AFETLERDE İLK VE ACİL YARDIM YÖNETİMİ Dünyada Gözlenen ...°lk-Ve-Acil... · Afetlerin...

İÇİN

DEKİ

LER

• Giriş • Afetin Tanımı • Afet Tıbbı • Afetlerin Önemi • Türkiye'de Afetler • Afet Çeşitleri • Dünyada Gözlenen Afet Türleri • Afetin Sonuçları

HEDE

FLER

•Bu üniteyi çalıştıktan sonra; •Afetin tanımını yapabilecek, •Afetlerin toplum için önemini

kavrayabilecek, •Türkiye'de afetlerle ilgili bilgi sahibi

olabilecek, •Afetlerin çeşitleri hakkında bilgi

sahibi olabileceksiniz.

AFETLERİN TANIMI VE ÇEŞİTLERİ

AFETLERDE İLK VE ACİL YARDIM

YÖNETİMİ

Dr. İbrahim ÖZLÜ

ÜNİTE

1

Afetlerin Tanımı ve Çeşitleri

Afet tanımı çeşitli

kuruluş ve organizasyonlara göre

farklıdır.

GİRİŞ

İnsanların afetlerle tanışması insanlık tarihiyle yaşıttır. Bilinen en eski kayıtlarda dünyanın farklı yerlerinde meydana gelen afetlerle ilgili bilgilere rastlanmıştır. Vuku bulan bu afetlerde binlerce insan yaşamını yitirmiştir. Geçmişte afetlerin yaşandığı alanlarda ortaya çıkan durumlar günümüzde de benzer olaylar şeklinde gerçekleşmektedir. Ancak afetlerin etkileri dünyanın her yerinde benzer sonuçları doğurmamaktadır. Bunda en önemli etken insanların başlarına gelen olaydan çıkardığı sonuçların ve afetlerin meydana geliş sıklığının farklılığıdır. Bu duruma çarpıcı bir örnek 17 Ağustos 1999 tarihinde meydana gelen Ms=7.4 büyüklüğündeki Doğu Marmara (Gölcük) depreminde yaklaşık 16.000 insanımızı kaybetmemize karşılık Japonya’da 2003 yılında meydana gelen Ms=7.6 ve Ms=8 büyüklüğündeki depremlerin ilkinde birkaç kişinin, ikincisinde ise sadece bir kişinin kalp krizi sonucu hayatını kaybetmesidir. Bir diğer önemli nokta da günümüzde meydana gelen afetlere insan kaynaklı olanlarının da eklenmesidir. Örneğin çeşitli nedenlerle meydana gelen yangınlar, nükleer patlamalar, küresel ısınma da gerçekte birer afet kabul edilebilir ve sonuçlarıyla insan hayatını olumsuz etkilemektedir. İlerisi için bu konularda önlemler alınmaz ise ciddi sonuçlar doğacak ve sonuçlarıyla diğer afetlerden farklı olarak milyonları hatta milyarları etkileyecektir.

AFETİN TANIMI

Afet; beklenmedik yerde ve zamanda meydana gelen, doğa ve canlılar üzerindeki olumsuz etkileri ile meydana geldikleri bölgelerin veya ülkelerin tek başlarına baş edemeyecekleri önemli olaylardır.

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) afeti; kurumun imkânlarını ve kapasitesini aşan, normal prosedürünü bozan, dışarıdan yardım ihtiyacı gerektiren ani ekolojik olgu olarak tanımlar.

Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Birlikleri Federasyonuna göre afet; ekonomik, sosyal ve fiziksel kayıplara neden olan, olağan yaşamı ve insan faaliyetlerini kesintiye uğratarak ya da durdurarak insanları olumsuz yönde etkileyen ve etkilenen insanların kendi imkânlarını kullanarak üstesinden gelemeyeceği doğal ya da insan kökenli olaylardır.

Amerikan Acil Tıp Hekimleri Birliğine (The American College of Emergency Physicians, ACEP) göre afet; doğal veya beşerî kaynaklı olaylara maruz kalan bir bölgedeki veya ülkedeki sağlık hizmetlerinin yetersiz kalması veya kapasitesinin aşılmasıdır.

Birleşmiş Milletlerin tanımına göre afet; toplumlar için can ve mal kaybına sebep olan, normal yaşamı tehdit eden, toplumları olumsuz yönde etkileyen ve o bölgedeki imkânlarla üstesinden gelinemeyen her türlü doğal ya da insan kaynaklı hadiselerdir.

Türk Dil Kurumuna göre afet; farklı tabiat olaylarının sebep olduğu felaketlerdir.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2


Afet tıbbı, acil tıbbın bir

alt dalıdır ve çok disiplinli yaklaşım

gerektirir.

Tüm afet tanımlarındaki ortak özellikleri şunlardır: • İnsanları ve diğer canlıları etkiler. • Genellikle bir tehlike tarafından tetiklenir. • Doğrudan zarar görebilirlik ile ilişkilidir. • Toplumun onunla baş edebilme kapasitesini aşar. • Sosyal süreçler önemli bir rol oynar. • Doğa veya teknoloji ile ilgili bir olay olmasından daha çok toplum ile

ilişkilidir.

Afet Tıbbı

Afet tıbbı, afet durumunda ortaya çıkan sağlık ihtiyaçları ile etkilenen toplumdaki kaynaklar arasındaki orantısızlığı belirleyen, eldeki imkânları en iyi şekilde kullanarak mümkün olan en fazla sayıda afetzedeyi kurtaracak şekilde müdahaleyi planlayan ve uygulayan tıp dalıdır. Afet tıbbı, afetten önce gerekli önlemleri almalı ve afet esnasında toplumun sağlık koşullarını afet öncesi duruma getirmek ana amacı olmalıdır. Afet tıbbı sağlık üzerindeki olumsuz etkileri önleyerek sağlık hizmetlerini ve kuruluşlarını korumalı ve yeniden inşa etmelidir. Afet tıbbı acil tıp ve halk sağlığını içerir. Aynı zamanda epidemiyoloji, iş sağlığı, adli tıp, enfeksiyon hastalıkları, psikiyatri, toksikoloji, beslenme ve pediatri gibi alanlarla da iş birliği içindedir. Afet tıbbı sahada zor şartlar içinde çalışır ve triaj kavramı afet tıbbında önemli yer tutar. Afet planı çerçevesinde çalışan kitlesel bir tıp alanı olup multidisipliner yaklaşım gerektirir. Komuta, kontrol, koordinasyon, haberleşme, risk analizi, değerlendirme gibi tıp dışı birimleri de içeren bir alandır.

AFETLERİN ÖNEMİ

Afet, birçok kurum ve kuruluşun koordineli bir biçimde görev almasını gerektiren bir durumdur. Afet durumunda bölgeye dışardan yardım ilk 24-48 saatte ulaşamayabilir. Bundan dolayı tüm afetler için yerel düzeyde afet oluşmadan önce planlar yapılmalıdır. Afetzedeler hastaneye ilk 30 dakika içinde ulaşmaya başlarlar. Yaralıların %80’i ilk 90 dakikada kendi imkânlarıyla en yakın hastaneye geldiklerinden afet bölgesine en yakın hastane en çok hasta ile karşı karşıya kalır. Tıbbi yardıma en çok talep ilk 24 saat içinde olmaktadır. Yaralılar afetin özellikle ilk üç-beş günü içinde acil tıp hizmetlerine gereksinim duymaktadırlar.

Afet meydana geldikten sonra etkilenen insanların ihtiyaçlarının hızla karşılanması ve hayat standartlarının düzeltilmesi için ülkedeki tüm kurum ve kuruluşların koordineli ve planlı bir şekilde çalışması ve müdahale etmesi gerekir. Afetler çok sayıda yaralanmalara, can ve mal kaybına neden olmaktadır. Toplumların alt yapısını ve sosyal yapısını bozarak salgın hastalıkların yayılmasını kolaylaştırır. Ek olarak toplumlarda çok ciddi psikolojik travmalara sebep olmaktadır. Toplumdaki nüfus yoğunluğu, yerleşim yerinin özelliği ve yapılarının dayanıklılığı, toplumun afetlerdeki tecrübesi ve hazırlıklı olması gibi faktörler afetlerdeki kayıpları belirler. Bu değişik kavramlar içerisinde en kutsalı ve en



Afet yönetimindeki

başarısızlıkların çoğu kez sistem

problemlerinden kaynaklanmaktadır.

önemlisi insan canı olduğu için kamuoyunda afetin büyüklüğünü yol açtığı can kaybı ve yaralanmaların büyüklüğü ile değerlendirmek eğilimi vardır. Afetin büyüklüğüne etki eden ana faktörler ise aşağıdaki gibi özetlenebilir: • Olayın fiziksel büyüklüğü, • Olayın yoğun yerleşme alanlarına olan uzaklığı, • Fakirlik ve az gelişmişlik, • Hızlı nüfus artışı, • Tehlikeli bölgelerdeki hızlı ve denetimsiz kentleşme ve endüstrileşme, • Ormanların ve çevrenin tahribi veya yanlış kullanımı, • Bilgisizlik ve eğitim eksikliği, •Toplumun afet olaylarına karşı önceden alabildiği koruyucu ve önleyici önlemlerin ulaşabildiği düzey.

Bu faktörlerden ilk ikisi, yani olayın fiziksel büyüklüğü ve yerleşme merkezlerine uzaklığı dışında kalanların hepsi doğal kökenli değil, aksine insanın aktiviteleriyle ilgilidir.

Afetlerden en az kayıpla çıkabilmek için sistemli bir ilk ve acil yardım organizasyonuna ve kitlesel olaylar için acil durum planlarına ihtiyaç vardır. Afet yönetimindeki başarısızlıkların çoğu kez sistem problemlerinden kaynaklanmaktadır. Afetlerde kayıpları ve zararları en aza indirmek için hazırlanan afet planları gerçekçi, güncel ve uygulanabilir olmalı; tüm çalışanlar tarafından bilinmeli ve periyodik olarak başka kurum, kuruluş ve sivil toplum teşkilatları ile birlikte tatbikatı yapılmalıdır.

Afet planı ilk kez ABD’de 1970 yılında Kaliforniya’da meydana gelen yangınlarda FIRESCOPE (Firefighting Resources of California Organized for Potential Emergencies: Potansiyel Acil Durumlar İçin Organize Olan Kaliforniya İtfaiye Kaynakları) adı ile itfaiyeciler tarafından geliştirilmiş ve kullanılmıştır. Kuzey Kaliforniya Hastaneler Kurulu 1987 yılında bu sistemden yola çıkarak hastaneler için Incident Command System (ICS) ismiyle deprem hazırlık kılavuzunu oluşturdu. Orange Şehri Acil Tıp Sistemi (ATS) tarafından 1991 yılında Hospital Emergency Incident Command System (HEICS: Hastane Acil Olay Komuta Sistemi) olarak revize edilmiştir. Diğer kurumlarla daha kolay iletişim kurmak, daha basit ve anlaşılır olması için 1992 yılında HEICS-II olarak düzenlenmiştir. San Mateo ATS’si tarafından 1998 yılında HEICS-III olarak revize edilmiştir. Sistem Türkiye’de 2000 yılında revize edilerek uygulandı. Ağustos 2006 tarihinde ise HICS adıyla tanıtıldı. Mart 2014 tarihinde ise son HICS kılavuz yayınlandı.

Bire

ysel

Etk

inlik

• Çalıştığınız veya staj gördüğünüz hastanede ve 112 komuta

merkezinde afet planlaması var mı? Yoksa afet planı hazırlanması ile ilgili yönerge, kanun vs. ne diyor? Varsa bu afet planını kısaca inceleyerek ne gibi eksikler olduğunu belirleyiniz.



Türkiye bulunduğu

jeolojik, topografik ve meteorolojik koşullar

sebebiyle afetlerle iç içe yaşamaktadır.

Türkiye’de Afetler

Afetler tüm dünyada sık görülmekle birlikte ülkemizin jeopolitik yapısından dolayı büyük tehlike arz etmektedir. Çok sayıda ölüm ve sakatlığa neden olmakla birlikte ilerleyen zamanlarda halk sağlığı açısından önemli ve öncelikli bir sorundur. Bulaşıcı hastalıklar, ruhsal hastalıklar, malnütrisyon, göç, rutin sağlık hizmetlerinin bozulmasına bağlı ikincil zararlara neden olur. Ayrıca alt yapıyı ve ekonomik yapıyı bozarak ekonomik kayıplara sebebiyet verir.

Türkiye bulunduğu jeolojik, topografik ve meteorolojik koşullar sebebiyle afetlerle iç içe yaşamaktadır. Türkiye başta deprem olmak üzere yangın, çığ, sel, toprak kayması gibi doğal veya teknolojik afetlerle karşı karşıyadır. Bu afetler çeşitli oranlarda can ve mal kaybına sebebiyet vermektedir. Ülkemizin üçte ikisi birinci ve ikinci derece deprem tehlikesi içerisinde bulunmaktadır. Ayrıca çığ, kaya düşmesi, taşkınlar, toprak kayması gibi diğer doğal afetler ve teknolojik afetler bakımından yüksek riskli bir coğrafyadadır. Özellikle depremler başta olmak üzere doğal afetler yurdumuzun başlıca sorunudur. Topraklarımızın %91’i, nüfusumuzun %95’i deprem kuşağındadır. Ayrıca ülkemiz siyasal, ekonomik ve toplumsal olaylar açısından istikrarsız bir coğrafyada bulunduğundan, toplumsal yaralanmalara sebep olabilecek konvansiyonel, biyolojik, kimyasal ve hatta nükleer tehditlere maruz kalabilir. Geçmişte yaşadığımız afetlerin %61’ini deprem, %15’ini heyelan, %14’ünü sel, %5’ini kaya düşmesi, %4’ünü yangın ve %1’ini çığ, fırtına, yağmur vb. olaylar meydana getirmektedir. İnsan ve mal kayıplarının %90’nını depremler oluşturmaktadır.

Türkiye için 90’lı yıllar afetlerle geçmiştir. Doğu Anadolu’da 1991-1992 yıllarındaki çığ olayları Artvin’den Mardin ve Şırnak’a kadar uzanan bölgede 397 vatandaşın hayatını kaybetmesine neden olmuştur. Erzurum depreminde 1983 yılında 1155 vatandaşımız hayatını kaybetmiştir. Erzincan depreminde (1992 yılında) kaybedilen vatandaş sayısı 653’tür. Marmara Bölgesi’nde 17 Ağustos 1999’da oluşan depremde çok büyük maddi ve manevi hasarlar oluşmuştur. Bingöl-2003 depreminde 176 kişi hayatını kaybetmiştir. Aşkale-2004 depreminde 9 kişi hayatını kaybetmiş, 139 kişi yaralanmıştır. Van-2011 depreminde 644 kişi hayatını kaybetmiştir.

Doğal afetlerden kaynaklanan ekonomik kayıp, her yıl gayrisafi millî hasılanın yüzde 1’idir. Stok ve üretimdeki kayıp ile işsizlik eklendiğinde bu oran % 3’e denk gelmektedir. Doğal afetler dışında trafik kazaları, iş kazaları ve insan kaynaklı orman yangınları gibi doğal olmayan afetlerde ülkemizde olumsuz etkilerini göstermektedir. Trafik kazalarında 2004-2013 yıllarında 42447 kişi ölmüş; 2026986 kişi yaralanmıştır. Yaklaşık olarak günde 600 ve saatte 27 trafik kazası meydana gelmektedir. Her gün 5-20 kişi hayatını kaybetmekte ve 200 kişi yaralanmaktadır. Bundan dolayı ülkemizde sadece depremlere ait veriler değil tüm afetlere ait veriler toplanmalı, alınabilecek tedbirler ve üretilebilecek projeler üzerinde tartışılmalı, halk düzenli aralıklarla eğitilerek bilinçlendirilmelidir.



Doğal afetler arasında;

deprem, yanardağ patlaması, kasırga,

hortum, aşırı soğuk ve sıcak havalar, sel, böcek

istilası sayılabilir.

AFET ÇEŞİTLERİ

Afetler kaynağına göre, tiplerine, oluş şekillerine, büyüklüklerine,

nedenlerine, süreçlerine, sıklıklarına, oluşum yerlerine ve afetlerin kurumu nasıl etkilediğine göre çok çeşitli sınıflamalara ayrılabilir.

Kaynağına Göre Afetler;

• Doğal Afetler: Deprem, yanardağ patlaması, kasırga, hortum, aşırı soğuk ve sıcak havalar, sel, böcek istilası vb.

•

Şekil 1.1 Doğal Afetler • İnsan Kaynaklı Afetler: Taşıt kazaları, nükleer kazalar, terör olayları, göç ve

savaş, bina çökmesi, yangınlar, patlamalar, toplu zehirlenmeler, isyan, çevre kirliliği, toplu intiharlar vb.

Meydana Geliş Hızına Göre Afetler;

• Ani Gelişen Afetler: Deprem, toprak kayması, su baskını, çığ, kasırga, nükleer ve kimyasal kazalar vb.

Bire

ysel

Etk

inlik

• Ülkemizde en son afet olarak nitelendirilebilecek olay sizce nedir? Hangi tarihte gerçekleşmiştir? Afet gerçekleşmeden önce sizce ne gibi önlemler alınmalıydı?



Şekil 1.2 Heyelan

Şekil 1.3 Deprem

• Yavaş Gelişen Afetler: Kuraklık ve kıtlık, global ısınma, erozyon, şiddetli

soğuklar, salgın hastalıklar vb.



Afetler etkilendiği alana göre; yerel,

genel, küresel olarak üçe ayrılır.

Şekil 1.4 Su Erozyonu

Oluşum Süreçlerine Göre Afetler;

• Uzun Süreli: Nükleer afetler, kasırga, kuraklık, tehlikeli madde sızıntısı, iklim değişikleri vb.

Şekil 1.5 Kasırga

Kısa Süreli: Deprem, fırtına, uçak kazası vb.

Etkilediği Alana Göre Afetler; • Yerel: Mahalle, ilçe, küçük bir ilde meydana gelen afetler. • Genel: Geniş bir bölgede veya ülkenin tamamında meydana gelen afetler. • Küresel: Tüm dünyayı etkileyen afetlerdir. Tsunami, nükleer patlamalar vb.

Şekil 1.6 Tsunami



İç afet, sadece kurumun

kendisini etkiler.

Ölü/Yaralı Sayısına Göre Afetler; • Büyük: 200’den fazla ölüm olanlar. • Orta: 100-200 arası ölüm olanlar. • Küçük: 100 den az ölüm olanlar.

Görülme Sıklığına Göre Afetler;

• Sık: Deprem, yangın, savaş vb. • Nadir: Nükleer kazalar vb.

Tahmin Edilebilirliğine Göre Afetler;

• Kısmen Tahmin Edilebilir: Seller vb. • Tahmin Edilemez: Deprem vb.

Oluşturduğu Hasara Göre Afetler: • Mal Kaybı: Kuraklık, açlık, erozyon, küresel ısınma vb.

Şekil1.7 Küresel Isınma

• Can Kaybı: Deprem, savaş, kimyasal kazalar vb.

Kurumlara Göre Afetler; • İç Afet: Sadece kurumun kendisini etkiler. Yangın, su baskını, tehlikeli

madde sızıntısı, kapasiteyi aşan hasta başvurusu vb. • Dış Afet: Kurum dışında gelişen afetin kurumu da etkilemesidir. Toplu

trafik kazası, kimyasal saldırı vb. • Karma Afet: Bölgeyle birlikte kurum da etkilenir. Deprem vb. Bazen savaş gibi insan ve teknolojik afetlerin bir arada kullanıldığı zamanlar

ortaya çıkan afetlere, “karmaşık afetler” de denilir. Amerikan Acil Tıp Hekimleri Birliği (The American College of Emergency

Physicians, ACEP) afeti 3’e ayırmıştır. Buna göre;



Bazen savaş gibi insan ve teknolojik afetlerin bir arada kullanıldığı

zamanlar ortaya çıkan afetlere, “karmaşık afetler” de denilir.

Doğal afetlerin çeşitleri

ve önem sıraları ülkeden ülkeye değişmektedir.

• Birinci (I) düzey afetler: Triaj, sahada tedavi ve hasta stabilizasyonu için yerel tıbbi imkânların yeterli olduğu çoklu yaralanmalı olaylardır. Hastaların ileri tetkik ve tedavi için uygun yerel merkezlere götürülmesi gerekir.

• İkinci (II) düzey afetler: Hasta çokluğu veya sağlık altyapı eksikliği nedeniyle yerel tıbbi imkânların yetersiz kaldığı ve çevre bölgelerden destek istenmesi gereken olaylardır.

• Üçüncü (III) düzey afetler: Ulusal ya da uluslararası yardımın gerektiği, yerel ve bölgesel imkânların yetersiz veya devre dışı kaldığı kitlesel olaylardır.

Potential Injury Creating Event (PICE-Potansiyel Yaralanma Yaratan Olay)

modeli, afet kelimesinin neden olduğu kavram kargaşasına bir açıklık getirmek için kullanılmıştır. Afet terimi yerine PICE modeli kullanılarak tüm afetlerin kritik özellikleri tanımlanabilir. Bu algoritmaya göre bir olayın değişik zamanlardaki etkileri farklı olabileceğinden zamanla tanımı da değişebilir.

Tablo 1.1. PICE (Potansiyel Yaralanma Yaratan Olay) Sınıflaması A (İlave Yaralı) B (Yerel kaynak) C (Coğrafya) Evre Statik Kontrollü Yerel 0 Dinamik Bozucu Bölgesel I

Paralitik Ulusal II Uluslararası III

Tablo 1’deki PICE sistemine göre; oluşan bir olay üç grup içinde tabloda

belirtilen özelliklerle ve dışarıdan yardım ihtiyacına göre bir düzey verilerek tanımlanır. Buna göre;

Sütun A; ilave yaralı olma potansiyelini tanımlar. Sütun B; yerel kaynakların aşırı yüklenme durumunu, böyle bir durum var

ise bu kaynakların sadece güçlendirilmesinin mi (bozucu), yoksa baştan oluşturulmasının mı (paralitik) gerektiğini ortaya koyar.

Sütun C; ise etkilenen coğrafyanın büyüklüğünü belirtir. Evre ise dışarıdan tıbbi yardımın gerekli olup olmadığını tanımlar. Evre 0’da

dışarıdan yardıma gerek yoktur. Evre I’de dışarıdan yardıma ihtiyaç olma ihtimalinin az da olsa var olduğu durumları içerir ve çevre kuruluşlar ile iletişime geçilmelidir. Evre II’de bu ihtimal orta derecededir ve dış yardım hazır bulundurulmalıdır. Evre III’de yerel kaynaklar belirgin şekilde tükenmiştir ve dışarıdan yardım yola çıkarılmalıdır.

DÜNYADA GÖZLENEN AFET TÜRLERİ

Dünya genelindeki doğal afetler ele alınınca, 31 çeşit doğal afetin 28 tanesini meteorolojik afetlerin oluşturduğu görülür. Doğal afetlerin çeşitleri ve önem sıraları ülkeden ülkeye de değişmektedir. Örneğin, Akdeniz Bölgesinde doğal afetler kuraklık, seller, orman yangınları, heyelan, dolu fırtınaları, çığlar, donlardır.



Ülkemizde ise en sık görülen meteorolojik karakterli doğal afetler dolu, sel, taşkın, don, orman yangınları, kuraklık, şiddetli yağış, şiddetli rüzgâr, yıldırım, çığ, kar ve fırtınalardır. Dünya Meteoroloji Örgütüne (WMO) göre sadece 1980'li yıllarda dünyada 700,000 kişi meteorolojik afetlerden dolayı hayatını kaybetmiştir. Dünyada gözlenen afet türleri aşağıdaki tabloda özetlenmiştir.

Tablo1: Dünyada görülen afet türleri JEOLOJİK AFETLER

KLİMATİK AFETLER

BİYOLOJİK AFETLER

SOSYAL AFETLER

TEKNOLOJİK AFETLER

Deprem Sıcak Dalgası Erozyon Yangınlar Maden Kazaları Heyelan Soğuk Dalgası Orman

Yangınları Savaşlar Biyolojik,

nükleer, kimyasal silahlar ve kazalar

Kaya Düşmesi Kuraklık Salgınlar Terör saldırıları Sanayi kazaları Volkanik Patlamalar

Dolu Böcek İstilası Göçler Ulaşım kazaları

Çamur Akıntıları

Hortum

Tsunami Yıldırım Kasırga Tayfun Sel Siklonlar Tornado Tipi Çığ Aşırı Kar

Yağışları

Asit Yağmurları Sis Buzlanma Hava Kirliliği Orman

yangınları

Kasırga: Doğal afetlerin en büyüğü olan kasırga şu şekilde tanımlanabilir: Büyük çaplı ve çok şiddetli Beufort ölçeğine göre saatte 75 milden fazla hızla ve dönerek esen tropik rüzgâr. Kasırgalar, mahalli fırtınalar kadar şiddetli sayılmazlar. Orta kuşakta meydana gelen ekstratropik siklonlar kadar da geniş çaplı değildirler. Fakat bunlar nisbeten geniş çapta ve kesafette olursa, bütün fırtınaların en tehlikelisi ve tahrip edicisi hâlini alırlar. Ekseriya saate 240 km’den fazla hıza sahiptirler. Sebeb oldukları direkt zarardan başka rüzgârlar felaketlere yol açan büyük deniz dalgalarına ve denizin kabarmasına sebep olurlar.

Deprem: Deprem, en korkutucu doğal afet olması ile bilinir. Aynı zamanda aniden ortaya çıkması sonucu önlem alınması çok zordur. Deprem, yerkabuğu içindeki kırılmalar nedeniyle ani olarak ortaya çıkan titreşimlerin dalgalar hâlinde yayılarak geçtikleri ortamları ve yer yüzeyini sarsma olayıdır.



Deprem, insanın

hareketsiz kabul ettiği ve güvenle ayağını bastığı toprağın da

oynadığı doğa olayıdır.

Deprem, insanın hareketsiz kabul ettiği ve güvenle ayağını bastığı toprağın da oynadığı ve üzerinde bulunan tüm yapıların da hasar görüp, can kaybına uğrayacak şekilde yıkılabileceklerini gösteren bir doğa olayıdır.

Heyelan (Toprak Kayması): Heyelan, toprağın üst kısmı ile birlikte alttaki ana kayanın bulunduğu yerden kayarak yer değiştirmesidir.

Heyelanda Etkili Faktörler • Eğimin fazla olması • Yağışların fazla olması • Toprak özellikleri (killi olması) • Tabakaların uzanış doğrultusu: Tabakalar eğime paralel ise heyelan daha

fazla görülür. • Beşerî faktörler: Yol yapım çalışmaları ile yamaç denge profilinin

bozulması. • Depremler

Erozyon: Erozyon, dış kuvvetlerin etkisiyle toprak örtüsünün aşındırılarak başka alanlara taşınmasıdır. Akarsu ve rüzgâr erozyonunun birlikte etkili olduğu yerlerin ortak özelliği bitki örtüsü bakımından fakir olmalarıdır.

Erozyonda Etkili Faktörler • Arazinin çok engebeli olması • Eğimli arazilerde arazinin eğime dik sürülmesi • Bitki örtüsünün tahrip edilmesi: Orman yangınları, tarla açmak amacıyla

ağaçların kesilmesi, otlaklarda aşırı otlatılma yapılması, anız örtüsünün yakılması gibi

• Toprağın aşırı işlenmesi • Yağışların sağanak yağış şeklinde olması • Yağış rejiminin düzensiz olması • Akarsu taşkınları

Yanardağ (Volkan): Yanardağ ya da diğer bir adıyla volkan, dünyanın katmanlarında yer alan magmaların yeryüzüne çıktığı, genelde şekil olarak koni biçimine benzeyen ve magma maddelerin havaya püskürtülmesini sağlayan, bir ağzı bulunan dağdır.

Dünya geneline bakıldığında, yeryüzünde oldukça fazla yanardağ bulunmaktadır. Bu alanlar aynı zamanda, volkanik bölge olarak adlandırılırlar.

Tsunami: Tsunami (Japonca'da liman dalgası anlamına gelir) okyanus ya da denizlerin tabanında oluşan deprem, yanardağ patlaması ve bunlara bağlı taban çökmesi, zemin kaymaları gibi tektonik olaylar sonucu denize geçen enerji nedeniyle oluşan uzun periyotlu deniz dalgasını temsil eder.

Deniz veya okyanusun dibinde meydana gelen deprem, zeminin çökmesine ve kaymasına neden olur. Bunun sonucunda Tsunami adı verilen devasa dalgalar oluşur.



Afetler şok tesiri

yaparlar.

Orman Yangınları: Eskiden orman yangınları doğal afet olarak kabul edilmese de, bugün artık akciğerlerimize ve sağlığımıza karşı çok büyük bir yıkım olduğundan doğal afet olarak kabul edilmektedir. Orman yangını, doğal ya da insani sebeplerden ortaya çıkan ormanların kısmen veya tamamen yanmasıdır. Yıldırım düşmesi, yanardağ patlaması ve yüksek sıcaklık gibi doğal sebeplerle çıkan yangınlar ve sigara, tarımsal ürünler nedenli çıkan insan kaynaklı orman yangınları vardır. Ormanların yanması ekolojik olarak bir çok zarara sebep olur. İklim değişikliği ve kuraklık başlıca sonuçlardır.

Afetlerin Sonuçları

• Çeşitli güç ve genişlikte olurlar, • Alt yapıyı bozarlar, • Şok tesiri yaparlar, • Ölüm, sakatlık ve öksüz kalma gibi sonuçlar doğururlar, • Bulaşıcı ve salgın hastalıkların çıkmasına neden olurlar (tifo, tifüs, sarılık

vb.), • Yörenin ekonomik yapısını bozarlar, • Devletin planladığı yatırımları geciktirirler.

Tart

ışm

a • Kıtalara göre en sık görülen afetler hangileridir? • Bulunduğunuz ilde en sık görülen afetler hangileridir? • Afetlerle ilgili en sevdiğiniz 3 film hangileridir?



Öze

t •Bir olayın afet olarak nitelendirilebilmesi için insanları veya insanların yaşamını sürdürdüğü çevreyi etkili biçimde etkileyecek kadar büyük olmalıdır. Buradan yola çıkarsak afet bir olaydan ziyade bir olayın doğurduğu sonuçtur.

•Afet çeşitleri farklı şekillerde sınıflandırılabilir. •Doğa Kaynaklı Afetler: Dünyada süregelen doğa olayları, insanların

yaşamını önemli ölçüde etkilediğinde “doğal afet” ya da “doğal kıran” veya “doğal tehlike kaynaklı afet” olarak nitelendirilir.

• Sel ve fırtınalar, hortum, orman yangınları, sıcak hava dalgaları, hava kirliliği, kimyasal ve nükleer serpintiler, asit yağışları, çığlar, deniz ve göl su seviye yükselmeleri, yıldırım, kuraklık, dolu ve don olayı gibi “meteorolojik” veya “meteoroloji karakterli doğa kaynaklı afetler” olarak da adlandırılır.

•Sanayileşme, çarpık kentleşme, doğanın tahrip edilmesi ve küresel iklim değişimi gibi insan aktiviteleri; bu tür afetlerin etkilerini artırmasına veya yenilerinin ortaya çıkmasına neden olabilmektedir.

•İnsan Kaynaklı Afetler: İnsani faktörlerin etkin olduğu savaşlar, iç çatışmalar, terör olayları, büyük göçler gibi küresel olaylar yanı sıra yanlış ve eksik planlama ve uygulamaların neden olduğu yerel ve bölgesel karakterli olgu ve olaylar ile bunların doğurduğu afet nitelikli sonuçların tümüdür.



DEĞERLENDİRME SORULARI

1. Çeşitli kuruluşlara göre afet tanımlarının ortak özelliği aşağıdakilerden hangisidir?

a) Doğa veya ekolojik olaylar olması

b) Başka ülkelerden yardım gerektirmesi

c) Meclis kararıyla afet kabul edilmesi

d) Bölge imkânlarıyla üstesinden gelinemeyen olaylar olması

e) Kontrol altına almanın belirli süre gerektirmesi

2. Afet oluştuktan sonra tıbbi yardıma ihtiyaç en çok ne zaman olmaktadır?

a) İlk 24 saat

b) İlk hafta

c) İlk ay

d) Afetten önce

e) İlk yıl

3. Aşağıdakilerden hangisi kaynağına göre doğal afet çeşitlerinden

biri değildir? a) Çevre kirliliği b) Deprem c) Yanardağ patlaması d) Kasırga e) Aşırı soğuk ve sıcak havalar.

4. Aşağıdakilerden hangisi afetin büyüklüğüne etki eden ana faktörlerden

biri değildir? a) Olayın fiziksel büyüklüğü b) Olayın yoğun yerleşme alanlarına olan uzaklığı c) Ormanların ve çevrenin tahribi veya yanlış kullanımı d) Hızlı nüfus artışı e) Gelişmişlik düzeyinin yüksekliği

5. Aşağıdakilerden hangisi karma afete örnektir?

a) Yangın b) Su baskını c) Tehlikeli madde sızıntısı d) Deprem e) Kapasiteyi aşan hasta başvurusu



6. Afetler ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? a) Doğal afetlerden kaynaklanan ekonomik kayıp, her yıl gayrisafi millî

hasılanın yüzde 10’dur. Stok ve üretimdeki kayıp ile işsizlik eklendiğinde bu oran % 30’a denk gelmektedir.

b) Afetlerden en az kayıpla çıkabilmek için sistemli bir ilk ve acil yardım organizasyonuna ve kitlesel olaylar için acil durum planlarına ihtiyaç vardır.

c) Doğal afetler dışında trafik kazaları, iş kazaları ve insan kaynaklı orman yangınları gibi doğal olmayan afetler de ülkemizde olumsuz etkilerini göstermektedir.

d) Afet yönetimindeki başarısızlıkların çoğu sistem problemlerinden kaynaklanmaktadır.

e) Afetler tüm dünyada sık görülmekle birlikte ülkemizin jeopolitik yapısından dolayı büyük tehlike arz etmektedir.

I- 350 ölüm olan afet büyük afettir. II- 250 ölüm olan afet orta büyüklükte afettir. III- 150 ölüm olan afet orta büyüklükte afettir. IV- 50 ölüm olan afet küçük büyüklükte afettir.

7. Ölü/Yaralı sayısına göre afetlerin sınıflamasında doğru olan yukarıdakilerden hangileridir?

a) I-II-III-IV b) I-III-IV c) II-III-IV d) I-II-IV e) I-IV

I- Birinci düzey afetler: Triaj, sahada tedavi ve hasta stabilizasyonu için yerel tıbbi imkânların yeterli olduğu çoklu yaralanmalı olaylardır. Hastaların ileri tetkik ve tedavi için uygun yerel merkezlere götürülmesi gerekir. II- İkinci düzey afetler: Hasta çokluğu veya sağlık altyapının yeterli olduğu ancak çevre bölgelerden destek istenmesi gereken olaylardır. III- Üçüncü düzey afetler: Ulusal ya da uluslararası yardımın gerektiği, yerel ve bölgesel imkânların yetersiz veya devre dışı kaldığı kitlesel olaylardır.

8. Amerikan Acil Tıp Hekimleri Birliğine göre afetlerin sınıflaması ile ilgili

hangileri doğrudur? a) Yalnız I b) Yalnız III c) II-III d) I-II-III e) I-III



I- Evre 0’da dışarıdan yardıma gerek yoktur. II- Evre I’de dışarıdan yardıma ihtiyaç olma ihtimalinin az da olsa var

olduğu durumları içerir. III- Evre II’de bu ihtimal orta derecededir ve dış yardım hazır

bulundurulmalıdır. IV- Evre III’de yerel kaynaklar belirgin şekilde tükenmiştir ve dışarıdan

yardım yola çıkarılmalıdır.

9. Amerikan Acil Tıp Hekimleri Birliğine göre afetlerin sınıflamasında afetlerin ihtiyaçları için hangileri doğrudur?

a) I-II-III-IV b) II-III-IV c) I-III-IV d) II-IV e) I-II-IV

10. Aşağıdakilerden hangisi afetlerin sonuçları için söylenemez?

, a) Alt yapıyı bozarlar b) Şok tesiri yaparlar, c) Ölüm, sakatlık ve öksüz kalma gibi sonuçlar doğururlar, d) Bulaşıcı ve salgın hastalıkların çıkmasına neden olurlar. e) Dünyanın ekonomik yapısını bozarlar.

Cevap Anahtarı

1.D, 2.A, 3.A, 4.E, 5.D, 6.E, 7.B, 8.E, 9.A, 10.E



YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR

1. Tekin E. Hastane Afet Planlaması, Hastane Acil Durum Komuta Sistemi ve Atatürk Üniversitesi Sağlık Araştırma ve Uygulama Merkez Müdürlüğü Hastanesi’ne Uygulanması. Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi Acil Tıp AD Uzmanlık Tezi. Erzurum 2015.

2. Özüçelik DN, Şahin A, Fürüzan V, Sivri B, Şardan YÇ, Erdener U. Hacettepe Üniversitesi Hastaneleri-Hastane Afet Planı Hazırlıkları. Hacettepe Tıp Dergisi 2008. 2002-2008;39(102):108.

3. T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı. Açıklamalı Afet Yönetimi Terimleri Sözlüğü. Kasım 2014.

4. (FEMA) FEMA. FAQ on disasters. Internet adresi: http://www.fema.gov/library/factshts.shtm, Alınma Tarihi: Haziran 2016

5. Özmen P, Türk YZ, Çetin M. Afetlerde Güvenli Hastaneler. Gümüşhane University Journal of Health Sciences. 2013;2(4).

6. Noji EK, Kelen GD. Dısaster Medıcal Servıces. In: Tintinalli JE, Kelen GD, Stapczynski JS, editors. Emergency Medıcıne: A Comprehensive Study Guide. 6th ed. McGraw-Hill; 2004. p27-35.

7. World Disasters Report 2009. International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies.

8. Özaslantaş LÖ. Afyon Kocatepe Üniversitesi Ahmet Necdet Sezer Uygulama Ve Araştırma Hastanesinde Afet Planı Eğitim Çalışması. TC Afyon Kocatepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Acil Tıp Anabilim Dalı Tıpta Uzmanlık Tezi. Afyonkarahisar, 2011.

9. Sofuoğlu MT. Hastane Afet Planlamasına Giriş TATD Hastane Afet Planlaması Eğitimi kurs kitabı. İzmir14-16 Mayıs, 2008.

10. United Nations DoHA. 1992 Internationally Agreed Glossary of Basic Terms Related to Disaster Management. (DNA/93/36) United Nations. Geneva. “A serious disruption of the functioning of society, causing widespread human, material, or environmental losses which exceed the ability of affected society to cope using only its own resources”-The United Nations 1992.

11. Kadıoğlu M. Afet Yönetimi Beklenilmeyeni Beklemek, En Kötüsünü Yönetmek. İstanbul Teknik Üniversitesi Afet Yönetimi Araştırma ve Uygulama Merkezi 2011;T.C. Marmara Belediyeler Birliği Yayın(Yayın No: 65).

12. Türk Dil Kurumu. Alınış Tarihi: Haziran 2016, . internet adresi: http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.54cbbedfc713e8.26685994.

13. Demirhan N. Türkiye’de 112: İlk ve Acil Yardım Hizmetleri ve Afetlerdeki Rolü. Nobel Tıp Kitapevi. İstanbul, 2003; Sayfa: 31-50.


http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.54cbbedfc713e8.26685994

http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.54cbbedfc713e8.26685994


14. Waeckerle JF. Disaster planning and response. N Engl J Med. 1991; 324(815): 821.

15. Rodoplu Ü, Ersoy G. Hastane afet planı-Hap, Afet Tıbbı, 5. baskı. Ankara 2005; 1:619-25.

16. Kızılay. Afete Hazırlık ve Afet Yonetimi. Kızılay, Ankara 2002.

17. TATD Afet Komisyonu. Hastane Afet Planı. 1. Ulusal Afet Tıbbı Kongresi Bildiri Kitabı. Antalya, 26-30 Haziran 2004:s.203-6.

18. Schultz CH, Koenig KL, Noji EK. Disaster Preparedness. Rosen's Emergency Medicine: Concepts and Clinical Practice. 5th ed. , Mosby, St. Louis, USA, 2002.:pp. 2631-40.

19. Alp S. Bir Tıp Fakültesi Hastanesi Afet Planının İçeriği İle Uygulanma Durumunun Değerlendirilmesi. TC Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü İşçi Sağlığı Ve İş Güvenliği Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi. Ankara, Ağustos 2009.

20. Rodoplu Ü. Afet El Kitabı İzmir 2000,:s:12-5.

21. Ege Üniversitesi. Hastane Afet Planı Kursu Kitabı. 2005.

22. İTÜ Afet Yönetim Merkezi. Ulusal Acil Durum Yönetimi Modeli Geliştirilmesi Projesi,. İTÜ Press, İstanbul. 2002.

23. Afetlerde Sağlık Hizmetleri Yönetimi,. Sağlık Bakanlığı Yalova Kurs Notları. 2000 Yılı,.

24. Çakır Z, Sarıtaş A, AslanŞ, Uzkeser M, Sarıkaya S. Erzurum - Aşkale Depremi ve Sonuçları. The Eurasian Journal of Medicine. Aralık 2006;38:81-4.

25. Özışık T. NBC Ortamında Acil Yardım Hizmetleri Ders Notları,. GATA Basımevi,Ankara, 2003.

26. Fidancı EN. Doğal Afetler ve Korunma Yolları,. 2011,:s.1-7.

27. Özmen B, Nurlu M, Güler H. Coğrafi bilgi sistemi ile deprem bölgelerinin incelenmesi, TC Bayındırlık Ve İskan Bakanlığı Afet İşleri Genel Müdürlüğü 1997 basım.

28. Akyel R. Afet Yönetim Sistemi: Türk Afet Yönetiminde Karşılaşılan Sorunların Tespit ve Çözümüne İlişkin Bir Araştırma Doktora Tezi,. Adana 2007,:26.

29. Yalbaz İS. Afet-Aciliyet Yönetim Sürecinde Sahra-Acil Durum Hastaneleri ve Bir Araştırma. İstanbul2008.

30. Güngör K. Trafik Kazaları ve Kurtarma. Sivil Savunma. 2003;sayı 174:ss.11.

31. (https://www.msxlabs.org/forum/cevre-bilimleri/442614-dogal-afetler-nedir-dogal-afetler-hakkinda.html)

32. (http://www.dersimiz.com/ders_notlari/Afet-Cesitleri-Afet-Hakkinda-Bilgiler-Afet-Nedir-oku-22729.html)

33. (http://www.dersimiz.com/ders_notlari/Afet-Cesitleri-Afet-Hakkinda-Bilgiler-Afet-Nedir-oku-22729.html) 34. (http://www.delinetciler.org/bilgi-merkezi/114256-su-erozyonu-nedir-erozyon-cesitleri.html)


https://www.msxlabs.org/forum/cevre-bilimleri/442614-dogal-afetler-nedir-dogal-afetler-hakkinda.html

https://www.msxlabs.org/forum/cevre-bilimleri/442614-dogal-afetler-nedir-dogal-afetler-hakkinda.html

http://www.dersimiz.com/ders_notlari/Afet-Cesitleri-Afet-Hakkinda-Bilgiler-Afet-Nedir-oku-22729.html




http://www.delinetciler.org/bilgi-merkezi/114256-su-erozyonu-nedir-erozyon-cesitleri.html

http://www.delinetciler.org/bilgi-merkezi/114256-su-erozyonu-nedir-erozyon-cesitleri.html


35. (http://www.hayricoskun.com/tr/simsek-ve-kasirga ve 36. http://www.ntv.com.tr/dunya/meksikada-kasirga-13-olu,BymFtEpD7kCvnr0dnygh2w) 37. (http://slideplayer.biz.tr/slide/10932712/)


http://www.hayricoskun.com/tr/simsek-ve-kasirga

http://www.ntv.com.tr/dunya/meksikada-kasirga-13-olu,BymFtEpD7kCvnr0dnygh2w

http://www.ntv.com.tr/dunya/meksikada-kasirga-13-olu,BymFtEpD7kCvnr0dnygh2w

http://slideplayer.biz.tr/slide/10932712/

AFETLERDE İLK VE ACİL YARDIM YÖNETİMİ Dünyada Gözlenen ...°lk-Ve-Acil... · Afetlerin...

Documents

Transcript of AFETLERDE İLK VE ACİL YARDIM YÖNETİMİ Dünyada Gözlenen ...°lk-Ve-Acil... · Afetlerin...