye, Beyrut. 1994, X/352.



~L.!..!I oC$- !.>JJ" yani bu ravi "Medineli olup Rafizi, Cehmi ve Kaden ftrkaya mensup biridir. Rivayet ettigi hadisleri yazilmaz. ~afii ondan rivayette bulurunu~tur."35 Cerhedilmi~ bir ravinin imam ~afii ile birlikte zikredilmesinin sahr arasmda yatan mesaj, onun rafizilige mensup oldugu bilinen birisinden rivayette bulunmu~ olmas1 dolaytstyla ~afii'nin de bu ekolden oldugu zanruru uyandumak i.;in olmahdtr. ~affi'nin naklettigi rivayetlerin isnadmda ne kadar Rafizilige mensup ravinin oldugu konusu ayn bir ara~hrma konusudur. Kanaatimizce mezhep asabiyeti olmamak, rivayet iizerinde bir tasarrufta bulurunamak ve adalet/zapt kriterlerini ta~tmak kaydtyla herhangi bir ekole aidiyeti olan bir raviden hadis ahnmasmda da bir beis olmamahdtr.

Malikiler'den baztlan da imam ~am>nin ~ia ile baz1 furu' meselelerde ayru dii~iirunesinden dolayt (Besmele'nin cehren okurunas1 ve sabah namazmda kunut duasmm okurunas1 gibi) ele~tirmi~ler ve miite~yyi' oldugunu beli~lerdir. Oysa imam ~affi, heniiz on ii.; y~mdayken imam Malik'in Muvatta'rm ezberlemi~tir.36 Kalch ki, alimler arasmda ilm1 ihtilaflarm olmas1 kadar dogal bir ~ey de yoktur. Zehebi imam ~afii ile ilgili bu gorii~lerin dogru olmadtgrm ~u s5zlerle dile ge~tir: "~u sozleri soyleyen biri nastl ~ia'dan olabilir: Hulefa-i ra~idin be~tir. Bunlar, Ebubekir, Orner, Osman, Alive Orner b. Abdilaziz'dir. Aynca el-icll>inin '~afii'nin yanmda hadis yoktu' iddias1 da dogru degildir. <;iinkii el-icli ne onu tarurm§ ne de onunla oturmu§tur. ~ffi, ashabu'lhadisin en ileri gelenlerindendir ve ona "nasiru'l-hadis" iinvam verilmi§tir ... "37

Daha sonra Zehebi, imam ~affi'nin hadis konusunda Yahya el-Kattan, ibn Mehdi ve Ahmed b. Hanbel derecesinde olmachgrm ancak onun hadis konusunda elEvzai ve imam Malik' ten a§agt da kalmadtgtru ifade etmi§tir.38

Zeheb1 Mfzanu1-j'tidal isimli eserinin giri§inde baz1 bilgilere yer vermi§ ve iimmet nezdinde me§hur olan Ebu Hanife, ~afii ve Buhari gibi ki§ilerin cerh ve ta'dil i§lemine tabi tutmayacagmt bildirmi§tir. Ve «Miisliiman her §eyi yapabilir ama Hz. Peygamber'e yalan isnad edemez" diyerek39 imam ~affi'yi tezkiye etmi§tir.

35 Ahmed b. Abdillah b. Salih el-icli, Ma:rifetu's-Sikat, tahk.: Abdulalim Abdulazim, Mektebeb.l'd-Dar, Medine, 1985, 1/209.

36 el-Bayhaki, Menak.ibu'§-Saffi, 1/101.

37 Zehebi, er-Ruvvatu's-Siiait, s. 32;Aynca bk. Beyhaki, Menakibu'~-~afiz, I/432 (Beyhaki, bu eserinde Imam Saffi'nin halifeleri faziletlerine g~re stralad1gma dair bir t;ok rivayet naki le~tir. Onlardan biri §oyledir: Muhammed b. Idris e§-Saffi §OYl.~ dedi: "Hz. Pyegamber (sav)'den sonra insanlarm en faziletleri s1ras1yla Hz. Ebubekir, Hz. Orner, Hz. Osman ve Hz. Ali'dir. Bk. ayru yer)

38 Zehebi, er-RuTJVatu's-StlaU, s. 32.

39 Zehebi, Mtzanu1-i'tidal, 1/2-4.



Beyhaki'nin aktard1gma gore Yahya b. Main'in imam ~afi1'yi te~eyyu' ile itham ettigi bilgisi Ahmed b. Hanbel'e bildirilmi§ bunun iizerine ibn Hanbel: "Bunu Miisliimanlann imamlanndan birine mi soyliiyorsun?" diyerek tepkisini dile getirmi~tir. ibn Main, ibn Hanbel'in bu tepkisine "Bagi olanlarla sava~I anlathgt eserine bakhm. ~afi1, ba~tan sona Ali b. Ebi Talip'ten deliller getirmektedir." ~eklinde mukabelede bulununca Ahmed b. Hanbel: "Ger~ekten sana ~a~tyorum. Ehl-i bagy ile sava~ konusunda ba~ka kimden delil getirseydi! Devlete kar~1 ~1kan bagy ehli ile bu iimmet i~erisinde ilk sava§an Ali b. Talip degil mi? Hz. Peygamber ve diger halifelerden bu konuda siinnet niteligmde bir haber yokken bu konuda ~afi1 kimin siinnetini uygulasaydt!" §eklinde cevap vermi§tir. Beyhald'nin aktard1gma gore ibn Hanbel'in bu cevabt kar§Ismda ibn Main mahcup olmu§tur.40

Mezkur iki madde ile ilgili olarak §U degerlendirmede bulunmak miimkiindiir. Yahya b. Main, cerh ve ta'd11 ilminde sozii dinlenen bir miinekkiddir. Muhtemelen bu hassasiyetten olsa gerek imam ~afil'ninhem ehl-i beyte olan muhabbetini dile getiren §iirlere yer vermesi hem de ozellikle bagy eh1i ile sava§ konusunda Hz. Ali' den istidlalde bulunmu§ olmas1 onu te§eyyu'e meylettigi dii§iincesine itmi§ olmahd1r. Yukanda ifade ettigimiz gibi ibn Main aslmda Safii'nin adil oldugunu gosteren saduk ifadesini de kullaruru§hr. Durum ne olursa olsun ibn Main'e dayandtrilan bilgilerde bir kari§Ikhgm kaynaklarda yer alrugrm belirtmemiz gerekir. imam Safii'nin ehl-i beyte ozel bir muhabbet duymas1 onun §ia propagandas1 yapan bir kimlige sahip oldugunu gostermez. Kald1 ki, hadis usulu ile ilgili onemli bir metodoloji ortaya koyan ve er-Risale isimli eserinde bunlan detayh bir §ekilde a¢<1ayan bir ki§iyi ehl-i bidattan (Te§eyyu') saymak kanaatimizce tutarh bir tespit olmayacaktrr. Onun te§eyyu' ehli oldugu §eklindeki iddia ise tamamen y~adigt siyasi ve sosyal cereyanlar ile ilintili olup konjonktiirel bir durum arz etmektedir.

2.3.Buhan ve Miislim.'in imam ~afii'den Rivayette Bulunmamast

imam Safi1'nin ele§tirildigi noktalardan biri, iimmet nezdinde onemli bir ~ohrete kavu§mu~ olan Sahihayn miielliflerinin kendisinden neden hadis almadildan noktasmda temerkiiz etmektedir. Ba~ka bir deyi§le hadislerin bu kitaplarda yer almas1 bir anlamda ravilerinin de nispeten saglam oldugu manasma hamledilmi§tir. iddia §Udur: Buhari ve Miislim, eserlerine kendi kriterlerine gore sika olan ravileri tercih ettiklerine gore onlarm imam Safii'den rivayette bulunmarm§ olmalan Sa£i1'nin onlann nezdinde yeteri kadar giivenilir olmadigtru (rm) gostermektedir.

40 Ahmed b. Hiiseyn el-Beyhaki, Menakibu'~-$afii, I/450-451.



~afii ile ilgili miistakil bir kitap yazan ve bu kitabmda ~affi'yi savunan Hatip el-Bagdadi (o. 463/1070), imam ~afihnin stka oldugu iizerinde durmakta ve Buhari'nin neden ondan hadis nakletmedigi sorusuna cevap aramaya <;ab§maktadu. Hatip el-Bagdadi, baz1 arkada§ ve talebelerinin kendisinden Buhari'nin imam ~afii'den neden hadis almadtgmt, bunun ~affi'nin hadis alanmda zaytf kabul edildiginden kaynaklarup kaynaklanmadtgmt sorduklarmt aktarmaktadrr.41 el-Bagdadi bu iddiaya klzmakta ve eger ayet ve hadislerde ilmin ketmedilmesi yasaklanmarm~ olsaydt cahillere verilecek en giizel cevabm sukut etmek olacagrm belirtmektedir.42 el-Bagdadi, imam ~afii>nin sahip oldugu baz1 meziyetlerinden dolayt kendisine a§ITI derecede hased duyuldugunu ve hakkmda yalan sozler sarfedildigini belirtmi~tir.43

Ona gore imam ~afii, Ebu Hanife ve kendisinden onceki daha ba§ka alimlerin soz soylemedigi sahih hadis-malul hadis, miirsel-mevsul, amm-hass gibi konularda onemli derecede katktda bulunmu§ bir alimdir. 44

Belirtmemiz gerekir ki, Buhari'nin kendisinden hadis naklettigi raviler mevsuk; kendisinden hadis almadlklan raviler ise mecruhtur, §eklinde bir iddia isabetli olmayacaktlr. Buhari kitabmt uzatmamak iizere biitiin stka ravilerden hadis aktarmadtgt gibi yanmda bulunan biitiin sahih hadisleri bile yazmarm§hr. Buhari'nin amac1 biitiin sahih hadisleri almak degil, kendisinden sonra geleceklere ornek olabilecek sahih hadisleri i<;eren bir kitap ortaya koymakbr.45 Nitekim Buhari'den nakledildigine gore o §6yle demi§tir: "el-Cami isimli eserime sadece sahih hadisleri aldtm. Sahih olan daha ba§ka hadisleri uzun olmasmdan dolayt kitabtma almadrm."46 Yine Buhari, yiiz bini sahih, ii~ yiiz bini ise sahih olmayan hadis ezberledigmi belirtmi§tir.47

Oysa Buhari, miikerrer, muallak ve miitabi olan hadislerle birlikte kitabma -mevkuf ve maktu' hari<;- toplam, 9082 hadis almt§br.48 Buhari'nin biitiin sahih hadisleri kitabma almadtgmm bir diger delili de onun et-Tarlh isimli eserinde i<;lerinde slka olan onlarca raviden bahsetmesine ragmen bunlarm hepsinden hadis aktarmamastdu. 49

41 Hatip el-Bagdadi, Meseletu'l-Thticac bi'~-~afii, tahk.: Halil ibrahim Molla Habr, el-Mektebe-tu'l-Eseriyye, Pakistan, tsz. s. 28.

42 Hatip el-Bagdadi, age., s. 28-29.

43 Hatip el-Bagdadi, age., s. 42.

44 Hatip el-Bagdadi, age., s. 38

45 Hatip el-Bagdadi, age., s. 47-48.


47 Hatip el-Bagdadi, age., s . ..11.51

48 ibn Hacer, Hedyu's-Sari Mukaddimetu Fethu'l-Bari, Daru's-Selam, Riyad, 2000, s. 659.




Buhari'run ~afii kanab ile gelen rivayetleri almarru~ olmas1, onun daha ali olan baz1 isnadlan tercih etmesi sebebiyledir. Nitekim Buhari, ~affi'run hocalarmdan olan Malik b. Enes, Abdulaziz b. Muhammed ed-Deraverdi, Davud b. Abdirrahman el-Attar ve Siifyan b. Uyeyne'den hadis alm1~hr. Buhari'run ~affi'den degil de hocalanndan hadis almasmdaki amac1, nazi! isnada sahip rivayetleri degil, ali isnada sahip hadisleri almak istemesinden kaynaklanm1~ olmahdu. 50 Buhari, ali isnadh rivayetleri aktarmayt tercih etmi~, nazil isnad ile aktardigt rivayetleri ise ali isnadda bulunmayan bir manaya binaen veya miitabaat kabilinden zikretmi~tir.51

Buhari ve Muslim Sahihayn'da ne Ebu Hanife ne de imam ~afii'den gelen bir rivayete yer vermemi~lerdir.52 Enbiya Yild1nm, Sahihayn miielliflerirlln biitiin sahih hadisleri kitaplarma alma gibi bir dii§iincelerinin olmamas1, ~affi'rrin onlardan once vefat etmesi dolayisiyla miilakahn olmamas1, ~affi'rrin hadisc;i kimligmden ziyade fakih kimliginin on planda olmas1, ali isnadh rivayetleri tercih etmeleri ve ~eyhayn>m mezhepler aras1 tarh§malar ve mi.icadeleler nedeniyle bir tarafta goziikiiyor izlenimi vermemek ic;in onlardan hadis almadiklarmi belirtmi~tir.53 ote yandan imam ~affi'den bazi hadis musannifleri rivayette bulunmu~lard1r. imam ~afii'run Ebu Davud'da i.ic;, ibn Mace' de iki ve Nesru'run Siinen-i Ki.ibra' smda ise iki rivayeti bulunmaktadu .54

Buhari ravilerin cerh-ta'dll durumlanm da aktardigt eserinde imam ~afii ic;in "204'te Mls1r'da vefat etmi§, Malik b. Enes'ten hadis alm1~hr, Hicazhd1r."55

diyerek onu ic;in cerhedici herhangi bir ifadede bulunmami§hr. Bununla birlikte ibn Hibban (o. 354/965) ~afii'yi sikattan addetmi§tir.56

ibn Ebi Hatim de imam ~afii hakkmda soylenen birc;ok olumlu gorii§ii zikretmi§ Allah'm kitab1 ve Hz. Peygamber'in siinnetinde onun fakih oldugunun alhm c;izmi§, faka~...la.li..,Jbll JJS u!S'., kismmi da ekleyerek hadis ahzetmede az gayret sarfettigini belirtmi§tir ki bu da bir cerh sebebi degildir.57

50 Hatip el-Bagdadi, age., s. 53, Aynca bk. Enbiya Ylldmm, age., s. 168.


52 Enbiya Yildmm, Hadis Problemleri, Otto Yay., Ankara, 2015, s. 162.

53 Enbiya Yildmm, "Sahihayn Musanniflerinin Safii'den Rivayetlere Yakl~tmlan", Uluslararast imam $afi1 Sempozyumu (7-9 Mayts 2010), Kent I~tklan Yay.,istanbul, s. 166-181; Yildmm, age., s.167-177.

54 Enbiya Yildmm, agm., ss.163-167.

55 Buhari, et-T0r1hu1-Keb1r, Daru'l-Kiitiibi'l-ilmiyye, Beyrut, ts., 1/42.

56 Muhammed b. Hibban, es-Stkat, tahk.: Seyyis ~refuddinAhmed, Daru'l-Fikr, Beyrut, 1975, IX/30.

57 Abdurrahman b. Ebi Hatim, el-Cerh ve't-Ta'dtl, Vll/201-204.



Hatip el-Bagdadi "Buhari'nin, ~affi'nin hadis alamnda yeterli bilgi ve ehliyete sahip olmamas1 sebebiyle ondan hadis almadigt iddias1" ad1yla bir ba§hk ac;nu§hr. el-Bagdadi'nin aktard1gma gore baz1 kimseler ~afii'nin hadis ilmine, hadisin illetlerine, isnad ve turuk bilgisine, ravilerle ilgili malumata ve sahih ile sakim hadisi birbirinden ayut edecek donan1ma sahip olmad1gtm iddia etmi§ler, bu nedenle de Buhari'nin kendisinden hadis almadtgrm one siirmii§lerdir. Hatip el-Bagdadi'ye gore bu iddianm hie; bir mesnedi yoktur. el-Bagdadi, baz1 kimselerin ~afii'nin, Ahmed b. Hanbel'e "Sizler sahih hadisleri bizden daha iyi bilirsiniz ... " dedigini nakletmi§ler ve bu soziin onun bu konuda yeterli olmadigtna delil olarak zikretmi§lerdir. el-Bagdadi, bu iddianm dogru olmadigtm, ~affi'nin mezhebini hadisler iizerine bina ettigini dolayts1yla ~afii'de olmayJp cerh-ta'dil konusunda hassas ve ehl-i hadisten olan Ahmed b. Hanbel'de bulunan hadislerin bilgisini almak istedigini belirtmi§tir. 58

Sonu~

Cerh-ta'dil baglammda imam ~afii ile ilgili baz1 iddialar one siiriilmii§tiir. Bu iddialan Yahya b. Main'in onu cerhettigi iddias1, te§eyyii' ile suc;lanmas1 ve Sahihayn miielliflerinin ondan hadis nakletmemesi §eklinde sualamak miimkiindiir. Gerek aktarllan bilgilerde c;eli§ik ifadelerin bulunmas1 gerekse de iddialann daha c;ok konjonktiirel bir mahiyet arz etmesi miinasebetiyle imam ~afii'yi mecnTh kabul etmek yerinde bir tespit degildir. Bununla birlikte onun s1ka oldugunu ve nasiru'l-hadis unvamna sahip oldugunu belirten alimlerin say1s1 ise oldukc;a fazladu. \=ah§mada vanlan sonuc;lan maddeler halinde §Oylece Siralayabiliriz:

1-imam ~afii, ilmi hayah, usul ve &klh ilmine katkls1 ile ehl-i hadisin onemli karizmatik §ahsiyetlerinden biri olmu§tur.

2-imam ~afii'nin miite§eyyi' oldugu ile ilgili iddialar mevcuttur. Fakat imam ~affi'nin ehl-i beyti sevmesi ve §iirlerinde onlar hakkmda medhedici ifadeler kullanmas1 bir cerh sebebi sayllamaz.

3-imam ~affi, Rafiziligi kabul etmedigini sarih bir ~kilde beyan etmesine ragmen kamuoyunda bunun sesli olarak dillendirilmi§ olmas1, kendisinin de ima ettigi gibi bazilanmn hasedinden kaynaklanmi§ olmahdu.

4-Yahya b. Main'in imam ~affi'yi cerhettigi §eklindeki iddia baz1




kaynaklarda mevcut ise de yine ibn Main'in onu ta'dil eden daha ba~ka ifadeleri de bulunmaktadu. Bu ya iddiasmdan vazge¢gi veya kaynaklarda

bir kan~lkhgm oldugu saVIm gi.i~lendirmi~tir.

5-Bazi muhaddislerin imam ~afii'den hadis rivayet etmesine kar§m Buhari

ve Miislim'in ondan rivayette bulunmaml§ olmalar1, ~afii'nin mecrUh oldugu anlammda degerlendirilmemelidir. Bu durum, her muhaddisin siibjektif

bir nitelige sahip hadis alma kriterlerinden kaynaklaruru~ olabilir. Nitekim Buhari, aii isnada sahip rivayetleri nazil isnada sahip rivayetlere tercih etmi~

bu da onun ~afii'den degil, hocalanndan hadis almasrm netice vermi§tir.

6-Cerh-ta'dil kaynaklarmda imam ~afii'nin s1ka olduguna dair

az1msanmayacak derecede referanslar bulunmaktadu.

7-Hadis usul felsefesi ve ravilerin gi.ivenilirlik durumlan ile ilgili takdir edilecek diizeyde bir ~ah§ma ortaya koyan imam ~afii'yi gi.ivenilir olmamakla

su9amak isabetli bir yakla~rm degildir.

8- Cerh-ta'dil olgusu siibjektif bir karakter arz etmektedir. Ozellikle bir

ravi hakkmda ileri siiriilen bidat ve heva ehli olma gibi cerhedici ifadelerin dogruyu yans1hp yans1tmad1gt ancak cerh-ta'dil kaynaklanrun taranmas1 neticesinde aydmhga kavu~acak bir konudur.

~Ikkutlu Emin, Hadiste Rical Tenkidi, ifav Yay., istanbul, 1997.

Baga H. Musa, Had is Tarihi ve Metodolojisi, Ankara Okulu Yay., Ankara, 2015.

el-Bagdadi Ebubekir Ahmed b. Ali, Meseletii ~-ihticac bi'f}-$ajiz fi ma Usn ide ileyhi ve'r-Reddu ale't-Ta-inzne bi izemi Cehlihim Aleyh, tahk.: Halil ibrahim Molla Hahr, mm Matbuati er-Riase-ti1-Amme li idarati'l-Buhusi'l-ilmiyye, Riyad, 1980.

el-Beyhaki Ahmed b. Hiiseyin, es-Sunenu~-Kubra, tahk.: Muhammed Abdulkadir Ata, Daru1-Kiitiibi1-ilmiyye, Beyrut, 1994 .

..... ............. , Beyanu Hatai Men Ahtae ale'f)-$ajil, tahk.: ~rif Nayif, Miiessesetii'r-Risale, Beyrut, 1986.

el-Buhan Ebu Abdillah Muhammed b. ismail, Sahmu~-Buhari, c;agn Yay. istanbul,1992 .

..................... , et-Tarfhu1-Kebfr, tahk.: Mustafa Abulkadir, Daru1-Kutubi1-ilmiyye, Beyrut, 2008.

el-Ciircani Ebu Ahmed Abdullah b. Adiyy, el-Kamil fl Duafai'r-Rical, tahk.: Yahya Muhtar Gazavi, Daru'l-Fikr, Beyrut, 1988.

ed-Darekutni Ali b. Omer, Kitabu'd-Duafo ve1-Metrilkin, tahk.: Muhammed b. Latif es-Sabbag, el-Mektebu'l-isla:ml, Beyrut, 1980.

Ebu Davud Suleyman b . E§'as es-Sicistant Sunen, c;agn Yay., istanbul, 1992.



el-Gavri Abdulmecid, ilmu'r-Rical, Daru ibn Kesir, Beyrut, 2007.

Halife Haci (Katip c;elebi), Kedu'z-Zunun, Daru ihyai>t-Turas, Beyrut, 1941.

ibn Abdilberr el-Kurtubi Ebu Orner Yusuf, el-intilca fi Fedaili'~-Selaseti'l-Eimmeti'l-Fukaha Malik ve'~-~afii ve Ebi Hanife Radiyallahu Anhum, Daru1-Kiitiibi1-llmiyye, Beyrut, tsz.

ibn Hacer Ahmed b. Ali, Tehzibu't-Tehzib fi Ricali'l-Hadis, Daru1-Kiitiibi1-ilmiyye, Beyrut, 2013 .

. .. ... .. ... .. .. ... , Hedyil's-Sari Mukaddimetu Fethu'l-Ban, Daru's-Selam, Riyad, 2000.

ibn HallikanAhmed b. Muhammed, Vefeyatii'l-A'yan ve Ebnau Ebnai'z-Zeman, tahk.: ihsanAbbas, Daru Sadir, Beyrut, tsz.

ibn Hibban Muhammed, es-Stkat, tahk.: Seyyis ~refuddinAhmed, Daru1-Fikr, Beyrut, 1975.

ibnu>l-Cevzi Cemaluddin Ebu'l-Ferec, Kitabu'd-Duafl ve'l-Metriikin, tahk.: Abdullah el-Kadi, Daru'l-Kutubi'l-ilmiyye, Beyrut, 1986.

ibnu's-Salah Osman b. Abdirrahman e§-~hrazU.ri, Ulumu'l-Hadis, Daru'l-Fikr, Beyrut, 2012.

el-icll Ahmed b. Abdillah b. Salih, Ma'rifetu's-Slkat, tahk.: Abdulalim Abdulazim, Mektebetu'd-Dar, Medine, 1985.

Karabiber Nanuk Kemal, "imam ~ffi'nin Ehl-i BeytAlgun", Uluslararast imam ~afit Sempozyumu, Kent I.§tklan Yay., istanbul, 2012.

Kowi.git Talat, Hadis Usulu, TDV yay., Ankara, 1998, s. 182-184.

e§-~fil: Muh_ammed b. idris, Divanuj-~a.fii el-Musemma el-Cevh~'n-Nefis fi ~i'ri'l-imam Muhammed b. Idr1s, tahk.: Muhammed Ibrahim Selim, Mektebetu Ibn Sina, Kahire, tsz,

Ylldmm Enbiya, Hadis Problemleri, Otto Yay., Ankara, 2015 .

•••••••••••••••• , 115ahihayn Musanniflerinin ~affi'den Rivayetlere Yakla§tmlart", Uluslararast imam

~a.fi1 Sempozyumu (7-9 MaytS 2010), Kent l§Iklan Yay., istanbul.

ez-Zehebi Muhammed b. Ahmed, er-Ruvvatu's-Slkat el-Miitekellemu Fihim bi ma la Yuci'bu Reddehum, tahk.: Muhammed :ibrahim el-Musill, Daru'l-Be§am'l-islamiyye, Beyrut, 1992 .

..... .... . . ...... ... , Mfzanu'l-i'tidal Fi Nakdi'r-Rical, tahk.: Ali Muhammed el-Becavi, Daru1-Marife, Beyrut.

ez-Zerke§i Bedriiddin,. el-icabe li lradi Mestedrekethu Ai~etu Ale's-Sahabe, tahk.: Biinyamin Erul, Miiessesetii'r-Risale, Beyrut, 2004.


~AFii'YE YONELTiLEN iTHAMLAR...

Documents

Transcript of ~AFii'YE YONELTiLEN iTHAMLAR...