Głównymi objawami udaru są jednostronne niedo-

włady lub porażenia kończyn, zaburzenia mowy o typie

afazji lub dyzartrii, zaburzenia widzenia, zaburzenia

równowagi, ból i zawroty głowy. Człowiek często do tej

pory sprawny w jednej chwili traci umiejętność porusza-

nia się czy komunikowania się z otoczeniem. Sytuacja

taka stanowi poważny stres dla pacjenta, dlatego też

udarom często towarzyszą objawy depresji. Nawiązanie

kontaktu z pacjentem, a tym bardziej zebranie od niego

wywiadu stanowi więc poważny problem. Zdając sobie

sprawę z tego, że chory z afazją nieczęsto chce dzielić się

swoimi lękami i wspomnieniami, mamy świadomość, że

społeczeństwo nie zawsze wie, co dzieje się we wnętrzu

człowieka, w psychice chorego.

Trudności w komunikowaniu się

z otoczeniem na przykładzie 32-letniego

pacjenta po przebytym udarze mózgu

Afazja po udarze mózgu

Jednym z młodych pacjentów, który przeszedł udar mózgu

i zechciał podzielić się swoimi odczuciami po zachorowaniu,

jest 32-letni mężczyzna. Do tej pory był sprawny i aktywny

zawodowo. Ukończył studia techniczne, prowadził swoją �rmę.

Podczas hospitalizacji niejednokrotnie dopytywał o to,

skąd ten udar, dlaczego tak jest, co dalej. Zapytany, czy ze-

chciałby podzielić się swoimi spostrzeżeniami, wspomnieniami

z terapeutami, z innymi ludźmi, których dotknął podobny

problem, wyraził zgodę.

Pacjent, 32-letni Daniel S., przyjęty do Kliniki Neurologii

z Oddziału Udarowego celem kontynuacji leczenia i diagnostyki

udaru niedokrwiennego lewej półkuli mózgu. Chory został przyjęty

24.09.2014 r. Widoczne problemy w komunikowaniu się rozpoczęły

się 18.09.2014 r. Koledzy z najbliższego otoczenia zauważyli, że ma

trudności z mówieniem, chwilami „brakowało mu słów”, gorzej się

czuł, odczuwał drętwienie prawej ręki, gorzej pisał SMS-y. W sobotę

20.09.2014 r. w godzinach popołudniowych zgłosił się do szpitala

do KMR (Klinika Medycyny Ratunkowej). Mówił, że gorzej widzi

okiem prawym, ma trudności z pisaniem SMS-ów, odczuwa ból

głowy. Badaniem neurologicznym nie stwierdzono patologii,

w tomogra�i komputerowej – bez zaburzeń. Rozpoznano reakcję

na stres i zalecono leki.

Następnego dnia pacjent czuł się dobrze i nie odczuwał

trudności z mówieniem. 22.09.2014 r. mylił słowa, był nielogiczny.

O godzinie 13.40 nagle osłabły prawe kończyny i chory został

przewieziony do KMR. Tam badaniem neurologicznym stwier-

dzono afazję mieszaną i porażenie połowicze prawostronne.

W badaniu CT (tomogra�i komputerowej) stwierdzono hyper-

densyjną LMCA (obszar unaczynienia lewej tętnicy środkowej

mózgu). A w badaniu kontrolnym z dnia 24.09.2014 r. stwierdzono

zmiany niedokrwienne w zakresie unaczynienia LMCA, stan

chorego nie zmienił się.

Z WYWIADU OD RODZICÓW:

Mieszka samodzielnie, niezależny, wykształcenie wyższe. Dotąd

nie leczył się (w dzieciństwie rozpoznano wadę serca w postaci

późno zarośniętego otworu owalnego, jednak badań szczegółowych

w postaci echa przezprzełykowego nie wykonano). W ostatnim

czasie dużo ćwiczył, schudł 30 kg, palił 30 papierosów dziennie.

PO PRZYJĘCIU PACJENTA NA ODDZIAŁ

USTALONO ROZPOZNANIE WSTĘPNE:

Udar niedokrwienny półkuli mózgu lewej, PACI (ang. partial

anterior circulation infarct – częściowy udar z przedniego krą-

żenia). Afazja mieszana. Niedowład połowiczy prawostronny.

Nikotynizm. Blok przedsionkowo-komorowy II st. w przeszłości.

Zakres unaczynienia tętnicy środkowej lewej.

W BADANIU CT TOMOGRAFII MÓZGOWEJ:

Badanie TK wykonano bez podania środka kontrastowego.

Rozległy hipodensyjny obszar nieregularnego kształtu, suge-

rujący bliznę glejowo-płynową, rozciąga się w obrębie płata skro-

niowego i czołowego lewego oraz w obrębie jąder podkorowych

lewych. Poza tym obecności krwawienia wewnątrzczaszkowego

nie wykazano. Układ komorowy symetryczny, nieprzemieszczony,

poszerzony – wskaźnik Huckmanna 60 mm, komora III szerokości

9 mm. Szczeliny złamania w obrębie kości sklepienia czaszki nie

wykazano. Torbiel kostna lub ziarnistość pajęczynówki wielkości

7 mm w obrębie guzowatości potylicznej wewnętrznej.

W BADANIU NEUROLOGOPEDYCZNYM:

25.09.2014 r.: przy przyjęciu do szpitala chory był bez kontaktu

logiczno-werbalnego. Podczas badania nawiązywał jedynie

kontakt wzrokowy i emocjonalny – podawał na powitanie

lewą rękę. Nie wykonywał żadnych prostych poleceń, jedynie

reagował na niektóre poparte gestem. Polecenia wymagały

wielokrotnego powtórzenia. Chory nie wypowiadał żadnych

słów, nie powtarzał. Nie podejmował prób wypowiadania ciągów

zautomatyzowanych.

WNIOSKI:

Afazja prawie całkowita – w skali SODA 0,5 pkt (0,5;0;0).

W kolejnych dniach hospitalizacji zaobserwowano

niewielką poprawę. Chory chętnie podejmował próby

współpracy: obserwował rozmówcę, zaczął spełniać

proste polecenia poparte gestem. Starał się wykonywać

niektóre wielokrotnie przećwiczone wcześniej polece-

nia, np.: unosić rękę, zamykać oczy. Stwierdzono nadal

zaburzony schemat ciała. Pacjent lepiej reagował na

kontekst. Pojawiły się reakcje adekwatne, np.: na pytanie

o samopoczucie – wzruszył ramionami. Reagował mimiką

na usłyszane pytania. Po ćwiczeniach odblokowujących

zaczął wypowiadać słowo „mama”, jednak w wypowiadanie

ciągów zautomatyzowanych nie włączał się.

Rodzina chorego chętnie podjęła się współpracy i włą-

czyła do ćwiczeń z chorym w godzinach popołudniowych.

W  badaniu neurologopedycznym w  dniu w ypisu

z Podostrego Oddziału Udaru Mózgu z dnia 7.10.2014 r.

zaobserwowano poprawę w zakresie odbioru i nadawania

mowy. Chory wykonywał już proste polecenia, a nawet spora-

dycznie złożone. Lepiej rozumiał kontekst, na który reagował

najczęściej adekwatnie. Utrzymywała się nadal dysocjacja

między brzmieniem a znaczeniem słów, stąd też pomyłki

w udzielaniu odpowiedzi: „tak” lub „nie”. Rozpoznawanie

przedmiotów sprawiało choremu trudność. Natomiast wy-

bieranie nazwy (czytanie) często było prawidłowe. Chory

potrafił przyporządkować nazwę do przedmiotu, czasami

prawidłowo podać jego nazwę. Stwierdzono stosunkowo

dobrze zachowane powtarzanie przy zniesionej prawie cał-

kowicie mowie „od siebie". Poza afazją mieszaną znacznego

stopnia w stadium regresji – SODA 4 (1,5;1;1,5), stwierdzono

apraksję, agrafię, apinksję, cechy agnozji.

ROZPOZNANIE KOŃCOWE:

Udar niedokrwienny półkuli mózgu lewej w przednim

obszarze unaczynienia PACI I63.4 (ang. partial anterior

circulation infarct – częściowy udar z przedniego krąże-

nia). Afazja mieszana. Porażenie połowicze prawostronne.

Niedrożność tętnicy szyjnej wewnętrznej lewej I65.2.

Obserwacja w kierunku przetrwałego otworu owalnego

i koagulopatii niedokończona. Hipercholesterolemia E78.0.

Nikotynizm Z72.0.

Chory został przekazany na dalszą rehabilitację po-

udarową do Kliniki Rehabilitacji, gdzie znajdował się pod

opieką neuropsychologa i  logopedy, a po wypisaniu ze

szpitala po upływie 6 tygodni został objęty terapią neu-

rologopedyczną.

Obecnie prowadzona jest intensywna terapia neuro-

logopedyczna przy współudziale rodziny i dużym zaan-

gażowaniu samego pacjenta. Obserwuje się stopniową

poprawę, przebiegającą w sposób skokowy – tzw. schody

pacjenta.

Pacjent wyraził świadomą zgodę na nagranie wywiadu

z nim. Rozmowa prowadzona była w przyjaznym choremu

środowisku, po upływie 3 miesięcy od zachorowania –

w styczniu 2015 r. Sposób zadawania pytań został dosto-

sowany do możliwości pacjenta.

Witam cię, Danielu. Dziękuję, że zgodziłeś się

na przeprowadzenie rozmowy z tobą. Niewiele

osób chce rozmawiać na temat afazji.

Tak, zgodziłem się.

Daniel, czy wiesz, na co zachorowałeś?

… Tak, wiem, choroba ta była taka, że… no, udar mózgu.

Jak to się stało?

Stało się… no, no… miałem, no byłem w s, s, sa, sa-

lonie Orange, no i tam się poczułem, że no, poprosiłem

na chwilę tę Izę, że na chwilę… o 12.00, że weźmie, że na

chwilę przejdę się. No i usiadłem, i usiadłem i straciłem,

znaczy nie przytomność, ale… Ręka, noga i tutaj zupełnie

mnie, no nic nie pamiętam od tego czasu.

Czy będąc tam, źle się poczułeś?

Ja czułem, że…

Czułeś drętwienie?

Tak, ale to minutę i straciłem przytomność. Później

lekarza pamiętam i szpital.

Czy pamiętasz karetkę?

Też pamiętam, ale chwilę tylko.

Czy pamiętasz, co lekarze w karetce mówili do ciebie?

Nie, nie. Jeszcze tak do trzech dni to w ogóle nic nie

pamiętam. Mało pamiętam.

Czy pamiętasz taką sytuację, że ktoś do ciebie

coś mówił, a ty nie odbierałeś tych informacji?

W ogóle nic nie pamiętam.

A od kiedy pamiętasz, co się z tobą działo?

Drugi miesiąc, drugi miesiąc, bo pierwszego to, no,

no mam pewne fragmenty no, z panią pracowałem tutaj,

no nie? Na…

Czy pamiętasz takie momenty, że coś do

ciebie mówiłam, a ty tego nie rozumiałeś?

Ciężko mi powiedzieć teraz, no nie? Bo mam wrażenie,

że, że umysł, że to się w umyśle… że coś wpadało, ale nie

umiałem się wysłowić.

Komentarz neurologopedy:

W powyższym fragmencie rozmowy widoczne są trudności z pro-

gramowaniem wypowiedzi; chory wie, co chce powiedzieć, ale ma

trudności z budowaniem zdania. Udzielane odpowiedzi opierają się

często na persewerowaniu fragmentu usłyszanego pytania i kończeniu

„od siebie”. Pacjent twierdzi, że nie pamięta wszystkiego, co może

świadczyć o występujących na początku hospitalizacji zaburzeniach

świadomości, a także wynikać z obserwowanych wówczas znacznych

zaburzeń rozumienia.

Co w twoim umyśle się działo, gdy nie umiałeś

się wysłowić, gdy ciężko było ci mówić?

No, że, no, że…

…że jesteś chory, tak?

Tak.

Ale wtedy jeszcze nie wiedziałeś, na co jesteś chory?

No tak, wtedy nie wiedziałem.

Co wtedy czułeś?

Ale ja nie rozumiem, jak pani pyta.

Pamiętam taki moment na początku, gdy nie rozumiałeś

poleceń i pytań, które do ciebie kierowano, ale ty mówisz,

że coś w umyśle się działo. Umysł wtedy pracował.

Tak, tak było.

Co wtedy czułeś, o czym myślałeś?

Generalnie… tak sobie żyłem i… tak sobie żyłem i chodziłem

i… robiłem ćwiczenia różne i…

Ale nie uświadamiałeś sobie do końca tego, co się stało?

Tak, wolałem nie myśleć, wolałem.

Starałeś się nie myśleć? Czy nie umiałeś myśleć?

Starałem się nie myśleć, natomiast później… po dwóch

miesiącach, ja … miałem tak, że samochodem rodzice mnie za-

brali… i… to strasznie… na przykład… to szpital…, to wszystko,

jakby miał w głowie, kurczę… no nie wiem, jak to powiedzieć.

Szpital to jedno, a konfrontacja z domem to drugie, tak?

Tak, to drugie… no i wtedy tam mocno tak… mocno za-

cząłem myśleć o zdrowiu, no nie?

Czyli w szpitalu zostawiłeś to specjalistom, tak?

Dokładnie tak.

A w domu zacząłeś rozmyślać?

Tak, myśleć… bardzo… intensywnie.

Miałeś taki moment, kiedy miałeś gorszy

nastrój… takie załamanie…

Nawet mam do teraz mam takie… uraz, uraz. Ciągle się

boję tego, że ja czegoś nie wiem, boję się, że nawet… nawet

nie patrząc na rękę czy tam na nogę. W głowie mi chodzi, że ja

chcę mówić, i mówić pięknie (wzruszenie pacjenta).

Ale teraz radzisz sobie całkiem dobrze.

Ale co to jest? Mogę więcej…

Umówiliśmy się, że będziesz intensywnie ćwiczył.

Ile godzin dziennie ćwiczysz? Jaką poprawę

widzisz w porównaniu z początkiem?

Mi trudno to porównać, bo… codziennie jest taki… to

nie jest tak, że wczoraj, że dzisiaj… jutro i pojutrze. Nie liczę

takich rzeczy. Ale ja nie widzę różnicy.

Nie widzisz różnicy?

No widzę trochę, że tam jest trochę lepiej. Na przykład

umiem alfabet i wymowa… ciągle czuję się słaby, za słaby.

Czy pamiętasz, jak na początku brakowało ci słów?

Co do imion, to jest dla mnie nie do ogarnięcia. Ja pa-

miętam, jak byłem miesiąc temu, no nie? Jakieś obrazki, żeby

stworzyć coś, to nie potrafiłem. No jest lepiej, jest lepiej.

Czy pamiętasz, jak na początku miałeś problemy

z rozpoznaniem przedmiotu? Słyszałeś nazwę, a nie

umiałeś pokazać. Pamiętasz, co wtedy się działo?

No tak to prawda. Może nie kojarzyłem, może… no nie

wiem, nie odpowiem na to pytanie.

Czy to, co było na początku, gdzieś ci umknęło?

Tak, dokładnie tak.

Po przebudzeniu, kiedy już wiedziałeś, że jesteś

w szpitalu, byłeś zły czy przerażony?

Byłem przerażony, byłem… znaczy, wiesz, mogłem sobie

rozmawiać z kolegami i z koleżankami… i jak się śmieję…

człowiek zapomina… o tym i może oglądać TV i po prostu jest

fajnie, no nie? Ale, gdy zastanawia się nad tym… na przykład

będzie godzina osiemnasta, ciemno i samemu, to jest źle.

Jeszcze nie czujesz się pewnie?

Nie (wzruszenie pacjenta).

Na razie mieszkasz z rodzicami?

Nie, mieszkam u babci, bo tam jest, bo moje mieszkanie,

ono jest wynajęte. Bo rodzice na początku od lekarzy no nie,

no… dowiedzieli się, że mój stan będzie poważny, bardzo

poważny i że to mi z dwa, trzy lata, no nie? No i samemu,

nie, no i musieli wynająć to… no mieszkanie.

A ty chcesz udowodnić, że szybko wrócisz

do zdrowia i na swoje mieszkanie?

Ha, ha, ja już bym od razu wynajął (tu chory miał na

uwadze: wrócił) na swoje mieszkanie, ale jest mi głupio

przed nim, ale od lutego, od stycznia, od stycznia będę, to

za dwadzieścia dni…

Chcesz wrócić do siebie?

Tak, i mało tego, ja wezmę samochód, będę, będę no tak…

Ale na samochód musisz jeszcze troszkę poczekać.

Ja wiem, ale ja muszę, ja muszę to robić, muszę… znaczy

nogi to nie problem, no nie, tylko koło i biegi, koło i biegi.

Ale będę bardzo wolno… jeździł no nie… Ale ja to muszę,

Komentarz neurologopedy:

Uświadomienie sobie tego, co się stało, nastąpiło dopiero w późniejszym

okresie. Na początku chory nie zdawał sobie sprawy z powagi problemu.

Obecnie zadaje wiele pytań o to, czy wróci do zdrowia, czy będzie „normal-

ny”. U pacjentów po udarze mózgu często pojawiają się objawy depresji,

które wymagają wspomagania farmakologicznego – stąd też konieczność

objęcia chorego opieką psychologiczną i psychiatryczną.

KOLEJNĄ ROZMOWĘ PRZEPROWADZONO

PO UPŁYWIE MIESIĄCA OD POPRZEDNIEJ

CZTERY MIESIĄCE OD ZACHOROWANIA.

Danielu, minął miesiąc od naszej rozmowy.

Chciałabym zapytać, jak teraz się czujesz?

Jak się czuję teraz? Jestem nieobecnym. Ja wiem, że

chodzę na zajęcia na rehabilitację, nawet na mowę, ale jak ja

się położę spać, no nie? I leżę… to mi się na przykład śniło…,

że… śniło mi się, że coś zrobiłem. I to było to, że nogi… już

prawie biegłem… prawie biegłem.

Czyli to są dobre sny…

To jest dobry sen, ale wtedy jeszcze leżę i nie wstaję.

I w końcu wstaję i jednak przypomina mi się, że… że nie jest

tak dobrze, że nogi, że ręka… Ja wiem, że jest coraz lepiej,

no nie? Z dłonią. I ciągle jeszcze to, jak z kimś rozmawiam…

no nie? To ja nie wierzę, ja nie wierzę, po prostu wiesz… ja

na przykład…

Rozmawiasz z kimś? I co się dzieje wtedy? Masz kłopot?

Kłopotów nie mam, ale na przykład jest coś takiego, że na

komputerze są www, no nie… i strona, i na przykład dodaję

nowe, no nie? Nowy kontekst, linkuję go – wszystko to teraz

robię, ale…

Daniel, jak ty oceniasz siebie? Pytałam cię poprzednio,

co pamiętasz zaraz po zachorowaniu? Nie pamiętasz

tego, co działo się w pierwszych dniach…

Nie pamiętam dużo, ale niektóre z panią pamiętam… tak

z twarzy… pamiętam, że jakieś takie kot, kot czy mydło – jakieś

takie… Wiadomo, że początek był straszny, no nie?

Pamiętasz ten początek troszeczkę?

No mało, mało.

Początek był straszny…

Straszny? Na początku było mi dobrze – pierwszy miesiąc.

Czyli na początku sobie nie uświadamiałeś tego?

No nie, dopiero w drugim miesiącu, kiedy musiałem napraw-

dę żyć. Na początku ja wiedziałem, co pani robi i wiedziałem,

że pani coś chce, że pani chce mi jakoś pomóc.

Pierwszy okres jakoś ci umknął?

I czas jakoś bardzo szybko mi uciekł… W ogóle tak na-

prawdę 21.09… no ja mam, teraz odnoszę wrażenie, że jestem

przecież byliśmy u psy…chiatry, no nie? To on, gdy on to

usłyszał, to nie, nie nie, to w ogóle nie… ale ja mu mówię,

jemu, że to wszystko raczej i ja się nie nada…

Ale musisz poczekać na odpowiedni moment…

Nie możesz za szybko podjąć takiej decyzji.

No tak, rozumiem to.

Byłeś u psychiatry…

Byłem i było źle… byłem załamany…

Miałeś problemy ze spaniem czy z nastrojem?

Nie, bardziej… ja nie lubię tego… ani rodzice też nie

lubią… było tak dziwnie… i w sobotę tak rano… i jeszcze

tak… naj… najzimniej było, no nie?

Ale na czym polegał problem?

Jego problem polegał na tym, że… hmm… Jezu… no…

on… on tak zrozumiał… hmm… on tak powiedział, że… że

czas to jest pół roku, pół roku, a potem będzie to samo…

Chodzi o mówienie?

No właśnie ja o mówieniu mówię… o mowie i więcej

myślenia… Przecież ja mam, tyle rzeczy chcę robić… (wzru-

szenie), on tylko powiedział, że mam tylko sześć miesięcy…

a teraz mamy trzy miesiące i …

I robisz dalej postępy…

No robię, ale… no nie wiem, może będzie dobrze…

Proszę pani, czy ja będę normalny?

Jesteś normalny, masz tylko kłopoty z mówieniem.

My, jako terapeuci, wiemy, że rehabilitacja nie trwa

tylko sześć miesięcy, ale czasem znacznie dłużej.

I nadal istnieje możliwość dalszej poprawy. Jest

tylko jeden warunek – pacjent musi chcieć ćwiczyć.

Ważne, żebyś pracował. To jest najważniejsze.

Jakie masz plany po powrocie do domu?

Po powrocie do domu mam plany takie, że trening,

trening, trening. Ja muszę więcej, więcej. Ja wiem, że to

wszystko, to no, no… to to ja wiem, że tutaj się…(wskazuje

na głowę).

W głowie to wszystko siedzi?

No tak, tu siedzi, tu siedzi…

Danielu, dziękuję tobie za rozmowę.

Komentarz neurologopedy:

Nawet w przypadku głębokich zaburzeń rozumienia pacjenci kojarzą

sytuację i przynajmniej częściowo zdają sobie sprawę z zachorowania.

Często myślenie i orientacja w sytuacji są zachowane, mimo trudności

ze zrozumieniem nawet najprostszych poleceń czy pytań.

W przypadku Daniela pierwszy okres pokryty jest niepamięcią,

a pacjent kojarzy tylko twarz i sytuacje, nie pamiętając istoty terapii.

Chory zdawał sobie sprawę z faktu, że jest chory i że jest ktoś, kto

stara się mu pomóc.

Komentarz neurologopedy:

Przekonanie, że terapią może być objęty pacjent tylko przed 65.

rokiem życia lub że na poprawę można liczyć tylko do pół roku

od wystąpienia udaru – jest przekonaniem błędnym. Powodzenie

terapii uzależnione jest od wielu czynników – między innymi od

dotychczasowej aktywności pacjenta, a nie od jego wieku (terapią

logopedyczną mogą być objęci pacjenci nawet po 90. roku życia).

Natomiast postępy w terapii obserwuje się najczęściej przez cały

czas jej trwania – czyli nawet przez kilka lat od zachorowania.

w krótkich spodniach, koszulce, ćwiczę na siłowni, mam pracę

i zakochałem się w dziewczynie, no nie? Teraz minęło cztery

miesiące, no nie wierzę czasami, nie wierzę.

Czy zauważyłeś, że ostatnio lepiej ci

się rozmawia z kolegami?

No przyszła do mnie Ola, ma czterdzieści lat i ona jest

doktorem na geo, no geografii powiedzmy, no nie? I ona

wpadła do mnie po pracy, bo my się dobrze znamy, no nie?

I ona ze mną pogadała, a pierwszy raz widziała po mnie, tzn.

nigdy nie rozmawiała ze mną, a tylko słyszała od rodziców

historię, no nie? I jak ona ze mną pogadała, a jeszcze była

z chłopakiem (…) i oni ze mną porozmawiali i powiem szcze-

rze – tzn. oni tak mówili, że to w życiu by nie powiedzieli,

że ja miałem udar.

Ile procent brakuje ci do pełnego zdrowia?

Jakieś sześć miesięcy… Myślę, że z pół roku, nie wiem,

czy to wystarczy.

A ile procent osiągnąłeś?

Może 40%?

Myślę, że zdecydowanie więcej już

osiągnąłeś. Danielu, dziękuję ci, że zechciałeś

podzielić się swoimi odczuciami.

Wielka determinacja Daniela, ciężka praca nad sobą, nie-

poddawanie się są szansą na uzyskanie poprawy. Na podstawie

wieloletniego doświadczenia mogę stwierdzić, że u każdego

pacjenta terapia przebiega w inny sposób, a czas na uzyska-

nie poprawy czy powrót do sprawności jest u każdego różny.

Niekiedy terapia z pacjentem wymaga kilku miesięcy, innym

razem trwa kilka lat.

Stanisław Mrożek, Bogusław Kaczyński, Andrzej Zaorski do

sprawności doszli po kilku latach. W prowadzeniu terapii z osoba-

mi po udarze – czy to z 30-latkiem, czy też z 90-latkiem okazuje

się, że najważniejszą rolę odgrywa motywacja pacjenta, jego

samozaparcie (mimo chwil zwątpienia) oraz współpraca z rodziną.

Do nas, jako terapeutów, należy ustalenie odpowiedniej

terapii, podbudowanie pacjenta i ukazanie przede wszystkim

nie de$cytów, a jego możliwości komunikacyjnych.

Należy uświadomić choremu, że terapia przebiega w sposób

skokowy – kilka schodów w górę, jeden, dwa stopnie w dół,

a mimo tej „skokowości” możliwy jest postęp terapeutyczny.

Uzależnione jest to od wielu czynników – współistniejących

chorób, stanu psychicznego pacjenta, motywacji, a nawet wa-

runków atmosferycznych.

W rezultacie wchodząc i cofając się nieco, robimy

w stosunku do początku postęp. Z  reguły dotyczy to

większości chorych afatycznych.

Nie można też wyznaczyć liczby dni potrzebnych na

realizację celu. U każdego pacjenta proces rehabilitacji

przebiega indywidualnym torem. Możemy jednak na

podstawie obserwacji wnioskować, że nawet mała popra-

wa stanu chorego stanowi ważny – pozytywny czynnik

prognostyczny i warto walczyć o dalsze usprawnianie.

Udar mózgu, mimo burzliwego i dramatycznego prze-

biegu, taką szansę daje.

Na końcu chciałabym podziękować Danielowi za roz-

mowę. Myślę, że dzięki niemu lepiej zrozumiemy problemy

człowieka z afazją.

Komentarz neurologopedy:

Dokonując porównania obu wywiadów – nagranego po trzech i po

czterech miesiącach od zachorowania, można zauważyć znaczną

poprawę w zakresie budowania wypowiedzi. Mowa stała się płyn-

niejsza, a wypowiedzi już nie ograniczają się do persewerowania

zasłyszanych pytań.

Pacjent o swoich odczuciach opowiada w sposób bardziej ożywiony.

Daniel

Urodzony w 1981 roku, absolwent UMK w Toruniu, Wydziału Fizyki

Ogólnej, biegle znający angielski. Zainteresowania to przede wszystkim

informatyka, pozycjonowanie stron oraz sport: koszykówka, siłownia

i pływanie.

Literatura:

• Książkiewicz B., Nowaczewska M., Wicherska B.,

Rajewski P., Princ R., Puchowska-Florek M., Pałka T.,

Kliniczne monitorowanie udaru mózgu, w: Udar Mózgu.

Problemy Interdyscyplinarne, tom 9, nr 2/2007.

• Puchowska-Florek M., Troszczyńska-Nakonieczny W., Cele

i sposoby postępowania diagnostycznego i terapeutycznego

w ostrym stadium afazji, w: Logopedia. Teoria i praktyka,

red. Młynarska M., Smereka T., Wrocław 2005.

• Ryglewicz D., Epidemiologia udarów mózgu

w prospektywnych badaniach populacyjnych, Neur.

Neurochir. Pol. 1991-1992, Warszawa 1994, 28, (supl.) 1.