ใครเป็น “เจ้าของ” มรดกวัฒนธรรม ... ·...

* บทความนปรบปรงจากงานเขยนเรอง “การจดการมรดกวฒนธรรมสงครามโลก

ครงท 2 ทอ�าเภอขนยวม จากมมมองทางวชาการ” เสนอในทประชมวชาการเรอง

“การสบคนและจดการมรดกวฒนธรรมอยางยงยนในอ�าเภอปาย-ปางมะผา-ขนยวม จงหวด

แมฮองสอน” วนท 1-2 สงหาคม พ.ศ. 2552.

บทความ

ใครเปน “เจาของ”

มรดกวฒนธรรมสงครามโลกครงท 2

ทขนยวม แมฮองสอน?

รศม ชทรงเดชภาควชาโบราณคด

คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร

วารสารสงคมวทยามานษยวทยา 32(1): มกราคม - มถนายน 2556

*

10 รศม ชทรงเดช

abstract

This article is a reflection from the author’s field

experiences on the complexity of heritage management.

Based on archaeological and historical approaches, it primarily

focuses on the meaning and interpretation of archaeological

and historical remains associated with places and memories

in the contemporary society. The issues cover 1) The concepts

of cultural heritage from western and Thai perspectives; 2) the

state of knowledge on the cultural heritage of WWII in Khun

Yuam district, Mae Hong Son province; and 3) the analyses

of archaeological assemblages in the Museum of World War II

(original name), archaeological sites, and archaeological evidences

of WWII in Khun Yuam before and during the development of

“Thai-Japan Friendship Memorial Hall” and the development

of WWII tourism route along Tor Pae village to Huay Pla Moong

creek during 2010 – 2012.

keywordscultural heritage, cultural heritage management, archaeology, Museum

of World War II, Thai-Japan Friendship Memorial Hall, Khun Yuam

Who

“O

wns

” th

e W

W II

Cul

tura

l Her

itage

in K

hun

Yuam

, Mae

Hon

g So

n?

Rasm

i Sho

ocon

gdej

D

epar

tmen

t of A

rcha

eolo

gy, S

ilpak

orn

Univ

ersit

y

11ใครเปน “เจาของ” มรดกวฒนธรรมสงครามโลกครงท 2 ทขนยวม แมฮองสอน?

บทคดยอบทคดยอ

บทความนมจดประสงคทจะถายทอดประสบการณภาคสนามวาดวย

ความซบซอนของการจดการอดตในสงคมรวมสมยจากบรบททางโบราณคด

และประวตศาสตร เพออธบายความหมายและการตความซากวตถทาง

วฒนธรรม โดยเชอมโยงกบสถานทและความทรงจ�า ประเดนอภปรายประกอบ

ดวย 1) แนวคดเรองมรดกวฒนธรรม 2) สถานภาพความรเกยวกบมรดก

วฒนธรรมสมยสงครามโลกครงท 2 ในอ�าเภอขนยวม และ 3) บทวเคราะห

จากกรณตวอยางจาก “พพธภณฑสงครามโลกครงท 2” แหลงโบราณคด และ

หลกฐานทางโบราณคดสมยสงครามโลกครงทสอง ในอ�าเภอขนยวม จงหวด

แมฮองสอน ในชวงเวลากอนและระหวางการพฒนามาเปน “อนสรณสถาน

มตรภาพไทย-ญปน” และการพฒนาเสนทางการทองเทยวสงครามโลกครงท

2 บานตอแพ-หวยปลามง ในป พ.ศ. 2553 - พ.ศ. 2555

คำ�สำ�คญ

การจดการมรดกวฒนธรรม, โบราณคด, พพธภณฑสงครามโลกครงท 2,

มรดกวฒนธรรม, อนสรณสถานมตรภาพไทย-ญปน, อ�าเภอขนยวม


บทน�า

จงหวดแมฮองสอนเปนแหงหนงในประเทศไทยทไดรบผลกระทบจากสงครามโลกครง

ท 2 เมอญปนยกพลขนบกเขาสประเทศไทยเมอวนท 8 ธนวาคม พ.ศ. 2484 และจอมพล

ป. พบลสงครามไดลงนามการยทธรวมกนระหวางไทยกบญปน เมอวนท 14 ธนวาคม พ.ศ.

2484 โดยไทยอนญาตใหญป นใชดนแดนประเทศไทยเปนทมนและเปนทางผานเขาไปส

อนเดย จน ผานทางพมา ส�าหรบจงหวดแมฮองสอนมการสรางเสนทางเดนทพในจงหวดเพอ

ผานไปพมา ม 2 เสนทาง คอเสนทางแมมาลย-ปาย-แมฮองสอน-ขนยวม และเสนทางแมแจม-

ขนยวม-ตอแพ-หวยตนนน โดยเปนความรวมมอระหวางรฐบาลไทย-ญปน เมอ พ.ศ. 2485

เพอทจะใชเปนเสนทางเคลอนก�าลงพลเขาโจมตทหารองกฤษบรเวณจดยทธศาสตรเทอกเขา

อมฟาล-โกฮมา (Imphal-Kohima) ประเทศอนเดย ระหวางป พ.ศ. 2485 - พ.ศ. 2486 กองทพ

ญปนถกกองทพพนธมตรต ท�าใหตองถอยรนเขามาในบรเวณหวยตนนน อ�าเภอขนยวม ชวง

เวลาดงกลาวกองทพญปนไดสรางถนนสายเชยงใหม แมมาลย ปาย แมฮองสอน ขนยวม ตอแพ

หวยตนนน เพอล�าเลยงทหารทบาดเจบมารกษาพยาบาล (เชดชาย ชมธวช 2555ก)

หลงสงครามโลกครงท 2 ซากสงของจากสงครามถกทงระเกะระกะตามปาเขาและพนท

ททหารญปนเคยพกอาศยตามเสนทางเดมในสมยสงครามโลกครงท 2 เปนจ�านวนมากมาย

ไมไดรบความสนใจจากชมชนทองถนและหนวยงานราชการ เพราะรฐบาลไทยไดประกาศ

หามขาราชการและราษฎรเกบขาวของ เครองมอ เครองใชของทหารญปน (สรศกด ปอมทองค�า

2541, 8) จนเวลาผานมาหลายสบป เศษซากเหลานมราคาในแงของการตดชนสวนโลหะเหลก

จากซากรถยนตไปขายในจงหวดเชยงใหม และขายของเกาทมราคาในตลาดคาโบราณวตถ

(เชดชาย ชมธวช ม.ป.ป. 1) นอกจากน กระแสของการคลง “สมบตโกบร” ยงเปนสวนหนงในการ

ท�าลายแหลงโบราณคดในสมยสงครามโลกโดยไมรและรเทาถงการณอกดวย (รศม ชทรงเดช

2544, 45-48) ดงนน ซากสงของจ�านวนมากจงถกเคลอนยายจากต�าแหนงเดม และสญหาย

ไปเปนจ�านวนมาก จนกระทงป พ.ศ. 2539 สงของสมยสงครามทถกสะสมดวยความสนใจของ

พนต�ารวจโท เชดชาย ชมธวช และการบรจาคของชาวบานภายในอ�าเภอขนยวม ไดถกน�าไปจดการ

ในรปแบบสงของประกอบการจดแสดงภายในพพธภณฑสงครามโลกครงท 2 เพออนรกษให

กบชนรนหลงไดรบรเกยวกบเหตการณสงครามโลกครงท 2 ทเกดขนและรวบรวมหลกฐานกอนท

จะสญหายไปจากพนททงหมด และเพอพฒนาเปนแหลงทองเทยวแหงใหมภายในอ�าเภอขนยวม


ปจจบนกระแสการทองเทยวในยคโลกาภวตนท�าใหอ�าเภอขนยวมซงถอวาเปนทมน

สดทายของจงหวดแมฮองสอนทยงด�ารงความเปนเมองชนบททเงยบสงบ มเอกลกษณทาง

วฒนธรรมทยงด�ารงอยอยางเหนยวแนน ทามกลางการเปลยนแปลงทรนแรงในอ�าเภออนๆ ใกล

เคยง เชน อ�าเภอปาย ทเรมโหยหาอดตทสญหายไปจากการเขามาเยอนของ “ความเจรญใน

โลกทนนยมเสร” อาจจะกลาวไดวา “อ�าเภอขนยวม ยงเปนพนทหนงเดยวทยงคงเปนเมองในฝน

สวรรคบนดน” ส�าหรบผรกวฒนธรรมและธรรมชาตอยางแทจรง ความทขนยวม มเสนหเฉพาะ

ตว มของดซงทอนไมม ไมวาจะเปนแหลงประวตศาสตรสมยสงครามโลกครงท 2 วดไทใหญ

และประเพณไทใหญ ความหลากหลายทางวฒนธรรม และธรรมชาตทงบวตองทเลองลอ อ�าเภอ

ขนยวมจงกลายเปน “แหลงทนทางวฒนธรรม” ทส�าคญของทงหนวยงานราชการ องคการบรหาร

สวนทองถน และองคกรเอกชนทตองการโหนกระแสการทองเทยว ในการพฒนาใหเกดมลคา

ทางเศรษฐกจ โดยเฉพาะการพฒนาในฐานะแหลงทองเทยวทส�าคญของจงหวด

พพธภณฑสงครามโลกครงท 2 ในภายหลงเปลยนชอเปน “อนสรณสถานมตรภาพไทย-

ญปน” และเสนทางเดนทพสมยสงครามโลกครงท 2 ไดถกพฒนาเพอดงดดนกทองเทยว โดย

เฉพาะชาวญปนใหมาเยอนมากขน แผนการด�าเนนงานนเรมตนมาหลายทศวรรษแลว เทาท

เหนเปนรปธรรมคอ การส�ารวจเสนทางการเดนทพของทหารญปนสมยสงครามโลกครงท 2

จงหวดแมฮองสอน ระหวางวนท 12-15 พฤษภาคม พ.ศ. 2540 ทไดรบการสนบสนนจากทาง

จงหวดแมฮองสอนเปนเจาภาพ รวมกบมลนธเอโตะจากประเทศญปนในการด�าเนนงานตงแต

ประมาณ พ.ศ. 2540 (เชดชาย ชมธวช ม.ป.ป. 2) จนกระทง พ.ศ. 2552 กมโครงการพฒนา

อยางตอเนองจากหลายหนวยงาน เชน โครงการปรบปรงอนสรณสถานมตรภาพไทย-ญปน ซง

จากรายงานขาวในหนงสอพมพมตชน ฉบบวนท 9 พฤษภาคม พ.ศ. 2552 ระบวา หากโครงการ

แรกประสบความส�าเรจในการดงดดนกทองเทยวจ�านวนมากเขามาทอ�าเภอขนยวม กจะพฒนา

โครงการเมองญปนขนาดเลกตอไป อยางไรกด โครงการนถกตอตานโดยชมชนทองถน ซง

สงผลตอการเปลยนแปลงรปแบบของการจดการปรบปรงอนสรณสถานมตรภาพไทย-ญปน

ใหม โดยเปลยนการออกแบบเดมใหเปนอาคารทแสดงอตลกษณไทใหญ เพมเตมเนอหาการ

จดนทรรศการแสดงประวตศาสตรและวฒนธรรมของกลมชาตพนธไทใหญ และการน�าเสนอ

นทรรศการสงครามโลกครงท 2 ไดลดจ�านวนการจดแสดงโบราณวตถทเดมมอยมากมายนบ

พนภายในอาคารเดมใหเหลอเฉพาะชนทสมบรณไมกรอยชน (เทศบาลขนยวม 2556)


อยางไรกด การพฒนาการทองเทยวในอ�าเภอขนยวมสวนใหญมกจะเนนไปทการ

จดการทางกายภาพ เชน การกอสรางสถานท อาคาร ปรบปรงพนท หรอพฒนาเสนทางการเดนทพ

มากกวาท�าความเขาใจกบเนอหา และบรบททางประวตศาสตร โดยเฉพาะการรวบรวมความร

เกยวกบสงครามโลกครงท 2 ซงเปนจดเชอมความสมพนธระหวางอ�าเภอขนยวม และจงหวด

แมฮองสอนกบโลก อกทงส�านกรวมของคนขนยวมทมตอเหตการณทางประวตศาสตรเองกเรม

เลอนรางจากความความทรงจ�าของคนรนปจจบน ซงตางจากความผกพนกบวดวาอารามตางๆ

ทยงเปนสวนหนงของวถชวตและประเพณทยงมการสบทอดกนตอมาหลายรน หากพจารณาใน

เชงบรบทความสมพนธของเวลา สถานท และผคนทเกยวของแลว ประวตศาสตรของเสนทาง

เดนทพสมยสงครามโลกครงท 2 จงกลายเปนเรองราวประกอบการทองเทยวใหมสสนเทานน

มรดกวฒนธรรมสงครามโลกครงท 2 นเปนมรดกวฒนธรรมรวมสมยทยงมขอโตแยง

(contested heritage) เพราะมเอกสารทางประวตศาสตร ประวตศาสตรบอกเลาเกยวกบ

เหตการณทเกดขนรวมสมยกบคนทยงมชวตอยในปจจบน รวมทงทราบเกยวกบ “เจาของ”

ของมรดกวฒนธรรมเหลานนไดจากการตรวจสอบทางโบราณคดและประวตศาสตรทงใน

ประเทศไทยและตางประเทศ ซงกรณนกรมศลปากรไมไดอางวาเปน “สมบตของแผนดน” ดง

กรณส�าคญๆ ในอดต อยางเชนเครองทองทถกลกลอบขดจากกรพระปรางควดราชบรณะ จงหวด

พระนครศรอยธยา เมอ พ.ศ. 2500 ซงตอมาในป พ.ศ. 2548 กมความพยายามเรยกรองขอคน

ศราภรณทองค�าทเชอวาเปนวตถจากการลกลอบขดครงนนคนจากพพธภณฑศลปะแหงหนงใน

สหรฐอเมรกา ดวยเหตผลวาเปนมรดกส�าคญของชาตไทย

เมอกลาวค�าวา “มรดกทางวฒนธรรม” ยอมแสดงถงการตกทอดและสงผานจากคนใน

อดตมาสปจจบน หากพจารณามรดกทางโบราณคดหรอโบราณวตถทพบในอ�าเภอขนยวม

ผเขยนจงเกดค�าถามวา มรดกวฒนธรรมสงครามโลกครงท 2 ทพสจนไดวามความส�าคญระดบ

โลก “ใคร” ควรเปนเจาของมรดกวฒนธรรมน? เพราะมชมชนมากมายในโลกไมไดสบทอด

สายโลหตหรอมความเกยวพนกบแหลงโบราณคด จงเกดเปนปญหาในเรองความชอบธรรม

ในการครอบครองแหลงโบราณคด หรอน�ามรดกทางโบราณคดไปใชประโยชน กรณมรดก

วฒนธรรมสงครามโลกครงท 2 เรารวาทหารญปนและทหารพนธมตรเปนเจาของวตถ เชน ปน

เครองแตงกาย รถยนต แตไมมการอางความเปนเจาของ หากแตมเจาภาพคนไทยหลายหนวย

งานทเขาไปเกยวของและจดการ ซงการอางความเปนเจาของนเปนประเดนรวมสมยทมการ


ถกเถยงอยางกวางขวางในแวดวงโบราณคดและการจดการทรพยากรทางวฒนธรรม (อเมรกน)/

มรดกวฒนธรรม (องกฤษ) ทวโลก (เชน Gathercole and Lowenthal 1994; Gosden

2004; Kohl, Kozelsky, and Ben-Yehuda 2007; Silverman 2011)

บทความน มจดประสงคทจะถายทอดประสบการณจากภาคสนามถงความซบซอนของ

การจดการอดตในสงคมรวมสมย จากบรบททางโบราณคดและประวตศาสตร เพออธบาย

“ความหมาย” และ “การตความ” ซากวตถทางวฒนธรรม เชอมโยงกบสถานทและความทรงจ�า

ตามล�าดบดงน 1) แนวคดเรองมรดกวฒนธรรม 2) สถานภาพความรเกยวกบมรดกวฒนธรรม

สมยสงครามโลกครงท 2 ในอ�าเภอขนยวม และ 3) บทวเคราะห กรณตวอยางจากพพธภณฑ

สงครามโลกครงท 2 (ชอเดม) แหลงโบราณคดและหลกฐานทางโบราณคดสมยสงครามโลก

ครงท 2 ในอ�าเภอขนยวม จงหวดแมฮองสอน ในชวงเวลากอนและระหวางการพฒนาอนสรณ

สถานมตรภาพไทย-ญปน และเสนทางการทองเทยวสงครามโลกครงท 2 บานตอแพ-หวยปลา

มง (พ.ศ. 2553 - พ.ศ. 2555)

ความหมายของ “มรดกวฒนธรรม”

ค�าวา “มรดกวฒนธรรม” (cultural heritage) มความหมายทแตกตางกนตามพนฐาน

ของผใชประโยชน เปนค�าหลกมทมาและความหมายเฉพาะทควรท�าความเขาใจ เพราะค�านไดม

การใชอยางกวางขวางในกลมของ “นกโบราณคด” “นกวชาการ” “นกจดการวฒนธรรม” หรอผ

สนใจงานทางดานศลปวฒนธรรมทวไป ทน�า “อดต” ไปใชในรปแบบตางๆ ดงนน ผเขยนจงคด

วาเราควรจะตองท�าความเขาใจใหตรงกนถงความหมายของค�านเสยกอน แตเมอพจารณาโดย

รวมแลว สวนใหญมความหมายทคลายคลงกน ในระยะแรกเราปฏเสธไมไดวาค�านมทมาจาก

โลกตะวนตก ในประเทศไทยพบวาใชค�า “วฒนธรรม” หรอ “เอกลกษณของชาต” หรอ “มรดก

ไทย” หรอ “มรดกศลปวฒนธรรม” หรอ “ภมปญญา” ในฐานะทเปนมรดกวฒนธรรมทไมได

เปนวตถ (intangible heritage) มาเปนเวลาเนนนาน อยางไรกด ค�าศพทเหลานมกจะม

ความหมายและขอบเขตจ�ากดอยในวฒนธรรมชาตไทยเปนหลก ไมครอบคลมวฒนธรรมของ

กลมชาตพนธตางๆ


ค�านยามของตะวนตก

เราลองมาพจารณาความหมายจากนกวชาการตะวนตกกอนวา “มรดกวฒนธรรม” มทมา

ทไปอยางไร แรกเรมเดมทมทมาเกดจากการเรยกรองความชอบธรรมในการครอบครองมรดก

ทางวฒนธรรมของคนพนเมองดงเดมในประเทศสหรฐอเมรกาและออสเตรเลย เปนแนวคดทม

การพฒนาและถกเถยงกนอยางกวางขวางในหมของนกโบราณคด เมอประมาณ 40 กวาปท

ผานมา เพราะขอมลทนกโบราณคดท�าการคนควาเกยวของสมพนธกนในทางสายโลหตกบชน

พนเมอง เชน โครงกระดกคน หรอวตถทเกยวเนองในพธกรรม ท�าใหเกดการพฒนาองคความ

รในสาขา และเกดการเรยนการสอนเฉพาะดานน (Smith 2004)

องคการการศกษา วทยาศาสตร และวฒนธรรมแหงสหประชาชาต (ยเนสโก; United

Nations Educational, Scientific and Cultural Organization: UNESCO) ซงเปน

องคกรหลกทมบทบาทในการก�าหนดทศทางดานมรดกวฒนธรรมของโลก ไดนยามวา “มรดก

วฒนธรรม” ครอบคลมสงตางๆ คอ “อนสรณสถาน: กลมอาคารและสถานท ซงมคณคาทาง

ประวตศาสตร สนทรยศาสตร โบราณคด ศลปะ วทยาศาสตร ชาตพนธวทยา หรอมานษยวทยา

ไมวาจะเปนงานทางดานสถาปตยกรรม ประตมากรรม จตรกรรม หรอแหลงโบราณคดทเกด

จากธรรมชาต เชน ถ�า หรอสถานทซงมนษยไดท�าขน” (UNESCO 1972) ค�านยามของยเนสโก

กลายเปนคมภรของกรมศลปากรในการจดการมรดกวฒนธรรมในประเทศไทย

ขณะทนกวชาการตางประเทศ เชน โรบน สคทส (Robin Skeates) กลาวถงการถก

เถยงเรองความชอบธรรมในการอางความเปนเจาของ การจดการ และการตความอดต และ

มความเหนวานกโบราณคดไมใชคนทเปนผควบคมอดต หรอสรางความรเกยวกบอดตอกตอ

ไป เขาใหค�านยามวา “มรดกวฒนธรรม” ครอบคลมทง “มรดกทางโบราณคด” ในอดต และ

“ปจจบน” หมายถงการแสดงออกถงความหมาย คณคา และสทธธรรมในการครอบครองสถาน

ทหรอวตถทไดรบการสบทอดทางสายโลหต หรอวตถทางวฒนธรรมของอดตทตกทอดมาจนถง

ปจจบน มการถกประเมนคณคาและถกน�ามาใชประโยชนในปจจบน (Skeates 2000, 10-18)

ลอราเจน สมทธ (Laurajane Smith) มองความหมายในเชงบรบททมฐานคดจากการท�างาน

กบชนพนเมองในออสเตรเลย และเปรยบเทยบขามวฒนธรรมกบกรณศกษาจากประเทศตางๆ

ทวโลก ไดใหค�านยามในภาพรวมวาเปนสญลกษณทแสดงถงอตลกษณของสงคม วฒนธรรม


และประวตศาสตรของบคคล ชมชน และชาต ซงมความสมพนธกบพนท แหลงโบราณคด หรอ

โบราณวตถ (Smith 2004, 7) ธนก เลศชาญฤทธ 1 นกโบราณคดและนกวชาการไทยดานการ

จดการทรพยากรทางวฒนธรรม ไดใหค�านยามเกยวกบความหมายของภาพรวมแนวคดเรอง

การจดการทรพยากรทางวฒนธรรมในทางทฤษฎทไดรวบรวมเรยบเรยงจากหนงสอและเอกสาร

ตางๆ ของตางประเทศอยางตรงไปตรงมาวา “…. ‘มรดกวฒนธรรม’ หมายถงของทเปนมรดก

ตกทอดจากบรรพบรษของแตละตระกล เปนสมบตทเปนสวนตว และมนยวาไมสมควรดดแปลง

ตกแตงเพมเตม หรอใชงาน แตควรเกบรกษาไวเพอเปนความภมใจ มทมาจากองกฤษ มรดก

วฒนธรรม ยงเปนค�าทนยมในใชมากในปจจบน โดยเฉพาะในยโรป เชนในประเทศองกฤษ….”

(สวาง เลศฤทธ 2547, 3)

“มรดกวฒนธรรม” เปนแนวคดทแพรหลายในยโรปและออสเตรเลย ซงเปนการก�าหนด

ขอบเขตทชดเจนวากลมบคคลมความสมพนธเกยวกบสถานทและสงของหรอวตถทางวฒนธรรม

ในสหรฐอเมรกาใชค�าวา “ทรพยากรทางวฒนธรรม” ซงครอบคลมเนอหาทกวางกวาทงอดตและ

ปจจบน ทงทมและไมมความเกยวของสมพนธโดยตรง นกโบราณคดและนกวชาการไดใหค�า

นยามทหลากหลาย มความคลายคลงและแตกตางกนตามตวอยางขางตน แนวคดเรองมรดก

วฒนธรรมเปนผลมาจากกระบวนการพฒนาสงคมและการเมองของสงคมรวมสมยในโลกตะวน

ตก ทตางกพยายามมองหาจดรวมของสงคมโดยการสรางคณคาและความหมายของวฒนธรรม

ทงในอดตและปจจบน อกทงเปนการตอสเพอด�ารงอยและสรางพนททางสงคมใหกบกลมคนโดย

เฉพาะกรณชมชนพนเมองดงเดมในสหรฐอเมรกาหรอออสเตรเลย ตอมาขยายประเดน รวมถง

คนทองถน คนชายขอบในพนทอนๆ ของโลกดวย

ค�านยามของไทย

ส�าหรบในประเทศไทย หนวยงานทรบผดชอบในดานศลปวฒนธรรมและมรดกวฒนธรรม

คอกรมศลปากร และส�านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต ไดนยามและใชส�าหรบการ

รวบรวม ขนทะเบยน อนรกษและฟนฟ เชน กรมศลปากร จดท�าโครงการน�ารองการบรหารจดการ

1 ชอเดม คอ สวาง เลศฤทธ.


ทรพยสนทางศลปวฒนธรรมสเขตพนทในจงหวดเชยงใหม สงขลา และอบลราชธาน พ.ศ. 2544

อารกษ สงหตกล (2544, 6) ไดใหค�านยาม “มรดกวฒนธรรม” หรอ “มรดกศลปวฒนธรรม”

วา “สงสรางสรรคของคนในอดตซงมรปแบบ (tangible) เชน ศลปกรรม สถาปตยกรรม

สงกอสราง และทเปนนามธรรม (intangible) ไมมรปราง เชน ภาษา ศลธรรม จรยธรรม

สนทรยศาสตรทางดานภาษา คต ความเชอ ซงอาจจะท�าใหสรางสรรค เปนรปธรรมในรปแบบ

ของศาสนสถาน เปนตน” สวนส�านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต มรดกวฒนธรรมด

จะครอบคลมวฒนธรรมทไมใชวตถ (intangible) ภายใตค�าวา “ภมปญญา” เอกวทย ณ ถลาง

(2540, 12) ไดใหค�านยามวา“....ภมปญญาเปนความร ความคด ความเชอ ความสามารถ

ความจดเจน ทเปนผลของการใชสตปญญาปรบตวกบสภาวะตางๆ ในพนททกลมชนนนตงถน

หลกแหลงถนฐานอยและไดแลกเปลยนสงสนทนทางวฒนธรรมกบกลมชนอนๆ จากพนทอน

สงแวดลอมอน ทไดมการตดตอสมพนธกน แลวรบเอาหรอปรบเปลยนน�ามาสรางประโยชน หรอ

แกปญหาไดในสงแวดลอมและบรบททางสงคม-วฒนธรรมของกลมชนนน....”

อยางไรกด “ภมปญญา” ไดถกจดวาเปน “มรดกวฒนธรรมทจบตองไมได” และถกน�า

ไปใชอยางกวางขวางในองคกรทองถน องคกรพฒนาเอกชน และหนวยงานตางๆ ของรฐ ทงเปน

เครองมอในการพฒนา และตอตานแนวคดกระแสหลกของรฐ เชน การเกดพพธภณฑทองถนท

ใชขอมลจากมขปาฐะ ภมปญญาทองถนในการน�าเสนอและจดแสดง

นอกเหนอจากกรมศลปากรและส�านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาตแลว ยง

มนกวชาการดานศลปวฒนธรรมทใหความสนใจเกยวกบประเดนเรองมรดกวฒนธรรม เชน

พสฐ เจรญวงศ (2542, 1) นกโบราณคดและนกวชาการผบกเบกการจดการทรพยากรทาง

วฒนธรรมโบราณคด ไดใหค�านยาม “มรดกวฒนธรรม” วา “....มความหมายรวมทงทเปน

“วฒนธรรมทางวตถ” (material culture) ในรปของวตถ (objects), โครงสราง (structures),

สถานท (sites) และภมทศน (landscape) หรอ “วฒนธรรมทด�ารงอย” (living culture) หรอ

“วฒนธรรมทแสดงออก” (expressive culture) เชน ดนตร งานฝมอ ศลปะการแสดง วรรณคด

ประเพณบอกเลา และภาษา ฯลฯ ซงเปนความตอเนองจากอดตผานปจจบนไปสอนาคต โดย

ยอมรบวาวฒนธรรมเปน “อนทรยสง” (super organic) และ “ววฒน” (evolving) ไดเรอยๆ

....” ศรศกร วลลโภดม (2543, 45) นกมานษยวทยาและนกวชาการดานวฒนธรรม เหนวา

“มรดกวฒนธรรม” หมายถง “ผลผลตของสงคมและวฒนธรรมในอดตและปจจบน ซงเปนสงท

บงบอกถงเอกลกษณของทองถนในปจจบน และความรงเรองของชาตบานเมองในอดต มความ


หมายทงทางรปธรรมและนามธรรมทสมพนธกบความเชอ ขนบธรรมเนยมประเพณ และวถ

ชวตของผคน” สายนต ไพรชาญจตร (2547, 2) นกโบราณคดและนกวชาการดานการจดการ

ทรพยากรทางวฒนธรรม ทใชแนวทางโบราณคดในการพฒนาชมชน เปนผบกเบกการท�างาน

โบราณคดชมชน เหนวา “ทรพยากรทางโบราณคด” เปนสวนหนงของทรพยากรทางวฒนธรรม

ประเภทจบตองได ซงจดอยในกลมทเรยกวา “มรดก” ซงหมายถง “สถานท สงกอสราง รวม

ทงวตถสงของทเกยวของกบมนษยและวฒนธรรมในอดตทกยคทกสมย เปนสงทสามารถน�า

มาจดการใหเกดประโยชนตอการด�ารงชวตของคนสมยปจจบน ไดแกแหลงโบราณคด โบราณ

สถาน และวตถโบราณ”

ส�าหรบประเทศไทย ค�าวา “มรดกวฒนธรรม” คอนขางเชอมโยงกบความเปนชาตนยม

ทองถนนยม รวมทงภมภาคนยม ปจจบนเราตองยอมรบวา “มรดกวฒนธรรม” ถกใชอยาง

ฟมเฟอยในสงคมรวมสมย ทงทรและไมรความหมายและคณคาอยางแทจรง โดยถกน�าไปใช

เปนเครองมอในการพฒนาประเทศทงทางดานสงคม การเมอง และเศรษฐกจ ทงโดยหนวย

งานของรฐ เอกชน และชมชน (เชน ธนภณ วฒนกล 2550; สเนตร ชตนธรานนท และคณะ

2552; Rasmi Shoocongdej 2007) สวนใหญ “มรดกวฒนธรรม” จากมมมองกระแสหลก

เปนแงมมในดานบวก เนนความงดงาม ความรงเรองของวฒนธรรมประเพณของชาต ทองถน

และชมชน จนบางครงอาจจะละเลยมองขามการเปลยนแปลงทางวฒนธรรม ไมท�าความเขาใจ

ความเปนจรงในดานลบของวฒนธรรมทเกดขนในปจจบน

มรดกวฒนธรรมสามารถเปนเครองมอททรงพลงในการสรางส�านกรวมของคนในสงคม

ได ตราบใดทเราน�าไปใชโดยมความตระหนกร (self-reflexive) วาใชเพออะไร และอยบน

พนฐานของความรทมการตรวจสอบอยางชดเจน แยกแยะไดวามการบดเบอน หรอสรางใหม

ในสวนใด ท�าใหเราเขาใจถงเหตผลเบองหลง การฟนฟและปรงแตง หรอประดษฐวฒนธรรม

หรอการรอฟนสรางอดตขนมาใหมเพอรองรบการพฒนาโดยปราศจากการตระหนกร เปนการ

จดการมรดกวฒนธรรมอยางฉาบฉวย ตนเขน เพราะไมไดท�าการศกษารวบรวมความรหรอ

ภมปญญาของอดต-ปจจบนไวเปนขอมลพนฐานกอนการอนรกษและฟนฟมรดกวฒนธรรมอยาง

แทจรง (พฒนา กตอาษา 2546) ส�าหรบประเดนสทธทางวฒนธรรมและความเปนเจาของใน

ตางประเทศ ในประเทศทมชนพนเมองดงเดมอย เชน สหรฐอเมรกา ออสเตรเลย นวซแลนด

ตางกมการเรยกรองสทธในการครอบครองโบราณวตถ โครงกระดกคนทขดไดจากการท�างาน

วจยทางโบราณคด และทายสดกมขอตกลงทเปนทยอมรบรวมกนระหวางนกโบราณคดกบชน


พนเมองดงเดมในเรองการท�างานและการครอบครองโบราณวตถวานกโบราณคดจะตองได

รบอนญาตจากชมชนเพอท�างานในพนท หรอน�าโบราณวตถไปศกษา หรอน�าไปจดแสดงใน

พพธภณฑสถาน/ศนยขอมล สวนใหญมรดกวฒนธรรมจะถกดแลและจดการโดยรฐ และองคกร

การปกครองทองถนของแตละประเทศ ดงนน สทธในทางกฎหมายจะอยภายใตรฐ (Skeates

2000; Smith 2004) กรณประเทศไทย เมารซโอ เปเลจจ (Maurizio Peleggi) ไดใชนยาม

เดยวกบของยเนสโก แตแสดงทศนะทแตกตางวา มรดกวฒนธรรมเชอมโยงกนอยางใกลชด

ระหวางการเมองและเศรษฐกจ มรดกวฒนธรรมถกใชในการแสดงความเปนชาต โบราณสถาน

ตางๆ ในประเทศไทยจงเปนมรดกของชาตภายใตการดแลของกรมศลปากร กระทรวงวฒนธรรม

และใชในทางเศรษฐกจดวยการสงเสรมธรกจทโหยหาอดตจากการทองเทยวแหลงโบราณสถาน

ทแสดงความรงเรองของราชอาณาจกรไทยในอดต (Peleggi 2002) อยางไรกด เมอมการ

กระจายอ�านาจสทองถนตามรฐธรรมนญ มหลายชมชนตองการดแลมรดกวฒนธรรมในพนทของ

ตนเองแทนกรมศลปากร ซงกรมศลปากรเองกไมสามารถจะดแลไดอยางทวถง จงพจารณาเปน

กรณไปโดยดจากศกยภาพของชมชนในการดแลรกษา และปองกนจากการท�าลายหรอสญหาย

ดงนน ตวอยางของมรดกวฒนธรรมสงครามโลกครงท 2 จงมความนาสนใจในแงทเกยวของกบ

คนหลายกลม

สถานภาพขององคความรเรองมรดกสงครามโลกครงท 2 ทอ�าเภอขนยวม

ส�าหรบสถานภาพขององคความรเรองสงครามโลกครงท 2 น ผเขยนจะไมไดน�าเสนอ

ถงภาพรวมของสงครามโลกครงท 2 ในเอเชยตะวนออกเฉยงใต (เชน Benda 1955; McCoy

1980) และประเทศไทย (เชน ดเรก ชยนาม 2510ก; 2510ข) ผเขยนเลอกน�าเสนอขอมลพนท

อ�าเภอขนยวมโดยสงเขป เพอเชอมโยงกบการวเคราะหกบหลกฐานทางโบราณคด เพอใหเหนถง

ความส�าคญของอ�าเภอขนยวมในฐานะพนททางประวตศาสตรปลายสงครามโลกครงท 2 ทถก

มองขาม พบวาการคนควาวจยในพนทศกษามนอยมากเมอเทยบกบจงหวดอนๆ เชน กาญจนบร

ซงมเชลยสงครามทเปนชาวยโรป ผลพวงหลงสงครามยตกคอ หนงสอทรอยเรยงเรองราวเกยวกบ

เหตการณตางๆ ทเกดขนระหวางและหลงสงครามเปนภาษาไทยและภาษาองกฤษ มเปนจ�านวน

มาก (เชน ชยณรงค พนธประชา 2530; วรวธ สวรรณฤทธ 2544; อภญญา บคคาลา อรณนภาพร

2555; Beattie 2009; Kinvig 1992; McCormack and Nelson 1993; Peek 2003)


ขณะทอ�าเภอขนยวม มขอมลจากการคนควาวจยคอนขางนอย โดยเฉพาะทเผยแพรเปนภาษา

องกฤษ ในสวนนผเขยนเสนอขอมล 2 สวนทเปนการคนควาในอดตและการประมวลความร

จากเอกสารและการส�ารวจทางโบราณคด

การคนควาในอดต

จากการประเมนเอกสารเบองตน พบวามหนงสอและบทความทเกยวกบสงครามโลกครง

ท 2 นอยมาก สวนใหญพบวามการคนควารวบรวมขอมลเมอประมาณ 10 ปทผานมา (พ.ศ.

2542-ปจจบน) มชนงานเดนๆ ทผเขยนแบงประเภทของงานคนควาเปน 2 ประเภท คอ งาน

ประวตศาสตร (และประวตศาสตรทองถน) กบงานโบราณคด ดงน

งานคนควาทางประวตศาสตร มเอกสารเปนเลมทรวบรวมขอมลเบองตนเกยวกบ

สงครามโลก ไดแก เนอหาในบทท 2 เรอง “ยคสงครามโลกครงท 2 (2484-2488)” เรยงรอย

ขอมลทเกยวหลกฐานในอ�าเภอขนยวมโดยยอ ประกอบภาพถายทจดแสดงในพพธภณฑ

สงครามโลกครงท 2 ในหนงสอ วฒนธรรม พฒนำกำรทำงประวตศำสตร เอกลกษณและ

ภมปญญำ จงหวดแมฮองสอน (คณะกรรมการฝายประมวลเอกสารและจดหมายเหต 2542) และ

บทความเรอง “ประวตแมฮองสอนกบสงครามโลกครงท 2” ในหนงสอ ประวตศำสตรวฒนธรรม

จงหวดแมฮองสอน (ส�านกงานวฒนธรรมประจ�าจงหวดแมฮองสอน 2549, 171-177) ซงประมวล

ภาพถายของสถานททางประวตศาสตรทเกยวของกบเหตการณสมยสงครามโลก ภาพถายเกา

ประวตศาสตรบอกเลาของยายแกว จนทสมา ทเปนภรรยาทหารญปน และรองรอยของหลกฐาน

ทพบในอ�าเภอตางๆ ภายในจงหวดแมฮองสอนโดยยอ หนงสอทงสองเลมจดพมพโดยส�านกงาน

วฒนธรรม จงหวดแมฮองสอน ทมจดประสงคเพอรวบรวมประวตศาสตรวฒนธรรมทกสมยของ

จงหวดแมฮองสอน ดงนน เนอหาภายในเลมจงคอนขางกวาง และไมมขอมลรายละเอยดเกยว

กบประวตศาสตรของเหตการณและความสมพนธของคนทองถนในสมยสงครามโลกครงท 2

มการเลอกน�าเสนอพยานบคคลเพยงบางคนเทานน

งานคนควาโดยนกวชาการทองถนในจงหวดแมฮองสอน คองานของสรศกด ปอมทองค�า

และคณะ เรอง โครงกำรศกษำเชงประวตศำสตรและสมพนธภำพชำวญปนและชำวไทยใน

จงหวดแมฮ องสอน ระหวำงสงครำมโลกครงท 2 เขตอ�ำเภอเมองจงหวดแมฮ องสอน


(สรศกด ปอมทองค�า และคณะ 2541) ซงเปนงานทรวบรวมขอมลประวตศาสตรบอกเลาของ

บคคล แมวาจะไมไดเกยวของกบขนยวมโดยตรง แตกเปนภาพสะทอนถงสภาพของสงครามใน

อดตซงอยในความทรงจ�าของบคคลตางๆ ซงเปนประสบการณรวมกน และพนต�ารวจโท เชดชาย

ชมธวช ไดรวบรวมขอมลประวตยอของเหตการณสมยสงครามโลกทเกยวของกบขนยวม และ

อธบายประวตของสงของสมยสงครามโลก โดยจดท�าเปนเอกสารประกอบการจดนทรรศการ

พพธภณฑสงครามโลกครงท 2 ทอ�าเภอขนยวม เรอง “ทหารญปนในความทรงจ�าของชาวขนยวม

ในสมยสงครามโลกครงท 2” (เชดชาย ชมธวช ม.ป.ป.1) ตอมามการตพมพเผยแพรเปนเลม

(เชดชาย ชมธวช 2555) ซงเพมเตมเนอหาทมรายละเอยดเกยวกบประวตศาสตรบอกเลา

เรองราวการไดมาของโบราณวตถทผเขยนไดเกบสะสมในแตละชวงเวลา และการสบคนหา

โครงกระดกของทหารญปนรวมกบองคกรและมลนธตางๆ ของญปน แตไมไดมการประมวล

และสงเคราะหขอมลในเชงประวตศาสตร

ส�าหรบงานวจยทสบคนประวตศาสตรสงครามโลกครงท 2 เปนงานวจยในโครงการสบคน

และจดการมรดกวฒนธรรมอยางยงยนในอ�าเภอปาย-ปางมะผา-ขนยวม จงหวดแมฮองสอน ของ

นชนภางค ชมด (รศม ชทรงเดช และคณะ 2556) ทศกษาวจยประวตศาสตรทองถนใน 3 อ�าเภอ

และรวบรวมขอมลเกยวกบสงครามโลกครงท 2 เปนเพยงสวนหนงของภาพรวมพฒนาการ

ทางประวตศาสตรทงหมด จงไมมการวเคราะหเชงลกเฉพาะสมยน อยางไรกด งานวจยของ

นชนภางคเปนงานบกเบกทไดจดระบบขอมลการสมภาษณและเขยนเรยบเรยงความร

สงครามโลกครงท 2 เปนประวตศาสตรทองถนเชงพรรณนา

นอกจากนยงมเนอหาทเปนบทความชอ “พพธภณฑทหารญปนวดมวยตอ อ�าเภอขนยวม

จงหวดแมฮองสอน ในหนงสอเรอง มองญปน มองไทยในสงครำมโลกครงท 2: เปดบนทกพลเอก

สำยหยด เกดผล พ.ศ. 2484-2488 (สายหยด เกดผล 2550, 247-255) โดยคดยอเนอหาบาง

สวนจากเอกสาร “ทหารญปนในความทรงจ�าของชาวขนยวมในสมยสงครามโลกครงท 2” ทเขยน

โดยพนต�ารวจโทเชดชาย ชมธวช ซงเปนเอกสารประกอบการจดแสดงสงของทศนยวฒนธรรมใน

ขณะนน (เชดชาย ชมธวช ม.ป.ป.1) ไปไวในหนงสอ ท�าใหมเรมมการเผยแพรความรเกยวกบ

เหตการณทเกดขนในอ�าเภอขนยวม และอ�าเภออนๆ ในจงหวดแมฮองสอนสสาธารณชนมากขน


ส�าหรบงานโบราณคดสมยสงครามโลกครงท 2 เกดขนเพราะแผนพฒนาการทองเทยว

ทเหนวาเรองราวสมยสงครามโลกครงท 2 เปนเรองทมศกยภาพในการพฒนาใหเปนแหลง

ทองเทยว ดงเหนไดจากหนงสอและเอกสารในขางตนไดมการรวบรวมขอมลในระยะเวลาท

ไลเลยกน สวนงานดานโบราณคด มผลงานของส�านกโบราณคดและพพธภณฑท 6 เชยงใหม ได

รบทนจากมลนธเอโตะ และนายเทสส ซาคาอโน จากประเทศญปน ใหจดท�าโครงการศกษาเชง

อนรกษแหลงฝงศพทหารญปนสมยสงครามโลกครงท 2 จงหวดแมฮองสอน ระหวางป พ.ศ. 2542-

พ.ศ. 2543 โดยบรษท เฌอ กรน เปนผด�าเนนการส�ารวจและขดคน ซงเขยนเปน “รายงานการ

ส�ารวจขดคนตามโครงการศกษาเชงอนรกษแหลงฝงศพทหารญปนสมยสงครามโลกครงทสอง

จงหวดแมฮองสอน” (เฌอ กรน 2542) โดยท�าการส�ารวจเสนทางเดนทพของทหารญปนในพนท

อ�าเภอแมสะเรยง อ�าเภอแมลานอย อ�าเภอสบเมย อ�าเภอขนยวม อ�าเภอเมอง และอ�าเภอปาง

มะผา จงหวดแมฮองสอน โดยพบคายและทพกแรมจ�านวน 46 แหลง และหลมฝงศพจ�านวน

29 แหลง และท�าการขดคนหลมฝงศพทบานหวยโปง อ�าเภอเมอง จงหวดแมฮองสอน รายงาน

ฉบบนถอวาเปนเอกสารทมเนอหาคอนขางละเอยด และมการส�ารวจรวมทงบนทกหลกฐานทาง

โบราณคดอยางเปนระบบ

ระหวางป พ.ศ. 2550-2555 โครงการสบคนและจดการมรดกวฒนธรรมอยางยงยน

ในอ�าเภอปาย-ปางมะผา-ขนยวม จงหวดแมฮองสอน ไดด�าเนนการสบคนเอกสารทาง

ประวตศาสตร สมภาษณบคคลรวมสมย ส�ารวจหลกฐานทางโบราณคด และศกษาวเคราะห

โบราณวตถทอยในพพธภณฑ เพอประมวลขอมลและสงเคราะหองคความรทางวชาการ นบ

วาเปนการรวบรวมและประมวลองคความรดานโบราณคดและประวตศาสตรของสงครามโลก

ครงท 2 ทลมลกและระบบมากขน ซงจะกลาวถงในหวขอถดไป (นชนภางค ชมด 2552;

รมย กนษฐานนท 2555; รศม ชทรงเดช 2552ก; 2552ข; วอกญญา ณ หนองคาย 2555)

อยางไรกด นอกเหนอจากการรวบรวมขอมลเอกสารและศกษาประวต-ทมาของซาก

สงของสมยสงครามโลกแลว กยงมความพยายามในการคนหาศพและสสานของทหารญปน

อยางตอเนอง ทงทสามารถคนหาขอมลได และคงมอกหลายครงทไมทราบระยะเวลาทแนนอน

เอกสารบอกเลาทบนทกค�าบอกเลาของชาวบานและประสบการณสวนบคคลทเขยนโดย

พนต�ารวจโทเชดชาย ชมธวช (รศม ชทรงเดช 2552ข, 341-361) ไดระบวาการขดคนหากระดก


ทหารญปนด�าเนนการระหวาง พ.ศ. 2520-2521 โดยส�านกงานชวยเหลอผเสยชวตในสงคราม

กระทรวงสาธารณสขและสวสดการสงคม ประเทศญปน ประสานงานกบเจาหนาทปกครองและ

เจาหนาทต�ารวจของจงหวดแมฮองสอน พบโครงกระดกกวา 600 โครง และท�าการเผาทปาชา

ขางสนามบนขนยวม ขเถาทเหลอเกบไวทวดมวยตอและน�ากลบประเทศญปน หลงจากนน

ประมาณ พ.ศ. 2540 ทางจงหวดแมฮองสอนกมโครงการส�ารวจเสนทางการเดนทพของทหาร

ญปน สมยสงครามโลกครงท 2 โดยมรองผวาราชการจงหวด อมรพนธ นมานนท เปนประธาน

แสดงใหเหนวาทางจงหวดเองกใหความส�าคญกบการรวบรวมความรเกยวกบสงครามโลกครงท

2 (เชดชาย ชมธวช ม.ป.ป.2) และป พ.ศ. 2541 สถานเอกอครราชทตญปนประจ�าประเทศไทย

ไดส�ารวจสถานทซงสนนษฐานวาเปนหลมฝงศพทหารญปนทบานหวยโปง หมท 1 อ�าเภอ

เมอง จงหวดแมฮองสอน ตอมาจงมการขดคนอยางเปนระบบโดยส�านกศลปากรท 6 เชยงใหม

(สหวฒน แนนหนา และ ชนณวฒ วลยาลย 2543)

กลาวโดยสรป จากการประมวลเอกสารในเบองตนพบวาขอมลประเภทลายลกษณคอน

ขางกระจดกระจาย สวนใหญเปนเอกสารจากฝายไทย ทรวบรวมจากขอมลเอกสารประวตศาสตร

สงครามมหาเอเชยบรพาและการบอกเลาของบคคลทอยรวมในเหตการณ และหลกฐานทาง

โบราณคดทเปนซากสงของทถกทงและโครงกระดก รวมทงแหลงโบราณคดไมวาจะถนน คาย

ทพกในวดตางๆ หลมฝงศพ ซงมการด�าเนนการบนทกและรวบรวมขอมลเบองตนโดยพนต�ารวจ

โทเชดชาย ชมธวช ในฐานะผทสนใจคนควาดวยตนเองอยางตอเนอง และสรศกด ปอมทองค�า

ปราชญทองถนทรเรมคนควารวบรวมขอมลประวตศาสตรบอกเลา ทเปนผจดประกายใหมความ

สนใจพนทประวตศาสตรบรเวณน

องคความรเรองขนยวมกบสงครามโลกครงท 2

ผเขยนสรปประมวลสถานภาพขององคความรโดยสงเขป จากขอมลเอกสารขางตน และ

การส�ารวจทางโบราณคด และการสมภาษณบคคลของโครงการวจยการสบคนและจดการมรดก

วฒนธรรมอยางยงยนในอ�าเภอปาย-ปางมะผา-ขนยวม จงหวดแมฮองสอน (รศม ชทรงเดช

และคณะ 2550; 2552; 2553; 2556) เพอชวยในการวเคราะหการจดการภายในพพธภณฑ

สงครามโลกครงท 2


หลกฐานทแสดงถงความส�าคญของอ�าเภอขนยวม คอรองรอยของซากสงของตางๆ ทถก

ทงไวหลงสงคราม และมเอกสารญปนกลาวถงเสนทางสายนทแปลเปนภาษาไทยวา “เสนทาง

โครงกระดกสขาว” (รศม ชทรงเดช และคณะ 2550, 136) เพราะมทหารญปนลมตายระหวาง

ทางเปนจ�านวนมากเปนเรอนแสน (แตกยงไมมหลกฐานเอกสารทยนยนจ�านวนทแนนอน)

เนองจากเสนทางในอ�าเภอขนยวม และจงหวดแมฮองสอน เปนเสนทางทเปนเรองของทหาร

ญปนกบชาวบานในทองถนเปนสวนใหญ อกทงเรองราวทเกดขนทรบรจากการบอกเลาสวนใหญ

เปนเรองทด ไมใชเรองการกดขหรอความโหดรายของทหารญปน และไมมปฏบตการของเสร

ไทยในพนทชายขอบไกลศนยกลางของเมองหลวงและเมองใหญ จงท�าใหขอมลการสบคนทาง

ประวตศาสตรยงคอนขางจ�ากด แทบจะไมมบนทกใดๆ เกยวกบทหารญปนในอ�าเภอขนยวม

และจงหวดแมฮองสอนเลย (สายหยด เกดผล 2550, 249) เมอทบทวนขอมลท�าใหทราบวา

ยงไมมการคนควาวจยจากเอกสารทางราชการไทย และเอกสารฝายญปนอยางจรงจง ดงนน

หวขอทจดจ�าแนกจงเปนเพยงขอมลบางสวนทแสดงใหเหนถงองคความรจากขอมลภาคสนาม

เทาทเกยวของกบเหตการณสงครามโลกครงท 2 ทสามารถน�าไปตรวจสอบกบหลกฐานทาง

โบราณคดและประวตศาสตรบอกเลา โดยสรปไดดงน

ระยะเวลา

จากการสมภาษณพยานบคคล ผเขยนจ�าเปนตองจ�าแนกใหไดวาแตละคนอยในชวงไหน

ของเหตการณสงครามโลกครงท 2 ในภาพรวมของเหตการณในสมยสงครามโลกครงท 2 เกด

ขนระหวาง พ.ศ. 2484 ถง พ.ศ. 2488 (73-69 ปมาแลว) พนเอกหญงนงลกษณ ลมศร นก

ประวตศาสตร ผเชยวชาญเรองสงครามโลกครงท 2 (รศม ชทรงเดช 2550, 136) ไดกลาววา

บทบาทของประเทศไทยเกยวกบสงครามโลก แบงออกเปน 3 ชวงทส�าคญ คอ 1) ชวงทญปนบก

ไทย 2) ชวงทญปนเขามาตงฐานทพในไทย เพอสงก�าลงตอไปยงพมา มาเลเซย สงคโปร และ

3) ชวงทญปนพายแพสงคราม และถอยก�าลงรบเขามาสไทย

อ�าเภอขนยวมเกยวของกบเหตการณสงครามในชวงท 3 ซงเปนชวงเวลาปลาย

สงครามโลก 2 ชวงใหญๆ คอ การสรางทางเพออ�านวยความสะดวกสงก�าลงบ�ารงใหล�าเลยง

อาหารและก�าลงพลไปพมา ใน พ.ศ. 2486 และการถอยของกองทพในป พ.ศ. 2487- พ.ศ. 2488


ชวงแรก ญปนมแผนการเดนทางไปสเมองเดล ประเทศอนเดย ซงเปนอาณานคมของ

องกฤษขณะนน โดยเขาทางพมาเพอโจมตองกฤษผานเทอกเขาอมฟาล เขาไปทางโกฮมา เพอ

เขาไปสเมองเดล เสนทางเกยวของกบอ�าเภอขนยวมม 2 เสนทางคอ เสนทางเชยงใหม-ปาย-

ปางมะผา-อ�าเภอเมองแมฮองสอน-ขนยวม และเสนทางเชยงใหม-แมแจม-ขนยวม-ตอแพ-หวย

ตนนน ในการเดนทพเขาประเทศพมา ญปนไดใชรถยนต ชาง มา วว ในการขนอาวธยทโธปกรณ

และขาวของตางๆ

อยางไรกด มการปะทะทรนแรงทเมองอมฟาลและโกฮมา ระหวางเดอนเมษายน-

มถนายน พ.ศ. 2487 ท�าใหกองก�าลงญปนตองถอยรนกลบมาประเทศไทย ตามเสนทางเดม

จากบานหวยตนนน-บานตอแพ-ขนยวม ทหารญปนทบาดเจบและเจบปวยถกล�าเลยงเขามา

รกษาทอ�าเภอขนยวม และชวงทญปนใกลยอมแพในวนท 14 สงหาคม พ.ศ. 2488 มทหาร

จ�านวน 25,000 คน เขามาในอ�าเภอขนยวม (เชดชาย ชมธวช 2555ก)

ส�าหรบระยะเวลาในการถอยทพจากพมาผานขนยวม-อ�าเภอเมองแมฮองสอน-ปาย-

เชยงใหม ทหารญปนใชรถยนต รถบรรทก มาตาง ววตาง ชางในการน�าเครองมอ เครองใชและ

อาวธยทโธปกรณกลบมาดวย รวมใชระยะเวลาในการเดนทางประมาณ 7-8 เดอน (สรศกด

ปอมทองค�า และคณะ 2541, 8)

ใครและจ�านวนคนทเกยวของกบการสรางทาง

สงหนงทผเขยนมค�าถามอยในใจ คอใครเปนกลมทเดนทางเขามา เปนทหารประจ�ากอง

ใด และมจ�านวนเทาไหร เพราะจะชวยสรางความกระจางในการอธบายหลกฐานทางโบราณคด

ประเภทเครองแตงกาย ของใชทจดแสดงภายในพพธภณฑและทอยในความครอบครองของ

ชาวบาน และจ�านวนคนทองถนในชวงเวลาดงกลาวมจ�านวนเทาไหร และแรงงานทเกณฑไปม

การจดระบบอยางไร

1) ทหารญปน

ทหารชดแรกทเดนทางมากอสรางทางไปยงพมา ฝายไทยทไดรบมอบหมายคอกองพน

ทหารชางท 1 และฝายญปนคอกองบญชาการกองทพท 15 ภายใตการดแลของผบญชาการ


ชอ ซฮาจ คาตามระ มหวหนาเสนาธการคอ กนปาจ โยชดะ (จราภรณ สถาปนะวรรธนะ 2550,

115) แตขากลบทถอยทพกลบมาจากพมา เทาทสบคนจากเอกสารชนรองทอางแลวในขางตน

ไมสามารถสรปจ�านวนทแนนอนของทหารทเขารวมรบและถอยทพกลบมาได มบนทกของทหาร

ญปนชอคาซโยซ วาดา (เชดชาย ชมธวช 2555ก, 17-18) ทรอดชวตเลาวา “มทหารญปนจ�านวน

270,000 คนเขาไปสรบในพมา เมองอมพาล (ประเทศอนเดย) ทหารญปนจ�านวน 190,000

คนไดตายในสนามรบ...”

ส�าหรบการสรางทางไปยงประเทศพมานเปนเสนทางทอยสงประมาณ 1,000-1,500

เมตร จากระดบน�าทะเล และเปนพนทปามความยากล�าบากเปนอยางยงเพราะตองด�าเนนการ

ในฤดฝน ในการนรฐบาลไทยมอบหมายใหผวาราชการจงหวดเชยงใหมและแมฮองสอนเปน

ผรบผดชอบเรองการหาแรงงาน การกอสรางถนนระหวางเชยงใหม-แมฮองสอน โดยเรมท�าการ

กอสรางระหวางป พ.ศ. 2485-2488 มการผลดเปลยนแรงงานเขามาประจ�าการทกๆ 3 สปดาห

(โยชกาวา โทชฮา 2550, 90-91)

ก�าลงทหารทเขามาในอ�าเภอขนยวม ม 2 ชด คอ ชดแรก ประมาณตนป พ.ศ. 2485 ญปน

ไดสงทหารเขามาในอ�าเภอขนยวมประมาณ 5-6 พนคน ทหารกลมแรกเปนทหารกองเสบยง

เขามาเตรยมเสบยงอาหาร และส�ารวจขอมลใหทหารหนวยสรางทางทจะตามมาภายหลง โดย

จดตงกองเสบยงทวดโพธาราม และชดทสองเปนหนวยสรางทาง ตงกองก�าลงอยทเดยวกบกอง

เสบยงทวดโพธารามเชนกน มก�าลงประมาณ 1 กองรอย หวหนาชอรอยโท คาราอช ไมทราบ

เวลาทแนนอนวาเขามาเมอใด (เชดชาย ชมธวช 2555ก, 21) หนวยสรางทางนมคณะท�างาน

3 คณะคอ คณะส�ารวจ คณะสรางทาง และคณะตรวจสอบ ในการสรางทางกจะใชระเบดภเขา

เพอเปดชองทางแลวจงใชแรงงานคนในการขดดวยจอบ

อยางไรกด ขอมลจากการสมภาษณของชาวบานทถกเกณฑแรงงานในอ�าเภอขนยวม

ไมสามารถระบไดวาเปนการสรางตอนขาเขาไปพมาหรอตอนเดนทางกลบ และทหารญปนคง

ใชเสนทางนหลายครงจนยากแกการจ�าแนกจากความทรงจ�าในวยเยาวของผทใหสมภาษณ เชน

ขอมลจากการสมภาษณลงวารนทร ไชยพรหม ชาวอ�าเภอเมอง จงหวดแมฮองสอน ทเขาใจวา

ตนถกเกณฑแรงงานไปสรางถนนเพอเปนเสนทางเดนกลบของทหารญปนสมยสงครามโลก

(สรศกด ปอมทองค�า และคณะ 2541, 36)


2) คนทองถน

ส�าหรบจ�านวนของประชากรในอ�าเภอขนยวม ไมทราบแนชดวาเทาไหร แตรวมเขต

การปกครองของจงหวดแมฮองสอนทง 4 อ�าเภอ ไดแก อ�าเภอเมองแมฮองสอน อ�าเภอปาย

อ�าเภอขนยวม และอ�าเภอแมสะเรยง ทงจงหวดมประชากรประมาณ 60,000 กวาคนทงจงหวด

(เชดชาย ชมธวช 2555ก, 2)

ระบบการจดการแรงงานทองถนของฝายไทย เจาหนาทรฐบาลไทยเปนฝายจดหา

แรงงานผชายตามหมบานตางๆ ผวาราชการจงหวดแมฮองสอน มหนงสอไปถงนายอ�าเภอและ

นายอ�าเภอกท�าหนงสอสงเรองตอไปใหผใหญบานจดเตรยมแรงงานรบจาง โดยใหสลบไป

ท�างานในตางพนท ส�าหรบรายละเอยดของคาจางและระยะเวลาในการท�างาน มความแตกตาง

กนเลกนอยในแตละพนท จากค�าสมภาษณชาวบานในอ�าเภอเมองซงใหขอมลทตรงกน ไดแก

นายชเกยรต พงศศร ชาวบานจากอ�าเภอเมอง เลาวา ไดรบคาจางวนละ 8 บาท โดยจะถกน�า

ไปท�างานประมาณ 20-30 คน และคนหนงท�างานประมาณ 15 วน ตอคน ตอเดอน (สรศกด

ปอมทองค�าและคณะ 2541, 36) ส�าหรบชาวบานทอ�าเภอขนยวม นายหมองจง สายบว เลาใน

การใหสมภาษณเมอวนท 24 กนยายน พ.ศ. 2551 วาเคยเปนสมหบญชใหทหารญปน “....คน

แมฮองสอนทจะเปนนายสมหบญช 2 คน ไดรบคาจางตอคนวนละ 15 บาท และแรงงานทจาง

นนมจ�านวน 35-36 คน ไดรบคาจางตอคนวนละ 12 บาท....”

จากค�าสมภาษณ การจายเงนคาจางส�าหรบแรงงานนนแตกตางกนตามหนาท และแตละ

พนทจะไดรบคาจางไมเทากน คนจากอ�าเภอเมองไดรบคาจางวนละ 8 บาท แตคนทขนยวมได

รบคาจางตอวน วนละ 12 บาท ซงไมอาจประเมนไดวาขนกบความยากงายของลกษณะพนท

การท�างาน

ชวตความเปนอย

ในชวงทเดนทางเขาไปพมา การกนอยจะมกองเสบยงทรบผดชอบในการจดหาอาหารและ

ท�าอาหารใหกบทหารตามคายตางๆ (ส�านกงานวฒนธรรมประจ�าจงหวดแมฮองสอน 2549, 165)

ระหวางการท�าทาง อาหารการกนของทหารญปน โดยปกตแลวมเสบยงมาสงอาหารใหตามจด

ตางๆ ระหวางการสรางทาง ทหารญปนจะพกรมทางในปา ชาวบานในพนทตางๆ กจะน�าอาหาร


เชน ขาว ขาวเปลอก ผก ผลไม ปลา เนอ ฯลฯ ไปขายใหกบชาวญปน ส�าหรบแรงงานไทย อาหาร

การกนตองน�าไปเองและหงหาอาหารเอง นอกจากน จากค�าสมภาษณของนายชเกยรต พงศศร

ชาวบานทอาศยอยในอ�าเภอเมอง เลาวา ทางราชการไดมการประชาสมพนธใหก�านน ผใหญ

บาน จากหมบานตางๆ น�าเสบยงอาหาร อาหารแหง อาหารสด ผก ผลไมไปขายใหกบทหาร

ญปนตามคายตางๆ (เชดชาย ชมธวช ม.ป.ป.1, 23; สรศกด ปอมทองค�าและคณะ 2541, 36)

ส�าหรบทอ�าเภอขนยวม หากบานไหนมววตางกจะรบจางทหารญปน เชน รอยตรสรนทร

หมะนนท ชาวบานในอ�าเภอขนยวม ใหสมภาษณเมอวนท 25 พฤษภาคม พ.ศ. 2551 เลาวา

“....ในชวงสงครามโลกครงท 2 พวกพอคาววตางรบจางขนขาวสารใหญปน จางววตาง ตวละ

20 บาท ตวใหญก 30 บาท ส�าหรบขนขาวสารไปแมฮองสอน ตวเลกบรรทก ไดประมาณ 2 ถง

กวา ตวใหญก 3 ถงกวา ใชเวลา 7 วน ไปกลบกครงเดอน....”

สวนขากลบทถอยทพ ทหารญปนน�าเอาอาหารบางสวนมาจากพมา นายอนค�า แสงใส

ชาวอ�าเภอขนยวม ใหสมภาษณเมอวนท 24 กนยายน พ.ศ. 2551 เลาวาทหารญปนคอนขาง

จะอดอยาก ถงขนาด “....ไปขดไสเดอนทขวว ขควาย ขดใสหมอสนาม แลวเอามาทอดทาน”

หญงบรการ/ภรรยาคนทองถนของทหารญปน

จากค�าใหสมภาษณของนายชเกยรต พงศศร ชาวบานในอ�าเภอเมอง จงหวดแมฮองสอน

(สรศกด ปอมทองค�า 2541, 7) เมอทหารญปนถอยทพกลบ ทหารบางคนไดน�าภรรยามาจาก

เมองตองย ประเทศพมา กลบมาดวย นอกจากน มบนทกการประชมในเรองโครงการศกษา

เชงประวตศาสตรและวฒนธรรมสมพนธภาพของชาวญปนและชาวไทยในแมฮองสอน ระหวาง

สงครามโลกครงท 2 ในวนท 12 พฤษภาคม พ.ศ. 2540 บนทกวา “ มหญงญปนทสละตนเอง

เพอชาตมาบรการทางเพศแกทหารญปนในคายจ�านวนหนง สมยนนมถงยางอนามยใชแลว และ

ถามลกขนมาจะไมใหคนไทยเอาไปเลยงเลยและไมทราบวาญปนเอาไปเลยงไวทไหนดวย” และ

“ผหญงบรการทางเพศญปน สวนมากจะตายดวยโรคไขมาลาเรยและโรคทางเพศซงทหารญปน

ตดมาจากพมา” (เชดชาย ชมธวช ม.ป.ป.2)

นอกเหนอจากผหญงทมาจากพมาแลวกมเดกเดนทางรวมกบทหารญปนดวย (รศม

ชทรงเดช 2552ข, 341-361) ส�าหรบประเดนเรองของหญงญปนหรอหญงบรการนไมมขอมลท


เปนเรองเลาทมาสนบสนน เนองจากเปนเรองทไมมคนทองถนทมประสบการณไดเหนโดยตรง

แตผเขยนเหนวาเปนหวขอทนาสนใจทนาจะน�ามาวเคราะหตอไปถงสถานภาพของผหญงไทยท

เขาไปยงเกยวหรอเปนภรรยาของทหารญปนวาไดรบการปฏบตอยางไรในสงคมไทยขณะนน

ภาษาและการสอสาร

ทหารญปนสอสารกบชาวบานผานลามทเปนคนแมฮองสอนทพดภาษาญปน ภาษาไทย

ภาษาไทใหญ และภาษาอน เชน ภาษาพมา นายจอรยะ อประ ชาวขนยวม ใหสมภาษณเมอ

วนท 23 พฤษภาคม พ.ศ. 2551 เลาวา “…มลงเปนเดกคนเดยวทไปท�างานกบญปน เพราะพอ

ลงพดภาษาพมาได ญปนกพดภาษาพมาไดเพราะเขาไปอยพมานาน พดเกง เวลาบานลงต�า

ขาวเขากมาชวย คนแมฮองสอนสมยกอนจะเกงภาษาพมา…”

นายหมองจง สายบว ซงเปนสมหบญชใหทหารญปน ใหสมภาษณเมอวนท 24 กนยายน

พ.ศ. 2551) เลาถงการสอสารกบทหารญปนวา “....ในดานการสอสารนน ทางญปนจะมทหาร

ทสามารถพดภาษาไทย กจะพดคยกบคณตาบาง [หมายถงลงหมองจง-ผเขยน] แตทหารเหลาน

ตองเดนทางไปยงทอนดวย เพราะฉะนนคณตาและแรงงานกตองพยายามสอสารกบทหารญปน

คนอนๆ ดวยภาษามอเปนสวนใหญ...” และนายจ�ารส ประสานสข เลาในการใหสมภาษณเมอ

วนท 22 พฤษภาคม พ.ศ. 2551 วา “แมท�าขนมไปใหแลวตวเองเปนคนเอาไปขาย เวลาขาย

เรากใชภาษาพนเมองของเรา (หมายถงภาษาไทใหญ-ผเขยน) เขากรเหมอนกนอยนดหนอย...”

โรคภยไขเจบและจ�านวนทหารทตายในอ�าเภอขนยวม

จ�านวนของทหารทเสยชวต และต�าแหนงทถกฝงเปนขอมลทส�าคญเกยวกบแหลง

โบราณคดประเภทหลมฝงศพ สวนใหญจะเสยชวตจากอาการบาดเจบ ไขปา ไขมาเลเรย และ

โรคบด จากบนทกของทหารญปนชอคาซโยซ วาดา (เชดชาย ชมธวช ม.ป.ป.1, 17-18) เลา

เกยวกบจ�านวนทหารทเสยชวตวา

....ขำพเจำไดไปรวมรบและไดถอยทพตำมแนวชำยแดนพมำและไทยเขำมำทอ�ำเภอ

ขนยวม ปลำยเดอนกรกฎำคม 2488 ในตอนนนเกอบเอำชวตไมรอด เพรำะเปน


โรคมำเลเรย ไขปำ และบด .... ทหำรญปนเจบปวยลมตำยกนเปนจ�ำนวนมำก ประมำณ

วำในอ�ำเภอขนยวมมทหำรญปนทตำยประมำณ 7,000 คน....

นอกจากมทหารญปนทตายระหวางการถอยทพกลบจากประเทศพมา ตามเสนทางหวย

ตนนน-ตอแพ-ขนยวม-แมฮองสอน-ปาย-เชยงใหมแลว มคนทองถนทเปนแรงงานเสยชวต

ระหวางการสรางทางดวยเพราะไขปาและโรคมาลาเรย (เชดชาย ชมธวช ม.ป.ป.1, 23) ดงพบ

วามหลกฐานยนยนเปนเครองเวชภณฑจดแสดงภายในพพธภณฑเดมอยจ�านวนหนง ส�าหรบ

รายละเอยดของขอมลเกยวกบหลมฝงศพทถกกลาวถงในจงหวดแมฮองสอนดใน “รายงาน

การส�ารวจขดคนตามโครงการศกษาเชงอนรกษแหลงฝงศพทหารญปนสมยสงครามโลกครงท

2 จงหวดแมฮองสอน“ (เฌอ กรน 2542)

การลกขโมย

ขอมลทนาสนใจจากรายงานการขดคนตามโครงการศกษาเชงอนรกษแหลงฝงศพทหาร

ญปนสมยสงครามโลกครงท 2 จงหวดแมฮองสอน (เฌอ กรน 2542, 23) ซงบนทกวาชาว

บานเมองปอนเลาใหฟงวาบรเวณคายหวยทรายขาว มเสนทางทชาวบานชาวเมองปอนใช น�า

ขาวปลาอาหารไปขายและแลกเปลยนกบทหารญปน ในเสนทางดงกลาวนมกลมโจรมาขโมย

มาและชางททหารญปนน�ามาจากพมา ประเดนเรองการลกขโมยสงของจากทหารญปนทบาด

เจบลมตายในชวงปลายสงครามเปนประเดนทนาจะคนควาตอ เพราะการถายทอดเนอหาใน

พพธภณฑหรอการบรรยายประกอบการทองเทยว มกเลาเรองทเปนความสมพนธทดระหวาง

ทหารญปนและคนทองถนเกอบทงสน

อาจกลาวไดวาขอมลทไดรวบรวมจากเอกสาร การบนทก และเรองเลาจากความทรง

จ�าของชาวบานในอ�าเภอขนยวม และอ�าเภอเมอง จงหวดแมฮองสอน ไดฉายภาพใหเหนชดขน

ถงเหตการณในชวงปลายสงครามโลก และการปฏสมพนธทชาวบานมตอทหารญปน องคความ

รนถอวาเปนหวใจทส�าคญของการจดการมรดกวฒนธรรมของสงครามโลกครงท 2 เพราะเรา

สามารถประเมน ตความ และใหความหมายของพนททางประวตศาสตรในภาพรวมทใหญขน

อยางตระหนกร โดยการตรวจสอบขอมลหลายดาน


รปแบบของมรดกสงครามทอ�าเภอขนยวม

ส�าหรบมรดกสงครามโลกครงท 2 ทพบภายในอ�าเภอขนยวม สามารถจ�าแนกออกเปน

2 ประเภทหลก คอ มรดกวฒนธรรมทเปนสงของ จบตองได ไดแก เอกสำรและภำพถำย โดย

ราชการทงฝายไทยและญปน โดยเฉพาะญปนไดท�าการบนทกภาพเหตการณตางๆ ในระหวาง

การเดนทพและการถอยทพ ซากสงของ ไดแก ซากรถยนต เกวยน อาวธยทโธปกรณ เครองใช

เครองนงหม โครงกระดก เครองถวยของนายทหารญปน ปายประจ�าตว เปนตน แหลงโบรำณคด

เปนสถานทซงพบสงของหรอรองรอยของซากหรอโบราณวตถ หรอซากของโครงกระดกคน เชน

หลมฝงศพบรเวณหวยโปง วดมวยตอ หวยปลามง เสนทางสงครามโลกครงท 2 จากบานตอแพ

ถงบานหวยตนนน เสาไฟฟา สะพาน เปนตน และสถำนทส�ำคญทำงประวตศำสตรเปนสถานท

ซงเคยมเหตการณตางๆ เกดขน แตในปจจบนอาจจะไมหลงเหลอรองรอยใดๆ ใหเหน เชนคาย

ทหารญปนทหนองปากอ คายหวยปลามง วดตอแพ วดมวยตอ บานแมสรนทร เปนตน ซงเคย

เปนบรเวณททหารญปนมาตงคายพกชวคราว

สวนมรดกวฒนธรรมทไมใชสงของ น�ามาใชในรปแบบของการจดแสดงภายในอนสรณ

สถานมตรภาพไทย-ญปนและจดท�าเสนทางการทองเทยว มาจากการสมภาษณความทรงจ�า

ของบคคลเกยวกบเรองราวตางๆ ผานการเลาเรองหรอมขปาฐะ (เชดศกด ตรรยาภวฒน และ

รมย กนษฐานนท 2551; นชนภางค ชมด 2552; รมเยน โกไศยกานนท 2556; รศม ชทรงเดช

2552ก) โดยพยานบคคลปจจบนทอยในเหตการณสมยสงครามโลกครงท 2 อายระหวาง 75-

97 ป ซงยอนกลบไปกอายระหวาง 2-24 ป ดงนน การสมภาษณจงจ�าเปนตองตรวจสอบความ

ถกตองของขอมลไปมาระหวางกลมคนรวมสมย (วอกญญา ณ หนองคาย 2556, 78-80) ท

ถายทอดเรองราวประสบการณของแตละบคคลผานความทรงจ�าของตนเอง เชน การขายของ

ใหญปนของยายปาง ความทรงจ�าในประวตศาสตร เชน เอกสารขาราชการฝายไทยและญปน

และความทรงจ�ารวม เชน การสรางถนน เปนตน

จากพพธภณฑสงครามโลกครงท 2 สอนสรณสถานมตรภาพไทย-ญปน

ส�าหรบการจดการมรดกวฒนธรรมสงครามโลกครงท 2 ทเหนเปนรปธรรมชดเจนมาก

ทสดคอ การจดการทางกายภาพและการสรางความร เพอการจดแสดงภายในพพธภณฑ


สงครามโลกครงท 2 ซงเปนทรวบรวมซากสงของสมยสงครามโลกทพบภายในอ�าเภอขนยวม

เกอบทงหมด นอกจากนยงมรปถาย วซด ทกลาวถงความทรงจ�าของชาวขนยวมตอเหตการณ

ตางๆ ในสมยนน ส�าหรบบทความนผเขยนขอใชค�าวา “พพธภณฑสงครามโลกครงท 2” ตาม

ชอเดม ตามวตถประสงคของการจดตงเดม และเพอชใหเหนถงความส�าคญของขนยวมในบรบท

ทางประวตศาสตรของสงครามโลกครงท 2 และบทความนเขยนกอนทอาคารอนสรณสถาน

ไทย-ญปนแหงใหมจะเปดใหเขาชมเมอปลายป พ.ศ. 2555

การเกดพพธภณฑสงครามโลกครงท 2 ซงตอมาเปลยนชอเปนอนสรณสถานมตรภาพ

ไทย-ญปน เปนผลกระทบจากกระแสโลกาภวตน โดยเฉพาะการพฒนาเศรษฐกจและการทอง

เทยวในอ�าเภอขนยวม เพอใหมแหลงทองเทยวเพม นอกเหนอจากทงบวตองซงมระยะเวลา

ทจ�ากดในชวงฤดหนาว พพธภณฑแหงนแรกเรมมการรวบรวมสะสมสงของสมยสงครามโลก

ครงท 2 ซงเปนความสนใจสวนตวของพนต�ารวจโทเชดชาย ชมธวช ระหวางด�ารงต�าแหนง

ทสถานต�ารวจภธรอ�าเภอขนยวม ตงแต พ.ศ. 2538 และไดจดตงเปนพพธภณฑสงครามโลก

ครงท 2 ในอาคารสวนหนงของศนยวฒนธรรมอ�าเภอขนยวม (คอทตงปจจบน) ซงเปนพนทฝง

ศพเดมของทหารญปน เมอสรางขนแลวมปญหาเรองขาดสงของจดแสดงภายในอาคาร โดยนาย

อ�าเภอขนยวมในขณะนนกไดเหนควรใหใชพนทอาคารเพอจดท�าพพธภณฑ มพธเปดอยางเปน

ทางการเมอวนท 9 พฤศจกายน พ.ศ. 2539 จนกระทงป พ.ศ. 2543 มสงของประมาณ 1,000

ชน นอกเหนอจากโบราณวตถสมยสงครามโลกแลว กมโบราณวตถจ�าพวกภาชนะดนเผาสมย

ลานนา และวตถชาตพนธทไดรบการบรจาคจากชาวบานหลายชนปะปนอยดวย (เชดชาย ชมธวช

2555ก) การด�าเนนงานระยะแรกอยภายใตการดแลของอ�าเภอขนยวม

เมอป พ.ศ. 2542 มโครงการศกษาเชงอนรกษแหลงฝงศพทหารญปน สมยสงครามโลก

ครงท 2 จงหวดแมฮองสอน โดยบรษท เฌอ กรน ไดออกแบบภมทศนรอบๆ และเปนผสรางวดทศน

ความรกระหวางทหารญปนกบสาวไทใหญ อนท�าใหชอเสยงของปาแกวโดงดง ทงในประเทศไทย

และตางประเทศ ภายใตการควบคมงานของส�านกงานโบราณคดและพพธภณฑสถานแหงชาต

ท 6 เชยงใหม กรมศลปากร โดยไดรบงบประมาณสนบสนนจากมลนธเอโตะ ประเทศญปน

ตอมามการปรบปรงอาคารและเปลยนการจดแสดงใหมในป พ.ศ. 2549 และภายหลงมการ

เปลยนผดแลอาคารใหอยภายใตการดแลของเทศบาลต�าบลขนยวมแทน


ในป พ.ศ. 2552 มโครงการปรบปรงพพธภณฑสงครามโลกครงท 2 โดยจงหวด เทศบาล

ต�าบลขนยวม และสมาคมมตรภาพไทย-ญปน ทมแผนพฒนาใหขนยวมเปนเมองญปน (Little

Japan) และการออกแบบอาคารใหม แตถกตอตานโดยชมชนทองถนทคดคานนโยบายของ

ฝายบรหารเทศบาล ดงรายงานขาวทปรากฏในหนงสอพมพมตชน วนท 21 มถนายน พ.ศ.

2552 และรายงานขาวของเนชนทนขำว เมอวนท 2 กรกฎาคม พ.ศ. 2552 จงขอความชวย

เหลอจากสอตางๆ และมลนธเลก-ประไพ วรยะพนธมาชวยจดเวทประชาพจารณ “คนขนยวม

กบประวตศาสตรและการจดการมรดกวฒนธรรมทองถน” เมอวนท 18 ตลาคม พ.ศ. 2552

(ปกรณ คงสวสด 2552) ตอมาไดขอยตในเรองของรปแบบอาคารใหสรางเปนอาคารแบบ

ไทใหญ และเมอพพธภณฑเปดอยางเปนทางการใน พ.ศ. 2555 ภายในใหมการจดแสดงเนอหา

ทเกยวของกบวฒนธรรมไทใหญดานลาง และการจดแสดงโบราณวตถสมยสงครามโลกครงท 2

จดแสดงขางบน (เทศบาลต�าบลขนยวม 2556)

ทางเขาของอาคารพพธภณฑเดมมซากรถเกาจดแสดงกลางแจงหลายคน มการจด

แสดงโดยยกไปวางกลางแจงไวบนหลงคาอาคารหนาพพธภณฑ สวนการจดแสดงภายใน

พพธภณฑเนนแสดงสงของทมเกบรวบรวมอยในพพธภณฑมากกวาการน�าเสนอเนอหา เนอหา

ความรบางสวนเกยวกบเหตการณถกถายทอดในรปแบบของวดทศน (สนนษฐานวามการจด

ท�าประมาณป พ.ศ. 2549) มจดประสงคทเนนความสมพนธทดระหวางคนไทยและทหารญปน

ผานการบอกเลาเรองของความรกของยายแกว จนทสมา กบนายทหารญปนสบเอกฟกดะ เมอ

เปลยนแปลงการจดแสดง สงของทเปนของพนบานกถกน�ามาเกบในอาคารทใชเปนคลงเกบ

โบราณวตถชวคราว

ส�าหรบการจดการความร พนต�ารวจโทเชดชาย ชมธวช ไดเรยบเรยงเนอหาบางสวน

และเขยนเปนเอกสารขนมา เพอเปนเอกสารประกอบการน�าชมพพธภณฑ นอกจากนยงม

ลงจอรยะ อประ ซงเปนชาวขนยวมทมชวตอยในชวงสงครามโลกครงท 2 เปนผดแลและเปน

ผน�าชมหรอถายทอดความรผานประสบการณสวนตวภายในพพธภณฑ ซงผเขยนเหนวาเปน

บคคลทมสวนส�าคญและสรางเสนหใหกบพพธภณฑเลกๆ แหงนเปนอยางยง แตในปจจบนลง

จอรยะไมไดท�าหนาทนแลว

อยางไรกด ขอทนาสงเกตจากการจดแสดงในอาคารพพธภณฑเดมคอ ขาดปายอธบาย

ความหมายของสงของวาเปนอะไร รวมทงเนอหาหลกของเหตการณทางประวตศาสตร และ


การอธบายความสมพนธระหวางคนขนยวมกบเหตการณสมยสงครามจากมมมองของคนทอง

ถนในภาพรวม (ปจจบนมการเปลยนรปแบบการจดแสดงและเนอหาใหม ดบทความของชวสทธ

บณยเกยรต ในวารสารสงคมวทยำมำนษยวทยำฉบบเดยวกนนประกอบ)

เสนทางสมยสงครามโลกครงท 2

ส�าหรบเสนทางสมยสงครามโลกครงท 2 ทอยในความสนใจของหนวยงานตางๆ ซงม

แผนพฒนาใหเปนแหลงทองเทยว คอเสนทางตอแพ-หวยตนนน มระยะทางทงสนประมาณ 13

กโลเมตร ใชเวลาในการเดนแบบไมคางคน 1 วน และคางคนประมาณ 2 วน

ถนนสายประวตศาสตรทผานหมบานตอแพ-หวยตนนน อยในพนทของบานตอแพ

บานแมเงา บานประตเมอง บานหวยตนนนในเขตการปกครองของ อบต.แมเงา และบานเมอง

ปอนในเขตการปกครองขององคการบรหารสวนต�าบล (อบต.) เมองปอน

รองรอยทส�าคญทปรากฏอยตามเสนทางคอ ถนนดนอด หมดเสาโทรเลข สะพานไม

ซากโลหะเหลกทเปนชนสวนของรถยนตซงเหลออยนอยมาก เมอเปรยบเทยบกบเรองเลาทกลาว

ถงจ�านวนทหารญปนทถอยทพมาพรอมกบรถยนต สมภาระ และสงของตางๆ สวนใหญถกขนยาย

จากต�าแหนงเดม บางสวนถกน�ามาเกบไวทพพธภณฑสงครามโลกครงท 2 ทอ�าเภอขนยวม

คายส�าคญของทหารญปนระหวางเสนทางมทงหมด 5 คายส�าคญ คอคายหวยตนนน

คายน�ายวม คายหวยปลามงในเขตบานหวยตนนน และบานเมองปอน ซงเปนคายทหารขนาด

ใหญ คายหวยทรายขาวในเขตบานเมองปอน และวดตอแพในเขตบานตอแพ ซงใตถนศาลาถก

ใชเปนสถานพยาบาล (เฌอ กรน 2542, 54)

สสานทส�าคญตามเสนทางโครงกระดกสขาวนม 4 แหง คอ สสานหวยตนนน ทบาน

หวยตนนน ต�าบลแมเงา สสานหวยน�ายวม และสสานหวยปลามง ต�าบลแมเงา และสสานวด

ตอแพ ทบานตอแพ ต�าบลแมเงา (เฌอ กรน 2542, 116-118)

นอกจากน จากการเดนส�ารวจของทมวจยดานโบราณคด (รศม ชทรงเดช และคณะ

2550; 2552; 2553; รศม ชทรงเดช [บรรณาธการ] 2555) พบวาสงแวดลอมตามเสนทาง

เปนปาเตงรง สลบกบปาไผ เสนทางตดตามทางเดนเกาทขนานไปกบล�าหวยและออมภเขา


ในระดบความสงทเกอบหรอบางครงเปนยอดเขาทสามารถจะมองเหนภมประเทศไดโดยรอบ

พนทซงเลอกเปนคาย มลกษณะเปนลานตะพกระดบต�า ทมพนทราบกวางขวางพอทจะพกได

เปนจ�านวนมาก ทศนยภาพระหวางทางมความงดงามและเดนไดสะดวกเปนทางราบไมสงชน

ท�าใหสามารถเดนไดนาน แตระยะทางกจะออมและไกลกวาการเดนตามรองน�าทตดลงมา

จากยอดเขา ซงชาวบานใชเดนเปนทางลด ปจจบนเสนทางสายประวตศาสตรยงเหนคอนขาง

ชดเจน และอยในสภาพสมบรณ แตบางชวงกพงทลายจากน�าเซาะหรอการพงทลายของหนา

ดน เสนทางสมยสงครามโลกน ยงไมมการจดการโดยหนวยงานใดๆ อยางจรงจง มเพยงการ

พฒนาเปนแหลงทองเทยวแตกยงไมมเจาภาพและแผนการด�าเนนงานทชดเจน ตอเนอง (รมย

กนษฐานนท 2555)

บทวเคราะห “ซาก” สงครามโลกทคนชวต

กอนทจะพจารณาวา “ใครเปนเจาของ และควรเปนผ จดการมรดกวฒนธรรม

สงครามโลกครงท 2” ผเขยนขอสะทอนความคดในประเดนตางๆ ทเกยวของการกบจดการมรดก

วฒนธรรมประเภทพพธภณฑ ไดแก ชอของอาคารเกบโบราณวตถและวตถชาตพนธ อาคาร

เกา-ใหมทเปลยนแปลงกบคณคาตอชมชน วตถพพธภณฑและการจดแสดง และวดทศนเรอง

ของยายแกว

ชอนนสำ�คญไฉน?

ในทน ผเขยนขอท�าความเขาใจถงความหมายทแตกตางกนระหวางค�าวา “พพธภณฑ

สงครามโลกครงท 2” และ “อนสรณสถานมตรภาพไทย-ญปน” วามความหมายอยางไร ทงน

ระหวางทท�างานวจยในพนท มกระแสของการจะปรบปรงพพธภณฑใหมและเปลยนชอ ผเขยน

และทมวจยไดจดการเสวนาเรอง “อนสรณสถานไทย-ญปน ‘ใหม’ ใครก�าหนด?” เมอวนอาทตย

ท 17 พฤษภาคม พ.ศ. 2552 ทวดมวยตอ จงไดเสวนารวมกบชมชนในเทศบาลเรองของชอและ

ความหมาย (ศรลกษณ กณฑศร 2552, 143-152)

ในสวนของการนยาม “พพธภณฑสถาน” หมายถง สถานทเกบรวบรวมหรอสะสม

สงของใหเปนระเบยบ จดแสดง และมการศกษาคนควาเกยวกบสงของเพอใหเกดความรและ


เปนประโยชนตอการศกษา (จรา จงกล 2521, 2) ในขณะท “อนสรณสถาน” หมายถง เครอง

เตอนใจและระลกถงวรชนทเสยสละเพอชาต เชน การสรางอนสรณสถานแหงชาต บนถนน

วภาวดรงสต อนสรณสถานวรชน 14 ตลาคมทสแยกคอกวว อนสรณสถานสงครามโลกครงท

2 ทจงหวดกาญจนบร เปนตน มอนสรณสถานอกประเภทคอ อนสรณสถานเครองหมายทาง

ประวตศาสตร หมายถง การสรางเครองหมายใหเปนหลกฐานในทางประวตศาสตร เชน อนสรณ

สถานเครองหมายประวตศาสตรสงครามมหาเอเชยบรพาทบางป จงหวดสมทรปราการ (สาย

หยด เกดผล 2550, 271-276)

ดงนน การเรยกชอสถานทเกบมรดกวฒนธรรมสงครามโลกครงท 2 ทอ�าเภอขนยวม จงม

ความหมายทแตกตางกนระหวางชอเรยกวา “พพธภณฑสงครามโลกครง 2” กบ “อนสรณสถาน

มตรภาพไทย-ญปน” เพราะ “พพธภณฑสงครามโลกครง 2” หมายถง สถานทเกบรวบรวม จด

แสดง และใหความรแกสาธารณชนเกยวกบเหตการณสงครามโลกครงท 2 สวน “อนสรณสถาน

มตรภาพไทย-ญปน” หมายถง เครองหมายทแสดงถงมตรภาพทดระหวางไทยกบญปน ซงอาจ

ไมจ�าเปนตองเปนสญลกษณทางประวตศาสตรทเกยวของกบสงครามโลกครงท 2 เสมอไปกได

ผลการประชมวาดวยเรองความหมายและชออาคารเกบโบราณวตถสงผลกระเพอมตอการรวม

ตวของชมชนในเขตเทศบาลขนยวมในการแสดงความเหนเกยวกบเรองการกอสรางอาคารใหม

ในเวลาตอมา

อ�ค�รเก�-ใหม

หากพจารณาถงมลเหต การจดตงพพธภณฑสงครามโลกครงท 2 ซงเขยนโดยพนต�ารวจ

โทเชดชาย ชมธวช (2555ก) สอดคลองกบการใหสมภาษณของจอรยะ อประ (นชนภางค ชมด

2552, 115) จะเหนวามเจตนาทชดเจนเกยวกบการกอตงสถานทแหงน คอเพอรวบรวมสงของ

ทเกยวของกบสงครามโลกครงท 2 และเพอพฒนาใหเปนสถานททองเทยวแหงใหมในอ�าเภอ

ขนยวม ซงกเปนแหลงทองเทยวทมชอเสยงของอ�าเภอขนยวมและจงหวดแมฮองสอนในเวลาตอ

มา อนเปนการเพมมลคาทางเศรษฐกจและสงคมใหกบอ�าเภอขนยวมเปนอยางยง เพราะแหลง

ทองเทยวทส�าคญไมวาจะอ�าเภอปายหรอจงหวดแมฮองสอนกยงไมสามารถจดตงพพธภณฑ

ได ประกอบการมถนนประวตศาสตรทหลงเหลอหลกฐานทชดเจนมากกวาอ�าเภอใดๆ มรดก

สงครามโลกครงท 2 จงถอวาเปน “จดขาย” และเปน “ตนทน” ทางวฒนธรรมทส�าคญของ

อ�าเภอขนยวมทเดยว


ดงทกลาวไวแลววา ปจจบนพพธภณฑสงครามโลกครงท 2 อยภายใตการดแลของ

เทศบาลต�าบลขนยวม และมแผนการพฒนาปรบปรงขยายพนทพพธภณฑใหม โดยเลอกสถานท

ขางๆ อาคารเดม ซงปจจบนเปนสนามกฬาประจ�าอ�าเภอ นายศกดชย สภาษา นายกเทศมนตร

ต�าบลขนยวม กลาวถงแผนการเตรยมความพรอมในอ�าเภอขนยวมในการรองรบโครงการ

พฒนาการกอสรางอนสรณสถานฯ เปนแหลงเรยนรเทคโนโลยเปนแหลงมตรภาพ และเปนสถาน

ททองเทยวตวอยางทเปนความรวมมอระหวางชาวบาน หนวยงานทองถนและนกวชาการ โดย

ในดานการเตรยมความพรอมเพอรองรบการทองเทยว ไดมการเตรยมความพรอมเรองสถาน

ท คน ทนทางเศรษฐกจ ไดแก ในดานสถานทครอบคลมโครงการกอสรางอนสรณสถาน ทจะ

ด�าเนนการใหเสรจภายในป พ.ศ. 2555 และโครงการกอสรางสถานทพกรบรองนกทองเทยว

ดานการเตรยมคน ทางเทศบาลเปดสอนอบรมภาษาองกฤษและญปนใหกบพนกงานและผท

สนใจ โดยไดรบความรวมมอจากอาจารยวทยาลยชมชนและอาจารยอาสาชาวญปน และดาน

ทนทางเศรษฐกจ ไดมการประสานงานกบทางธนาคารหรอแหลงทนดอกเบยราคาถกส�าหรบ

ชาวบานทตองการท�าโฮมสเตยหรอธรกจทองเทยวอนๆ (ศรลกษณ กณฑศร 2552, 143-152)

แตตอมาไดมความขดแยงทางดานความคดเหนเกยวกบสถานทจดสรางภายในชมชนดงได

กลาวไปขางตน จนเทศบาลตองปรบแผนงานใหมเปนไปตามความตองการของชมชนในทสด

ประเดนทนาสนใจคอขอขดแยงในเรองการจดสถานทแหงใหม สะทอนใหเหนวาทงชมชน

และเทศบาลใหความสนใจกบประเดนคณคาทางประวตศาสตรและโบราณคดนอยมาก โดย

เฉพาะความรเกยวกบสงครามโลกครงท 2 ภายในอ�าเภอขนยวมและการใหคณคาเกยวกบ

สงของทมอยในหองจดแสดงปจจบน เนอหาของขอขดแยงเปนเรองกายภาพหรอสถานท/การ

กอสรางและวตถหรอรปแบบอาคารแทบทงสน ในทสดชมชนไดขอสรปเรองรปแบบอาคารทเปน

รปแบบสถาปตยกรรมแบบไทใหญ และตอรองใหมเนอหาอตลกษณของวฒนธรรมของไทใหญ

ภายในอาคาร เพอใหเหนวถชวตและวฒนธรรมของคนทองถน ซงผเขยนกเหนดวยกบแนวคดน

หากจะวเคราะหตามขอเทจจรงทปรากฏ ตองยอมรบวาพพธภณฑหรออนสรณสถาน

แหงนไมไดมคณคาทางจตวญญาณทเชอมโยงกบชาวขนยวม ในฐานะทเปนมรดกตกทอด

ทางวฒนธรรมโดยตรงเลย หากแตเปนของ “วฒนธรรมของทหารญปน” ประกอบกบการจดตง

พพธภณฑในตอนแรกเปนการด�าเนนการโดยสวนราชการและองคกรทองถน ท�าใหชมชนไมได

มส�านกรวมในการเปนเจาของพพธภณฑ /อนสรณสถาน เราแทบจะไมมความรเลยวา “คนและ


วฒนธรรมไทใหญ” เปนอยางไรในชวงสงคราม เนองจากมเสนแบงทชดเจนระหวางชาวบานกบ

เทศบาล ดงปรากฏจากค�าสมภาษณของชมชนทเขารวมเวท “ตามรอยอดตขนยวมจากเรองเลา

ชมชน” เมอวนท 25 ตลาคม พ.ศ. 2551 ทผน�าทองถน ปราชญชาวบาน และผอาวโสไดเลา

วาไมเคยเขามาชมภายในพพธภณฑ/อนสรณสถานฯ ตงแตมการเปดครงแรก และบางคนเหน

ของทตนบรจาคกรสกดใจมากทของยงอยและไดรบการเกบรกษาไว จากการสงเกตการณพบ

วาผอาวโสทกคนใชเวลานานมากในการเยยมชม และมความสขในการไดพดคยแลกเปลยน

ประสบการณของกนและกนจนพลบค�า (ศรลกษณ กณฑศร 2552, 137-142)

ดงนน เราจ�าเปนตองยอมรบวาสถานทแหงนเปนเพยงแหลงทองเทยวหรอสนคาทาง

วฒนธรรมแหงหนงในอ�าเภอขนยวมเทานน หาไดเปนศนยรวมทางจตวญญาณหรอมความ

ผกพนทแนบแนนกบชมชนไม เพราะขาดขอมลประวตศาสตรบอกเลาความทรงจ�าของชมชน

ทเปนพยานบคคลทยงคงมชวตทมประสบการณรวมสมยกเรมลมหายตายจากไปทละคน ซง

ปจจบนเหลออยไมกคน คนรนปจจบนบางกสนใจ บางกไมสนใจกบเรองเหลานเลย จงท�าให

คณคาในเชงจตวญญาณและทางสงคมนอยกวาคณคาทางเศรษฐกจ

ผ เขยนคดวาการจดการมรดกวฒนธรรมท จบตองไมไดท เป นเรองความทรงจ�า

ประสบการณบคคล ควรมหนวยงานในทองถน ไมวาจะเปนหนวยงานทองถน เชน เทศบาล

ขนยวม และหนวยงานการศกษา เชน วทยาลยชมชนแมฮองสอน หนวยการศกษาขนยวม หรอ

หนวยงานภายนอก เชน มลนธ นกวจย มหาวทยาลย ฯลฯ ควรด�าเนนการบนทกประวตศาสตร

ความทรงจ�านในรปแบบวดทศนและเอกสารอยางตอเนอง ไมใชหยดการด�าเนนงานเมอ

การกอสรางแลวเสรจ ทงน เพอเปนจดหมายเหตของประวตศาสตรชมชนตอไป ซงจะท�าให

พพธภณฑ/อนสรณสถานฯ แหงนมชวตชวา มความหมายตอชมชนปจจบน และเปนคลงความร

ของสาธารณะตอไป ขอมลเหลานสามารถหมนเวยนน�าเสนอและจดแสดงได คนรนใหมภายใน

ชมชนจะกลบมาเยยมชมพพธภณฑ/อนสรณสถานฯ เพอร�าลกถงปยาตายายของพวกเขา ท�าให

สถานทแหงนไดท�าหนาทเปนแหลงเรยนรนอกหองเรยนทใกลชดกบคนในชมชนและนอกชมชน

เปนอยางด (Farrell 2011, Stone 2011)


วตถพพธภณฑ: เรองจรงผานการจดแสดง

ประเดนส�าคญประการหนงทถกมองขามภายในพพธภณฑฯ/อนสรณสถานฯ คอการจด

แสดง การจดเกบ และการอนรกษโบราณวตถภายใน/ภายนอก พพธภณฑฯ/อนสรณสถานฯ

การจดแสดงทน�าซากสงของสมยสงครามโลกมาจดแสดง มการจดจ�าแนกตามประเภท

ของการใชงาน พรอมกบเขยนค�าอธบายก�ากบสนๆ วาเปนสงของอะไร ทงสงของเหลานมคณคา

ในฐานะประจกษพยานของเหตการณทเกดขน แมจะเปนระยะเวลาสนๆ กตาม แตประวต ทมา

และเรองราวของสงของไมไดรบความสนใจทจะศกษาคนควาอยางจรงจง สงของเหลานไดม

การเกบรวบรวมโดยชาวบานและพนต�ารวจโทเชดชาย ชมธวช ตามสถานททางประวตศาสตร

ตางๆ ในอ�าเภอขนยวม มเพยงพนต�ารวจโทเชดชาย ชมธวช ทไดคนควาดวยตนเองและเขยน

เปนหนงสอออกมาเผยแพร เนองจากมความสนใจและเปนนกสะสม ขอมลทเขยนไดถกน�า

ไปใชอางองประกอบการจดแสดง (เชดชาย ชมธวช 2555ก) อยางไรกด ขอมลเหลานเปนการ

เขยนตางกรรมตางวาระ ตามความสนใจของผเขยน ไมไดถกเขยนจากการวางโครงรางของ

การจดแสดงเปนส�าคญ ดงนนจงถกเลอกใชขอความบางสวน เปนค�าบรรยายสงของ ความถก

ตองของค�าอธบายสงของไมไดรบความสนใจจากผจดท�านทรรศการ เชน รถยนตบางคนทจด

แสดงหนาอนสรณสถานมตรภาพไทย-ญปน เปนรถทผลตในประเทศสหรฐอเมรกาในป ค.ศ.

1950 ซงเปนเวลาทสงครามโลกครงท 2 สนสดไปแลว หรออาวธปนทจดแสดงไว ไมไดมอาย

อยในชวงสงครามโลกครงท 2 และไมใชปนของทหารญปนทงหมด เชน มปนยาวจากสเปน ซง

เปนทรจกในชอปน CETME2 ปนคาบดาบศลา และปนไทยประดษฐ ปะปนอยดวย (วอกญญา

ณ หนองคาย 2555) การจดแสดงทไมค�านงถงความถกตองของความร อาจจะสรางความเขาใจ

ผดใหกบผเขาชมได วตถพพธภณฑจงเปนเพยงเศษซากของเกาทไมมความหมายอะไร ผชมไม

อาจจะสมผสเรองราวเบองหลงไดอยางลกซง

2 เรยกตามอกษรยอของผผลต ทเปนหนวยงานดานการออกแบบและพฒนาของรฐบาลสเปน (Centro

de Estudios Técnicos de Materiales Especiales หรอ Center for Technical Studies of Special

Materials ในภาษาองกฤษ).


ในสวนของเนอหาของการจดแสดง ผเขยนคดวาจ�าเปนตองใชขอมลพนฐานจากการวจย

เพอชวยฉายภาพรวมบรบทของสงครามโลกครงท 2 ทเกยวของกบโลก เอเชยตะวนออกเฉยงใต

ประเทศไทย จงหวดแมฮองสอน และอ�าเภอขนยวม ดงนน การน�าเสนอวตถพพธภณฑ ปาย

นทรรศการ การใชแผนทประกอบ จ�าเปนตองมเนอหาประวตศาสตรสงครามโลกครงท 2 โดย

สงเขป ประกอบกบความทรงจ�า สงของทจดแสดงควรอธบายวาคออะไร หนาทการใชงานอยางไร

หากทราบต�าแหนงทพบควรระบในแผนทภาพรวม และใครคอบคคลทเกยวของทเกบสงของ

เหลาน ควรมบทสมภาษณความทรงจ�าของผบรจาค ซงจะชวยเพมคณคาและความหมายกบ

สงของทจดแสดง ขอมลการส�ารวจทางโบราณคดและค�าสมภาษณพยานบคคลเปนสงทตรวจ

สอบยนยนบรบทของวตถพพธภณฑ เชน หมด หรอสายไฟ ถามรปประกอบของเสาโทรเลขท

ปกบนตนไมรายทาง บรเวณเสนทางตอแพ-หวยตนนน หรอการเปรยบเทยบเครองแตงกาย

หมวก เครองหมาย ของทหาร จะชวยแยกระหวางนายทหาร พลทหาร และหนวยได นอกจากน

สงของบางประเภททไมไดเกยวของกบสงคราม แตเปนของสวนตวทนายทหารญปนน�าตดตวมา

ดวย เชน เครองรางทท�าจากกระดาษและผา ขวดเหลาสาเก ชดน�าชา เครองถวยชามลายคราม

เนอละเอยดของญปนทใชส�าหรบลางหนา ถวยทานอาหารส�าหรบนายทหาร สะทอนเรองราวทาง

วฒนธรรมและความเปนมนษยของทหารญปนได และไมควรละเลยมตทสะทอนใหเหนคนตาง

วฒนธรรม เชน การน�าเสนอเรองราวเกยวกบปฏสมพนธกบชาวบานมกสะทอนออกมาในแงบวก

และโรแมนตค ในขณะทค�าสมภาษณของชาวบานในขางตนไดเลาถงชาวบานไปลกขโมยมาของ

ทหารญปน ควรสะทอนภาพสองดานโดยเปดโอกาสใหผชมเปนผตความเอง รายละเอยดจาก

สงของเหลานจะสรางภาพทชดเจนและใหพนทกบผเขาชมในการเลอกรบสารจากผจดมากขน

ปญหาเรองการจดท�าทะเบยน โบราณวตถทถกเกบไวมจ�านวนมากทเคลอนยายจาก

อาคารเดมมาสอาคารใหมเมอป พ.ศ. 2555 มมลคาและคณคาทางโบราณคดทสงมาก

ปจจบนยงไมทราบประเภท จ�านวนทแนนอนวาเหลออยกชน และมการจดเกบทไหน จากการ

ตรวจสอบทะเบยนโบราณวตถเดมในหองจดแสดงเดม โดย วอกญญา ณ หนองคาย (2556,

281) พบวามสงของรวมสมยสงครามโลกครงท 2 เปนจ�านวนทงสน 792 ชน (ไมนบโบราณ

วตถและวตถชาตพนธทไดรบบรจาคจากชาวบาน) และมการจดท�าทะเบยนหมายเลขสงของท

เปนทรพยสนของอนสรณสถานฯ โดยเทศบาลต�าบลขนยวม สามารถน�ามาแบงออกไดเปน 6

ประเภท คอ 1) เครองใชสวนตวของนายทหารจ�านวน 205 ชน 2) อปกรณการแพทยจ�านวน 9


ชน 3) ยทธปจจยจ�านวน 179 ชน 4) อปกรณชางประเภทตางๆ จ�านวน 56 ชน 5) รถยนตและ

ชนสวนรถยนตจ�านวน 150 ชน และ 6) อาวธประเภทตางๆ จ�านวน 193 ชน เมอตรวจสอบกบ

ขอมลประวตศาสตรบอกเลาในขางตน สงของทถกน�ามาเกบไวในพพธภณฑถอวามจ�านวนนอย

มากเมอเปรยบเทยบกบพพธภณฑสงครามอกษะและเชลยศก พพธภณฑทางรถไฟไทย-พมา

พพธภณฑอนสรณสถานชองเขาขาด ในจงหวดกาญจนบร ผเขยนคดวามความจ�าเปนทจะตอง

จดท�าระบบฐานขอมลของโบราณวตถและจดท�าทะเบยนใหม เพอท�าใหการจดเกบมความรดกม

มากขน กอนการจดตงพพธภณฑโบราณวตถสมยสงครามโลกครงท 2 จ�านวนมากถกน�าไปขาย

ทเชยงใหมและแปรสภาพไปหลอมขายเปนจ�านวนมาก (Niti Pawakapan 2001) โบราณวตถ

สมยสงครามโลกครงท 2 มมลคาในตลาดคาโบราณวตถ จงจ�าเปนตองสรางความตระหนกรใน

หนวยงานทรบผดชอบดแลเรองคณคาของโบราณวตถเพอปองกนการสญหายไป

การอนรกษ การจดแสดงทด�าเนนการโดยทองถนมกพบปญหาหลกคอการเสอมสภาพ

ของโบราณวตถ วตถพพธภณฑและโบราณวตถภายในอาคารประสบปญหาจากความชนและ

ความรอน ท�าใหเกดเชอรา สนม การเปราะแตกหก โดยเฉพาะซากรถทถกน�าไปจดแสดงใน

ทโลงดานหนาพพธภณฑ เกดการผพงจากการตากแดดตากฝน ไมชารถเหลานคงจะผพงเปน

ผงจากการกดกรอนของสนมเหลก ดงนน การอนรกษวตถพพธภณฑจงเปนเรองเรงดวนอกหนง

เรองทควรค�านงถง

วดทศน: ชวตจรงทขายไดยายแกว: ภาพตวแทนความจรงของ “มตรภาพไทย-ญปน”

เรองราวชวตของยายแกว จนทสมา ไดถกหยบยกมาสรางเปนเรองวดทศนเพอแสดง

ใหเหนถงมตรภาพระหวางคนไทยกบทหารญปน ถกผลตประมาณ พ.ศ. 2549 ไดกลายเปน

ต�านานเลาขานของเรองความรกระหวางทหารญปน “โกโบร” กบสาวไทใหญ ฉบบขนยวม ท

เปนเรองของสบเอกฟกดะ นายทหารชางเครองยนตประจ�าหมวดรอยโททานะคะ กบนางสาว

แกว จนทสมา วย 17 ป ทพบกนทวดโพธาราม ซงเปนทพกทหารญปนขณะนน นางสาวแกว

ไปขายขนมและอาหารการกนทคายทหาร หลงสงครามฟกดะแตงงานอยกนกบแกว เปลยน

ชอเปน “สามแป” มลกชาย 2 คน จนป พ.ศ. 2495 ทางการไทยสบทราบวามทหารญปนหลง


เหลออย 3 คน จงมารบตวฟกดะไปสงใหสถานทตญปน สดทายทราบเพยงวาฟกดะปวยหนก

และถกสงไปรกษาตวทโรงพยาบาลส�าหรบคนตางดาว หลงจากนนกไมทราบขาวคราวและขาด

การตดตอกน (เชดชาย ชมธวช 2555ข, 137-157) บางส�านวน เชน งานของนต ภวครพนธ

(Niti Pawakapan 2001, 15) ไดบรรยายถงการหายไปของฟกดะ มเรองเลาของชาวบานวา

เขาถกยงตายขณะพยายามหลบหนบาง ขณะทบทสมภาษณของแกวไดเลาวาเธอทราบวาสาม

ปวยในคกและตอนหลงถกยายไปรกษาทโรงพยาบาลในกรงเทพฯ ยายแกวไดเสยชวตดวยโรค

ชราในวย 86 ป เมอวนท 18 สงหาคม พ.ศ. 2556 เรองความรกของฟกดะกบนางสาวแกวถก

เลอกน�าเสนอภายในพพธภณฑ ไดกลายเปนภาพตวแทนความจรง (representation; Walsh

2000) ของความสมพนธทดระหวางไทย-ญปน ทงทความเปนจรงในยคนน จากขอมลทน�าเสนอ

ไปกอนหนาน การเปนเมยทหารญปนไดรบการยอมรบเพยงใดจากชมชนในชวงเวลานนกไมม

ใครกลาวถง หรออยากจะกลาวถง

ภาพวดทศนทถกสรางขน เปนการประดษฐเรองราวประวตศาสตรบคคลใหม ยายแกว

กลายเปนคนผทโดงดงทสดของขนยวม ไดรบความนยมขอสมภาษณจากผสอขาว แขกบาน

แขกเมองจากตางถนและในประเทศตางกอยากรจกยายแกว และยายแกวกตองเลาเรองชวต

ของตวเองซ�าแลวซ�าเลา ชวตของยายแกวจงถกแชแขงไวแคชวงเฉพาะสงครามโลกครงท 2 เรา

ไมมโอกาสไดรจกตวตนของยายแกววาเปนใคร ใชชวตอยางไร เลยงลกชายทเปนลกครงอยางไร

และลกชายทเปนลกครงรสกอยางไร อยอยางไรในสงคม ชวตยายแกวหลงสบเอกฟกดะจากไป

ยายแกวแตงงานใหม ยายแกวมชวตอยางไร มเพยงงานของนชนภางค ชมด (2552) และนต

ภวครพนธ (Niti Pawakapan 2001, 15) ทไดสมภาษณไว ผเขยนคดวาภาพชวตของผคนใน

ขนยวมทรวมสมยกบยายแกวมอกมากมายทไมไดถกมาน�าเสนอ เชน ยายปาง ตาหน ปจจบน

อาย 92 ป ทเคยเปนแมคาและไดเรยนภาษาญปนจนรองเพลงกลอมเดกภาษาญปนได เปนตน

อกทงปฏสมพนธระหวางทหารญปนและคนทองถนทไมไดจ�ากดเฉพาะคนไทใหญ เชน กลม

ชาตพนธปกาเกอะญอทบานหวยตนนน มประสบการณและความทรงจ�าทแตกตางจากคนไท

ใหญ ซงเปนความทรงจ�าทด ขณะทปกาเกอะญอรสกหวาดกลว พวกเขาทงบานเรอน หนไปอย

ปาขณะททหารญปนเขามาในหมบาน (วอกญญา ณ หนองคาย 2555 และดบทความของศภร

ชทรงเดช ในคอลมน “เรองเลาจากสนาม” ในวารสารสงคมวทยำมำนษยวทยำฉบบเดยวกนน)

นอกจากน สงทขาดหายไปจากภาพทถกน�าเสนอคอ เนอหาทเปนเรองเลาจากมมมอง

ของชาวบานขนยวมคนอนๆ บานเมองในสมยนน การศกษา การคมนาคม วถชวตความเปนอย


ในสมยกอน-ระหวาง-หลงสงครามเปนอยางไร วฒนธรรมไทใหญ สงผลอยางไรตอทหารญปน

หรอไม หรอมวฒนธรรมญปนทตกทอดหลงเหลออยจนกลนเปนวฒนธรรมทองถนบางหรอไม

คนไทใหญและคนกะเหรยง หรอกลมชาตพนธอนๆ มประสบการณเกยวกบสงครามทเหมอน

กนหรอไม ผเขยนคดวาหากมเรองของคนทองถนเหลานอยในพพธภณฑกจะท�าใหเกดส�านก

รวมในการเปนเจาของ เพราะเขามพนทภายในเพอบอกเรองราวใหกบผมาเยอนและเยาวชน

พวกเขาเปนปชนยบคคลทส�าคญทถายทอดประวตศาสตรของพนทซงมความส�าคญ “ระดบ

โลก” ใหกบอนชนรนหลง และคนตางบานตางเมอง

การทองเทยว: เสนทางเดนทพ สเสนทางเศรษฐกจอาเซยน

ป พ.ศ. 2554 หนวยจดการศกษาอ�าเภอขนยวม วทยาลยชมชนแมฮองสอน ไดท�าโครงการ

จดการทองเทยวโดยชมชน โดยเลอกพฒนาเสนทางสงครามโลกครงท 2 และไดท�าบนทก

ขอตกลงรวมกนระหวางองคกรบรหารสวนต�าบลแมเงา อ�าเภอขนยวม วทยาลยชมชนแมฮองสอน

และโครงการสบคนและจดการมรดกวฒนธรรมอยางยงยนในอ�าเภอปาย-ปางมะผา-

ขนยวม จงหวดแมฮองสอน ระยะท 3 โดยเตรยมความพรอมใหกบชมชนบานตอแพเพอ

รองรบการทองเทยว โครงการไดรวมพฒนาเสนทางการทองเทยวเปน 2 ประเภท คอแหลง

ทองเทยวทางประวตศาสตร และแหลงทองเทยวทางธรรมชาต โดยใชแนวคดการทองเทยวโดย

ชมชน (community-based tourism) เปนหลก (รมย กนษฐานนท 2555)

อยางไรกด จากการสงเกตการณของผเขยนระหวางลงพนทและรวมเวท มหลายประเดน

ทชวนขบคด คอ

ก) ในการด�าเนนการ ชาวบานสวนใหญในบานตอแพซงเปนผมสวนไดสวนเสยไมไดมา

เขารวมเกยวของในโครงการน มแตคณะกรรมการการทองเทยวประจ�าหมบานทเปนตวแทนใน

การจดการรวมกบหนวยงานทเกยวของ จงท�าใหการพฒนาไมไดเกดจากส�านกรวมของชมชน

ทงหมด

ข) กจกรรมการทองเทยวไมไดเนนความรเกยวกบเสนทางและความส�าคญของพนทซง

เปนทมาของการเกดเสนทางการทองเทยว ดงนนจงไมมเนอหาความรเกยวกบเสนทาง โบราณ

วตถทรายทาง เชน หมดปกตามตนไม ตามเสนทาง และการสรางสะพานททหารญปนไมได


ท�าแบบงาย แตมการสรางทมนคงแขงแรง การเลอกเสนทางขนานกบล�าหวยขนาดเลก รวมทง

การเลอกต�าแหนงทตงของคายทเปนทโลง แตกปกคลมดวยตนไมเพอใหสามารถมองไมเหน

จากทางอากาศ เปนตน เนอหาความรทางวชาการนสามารถน�าไปประยกตใชกบภมปญญา

เรองสมนไพร การเดนปา และวถชวตในปาของชาวบานได ซงจะท�าใหเรองเลาระหวางทาง

นาสนใจมากส�าหรบนกทองเทยว

ค) ในแงของการอนรกษโบราณวตถ เชน ซากรถบรรทก รถยนตทขนสนมทอยในกลางปา

ซงเปน “จดขาย” ของเสนทาง ยงไมไดรบความสนใจทจะอนรกษสภาพใหด เพราะหากตากแดด

ตากฝนอกไมกฤดสภาพคงจะผพงไปตามกาลเวลา และไมมมาตรการในการดแลรกษาใหด

ดวยการปลอยใหนกทองเทยวขนไปปนปายถายรปตามอธยาศย ควรจดท�าหลงคาคลมและกน

เขตถายภาพดานนอก แทนการใหเขาไปนงถายภาพเปนหมคณะใหญๆ บนรถ

และ ง) เสนทางเดนทพนผานหลายหมบาน ไดแก บานตอแพ บานเมองปอน และบาน

หวยตนนน ซงอกสองหมบานทเปนผมสวนไดสวนเสยยงไมไดเขามารวมจดการเสนทางเดนทพน

รวมกบหมบานตอแพเลย ในอนาคตหากการทองเทยวไดรบความนยมและกอเกดรายไดอาจ

จะเกดความขดแยงเรองการอางสทธในการจดการได

ใครเปนเจาของมรดกวฒนธรรมสงครามโลกครงท 2?

เราคงตองวเคราะหวาผเกยวของมใครบาง ส�าหรบภาคทเกยวของกบมรดกสงครามโลก

ครงท 2 นนมหลายกลม คอ ทหำรญปน รฐบาลญปนในฐานะของกลมบคคลทเปนเจาของซาก

สงของและเปนผท�าใหเกดรองรอยและหลกฐานทางโบราณคด ชมชนขนยวมในเขตพนททเกยว

กบของกบสถานทและรองรอยสมยสงครามโลก ไดแก ชมชนในเทศบาลขนยวม ต�าบลแมเงา

ต�าบลเมองปอน เทศบาลขนยวม ในฐานะทเปนผดแลรกษาอนสรณสถานไทย-ญปน อ�าเภอ

ขนยวมผรบผดชอบอ�าเภอขนยวมทงหมด จงหวดแมฮองสอนผซงรบผดชอบและดแลพนทอ�าเภอ

ขนยวม และส�ำนกศลปำกรท 6 เชยงใหม ในฐานะผดแลมรดกวฒนธรรมทางโบราณคดของชาต

หากเราพจารณาสทธธรรมในการครอบครองมรดกสงครามโลกครงท 2 มความซบซอน

พอสมควร ไมวาจะเปนเรองใครเปนเจาของเดม เจาของในแงของกฎหมาย หรอในแงการตความ

รฐธรรมนญ


จากขอมลทงเอกสารและโบราณวตถทพบ เจาของทแทจรงของซากสงของสวนใหญไม

วาจะเปนขาวของเครองใช อาวธยทโธปกรณ รถยนต เสา/หมดโทรเลข เครองแตงกาย โครง

กระดก สสานตางๆ เปนตน นาจะเปนคนญปนหรอรฐบาลญปน ผซงน�าสงของเหลานเขามา

ใชในระหวางการอยในประเทศไทย ระหวาง พ.ศ. 2484-88 แตญปนเจบปวดกบการสญเสย

จนเปนเรองทไมอยากจดจ�า และไมไดสนใจยนยนสทธน นอกจากความพยายามในการคนหา

โครงกระดกทหารญปนทถกฝงตามรายทางของเสนทางสงครามโลกน เพอคนโครงกระดกให

กบญาตและสงวญญาณทหารเหลานนใหไปสทสคต

หากพจารณาในแงกฎหมาย ผ ทรบผดชอบในการดแลและเปนเจาของซากมรดก

วฒนธรรมสงครามโลกครงท 2 คอส�านกงานศลปากรท 6 กรมศลปากร กระทรวงวฒนธรรม ซง

ถอวาซากสงของเหลานเปนทรพยของแผนดน ภายใตพระราชบญญตโบราณสถาน โบราณวตถ

ศลปวตถ และพพธภณฑสถานแหงชาต พ.ศ. 2504 (แกไขเพมเตม พ.ศ. 2535) และพนทเสน

ทางสงครามโลกครงท 2 ในสวนทเปนปาไม อยภายใตการดแลของกรมอทยานแหงชาต สตวปา

และพนธพช กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ภายใตกฎหมายทเกยวของกบปาไม

อาท พระราชบญญตปาสงวนแหงชาต พ.ศ. 2507 ดงนน เจาของกคอรฐ ทงกรมศลปากรและ

กรมอทยานแหงชาต สตวปาและพนธพช ทมความรบผดชอบรวมกน กระนนการแบงหนาท

ขอบเขตอยางชดเจนของทงสองกรมยงเปนปญหา ยงไมมการด�าเนนการใดๆ เพอประสานรวม

มอในการจดการมรดกวฒนธรรม

อยางไรกด ซากสงของเหลานถกทงเกลอนกลาดในปาเขาและหมบานตางๆ ในอ�าเภอ

ขนยวม หลงจากญปนพายแพตอฝายสมพนธมตรเมอป พ.ศ. 2488 เมอสงของเหลานนอยภาย

ใตขอบเขตการปกครองของทองถนหรอหมบาน/ต�าบล/อ�าเภอใด หากมองในแงของเจาของพนท

กนาจะถอวาเปนทรพยากรทางวฒนธรรมของทองถนนน แมวาจะไมมความสมพนธทสบเนอง

กนทางสายโลหตหรอวฒนธรรม ดงนน ซากสงครามโลกกนาจะเปนของชมชนในอ�าเภอขนยวม

นอกจากน มรดกวฒนธรรมทไมใชวตถ คอความทรงจ�าเกยวกบสงครามโลก และปฏสมพนธ

ของชาวขนยวมกบทหารญปนกถอวา เปนมรดกวฒนธรรมของทองถน ความเปนทองถนในท

นจะถอหลกของการปกครองเปนหลกทมหนวยการปกครองหลายระดบตงแตจงหวด อ�าเภอ

ต�าบล หมบาน


อาจกลาวไดวา มรดกวฒนธรรมสงครามโลกครงท 2 น มความซบซอนในแงของ “ความ

เปนเจาของ” เพราะมภาคทเกยวของหลายภาคสวน ดงนน การด�าเนนการใดๆ โดยเฉพาะใน

สวนของเสนทางสงครามโลกนน จ�าเปนจะตองมการหารอและระดมความคดกนหลายฝาย

แมวาเจาของตามกฎหมายจะเปนหนวยงานของรฐ แตรฐไมไดเหนความส�าคญของเสนทางน

เปนพเศษ ดงนน ชมชนทเกยวของไมวาจะเปนบานตอแพ บานเมองปอน และบานหวยตนนน

นาจะมสวนในการเปนเจาของรวมกน เพอใหไดขอเสนอในการอนรกษ ดแลและการจดการท

ยงยน มการแบงปนผลประโยชนอยางเทาเทยมกน สวนพพธภณฑสงครามโลก แมวาจะอยภาย

ใตการดแลของเทศบาล ชมชนภายในอ�าเภอขนยวมกยอมมสทธในการเปนเจาของ และรวม

อนรกษจดการดวยโดยเฉพาะการเนอหาการจดแสดงทเกยวของกบบรบทของชมชน

บทสรป

การใช “อดต” ของสงครามโลกครงท 2 ทอ�าเภอขนยวม แสดงใหเหนถงการจดการมรดก

วฒนธรรมเพอการพฒนาเศรษฐกจ จากการเปนแหลงทองเทยวเพยงอยางเดยว แมวามความ

ทรงจ�าของคนเฒาคนแกมากมายทเชอมโยงไดกบเหตการณสงครามโลกครงท 2 กตาม แตเรอง

ราวทถกบนทกไวกลบไมมความสมพนธกบคนรวมสมย ผเขยนเหนวาการจดการทองเทยวใน

รปแบบตางๆ ไมวาจะเปนเรองของการจดแสดงภายในอนสรณสถานมตรภาพไทย-ญปน หรอ

การจดการเสนทางทองเทยว จ�าเปนทจะตองสรางฐานองคความรทางวชาการ จงจะสามารถม

เนอหาทนาสนใจส�าหรบการจดการทองเทยวทางวฒนธรรมอยางยงยนได โดยเนนเสนอขอมล

ตามความจรงทเกดขน มรายละเอยด และการประมวลภาพเหตการณทอาจจะท�างานรวมกน

ระหวางชมชน หนวยงานการศกษาทองถน เทศบาล นกวชาการทองถนและภายนอก ซงจะ

ท�าใหเรองราวในสมยสงครามโลกครงท 2 เปนภาพทเคลอนไหวมชวต ใกลชดกบประสบการณ

ของชมชนปจจบนและเปนแหลงเรยนรทนาสนใจส�าหรบนกทองเทยวทมาเยอน ท�าใหเหนคณคา

ของวตถพพธภณฑทจดแสดงมากยงขน วตถจงเปนสงทเลาเรอง แทนความรสกทเปรยบเสมอน

สงของเกา ผๆ ทไมนาสนใจ อกทงเปนอทาหรณบทเรยนในเรองความโหดราย ความรนแรง และ

ความสญเสยจากสงคราม ซงมคณปการตอมวลมนษยชาตโดยรวม

ตวอยางจากเรองมรดกวฒนธรรมสงครามโลกครงท 2 แสดงใหเหนถงความซบซอนของ

การจดการทเกดขนในโลกปจจบน มผคน หนวยงานทเกยวของหลายฝายทไมมประวตศาสตรท


สมพนธกบซากสงของทหลงเหลออย ไมสามารถยนยนความเปนเจาของ ในขณะทการทองเทยว

เฟองฟ ทกภาคลวนมความปรารถนาอยางแรงกลาทจะมสวนในการจดการมรดกวฒนธรรม

เหลานโดยอางเหตผลทสนบสนนตน เชน จงหวด หรอเทศบาล ถอวาเปนการสนองนโยบายของ

รฐบาลและเปนการเตรยมตวส�าหรบการเขารวมประชาคมสงคม-เศรษฐกจอาเซยนในป พ.ศ.

2558 ขณะทชมชนเนนการสรางรายไดใหกบชมชนทองถนเปนหลก ขอเทจจรงคอคณปการของ

ซาก “อดต” สงครามโลกครงท 2 มมากกวาการเปนสนคาทางวฒนธรรม เพราะคณคาอยทเปน

สงชวยย�าเตอนความทรงจ�าของมนษยชาตเกยวกบเหตการณความรนแรง และความสญเสยใน

ชวงภาวะสงคราม อกทงความทรงจ�าของชมชนทองถน ความสมพนธระหวางบคคล เหตการณท

เกดขนในชมชน สงทเราปฏเสธไมไดคอความจรงทเกดขนในอ�าเภอขนยวม เปนเรองของสงคราม

“โลก” ทมแตทหารญปนกบคนทองถน ซงยงไมถกท�าการศกษารวบรวมอยางจรงและเปน

ระบบ การจดการใดๆ จะไมสามารถประสบความส�าเรจและเกดความยงยนได หากปราศจาก

“ความร” ซงเปนสงส�าคญทใหคณคาและความหมาย ท�าใหซากสงของและเสนทางสงครามโลก

“คนชวต” ขนมา เมอเกดความร ความเขาใจ เหนคณคา ส�านกของการอนรกษมรดกวฒนธรรม

กจะเกดตามมาในทสด รายไดกเปนผลพลอยไดตามมาทเหมอนกบบอน�าทตกเทาไหรกไมหมด....

กตตกรรมประกาศผเขยนขอขอบพระคณพนต�ารวจโทเชดชาย ชมธวช เปนอยางสงทกรณาแบงปนความรและ

ขอมลดบทยงไมเคยเผยแพรทใดเกยวกบสงครามโลกครงท 2 ผเขยนตระหนกดวาการอางถงงานของ

พนต�ารวจโทเชดชาย ชมธวช นนอาจจะเปนขอมลทมอคต เพราะเปนผทมสวนไดสวนเสยกบพพธภณฑ

แตในปจจบนไมไดของเกยวกบการจดการใดๆ ภายใน และขอบคณ ดร. อ�านาจ คอวนช ทชกน�าให

ผเขยนเขามาท�างานคนควาในพนทอ�าเภอขนยวม ขอบพระคณชาวขนยวมทกทานทกรณาเออเฟอ

ขอมลและน�าใจไมตรททกทานมใหกบคณะวจยตลอดระยะเวลา 6 ปทผานมา ขอบคณลงจอรยะ อประ

นายกเทศมนตร ปลดเทศบาล และเจาหนาทเทศบาลต�าบลขนยวม ทเออเฟอขอมลภายในอนสรณ

สถานมตรภาพไทย-ญปน ทายน ขอบคณส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) และทมงาน

วจยโครงการสบคนและจดการมรดกวฒนธรรมอยางยงยนในอ�าเภอปาย-ปางมะผา-ขนยวม จงหวด

แมฮองสอน ระยะท 1-3 (2550-55)


รายการอางอง

เอกส�รภ�ษ�ไทย

คณะกรรมการฝายประมวลเอกสารและจดหมายเหต. 2542. วฒนธรรม พฒนาการทาง

ประวตศาสตร เอกลกษณและภมปญญาจงหวดแมฮองสอน. กรงเทพฯ: โรงพมพ

ครสภา.

จราภรณ สถาปนะวรรธนะ. 2550. ความสมพนธชาวเมองตอนเหนอลางกบทหารญปน สมย

สงครามโลกครงท 2 (พ.ศ. 2484 - 2488). พษณโลก: การพมพดอทคอม.

จรา จงกล. 2521. พพธภณฑสถานวทยา. (พมพครงท 2). จดพมพเปนอนสรณในงาน

พระราชทานเพลงศพ นางจรา จงกล วนท 4 เมษายน 2512. กรงเทพฯ: อมรนทร

พรนตง กรป จ�ากด.

เชดชาย ชมธวช. ม.ป.ป. 1. “ทหารญปนในความทรงจ�าของชาวขนยวมในสมยสงครามโลก

ครงท 2.” คมอน�าชมพพธภณฑสงครามสงครามโลกครงทสอง อ�าเภอขนยวม จงหวด

แมฮองสอน (เอกสารอดส�าเนา).

เชดชาย ชมธวช. ม.ป.ป. 2. “โครงการศกษาเชงประวตศาสตรและวฒนธรรม: สมพนธภาพของ

ชาวญปนและชาวไทยในจงหวดแมฮองสอน ระหวางสงครามโลกครงท 2 อ�าเภอขนยวม

จงหวดแมฮองสอน.” (เอกสารอดส�าเนา).

เชดชาย ชมธวช. 2555ก. ยอนรอยความทรงจ�าทขนยวม. เชยงใหม: นนทกานตกราฟฟคการ

พมพ.

เชดชาย ชมธวช. 2555ข. “ต�านานรกดอกบวตอง.” ใน ยอนรอยความทรงจ�าทขนยวม, 137-157,

เชยงใหม: นนทกานตกราฟฟคการพมพ.

เชดศกด ตรรยาภวฒน และรมย กนษฐานนท. 2551. “เสนทางและความทรงจ�าบนถนนญปน

ทขนยวม.” ใน เอกสารประกอบการประชมวชาการโบราณคดใตรมพระบารมปกเกลา

ณ ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาชน), กรงเทพฯ, 13-15 สงหาคม 2551.

ชยณรงค พนธประชา. 2530. “การสรางทางรถไฟสายมรณะ ผลกระทบตอภมภาคตะวนตก

ของประเทศไทย.” วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยศลปากร.

เฌอ กรน, หางหนสวนจ�ากด. 2542. “รายงานการขดคนตามโครงการศกษาเชงอนรกษแหลง

ฝงศพทหารญปนสมยสงครามโลกครงท 2 จงหวดแมฮองสอน.” (เอกสารอดส�าเนา).


ดเรก ชยนาม. 2510ก. ประเทศไทยกบสงครามโลกครงท 2. เลม 1. (พมพครงท 2). กรงเทพฯ:

แพรพทยา.

ดเรก ชยนาม. 2510ข. ประเทศไทยกบสงครามโลกครงท 2. เลม 2. (พมพครงท 2). กรงเทพฯ:

แพรพทยา.

ธนภน วฒนกล. 2550. การเมองเรองพนท: พลวตทางสงคมของชมชน (กรณศกษา: ชมชน

ปอมมหากาฬ). กรงเทพฯ: มลนธสถาบนวชาการ 14 ตลา.

ธนก เลศชาญฤทธ. 2554. การจดการทรพยากรวฒนธรรม. กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรน

ธร (องคการมหาชน).

นงลกษณ ลมศร. 2549. ความสมพนธญปน-ไทย สมยสงครามโลกครงท 2. จากงานคนควา

วจยของนกวชาการญปน-ตะวนตก-ไทย: บทส�ารวจสถานภาพแหงความร. กรงเทพฯ:

สถาบนเอเชยศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

นชนภางค ชมด. 2552. “การตอบสนองตอเหตการณสงครามมหาเอเชยบรพาของชมชนปาย

และขนยวม จงหวดแมฮองสอน.” ใน เอกสารประกอบการประชมทางวชาการเรอง

การสบคนและจดการมรดกวฒนธรรมอยางยงยนในอ�าเภอปาย-ปางมะผา-ขนยวม

จงหวดแมฮองสอน, บรรณาธการโดย รศม ชทรงเดช, 323-340. กรงเทพฯ: สปดเจท

พรนตงและกราฟฟคดไซน.

ปกรณ คงสวสด. 2552. “ประชาพจารณ ‘ของแท’ คนขนยวมกบประวตศาสตรและการจดการ

มรดกวฒนธรรมทองถน.” จดหมายขาวมลนธเลก-ประไพ วรยะพนธ 81(พฤศจกายน-

ธนวาคม 2552).

พฒนา กตอาษา. 2546. มานษยวทยากบการศกษาปรากฏการณโหยหาอดตในสงคมไทยรวม

สมย. กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาชน).

พสฐ เจรญวงศ. 2542. “การจดการทรพยากรทางศลปะและวฒนธรรม.” ปาฐกถา ศลป พระศร.

มหาวทยาลยศลปากร. (อดส�าเนา)

โยชกาวา โทชฮาร. 2550. สญญาไมตรญปน-ไทยสมยสงคราม, แปลโดย อาทร ฟงธรรมสาร.

กรงเทพฯ: มตชน.

รศม ชทรงเดช. 2544. “ ‘ถ�า’ ในฐานะของพพธภณฑสถานทางวฒนธรรมและธรรมชาต.”

เมองโบราณ 22(7): 45-48.


รศม ชทรงเดช. 2552ก. “การจดการมรดกวฒนธรรมสงครามโลกครงท 2 ทอ�าเภอขนยวมใน

มมมองวชาการ.” ใน เอกสารประกอบการประชมทางวชาการเรอง การสบคน และ

จดการมรดกวฒนธรรมอยางยงยนในอ�าเภอปาย-ปางมะผา-ขนยวม จงหวดแมฮองสอน,

บรรณาธการโดย รศม ชทรงเดช, 289-319. กรงเทพฯ: สปดเจท พรนตงและ

กราฟฟคดไซน.

รศม ชทรงเดช. 2552ข. “รวมขอเขยนเรองสงครามโลกครงท 2 ของพนต�ารวจโทเชดชาย ชม

ธวช.” ใน เอกสารประกอบการประชมทางวชาการเรอง การสบคน และจดการมรดก

วฒนธรรมอยางยงยนในอ�าเภอปาย-ปางมะผา-ขนยวม จงหวดแมฮองสอน, บรรณาธการ

โดย รศม ชทรงเดช, 341-361. กรงเทพฯ: สปดเจท พรนตงและกราฟฟคดไซน.

รศม ชทรงเดช และคณะ. 2550. รายงานฉบบสมบรณ โครงการวจยระยะสน เรองการศกษา

ขอมลเบองตนส�าหรบการฟนฟ อนรกษ และจดการสบสานทรพยากรทางวฒนธรรม

อยางยงยนของชมชนในอ�าเภอปาย จงหวดแมฮองสอน. กรงเทพฯ: ส�านกงานกองทน

สนบสนนการวจย.

รศม ชทรงเดช และคณะ. 2552. รายงานฉบบสมบรณ เลมท 1-8 โครงการสบคนและจดการ

มรดกวฒนธรรมอยางยงยนในอ�าเภอปาย-ปางมะผา-ขนยวม จงหวดแมฮองสอน

ระยะท 1. กรงเทพฯ: ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย.

รศม ชทรงเดช และคณะ. 2553. รายงานฉบบสมบรณ โครงการสบคนและจดการมรดก

วฒนธรรมอยางยงยนในอ�าเภอปาย-ปางมะผา-ขนยวม จงหวดแมฮองสอน ระยะท 2.

กรงเทพฯ: ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย.

รศม ชทรงเดช และคณะ. 2556. รายงานฉบบสมบรณ เลมท 1-8 โครงการสบคนและจดการ

มรดกวฒนธรรมอยางยงยนในอ�าเภอปาย-ปางมะผา-ขนยวม จงหวดแมฮองสอน

ระยะท 3. กรงเทพฯ: ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย.

รศม ชทรงเดช (บรรณาธการ). 2555. เอกสารประกอบการประชมทางวชาการเรอง มรดก

วฒนธรรมในอ�าเภอปาย-ปางมะผา-ขนยวม จงหวดแมฮองสอน. กรงเทพฯ: ภทระ

พรเพรส.

รมย กนษฐานนท. 2555. “เสนทางสงครามโลกครงท 2: ทางรกราง สเสนทางการทองเทยว.”

ใน เอกสารประกอบการประชมทางวชาการเรอง มรดกวฒนธรรมในอ�าเภอปาย-

ปางมะผา-ขนยวม จงหวดแมฮองสอน, บรรณาธการโดย รศม ชทรงเดช, 101-111.

กรงเทพฯ: ภทระ พรเพรส.


รมเยน โกไศยกานนท. 2556. “รายงานกาวหนาฉบบสมบรณ ดานการวจยเชงกระบวนการ.”

เลมท 6. เสนอตอส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย.

วรวธ สวรรณฤทธ. 2544. สงครามหาเอเชยบรพา กาญจนบร . กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร.

วอกญญา ณ หนองคาย. 2555. “ภาพเลอนรางบนเสนทางถอยทพทหารญปนสมยสงครามโลก

ครงท 2.” ใน เอกสารประกอบการประชมทางวชาการเรอง มรดกวฒนธรรมในอ�าเภอ

ปาย-ปางมะผา-ขนยวม จงหวดแมฮองสอน, บรรณาธการโดย รศม ชทรงเดช, 75-100.

กรงเทพฯ: ภทระ พรเพรส.

วอกญญา ณ หนองคาย. 2556. “ภาคผนวก 3 การส�ารวจแหลงโบราณคดในอ�าเภอขนยวม”.

ใน รศม ชทรงเดชและคณะ, “รายงานฉบบสมบรณ เลมท 3 (การส�ารวจทาง

โบราณคด). โครงการสบคนและจดการมรดกวฒนธรรมอยางยงยนในอ�าเภอปาย-ปาง

มะผา-ขนยวม จงหวดแมฮองสอน ระยะท 3.” 78-80. เสนอตอส�านกงานกองทน

สนบสนนการวจย.

ศรศกร วลลโภดม. 2543. ทศนะนอกรต: สงคม-วฒนธรรมในวถการอนรกษ. กรงเทพฯ: เมอง

โบราณ.

ศรลกษณ กณฑศร. 2552. “อนสรณสถานไทย-ญปน ‘ใหม’ ใครก�าหนด?” ใน รศม ชทรงเดช

และคณะ, ภาคผนวก “รายงานฉบบสมบรณ เลมท 8 (การจดการมรดกวฒนธรรม).

โครงการสบคนและจดการมรดกวฒนธรรมอยางยงยนในอ�าเภอปาย-ปางมะผา-ขนยวม

จงหวดแมฮองสอน ระยะท 1.” 143-152. เสนอตอส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย.

สวาง เลศฤทธ. 2547. “การจดการทรพยากรโบราณคด ภาพรวมความคด” ใน การจดการ

ทรพยากรทางวฒนธรรมเพอการทองเทยวอยางยงยน. นครปฐม: โรงพมพมหาวทยาลย

ศลปากร.

สหวฒน แนนหนา และ ชนณวฒ วลยาลย. 2543. การศกษาแหลงฝงศพทหารญปนสมย

สงครามโลกครงท 2 จงหวดแมฮองสอน. เอกสารอดส�าเนา.

สายนต ไพรชาญจตร. 2547. การฟนฟพลงชมชนดวยการจดการทรพยากรทางโบราณคดและ

พพธภณฑ: แนวคด วธการ และประสบการณจากนาน. กรงเทพฯ: โรงพมพ

มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

สายหยด เกดผล. 2550. มองญปนมองไทยในสงครามโลกครงท 2 เปดบนทกพลเอกสายหยด

เกดผล พ.ศ. 2484-2488. กรงเทพฯ: อกษรสมพนธ.


ส�านกงานวฒนธรรมประจ�าจงหวดแมฮองสอน. 2549. ประวตศาสตรวฒนธรรมจงหวด

แมฮองสอน. เชยงใหม: เจรญวฒนการพมพ.

สเนตร ชตนธรานนท และคณะ. 2552. ชาตนยมในแบบเรยนไทย. กรงเทพฯ: มตชน.

สรศกด ปอมทองค�า และคณะ. 2541. “โครงการศกษาเชงประวตศาสตรและสมพนธภาพชาว

ญปนและชาวไทยในจงหวดแมฮองสอน ระหวางสงครามโลกครงท 2 เขตอ�าเภอเมอง

แมฮองสอน.” (เอกสารอดส�าเนา).

อภญญา บคคาลา อรณนภาพร. 2555. การจดการมรดกวฒนธรรมทางรถไฟสายมรณะ.

กรงเทพฯ: ส�านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร.

อารกษ สงหตกล. 2544. กรมศลปากรกบการบรหารจดการทรพยสนทางศลปวฒนธรรม

อดต ปจจบนและอนาคต. โครงการทดลองน�ารองการบรหารจดการทรพยสนทาง

ศลปวฒนธรรมสเขตพนทในจงหวดเชยงใหม สงขลา และอบลราชธาน. ม.ป.ท.

เอกวทย ณ ถลาง. 2540. ภมปญญาชาวบานสภมภาค: วถชวตและกระบวนการเรยนรของ

ชาวบานไทย. นนทบร: โครงการกตตเมธสาขาวชาศกษาศาสตร มหาวทยาลยสโขทย

ธรรมาธราช.

เอกส�รภ�ษ�องกฤษ

Beattie. Rod. 2009. The Death Railway: A Brief History of the Thailand-Burma Railway.

Kanchanaburi: T.B.R.C.

Benda, Harry Jindrich. 1955. “Indonesia Islam under the Japanese Occupation, 1942-

45.” Pacific Affairs 28(4): 350-362.

Farrell, N. 2011. “Historic Battlefields: Studying and Managing Fields of Conflict.”

In A Companion to Cultural Resource Management, edited by T. F. King,

298-318. Malden, MA: Wiley-Black Well.

Gathercole, Peter and David Lowenthal (eds.). 1994. The Politics of the Past. New

York: Routledge.

Gosden, Chris. 2004. Archaeology and Colonialism. Cambridge: Cambridge University

Press.


Green,Thomas J. 2008. “Cultural Resource Management.” In Handbook of Archaeological

Theories, edited by R. Alexander Bentley, Herbert D.G. Maschner and

Christopher Chippindale, 375-394. Lanham: Alta Mira Press.

King, Thomas F. 2011. “Archaeology of Recent Past.” In A Companion to Cultural

Resource Management, edited by Thomas F. King, 78-95. Malden, MA: Wiley-

Blackwell.

Kinvig, Clifford. 1992. River Kwai Railway: The Story of the Burma-Siam Railroad.

London: Bassey’s.

Kohl, Philip L., Mara Kozelsky and Nachman Ben-Yehuda (eds.). 2007. Selective

remembrances: archaeology in the construction, commemoration, and

consecration of national pasts. Chicago: University of Chicago Press.

MacCormack, Gavan. and Hank Nelson (eds.). 1993. The Burma Thailand Railway:

memory and history. Chiang Mai: Silkworm Books.

MacCoy, Alfred W. (ed.). 1980. Southeast Asia Under Japanese Occupation. New

Heaven: Yale University Southeast Asia Studies.

Niti Pawakapan. 2001. “ ‘Almost a Love Story’: Japanese Soldiers in Northeast-West

Thailand.” South East Asia Research 9(2): 149-172.

Peek, Ian Denys. 2003. One Fourteenth of an Elephant: A Memoir of Life and Death

on the Burma - Thailand Railway. Sydney: Pan Macmillan, Australia.

Peleggi, Maurizio. 2002. The Politics of Ruins and the Business of Nostalgia. Bangkok:

White Lotus.

Rasmi Shoocongdej. 2007. “Impact of Colonialism and Nationalism in ‘Thai

Archaeology’.” In Selective remembrances: archaeology in the construction,

commemoration, and consecration of national pasts, edited by Philip L. Kohl,

Mara Kozelsky and Nachman Ben-Yehuda. Chicago: University of Chicago

Press.

Silverman, Helaine (ed.). 2011. Contested Cultural Heritage: Religion, Nationalism,

Erasure, and Exclusion in a Global World. New York: Springer.


Skeates, Robin. 2000. Debating the Archaeological Heritage. London: Duckworth.

Smith, Laurajane. 2004. Archaeological Theory and the Politics of Cultural Heritage.

Routledge: London and New York.

Stone, Peter G. (ed.). 2011. Cultural Heritage, Ethics, and the Military. Woodbridge:

The Boydell Press.

UNESCO. 1972. Convention Concerning the Protection of the World Cultural and

Natural Heritage. Paris: UNESCO.

Walsh, Kevin. 2000. The Representation of the Past: Museums and Heritage in the

Post-Modern World. New York: Routledge.

ร�ยง�นข�ว

“เลงตงอนสรณ ‘ไทย-ญปน’ แหงประวตศาสตร-ทองเทยว.” มตชน. 9 พฤษภาคม 2552.

“คานผดอนสรณสถานไทย-ญปน.” มตชน. 21 มถนายน 2552.

“หาขอยตสรางอนสรณสถานมตรภาพไทย-ญปน.” เนชนทนขาว. 2 กรกฎาคม 2552.

ขอมลจ�กสอออนไลน

เทศบาลต�าบลขนยวม. 2556. “อนสรณสถานมตรภาพไทย-ญปน.” เฟซบก. สบคนวนท 15

มนาคม 2556. https://www.facebook.com/pages/อนสรณสถานมตรภาพไทย-

ญปน-ขนยวม.

ก�รสมภ�ษณ

จ�ารส ประสานสข. 2551. สมภาษณโดย นชนภางค ชมด. แมฮองสอน: 22 พฤษภาคม.

จอรยะ อประ. 2551. สมภาษณโดย นชนภางค ชมด. แมฮองสอน: 22 พฤษภาคม.

สรนทร หมะนนท. 2551. สมภาษณโดย นชนภางค ชมด. แมฮองสอน: 25 พฤษภาคม.

อนค�า แสงใส. 2551. สมภาษณโดย นชนภางค ชมด. แมฮองสอน: 24 กนยายน.

หมองจง สายบว. 2551. สมภาษณโดย นชนภางค ชมด. แมฮองสอน: 24 กนยายน

ใครเป็น “เจ้าของ” มรดกวัฒนธรรม ... ·...

Documents

Transcript of ใครเป็น “เจ้าของ” มรดกวัฒนธรรม ... ·...