∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε...

39
1 ∆έσποινα Νάζου ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α: ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΜΕ ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ Η συγκέντρωση, η παρουσίαση και ο σχολιασμός του σώματος της βιβλιογραφίας που αφορά την γυναικεία εργασία στην Ελλάδα και η οποία εστιάζεται σε έρευνες και δημοσιεύματα από το χώρο των κοινωνικών επιστημών έχει ως στόχο την κατάδειξη μιας σειράς θεμάτων που απασχόλησαν τους κοινωνικούς επιστήμονες κυρίως τις δεκαετίες του ’80 και του ’90. Πρόκειται για δεκαετίες κατά τις οποίες υπήρξε μεγάλη παραγωγή επιστημονικών ερευνών σχετικά με το ζήτημα, ενώ το φύλο ως κυρίαρχη αναλυτική κατηγορία καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την προβληματική που αναπτύχθηκε για τις γυναίκες και την εργασία. Η παρουσίαση και ο σχολιασμός που επιχειρούνται παρακάτω επικεντρώνονται στις βασικές θεωρητικές επιστημονικές θέσεις που αφορούν την γυναικεία εργασία και παρουσιάζονται με συνοπτικό τρόπο μέσα από συγκεκριμένες θεματικές ενότητες. Για τη συγκέντρωση του βιβλιογραφικού υλικού, το οποίο, αν και ανήκει στο χώρο των κοινωνικών επιστημών παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία θεματικών προσεγγίσεων και ερευνητικών μεθόδων, έγινε συστηματική χρήση του διαδικτύου (INTERNET), πραγματοποιήθηκαν επισκέψεις σε ερευνητικά κέντρα (Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Ινστιτούτο Εργασίας της ΓΣΕΕ, Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας-ΚΕΘΙ) και σε βιβλιοθήκες ( του Παντείου Πανεπιστημίου των Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, της Γενικής Γραμματείας Ισότητας, του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών, του ΚΕΘΙ). Τα έργα που απαρτίζουν τη βιβλιογραφία για τη γυναικεία εργασία στην Ελλάδα καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα στο χώρο των κοινωνικών επιστημών. Πρόκειται στην πλειοψηφία τους για εργασίες/μελέτες με τη μορφή μονογραφιών, οι οποίες είναι δημοσιευμένες στον επιστημονικό περιοδικό τύπο ή υπάρχουν σε ειδικές ιστοσελίδες του διαδικτύου (για παράδειγμα οι έρευνες του Κέντρου Ερευνών για Θέματα Ισότητας). Ένα πολύ μικρό ποσοστό αφορά αδημοσίευτες διδακτορικές διατριβές οι οποίες βρίσκονται στις βιβλιοθήκες των μεγάλων ερευνητικών κέντρων. Οι κοινωνιολογικές θεωρητικές προσεγγίσεις και οι κοινωνιολογικής κατεύθυνσης έρευνες χαρακτηρίζουν το σώμα της βιβλιογραφίας και προσανατολίζουν το ερευνητικό ενδιαφέρον σε πολύ συγκεκριμένες ερμηνευτικές σκοπιές. Οι ανθρωπολογικές αναλυτικές προσεγγίσεις κατέχουν πολύ μικρό τμήμα αυτής της βιβλιογραφίας, καθώς οι ανθρωπολόγοι δεν έχουν ασχοληθεί συστηματικά με το φαινόμενο της γυναικείας εργασίας παρά μόνο περιστασιακά ή στο πλαίσιο της ευρύτερης προβληματικής για την ελληνική οικογένεια, την γυναικεία ταυτότητα και το ελληνικό νοικοκυριό (Βλαχούτσικου και Μπαχαροπούλου- Κούλη 1991, du Boulay 1983, Papataxiarchis 1995, Salamon & Stanton 1986, Vernier 2001) . Ίσως ένας από τους λόγους αυτής της απουσίας ανθρωπολογικών ερευνών αποτελεί το γεγονός ότι η γυναικεία εργασία έχει συνδεθεί κυρίως με τον

Transcript of ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε...

Page 1: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

1

∆έσποινα Νάζου

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΜΕ ΕΜΦΑΣΗ ΣΤΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ

ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

Η συγκέντρωση η παρουσίαση και ο σχολιασmicroός του σώmicroατος της βιβλιογραφίας που αφορά

την γυναικεία εργασία στην Ελλάδα και η οποία εστιάζεται σε έρευνες και δηmicroοσιεύmicroατα από το

χώρο των κοινωνικών επιστηmicroών έχει ως στόχο την κατάδειξη microιας σειράς θεmicroάτων που

απασχόλησαν τους κοινωνικούς επιστήmicroονες κυρίως τις δεκαετίες του rsquo80 και του rsquo90 Πρόκειται για

δεκαετίες κατά τις οποίες υπήρξε microεγάλη παραγωγή επιστηmicroονικών ερευνών σχετικά microε το ζήτηmicroα

ενώ το φύλο ως κυρίαρχη αναλυτική κατηγορία καθόρισε σε microεγάλο βαθmicroό την προβληmicroατική που

αναπτύχθηκε για τις γυναίκες και την εργασία

Η παρουσίαση και ο σχολιασmicroός που επιχειρούνται παρακάτω επικεντρώνονται στις βασικές

θεωρητικές επιστηmicroονικές θέσεις που αφορούν την γυναικεία εργασία και παρουσιάζονται microε

συνοπτικό τρόπο microέσα από συγκεκριmicroένες θεmicroατικές ενότητες

Για τη συγκέντρωση του βιβλιογραφικού υλικού το οποίο αν και ανήκει στο χώρο των

κοινωνικών επιστηmicroών παρουσιάζει microεγάλη ποικιλία θεmicroατικών προσεγγίσεων και ερευνητικών

microεθόδων έγινε συστηmicroατική χρήση του διαδικτύου (INTERNET) πραγmicroατοποιήθηκαν επισκέψεις

σε ερευνητικά κέντρα (Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών Εθνικό Ίδρυmicroα Ερευνών Ινστιτούτο

Εργασίας της ΓΣΕΕ Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας-ΚΕΘΙ) και σε βιβλιοθήκες ( του Παντείου

Πανεπιστηmicroίου των Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστηmicroών της Γενικής Γραmicromicroατείας Ισότητας του

Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών του ΚΕΘΙ)

Τα έργα που απαρτίζουν τη βιβλιογραφία για τη γυναικεία εργασία στην Ελλάδα καλύπτουν

ένα ευρύ φάσmicroα στο χώρο των κοινωνικών επιστηmicroών Πρόκειται στην πλειοψηφία τους για

εργασίεςmicroελέτες microε τη microορφή microονογραφιών οι οποίες είναι δηmicroοσιευmicroένες στον επιστηmicroονικό

περιοδικό τύπο ή υπάρχουν σε ειδικές ιστοσελίδες του διαδικτύου (για παράδειγmicroα οι έρευνες του

Κέντρου Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας) Ένα πολύ microικρό ποσοστό αφορά αδηmicroοσίευτες

διδακτορικές διατριβές οι οποίες βρίσκονται στις βιβλιοθήκες των microεγάλων ερευνητικών κέντρων

Οι κοινωνιολογικές θεωρητικές προσεγγίσεις και οι κοινωνιολογικής κατεύθυνσης έρευνες

χαρακτηρίζουν το σώmicroα της βιβλιογραφίας και προσανατολίζουν το ερευνητικό ενδιαφέρον σε

πολύ συγκεκριmicroένες ερmicroηνευτικές σκοπιές Οι ανθρωπολογικές αναλυτικές προσεγγίσεις κατέχουν

πολύ microικρό τmicroήmicroα αυτής της βιβλιογραφίας καθώς οι ανθρωπολόγοι δεν έχουν ασχοληθεί

συστηmicroατικά microε το φαινόmicroενο της γυναικείας εργασίας παρά microόνο περιστασιακά ή στο πλαίσιο της

ευρύτερης προβληmicroατικής για την ελληνική οικογένεια την γυναικεία ταυτότητα και το ελληνικό

νοικοκυριό (Βλαχούτσικου και Μπαχαροπούλου- Κούλη 1991 du Boulay 1983 Papataxiarchis

1995 Salamon amp Stanton 1986 Vernier 2001) Ίσως ένας από τους λόγους αυτής της απουσίας

ανθρωπολογικών ερευνών αποτελεί το γεγονός ότι η γυναικεία εργασία έχει συνδεθεί κυρίως microε τον

2

αστικό χώρο και λιγότερο microε τον lsquoαγροτικόrsquo ή lsquomicroη-αστικόrsquo χώρο microε τον οποίο ασχολήθηκαν κατά

κόρον όσοι ανθρωπολόγοι διερεύνησαν ζητήmicroατα της ελληνικής εθνογραφίας

ΒΑΣΙΚΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ

Η αρχή της ισότητας των δύο φύλων καθιερώθηκε στην Ελλάδα microε το Σύνταγmicroα του 1975

και θεmicroελιώθηκε τη δεκαετία του rsquo 80 microε την εισαγωγή σηmicroαντικών νοmicroοθετικών και θεσmicroικών

αλλαγών που διασφαλίζουν την ισότητα microεταξύ ανδρών και γυναικών όπως η τροποποίηση και

αναθεώρηση του Οικογενειακού ∆ικαίου και η εισαγωγή νέων νόmicroων σχετικά microε την εξάλειψη των

διακρίσεων στην πρόσβαση των γυναικών στην εκπαίδευση στην επαγγελmicroατική κατάρτιση στην

απασχόληση καθώς και στις εργασιακές σχέσεις Όπως ήταν λογικό microια τέτοια θεσmicroική καθιέρωση

οδήγησε αρχικά στη συγγραφή και δηmicroοσίευση κειmicroένων νοmicroικής κατεύθυνσης (Μπακόπουλος

1986 Παπαγιαννάκη 1986) Τα περισσότερα από αυτά δίνουν έmicroφαση στο ισχύον ∆ίκαιο και

ανταποκρίνονται στην αρχή της ίσης microεταχείρισης αντρών και γυναικών (Αυδή- Καλκάνη 1978)

Αποβλέπουν δε στην νοmicroοθετική κατοχύρωση αυτής της αρχής σε θέmicroατα εργασίας (Βουτυράς

1981)

Ανιχνεύοντας τη βιβλιογραφία για τη γυναικεία εργασία βρίσκεται κανείς αντιmicroέτωπος microε

πολλά δηmicroοσιεύmicroατα οικονοmicroικής κατεύθυνσης τα οποία πραγmicroατεύονται την εφαρmicroογή της

αρχής της ισότητας σε θέmicroατα αmicroοιβών διάρκειας εργασίας συντάξεων ασφαλίσεων (Παυλίδου

1989 Πετράκη-Κώττη 1985 Χλέτσος 1988) Σε δεύτερο επίπεδο γίνεται microια προσπάθεια στα

ίδια αυτά δηmicroοσιεύmicroατα να προταθούν microέτρα που να συmicroβάλουν στη χάραξη εργατικής

πολιτικής Στο σώmicroα της βιβλιογραφίας περιλαmicroβάνονται επίσης κείmicroενα που επισηmicroαίνουν τον

κίνδυνο διατήρησης της ανισότητας εις βάρος των γυναικών στον τοmicroέα των νέων τεχνολογιών

Πολλά από τα δηmicroοσιεύmicroατα περί γυναικείων θεmicroάτων οργανώνονται γύρω από την ανάγκη

δράσης σχετικά microε τα προβλήmicroατα του τοmicroέα της εργασίας Επισηmicroαίνουν τα microέτρα που θα

βοηθήσουν στην προώθηση της πολιτικής της ισότητας στην καταπολέmicroηση της ανεργίας των

γυναικών και στην εναρmicroόνιση της χώρας microας microε την ΕΟΚ (Καραντινός 1989 Μαρmicroατάκη-

Μόλχο 1989 Σακέλλης 1989 Στρατηγάκη 1989α)

Οι δηmicroοσιευmicroένες εργασίες ιστορικής κατεύθυνσης είναι σχετικά λιγοστές και

χαρακτηρίζονται από δύο τάσεις η microία αφορά την προσπάθεια εφαρmicroογής microιας ιστορικής

ανάλυσης και ερmicroηνείας του φαινοmicroένου της γυναικείας εργασίας και η δεύτερη σχετίζεται microε την

προσπάθεια σύνδεσής του microε τις απαρχές της φεmicroινιστικής πολιτικής πρακτικής στην Ελλάδα

Γενικότερα οι ιστορικές προσεγγίσεις της γυναικείας εργασίας φωτίζουν την κατεύθυνση και τη

διαδικασία διαmicroόρφωσης του φαινοmicroένου αυτού microέσα στο χρόνο στο πλαίσιο της ευρύτερης

κοινωνικής και οικονοmicroικής πορείας της χώρας (Αβδελά 1987 Αβδελά 1988β Πιζάνιας 1993)

Επίσης συνδέουν τη γυναικεία εργασία microε την ανάπτυξη του δηmicroόσιου τοmicroέα και τις στρατηγικές

που υιοθετούν τα microεσαία στρώmicroατα Οι προσεγγίσεις αυτές προσφέρουν microια πολύπλευρη

θεώρηση του φαινοmicroένου γιατί το τοποθετούν στον κοινωνικό χώρο και χρόνο το εξετάζουν ως

3

microέρος ενός ευρύτερου συνόλου εντάσσοντάς το στον κατά φύλα καταmicroερισmicroό της εργασίας στο

πλαίσιο της εκσυγχρονιστικής διαδικασίας του ελληνικού κράτους

Στα δηmicroοσιεύmicroατα κοινωνιολογικής και (λιγότερο) ανθρωπολογικής κατεύθυνσης είναι

εmicroφανής η τάση σύνδεσης της γυναικείας απασχόλησης microε την οικογένεια microε τους ρόλους της

εργαζόmicroενης γυναίκας microέσα σε αυτή και τον τρόπο που η οικογένεια επηρεάζει την γυναικεία

απασχόληση και αντιστρόφως (Βαΐου 1987α Βαϊου 1987β Βαΐου Στρατηγάκη 1989 ∆ουλκέρη

1986 ∆ήmicroου 1989 Moussourou amp Spiliotopoulos 1984) Η γυναικεία εργασία εξετάζεται ως microια

όψη των microεταβολών των σύγχρονων οικογενειακών δοmicroών και συνδέεται microε τα πρότυπα ζωής

της microεσαίας ή εργατικής τάξης Η γυναικεία εργασία εξετάζεται επίσης ως συνάρτηση των

οικονοmicroικών δραστηριοτήτων του ζευγαριού και της αλληλοσυσχέτισής τους στο εσωτερικό της

οικογένειας και ως συνάρτηση των αναγκών που προκύπτουν από τη δηmicroιουργία οικογένειας

(∆ουλκέρη 1986 Θανοπούλου Κωτσοβέλου amp Παπαρούνη 1999 Καβουνίδη 1982 Καβουνίδη

1996) Συχνά διαφαίνεται επίσης η τάση συσχέτισης της γυναικείας εργασίας microε την

τεχνολογική εξέλιξη την κοινωνική microεταβολή την καπιταλιστική ανάπτυξη την αστυφιλία τη

χειραφέτηση της γυναίκας τη φεmicroινιστική ιδεολογία την ανάπτυξη γυναικείων επαγγελmicroατικών

κλάδων και τη laquoθηλυκοποίησήraquo τους και την κοινωνική κινητικότητα Πολλά από αυτά τα

δηmicroοσιεύmicroατα χρησιmicroοποιούν στατιστικά στοιχεία τα οποία προέρχονται από την ΕΣΥΕ ή από

διεθνείς οργανισmicroούς Μερικά αποτελούν εργασίες δηmicroογράφων στις οποίες συσχετίζεται η

γονιmicroότητα microε τη γυναικεία εργασία ενώ η τελευταία αναφέρεται ως microια από τις διαστάσεις που

επηρεάζουν τις αποφάσεις τεκνοποίησης των ζευγαριών (Συmicroεωνίδου 1986 Συmicroεωνίδου 1990)

Στην προκειmicroένη περίπτωση επιχειρείται microια σύγκριση microε τις χώρες της ΕΟΚ Ενδιαφέρον

επίσης παρουσιάζουν οι εργασίες κοινωνιολόγων για την εκπαίδευση καθώς επισηmicroαίνουν την

άmicroεση σύνδεση της εργασίας ενός microέρους των εργαζοmicroένων γυναικών microε την εκπαίδευσή τους

(Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου 1998 Τζεπόγλου 1989)

Το σώmicroα της βιλβλιογραφίας περιλαmicroβάνει και κείmicroενα που στηρίζονται σε επιτόπιες

έρευνες και τα οποία δίνουν έmicroφαση στη microελέτη συγκεκριmicroένων επαγγελmicroατικών οmicroάδων όπως

οι κοmicromicroώτριες (Βakalaki 1984 Μπακαλάκη 1988 Πετρονώτη 1995β) και οι δηmicroοσιογράφοι του

γυναικείου περιοδικού τύπου (Μiliori 1993) Οι συγγραφείς πολλών από τα παραπάνω έργα

είναι γυναίκες γεγονός που δηλώνει ότι η γυναικεία εργασία ως αντικείmicroενο έρευνας αποτελεί

laquoγυναικείοraquo ενδιαφέρον microε ελάχιστες εξαιρέσεις η παραγωγή των έργων αυτής της ενότητας

παρουσιάζει εντυπωσιακή άνθιση από το 1980 και microετά Σε πολλά από αυτά τα δηmicroοσιεύmicroατα

διαφαίνεται η τάση σύνδεσης της γυναικείας εργασίας microε την προβληmicroατική του φύλου Είναι η

περίοδος κατά την οποία το φύλο εmicroφανίζεται ως αναλυτική κατηγορία ως προς τη διερεύνηση

των γυναικείων ζητηmicroάτων και συναρτάται microε τις θεωρητικές αναζητήσεις ερευνητριών-

φεmicroινιστριών γύρω από το θέmicroα της ανισότητας των φύλων της κοινωνικής κατασκευής τους και

τις επιδράσεις αυτών των απόψεων στη διερεύνηση της γυναικείας εργασίας Κυρίως τις

ενδιαφέρει να microελετήσουν τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται ανάmicroεσα στα δύο φύλα σε

4

όλα τα επίπεδα δραστηριοτήτων και σχέσεων και ειδικά στο πεδίο της εργασίας Σε αυτό το

πεδίο ισχύει περισσότερο από κάθε άλλο πεδίο δράσης το σύνθηmicroα ότι laquoτο προσωπικό είναι και

πολιτικόraquo καταρρίπτοντας έτσι τα κοινωνικώς επιβεβληmicroένα lsquoόριαrsquo ανάmicroεσα στο lsquoδηmicroόσιοrsquo

(εργασία) και το lsquoιδιωτικόrsquo (οικογένεια οικιακός χώρος) Σε microερικές επίσης microελέτες εξετάζεται η

σχέση χώρου και φύλου ειδικότερα σε θέmicroατα οικιακής εργασίας

Μελετώντας τα κείmicroενα που έχουν γραφτεί για τη γυναικεία εργασία οη ενδιαφερόmicroενοςη

αντιmicroέτωπίζει microια σειρά πληροφοριακών και εκλαϊκευτικών άρθρων που αφορούν τη θέση των

γυναικών στη ∆ηmicroόσια ∆ιοίκηση Τα κείmicroενα αυτά εmicroφανίζονται σε κοmicromicroατικά έντυπα και

έκφράζουν microια συγκεκριmicroένη πολιτική ιδεολογία ή έχουν τυπωθεί από δηmicroόσιους φορείς όπως

η Γραmicromicroατεία Ισότητας και ο ΟΑΕ∆ και αποσκοπούν στην ενηmicroέρωση των γυναικών για τα

δικαιώmicroατά τους καθώς και στην προβολή των αιτηmicroάτων και των διεκδικήσεών τους

Υπάρχουν επίσης αρκετές δηmicroοσιευmicroένες εργασίες που συνδέουν τη γυναικεία εργασία microε

την τουριστική ανάπτυξη (Castelberg-Koulma 1991 Κασιmicroάτη Θανοπούλου Τσάρτας 1995

Μανώλογλου 1990) αλλά λίγες ασχολούνται microε τις γυναίκες ως επιχειρηmicroατίες (Galani- Moutafi

1993 Galani - Moutafi 1994 Kousis 1989) ή εργαζόmicroενες σε οικογενειακές ή άλλου τύπου

επιχειρήσεις Γενικά οι γυναίκες ως lsquoεπιχειρηmicroατικά υποκείmicroεναrsquo ανεξάρτητες από την

οικονοmicroική δράση των αρσενικών microελών της οικογένειας δεν έχουν απασχολήσει ιδιαιτέρως τους

κοινωνικούς επιστήmicroονες παρrsquo οτι η έρευνα σε microια τέτοια κατεύθυνση θα φώτιζε πολλές από τις

πτυχές της σύγχρονης προβληmicroατικής περί έmicroφυλης (γυναικείας) ταυτότητας και εργασίας

Σε microια διαφορετική κατεύθυνση οι έρευνες που αφορούν την γυναικεία εργασία σε σχέση microε

τις αγροτικές δραστηριότητες εστιάζουν την δεκαετία του rsquo90 περισσότερο στην οικονοmicroική

δράση των γυναικών σε lsquoπαραγεωργικέςrsquo δραστηριότητες όπως οι αγροτοτουριστικοί

συνεταιρισmicroοί στο ευρύτερο πλαίσιο του έmicroφυλου καταmicroερισmicroού εργασίας στα ελληνικά αγροτικά

νοικοκυριά (Γιδαράκου 1998 Ιακωβίδου 2000 Παπαγαρουφάλη 1986 Petronoti 1981 Σαφιλίου

2002 Τσάρτας και Θανοπούλου 1994)

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΦΥΛΟ ΣΤΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

Εξετάζοντας το τmicroήmicroα εκείνο της βιβλιογραφίας που αφορά τη διερεύνηση της γυναικείας

εργασίας από τη σκοπιά των κοινωνικών επιστηmicroών είναι προφανές ότι το φύλο αποτελεί

αποφασιστικό προσδιοριστικό παράγοντα για την επιλογή επαγγέλmicroατος ενώ ο τρόπος που

διαπλέκει και προσδιορίζει την έννοια τις lsquoεργασίαςrsquo αποτελεί ευρύ πεδίο microελετών για τους

περισσότερους κοινωνιολόγους και λιγότερο για τους ανθρωπολόγους

Γενικότερα η σφαίρα της εργασίας αποτελεί πρόσφορο έδαφος ανάδειξης της

πολυπλόκοτητας των τρόπων microε τους οποίους τα υποκείmicroενα και συγκεκριmicroένα οι γυναίκες

δίνουν σάρκα και οστά στην επιθυmicroία τους να επιτύχουν ν rsquoαναγνωριστούν και να

αποδεσmicroευτούν από τις κοινωνικές συmicroβάσεις Η lsquoεργασίαrsquo αποτελεί πεδίο πολλαπλών

εννοιολογήσεων Συνιστά κύριο πεδίο της ανθρώπινης ύπαρξης στο οποίο τα υποκείmicroενα

5

επενδύουν προσοχή χρόνο ενέργεια θέλοντας να επιβιώσουν αλλά και να εκφραστούν

δηmicroιουργικά να ασκήσουν έλεγχο πάνω σε άλλα πρόσωπα να microεταλλάξουν υλικά αγαθά σε

κοινωνικές διακρίσεις να κερδίσουν αυτοεκτίmicroηση και ευχαρίστηση H εργασία microπορεί να οριστεί

microόνο σε σχέση microε τις ιδιαίτερες κοινωνικές και πολιτικές σχέσεις microέσα στις οποίες εγγράφεται Ο

όρος laquoεργασίαraquo δεν microπορεί να οριστεί έξω από το πολιτισmicroικο-κοινωνικό πλαίσιό της Η εργασία

είναι ο χώρος όπου διαmicroορφώνεται νοmicroιmicroοποιείται αναπαράγεται και microετασχηmicroατίζεται ο

κοινωνικός προσδιορισmicroός των φύλων (Κραβαρίτου 1989)

Η συζήτηση γενικά που έχει διεξαχθεί για την εργασία κυρίως από οικονοmicroολόγους και

microερικούς κοινωνικούς ερευνητές αναφέρεται ως επι το πλείστον στην lsquoαmicroειβόmicroενηrsquo εργασία που

γίνεται αντιληπτή ως lsquoαπασχόλησηrsquo ορίζεται ως lsquoπαραγωγικήrsquo και πραγmicroατοποιείται από άνδρες

σε διακεκριmicroένους τόπους δουλειάς (Βαϊου Χατζηmicroιχάλης 1997) Η microορφή αυτή της εργασίας

έχει αναχθεί σε πρότυπο microε το οποίο συγκρινόmicroενες όλες οι άλλες microορφές εργασίας αποτελούν

παρέκκλιση Για παράδειγmicroα η οικογενειακή εργασία η αυτοαπασχόληση η εποχιακή εργασία η

ασυνεχής και γενικότερα όποια εργασία έχει το χαρακτήρα της lsquoάτυπηςrsquo αποτελεί περιθωριακό

αντικείmicroενο διερεύνησης Η microη αmicroειβόmicroενη εργασία θεωρείται βοηθητική και microη παραγωγική

συνδέεται microε τις γυναίκες και έχει αποτελέσει microέρος της συζήτησης για την εργασία στα πλαίσια

των φεmicroινιστικών προσεγγίσσεων που microελετούν την εργασία των γυναικών

Η εργασία που προϋποθέτει εκπαίδευση και περιέχει άσκηση εξουσίας οδηγεί σε

κοινωνική καταξίωση ενώ προσδιορίζεται από πνευmicroατική δραστηριότητα ή συνδυάζει εν microέρει

και χειρωνακτική απαιτώντας κάποιο είδος δεξιότητας microπορεί να έχει το χαρακτήρα lsquoκαριέραςrsquo

Η lsquoεργασίαrsquo που δεν έχει αυτόν το χαρακτήρα και θεωρείται αξιολογικά lsquoκατώτερηrsquo δεν απαιτεί

εκπαίδευση ή microόρφωση δεν συνοδεύεται από κοινωνική καταξίωση ενώ είναι χαmicroηλά

αmicroειβόmicroενη γίνεται αντιληπτή απλά ως lsquoεργασίαrsquo (Παπαζήση 1999)

Για τις γυναίκες η έννοια αλλά και η εmicroπειρία της εργασίας είναι πολύ πιο σύνθετες από

την laquoαmicroοιβόmicroενη απασχόλησηraquo Περιλαmicroβάνουν διαδικασίες και σχέσεις εργασίας που

διαπερνούν το σύνολο της καθηmicroερινής ζωής και δύσκολα εντάσσονται σε δυϊστικές

ταξινοmicroήσεις δουλειά- σχόλη χρόνος εργασίας- χρόνος ανάπαυσης τόπος δουλειάς- τόπος

κατοικίας microητρότητα- καριέρα lsquoιδιωτικήrsquo ή lsquoδηmicroόσιαrsquo σφαίρα Τα όρια αυτών των ταξινοmicroήσεων

συχνά συγχέονται και microετατίθενται και δύσκολα microπορούν να ερmicroηνευθούν microε βάση τις

καθιερωmicroένες αναλυτικές κατηγορίες (Βαϊου Στρατηγάκη 1989 Βαΐου 1989 Θανοπούλου

Κωτσοβέλου Παπαρούνη 1999 Καβουνίδη 1996) Για παράδειγmicroα η lsquomicroητρότηταrsquo ως βιολογική

και νοmicroική κατάσταση της γυναίκας ανήκει στη σφαίρα του lsquoιδιωτικούrsquo ως έκφραση της

προσωπικής εmicroπειρίας του υποκειmicroένου στο χώρο του Όmicroως στο βαθmicroό που η γέννηση και το

φαινόmicroενο της υπογεννητικότητας απασχολούν την κρατική πολιτική εmicroπλέκεται microε την άσκηση

της δηmicroόσιας εξουσίας και είναι στοιχείο του δηmicroόσιου χώρου Η lsquoκαριέραrsquo ανήκει στο χώρο του

δηmicroόσιου αφού ασκείται στο πεδίο των συναλλαγών ή της διοίκησης και περιέχει εξουσία

Ωστόσο η microητρότητα επηρεάζεται άmicroεσα από την καριέρα και το αντίστροφο καταδεικνύοντας ότι

6

και οι δύο αποτελούν καταστάσεις microε διπλή οπτική Στη διαπλοκή των δύο η σχέση και ο

καθορισmicroός του δηmicroόσιου και του ιδιωτικού δεν συνιστούν πάντα διακριτούς τοmicroείς microε αυστηρά

όρια (Παπαζήση 1999)

Γενικότερα η συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό είναι στενά συνδεδεmicroένη microε τα

γεγονότα του κύκλου ζωής Στην Ελλάδα οι γυναίκες που εργάζονται διατηρούν την απασχόλησή

τους microέχρι ένα συγκεκριmicroένο σηmicroείο της ζωής τους όπως είναι ο γάmicroος ή η γέννηση του πρώτου

τους παιδιού στην συνέχεια όmicroως την διακόπτουν χωρίς να επανέρχονται αργότερα στην αγορά

εργασίας (Θανοπούλου Κωτσοβέλου Παπαρούνη 1999 Μουσούρου 1996 Νικολαΐδου 1975) Ο

αριθmicroός των παιδιών συνδέεται αρνητικά microε την εργασία των γυναικών (Βελεντζάς 1988

Συmicroεωνίδου 1986 Συmicroεωνίδου 1989α Συmicroεωνίδου 1989β Συmicroεωνίδου 1990) Επίσης το εισόδηmicroα

του νοικοκυριού όταν ξεπερνά ένα συγκεκριmicroένο επίπεδο microπορεί να έχει αρνητική επίδραση στη

συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό

Όσο υπάρχει ένας καταmicroερισmicroός της εργασίας κατά φύλο όπου ο άνδρας δεν εmicroπλέκεται στα

οικιακά καθήκοντα στο σπίτι και η γυναίκα δεν έχει ίση πρόσβαση και ίσους όρους στη microισθωτή

εργασία οι δύο σύζυγοι συνεχίζουν να έχουν όχι microόνο κοινά αλλά και ξεχωριστά συmicroφέροντα ως

προς της εργασία της συζύγου Η ευχέρεια των γυναικών για διάθεση της εργασίας τους

περιορίζεται microε διάφορους τρόπους από τις ιδεολογικές προδιαγραφές για τον καταmicroερισmicroό της

εργασίας κατά φύλο και το φόρτο της microη προσοδοφόρου εργασίας που προσφέρουν οι γυναίκες

στο σπίτι Συνήθως όmicroως περιορίζεται και από τους άνδρες τους καθώς ο σύζυγος ασκεί έλεγχο

αποτρέποντας τη γυναίκα του από το να αναλάβει προσοδοφόρο εργασία Όπου η γυναίκα

εργάζεται microαζί microε τον άνδρα της (για παράδειγmicroα στη βιοτεχνία) ο σύζυγος ελέγχει το προϊόν της

εργασίας της Από αυτήν την άποψη η γυναικεία εργασία αποτελεί ένα πρίσmicroα για την

επανεξέταση θεσmicroών και πολιτισmicroικών διαδικασιών τις οποίες επαναπροσδιορίζει και

ανασηmicroασιοδοτεί Για παράδειγmicroα ο γάmicroος είναι microια διαδικασία συνεχούς διαπραγmicroάτευσης των

όρων συνύπαρξης και ανταλλαγής ανάmicroεσα στους συζύγους Παράλληλα διαπιστώνεται ότι οι

γυναίκες εφαρmicroόζουν στρατηγικές που τείνουν να βελτιώνουν τη σχετική τους θέση microέσα από την

εργασιακή τους εmicroπειρία (Συmicroεωνίδου 1994 Kavounidis 1985 Καβουνίδη 1989 Κετσετζοπούλου

Συmicroεωνίδη 2002 Πετρονώτη 1995α Πετρονώτη 1995β)

Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα η γυναικεία απασχόληση παρουσιάζει τα παρακάτω βασικά

χαρακτηριστικά Αύξηση της συmicromicroετοχής στο εργατικό δυναmicroικό βελτίωση του εκπαιδευτικού

επιπέδου των εργαζόmicroενων γυναικών αύξηση της απασχόλησης των γυναικών ως microισθωτών στον

τριτογενή τοmicroέα αύξηση και διατήρηση σε υψηλά επίπεδα της microακροχρόνιας ανεργίας των

γυναικών ((Αυδή ndash Καλκάνη 1989 ∆έδε 1995 Μουσούρου 1993 Παπαγαρουφάλη-Ιακώβου 1989

Πετρινιώτη 1989β Πετρινιώτη 1989γ Χλέτσος 1988)

Ωστόσο οι ερευνητές διαπιστώνουν microια σειρά αντιφατικών καταστάσεων και εξελίξεων όπως

είναι η σταδιακή επιλογή laquoανδρικώνraquo και τεχνολογικά προηγmicroένων επαγγελmicroάτων και κλάδων

αλλά και η περιορισmicroένη εκπροσώπηση των γυναικών σε ορισmicroένα επαγγέλmicroατα υψηλής

7

υπευθυνότητας και κοινωνικού κύρους (Ηλιού 1988 Μαγγανάρα 1988 Μαγγανάρα 1998

Πετρινιώτη 1991 Στρατηγάκη 1989β Στρατηγάκη 1987α Στρατηγάκη 1987β) Επίσης ισχυρίζονται

ότι το ελληνικό κράτος εξακολουθεί να στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά στον laquoυποχρεωτικό

αλτρουϊσmicroόraquo των γυναικών για να καλύψει τις τεράστιες αδυναmicroίες του στον τοmicroέα της πρόνοιας

ΑΜΟΙΒΟΜΕΝΗ ΚΑΙ ΜΗ ΑΜΟΙΒΟΜΕΝΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ

Το microεγαλύτερο κοmicromicroάτι της βιβλιογραφίας για τις γυναίκες και την εργασία τους

υπογραmicromicroίζει τη διαίρεση της εργασίας σε αmicroοιβόmicroενη και microη σε εργασία lsquomicroέσαrsquo και lsquoέξωrsquo από

το σπίτι ενώ εστιάζει στην εργασία που έχει το χαρακτήρα της laquomicroερικής απασχόλησηςraquo

Σύmicroφωνα microε πολλές ερευνητικές εργασίες και δηmicroοσιεύmicroατα η θέση των γυναικών στην

αγορά εργασίας καθορίζεται από τη θέση τους στην οικογένεια και από το γεγονός ότι σηκώνουν

το βάρος της οικιακής εργασίας Ο χώρος δουλειάςπαραγωγήςmicroισθωτής εργασίας είναι χώρος

όπου δεν διαmicroορφώνονται microόνο σχέσεις παραγωγής αλλά ασκούνται και σχέσεις εξουσίας

ανάmicroεσα στα φύλα Οι γυναίκες υφίστανται ιδιαίτερη εκmicroετάλλευση στην αγορά εργασίας εξαιτίας

των καθηκόντων τους στην οικογένεια Υποχρεώνονται να δεχθούν microερική απασχόληση ή

δουλειές microε δυσmicroενέστερους όρους εργασίας οι οποίες microπορούν να συνδυαστούν εύκολα microε τις

οικογενειακές τους υποχρεώσεις (∆ήmicroου 1989 Ζακοπούλου Παναγιωτοπούλου 1988α

Ζακοπούλου Παναγιωτοπούλου 1988β Καραmicroεσίνη 1998) O διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στους

ρόλους των δύο φύλων microεταξύ εργασίας και οικογένειας και αντίστοιχα ανάmicroεσα στον ιδιωτικό

και τον δηmicroόσιο χώρο παραγνωρίζει τη διάσταση της οικονοmicroικής συνεισφοράς των γυναικών

και έχει ως συνέπεια τη διαmicroόρφωση ειδικών ndashmicroειονεκτικών- συνθηκών στην πρόσληψη των

γυναικών στην εργασία στη διαmicroόρφωση των microισθών τους και στην επαγγελmicroατική τους εξέλιξη

(Κασιmicroάτη 1982 Κετσετζοπούλου 2002 Παναγιωτόπουλος 1998)

Η αύξηση της συmicromicroετοχής των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό υπήρξε αποτέλεσmicroα--σε

microεγάλο βαθmicroό--της αυξανόmicroενης συmicromicroετοχής τους στα συστήmicroατα εκπαίδευσης και κατάρτισης

(Γαβριήλ 1989 Ιωακείmicroογλου Καmicroινιώτη Κωστάκη Σκοπελίτου 1998 Καβουνίδη 1990

Κανελλόπουλος 1989 Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου 1998) Η αύξηση αυτή συmicroπορεύτηκε microε τις

ανάγκες που δηmicroιουργήθηκαν από τις εξελίξεις και τους microετασχηmicroατισmicroούς στις κοινωνικές

δοmicroές στην οικονοmicroική ανάπτυξη και στην οργάνωση της εργασίας Ωστόσο ένα τέτοιο γεγονός

δεν ακύρωσε τους microηχανισmicroούς παραγωγής προβληmicroάτων και διακρίσεων σε βάρος των

γυναικών στις δοmicroές της αγοράς εργασίας Από αυτήν την άποψη αρκετοί ερευνητές

διαπιστώνουν για παράδειγmicroα υποεκπροσώπηση των γυναικών σε σηmicroαντικούς τοmicroείς της

κοινωνικής και οικονοmicroικής ζωής όπως στον τοmicroέα της επιστήmicroης στην έρευνα στα κέντρα

λήψης αποφάσεων και γενικά στις υψηλές βαθmicroίδες της επαγγελmicroατικής ιεραρχίας (Ηλιού 1988

Μαγγανάρα 1988 Μαγγανάρα 1998) Από την άλλη πλευρά η απασχόληση των γυναικών έχει

αυξηθεί στις διοικητικές θέσεις και στους τοmicroείς των υπηρεσιών (Γεωργακοπούλου 1998) Αυτή

η κατάσταση συνυπάρχει microε microια τάση laquoπρολεταριοποίησηςraquo των γυναικών στον τοmicroέα των

8

υπηρεσιών όπου η απασχόλησή τους περιορίζεται σε χαmicroηλές και ανειδίκευτες θέσεις στην

επαγγελmicroατική ιεραρχία Στη βιοmicroηχανία η δραστηριότητα των γυναικών συγκεντρώνεται στους

τοmicroείς κατασκευής ειδών ένδυσης και κατασκευής τροφίmicroων και ποτών (Καβουνίδη 1982

Σαπουντζάκη 1991 Λαmicroπριανίδης Ανδριάς Καραγιάννης Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995) Από την δε

κατανοmicroή των ενταγmicroένων ερευνητών σε βαθmicroίδες διαπιστώνεται ότι στις υψηλές βαθmicroίδες οι

γυναίκες είναι ελάχιστες ενώ η διαφορά microειώνεται στις χαmicroηλότερες ερευνητικές βαθmicroίδες

(Αλιπράντη-Μαράτου 2001 Τεπέρογλου Μαράτου-Αλιπράντη Κετσετζοπούλου 2001)

Όσον αφορά το εκπαιδευτικό προσωπικό στην προσχολική εκπαίδευση η συντριπτική

πλειονότητα είναι γυναίκες στη στοιχειώδη και microέση εκπαίδευση πάνω από το microισό των

διδασκόντων είναι γυναίκες ενώ στο διδακτικό προσωπικό ανώτατης εκπαίδευσης οι γυναίκες

υποεκπροσωπούνται Όπως επίσης διαπιστώνεται από τα στοιχεία της στατιστικής υπηρεσίας

για το 2000 οι γυναίκες απόφοιτες ανώτατης εκπαίδευσης πλήττονται από την ανεργία σε πολύ

microεγαλύτερα ποσοστά από τους άνδρες (Παπαδόπουλος Σερεmicroέτης 1998β Πετρινιώτη 1989α

Πετρινιώτη 1989γ)

Η έρευνα για την εργασία των γυναικών στην Ελλάδα έχει δώσει έmicroφαση στην αmicroειβόmicroενη

απασχόληση (Κασιmicroάτη 1982 Καραmicroεσίνη 1998 Θανοπούλου 1992) Οι περισσότερες microελέτες

και έρευνες εντάσσονται στην προβληmicroατική της ισότητας των δύο φύλων και όχι στην

προβληmicroατική των σχέσεων εξουσίας ανάmicroεσα στα φύλα Η φεmicroινιστική και κυρίως η microαρξιστική

προσέγγιση κατέδειξε ότι η συmicromicroετοχή των γυναικών στην lsquoεξωοικιακήrsquo παραγωγική διαδικασία

σε σύγκριση microε των ανδρών χαρακτηρίζεται από χαmicroηλές αmicroοιβές για την παροχή ίσης

εργασίας (Πετράκη-Κώττη 1985 Πετράκη-Κώττη 1998) Οι γυναίκες απολύονται πρώτες σε

περιόδους κρίσης ενώ πλήττονται από την ανεργία και την υποαπασχόληση διπλάσια από τους

άνδρες Επίσης κατέχουν κατώτερες θέσεις σε όλους τους οικονοmicroικούς τοmicroείς και συmicromicroετέχουν

σε κάθε είδος οικογενειακής επιχείρησης σαν microη- αmicroειβόmicroενα microέλη σε ένα πολλαπλάσια

υψηλότερο ποσοστό από τους άνδρες τους κατεξοχήν ιδιοκτήτες και διαχειριστές των

επιχειρήσεων (ΙωακείmicroογλουΚαmicroινιώτη Κωστάκη Σκοπελίτου 1998 Καραντινός 1987

Πετρινιώτη 1989β Σακέλλης 1993)

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΜΗ - ΑΜΟΙΒΟΜΕΝΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Οι γυναίκες χάρη στην υποκειmicroενική προσέγγιση και τη βιωmicroένη τους εmicroπειρία κατέδειξαν

ότι ο χρόνος εργασίας δεν είναι microόνο ο εmicroπορευmicroατοποιηmicroένος αλλά και ο αόρατος της microη-

αmicroειβόmicroενης εργασίας και συνέβαλαν στον lsquoαντικειmicroενικότεροrsquo ορισmicroό του Στην laquoεπίσηmicroηraquo

οικονοmicroία έχει καθιερωθεί (από την οικονοmicroική επιστήmicroη) η κατηγορία των laquoσυmicroβοηθούντων και

microη αmicroειβόmicroενων microελών της οικογένειαςraquo η πλειοψηφία της οποίας αποτελείται από γυναίκες

(αγροτικός χώρος και επιχειρήσεις) Ωστόσο όλοι σχεδόν οι microελετητές συmicroφωνούν ότι ο ρόλος

9

της γυναίκας στην αγορά εργασίας δεν είναι αυτοδύναmicroος Επίσης διαπιστώνουν έντονη την

τάση η απασχολούmicroενη γυναίκα να προτιmicroά την εξαρτηmicroένη εργασία σε όλες τις επαγγελmicroατικές

κατηγορίες Η γυναικεία microη αmicroοιβόmicroενη εργασία τις περισσότερες φορές παίρνει το χαρακτήρα

της laquoεθελοντικήςraquo εργασίας Ως τέτοια ορίζεται ο όγκος της εργασίας που χρειάζεται να

αναλάβουν οι γυναίκες-microέλη των νοικοκυριών και δεν αφορά microόνο τις υπηρεσίες που

παρέχονται υποτυπωδώς όπως η φροντίδα των ηλικιωmicroένων αλλά επεκτείνεται και στις

υπηρεσίες που παρέχονται δηmicroόσια όπως είναι η υγεία Οι γυναίκες-συγγενείς που φροντίζουν

τον νοσηλευόmicroενο ασθενή στα νοσοκοmicroεία της Αθήνας είναι αναγκαίο στοιχείο για τη λειτουργία

της περίλθαψης microε περιορισmicroένο νοσηλευτικό προσωπικό Αυτή η εθελοντική εργασία σπανίως

αναγνωρίζεται ως τέτοια και ο όγκος της microένει να αποτιmicroηθεί Πρόκειται για ένα είδος απλήρωτης

οικιακής εργασίας που συmicroπληρώνει την ελλειmicroατική λειτουργία των δηmicroόσιων υπηρεσιών

Ειδικά στην πόλη διαmicroορφώνεται ένα γυναικείο εργατικό δυναmicroικό που ενώ επιθυmicroεί να εργαστεί

βρίσκεται παγιδευmicroένο σε έναν κόσmicroο lsquoοικιακήςrsquo εργασίας η οποία αποκρύπτεται γιατί

περιγράφεται ως lsquoπροσφοράrsquo lsquoαγάπηrsquo και lsquoφροντίδαrsquo Στην Ελλάδα η παροχή υπηρεσιών από

το κράτος προϋποθέτει την ύπαρξη της νοικοκυράς lsquoπλήρους απασχόλησηςrsquo σε κάθε νοικοκυριό

(Βαΐου Γολέmicroης Λαmicroπριανίδης Χατζηmicroιχάλης Χρονάκη 1996 ∆ήmicroου 1989 Καραmicroεσίνη 1998

Κασιmicroάτη 1982)

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΕΥΕΛΙΚΤΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ

Ο όρος laquoευέλικτεςraquo ή laquoάτυπεςraquo microορφές απασχόλησης χρησιmicroοποιείται για να περιγράψει

τις microορφές εκείνες που αποκλίνουν από το κανονικό microοντέλο εργασίας το οποίο παραπέmicroπει

στην σχέση εξαρτηmicroένης εργασίας πλήρους απασχόλησης (για την Ελλάδα 40 ώρες

εβδοmicroαδιαίως) αορίστου χρόνου ∆ηλαδή για εργασία που παρέχεται έναντι microισθού ή

ωροmicroισθίου και είναι εξαρτηmicroένη από έναν εργοδότη Βέβαια η έννοια της ευελιξίας στην αγορά

εργασίας δεν αφορά microόνο τις ώρες εργασίας και το εργασιακό καθεστώς (αορίστου ή ορισmicroένου

χρόνου) αλλά και τους microισθούς καθώς και τα εργασιακά δικαιώmicroατα (συντάξεις επιδόmicroατα

άδειες κοινωνική ασφάλιση κλπ) Από τις διάφορες κατηγορίες ευέλικτης απασχόλησης οι

ερευνητές δίνουν έmicroφαση στην lsquomicroερική απασχόλησηrsquo η οποία σε αντίθεση microε την καθηmicroερινή και

microε πλήρες ωράριο εργασία αποτελεί microια microορφή παροχής εργασίας microειωmicroένου χρόνου microε

microειωmicroένες αποδοχές Επίσης αναφέρονται και στην lsquoάτυπηrsquo απασχόληση της οποίας βασική

συνθήκη ύπαρξης είναι η microεγάλη προσφορά εργατικού δυναmicroικού που βρίσκεται σε δυσmicroενή

θέση στην αγορά εργασίας αναφορικά microε την ηλικία το φύλο και την κοινωνική προέλευση

(Αβραmicroίδου 2001 Αθανασιάδου Βαϊου Χατζηmicroιχάλης 1997 Πετροπούλου Μιmicroίκου 2001

Kyriazis 1999 Λυmicroπεράκη Μουρίκη 1996 Μουρίκη 1991β Παζαρζή 1991 Σεβαστίδης 1999

Symeonidou-Alatopoulou 1980 Symeonidou 1997)

Στην Ελλάδα άργησαν να θεσmicroοθετηθούν--microόλις το 1990--οι ευέλικτες microορφές

απασχόλησης και microέχρι πρόσφατα εφαρmicroόζονταν ανεπίσηmicroα στον κόσmicroο της παραοικονοmicroίας

10

Επιπλέον το 1998 θεσmicroοθετήθηκαν ρυθmicroίσεις στην αγορά εργασίας που αφορούν την

προστασία των laquoάτυπαraquo εργαζοmicroένων ενώ παράλληλα επιδιώχθηκε και η καταγραφή του

microεγέθους της laquoάτυπηςraquo απασχόλησης Η καθυστέρηση αυτή είχε σαν αποτέλεσmicroα τη microικρή

σχετικά παραγωγή θεωρητικών ερευνών για το εξεταζόmicroενο θέmicroα και κατά συνέπεια την

περιορισmicroένη συστηmicroατική γνώση των ποικίλων όψεων του φαινοmicroένου Το γεγονός ότι οι

microορφές αυτές απασχόλησης άργησαν να θεσmicroοθετηθούν στην Ελλάδα εξηγεί και γιατί

αποτελούν αντικείmicroενο microελέτης και διερεύνησης τα τελευταία κυρίως χρόνια

Σύmicroφωνα microε τους microελετητές οι ευέλικτες microορφές απασχόλησης τείνουν να ενισχύουν και νrsquo

αναπαράγουν τον lsquoπαραδοσιακόrsquo ρόλο της γυναίκας παρά να τον ανατρέπουν διότι πέρα από

ορισmicroένα κοινά για τους εργαζόmicroενους αρνητικά χαρακτηριστικά οι microορφές αυτές απασχόλησης

αφορούν ειδικά τις γυναίκες εργαζόmicroενες Η κύρια προβληmicroατική που αναδεικνύεται από τα

επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα αφορά τους όρους microε τους οποίους οι γυναίκες εισέρχονται στην εν

λόγω αγορά εργασίας

Πιο συγκεκριmicroένα είναι κυρίαρχη η άποψη ότι microε την επέκταση των ευέλικτων microορφών

απασχόλησης επιβεβαιώνεται καταρχήν ο συmicroπληρωmicroατικός χαρακτήρας της γυναικείας

εργασίας και η ευκαιριακή συmicromicroετοχή της γυναίκας στην παραγωγή Επιπλέον αποτρέπεται η

πλήρης και ισότιmicroη συmicromicroετοχή της γυναίκας στην παραγωγή καθώς εγκλωβίζεται στο δίληmicromicroα

ldquoαβέβαιη και υποβαθmicroισmicroένη δουλειά ή ανεργίαrdquo Επίσης microε την ευρεία συmicromicroετοχή των

γυναικών στις ευέλικτες microορφές απασχόλησης ενισχύεται η παραδοσιακή διάκριση ανάmicroεσα σε

lsquoανδρικάrsquo και lsquoγυναικείαrsquo επαγγέλmicroατα ενώ διαιρείται κατά κάποιον τρόπο η αγορά εργασίας σrsquo

έναν κορmicroό εργαζοmicroένων γένους αρσενικού (microε πλήρη απασχόληση υψηλή ειδίκευση και

ικανοποιητικές αmicroοιβές) και σε microία περιφέρεια εργαζοmicroένων γένους θηλυκού (microε επισφαλή

απασχόληση ανειδίκευτη και microε χαmicroηλές αmicroοιβές) Ωστόσο microερικοί κοινωνιολόγοι εκφράζουν

αντίθετη άποψη εκτιmicroώντας ότι microε τις νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης οι γυναίκες έχουν

microεγαλύτερη πρόσβαση στην αγορά εργασίας και έτσι περιορίζεται ο αποκλεισmicroός τους απrsquo

αυτήν επίσης δηmicroιουργούνται οι συνθήκες για την ουσιαστική βελτίωση της σχέσης των δύο

φύλων εξαιτίας microιας συmicromicroετρικής κατανοmicroής της οικιακής εργασίας Επισηmicroαίνεται ακόmicroη ότι

διαφορετικοί λόγοι ωθούν τα δύο φύλα σrsquo αυτές τις microορφές απασχόλησης Έτσι ενώ οι άνδρες

επιλέγουν την ευέλικτη απασχόληση προκειmicroένου να ενισχύσουν το κύριο εισόδηmicroά τους οι

γυναίκες επιδιώκουν microέσα από τη microορφή αυτή απασχόλησης να εξασφαλίσουν ένα κύριο και

microοναδικό εισόδηmicroα (Καραντινός Ζιώmicroας Κετσετζοπούλου Μουρίκη 1997 Μουρίκη 1991α

Πελαγίδης 1989 Πετρινιώτη 1991 Πιζάνιας 1995 Σακέλλης 1993)

ΜΕΡΙΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΚΑΙ ΕΜΦΥΛΕΣ ∆ΙΑΚΡΙΣΕΙΣ

Από το σύνολο των θεωρητικών ερευνών αρκετές αναφέρονται στη microερική απασχόληση και

στις διακρίσεις που αυτή συνεπάγεται για την αγορά εργασίας microε βάση το φύλο Οι έρευνες στη

microεγάλη τους πλειοψηφία αναφέρονται στις έmicromicroεσες διακρίσεις στις οποίες οδηγεί η

11

συγκεκριmicroένη microορφή απασχόλησης σε βάρος των εργαζόmicroενων γυναικών (Karantinos 1998

Moussourou Spiliotopoulos 1984 Παυλίδου 1989 Psacharopoulos 1983 Τσουκαλάς 1985

Φράγκος 1990)

Οι θέσεις που προσφέρονται για microερική απασχόληση καταλαmicroβάνονται ως επί το πλείστον

από γυναίκες πρόκειται για χαmicroηλά αmicroειβόmicroενες θέσεις εργασίας (τηλεφωνήτριας

δακτυλογράφου καθαρίστριας κα) για τις οποίες δεν απαιτείται ειδικότητα ούτε ιδιαίτερη

ευκαιρία για επαγγελmicroατική εκπαίδευση Στην προκειmicroένη περίπτωση η microερική απασχόληση

συντηρεί τις lsquoπαραδοσιακέςrsquo γυναικείες εργασίες (δακτυλογράφου νοσοκόmicroας κά ) και καθώς

γίνεται πιο lsquoθηλυκήrsquo ενισχύει τον έmicroφυλο καταmicroερισmicroό της εργασίας σε βάρος των γυναικών

Επιπλέον οι γυναίκες υφίστανται ιδιαίτερη εκmicroετάλλευση στην αγορά εργασίας καθώς--εξαιτίας

των καθηκόντων τους στην οικογένεια--αναγκάζονται να δεχτούν θέσεις microερικής απασχόλησης

Σύmicroφωνα microε τις κοινωνιολογικές προσεγγίσεις το καθεστώς της microερικής απασχόλησης

ευθύνεται σε microεγάλο βαθmicroό για τη διαφορετική κατά φύλο σύνθεση των βαθmicroίδων της ιεραρχίας

Ειδικότερα στον τραπεζικό κλάδο ενώ παρατηρείται microία τάση εξάλειψης του επαγγελmicroατικού

διαχωρισmicroού κατά φύλο η ίδια τάση φαίνεται νrsquo ανακόπτεται microε την επέκταση της microερικής

απασχόλησης Αυτό συmicroβαίνει καθώς στον τραπεζικό τοmicroέα το microεγαλύτερο microέρος της γυναικείας

απασχόλησης εmicroπίπτει στην κατηγορία της microερικής απασχόλησης (Γεωργακοπούλου 1998

Στρατηγάκη 1989β Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Πετρινιώτη 1998)

Ένα ακόmicroη χαρακτηριστικό της microερικής απασχόλησης των γυναικών στην Ελλάδα είναι ότι

συναντάται ευρέως στο πλαίσιο του συστήmicroατος lsquoφασόνrsquo στις διάφορες βιοmicroηχανικές και βιοτεχνικές

microονάδες και κυρίως στην κλωστοϋφαντουργία και στους κλάδους ένδυσης και υπόδυσης (Βαϊου amp

Χατζηmicroιχάλης 1997 Κανταράκη 2001 Λυmicroπεράκη 1991 Σαπουντζάκη 1991) Οι γυναίκες από

αυτήν την άποψη συγκαταλέγονται σrsquo ένα κατrsquo εξοχήν δευτερεύον εργατικό δυναmicroικό και

λειτουργούν ως laquoεφεδρικός στρατόςraquo (Αβραmicroίδου 2001 Αθανασιάδου Πετροπούλου Μιmicroίκου

2001 Παζαρζή 1991)

Τέλος η microερική απασχόληση των γυναικών διέπεται από ορισmicroένα κοινά χαρακτηριστικά

Α) ∆εν απαιτεί ιδιαίτερη ειδίκευση και αυτό έχει σαν αποτέλεσmicroα τη διάκριση ανάmicroεσα σε lsquoγυναικείαrsquo

και lsquoανδρικάrsquo επαγγέλmicroατα πρόκειται για διάκριτη η οποία αmicroβλύνεται τα τελευταία χρόνια και

επανέρχεται microέσω της συνεχώς αυξανόmicroενης microερικής απασχόλησης

Β) Οι εργασίες microερικής απασχόλησης είναι συνήθως χαmicroηλά αmicroειβόmicroενες και σrsquo αυτό το καθεστώς

συmicroβάλλει η ανύπαρκτη σχεδόν συνδικαλιστική δράση των οmicroάδων που απασχολούνται microερικώς

Γ) Οι microερικά απασχολούmicroενοι αποτελούν microια κατηγορία εργαζοmicroένων των οποίων τα νοmicroικά

δικαιώmicroατα υστερούν έναντι εκείνων των εργαζοmicroένων microε κανονική απασχόληση

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ

Η αmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι θεωρείται συχνά ότι συνδυάζεται microε τα οικιακά lsquoκαθήκονταrsquo

των γυναικών Όmicroως η δουλεία στο σπίτι σε συνδυασmicroό microε την αmicroειβόmicroενη οικιακή εργασία δεν

12

εξασφαλίζει στις γυναίκες το χαρακτηρισmicroό και τα προνόmicroια των εργαζόmicroενων ούτε microεταβάλλει την

υποδεέστερη θέση τους στην αγορά εργασίας Οι γυναίκες ενσωmicroατώνονται στην αγορά εργασίας microε

όλες τις πραγmicroατικές και συmicroβολικές δεσmicroεύσεις του προσδιορισmicroού τους ως lsquoνοικοκυρώνrsquo Αυτός ο

προσδιορισmicroός στηρίζεται στην αποδοχή ότι υπάρχει ένας lsquoφυσικόςrsquo καταmicroερισmicroός εργασίας

ανάmicroεσα στα φύλα ότι υπάρχουν lsquoχώροιrsquo αλλά και lsquoχρόνοιrsquo που αντιστοιχούν σε κάθε φύλο από τη

lsquoφύσηrsquo του (Dubish 1986 Friedl 1986 Ηirschon 1981 Ιγγλέση 1990) Ωστόσο τα κοmicromicroάτια της

ανθρώπινης εργασίας οι χώροι οι χρόνοι και η σχέση τους microε το φύλο των εργαζοmicroένων αποτελούν

microια ολότητα Παράλληλα συνιστούν διαφορετικές όψεις ενός συστήmicroατος που κατασκευάζει τα

κοινωνικά φύλα (Κετσετζοπούλου Συmicroεωνίδη 2002 Σινόπουλος 1986 Sinopoulos 1988)

Η αmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι συνεπάγεται ανασφάλεια πολλές ώρες δουλειάς για microικρή

αmicroοιβή έλλειψη κοινωνικής ασφάλειας κά Πολλοί ερευνητές τονίζουν ότι η υποτίmicroηση αυτής

της microορφής απασχόλησης διαιωνίζει την αντίληψη ότι στην πραγmicroατικότητα τις γυναίκες αυτές

τις συντηρούν οι άνδρες τους Από την άλλη microεριά η υποτίmicroηση αυτή αποτελεί πηγή κοινωνικής

υπεροχής για τους άνδρες καθώς ενισχύει την παραδοσιακή ταύτιση των γυναικών microε τη

φροντίδα των παιδιών και του νοικοκυριού (Αλιπράντη-Μαράτου 1999) Επιπλέον οι

εργαζόmicroενες στο σπίτι δύσκολα microπορούν να διαχωρίσουν τους όρους εργασίας της lsquoνοικοκυράςrsquo

και της lsquoεργαζόmicroενηςrsquo microε αmicroοιβή καθώς παραβιάζονται τα όρια και αλληλοδιαπλέκονται ο

ιδιωτικός χώρος microε το χώρο εργασίας (Βαΐου 1989 Βαΐου Στρατηγάκη Χρονάκη 1991

Θανοπούλου Κωτσοβέλου Παπαρούνη 1999 Κετσετζοπούλου Συmicroεωνίδη 2002) Στην

προσπάθεια να συνδυαστούν οι δύο αυτοί κόσmicroοι οι κατά φύλο ανισότητες εντείνονται

τοποθετώντας τις γυναίκες σε υποδεέστερες θέσεις δεδοmicroένου ότι ως εργαζόmicroενες στο σπίτι δεν

microπορούν να αποκτήσουν και να παγιώσουν την ταυτότητα της lsquoεργαζοmicroένηςrsquo ούτε απέναντι

στον εαυτό τους ούτε απέναντι στους άλλους εργαζόmicroενους Είναι αυτές που αποmicroακρύνονται

microένουν έξω από το συνδικαλιστικό κίνηmicroα και υποβάλλονται σε σκληρή καταπίεση

(Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου 1986 Ζακοπούλου Παναγιωτοπούλου 1988α Κραβαρίτου

1992)

Επιπρόσθετα το γεγονός ότι η αmicroειβόmicroενη εργασία στο σπίτι δεν καταγράφεται στις

επίσηmicroες στατιστικές έχει σαν αποτέλεσmicroα να υποτιmicroάται περισσότερο η συνολική εργασία των

γυναικών παρά των ανδρών Έτσι αναπαράγονται οι κατά φύλο ανισότητες όχι πλέον microε τον

αποκλεισmicroό των γυναικών αλλά βάσει των όρων microε τους οποίους εργάζονται

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟ∆ΟΧΕΣ

Μερικές από τις έρευνες και τα επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα διερευνούν τους τρόπους microε τους

οποίους η γυναικεία εργασία στερείται υλικό αντίκρυσmicroα σε σχέση microε την αντίστοιχη αντρική Η

έννοια του lsquomicroισθούrsquo προσδιορίζεται από microια σειρά παραγόντων που αφορούν βασικά τις γυναίκες

και την πρόσληψή τους ως lsquoεργαζόmicroενεςrsquo από το σύνολο του εργασιακού τους περιβάλλοντος

Οι ερευνητές που έχουν πραγmicroατοποιήσει microισθολογικές microελέτες διαπιστώνουν ότι υπάρχει

13

ένα microεγάλο microισθολογικό χάσmicroα ανάmicroεσα στην αντρική και την γυναικεία εργασία (Kanellopoulos

1982 Karamessini 2002 Καραmicroεσίνη Ιωακείmicroογλου 2003 Κασιmicroάτη 1988 Κουκουλή-

Σπηλιωτοπούλου 1988 Ntermanakis Petroglou Sereti Zervou 2002 Πετράκη-Κώττη 1998) Το

γεγονός αυτό θεωρείται αποτέλεσmicroα τόσο των εργοδοτικών πρακτικών όσο και των συλλογικών

διαπραmicroατεύσεων που καθορίζουν τους βασικούς microισθούς στα επαγγέλmicroατα και τους κλάδους

Αποδίδεται επίσης ιστορικά στις κοινωνικές αντιλήψεις περί κατώτερης αξίας της γυναικείας

εργασίας σε σχέση microε την ανδρική καθώς και στη microικρή συνδικαλιστική δύναmicroη των εργαζόmicroενων

στα επαγγέλmicroατα και τους κλάδους όπου επικρατούν οι γυναίκες Ένας ακόmicroη προσδιοριστικός

παράγοντας του χάσmicroατος αmicroοιβών microεταξύ των φύλων είναι οι διαφορές φύλου στην εργασιακή

εmicroπειρία και την προϋπηρεσία στην δουλειά Αυτό δεν οφείλεται microόνο στο γεγονός ότι το γυναικείο

εργατικό δυναmicroικό είναι πιο νεανικό από το ανδρικό αλλά συνδέεται και microε τις διακοπές στη

σταδιοδροmicroία των γυναικών Συνεπώς το κλείσιmicroο της ψαλίδας των αmicroοιβών microεταξύ των φύλων

προϋποθέτει την διευκόλυνση των γυναικών ώστε να microη διακόπτουν την επαγγελmicroατική τους

δραστηριότητα και να επανεντάσσονται στην αγορά εργασίας χωρίς υποβάθmicroιση του microισθού και

των όρων απασχόλησής τους Απαιτεί ακόmicroη τη βελτίωση των προοπτικών προαγωγής και

επαγγελmicroατικής τους εξέλιξης

Ένα επιχείρηmicroα βάσει του οποίου διαρθρώνεται η προβληmicroατική περί microισθολογικού χάσmicroατος

είναι ότι οι γυναίκες έχουν microικρότερη ισχύ από τους άνδρες σε επίπεδο ατοmicroικής διαπραγmicroάτευσης

των microισθών Μεγαλύτερα περιθώρια για άmicroεσες διακρίσεις στις αmicroοιβές υπάρχουν στις microικρές απrsquo

ότι στις microεγάλες επιχειρήσεις διότι η διάρθρωση των microισθών είναι αδιαφανής τα συνδικάτα

απουσιάζουν και οι συνάδελφοι φοβούmicroενοι αντίποινα από τον εργοδότη είναι απρόθυmicroοι να

καταθέσουν στα δικαστήρια υπέρ microιας εργαζόmicroενης που υφίσταται διάκριση

Γενικά όλοι σχεδόν οι ερευνητές συmicroφωνούν ότι αν και η αρχή της ίσης αmicroοιβής για εργασία

ίσης αξίας κατοχυρώθηκε από το Σύνταγmicroα του 1975 έχει αγνοηθεί έκτοτε παντελώς τόσο από

τους κοινωνικούς εταίρους όσο και από τις κυβερνήσεις

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΝ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Η εργασία των γυναικών στον microη γεωργικό τοmicroέα είναι στο microέγιστο βαθmicroό της ορατή

microετρήσιmicroη αmicroειβόmicroενη και ασφαλισmicroένη ενώ η εργασία των αγροτισσών στις οικογενειακές

εκmicroεταλλεύσεις microετριέται εmicromicroέσως από τα δηmicroογραφικά microεγέθη και κατά κανόνα δεν αmicroοίβεται Η

έρευνα σχετικά microε τη συmicroβολή των γυναικών στην ανάπτυξη του αγροτικού χώρου παρουσιάζεται

εξαιρετικά ισχνή και χαρακτηρίζεται από microια γενικότερη έλλειψη εmicroπειρικών ερευνών και

συγκεκριmicroένων αναλύσεων

Στην ελληνική βιβλιογραφία η οποία εξετάζει τη συmicromicroετοχή των γυναικών στην αγροτική

ανάπτυξη διακρίνουmicroε δύο βασικές κατευθύνσεις Η microία επικεντρώνεται στη συmicromicroετοχή της

γυναίκας στην αγροτική ανάπτυξη την οποία προσεγγίζει σε σχέση microε το ζήτηmicroα της

πολυαπασχόλησης και των πολυαπασχολούmicroενων αγροτικών νοικοκυριών ενώ παράλληλα

14

εστιάζεται στα χαρακτηριστικά και τις ανάγκες της οικογενειακής εκmicroετάλλευσης (Cavounidis 1983

Γιδαράκου 1996 Γιδαράκου 1999 ∆αmicroιανός Κασίmicroης Μωυσίδης Ντεmicroούζης 1994 Gidarakou

1990 Gourdomichalis 1991 Kalantaridis Labrianidis 1999 Καφφέ- Γιδαράκου 1998 Κοβάνη

1987 Μωυσίδης 1986 Zακοπούλου 1999) Το βασικό συmicroπέρασmicroα που προκύπτει είναι ότι η

γυναίκα αντιmicroετωπίζει αδιέξοδα εξαιτίας του ότι η εργασία της στην γεωργική εκmicroετάλλευση δεν

αναγνωρίζεται ισότιmicroα microε αυτήν του άνδρα Η δεύτερη ερευνητική κατεύθυνση προσανατολίζεται

στον περιορισmicroό της γυναίκας στο νοικοκυριό ο οποίος δεν την ικανοποιεί ιδιαίτερα και έτσι ωθείται

να ασχοληθεί microε εξωγεωργικές δραστηριότητες (Stratigaki 1988)

Βάσει των ερευνών τη δεκαετία του rsquo90 εντοπίστηκαν δύο νέες κατηγορίες απασχόλησης για

τις γυναίκες στην ύπαιθρο α) οι γυναίκες γεωργοί-αρχηγοί της εκmicroετάλλευσης οι οποίες συνιστούν

και microειοψηφία στο σύνολο και β) οι γυναίκες microε αmicroοιβόmicroενη εργασία εξωγεωργικού χαρακτήρα στις

υπηρεσίες και τη βιοmicroηχανία ή απασχολούmicroενες microε παραγεωργικές δραστηριότητες εντός και εκτός

του νοικοκυριού τους (αγροτουρισmicroός χειροτεχνία) Στην πρώτη περίπτωση τονίζεται η

περιθωριοποίηση της γυναικείας εργασίας λόγω της microηχανοποίησης των γεωργικών εργασιών

όπου υπάρχει σαφής διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στις ανδρικές και τις γυναικείες εργασίες Οι γυναίκες

εσωτερικεύουν το ρόλο τους και ειδικεύονται στην εργασία microέσα στο νοικοκυριό δεδοmicroένου ότι η

παραγωγική γεωργική σφαίρα διακρίνεται από εκείνη της αναπαραγωγής του νοικοκυριού Η

δεύτερη περίπτωση συνδέεται microε την κατώτερη θέση της γυναίκας- συζύγου στην ιεραρχία της

εκmicroετάλλευσης δηλαδή στο ρόλο που επιτελεί στην γεωργική παραγωγική διαδικασία καθώς και

στη φύση των αγροτικών εργασιών

Η εργασιακή εmicroπλοκή της γυναίκας στην γεωργική επιχείρηση είναι εξίσου σηmicroαντική για την

αναγνώρισή της ως lsquoγεωργούrsquo στο πλαίσιο της αγροτικής κοινότητας Οι γυναίκες γίνονται microέλη

των αγροτικών συνεταιρισmicroών αλλά οι σύζυγοι είναι αυτοί που παρακολουθούν τις συνελεύσεις

οφελούνται από προγράmicromicroατα γεωργικής εκπαίδευσης και τελικά συmicromicroετέχουν ενεργά στην

διαδικασία λήψης γεωργικών αποφάσεων Έτσι η σύζυγος καταλήγει να έχει microια lsquoονοmicroαστικήrsquo

γεωργική ταυτότητα Η παραπάνω διαπίστωση συνδέεται microε τις κυρίαρχες αντιλήψεις περί

ανδρισmicroού στο βαθmicroό που η microεταβίβαση της ιδιότητας της lsquoγεωργούrsquo στις γυναίκες συζύγους θα

ήταν πολλαπλά απαξιωτική για τους άνδρες συζύγους (εφόσον και microια γυναίκα microπορεί νrsquo ασχοληθεί

microε τη γεωργία)

Οι ανισότητες που συνδέονται microε τον καταmicroερισmicroό της εργασίας microεταξύ των δύο φύλων

απορρέουν από τη θέση της γυναίκας στην οργάνωση της οικογένειας και δεν αίρονται στον εξω-

αγροτικό τοmicroέα αλλά αναπαράγονται microε τον ίδιο τρόπο Στον αγροτικό χώρο η ανισότητα των

ευκαιριών microεταξύ των δύο φύλων συνδέεται άmicroεσα microε την microηχανοποίηση της γεωργικής

παραγωγικής εργασίας όπως επίσης και microε την κατανοmicroή των ρόλων στο αγροτικό νοικοκυριό

Πολλοί κοινωνιολόγοι του αγροτικού χώρου διαπιστώνουν τον αυτο-αποκλεισmicroό των γυναικών ο

οποίος αποτελεί συνάρτηση της ανισότητας ευκαιριών που microε τη σειρά της προσδιορίζεται από

περιοριστικές εσωτερικευmicroένες αξίες και κανόνες συmicroπεριφοράς Ειδικότερα συνδέεται microε

15

συγκεκριmicroένες συmicroπεριφορές που lsquoεξουδετερώνουνrsquo τις γυναίκες ως ενεργά συmicromicroετέχοντα

υποκείmicroενα στην αγροτική κοινωνία και οικονοmicroία και θέτουν σε λειτουργία τα έmicroφυλα στερεότυπα

(Petronoti 1981)

Οι γυναίκες που ασχολούνται στον αγροτικό τοmicroέα παραγωγής δεν έχουν αναγνωρισmicroένη

επαγγελmicroατική ταυτότητα ως laquoαγρότισσεςraquo (Παπαγαρουφάλη 1986 Παπαδόπουλος Κασίmicroης

2000 Σαφιλίου 2002) Ενώ οι αγρότες lsquoεπαγγελmicroατοποιούνταιrsquo οι αγρότισσες lsquoνοικοκυροποιούνταιrsquo

Αυτό έχει σαν αποτέλεσmicroα--αλλά ταυτόχρονα συνιστά και αιτία για--τους πολλαπλούς

αποκλεισmicroούς των γυναικών από την απόκτηση microιας παγιωmicroένης επαγγελmicroατικής ταυτότητας α)

ενδοοικογενειακός αποκλεισmicroός (αποκλεισmicroός από τους συζύγους) β) αποκλεισmicroός προερχόmicroενος

από την εσωτερίκευση προτύπων δεδοmicroένου ότι το γεωργικό επάγγελmicroα είναι συνώνυmicroο του

ανδρικού επαγγέλmicroατος και γ) θεσmicroικός αποκλεισmicroός που σχετίζεται microε την ηλικία τη microόρφωση

και την επαγγελmicroατική κατάρτιση Ωστόσο η παροχή εκπαίδευσης στις γυναίκες αγρότισσες δεν

σηmicroαίνει αυτόmicroατα καλύτερη υποδοχή τους στην αγορά εργασίας

Για τις γυναίκες της υπαίθρου οι νέες εργασιακές προκλήσεις αναδεικνύονται κυρίως σε

παραγεωργικές δραστηριότητες επιχειρηmicroατικής microορφής στον αγροτοτουρισmicroό την αξιοποίηση

αγροτικών προϊόντων και ειδών πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καθώς και στη βιολογική γεωργία Μια

σηmicroαντική ερευνητική πρόκληση αποτελεί βέβαια το ερώτηmicroα κατά πόσο η γυναικεία

πολυδραστηριότητα συmicroβάλλει στον προσδιορισmicroό microιας νέας ταυτότητας των γυναικών η οποία

γίνεται αισθητή και έχει διαρκή παρουσία στον αγροτικό χώρο

Πολλές έρευνες στον αγροτικό χώρο διαπιστώνουν ότι το ιδιότυπο της οικογενειακής

εκmicroεταλλευσης ως lsquoεπιχείρησηςrsquo στην αγροτική παραγωγή και οι σχέσεις εξουσίας microεταξύ των

φύλων που αναπτύσσονται στο αγροτικό νοικοκυριό καλλιέργησαν κατά τη διαδικασία

εκσυγχρονισmicroού της παραγωγής συνθήκες καταmicroερισmicroού της εργασίας οι οποίες έβγαλαν τη

γυναίκα από το lsquoαόρατοrsquo πεδίο της εργατικής δύναmicroης Τις δύο τελευταίες δεκαετίες η έρευνα

σχετικά microε τα ζητήmicroατα των γυναικών του αγροτικού χώρου αποκάλυψε τη συmicroβολή της γυναίκας

στην επιβίωση του αγροτικού νοικοκυριού Την έκανε πιο lsquoορατήrsquo ως εργατική δύναmicroη και έθεσε

ταυτόχρονα την πρόκληση για τον επαναπροσδιορισmicroό των συmicroβατικών ορισmicroών της

lsquoαπασχόλησηςrsquo και του lsquoεργαζόmicroενου ατόmicroουrsquo που χρησιmicroοποποιεί η στατιστική πρόκειται για

ορισmicroούς από τους οποίους διαφεύγει η αποτίmicroηση ενός σηmicroαντικού microέρους της γυναικείας

αποσχόλησης επειδή δεν συνδέεται microε την παραγωγή προϊόντων για την αγορά Αποκάλυψε

επίσης την κρίση της επαγγελmicroατικής ταυτότητας που αντιmicroετωπίζει η εργαζόmicroενη γυναίκα στον

αγροτικό τοmicroέα καθώς βρίσκεται στη σκιά του άνδρα αρχηγού της εκmicroετάλλευσης και σrsquo έναν

κόσmicroο όπου πλέον το lsquoεπάγγελmicroαrsquo τείνει να προσδιορίζει την lsquoκοινωνική ταυτότηταrsquo του ατόmicroου

Στον αγροτικό χώρο η ανάπτυξη επιχειρηmicroατικών πρωτοβουλιών (microε τη microορφή

συνεταιρισmicroών) από γυναίκες αποτελεί ένα σχετικά καινούριο φαινόmicroενο Οι τοmicroείς στους οποίους

αναπτύσσουν επιχειρηmicroατική δράση οι γυναίκες αφορούν στον αγροτοτουρισmicroό στη βιοτεχνική-

οικοτεχνική παραγωγή και εmicroπορία ειδών που προέρχονται από τη microεταποίηση προϊόντων της

16

γεωργικής εκmicroετάλλευσης στην κατασκευή και εmicroπορία προϊόντων της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς

(είδη λαϊκής τέχνης) καθώς και στην παραγωγή και εmicroπορία προϊόντων εναλλακτικών microορφών

γεωργίας (Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 2000 Γιδαράκου 1998 ΠΑΣΕΓΕΣ 2000) Οι

αγροτοτουριστικοί συνεταιρισmicroοί ιδρύθηκαν microε πρωτοβουλία της Γενικής Γραmicromicroατατείας Ισότητας

στόχος της οποίας ήταν κυρίως η απόκτηση εκ microέρους των συνεταιρισmicroένων γυναικών οικονοmicroικής

και κοινωνικής αυτοδυναmicroίας και λιγότερο η συmicroβολή τους στην στήριξη του οικογενειακού

εισοδήmicroατος (Giagou Apostolopoulos 1996 Ιακωβίδου 1992 Ιακωβίδου 2000 Παπαδάκη-

Κλαυδιανού Γιασεmicroή 1991 Τσάρτας Θανοπούλου 1994) Ωστόσο στη microεγάλη τους πλειοψηφία

οι γυναίκες θεωρούν την εξασφάλιση συmicroπληρωmicroατικού εισοδήmicroατος για το νοικοκυριό ως τον

κυριότερο λόγο ενασχόλησής τους microε τον αγροτοτουριστικό συνεταιρισmicroό (Castelberg-Koulma

1991) Οι κοινωνικοί λόγοι (προσωπική αναγνώριση και κοινωνική καταξίωση) που ήταν και οι

πρωταρχικοί στόχοι ίδρυσης των συνεταιρισmicroών παίζουν γιrsquo αυτές δευτερεύοντα ρόλο Γενικά οι

αγροτοτουριστικοί συνεταιρισmicroοί δεν αποτέλεσαν αισθητή εναλλακτική λύση στο πρόβληmicroα της

επαγγελmicroατικής απασχόλησης των γυναικών Μόνο το 30 έχει τη νοmicroική ευθύνη για τη λειτουργία

τους δηλαδή τη δυνατότητα να κατοχυρώσουν επαγγελmicroατικά δικαιώmicroατα και υποχρεώσεις

Ωστόσο ακόmicroη και microέσα από τους αγροτοτουριστικούς συνεταιρισmicroούς οι γυναίκες έδειξαν ότι

αποτελούν εργατικό δυναmicroικό σε εφεδρεία το οποίο microπορεί να κινητοποιήσει ενδογενείς πηγές

πλούτου Με την απόδρασή τους από τον αθέατο και ανώνυmicroο χώρο του νοικοκυριού οι γυναίκες

έχουν τη δυνατότητα να υποστηρίξουν πρωτοβουλίες που απευθύνονται στη διατήρηση

αξιοποίηση και ανάδειξη της πολιτισmicroικής κληρονοmicroιάς microέσα από τέτοιες δραστηριότητες οι

γυναίκες και ο αγροτικός χώρος προσλαmicroβάνονται ως θεmicroατοφύλακες της παράδοσης Σε αυτό το

σηmicroείο έχει σηmicroασία να τονιστεί ο αmicroφίσηmicroος χαρακτήρας που έχει η γυναικεία ταυτότητα σε σχέση

microε τον αγροτικό χώρο και τις γεωργικές δραστηριότητες Από τη microια πλευρά οι γυναίκες θεωρούνται

φορείς της lsquoαυθεντικότηταςrsquo και συνεπώς βρίσκονται πιο κοντά στη lsquoφύσηrsquo και τις τοπικές

παραδόσεις ωθούmicroενες έτσι σε επιχειρηmicroατικές δράσεις όπως τους αγροτοτουριστικούς

συνεταιρισmicroούς που εmicroπορεύονται lsquoαγνάrsquo και lsquoφυσικάrsquo προϊόντα ταυτόχρονα όmicroως είναι και φορείς

της νεωτερικότητας αφού δρουν αυτόνοmicroα και ορθολογικά microέσα στην αγροτική αγορά εργασίας

ακόmicroη και όταν ασχολούνται microε εξωγεωργικές δραστηριότητες

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Οι σύγχρονες ελληνικές επιχειρήσεις ενώ αντιmicroετωπίζονται ως κεντρικός άξονας της

οικονοmicroίας δεν έχουν διερευνηθεί αναφορικά microε το πώς επιχειρηmicroατίες διαφορετικού φύλου και

ειδικότητας απαντούν στις προκλήσεις της αγοράς καινοτοmicroούν ή προσδένονται σε οικείες

microεθόδους παραγωγής υποτάσσονται στις επιταγές της οικονοmicroικής πολιτικής ή καταφεύγουν σε

στρατηγικές microε τις οποίες αναδιατάσσουν τις δυνάmicroεις τους

Το ζήτηmicroα της lsquoυποτέλειαςrsquo των γυναικών αποκτά καινούριες διαστάσεις microεταξύ των

επαγγελmicroατικά και οικονοmicroικά αυτοδύναmicroων επιχειρηmicroατιών και δεν αίρεται microε την

17

ανεξαρτητοποίησή τους στο βαθmicroό που η αναπαραγωγή του διαχωρισmicroού των οικογενειακών

σχέσεων συνεχίζει να διέπει όλα τα πεδία ζωής Οι γυναίκες επιχειρηmicroατίες αυτοπροσδιορίζονται microε

όρους οικογενειακών κυρίως ρόλων και διαπροσωπικών σχέσεων Οι έρευνες πεδίου από

κοινωνικούς επιστήmicroονες σε αστικές αλλά και πρώην αγροτικές περιοχές που αναπτύχθηκαν

τουριστικά καταδεικνύουν ότι η συmicroπεριφορά αυτών των γυναικών απορρέει από την ιδεολογική

παραδοχή ότι η γυναικεία εργασία σε επιχειρήσεις δεν εγγράφεται τόσο ως προσωπική επιλογή

όσο ως προέκταση των οικογενειακών καθηκόντων που πρέπει να φέρουν σε πέρας παράλληλα microε

και όχι σε βάρος των οικιακών φροντίδων (Galani- Moutafi 1993 Galani- Moutafi 1994 Νάζου

2003 Πετρονώτη 1995β) Η έννοια της ανόδου κατανοείται ως επινόηση λύσεων οι οποίες

συmicroφιλιώνουν τις επαγγελmicroατικές microε τις οικογενειακές υποχρεώσεις χωρίς να αποδεσmicroεύουν από

τους συmicroβατικούς γυναικείους ρόλους

Η microόδα η βιοmicroηχανία υποδηmicroάτων τα κοσmicroηmicroατοπωλεία και τα ινστιτούτα οmicroορφιάς τα

κοmicromicroωτήρια τα ξενοδοχεία ο τουρισmicroός και οι δηmicroόσιες σχέσεις συνιστούν ldquoεύκολεςrdquo περιοχές για

ανάπτυξη ενός επιχειρηmicroατικού ανανταγωνισmicroού microεταξύ των γυναικών Ο lsquoπαραδοσιακάrsquo

γυναικείος κόσmicroος γίνεται η αφετηρία από την οποία οι γυναίκες πορεύονται microε τον τρόπο τους

απαντώντας έτσι στην ανδρική εκδοχή της επιχειρηmicroατικότητας Ο γυναικείος επιχειρηmicroατικός

κόσmicroος γίνεται microrsquo αυτόν τον τρόπο ευκολότερα αποδεκτός

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ

Οι πολιτισmicroικά συγκροτηmicroένες έmicroφυλες σχέσεις και οι ιδεολογίες της σεξουαλικότητας

συνθέτουν τη βάση όχι microόνο για τον καταmicroερισmicroό εργασίας αλλά και για τη ρύθmicroιση ζητηmicroάτων

ιδιοκτησίας και microεταβίβασης της περιουσίας τα οποία συνιστούν παράγοντες κρίσιmicroης σηmicroασίας για

την τουριστική ανάπτυξη Όπως και στον αγροτικό χώρο έτσι και στις τουριστικές περιοχές σε

επίπεδο κοινωνικού συmicroβολισmicroού οι γυναίκες συχνά καταλαmicroβάνουν microια αmicroφίσηmicroη θέση η οποία

συνδυάζει τις δυνάmicroεις της παράδοσης και του εκmicroοντερνισmicroού Οι έmicroφυλες σχέσεις όχι microόνο

συmicroβάλλουν στη συγκρότηση του τουρισmicroού αλλά οι ίδιες διαmicroορφώνονται και

επανασυγκροτούνται στο πλαίσιο του τουρισmicroού (Γαλανή-Mουτάφη 2002)

Η έρευνα δείχνει ότι ο τουρισmicroός συχνά παρέχει νέες σηmicroαντικές πηγές εισοδήmicroατος και

απασχόλησης για τις γυναίκες (Castelberg-Koulma 1991 Ιακωβίδου 1991 Κασιmicroάτη Θανοπούλου

Τσάρτας 1995 Leontidou 1994 Μανώλογλου 1990 Stott 1985 Τσάρτας 1989 Τσάρτας 1991α

Τσάρτας 1991β Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου 1985) Το γεγονός αυτό έχει σηmicroαντικές

επιπτώσεις στις ζωές των γυναικών οι οποίες δεν απολάmicroβαναν ανέκαθεν το δικαίωmicroα πρόσβασης

στην αγορά εργασίας Βέβαια οι ευκαιρίες για εργασία στον τουριστικό τοmicroέα τείνουν να

περιορίζονται στα είδη εκείνα της εργασίας που αξιολογούνται ως πολιτισmicroικά laquoκατάλληλαraquo γιrsquo

αυτές Έτσι οι ερευνητές έχουν στραφεί στους τρόπους microε τους οποίους οι κανόνες της

σεξουαλικότητας ενδέχεται να περιορίζουν την πρόσβαση των γυναικών σε θέσεις εργασίας να

επιδρούν στην κοινωνικότητά τους microε τους τουρίστες και να καθορίζουν το είδος της εργασίας και

18

των κοινωνικών σχέσεων που τους αρmicroόζει να εmicroπλέκονται (Scott 1997) Οι έρευνες καταλήγουν

στα εξής συmicroπεράσmicroατα

1) Η microικρής κλίmicroακας τοπικά ελεγχόmicroενη τουριστική ανάπτυξη παρέχει σηmicroαντικές ευκαιρίες

απασχόλησης για τις γυναίκες διότι οι microικρές οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν συνέχεια της

οικογενειακής οικίας και η διαχείρισή τους προσλαmicroβάνεται ως επέκταση των οικιακών τους

καθηκόντων

2) Οι γυναίκες από τη στιγmicroή που συνεισφέρουν microε το εισόδηmicroά τους στους πόρους της οικιακής

οmicroάδας κερδίζουν γόητρο και αναγνώριση

3) Καθώς αυξάνεται το εισόδηmicroά τους αποκτούν microεγαλύτερη συmicromicroετοχή στις διαδικασίες λήψης

αποφάσεων στο νοικοκυριό καθώς και πρόσβαση στο δηmicroόσιο χώρο

Οι εργαζόmicroενες στον τουριστικό τοmicroέα γενικά εmicroφανίζουν ετερόγενεια και δεν πρέπει να

παρουσιάζονται ως οιmicroοιογενής ή αδιαφοροποίητη κοινωνική κατηγορία ΄Εχουν συνήθως

διαφορετικούς στόχους και υφίστανται διαφορετικούς περιορισmicroούς Τα ακαδηmicroαϊκά προσόντα και

η επαγγελmicroατική εmicroπειρία που ενδέχεται να έχουν πολλές από τις εργαζόmicroενες τις ωθούν να

αναζητούν θέσεις εργασίας ανάλογες από άποψη αmicroοιβής ευθυνών δεξιοτήτων και εκπαίδευσης

Οι γυναίκες όmicroως που απασχολούνται ως απλές εργαζόmicroενες ή συmicroβοηθούντα microέλη στην

οικογενειακή επιχείρηση δεν προωθούν τα ατοmicroικά οικονοmicroικά τους συmicroφέροντα αλλά υπηρετούν

οικmicroονοmicroικές στρατηγικές του νοικοκυριού Οι οικονοmicroικές ενασχολήσεις των γυναικών στον

τουρισmicroό η σχέση τους microε την ιδιοκτησία microέσω του θεσmicroού της προίκας τα πρότυπα του γάmicroου και

της microεταγαmicroήλιας εγκατάστασης που επηρεάστηκαν από την είσοδό τους στην τουριστική αγορά

εργασίας έθεσαν τους όρους για ποικίλες αλλαγές σε ενδο-οικιακό και δια-οικιακό επίπεδο (Galani-

Moutafi 1993 Galani- Moutafi 1994 Stott 1982) Ωστόσο οι αλλαγές που πραγmicroατοποιήθηκαν στην

οικονοmicroική και οικιακή ζωή των γυναικών δεν συνοδεύτηκαν από ανάλογες ιδεολογικές microεταβολές

ούτε άλλαξαν ο καταmicroερισmicroός εργασίας στα νοικοκυριά και οι πολιτισmicroικές αντιλήψεις που

προσδιορίζουν τη γυναικεία ταυτότητα

Οι οικογενειακές υποχρεώσεις που παραmicroένουν σταθερά lsquoευθύνηrsquo και lsquoυποχρέωσηrsquo της

γυναίκας δεν microπορούν εύκολα να συνδυαστούν microε δύο βασικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης

στον τουρισmicroό την εποχιακότητα και τη γεωγραφική microετακίνηση Οι γυναίκες καταλήγουν να

επιλέγουν εργασία που τους εξασφαλίζει σταθερότητα ή ελεγχόmicroενα ωράρια ώστε να microπορούν νrsquo

ανταπεξέλθουν στις πολλαπλές υποχρεώσεις τους

Οι εσωτερικές διαφοροποιήσεις στη διάρθρωση της υποδοmicroής των τουριστικών καταλυmicroάτων

είναι ένας παράγοντας που επηρεάζει καθοριστικά τα χαρακτηριστικά της απασχόλησης γενικά και

ειδικότερα της γυναικείας τα τελευταία είκοσι χρόνια Η κυριότερη διαφοροποίηση σχετίζεται microε την

αλmicroατώδη ανάπτυξη των τύπων καταλυmicroάτων που απαιτούν πολύ microικρότερο συντελεστή εργασίας

από τα κλασικού τύπου καταλύmicroατα (ξενοδοχεία) Αποτέλεσmicroα αυτού του φαινοmicroένου είναι η

στασιmicroότητα στην αγορά εργασίας ειδικευmicroένου προσωπικού στα πάσης φύσεως ξενοδοχειακά

καταλύmicroατα ενώ αντίθετα υπάρχει microια αύξηση τόσο της ανειδίκευτης εργασίας όσο και της

19

περιστασιακής microερικής ή και της άτυπης εργασίας Ένα πολύ υψηλό ποσοστό αυτού του είδους

της απασχόλησης στον ελληνικό τουριστικό τοmicroέα καλύπτεται από γυναίκες Η διχοτόmicroηση που

προκύπτει οδηγεί (ιδιαίτερα στα ξενοδοχεία) σε microια κατά φύλο κατανοmicroή των θέσεων εργασίας η

οποία αποκλείει ουσιαστικά τις γυναίκες από τις υψηλές επαγγελmicroατικές θέσεις

Ένα πρώτο συmicroπέρασmicroα στο οποίο καταλήγουν οι έρευνες είναι ότι οι γυναίκες εmicroφανίζουν microια

ανοδική τάση στις θέσεις εργασίας που απαιτούν ειδική microόρφωση και εmicroπειρία (τmicroήmicroα υποδοχής

και εξυπηρέτησης πελατών οικονοmicroικές υπηρεσίες κουζίνα) Παράλληλα όmicroως η παρουσία τους

είναι σαφώς υποβαθmicroισmicroένη στις θέσεις προΐσταmicroένων και διευθυντών τmicroηmicroάτων Επίσης έχουν

δηmicroιουργηθεί θέσεις απασχόλησης καθαρά laquoγυναικείεςraquo (καmicroαριέρες καθαρίστριες) Παρατηρείται

δηλαδή ένας σαφής διαχωρισmicroός κατά φύλο στις θέσεις εργασίας στα ξενοδοχεία αν και

διαφαίνονται σαφείς τάσεις βελτίωσης αυτής της κατάστασης που σχετίζονται microε τη νοmicroοθεσία

Ιδιαίτερα σηmicroαντική εmicroφανίζεται η παρουσία των γυναικών επιχειρηmicroατιών στο χώρο των

ενοικιαζόmicroενων δωmicroατίων Αυτή η ιδιαίτερη microορφή αυτοαπασχόλησης συνδυάζει αφενός τη microικρού

microεγέθους οικογενειακή επιχείρηση και αφετέρου την παράλληλη απασχόληση στο σπίτι ή στην

αγροτική εκmicroετάλλευση αποτελεί δε ένα τυπικό microοντέλο τουριστικής επιχείρησης στην ύπαιθρο και

ιδιαίτερα στις νησιωτικές περιοχές (Kousis 1989) Το επάγγελmicroα της ξεναγού είναι επίσης ένα

παραδοσιακά lsquoγυναικείοrsquo επάγγελmicroα

Το γενικό συmicroπέρασmicroα που προκύπτει από τις εmicroπειρικές έρευνες είναι ότι η σηmicroαντική

αύξηση των εισοδηmicroάτων των γυναικών που εmicroπλέκονται στην τουριστική αγορά εργασίας δεν έχει

επιφέρει σηmicroαντική βελτίωση των συνθηκών εργασίας αυτών των γυναικών ούτε έχει αλλάξει

δραmicroατικά τις ταυτίσεις τους microε το χώρο του σπιτιού και το νοικοκυριό (Νάζου 2003 Stott 1979

Τσάρτας 1993)

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ METANAΣTEYΣH

Η παράmicroετρος του φύλου στην κατανόηση του microεταναστευτικού φαινοmicroένου ήρθε στην

επιφάνεια την τελευταία δεκαετία ∆ιάφορες διαστάσεις των έmicroφυλων σχέσεων όπως ο

διαχωρισmicroός της εργασίας σε αmicroοιβόmicroενη και microη το θέmicroα της πλήρους ή microερικής απασχόλησης οι

σχέσεις εξουσίας microέσα στην οικογένεια αποτελούν στοιχεία των δοmicroικών δυνάmicroεων που οδηγούν

στην microετανάστευση Μέχρι πρόσφατα οι γυναίκες ήταν απούσες από το σώmicroα των επιστηmicroονικών

εργασιών που αναλύουν τη microετανάστευση εξαιτίας της έmicroφασης στην αντρική microετανάστευση και του

γεγονότος ότι οι γυναίκες εmicroφανίζονταν ως απλές συνοδοί των αντρώνσυζύγων που microετακινούνταν

για οικονοmicroικούς λόγους

Σήmicroερα όπως διαπιστώνουν πολλοί ερευνητές microια microεγάλη microερίδα γυναικών ταξιδεύουν microόνες

σε αναζήτηση καλύτερων συνθηκών εργασίας και αντιmicroετωπίζουν την επαγγελmicroατική ανασφάλεια

και την εκmicroετάλλευση από τους εργοδότες τους (Alipranti Fakiolas 2003 Βεντούρα 1993

Cavounidis 2003 Iossifides 1997 Μουσούρου 1991 Πετρινιώτη 1993 Πετρονώτη 1998

Πουλοπούλου-Εmicroκε 1990 Ρυλmicroόν 1993 Tastsoglou Hadjicostandi 2003 Ψηmicromicroένος 1995) Ένα

20

microεγάλο τmicroήmicroα αυτής της microερίδας των γυναικών εργαζοmicroένων ασχολείται microε την οικιακή εργασία

γεγονός που προσδίδει ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό στις χώρες υποδοχής οικονοmicroικών

microεταναστών στη Νότια Ευρώπη (Βαλέντσια 1995 Κούρτοβικ 1998 Lazaridis 1999 Lazaridis

Wickens 1999 Lazaridis Psimmenos 2000 Λαζαρίδου 1995 Τόπαλη 2001) Οι γυναίκες

microετανάστριες εργάζονται ως ανειδίκευτο δυναmicroικό παρά τις πιστοποιηmicroένες ικανότητές τους ενώ η

απροθυmicroία των εργοδοτών τους να τις ασφαλίσουν έχει αρνητικές συνέπειες στην ανανέωση των

νόmicroιmicroων αδειών παραmicroονής τους στη χώρα Επιπρόσθετα ένα υψηλό ποσοστό των γυναικών

microεταναστριών εισέρχονται στη χώρα διαmicroέσου οργανωmicroένων δικτύων σωmicroατεmicroπορίας και

οδηγούνται στην πορνεία στελεχώνοντας τη σεξουαλική βιοmicroηχανία Οι γυναίκες αυτές αποτελούν

νέες ldquoεξωτικέςrdquo έλξεις και γίνονται αντιληπτές ως εmicroπόρευmicroα microαζικής κατανάλωσης καθώς

προωθούνται και εκπορνεύονται microε τη χρήση βίας και εξαναγκασmicroού Πολλές απ τις εν λόγω

microετανάστριες γυναίκες έζησαν και ζουν στα όρια της φυσικής επιβίωσης και συχνά κάτω από τα

όρια αυτά Επίσης χάρη στο καθεστώς βίας και εξαναγκασmicroού υποχρεώνονται να ικανοποιούν

κάθε είδους απαιτήσεις Οι γυναίκες αυτές έχουν αντιmicroετωπιστεί ως lsquoεγκληmicroατίεςrsquo παρά ως άτοmicroα

microε δικαιώmicroατα και αυτό συmicroβαίνει διότι--σύmicroφωνα microε τους ερευνητές--οι γυναίκες lsquoθυmicroατοπιούνταιrsquo

και τιmicroωρούνται για τη δράση τους ενώ το οργανωmicroένο έγκληmicroα της διακίνησης σωmicroατεmicroπορίας

δεν τιmicroωρείτα Κάτω από τέτοιες συνθήκες η κοινωνική τους ζωή περιορίζεται και εmicroποδίζεται η

κοινωνική τους ενσωmicroάτωση Ωστόσο παρά την ύπαρξη πολλών δυσκολιών που αντιmicroετωπίζουν

τελικά ένα microεγάλος αριθmicroός των γυναικών αυτών κατορθώνει και επιβιώνει οικονοmicroικά και

κοινωνικά (Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 Karakatsanis Swarts 2003 Poulopoulos-Emke

2003 Psimmenos 2000)

Οι προσεγγίσεις των ζητηmicroάτων που συνδέουν τη microετανάστευση microε τη διεθνή σωmicroατεmicroπορία

συmicroπληρώνουν τις λιγοστές microελέτες οι οποίες σχετίζονται microε την πορνεία και τη σεξουαλική

εργασία (Λάζος 2002) Οι περισσότερες έχουν επηρεαστεί κατά κύριο λόγο από τη ριζοσπαστική

φεmicroινιστική άποψη περί σεξουαλικότητας η οποία προσλαmicroβάνει τις γυναίκες ως σεξουαλικά

θύmicroατα από τη στιγmicroή που υφίστανται την αντικειmicroενοποίηση και την εmicroπορευmicroατοποίηση των

σωmicroάτων τους Ελάχιστες έρευνες προσανατολίζονται στην κατεύθυνση περισσότερο

φιλελεύθερων απόψεων σύmicroφωνα microε τις οποίες οι ίδιες οι γυναίκες συνιστούν σεξουαλικά δρώντα

υποκείmicroενα τα οποία διαχειρίζονται και ελέγχουν τις σχέσεις εξουσίας προς όφελός τους

Οι microετανάστριες είναι γυναίκες όλων των ηλικιών φυλών και εθνικοτήτων Μερικές από αυτές

κατέχουν νόmicroιmicroες άδειες παραmicroονής ενώ άλλες παραmicroένουν για microεγάλο χρονικό διάστηmicroα

ακαταχώρητες ως microόνιmicroοι κάτοικοι σε microητρώα εργασίας Από τα επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα

προκύπτει ότι το ελληνικό κράτος πολύ δύσκολα επιτρέπει σrsquo αυτές τις γυναίκες και τις οικογένειές

τους να ζήσουν και να εργαστούν microε αξιοπρέπεια Αποτελούν δε ένα είδος lsquoυπο-προλεταριάτουrsquo

προς εκmicroετάλλευση άσχετα αν απασχολούνται στο καθάρισmicroα του σπιτιού στην φύλαξη παιδιών

και ηλικιωmicroένων ή στην οικοδοmicroή Ο αποκλεισmicroός και η περιθωριοποίηση των microεταναστριών

γυναικών αναπαράγονται σε καθηmicroερινή βάση και microε περίπλοκους τρόπους και σε συmicroβολικό

21

επίπεδο καθώς γίνονται αντιληπτές microέσα από στερεοτυπικούς ρόλους ως laquoπόρνεςraquo ή

laquoυπηρέτριεςraquo

Αν η συmicromicroετοχή των νόmicroιmicroων microεταναστριών στην ελληνική αγορά εργασίας είναι περιορισmicroένη

από την άποψη των πολιτικών νοmicroικών και πολιτειακών τους δικαιωmicroάτων και εξαρτάται από το

χρώmicroα του δέρmicroατός τους ή την καταγωγή τους οι ακαταχώρητες σε microητρώα γυναίκες

microετανάστριες χωρίς άδειες εργασίας είναι πιο τρωτές από όλους τους άλλους εργαζόmicroενους Αυτές

ζουν microια πολύ δύσκολη ζωή η οποία είναι θεσmicroοθετηmicroένη microε όρους πολιτισmicroικού κοινωνικού και

πολιτικού lsquoapartheidrsquo (Μαράτου-Αλιπράντη 1994 Glavanis 1995 Λιάκος 1998)

Είναι σηmicroαντικό να αναφερθεί στο σηmicroείο αυτό ότι οι περισσότεροι από τους κοινωνικούς

επιστήmicroονες επισηmicroαίνουν την αναγκαιότητα να microελετηθούν οι microεταναστάτριες εργαζόmicroενες ως

διαφοροποιηmicroένη και όχι ως οmicroοιογενής κοινωνική κατηγορία ώστε να δοθεί έmicroφαση στις ιδιαίτερες

εργασιακές τους εmicroπειρίες και στις αντιλήψεις τους για το νέο πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο

εντάσσονται microέσω της εργασίας Έτσι θα προκύψει microια ουσιαστική γνώση για τις lsquoάλλεςrsquo γυναίκες

που διεκδικούν χώρο στην αγορά εργασίας και εmicroφανίζονται όλο και συχνότερα να πλαισιώνουν

την οικιακή οmicroάδα συνήθως ως ως έmicromicroισθες οικιακοί βοηθοί

Γενικά σε microια κοινωνία όπως η ελληνική στην οποία οι Ελληνίδες microορφώνονται και

συmicromicroετέχουν στην αγορά εργασίας το αίτηmicroα για microετανάστριες εργαζόmicroενες έχει προβληθεί ως

επιτακτική ανάγκη και έχει συmicroβάλει στην ldquoθηλυκοποίησηrdquo (feminization) της microετανάστευσης στη

χώρα Καθώς όλο και περισσότερες Ελληνίδες αφήνουν το σπίτι και τα οικιακά προκειmicroένουν να

εργαστούν και να συmicromicroετέχουν στη δηmicroόσια ζωή απορρίπτοντας ή αmicroφισβητώντας την έmicroφυλη

φύση των ρόλων τους και την ταύτισή τους microε τον οικιακό χώρο τείνουν να στηρίζονται στις

εργασίες των microεταναστριών που αναλαmicroβάνουν τη φροντίδα σπιτιού των παιδιών και των

ηλικιωmicroένων

ΕΜΜΙΣΘΗ ΟΙΚΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΡΙΕΣ

Η έmicromicroισθη οικιακή εργασία αποτελεί έναν ερευνητικό τοmicroέα που έχει απασχολήσει ελάχιστα

τους κοινωνικούς επιστήmicroονες στην Ελλάδα (Βαλέντσια 1995 Lazaridis 1999 Λαζαρίδου 1995

Τόπαλη 2001) Οι αναφορές πάνω στο θέmicroα είναι αποσπασmicroατικές ενώ στην πλειοψηφία τους

οι έρευνες είναι κοινωνιολογικές Σε θεωρητικό επίπεδο η microελέτη της οικιακής εργασίας

παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω των ιδιαιτεροτήτων που την καθιστούν ιδανικό

περιβάλλον για την παρατήρηση της αλληλοδιαπλοκής φύλου συγγένειας κοινωνικής τάξης και

εθνοτικής ταυτότητας Πρόκειται για εργασία microε έντονη έmicroφυλη διαφοροποίηση (εργασία

γυναικών και εργασιακή σχέση που θεωρείται πως αναπτύσσεται κυρίως ανάmicroεσα σε γυναίκες)

και εργασία που λαmicroβάνει χώρα στον ιδιωτικό χώρο του σπιτιού και συχνά συνδέεται microε τη

φροντίδα των παιδιών και άλλων microελών της οικογένειας Επιπλέον πρόκειται για εργασιακή

σχέση την οποία χαρακτηρίζει έντονη ταξική ανισότητα (εργασία που αναλαmicroβάνουν άτοmicroα microε

22

χαmicroηλό status και έχει χαmicroηλές αποδοχές για τα microεσοαστικά ή microεγαλοαστικά στρωmicroάτων)

Τέλος η οικιαική εργασία επιτελείται συνήθως από οmicroάδες οικονοmicroικών microεταναστών

Στην Ελλάδα η έmicromicroισθη οικιακή εργασία είναι laquoφυλετικοποιηmicroένηraquo αποτελεί δηλαδή

εργασία που προορίζεται για οmicroάδες microε διαφορετική πολιτισmicroική ταυτότητα Ο τύπος εργασίας

που συναρτάται microε την παροχή προσωπικών υπηρεσιών προσελκύει σήmicroερα εργαζόmicroενες

γυναίκες microετανάστριες Πολλές microελέτες πάνω στην οικιακή εργασία επικεντρώνονται σε οmicroάδες

των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo microεταναστών και αφορούν χώρες και πολιτισmicroικά περιβάλλοντα microε

ισχυρές οικονοmicroίες Σε τέτοιες συνθήκες ο ρατσισmicroός αποτελεί στοιχείο έντασης και

επισηmicroαίνεται από οργανώσεις και συνδικάτα οικιακών βοηθών ως ένα από τα βασικά σηmicroεία

πάλης Στην Ελλάδα όπως άλλωστε στο microεγαλύτερο microέρος του δυτικού κόσmicroου η έmicromicroισθη

οικιακή εργασία γίνεται αντιληπτή ως εργασία χωρίς status κίνητρα (για επαγγελmicroατική εξέλιξη)

ασφάλεια και αναγνώριση Η παρουσία οικιακών βοηθών microέσα στην οικιακή οmicroάδα αποτελεί

κοινό τόπο σε σπίτια της Αθηναϊκής microεσαίας τάξης Οι οικιακές βοηθοί προέρχονται από τις

Φιλιππίνες την Πολωνία την Ουκρανία τη Ρωσία ενώ η πλειοψηφία των Αλβανών

microεταναστών εργάζεται σε ελληνικά νοικοκυριά

Το πλαίσιο των διαπολιτισmicroικών συναντήσεων microεταξύ lsquoεντόπιωνrsquo (ελλήνων) και lsquoάλλωνrsquo

(microεταναστριών) το οποίο καθορίζεται από τη ζήτηση και προσφορά έmicromicroισθης οικιακής εργασίας

δηmicroιουργεί τους όρους πρόσληψης των lsquoξένωνrsquo την παγίωση στερεοτύπων και τη διαmicroόρφωση

ενός συνόλου σηmicroασιοδοτήσεων που αφορά τόσο τις microετανάστριες ως laquoοικιακές βοηθούςraquo όσο

και την έννοια της laquoέmicromicroισθης οικιακής εργασίαςraquo αλλά και γενικότερα τις έννοιες της

οικιακότητας της συγγένειας και της εθνικής ταυτότητας

Οι περιπτώσεις των Φιλιππινέζων των Αλβανίδων των Πολωνέζων και γενικότερα των

γυναικών microεταναστριών στην Ελλάδα συνιστούν ένα σηmicroαντικό πεδίο έρευνας των κοινωνικών

επιστηmicroών Οι γυναίκες microετανάστριες αποτελούν ένα microεγάλο αριθmicroητικά κοmicromicroάτι των

microεταναστών που δέχεται τις τελευταίες δύο δεκαετίες η χώρα και οι πρακτικές τους σε διάφορα

πολιτισmicroικά πλαίσια microεταβάλλουν το ελληνικό αστεακό τοπίο (ίδρυση νέων εκκλησιών νέου

τύπου εργασιακή απασχόληση νέου τύπου οικογενειακές σχέσεις) Ιδιαίτερη ερευνητική έmicroφαση

θα microπορούσε να δοθεί επίσης στην βιωmicroατική εmicroπειρία των ΕλλήνωνΕλληνίδων και τις microεταξύ

τους σχέσεις και αναπαραστάσεις της δικής τους ταυτότητας ενόψει της παρουσίας των

laquoάλλωνraquo Ανθρωπολόγοι που έχουν πραγmicroατοποιήσει και τις πιο ενδιαφέρουσες έρευνες

σχετικά microε microετανάστριες γυναίκες οικιακές βοηθούς (Τόπαλη 2001) παρατηρούν ότι οι σχετικά

περιορισmicroένες σε αριθmicroό microελέτες για microεταναστριες οικιακές βοηθούς επικεντρώθηκαν στην

πλειοψηφία τους στην προσέγγιση της οικιακής εργασίας microέσα από το πρίσmicroα των δυτικών

υποκειmicroένων (επιστηmicroόνων και εργοδοτών) και όχι των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo οικιακών βοηθών

Οπότε περισσότερες ερευνητικές εργασίες που θα είχαν ως αντικείmicroενο την έmicromicroισθη οικιακή

εργασία από τη σκοπιά των lsquoάλλωνrsquo γυναικών θα πλούτιζαν πραγmicroατικά την επιστηmicroονική

γνώση σrsquo αυτό τον τοmicroέα Επίσης κατά την εκτίmicroηση ορισmicroένων ερευνητών παραmicroένουν

23

ανοιχτά προς διερεύνηση ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας

όπως αυτή βιώνεται από άλλες πολιτισmicroικές οmicroάδες αλλά και από ελληνίδες οικιακές βοηθούς

Τέλος ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας από τη σκοπιά των

εργοδοτριών που προέρχονται από διαφορετικά κοινωνικά στρώmicroατα αλλά και microε τη

συγκρότηση των στρωmicroάτων αυτών microέσα από την έmicromicroισθη οικιακή εργασία συνιστούν

microελλοντικές ερευνητικές προκλήσεις

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ

Οι κοινωνιολογικές και ανθρωπολογικές θεωρήσεις που συνδέουν τον κατά φύλα καταmicroερισmicroό

εργασίας microε τις νέες τεχνολογίες τονίζουν ότι η διαδικασία ταύτισης των ανδρών microε τις τεχνικές

γνώσεις και επιδεξιότητες ενισχύεται και νοmicroιmicroοποιείται από την ιδεολογία του φύλου που συνδέει

την αρρενωπότητα microε τη microηχανή τη microυϊκή δύναmicroη τη δύσκολη και ldquoβρώmicroικηrdquo δουλειά τη σύνθετη

κατασκευή τη σταθερή παρουσία σrsquo ένα συγκεκριmicroένο χώρο και για ένα συγκεκριmicroένο χρονικό

διάστηmicroα τη συγκέντρωση της προσοχής σrsquo ένα αντικείmicroενο καθώς και την αναλυτική και

ορθολογική σκέψη Οι γυναίκες αντιθέτως προσλαmicroβάνονται ως εύθραυστες η δε θηλυκότητά τους

συνδέεται microε τις αισθήσεις και τα αισθήmicroατα και ταυτίζεται microε τη φύση τη γη και το ανθρώπινο

σώmicroα που παράγουν καρπούς και ανθρώπους (Κανελλόπουλος 1989 Σακέλλης 1989 Στρατηγάκη

1996)

Η microηχανοποίηση της παραγωγής και η εφαρmicroογή της πληροφορικής τεχνολογίας στις

επιχειρήσεις φαίνεται ότι εξυπηρεί τις ανάγκες microιας κοινωνικής κατηγορίας των ανδρών για

ενίσχυση της υπεροχή τους απέναντι στις γυναίκες Με την ανάπτυξη όmicroως της πληροφορικής

διαπιστώθηκε ότι πολλές γυναίκες επιστρέφουν στο σπίτι τους και εργάζονται microε αmicroοιβή εκεί ενώ

άλλες microπορούν να διαλέξουν βολικά και microειωmicroένα ωράρια εργασίας για να ανταποκριθούν

καλύτερα στις δουλειές το σπιτιού και στη φροντίδα παιδιών συζύγων και ηλικιωmicroένων συγγενών

Ωστόσο οι περισσότεροι ερευνητές συmicroφωνούν ότι τέτοιες διευκολύνσεις σηmicroαίνουν αποδοχή ενός

υποβαθmicroισmicroένου περιεχοmicroένου εργασίας και έλλειψη κάθε προοπτικής εξέλιξης τη στιγmicroή που

αντίθετα οι άνδρες καταλαmicroβάνουν θέσεις microε αναβαθmicroισmicroένο περιεχόmicroενο εργασίας το οποίο

δηmicroιούργησε η πληροφορική Από αυτήν την άποψη η τεχνολογία δεν φαίνεται να είναι ουδέτερη

απέναντι στα δύο φύλα microάλιστα υποστηρίζει αντιλήψεις που ισχυροποιούν διακρίσεις σε lsquoγυναικείαrsquo

και lsquoαντρικάrsquo επαγγέλmicroατα διακρίσεις microε πολλαπλές συνέπειες ως προς την πρόσβαση στην

αγορά εργασίας τις ίσες αmicroοιβές και την επαγγελmicroατική εξέλιξη σε ανώτερα κλιmicroάκια (Κοσmicroαράς

1989 Μαρmicroατάκη-Μόλχο 1989 Στρατηγάκη 1987α Στρατηγάκη 1987β Στρατηγάκη 1989α

Στρατηγάκη 1989β Τζεπόγλου 1989)

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΚΕΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

24

Μέσα από την παρουσίαση των συναρτώmicroενων microε το φαινόmicroενο της γυναικείας εργασίας

στην Ελλάδα κεντρικών ζητηmicroάτων--έτσι όπως αυτά προκύπτουν από την επιστηmicroονική τους

διερεύνηση--microπορούν να διαπιστωθούν ορισmicroένες ελλείψεις και microερικά προβλήmicroατα σrsquo ότι

αφορά τους τρόπους προσέγγισης και ερmicroηνείας του όλου θέmicroατος

Καταρχήν στο microεγαλύτερο microέρος αυτών των microελετών κυριαρχεί η έmicroφαση στην ερmicroηνεία

των ποσοτικών στοιχείων της στατιστικής υπηρεσίας γεγονός που δηmicroιουργεί προβλήmicroατα στον

τρόπο αντιmicroετώπισης της κοινωνικής κατηγορίας laquoεργαζόmicroενες γυναίκεςraquo Απουσιάζουν οι

ποιοτικές microέθοδοι ανάλυσης τα υποκείmicroενα και οι βιοϊστορίες τους ο λόγος τους τα

συναισθήmicroατά τους και η συστηmicroατική παρακολούθηση των καθηmicroερινών εργασιακών τους

πρακτικών που συνήθως εξετάζονται κατά τη διάρκεια επιτόπιων ερευνών ανθρωπολογικού

χαρακτήρα Απουσιάζει δηλαδή στις περισσότερες περιπτώσεις η ίδια η σκοπιά των γυναικών

για την εργασιακή τους εmicroπειρία ενώ κυριαρχεί ο λόγος και οι ιδεολογικές τοποθετήσεις των

ερευνητών Απόρροια αυτών των απουσιών αποτελεί το γεγονός ότι στο όνοmicroα της καθιέρωσης

της ισότητας microεταξύ ανδρών και γυναικών διαφαίνεται η τάση θεώρησης των laquoεργαζόmicroενων

γυναικώνraquo ως ενιαία και οmicroοιογενής κατηγορία Οι γυναίκες που εργάζονται όmicroως δεν είναι ίσες

microεταξύ τους ούτε ως προς την κοινωνική προέλευση ούτε ως προς το εκπαιδευτικό lsquoκεφάλαιοrsquo

το οποίο φέρουν ή την οικογενειακή τους κατάσταση Ούτε επίσης έχουν τα ίδια κίνητρα που τις

ωθούν να εργαστούν ή να εγκαταλείψουν τη δουλειά τους Η γυναικεία εργασία συχνά εξετάζεται

ανεξάρτητα από το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο εmicroφανίζεται και

σπάνια συναρτάται microε microια προβληmicroατική για τα κοινωνικά στρώmicroατα στα οποία εντάσσονται οι

εργαζόmicroενες γυναίκες

Ένα άλλο προβληmicroατικό σηmicroείο των ερmicroηνευτικών προσεγγίσεων κοmicroβικό ως προς την

κατανόηση των εννοιών και των αναλυτικών εστιάσεων είναι το θέmicroα των όρων και των

ορισmicroών που χρησιmicroοποιούν οι ερευνητές για να περιγράψουν τις διαφορετικές εργασιακές

εmicroπειρίες των γυναικών Συνήθως χρησιmicroοποιούνται όροι εννοιολογικά αδιευκρίνιστοι όπως για

παράδειγmicroα laquoεργασίαraquo και laquoαπασχόλησηraquo Η χρήση του όρου laquoγυναικεία απασχόλησηraquo ή

laquoεργασίαraquo συνδέεται microε την ιδεολογία της γυναικείας απελευθέρωσης την πολιτισmicroική microορφή

της ελληνικής οικογένειας και την προβληmicroατική για την οικονοmicroική ανάπτυξη της χώρας

Ανάλογα προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται και εξαιτίας της χρήσης γενικευτικών αφαιρετικών

κατηγοριών όπως laquoεργαζόmicroενεςraquo και laquoάνεργεςraquo Τα πράγmicroατα περιπλέκονται ακόmicroη

περισσότερο όταν γίνεται χρήση των ορισmicroών των στατιστικών υπηρεσιών όπως laquomicroισθωτόςraquo

laquoαυτοαπασχολούmicroενοςraquo laquoνοικοκυράraquo laquoεπιχειρηmicroατικήraquo δράση laquoεισόδηmicroαraquo--ορισmicroών

δηλαδή που δεν microπορούν να ανταποκριθούν στο εννοιολογικό περιεχόmicroενο της γυναικείας

εργασίας Από αυτή την άποψη δεν microπορεί να φωτιστεί το ζήτηmicroα της κατασκευής της έmicroφυλης

ταυτότητας microέσα από την εργασιακή εmicroπειρία ούτε microπορούν να αναδειχθούν οι ποικίλες πτυχές

microιας προβληmicroατικής που διαπλέκουν το επάγγελmicroα microε την γυναικεία ταυτότητα την οικογένεια

και το γάmicroο στη σύγχρονη ελληνική πολιτισmicroική πραγmicroατικότητα

25

Τέλος κρίνεται απαραίτητος ο διάλογος στο πλαίσιο εmicroπειρικών ερευνών microεταξύ

επιστηmicroόνων από διαφορετικούς κλάδους των Κοινωνικών Επιστηmicroών προκειmicroένου να

επιτευχθεί microια ολοκληρωmicroένη και σφαιρική προσέγγιση του φαινοmicroένου της γυναικείας εργασίας

στα συνεχώς microεταβαλλόmicroενα πολιτισmicroικά περιβάλλοντα των αστικών και αγροτικών περιοχών

ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αβδελά Ε 1986 lsquoΠοιές δουλειές παίρνουν οι γυναίκεςrsquo ∆ίνη 160-61

Αβδελά Ε 1987α lsquo Η ισότητα στη ∆ηmicroόσια ∆ιοίκηση παλιές πρακτικές microε νεωτερικό microανδύαrsquo

∆ίνη 256-62

Αβδελά Ε 1987β lsquoΜισθωτές Σχέσεις και Φυλετικός Καταmicroερισmicroός της Εργασίας Οι Γυναίκες

∆ηmicroόσιοι Υπάλληλοι στην Ελλάδα στο Πρώτο Μισό του Αιώναrsquo Μνήmicroων τοmicro ΙΙ234-246

Αβδελά Ε 1988α lsquoΗ θέση της ∆ασκάλας Λόγοι και αντίλογοι σrsquo ένα microεσοπολεmicroικό

επαγγελmicroατικό έντυποrsquo ∆ίνη 3 46-53

Αβδελά Ε 1988β lsquoΣτοιχεία για την εργασία των γυναικών στο Μεσοπόλεmicroο Όψεις και Θέσειςrsquo

Στο Βενιζελισmicroός και Αστικός Εκσυγχρονισmicroός Πανεπιστηmicroιακές Εκδόσεις Κρήτης

Αβραmicroίδου Α 2001 Ευέλικτες microορφές απασχόλησης και ανισότητες στον εργασιακό χώρο

Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ

httpwwwKethigr)

Αθανασιάδου Χ Σ Πετροπούλου Γ Μιmicroίκου 2001 Οι συνθήκες της γυναικείας απασχόλησης

στην Ελλάδα1980-2000 Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο

στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 1999 Η οικογένεια στην Αθήνα οικογενειακά πρότυπα και συζυγικές

πρακτικές Αθήνα ΕΚΚΕ

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 2001 Η συmicromicroετοχή των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην

Ελλάδα Μια πρώτη προσέγγιση Εισήγηση στο Συνέδριο Γυναίκες και Επιστήmicroη Τάσεις και

Προοπτικές στην Ευρώπη Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκη 15-16 Μαρτίου

Αυδή- Καλκάνη Ι 1978 Η επαγγελmicroατικά εργαζόmicroενη Γυναίκα Αθήνα Παπαζήσης

Αυδή - Καλκάνη Ι 1989 Φεmicroινισmicroός και εργασίαστην Ελλάδα σήmicroερα Αθήνα Νέοι Καιροί

Βαΐου Ν 1987α lsquo Ελαστικό ωράριο ανελαστικές ανάγκεςrsquo Κάπα 16 25-26

Βαΐου Ν 1987β lsquoΆτυπες εργασιακές σχέσεις ή πώς κατασκευάζεται η ευελιξίαrsquo Κάπα 17 23-

24

Βαϊου Ν Μ Στρατηγάκη 1989 lsquoΗ εργασία των γυναικών Ανάmicroεσα σε δύο κόσmicroουςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4015-23

Βαΐου Ν 1989 lsquoΟ τόπος δουλειάς και το σπίτι Κατά φύλο καταmicroερισmicroοί εργασίας στη

διαδικασία ανάπτυξης της Αθήναςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)81 ndash 90

Βαΐου Ν 1991 lsquoΟ χώρος των γυναικών σrsquo έναν ανδρικό κόσmicroοrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash

48 15 ndash 17

26

Βαΐου Ν Στρατηγάκη Μ Χρονάκη Ζ 1991 lsquoΑmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι Μια γυναικεία

δουλειά και microια ιδεολογίαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45 47-53

Βαΐου Ν Χ Γολέmicroης Λ Λαmicroπριανίδης Κ Χατζηmicroιχάλης Ζ Χρονάκη 1996 Άτυπες microορφές

βιοmicroηχανικής παραγωγής-εργασίας και αστικός χώρος στο ΠΣΠ Αθήνα ΓΓΕΤ

Βαϊου Ν και Κ Χατζηmicroιχάλης 1997 Με τη ραπτοmicroηχανή στην κουζίνα και τους Πολωνούς στους

αγρούς Πόλεις περιφέρειες και άτυπη εργασία Αθήνα Εξάντας

Βλαχούτσικου Χ Α Μπαχαροπούλου- Κούλη 1991 lsquolaquoΝα χαρώ κι εγώ το σπίτι microου και το

κλειδί από τα microέσαraquo Γυναίκες και κατανάλωση σrsquo ένα χωριό της Βοιωτίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45

94-100

Vernier B 2001 H Kοινωνική Γένεση των Aισθηmicroάτων Πρωτότοκοι και Yστερότοκοι στην

Kάρπαθο Aθήνα Αλεξάνδρεια

Βουτυράς Σ 1981 Η Γυναίκα στη Μισθωτή εργασία Αθήνα Παπαζήσης

Βουτυράς Σ 1987 Μητρικός microισθός επαναστατική προοπτική ή οπισθοδρόmicroηση στην ισότητα

των φύλων ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Γαβριήλ Α 1989 lsquoΗ συmicroβολή του Σχολικού Επαγγελmicroατικού Προσανατολισmicroού στην

προετοιmicroασία των γυναικών για επαγγέλmicroατα που έχουν σχέση microε τις νέες τεχνολογίεςrsquo Στο Μ

Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για

τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1985 ∆ικαιώmicroατα και υποχρεώσεις της εργαζόmicroενης γυναίκας στην

microισθωτή εργασία Αθήνα

Γεωργακοπούλου Ν Β 1998 Ευελιξίες της εργασίας amp Γυναικεία απασχόληση στον τραπεζικό

τοmicroέα Πλαίσιο Προσέγγισης Βασικές Τάσεις και Προοπτικές ΙΝΕΟΤΟΕ

Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου Α 1986 lsquoΕργασία και γυναικεία απελευθέρωση ένας ισχυρός

αντίλογος στο στον φεmicroινιστικό συντηρητισmicroόrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 22-24

∆ασκαλάκης ∆ 1995 Η ρύθmicroιση των ευέλικτων microορφών απασχόλησης και οργάνωσης του

χρόνου εργασίας Αθήνα ndash Κοmicroοτηνή εκδ Σάκκουλα

∆έδε Ι 1995 lsquoΕπαγγελmicroατικές προοπτικές για τις γυναίκες στις αγορές της Ε Ε Μεταξύ

αποκλεισmicroού και ανέλιξηςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 86 179-191

∆ήmicroου Α 1989 lsquoΗ microερική απασχόληση Ένα γυναικείο φαινόmicroενο της αγοράς εργασίαςraquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4055 ndash 60

∆ουκάκης Ν Λ 1988 Εργασιακές Σχέσεις Οικονοmicroία και θεσmicroοί Αθήνα Οδυσσέας

∆ουλκέρη Τ 1986 Η συmicromicroετοχή της ελληνίδας στην οικογένεια και στην εργασία

ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

∆ουλκέρη Τ 1994 Ισότητα των φύλων στις εργασιακές σχέσεις Αθήνα Παπαζήσης

Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Η επαγγελmicroατική εξέλιξη των γυναικών στις τράπεζες

Αθήνα ΟΤΟΕ

27

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988α Γυναικεία απασχόληση Σύνοψη πρώτων

αποτελεσmicroάτων Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική

Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988β Η ∆οmicroή της Γυναικείας Απασχόλησης και η

Επαγγελmicroατική ∆ραστηριοποίηση των Γυναικών Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των

Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ηλιού Μ 1988 lsquoΟι γυναίκες πανεπιστηmicroιακοί εξέλιξη της θέσης τους ή στασιmicroότηταrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 70 3-23

Θανοπούλου Μ 1992 Η Γυναικεία Απασχόληση ή Εργασία στην Ελλάδα Κύριες Τάσεις και

Κατευθύνσεις της Μεταπολεmicroικής Βιβλιογραφίας Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη ΙV Αθήνα ΕΚΚΕ

Θανοπούλου Μ Ε Φρονίmicroου Β Τσιλιmicroιγκάκη 1997 Αποφυλακιζόmicroενες γυναίκεςΤο δικαίωmicroα

στην Επαγγελmicroατική επανένταξη ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Θανοπούλου Μ Β Κωτσοβέλου amp Ρ Παπαρούνη 1999 lsquoΗ σχέση επαγγελmicroατικής και

οικογενειακής ζωής των γυναικών διερεύνηση της ελληνικής βιβλιογραφίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 40

91-101

Ιγγλέση Χ 1990 Πρόσωπα Γυναικών Προσωπεία Συνείδησης Αθήνα Οδυσσέας

Ιγγλέση Χ 1996 Γυναικείες σπουδές και ταυτότητες φύλου Ένα παράδειγmicroα από τη σκοπιά της

ψυχολογίας Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Ιωακείmicroογλου Η Ο Καmicroινιώτη Α Κωστάκη Θ Σκοπελίτου 1998 lsquoΕκπαίδευση Φύλο και

Τρόπος Ένταξης στην Αγορά Εργασίας της Ελλάδαςrsquo Στο Ανεργία Εργασία Εκπαίδευση-Κατάρτιση

στην Ελλάδα και στην Γαλλία Πρακτικά Ελληνογαλλικού Συνεδρίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Καβουνίδη Τ 1982 lsquoΚαπιταλιστική ανάπτυξη και απασχόληση των γυναικών στη microεταποίηση

στην Ελλάδαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 14 53-63

Καβουνίδη Τ 1989 lsquo Ο έλεγχος της εργασίας της γυναίκαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4071-80

Καβουνίδη Τ 1990 Οι νέες γυναίκες και η επαγγελmicroατική εκπαίδευση και κατάρτιση Έκθεση

Έρευνας Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

Καβουνίδη Τ 1996 Οικογένεια και εργασία στην Αθήνα Σάκκουλας

Κανελλόπουλος Κ 1989 lsquoΝέα τεχνολογία Εκπαίδευση των γυναικών και η θέση τους στην

αγορά εργασίαςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Καραmicroεσίνη Μ 1998 lsquoΓυναίκες και απασχόληση στην Ελλάδα Τάσεις και ∆ιεθνείς Συγκρίσειςrsquo

Στο Ξ Πετρινιώτη και Γ Κουκουλές (επιmicro) Επετηρίδα εργασίας 1998 Αθήνα πανεπιστηmicroιακές

εκδόσεις Παντείου

Καραmicroεσίνη Μ amp Η Ιωακείmicroογλου 2003 Προσδιοριστικοί παράγοντες του microισθολογικού

χάσmicroατος microεταξύ ανδρών και γυναικών Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας σε

συνεργασία microε το Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

28

(δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Καραντινός ∆ 1987 lsquoΕργατικό δυναmicroικό απασχολούmicroενοι και άνεργοι microια διερεύνηση από

στατιστικά στοιχείαrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 66 121-143

Καραντινός ∆ 1988 lsquoΑνοιχτή ανεργία και αστικές αγορές εργασίας (1974-1985) Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 70 50-115

Καραντινός Τ 1989 lsquoΗ ανεργία των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Καραντινός ∆ ∆ Ζιώmicroας Μ Κετσετζοπούλου Α Μουρίκη 1997 Ευέλικτη απασχόληση και

ελαστικοποίηση του χρόνου εργασίας τάσεις εξελίξεις προοπτικές Αθήνα Εθνικό Ινστιτούτο

Εργασίας

Κασιmicroάτη Κ 1980 Τάσεις κινητικότητας εργασίας στην ελληνική βιοmicroηχανία Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1982 Η Γυναίκα στην Απασχόληση Φάκελος Ισότητας Αθήνα Οδυσσέας

Κασιmicroάτη Κ 1988 lsquoΕκπαίδευση Επαγγελmicroατική Εξειδίκευση και Αmicroοιβές Γυναικώνrsquo Ο Αγώνας

της Γυναίκας 37 21-22

Κασιmicroάτη Κ Ε Αλλισον 1989 Η Μορφολογία της ∆εύτερης Απασχόλησης Έρευνα για τα

κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Μελέτη ΙΙ ΑθήναΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1991 Επιλογή Επαγγέλmicroατος Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη Ι Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1998 Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Αθήνα ΕΚΚΕ

Κετσετζοπούλου Μ 2002 lsquoΓυναικεία Απασχόλησηrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ

Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο

Κοινωνικής Πολιτικής

Κετσετζοπούλου Μ Χ Συmicroεωνίδη 2002 lsquoΙσότητα των Φύλων Η Θέση της Γυναίκας στο

∆ηmicroόσιο και Ιδιωτικό Χώροrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό

Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής

Κοσmicroαράς Γ 1989 lsquoΗ θέση των γυναικών στην τυπογραφία microετά την εισαγωγή της

φωτοστοιχειοθεσίας Η κατάσταση στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro)

Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Κουκουλή-Σπηλιωτοπούλου Σ 1988 lsquoΗ κοινοτική αρχή της ισότητας αmicroοιβών και το ελληνικό

δίκαιοrsquo Ελληνική ∆ικαιοσύνη 29 1092-1128

Κουκούλη-Σπηλιοτοπούλου Σ 1998 lsquoΙσότητα των φύλων στην απασχόληση και την κοινωνική

ασφάλισηrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις

Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Κραβαρίτου Γ 1989 lsquoΟι γυναίκες στη Μεταmicroοντέρνα κοινωνία φτωχότερες ή πλουσιότερεςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 40 25 ndash 30

Κραβαρίτου Γ 1992 Εργασία και δικαιώmicroατα της γυναίκας Θεσσαλονίκη Σάκκουλα

29

Κραβαρίτου Γ 1996 Φύλο και ∆ίκαιο Αθήνα Παπαζήσης

Λαmicroπριανίδης Λ Γ Ανδριάς Στ Καραγιάννης Π Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995 Ένδυση Ξάνθη-

∆ράmicroα- Καβάλα Θεσσαλονίκη Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας

Λυmicroπεράκη Α 1991 Ευέλικτη εξιδίκευση Κρίση και αναδιάρθρωση στη microικρή βιοmicroηχανία

Αθήνα Gutenberg

Λυmicroπεράκη Α Α Μουρίκη 1996 Η Αθόρυβη Επανάσταση Νέες Μορφές Οργάνωσης της

Παραγωγής και της Εργασίας Αθήνα Gutenberg

Μαγγανάρα Ι 1988 lsquoΘέση και συνθήκες εργασίας των γυναικών εκλεγmicroένων αντιπροσώπων

στο τοπικό και περιφερειακό επίπεδο στην Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 8-11

Μαγγανάρα Ι 1998 lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεωνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Μαρmicroατάκη-Μόλχο Μ 1989 lsquoΗ γυναικεία απασχόληση στον τοmicroέα της microηχανογράφησης στην

Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα

Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Μουρίκη Α 1991α Ευέλικτες microορφές απασχόλησης ευλογία ή ανάθεmicroαrsquo Τόπος Επιθεώρηση

αστικών και περιφερειακών microελετών(3) 97 ndash 117

Μουρίκη Α 1991β lsquoΟι νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης και οι προοπτικές τους στην

ενοποιηmicroένη Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-4818ndash21

Μουσούρου Λ Μ 1985 Γυναικεία Απασχόληση και Οικογένεια Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1993 Γυναίκα και Απασχόληση ∆έκα ζητήmicroατα Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1996 lsquoΟι ανάγκες της οικογένειας και η απασχόληση σήmicroεραrsquo Στο

Οικογένεια και Εργασία Νέες Τάσεις στην Απασχόληση Αθήνα Ιδρυmicroα Μελετών Λαmicroπράκη amp

Εκαπιδευτήρια Κωστεά-Γείτονα

Μπακαλάκη Α 1988 lsquoΚοmicromicroωτική ένα laquoγυναικείοraquo επάγγελmicroαrsquo ∆ίνη 198-103

Μπακόπουλος Α 1986 Η ισότητα αmicroοιβών στι Κοινοτικό ∆ίκαιο Η ισότητα ανδρών και

γυναικών στην απασχόληση και την κοινωνική ασφάλιση κατά το κοινοτικό και ελληνικό δίκαιο

Συνέδριο Πανεπιστηmicroίου Αθηνών και ΕΟΚ Αθήνα Σάκκουλας

Νικολαΐδου Μ 1975 ∆ουλειά και Χειραφέτηση Η Γυναίκα στην Ελλάδα Αθήνα Καστανιώτης

Ντούλια Θ Κ ∆όλγυρα 1997 lsquoΟι οικονοmicroικές εξελίξεις και η εργασία των γυναικώνrsquo Στο

Οδηγός προώθησης των ίσων ευκαιριών microε Έmicroφαση στην απασχόληση των γυναικών Αθήνα

Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων ndash Γενική Γραmicromicroατεία Λαϊκής Επιmicroόρφωσης

Παναγιωτόπουλος Ν 1998 lsquoΣηmicroειώσεις για την απασχόληση των γυναικών και τον χρόνο

απασχόλησηςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (66)112 ndash 118

Πανταζή-Τζίφα Κ 1985 Η θέση της γυναίκας στην Ελλάδα Αθήνα Λιβάνης

Παπαγαρουφάλη-Ιακώβου Ε 1989 lsquoΦεmicroινισmicroός και εργασία ∆ιέξοδοι και αδιέξοδαrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα 4091-10

30

Παπαγιαννάκη Μ 1986 lsquoΆγνοια νόmicroου δεν δικαιολογείταιrsquo ∆ίνη 1 63-69

Παπαδηmicroητρίου Β 1988 lsquoΑναζήτηση τρόπων για τον σωστό καταmicroερισmicroό των οικογενειακών

και επαγγελmicroατικών υποχρεώσεωνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 33 28-30

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998α lsquoΗ επαγγελmicroατική διάρθρωση της απασχόλησης στην

περιφέρεια Αττικής 1988-1995rsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα

Ιδρυmicroα Σάκη Καράγεωργα

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998β lsquoΗ διάρκεια της ανεργίας στην περιφέρεια της Αττικής

1998-1995rsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 96-97 83-110

Παπαζήση Θ 1999 lsquoΜητρότητα και καρριέρα άτυχος γάmicroος από τρελλό έρωταrsquo Στο Το Φύλο

των ∆ικαιωmicroάτων Εξουσία Γυναίκες και Ιδιότητα του Πολίτη Ευρωπαϊκό Συνέδριο 9-10

Φεβρουαρίου 1996 Πρακτικά Αθήνα Νεφέλη

Παυλίδου Ε 1989 lsquoΓυναίκα και εργασία Οικονοmicroικές προσεγγίσεις των διακρίσεων στην

αγορά εργασίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40) 39-46

Πελαγίδης Θ 1995 lsquoΗ σκοτεινή πλευρά της εργασιακής ευελιξίας Έρευνα Πεδίου στην

ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκηςrsquo Τόπος (9) 95 ndash 119

Πετmicroεζίδου- Τσουλουβή Μ 1986 lsquoΠροβλήmicroατα ορισmicroού των κοινωνικών τάξεων εργασιακή

διαδικασία επαγγελmicroατικές κατηγορίες και νέα microεσαία στρώmicroαταrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 26 33-42

Πετράκη-Κώττη Α 1985 Όι διαφορές στις αmicroοιβές αντρών-γυναικώνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας

27 8-10

Πετράκη-Κώττη Α 1998 lsquoΗ θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα και οι

διαφορές στις αmicroοιβές των δύο φύλωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και

Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Πετρινιώτη Ξ 1989α lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό και η περίπτωση της

Ελλάδαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 105-140

Πετρινιώτη Ξ 1989β lsquoΠροβληmicroατισmicroοί γύρω από τη microέτρηση και την αποτίmicroηση της ολικής

εργασίας των γυναικώνrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)47-54

Πετρινιώτη Ξ 1989γ lsquoΗ απασχόληση των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Πετρινιώτη Ξ 1991 lsquoΟι εξελίξεις στην οικονοmicroία και η οργάνωση της εργασίας Νέες

προκλήσεις για τις γυναίκεςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-48 11-12

Πετρινιώτη Ξ 1998 Η δόmicroηση των εσωτερικών αγορών εργασίας φύλο τεχνολογία

ανταγωνισmicroός Η περίπτωση των τραπεζών Αθήνα Παπαζήση

Πετρονώτη Μ 1995α ∆ίκτυα Κοινωνικών σχέσεων Όψεις και Αλληλεπιδράσεις microε τη

∆ιδικασία Επαγγελmicroατικής Κινητικότητας ΑθήναΕΚΚΕ

Πετρονώτη Μ 1995β lsquoΣύγχρονες Ελληνίδες Επιχειρηmicroατίες Ανθρωπολογική Ανάγνωση των

Στρατηγικών τους στη Σφαίρα Εργασίαςrsquo Εθνολογία 4 67-92

31

Πιζάνιας Π 1993 Οι φτωχοί των πόλεων Αθήνα Θεmicroέλιο

Πιζάνιας Π 1995 lsquoΚοινωνική οργάνωση της εργασίας και άτυπες δραστηριότητεςrsquo Πρακτικά

Ευρωπαϊκού Σεmicroιναρίου laquoΜορφές Άτυπης Απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωσηraquo Αθήνα Praxis

Σακέλλης Γ 1989 lsquo Νέες τεχνολογίες καταmicroερισmicroός της εργασίας και η κατα φύλο κατάτmicroηση

της εργατικής δύναmicroηςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Σακέλλης Γ 1993 Πληθυσmicroός και εργατικό δυναmicroικό στην Ελλάδα Μορφολογία και

διαχρονικές εξελίξεις Αθήνα Γαβριηλίδης

Σαπουντζάκη Π 1991 lsquoΜεταποιητική δραστηριότητα και αστικός χώρος Μια εmicroπειρική έρευνα

στο κέντρο της Αθήν αςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4561-69

Σεβαστίδης Χ 1999 lsquoΗ microερική απασχόλησηrsquo Επιθεώρησης Εργατικού ∆ικαίου 58145-163

Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου ∆ 1998 lsquoΕπαγγελmicroατική κατάρτιση των γυναικώνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Σινόπουλος Π Α 1986 lsquoΟ επαγγελmicroατικός χρόνος της γυναίκας και η κοινωνική ποινή τηςrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 212-230

Στρατηγάκη Μ 1987α lsquolaquoΓυναικείαraquo Επαγγέλmicroατα αντιmicroέτωπες microε το πληκτρολόγιοrsquo Κάπα 8

28

Στρατηγάκη Μ 1987β lsquoΠληροφορική και επαγγέλmicroατα microε laquoφύλοraquorsquo Κάπα12 31-33

Στρατηγάκη Μ 1989α lsquoΤεχνολογικές εξελίξεις και ειδικότητες microε laquoφύλοraquorsquo Σύγχρονα Θέmicroατα

(40) 31-38

Στρατηγάκη Μ 1989β lsquoΗ θέση των γυναικών στις τράπεζες microετά την εισαγωγή της

πληροφορικής Μια πρώτη προσέγγισηrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες

Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Στρατηγάκη Μ 1991 lsquoΤεχνολογική αλλαγή και οργάνωση της εργασίας Νέες laquoγυναικείεςraquo

θέσεις εργασίαςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash 4813 ndash 14

Στρατηγάκη Μ 1996 Φύλο Εργασία Τεχνολογία Αθήνα Ο Πολίτης

Στρατούλης ∆ 1987 lsquoΝέα φαινόmicroενα και τάσεις στις microορφές εκmicroετάλλευσης της εργατικής

τάξης στη χώρα microαςrsquo Επιστηmicroονική Σκέψη (35)9 ndash 20

Συmicroεωνίδου Χ 1986 lsquoΓονιmicroότητα και απασχόληση γυναικών Μια πρώτη προσέγγιση του

θέmicroατος για την περιφέρεια Πρωτεύουσαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 188-200

Συmicroεωνίδου Χ 1989α lsquoΗ σύγκρουση των ρόλων της microητρότητας και της γυναικείας

απασχόλησηrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 141-153

Συmicroεωνίδου Χ 1989β lsquoΓεγονότα του κύκλου ζωής και γυναικεία απασχόλησηrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα (40)61-70

Συmicroεωνίδου Χ 1990 Απασχόληση και γονιmicroότητα των γυναικών στην περιοχή της

Πρωτεύουσας Αθήνα ΕΚΚΕ

32

Συmicroεωνίδου Χ Μ Μαγδαληνός 1993 lsquoΗ αλληλεξάρτηση microεταξύ γυναικείας απασχόλησης και

γονιmicroότηταςrsquo Στο Η Κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα σήmicroερα Πρακτικά Συνεδρίου που οργανώθηκε

από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών Αθήνα ΕΚΚΕ

Συmicroεωνίδου Χ 1994 lsquoΗ laquoασυmicroβατότηταraquo της οικογενειακής και επαγγελmicroατικής ζωής των

γυναικώνrsquo ∆ίνη 7113-130

Συmicroεωνίδου Χ 1998 lsquoΜορφές έmicromicroεσου κοινωνικού αποκλεισmicroού Απασχόληση και ανεργία

των Γυναικών στη Ελλάδαrsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα Ίδρυmicroα

Σάκη Καράγιωργα

Τεπέρογλου Α Λ Μαράτου-Αλιπράντη Μ Κετσετζοπούλου 2001 Μελέτη για την ενίσχυση

της συmicromicroετοχής των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην Ελλάδα Αθήνα ΕΚΚΕ- Γενική

Γραmicromicroατεία Έρευνας και Τεχνολογίας

Τζεπόγλου Σ 1989 lsquoΕκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες (πληροφορική-ηλεκτρονική) Η

συmicromicroετοχή των γυναικώνrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Τσουκαλάς Κ 1985 lsquoΕργασία και εργαζόmicroενοι στην πρωτεύουσα αδιαφάνεια ερωτήmicroατα

υποθέσειςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 60 3-71

Υπουργείο Εργασίας- Τmicroήmicroα Ισότητας 1985 Τα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώmicroατα της

γυναίκας Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Υπουργείο Προεδρίας-Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1995 Η κατάσταση των γυναικών στην

Ελλάδα κατά την δεκαετία 1984-1994 Εθνική Έκθεση της Ελλάδα για το 4ο Παγκόσmicroιο Συνέδριο του

ΟΗΕ για τις Γυναίκες Πεκίνο Σεπτέmicroβριος 1995 Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Φράγκος ∆ 1990 Ο οικονοmicroικά ενεργός πληθυσmicroός της Ελλάδας Αθήνα ΕΚΚΕ

Χλέτσος Μ 1988 lsquoΟι Γυναίκες και η αγορά εργασίαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών

68128-138

Χρονάκη Ζ 1986 lsquoΓυναίκα και εργασία στην Ελλάδαrsquo Αρχαιολογία 21 63-66

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Dubish J 1986 lsquoCulture Enters through the Kitchen Women Food and Social Boundaries in

Rural Greecersquo Στο J Dubish (επιmicro) Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton

University Press

du Boulay J 1974 Portrait of a Greek Mountain Village Oxford Clarendon Press

du Boulay J 1983 The Meaning of Dowry Changing Values in Rural Greece Journal of

Modern Greek Studies 1 243-270

Friedl E 1962 Vasilika A Village in Modern Greece New York Holt Rinehart and Winston

Friedl E 1986 lsquoThe Position of Women Appearance and Realityrsquo Στο J Dubish (επιmicro)

Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton University Press

Ηirschon R 1981 lsquoEssential Objects and the Sacred Interior and Exterior Space

33

in an Urban Greek Localityrsquo Στο S Ardener (επιmicro) Women and Space Ground Rules and

Social Maps Λονδίνο Croom Helm

Kanellopoulos C 1982 lsquoMale-female pay defferentials in Greecersquo Greek Economic Review 4

(2) 222-241

Karamessini M 2002 lsquoThe Gender Pay Gap in Greecersquo European Commission Expert Group

on Gender and Employment httpwwwumistacukmanagement ewerceggeegge-publications

Karantinos D 1998 lsquoFlexible employment and employment insertion in Greecersquo National

Center for Social Research Working Paper 2 9 ndash 27

Kyriazis N 1999 lsquoWomenrsquos Flexible Work and Family Responsibilities in Greecersquo Στο

Gender Inequalities in Southern Europe South European Society amp Politics Special Issue 4 2 35-

53

Lambiri-Dimaki J 1983 lsquoGreece in the 1980rsquos changing evaluation of the roles of men and

womenrsquo Στο Social Stratification in Greece (1962-1982) (συλλογικό) Athens Sakkoulas

Μiliori P 1993 lsquoWomen in Business and Managementrsquo Στο Μ J Davidson amp C L Cooper

(επιmicro) Εuropean Women in Business and Management University of Manchester Institute of

Science and Technology PCP

Moussourou L S Spiliotopoulos 1984 lsquoWomen at Work in Greece The Sociological and

Legal Perspectivesrsquo Στο M J Davidson amp C L Cooper (επιmicro) Women at Work LondonWiley amp

Sons

Ntermanakis N P Petroglou N Sereti M Zervou 2002 Towards a Closing of the Gender

Pay Gap Country Report Greece Research Centre for Gender Equality (KETHI) Greece

Papataxiarchis E 1995 lsquoMale Mobility and Matrifocality in the Aegean Basinrsquo Στο S

Damianakos M E Handman J Pitt-Rivers G Ravis-Giordani (επιmicro) Brothers and Others Essays

in Honour of John Peristiany Αθήνα ΕΚΚΕ

Psacharopoulos G 1983 lsquoSex discrimination in the Greek Labour Marketrsquo Journal of Modern

Greek Studies 12

Salamon S D amp Stanton JB 1986 lsquoIntroducing the Nikokyra Ideality and Reality in Social

Processrsquo Στο J Dubisch (επιmicro) Gender amp Power in Rural Greece Princeton Princeton University

Press

Sinopoulos P A 1988 lsquoThe Social Penalty of working woman and its measurementrsquo

International Journal of Sociology of the Family 18 21-32

Symeonidou-Alatopoulou H 1980 lsquoFemale labour force participation in Greecersquo Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 38 104-120

Symeonidou X 1997 lsquoFull time and part ndash time employment of women in Greece trends and

relationships with life ndashcycle eventsrsquo Στο P Blossfeld amp C Hakim (επιmicro) Between Equalization

and Marginalization Women working part ndash time in Europe and the United States of America

Οξφόρδη Oxford University Press

34

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek Women and Tourism Womenrsquos Cooperatives as an

Alternative Form of Organizationrsquo Στο N Redclift amp Th Sinclair (επιmicro) Working Women

International Perspectives on Labour and Gender Ideology ΛονδίνοRoutledge

Cavounidis J 1983 lsquoCapitalist Development and Women΄s Work in Greecersquo Journal of Modern

Greek Studies vol1 2 321-338

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας (ΓΓΙ) 2000 Νέες πολιτικές ανάπτυξης και προώθησης των

Γυναικείων Συναιτερισmicroών (Πρακτικά Πανελλαδικής Συνάντησης Γυναικείων Συνεταιρισmicroών) Αθήνα

ΑΤΕ

Γιδαράκου Ι 1996 lsquoΕργασιακές Σχέσεις στην Οικογενειακή Εκmicroετάλλευση Θέση και

προοπτικές της γυναικείας παρουσίαςrsquo Στο Κράτος και αγροτικός χώρος Πρακτικά 3ου Πανελληνίου

Συνεδρίου Αγροτικής Οικονοmicroίας Aθήνα Παπαζήσης

Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΑγροτικοί συνεταιρισmicroοί παράγοντες τοπικής ανάπτυξης του ελληνικού

αγροτικού χώρουrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη

Γιδαράκου Ι 1999 lsquoΕνδογενής ανάπτυξη της υπαίθρου και γυναικεία απασχόλησηrsquo Στο Χ

Κασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) Ύπαιθρος Χώρα Η ελληνική αγροτική κοινωνία στο τέλος του

Εικοστού αιώνα Αθήνα Πλέθρο

∆αmicroιανός ∆ Χ Κασίmicroης Α Μωυσίδης Μ Ντεmicroούζης 1994 Η πολυαπασχόληση στον

αγροτικό τοmicroέα και η αναπτυξιακή πολιτική στην Ελλάδα Αθήνα Ίδρυmicroα Μεσογειακών Μελετών

Giagou D C Apostolopoulos 1996 lsquoRural Women and the Development of the Agrοtourist

Cooperatives in Greece The Case of Petra Lesvosrsquo Journal of Rural Cooperation 24 (2) 143-155

Gidarakou I 1990 lsquoPart -time Farming and Farm Reproduction The case of two Communities

in Central Greecersquo Sociologia Ruralis XXX (34) 292-304

Gourdomichalis A 1991 lsquoWomen and the Reproduction of Family Farms Change and

Continuity in the Region of Thessaly Greecersquo Journal of Rural Studies vol 7 12 57-62

Ιακωβίδου Ο 1992 lsquoΟ ρόλος των γυναικείων συνεταιρισmicroών στην προώθηση του

Αγροτουρισmicroού στην Ελλάδαrsquo Συνεταιριστική Πορεία 27137-145

Ιακωβίδου Ο 2000 lsquoΑγροτοτουρισmicroός το Μικρό Όmicroορφο και Θηλυκό Πρόσωπο στον

Τουρισmicroόrsquo Στο Π Τσάρτας (επιmicro) Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστηmicroονικές προσεγγίσεις Αθήνα

Εξάντας

Kalantaridis Ch L Labrianidis 1999 lsquoFamily Production and the Global Market Rural

Industrial Growth in Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 39 2 146-164

Καφφέ- Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΠολυδραστηριότητα αγροτισσών νέοι ρόλοι τους στην ύπαιθρο-

νέες αναγκαιότητεςrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

35

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη Ζήτη

Κοβάνη Ε 1987 Εmicroπειρικές microελέτες στην αγροτική Ελλάδα ΑθήναΕΚΚΕ

Μωυσίδης Α 1986 Η Αγροτική Κοινωνία στη Σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα Ιδρυmicroα Μεσογειακών

Μελετών

Παπαγαρουφάλη Ε 1986 Η Ελληνίδα Αγρότισσα και Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Αθήνα Κέντρο

Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου (1985-1986)

Παπαδάκη-Κλαυδιανού Α Ε Γιασεmicroή 1991 lsquoΕκπαιδευτικές Ανάγκες και Επιmicroόρφωση των

Μελών του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισmicroού Νοτιοχώρων Χίου Μια επιτόπια Έρευναrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 833-31

Παπαδόπουλος Γ Χ Κασίmicroης 2000 Μελέτη Ισότητας Ευκαιριών Ανδρών-Γυναικών και

Αγροτική Ανάπτυξη Αθήνα ΕΚΚΕΙνστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας

ΠΑΣΕΓΕΣ 2000 Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Ελλάδας (Αστικοί και Αγροτικοί) οδηγός Αθήνα

Petronoti M 1981 lsquoThe economic autonomy of rural womenrsquo The Greek Review of social

Research A19816-18

Σαφιλίου Κ 2002 lsquoΟ αποκλεισmicroός των ελληνίδων από το γεωργικό επάγγελmicroα αρχίζει από την

οικογένειαrsquo Στο Λ Μαράτου ndash Αλιmicroπράντη (επιmicro) Οικογένειες και κράτος Πρόνοιας στην Ευρώπη

AθήναΕΚΚΕ Gutenberg

Stratigaki M 1988 lsquoAgricultural Modernization and Gender Division of Labour The case of

Heraklion Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 28 4 248-262

Τσάρτας Π Μ Θανοπούλου 1994 Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισmicroοί στην Ελλάδα

Μελέτη αποτίmicroησης της λειτουργίας τους Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

(ΚΕΓΜΕ)

Zακοπούλου E 1999 lsquoΠολυαπασχολούmicroενοι και Γεωργία προς microια νέα ανίχνευση ενός

πολυδιάστατου φαινοmicroένουrsquo Στο X Kασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) H Eλληνική Αγροτική Kοινωνία

στο τέλος του 20ού αιώνα Αθήνα EKKE- Πλέθρον

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 lsquoΕξαναγκαστική πορνεία microεταναστριών και προσφύγων

Γυναικώνrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός Κοινωνικό

Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη Συνάντηση

Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Alipranti L R Fakiolas 2003 lsquoThe lonely path of Migrant Women in Greecersquo Eπιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 165-188

Βαλέντσια Ν 1995 lsquoΗ κατάσταση των Φιλιππινέζων γυναικών στην Ελλάδα Μιαγυναίκα από

τις Φιλιππίνες αφηγείταιrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός

Ρατσισmicroός Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα

∆ιήmicroερη Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

36

Βεντούρα Λ 1993 lsquoΜετανάστευση γυναικών γέννηση και εξέλιξη του επιστηmicroονικού

διαφέροντοςrsquo ∆ίνη 6 230-240

Cavounidis J 2003 lsquoGenderd patterns of Migration to Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών 110 Α 221-238

Glavanis P 1995 lsquoΟι laquoΝέοι Είλωτεςraquo στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η laquoΜουσουλmicroανική Φωνήraquo ως

απάντηση σε τύπο και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισmicroούrsquo Στο Ι Ψηmicromicroένος (επιmicro) Μετανάστευση

από τα Βαλκάνια Κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

Iossifides Th 1997 lsquoImmigrants in the Athens Labour Market A Comparative Study of

Albanians Egyptians and Filipinosrsquo Στο R King και R Black (επιmicro) Southern Europe and the New

Immigrations Brighton Sussex Academic Press

Karakatsanis N M J Swarts 2003 lsquoMigrant Women Domestic Work and the Sex Trade in

Greece ndash A snapshot of Migrant policy in the Makingrsquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α

239-270

Κούρτοβικ Ι 1998 lsquoΕργασία Μεταναστριών και Προσφύγωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro)

Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Lazaridis G 1999 lsquoThe Helots of the New Millenium Ethnic- Greek Albanians and laquoOtherraquo

Albanians in Greecersquo Στο F Anthias and G Lazaridis (επιmicro) Ιnto the Margins Migration and

Exclusion in Southern Europe Aldershot Ashgate

Lazaridis G E Wickens 1999 lsquolaquoUsraquo and the laquoOtherraquo Ethnic Minorities in Greecersquo Annals of

Tourism Research 26632- 655

Lazaridis G I Psimmenos 2000 lsquoMigrant Flows from Albania to Greece Economic Social

and Spacial Exclusionrsquo Στο R King G Lazaridis Ch Tsardanidis (επιmicro) Eldorado or Fortress

Migration in Southern Europe New York St Martinrsquos Press

Λαζαρίδου Γ 1995 lsquoΜετανάστριες στην Ελλάδα- Οικιακές βοηθοί από Φιλιππίνες και Αλβανία-

Μία επιτόπια microελέτηrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός

Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη

Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Λάζος Γ 2002 Πορνεία και ∆ιεθνική Σωmicroατεmicroπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόmicroοι Α και Β

Αθήνα Καστανιώτης

Λιάκος Α 1998 lsquoΑντινοmicroίες στην Ανάλυση του Ρατσισmicroούrsquo Στο Έξι Κείmicroενα για το Ρατσισmicroό

Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισmicroού Αθήνα Παρασκήνιο

Μαράτου-Αλιπράντη Λ 1994 Ξένο εργατικό δυναmicroικό Τάσεις και το πρόβληmicroα της Κοινοτικής

Ενσωmicroάτωσης ∆ιαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισmicroού στην Ελλάδα Τόmicroος ΙΙ Αθήνα ΕΚΚΕ

Μουσούρου Λ Μ 1991 Μετανάστευση και microεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την

Ευρώπη Αθήνα Gutenberg

Πετρινιώτη Ξ 1993 Η microετανάστευση προς την Ελλάδα Αθήνα Οδυσσέας

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 2: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

2

αστικό χώρο και λιγότερο microε τον lsquoαγροτικόrsquo ή lsquomicroη-αστικόrsquo χώρο microε τον οποίο ασχολήθηκαν κατά

κόρον όσοι ανθρωπολόγοι διερεύνησαν ζητήmicroατα της ελληνικής εθνογραφίας

ΒΑΣΙΚΕΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ

Η αρχή της ισότητας των δύο φύλων καθιερώθηκε στην Ελλάδα microε το Σύνταγmicroα του 1975

και θεmicroελιώθηκε τη δεκαετία του rsquo 80 microε την εισαγωγή σηmicroαντικών νοmicroοθετικών και θεσmicroικών

αλλαγών που διασφαλίζουν την ισότητα microεταξύ ανδρών και γυναικών όπως η τροποποίηση και

αναθεώρηση του Οικογενειακού ∆ικαίου και η εισαγωγή νέων νόmicroων σχετικά microε την εξάλειψη των

διακρίσεων στην πρόσβαση των γυναικών στην εκπαίδευση στην επαγγελmicroατική κατάρτιση στην

απασχόληση καθώς και στις εργασιακές σχέσεις Όπως ήταν λογικό microια τέτοια θεσmicroική καθιέρωση

οδήγησε αρχικά στη συγγραφή και δηmicroοσίευση κειmicroένων νοmicroικής κατεύθυνσης (Μπακόπουλος

1986 Παπαγιαννάκη 1986) Τα περισσότερα από αυτά δίνουν έmicroφαση στο ισχύον ∆ίκαιο και

ανταποκρίνονται στην αρχή της ίσης microεταχείρισης αντρών και γυναικών (Αυδή- Καλκάνη 1978)

Αποβλέπουν δε στην νοmicroοθετική κατοχύρωση αυτής της αρχής σε θέmicroατα εργασίας (Βουτυράς

1981)

Ανιχνεύοντας τη βιβλιογραφία για τη γυναικεία εργασία βρίσκεται κανείς αντιmicroέτωπος microε

πολλά δηmicroοσιεύmicroατα οικονοmicroικής κατεύθυνσης τα οποία πραγmicroατεύονται την εφαρmicroογή της

αρχής της ισότητας σε θέmicroατα αmicroοιβών διάρκειας εργασίας συντάξεων ασφαλίσεων (Παυλίδου

1989 Πετράκη-Κώττη 1985 Χλέτσος 1988) Σε δεύτερο επίπεδο γίνεται microια προσπάθεια στα

ίδια αυτά δηmicroοσιεύmicroατα να προταθούν microέτρα που να συmicroβάλουν στη χάραξη εργατικής

πολιτικής Στο σώmicroα της βιβλιογραφίας περιλαmicroβάνονται επίσης κείmicroενα που επισηmicroαίνουν τον

κίνδυνο διατήρησης της ανισότητας εις βάρος των γυναικών στον τοmicroέα των νέων τεχνολογιών

Πολλά από τα δηmicroοσιεύmicroατα περί γυναικείων θεmicroάτων οργανώνονται γύρω από την ανάγκη

δράσης σχετικά microε τα προβλήmicroατα του τοmicroέα της εργασίας Επισηmicroαίνουν τα microέτρα που θα

βοηθήσουν στην προώθηση της πολιτικής της ισότητας στην καταπολέmicroηση της ανεργίας των

γυναικών και στην εναρmicroόνιση της χώρας microας microε την ΕΟΚ (Καραντινός 1989 Μαρmicroατάκη-

Μόλχο 1989 Σακέλλης 1989 Στρατηγάκη 1989α)

Οι δηmicroοσιευmicroένες εργασίες ιστορικής κατεύθυνσης είναι σχετικά λιγοστές και

χαρακτηρίζονται από δύο τάσεις η microία αφορά την προσπάθεια εφαρmicroογής microιας ιστορικής

ανάλυσης και ερmicroηνείας του φαινοmicroένου της γυναικείας εργασίας και η δεύτερη σχετίζεται microε την

προσπάθεια σύνδεσής του microε τις απαρχές της φεmicroινιστικής πολιτικής πρακτικής στην Ελλάδα

Γενικότερα οι ιστορικές προσεγγίσεις της γυναικείας εργασίας φωτίζουν την κατεύθυνση και τη

διαδικασία διαmicroόρφωσης του φαινοmicroένου αυτού microέσα στο χρόνο στο πλαίσιο της ευρύτερης

κοινωνικής και οικονοmicroικής πορείας της χώρας (Αβδελά 1987 Αβδελά 1988β Πιζάνιας 1993)

Επίσης συνδέουν τη γυναικεία εργασία microε την ανάπτυξη του δηmicroόσιου τοmicroέα και τις στρατηγικές

που υιοθετούν τα microεσαία στρώmicroατα Οι προσεγγίσεις αυτές προσφέρουν microια πολύπλευρη

θεώρηση του φαινοmicroένου γιατί το τοποθετούν στον κοινωνικό χώρο και χρόνο το εξετάζουν ως

3

microέρος ενός ευρύτερου συνόλου εντάσσοντάς το στον κατά φύλα καταmicroερισmicroό της εργασίας στο

πλαίσιο της εκσυγχρονιστικής διαδικασίας του ελληνικού κράτους

Στα δηmicroοσιεύmicroατα κοινωνιολογικής και (λιγότερο) ανθρωπολογικής κατεύθυνσης είναι

εmicroφανής η τάση σύνδεσης της γυναικείας απασχόλησης microε την οικογένεια microε τους ρόλους της

εργαζόmicroενης γυναίκας microέσα σε αυτή και τον τρόπο που η οικογένεια επηρεάζει την γυναικεία

απασχόληση και αντιστρόφως (Βαΐου 1987α Βαϊου 1987β Βαΐου Στρατηγάκη 1989 ∆ουλκέρη

1986 ∆ήmicroου 1989 Moussourou amp Spiliotopoulos 1984) Η γυναικεία εργασία εξετάζεται ως microια

όψη των microεταβολών των σύγχρονων οικογενειακών δοmicroών και συνδέεται microε τα πρότυπα ζωής

της microεσαίας ή εργατικής τάξης Η γυναικεία εργασία εξετάζεται επίσης ως συνάρτηση των

οικονοmicroικών δραστηριοτήτων του ζευγαριού και της αλληλοσυσχέτισής τους στο εσωτερικό της

οικογένειας και ως συνάρτηση των αναγκών που προκύπτουν από τη δηmicroιουργία οικογένειας

(∆ουλκέρη 1986 Θανοπούλου Κωτσοβέλου amp Παπαρούνη 1999 Καβουνίδη 1982 Καβουνίδη

1996) Συχνά διαφαίνεται επίσης η τάση συσχέτισης της γυναικείας εργασίας microε την

τεχνολογική εξέλιξη την κοινωνική microεταβολή την καπιταλιστική ανάπτυξη την αστυφιλία τη

χειραφέτηση της γυναίκας τη φεmicroινιστική ιδεολογία την ανάπτυξη γυναικείων επαγγελmicroατικών

κλάδων και τη laquoθηλυκοποίησήraquo τους και την κοινωνική κινητικότητα Πολλά από αυτά τα

δηmicroοσιεύmicroατα χρησιmicroοποιούν στατιστικά στοιχεία τα οποία προέρχονται από την ΕΣΥΕ ή από

διεθνείς οργανισmicroούς Μερικά αποτελούν εργασίες δηmicroογράφων στις οποίες συσχετίζεται η

γονιmicroότητα microε τη γυναικεία εργασία ενώ η τελευταία αναφέρεται ως microια από τις διαστάσεις που

επηρεάζουν τις αποφάσεις τεκνοποίησης των ζευγαριών (Συmicroεωνίδου 1986 Συmicroεωνίδου 1990)

Στην προκειmicroένη περίπτωση επιχειρείται microια σύγκριση microε τις χώρες της ΕΟΚ Ενδιαφέρον

επίσης παρουσιάζουν οι εργασίες κοινωνιολόγων για την εκπαίδευση καθώς επισηmicroαίνουν την

άmicroεση σύνδεση της εργασίας ενός microέρους των εργαζοmicroένων γυναικών microε την εκπαίδευσή τους

(Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου 1998 Τζεπόγλου 1989)

Το σώmicroα της βιλβλιογραφίας περιλαmicroβάνει και κείmicroενα που στηρίζονται σε επιτόπιες

έρευνες και τα οποία δίνουν έmicroφαση στη microελέτη συγκεκριmicroένων επαγγελmicroατικών οmicroάδων όπως

οι κοmicromicroώτριες (Βakalaki 1984 Μπακαλάκη 1988 Πετρονώτη 1995β) και οι δηmicroοσιογράφοι του

γυναικείου περιοδικού τύπου (Μiliori 1993) Οι συγγραφείς πολλών από τα παραπάνω έργα

είναι γυναίκες γεγονός που δηλώνει ότι η γυναικεία εργασία ως αντικείmicroενο έρευνας αποτελεί

laquoγυναικείοraquo ενδιαφέρον microε ελάχιστες εξαιρέσεις η παραγωγή των έργων αυτής της ενότητας

παρουσιάζει εντυπωσιακή άνθιση από το 1980 και microετά Σε πολλά από αυτά τα δηmicroοσιεύmicroατα

διαφαίνεται η τάση σύνδεσης της γυναικείας εργασίας microε την προβληmicroατική του φύλου Είναι η

περίοδος κατά την οποία το φύλο εmicroφανίζεται ως αναλυτική κατηγορία ως προς τη διερεύνηση

των γυναικείων ζητηmicroάτων και συναρτάται microε τις θεωρητικές αναζητήσεις ερευνητριών-

φεmicroινιστριών γύρω από το θέmicroα της ανισότητας των φύλων της κοινωνικής κατασκευής τους και

τις επιδράσεις αυτών των απόψεων στη διερεύνηση της γυναικείας εργασίας Κυρίως τις

ενδιαφέρει να microελετήσουν τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται ανάmicroεσα στα δύο φύλα σε

4

όλα τα επίπεδα δραστηριοτήτων και σχέσεων και ειδικά στο πεδίο της εργασίας Σε αυτό το

πεδίο ισχύει περισσότερο από κάθε άλλο πεδίο δράσης το σύνθηmicroα ότι laquoτο προσωπικό είναι και

πολιτικόraquo καταρρίπτοντας έτσι τα κοινωνικώς επιβεβληmicroένα lsquoόριαrsquo ανάmicroεσα στο lsquoδηmicroόσιοrsquo

(εργασία) και το lsquoιδιωτικόrsquo (οικογένεια οικιακός χώρος) Σε microερικές επίσης microελέτες εξετάζεται η

σχέση χώρου και φύλου ειδικότερα σε θέmicroατα οικιακής εργασίας

Μελετώντας τα κείmicroενα που έχουν γραφτεί για τη γυναικεία εργασία οη ενδιαφερόmicroενοςη

αντιmicroέτωπίζει microια σειρά πληροφοριακών και εκλαϊκευτικών άρθρων που αφορούν τη θέση των

γυναικών στη ∆ηmicroόσια ∆ιοίκηση Τα κείmicroενα αυτά εmicroφανίζονται σε κοmicromicroατικά έντυπα και

έκφράζουν microια συγκεκριmicroένη πολιτική ιδεολογία ή έχουν τυπωθεί από δηmicroόσιους φορείς όπως

η Γραmicromicroατεία Ισότητας και ο ΟΑΕ∆ και αποσκοπούν στην ενηmicroέρωση των γυναικών για τα

δικαιώmicroατά τους καθώς και στην προβολή των αιτηmicroάτων και των διεκδικήσεών τους

Υπάρχουν επίσης αρκετές δηmicroοσιευmicroένες εργασίες που συνδέουν τη γυναικεία εργασία microε

την τουριστική ανάπτυξη (Castelberg-Koulma 1991 Κασιmicroάτη Θανοπούλου Τσάρτας 1995

Μανώλογλου 1990) αλλά λίγες ασχολούνται microε τις γυναίκες ως επιχειρηmicroατίες (Galani- Moutafi

1993 Galani - Moutafi 1994 Kousis 1989) ή εργαζόmicroενες σε οικογενειακές ή άλλου τύπου

επιχειρήσεις Γενικά οι γυναίκες ως lsquoεπιχειρηmicroατικά υποκείmicroεναrsquo ανεξάρτητες από την

οικονοmicroική δράση των αρσενικών microελών της οικογένειας δεν έχουν απασχολήσει ιδιαιτέρως τους

κοινωνικούς επιστήmicroονες παρrsquo οτι η έρευνα σε microια τέτοια κατεύθυνση θα φώτιζε πολλές από τις

πτυχές της σύγχρονης προβληmicroατικής περί έmicroφυλης (γυναικείας) ταυτότητας και εργασίας

Σε microια διαφορετική κατεύθυνση οι έρευνες που αφορούν την γυναικεία εργασία σε σχέση microε

τις αγροτικές δραστηριότητες εστιάζουν την δεκαετία του rsquo90 περισσότερο στην οικονοmicroική

δράση των γυναικών σε lsquoπαραγεωργικέςrsquo δραστηριότητες όπως οι αγροτοτουριστικοί

συνεταιρισmicroοί στο ευρύτερο πλαίσιο του έmicroφυλου καταmicroερισmicroού εργασίας στα ελληνικά αγροτικά

νοικοκυριά (Γιδαράκου 1998 Ιακωβίδου 2000 Παπαγαρουφάλη 1986 Petronoti 1981 Σαφιλίου

2002 Τσάρτας και Θανοπούλου 1994)

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΦΥΛΟ ΣΤΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

Εξετάζοντας το τmicroήmicroα εκείνο της βιβλιογραφίας που αφορά τη διερεύνηση της γυναικείας

εργασίας από τη σκοπιά των κοινωνικών επιστηmicroών είναι προφανές ότι το φύλο αποτελεί

αποφασιστικό προσδιοριστικό παράγοντα για την επιλογή επαγγέλmicroατος ενώ ο τρόπος που

διαπλέκει και προσδιορίζει την έννοια τις lsquoεργασίαςrsquo αποτελεί ευρύ πεδίο microελετών για τους

περισσότερους κοινωνιολόγους και λιγότερο για τους ανθρωπολόγους

Γενικότερα η σφαίρα της εργασίας αποτελεί πρόσφορο έδαφος ανάδειξης της

πολυπλόκοτητας των τρόπων microε τους οποίους τα υποκείmicroενα και συγκεκριmicroένα οι γυναίκες

δίνουν σάρκα και οστά στην επιθυmicroία τους να επιτύχουν ν rsquoαναγνωριστούν και να

αποδεσmicroευτούν από τις κοινωνικές συmicroβάσεις Η lsquoεργασίαrsquo αποτελεί πεδίο πολλαπλών

εννοιολογήσεων Συνιστά κύριο πεδίο της ανθρώπινης ύπαρξης στο οποίο τα υποκείmicroενα

5

επενδύουν προσοχή χρόνο ενέργεια θέλοντας να επιβιώσουν αλλά και να εκφραστούν

δηmicroιουργικά να ασκήσουν έλεγχο πάνω σε άλλα πρόσωπα να microεταλλάξουν υλικά αγαθά σε

κοινωνικές διακρίσεις να κερδίσουν αυτοεκτίmicroηση και ευχαρίστηση H εργασία microπορεί να οριστεί

microόνο σε σχέση microε τις ιδιαίτερες κοινωνικές και πολιτικές σχέσεις microέσα στις οποίες εγγράφεται Ο

όρος laquoεργασίαraquo δεν microπορεί να οριστεί έξω από το πολιτισmicroικο-κοινωνικό πλαίσιό της Η εργασία

είναι ο χώρος όπου διαmicroορφώνεται νοmicroιmicroοποιείται αναπαράγεται και microετασχηmicroατίζεται ο

κοινωνικός προσδιορισmicroός των φύλων (Κραβαρίτου 1989)

Η συζήτηση γενικά που έχει διεξαχθεί για την εργασία κυρίως από οικονοmicroολόγους και

microερικούς κοινωνικούς ερευνητές αναφέρεται ως επι το πλείστον στην lsquoαmicroειβόmicroενηrsquo εργασία που

γίνεται αντιληπτή ως lsquoαπασχόλησηrsquo ορίζεται ως lsquoπαραγωγικήrsquo και πραγmicroατοποιείται από άνδρες

σε διακεκριmicroένους τόπους δουλειάς (Βαϊου Χατζηmicroιχάλης 1997) Η microορφή αυτή της εργασίας

έχει αναχθεί σε πρότυπο microε το οποίο συγκρινόmicroενες όλες οι άλλες microορφές εργασίας αποτελούν

παρέκκλιση Για παράδειγmicroα η οικογενειακή εργασία η αυτοαπασχόληση η εποχιακή εργασία η

ασυνεχής και γενικότερα όποια εργασία έχει το χαρακτήρα της lsquoάτυπηςrsquo αποτελεί περιθωριακό

αντικείmicroενο διερεύνησης Η microη αmicroειβόmicroενη εργασία θεωρείται βοηθητική και microη παραγωγική

συνδέεται microε τις γυναίκες και έχει αποτελέσει microέρος της συζήτησης για την εργασία στα πλαίσια

των φεmicroινιστικών προσεγγίσσεων που microελετούν την εργασία των γυναικών

Η εργασία που προϋποθέτει εκπαίδευση και περιέχει άσκηση εξουσίας οδηγεί σε

κοινωνική καταξίωση ενώ προσδιορίζεται από πνευmicroατική δραστηριότητα ή συνδυάζει εν microέρει

και χειρωνακτική απαιτώντας κάποιο είδος δεξιότητας microπορεί να έχει το χαρακτήρα lsquoκαριέραςrsquo

Η lsquoεργασίαrsquo που δεν έχει αυτόν το χαρακτήρα και θεωρείται αξιολογικά lsquoκατώτερηrsquo δεν απαιτεί

εκπαίδευση ή microόρφωση δεν συνοδεύεται από κοινωνική καταξίωση ενώ είναι χαmicroηλά

αmicroειβόmicroενη γίνεται αντιληπτή απλά ως lsquoεργασίαrsquo (Παπαζήση 1999)

Για τις γυναίκες η έννοια αλλά και η εmicroπειρία της εργασίας είναι πολύ πιο σύνθετες από

την laquoαmicroοιβόmicroενη απασχόλησηraquo Περιλαmicroβάνουν διαδικασίες και σχέσεις εργασίας που

διαπερνούν το σύνολο της καθηmicroερινής ζωής και δύσκολα εντάσσονται σε δυϊστικές

ταξινοmicroήσεις δουλειά- σχόλη χρόνος εργασίας- χρόνος ανάπαυσης τόπος δουλειάς- τόπος

κατοικίας microητρότητα- καριέρα lsquoιδιωτικήrsquo ή lsquoδηmicroόσιαrsquo σφαίρα Τα όρια αυτών των ταξινοmicroήσεων

συχνά συγχέονται και microετατίθενται και δύσκολα microπορούν να ερmicroηνευθούν microε βάση τις

καθιερωmicroένες αναλυτικές κατηγορίες (Βαϊου Στρατηγάκη 1989 Βαΐου 1989 Θανοπούλου

Κωτσοβέλου Παπαρούνη 1999 Καβουνίδη 1996) Για παράδειγmicroα η lsquomicroητρότηταrsquo ως βιολογική

και νοmicroική κατάσταση της γυναίκας ανήκει στη σφαίρα του lsquoιδιωτικούrsquo ως έκφραση της

προσωπικής εmicroπειρίας του υποκειmicroένου στο χώρο του Όmicroως στο βαθmicroό που η γέννηση και το

φαινόmicroενο της υπογεννητικότητας απασχολούν την κρατική πολιτική εmicroπλέκεται microε την άσκηση

της δηmicroόσιας εξουσίας και είναι στοιχείο του δηmicroόσιου χώρου Η lsquoκαριέραrsquo ανήκει στο χώρο του

δηmicroόσιου αφού ασκείται στο πεδίο των συναλλαγών ή της διοίκησης και περιέχει εξουσία

Ωστόσο η microητρότητα επηρεάζεται άmicroεσα από την καριέρα και το αντίστροφο καταδεικνύοντας ότι

6

και οι δύο αποτελούν καταστάσεις microε διπλή οπτική Στη διαπλοκή των δύο η σχέση και ο

καθορισmicroός του δηmicroόσιου και του ιδιωτικού δεν συνιστούν πάντα διακριτούς τοmicroείς microε αυστηρά

όρια (Παπαζήση 1999)

Γενικότερα η συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό είναι στενά συνδεδεmicroένη microε τα

γεγονότα του κύκλου ζωής Στην Ελλάδα οι γυναίκες που εργάζονται διατηρούν την απασχόλησή

τους microέχρι ένα συγκεκριmicroένο σηmicroείο της ζωής τους όπως είναι ο γάmicroος ή η γέννηση του πρώτου

τους παιδιού στην συνέχεια όmicroως την διακόπτουν χωρίς να επανέρχονται αργότερα στην αγορά

εργασίας (Θανοπούλου Κωτσοβέλου Παπαρούνη 1999 Μουσούρου 1996 Νικολαΐδου 1975) Ο

αριθmicroός των παιδιών συνδέεται αρνητικά microε την εργασία των γυναικών (Βελεντζάς 1988

Συmicroεωνίδου 1986 Συmicroεωνίδου 1989α Συmicroεωνίδου 1989β Συmicroεωνίδου 1990) Επίσης το εισόδηmicroα

του νοικοκυριού όταν ξεπερνά ένα συγκεκριmicroένο επίπεδο microπορεί να έχει αρνητική επίδραση στη

συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό

Όσο υπάρχει ένας καταmicroερισmicroός της εργασίας κατά φύλο όπου ο άνδρας δεν εmicroπλέκεται στα

οικιακά καθήκοντα στο σπίτι και η γυναίκα δεν έχει ίση πρόσβαση και ίσους όρους στη microισθωτή

εργασία οι δύο σύζυγοι συνεχίζουν να έχουν όχι microόνο κοινά αλλά και ξεχωριστά συmicroφέροντα ως

προς της εργασία της συζύγου Η ευχέρεια των γυναικών για διάθεση της εργασίας τους

περιορίζεται microε διάφορους τρόπους από τις ιδεολογικές προδιαγραφές για τον καταmicroερισmicroό της

εργασίας κατά φύλο και το φόρτο της microη προσοδοφόρου εργασίας που προσφέρουν οι γυναίκες

στο σπίτι Συνήθως όmicroως περιορίζεται και από τους άνδρες τους καθώς ο σύζυγος ασκεί έλεγχο

αποτρέποντας τη γυναίκα του από το να αναλάβει προσοδοφόρο εργασία Όπου η γυναίκα

εργάζεται microαζί microε τον άνδρα της (για παράδειγmicroα στη βιοτεχνία) ο σύζυγος ελέγχει το προϊόν της

εργασίας της Από αυτήν την άποψη η γυναικεία εργασία αποτελεί ένα πρίσmicroα για την

επανεξέταση θεσmicroών και πολιτισmicroικών διαδικασιών τις οποίες επαναπροσδιορίζει και

ανασηmicroασιοδοτεί Για παράδειγmicroα ο γάmicroος είναι microια διαδικασία συνεχούς διαπραγmicroάτευσης των

όρων συνύπαρξης και ανταλλαγής ανάmicroεσα στους συζύγους Παράλληλα διαπιστώνεται ότι οι

γυναίκες εφαρmicroόζουν στρατηγικές που τείνουν να βελτιώνουν τη σχετική τους θέση microέσα από την

εργασιακή τους εmicroπειρία (Συmicroεωνίδου 1994 Kavounidis 1985 Καβουνίδη 1989 Κετσετζοπούλου

Συmicroεωνίδη 2002 Πετρονώτη 1995α Πετρονώτη 1995β)

Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα η γυναικεία απασχόληση παρουσιάζει τα παρακάτω βασικά

χαρακτηριστικά Αύξηση της συmicromicroετοχής στο εργατικό δυναmicroικό βελτίωση του εκπαιδευτικού

επιπέδου των εργαζόmicroενων γυναικών αύξηση της απασχόλησης των γυναικών ως microισθωτών στον

τριτογενή τοmicroέα αύξηση και διατήρηση σε υψηλά επίπεδα της microακροχρόνιας ανεργίας των

γυναικών ((Αυδή ndash Καλκάνη 1989 ∆έδε 1995 Μουσούρου 1993 Παπαγαρουφάλη-Ιακώβου 1989

Πετρινιώτη 1989β Πετρινιώτη 1989γ Χλέτσος 1988)

Ωστόσο οι ερευνητές διαπιστώνουν microια σειρά αντιφατικών καταστάσεων και εξελίξεων όπως

είναι η σταδιακή επιλογή laquoανδρικώνraquo και τεχνολογικά προηγmicroένων επαγγελmicroάτων και κλάδων

αλλά και η περιορισmicroένη εκπροσώπηση των γυναικών σε ορισmicroένα επαγγέλmicroατα υψηλής

7

υπευθυνότητας και κοινωνικού κύρους (Ηλιού 1988 Μαγγανάρα 1988 Μαγγανάρα 1998

Πετρινιώτη 1991 Στρατηγάκη 1989β Στρατηγάκη 1987α Στρατηγάκη 1987β) Επίσης ισχυρίζονται

ότι το ελληνικό κράτος εξακολουθεί να στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά στον laquoυποχρεωτικό

αλτρουϊσmicroόraquo των γυναικών για να καλύψει τις τεράστιες αδυναmicroίες του στον τοmicroέα της πρόνοιας

ΑΜΟΙΒΟΜΕΝΗ ΚΑΙ ΜΗ ΑΜΟΙΒΟΜΕΝΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ

Το microεγαλύτερο κοmicromicroάτι της βιβλιογραφίας για τις γυναίκες και την εργασία τους

υπογραmicromicroίζει τη διαίρεση της εργασίας σε αmicroοιβόmicroενη και microη σε εργασία lsquomicroέσαrsquo και lsquoέξωrsquo από

το σπίτι ενώ εστιάζει στην εργασία που έχει το χαρακτήρα της laquomicroερικής απασχόλησηςraquo

Σύmicroφωνα microε πολλές ερευνητικές εργασίες και δηmicroοσιεύmicroατα η θέση των γυναικών στην

αγορά εργασίας καθορίζεται από τη θέση τους στην οικογένεια και από το γεγονός ότι σηκώνουν

το βάρος της οικιακής εργασίας Ο χώρος δουλειάςπαραγωγήςmicroισθωτής εργασίας είναι χώρος

όπου δεν διαmicroορφώνονται microόνο σχέσεις παραγωγής αλλά ασκούνται και σχέσεις εξουσίας

ανάmicroεσα στα φύλα Οι γυναίκες υφίστανται ιδιαίτερη εκmicroετάλλευση στην αγορά εργασίας εξαιτίας

των καθηκόντων τους στην οικογένεια Υποχρεώνονται να δεχθούν microερική απασχόληση ή

δουλειές microε δυσmicroενέστερους όρους εργασίας οι οποίες microπορούν να συνδυαστούν εύκολα microε τις

οικογενειακές τους υποχρεώσεις (∆ήmicroου 1989 Ζακοπούλου Παναγιωτοπούλου 1988α

Ζακοπούλου Παναγιωτοπούλου 1988β Καραmicroεσίνη 1998) O διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στους

ρόλους των δύο φύλων microεταξύ εργασίας και οικογένειας και αντίστοιχα ανάmicroεσα στον ιδιωτικό

και τον δηmicroόσιο χώρο παραγνωρίζει τη διάσταση της οικονοmicroικής συνεισφοράς των γυναικών

και έχει ως συνέπεια τη διαmicroόρφωση ειδικών ndashmicroειονεκτικών- συνθηκών στην πρόσληψη των

γυναικών στην εργασία στη διαmicroόρφωση των microισθών τους και στην επαγγελmicroατική τους εξέλιξη

(Κασιmicroάτη 1982 Κετσετζοπούλου 2002 Παναγιωτόπουλος 1998)

Η αύξηση της συmicromicroετοχής των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό υπήρξε αποτέλεσmicroα--σε

microεγάλο βαθmicroό--της αυξανόmicroενης συmicromicroετοχής τους στα συστήmicroατα εκπαίδευσης και κατάρτισης

(Γαβριήλ 1989 Ιωακείmicroογλου Καmicroινιώτη Κωστάκη Σκοπελίτου 1998 Καβουνίδη 1990

Κανελλόπουλος 1989 Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου 1998) Η αύξηση αυτή συmicroπορεύτηκε microε τις

ανάγκες που δηmicroιουργήθηκαν από τις εξελίξεις και τους microετασχηmicroατισmicroούς στις κοινωνικές

δοmicroές στην οικονοmicroική ανάπτυξη και στην οργάνωση της εργασίας Ωστόσο ένα τέτοιο γεγονός

δεν ακύρωσε τους microηχανισmicroούς παραγωγής προβληmicroάτων και διακρίσεων σε βάρος των

γυναικών στις δοmicroές της αγοράς εργασίας Από αυτήν την άποψη αρκετοί ερευνητές

διαπιστώνουν για παράδειγmicroα υποεκπροσώπηση των γυναικών σε σηmicroαντικούς τοmicroείς της

κοινωνικής και οικονοmicroικής ζωής όπως στον τοmicroέα της επιστήmicroης στην έρευνα στα κέντρα

λήψης αποφάσεων και γενικά στις υψηλές βαθmicroίδες της επαγγελmicroατικής ιεραρχίας (Ηλιού 1988

Μαγγανάρα 1988 Μαγγανάρα 1998) Από την άλλη πλευρά η απασχόληση των γυναικών έχει

αυξηθεί στις διοικητικές θέσεις και στους τοmicroείς των υπηρεσιών (Γεωργακοπούλου 1998) Αυτή

η κατάσταση συνυπάρχει microε microια τάση laquoπρολεταριοποίησηςraquo των γυναικών στον τοmicroέα των

8

υπηρεσιών όπου η απασχόλησή τους περιορίζεται σε χαmicroηλές και ανειδίκευτες θέσεις στην

επαγγελmicroατική ιεραρχία Στη βιοmicroηχανία η δραστηριότητα των γυναικών συγκεντρώνεται στους

τοmicroείς κατασκευής ειδών ένδυσης και κατασκευής τροφίmicroων και ποτών (Καβουνίδη 1982

Σαπουντζάκη 1991 Λαmicroπριανίδης Ανδριάς Καραγιάννης Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995) Από την δε

κατανοmicroή των ενταγmicroένων ερευνητών σε βαθmicroίδες διαπιστώνεται ότι στις υψηλές βαθmicroίδες οι

γυναίκες είναι ελάχιστες ενώ η διαφορά microειώνεται στις χαmicroηλότερες ερευνητικές βαθmicroίδες

(Αλιπράντη-Μαράτου 2001 Τεπέρογλου Μαράτου-Αλιπράντη Κετσετζοπούλου 2001)

Όσον αφορά το εκπαιδευτικό προσωπικό στην προσχολική εκπαίδευση η συντριπτική

πλειονότητα είναι γυναίκες στη στοιχειώδη και microέση εκπαίδευση πάνω από το microισό των

διδασκόντων είναι γυναίκες ενώ στο διδακτικό προσωπικό ανώτατης εκπαίδευσης οι γυναίκες

υποεκπροσωπούνται Όπως επίσης διαπιστώνεται από τα στοιχεία της στατιστικής υπηρεσίας

για το 2000 οι γυναίκες απόφοιτες ανώτατης εκπαίδευσης πλήττονται από την ανεργία σε πολύ

microεγαλύτερα ποσοστά από τους άνδρες (Παπαδόπουλος Σερεmicroέτης 1998β Πετρινιώτη 1989α

Πετρινιώτη 1989γ)

Η έρευνα για την εργασία των γυναικών στην Ελλάδα έχει δώσει έmicroφαση στην αmicroειβόmicroενη

απασχόληση (Κασιmicroάτη 1982 Καραmicroεσίνη 1998 Θανοπούλου 1992) Οι περισσότερες microελέτες

και έρευνες εντάσσονται στην προβληmicroατική της ισότητας των δύο φύλων και όχι στην

προβληmicroατική των σχέσεων εξουσίας ανάmicroεσα στα φύλα Η φεmicroινιστική και κυρίως η microαρξιστική

προσέγγιση κατέδειξε ότι η συmicromicroετοχή των γυναικών στην lsquoεξωοικιακήrsquo παραγωγική διαδικασία

σε σύγκριση microε των ανδρών χαρακτηρίζεται από χαmicroηλές αmicroοιβές για την παροχή ίσης

εργασίας (Πετράκη-Κώττη 1985 Πετράκη-Κώττη 1998) Οι γυναίκες απολύονται πρώτες σε

περιόδους κρίσης ενώ πλήττονται από την ανεργία και την υποαπασχόληση διπλάσια από τους

άνδρες Επίσης κατέχουν κατώτερες θέσεις σε όλους τους οικονοmicroικούς τοmicroείς και συmicromicroετέχουν

σε κάθε είδος οικογενειακής επιχείρησης σαν microη- αmicroειβόmicroενα microέλη σε ένα πολλαπλάσια

υψηλότερο ποσοστό από τους άνδρες τους κατεξοχήν ιδιοκτήτες και διαχειριστές των

επιχειρήσεων (ΙωακείmicroογλουΚαmicroινιώτη Κωστάκη Σκοπελίτου 1998 Καραντινός 1987

Πετρινιώτη 1989β Σακέλλης 1993)

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΜΗ - ΑΜΟΙΒΟΜΕΝΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Οι γυναίκες χάρη στην υποκειmicroενική προσέγγιση και τη βιωmicroένη τους εmicroπειρία κατέδειξαν

ότι ο χρόνος εργασίας δεν είναι microόνο ο εmicroπορευmicroατοποιηmicroένος αλλά και ο αόρατος της microη-

αmicroειβόmicroενης εργασίας και συνέβαλαν στον lsquoαντικειmicroενικότεροrsquo ορισmicroό του Στην laquoεπίσηmicroηraquo

οικονοmicroία έχει καθιερωθεί (από την οικονοmicroική επιστήmicroη) η κατηγορία των laquoσυmicroβοηθούντων και

microη αmicroειβόmicroενων microελών της οικογένειαςraquo η πλειοψηφία της οποίας αποτελείται από γυναίκες

(αγροτικός χώρος και επιχειρήσεις) Ωστόσο όλοι σχεδόν οι microελετητές συmicroφωνούν ότι ο ρόλος

9

της γυναίκας στην αγορά εργασίας δεν είναι αυτοδύναmicroος Επίσης διαπιστώνουν έντονη την

τάση η απασχολούmicroενη γυναίκα να προτιmicroά την εξαρτηmicroένη εργασία σε όλες τις επαγγελmicroατικές

κατηγορίες Η γυναικεία microη αmicroοιβόmicroενη εργασία τις περισσότερες φορές παίρνει το χαρακτήρα

της laquoεθελοντικήςraquo εργασίας Ως τέτοια ορίζεται ο όγκος της εργασίας που χρειάζεται να

αναλάβουν οι γυναίκες-microέλη των νοικοκυριών και δεν αφορά microόνο τις υπηρεσίες που

παρέχονται υποτυπωδώς όπως η φροντίδα των ηλικιωmicroένων αλλά επεκτείνεται και στις

υπηρεσίες που παρέχονται δηmicroόσια όπως είναι η υγεία Οι γυναίκες-συγγενείς που φροντίζουν

τον νοσηλευόmicroενο ασθενή στα νοσοκοmicroεία της Αθήνας είναι αναγκαίο στοιχείο για τη λειτουργία

της περίλθαψης microε περιορισmicroένο νοσηλευτικό προσωπικό Αυτή η εθελοντική εργασία σπανίως

αναγνωρίζεται ως τέτοια και ο όγκος της microένει να αποτιmicroηθεί Πρόκειται για ένα είδος απλήρωτης

οικιακής εργασίας που συmicroπληρώνει την ελλειmicroατική λειτουργία των δηmicroόσιων υπηρεσιών

Ειδικά στην πόλη διαmicroορφώνεται ένα γυναικείο εργατικό δυναmicroικό που ενώ επιθυmicroεί να εργαστεί

βρίσκεται παγιδευmicroένο σε έναν κόσmicroο lsquoοικιακήςrsquo εργασίας η οποία αποκρύπτεται γιατί

περιγράφεται ως lsquoπροσφοράrsquo lsquoαγάπηrsquo και lsquoφροντίδαrsquo Στην Ελλάδα η παροχή υπηρεσιών από

το κράτος προϋποθέτει την ύπαρξη της νοικοκυράς lsquoπλήρους απασχόλησηςrsquo σε κάθε νοικοκυριό

(Βαΐου Γολέmicroης Λαmicroπριανίδης Χατζηmicroιχάλης Χρονάκη 1996 ∆ήmicroου 1989 Καραmicroεσίνη 1998

Κασιmicroάτη 1982)

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΕΥΕΛΙΚΤΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ

Ο όρος laquoευέλικτεςraquo ή laquoάτυπεςraquo microορφές απασχόλησης χρησιmicroοποιείται για να περιγράψει

τις microορφές εκείνες που αποκλίνουν από το κανονικό microοντέλο εργασίας το οποίο παραπέmicroπει

στην σχέση εξαρτηmicroένης εργασίας πλήρους απασχόλησης (για την Ελλάδα 40 ώρες

εβδοmicroαδιαίως) αορίστου χρόνου ∆ηλαδή για εργασία που παρέχεται έναντι microισθού ή

ωροmicroισθίου και είναι εξαρτηmicroένη από έναν εργοδότη Βέβαια η έννοια της ευελιξίας στην αγορά

εργασίας δεν αφορά microόνο τις ώρες εργασίας και το εργασιακό καθεστώς (αορίστου ή ορισmicroένου

χρόνου) αλλά και τους microισθούς καθώς και τα εργασιακά δικαιώmicroατα (συντάξεις επιδόmicroατα

άδειες κοινωνική ασφάλιση κλπ) Από τις διάφορες κατηγορίες ευέλικτης απασχόλησης οι

ερευνητές δίνουν έmicroφαση στην lsquomicroερική απασχόλησηrsquo η οποία σε αντίθεση microε την καθηmicroερινή και

microε πλήρες ωράριο εργασία αποτελεί microια microορφή παροχής εργασίας microειωmicroένου χρόνου microε

microειωmicroένες αποδοχές Επίσης αναφέρονται και στην lsquoάτυπηrsquo απασχόληση της οποίας βασική

συνθήκη ύπαρξης είναι η microεγάλη προσφορά εργατικού δυναmicroικού που βρίσκεται σε δυσmicroενή

θέση στην αγορά εργασίας αναφορικά microε την ηλικία το φύλο και την κοινωνική προέλευση

(Αβραmicroίδου 2001 Αθανασιάδου Βαϊου Χατζηmicroιχάλης 1997 Πετροπούλου Μιmicroίκου 2001

Kyriazis 1999 Λυmicroπεράκη Μουρίκη 1996 Μουρίκη 1991β Παζαρζή 1991 Σεβαστίδης 1999

Symeonidou-Alatopoulou 1980 Symeonidou 1997)

Στην Ελλάδα άργησαν να θεσmicroοθετηθούν--microόλις το 1990--οι ευέλικτες microορφές

απασχόλησης και microέχρι πρόσφατα εφαρmicroόζονταν ανεπίσηmicroα στον κόσmicroο της παραοικονοmicroίας

10

Επιπλέον το 1998 θεσmicroοθετήθηκαν ρυθmicroίσεις στην αγορά εργασίας που αφορούν την

προστασία των laquoάτυπαraquo εργαζοmicroένων ενώ παράλληλα επιδιώχθηκε και η καταγραφή του

microεγέθους της laquoάτυπηςraquo απασχόλησης Η καθυστέρηση αυτή είχε σαν αποτέλεσmicroα τη microικρή

σχετικά παραγωγή θεωρητικών ερευνών για το εξεταζόmicroενο θέmicroα και κατά συνέπεια την

περιορισmicroένη συστηmicroατική γνώση των ποικίλων όψεων του φαινοmicroένου Το γεγονός ότι οι

microορφές αυτές απασχόλησης άργησαν να θεσmicroοθετηθούν στην Ελλάδα εξηγεί και γιατί

αποτελούν αντικείmicroενο microελέτης και διερεύνησης τα τελευταία κυρίως χρόνια

Σύmicroφωνα microε τους microελετητές οι ευέλικτες microορφές απασχόλησης τείνουν να ενισχύουν και νrsquo

αναπαράγουν τον lsquoπαραδοσιακόrsquo ρόλο της γυναίκας παρά να τον ανατρέπουν διότι πέρα από

ορισmicroένα κοινά για τους εργαζόmicroενους αρνητικά χαρακτηριστικά οι microορφές αυτές απασχόλησης

αφορούν ειδικά τις γυναίκες εργαζόmicroενες Η κύρια προβληmicroατική που αναδεικνύεται από τα

επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα αφορά τους όρους microε τους οποίους οι γυναίκες εισέρχονται στην εν

λόγω αγορά εργασίας

Πιο συγκεκριmicroένα είναι κυρίαρχη η άποψη ότι microε την επέκταση των ευέλικτων microορφών

απασχόλησης επιβεβαιώνεται καταρχήν ο συmicroπληρωmicroατικός χαρακτήρας της γυναικείας

εργασίας και η ευκαιριακή συmicromicroετοχή της γυναίκας στην παραγωγή Επιπλέον αποτρέπεται η

πλήρης και ισότιmicroη συmicromicroετοχή της γυναίκας στην παραγωγή καθώς εγκλωβίζεται στο δίληmicromicroα

ldquoαβέβαιη και υποβαθmicroισmicroένη δουλειά ή ανεργίαrdquo Επίσης microε την ευρεία συmicromicroετοχή των

γυναικών στις ευέλικτες microορφές απασχόλησης ενισχύεται η παραδοσιακή διάκριση ανάmicroεσα σε

lsquoανδρικάrsquo και lsquoγυναικείαrsquo επαγγέλmicroατα ενώ διαιρείται κατά κάποιον τρόπο η αγορά εργασίας σrsquo

έναν κορmicroό εργαζοmicroένων γένους αρσενικού (microε πλήρη απασχόληση υψηλή ειδίκευση και

ικανοποιητικές αmicroοιβές) και σε microία περιφέρεια εργαζοmicroένων γένους θηλυκού (microε επισφαλή

απασχόληση ανειδίκευτη και microε χαmicroηλές αmicroοιβές) Ωστόσο microερικοί κοινωνιολόγοι εκφράζουν

αντίθετη άποψη εκτιmicroώντας ότι microε τις νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης οι γυναίκες έχουν

microεγαλύτερη πρόσβαση στην αγορά εργασίας και έτσι περιορίζεται ο αποκλεισmicroός τους απrsquo

αυτήν επίσης δηmicroιουργούνται οι συνθήκες για την ουσιαστική βελτίωση της σχέσης των δύο

φύλων εξαιτίας microιας συmicromicroετρικής κατανοmicroής της οικιακής εργασίας Επισηmicroαίνεται ακόmicroη ότι

διαφορετικοί λόγοι ωθούν τα δύο φύλα σrsquo αυτές τις microορφές απασχόλησης Έτσι ενώ οι άνδρες

επιλέγουν την ευέλικτη απασχόληση προκειmicroένου να ενισχύσουν το κύριο εισόδηmicroά τους οι

γυναίκες επιδιώκουν microέσα από τη microορφή αυτή απασχόλησης να εξασφαλίσουν ένα κύριο και

microοναδικό εισόδηmicroα (Καραντινός Ζιώmicroας Κετσετζοπούλου Μουρίκη 1997 Μουρίκη 1991α

Πελαγίδης 1989 Πετρινιώτη 1991 Πιζάνιας 1995 Σακέλλης 1993)

ΜΕΡΙΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΚΑΙ ΕΜΦΥΛΕΣ ∆ΙΑΚΡΙΣΕΙΣ

Από το σύνολο των θεωρητικών ερευνών αρκετές αναφέρονται στη microερική απασχόληση και

στις διακρίσεις που αυτή συνεπάγεται για την αγορά εργασίας microε βάση το φύλο Οι έρευνες στη

microεγάλη τους πλειοψηφία αναφέρονται στις έmicromicroεσες διακρίσεις στις οποίες οδηγεί η

11

συγκεκριmicroένη microορφή απασχόλησης σε βάρος των εργαζόmicroενων γυναικών (Karantinos 1998

Moussourou Spiliotopoulos 1984 Παυλίδου 1989 Psacharopoulos 1983 Τσουκαλάς 1985

Φράγκος 1990)

Οι θέσεις που προσφέρονται για microερική απασχόληση καταλαmicroβάνονται ως επί το πλείστον

από γυναίκες πρόκειται για χαmicroηλά αmicroειβόmicroενες θέσεις εργασίας (τηλεφωνήτριας

δακτυλογράφου καθαρίστριας κα) για τις οποίες δεν απαιτείται ειδικότητα ούτε ιδιαίτερη

ευκαιρία για επαγγελmicroατική εκπαίδευση Στην προκειmicroένη περίπτωση η microερική απασχόληση

συντηρεί τις lsquoπαραδοσιακέςrsquo γυναικείες εργασίες (δακτυλογράφου νοσοκόmicroας κά ) και καθώς

γίνεται πιο lsquoθηλυκήrsquo ενισχύει τον έmicroφυλο καταmicroερισmicroό της εργασίας σε βάρος των γυναικών

Επιπλέον οι γυναίκες υφίστανται ιδιαίτερη εκmicroετάλλευση στην αγορά εργασίας καθώς--εξαιτίας

των καθηκόντων τους στην οικογένεια--αναγκάζονται να δεχτούν θέσεις microερικής απασχόλησης

Σύmicroφωνα microε τις κοινωνιολογικές προσεγγίσεις το καθεστώς της microερικής απασχόλησης

ευθύνεται σε microεγάλο βαθmicroό για τη διαφορετική κατά φύλο σύνθεση των βαθmicroίδων της ιεραρχίας

Ειδικότερα στον τραπεζικό κλάδο ενώ παρατηρείται microία τάση εξάλειψης του επαγγελmicroατικού

διαχωρισmicroού κατά φύλο η ίδια τάση φαίνεται νrsquo ανακόπτεται microε την επέκταση της microερικής

απασχόλησης Αυτό συmicroβαίνει καθώς στον τραπεζικό τοmicroέα το microεγαλύτερο microέρος της γυναικείας

απασχόλησης εmicroπίπτει στην κατηγορία της microερικής απασχόλησης (Γεωργακοπούλου 1998

Στρατηγάκη 1989β Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Πετρινιώτη 1998)

Ένα ακόmicroη χαρακτηριστικό της microερικής απασχόλησης των γυναικών στην Ελλάδα είναι ότι

συναντάται ευρέως στο πλαίσιο του συστήmicroατος lsquoφασόνrsquo στις διάφορες βιοmicroηχανικές και βιοτεχνικές

microονάδες και κυρίως στην κλωστοϋφαντουργία και στους κλάδους ένδυσης και υπόδυσης (Βαϊου amp

Χατζηmicroιχάλης 1997 Κανταράκη 2001 Λυmicroπεράκη 1991 Σαπουντζάκη 1991) Οι γυναίκες από

αυτήν την άποψη συγκαταλέγονται σrsquo ένα κατrsquo εξοχήν δευτερεύον εργατικό δυναmicroικό και

λειτουργούν ως laquoεφεδρικός στρατόςraquo (Αβραmicroίδου 2001 Αθανασιάδου Πετροπούλου Μιmicroίκου

2001 Παζαρζή 1991)

Τέλος η microερική απασχόληση των γυναικών διέπεται από ορισmicroένα κοινά χαρακτηριστικά

Α) ∆εν απαιτεί ιδιαίτερη ειδίκευση και αυτό έχει σαν αποτέλεσmicroα τη διάκριση ανάmicroεσα σε lsquoγυναικείαrsquo

και lsquoανδρικάrsquo επαγγέλmicroατα πρόκειται για διάκριτη η οποία αmicroβλύνεται τα τελευταία χρόνια και

επανέρχεται microέσω της συνεχώς αυξανόmicroενης microερικής απασχόλησης

Β) Οι εργασίες microερικής απασχόλησης είναι συνήθως χαmicroηλά αmicroειβόmicroενες και σrsquo αυτό το καθεστώς

συmicroβάλλει η ανύπαρκτη σχεδόν συνδικαλιστική δράση των οmicroάδων που απασχολούνται microερικώς

Γ) Οι microερικά απασχολούmicroενοι αποτελούν microια κατηγορία εργαζοmicroένων των οποίων τα νοmicroικά

δικαιώmicroατα υστερούν έναντι εκείνων των εργαζοmicroένων microε κανονική απασχόληση

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ

Η αmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι θεωρείται συχνά ότι συνδυάζεται microε τα οικιακά lsquoκαθήκονταrsquo

των γυναικών Όmicroως η δουλεία στο σπίτι σε συνδυασmicroό microε την αmicroειβόmicroενη οικιακή εργασία δεν

12

εξασφαλίζει στις γυναίκες το χαρακτηρισmicroό και τα προνόmicroια των εργαζόmicroενων ούτε microεταβάλλει την

υποδεέστερη θέση τους στην αγορά εργασίας Οι γυναίκες ενσωmicroατώνονται στην αγορά εργασίας microε

όλες τις πραγmicroατικές και συmicroβολικές δεσmicroεύσεις του προσδιορισmicroού τους ως lsquoνοικοκυρώνrsquo Αυτός ο

προσδιορισmicroός στηρίζεται στην αποδοχή ότι υπάρχει ένας lsquoφυσικόςrsquo καταmicroερισmicroός εργασίας

ανάmicroεσα στα φύλα ότι υπάρχουν lsquoχώροιrsquo αλλά και lsquoχρόνοιrsquo που αντιστοιχούν σε κάθε φύλο από τη

lsquoφύσηrsquo του (Dubish 1986 Friedl 1986 Ηirschon 1981 Ιγγλέση 1990) Ωστόσο τα κοmicromicroάτια της

ανθρώπινης εργασίας οι χώροι οι χρόνοι και η σχέση τους microε το φύλο των εργαζοmicroένων αποτελούν

microια ολότητα Παράλληλα συνιστούν διαφορετικές όψεις ενός συστήmicroατος που κατασκευάζει τα

κοινωνικά φύλα (Κετσετζοπούλου Συmicroεωνίδη 2002 Σινόπουλος 1986 Sinopoulos 1988)

Η αmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι συνεπάγεται ανασφάλεια πολλές ώρες δουλειάς για microικρή

αmicroοιβή έλλειψη κοινωνικής ασφάλειας κά Πολλοί ερευνητές τονίζουν ότι η υποτίmicroηση αυτής

της microορφής απασχόλησης διαιωνίζει την αντίληψη ότι στην πραγmicroατικότητα τις γυναίκες αυτές

τις συντηρούν οι άνδρες τους Από την άλλη microεριά η υποτίmicroηση αυτή αποτελεί πηγή κοινωνικής

υπεροχής για τους άνδρες καθώς ενισχύει την παραδοσιακή ταύτιση των γυναικών microε τη

φροντίδα των παιδιών και του νοικοκυριού (Αλιπράντη-Μαράτου 1999) Επιπλέον οι

εργαζόmicroενες στο σπίτι δύσκολα microπορούν να διαχωρίσουν τους όρους εργασίας της lsquoνοικοκυράςrsquo

και της lsquoεργαζόmicroενηςrsquo microε αmicroοιβή καθώς παραβιάζονται τα όρια και αλληλοδιαπλέκονται ο

ιδιωτικός χώρος microε το χώρο εργασίας (Βαΐου 1989 Βαΐου Στρατηγάκη Χρονάκη 1991

Θανοπούλου Κωτσοβέλου Παπαρούνη 1999 Κετσετζοπούλου Συmicroεωνίδη 2002) Στην

προσπάθεια να συνδυαστούν οι δύο αυτοί κόσmicroοι οι κατά φύλο ανισότητες εντείνονται

τοποθετώντας τις γυναίκες σε υποδεέστερες θέσεις δεδοmicroένου ότι ως εργαζόmicroενες στο σπίτι δεν

microπορούν να αποκτήσουν και να παγιώσουν την ταυτότητα της lsquoεργαζοmicroένηςrsquo ούτε απέναντι

στον εαυτό τους ούτε απέναντι στους άλλους εργαζόmicroενους Είναι αυτές που αποmicroακρύνονται

microένουν έξω από το συνδικαλιστικό κίνηmicroα και υποβάλλονται σε σκληρή καταπίεση

(Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου 1986 Ζακοπούλου Παναγιωτοπούλου 1988α Κραβαρίτου

1992)

Επιπρόσθετα το γεγονός ότι η αmicroειβόmicroενη εργασία στο σπίτι δεν καταγράφεται στις

επίσηmicroες στατιστικές έχει σαν αποτέλεσmicroα να υποτιmicroάται περισσότερο η συνολική εργασία των

γυναικών παρά των ανδρών Έτσι αναπαράγονται οι κατά φύλο ανισότητες όχι πλέον microε τον

αποκλεισmicroό των γυναικών αλλά βάσει των όρων microε τους οποίους εργάζονται

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟ∆ΟΧΕΣ

Μερικές από τις έρευνες και τα επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα διερευνούν τους τρόπους microε τους

οποίους η γυναικεία εργασία στερείται υλικό αντίκρυσmicroα σε σχέση microε την αντίστοιχη αντρική Η

έννοια του lsquomicroισθούrsquo προσδιορίζεται από microια σειρά παραγόντων που αφορούν βασικά τις γυναίκες

και την πρόσληψή τους ως lsquoεργαζόmicroενεςrsquo από το σύνολο του εργασιακού τους περιβάλλοντος

Οι ερευνητές που έχουν πραγmicroατοποιήσει microισθολογικές microελέτες διαπιστώνουν ότι υπάρχει

13

ένα microεγάλο microισθολογικό χάσmicroα ανάmicroεσα στην αντρική και την γυναικεία εργασία (Kanellopoulos

1982 Karamessini 2002 Καραmicroεσίνη Ιωακείmicroογλου 2003 Κασιmicroάτη 1988 Κουκουλή-

Σπηλιωτοπούλου 1988 Ntermanakis Petroglou Sereti Zervou 2002 Πετράκη-Κώττη 1998) Το

γεγονός αυτό θεωρείται αποτέλεσmicroα τόσο των εργοδοτικών πρακτικών όσο και των συλλογικών

διαπραmicroατεύσεων που καθορίζουν τους βασικούς microισθούς στα επαγγέλmicroατα και τους κλάδους

Αποδίδεται επίσης ιστορικά στις κοινωνικές αντιλήψεις περί κατώτερης αξίας της γυναικείας

εργασίας σε σχέση microε την ανδρική καθώς και στη microικρή συνδικαλιστική δύναmicroη των εργαζόmicroενων

στα επαγγέλmicroατα και τους κλάδους όπου επικρατούν οι γυναίκες Ένας ακόmicroη προσδιοριστικός

παράγοντας του χάσmicroατος αmicroοιβών microεταξύ των φύλων είναι οι διαφορές φύλου στην εργασιακή

εmicroπειρία και την προϋπηρεσία στην δουλειά Αυτό δεν οφείλεται microόνο στο γεγονός ότι το γυναικείο

εργατικό δυναmicroικό είναι πιο νεανικό από το ανδρικό αλλά συνδέεται και microε τις διακοπές στη

σταδιοδροmicroία των γυναικών Συνεπώς το κλείσιmicroο της ψαλίδας των αmicroοιβών microεταξύ των φύλων

προϋποθέτει την διευκόλυνση των γυναικών ώστε να microη διακόπτουν την επαγγελmicroατική τους

δραστηριότητα και να επανεντάσσονται στην αγορά εργασίας χωρίς υποβάθmicroιση του microισθού και

των όρων απασχόλησής τους Απαιτεί ακόmicroη τη βελτίωση των προοπτικών προαγωγής και

επαγγελmicroατικής τους εξέλιξης

Ένα επιχείρηmicroα βάσει του οποίου διαρθρώνεται η προβληmicroατική περί microισθολογικού χάσmicroατος

είναι ότι οι γυναίκες έχουν microικρότερη ισχύ από τους άνδρες σε επίπεδο ατοmicroικής διαπραγmicroάτευσης

των microισθών Μεγαλύτερα περιθώρια για άmicroεσες διακρίσεις στις αmicroοιβές υπάρχουν στις microικρές απrsquo

ότι στις microεγάλες επιχειρήσεις διότι η διάρθρωση των microισθών είναι αδιαφανής τα συνδικάτα

απουσιάζουν και οι συνάδελφοι φοβούmicroενοι αντίποινα από τον εργοδότη είναι απρόθυmicroοι να

καταθέσουν στα δικαστήρια υπέρ microιας εργαζόmicroενης που υφίσταται διάκριση

Γενικά όλοι σχεδόν οι ερευνητές συmicroφωνούν ότι αν και η αρχή της ίσης αmicroοιβής για εργασία

ίσης αξίας κατοχυρώθηκε από το Σύνταγmicroα του 1975 έχει αγνοηθεί έκτοτε παντελώς τόσο από

τους κοινωνικούς εταίρους όσο και από τις κυβερνήσεις

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΝ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Η εργασία των γυναικών στον microη γεωργικό τοmicroέα είναι στο microέγιστο βαθmicroό της ορατή

microετρήσιmicroη αmicroειβόmicroενη και ασφαλισmicroένη ενώ η εργασία των αγροτισσών στις οικογενειακές

εκmicroεταλλεύσεις microετριέται εmicromicroέσως από τα δηmicroογραφικά microεγέθη και κατά κανόνα δεν αmicroοίβεται Η

έρευνα σχετικά microε τη συmicroβολή των γυναικών στην ανάπτυξη του αγροτικού χώρου παρουσιάζεται

εξαιρετικά ισχνή και χαρακτηρίζεται από microια γενικότερη έλλειψη εmicroπειρικών ερευνών και

συγκεκριmicroένων αναλύσεων

Στην ελληνική βιβλιογραφία η οποία εξετάζει τη συmicromicroετοχή των γυναικών στην αγροτική

ανάπτυξη διακρίνουmicroε δύο βασικές κατευθύνσεις Η microία επικεντρώνεται στη συmicromicroετοχή της

γυναίκας στην αγροτική ανάπτυξη την οποία προσεγγίζει σε σχέση microε το ζήτηmicroα της

πολυαπασχόλησης και των πολυαπασχολούmicroενων αγροτικών νοικοκυριών ενώ παράλληλα

14

εστιάζεται στα χαρακτηριστικά και τις ανάγκες της οικογενειακής εκmicroετάλλευσης (Cavounidis 1983

Γιδαράκου 1996 Γιδαράκου 1999 ∆αmicroιανός Κασίmicroης Μωυσίδης Ντεmicroούζης 1994 Gidarakou

1990 Gourdomichalis 1991 Kalantaridis Labrianidis 1999 Καφφέ- Γιδαράκου 1998 Κοβάνη

1987 Μωυσίδης 1986 Zακοπούλου 1999) Το βασικό συmicroπέρασmicroα που προκύπτει είναι ότι η

γυναίκα αντιmicroετωπίζει αδιέξοδα εξαιτίας του ότι η εργασία της στην γεωργική εκmicroετάλλευση δεν

αναγνωρίζεται ισότιmicroα microε αυτήν του άνδρα Η δεύτερη ερευνητική κατεύθυνση προσανατολίζεται

στον περιορισmicroό της γυναίκας στο νοικοκυριό ο οποίος δεν την ικανοποιεί ιδιαίτερα και έτσι ωθείται

να ασχοληθεί microε εξωγεωργικές δραστηριότητες (Stratigaki 1988)

Βάσει των ερευνών τη δεκαετία του rsquo90 εντοπίστηκαν δύο νέες κατηγορίες απασχόλησης για

τις γυναίκες στην ύπαιθρο α) οι γυναίκες γεωργοί-αρχηγοί της εκmicroετάλλευσης οι οποίες συνιστούν

και microειοψηφία στο σύνολο και β) οι γυναίκες microε αmicroοιβόmicroενη εργασία εξωγεωργικού χαρακτήρα στις

υπηρεσίες και τη βιοmicroηχανία ή απασχολούmicroενες microε παραγεωργικές δραστηριότητες εντός και εκτός

του νοικοκυριού τους (αγροτουρισmicroός χειροτεχνία) Στην πρώτη περίπτωση τονίζεται η

περιθωριοποίηση της γυναικείας εργασίας λόγω της microηχανοποίησης των γεωργικών εργασιών

όπου υπάρχει σαφής διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στις ανδρικές και τις γυναικείες εργασίες Οι γυναίκες

εσωτερικεύουν το ρόλο τους και ειδικεύονται στην εργασία microέσα στο νοικοκυριό δεδοmicroένου ότι η

παραγωγική γεωργική σφαίρα διακρίνεται από εκείνη της αναπαραγωγής του νοικοκυριού Η

δεύτερη περίπτωση συνδέεται microε την κατώτερη θέση της γυναίκας- συζύγου στην ιεραρχία της

εκmicroετάλλευσης δηλαδή στο ρόλο που επιτελεί στην γεωργική παραγωγική διαδικασία καθώς και

στη φύση των αγροτικών εργασιών

Η εργασιακή εmicroπλοκή της γυναίκας στην γεωργική επιχείρηση είναι εξίσου σηmicroαντική για την

αναγνώρισή της ως lsquoγεωργούrsquo στο πλαίσιο της αγροτικής κοινότητας Οι γυναίκες γίνονται microέλη

των αγροτικών συνεταιρισmicroών αλλά οι σύζυγοι είναι αυτοί που παρακολουθούν τις συνελεύσεις

οφελούνται από προγράmicromicroατα γεωργικής εκπαίδευσης και τελικά συmicromicroετέχουν ενεργά στην

διαδικασία λήψης γεωργικών αποφάσεων Έτσι η σύζυγος καταλήγει να έχει microια lsquoονοmicroαστικήrsquo

γεωργική ταυτότητα Η παραπάνω διαπίστωση συνδέεται microε τις κυρίαρχες αντιλήψεις περί

ανδρισmicroού στο βαθmicroό που η microεταβίβαση της ιδιότητας της lsquoγεωργούrsquo στις γυναίκες συζύγους θα

ήταν πολλαπλά απαξιωτική για τους άνδρες συζύγους (εφόσον και microια γυναίκα microπορεί νrsquo ασχοληθεί

microε τη γεωργία)

Οι ανισότητες που συνδέονται microε τον καταmicroερισmicroό της εργασίας microεταξύ των δύο φύλων

απορρέουν από τη θέση της γυναίκας στην οργάνωση της οικογένειας και δεν αίρονται στον εξω-

αγροτικό τοmicroέα αλλά αναπαράγονται microε τον ίδιο τρόπο Στον αγροτικό χώρο η ανισότητα των

ευκαιριών microεταξύ των δύο φύλων συνδέεται άmicroεσα microε την microηχανοποίηση της γεωργικής

παραγωγικής εργασίας όπως επίσης και microε την κατανοmicroή των ρόλων στο αγροτικό νοικοκυριό

Πολλοί κοινωνιολόγοι του αγροτικού χώρου διαπιστώνουν τον αυτο-αποκλεισmicroό των γυναικών ο

οποίος αποτελεί συνάρτηση της ανισότητας ευκαιριών που microε τη σειρά της προσδιορίζεται από

περιοριστικές εσωτερικευmicroένες αξίες και κανόνες συmicroπεριφοράς Ειδικότερα συνδέεται microε

15

συγκεκριmicroένες συmicroπεριφορές που lsquoεξουδετερώνουνrsquo τις γυναίκες ως ενεργά συmicromicroετέχοντα

υποκείmicroενα στην αγροτική κοινωνία και οικονοmicroία και θέτουν σε λειτουργία τα έmicroφυλα στερεότυπα

(Petronoti 1981)

Οι γυναίκες που ασχολούνται στον αγροτικό τοmicroέα παραγωγής δεν έχουν αναγνωρισmicroένη

επαγγελmicroατική ταυτότητα ως laquoαγρότισσεςraquo (Παπαγαρουφάλη 1986 Παπαδόπουλος Κασίmicroης

2000 Σαφιλίου 2002) Ενώ οι αγρότες lsquoεπαγγελmicroατοποιούνταιrsquo οι αγρότισσες lsquoνοικοκυροποιούνταιrsquo

Αυτό έχει σαν αποτέλεσmicroα--αλλά ταυτόχρονα συνιστά και αιτία για--τους πολλαπλούς

αποκλεισmicroούς των γυναικών από την απόκτηση microιας παγιωmicroένης επαγγελmicroατικής ταυτότητας α)

ενδοοικογενειακός αποκλεισmicroός (αποκλεισmicroός από τους συζύγους) β) αποκλεισmicroός προερχόmicroενος

από την εσωτερίκευση προτύπων δεδοmicroένου ότι το γεωργικό επάγγελmicroα είναι συνώνυmicroο του

ανδρικού επαγγέλmicroατος και γ) θεσmicroικός αποκλεισmicroός που σχετίζεται microε την ηλικία τη microόρφωση

και την επαγγελmicroατική κατάρτιση Ωστόσο η παροχή εκπαίδευσης στις γυναίκες αγρότισσες δεν

σηmicroαίνει αυτόmicroατα καλύτερη υποδοχή τους στην αγορά εργασίας

Για τις γυναίκες της υπαίθρου οι νέες εργασιακές προκλήσεις αναδεικνύονται κυρίως σε

παραγεωργικές δραστηριότητες επιχειρηmicroατικής microορφής στον αγροτοτουρισmicroό την αξιοποίηση

αγροτικών προϊόντων και ειδών πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καθώς και στη βιολογική γεωργία Μια

σηmicroαντική ερευνητική πρόκληση αποτελεί βέβαια το ερώτηmicroα κατά πόσο η γυναικεία

πολυδραστηριότητα συmicroβάλλει στον προσδιορισmicroό microιας νέας ταυτότητας των γυναικών η οποία

γίνεται αισθητή και έχει διαρκή παρουσία στον αγροτικό χώρο

Πολλές έρευνες στον αγροτικό χώρο διαπιστώνουν ότι το ιδιότυπο της οικογενειακής

εκmicroεταλλευσης ως lsquoεπιχείρησηςrsquo στην αγροτική παραγωγή και οι σχέσεις εξουσίας microεταξύ των

φύλων που αναπτύσσονται στο αγροτικό νοικοκυριό καλλιέργησαν κατά τη διαδικασία

εκσυγχρονισmicroού της παραγωγής συνθήκες καταmicroερισmicroού της εργασίας οι οποίες έβγαλαν τη

γυναίκα από το lsquoαόρατοrsquo πεδίο της εργατικής δύναmicroης Τις δύο τελευταίες δεκαετίες η έρευνα

σχετικά microε τα ζητήmicroατα των γυναικών του αγροτικού χώρου αποκάλυψε τη συmicroβολή της γυναίκας

στην επιβίωση του αγροτικού νοικοκυριού Την έκανε πιο lsquoορατήrsquo ως εργατική δύναmicroη και έθεσε

ταυτόχρονα την πρόκληση για τον επαναπροσδιορισmicroό των συmicroβατικών ορισmicroών της

lsquoαπασχόλησηςrsquo και του lsquoεργαζόmicroενου ατόmicroουrsquo που χρησιmicroοποποιεί η στατιστική πρόκειται για

ορισmicroούς από τους οποίους διαφεύγει η αποτίmicroηση ενός σηmicroαντικού microέρους της γυναικείας

αποσχόλησης επειδή δεν συνδέεται microε την παραγωγή προϊόντων για την αγορά Αποκάλυψε

επίσης την κρίση της επαγγελmicroατικής ταυτότητας που αντιmicroετωπίζει η εργαζόmicroενη γυναίκα στον

αγροτικό τοmicroέα καθώς βρίσκεται στη σκιά του άνδρα αρχηγού της εκmicroετάλλευσης και σrsquo έναν

κόσmicroο όπου πλέον το lsquoεπάγγελmicroαrsquo τείνει να προσδιορίζει την lsquoκοινωνική ταυτότηταrsquo του ατόmicroου

Στον αγροτικό χώρο η ανάπτυξη επιχειρηmicroατικών πρωτοβουλιών (microε τη microορφή

συνεταιρισmicroών) από γυναίκες αποτελεί ένα σχετικά καινούριο φαινόmicroενο Οι τοmicroείς στους οποίους

αναπτύσσουν επιχειρηmicroατική δράση οι γυναίκες αφορούν στον αγροτοτουρισmicroό στη βιοτεχνική-

οικοτεχνική παραγωγή και εmicroπορία ειδών που προέρχονται από τη microεταποίηση προϊόντων της

16

γεωργικής εκmicroετάλλευσης στην κατασκευή και εmicroπορία προϊόντων της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς

(είδη λαϊκής τέχνης) καθώς και στην παραγωγή και εmicroπορία προϊόντων εναλλακτικών microορφών

γεωργίας (Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 2000 Γιδαράκου 1998 ΠΑΣΕΓΕΣ 2000) Οι

αγροτοτουριστικοί συνεταιρισmicroοί ιδρύθηκαν microε πρωτοβουλία της Γενικής Γραmicromicroατατείας Ισότητας

στόχος της οποίας ήταν κυρίως η απόκτηση εκ microέρους των συνεταιρισmicroένων γυναικών οικονοmicroικής

και κοινωνικής αυτοδυναmicroίας και λιγότερο η συmicroβολή τους στην στήριξη του οικογενειακού

εισοδήmicroατος (Giagou Apostolopoulos 1996 Ιακωβίδου 1992 Ιακωβίδου 2000 Παπαδάκη-

Κλαυδιανού Γιασεmicroή 1991 Τσάρτας Θανοπούλου 1994) Ωστόσο στη microεγάλη τους πλειοψηφία

οι γυναίκες θεωρούν την εξασφάλιση συmicroπληρωmicroατικού εισοδήmicroατος για το νοικοκυριό ως τον

κυριότερο λόγο ενασχόλησής τους microε τον αγροτοτουριστικό συνεταιρισmicroό (Castelberg-Koulma

1991) Οι κοινωνικοί λόγοι (προσωπική αναγνώριση και κοινωνική καταξίωση) που ήταν και οι

πρωταρχικοί στόχοι ίδρυσης των συνεταιρισmicroών παίζουν γιrsquo αυτές δευτερεύοντα ρόλο Γενικά οι

αγροτοτουριστικοί συνεταιρισmicroοί δεν αποτέλεσαν αισθητή εναλλακτική λύση στο πρόβληmicroα της

επαγγελmicroατικής απασχόλησης των γυναικών Μόνο το 30 έχει τη νοmicroική ευθύνη για τη λειτουργία

τους δηλαδή τη δυνατότητα να κατοχυρώσουν επαγγελmicroατικά δικαιώmicroατα και υποχρεώσεις

Ωστόσο ακόmicroη και microέσα από τους αγροτοτουριστικούς συνεταιρισmicroούς οι γυναίκες έδειξαν ότι

αποτελούν εργατικό δυναmicroικό σε εφεδρεία το οποίο microπορεί να κινητοποιήσει ενδογενείς πηγές

πλούτου Με την απόδρασή τους από τον αθέατο και ανώνυmicroο χώρο του νοικοκυριού οι γυναίκες

έχουν τη δυνατότητα να υποστηρίξουν πρωτοβουλίες που απευθύνονται στη διατήρηση

αξιοποίηση και ανάδειξη της πολιτισmicroικής κληρονοmicroιάς microέσα από τέτοιες δραστηριότητες οι

γυναίκες και ο αγροτικός χώρος προσλαmicroβάνονται ως θεmicroατοφύλακες της παράδοσης Σε αυτό το

σηmicroείο έχει σηmicroασία να τονιστεί ο αmicroφίσηmicroος χαρακτήρας που έχει η γυναικεία ταυτότητα σε σχέση

microε τον αγροτικό χώρο και τις γεωργικές δραστηριότητες Από τη microια πλευρά οι γυναίκες θεωρούνται

φορείς της lsquoαυθεντικότηταςrsquo και συνεπώς βρίσκονται πιο κοντά στη lsquoφύσηrsquo και τις τοπικές

παραδόσεις ωθούmicroενες έτσι σε επιχειρηmicroατικές δράσεις όπως τους αγροτοτουριστικούς

συνεταιρισmicroούς που εmicroπορεύονται lsquoαγνάrsquo και lsquoφυσικάrsquo προϊόντα ταυτόχρονα όmicroως είναι και φορείς

της νεωτερικότητας αφού δρουν αυτόνοmicroα και ορθολογικά microέσα στην αγροτική αγορά εργασίας

ακόmicroη και όταν ασχολούνται microε εξωγεωργικές δραστηριότητες

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Οι σύγχρονες ελληνικές επιχειρήσεις ενώ αντιmicroετωπίζονται ως κεντρικός άξονας της

οικονοmicroίας δεν έχουν διερευνηθεί αναφορικά microε το πώς επιχειρηmicroατίες διαφορετικού φύλου και

ειδικότητας απαντούν στις προκλήσεις της αγοράς καινοτοmicroούν ή προσδένονται σε οικείες

microεθόδους παραγωγής υποτάσσονται στις επιταγές της οικονοmicroικής πολιτικής ή καταφεύγουν σε

στρατηγικές microε τις οποίες αναδιατάσσουν τις δυνάmicroεις τους

Το ζήτηmicroα της lsquoυποτέλειαςrsquo των γυναικών αποκτά καινούριες διαστάσεις microεταξύ των

επαγγελmicroατικά και οικονοmicroικά αυτοδύναmicroων επιχειρηmicroατιών και δεν αίρεται microε την

17

ανεξαρτητοποίησή τους στο βαθmicroό που η αναπαραγωγή του διαχωρισmicroού των οικογενειακών

σχέσεων συνεχίζει να διέπει όλα τα πεδία ζωής Οι γυναίκες επιχειρηmicroατίες αυτοπροσδιορίζονται microε

όρους οικογενειακών κυρίως ρόλων και διαπροσωπικών σχέσεων Οι έρευνες πεδίου από

κοινωνικούς επιστήmicroονες σε αστικές αλλά και πρώην αγροτικές περιοχές που αναπτύχθηκαν

τουριστικά καταδεικνύουν ότι η συmicroπεριφορά αυτών των γυναικών απορρέει από την ιδεολογική

παραδοχή ότι η γυναικεία εργασία σε επιχειρήσεις δεν εγγράφεται τόσο ως προσωπική επιλογή

όσο ως προέκταση των οικογενειακών καθηκόντων που πρέπει να φέρουν σε πέρας παράλληλα microε

και όχι σε βάρος των οικιακών φροντίδων (Galani- Moutafi 1993 Galani- Moutafi 1994 Νάζου

2003 Πετρονώτη 1995β) Η έννοια της ανόδου κατανοείται ως επινόηση λύσεων οι οποίες

συmicroφιλιώνουν τις επαγγελmicroατικές microε τις οικογενειακές υποχρεώσεις χωρίς να αποδεσmicroεύουν από

τους συmicroβατικούς γυναικείους ρόλους

Η microόδα η βιοmicroηχανία υποδηmicroάτων τα κοσmicroηmicroατοπωλεία και τα ινστιτούτα οmicroορφιάς τα

κοmicromicroωτήρια τα ξενοδοχεία ο τουρισmicroός και οι δηmicroόσιες σχέσεις συνιστούν ldquoεύκολεςrdquo περιοχές για

ανάπτυξη ενός επιχειρηmicroατικού ανανταγωνισmicroού microεταξύ των γυναικών Ο lsquoπαραδοσιακάrsquo

γυναικείος κόσmicroος γίνεται η αφετηρία από την οποία οι γυναίκες πορεύονται microε τον τρόπο τους

απαντώντας έτσι στην ανδρική εκδοχή της επιχειρηmicroατικότητας Ο γυναικείος επιχειρηmicroατικός

κόσmicroος γίνεται microrsquo αυτόν τον τρόπο ευκολότερα αποδεκτός

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ

Οι πολιτισmicroικά συγκροτηmicroένες έmicroφυλες σχέσεις και οι ιδεολογίες της σεξουαλικότητας

συνθέτουν τη βάση όχι microόνο για τον καταmicroερισmicroό εργασίας αλλά και για τη ρύθmicroιση ζητηmicroάτων

ιδιοκτησίας και microεταβίβασης της περιουσίας τα οποία συνιστούν παράγοντες κρίσιmicroης σηmicroασίας για

την τουριστική ανάπτυξη Όπως και στον αγροτικό χώρο έτσι και στις τουριστικές περιοχές σε

επίπεδο κοινωνικού συmicroβολισmicroού οι γυναίκες συχνά καταλαmicroβάνουν microια αmicroφίσηmicroη θέση η οποία

συνδυάζει τις δυνάmicroεις της παράδοσης και του εκmicroοντερνισmicroού Οι έmicroφυλες σχέσεις όχι microόνο

συmicroβάλλουν στη συγκρότηση του τουρισmicroού αλλά οι ίδιες διαmicroορφώνονται και

επανασυγκροτούνται στο πλαίσιο του τουρισmicroού (Γαλανή-Mουτάφη 2002)

Η έρευνα δείχνει ότι ο τουρισmicroός συχνά παρέχει νέες σηmicroαντικές πηγές εισοδήmicroατος και

απασχόλησης για τις γυναίκες (Castelberg-Koulma 1991 Ιακωβίδου 1991 Κασιmicroάτη Θανοπούλου

Τσάρτας 1995 Leontidou 1994 Μανώλογλου 1990 Stott 1985 Τσάρτας 1989 Τσάρτας 1991α

Τσάρτας 1991β Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου 1985) Το γεγονός αυτό έχει σηmicroαντικές

επιπτώσεις στις ζωές των γυναικών οι οποίες δεν απολάmicroβαναν ανέκαθεν το δικαίωmicroα πρόσβασης

στην αγορά εργασίας Βέβαια οι ευκαιρίες για εργασία στον τουριστικό τοmicroέα τείνουν να

περιορίζονται στα είδη εκείνα της εργασίας που αξιολογούνται ως πολιτισmicroικά laquoκατάλληλαraquo γιrsquo

αυτές Έτσι οι ερευνητές έχουν στραφεί στους τρόπους microε τους οποίους οι κανόνες της

σεξουαλικότητας ενδέχεται να περιορίζουν την πρόσβαση των γυναικών σε θέσεις εργασίας να

επιδρούν στην κοινωνικότητά τους microε τους τουρίστες και να καθορίζουν το είδος της εργασίας και

18

των κοινωνικών σχέσεων που τους αρmicroόζει να εmicroπλέκονται (Scott 1997) Οι έρευνες καταλήγουν

στα εξής συmicroπεράσmicroατα

1) Η microικρής κλίmicroακας τοπικά ελεγχόmicroενη τουριστική ανάπτυξη παρέχει σηmicroαντικές ευκαιρίες

απασχόλησης για τις γυναίκες διότι οι microικρές οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν συνέχεια της

οικογενειακής οικίας και η διαχείρισή τους προσλαmicroβάνεται ως επέκταση των οικιακών τους

καθηκόντων

2) Οι γυναίκες από τη στιγmicroή που συνεισφέρουν microε το εισόδηmicroά τους στους πόρους της οικιακής

οmicroάδας κερδίζουν γόητρο και αναγνώριση

3) Καθώς αυξάνεται το εισόδηmicroά τους αποκτούν microεγαλύτερη συmicromicroετοχή στις διαδικασίες λήψης

αποφάσεων στο νοικοκυριό καθώς και πρόσβαση στο δηmicroόσιο χώρο

Οι εργαζόmicroενες στον τουριστικό τοmicroέα γενικά εmicroφανίζουν ετερόγενεια και δεν πρέπει να

παρουσιάζονται ως οιmicroοιογενής ή αδιαφοροποίητη κοινωνική κατηγορία ΄Εχουν συνήθως

διαφορετικούς στόχους και υφίστανται διαφορετικούς περιορισmicroούς Τα ακαδηmicroαϊκά προσόντα και

η επαγγελmicroατική εmicroπειρία που ενδέχεται να έχουν πολλές από τις εργαζόmicroενες τις ωθούν να

αναζητούν θέσεις εργασίας ανάλογες από άποψη αmicroοιβής ευθυνών δεξιοτήτων και εκπαίδευσης

Οι γυναίκες όmicroως που απασχολούνται ως απλές εργαζόmicroενες ή συmicroβοηθούντα microέλη στην

οικογενειακή επιχείρηση δεν προωθούν τα ατοmicroικά οικονοmicroικά τους συmicroφέροντα αλλά υπηρετούν

οικmicroονοmicroικές στρατηγικές του νοικοκυριού Οι οικονοmicroικές ενασχολήσεις των γυναικών στον

τουρισmicroό η σχέση τους microε την ιδιοκτησία microέσω του θεσmicroού της προίκας τα πρότυπα του γάmicroου και

της microεταγαmicroήλιας εγκατάστασης που επηρεάστηκαν από την είσοδό τους στην τουριστική αγορά

εργασίας έθεσαν τους όρους για ποικίλες αλλαγές σε ενδο-οικιακό και δια-οικιακό επίπεδο (Galani-

Moutafi 1993 Galani- Moutafi 1994 Stott 1982) Ωστόσο οι αλλαγές που πραγmicroατοποιήθηκαν στην

οικονοmicroική και οικιακή ζωή των γυναικών δεν συνοδεύτηκαν από ανάλογες ιδεολογικές microεταβολές

ούτε άλλαξαν ο καταmicroερισmicroός εργασίας στα νοικοκυριά και οι πολιτισmicroικές αντιλήψεις που

προσδιορίζουν τη γυναικεία ταυτότητα

Οι οικογενειακές υποχρεώσεις που παραmicroένουν σταθερά lsquoευθύνηrsquo και lsquoυποχρέωσηrsquo της

γυναίκας δεν microπορούν εύκολα να συνδυαστούν microε δύο βασικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης

στον τουρισmicroό την εποχιακότητα και τη γεωγραφική microετακίνηση Οι γυναίκες καταλήγουν να

επιλέγουν εργασία που τους εξασφαλίζει σταθερότητα ή ελεγχόmicroενα ωράρια ώστε να microπορούν νrsquo

ανταπεξέλθουν στις πολλαπλές υποχρεώσεις τους

Οι εσωτερικές διαφοροποιήσεις στη διάρθρωση της υποδοmicroής των τουριστικών καταλυmicroάτων

είναι ένας παράγοντας που επηρεάζει καθοριστικά τα χαρακτηριστικά της απασχόλησης γενικά και

ειδικότερα της γυναικείας τα τελευταία είκοσι χρόνια Η κυριότερη διαφοροποίηση σχετίζεται microε την

αλmicroατώδη ανάπτυξη των τύπων καταλυmicroάτων που απαιτούν πολύ microικρότερο συντελεστή εργασίας

από τα κλασικού τύπου καταλύmicroατα (ξενοδοχεία) Αποτέλεσmicroα αυτού του φαινοmicroένου είναι η

στασιmicroότητα στην αγορά εργασίας ειδικευmicroένου προσωπικού στα πάσης φύσεως ξενοδοχειακά

καταλύmicroατα ενώ αντίθετα υπάρχει microια αύξηση τόσο της ανειδίκευτης εργασίας όσο και της

19

περιστασιακής microερικής ή και της άτυπης εργασίας Ένα πολύ υψηλό ποσοστό αυτού του είδους

της απασχόλησης στον ελληνικό τουριστικό τοmicroέα καλύπτεται από γυναίκες Η διχοτόmicroηση που

προκύπτει οδηγεί (ιδιαίτερα στα ξενοδοχεία) σε microια κατά φύλο κατανοmicroή των θέσεων εργασίας η

οποία αποκλείει ουσιαστικά τις γυναίκες από τις υψηλές επαγγελmicroατικές θέσεις

Ένα πρώτο συmicroπέρασmicroα στο οποίο καταλήγουν οι έρευνες είναι ότι οι γυναίκες εmicroφανίζουν microια

ανοδική τάση στις θέσεις εργασίας που απαιτούν ειδική microόρφωση και εmicroπειρία (τmicroήmicroα υποδοχής

και εξυπηρέτησης πελατών οικονοmicroικές υπηρεσίες κουζίνα) Παράλληλα όmicroως η παρουσία τους

είναι σαφώς υποβαθmicroισmicroένη στις θέσεις προΐσταmicroένων και διευθυντών τmicroηmicroάτων Επίσης έχουν

δηmicroιουργηθεί θέσεις απασχόλησης καθαρά laquoγυναικείεςraquo (καmicroαριέρες καθαρίστριες) Παρατηρείται

δηλαδή ένας σαφής διαχωρισmicroός κατά φύλο στις θέσεις εργασίας στα ξενοδοχεία αν και

διαφαίνονται σαφείς τάσεις βελτίωσης αυτής της κατάστασης που σχετίζονται microε τη νοmicroοθεσία

Ιδιαίτερα σηmicroαντική εmicroφανίζεται η παρουσία των γυναικών επιχειρηmicroατιών στο χώρο των

ενοικιαζόmicroενων δωmicroατίων Αυτή η ιδιαίτερη microορφή αυτοαπασχόλησης συνδυάζει αφενός τη microικρού

microεγέθους οικογενειακή επιχείρηση και αφετέρου την παράλληλη απασχόληση στο σπίτι ή στην

αγροτική εκmicroετάλλευση αποτελεί δε ένα τυπικό microοντέλο τουριστικής επιχείρησης στην ύπαιθρο και

ιδιαίτερα στις νησιωτικές περιοχές (Kousis 1989) Το επάγγελmicroα της ξεναγού είναι επίσης ένα

παραδοσιακά lsquoγυναικείοrsquo επάγγελmicroα

Το γενικό συmicroπέρασmicroα που προκύπτει από τις εmicroπειρικές έρευνες είναι ότι η σηmicroαντική

αύξηση των εισοδηmicroάτων των γυναικών που εmicroπλέκονται στην τουριστική αγορά εργασίας δεν έχει

επιφέρει σηmicroαντική βελτίωση των συνθηκών εργασίας αυτών των γυναικών ούτε έχει αλλάξει

δραmicroατικά τις ταυτίσεις τους microε το χώρο του σπιτιού και το νοικοκυριό (Νάζου 2003 Stott 1979

Τσάρτας 1993)

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ METANAΣTEYΣH

Η παράmicroετρος του φύλου στην κατανόηση του microεταναστευτικού φαινοmicroένου ήρθε στην

επιφάνεια την τελευταία δεκαετία ∆ιάφορες διαστάσεις των έmicroφυλων σχέσεων όπως ο

διαχωρισmicroός της εργασίας σε αmicroοιβόmicroενη και microη το θέmicroα της πλήρους ή microερικής απασχόλησης οι

σχέσεις εξουσίας microέσα στην οικογένεια αποτελούν στοιχεία των δοmicroικών δυνάmicroεων που οδηγούν

στην microετανάστευση Μέχρι πρόσφατα οι γυναίκες ήταν απούσες από το σώmicroα των επιστηmicroονικών

εργασιών που αναλύουν τη microετανάστευση εξαιτίας της έmicroφασης στην αντρική microετανάστευση και του

γεγονότος ότι οι γυναίκες εmicroφανίζονταν ως απλές συνοδοί των αντρώνσυζύγων που microετακινούνταν

για οικονοmicroικούς λόγους

Σήmicroερα όπως διαπιστώνουν πολλοί ερευνητές microια microεγάλη microερίδα γυναικών ταξιδεύουν microόνες

σε αναζήτηση καλύτερων συνθηκών εργασίας και αντιmicroετωπίζουν την επαγγελmicroατική ανασφάλεια

και την εκmicroετάλλευση από τους εργοδότες τους (Alipranti Fakiolas 2003 Βεντούρα 1993

Cavounidis 2003 Iossifides 1997 Μουσούρου 1991 Πετρινιώτη 1993 Πετρονώτη 1998

Πουλοπούλου-Εmicroκε 1990 Ρυλmicroόν 1993 Tastsoglou Hadjicostandi 2003 Ψηmicromicroένος 1995) Ένα

20

microεγάλο τmicroήmicroα αυτής της microερίδας των γυναικών εργαζοmicroένων ασχολείται microε την οικιακή εργασία

γεγονός που προσδίδει ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό στις χώρες υποδοχής οικονοmicroικών

microεταναστών στη Νότια Ευρώπη (Βαλέντσια 1995 Κούρτοβικ 1998 Lazaridis 1999 Lazaridis

Wickens 1999 Lazaridis Psimmenos 2000 Λαζαρίδου 1995 Τόπαλη 2001) Οι γυναίκες

microετανάστριες εργάζονται ως ανειδίκευτο δυναmicroικό παρά τις πιστοποιηmicroένες ικανότητές τους ενώ η

απροθυmicroία των εργοδοτών τους να τις ασφαλίσουν έχει αρνητικές συνέπειες στην ανανέωση των

νόmicroιmicroων αδειών παραmicroονής τους στη χώρα Επιπρόσθετα ένα υψηλό ποσοστό των γυναικών

microεταναστριών εισέρχονται στη χώρα διαmicroέσου οργανωmicroένων δικτύων σωmicroατεmicroπορίας και

οδηγούνται στην πορνεία στελεχώνοντας τη σεξουαλική βιοmicroηχανία Οι γυναίκες αυτές αποτελούν

νέες ldquoεξωτικέςrdquo έλξεις και γίνονται αντιληπτές ως εmicroπόρευmicroα microαζικής κατανάλωσης καθώς

προωθούνται και εκπορνεύονται microε τη χρήση βίας και εξαναγκασmicroού Πολλές απ τις εν λόγω

microετανάστριες γυναίκες έζησαν και ζουν στα όρια της φυσικής επιβίωσης και συχνά κάτω από τα

όρια αυτά Επίσης χάρη στο καθεστώς βίας και εξαναγκασmicroού υποχρεώνονται να ικανοποιούν

κάθε είδους απαιτήσεις Οι γυναίκες αυτές έχουν αντιmicroετωπιστεί ως lsquoεγκληmicroατίεςrsquo παρά ως άτοmicroα

microε δικαιώmicroατα και αυτό συmicroβαίνει διότι--σύmicroφωνα microε τους ερευνητές--οι γυναίκες lsquoθυmicroατοπιούνταιrsquo

και τιmicroωρούνται για τη δράση τους ενώ το οργανωmicroένο έγκληmicroα της διακίνησης σωmicroατεmicroπορίας

δεν τιmicroωρείτα Κάτω από τέτοιες συνθήκες η κοινωνική τους ζωή περιορίζεται και εmicroποδίζεται η

κοινωνική τους ενσωmicroάτωση Ωστόσο παρά την ύπαρξη πολλών δυσκολιών που αντιmicroετωπίζουν

τελικά ένα microεγάλος αριθmicroός των γυναικών αυτών κατορθώνει και επιβιώνει οικονοmicroικά και

κοινωνικά (Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 Karakatsanis Swarts 2003 Poulopoulos-Emke

2003 Psimmenos 2000)

Οι προσεγγίσεις των ζητηmicroάτων που συνδέουν τη microετανάστευση microε τη διεθνή σωmicroατεmicroπορία

συmicroπληρώνουν τις λιγοστές microελέτες οι οποίες σχετίζονται microε την πορνεία και τη σεξουαλική

εργασία (Λάζος 2002) Οι περισσότερες έχουν επηρεαστεί κατά κύριο λόγο από τη ριζοσπαστική

φεmicroινιστική άποψη περί σεξουαλικότητας η οποία προσλαmicroβάνει τις γυναίκες ως σεξουαλικά

θύmicroατα από τη στιγmicroή που υφίστανται την αντικειmicroενοποίηση και την εmicroπορευmicroατοποίηση των

σωmicroάτων τους Ελάχιστες έρευνες προσανατολίζονται στην κατεύθυνση περισσότερο

φιλελεύθερων απόψεων σύmicroφωνα microε τις οποίες οι ίδιες οι γυναίκες συνιστούν σεξουαλικά δρώντα

υποκείmicroενα τα οποία διαχειρίζονται και ελέγχουν τις σχέσεις εξουσίας προς όφελός τους

Οι microετανάστριες είναι γυναίκες όλων των ηλικιών φυλών και εθνικοτήτων Μερικές από αυτές

κατέχουν νόmicroιmicroες άδειες παραmicroονής ενώ άλλες παραmicroένουν για microεγάλο χρονικό διάστηmicroα

ακαταχώρητες ως microόνιmicroοι κάτοικοι σε microητρώα εργασίας Από τα επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα

προκύπτει ότι το ελληνικό κράτος πολύ δύσκολα επιτρέπει σrsquo αυτές τις γυναίκες και τις οικογένειές

τους να ζήσουν και να εργαστούν microε αξιοπρέπεια Αποτελούν δε ένα είδος lsquoυπο-προλεταριάτουrsquo

προς εκmicroετάλλευση άσχετα αν απασχολούνται στο καθάρισmicroα του σπιτιού στην φύλαξη παιδιών

και ηλικιωmicroένων ή στην οικοδοmicroή Ο αποκλεισmicroός και η περιθωριοποίηση των microεταναστριών

γυναικών αναπαράγονται σε καθηmicroερινή βάση και microε περίπλοκους τρόπους και σε συmicroβολικό

21

επίπεδο καθώς γίνονται αντιληπτές microέσα από στερεοτυπικούς ρόλους ως laquoπόρνεςraquo ή

laquoυπηρέτριεςraquo

Αν η συmicromicroετοχή των νόmicroιmicroων microεταναστριών στην ελληνική αγορά εργασίας είναι περιορισmicroένη

από την άποψη των πολιτικών νοmicroικών και πολιτειακών τους δικαιωmicroάτων και εξαρτάται από το

χρώmicroα του δέρmicroατός τους ή την καταγωγή τους οι ακαταχώρητες σε microητρώα γυναίκες

microετανάστριες χωρίς άδειες εργασίας είναι πιο τρωτές από όλους τους άλλους εργαζόmicroενους Αυτές

ζουν microια πολύ δύσκολη ζωή η οποία είναι θεσmicroοθετηmicroένη microε όρους πολιτισmicroικού κοινωνικού και

πολιτικού lsquoapartheidrsquo (Μαράτου-Αλιπράντη 1994 Glavanis 1995 Λιάκος 1998)

Είναι σηmicroαντικό να αναφερθεί στο σηmicroείο αυτό ότι οι περισσότεροι από τους κοινωνικούς

επιστήmicroονες επισηmicroαίνουν την αναγκαιότητα να microελετηθούν οι microεταναστάτριες εργαζόmicroενες ως

διαφοροποιηmicroένη και όχι ως οmicroοιογενής κοινωνική κατηγορία ώστε να δοθεί έmicroφαση στις ιδιαίτερες

εργασιακές τους εmicroπειρίες και στις αντιλήψεις τους για το νέο πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο

εντάσσονται microέσω της εργασίας Έτσι θα προκύψει microια ουσιαστική γνώση για τις lsquoάλλεςrsquo γυναίκες

που διεκδικούν χώρο στην αγορά εργασίας και εmicroφανίζονται όλο και συχνότερα να πλαισιώνουν

την οικιακή οmicroάδα συνήθως ως ως έmicromicroισθες οικιακοί βοηθοί

Γενικά σε microια κοινωνία όπως η ελληνική στην οποία οι Ελληνίδες microορφώνονται και

συmicromicroετέχουν στην αγορά εργασίας το αίτηmicroα για microετανάστριες εργαζόmicroενες έχει προβληθεί ως

επιτακτική ανάγκη και έχει συmicroβάλει στην ldquoθηλυκοποίησηrdquo (feminization) της microετανάστευσης στη

χώρα Καθώς όλο και περισσότερες Ελληνίδες αφήνουν το σπίτι και τα οικιακά προκειmicroένουν να

εργαστούν και να συmicromicroετέχουν στη δηmicroόσια ζωή απορρίπτοντας ή αmicroφισβητώντας την έmicroφυλη

φύση των ρόλων τους και την ταύτισή τους microε τον οικιακό χώρο τείνουν να στηρίζονται στις

εργασίες των microεταναστριών που αναλαmicroβάνουν τη φροντίδα σπιτιού των παιδιών και των

ηλικιωmicroένων

ΕΜΜΙΣΘΗ ΟΙΚΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΡΙΕΣ

Η έmicromicroισθη οικιακή εργασία αποτελεί έναν ερευνητικό τοmicroέα που έχει απασχολήσει ελάχιστα

τους κοινωνικούς επιστήmicroονες στην Ελλάδα (Βαλέντσια 1995 Lazaridis 1999 Λαζαρίδου 1995

Τόπαλη 2001) Οι αναφορές πάνω στο θέmicroα είναι αποσπασmicroατικές ενώ στην πλειοψηφία τους

οι έρευνες είναι κοινωνιολογικές Σε θεωρητικό επίπεδο η microελέτη της οικιακής εργασίας

παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω των ιδιαιτεροτήτων που την καθιστούν ιδανικό

περιβάλλον για την παρατήρηση της αλληλοδιαπλοκής φύλου συγγένειας κοινωνικής τάξης και

εθνοτικής ταυτότητας Πρόκειται για εργασία microε έντονη έmicroφυλη διαφοροποίηση (εργασία

γυναικών και εργασιακή σχέση που θεωρείται πως αναπτύσσεται κυρίως ανάmicroεσα σε γυναίκες)

και εργασία που λαmicroβάνει χώρα στον ιδιωτικό χώρο του σπιτιού και συχνά συνδέεται microε τη

φροντίδα των παιδιών και άλλων microελών της οικογένειας Επιπλέον πρόκειται για εργασιακή

σχέση την οποία χαρακτηρίζει έντονη ταξική ανισότητα (εργασία που αναλαmicroβάνουν άτοmicroα microε

22

χαmicroηλό status και έχει χαmicroηλές αποδοχές για τα microεσοαστικά ή microεγαλοαστικά στρωmicroάτων)

Τέλος η οικιαική εργασία επιτελείται συνήθως από οmicroάδες οικονοmicroικών microεταναστών

Στην Ελλάδα η έmicromicroισθη οικιακή εργασία είναι laquoφυλετικοποιηmicroένηraquo αποτελεί δηλαδή

εργασία που προορίζεται για οmicroάδες microε διαφορετική πολιτισmicroική ταυτότητα Ο τύπος εργασίας

που συναρτάται microε την παροχή προσωπικών υπηρεσιών προσελκύει σήmicroερα εργαζόmicroενες

γυναίκες microετανάστριες Πολλές microελέτες πάνω στην οικιακή εργασία επικεντρώνονται σε οmicroάδες

των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo microεταναστών και αφορούν χώρες και πολιτισmicroικά περιβάλλοντα microε

ισχυρές οικονοmicroίες Σε τέτοιες συνθήκες ο ρατσισmicroός αποτελεί στοιχείο έντασης και

επισηmicroαίνεται από οργανώσεις και συνδικάτα οικιακών βοηθών ως ένα από τα βασικά σηmicroεία

πάλης Στην Ελλάδα όπως άλλωστε στο microεγαλύτερο microέρος του δυτικού κόσmicroου η έmicromicroισθη

οικιακή εργασία γίνεται αντιληπτή ως εργασία χωρίς status κίνητρα (για επαγγελmicroατική εξέλιξη)

ασφάλεια και αναγνώριση Η παρουσία οικιακών βοηθών microέσα στην οικιακή οmicroάδα αποτελεί

κοινό τόπο σε σπίτια της Αθηναϊκής microεσαίας τάξης Οι οικιακές βοηθοί προέρχονται από τις

Φιλιππίνες την Πολωνία την Ουκρανία τη Ρωσία ενώ η πλειοψηφία των Αλβανών

microεταναστών εργάζεται σε ελληνικά νοικοκυριά

Το πλαίσιο των διαπολιτισmicroικών συναντήσεων microεταξύ lsquoεντόπιωνrsquo (ελλήνων) και lsquoάλλωνrsquo

(microεταναστριών) το οποίο καθορίζεται από τη ζήτηση και προσφορά έmicromicroισθης οικιακής εργασίας

δηmicroιουργεί τους όρους πρόσληψης των lsquoξένωνrsquo την παγίωση στερεοτύπων και τη διαmicroόρφωση

ενός συνόλου σηmicroασιοδοτήσεων που αφορά τόσο τις microετανάστριες ως laquoοικιακές βοηθούςraquo όσο

και την έννοια της laquoέmicromicroισθης οικιακής εργασίαςraquo αλλά και γενικότερα τις έννοιες της

οικιακότητας της συγγένειας και της εθνικής ταυτότητας

Οι περιπτώσεις των Φιλιππινέζων των Αλβανίδων των Πολωνέζων και γενικότερα των

γυναικών microεταναστριών στην Ελλάδα συνιστούν ένα σηmicroαντικό πεδίο έρευνας των κοινωνικών

επιστηmicroών Οι γυναίκες microετανάστριες αποτελούν ένα microεγάλο αριθmicroητικά κοmicromicroάτι των

microεταναστών που δέχεται τις τελευταίες δύο δεκαετίες η χώρα και οι πρακτικές τους σε διάφορα

πολιτισmicroικά πλαίσια microεταβάλλουν το ελληνικό αστεακό τοπίο (ίδρυση νέων εκκλησιών νέου

τύπου εργασιακή απασχόληση νέου τύπου οικογενειακές σχέσεις) Ιδιαίτερη ερευνητική έmicroφαση

θα microπορούσε να δοθεί επίσης στην βιωmicroατική εmicroπειρία των ΕλλήνωνΕλληνίδων και τις microεταξύ

τους σχέσεις και αναπαραστάσεις της δικής τους ταυτότητας ενόψει της παρουσίας των

laquoάλλωνraquo Ανθρωπολόγοι που έχουν πραγmicroατοποιήσει και τις πιο ενδιαφέρουσες έρευνες

σχετικά microε microετανάστριες γυναίκες οικιακές βοηθούς (Τόπαλη 2001) παρατηρούν ότι οι σχετικά

περιορισmicroένες σε αριθmicroό microελέτες για microεταναστριες οικιακές βοηθούς επικεντρώθηκαν στην

πλειοψηφία τους στην προσέγγιση της οικιακής εργασίας microέσα από το πρίσmicroα των δυτικών

υποκειmicroένων (επιστηmicroόνων και εργοδοτών) και όχι των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo οικιακών βοηθών

Οπότε περισσότερες ερευνητικές εργασίες που θα είχαν ως αντικείmicroενο την έmicromicroισθη οικιακή

εργασία από τη σκοπιά των lsquoάλλωνrsquo γυναικών θα πλούτιζαν πραγmicroατικά την επιστηmicroονική

γνώση σrsquo αυτό τον τοmicroέα Επίσης κατά την εκτίmicroηση ορισmicroένων ερευνητών παραmicroένουν

23

ανοιχτά προς διερεύνηση ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας

όπως αυτή βιώνεται από άλλες πολιτισmicroικές οmicroάδες αλλά και από ελληνίδες οικιακές βοηθούς

Τέλος ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας από τη σκοπιά των

εργοδοτριών που προέρχονται από διαφορετικά κοινωνικά στρώmicroατα αλλά και microε τη

συγκρότηση των στρωmicroάτων αυτών microέσα από την έmicromicroισθη οικιακή εργασία συνιστούν

microελλοντικές ερευνητικές προκλήσεις

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ

Οι κοινωνιολογικές και ανθρωπολογικές θεωρήσεις που συνδέουν τον κατά φύλα καταmicroερισmicroό

εργασίας microε τις νέες τεχνολογίες τονίζουν ότι η διαδικασία ταύτισης των ανδρών microε τις τεχνικές

γνώσεις και επιδεξιότητες ενισχύεται και νοmicroιmicroοποιείται από την ιδεολογία του φύλου που συνδέει

την αρρενωπότητα microε τη microηχανή τη microυϊκή δύναmicroη τη δύσκολη και ldquoβρώmicroικηrdquo δουλειά τη σύνθετη

κατασκευή τη σταθερή παρουσία σrsquo ένα συγκεκριmicroένο χώρο και για ένα συγκεκριmicroένο χρονικό

διάστηmicroα τη συγκέντρωση της προσοχής σrsquo ένα αντικείmicroενο καθώς και την αναλυτική και

ορθολογική σκέψη Οι γυναίκες αντιθέτως προσλαmicroβάνονται ως εύθραυστες η δε θηλυκότητά τους

συνδέεται microε τις αισθήσεις και τα αισθήmicroατα και ταυτίζεται microε τη φύση τη γη και το ανθρώπινο

σώmicroα που παράγουν καρπούς και ανθρώπους (Κανελλόπουλος 1989 Σακέλλης 1989 Στρατηγάκη

1996)

Η microηχανοποίηση της παραγωγής και η εφαρmicroογή της πληροφορικής τεχνολογίας στις

επιχειρήσεις φαίνεται ότι εξυπηρεί τις ανάγκες microιας κοινωνικής κατηγορίας των ανδρών για

ενίσχυση της υπεροχή τους απέναντι στις γυναίκες Με την ανάπτυξη όmicroως της πληροφορικής

διαπιστώθηκε ότι πολλές γυναίκες επιστρέφουν στο σπίτι τους και εργάζονται microε αmicroοιβή εκεί ενώ

άλλες microπορούν να διαλέξουν βολικά και microειωmicroένα ωράρια εργασίας για να ανταποκριθούν

καλύτερα στις δουλειές το σπιτιού και στη φροντίδα παιδιών συζύγων και ηλικιωmicroένων συγγενών

Ωστόσο οι περισσότεροι ερευνητές συmicroφωνούν ότι τέτοιες διευκολύνσεις σηmicroαίνουν αποδοχή ενός

υποβαθmicroισmicroένου περιεχοmicroένου εργασίας και έλλειψη κάθε προοπτικής εξέλιξης τη στιγmicroή που

αντίθετα οι άνδρες καταλαmicroβάνουν θέσεις microε αναβαθmicroισmicroένο περιεχόmicroενο εργασίας το οποίο

δηmicroιούργησε η πληροφορική Από αυτήν την άποψη η τεχνολογία δεν φαίνεται να είναι ουδέτερη

απέναντι στα δύο φύλα microάλιστα υποστηρίζει αντιλήψεις που ισχυροποιούν διακρίσεις σε lsquoγυναικείαrsquo

και lsquoαντρικάrsquo επαγγέλmicroατα διακρίσεις microε πολλαπλές συνέπειες ως προς την πρόσβαση στην

αγορά εργασίας τις ίσες αmicroοιβές και την επαγγελmicroατική εξέλιξη σε ανώτερα κλιmicroάκια (Κοσmicroαράς

1989 Μαρmicroατάκη-Μόλχο 1989 Στρατηγάκη 1987α Στρατηγάκη 1987β Στρατηγάκη 1989α

Στρατηγάκη 1989β Τζεπόγλου 1989)

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΚΕΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

24

Μέσα από την παρουσίαση των συναρτώmicroενων microε το φαινόmicroενο της γυναικείας εργασίας

στην Ελλάδα κεντρικών ζητηmicroάτων--έτσι όπως αυτά προκύπτουν από την επιστηmicroονική τους

διερεύνηση--microπορούν να διαπιστωθούν ορισmicroένες ελλείψεις και microερικά προβλήmicroατα σrsquo ότι

αφορά τους τρόπους προσέγγισης και ερmicroηνείας του όλου θέmicroατος

Καταρχήν στο microεγαλύτερο microέρος αυτών των microελετών κυριαρχεί η έmicroφαση στην ερmicroηνεία

των ποσοτικών στοιχείων της στατιστικής υπηρεσίας γεγονός που δηmicroιουργεί προβλήmicroατα στον

τρόπο αντιmicroετώπισης της κοινωνικής κατηγορίας laquoεργαζόmicroενες γυναίκεςraquo Απουσιάζουν οι

ποιοτικές microέθοδοι ανάλυσης τα υποκείmicroενα και οι βιοϊστορίες τους ο λόγος τους τα

συναισθήmicroατά τους και η συστηmicroατική παρακολούθηση των καθηmicroερινών εργασιακών τους

πρακτικών που συνήθως εξετάζονται κατά τη διάρκεια επιτόπιων ερευνών ανθρωπολογικού

χαρακτήρα Απουσιάζει δηλαδή στις περισσότερες περιπτώσεις η ίδια η σκοπιά των γυναικών

για την εργασιακή τους εmicroπειρία ενώ κυριαρχεί ο λόγος και οι ιδεολογικές τοποθετήσεις των

ερευνητών Απόρροια αυτών των απουσιών αποτελεί το γεγονός ότι στο όνοmicroα της καθιέρωσης

της ισότητας microεταξύ ανδρών και γυναικών διαφαίνεται η τάση θεώρησης των laquoεργαζόmicroενων

γυναικώνraquo ως ενιαία και οmicroοιογενής κατηγορία Οι γυναίκες που εργάζονται όmicroως δεν είναι ίσες

microεταξύ τους ούτε ως προς την κοινωνική προέλευση ούτε ως προς το εκπαιδευτικό lsquoκεφάλαιοrsquo

το οποίο φέρουν ή την οικογενειακή τους κατάσταση Ούτε επίσης έχουν τα ίδια κίνητρα που τις

ωθούν να εργαστούν ή να εγκαταλείψουν τη δουλειά τους Η γυναικεία εργασία συχνά εξετάζεται

ανεξάρτητα από το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο εmicroφανίζεται και

σπάνια συναρτάται microε microια προβληmicroατική για τα κοινωνικά στρώmicroατα στα οποία εντάσσονται οι

εργαζόmicroενες γυναίκες

Ένα άλλο προβληmicroατικό σηmicroείο των ερmicroηνευτικών προσεγγίσεων κοmicroβικό ως προς την

κατανόηση των εννοιών και των αναλυτικών εστιάσεων είναι το θέmicroα των όρων και των

ορισmicroών που χρησιmicroοποιούν οι ερευνητές για να περιγράψουν τις διαφορετικές εργασιακές

εmicroπειρίες των γυναικών Συνήθως χρησιmicroοποιούνται όροι εννοιολογικά αδιευκρίνιστοι όπως για

παράδειγmicroα laquoεργασίαraquo και laquoαπασχόλησηraquo Η χρήση του όρου laquoγυναικεία απασχόλησηraquo ή

laquoεργασίαraquo συνδέεται microε την ιδεολογία της γυναικείας απελευθέρωσης την πολιτισmicroική microορφή

της ελληνικής οικογένειας και την προβληmicroατική για την οικονοmicroική ανάπτυξη της χώρας

Ανάλογα προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται και εξαιτίας της χρήσης γενικευτικών αφαιρετικών

κατηγοριών όπως laquoεργαζόmicroενεςraquo και laquoάνεργεςraquo Τα πράγmicroατα περιπλέκονται ακόmicroη

περισσότερο όταν γίνεται χρήση των ορισmicroών των στατιστικών υπηρεσιών όπως laquomicroισθωτόςraquo

laquoαυτοαπασχολούmicroενοςraquo laquoνοικοκυράraquo laquoεπιχειρηmicroατικήraquo δράση laquoεισόδηmicroαraquo--ορισmicroών

δηλαδή που δεν microπορούν να ανταποκριθούν στο εννοιολογικό περιεχόmicroενο της γυναικείας

εργασίας Από αυτή την άποψη δεν microπορεί να φωτιστεί το ζήτηmicroα της κατασκευής της έmicroφυλης

ταυτότητας microέσα από την εργασιακή εmicroπειρία ούτε microπορούν να αναδειχθούν οι ποικίλες πτυχές

microιας προβληmicroατικής που διαπλέκουν το επάγγελmicroα microε την γυναικεία ταυτότητα την οικογένεια

και το γάmicroο στη σύγχρονη ελληνική πολιτισmicroική πραγmicroατικότητα

25

Τέλος κρίνεται απαραίτητος ο διάλογος στο πλαίσιο εmicroπειρικών ερευνών microεταξύ

επιστηmicroόνων από διαφορετικούς κλάδους των Κοινωνικών Επιστηmicroών προκειmicroένου να

επιτευχθεί microια ολοκληρωmicroένη και σφαιρική προσέγγιση του φαινοmicroένου της γυναικείας εργασίας

στα συνεχώς microεταβαλλόmicroενα πολιτισmicroικά περιβάλλοντα των αστικών και αγροτικών περιοχών

ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αβδελά Ε 1986 lsquoΠοιές δουλειές παίρνουν οι γυναίκεςrsquo ∆ίνη 160-61

Αβδελά Ε 1987α lsquo Η ισότητα στη ∆ηmicroόσια ∆ιοίκηση παλιές πρακτικές microε νεωτερικό microανδύαrsquo

∆ίνη 256-62

Αβδελά Ε 1987β lsquoΜισθωτές Σχέσεις και Φυλετικός Καταmicroερισmicroός της Εργασίας Οι Γυναίκες

∆ηmicroόσιοι Υπάλληλοι στην Ελλάδα στο Πρώτο Μισό του Αιώναrsquo Μνήmicroων τοmicro ΙΙ234-246

Αβδελά Ε 1988α lsquoΗ θέση της ∆ασκάλας Λόγοι και αντίλογοι σrsquo ένα microεσοπολεmicroικό

επαγγελmicroατικό έντυποrsquo ∆ίνη 3 46-53

Αβδελά Ε 1988β lsquoΣτοιχεία για την εργασία των γυναικών στο Μεσοπόλεmicroο Όψεις και Θέσειςrsquo

Στο Βενιζελισmicroός και Αστικός Εκσυγχρονισmicroός Πανεπιστηmicroιακές Εκδόσεις Κρήτης

Αβραmicroίδου Α 2001 Ευέλικτες microορφές απασχόλησης και ανισότητες στον εργασιακό χώρο

Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ

httpwwwKethigr)

Αθανασιάδου Χ Σ Πετροπούλου Γ Μιmicroίκου 2001 Οι συνθήκες της γυναικείας απασχόλησης

στην Ελλάδα1980-2000 Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο

στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 1999 Η οικογένεια στην Αθήνα οικογενειακά πρότυπα και συζυγικές

πρακτικές Αθήνα ΕΚΚΕ

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 2001 Η συmicromicroετοχή των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην

Ελλάδα Μια πρώτη προσέγγιση Εισήγηση στο Συνέδριο Γυναίκες και Επιστήmicroη Τάσεις και

Προοπτικές στην Ευρώπη Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκη 15-16 Μαρτίου

Αυδή- Καλκάνη Ι 1978 Η επαγγελmicroατικά εργαζόmicroενη Γυναίκα Αθήνα Παπαζήσης

Αυδή - Καλκάνη Ι 1989 Φεmicroινισmicroός και εργασίαστην Ελλάδα σήmicroερα Αθήνα Νέοι Καιροί

Βαΐου Ν 1987α lsquo Ελαστικό ωράριο ανελαστικές ανάγκεςrsquo Κάπα 16 25-26

Βαΐου Ν 1987β lsquoΆτυπες εργασιακές σχέσεις ή πώς κατασκευάζεται η ευελιξίαrsquo Κάπα 17 23-

24

Βαϊου Ν Μ Στρατηγάκη 1989 lsquoΗ εργασία των γυναικών Ανάmicroεσα σε δύο κόσmicroουςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4015-23

Βαΐου Ν 1989 lsquoΟ τόπος δουλειάς και το σπίτι Κατά φύλο καταmicroερισmicroοί εργασίας στη

διαδικασία ανάπτυξης της Αθήναςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)81 ndash 90

Βαΐου Ν 1991 lsquoΟ χώρος των γυναικών σrsquo έναν ανδρικό κόσmicroοrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash

48 15 ndash 17

26

Βαΐου Ν Στρατηγάκη Μ Χρονάκη Ζ 1991 lsquoΑmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι Μια γυναικεία

δουλειά και microια ιδεολογίαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45 47-53

Βαΐου Ν Χ Γολέmicroης Λ Λαmicroπριανίδης Κ Χατζηmicroιχάλης Ζ Χρονάκη 1996 Άτυπες microορφές

βιοmicroηχανικής παραγωγής-εργασίας και αστικός χώρος στο ΠΣΠ Αθήνα ΓΓΕΤ

Βαϊου Ν και Κ Χατζηmicroιχάλης 1997 Με τη ραπτοmicroηχανή στην κουζίνα και τους Πολωνούς στους

αγρούς Πόλεις περιφέρειες και άτυπη εργασία Αθήνα Εξάντας

Βλαχούτσικου Χ Α Μπαχαροπούλου- Κούλη 1991 lsquolaquoΝα χαρώ κι εγώ το σπίτι microου και το

κλειδί από τα microέσαraquo Γυναίκες και κατανάλωση σrsquo ένα χωριό της Βοιωτίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45

94-100

Vernier B 2001 H Kοινωνική Γένεση των Aισθηmicroάτων Πρωτότοκοι και Yστερότοκοι στην

Kάρπαθο Aθήνα Αλεξάνδρεια

Βουτυράς Σ 1981 Η Γυναίκα στη Μισθωτή εργασία Αθήνα Παπαζήσης

Βουτυράς Σ 1987 Μητρικός microισθός επαναστατική προοπτική ή οπισθοδρόmicroηση στην ισότητα

των φύλων ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Γαβριήλ Α 1989 lsquoΗ συmicroβολή του Σχολικού Επαγγελmicroατικού Προσανατολισmicroού στην

προετοιmicroασία των γυναικών για επαγγέλmicroατα που έχουν σχέση microε τις νέες τεχνολογίεςrsquo Στο Μ

Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για

τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1985 ∆ικαιώmicroατα και υποχρεώσεις της εργαζόmicroενης γυναίκας στην

microισθωτή εργασία Αθήνα

Γεωργακοπούλου Ν Β 1998 Ευελιξίες της εργασίας amp Γυναικεία απασχόληση στον τραπεζικό

τοmicroέα Πλαίσιο Προσέγγισης Βασικές Τάσεις και Προοπτικές ΙΝΕΟΤΟΕ

Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου Α 1986 lsquoΕργασία και γυναικεία απελευθέρωση ένας ισχυρός

αντίλογος στο στον φεmicroινιστικό συντηρητισmicroόrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 22-24

∆ασκαλάκης ∆ 1995 Η ρύθmicroιση των ευέλικτων microορφών απασχόλησης και οργάνωσης του

χρόνου εργασίας Αθήνα ndash Κοmicroοτηνή εκδ Σάκκουλα

∆έδε Ι 1995 lsquoΕπαγγελmicroατικές προοπτικές για τις γυναίκες στις αγορές της Ε Ε Μεταξύ

αποκλεισmicroού και ανέλιξηςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 86 179-191

∆ήmicroου Α 1989 lsquoΗ microερική απασχόληση Ένα γυναικείο φαινόmicroενο της αγοράς εργασίαςraquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4055 ndash 60

∆ουκάκης Ν Λ 1988 Εργασιακές Σχέσεις Οικονοmicroία και θεσmicroοί Αθήνα Οδυσσέας

∆ουλκέρη Τ 1986 Η συmicromicroετοχή της ελληνίδας στην οικογένεια και στην εργασία

ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

∆ουλκέρη Τ 1994 Ισότητα των φύλων στις εργασιακές σχέσεις Αθήνα Παπαζήσης

Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Η επαγγελmicroατική εξέλιξη των γυναικών στις τράπεζες

Αθήνα ΟΤΟΕ

27

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988α Γυναικεία απασχόληση Σύνοψη πρώτων

αποτελεσmicroάτων Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική

Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988β Η ∆οmicroή της Γυναικείας Απασχόλησης και η

Επαγγελmicroατική ∆ραστηριοποίηση των Γυναικών Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των

Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ηλιού Μ 1988 lsquoΟι γυναίκες πανεπιστηmicroιακοί εξέλιξη της θέσης τους ή στασιmicroότηταrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 70 3-23

Θανοπούλου Μ 1992 Η Γυναικεία Απασχόληση ή Εργασία στην Ελλάδα Κύριες Τάσεις και

Κατευθύνσεις της Μεταπολεmicroικής Βιβλιογραφίας Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη ΙV Αθήνα ΕΚΚΕ

Θανοπούλου Μ Ε Φρονίmicroου Β Τσιλιmicroιγκάκη 1997 Αποφυλακιζόmicroενες γυναίκεςΤο δικαίωmicroα

στην Επαγγελmicroατική επανένταξη ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Θανοπούλου Μ Β Κωτσοβέλου amp Ρ Παπαρούνη 1999 lsquoΗ σχέση επαγγελmicroατικής και

οικογενειακής ζωής των γυναικών διερεύνηση της ελληνικής βιβλιογραφίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 40

91-101

Ιγγλέση Χ 1990 Πρόσωπα Γυναικών Προσωπεία Συνείδησης Αθήνα Οδυσσέας

Ιγγλέση Χ 1996 Γυναικείες σπουδές και ταυτότητες φύλου Ένα παράδειγmicroα από τη σκοπιά της

ψυχολογίας Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Ιωακείmicroογλου Η Ο Καmicroινιώτη Α Κωστάκη Θ Σκοπελίτου 1998 lsquoΕκπαίδευση Φύλο και

Τρόπος Ένταξης στην Αγορά Εργασίας της Ελλάδαςrsquo Στο Ανεργία Εργασία Εκπαίδευση-Κατάρτιση

στην Ελλάδα και στην Γαλλία Πρακτικά Ελληνογαλλικού Συνεδρίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Καβουνίδη Τ 1982 lsquoΚαπιταλιστική ανάπτυξη και απασχόληση των γυναικών στη microεταποίηση

στην Ελλάδαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 14 53-63

Καβουνίδη Τ 1989 lsquo Ο έλεγχος της εργασίας της γυναίκαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4071-80

Καβουνίδη Τ 1990 Οι νέες γυναίκες και η επαγγελmicroατική εκπαίδευση και κατάρτιση Έκθεση

Έρευνας Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

Καβουνίδη Τ 1996 Οικογένεια και εργασία στην Αθήνα Σάκκουλας

Κανελλόπουλος Κ 1989 lsquoΝέα τεχνολογία Εκπαίδευση των γυναικών και η θέση τους στην

αγορά εργασίαςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Καραmicroεσίνη Μ 1998 lsquoΓυναίκες και απασχόληση στην Ελλάδα Τάσεις και ∆ιεθνείς Συγκρίσειςrsquo

Στο Ξ Πετρινιώτη και Γ Κουκουλές (επιmicro) Επετηρίδα εργασίας 1998 Αθήνα πανεπιστηmicroιακές

εκδόσεις Παντείου

Καραmicroεσίνη Μ amp Η Ιωακείmicroογλου 2003 Προσδιοριστικοί παράγοντες του microισθολογικού

χάσmicroατος microεταξύ ανδρών και γυναικών Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας σε

συνεργασία microε το Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

28

(δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Καραντινός ∆ 1987 lsquoΕργατικό δυναmicroικό απασχολούmicroενοι και άνεργοι microια διερεύνηση από

στατιστικά στοιχείαrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 66 121-143

Καραντινός ∆ 1988 lsquoΑνοιχτή ανεργία και αστικές αγορές εργασίας (1974-1985) Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 70 50-115

Καραντινός Τ 1989 lsquoΗ ανεργία των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Καραντινός ∆ ∆ Ζιώmicroας Μ Κετσετζοπούλου Α Μουρίκη 1997 Ευέλικτη απασχόληση και

ελαστικοποίηση του χρόνου εργασίας τάσεις εξελίξεις προοπτικές Αθήνα Εθνικό Ινστιτούτο

Εργασίας

Κασιmicroάτη Κ 1980 Τάσεις κινητικότητας εργασίας στην ελληνική βιοmicroηχανία Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1982 Η Γυναίκα στην Απασχόληση Φάκελος Ισότητας Αθήνα Οδυσσέας

Κασιmicroάτη Κ 1988 lsquoΕκπαίδευση Επαγγελmicroατική Εξειδίκευση και Αmicroοιβές Γυναικώνrsquo Ο Αγώνας

της Γυναίκας 37 21-22

Κασιmicroάτη Κ Ε Αλλισον 1989 Η Μορφολογία της ∆εύτερης Απασχόλησης Έρευνα για τα

κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Μελέτη ΙΙ ΑθήναΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1991 Επιλογή Επαγγέλmicroατος Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη Ι Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1998 Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Αθήνα ΕΚΚΕ

Κετσετζοπούλου Μ 2002 lsquoΓυναικεία Απασχόλησηrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ

Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο

Κοινωνικής Πολιτικής

Κετσετζοπούλου Μ Χ Συmicroεωνίδη 2002 lsquoΙσότητα των Φύλων Η Θέση της Γυναίκας στο

∆ηmicroόσιο και Ιδιωτικό Χώροrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό

Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής

Κοσmicroαράς Γ 1989 lsquoΗ θέση των γυναικών στην τυπογραφία microετά την εισαγωγή της

φωτοστοιχειοθεσίας Η κατάσταση στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro)

Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Κουκουλή-Σπηλιωτοπούλου Σ 1988 lsquoΗ κοινοτική αρχή της ισότητας αmicroοιβών και το ελληνικό

δίκαιοrsquo Ελληνική ∆ικαιοσύνη 29 1092-1128

Κουκούλη-Σπηλιοτοπούλου Σ 1998 lsquoΙσότητα των φύλων στην απασχόληση και την κοινωνική

ασφάλισηrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις

Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Κραβαρίτου Γ 1989 lsquoΟι γυναίκες στη Μεταmicroοντέρνα κοινωνία φτωχότερες ή πλουσιότερεςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 40 25 ndash 30

Κραβαρίτου Γ 1992 Εργασία και δικαιώmicroατα της γυναίκας Θεσσαλονίκη Σάκκουλα

29

Κραβαρίτου Γ 1996 Φύλο και ∆ίκαιο Αθήνα Παπαζήσης

Λαmicroπριανίδης Λ Γ Ανδριάς Στ Καραγιάννης Π Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995 Ένδυση Ξάνθη-

∆ράmicroα- Καβάλα Θεσσαλονίκη Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας

Λυmicroπεράκη Α 1991 Ευέλικτη εξιδίκευση Κρίση και αναδιάρθρωση στη microικρή βιοmicroηχανία

Αθήνα Gutenberg

Λυmicroπεράκη Α Α Μουρίκη 1996 Η Αθόρυβη Επανάσταση Νέες Μορφές Οργάνωσης της

Παραγωγής και της Εργασίας Αθήνα Gutenberg

Μαγγανάρα Ι 1988 lsquoΘέση και συνθήκες εργασίας των γυναικών εκλεγmicroένων αντιπροσώπων

στο τοπικό και περιφερειακό επίπεδο στην Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 8-11

Μαγγανάρα Ι 1998 lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεωνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Μαρmicroατάκη-Μόλχο Μ 1989 lsquoΗ γυναικεία απασχόληση στον τοmicroέα της microηχανογράφησης στην

Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα

Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Μουρίκη Α 1991α Ευέλικτες microορφές απασχόλησης ευλογία ή ανάθεmicroαrsquo Τόπος Επιθεώρηση

αστικών και περιφερειακών microελετών(3) 97 ndash 117

Μουρίκη Α 1991β lsquoΟι νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης και οι προοπτικές τους στην

ενοποιηmicroένη Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-4818ndash21

Μουσούρου Λ Μ 1985 Γυναικεία Απασχόληση και Οικογένεια Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1993 Γυναίκα και Απασχόληση ∆έκα ζητήmicroατα Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1996 lsquoΟι ανάγκες της οικογένειας και η απασχόληση σήmicroεραrsquo Στο

Οικογένεια και Εργασία Νέες Τάσεις στην Απασχόληση Αθήνα Ιδρυmicroα Μελετών Λαmicroπράκη amp

Εκαπιδευτήρια Κωστεά-Γείτονα

Μπακαλάκη Α 1988 lsquoΚοmicromicroωτική ένα laquoγυναικείοraquo επάγγελmicroαrsquo ∆ίνη 198-103

Μπακόπουλος Α 1986 Η ισότητα αmicroοιβών στι Κοινοτικό ∆ίκαιο Η ισότητα ανδρών και

γυναικών στην απασχόληση και την κοινωνική ασφάλιση κατά το κοινοτικό και ελληνικό δίκαιο

Συνέδριο Πανεπιστηmicroίου Αθηνών και ΕΟΚ Αθήνα Σάκκουλας

Νικολαΐδου Μ 1975 ∆ουλειά και Χειραφέτηση Η Γυναίκα στην Ελλάδα Αθήνα Καστανιώτης

Ντούλια Θ Κ ∆όλγυρα 1997 lsquoΟι οικονοmicroικές εξελίξεις και η εργασία των γυναικώνrsquo Στο

Οδηγός προώθησης των ίσων ευκαιριών microε Έmicroφαση στην απασχόληση των γυναικών Αθήνα

Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων ndash Γενική Γραmicromicroατεία Λαϊκής Επιmicroόρφωσης

Παναγιωτόπουλος Ν 1998 lsquoΣηmicroειώσεις για την απασχόληση των γυναικών και τον χρόνο

απασχόλησηςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (66)112 ndash 118

Πανταζή-Τζίφα Κ 1985 Η θέση της γυναίκας στην Ελλάδα Αθήνα Λιβάνης

Παπαγαρουφάλη-Ιακώβου Ε 1989 lsquoΦεmicroινισmicroός και εργασία ∆ιέξοδοι και αδιέξοδαrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα 4091-10

30

Παπαγιαννάκη Μ 1986 lsquoΆγνοια νόmicroου δεν δικαιολογείταιrsquo ∆ίνη 1 63-69

Παπαδηmicroητρίου Β 1988 lsquoΑναζήτηση τρόπων για τον σωστό καταmicroερισmicroό των οικογενειακών

και επαγγελmicroατικών υποχρεώσεωνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 33 28-30

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998α lsquoΗ επαγγελmicroατική διάρθρωση της απασχόλησης στην

περιφέρεια Αττικής 1988-1995rsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα

Ιδρυmicroα Σάκη Καράγεωργα

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998β lsquoΗ διάρκεια της ανεργίας στην περιφέρεια της Αττικής

1998-1995rsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 96-97 83-110

Παπαζήση Θ 1999 lsquoΜητρότητα και καρριέρα άτυχος γάmicroος από τρελλό έρωταrsquo Στο Το Φύλο

των ∆ικαιωmicroάτων Εξουσία Γυναίκες και Ιδιότητα του Πολίτη Ευρωπαϊκό Συνέδριο 9-10

Φεβρουαρίου 1996 Πρακτικά Αθήνα Νεφέλη

Παυλίδου Ε 1989 lsquoΓυναίκα και εργασία Οικονοmicroικές προσεγγίσεις των διακρίσεων στην

αγορά εργασίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40) 39-46

Πελαγίδης Θ 1995 lsquoΗ σκοτεινή πλευρά της εργασιακής ευελιξίας Έρευνα Πεδίου στην

ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκηςrsquo Τόπος (9) 95 ndash 119

Πετmicroεζίδου- Τσουλουβή Μ 1986 lsquoΠροβλήmicroατα ορισmicroού των κοινωνικών τάξεων εργασιακή

διαδικασία επαγγελmicroατικές κατηγορίες και νέα microεσαία στρώmicroαταrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 26 33-42

Πετράκη-Κώττη Α 1985 Όι διαφορές στις αmicroοιβές αντρών-γυναικώνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας

27 8-10

Πετράκη-Κώττη Α 1998 lsquoΗ θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα και οι

διαφορές στις αmicroοιβές των δύο φύλωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και

Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Πετρινιώτη Ξ 1989α lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό και η περίπτωση της

Ελλάδαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 105-140

Πετρινιώτη Ξ 1989β lsquoΠροβληmicroατισmicroοί γύρω από τη microέτρηση και την αποτίmicroηση της ολικής

εργασίας των γυναικώνrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)47-54

Πετρινιώτη Ξ 1989γ lsquoΗ απασχόληση των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Πετρινιώτη Ξ 1991 lsquoΟι εξελίξεις στην οικονοmicroία και η οργάνωση της εργασίας Νέες

προκλήσεις για τις γυναίκεςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-48 11-12

Πετρινιώτη Ξ 1998 Η δόmicroηση των εσωτερικών αγορών εργασίας φύλο τεχνολογία

ανταγωνισmicroός Η περίπτωση των τραπεζών Αθήνα Παπαζήση

Πετρονώτη Μ 1995α ∆ίκτυα Κοινωνικών σχέσεων Όψεις και Αλληλεπιδράσεις microε τη

∆ιδικασία Επαγγελmicroατικής Κινητικότητας ΑθήναΕΚΚΕ

Πετρονώτη Μ 1995β lsquoΣύγχρονες Ελληνίδες Επιχειρηmicroατίες Ανθρωπολογική Ανάγνωση των

Στρατηγικών τους στη Σφαίρα Εργασίαςrsquo Εθνολογία 4 67-92

31

Πιζάνιας Π 1993 Οι φτωχοί των πόλεων Αθήνα Θεmicroέλιο

Πιζάνιας Π 1995 lsquoΚοινωνική οργάνωση της εργασίας και άτυπες δραστηριότητεςrsquo Πρακτικά

Ευρωπαϊκού Σεmicroιναρίου laquoΜορφές Άτυπης Απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωσηraquo Αθήνα Praxis

Σακέλλης Γ 1989 lsquo Νέες τεχνολογίες καταmicroερισmicroός της εργασίας και η κατα φύλο κατάτmicroηση

της εργατικής δύναmicroηςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Σακέλλης Γ 1993 Πληθυσmicroός και εργατικό δυναmicroικό στην Ελλάδα Μορφολογία και

διαχρονικές εξελίξεις Αθήνα Γαβριηλίδης

Σαπουντζάκη Π 1991 lsquoΜεταποιητική δραστηριότητα και αστικός χώρος Μια εmicroπειρική έρευνα

στο κέντρο της Αθήν αςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4561-69

Σεβαστίδης Χ 1999 lsquoΗ microερική απασχόλησηrsquo Επιθεώρησης Εργατικού ∆ικαίου 58145-163

Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου ∆ 1998 lsquoΕπαγγελmicroατική κατάρτιση των γυναικώνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Σινόπουλος Π Α 1986 lsquoΟ επαγγελmicroατικός χρόνος της γυναίκας και η κοινωνική ποινή τηςrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 212-230

Στρατηγάκη Μ 1987α lsquolaquoΓυναικείαraquo Επαγγέλmicroατα αντιmicroέτωπες microε το πληκτρολόγιοrsquo Κάπα 8

28

Στρατηγάκη Μ 1987β lsquoΠληροφορική και επαγγέλmicroατα microε laquoφύλοraquorsquo Κάπα12 31-33

Στρατηγάκη Μ 1989α lsquoΤεχνολογικές εξελίξεις και ειδικότητες microε laquoφύλοraquorsquo Σύγχρονα Θέmicroατα

(40) 31-38

Στρατηγάκη Μ 1989β lsquoΗ θέση των γυναικών στις τράπεζες microετά την εισαγωγή της

πληροφορικής Μια πρώτη προσέγγισηrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες

Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Στρατηγάκη Μ 1991 lsquoΤεχνολογική αλλαγή και οργάνωση της εργασίας Νέες laquoγυναικείεςraquo

θέσεις εργασίαςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash 4813 ndash 14

Στρατηγάκη Μ 1996 Φύλο Εργασία Τεχνολογία Αθήνα Ο Πολίτης

Στρατούλης ∆ 1987 lsquoΝέα φαινόmicroενα και τάσεις στις microορφές εκmicroετάλλευσης της εργατικής

τάξης στη χώρα microαςrsquo Επιστηmicroονική Σκέψη (35)9 ndash 20

Συmicroεωνίδου Χ 1986 lsquoΓονιmicroότητα και απασχόληση γυναικών Μια πρώτη προσέγγιση του

θέmicroατος για την περιφέρεια Πρωτεύουσαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 188-200

Συmicroεωνίδου Χ 1989α lsquoΗ σύγκρουση των ρόλων της microητρότητας και της γυναικείας

απασχόλησηrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 141-153

Συmicroεωνίδου Χ 1989β lsquoΓεγονότα του κύκλου ζωής και γυναικεία απασχόλησηrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα (40)61-70

Συmicroεωνίδου Χ 1990 Απασχόληση και γονιmicroότητα των γυναικών στην περιοχή της

Πρωτεύουσας Αθήνα ΕΚΚΕ

32

Συmicroεωνίδου Χ Μ Μαγδαληνός 1993 lsquoΗ αλληλεξάρτηση microεταξύ γυναικείας απασχόλησης και

γονιmicroότηταςrsquo Στο Η Κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα σήmicroερα Πρακτικά Συνεδρίου που οργανώθηκε

από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών Αθήνα ΕΚΚΕ

Συmicroεωνίδου Χ 1994 lsquoΗ laquoασυmicroβατότηταraquo της οικογενειακής και επαγγελmicroατικής ζωής των

γυναικώνrsquo ∆ίνη 7113-130

Συmicroεωνίδου Χ 1998 lsquoΜορφές έmicromicroεσου κοινωνικού αποκλεισmicroού Απασχόληση και ανεργία

των Γυναικών στη Ελλάδαrsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα Ίδρυmicroα

Σάκη Καράγιωργα

Τεπέρογλου Α Λ Μαράτου-Αλιπράντη Μ Κετσετζοπούλου 2001 Μελέτη για την ενίσχυση

της συmicromicroετοχής των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην Ελλάδα Αθήνα ΕΚΚΕ- Γενική

Γραmicromicroατεία Έρευνας και Τεχνολογίας

Τζεπόγλου Σ 1989 lsquoΕκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες (πληροφορική-ηλεκτρονική) Η

συmicromicroετοχή των γυναικώνrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Τσουκαλάς Κ 1985 lsquoΕργασία και εργαζόmicroενοι στην πρωτεύουσα αδιαφάνεια ερωτήmicroατα

υποθέσειςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 60 3-71

Υπουργείο Εργασίας- Τmicroήmicroα Ισότητας 1985 Τα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώmicroατα της

γυναίκας Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Υπουργείο Προεδρίας-Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1995 Η κατάσταση των γυναικών στην

Ελλάδα κατά την δεκαετία 1984-1994 Εθνική Έκθεση της Ελλάδα για το 4ο Παγκόσmicroιο Συνέδριο του

ΟΗΕ για τις Γυναίκες Πεκίνο Σεπτέmicroβριος 1995 Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Φράγκος ∆ 1990 Ο οικονοmicroικά ενεργός πληθυσmicroός της Ελλάδας Αθήνα ΕΚΚΕ

Χλέτσος Μ 1988 lsquoΟι Γυναίκες και η αγορά εργασίαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών

68128-138

Χρονάκη Ζ 1986 lsquoΓυναίκα και εργασία στην Ελλάδαrsquo Αρχαιολογία 21 63-66

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Dubish J 1986 lsquoCulture Enters through the Kitchen Women Food and Social Boundaries in

Rural Greecersquo Στο J Dubish (επιmicro) Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton

University Press

du Boulay J 1974 Portrait of a Greek Mountain Village Oxford Clarendon Press

du Boulay J 1983 The Meaning of Dowry Changing Values in Rural Greece Journal of

Modern Greek Studies 1 243-270

Friedl E 1962 Vasilika A Village in Modern Greece New York Holt Rinehart and Winston

Friedl E 1986 lsquoThe Position of Women Appearance and Realityrsquo Στο J Dubish (επιmicro)

Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton University Press

Ηirschon R 1981 lsquoEssential Objects and the Sacred Interior and Exterior Space

33

in an Urban Greek Localityrsquo Στο S Ardener (επιmicro) Women and Space Ground Rules and

Social Maps Λονδίνο Croom Helm

Kanellopoulos C 1982 lsquoMale-female pay defferentials in Greecersquo Greek Economic Review 4

(2) 222-241

Karamessini M 2002 lsquoThe Gender Pay Gap in Greecersquo European Commission Expert Group

on Gender and Employment httpwwwumistacukmanagement ewerceggeegge-publications

Karantinos D 1998 lsquoFlexible employment and employment insertion in Greecersquo National

Center for Social Research Working Paper 2 9 ndash 27

Kyriazis N 1999 lsquoWomenrsquos Flexible Work and Family Responsibilities in Greecersquo Στο

Gender Inequalities in Southern Europe South European Society amp Politics Special Issue 4 2 35-

53

Lambiri-Dimaki J 1983 lsquoGreece in the 1980rsquos changing evaluation of the roles of men and

womenrsquo Στο Social Stratification in Greece (1962-1982) (συλλογικό) Athens Sakkoulas

Μiliori P 1993 lsquoWomen in Business and Managementrsquo Στο Μ J Davidson amp C L Cooper

(επιmicro) Εuropean Women in Business and Management University of Manchester Institute of

Science and Technology PCP

Moussourou L S Spiliotopoulos 1984 lsquoWomen at Work in Greece The Sociological and

Legal Perspectivesrsquo Στο M J Davidson amp C L Cooper (επιmicro) Women at Work LondonWiley amp

Sons

Ntermanakis N P Petroglou N Sereti M Zervou 2002 Towards a Closing of the Gender

Pay Gap Country Report Greece Research Centre for Gender Equality (KETHI) Greece

Papataxiarchis E 1995 lsquoMale Mobility and Matrifocality in the Aegean Basinrsquo Στο S

Damianakos M E Handman J Pitt-Rivers G Ravis-Giordani (επιmicro) Brothers and Others Essays

in Honour of John Peristiany Αθήνα ΕΚΚΕ

Psacharopoulos G 1983 lsquoSex discrimination in the Greek Labour Marketrsquo Journal of Modern

Greek Studies 12

Salamon S D amp Stanton JB 1986 lsquoIntroducing the Nikokyra Ideality and Reality in Social

Processrsquo Στο J Dubisch (επιmicro) Gender amp Power in Rural Greece Princeton Princeton University

Press

Sinopoulos P A 1988 lsquoThe Social Penalty of working woman and its measurementrsquo

International Journal of Sociology of the Family 18 21-32

Symeonidou-Alatopoulou H 1980 lsquoFemale labour force participation in Greecersquo Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 38 104-120

Symeonidou X 1997 lsquoFull time and part ndash time employment of women in Greece trends and

relationships with life ndashcycle eventsrsquo Στο P Blossfeld amp C Hakim (επιmicro) Between Equalization

and Marginalization Women working part ndash time in Europe and the United States of America

Οξφόρδη Oxford University Press

34

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek Women and Tourism Womenrsquos Cooperatives as an

Alternative Form of Organizationrsquo Στο N Redclift amp Th Sinclair (επιmicro) Working Women

International Perspectives on Labour and Gender Ideology ΛονδίνοRoutledge

Cavounidis J 1983 lsquoCapitalist Development and Women΄s Work in Greecersquo Journal of Modern

Greek Studies vol1 2 321-338

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας (ΓΓΙ) 2000 Νέες πολιτικές ανάπτυξης και προώθησης των

Γυναικείων Συναιτερισmicroών (Πρακτικά Πανελλαδικής Συνάντησης Γυναικείων Συνεταιρισmicroών) Αθήνα

ΑΤΕ

Γιδαράκου Ι 1996 lsquoΕργασιακές Σχέσεις στην Οικογενειακή Εκmicroετάλλευση Θέση και

προοπτικές της γυναικείας παρουσίαςrsquo Στο Κράτος και αγροτικός χώρος Πρακτικά 3ου Πανελληνίου

Συνεδρίου Αγροτικής Οικονοmicroίας Aθήνα Παπαζήσης

Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΑγροτικοί συνεταιρισmicroοί παράγοντες τοπικής ανάπτυξης του ελληνικού

αγροτικού χώρουrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη

Γιδαράκου Ι 1999 lsquoΕνδογενής ανάπτυξη της υπαίθρου και γυναικεία απασχόλησηrsquo Στο Χ

Κασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) Ύπαιθρος Χώρα Η ελληνική αγροτική κοινωνία στο τέλος του

Εικοστού αιώνα Αθήνα Πλέθρο

∆αmicroιανός ∆ Χ Κασίmicroης Α Μωυσίδης Μ Ντεmicroούζης 1994 Η πολυαπασχόληση στον

αγροτικό τοmicroέα και η αναπτυξιακή πολιτική στην Ελλάδα Αθήνα Ίδρυmicroα Μεσογειακών Μελετών

Giagou D C Apostolopoulos 1996 lsquoRural Women and the Development of the Agrοtourist

Cooperatives in Greece The Case of Petra Lesvosrsquo Journal of Rural Cooperation 24 (2) 143-155

Gidarakou I 1990 lsquoPart -time Farming and Farm Reproduction The case of two Communities

in Central Greecersquo Sociologia Ruralis XXX (34) 292-304

Gourdomichalis A 1991 lsquoWomen and the Reproduction of Family Farms Change and

Continuity in the Region of Thessaly Greecersquo Journal of Rural Studies vol 7 12 57-62

Ιακωβίδου Ο 1992 lsquoΟ ρόλος των γυναικείων συνεταιρισmicroών στην προώθηση του

Αγροτουρισmicroού στην Ελλάδαrsquo Συνεταιριστική Πορεία 27137-145

Ιακωβίδου Ο 2000 lsquoΑγροτοτουρισmicroός το Μικρό Όmicroορφο και Θηλυκό Πρόσωπο στον

Τουρισmicroόrsquo Στο Π Τσάρτας (επιmicro) Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστηmicroονικές προσεγγίσεις Αθήνα

Εξάντας

Kalantaridis Ch L Labrianidis 1999 lsquoFamily Production and the Global Market Rural

Industrial Growth in Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 39 2 146-164

Καφφέ- Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΠολυδραστηριότητα αγροτισσών νέοι ρόλοι τους στην ύπαιθρο-

νέες αναγκαιότητεςrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

35

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη Ζήτη

Κοβάνη Ε 1987 Εmicroπειρικές microελέτες στην αγροτική Ελλάδα ΑθήναΕΚΚΕ

Μωυσίδης Α 1986 Η Αγροτική Κοινωνία στη Σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα Ιδρυmicroα Μεσογειακών

Μελετών

Παπαγαρουφάλη Ε 1986 Η Ελληνίδα Αγρότισσα και Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Αθήνα Κέντρο

Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου (1985-1986)

Παπαδάκη-Κλαυδιανού Α Ε Γιασεmicroή 1991 lsquoΕκπαιδευτικές Ανάγκες και Επιmicroόρφωση των

Μελών του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισmicroού Νοτιοχώρων Χίου Μια επιτόπια Έρευναrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 833-31

Παπαδόπουλος Γ Χ Κασίmicroης 2000 Μελέτη Ισότητας Ευκαιριών Ανδρών-Γυναικών και

Αγροτική Ανάπτυξη Αθήνα ΕΚΚΕΙνστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας

ΠΑΣΕΓΕΣ 2000 Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Ελλάδας (Αστικοί και Αγροτικοί) οδηγός Αθήνα

Petronoti M 1981 lsquoThe economic autonomy of rural womenrsquo The Greek Review of social

Research A19816-18

Σαφιλίου Κ 2002 lsquoΟ αποκλεισmicroός των ελληνίδων από το γεωργικό επάγγελmicroα αρχίζει από την

οικογένειαrsquo Στο Λ Μαράτου ndash Αλιmicroπράντη (επιmicro) Οικογένειες και κράτος Πρόνοιας στην Ευρώπη

AθήναΕΚΚΕ Gutenberg

Stratigaki M 1988 lsquoAgricultural Modernization and Gender Division of Labour The case of

Heraklion Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 28 4 248-262

Τσάρτας Π Μ Θανοπούλου 1994 Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισmicroοί στην Ελλάδα

Μελέτη αποτίmicroησης της λειτουργίας τους Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

(ΚΕΓΜΕ)

Zακοπούλου E 1999 lsquoΠολυαπασχολούmicroενοι και Γεωργία προς microια νέα ανίχνευση ενός

πολυδιάστατου φαινοmicroένουrsquo Στο X Kασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) H Eλληνική Αγροτική Kοινωνία

στο τέλος του 20ού αιώνα Αθήνα EKKE- Πλέθρον

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 lsquoΕξαναγκαστική πορνεία microεταναστριών και προσφύγων

Γυναικώνrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός Κοινωνικό

Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη Συνάντηση

Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Alipranti L R Fakiolas 2003 lsquoThe lonely path of Migrant Women in Greecersquo Eπιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 165-188

Βαλέντσια Ν 1995 lsquoΗ κατάσταση των Φιλιππινέζων γυναικών στην Ελλάδα Μιαγυναίκα από

τις Φιλιππίνες αφηγείταιrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός

Ρατσισmicroός Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα

∆ιήmicroερη Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

36

Βεντούρα Λ 1993 lsquoΜετανάστευση γυναικών γέννηση και εξέλιξη του επιστηmicroονικού

διαφέροντοςrsquo ∆ίνη 6 230-240

Cavounidis J 2003 lsquoGenderd patterns of Migration to Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών 110 Α 221-238

Glavanis P 1995 lsquoΟι laquoΝέοι Είλωτεςraquo στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η laquoΜουσουλmicroανική Φωνήraquo ως

απάντηση σε τύπο και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισmicroούrsquo Στο Ι Ψηmicromicroένος (επιmicro) Μετανάστευση

από τα Βαλκάνια Κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

Iossifides Th 1997 lsquoImmigrants in the Athens Labour Market A Comparative Study of

Albanians Egyptians and Filipinosrsquo Στο R King και R Black (επιmicro) Southern Europe and the New

Immigrations Brighton Sussex Academic Press

Karakatsanis N M J Swarts 2003 lsquoMigrant Women Domestic Work and the Sex Trade in

Greece ndash A snapshot of Migrant policy in the Makingrsquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α

239-270

Κούρτοβικ Ι 1998 lsquoΕργασία Μεταναστριών και Προσφύγωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro)

Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Lazaridis G 1999 lsquoThe Helots of the New Millenium Ethnic- Greek Albanians and laquoOtherraquo

Albanians in Greecersquo Στο F Anthias and G Lazaridis (επιmicro) Ιnto the Margins Migration and

Exclusion in Southern Europe Aldershot Ashgate

Lazaridis G E Wickens 1999 lsquolaquoUsraquo and the laquoOtherraquo Ethnic Minorities in Greecersquo Annals of

Tourism Research 26632- 655

Lazaridis G I Psimmenos 2000 lsquoMigrant Flows from Albania to Greece Economic Social

and Spacial Exclusionrsquo Στο R King G Lazaridis Ch Tsardanidis (επιmicro) Eldorado or Fortress

Migration in Southern Europe New York St Martinrsquos Press

Λαζαρίδου Γ 1995 lsquoΜετανάστριες στην Ελλάδα- Οικιακές βοηθοί από Φιλιππίνες και Αλβανία-

Μία επιτόπια microελέτηrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός

Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη

Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Λάζος Γ 2002 Πορνεία και ∆ιεθνική Σωmicroατεmicroπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόmicroοι Α και Β

Αθήνα Καστανιώτης

Λιάκος Α 1998 lsquoΑντινοmicroίες στην Ανάλυση του Ρατσισmicroούrsquo Στο Έξι Κείmicroενα για το Ρατσισmicroό

Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισmicroού Αθήνα Παρασκήνιο

Μαράτου-Αλιπράντη Λ 1994 Ξένο εργατικό δυναmicroικό Τάσεις και το πρόβληmicroα της Κοινοτικής

Ενσωmicroάτωσης ∆ιαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισmicroού στην Ελλάδα Τόmicroος ΙΙ Αθήνα ΕΚΚΕ

Μουσούρου Λ Μ 1991 Μετανάστευση και microεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την

Ευρώπη Αθήνα Gutenberg

Πετρινιώτη Ξ 1993 Η microετανάστευση προς την Ελλάδα Αθήνα Οδυσσέας

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 3: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

3

microέρος ενός ευρύτερου συνόλου εντάσσοντάς το στον κατά φύλα καταmicroερισmicroό της εργασίας στο

πλαίσιο της εκσυγχρονιστικής διαδικασίας του ελληνικού κράτους

Στα δηmicroοσιεύmicroατα κοινωνιολογικής και (λιγότερο) ανθρωπολογικής κατεύθυνσης είναι

εmicroφανής η τάση σύνδεσης της γυναικείας απασχόλησης microε την οικογένεια microε τους ρόλους της

εργαζόmicroενης γυναίκας microέσα σε αυτή και τον τρόπο που η οικογένεια επηρεάζει την γυναικεία

απασχόληση και αντιστρόφως (Βαΐου 1987α Βαϊου 1987β Βαΐου Στρατηγάκη 1989 ∆ουλκέρη

1986 ∆ήmicroου 1989 Moussourou amp Spiliotopoulos 1984) Η γυναικεία εργασία εξετάζεται ως microια

όψη των microεταβολών των σύγχρονων οικογενειακών δοmicroών και συνδέεται microε τα πρότυπα ζωής

της microεσαίας ή εργατικής τάξης Η γυναικεία εργασία εξετάζεται επίσης ως συνάρτηση των

οικονοmicroικών δραστηριοτήτων του ζευγαριού και της αλληλοσυσχέτισής τους στο εσωτερικό της

οικογένειας και ως συνάρτηση των αναγκών που προκύπτουν από τη δηmicroιουργία οικογένειας

(∆ουλκέρη 1986 Θανοπούλου Κωτσοβέλου amp Παπαρούνη 1999 Καβουνίδη 1982 Καβουνίδη

1996) Συχνά διαφαίνεται επίσης η τάση συσχέτισης της γυναικείας εργασίας microε την

τεχνολογική εξέλιξη την κοινωνική microεταβολή την καπιταλιστική ανάπτυξη την αστυφιλία τη

χειραφέτηση της γυναίκας τη φεmicroινιστική ιδεολογία την ανάπτυξη γυναικείων επαγγελmicroατικών

κλάδων και τη laquoθηλυκοποίησήraquo τους και την κοινωνική κινητικότητα Πολλά από αυτά τα

δηmicroοσιεύmicroατα χρησιmicroοποιούν στατιστικά στοιχεία τα οποία προέρχονται από την ΕΣΥΕ ή από

διεθνείς οργανισmicroούς Μερικά αποτελούν εργασίες δηmicroογράφων στις οποίες συσχετίζεται η

γονιmicroότητα microε τη γυναικεία εργασία ενώ η τελευταία αναφέρεται ως microια από τις διαστάσεις που

επηρεάζουν τις αποφάσεις τεκνοποίησης των ζευγαριών (Συmicroεωνίδου 1986 Συmicroεωνίδου 1990)

Στην προκειmicroένη περίπτωση επιχειρείται microια σύγκριση microε τις χώρες της ΕΟΚ Ενδιαφέρον

επίσης παρουσιάζουν οι εργασίες κοινωνιολόγων για την εκπαίδευση καθώς επισηmicroαίνουν την

άmicroεση σύνδεση της εργασίας ενός microέρους των εργαζοmicroένων γυναικών microε την εκπαίδευσή τους

(Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου 1998 Τζεπόγλου 1989)

Το σώmicroα της βιλβλιογραφίας περιλαmicroβάνει και κείmicroενα που στηρίζονται σε επιτόπιες

έρευνες και τα οποία δίνουν έmicroφαση στη microελέτη συγκεκριmicroένων επαγγελmicroατικών οmicroάδων όπως

οι κοmicromicroώτριες (Βakalaki 1984 Μπακαλάκη 1988 Πετρονώτη 1995β) και οι δηmicroοσιογράφοι του

γυναικείου περιοδικού τύπου (Μiliori 1993) Οι συγγραφείς πολλών από τα παραπάνω έργα

είναι γυναίκες γεγονός που δηλώνει ότι η γυναικεία εργασία ως αντικείmicroενο έρευνας αποτελεί

laquoγυναικείοraquo ενδιαφέρον microε ελάχιστες εξαιρέσεις η παραγωγή των έργων αυτής της ενότητας

παρουσιάζει εντυπωσιακή άνθιση από το 1980 και microετά Σε πολλά από αυτά τα δηmicroοσιεύmicroατα

διαφαίνεται η τάση σύνδεσης της γυναικείας εργασίας microε την προβληmicroατική του φύλου Είναι η

περίοδος κατά την οποία το φύλο εmicroφανίζεται ως αναλυτική κατηγορία ως προς τη διερεύνηση

των γυναικείων ζητηmicroάτων και συναρτάται microε τις θεωρητικές αναζητήσεις ερευνητριών-

φεmicroινιστριών γύρω από το θέmicroα της ανισότητας των φύλων της κοινωνικής κατασκευής τους και

τις επιδράσεις αυτών των απόψεων στη διερεύνηση της γυναικείας εργασίας Κυρίως τις

ενδιαφέρει να microελετήσουν τις σχέσεις εξουσίας που αναπτύσσονται ανάmicroεσα στα δύο φύλα σε

4

όλα τα επίπεδα δραστηριοτήτων και σχέσεων και ειδικά στο πεδίο της εργασίας Σε αυτό το

πεδίο ισχύει περισσότερο από κάθε άλλο πεδίο δράσης το σύνθηmicroα ότι laquoτο προσωπικό είναι και

πολιτικόraquo καταρρίπτοντας έτσι τα κοινωνικώς επιβεβληmicroένα lsquoόριαrsquo ανάmicroεσα στο lsquoδηmicroόσιοrsquo

(εργασία) και το lsquoιδιωτικόrsquo (οικογένεια οικιακός χώρος) Σε microερικές επίσης microελέτες εξετάζεται η

σχέση χώρου και φύλου ειδικότερα σε θέmicroατα οικιακής εργασίας

Μελετώντας τα κείmicroενα που έχουν γραφτεί για τη γυναικεία εργασία οη ενδιαφερόmicroενοςη

αντιmicroέτωπίζει microια σειρά πληροφοριακών και εκλαϊκευτικών άρθρων που αφορούν τη θέση των

γυναικών στη ∆ηmicroόσια ∆ιοίκηση Τα κείmicroενα αυτά εmicroφανίζονται σε κοmicromicroατικά έντυπα και

έκφράζουν microια συγκεκριmicroένη πολιτική ιδεολογία ή έχουν τυπωθεί από δηmicroόσιους φορείς όπως

η Γραmicromicroατεία Ισότητας και ο ΟΑΕ∆ και αποσκοπούν στην ενηmicroέρωση των γυναικών για τα

δικαιώmicroατά τους καθώς και στην προβολή των αιτηmicroάτων και των διεκδικήσεών τους

Υπάρχουν επίσης αρκετές δηmicroοσιευmicroένες εργασίες που συνδέουν τη γυναικεία εργασία microε

την τουριστική ανάπτυξη (Castelberg-Koulma 1991 Κασιmicroάτη Θανοπούλου Τσάρτας 1995

Μανώλογλου 1990) αλλά λίγες ασχολούνται microε τις γυναίκες ως επιχειρηmicroατίες (Galani- Moutafi

1993 Galani - Moutafi 1994 Kousis 1989) ή εργαζόmicroενες σε οικογενειακές ή άλλου τύπου

επιχειρήσεις Γενικά οι γυναίκες ως lsquoεπιχειρηmicroατικά υποκείmicroεναrsquo ανεξάρτητες από την

οικονοmicroική δράση των αρσενικών microελών της οικογένειας δεν έχουν απασχολήσει ιδιαιτέρως τους

κοινωνικούς επιστήmicroονες παρrsquo οτι η έρευνα σε microια τέτοια κατεύθυνση θα φώτιζε πολλές από τις

πτυχές της σύγχρονης προβληmicroατικής περί έmicroφυλης (γυναικείας) ταυτότητας και εργασίας

Σε microια διαφορετική κατεύθυνση οι έρευνες που αφορούν την γυναικεία εργασία σε σχέση microε

τις αγροτικές δραστηριότητες εστιάζουν την δεκαετία του rsquo90 περισσότερο στην οικονοmicroική

δράση των γυναικών σε lsquoπαραγεωργικέςrsquo δραστηριότητες όπως οι αγροτοτουριστικοί

συνεταιρισmicroοί στο ευρύτερο πλαίσιο του έmicroφυλου καταmicroερισmicroού εργασίας στα ελληνικά αγροτικά

νοικοκυριά (Γιδαράκου 1998 Ιακωβίδου 2000 Παπαγαρουφάλη 1986 Petronoti 1981 Σαφιλίου

2002 Τσάρτας και Θανοπούλου 1994)

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΦΥΛΟ ΣΤΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

Εξετάζοντας το τmicroήmicroα εκείνο της βιβλιογραφίας που αφορά τη διερεύνηση της γυναικείας

εργασίας από τη σκοπιά των κοινωνικών επιστηmicroών είναι προφανές ότι το φύλο αποτελεί

αποφασιστικό προσδιοριστικό παράγοντα για την επιλογή επαγγέλmicroατος ενώ ο τρόπος που

διαπλέκει και προσδιορίζει την έννοια τις lsquoεργασίαςrsquo αποτελεί ευρύ πεδίο microελετών για τους

περισσότερους κοινωνιολόγους και λιγότερο για τους ανθρωπολόγους

Γενικότερα η σφαίρα της εργασίας αποτελεί πρόσφορο έδαφος ανάδειξης της

πολυπλόκοτητας των τρόπων microε τους οποίους τα υποκείmicroενα και συγκεκριmicroένα οι γυναίκες

δίνουν σάρκα και οστά στην επιθυmicroία τους να επιτύχουν ν rsquoαναγνωριστούν και να

αποδεσmicroευτούν από τις κοινωνικές συmicroβάσεις Η lsquoεργασίαrsquo αποτελεί πεδίο πολλαπλών

εννοιολογήσεων Συνιστά κύριο πεδίο της ανθρώπινης ύπαρξης στο οποίο τα υποκείmicroενα

5

επενδύουν προσοχή χρόνο ενέργεια θέλοντας να επιβιώσουν αλλά και να εκφραστούν

δηmicroιουργικά να ασκήσουν έλεγχο πάνω σε άλλα πρόσωπα να microεταλλάξουν υλικά αγαθά σε

κοινωνικές διακρίσεις να κερδίσουν αυτοεκτίmicroηση και ευχαρίστηση H εργασία microπορεί να οριστεί

microόνο σε σχέση microε τις ιδιαίτερες κοινωνικές και πολιτικές σχέσεις microέσα στις οποίες εγγράφεται Ο

όρος laquoεργασίαraquo δεν microπορεί να οριστεί έξω από το πολιτισmicroικο-κοινωνικό πλαίσιό της Η εργασία

είναι ο χώρος όπου διαmicroορφώνεται νοmicroιmicroοποιείται αναπαράγεται και microετασχηmicroατίζεται ο

κοινωνικός προσδιορισmicroός των φύλων (Κραβαρίτου 1989)

Η συζήτηση γενικά που έχει διεξαχθεί για την εργασία κυρίως από οικονοmicroολόγους και

microερικούς κοινωνικούς ερευνητές αναφέρεται ως επι το πλείστον στην lsquoαmicroειβόmicroενηrsquo εργασία που

γίνεται αντιληπτή ως lsquoαπασχόλησηrsquo ορίζεται ως lsquoπαραγωγικήrsquo και πραγmicroατοποιείται από άνδρες

σε διακεκριmicroένους τόπους δουλειάς (Βαϊου Χατζηmicroιχάλης 1997) Η microορφή αυτή της εργασίας

έχει αναχθεί σε πρότυπο microε το οποίο συγκρινόmicroενες όλες οι άλλες microορφές εργασίας αποτελούν

παρέκκλιση Για παράδειγmicroα η οικογενειακή εργασία η αυτοαπασχόληση η εποχιακή εργασία η

ασυνεχής και γενικότερα όποια εργασία έχει το χαρακτήρα της lsquoάτυπηςrsquo αποτελεί περιθωριακό

αντικείmicroενο διερεύνησης Η microη αmicroειβόmicroενη εργασία θεωρείται βοηθητική και microη παραγωγική

συνδέεται microε τις γυναίκες και έχει αποτελέσει microέρος της συζήτησης για την εργασία στα πλαίσια

των φεmicroινιστικών προσεγγίσσεων που microελετούν την εργασία των γυναικών

Η εργασία που προϋποθέτει εκπαίδευση και περιέχει άσκηση εξουσίας οδηγεί σε

κοινωνική καταξίωση ενώ προσδιορίζεται από πνευmicroατική δραστηριότητα ή συνδυάζει εν microέρει

και χειρωνακτική απαιτώντας κάποιο είδος δεξιότητας microπορεί να έχει το χαρακτήρα lsquoκαριέραςrsquo

Η lsquoεργασίαrsquo που δεν έχει αυτόν το χαρακτήρα και θεωρείται αξιολογικά lsquoκατώτερηrsquo δεν απαιτεί

εκπαίδευση ή microόρφωση δεν συνοδεύεται από κοινωνική καταξίωση ενώ είναι χαmicroηλά

αmicroειβόmicroενη γίνεται αντιληπτή απλά ως lsquoεργασίαrsquo (Παπαζήση 1999)

Για τις γυναίκες η έννοια αλλά και η εmicroπειρία της εργασίας είναι πολύ πιο σύνθετες από

την laquoαmicroοιβόmicroενη απασχόλησηraquo Περιλαmicroβάνουν διαδικασίες και σχέσεις εργασίας που

διαπερνούν το σύνολο της καθηmicroερινής ζωής και δύσκολα εντάσσονται σε δυϊστικές

ταξινοmicroήσεις δουλειά- σχόλη χρόνος εργασίας- χρόνος ανάπαυσης τόπος δουλειάς- τόπος

κατοικίας microητρότητα- καριέρα lsquoιδιωτικήrsquo ή lsquoδηmicroόσιαrsquo σφαίρα Τα όρια αυτών των ταξινοmicroήσεων

συχνά συγχέονται και microετατίθενται και δύσκολα microπορούν να ερmicroηνευθούν microε βάση τις

καθιερωmicroένες αναλυτικές κατηγορίες (Βαϊου Στρατηγάκη 1989 Βαΐου 1989 Θανοπούλου

Κωτσοβέλου Παπαρούνη 1999 Καβουνίδη 1996) Για παράδειγmicroα η lsquomicroητρότηταrsquo ως βιολογική

και νοmicroική κατάσταση της γυναίκας ανήκει στη σφαίρα του lsquoιδιωτικούrsquo ως έκφραση της

προσωπικής εmicroπειρίας του υποκειmicroένου στο χώρο του Όmicroως στο βαθmicroό που η γέννηση και το

φαινόmicroενο της υπογεννητικότητας απασχολούν την κρατική πολιτική εmicroπλέκεται microε την άσκηση

της δηmicroόσιας εξουσίας και είναι στοιχείο του δηmicroόσιου χώρου Η lsquoκαριέραrsquo ανήκει στο χώρο του

δηmicroόσιου αφού ασκείται στο πεδίο των συναλλαγών ή της διοίκησης και περιέχει εξουσία

Ωστόσο η microητρότητα επηρεάζεται άmicroεσα από την καριέρα και το αντίστροφο καταδεικνύοντας ότι

6

και οι δύο αποτελούν καταστάσεις microε διπλή οπτική Στη διαπλοκή των δύο η σχέση και ο

καθορισmicroός του δηmicroόσιου και του ιδιωτικού δεν συνιστούν πάντα διακριτούς τοmicroείς microε αυστηρά

όρια (Παπαζήση 1999)

Γενικότερα η συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό είναι στενά συνδεδεmicroένη microε τα

γεγονότα του κύκλου ζωής Στην Ελλάδα οι γυναίκες που εργάζονται διατηρούν την απασχόλησή

τους microέχρι ένα συγκεκριmicroένο σηmicroείο της ζωής τους όπως είναι ο γάmicroος ή η γέννηση του πρώτου

τους παιδιού στην συνέχεια όmicroως την διακόπτουν χωρίς να επανέρχονται αργότερα στην αγορά

εργασίας (Θανοπούλου Κωτσοβέλου Παπαρούνη 1999 Μουσούρου 1996 Νικολαΐδου 1975) Ο

αριθmicroός των παιδιών συνδέεται αρνητικά microε την εργασία των γυναικών (Βελεντζάς 1988

Συmicroεωνίδου 1986 Συmicroεωνίδου 1989α Συmicroεωνίδου 1989β Συmicroεωνίδου 1990) Επίσης το εισόδηmicroα

του νοικοκυριού όταν ξεπερνά ένα συγκεκριmicroένο επίπεδο microπορεί να έχει αρνητική επίδραση στη

συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό

Όσο υπάρχει ένας καταmicroερισmicroός της εργασίας κατά φύλο όπου ο άνδρας δεν εmicroπλέκεται στα

οικιακά καθήκοντα στο σπίτι και η γυναίκα δεν έχει ίση πρόσβαση και ίσους όρους στη microισθωτή

εργασία οι δύο σύζυγοι συνεχίζουν να έχουν όχι microόνο κοινά αλλά και ξεχωριστά συmicroφέροντα ως

προς της εργασία της συζύγου Η ευχέρεια των γυναικών για διάθεση της εργασίας τους

περιορίζεται microε διάφορους τρόπους από τις ιδεολογικές προδιαγραφές για τον καταmicroερισmicroό της

εργασίας κατά φύλο και το φόρτο της microη προσοδοφόρου εργασίας που προσφέρουν οι γυναίκες

στο σπίτι Συνήθως όmicroως περιορίζεται και από τους άνδρες τους καθώς ο σύζυγος ασκεί έλεγχο

αποτρέποντας τη γυναίκα του από το να αναλάβει προσοδοφόρο εργασία Όπου η γυναίκα

εργάζεται microαζί microε τον άνδρα της (για παράδειγmicroα στη βιοτεχνία) ο σύζυγος ελέγχει το προϊόν της

εργασίας της Από αυτήν την άποψη η γυναικεία εργασία αποτελεί ένα πρίσmicroα για την

επανεξέταση θεσmicroών και πολιτισmicroικών διαδικασιών τις οποίες επαναπροσδιορίζει και

ανασηmicroασιοδοτεί Για παράδειγmicroα ο γάmicroος είναι microια διαδικασία συνεχούς διαπραγmicroάτευσης των

όρων συνύπαρξης και ανταλλαγής ανάmicroεσα στους συζύγους Παράλληλα διαπιστώνεται ότι οι

γυναίκες εφαρmicroόζουν στρατηγικές που τείνουν να βελτιώνουν τη σχετική τους θέση microέσα από την

εργασιακή τους εmicroπειρία (Συmicroεωνίδου 1994 Kavounidis 1985 Καβουνίδη 1989 Κετσετζοπούλου

Συmicroεωνίδη 2002 Πετρονώτη 1995α Πετρονώτη 1995β)

Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα η γυναικεία απασχόληση παρουσιάζει τα παρακάτω βασικά

χαρακτηριστικά Αύξηση της συmicromicroετοχής στο εργατικό δυναmicroικό βελτίωση του εκπαιδευτικού

επιπέδου των εργαζόmicroενων γυναικών αύξηση της απασχόλησης των γυναικών ως microισθωτών στον

τριτογενή τοmicroέα αύξηση και διατήρηση σε υψηλά επίπεδα της microακροχρόνιας ανεργίας των

γυναικών ((Αυδή ndash Καλκάνη 1989 ∆έδε 1995 Μουσούρου 1993 Παπαγαρουφάλη-Ιακώβου 1989

Πετρινιώτη 1989β Πετρινιώτη 1989γ Χλέτσος 1988)

Ωστόσο οι ερευνητές διαπιστώνουν microια σειρά αντιφατικών καταστάσεων και εξελίξεων όπως

είναι η σταδιακή επιλογή laquoανδρικώνraquo και τεχνολογικά προηγmicroένων επαγγελmicroάτων και κλάδων

αλλά και η περιορισmicroένη εκπροσώπηση των γυναικών σε ορισmicroένα επαγγέλmicroατα υψηλής

7

υπευθυνότητας και κοινωνικού κύρους (Ηλιού 1988 Μαγγανάρα 1988 Μαγγανάρα 1998

Πετρινιώτη 1991 Στρατηγάκη 1989β Στρατηγάκη 1987α Στρατηγάκη 1987β) Επίσης ισχυρίζονται

ότι το ελληνικό κράτος εξακολουθεί να στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά στον laquoυποχρεωτικό

αλτρουϊσmicroόraquo των γυναικών για να καλύψει τις τεράστιες αδυναmicroίες του στον τοmicroέα της πρόνοιας

ΑΜΟΙΒΟΜΕΝΗ ΚΑΙ ΜΗ ΑΜΟΙΒΟΜΕΝΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ

Το microεγαλύτερο κοmicromicroάτι της βιβλιογραφίας για τις γυναίκες και την εργασία τους

υπογραmicromicroίζει τη διαίρεση της εργασίας σε αmicroοιβόmicroενη και microη σε εργασία lsquomicroέσαrsquo και lsquoέξωrsquo από

το σπίτι ενώ εστιάζει στην εργασία που έχει το χαρακτήρα της laquomicroερικής απασχόλησηςraquo

Σύmicroφωνα microε πολλές ερευνητικές εργασίες και δηmicroοσιεύmicroατα η θέση των γυναικών στην

αγορά εργασίας καθορίζεται από τη θέση τους στην οικογένεια και από το γεγονός ότι σηκώνουν

το βάρος της οικιακής εργασίας Ο χώρος δουλειάςπαραγωγήςmicroισθωτής εργασίας είναι χώρος

όπου δεν διαmicroορφώνονται microόνο σχέσεις παραγωγής αλλά ασκούνται και σχέσεις εξουσίας

ανάmicroεσα στα φύλα Οι γυναίκες υφίστανται ιδιαίτερη εκmicroετάλλευση στην αγορά εργασίας εξαιτίας

των καθηκόντων τους στην οικογένεια Υποχρεώνονται να δεχθούν microερική απασχόληση ή

δουλειές microε δυσmicroενέστερους όρους εργασίας οι οποίες microπορούν να συνδυαστούν εύκολα microε τις

οικογενειακές τους υποχρεώσεις (∆ήmicroου 1989 Ζακοπούλου Παναγιωτοπούλου 1988α

Ζακοπούλου Παναγιωτοπούλου 1988β Καραmicroεσίνη 1998) O διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στους

ρόλους των δύο φύλων microεταξύ εργασίας και οικογένειας και αντίστοιχα ανάmicroεσα στον ιδιωτικό

και τον δηmicroόσιο χώρο παραγνωρίζει τη διάσταση της οικονοmicroικής συνεισφοράς των γυναικών

και έχει ως συνέπεια τη διαmicroόρφωση ειδικών ndashmicroειονεκτικών- συνθηκών στην πρόσληψη των

γυναικών στην εργασία στη διαmicroόρφωση των microισθών τους και στην επαγγελmicroατική τους εξέλιξη

(Κασιmicroάτη 1982 Κετσετζοπούλου 2002 Παναγιωτόπουλος 1998)

Η αύξηση της συmicromicroετοχής των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό υπήρξε αποτέλεσmicroα--σε

microεγάλο βαθmicroό--της αυξανόmicroενης συmicromicroετοχής τους στα συστήmicroατα εκπαίδευσης και κατάρτισης

(Γαβριήλ 1989 Ιωακείmicroογλου Καmicroινιώτη Κωστάκη Σκοπελίτου 1998 Καβουνίδη 1990

Κανελλόπουλος 1989 Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου 1998) Η αύξηση αυτή συmicroπορεύτηκε microε τις

ανάγκες που δηmicroιουργήθηκαν από τις εξελίξεις και τους microετασχηmicroατισmicroούς στις κοινωνικές

δοmicroές στην οικονοmicroική ανάπτυξη και στην οργάνωση της εργασίας Ωστόσο ένα τέτοιο γεγονός

δεν ακύρωσε τους microηχανισmicroούς παραγωγής προβληmicroάτων και διακρίσεων σε βάρος των

γυναικών στις δοmicroές της αγοράς εργασίας Από αυτήν την άποψη αρκετοί ερευνητές

διαπιστώνουν για παράδειγmicroα υποεκπροσώπηση των γυναικών σε σηmicroαντικούς τοmicroείς της

κοινωνικής και οικονοmicroικής ζωής όπως στον τοmicroέα της επιστήmicroης στην έρευνα στα κέντρα

λήψης αποφάσεων και γενικά στις υψηλές βαθmicroίδες της επαγγελmicroατικής ιεραρχίας (Ηλιού 1988

Μαγγανάρα 1988 Μαγγανάρα 1998) Από την άλλη πλευρά η απασχόληση των γυναικών έχει

αυξηθεί στις διοικητικές θέσεις και στους τοmicroείς των υπηρεσιών (Γεωργακοπούλου 1998) Αυτή

η κατάσταση συνυπάρχει microε microια τάση laquoπρολεταριοποίησηςraquo των γυναικών στον τοmicroέα των

8

υπηρεσιών όπου η απασχόλησή τους περιορίζεται σε χαmicroηλές και ανειδίκευτες θέσεις στην

επαγγελmicroατική ιεραρχία Στη βιοmicroηχανία η δραστηριότητα των γυναικών συγκεντρώνεται στους

τοmicroείς κατασκευής ειδών ένδυσης και κατασκευής τροφίmicroων και ποτών (Καβουνίδη 1982

Σαπουντζάκη 1991 Λαmicroπριανίδης Ανδριάς Καραγιάννης Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995) Από την δε

κατανοmicroή των ενταγmicroένων ερευνητών σε βαθmicroίδες διαπιστώνεται ότι στις υψηλές βαθmicroίδες οι

γυναίκες είναι ελάχιστες ενώ η διαφορά microειώνεται στις χαmicroηλότερες ερευνητικές βαθmicroίδες

(Αλιπράντη-Μαράτου 2001 Τεπέρογλου Μαράτου-Αλιπράντη Κετσετζοπούλου 2001)

Όσον αφορά το εκπαιδευτικό προσωπικό στην προσχολική εκπαίδευση η συντριπτική

πλειονότητα είναι γυναίκες στη στοιχειώδη και microέση εκπαίδευση πάνω από το microισό των

διδασκόντων είναι γυναίκες ενώ στο διδακτικό προσωπικό ανώτατης εκπαίδευσης οι γυναίκες

υποεκπροσωπούνται Όπως επίσης διαπιστώνεται από τα στοιχεία της στατιστικής υπηρεσίας

για το 2000 οι γυναίκες απόφοιτες ανώτατης εκπαίδευσης πλήττονται από την ανεργία σε πολύ

microεγαλύτερα ποσοστά από τους άνδρες (Παπαδόπουλος Σερεmicroέτης 1998β Πετρινιώτη 1989α

Πετρινιώτη 1989γ)

Η έρευνα για την εργασία των γυναικών στην Ελλάδα έχει δώσει έmicroφαση στην αmicroειβόmicroενη

απασχόληση (Κασιmicroάτη 1982 Καραmicroεσίνη 1998 Θανοπούλου 1992) Οι περισσότερες microελέτες

και έρευνες εντάσσονται στην προβληmicroατική της ισότητας των δύο φύλων και όχι στην

προβληmicroατική των σχέσεων εξουσίας ανάmicroεσα στα φύλα Η φεmicroινιστική και κυρίως η microαρξιστική

προσέγγιση κατέδειξε ότι η συmicromicroετοχή των γυναικών στην lsquoεξωοικιακήrsquo παραγωγική διαδικασία

σε σύγκριση microε των ανδρών χαρακτηρίζεται από χαmicroηλές αmicroοιβές για την παροχή ίσης

εργασίας (Πετράκη-Κώττη 1985 Πετράκη-Κώττη 1998) Οι γυναίκες απολύονται πρώτες σε

περιόδους κρίσης ενώ πλήττονται από την ανεργία και την υποαπασχόληση διπλάσια από τους

άνδρες Επίσης κατέχουν κατώτερες θέσεις σε όλους τους οικονοmicroικούς τοmicroείς και συmicromicroετέχουν

σε κάθε είδος οικογενειακής επιχείρησης σαν microη- αmicroειβόmicroενα microέλη σε ένα πολλαπλάσια

υψηλότερο ποσοστό από τους άνδρες τους κατεξοχήν ιδιοκτήτες και διαχειριστές των

επιχειρήσεων (ΙωακείmicroογλουΚαmicroινιώτη Κωστάκη Σκοπελίτου 1998 Καραντινός 1987

Πετρινιώτη 1989β Σακέλλης 1993)

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΜΗ - ΑΜΟΙΒΟΜΕΝΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Οι γυναίκες χάρη στην υποκειmicroενική προσέγγιση και τη βιωmicroένη τους εmicroπειρία κατέδειξαν

ότι ο χρόνος εργασίας δεν είναι microόνο ο εmicroπορευmicroατοποιηmicroένος αλλά και ο αόρατος της microη-

αmicroειβόmicroενης εργασίας και συνέβαλαν στον lsquoαντικειmicroενικότεροrsquo ορισmicroό του Στην laquoεπίσηmicroηraquo

οικονοmicroία έχει καθιερωθεί (από την οικονοmicroική επιστήmicroη) η κατηγορία των laquoσυmicroβοηθούντων και

microη αmicroειβόmicroενων microελών της οικογένειαςraquo η πλειοψηφία της οποίας αποτελείται από γυναίκες

(αγροτικός χώρος και επιχειρήσεις) Ωστόσο όλοι σχεδόν οι microελετητές συmicroφωνούν ότι ο ρόλος

9

της γυναίκας στην αγορά εργασίας δεν είναι αυτοδύναmicroος Επίσης διαπιστώνουν έντονη την

τάση η απασχολούmicroενη γυναίκα να προτιmicroά την εξαρτηmicroένη εργασία σε όλες τις επαγγελmicroατικές

κατηγορίες Η γυναικεία microη αmicroοιβόmicroενη εργασία τις περισσότερες φορές παίρνει το χαρακτήρα

της laquoεθελοντικήςraquo εργασίας Ως τέτοια ορίζεται ο όγκος της εργασίας που χρειάζεται να

αναλάβουν οι γυναίκες-microέλη των νοικοκυριών και δεν αφορά microόνο τις υπηρεσίες που

παρέχονται υποτυπωδώς όπως η φροντίδα των ηλικιωmicroένων αλλά επεκτείνεται και στις

υπηρεσίες που παρέχονται δηmicroόσια όπως είναι η υγεία Οι γυναίκες-συγγενείς που φροντίζουν

τον νοσηλευόmicroενο ασθενή στα νοσοκοmicroεία της Αθήνας είναι αναγκαίο στοιχείο για τη λειτουργία

της περίλθαψης microε περιορισmicroένο νοσηλευτικό προσωπικό Αυτή η εθελοντική εργασία σπανίως

αναγνωρίζεται ως τέτοια και ο όγκος της microένει να αποτιmicroηθεί Πρόκειται για ένα είδος απλήρωτης

οικιακής εργασίας που συmicroπληρώνει την ελλειmicroατική λειτουργία των δηmicroόσιων υπηρεσιών

Ειδικά στην πόλη διαmicroορφώνεται ένα γυναικείο εργατικό δυναmicroικό που ενώ επιθυmicroεί να εργαστεί

βρίσκεται παγιδευmicroένο σε έναν κόσmicroο lsquoοικιακήςrsquo εργασίας η οποία αποκρύπτεται γιατί

περιγράφεται ως lsquoπροσφοράrsquo lsquoαγάπηrsquo και lsquoφροντίδαrsquo Στην Ελλάδα η παροχή υπηρεσιών από

το κράτος προϋποθέτει την ύπαρξη της νοικοκυράς lsquoπλήρους απασχόλησηςrsquo σε κάθε νοικοκυριό

(Βαΐου Γολέmicroης Λαmicroπριανίδης Χατζηmicroιχάλης Χρονάκη 1996 ∆ήmicroου 1989 Καραmicroεσίνη 1998

Κασιmicroάτη 1982)

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΕΥΕΛΙΚΤΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ

Ο όρος laquoευέλικτεςraquo ή laquoάτυπεςraquo microορφές απασχόλησης χρησιmicroοποιείται για να περιγράψει

τις microορφές εκείνες που αποκλίνουν από το κανονικό microοντέλο εργασίας το οποίο παραπέmicroπει

στην σχέση εξαρτηmicroένης εργασίας πλήρους απασχόλησης (για την Ελλάδα 40 ώρες

εβδοmicroαδιαίως) αορίστου χρόνου ∆ηλαδή για εργασία που παρέχεται έναντι microισθού ή

ωροmicroισθίου και είναι εξαρτηmicroένη από έναν εργοδότη Βέβαια η έννοια της ευελιξίας στην αγορά

εργασίας δεν αφορά microόνο τις ώρες εργασίας και το εργασιακό καθεστώς (αορίστου ή ορισmicroένου

χρόνου) αλλά και τους microισθούς καθώς και τα εργασιακά δικαιώmicroατα (συντάξεις επιδόmicroατα

άδειες κοινωνική ασφάλιση κλπ) Από τις διάφορες κατηγορίες ευέλικτης απασχόλησης οι

ερευνητές δίνουν έmicroφαση στην lsquomicroερική απασχόλησηrsquo η οποία σε αντίθεση microε την καθηmicroερινή και

microε πλήρες ωράριο εργασία αποτελεί microια microορφή παροχής εργασίας microειωmicroένου χρόνου microε

microειωmicroένες αποδοχές Επίσης αναφέρονται και στην lsquoάτυπηrsquo απασχόληση της οποίας βασική

συνθήκη ύπαρξης είναι η microεγάλη προσφορά εργατικού δυναmicroικού που βρίσκεται σε δυσmicroενή

θέση στην αγορά εργασίας αναφορικά microε την ηλικία το φύλο και την κοινωνική προέλευση

(Αβραmicroίδου 2001 Αθανασιάδου Βαϊου Χατζηmicroιχάλης 1997 Πετροπούλου Μιmicroίκου 2001

Kyriazis 1999 Λυmicroπεράκη Μουρίκη 1996 Μουρίκη 1991β Παζαρζή 1991 Σεβαστίδης 1999

Symeonidou-Alatopoulou 1980 Symeonidou 1997)

Στην Ελλάδα άργησαν να θεσmicroοθετηθούν--microόλις το 1990--οι ευέλικτες microορφές

απασχόλησης και microέχρι πρόσφατα εφαρmicroόζονταν ανεπίσηmicroα στον κόσmicroο της παραοικονοmicroίας

10

Επιπλέον το 1998 θεσmicroοθετήθηκαν ρυθmicroίσεις στην αγορά εργασίας που αφορούν την

προστασία των laquoάτυπαraquo εργαζοmicroένων ενώ παράλληλα επιδιώχθηκε και η καταγραφή του

microεγέθους της laquoάτυπηςraquo απασχόλησης Η καθυστέρηση αυτή είχε σαν αποτέλεσmicroα τη microικρή

σχετικά παραγωγή θεωρητικών ερευνών για το εξεταζόmicroενο θέmicroα και κατά συνέπεια την

περιορισmicroένη συστηmicroατική γνώση των ποικίλων όψεων του φαινοmicroένου Το γεγονός ότι οι

microορφές αυτές απασχόλησης άργησαν να θεσmicroοθετηθούν στην Ελλάδα εξηγεί και γιατί

αποτελούν αντικείmicroενο microελέτης και διερεύνησης τα τελευταία κυρίως χρόνια

Σύmicroφωνα microε τους microελετητές οι ευέλικτες microορφές απασχόλησης τείνουν να ενισχύουν και νrsquo

αναπαράγουν τον lsquoπαραδοσιακόrsquo ρόλο της γυναίκας παρά να τον ανατρέπουν διότι πέρα από

ορισmicroένα κοινά για τους εργαζόmicroενους αρνητικά χαρακτηριστικά οι microορφές αυτές απασχόλησης

αφορούν ειδικά τις γυναίκες εργαζόmicroενες Η κύρια προβληmicroατική που αναδεικνύεται από τα

επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα αφορά τους όρους microε τους οποίους οι γυναίκες εισέρχονται στην εν

λόγω αγορά εργασίας

Πιο συγκεκριmicroένα είναι κυρίαρχη η άποψη ότι microε την επέκταση των ευέλικτων microορφών

απασχόλησης επιβεβαιώνεται καταρχήν ο συmicroπληρωmicroατικός χαρακτήρας της γυναικείας

εργασίας και η ευκαιριακή συmicromicroετοχή της γυναίκας στην παραγωγή Επιπλέον αποτρέπεται η

πλήρης και ισότιmicroη συmicromicroετοχή της γυναίκας στην παραγωγή καθώς εγκλωβίζεται στο δίληmicromicroα

ldquoαβέβαιη και υποβαθmicroισmicroένη δουλειά ή ανεργίαrdquo Επίσης microε την ευρεία συmicromicroετοχή των

γυναικών στις ευέλικτες microορφές απασχόλησης ενισχύεται η παραδοσιακή διάκριση ανάmicroεσα σε

lsquoανδρικάrsquo και lsquoγυναικείαrsquo επαγγέλmicroατα ενώ διαιρείται κατά κάποιον τρόπο η αγορά εργασίας σrsquo

έναν κορmicroό εργαζοmicroένων γένους αρσενικού (microε πλήρη απασχόληση υψηλή ειδίκευση και

ικανοποιητικές αmicroοιβές) και σε microία περιφέρεια εργαζοmicroένων γένους θηλυκού (microε επισφαλή

απασχόληση ανειδίκευτη και microε χαmicroηλές αmicroοιβές) Ωστόσο microερικοί κοινωνιολόγοι εκφράζουν

αντίθετη άποψη εκτιmicroώντας ότι microε τις νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης οι γυναίκες έχουν

microεγαλύτερη πρόσβαση στην αγορά εργασίας και έτσι περιορίζεται ο αποκλεισmicroός τους απrsquo

αυτήν επίσης δηmicroιουργούνται οι συνθήκες για την ουσιαστική βελτίωση της σχέσης των δύο

φύλων εξαιτίας microιας συmicromicroετρικής κατανοmicroής της οικιακής εργασίας Επισηmicroαίνεται ακόmicroη ότι

διαφορετικοί λόγοι ωθούν τα δύο φύλα σrsquo αυτές τις microορφές απασχόλησης Έτσι ενώ οι άνδρες

επιλέγουν την ευέλικτη απασχόληση προκειmicroένου να ενισχύσουν το κύριο εισόδηmicroά τους οι

γυναίκες επιδιώκουν microέσα από τη microορφή αυτή απασχόλησης να εξασφαλίσουν ένα κύριο και

microοναδικό εισόδηmicroα (Καραντινός Ζιώmicroας Κετσετζοπούλου Μουρίκη 1997 Μουρίκη 1991α

Πελαγίδης 1989 Πετρινιώτη 1991 Πιζάνιας 1995 Σακέλλης 1993)

ΜΕΡΙΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΚΑΙ ΕΜΦΥΛΕΣ ∆ΙΑΚΡΙΣΕΙΣ

Από το σύνολο των θεωρητικών ερευνών αρκετές αναφέρονται στη microερική απασχόληση και

στις διακρίσεις που αυτή συνεπάγεται για την αγορά εργασίας microε βάση το φύλο Οι έρευνες στη

microεγάλη τους πλειοψηφία αναφέρονται στις έmicromicroεσες διακρίσεις στις οποίες οδηγεί η

11

συγκεκριmicroένη microορφή απασχόλησης σε βάρος των εργαζόmicroενων γυναικών (Karantinos 1998

Moussourou Spiliotopoulos 1984 Παυλίδου 1989 Psacharopoulos 1983 Τσουκαλάς 1985

Φράγκος 1990)

Οι θέσεις που προσφέρονται για microερική απασχόληση καταλαmicroβάνονται ως επί το πλείστον

από γυναίκες πρόκειται για χαmicroηλά αmicroειβόmicroενες θέσεις εργασίας (τηλεφωνήτριας

δακτυλογράφου καθαρίστριας κα) για τις οποίες δεν απαιτείται ειδικότητα ούτε ιδιαίτερη

ευκαιρία για επαγγελmicroατική εκπαίδευση Στην προκειmicroένη περίπτωση η microερική απασχόληση

συντηρεί τις lsquoπαραδοσιακέςrsquo γυναικείες εργασίες (δακτυλογράφου νοσοκόmicroας κά ) και καθώς

γίνεται πιο lsquoθηλυκήrsquo ενισχύει τον έmicroφυλο καταmicroερισmicroό της εργασίας σε βάρος των γυναικών

Επιπλέον οι γυναίκες υφίστανται ιδιαίτερη εκmicroετάλλευση στην αγορά εργασίας καθώς--εξαιτίας

των καθηκόντων τους στην οικογένεια--αναγκάζονται να δεχτούν θέσεις microερικής απασχόλησης

Σύmicroφωνα microε τις κοινωνιολογικές προσεγγίσεις το καθεστώς της microερικής απασχόλησης

ευθύνεται σε microεγάλο βαθmicroό για τη διαφορετική κατά φύλο σύνθεση των βαθmicroίδων της ιεραρχίας

Ειδικότερα στον τραπεζικό κλάδο ενώ παρατηρείται microία τάση εξάλειψης του επαγγελmicroατικού

διαχωρισmicroού κατά φύλο η ίδια τάση φαίνεται νrsquo ανακόπτεται microε την επέκταση της microερικής

απασχόλησης Αυτό συmicroβαίνει καθώς στον τραπεζικό τοmicroέα το microεγαλύτερο microέρος της γυναικείας

απασχόλησης εmicroπίπτει στην κατηγορία της microερικής απασχόλησης (Γεωργακοπούλου 1998

Στρατηγάκη 1989β Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Πετρινιώτη 1998)

Ένα ακόmicroη χαρακτηριστικό της microερικής απασχόλησης των γυναικών στην Ελλάδα είναι ότι

συναντάται ευρέως στο πλαίσιο του συστήmicroατος lsquoφασόνrsquo στις διάφορες βιοmicroηχανικές και βιοτεχνικές

microονάδες και κυρίως στην κλωστοϋφαντουργία και στους κλάδους ένδυσης και υπόδυσης (Βαϊου amp

Χατζηmicroιχάλης 1997 Κανταράκη 2001 Λυmicroπεράκη 1991 Σαπουντζάκη 1991) Οι γυναίκες από

αυτήν την άποψη συγκαταλέγονται σrsquo ένα κατrsquo εξοχήν δευτερεύον εργατικό δυναmicroικό και

λειτουργούν ως laquoεφεδρικός στρατόςraquo (Αβραmicroίδου 2001 Αθανασιάδου Πετροπούλου Μιmicroίκου

2001 Παζαρζή 1991)

Τέλος η microερική απασχόληση των γυναικών διέπεται από ορισmicroένα κοινά χαρακτηριστικά

Α) ∆εν απαιτεί ιδιαίτερη ειδίκευση και αυτό έχει σαν αποτέλεσmicroα τη διάκριση ανάmicroεσα σε lsquoγυναικείαrsquo

και lsquoανδρικάrsquo επαγγέλmicroατα πρόκειται για διάκριτη η οποία αmicroβλύνεται τα τελευταία χρόνια και

επανέρχεται microέσω της συνεχώς αυξανόmicroενης microερικής απασχόλησης

Β) Οι εργασίες microερικής απασχόλησης είναι συνήθως χαmicroηλά αmicroειβόmicroενες και σrsquo αυτό το καθεστώς

συmicroβάλλει η ανύπαρκτη σχεδόν συνδικαλιστική δράση των οmicroάδων που απασχολούνται microερικώς

Γ) Οι microερικά απασχολούmicroενοι αποτελούν microια κατηγορία εργαζοmicroένων των οποίων τα νοmicroικά

δικαιώmicroατα υστερούν έναντι εκείνων των εργαζοmicroένων microε κανονική απασχόληση

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ

Η αmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι θεωρείται συχνά ότι συνδυάζεται microε τα οικιακά lsquoκαθήκονταrsquo

των γυναικών Όmicroως η δουλεία στο σπίτι σε συνδυασmicroό microε την αmicroειβόmicroενη οικιακή εργασία δεν

12

εξασφαλίζει στις γυναίκες το χαρακτηρισmicroό και τα προνόmicroια των εργαζόmicroενων ούτε microεταβάλλει την

υποδεέστερη θέση τους στην αγορά εργασίας Οι γυναίκες ενσωmicroατώνονται στην αγορά εργασίας microε

όλες τις πραγmicroατικές και συmicroβολικές δεσmicroεύσεις του προσδιορισmicroού τους ως lsquoνοικοκυρώνrsquo Αυτός ο

προσδιορισmicroός στηρίζεται στην αποδοχή ότι υπάρχει ένας lsquoφυσικόςrsquo καταmicroερισmicroός εργασίας

ανάmicroεσα στα φύλα ότι υπάρχουν lsquoχώροιrsquo αλλά και lsquoχρόνοιrsquo που αντιστοιχούν σε κάθε φύλο από τη

lsquoφύσηrsquo του (Dubish 1986 Friedl 1986 Ηirschon 1981 Ιγγλέση 1990) Ωστόσο τα κοmicromicroάτια της

ανθρώπινης εργασίας οι χώροι οι χρόνοι και η σχέση τους microε το φύλο των εργαζοmicroένων αποτελούν

microια ολότητα Παράλληλα συνιστούν διαφορετικές όψεις ενός συστήmicroατος που κατασκευάζει τα

κοινωνικά φύλα (Κετσετζοπούλου Συmicroεωνίδη 2002 Σινόπουλος 1986 Sinopoulos 1988)

Η αmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι συνεπάγεται ανασφάλεια πολλές ώρες δουλειάς για microικρή

αmicroοιβή έλλειψη κοινωνικής ασφάλειας κά Πολλοί ερευνητές τονίζουν ότι η υποτίmicroηση αυτής

της microορφής απασχόλησης διαιωνίζει την αντίληψη ότι στην πραγmicroατικότητα τις γυναίκες αυτές

τις συντηρούν οι άνδρες τους Από την άλλη microεριά η υποτίmicroηση αυτή αποτελεί πηγή κοινωνικής

υπεροχής για τους άνδρες καθώς ενισχύει την παραδοσιακή ταύτιση των γυναικών microε τη

φροντίδα των παιδιών και του νοικοκυριού (Αλιπράντη-Μαράτου 1999) Επιπλέον οι

εργαζόmicroενες στο σπίτι δύσκολα microπορούν να διαχωρίσουν τους όρους εργασίας της lsquoνοικοκυράςrsquo

και της lsquoεργαζόmicroενηςrsquo microε αmicroοιβή καθώς παραβιάζονται τα όρια και αλληλοδιαπλέκονται ο

ιδιωτικός χώρος microε το χώρο εργασίας (Βαΐου 1989 Βαΐου Στρατηγάκη Χρονάκη 1991

Θανοπούλου Κωτσοβέλου Παπαρούνη 1999 Κετσετζοπούλου Συmicroεωνίδη 2002) Στην

προσπάθεια να συνδυαστούν οι δύο αυτοί κόσmicroοι οι κατά φύλο ανισότητες εντείνονται

τοποθετώντας τις γυναίκες σε υποδεέστερες θέσεις δεδοmicroένου ότι ως εργαζόmicroενες στο σπίτι δεν

microπορούν να αποκτήσουν και να παγιώσουν την ταυτότητα της lsquoεργαζοmicroένηςrsquo ούτε απέναντι

στον εαυτό τους ούτε απέναντι στους άλλους εργαζόmicroενους Είναι αυτές που αποmicroακρύνονται

microένουν έξω από το συνδικαλιστικό κίνηmicroα και υποβάλλονται σε σκληρή καταπίεση

(Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου 1986 Ζακοπούλου Παναγιωτοπούλου 1988α Κραβαρίτου

1992)

Επιπρόσθετα το γεγονός ότι η αmicroειβόmicroενη εργασία στο σπίτι δεν καταγράφεται στις

επίσηmicroες στατιστικές έχει σαν αποτέλεσmicroα να υποτιmicroάται περισσότερο η συνολική εργασία των

γυναικών παρά των ανδρών Έτσι αναπαράγονται οι κατά φύλο ανισότητες όχι πλέον microε τον

αποκλεισmicroό των γυναικών αλλά βάσει των όρων microε τους οποίους εργάζονται

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟ∆ΟΧΕΣ

Μερικές από τις έρευνες και τα επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα διερευνούν τους τρόπους microε τους

οποίους η γυναικεία εργασία στερείται υλικό αντίκρυσmicroα σε σχέση microε την αντίστοιχη αντρική Η

έννοια του lsquomicroισθούrsquo προσδιορίζεται από microια σειρά παραγόντων που αφορούν βασικά τις γυναίκες

και την πρόσληψή τους ως lsquoεργαζόmicroενεςrsquo από το σύνολο του εργασιακού τους περιβάλλοντος

Οι ερευνητές που έχουν πραγmicroατοποιήσει microισθολογικές microελέτες διαπιστώνουν ότι υπάρχει

13

ένα microεγάλο microισθολογικό χάσmicroα ανάmicroεσα στην αντρική και την γυναικεία εργασία (Kanellopoulos

1982 Karamessini 2002 Καραmicroεσίνη Ιωακείmicroογλου 2003 Κασιmicroάτη 1988 Κουκουλή-

Σπηλιωτοπούλου 1988 Ntermanakis Petroglou Sereti Zervou 2002 Πετράκη-Κώττη 1998) Το

γεγονός αυτό θεωρείται αποτέλεσmicroα τόσο των εργοδοτικών πρακτικών όσο και των συλλογικών

διαπραmicroατεύσεων που καθορίζουν τους βασικούς microισθούς στα επαγγέλmicroατα και τους κλάδους

Αποδίδεται επίσης ιστορικά στις κοινωνικές αντιλήψεις περί κατώτερης αξίας της γυναικείας

εργασίας σε σχέση microε την ανδρική καθώς και στη microικρή συνδικαλιστική δύναmicroη των εργαζόmicroενων

στα επαγγέλmicroατα και τους κλάδους όπου επικρατούν οι γυναίκες Ένας ακόmicroη προσδιοριστικός

παράγοντας του χάσmicroατος αmicroοιβών microεταξύ των φύλων είναι οι διαφορές φύλου στην εργασιακή

εmicroπειρία και την προϋπηρεσία στην δουλειά Αυτό δεν οφείλεται microόνο στο γεγονός ότι το γυναικείο

εργατικό δυναmicroικό είναι πιο νεανικό από το ανδρικό αλλά συνδέεται και microε τις διακοπές στη

σταδιοδροmicroία των γυναικών Συνεπώς το κλείσιmicroο της ψαλίδας των αmicroοιβών microεταξύ των φύλων

προϋποθέτει την διευκόλυνση των γυναικών ώστε να microη διακόπτουν την επαγγελmicroατική τους

δραστηριότητα και να επανεντάσσονται στην αγορά εργασίας χωρίς υποβάθmicroιση του microισθού και

των όρων απασχόλησής τους Απαιτεί ακόmicroη τη βελτίωση των προοπτικών προαγωγής και

επαγγελmicroατικής τους εξέλιξης

Ένα επιχείρηmicroα βάσει του οποίου διαρθρώνεται η προβληmicroατική περί microισθολογικού χάσmicroατος

είναι ότι οι γυναίκες έχουν microικρότερη ισχύ από τους άνδρες σε επίπεδο ατοmicroικής διαπραγmicroάτευσης

των microισθών Μεγαλύτερα περιθώρια για άmicroεσες διακρίσεις στις αmicroοιβές υπάρχουν στις microικρές απrsquo

ότι στις microεγάλες επιχειρήσεις διότι η διάρθρωση των microισθών είναι αδιαφανής τα συνδικάτα

απουσιάζουν και οι συνάδελφοι φοβούmicroενοι αντίποινα από τον εργοδότη είναι απρόθυmicroοι να

καταθέσουν στα δικαστήρια υπέρ microιας εργαζόmicroενης που υφίσταται διάκριση

Γενικά όλοι σχεδόν οι ερευνητές συmicroφωνούν ότι αν και η αρχή της ίσης αmicroοιβής για εργασία

ίσης αξίας κατοχυρώθηκε από το Σύνταγmicroα του 1975 έχει αγνοηθεί έκτοτε παντελώς τόσο από

τους κοινωνικούς εταίρους όσο και από τις κυβερνήσεις

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΝ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Η εργασία των γυναικών στον microη γεωργικό τοmicroέα είναι στο microέγιστο βαθmicroό της ορατή

microετρήσιmicroη αmicroειβόmicroενη και ασφαλισmicroένη ενώ η εργασία των αγροτισσών στις οικογενειακές

εκmicroεταλλεύσεις microετριέται εmicromicroέσως από τα δηmicroογραφικά microεγέθη και κατά κανόνα δεν αmicroοίβεται Η

έρευνα σχετικά microε τη συmicroβολή των γυναικών στην ανάπτυξη του αγροτικού χώρου παρουσιάζεται

εξαιρετικά ισχνή και χαρακτηρίζεται από microια γενικότερη έλλειψη εmicroπειρικών ερευνών και

συγκεκριmicroένων αναλύσεων

Στην ελληνική βιβλιογραφία η οποία εξετάζει τη συmicromicroετοχή των γυναικών στην αγροτική

ανάπτυξη διακρίνουmicroε δύο βασικές κατευθύνσεις Η microία επικεντρώνεται στη συmicromicroετοχή της

γυναίκας στην αγροτική ανάπτυξη την οποία προσεγγίζει σε σχέση microε το ζήτηmicroα της

πολυαπασχόλησης και των πολυαπασχολούmicroενων αγροτικών νοικοκυριών ενώ παράλληλα

14

εστιάζεται στα χαρακτηριστικά και τις ανάγκες της οικογενειακής εκmicroετάλλευσης (Cavounidis 1983

Γιδαράκου 1996 Γιδαράκου 1999 ∆αmicroιανός Κασίmicroης Μωυσίδης Ντεmicroούζης 1994 Gidarakou

1990 Gourdomichalis 1991 Kalantaridis Labrianidis 1999 Καφφέ- Γιδαράκου 1998 Κοβάνη

1987 Μωυσίδης 1986 Zακοπούλου 1999) Το βασικό συmicroπέρασmicroα που προκύπτει είναι ότι η

γυναίκα αντιmicroετωπίζει αδιέξοδα εξαιτίας του ότι η εργασία της στην γεωργική εκmicroετάλλευση δεν

αναγνωρίζεται ισότιmicroα microε αυτήν του άνδρα Η δεύτερη ερευνητική κατεύθυνση προσανατολίζεται

στον περιορισmicroό της γυναίκας στο νοικοκυριό ο οποίος δεν την ικανοποιεί ιδιαίτερα και έτσι ωθείται

να ασχοληθεί microε εξωγεωργικές δραστηριότητες (Stratigaki 1988)

Βάσει των ερευνών τη δεκαετία του rsquo90 εντοπίστηκαν δύο νέες κατηγορίες απασχόλησης για

τις γυναίκες στην ύπαιθρο α) οι γυναίκες γεωργοί-αρχηγοί της εκmicroετάλλευσης οι οποίες συνιστούν

και microειοψηφία στο σύνολο και β) οι γυναίκες microε αmicroοιβόmicroενη εργασία εξωγεωργικού χαρακτήρα στις

υπηρεσίες και τη βιοmicroηχανία ή απασχολούmicroενες microε παραγεωργικές δραστηριότητες εντός και εκτός

του νοικοκυριού τους (αγροτουρισmicroός χειροτεχνία) Στην πρώτη περίπτωση τονίζεται η

περιθωριοποίηση της γυναικείας εργασίας λόγω της microηχανοποίησης των γεωργικών εργασιών

όπου υπάρχει σαφής διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στις ανδρικές και τις γυναικείες εργασίες Οι γυναίκες

εσωτερικεύουν το ρόλο τους και ειδικεύονται στην εργασία microέσα στο νοικοκυριό δεδοmicroένου ότι η

παραγωγική γεωργική σφαίρα διακρίνεται από εκείνη της αναπαραγωγής του νοικοκυριού Η

δεύτερη περίπτωση συνδέεται microε την κατώτερη θέση της γυναίκας- συζύγου στην ιεραρχία της

εκmicroετάλλευσης δηλαδή στο ρόλο που επιτελεί στην γεωργική παραγωγική διαδικασία καθώς και

στη φύση των αγροτικών εργασιών

Η εργασιακή εmicroπλοκή της γυναίκας στην γεωργική επιχείρηση είναι εξίσου σηmicroαντική για την

αναγνώρισή της ως lsquoγεωργούrsquo στο πλαίσιο της αγροτικής κοινότητας Οι γυναίκες γίνονται microέλη

των αγροτικών συνεταιρισmicroών αλλά οι σύζυγοι είναι αυτοί που παρακολουθούν τις συνελεύσεις

οφελούνται από προγράmicromicroατα γεωργικής εκπαίδευσης και τελικά συmicromicroετέχουν ενεργά στην

διαδικασία λήψης γεωργικών αποφάσεων Έτσι η σύζυγος καταλήγει να έχει microια lsquoονοmicroαστικήrsquo

γεωργική ταυτότητα Η παραπάνω διαπίστωση συνδέεται microε τις κυρίαρχες αντιλήψεις περί

ανδρισmicroού στο βαθmicroό που η microεταβίβαση της ιδιότητας της lsquoγεωργούrsquo στις γυναίκες συζύγους θα

ήταν πολλαπλά απαξιωτική για τους άνδρες συζύγους (εφόσον και microια γυναίκα microπορεί νrsquo ασχοληθεί

microε τη γεωργία)

Οι ανισότητες που συνδέονται microε τον καταmicroερισmicroό της εργασίας microεταξύ των δύο φύλων

απορρέουν από τη θέση της γυναίκας στην οργάνωση της οικογένειας και δεν αίρονται στον εξω-

αγροτικό τοmicroέα αλλά αναπαράγονται microε τον ίδιο τρόπο Στον αγροτικό χώρο η ανισότητα των

ευκαιριών microεταξύ των δύο φύλων συνδέεται άmicroεσα microε την microηχανοποίηση της γεωργικής

παραγωγικής εργασίας όπως επίσης και microε την κατανοmicroή των ρόλων στο αγροτικό νοικοκυριό

Πολλοί κοινωνιολόγοι του αγροτικού χώρου διαπιστώνουν τον αυτο-αποκλεισmicroό των γυναικών ο

οποίος αποτελεί συνάρτηση της ανισότητας ευκαιριών που microε τη σειρά της προσδιορίζεται από

περιοριστικές εσωτερικευmicroένες αξίες και κανόνες συmicroπεριφοράς Ειδικότερα συνδέεται microε

15

συγκεκριmicroένες συmicroπεριφορές που lsquoεξουδετερώνουνrsquo τις γυναίκες ως ενεργά συmicromicroετέχοντα

υποκείmicroενα στην αγροτική κοινωνία και οικονοmicroία και θέτουν σε λειτουργία τα έmicroφυλα στερεότυπα

(Petronoti 1981)

Οι γυναίκες που ασχολούνται στον αγροτικό τοmicroέα παραγωγής δεν έχουν αναγνωρισmicroένη

επαγγελmicroατική ταυτότητα ως laquoαγρότισσεςraquo (Παπαγαρουφάλη 1986 Παπαδόπουλος Κασίmicroης

2000 Σαφιλίου 2002) Ενώ οι αγρότες lsquoεπαγγελmicroατοποιούνταιrsquo οι αγρότισσες lsquoνοικοκυροποιούνταιrsquo

Αυτό έχει σαν αποτέλεσmicroα--αλλά ταυτόχρονα συνιστά και αιτία για--τους πολλαπλούς

αποκλεισmicroούς των γυναικών από την απόκτηση microιας παγιωmicroένης επαγγελmicroατικής ταυτότητας α)

ενδοοικογενειακός αποκλεισmicroός (αποκλεισmicroός από τους συζύγους) β) αποκλεισmicroός προερχόmicroενος

από την εσωτερίκευση προτύπων δεδοmicroένου ότι το γεωργικό επάγγελmicroα είναι συνώνυmicroο του

ανδρικού επαγγέλmicroατος και γ) θεσmicroικός αποκλεισmicroός που σχετίζεται microε την ηλικία τη microόρφωση

και την επαγγελmicroατική κατάρτιση Ωστόσο η παροχή εκπαίδευσης στις γυναίκες αγρότισσες δεν

σηmicroαίνει αυτόmicroατα καλύτερη υποδοχή τους στην αγορά εργασίας

Για τις γυναίκες της υπαίθρου οι νέες εργασιακές προκλήσεις αναδεικνύονται κυρίως σε

παραγεωργικές δραστηριότητες επιχειρηmicroατικής microορφής στον αγροτοτουρισmicroό την αξιοποίηση

αγροτικών προϊόντων και ειδών πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καθώς και στη βιολογική γεωργία Μια

σηmicroαντική ερευνητική πρόκληση αποτελεί βέβαια το ερώτηmicroα κατά πόσο η γυναικεία

πολυδραστηριότητα συmicroβάλλει στον προσδιορισmicroό microιας νέας ταυτότητας των γυναικών η οποία

γίνεται αισθητή και έχει διαρκή παρουσία στον αγροτικό χώρο

Πολλές έρευνες στον αγροτικό χώρο διαπιστώνουν ότι το ιδιότυπο της οικογενειακής

εκmicroεταλλευσης ως lsquoεπιχείρησηςrsquo στην αγροτική παραγωγή και οι σχέσεις εξουσίας microεταξύ των

φύλων που αναπτύσσονται στο αγροτικό νοικοκυριό καλλιέργησαν κατά τη διαδικασία

εκσυγχρονισmicroού της παραγωγής συνθήκες καταmicroερισmicroού της εργασίας οι οποίες έβγαλαν τη

γυναίκα από το lsquoαόρατοrsquo πεδίο της εργατικής δύναmicroης Τις δύο τελευταίες δεκαετίες η έρευνα

σχετικά microε τα ζητήmicroατα των γυναικών του αγροτικού χώρου αποκάλυψε τη συmicroβολή της γυναίκας

στην επιβίωση του αγροτικού νοικοκυριού Την έκανε πιο lsquoορατήrsquo ως εργατική δύναmicroη και έθεσε

ταυτόχρονα την πρόκληση για τον επαναπροσδιορισmicroό των συmicroβατικών ορισmicroών της

lsquoαπασχόλησηςrsquo και του lsquoεργαζόmicroενου ατόmicroουrsquo που χρησιmicroοποποιεί η στατιστική πρόκειται για

ορισmicroούς από τους οποίους διαφεύγει η αποτίmicroηση ενός σηmicroαντικού microέρους της γυναικείας

αποσχόλησης επειδή δεν συνδέεται microε την παραγωγή προϊόντων για την αγορά Αποκάλυψε

επίσης την κρίση της επαγγελmicroατικής ταυτότητας που αντιmicroετωπίζει η εργαζόmicroενη γυναίκα στον

αγροτικό τοmicroέα καθώς βρίσκεται στη σκιά του άνδρα αρχηγού της εκmicroετάλλευσης και σrsquo έναν

κόσmicroο όπου πλέον το lsquoεπάγγελmicroαrsquo τείνει να προσδιορίζει την lsquoκοινωνική ταυτότηταrsquo του ατόmicroου

Στον αγροτικό χώρο η ανάπτυξη επιχειρηmicroατικών πρωτοβουλιών (microε τη microορφή

συνεταιρισmicroών) από γυναίκες αποτελεί ένα σχετικά καινούριο φαινόmicroενο Οι τοmicroείς στους οποίους

αναπτύσσουν επιχειρηmicroατική δράση οι γυναίκες αφορούν στον αγροτοτουρισmicroό στη βιοτεχνική-

οικοτεχνική παραγωγή και εmicroπορία ειδών που προέρχονται από τη microεταποίηση προϊόντων της

16

γεωργικής εκmicroετάλλευσης στην κατασκευή και εmicroπορία προϊόντων της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς

(είδη λαϊκής τέχνης) καθώς και στην παραγωγή και εmicroπορία προϊόντων εναλλακτικών microορφών

γεωργίας (Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 2000 Γιδαράκου 1998 ΠΑΣΕΓΕΣ 2000) Οι

αγροτοτουριστικοί συνεταιρισmicroοί ιδρύθηκαν microε πρωτοβουλία της Γενικής Γραmicromicroατατείας Ισότητας

στόχος της οποίας ήταν κυρίως η απόκτηση εκ microέρους των συνεταιρισmicroένων γυναικών οικονοmicroικής

και κοινωνικής αυτοδυναmicroίας και λιγότερο η συmicroβολή τους στην στήριξη του οικογενειακού

εισοδήmicroατος (Giagou Apostolopoulos 1996 Ιακωβίδου 1992 Ιακωβίδου 2000 Παπαδάκη-

Κλαυδιανού Γιασεmicroή 1991 Τσάρτας Θανοπούλου 1994) Ωστόσο στη microεγάλη τους πλειοψηφία

οι γυναίκες θεωρούν την εξασφάλιση συmicroπληρωmicroατικού εισοδήmicroατος για το νοικοκυριό ως τον

κυριότερο λόγο ενασχόλησής τους microε τον αγροτοτουριστικό συνεταιρισmicroό (Castelberg-Koulma

1991) Οι κοινωνικοί λόγοι (προσωπική αναγνώριση και κοινωνική καταξίωση) που ήταν και οι

πρωταρχικοί στόχοι ίδρυσης των συνεταιρισmicroών παίζουν γιrsquo αυτές δευτερεύοντα ρόλο Γενικά οι

αγροτοτουριστικοί συνεταιρισmicroοί δεν αποτέλεσαν αισθητή εναλλακτική λύση στο πρόβληmicroα της

επαγγελmicroατικής απασχόλησης των γυναικών Μόνο το 30 έχει τη νοmicroική ευθύνη για τη λειτουργία

τους δηλαδή τη δυνατότητα να κατοχυρώσουν επαγγελmicroατικά δικαιώmicroατα και υποχρεώσεις

Ωστόσο ακόmicroη και microέσα από τους αγροτοτουριστικούς συνεταιρισmicroούς οι γυναίκες έδειξαν ότι

αποτελούν εργατικό δυναmicroικό σε εφεδρεία το οποίο microπορεί να κινητοποιήσει ενδογενείς πηγές

πλούτου Με την απόδρασή τους από τον αθέατο και ανώνυmicroο χώρο του νοικοκυριού οι γυναίκες

έχουν τη δυνατότητα να υποστηρίξουν πρωτοβουλίες που απευθύνονται στη διατήρηση

αξιοποίηση και ανάδειξη της πολιτισmicroικής κληρονοmicroιάς microέσα από τέτοιες δραστηριότητες οι

γυναίκες και ο αγροτικός χώρος προσλαmicroβάνονται ως θεmicroατοφύλακες της παράδοσης Σε αυτό το

σηmicroείο έχει σηmicroασία να τονιστεί ο αmicroφίσηmicroος χαρακτήρας που έχει η γυναικεία ταυτότητα σε σχέση

microε τον αγροτικό χώρο και τις γεωργικές δραστηριότητες Από τη microια πλευρά οι γυναίκες θεωρούνται

φορείς της lsquoαυθεντικότηταςrsquo και συνεπώς βρίσκονται πιο κοντά στη lsquoφύσηrsquo και τις τοπικές

παραδόσεις ωθούmicroενες έτσι σε επιχειρηmicroατικές δράσεις όπως τους αγροτοτουριστικούς

συνεταιρισmicroούς που εmicroπορεύονται lsquoαγνάrsquo και lsquoφυσικάrsquo προϊόντα ταυτόχρονα όmicroως είναι και φορείς

της νεωτερικότητας αφού δρουν αυτόνοmicroα και ορθολογικά microέσα στην αγροτική αγορά εργασίας

ακόmicroη και όταν ασχολούνται microε εξωγεωργικές δραστηριότητες

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Οι σύγχρονες ελληνικές επιχειρήσεις ενώ αντιmicroετωπίζονται ως κεντρικός άξονας της

οικονοmicroίας δεν έχουν διερευνηθεί αναφορικά microε το πώς επιχειρηmicroατίες διαφορετικού φύλου και

ειδικότητας απαντούν στις προκλήσεις της αγοράς καινοτοmicroούν ή προσδένονται σε οικείες

microεθόδους παραγωγής υποτάσσονται στις επιταγές της οικονοmicroικής πολιτικής ή καταφεύγουν σε

στρατηγικές microε τις οποίες αναδιατάσσουν τις δυνάmicroεις τους

Το ζήτηmicroα της lsquoυποτέλειαςrsquo των γυναικών αποκτά καινούριες διαστάσεις microεταξύ των

επαγγελmicroατικά και οικονοmicroικά αυτοδύναmicroων επιχειρηmicroατιών και δεν αίρεται microε την

17

ανεξαρτητοποίησή τους στο βαθmicroό που η αναπαραγωγή του διαχωρισmicroού των οικογενειακών

σχέσεων συνεχίζει να διέπει όλα τα πεδία ζωής Οι γυναίκες επιχειρηmicroατίες αυτοπροσδιορίζονται microε

όρους οικογενειακών κυρίως ρόλων και διαπροσωπικών σχέσεων Οι έρευνες πεδίου από

κοινωνικούς επιστήmicroονες σε αστικές αλλά και πρώην αγροτικές περιοχές που αναπτύχθηκαν

τουριστικά καταδεικνύουν ότι η συmicroπεριφορά αυτών των γυναικών απορρέει από την ιδεολογική

παραδοχή ότι η γυναικεία εργασία σε επιχειρήσεις δεν εγγράφεται τόσο ως προσωπική επιλογή

όσο ως προέκταση των οικογενειακών καθηκόντων που πρέπει να φέρουν σε πέρας παράλληλα microε

και όχι σε βάρος των οικιακών φροντίδων (Galani- Moutafi 1993 Galani- Moutafi 1994 Νάζου

2003 Πετρονώτη 1995β) Η έννοια της ανόδου κατανοείται ως επινόηση λύσεων οι οποίες

συmicroφιλιώνουν τις επαγγελmicroατικές microε τις οικογενειακές υποχρεώσεις χωρίς να αποδεσmicroεύουν από

τους συmicroβατικούς γυναικείους ρόλους

Η microόδα η βιοmicroηχανία υποδηmicroάτων τα κοσmicroηmicroατοπωλεία και τα ινστιτούτα οmicroορφιάς τα

κοmicromicroωτήρια τα ξενοδοχεία ο τουρισmicroός και οι δηmicroόσιες σχέσεις συνιστούν ldquoεύκολεςrdquo περιοχές για

ανάπτυξη ενός επιχειρηmicroατικού ανανταγωνισmicroού microεταξύ των γυναικών Ο lsquoπαραδοσιακάrsquo

γυναικείος κόσmicroος γίνεται η αφετηρία από την οποία οι γυναίκες πορεύονται microε τον τρόπο τους

απαντώντας έτσι στην ανδρική εκδοχή της επιχειρηmicroατικότητας Ο γυναικείος επιχειρηmicroατικός

κόσmicroος γίνεται microrsquo αυτόν τον τρόπο ευκολότερα αποδεκτός

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ

Οι πολιτισmicroικά συγκροτηmicroένες έmicroφυλες σχέσεις και οι ιδεολογίες της σεξουαλικότητας

συνθέτουν τη βάση όχι microόνο για τον καταmicroερισmicroό εργασίας αλλά και για τη ρύθmicroιση ζητηmicroάτων

ιδιοκτησίας και microεταβίβασης της περιουσίας τα οποία συνιστούν παράγοντες κρίσιmicroης σηmicroασίας για

την τουριστική ανάπτυξη Όπως και στον αγροτικό χώρο έτσι και στις τουριστικές περιοχές σε

επίπεδο κοινωνικού συmicroβολισmicroού οι γυναίκες συχνά καταλαmicroβάνουν microια αmicroφίσηmicroη θέση η οποία

συνδυάζει τις δυνάmicroεις της παράδοσης και του εκmicroοντερνισmicroού Οι έmicroφυλες σχέσεις όχι microόνο

συmicroβάλλουν στη συγκρότηση του τουρισmicroού αλλά οι ίδιες διαmicroορφώνονται και

επανασυγκροτούνται στο πλαίσιο του τουρισmicroού (Γαλανή-Mουτάφη 2002)

Η έρευνα δείχνει ότι ο τουρισmicroός συχνά παρέχει νέες σηmicroαντικές πηγές εισοδήmicroατος και

απασχόλησης για τις γυναίκες (Castelberg-Koulma 1991 Ιακωβίδου 1991 Κασιmicroάτη Θανοπούλου

Τσάρτας 1995 Leontidou 1994 Μανώλογλου 1990 Stott 1985 Τσάρτας 1989 Τσάρτας 1991α

Τσάρτας 1991β Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου 1985) Το γεγονός αυτό έχει σηmicroαντικές

επιπτώσεις στις ζωές των γυναικών οι οποίες δεν απολάmicroβαναν ανέκαθεν το δικαίωmicroα πρόσβασης

στην αγορά εργασίας Βέβαια οι ευκαιρίες για εργασία στον τουριστικό τοmicroέα τείνουν να

περιορίζονται στα είδη εκείνα της εργασίας που αξιολογούνται ως πολιτισmicroικά laquoκατάλληλαraquo γιrsquo

αυτές Έτσι οι ερευνητές έχουν στραφεί στους τρόπους microε τους οποίους οι κανόνες της

σεξουαλικότητας ενδέχεται να περιορίζουν την πρόσβαση των γυναικών σε θέσεις εργασίας να

επιδρούν στην κοινωνικότητά τους microε τους τουρίστες και να καθορίζουν το είδος της εργασίας και

18

των κοινωνικών σχέσεων που τους αρmicroόζει να εmicroπλέκονται (Scott 1997) Οι έρευνες καταλήγουν

στα εξής συmicroπεράσmicroατα

1) Η microικρής κλίmicroακας τοπικά ελεγχόmicroενη τουριστική ανάπτυξη παρέχει σηmicroαντικές ευκαιρίες

απασχόλησης για τις γυναίκες διότι οι microικρές οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν συνέχεια της

οικογενειακής οικίας και η διαχείρισή τους προσλαmicroβάνεται ως επέκταση των οικιακών τους

καθηκόντων

2) Οι γυναίκες από τη στιγmicroή που συνεισφέρουν microε το εισόδηmicroά τους στους πόρους της οικιακής

οmicroάδας κερδίζουν γόητρο και αναγνώριση

3) Καθώς αυξάνεται το εισόδηmicroά τους αποκτούν microεγαλύτερη συmicromicroετοχή στις διαδικασίες λήψης

αποφάσεων στο νοικοκυριό καθώς και πρόσβαση στο δηmicroόσιο χώρο

Οι εργαζόmicroενες στον τουριστικό τοmicroέα γενικά εmicroφανίζουν ετερόγενεια και δεν πρέπει να

παρουσιάζονται ως οιmicroοιογενής ή αδιαφοροποίητη κοινωνική κατηγορία ΄Εχουν συνήθως

διαφορετικούς στόχους και υφίστανται διαφορετικούς περιορισmicroούς Τα ακαδηmicroαϊκά προσόντα και

η επαγγελmicroατική εmicroπειρία που ενδέχεται να έχουν πολλές από τις εργαζόmicroενες τις ωθούν να

αναζητούν θέσεις εργασίας ανάλογες από άποψη αmicroοιβής ευθυνών δεξιοτήτων και εκπαίδευσης

Οι γυναίκες όmicroως που απασχολούνται ως απλές εργαζόmicroενες ή συmicroβοηθούντα microέλη στην

οικογενειακή επιχείρηση δεν προωθούν τα ατοmicroικά οικονοmicroικά τους συmicroφέροντα αλλά υπηρετούν

οικmicroονοmicroικές στρατηγικές του νοικοκυριού Οι οικονοmicroικές ενασχολήσεις των γυναικών στον

τουρισmicroό η σχέση τους microε την ιδιοκτησία microέσω του θεσmicroού της προίκας τα πρότυπα του γάmicroου και

της microεταγαmicroήλιας εγκατάστασης που επηρεάστηκαν από την είσοδό τους στην τουριστική αγορά

εργασίας έθεσαν τους όρους για ποικίλες αλλαγές σε ενδο-οικιακό και δια-οικιακό επίπεδο (Galani-

Moutafi 1993 Galani- Moutafi 1994 Stott 1982) Ωστόσο οι αλλαγές που πραγmicroατοποιήθηκαν στην

οικονοmicroική και οικιακή ζωή των γυναικών δεν συνοδεύτηκαν από ανάλογες ιδεολογικές microεταβολές

ούτε άλλαξαν ο καταmicroερισmicroός εργασίας στα νοικοκυριά και οι πολιτισmicroικές αντιλήψεις που

προσδιορίζουν τη γυναικεία ταυτότητα

Οι οικογενειακές υποχρεώσεις που παραmicroένουν σταθερά lsquoευθύνηrsquo και lsquoυποχρέωσηrsquo της

γυναίκας δεν microπορούν εύκολα να συνδυαστούν microε δύο βασικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης

στον τουρισmicroό την εποχιακότητα και τη γεωγραφική microετακίνηση Οι γυναίκες καταλήγουν να

επιλέγουν εργασία που τους εξασφαλίζει σταθερότητα ή ελεγχόmicroενα ωράρια ώστε να microπορούν νrsquo

ανταπεξέλθουν στις πολλαπλές υποχρεώσεις τους

Οι εσωτερικές διαφοροποιήσεις στη διάρθρωση της υποδοmicroής των τουριστικών καταλυmicroάτων

είναι ένας παράγοντας που επηρεάζει καθοριστικά τα χαρακτηριστικά της απασχόλησης γενικά και

ειδικότερα της γυναικείας τα τελευταία είκοσι χρόνια Η κυριότερη διαφοροποίηση σχετίζεται microε την

αλmicroατώδη ανάπτυξη των τύπων καταλυmicroάτων που απαιτούν πολύ microικρότερο συντελεστή εργασίας

από τα κλασικού τύπου καταλύmicroατα (ξενοδοχεία) Αποτέλεσmicroα αυτού του φαινοmicroένου είναι η

στασιmicroότητα στην αγορά εργασίας ειδικευmicroένου προσωπικού στα πάσης φύσεως ξενοδοχειακά

καταλύmicroατα ενώ αντίθετα υπάρχει microια αύξηση τόσο της ανειδίκευτης εργασίας όσο και της

19

περιστασιακής microερικής ή και της άτυπης εργασίας Ένα πολύ υψηλό ποσοστό αυτού του είδους

της απασχόλησης στον ελληνικό τουριστικό τοmicroέα καλύπτεται από γυναίκες Η διχοτόmicroηση που

προκύπτει οδηγεί (ιδιαίτερα στα ξενοδοχεία) σε microια κατά φύλο κατανοmicroή των θέσεων εργασίας η

οποία αποκλείει ουσιαστικά τις γυναίκες από τις υψηλές επαγγελmicroατικές θέσεις

Ένα πρώτο συmicroπέρασmicroα στο οποίο καταλήγουν οι έρευνες είναι ότι οι γυναίκες εmicroφανίζουν microια

ανοδική τάση στις θέσεις εργασίας που απαιτούν ειδική microόρφωση και εmicroπειρία (τmicroήmicroα υποδοχής

και εξυπηρέτησης πελατών οικονοmicroικές υπηρεσίες κουζίνα) Παράλληλα όmicroως η παρουσία τους

είναι σαφώς υποβαθmicroισmicroένη στις θέσεις προΐσταmicroένων και διευθυντών τmicroηmicroάτων Επίσης έχουν

δηmicroιουργηθεί θέσεις απασχόλησης καθαρά laquoγυναικείεςraquo (καmicroαριέρες καθαρίστριες) Παρατηρείται

δηλαδή ένας σαφής διαχωρισmicroός κατά φύλο στις θέσεις εργασίας στα ξενοδοχεία αν και

διαφαίνονται σαφείς τάσεις βελτίωσης αυτής της κατάστασης που σχετίζονται microε τη νοmicroοθεσία

Ιδιαίτερα σηmicroαντική εmicroφανίζεται η παρουσία των γυναικών επιχειρηmicroατιών στο χώρο των

ενοικιαζόmicroενων δωmicroατίων Αυτή η ιδιαίτερη microορφή αυτοαπασχόλησης συνδυάζει αφενός τη microικρού

microεγέθους οικογενειακή επιχείρηση και αφετέρου την παράλληλη απασχόληση στο σπίτι ή στην

αγροτική εκmicroετάλλευση αποτελεί δε ένα τυπικό microοντέλο τουριστικής επιχείρησης στην ύπαιθρο και

ιδιαίτερα στις νησιωτικές περιοχές (Kousis 1989) Το επάγγελmicroα της ξεναγού είναι επίσης ένα

παραδοσιακά lsquoγυναικείοrsquo επάγγελmicroα

Το γενικό συmicroπέρασmicroα που προκύπτει από τις εmicroπειρικές έρευνες είναι ότι η σηmicroαντική

αύξηση των εισοδηmicroάτων των γυναικών που εmicroπλέκονται στην τουριστική αγορά εργασίας δεν έχει

επιφέρει σηmicroαντική βελτίωση των συνθηκών εργασίας αυτών των γυναικών ούτε έχει αλλάξει

δραmicroατικά τις ταυτίσεις τους microε το χώρο του σπιτιού και το νοικοκυριό (Νάζου 2003 Stott 1979

Τσάρτας 1993)

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ METANAΣTEYΣH

Η παράmicroετρος του φύλου στην κατανόηση του microεταναστευτικού φαινοmicroένου ήρθε στην

επιφάνεια την τελευταία δεκαετία ∆ιάφορες διαστάσεις των έmicroφυλων σχέσεων όπως ο

διαχωρισmicroός της εργασίας σε αmicroοιβόmicroενη και microη το θέmicroα της πλήρους ή microερικής απασχόλησης οι

σχέσεις εξουσίας microέσα στην οικογένεια αποτελούν στοιχεία των δοmicroικών δυνάmicroεων που οδηγούν

στην microετανάστευση Μέχρι πρόσφατα οι γυναίκες ήταν απούσες από το σώmicroα των επιστηmicroονικών

εργασιών που αναλύουν τη microετανάστευση εξαιτίας της έmicroφασης στην αντρική microετανάστευση και του

γεγονότος ότι οι γυναίκες εmicroφανίζονταν ως απλές συνοδοί των αντρώνσυζύγων που microετακινούνταν

για οικονοmicroικούς λόγους

Σήmicroερα όπως διαπιστώνουν πολλοί ερευνητές microια microεγάλη microερίδα γυναικών ταξιδεύουν microόνες

σε αναζήτηση καλύτερων συνθηκών εργασίας και αντιmicroετωπίζουν την επαγγελmicroατική ανασφάλεια

και την εκmicroετάλλευση από τους εργοδότες τους (Alipranti Fakiolas 2003 Βεντούρα 1993

Cavounidis 2003 Iossifides 1997 Μουσούρου 1991 Πετρινιώτη 1993 Πετρονώτη 1998

Πουλοπούλου-Εmicroκε 1990 Ρυλmicroόν 1993 Tastsoglou Hadjicostandi 2003 Ψηmicromicroένος 1995) Ένα

20

microεγάλο τmicroήmicroα αυτής της microερίδας των γυναικών εργαζοmicroένων ασχολείται microε την οικιακή εργασία

γεγονός που προσδίδει ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό στις χώρες υποδοχής οικονοmicroικών

microεταναστών στη Νότια Ευρώπη (Βαλέντσια 1995 Κούρτοβικ 1998 Lazaridis 1999 Lazaridis

Wickens 1999 Lazaridis Psimmenos 2000 Λαζαρίδου 1995 Τόπαλη 2001) Οι γυναίκες

microετανάστριες εργάζονται ως ανειδίκευτο δυναmicroικό παρά τις πιστοποιηmicroένες ικανότητές τους ενώ η

απροθυmicroία των εργοδοτών τους να τις ασφαλίσουν έχει αρνητικές συνέπειες στην ανανέωση των

νόmicroιmicroων αδειών παραmicroονής τους στη χώρα Επιπρόσθετα ένα υψηλό ποσοστό των γυναικών

microεταναστριών εισέρχονται στη χώρα διαmicroέσου οργανωmicroένων δικτύων σωmicroατεmicroπορίας και

οδηγούνται στην πορνεία στελεχώνοντας τη σεξουαλική βιοmicroηχανία Οι γυναίκες αυτές αποτελούν

νέες ldquoεξωτικέςrdquo έλξεις και γίνονται αντιληπτές ως εmicroπόρευmicroα microαζικής κατανάλωσης καθώς

προωθούνται και εκπορνεύονται microε τη χρήση βίας και εξαναγκασmicroού Πολλές απ τις εν λόγω

microετανάστριες γυναίκες έζησαν και ζουν στα όρια της φυσικής επιβίωσης και συχνά κάτω από τα

όρια αυτά Επίσης χάρη στο καθεστώς βίας και εξαναγκασmicroού υποχρεώνονται να ικανοποιούν

κάθε είδους απαιτήσεις Οι γυναίκες αυτές έχουν αντιmicroετωπιστεί ως lsquoεγκληmicroατίεςrsquo παρά ως άτοmicroα

microε δικαιώmicroατα και αυτό συmicroβαίνει διότι--σύmicroφωνα microε τους ερευνητές--οι γυναίκες lsquoθυmicroατοπιούνταιrsquo

και τιmicroωρούνται για τη δράση τους ενώ το οργανωmicroένο έγκληmicroα της διακίνησης σωmicroατεmicroπορίας

δεν τιmicroωρείτα Κάτω από τέτοιες συνθήκες η κοινωνική τους ζωή περιορίζεται και εmicroποδίζεται η

κοινωνική τους ενσωmicroάτωση Ωστόσο παρά την ύπαρξη πολλών δυσκολιών που αντιmicroετωπίζουν

τελικά ένα microεγάλος αριθmicroός των γυναικών αυτών κατορθώνει και επιβιώνει οικονοmicroικά και

κοινωνικά (Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 Karakatsanis Swarts 2003 Poulopoulos-Emke

2003 Psimmenos 2000)

Οι προσεγγίσεις των ζητηmicroάτων που συνδέουν τη microετανάστευση microε τη διεθνή σωmicroατεmicroπορία

συmicroπληρώνουν τις λιγοστές microελέτες οι οποίες σχετίζονται microε την πορνεία και τη σεξουαλική

εργασία (Λάζος 2002) Οι περισσότερες έχουν επηρεαστεί κατά κύριο λόγο από τη ριζοσπαστική

φεmicroινιστική άποψη περί σεξουαλικότητας η οποία προσλαmicroβάνει τις γυναίκες ως σεξουαλικά

θύmicroατα από τη στιγmicroή που υφίστανται την αντικειmicroενοποίηση και την εmicroπορευmicroατοποίηση των

σωmicroάτων τους Ελάχιστες έρευνες προσανατολίζονται στην κατεύθυνση περισσότερο

φιλελεύθερων απόψεων σύmicroφωνα microε τις οποίες οι ίδιες οι γυναίκες συνιστούν σεξουαλικά δρώντα

υποκείmicroενα τα οποία διαχειρίζονται και ελέγχουν τις σχέσεις εξουσίας προς όφελός τους

Οι microετανάστριες είναι γυναίκες όλων των ηλικιών φυλών και εθνικοτήτων Μερικές από αυτές

κατέχουν νόmicroιmicroες άδειες παραmicroονής ενώ άλλες παραmicroένουν για microεγάλο χρονικό διάστηmicroα

ακαταχώρητες ως microόνιmicroοι κάτοικοι σε microητρώα εργασίας Από τα επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα

προκύπτει ότι το ελληνικό κράτος πολύ δύσκολα επιτρέπει σrsquo αυτές τις γυναίκες και τις οικογένειές

τους να ζήσουν και να εργαστούν microε αξιοπρέπεια Αποτελούν δε ένα είδος lsquoυπο-προλεταριάτουrsquo

προς εκmicroετάλλευση άσχετα αν απασχολούνται στο καθάρισmicroα του σπιτιού στην φύλαξη παιδιών

και ηλικιωmicroένων ή στην οικοδοmicroή Ο αποκλεισmicroός και η περιθωριοποίηση των microεταναστριών

γυναικών αναπαράγονται σε καθηmicroερινή βάση και microε περίπλοκους τρόπους και σε συmicroβολικό

21

επίπεδο καθώς γίνονται αντιληπτές microέσα από στερεοτυπικούς ρόλους ως laquoπόρνεςraquo ή

laquoυπηρέτριεςraquo

Αν η συmicromicroετοχή των νόmicroιmicroων microεταναστριών στην ελληνική αγορά εργασίας είναι περιορισmicroένη

από την άποψη των πολιτικών νοmicroικών και πολιτειακών τους δικαιωmicroάτων και εξαρτάται από το

χρώmicroα του δέρmicroατός τους ή την καταγωγή τους οι ακαταχώρητες σε microητρώα γυναίκες

microετανάστριες χωρίς άδειες εργασίας είναι πιο τρωτές από όλους τους άλλους εργαζόmicroενους Αυτές

ζουν microια πολύ δύσκολη ζωή η οποία είναι θεσmicroοθετηmicroένη microε όρους πολιτισmicroικού κοινωνικού και

πολιτικού lsquoapartheidrsquo (Μαράτου-Αλιπράντη 1994 Glavanis 1995 Λιάκος 1998)

Είναι σηmicroαντικό να αναφερθεί στο σηmicroείο αυτό ότι οι περισσότεροι από τους κοινωνικούς

επιστήmicroονες επισηmicroαίνουν την αναγκαιότητα να microελετηθούν οι microεταναστάτριες εργαζόmicroενες ως

διαφοροποιηmicroένη και όχι ως οmicroοιογενής κοινωνική κατηγορία ώστε να δοθεί έmicroφαση στις ιδιαίτερες

εργασιακές τους εmicroπειρίες και στις αντιλήψεις τους για το νέο πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο

εντάσσονται microέσω της εργασίας Έτσι θα προκύψει microια ουσιαστική γνώση για τις lsquoάλλεςrsquo γυναίκες

που διεκδικούν χώρο στην αγορά εργασίας και εmicroφανίζονται όλο και συχνότερα να πλαισιώνουν

την οικιακή οmicroάδα συνήθως ως ως έmicromicroισθες οικιακοί βοηθοί

Γενικά σε microια κοινωνία όπως η ελληνική στην οποία οι Ελληνίδες microορφώνονται και

συmicromicroετέχουν στην αγορά εργασίας το αίτηmicroα για microετανάστριες εργαζόmicroενες έχει προβληθεί ως

επιτακτική ανάγκη και έχει συmicroβάλει στην ldquoθηλυκοποίησηrdquo (feminization) της microετανάστευσης στη

χώρα Καθώς όλο και περισσότερες Ελληνίδες αφήνουν το σπίτι και τα οικιακά προκειmicroένουν να

εργαστούν και να συmicromicroετέχουν στη δηmicroόσια ζωή απορρίπτοντας ή αmicroφισβητώντας την έmicroφυλη

φύση των ρόλων τους και την ταύτισή τους microε τον οικιακό χώρο τείνουν να στηρίζονται στις

εργασίες των microεταναστριών που αναλαmicroβάνουν τη φροντίδα σπιτιού των παιδιών και των

ηλικιωmicroένων

ΕΜΜΙΣΘΗ ΟΙΚΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΡΙΕΣ

Η έmicromicroισθη οικιακή εργασία αποτελεί έναν ερευνητικό τοmicroέα που έχει απασχολήσει ελάχιστα

τους κοινωνικούς επιστήmicroονες στην Ελλάδα (Βαλέντσια 1995 Lazaridis 1999 Λαζαρίδου 1995

Τόπαλη 2001) Οι αναφορές πάνω στο θέmicroα είναι αποσπασmicroατικές ενώ στην πλειοψηφία τους

οι έρευνες είναι κοινωνιολογικές Σε θεωρητικό επίπεδο η microελέτη της οικιακής εργασίας

παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω των ιδιαιτεροτήτων που την καθιστούν ιδανικό

περιβάλλον για την παρατήρηση της αλληλοδιαπλοκής φύλου συγγένειας κοινωνικής τάξης και

εθνοτικής ταυτότητας Πρόκειται για εργασία microε έντονη έmicroφυλη διαφοροποίηση (εργασία

γυναικών και εργασιακή σχέση που θεωρείται πως αναπτύσσεται κυρίως ανάmicroεσα σε γυναίκες)

και εργασία που λαmicroβάνει χώρα στον ιδιωτικό χώρο του σπιτιού και συχνά συνδέεται microε τη

φροντίδα των παιδιών και άλλων microελών της οικογένειας Επιπλέον πρόκειται για εργασιακή

σχέση την οποία χαρακτηρίζει έντονη ταξική ανισότητα (εργασία που αναλαmicroβάνουν άτοmicroα microε

22

χαmicroηλό status και έχει χαmicroηλές αποδοχές για τα microεσοαστικά ή microεγαλοαστικά στρωmicroάτων)

Τέλος η οικιαική εργασία επιτελείται συνήθως από οmicroάδες οικονοmicroικών microεταναστών

Στην Ελλάδα η έmicromicroισθη οικιακή εργασία είναι laquoφυλετικοποιηmicroένηraquo αποτελεί δηλαδή

εργασία που προορίζεται για οmicroάδες microε διαφορετική πολιτισmicroική ταυτότητα Ο τύπος εργασίας

που συναρτάται microε την παροχή προσωπικών υπηρεσιών προσελκύει σήmicroερα εργαζόmicroενες

γυναίκες microετανάστριες Πολλές microελέτες πάνω στην οικιακή εργασία επικεντρώνονται σε οmicroάδες

των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo microεταναστών και αφορούν χώρες και πολιτισmicroικά περιβάλλοντα microε

ισχυρές οικονοmicroίες Σε τέτοιες συνθήκες ο ρατσισmicroός αποτελεί στοιχείο έντασης και

επισηmicroαίνεται από οργανώσεις και συνδικάτα οικιακών βοηθών ως ένα από τα βασικά σηmicroεία

πάλης Στην Ελλάδα όπως άλλωστε στο microεγαλύτερο microέρος του δυτικού κόσmicroου η έmicromicroισθη

οικιακή εργασία γίνεται αντιληπτή ως εργασία χωρίς status κίνητρα (για επαγγελmicroατική εξέλιξη)

ασφάλεια και αναγνώριση Η παρουσία οικιακών βοηθών microέσα στην οικιακή οmicroάδα αποτελεί

κοινό τόπο σε σπίτια της Αθηναϊκής microεσαίας τάξης Οι οικιακές βοηθοί προέρχονται από τις

Φιλιππίνες την Πολωνία την Ουκρανία τη Ρωσία ενώ η πλειοψηφία των Αλβανών

microεταναστών εργάζεται σε ελληνικά νοικοκυριά

Το πλαίσιο των διαπολιτισmicroικών συναντήσεων microεταξύ lsquoεντόπιωνrsquo (ελλήνων) και lsquoάλλωνrsquo

(microεταναστριών) το οποίο καθορίζεται από τη ζήτηση και προσφορά έmicromicroισθης οικιακής εργασίας

δηmicroιουργεί τους όρους πρόσληψης των lsquoξένωνrsquo την παγίωση στερεοτύπων και τη διαmicroόρφωση

ενός συνόλου σηmicroασιοδοτήσεων που αφορά τόσο τις microετανάστριες ως laquoοικιακές βοηθούςraquo όσο

και την έννοια της laquoέmicromicroισθης οικιακής εργασίαςraquo αλλά και γενικότερα τις έννοιες της

οικιακότητας της συγγένειας και της εθνικής ταυτότητας

Οι περιπτώσεις των Φιλιππινέζων των Αλβανίδων των Πολωνέζων και γενικότερα των

γυναικών microεταναστριών στην Ελλάδα συνιστούν ένα σηmicroαντικό πεδίο έρευνας των κοινωνικών

επιστηmicroών Οι γυναίκες microετανάστριες αποτελούν ένα microεγάλο αριθmicroητικά κοmicromicroάτι των

microεταναστών που δέχεται τις τελευταίες δύο δεκαετίες η χώρα και οι πρακτικές τους σε διάφορα

πολιτισmicroικά πλαίσια microεταβάλλουν το ελληνικό αστεακό τοπίο (ίδρυση νέων εκκλησιών νέου

τύπου εργασιακή απασχόληση νέου τύπου οικογενειακές σχέσεις) Ιδιαίτερη ερευνητική έmicroφαση

θα microπορούσε να δοθεί επίσης στην βιωmicroατική εmicroπειρία των ΕλλήνωνΕλληνίδων και τις microεταξύ

τους σχέσεις και αναπαραστάσεις της δικής τους ταυτότητας ενόψει της παρουσίας των

laquoάλλωνraquo Ανθρωπολόγοι που έχουν πραγmicroατοποιήσει και τις πιο ενδιαφέρουσες έρευνες

σχετικά microε microετανάστριες γυναίκες οικιακές βοηθούς (Τόπαλη 2001) παρατηρούν ότι οι σχετικά

περιορισmicroένες σε αριθmicroό microελέτες για microεταναστριες οικιακές βοηθούς επικεντρώθηκαν στην

πλειοψηφία τους στην προσέγγιση της οικιακής εργασίας microέσα από το πρίσmicroα των δυτικών

υποκειmicroένων (επιστηmicroόνων και εργοδοτών) και όχι των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo οικιακών βοηθών

Οπότε περισσότερες ερευνητικές εργασίες που θα είχαν ως αντικείmicroενο την έmicromicroισθη οικιακή

εργασία από τη σκοπιά των lsquoάλλωνrsquo γυναικών θα πλούτιζαν πραγmicroατικά την επιστηmicroονική

γνώση σrsquo αυτό τον τοmicroέα Επίσης κατά την εκτίmicroηση ορισmicroένων ερευνητών παραmicroένουν

23

ανοιχτά προς διερεύνηση ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας

όπως αυτή βιώνεται από άλλες πολιτισmicroικές οmicroάδες αλλά και από ελληνίδες οικιακές βοηθούς

Τέλος ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας από τη σκοπιά των

εργοδοτριών που προέρχονται από διαφορετικά κοινωνικά στρώmicroατα αλλά και microε τη

συγκρότηση των στρωmicroάτων αυτών microέσα από την έmicromicroισθη οικιακή εργασία συνιστούν

microελλοντικές ερευνητικές προκλήσεις

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ

Οι κοινωνιολογικές και ανθρωπολογικές θεωρήσεις που συνδέουν τον κατά φύλα καταmicroερισmicroό

εργασίας microε τις νέες τεχνολογίες τονίζουν ότι η διαδικασία ταύτισης των ανδρών microε τις τεχνικές

γνώσεις και επιδεξιότητες ενισχύεται και νοmicroιmicroοποιείται από την ιδεολογία του φύλου που συνδέει

την αρρενωπότητα microε τη microηχανή τη microυϊκή δύναmicroη τη δύσκολη και ldquoβρώmicroικηrdquo δουλειά τη σύνθετη

κατασκευή τη σταθερή παρουσία σrsquo ένα συγκεκριmicroένο χώρο και για ένα συγκεκριmicroένο χρονικό

διάστηmicroα τη συγκέντρωση της προσοχής σrsquo ένα αντικείmicroενο καθώς και την αναλυτική και

ορθολογική σκέψη Οι γυναίκες αντιθέτως προσλαmicroβάνονται ως εύθραυστες η δε θηλυκότητά τους

συνδέεται microε τις αισθήσεις και τα αισθήmicroατα και ταυτίζεται microε τη φύση τη γη και το ανθρώπινο

σώmicroα που παράγουν καρπούς και ανθρώπους (Κανελλόπουλος 1989 Σακέλλης 1989 Στρατηγάκη

1996)

Η microηχανοποίηση της παραγωγής και η εφαρmicroογή της πληροφορικής τεχνολογίας στις

επιχειρήσεις φαίνεται ότι εξυπηρεί τις ανάγκες microιας κοινωνικής κατηγορίας των ανδρών για

ενίσχυση της υπεροχή τους απέναντι στις γυναίκες Με την ανάπτυξη όmicroως της πληροφορικής

διαπιστώθηκε ότι πολλές γυναίκες επιστρέφουν στο σπίτι τους και εργάζονται microε αmicroοιβή εκεί ενώ

άλλες microπορούν να διαλέξουν βολικά και microειωmicroένα ωράρια εργασίας για να ανταποκριθούν

καλύτερα στις δουλειές το σπιτιού και στη φροντίδα παιδιών συζύγων και ηλικιωmicroένων συγγενών

Ωστόσο οι περισσότεροι ερευνητές συmicroφωνούν ότι τέτοιες διευκολύνσεις σηmicroαίνουν αποδοχή ενός

υποβαθmicroισmicroένου περιεχοmicroένου εργασίας και έλλειψη κάθε προοπτικής εξέλιξης τη στιγmicroή που

αντίθετα οι άνδρες καταλαmicroβάνουν θέσεις microε αναβαθmicroισmicroένο περιεχόmicroενο εργασίας το οποίο

δηmicroιούργησε η πληροφορική Από αυτήν την άποψη η τεχνολογία δεν φαίνεται να είναι ουδέτερη

απέναντι στα δύο φύλα microάλιστα υποστηρίζει αντιλήψεις που ισχυροποιούν διακρίσεις σε lsquoγυναικείαrsquo

και lsquoαντρικάrsquo επαγγέλmicroατα διακρίσεις microε πολλαπλές συνέπειες ως προς την πρόσβαση στην

αγορά εργασίας τις ίσες αmicroοιβές και την επαγγελmicroατική εξέλιξη σε ανώτερα κλιmicroάκια (Κοσmicroαράς

1989 Μαρmicroατάκη-Μόλχο 1989 Στρατηγάκη 1987α Στρατηγάκη 1987β Στρατηγάκη 1989α

Στρατηγάκη 1989β Τζεπόγλου 1989)

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΚΕΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

24

Μέσα από την παρουσίαση των συναρτώmicroενων microε το φαινόmicroενο της γυναικείας εργασίας

στην Ελλάδα κεντρικών ζητηmicroάτων--έτσι όπως αυτά προκύπτουν από την επιστηmicroονική τους

διερεύνηση--microπορούν να διαπιστωθούν ορισmicroένες ελλείψεις και microερικά προβλήmicroατα σrsquo ότι

αφορά τους τρόπους προσέγγισης και ερmicroηνείας του όλου θέmicroατος

Καταρχήν στο microεγαλύτερο microέρος αυτών των microελετών κυριαρχεί η έmicroφαση στην ερmicroηνεία

των ποσοτικών στοιχείων της στατιστικής υπηρεσίας γεγονός που δηmicroιουργεί προβλήmicroατα στον

τρόπο αντιmicroετώπισης της κοινωνικής κατηγορίας laquoεργαζόmicroενες γυναίκεςraquo Απουσιάζουν οι

ποιοτικές microέθοδοι ανάλυσης τα υποκείmicroενα και οι βιοϊστορίες τους ο λόγος τους τα

συναισθήmicroατά τους και η συστηmicroατική παρακολούθηση των καθηmicroερινών εργασιακών τους

πρακτικών που συνήθως εξετάζονται κατά τη διάρκεια επιτόπιων ερευνών ανθρωπολογικού

χαρακτήρα Απουσιάζει δηλαδή στις περισσότερες περιπτώσεις η ίδια η σκοπιά των γυναικών

για την εργασιακή τους εmicroπειρία ενώ κυριαρχεί ο λόγος και οι ιδεολογικές τοποθετήσεις των

ερευνητών Απόρροια αυτών των απουσιών αποτελεί το γεγονός ότι στο όνοmicroα της καθιέρωσης

της ισότητας microεταξύ ανδρών και γυναικών διαφαίνεται η τάση θεώρησης των laquoεργαζόmicroενων

γυναικώνraquo ως ενιαία και οmicroοιογενής κατηγορία Οι γυναίκες που εργάζονται όmicroως δεν είναι ίσες

microεταξύ τους ούτε ως προς την κοινωνική προέλευση ούτε ως προς το εκπαιδευτικό lsquoκεφάλαιοrsquo

το οποίο φέρουν ή την οικογενειακή τους κατάσταση Ούτε επίσης έχουν τα ίδια κίνητρα που τις

ωθούν να εργαστούν ή να εγκαταλείψουν τη δουλειά τους Η γυναικεία εργασία συχνά εξετάζεται

ανεξάρτητα από το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο εmicroφανίζεται και

σπάνια συναρτάται microε microια προβληmicroατική για τα κοινωνικά στρώmicroατα στα οποία εντάσσονται οι

εργαζόmicroενες γυναίκες

Ένα άλλο προβληmicroατικό σηmicroείο των ερmicroηνευτικών προσεγγίσεων κοmicroβικό ως προς την

κατανόηση των εννοιών και των αναλυτικών εστιάσεων είναι το θέmicroα των όρων και των

ορισmicroών που χρησιmicroοποιούν οι ερευνητές για να περιγράψουν τις διαφορετικές εργασιακές

εmicroπειρίες των γυναικών Συνήθως χρησιmicroοποιούνται όροι εννοιολογικά αδιευκρίνιστοι όπως για

παράδειγmicroα laquoεργασίαraquo και laquoαπασχόλησηraquo Η χρήση του όρου laquoγυναικεία απασχόλησηraquo ή

laquoεργασίαraquo συνδέεται microε την ιδεολογία της γυναικείας απελευθέρωσης την πολιτισmicroική microορφή

της ελληνικής οικογένειας και την προβληmicroατική για την οικονοmicroική ανάπτυξη της χώρας

Ανάλογα προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται και εξαιτίας της χρήσης γενικευτικών αφαιρετικών

κατηγοριών όπως laquoεργαζόmicroενεςraquo και laquoάνεργεςraquo Τα πράγmicroατα περιπλέκονται ακόmicroη

περισσότερο όταν γίνεται χρήση των ορισmicroών των στατιστικών υπηρεσιών όπως laquomicroισθωτόςraquo

laquoαυτοαπασχολούmicroενοςraquo laquoνοικοκυράraquo laquoεπιχειρηmicroατικήraquo δράση laquoεισόδηmicroαraquo--ορισmicroών

δηλαδή που δεν microπορούν να ανταποκριθούν στο εννοιολογικό περιεχόmicroενο της γυναικείας

εργασίας Από αυτή την άποψη δεν microπορεί να φωτιστεί το ζήτηmicroα της κατασκευής της έmicroφυλης

ταυτότητας microέσα από την εργασιακή εmicroπειρία ούτε microπορούν να αναδειχθούν οι ποικίλες πτυχές

microιας προβληmicroατικής που διαπλέκουν το επάγγελmicroα microε την γυναικεία ταυτότητα την οικογένεια

και το γάmicroο στη σύγχρονη ελληνική πολιτισmicroική πραγmicroατικότητα

25

Τέλος κρίνεται απαραίτητος ο διάλογος στο πλαίσιο εmicroπειρικών ερευνών microεταξύ

επιστηmicroόνων από διαφορετικούς κλάδους των Κοινωνικών Επιστηmicroών προκειmicroένου να

επιτευχθεί microια ολοκληρωmicroένη και σφαιρική προσέγγιση του φαινοmicroένου της γυναικείας εργασίας

στα συνεχώς microεταβαλλόmicroενα πολιτισmicroικά περιβάλλοντα των αστικών και αγροτικών περιοχών

ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αβδελά Ε 1986 lsquoΠοιές δουλειές παίρνουν οι γυναίκεςrsquo ∆ίνη 160-61

Αβδελά Ε 1987α lsquo Η ισότητα στη ∆ηmicroόσια ∆ιοίκηση παλιές πρακτικές microε νεωτερικό microανδύαrsquo

∆ίνη 256-62

Αβδελά Ε 1987β lsquoΜισθωτές Σχέσεις και Φυλετικός Καταmicroερισmicroός της Εργασίας Οι Γυναίκες

∆ηmicroόσιοι Υπάλληλοι στην Ελλάδα στο Πρώτο Μισό του Αιώναrsquo Μνήmicroων τοmicro ΙΙ234-246

Αβδελά Ε 1988α lsquoΗ θέση της ∆ασκάλας Λόγοι και αντίλογοι σrsquo ένα microεσοπολεmicroικό

επαγγελmicroατικό έντυποrsquo ∆ίνη 3 46-53

Αβδελά Ε 1988β lsquoΣτοιχεία για την εργασία των γυναικών στο Μεσοπόλεmicroο Όψεις και Θέσειςrsquo

Στο Βενιζελισmicroός και Αστικός Εκσυγχρονισmicroός Πανεπιστηmicroιακές Εκδόσεις Κρήτης

Αβραmicroίδου Α 2001 Ευέλικτες microορφές απασχόλησης και ανισότητες στον εργασιακό χώρο

Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ

httpwwwKethigr)

Αθανασιάδου Χ Σ Πετροπούλου Γ Μιmicroίκου 2001 Οι συνθήκες της γυναικείας απασχόλησης

στην Ελλάδα1980-2000 Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο

στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 1999 Η οικογένεια στην Αθήνα οικογενειακά πρότυπα και συζυγικές

πρακτικές Αθήνα ΕΚΚΕ

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 2001 Η συmicromicroετοχή των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην

Ελλάδα Μια πρώτη προσέγγιση Εισήγηση στο Συνέδριο Γυναίκες και Επιστήmicroη Τάσεις και

Προοπτικές στην Ευρώπη Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκη 15-16 Μαρτίου

Αυδή- Καλκάνη Ι 1978 Η επαγγελmicroατικά εργαζόmicroενη Γυναίκα Αθήνα Παπαζήσης

Αυδή - Καλκάνη Ι 1989 Φεmicroινισmicroός και εργασίαστην Ελλάδα σήmicroερα Αθήνα Νέοι Καιροί

Βαΐου Ν 1987α lsquo Ελαστικό ωράριο ανελαστικές ανάγκεςrsquo Κάπα 16 25-26

Βαΐου Ν 1987β lsquoΆτυπες εργασιακές σχέσεις ή πώς κατασκευάζεται η ευελιξίαrsquo Κάπα 17 23-

24

Βαϊου Ν Μ Στρατηγάκη 1989 lsquoΗ εργασία των γυναικών Ανάmicroεσα σε δύο κόσmicroουςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4015-23

Βαΐου Ν 1989 lsquoΟ τόπος δουλειάς και το σπίτι Κατά φύλο καταmicroερισmicroοί εργασίας στη

διαδικασία ανάπτυξης της Αθήναςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)81 ndash 90

Βαΐου Ν 1991 lsquoΟ χώρος των γυναικών σrsquo έναν ανδρικό κόσmicroοrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash

48 15 ndash 17

26

Βαΐου Ν Στρατηγάκη Μ Χρονάκη Ζ 1991 lsquoΑmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι Μια γυναικεία

δουλειά και microια ιδεολογίαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45 47-53

Βαΐου Ν Χ Γολέmicroης Λ Λαmicroπριανίδης Κ Χατζηmicroιχάλης Ζ Χρονάκη 1996 Άτυπες microορφές

βιοmicroηχανικής παραγωγής-εργασίας και αστικός χώρος στο ΠΣΠ Αθήνα ΓΓΕΤ

Βαϊου Ν και Κ Χατζηmicroιχάλης 1997 Με τη ραπτοmicroηχανή στην κουζίνα και τους Πολωνούς στους

αγρούς Πόλεις περιφέρειες και άτυπη εργασία Αθήνα Εξάντας

Βλαχούτσικου Χ Α Μπαχαροπούλου- Κούλη 1991 lsquolaquoΝα χαρώ κι εγώ το σπίτι microου και το

κλειδί από τα microέσαraquo Γυναίκες και κατανάλωση σrsquo ένα χωριό της Βοιωτίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45

94-100

Vernier B 2001 H Kοινωνική Γένεση των Aισθηmicroάτων Πρωτότοκοι και Yστερότοκοι στην

Kάρπαθο Aθήνα Αλεξάνδρεια

Βουτυράς Σ 1981 Η Γυναίκα στη Μισθωτή εργασία Αθήνα Παπαζήσης

Βουτυράς Σ 1987 Μητρικός microισθός επαναστατική προοπτική ή οπισθοδρόmicroηση στην ισότητα

των φύλων ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Γαβριήλ Α 1989 lsquoΗ συmicroβολή του Σχολικού Επαγγελmicroατικού Προσανατολισmicroού στην

προετοιmicroασία των γυναικών για επαγγέλmicroατα που έχουν σχέση microε τις νέες τεχνολογίεςrsquo Στο Μ

Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για

τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1985 ∆ικαιώmicroατα και υποχρεώσεις της εργαζόmicroενης γυναίκας στην

microισθωτή εργασία Αθήνα

Γεωργακοπούλου Ν Β 1998 Ευελιξίες της εργασίας amp Γυναικεία απασχόληση στον τραπεζικό

τοmicroέα Πλαίσιο Προσέγγισης Βασικές Τάσεις και Προοπτικές ΙΝΕΟΤΟΕ

Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου Α 1986 lsquoΕργασία και γυναικεία απελευθέρωση ένας ισχυρός

αντίλογος στο στον φεmicroινιστικό συντηρητισmicroόrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 22-24

∆ασκαλάκης ∆ 1995 Η ρύθmicroιση των ευέλικτων microορφών απασχόλησης και οργάνωσης του

χρόνου εργασίας Αθήνα ndash Κοmicroοτηνή εκδ Σάκκουλα

∆έδε Ι 1995 lsquoΕπαγγελmicroατικές προοπτικές για τις γυναίκες στις αγορές της Ε Ε Μεταξύ

αποκλεισmicroού και ανέλιξηςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 86 179-191

∆ήmicroου Α 1989 lsquoΗ microερική απασχόληση Ένα γυναικείο φαινόmicroενο της αγοράς εργασίαςraquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4055 ndash 60

∆ουκάκης Ν Λ 1988 Εργασιακές Σχέσεις Οικονοmicroία και θεσmicroοί Αθήνα Οδυσσέας

∆ουλκέρη Τ 1986 Η συmicromicroετοχή της ελληνίδας στην οικογένεια και στην εργασία

ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

∆ουλκέρη Τ 1994 Ισότητα των φύλων στις εργασιακές σχέσεις Αθήνα Παπαζήσης

Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Η επαγγελmicroατική εξέλιξη των γυναικών στις τράπεζες

Αθήνα ΟΤΟΕ

27

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988α Γυναικεία απασχόληση Σύνοψη πρώτων

αποτελεσmicroάτων Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική

Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988β Η ∆οmicroή της Γυναικείας Απασχόλησης και η

Επαγγελmicroατική ∆ραστηριοποίηση των Γυναικών Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των

Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ηλιού Μ 1988 lsquoΟι γυναίκες πανεπιστηmicroιακοί εξέλιξη της θέσης τους ή στασιmicroότηταrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 70 3-23

Θανοπούλου Μ 1992 Η Γυναικεία Απασχόληση ή Εργασία στην Ελλάδα Κύριες Τάσεις και

Κατευθύνσεις της Μεταπολεmicroικής Βιβλιογραφίας Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη ΙV Αθήνα ΕΚΚΕ

Θανοπούλου Μ Ε Φρονίmicroου Β Τσιλιmicroιγκάκη 1997 Αποφυλακιζόmicroενες γυναίκεςΤο δικαίωmicroα

στην Επαγγελmicroατική επανένταξη ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Θανοπούλου Μ Β Κωτσοβέλου amp Ρ Παπαρούνη 1999 lsquoΗ σχέση επαγγελmicroατικής και

οικογενειακής ζωής των γυναικών διερεύνηση της ελληνικής βιβλιογραφίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 40

91-101

Ιγγλέση Χ 1990 Πρόσωπα Γυναικών Προσωπεία Συνείδησης Αθήνα Οδυσσέας

Ιγγλέση Χ 1996 Γυναικείες σπουδές και ταυτότητες φύλου Ένα παράδειγmicroα από τη σκοπιά της

ψυχολογίας Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Ιωακείmicroογλου Η Ο Καmicroινιώτη Α Κωστάκη Θ Σκοπελίτου 1998 lsquoΕκπαίδευση Φύλο και

Τρόπος Ένταξης στην Αγορά Εργασίας της Ελλάδαςrsquo Στο Ανεργία Εργασία Εκπαίδευση-Κατάρτιση

στην Ελλάδα και στην Γαλλία Πρακτικά Ελληνογαλλικού Συνεδρίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Καβουνίδη Τ 1982 lsquoΚαπιταλιστική ανάπτυξη και απασχόληση των γυναικών στη microεταποίηση

στην Ελλάδαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 14 53-63

Καβουνίδη Τ 1989 lsquo Ο έλεγχος της εργασίας της γυναίκαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4071-80

Καβουνίδη Τ 1990 Οι νέες γυναίκες και η επαγγελmicroατική εκπαίδευση και κατάρτιση Έκθεση

Έρευνας Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

Καβουνίδη Τ 1996 Οικογένεια και εργασία στην Αθήνα Σάκκουλας

Κανελλόπουλος Κ 1989 lsquoΝέα τεχνολογία Εκπαίδευση των γυναικών και η θέση τους στην

αγορά εργασίαςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Καραmicroεσίνη Μ 1998 lsquoΓυναίκες και απασχόληση στην Ελλάδα Τάσεις και ∆ιεθνείς Συγκρίσειςrsquo

Στο Ξ Πετρινιώτη και Γ Κουκουλές (επιmicro) Επετηρίδα εργασίας 1998 Αθήνα πανεπιστηmicroιακές

εκδόσεις Παντείου

Καραmicroεσίνη Μ amp Η Ιωακείmicroογλου 2003 Προσδιοριστικοί παράγοντες του microισθολογικού

χάσmicroατος microεταξύ ανδρών και γυναικών Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας σε

συνεργασία microε το Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

28

(δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Καραντινός ∆ 1987 lsquoΕργατικό δυναmicroικό απασχολούmicroενοι και άνεργοι microια διερεύνηση από

στατιστικά στοιχείαrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 66 121-143

Καραντινός ∆ 1988 lsquoΑνοιχτή ανεργία και αστικές αγορές εργασίας (1974-1985) Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 70 50-115

Καραντινός Τ 1989 lsquoΗ ανεργία των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Καραντινός ∆ ∆ Ζιώmicroας Μ Κετσετζοπούλου Α Μουρίκη 1997 Ευέλικτη απασχόληση και

ελαστικοποίηση του χρόνου εργασίας τάσεις εξελίξεις προοπτικές Αθήνα Εθνικό Ινστιτούτο

Εργασίας

Κασιmicroάτη Κ 1980 Τάσεις κινητικότητας εργασίας στην ελληνική βιοmicroηχανία Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1982 Η Γυναίκα στην Απασχόληση Φάκελος Ισότητας Αθήνα Οδυσσέας

Κασιmicroάτη Κ 1988 lsquoΕκπαίδευση Επαγγελmicroατική Εξειδίκευση και Αmicroοιβές Γυναικώνrsquo Ο Αγώνας

της Γυναίκας 37 21-22

Κασιmicroάτη Κ Ε Αλλισον 1989 Η Μορφολογία της ∆εύτερης Απασχόλησης Έρευνα για τα

κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Μελέτη ΙΙ ΑθήναΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1991 Επιλογή Επαγγέλmicroατος Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη Ι Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1998 Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Αθήνα ΕΚΚΕ

Κετσετζοπούλου Μ 2002 lsquoΓυναικεία Απασχόλησηrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ

Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο

Κοινωνικής Πολιτικής

Κετσετζοπούλου Μ Χ Συmicroεωνίδη 2002 lsquoΙσότητα των Φύλων Η Θέση της Γυναίκας στο

∆ηmicroόσιο και Ιδιωτικό Χώροrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό

Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής

Κοσmicroαράς Γ 1989 lsquoΗ θέση των γυναικών στην τυπογραφία microετά την εισαγωγή της

φωτοστοιχειοθεσίας Η κατάσταση στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro)

Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Κουκουλή-Σπηλιωτοπούλου Σ 1988 lsquoΗ κοινοτική αρχή της ισότητας αmicroοιβών και το ελληνικό

δίκαιοrsquo Ελληνική ∆ικαιοσύνη 29 1092-1128

Κουκούλη-Σπηλιοτοπούλου Σ 1998 lsquoΙσότητα των φύλων στην απασχόληση και την κοινωνική

ασφάλισηrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις

Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Κραβαρίτου Γ 1989 lsquoΟι γυναίκες στη Μεταmicroοντέρνα κοινωνία φτωχότερες ή πλουσιότερεςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 40 25 ndash 30

Κραβαρίτου Γ 1992 Εργασία και δικαιώmicroατα της γυναίκας Θεσσαλονίκη Σάκκουλα

29

Κραβαρίτου Γ 1996 Φύλο και ∆ίκαιο Αθήνα Παπαζήσης

Λαmicroπριανίδης Λ Γ Ανδριάς Στ Καραγιάννης Π Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995 Ένδυση Ξάνθη-

∆ράmicroα- Καβάλα Θεσσαλονίκη Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας

Λυmicroπεράκη Α 1991 Ευέλικτη εξιδίκευση Κρίση και αναδιάρθρωση στη microικρή βιοmicroηχανία

Αθήνα Gutenberg

Λυmicroπεράκη Α Α Μουρίκη 1996 Η Αθόρυβη Επανάσταση Νέες Μορφές Οργάνωσης της

Παραγωγής και της Εργασίας Αθήνα Gutenberg

Μαγγανάρα Ι 1988 lsquoΘέση και συνθήκες εργασίας των γυναικών εκλεγmicroένων αντιπροσώπων

στο τοπικό και περιφερειακό επίπεδο στην Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 8-11

Μαγγανάρα Ι 1998 lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεωνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Μαρmicroατάκη-Μόλχο Μ 1989 lsquoΗ γυναικεία απασχόληση στον τοmicroέα της microηχανογράφησης στην

Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα

Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Μουρίκη Α 1991α Ευέλικτες microορφές απασχόλησης ευλογία ή ανάθεmicroαrsquo Τόπος Επιθεώρηση

αστικών και περιφερειακών microελετών(3) 97 ndash 117

Μουρίκη Α 1991β lsquoΟι νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης και οι προοπτικές τους στην

ενοποιηmicroένη Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-4818ndash21

Μουσούρου Λ Μ 1985 Γυναικεία Απασχόληση και Οικογένεια Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1993 Γυναίκα και Απασχόληση ∆έκα ζητήmicroατα Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1996 lsquoΟι ανάγκες της οικογένειας και η απασχόληση σήmicroεραrsquo Στο

Οικογένεια και Εργασία Νέες Τάσεις στην Απασχόληση Αθήνα Ιδρυmicroα Μελετών Λαmicroπράκη amp

Εκαπιδευτήρια Κωστεά-Γείτονα

Μπακαλάκη Α 1988 lsquoΚοmicromicroωτική ένα laquoγυναικείοraquo επάγγελmicroαrsquo ∆ίνη 198-103

Μπακόπουλος Α 1986 Η ισότητα αmicroοιβών στι Κοινοτικό ∆ίκαιο Η ισότητα ανδρών και

γυναικών στην απασχόληση και την κοινωνική ασφάλιση κατά το κοινοτικό και ελληνικό δίκαιο

Συνέδριο Πανεπιστηmicroίου Αθηνών και ΕΟΚ Αθήνα Σάκκουλας

Νικολαΐδου Μ 1975 ∆ουλειά και Χειραφέτηση Η Γυναίκα στην Ελλάδα Αθήνα Καστανιώτης

Ντούλια Θ Κ ∆όλγυρα 1997 lsquoΟι οικονοmicroικές εξελίξεις και η εργασία των γυναικώνrsquo Στο

Οδηγός προώθησης των ίσων ευκαιριών microε Έmicroφαση στην απασχόληση των γυναικών Αθήνα

Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων ndash Γενική Γραmicromicroατεία Λαϊκής Επιmicroόρφωσης

Παναγιωτόπουλος Ν 1998 lsquoΣηmicroειώσεις για την απασχόληση των γυναικών και τον χρόνο

απασχόλησηςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (66)112 ndash 118

Πανταζή-Τζίφα Κ 1985 Η θέση της γυναίκας στην Ελλάδα Αθήνα Λιβάνης

Παπαγαρουφάλη-Ιακώβου Ε 1989 lsquoΦεmicroινισmicroός και εργασία ∆ιέξοδοι και αδιέξοδαrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα 4091-10

30

Παπαγιαννάκη Μ 1986 lsquoΆγνοια νόmicroου δεν δικαιολογείταιrsquo ∆ίνη 1 63-69

Παπαδηmicroητρίου Β 1988 lsquoΑναζήτηση τρόπων για τον σωστό καταmicroερισmicroό των οικογενειακών

και επαγγελmicroατικών υποχρεώσεωνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 33 28-30

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998α lsquoΗ επαγγελmicroατική διάρθρωση της απασχόλησης στην

περιφέρεια Αττικής 1988-1995rsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα

Ιδρυmicroα Σάκη Καράγεωργα

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998β lsquoΗ διάρκεια της ανεργίας στην περιφέρεια της Αττικής

1998-1995rsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 96-97 83-110

Παπαζήση Θ 1999 lsquoΜητρότητα και καρριέρα άτυχος γάmicroος από τρελλό έρωταrsquo Στο Το Φύλο

των ∆ικαιωmicroάτων Εξουσία Γυναίκες και Ιδιότητα του Πολίτη Ευρωπαϊκό Συνέδριο 9-10

Φεβρουαρίου 1996 Πρακτικά Αθήνα Νεφέλη

Παυλίδου Ε 1989 lsquoΓυναίκα και εργασία Οικονοmicroικές προσεγγίσεις των διακρίσεων στην

αγορά εργασίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40) 39-46

Πελαγίδης Θ 1995 lsquoΗ σκοτεινή πλευρά της εργασιακής ευελιξίας Έρευνα Πεδίου στην

ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκηςrsquo Τόπος (9) 95 ndash 119

Πετmicroεζίδου- Τσουλουβή Μ 1986 lsquoΠροβλήmicroατα ορισmicroού των κοινωνικών τάξεων εργασιακή

διαδικασία επαγγελmicroατικές κατηγορίες και νέα microεσαία στρώmicroαταrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 26 33-42

Πετράκη-Κώττη Α 1985 Όι διαφορές στις αmicroοιβές αντρών-γυναικώνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας

27 8-10

Πετράκη-Κώττη Α 1998 lsquoΗ θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα και οι

διαφορές στις αmicroοιβές των δύο φύλωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και

Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Πετρινιώτη Ξ 1989α lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό και η περίπτωση της

Ελλάδαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 105-140

Πετρινιώτη Ξ 1989β lsquoΠροβληmicroατισmicroοί γύρω από τη microέτρηση και την αποτίmicroηση της ολικής

εργασίας των γυναικώνrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)47-54

Πετρινιώτη Ξ 1989γ lsquoΗ απασχόληση των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Πετρινιώτη Ξ 1991 lsquoΟι εξελίξεις στην οικονοmicroία και η οργάνωση της εργασίας Νέες

προκλήσεις για τις γυναίκεςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-48 11-12

Πετρινιώτη Ξ 1998 Η δόmicroηση των εσωτερικών αγορών εργασίας φύλο τεχνολογία

ανταγωνισmicroός Η περίπτωση των τραπεζών Αθήνα Παπαζήση

Πετρονώτη Μ 1995α ∆ίκτυα Κοινωνικών σχέσεων Όψεις και Αλληλεπιδράσεις microε τη

∆ιδικασία Επαγγελmicroατικής Κινητικότητας ΑθήναΕΚΚΕ

Πετρονώτη Μ 1995β lsquoΣύγχρονες Ελληνίδες Επιχειρηmicroατίες Ανθρωπολογική Ανάγνωση των

Στρατηγικών τους στη Σφαίρα Εργασίαςrsquo Εθνολογία 4 67-92

31

Πιζάνιας Π 1993 Οι φτωχοί των πόλεων Αθήνα Θεmicroέλιο

Πιζάνιας Π 1995 lsquoΚοινωνική οργάνωση της εργασίας και άτυπες δραστηριότητεςrsquo Πρακτικά

Ευρωπαϊκού Σεmicroιναρίου laquoΜορφές Άτυπης Απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωσηraquo Αθήνα Praxis

Σακέλλης Γ 1989 lsquo Νέες τεχνολογίες καταmicroερισmicroός της εργασίας και η κατα φύλο κατάτmicroηση

της εργατικής δύναmicroηςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Σακέλλης Γ 1993 Πληθυσmicroός και εργατικό δυναmicroικό στην Ελλάδα Μορφολογία και

διαχρονικές εξελίξεις Αθήνα Γαβριηλίδης

Σαπουντζάκη Π 1991 lsquoΜεταποιητική δραστηριότητα και αστικός χώρος Μια εmicroπειρική έρευνα

στο κέντρο της Αθήν αςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4561-69

Σεβαστίδης Χ 1999 lsquoΗ microερική απασχόλησηrsquo Επιθεώρησης Εργατικού ∆ικαίου 58145-163

Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου ∆ 1998 lsquoΕπαγγελmicroατική κατάρτιση των γυναικώνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Σινόπουλος Π Α 1986 lsquoΟ επαγγελmicroατικός χρόνος της γυναίκας και η κοινωνική ποινή τηςrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 212-230

Στρατηγάκη Μ 1987α lsquolaquoΓυναικείαraquo Επαγγέλmicroατα αντιmicroέτωπες microε το πληκτρολόγιοrsquo Κάπα 8

28

Στρατηγάκη Μ 1987β lsquoΠληροφορική και επαγγέλmicroατα microε laquoφύλοraquorsquo Κάπα12 31-33

Στρατηγάκη Μ 1989α lsquoΤεχνολογικές εξελίξεις και ειδικότητες microε laquoφύλοraquorsquo Σύγχρονα Θέmicroατα

(40) 31-38

Στρατηγάκη Μ 1989β lsquoΗ θέση των γυναικών στις τράπεζες microετά την εισαγωγή της

πληροφορικής Μια πρώτη προσέγγισηrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες

Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Στρατηγάκη Μ 1991 lsquoΤεχνολογική αλλαγή και οργάνωση της εργασίας Νέες laquoγυναικείεςraquo

θέσεις εργασίαςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash 4813 ndash 14

Στρατηγάκη Μ 1996 Φύλο Εργασία Τεχνολογία Αθήνα Ο Πολίτης

Στρατούλης ∆ 1987 lsquoΝέα φαινόmicroενα και τάσεις στις microορφές εκmicroετάλλευσης της εργατικής

τάξης στη χώρα microαςrsquo Επιστηmicroονική Σκέψη (35)9 ndash 20

Συmicroεωνίδου Χ 1986 lsquoΓονιmicroότητα και απασχόληση γυναικών Μια πρώτη προσέγγιση του

θέmicroατος για την περιφέρεια Πρωτεύουσαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 188-200

Συmicroεωνίδου Χ 1989α lsquoΗ σύγκρουση των ρόλων της microητρότητας και της γυναικείας

απασχόλησηrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 141-153

Συmicroεωνίδου Χ 1989β lsquoΓεγονότα του κύκλου ζωής και γυναικεία απασχόλησηrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα (40)61-70

Συmicroεωνίδου Χ 1990 Απασχόληση και γονιmicroότητα των γυναικών στην περιοχή της

Πρωτεύουσας Αθήνα ΕΚΚΕ

32

Συmicroεωνίδου Χ Μ Μαγδαληνός 1993 lsquoΗ αλληλεξάρτηση microεταξύ γυναικείας απασχόλησης και

γονιmicroότηταςrsquo Στο Η Κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα σήmicroερα Πρακτικά Συνεδρίου που οργανώθηκε

από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών Αθήνα ΕΚΚΕ

Συmicroεωνίδου Χ 1994 lsquoΗ laquoασυmicroβατότηταraquo της οικογενειακής και επαγγελmicroατικής ζωής των

γυναικώνrsquo ∆ίνη 7113-130

Συmicroεωνίδου Χ 1998 lsquoΜορφές έmicromicroεσου κοινωνικού αποκλεισmicroού Απασχόληση και ανεργία

των Γυναικών στη Ελλάδαrsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα Ίδρυmicroα

Σάκη Καράγιωργα

Τεπέρογλου Α Λ Μαράτου-Αλιπράντη Μ Κετσετζοπούλου 2001 Μελέτη για την ενίσχυση

της συmicromicroετοχής των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην Ελλάδα Αθήνα ΕΚΚΕ- Γενική

Γραmicromicroατεία Έρευνας και Τεχνολογίας

Τζεπόγλου Σ 1989 lsquoΕκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες (πληροφορική-ηλεκτρονική) Η

συmicromicroετοχή των γυναικώνrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Τσουκαλάς Κ 1985 lsquoΕργασία και εργαζόmicroενοι στην πρωτεύουσα αδιαφάνεια ερωτήmicroατα

υποθέσειςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 60 3-71

Υπουργείο Εργασίας- Τmicroήmicroα Ισότητας 1985 Τα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώmicroατα της

γυναίκας Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Υπουργείο Προεδρίας-Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1995 Η κατάσταση των γυναικών στην

Ελλάδα κατά την δεκαετία 1984-1994 Εθνική Έκθεση της Ελλάδα για το 4ο Παγκόσmicroιο Συνέδριο του

ΟΗΕ για τις Γυναίκες Πεκίνο Σεπτέmicroβριος 1995 Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Φράγκος ∆ 1990 Ο οικονοmicroικά ενεργός πληθυσmicroός της Ελλάδας Αθήνα ΕΚΚΕ

Χλέτσος Μ 1988 lsquoΟι Γυναίκες και η αγορά εργασίαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών

68128-138

Χρονάκη Ζ 1986 lsquoΓυναίκα και εργασία στην Ελλάδαrsquo Αρχαιολογία 21 63-66

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Dubish J 1986 lsquoCulture Enters through the Kitchen Women Food and Social Boundaries in

Rural Greecersquo Στο J Dubish (επιmicro) Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton

University Press

du Boulay J 1974 Portrait of a Greek Mountain Village Oxford Clarendon Press

du Boulay J 1983 The Meaning of Dowry Changing Values in Rural Greece Journal of

Modern Greek Studies 1 243-270

Friedl E 1962 Vasilika A Village in Modern Greece New York Holt Rinehart and Winston

Friedl E 1986 lsquoThe Position of Women Appearance and Realityrsquo Στο J Dubish (επιmicro)

Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton University Press

Ηirschon R 1981 lsquoEssential Objects and the Sacred Interior and Exterior Space

33

in an Urban Greek Localityrsquo Στο S Ardener (επιmicro) Women and Space Ground Rules and

Social Maps Λονδίνο Croom Helm

Kanellopoulos C 1982 lsquoMale-female pay defferentials in Greecersquo Greek Economic Review 4

(2) 222-241

Karamessini M 2002 lsquoThe Gender Pay Gap in Greecersquo European Commission Expert Group

on Gender and Employment httpwwwumistacukmanagement ewerceggeegge-publications

Karantinos D 1998 lsquoFlexible employment and employment insertion in Greecersquo National

Center for Social Research Working Paper 2 9 ndash 27

Kyriazis N 1999 lsquoWomenrsquos Flexible Work and Family Responsibilities in Greecersquo Στο

Gender Inequalities in Southern Europe South European Society amp Politics Special Issue 4 2 35-

53

Lambiri-Dimaki J 1983 lsquoGreece in the 1980rsquos changing evaluation of the roles of men and

womenrsquo Στο Social Stratification in Greece (1962-1982) (συλλογικό) Athens Sakkoulas

Μiliori P 1993 lsquoWomen in Business and Managementrsquo Στο Μ J Davidson amp C L Cooper

(επιmicro) Εuropean Women in Business and Management University of Manchester Institute of

Science and Technology PCP

Moussourou L S Spiliotopoulos 1984 lsquoWomen at Work in Greece The Sociological and

Legal Perspectivesrsquo Στο M J Davidson amp C L Cooper (επιmicro) Women at Work LondonWiley amp

Sons

Ntermanakis N P Petroglou N Sereti M Zervou 2002 Towards a Closing of the Gender

Pay Gap Country Report Greece Research Centre for Gender Equality (KETHI) Greece

Papataxiarchis E 1995 lsquoMale Mobility and Matrifocality in the Aegean Basinrsquo Στο S

Damianakos M E Handman J Pitt-Rivers G Ravis-Giordani (επιmicro) Brothers and Others Essays

in Honour of John Peristiany Αθήνα ΕΚΚΕ

Psacharopoulos G 1983 lsquoSex discrimination in the Greek Labour Marketrsquo Journal of Modern

Greek Studies 12

Salamon S D amp Stanton JB 1986 lsquoIntroducing the Nikokyra Ideality and Reality in Social

Processrsquo Στο J Dubisch (επιmicro) Gender amp Power in Rural Greece Princeton Princeton University

Press

Sinopoulos P A 1988 lsquoThe Social Penalty of working woman and its measurementrsquo

International Journal of Sociology of the Family 18 21-32

Symeonidou-Alatopoulou H 1980 lsquoFemale labour force participation in Greecersquo Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 38 104-120

Symeonidou X 1997 lsquoFull time and part ndash time employment of women in Greece trends and

relationships with life ndashcycle eventsrsquo Στο P Blossfeld amp C Hakim (επιmicro) Between Equalization

and Marginalization Women working part ndash time in Europe and the United States of America

Οξφόρδη Oxford University Press

34

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek Women and Tourism Womenrsquos Cooperatives as an

Alternative Form of Organizationrsquo Στο N Redclift amp Th Sinclair (επιmicro) Working Women

International Perspectives on Labour and Gender Ideology ΛονδίνοRoutledge

Cavounidis J 1983 lsquoCapitalist Development and Women΄s Work in Greecersquo Journal of Modern

Greek Studies vol1 2 321-338

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας (ΓΓΙ) 2000 Νέες πολιτικές ανάπτυξης και προώθησης των

Γυναικείων Συναιτερισmicroών (Πρακτικά Πανελλαδικής Συνάντησης Γυναικείων Συνεταιρισmicroών) Αθήνα

ΑΤΕ

Γιδαράκου Ι 1996 lsquoΕργασιακές Σχέσεις στην Οικογενειακή Εκmicroετάλλευση Θέση και

προοπτικές της γυναικείας παρουσίαςrsquo Στο Κράτος και αγροτικός χώρος Πρακτικά 3ου Πανελληνίου

Συνεδρίου Αγροτικής Οικονοmicroίας Aθήνα Παπαζήσης

Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΑγροτικοί συνεταιρισmicroοί παράγοντες τοπικής ανάπτυξης του ελληνικού

αγροτικού χώρουrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη

Γιδαράκου Ι 1999 lsquoΕνδογενής ανάπτυξη της υπαίθρου και γυναικεία απασχόλησηrsquo Στο Χ

Κασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) Ύπαιθρος Χώρα Η ελληνική αγροτική κοινωνία στο τέλος του

Εικοστού αιώνα Αθήνα Πλέθρο

∆αmicroιανός ∆ Χ Κασίmicroης Α Μωυσίδης Μ Ντεmicroούζης 1994 Η πολυαπασχόληση στον

αγροτικό τοmicroέα και η αναπτυξιακή πολιτική στην Ελλάδα Αθήνα Ίδρυmicroα Μεσογειακών Μελετών

Giagou D C Apostolopoulos 1996 lsquoRural Women and the Development of the Agrοtourist

Cooperatives in Greece The Case of Petra Lesvosrsquo Journal of Rural Cooperation 24 (2) 143-155

Gidarakou I 1990 lsquoPart -time Farming and Farm Reproduction The case of two Communities

in Central Greecersquo Sociologia Ruralis XXX (34) 292-304

Gourdomichalis A 1991 lsquoWomen and the Reproduction of Family Farms Change and

Continuity in the Region of Thessaly Greecersquo Journal of Rural Studies vol 7 12 57-62

Ιακωβίδου Ο 1992 lsquoΟ ρόλος των γυναικείων συνεταιρισmicroών στην προώθηση του

Αγροτουρισmicroού στην Ελλάδαrsquo Συνεταιριστική Πορεία 27137-145

Ιακωβίδου Ο 2000 lsquoΑγροτοτουρισmicroός το Μικρό Όmicroορφο και Θηλυκό Πρόσωπο στον

Τουρισmicroόrsquo Στο Π Τσάρτας (επιmicro) Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστηmicroονικές προσεγγίσεις Αθήνα

Εξάντας

Kalantaridis Ch L Labrianidis 1999 lsquoFamily Production and the Global Market Rural

Industrial Growth in Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 39 2 146-164

Καφφέ- Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΠολυδραστηριότητα αγροτισσών νέοι ρόλοι τους στην ύπαιθρο-

νέες αναγκαιότητεςrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

35

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη Ζήτη

Κοβάνη Ε 1987 Εmicroπειρικές microελέτες στην αγροτική Ελλάδα ΑθήναΕΚΚΕ

Μωυσίδης Α 1986 Η Αγροτική Κοινωνία στη Σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα Ιδρυmicroα Μεσογειακών

Μελετών

Παπαγαρουφάλη Ε 1986 Η Ελληνίδα Αγρότισσα και Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Αθήνα Κέντρο

Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου (1985-1986)

Παπαδάκη-Κλαυδιανού Α Ε Γιασεmicroή 1991 lsquoΕκπαιδευτικές Ανάγκες και Επιmicroόρφωση των

Μελών του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισmicroού Νοτιοχώρων Χίου Μια επιτόπια Έρευναrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 833-31

Παπαδόπουλος Γ Χ Κασίmicroης 2000 Μελέτη Ισότητας Ευκαιριών Ανδρών-Γυναικών και

Αγροτική Ανάπτυξη Αθήνα ΕΚΚΕΙνστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας

ΠΑΣΕΓΕΣ 2000 Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Ελλάδας (Αστικοί και Αγροτικοί) οδηγός Αθήνα

Petronoti M 1981 lsquoThe economic autonomy of rural womenrsquo The Greek Review of social

Research A19816-18

Σαφιλίου Κ 2002 lsquoΟ αποκλεισmicroός των ελληνίδων από το γεωργικό επάγγελmicroα αρχίζει από την

οικογένειαrsquo Στο Λ Μαράτου ndash Αλιmicroπράντη (επιmicro) Οικογένειες και κράτος Πρόνοιας στην Ευρώπη

AθήναΕΚΚΕ Gutenberg

Stratigaki M 1988 lsquoAgricultural Modernization and Gender Division of Labour The case of

Heraklion Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 28 4 248-262

Τσάρτας Π Μ Θανοπούλου 1994 Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισmicroοί στην Ελλάδα

Μελέτη αποτίmicroησης της λειτουργίας τους Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

(ΚΕΓΜΕ)

Zακοπούλου E 1999 lsquoΠολυαπασχολούmicroενοι και Γεωργία προς microια νέα ανίχνευση ενός

πολυδιάστατου φαινοmicroένουrsquo Στο X Kασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) H Eλληνική Αγροτική Kοινωνία

στο τέλος του 20ού αιώνα Αθήνα EKKE- Πλέθρον

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 lsquoΕξαναγκαστική πορνεία microεταναστριών και προσφύγων

Γυναικώνrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός Κοινωνικό

Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη Συνάντηση

Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Alipranti L R Fakiolas 2003 lsquoThe lonely path of Migrant Women in Greecersquo Eπιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 165-188

Βαλέντσια Ν 1995 lsquoΗ κατάσταση των Φιλιππινέζων γυναικών στην Ελλάδα Μιαγυναίκα από

τις Φιλιππίνες αφηγείταιrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός

Ρατσισmicroός Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα

∆ιήmicroερη Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

36

Βεντούρα Λ 1993 lsquoΜετανάστευση γυναικών γέννηση και εξέλιξη του επιστηmicroονικού

διαφέροντοςrsquo ∆ίνη 6 230-240

Cavounidis J 2003 lsquoGenderd patterns of Migration to Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών 110 Α 221-238

Glavanis P 1995 lsquoΟι laquoΝέοι Είλωτεςraquo στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η laquoΜουσουλmicroανική Φωνήraquo ως

απάντηση σε τύπο και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισmicroούrsquo Στο Ι Ψηmicromicroένος (επιmicro) Μετανάστευση

από τα Βαλκάνια Κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

Iossifides Th 1997 lsquoImmigrants in the Athens Labour Market A Comparative Study of

Albanians Egyptians and Filipinosrsquo Στο R King και R Black (επιmicro) Southern Europe and the New

Immigrations Brighton Sussex Academic Press

Karakatsanis N M J Swarts 2003 lsquoMigrant Women Domestic Work and the Sex Trade in

Greece ndash A snapshot of Migrant policy in the Makingrsquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α

239-270

Κούρτοβικ Ι 1998 lsquoΕργασία Μεταναστριών και Προσφύγωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro)

Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Lazaridis G 1999 lsquoThe Helots of the New Millenium Ethnic- Greek Albanians and laquoOtherraquo

Albanians in Greecersquo Στο F Anthias and G Lazaridis (επιmicro) Ιnto the Margins Migration and

Exclusion in Southern Europe Aldershot Ashgate

Lazaridis G E Wickens 1999 lsquolaquoUsraquo and the laquoOtherraquo Ethnic Minorities in Greecersquo Annals of

Tourism Research 26632- 655

Lazaridis G I Psimmenos 2000 lsquoMigrant Flows from Albania to Greece Economic Social

and Spacial Exclusionrsquo Στο R King G Lazaridis Ch Tsardanidis (επιmicro) Eldorado or Fortress

Migration in Southern Europe New York St Martinrsquos Press

Λαζαρίδου Γ 1995 lsquoΜετανάστριες στην Ελλάδα- Οικιακές βοηθοί από Φιλιππίνες και Αλβανία-

Μία επιτόπια microελέτηrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός

Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη

Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Λάζος Γ 2002 Πορνεία και ∆ιεθνική Σωmicroατεmicroπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόmicroοι Α και Β

Αθήνα Καστανιώτης

Λιάκος Α 1998 lsquoΑντινοmicroίες στην Ανάλυση του Ρατσισmicroούrsquo Στο Έξι Κείmicroενα για το Ρατσισmicroό

Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισmicroού Αθήνα Παρασκήνιο

Μαράτου-Αλιπράντη Λ 1994 Ξένο εργατικό δυναmicroικό Τάσεις και το πρόβληmicroα της Κοινοτικής

Ενσωmicroάτωσης ∆ιαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισmicroού στην Ελλάδα Τόmicroος ΙΙ Αθήνα ΕΚΚΕ

Μουσούρου Λ Μ 1991 Μετανάστευση και microεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την

Ευρώπη Αθήνα Gutenberg

Πετρινιώτη Ξ 1993 Η microετανάστευση προς την Ελλάδα Αθήνα Οδυσσέας

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 4: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

4

όλα τα επίπεδα δραστηριοτήτων και σχέσεων και ειδικά στο πεδίο της εργασίας Σε αυτό το

πεδίο ισχύει περισσότερο από κάθε άλλο πεδίο δράσης το σύνθηmicroα ότι laquoτο προσωπικό είναι και

πολιτικόraquo καταρρίπτοντας έτσι τα κοινωνικώς επιβεβληmicroένα lsquoόριαrsquo ανάmicroεσα στο lsquoδηmicroόσιοrsquo

(εργασία) και το lsquoιδιωτικόrsquo (οικογένεια οικιακός χώρος) Σε microερικές επίσης microελέτες εξετάζεται η

σχέση χώρου και φύλου ειδικότερα σε θέmicroατα οικιακής εργασίας

Μελετώντας τα κείmicroενα που έχουν γραφτεί για τη γυναικεία εργασία οη ενδιαφερόmicroενοςη

αντιmicroέτωπίζει microια σειρά πληροφοριακών και εκλαϊκευτικών άρθρων που αφορούν τη θέση των

γυναικών στη ∆ηmicroόσια ∆ιοίκηση Τα κείmicroενα αυτά εmicroφανίζονται σε κοmicromicroατικά έντυπα και

έκφράζουν microια συγκεκριmicroένη πολιτική ιδεολογία ή έχουν τυπωθεί από δηmicroόσιους φορείς όπως

η Γραmicromicroατεία Ισότητας και ο ΟΑΕ∆ και αποσκοπούν στην ενηmicroέρωση των γυναικών για τα

δικαιώmicroατά τους καθώς και στην προβολή των αιτηmicroάτων και των διεκδικήσεών τους

Υπάρχουν επίσης αρκετές δηmicroοσιευmicroένες εργασίες που συνδέουν τη γυναικεία εργασία microε

την τουριστική ανάπτυξη (Castelberg-Koulma 1991 Κασιmicroάτη Θανοπούλου Τσάρτας 1995

Μανώλογλου 1990) αλλά λίγες ασχολούνται microε τις γυναίκες ως επιχειρηmicroατίες (Galani- Moutafi

1993 Galani - Moutafi 1994 Kousis 1989) ή εργαζόmicroενες σε οικογενειακές ή άλλου τύπου

επιχειρήσεις Γενικά οι γυναίκες ως lsquoεπιχειρηmicroατικά υποκείmicroεναrsquo ανεξάρτητες από την

οικονοmicroική δράση των αρσενικών microελών της οικογένειας δεν έχουν απασχολήσει ιδιαιτέρως τους

κοινωνικούς επιστήmicroονες παρrsquo οτι η έρευνα σε microια τέτοια κατεύθυνση θα φώτιζε πολλές από τις

πτυχές της σύγχρονης προβληmicroατικής περί έmicroφυλης (γυναικείας) ταυτότητας και εργασίας

Σε microια διαφορετική κατεύθυνση οι έρευνες που αφορούν την γυναικεία εργασία σε σχέση microε

τις αγροτικές δραστηριότητες εστιάζουν την δεκαετία του rsquo90 περισσότερο στην οικονοmicroική

δράση των γυναικών σε lsquoπαραγεωργικέςrsquo δραστηριότητες όπως οι αγροτοτουριστικοί

συνεταιρισmicroοί στο ευρύτερο πλαίσιο του έmicroφυλου καταmicroερισmicroού εργασίας στα ελληνικά αγροτικά

νοικοκυριά (Γιδαράκου 1998 Ιακωβίδου 2000 Παπαγαρουφάλη 1986 Petronoti 1981 Σαφιλίου

2002 Τσάρτας και Θανοπούλου 1994)

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΦΥΛΟ ΣΤΙΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

Εξετάζοντας το τmicroήmicroα εκείνο της βιβλιογραφίας που αφορά τη διερεύνηση της γυναικείας

εργασίας από τη σκοπιά των κοινωνικών επιστηmicroών είναι προφανές ότι το φύλο αποτελεί

αποφασιστικό προσδιοριστικό παράγοντα για την επιλογή επαγγέλmicroατος ενώ ο τρόπος που

διαπλέκει και προσδιορίζει την έννοια τις lsquoεργασίαςrsquo αποτελεί ευρύ πεδίο microελετών για τους

περισσότερους κοινωνιολόγους και λιγότερο για τους ανθρωπολόγους

Γενικότερα η σφαίρα της εργασίας αποτελεί πρόσφορο έδαφος ανάδειξης της

πολυπλόκοτητας των τρόπων microε τους οποίους τα υποκείmicroενα και συγκεκριmicroένα οι γυναίκες

δίνουν σάρκα και οστά στην επιθυmicroία τους να επιτύχουν ν rsquoαναγνωριστούν και να

αποδεσmicroευτούν από τις κοινωνικές συmicroβάσεις Η lsquoεργασίαrsquo αποτελεί πεδίο πολλαπλών

εννοιολογήσεων Συνιστά κύριο πεδίο της ανθρώπινης ύπαρξης στο οποίο τα υποκείmicroενα

5

επενδύουν προσοχή χρόνο ενέργεια θέλοντας να επιβιώσουν αλλά και να εκφραστούν

δηmicroιουργικά να ασκήσουν έλεγχο πάνω σε άλλα πρόσωπα να microεταλλάξουν υλικά αγαθά σε

κοινωνικές διακρίσεις να κερδίσουν αυτοεκτίmicroηση και ευχαρίστηση H εργασία microπορεί να οριστεί

microόνο σε σχέση microε τις ιδιαίτερες κοινωνικές και πολιτικές σχέσεις microέσα στις οποίες εγγράφεται Ο

όρος laquoεργασίαraquo δεν microπορεί να οριστεί έξω από το πολιτισmicroικο-κοινωνικό πλαίσιό της Η εργασία

είναι ο χώρος όπου διαmicroορφώνεται νοmicroιmicroοποιείται αναπαράγεται και microετασχηmicroατίζεται ο

κοινωνικός προσδιορισmicroός των φύλων (Κραβαρίτου 1989)

Η συζήτηση γενικά που έχει διεξαχθεί για την εργασία κυρίως από οικονοmicroολόγους και

microερικούς κοινωνικούς ερευνητές αναφέρεται ως επι το πλείστον στην lsquoαmicroειβόmicroενηrsquo εργασία που

γίνεται αντιληπτή ως lsquoαπασχόλησηrsquo ορίζεται ως lsquoπαραγωγικήrsquo και πραγmicroατοποιείται από άνδρες

σε διακεκριmicroένους τόπους δουλειάς (Βαϊου Χατζηmicroιχάλης 1997) Η microορφή αυτή της εργασίας

έχει αναχθεί σε πρότυπο microε το οποίο συγκρινόmicroενες όλες οι άλλες microορφές εργασίας αποτελούν

παρέκκλιση Για παράδειγmicroα η οικογενειακή εργασία η αυτοαπασχόληση η εποχιακή εργασία η

ασυνεχής και γενικότερα όποια εργασία έχει το χαρακτήρα της lsquoάτυπηςrsquo αποτελεί περιθωριακό

αντικείmicroενο διερεύνησης Η microη αmicroειβόmicroενη εργασία θεωρείται βοηθητική και microη παραγωγική

συνδέεται microε τις γυναίκες και έχει αποτελέσει microέρος της συζήτησης για την εργασία στα πλαίσια

των φεmicroινιστικών προσεγγίσσεων που microελετούν την εργασία των γυναικών

Η εργασία που προϋποθέτει εκπαίδευση και περιέχει άσκηση εξουσίας οδηγεί σε

κοινωνική καταξίωση ενώ προσδιορίζεται από πνευmicroατική δραστηριότητα ή συνδυάζει εν microέρει

και χειρωνακτική απαιτώντας κάποιο είδος δεξιότητας microπορεί να έχει το χαρακτήρα lsquoκαριέραςrsquo

Η lsquoεργασίαrsquo που δεν έχει αυτόν το χαρακτήρα και θεωρείται αξιολογικά lsquoκατώτερηrsquo δεν απαιτεί

εκπαίδευση ή microόρφωση δεν συνοδεύεται από κοινωνική καταξίωση ενώ είναι χαmicroηλά

αmicroειβόmicroενη γίνεται αντιληπτή απλά ως lsquoεργασίαrsquo (Παπαζήση 1999)

Για τις γυναίκες η έννοια αλλά και η εmicroπειρία της εργασίας είναι πολύ πιο σύνθετες από

την laquoαmicroοιβόmicroενη απασχόλησηraquo Περιλαmicroβάνουν διαδικασίες και σχέσεις εργασίας που

διαπερνούν το σύνολο της καθηmicroερινής ζωής και δύσκολα εντάσσονται σε δυϊστικές

ταξινοmicroήσεις δουλειά- σχόλη χρόνος εργασίας- χρόνος ανάπαυσης τόπος δουλειάς- τόπος

κατοικίας microητρότητα- καριέρα lsquoιδιωτικήrsquo ή lsquoδηmicroόσιαrsquo σφαίρα Τα όρια αυτών των ταξινοmicroήσεων

συχνά συγχέονται και microετατίθενται και δύσκολα microπορούν να ερmicroηνευθούν microε βάση τις

καθιερωmicroένες αναλυτικές κατηγορίες (Βαϊου Στρατηγάκη 1989 Βαΐου 1989 Θανοπούλου

Κωτσοβέλου Παπαρούνη 1999 Καβουνίδη 1996) Για παράδειγmicroα η lsquomicroητρότηταrsquo ως βιολογική

και νοmicroική κατάσταση της γυναίκας ανήκει στη σφαίρα του lsquoιδιωτικούrsquo ως έκφραση της

προσωπικής εmicroπειρίας του υποκειmicroένου στο χώρο του Όmicroως στο βαθmicroό που η γέννηση και το

φαινόmicroενο της υπογεννητικότητας απασχολούν την κρατική πολιτική εmicroπλέκεται microε την άσκηση

της δηmicroόσιας εξουσίας και είναι στοιχείο του δηmicroόσιου χώρου Η lsquoκαριέραrsquo ανήκει στο χώρο του

δηmicroόσιου αφού ασκείται στο πεδίο των συναλλαγών ή της διοίκησης και περιέχει εξουσία

Ωστόσο η microητρότητα επηρεάζεται άmicroεσα από την καριέρα και το αντίστροφο καταδεικνύοντας ότι

6

και οι δύο αποτελούν καταστάσεις microε διπλή οπτική Στη διαπλοκή των δύο η σχέση και ο

καθορισmicroός του δηmicroόσιου και του ιδιωτικού δεν συνιστούν πάντα διακριτούς τοmicroείς microε αυστηρά

όρια (Παπαζήση 1999)

Γενικότερα η συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό είναι στενά συνδεδεmicroένη microε τα

γεγονότα του κύκλου ζωής Στην Ελλάδα οι γυναίκες που εργάζονται διατηρούν την απασχόλησή

τους microέχρι ένα συγκεκριmicroένο σηmicroείο της ζωής τους όπως είναι ο γάmicroος ή η γέννηση του πρώτου

τους παιδιού στην συνέχεια όmicroως την διακόπτουν χωρίς να επανέρχονται αργότερα στην αγορά

εργασίας (Θανοπούλου Κωτσοβέλου Παπαρούνη 1999 Μουσούρου 1996 Νικολαΐδου 1975) Ο

αριθmicroός των παιδιών συνδέεται αρνητικά microε την εργασία των γυναικών (Βελεντζάς 1988

Συmicroεωνίδου 1986 Συmicroεωνίδου 1989α Συmicroεωνίδου 1989β Συmicroεωνίδου 1990) Επίσης το εισόδηmicroα

του νοικοκυριού όταν ξεπερνά ένα συγκεκριmicroένο επίπεδο microπορεί να έχει αρνητική επίδραση στη

συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό

Όσο υπάρχει ένας καταmicroερισmicroός της εργασίας κατά φύλο όπου ο άνδρας δεν εmicroπλέκεται στα

οικιακά καθήκοντα στο σπίτι και η γυναίκα δεν έχει ίση πρόσβαση και ίσους όρους στη microισθωτή

εργασία οι δύο σύζυγοι συνεχίζουν να έχουν όχι microόνο κοινά αλλά και ξεχωριστά συmicroφέροντα ως

προς της εργασία της συζύγου Η ευχέρεια των γυναικών για διάθεση της εργασίας τους

περιορίζεται microε διάφορους τρόπους από τις ιδεολογικές προδιαγραφές για τον καταmicroερισmicroό της

εργασίας κατά φύλο και το φόρτο της microη προσοδοφόρου εργασίας που προσφέρουν οι γυναίκες

στο σπίτι Συνήθως όmicroως περιορίζεται και από τους άνδρες τους καθώς ο σύζυγος ασκεί έλεγχο

αποτρέποντας τη γυναίκα του από το να αναλάβει προσοδοφόρο εργασία Όπου η γυναίκα

εργάζεται microαζί microε τον άνδρα της (για παράδειγmicroα στη βιοτεχνία) ο σύζυγος ελέγχει το προϊόν της

εργασίας της Από αυτήν την άποψη η γυναικεία εργασία αποτελεί ένα πρίσmicroα για την

επανεξέταση θεσmicroών και πολιτισmicroικών διαδικασιών τις οποίες επαναπροσδιορίζει και

ανασηmicroασιοδοτεί Για παράδειγmicroα ο γάmicroος είναι microια διαδικασία συνεχούς διαπραγmicroάτευσης των

όρων συνύπαρξης και ανταλλαγής ανάmicroεσα στους συζύγους Παράλληλα διαπιστώνεται ότι οι

γυναίκες εφαρmicroόζουν στρατηγικές που τείνουν να βελτιώνουν τη σχετική τους θέση microέσα από την

εργασιακή τους εmicroπειρία (Συmicroεωνίδου 1994 Kavounidis 1985 Καβουνίδη 1989 Κετσετζοπούλου

Συmicroεωνίδη 2002 Πετρονώτη 1995α Πετρονώτη 1995β)

Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα η γυναικεία απασχόληση παρουσιάζει τα παρακάτω βασικά

χαρακτηριστικά Αύξηση της συmicromicroετοχής στο εργατικό δυναmicroικό βελτίωση του εκπαιδευτικού

επιπέδου των εργαζόmicroενων γυναικών αύξηση της απασχόλησης των γυναικών ως microισθωτών στον

τριτογενή τοmicroέα αύξηση και διατήρηση σε υψηλά επίπεδα της microακροχρόνιας ανεργίας των

γυναικών ((Αυδή ndash Καλκάνη 1989 ∆έδε 1995 Μουσούρου 1993 Παπαγαρουφάλη-Ιακώβου 1989

Πετρινιώτη 1989β Πετρινιώτη 1989γ Χλέτσος 1988)

Ωστόσο οι ερευνητές διαπιστώνουν microια σειρά αντιφατικών καταστάσεων και εξελίξεων όπως

είναι η σταδιακή επιλογή laquoανδρικώνraquo και τεχνολογικά προηγmicroένων επαγγελmicroάτων και κλάδων

αλλά και η περιορισmicroένη εκπροσώπηση των γυναικών σε ορισmicroένα επαγγέλmicroατα υψηλής

7

υπευθυνότητας και κοινωνικού κύρους (Ηλιού 1988 Μαγγανάρα 1988 Μαγγανάρα 1998

Πετρινιώτη 1991 Στρατηγάκη 1989β Στρατηγάκη 1987α Στρατηγάκη 1987β) Επίσης ισχυρίζονται

ότι το ελληνικό κράτος εξακολουθεί να στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά στον laquoυποχρεωτικό

αλτρουϊσmicroόraquo των γυναικών για να καλύψει τις τεράστιες αδυναmicroίες του στον τοmicroέα της πρόνοιας

ΑΜΟΙΒΟΜΕΝΗ ΚΑΙ ΜΗ ΑΜΟΙΒΟΜΕΝΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ

Το microεγαλύτερο κοmicromicroάτι της βιβλιογραφίας για τις γυναίκες και την εργασία τους

υπογραmicromicroίζει τη διαίρεση της εργασίας σε αmicroοιβόmicroενη και microη σε εργασία lsquomicroέσαrsquo και lsquoέξωrsquo από

το σπίτι ενώ εστιάζει στην εργασία που έχει το χαρακτήρα της laquomicroερικής απασχόλησηςraquo

Σύmicroφωνα microε πολλές ερευνητικές εργασίες και δηmicroοσιεύmicroατα η θέση των γυναικών στην

αγορά εργασίας καθορίζεται από τη θέση τους στην οικογένεια και από το γεγονός ότι σηκώνουν

το βάρος της οικιακής εργασίας Ο χώρος δουλειάςπαραγωγήςmicroισθωτής εργασίας είναι χώρος

όπου δεν διαmicroορφώνονται microόνο σχέσεις παραγωγής αλλά ασκούνται και σχέσεις εξουσίας

ανάmicroεσα στα φύλα Οι γυναίκες υφίστανται ιδιαίτερη εκmicroετάλλευση στην αγορά εργασίας εξαιτίας

των καθηκόντων τους στην οικογένεια Υποχρεώνονται να δεχθούν microερική απασχόληση ή

δουλειές microε δυσmicroενέστερους όρους εργασίας οι οποίες microπορούν να συνδυαστούν εύκολα microε τις

οικογενειακές τους υποχρεώσεις (∆ήmicroου 1989 Ζακοπούλου Παναγιωτοπούλου 1988α

Ζακοπούλου Παναγιωτοπούλου 1988β Καραmicroεσίνη 1998) O διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στους

ρόλους των δύο φύλων microεταξύ εργασίας και οικογένειας και αντίστοιχα ανάmicroεσα στον ιδιωτικό

και τον δηmicroόσιο χώρο παραγνωρίζει τη διάσταση της οικονοmicroικής συνεισφοράς των γυναικών

και έχει ως συνέπεια τη διαmicroόρφωση ειδικών ndashmicroειονεκτικών- συνθηκών στην πρόσληψη των

γυναικών στην εργασία στη διαmicroόρφωση των microισθών τους και στην επαγγελmicroατική τους εξέλιξη

(Κασιmicroάτη 1982 Κετσετζοπούλου 2002 Παναγιωτόπουλος 1998)

Η αύξηση της συmicromicroετοχής των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό υπήρξε αποτέλεσmicroα--σε

microεγάλο βαθmicroό--της αυξανόmicroενης συmicromicroετοχής τους στα συστήmicroατα εκπαίδευσης και κατάρτισης

(Γαβριήλ 1989 Ιωακείmicroογλου Καmicroινιώτη Κωστάκη Σκοπελίτου 1998 Καβουνίδη 1990

Κανελλόπουλος 1989 Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου 1998) Η αύξηση αυτή συmicroπορεύτηκε microε τις

ανάγκες που δηmicroιουργήθηκαν από τις εξελίξεις και τους microετασχηmicroατισmicroούς στις κοινωνικές

δοmicroές στην οικονοmicroική ανάπτυξη και στην οργάνωση της εργασίας Ωστόσο ένα τέτοιο γεγονός

δεν ακύρωσε τους microηχανισmicroούς παραγωγής προβληmicroάτων και διακρίσεων σε βάρος των

γυναικών στις δοmicroές της αγοράς εργασίας Από αυτήν την άποψη αρκετοί ερευνητές

διαπιστώνουν για παράδειγmicroα υποεκπροσώπηση των γυναικών σε σηmicroαντικούς τοmicroείς της

κοινωνικής και οικονοmicroικής ζωής όπως στον τοmicroέα της επιστήmicroης στην έρευνα στα κέντρα

λήψης αποφάσεων και γενικά στις υψηλές βαθmicroίδες της επαγγελmicroατικής ιεραρχίας (Ηλιού 1988

Μαγγανάρα 1988 Μαγγανάρα 1998) Από την άλλη πλευρά η απασχόληση των γυναικών έχει

αυξηθεί στις διοικητικές θέσεις και στους τοmicroείς των υπηρεσιών (Γεωργακοπούλου 1998) Αυτή

η κατάσταση συνυπάρχει microε microια τάση laquoπρολεταριοποίησηςraquo των γυναικών στον τοmicroέα των

8

υπηρεσιών όπου η απασχόλησή τους περιορίζεται σε χαmicroηλές και ανειδίκευτες θέσεις στην

επαγγελmicroατική ιεραρχία Στη βιοmicroηχανία η δραστηριότητα των γυναικών συγκεντρώνεται στους

τοmicroείς κατασκευής ειδών ένδυσης και κατασκευής τροφίmicroων και ποτών (Καβουνίδη 1982

Σαπουντζάκη 1991 Λαmicroπριανίδης Ανδριάς Καραγιάννης Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995) Από την δε

κατανοmicroή των ενταγmicroένων ερευνητών σε βαθmicroίδες διαπιστώνεται ότι στις υψηλές βαθmicroίδες οι

γυναίκες είναι ελάχιστες ενώ η διαφορά microειώνεται στις χαmicroηλότερες ερευνητικές βαθmicroίδες

(Αλιπράντη-Μαράτου 2001 Τεπέρογλου Μαράτου-Αλιπράντη Κετσετζοπούλου 2001)

Όσον αφορά το εκπαιδευτικό προσωπικό στην προσχολική εκπαίδευση η συντριπτική

πλειονότητα είναι γυναίκες στη στοιχειώδη και microέση εκπαίδευση πάνω από το microισό των

διδασκόντων είναι γυναίκες ενώ στο διδακτικό προσωπικό ανώτατης εκπαίδευσης οι γυναίκες

υποεκπροσωπούνται Όπως επίσης διαπιστώνεται από τα στοιχεία της στατιστικής υπηρεσίας

για το 2000 οι γυναίκες απόφοιτες ανώτατης εκπαίδευσης πλήττονται από την ανεργία σε πολύ

microεγαλύτερα ποσοστά από τους άνδρες (Παπαδόπουλος Σερεmicroέτης 1998β Πετρινιώτη 1989α

Πετρινιώτη 1989γ)

Η έρευνα για την εργασία των γυναικών στην Ελλάδα έχει δώσει έmicroφαση στην αmicroειβόmicroενη

απασχόληση (Κασιmicroάτη 1982 Καραmicroεσίνη 1998 Θανοπούλου 1992) Οι περισσότερες microελέτες

και έρευνες εντάσσονται στην προβληmicroατική της ισότητας των δύο φύλων και όχι στην

προβληmicroατική των σχέσεων εξουσίας ανάmicroεσα στα φύλα Η φεmicroινιστική και κυρίως η microαρξιστική

προσέγγιση κατέδειξε ότι η συmicromicroετοχή των γυναικών στην lsquoεξωοικιακήrsquo παραγωγική διαδικασία

σε σύγκριση microε των ανδρών χαρακτηρίζεται από χαmicroηλές αmicroοιβές για την παροχή ίσης

εργασίας (Πετράκη-Κώττη 1985 Πετράκη-Κώττη 1998) Οι γυναίκες απολύονται πρώτες σε

περιόδους κρίσης ενώ πλήττονται από την ανεργία και την υποαπασχόληση διπλάσια από τους

άνδρες Επίσης κατέχουν κατώτερες θέσεις σε όλους τους οικονοmicroικούς τοmicroείς και συmicromicroετέχουν

σε κάθε είδος οικογενειακής επιχείρησης σαν microη- αmicroειβόmicroενα microέλη σε ένα πολλαπλάσια

υψηλότερο ποσοστό από τους άνδρες τους κατεξοχήν ιδιοκτήτες και διαχειριστές των

επιχειρήσεων (ΙωακείmicroογλουΚαmicroινιώτη Κωστάκη Σκοπελίτου 1998 Καραντινός 1987

Πετρινιώτη 1989β Σακέλλης 1993)

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΜΗ - ΑΜΟΙΒΟΜΕΝΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Οι γυναίκες χάρη στην υποκειmicroενική προσέγγιση και τη βιωmicroένη τους εmicroπειρία κατέδειξαν

ότι ο χρόνος εργασίας δεν είναι microόνο ο εmicroπορευmicroατοποιηmicroένος αλλά και ο αόρατος της microη-

αmicroειβόmicroενης εργασίας και συνέβαλαν στον lsquoαντικειmicroενικότεροrsquo ορισmicroό του Στην laquoεπίσηmicroηraquo

οικονοmicroία έχει καθιερωθεί (από την οικονοmicroική επιστήmicroη) η κατηγορία των laquoσυmicroβοηθούντων και

microη αmicroειβόmicroενων microελών της οικογένειαςraquo η πλειοψηφία της οποίας αποτελείται από γυναίκες

(αγροτικός χώρος και επιχειρήσεις) Ωστόσο όλοι σχεδόν οι microελετητές συmicroφωνούν ότι ο ρόλος

9

της γυναίκας στην αγορά εργασίας δεν είναι αυτοδύναmicroος Επίσης διαπιστώνουν έντονη την

τάση η απασχολούmicroενη γυναίκα να προτιmicroά την εξαρτηmicroένη εργασία σε όλες τις επαγγελmicroατικές

κατηγορίες Η γυναικεία microη αmicroοιβόmicroενη εργασία τις περισσότερες φορές παίρνει το χαρακτήρα

της laquoεθελοντικήςraquo εργασίας Ως τέτοια ορίζεται ο όγκος της εργασίας που χρειάζεται να

αναλάβουν οι γυναίκες-microέλη των νοικοκυριών και δεν αφορά microόνο τις υπηρεσίες που

παρέχονται υποτυπωδώς όπως η φροντίδα των ηλικιωmicroένων αλλά επεκτείνεται και στις

υπηρεσίες που παρέχονται δηmicroόσια όπως είναι η υγεία Οι γυναίκες-συγγενείς που φροντίζουν

τον νοσηλευόmicroενο ασθενή στα νοσοκοmicroεία της Αθήνας είναι αναγκαίο στοιχείο για τη λειτουργία

της περίλθαψης microε περιορισmicroένο νοσηλευτικό προσωπικό Αυτή η εθελοντική εργασία σπανίως

αναγνωρίζεται ως τέτοια και ο όγκος της microένει να αποτιmicroηθεί Πρόκειται για ένα είδος απλήρωτης

οικιακής εργασίας που συmicroπληρώνει την ελλειmicroατική λειτουργία των δηmicroόσιων υπηρεσιών

Ειδικά στην πόλη διαmicroορφώνεται ένα γυναικείο εργατικό δυναmicroικό που ενώ επιθυmicroεί να εργαστεί

βρίσκεται παγιδευmicroένο σε έναν κόσmicroο lsquoοικιακήςrsquo εργασίας η οποία αποκρύπτεται γιατί

περιγράφεται ως lsquoπροσφοράrsquo lsquoαγάπηrsquo και lsquoφροντίδαrsquo Στην Ελλάδα η παροχή υπηρεσιών από

το κράτος προϋποθέτει την ύπαρξη της νοικοκυράς lsquoπλήρους απασχόλησηςrsquo σε κάθε νοικοκυριό

(Βαΐου Γολέmicroης Λαmicroπριανίδης Χατζηmicroιχάλης Χρονάκη 1996 ∆ήmicroου 1989 Καραmicroεσίνη 1998

Κασιmicroάτη 1982)

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΕΥΕΛΙΚΤΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ

Ο όρος laquoευέλικτεςraquo ή laquoάτυπεςraquo microορφές απασχόλησης χρησιmicroοποιείται για να περιγράψει

τις microορφές εκείνες που αποκλίνουν από το κανονικό microοντέλο εργασίας το οποίο παραπέmicroπει

στην σχέση εξαρτηmicroένης εργασίας πλήρους απασχόλησης (για την Ελλάδα 40 ώρες

εβδοmicroαδιαίως) αορίστου χρόνου ∆ηλαδή για εργασία που παρέχεται έναντι microισθού ή

ωροmicroισθίου και είναι εξαρτηmicroένη από έναν εργοδότη Βέβαια η έννοια της ευελιξίας στην αγορά

εργασίας δεν αφορά microόνο τις ώρες εργασίας και το εργασιακό καθεστώς (αορίστου ή ορισmicroένου

χρόνου) αλλά και τους microισθούς καθώς και τα εργασιακά δικαιώmicroατα (συντάξεις επιδόmicroατα

άδειες κοινωνική ασφάλιση κλπ) Από τις διάφορες κατηγορίες ευέλικτης απασχόλησης οι

ερευνητές δίνουν έmicroφαση στην lsquomicroερική απασχόλησηrsquo η οποία σε αντίθεση microε την καθηmicroερινή και

microε πλήρες ωράριο εργασία αποτελεί microια microορφή παροχής εργασίας microειωmicroένου χρόνου microε

microειωmicroένες αποδοχές Επίσης αναφέρονται και στην lsquoάτυπηrsquo απασχόληση της οποίας βασική

συνθήκη ύπαρξης είναι η microεγάλη προσφορά εργατικού δυναmicroικού που βρίσκεται σε δυσmicroενή

θέση στην αγορά εργασίας αναφορικά microε την ηλικία το φύλο και την κοινωνική προέλευση

(Αβραmicroίδου 2001 Αθανασιάδου Βαϊου Χατζηmicroιχάλης 1997 Πετροπούλου Μιmicroίκου 2001

Kyriazis 1999 Λυmicroπεράκη Μουρίκη 1996 Μουρίκη 1991β Παζαρζή 1991 Σεβαστίδης 1999

Symeonidou-Alatopoulou 1980 Symeonidou 1997)

Στην Ελλάδα άργησαν να θεσmicroοθετηθούν--microόλις το 1990--οι ευέλικτες microορφές

απασχόλησης και microέχρι πρόσφατα εφαρmicroόζονταν ανεπίσηmicroα στον κόσmicroο της παραοικονοmicroίας

10

Επιπλέον το 1998 θεσmicroοθετήθηκαν ρυθmicroίσεις στην αγορά εργασίας που αφορούν την

προστασία των laquoάτυπαraquo εργαζοmicroένων ενώ παράλληλα επιδιώχθηκε και η καταγραφή του

microεγέθους της laquoάτυπηςraquo απασχόλησης Η καθυστέρηση αυτή είχε σαν αποτέλεσmicroα τη microικρή

σχετικά παραγωγή θεωρητικών ερευνών για το εξεταζόmicroενο θέmicroα και κατά συνέπεια την

περιορισmicroένη συστηmicroατική γνώση των ποικίλων όψεων του φαινοmicroένου Το γεγονός ότι οι

microορφές αυτές απασχόλησης άργησαν να θεσmicroοθετηθούν στην Ελλάδα εξηγεί και γιατί

αποτελούν αντικείmicroενο microελέτης και διερεύνησης τα τελευταία κυρίως χρόνια

Σύmicroφωνα microε τους microελετητές οι ευέλικτες microορφές απασχόλησης τείνουν να ενισχύουν και νrsquo

αναπαράγουν τον lsquoπαραδοσιακόrsquo ρόλο της γυναίκας παρά να τον ανατρέπουν διότι πέρα από

ορισmicroένα κοινά για τους εργαζόmicroενους αρνητικά χαρακτηριστικά οι microορφές αυτές απασχόλησης

αφορούν ειδικά τις γυναίκες εργαζόmicroενες Η κύρια προβληmicroατική που αναδεικνύεται από τα

επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα αφορά τους όρους microε τους οποίους οι γυναίκες εισέρχονται στην εν

λόγω αγορά εργασίας

Πιο συγκεκριmicroένα είναι κυρίαρχη η άποψη ότι microε την επέκταση των ευέλικτων microορφών

απασχόλησης επιβεβαιώνεται καταρχήν ο συmicroπληρωmicroατικός χαρακτήρας της γυναικείας

εργασίας και η ευκαιριακή συmicromicroετοχή της γυναίκας στην παραγωγή Επιπλέον αποτρέπεται η

πλήρης και ισότιmicroη συmicromicroετοχή της γυναίκας στην παραγωγή καθώς εγκλωβίζεται στο δίληmicromicroα

ldquoαβέβαιη και υποβαθmicroισmicroένη δουλειά ή ανεργίαrdquo Επίσης microε την ευρεία συmicromicroετοχή των

γυναικών στις ευέλικτες microορφές απασχόλησης ενισχύεται η παραδοσιακή διάκριση ανάmicroεσα σε

lsquoανδρικάrsquo και lsquoγυναικείαrsquo επαγγέλmicroατα ενώ διαιρείται κατά κάποιον τρόπο η αγορά εργασίας σrsquo

έναν κορmicroό εργαζοmicroένων γένους αρσενικού (microε πλήρη απασχόληση υψηλή ειδίκευση και

ικανοποιητικές αmicroοιβές) και σε microία περιφέρεια εργαζοmicroένων γένους θηλυκού (microε επισφαλή

απασχόληση ανειδίκευτη και microε χαmicroηλές αmicroοιβές) Ωστόσο microερικοί κοινωνιολόγοι εκφράζουν

αντίθετη άποψη εκτιmicroώντας ότι microε τις νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης οι γυναίκες έχουν

microεγαλύτερη πρόσβαση στην αγορά εργασίας και έτσι περιορίζεται ο αποκλεισmicroός τους απrsquo

αυτήν επίσης δηmicroιουργούνται οι συνθήκες για την ουσιαστική βελτίωση της σχέσης των δύο

φύλων εξαιτίας microιας συmicromicroετρικής κατανοmicroής της οικιακής εργασίας Επισηmicroαίνεται ακόmicroη ότι

διαφορετικοί λόγοι ωθούν τα δύο φύλα σrsquo αυτές τις microορφές απασχόλησης Έτσι ενώ οι άνδρες

επιλέγουν την ευέλικτη απασχόληση προκειmicroένου να ενισχύσουν το κύριο εισόδηmicroά τους οι

γυναίκες επιδιώκουν microέσα από τη microορφή αυτή απασχόλησης να εξασφαλίσουν ένα κύριο και

microοναδικό εισόδηmicroα (Καραντινός Ζιώmicroας Κετσετζοπούλου Μουρίκη 1997 Μουρίκη 1991α

Πελαγίδης 1989 Πετρινιώτη 1991 Πιζάνιας 1995 Σακέλλης 1993)

ΜΕΡΙΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΚΑΙ ΕΜΦΥΛΕΣ ∆ΙΑΚΡΙΣΕΙΣ

Από το σύνολο των θεωρητικών ερευνών αρκετές αναφέρονται στη microερική απασχόληση και

στις διακρίσεις που αυτή συνεπάγεται για την αγορά εργασίας microε βάση το φύλο Οι έρευνες στη

microεγάλη τους πλειοψηφία αναφέρονται στις έmicromicroεσες διακρίσεις στις οποίες οδηγεί η

11

συγκεκριmicroένη microορφή απασχόλησης σε βάρος των εργαζόmicroενων γυναικών (Karantinos 1998

Moussourou Spiliotopoulos 1984 Παυλίδου 1989 Psacharopoulos 1983 Τσουκαλάς 1985

Φράγκος 1990)

Οι θέσεις που προσφέρονται για microερική απασχόληση καταλαmicroβάνονται ως επί το πλείστον

από γυναίκες πρόκειται για χαmicroηλά αmicroειβόmicroενες θέσεις εργασίας (τηλεφωνήτριας

δακτυλογράφου καθαρίστριας κα) για τις οποίες δεν απαιτείται ειδικότητα ούτε ιδιαίτερη

ευκαιρία για επαγγελmicroατική εκπαίδευση Στην προκειmicroένη περίπτωση η microερική απασχόληση

συντηρεί τις lsquoπαραδοσιακέςrsquo γυναικείες εργασίες (δακτυλογράφου νοσοκόmicroας κά ) και καθώς

γίνεται πιο lsquoθηλυκήrsquo ενισχύει τον έmicroφυλο καταmicroερισmicroό της εργασίας σε βάρος των γυναικών

Επιπλέον οι γυναίκες υφίστανται ιδιαίτερη εκmicroετάλλευση στην αγορά εργασίας καθώς--εξαιτίας

των καθηκόντων τους στην οικογένεια--αναγκάζονται να δεχτούν θέσεις microερικής απασχόλησης

Σύmicroφωνα microε τις κοινωνιολογικές προσεγγίσεις το καθεστώς της microερικής απασχόλησης

ευθύνεται σε microεγάλο βαθmicroό για τη διαφορετική κατά φύλο σύνθεση των βαθmicroίδων της ιεραρχίας

Ειδικότερα στον τραπεζικό κλάδο ενώ παρατηρείται microία τάση εξάλειψης του επαγγελmicroατικού

διαχωρισmicroού κατά φύλο η ίδια τάση φαίνεται νrsquo ανακόπτεται microε την επέκταση της microερικής

απασχόλησης Αυτό συmicroβαίνει καθώς στον τραπεζικό τοmicroέα το microεγαλύτερο microέρος της γυναικείας

απασχόλησης εmicroπίπτει στην κατηγορία της microερικής απασχόλησης (Γεωργακοπούλου 1998

Στρατηγάκη 1989β Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Πετρινιώτη 1998)

Ένα ακόmicroη χαρακτηριστικό της microερικής απασχόλησης των γυναικών στην Ελλάδα είναι ότι

συναντάται ευρέως στο πλαίσιο του συστήmicroατος lsquoφασόνrsquo στις διάφορες βιοmicroηχανικές και βιοτεχνικές

microονάδες και κυρίως στην κλωστοϋφαντουργία και στους κλάδους ένδυσης και υπόδυσης (Βαϊου amp

Χατζηmicroιχάλης 1997 Κανταράκη 2001 Λυmicroπεράκη 1991 Σαπουντζάκη 1991) Οι γυναίκες από

αυτήν την άποψη συγκαταλέγονται σrsquo ένα κατrsquo εξοχήν δευτερεύον εργατικό δυναmicroικό και

λειτουργούν ως laquoεφεδρικός στρατόςraquo (Αβραmicroίδου 2001 Αθανασιάδου Πετροπούλου Μιmicroίκου

2001 Παζαρζή 1991)

Τέλος η microερική απασχόληση των γυναικών διέπεται από ορισmicroένα κοινά χαρακτηριστικά

Α) ∆εν απαιτεί ιδιαίτερη ειδίκευση και αυτό έχει σαν αποτέλεσmicroα τη διάκριση ανάmicroεσα σε lsquoγυναικείαrsquo

και lsquoανδρικάrsquo επαγγέλmicroατα πρόκειται για διάκριτη η οποία αmicroβλύνεται τα τελευταία χρόνια και

επανέρχεται microέσω της συνεχώς αυξανόmicroενης microερικής απασχόλησης

Β) Οι εργασίες microερικής απασχόλησης είναι συνήθως χαmicroηλά αmicroειβόmicroενες και σrsquo αυτό το καθεστώς

συmicroβάλλει η ανύπαρκτη σχεδόν συνδικαλιστική δράση των οmicroάδων που απασχολούνται microερικώς

Γ) Οι microερικά απασχολούmicroενοι αποτελούν microια κατηγορία εργαζοmicroένων των οποίων τα νοmicroικά

δικαιώmicroατα υστερούν έναντι εκείνων των εργαζοmicroένων microε κανονική απασχόληση

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ

Η αmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι θεωρείται συχνά ότι συνδυάζεται microε τα οικιακά lsquoκαθήκονταrsquo

των γυναικών Όmicroως η δουλεία στο σπίτι σε συνδυασmicroό microε την αmicroειβόmicroενη οικιακή εργασία δεν

12

εξασφαλίζει στις γυναίκες το χαρακτηρισmicroό και τα προνόmicroια των εργαζόmicroενων ούτε microεταβάλλει την

υποδεέστερη θέση τους στην αγορά εργασίας Οι γυναίκες ενσωmicroατώνονται στην αγορά εργασίας microε

όλες τις πραγmicroατικές και συmicroβολικές δεσmicroεύσεις του προσδιορισmicroού τους ως lsquoνοικοκυρώνrsquo Αυτός ο

προσδιορισmicroός στηρίζεται στην αποδοχή ότι υπάρχει ένας lsquoφυσικόςrsquo καταmicroερισmicroός εργασίας

ανάmicroεσα στα φύλα ότι υπάρχουν lsquoχώροιrsquo αλλά και lsquoχρόνοιrsquo που αντιστοιχούν σε κάθε φύλο από τη

lsquoφύσηrsquo του (Dubish 1986 Friedl 1986 Ηirschon 1981 Ιγγλέση 1990) Ωστόσο τα κοmicromicroάτια της

ανθρώπινης εργασίας οι χώροι οι χρόνοι και η σχέση τους microε το φύλο των εργαζοmicroένων αποτελούν

microια ολότητα Παράλληλα συνιστούν διαφορετικές όψεις ενός συστήmicroατος που κατασκευάζει τα

κοινωνικά φύλα (Κετσετζοπούλου Συmicroεωνίδη 2002 Σινόπουλος 1986 Sinopoulos 1988)

Η αmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι συνεπάγεται ανασφάλεια πολλές ώρες δουλειάς για microικρή

αmicroοιβή έλλειψη κοινωνικής ασφάλειας κά Πολλοί ερευνητές τονίζουν ότι η υποτίmicroηση αυτής

της microορφής απασχόλησης διαιωνίζει την αντίληψη ότι στην πραγmicroατικότητα τις γυναίκες αυτές

τις συντηρούν οι άνδρες τους Από την άλλη microεριά η υποτίmicroηση αυτή αποτελεί πηγή κοινωνικής

υπεροχής για τους άνδρες καθώς ενισχύει την παραδοσιακή ταύτιση των γυναικών microε τη

φροντίδα των παιδιών και του νοικοκυριού (Αλιπράντη-Μαράτου 1999) Επιπλέον οι

εργαζόmicroενες στο σπίτι δύσκολα microπορούν να διαχωρίσουν τους όρους εργασίας της lsquoνοικοκυράςrsquo

και της lsquoεργαζόmicroενηςrsquo microε αmicroοιβή καθώς παραβιάζονται τα όρια και αλληλοδιαπλέκονται ο

ιδιωτικός χώρος microε το χώρο εργασίας (Βαΐου 1989 Βαΐου Στρατηγάκη Χρονάκη 1991

Θανοπούλου Κωτσοβέλου Παπαρούνη 1999 Κετσετζοπούλου Συmicroεωνίδη 2002) Στην

προσπάθεια να συνδυαστούν οι δύο αυτοί κόσmicroοι οι κατά φύλο ανισότητες εντείνονται

τοποθετώντας τις γυναίκες σε υποδεέστερες θέσεις δεδοmicroένου ότι ως εργαζόmicroενες στο σπίτι δεν

microπορούν να αποκτήσουν και να παγιώσουν την ταυτότητα της lsquoεργαζοmicroένηςrsquo ούτε απέναντι

στον εαυτό τους ούτε απέναντι στους άλλους εργαζόmicroενους Είναι αυτές που αποmicroακρύνονται

microένουν έξω από το συνδικαλιστικό κίνηmicroα και υποβάλλονται σε σκληρή καταπίεση

(Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου 1986 Ζακοπούλου Παναγιωτοπούλου 1988α Κραβαρίτου

1992)

Επιπρόσθετα το γεγονός ότι η αmicroειβόmicroενη εργασία στο σπίτι δεν καταγράφεται στις

επίσηmicroες στατιστικές έχει σαν αποτέλεσmicroα να υποτιmicroάται περισσότερο η συνολική εργασία των

γυναικών παρά των ανδρών Έτσι αναπαράγονται οι κατά φύλο ανισότητες όχι πλέον microε τον

αποκλεισmicroό των γυναικών αλλά βάσει των όρων microε τους οποίους εργάζονται

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟ∆ΟΧΕΣ

Μερικές από τις έρευνες και τα επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα διερευνούν τους τρόπους microε τους

οποίους η γυναικεία εργασία στερείται υλικό αντίκρυσmicroα σε σχέση microε την αντίστοιχη αντρική Η

έννοια του lsquomicroισθούrsquo προσδιορίζεται από microια σειρά παραγόντων που αφορούν βασικά τις γυναίκες

και την πρόσληψή τους ως lsquoεργαζόmicroενεςrsquo από το σύνολο του εργασιακού τους περιβάλλοντος

Οι ερευνητές που έχουν πραγmicroατοποιήσει microισθολογικές microελέτες διαπιστώνουν ότι υπάρχει

13

ένα microεγάλο microισθολογικό χάσmicroα ανάmicroεσα στην αντρική και την γυναικεία εργασία (Kanellopoulos

1982 Karamessini 2002 Καραmicroεσίνη Ιωακείmicroογλου 2003 Κασιmicroάτη 1988 Κουκουλή-

Σπηλιωτοπούλου 1988 Ntermanakis Petroglou Sereti Zervou 2002 Πετράκη-Κώττη 1998) Το

γεγονός αυτό θεωρείται αποτέλεσmicroα τόσο των εργοδοτικών πρακτικών όσο και των συλλογικών

διαπραmicroατεύσεων που καθορίζουν τους βασικούς microισθούς στα επαγγέλmicroατα και τους κλάδους

Αποδίδεται επίσης ιστορικά στις κοινωνικές αντιλήψεις περί κατώτερης αξίας της γυναικείας

εργασίας σε σχέση microε την ανδρική καθώς και στη microικρή συνδικαλιστική δύναmicroη των εργαζόmicroενων

στα επαγγέλmicroατα και τους κλάδους όπου επικρατούν οι γυναίκες Ένας ακόmicroη προσδιοριστικός

παράγοντας του χάσmicroατος αmicroοιβών microεταξύ των φύλων είναι οι διαφορές φύλου στην εργασιακή

εmicroπειρία και την προϋπηρεσία στην δουλειά Αυτό δεν οφείλεται microόνο στο γεγονός ότι το γυναικείο

εργατικό δυναmicroικό είναι πιο νεανικό από το ανδρικό αλλά συνδέεται και microε τις διακοπές στη

σταδιοδροmicroία των γυναικών Συνεπώς το κλείσιmicroο της ψαλίδας των αmicroοιβών microεταξύ των φύλων

προϋποθέτει την διευκόλυνση των γυναικών ώστε να microη διακόπτουν την επαγγελmicroατική τους

δραστηριότητα και να επανεντάσσονται στην αγορά εργασίας χωρίς υποβάθmicroιση του microισθού και

των όρων απασχόλησής τους Απαιτεί ακόmicroη τη βελτίωση των προοπτικών προαγωγής και

επαγγελmicroατικής τους εξέλιξης

Ένα επιχείρηmicroα βάσει του οποίου διαρθρώνεται η προβληmicroατική περί microισθολογικού χάσmicroατος

είναι ότι οι γυναίκες έχουν microικρότερη ισχύ από τους άνδρες σε επίπεδο ατοmicroικής διαπραγmicroάτευσης

των microισθών Μεγαλύτερα περιθώρια για άmicroεσες διακρίσεις στις αmicroοιβές υπάρχουν στις microικρές απrsquo

ότι στις microεγάλες επιχειρήσεις διότι η διάρθρωση των microισθών είναι αδιαφανής τα συνδικάτα

απουσιάζουν και οι συνάδελφοι φοβούmicroενοι αντίποινα από τον εργοδότη είναι απρόθυmicroοι να

καταθέσουν στα δικαστήρια υπέρ microιας εργαζόmicroενης που υφίσταται διάκριση

Γενικά όλοι σχεδόν οι ερευνητές συmicroφωνούν ότι αν και η αρχή της ίσης αmicroοιβής για εργασία

ίσης αξίας κατοχυρώθηκε από το Σύνταγmicroα του 1975 έχει αγνοηθεί έκτοτε παντελώς τόσο από

τους κοινωνικούς εταίρους όσο και από τις κυβερνήσεις

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΝ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Η εργασία των γυναικών στον microη γεωργικό τοmicroέα είναι στο microέγιστο βαθmicroό της ορατή

microετρήσιmicroη αmicroειβόmicroενη και ασφαλισmicroένη ενώ η εργασία των αγροτισσών στις οικογενειακές

εκmicroεταλλεύσεις microετριέται εmicromicroέσως από τα δηmicroογραφικά microεγέθη και κατά κανόνα δεν αmicroοίβεται Η

έρευνα σχετικά microε τη συmicroβολή των γυναικών στην ανάπτυξη του αγροτικού χώρου παρουσιάζεται

εξαιρετικά ισχνή και χαρακτηρίζεται από microια γενικότερη έλλειψη εmicroπειρικών ερευνών και

συγκεκριmicroένων αναλύσεων

Στην ελληνική βιβλιογραφία η οποία εξετάζει τη συmicromicroετοχή των γυναικών στην αγροτική

ανάπτυξη διακρίνουmicroε δύο βασικές κατευθύνσεις Η microία επικεντρώνεται στη συmicromicroετοχή της

γυναίκας στην αγροτική ανάπτυξη την οποία προσεγγίζει σε σχέση microε το ζήτηmicroα της

πολυαπασχόλησης και των πολυαπασχολούmicroενων αγροτικών νοικοκυριών ενώ παράλληλα

14

εστιάζεται στα χαρακτηριστικά και τις ανάγκες της οικογενειακής εκmicroετάλλευσης (Cavounidis 1983

Γιδαράκου 1996 Γιδαράκου 1999 ∆αmicroιανός Κασίmicroης Μωυσίδης Ντεmicroούζης 1994 Gidarakou

1990 Gourdomichalis 1991 Kalantaridis Labrianidis 1999 Καφφέ- Γιδαράκου 1998 Κοβάνη

1987 Μωυσίδης 1986 Zακοπούλου 1999) Το βασικό συmicroπέρασmicroα που προκύπτει είναι ότι η

γυναίκα αντιmicroετωπίζει αδιέξοδα εξαιτίας του ότι η εργασία της στην γεωργική εκmicroετάλλευση δεν

αναγνωρίζεται ισότιmicroα microε αυτήν του άνδρα Η δεύτερη ερευνητική κατεύθυνση προσανατολίζεται

στον περιορισmicroό της γυναίκας στο νοικοκυριό ο οποίος δεν την ικανοποιεί ιδιαίτερα και έτσι ωθείται

να ασχοληθεί microε εξωγεωργικές δραστηριότητες (Stratigaki 1988)

Βάσει των ερευνών τη δεκαετία του rsquo90 εντοπίστηκαν δύο νέες κατηγορίες απασχόλησης για

τις γυναίκες στην ύπαιθρο α) οι γυναίκες γεωργοί-αρχηγοί της εκmicroετάλλευσης οι οποίες συνιστούν

και microειοψηφία στο σύνολο και β) οι γυναίκες microε αmicroοιβόmicroενη εργασία εξωγεωργικού χαρακτήρα στις

υπηρεσίες και τη βιοmicroηχανία ή απασχολούmicroενες microε παραγεωργικές δραστηριότητες εντός και εκτός

του νοικοκυριού τους (αγροτουρισmicroός χειροτεχνία) Στην πρώτη περίπτωση τονίζεται η

περιθωριοποίηση της γυναικείας εργασίας λόγω της microηχανοποίησης των γεωργικών εργασιών

όπου υπάρχει σαφής διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στις ανδρικές και τις γυναικείες εργασίες Οι γυναίκες

εσωτερικεύουν το ρόλο τους και ειδικεύονται στην εργασία microέσα στο νοικοκυριό δεδοmicroένου ότι η

παραγωγική γεωργική σφαίρα διακρίνεται από εκείνη της αναπαραγωγής του νοικοκυριού Η

δεύτερη περίπτωση συνδέεται microε την κατώτερη θέση της γυναίκας- συζύγου στην ιεραρχία της

εκmicroετάλλευσης δηλαδή στο ρόλο που επιτελεί στην γεωργική παραγωγική διαδικασία καθώς και

στη φύση των αγροτικών εργασιών

Η εργασιακή εmicroπλοκή της γυναίκας στην γεωργική επιχείρηση είναι εξίσου σηmicroαντική για την

αναγνώρισή της ως lsquoγεωργούrsquo στο πλαίσιο της αγροτικής κοινότητας Οι γυναίκες γίνονται microέλη

των αγροτικών συνεταιρισmicroών αλλά οι σύζυγοι είναι αυτοί που παρακολουθούν τις συνελεύσεις

οφελούνται από προγράmicromicroατα γεωργικής εκπαίδευσης και τελικά συmicromicroετέχουν ενεργά στην

διαδικασία λήψης γεωργικών αποφάσεων Έτσι η σύζυγος καταλήγει να έχει microια lsquoονοmicroαστικήrsquo

γεωργική ταυτότητα Η παραπάνω διαπίστωση συνδέεται microε τις κυρίαρχες αντιλήψεις περί

ανδρισmicroού στο βαθmicroό που η microεταβίβαση της ιδιότητας της lsquoγεωργούrsquo στις γυναίκες συζύγους θα

ήταν πολλαπλά απαξιωτική για τους άνδρες συζύγους (εφόσον και microια γυναίκα microπορεί νrsquo ασχοληθεί

microε τη γεωργία)

Οι ανισότητες που συνδέονται microε τον καταmicroερισmicroό της εργασίας microεταξύ των δύο φύλων

απορρέουν από τη θέση της γυναίκας στην οργάνωση της οικογένειας και δεν αίρονται στον εξω-

αγροτικό τοmicroέα αλλά αναπαράγονται microε τον ίδιο τρόπο Στον αγροτικό χώρο η ανισότητα των

ευκαιριών microεταξύ των δύο φύλων συνδέεται άmicroεσα microε την microηχανοποίηση της γεωργικής

παραγωγικής εργασίας όπως επίσης και microε την κατανοmicroή των ρόλων στο αγροτικό νοικοκυριό

Πολλοί κοινωνιολόγοι του αγροτικού χώρου διαπιστώνουν τον αυτο-αποκλεισmicroό των γυναικών ο

οποίος αποτελεί συνάρτηση της ανισότητας ευκαιριών που microε τη σειρά της προσδιορίζεται από

περιοριστικές εσωτερικευmicroένες αξίες και κανόνες συmicroπεριφοράς Ειδικότερα συνδέεται microε

15

συγκεκριmicroένες συmicroπεριφορές που lsquoεξουδετερώνουνrsquo τις γυναίκες ως ενεργά συmicromicroετέχοντα

υποκείmicroενα στην αγροτική κοινωνία και οικονοmicroία και θέτουν σε λειτουργία τα έmicroφυλα στερεότυπα

(Petronoti 1981)

Οι γυναίκες που ασχολούνται στον αγροτικό τοmicroέα παραγωγής δεν έχουν αναγνωρισmicroένη

επαγγελmicroατική ταυτότητα ως laquoαγρότισσεςraquo (Παπαγαρουφάλη 1986 Παπαδόπουλος Κασίmicroης

2000 Σαφιλίου 2002) Ενώ οι αγρότες lsquoεπαγγελmicroατοποιούνταιrsquo οι αγρότισσες lsquoνοικοκυροποιούνταιrsquo

Αυτό έχει σαν αποτέλεσmicroα--αλλά ταυτόχρονα συνιστά και αιτία για--τους πολλαπλούς

αποκλεισmicroούς των γυναικών από την απόκτηση microιας παγιωmicroένης επαγγελmicroατικής ταυτότητας α)

ενδοοικογενειακός αποκλεισmicroός (αποκλεισmicroός από τους συζύγους) β) αποκλεισmicroός προερχόmicroενος

από την εσωτερίκευση προτύπων δεδοmicroένου ότι το γεωργικό επάγγελmicroα είναι συνώνυmicroο του

ανδρικού επαγγέλmicroατος και γ) θεσmicroικός αποκλεισmicroός που σχετίζεται microε την ηλικία τη microόρφωση

και την επαγγελmicroατική κατάρτιση Ωστόσο η παροχή εκπαίδευσης στις γυναίκες αγρότισσες δεν

σηmicroαίνει αυτόmicroατα καλύτερη υποδοχή τους στην αγορά εργασίας

Για τις γυναίκες της υπαίθρου οι νέες εργασιακές προκλήσεις αναδεικνύονται κυρίως σε

παραγεωργικές δραστηριότητες επιχειρηmicroατικής microορφής στον αγροτοτουρισmicroό την αξιοποίηση

αγροτικών προϊόντων και ειδών πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καθώς και στη βιολογική γεωργία Μια

σηmicroαντική ερευνητική πρόκληση αποτελεί βέβαια το ερώτηmicroα κατά πόσο η γυναικεία

πολυδραστηριότητα συmicroβάλλει στον προσδιορισmicroό microιας νέας ταυτότητας των γυναικών η οποία

γίνεται αισθητή και έχει διαρκή παρουσία στον αγροτικό χώρο

Πολλές έρευνες στον αγροτικό χώρο διαπιστώνουν ότι το ιδιότυπο της οικογενειακής

εκmicroεταλλευσης ως lsquoεπιχείρησηςrsquo στην αγροτική παραγωγή και οι σχέσεις εξουσίας microεταξύ των

φύλων που αναπτύσσονται στο αγροτικό νοικοκυριό καλλιέργησαν κατά τη διαδικασία

εκσυγχρονισmicroού της παραγωγής συνθήκες καταmicroερισmicroού της εργασίας οι οποίες έβγαλαν τη

γυναίκα από το lsquoαόρατοrsquo πεδίο της εργατικής δύναmicroης Τις δύο τελευταίες δεκαετίες η έρευνα

σχετικά microε τα ζητήmicroατα των γυναικών του αγροτικού χώρου αποκάλυψε τη συmicroβολή της γυναίκας

στην επιβίωση του αγροτικού νοικοκυριού Την έκανε πιο lsquoορατήrsquo ως εργατική δύναmicroη και έθεσε

ταυτόχρονα την πρόκληση για τον επαναπροσδιορισmicroό των συmicroβατικών ορισmicroών της

lsquoαπασχόλησηςrsquo και του lsquoεργαζόmicroενου ατόmicroουrsquo που χρησιmicroοποποιεί η στατιστική πρόκειται για

ορισmicroούς από τους οποίους διαφεύγει η αποτίmicroηση ενός σηmicroαντικού microέρους της γυναικείας

αποσχόλησης επειδή δεν συνδέεται microε την παραγωγή προϊόντων για την αγορά Αποκάλυψε

επίσης την κρίση της επαγγελmicroατικής ταυτότητας που αντιmicroετωπίζει η εργαζόmicroενη γυναίκα στον

αγροτικό τοmicroέα καθώς βρίσκεται στη σκιά του άνδρα αρχηγού της εκmicroετάλλευσης και σrsquo έναν

κόσmicroο όπου πλέον το lsquoεπάγγελmicroαrsquo τείνει να προσδιορίζει την lsquoκοινωνική ταυτότηταrsquo του ατόmicroου

Στον αγροτικό χώρο η ανάπτυξη επιχειρηmicroατικών πρωτοβουλιών (microε τη microορφή

συνεταιρισmicroών) από γυναίκες αποτελεί ένα σχετικά καινούριο φαινόmicroενο Οι τοmicroείς στους οποίους

αναπτύσσουν επιχειρηmicroατική δράση οι γυναίκες αφορούν στον αγροτοτουρισmicroό στη βιοτεχνική-

οικοτεχνική παραγωγή και εmicroπορία ειδών που προέρχονται από τη microεταποίηση προϊόντων της

16

γεωργικής εκmicroετάλλευσης στην κατασκευή και εmicroπορία προϊόντων της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς

(είδη λαϊκής τέχνης) καθώς και στην παραγωγή και εmicroπορία προϊόντων εναλλακτικών microορφών

γεωργίας (Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 2000 Γιδαράκου 1998 ΠΑΣΕΓΕΣ 2000) Οι

αγροτοτουριστικοί συνεταιρισmicroοί ιδρύθηκαν microε πρωτοβουλία της Γενικής Γραmicromicroατατείας Ισότητας

στόχος της οποίας ήταν κυρίως η απόκτηση εκ microέρους των συνεταιρισmicroένων γυναικών οικονοmicroικής

και κοινωνικής αυτοδυναmicroίας και λιγότερο η συmicroβολή τους στην στήριξη του οικογενειακού

εισοδήmicroατος (Giagou Apostolopoulos 1996 Ιακωβίδου 1992 Ιακωβίδου 2000 Παπαδάκη-

Κλαυδιανού Γιασεmicroή 1991 Τσάρτας Θανοπούλου 1994) Ωστόσο στη microεγάλη τους πλειοψηφία

οι γυναίκες θεωρούν την εξασφάλιση συmicroπληρωmicroατικού εισοδήmicroατος για το νοικοκυριό ως τον

κυριότερο λόγο ενασχόλησής τους microε τον αγροτοτουριστικό συνεταιρισmicroό (Castelberg-Koulma

1991) Οι κοινωνικοί λόγοι (προσωπική αναγνώριση και κοινωνική καταξίωση) που ήταν και οι

πρωταρχικοί στόχοι ίδρυσης των συνεταιρισmicroών παίζουν γιrsquo αυτές δευτερεύοντα ρόλο Γενικά οι

αγροτοτουριστικοί συνεταιρισmicroοί δεν αποτέλεσαν αισθητή εναλλακτική λύση στο πρόβληmicroα της

επαγγελmicroατικής απασχόλησης των γυναικών Μόνο το 30 έχει τη νοmicroική ευθύνη για τη λειτουργία

τους δηλαδή τη δυνατότητα να κατοχυρώσουν επαγγελmicroατικά δικαιώmicroατα και υποχρεώσεις

Ωστόσο ακόmicroη και microέσα από τους αγροτοτουριστικούς συνεταιρισmicroούς οι γυναίκες έδειξαν ότι

αποτελούν εργατικό δυναmicroικό σε εφεδρεία το οποίο microπορεί να κινητοποιήσει ενδογενείς πηγές

πλούτου Με την απόδρασή τους από τον αθέατο και ανώνυmicroο χώρο του νοικοκυριού οι γυναίκες

έχουν τη δυνατότητα να υποστηρίξουν πρωτοβουλίες που απευθύνονται στη διατήρηση

αξιοποίηση και ανάδειξη της πολιτισmicroικής κληρονοmicroιάς microέσα από τέτοιες δραστηριότητες οι

γυναίκες και ο αγροτικός χώρος προσλαmicroβάνονται ως θεmicroατοφύλακες της παράδοσης Σε αυτό το

σηmicroείο έχει σηmicroασία να τονιστεί ο αmicroφίσηmicroος χαρακτήρας που έχει η γυναικεία ταυτότητα σε σχέση

microε τον αγροτικό χώρο και τις γεωργικές δραστηριότητες Από τη microια πλευρά οι γυναίκες θεωρούνται

φορείς της lsquoαυθεντικότηταςrsquo και συνεπώς βρίσκονται πιο κοντά στη lsquoφύσηrsquo και τις τοπικές

παραδόσεις ωθούmicroενες έτσι σε επιχειρηmicroατικές δράσεις όπως τους αγροτοτουριστικούς

συνεταιρισmicroούς που εmicroπορεύονται lsquoαγνάrsquo και lsquoφυσικάrsquo προϊόντα ταυτόχρονα όmicroως είναι και φορείς

της νεωτερικότητας αφού δρουν αυτόνοmicroα και ορθολογικά microέσα στην αγροτική αγορά εργασίας

ακόmicroη και όταν ασχολούνται microε εξωγεωργικές δραστηριότητες

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Οι σύγχρονες ελληνικές επιχειρήσεις ενώ αντιmicroετωπίζονται ως κεντρικός άξονας της

οικονοmicroίας δεν έχουν διερευνηθεί αναφορικά microε το πώς επιχειρηmicroατίες διαφορετικού φύλου και

ειδικότητας απαντούν στις προκλήσεις της αγοράς καινοτοmicroούν ή προσδένονται σε οικείες

microεθόδους παραγωγής υποτάσσονται στις επιταγές της οικονοmicroικής πολιτικής ή καταφεύγουν σε

στρατηγικές microε τις οποίες αναδιατάσσουν τις δυνάmicroεις τους

Το ζήτηmicroα της lsquoυποτέλειαςrsquo των γυναικών αποκτά καινούριες διαστάσεις microεταξύ των

επαγγελmicroατικά και οικονοmicroικά αυτοδύναmicroων επιχειρηmicroατιών και δεν αίρεται microε την

17

ανεξαρτητοποίησή τους στο βαθmicroό που η αναπαραγωγή του διαχωρισmicroού των οικογενειακών

σχέσεων συνεχίζει να διέπει όλα τα πεδία ζωής Οι γυναίκες επιχειρηmicroατίες αυτοπροσδιορίζονται microε

όρους οικογενειακών κυρίως ρόλων και διαπροσωπικών σχέσεων Οι έρευνες πεδίου από

κοινωνικούς επιστήmicroονες σε αστικές αλλά και πρώην αγροτικές περιοχές που αναπτύχθηκαν

τουριστικά καταδεικνύουν ότι η συmicroπεριφορά αυτών των γυναικών απορρέει από την ιδεολογική

παραδοχή ότι η γυναικεία εργασία σε επιχειρήσεις δεν εγγράφεται τόσο ως προσωπική επιλογή

όσο ως προέκταση των οικογενειακών καθηκόντων που πρέπει να φέρουν σε πέρας παράλληλα microε

και όχι σε βάρος των οικιακών φροντίδων (Galani- Moutafi 1993 Galani- Moutafi 1994 Νάζου

2003 Πετρονώτη 1995β) Η έννοια της ανόδου κατανοείται ως επινόηση λύσεων οι οποίες

συmicroφιλιώνουν τις επαγγελmicroατικές microε τις οικογενειακές υποχρεώσεις χωρίς να αποδεσmicroεύουν από

τους συmicroβατικούς γυναικείους ρόλους

Η microόδα η βιοmicroηχανία υποδηmicroάτων τα κοσmicroηmicroατοπωλεία και τα ινστιτούτα οmicroορφιάς τα

κοmicromicroωτήρια τα ξενοδοχεία ο τουρισmicroός και οι δηmicroόσιες σχέσεις συνιστούν ldquoεύκολεςrdquo περιοχές για

ανάπτυξη ενός επιχειρηmicroατικού ανανταγωνισmicroού microεταξύ των γυναικών Ο lsquoπαραδοσιακάrsquo

γυναικείος κόσmicroος γίνεται η αφετηρία από την οποία οι γυναίκες πορεύονται microε τον τρόπο τους

απαντώντας έτσι στην ανδρική εκδοχή της επιχειρηmicroατικότητας Ο γυναικείος επιχειρηmicroατικός

κόσmicroος γίνεται microrsquo αυτόν τον τρόπο ευκολότερα αποδεκτός

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ

Οι πολιτισmicroικά συγκροτηmicroένες έmicroφυλες σχέσεις και οι ιδεολογίες της σεξουαλικότητας

συνθέτουν τη βάση όχι microόνο για τον καταmicroερισmicroό εργασίας αλλά και για τη ρύθmicroιση ζητηmicroάτων

ιδιοκτησίας και microεταβίβασης της περιουσίας τα οποία συνιστούν παράγοντες κρίσιmicroης σηmicroασίας για

την τουριστική ανάπτυξη Όπως και στον αγροτικό χώρο έτσι και στις τουριστικές περιοχές σε

επίπεδο κοινωνικού συmicroβολισmicroού οι γυναίκες συχνά καταλαmicroβάνουν microια αmicroφίσηmicroη θέση η οποία

συνδυάζει τις δυνάmicroεις της παράδοσης και του εκmicroοντερνισmicroού Οι έmicroφυλες σχέσεις όχι microόνο

συmicroβάλλουν στη συγκρότηση του τουρισmicroού αλλά οι ίδιες διαmicroορφώνονται και

επανασυγκροτούνται στο πλαίσιο του τουρισmicroού (Γαλανή-Mουτάφη 2002)

Η έρευνα δείχνει ότι ο τουρισmicroός συχνά παρέχει νέες σηmicroαντικές πηγές εισοδήmicroατος και

απασχόλησης για τις γυναίκες (Castelberg-Koulma 1991 Ιακωβίδου 1991 Κασιmicroάτη Θανοπούλου

Τσάρτας 1995 Leontidou 1994 Μανώλογλου 1990 Stott 1985 Τσάρτας 1989 Τσάρτας 1991α

Τσάρτας 1991β Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου 1985) Το γεγονός αυτό έχει σηmicroαντικές

επιπτώσεις στις ζωές των γυναικών οι οποίες δεν απολάmicroβαναν ανέκαθεν το δικαίωmicroα πρόσβασης

στην αγορά εργασίας Βέβαια οι ευκαιρίες για εργασία στον τουριστικό τοmicroέα τείνουν να

περιορίζονται στα είδη εκείνα της εργασίας που αξιολογούνται ως πολιτισmicroικά laquoκατάλληλαraquo γιrsquo

αυτές Έτσι οι ερευνητές έχουν στραφεί στους τρόπους microε τους οποίους οι κανόνες της

σεξουαλικότητας ενδέχεται να περιορίζουν την πρόσβαση των γυναικών σε θέσεις εργασίας να

επιδρούν στην κοινωνικότητά τους microε τους τουρίστες και να καθορίζουν το είδος της εργασίας και

18

των κοινωνικών σχέσεων που τους αρmicroόζει να εmicroπλέκονται (Scott 1997) Οι έρευνες καταλήγουν

στα εξής συmicroπεράσmicroατα

1) Η microικρής κλίmicroακας τοπικά ελεγχόmicroενη τουριστική ανάπτυξη παρέχει σηmicroαντικές ευκαιρίες

απασχόλησης για τις γυναίκες διότι οι microικρές οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν συνέχεια της

οικογενειακής οικίας και η διαχείρισή τους προσλαmicroβάνεται ως επέκταση των οικιακών τους

καθηκόντων

2) Οι γυναίκες από τη στιγmicroή που συνεισφέρουν microε το εισόδηmicroά τους στους πόρους της οικιακής

οmicroάδας κερδίζουν γόητρο και αναγνώριση

3) Καθώς αυξάνεται το εισόδηmicroά τους αποκτούν microεγαλύτερη συmicromicroετοχή στις διαδικασίες λήψης

αποφάσεων στο νοικοκυριό καθώς και πρόσβαση στο δηmicroόσιο χώρο

Οι εργαζόmicroενες στον τουριστικό τοmicroέα γενικά εmicroφανίζουν ετερόγενεια και δεν πρέπει να

παρουσιάζονται ως οιmicroοιογενής ή αδιαφοροποίητη κοινωνική κατηγορία ΄Εχουν συνήθως

διαφορετικούς στόχους και υφίστανται διαφορετικούς περιορισmicroούς Τα ακαδηmicroαϊκά προσόντα και

η επαγγελmicroατική εmicroπειρία που ενδέχεται να έχουν πολλές από τις εργαζόmicroενες τις ωθούν να

αναζητούν θέσεις εργασίας ανάλογες από άποψη αmicroοιβής ευθυνών δεξιοτήτων και εκπαίδευσης

Οι γυναίκες όmicroως που απασχολούνται ως απλές εργαζόmicroενες ή συmicroβοηθούντα microέλη στην

οικογενειακή επιχείρηση δεν προωθούν τα ατοmicroικά οικονοmicroικά τους συmicroφέροντα αλλά υπηρετούν

οικmicroονοmicroικές στρατηγικές του νοικοκυριού Οι οικονοmicroικές ενασχολήσεις των γυναικών στον

τουρισmicroό η σχέση τους microε την ιδιοκτησία microέσω του θεσmicroού της προίκας τα πρότυπα του γάmicroου και

της microεταγαmicroήλιας εγκατάστασης που επηρεάστηκαν από την είσοδό τους στην τουριστική αγορά

εργασίας έθεσαν τους όρους για ποικίλες αλλαγές σε ενδο-οικιακό και δια-οικιακό επίπεδο (Galani-

Moutafi 1993 Galani- Moutafi 1994 Stott 1982) Ωστόσο οι αλλαγές που πραγmicroατοποιήθηκαν στην

οικονοmicroική και οικιακή ζωή των γυναικών δεν συνοδεύτηκαν από ανάλογες ιδεολογικές microεταβολές

ούτε άλλαξαν ο καταmicroερισmicroός εργασίας στα νοικοκυριά και οι πολιτισmicroικές αντιλήψεις που

προσδιορίζουν τη γυναικεία ταυτότητα

Οι οικογενειακές υποχρεώσεις που παραmicroένουν σταθερά lsquoευθύνηrsquo και lsquoυποχρέωσηrsquo της

γυναίκας δεν microπορούν εύκολα να συνδυαστούν microε δύο βασικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης

στον τουρισmicroό την εποχιακότητα και τη γεωγραφική microετακίνηση Οι γυναίκες καταλήγουν να

επιλέγουν εργασία που τους εξασφαλίζει σταθερότητα ή ελεγχόmicroενα ωράρια ώστε να microπορούν νrsquo

ανταπεξέλθουν στις πολλαπλές υποχρεώσεις τους

Οι εσωτερικές διαφοροποιήσεις στη διάρθρωση της υποδοmicroής των τουριστικών καταλυmicroάτων

είναι ένας παράγοντας που επηρεάζει καθοριστικά τα χαρακτηριστικά της απασχόλησης γενικά και

ειδικότερα της γυναικείας τα τελευταία είκοσι χρόνια Η κυριότερη διαφοροποίηση σχετίζεται microε την

αλmicroατώδη ανάπτυξη των τύπων καταλυmicroάτων που απαιτούν πολύ microικρότερο συντελεστή εργασίας

από τα κλασικού τύπου καταλύmicroατα (ξενοδοχεία) Αποτέλεσmicroα αυτού του φαινοmicroένου είναι η

στασιmicroότητα στην αγορά εργασίας ειδικευmicroένου προσωπικού στα πάσης φύσεως ξενοδοχειακά

καταλύmicroατα ενώ αντίθετα υπάρχει microια αύξηση τόσο της ανειδίκευτης εργασίας όσο και της

19

περιστασιακής microερικής ή και της άτυπης εργασίας Ένα πολύ υψηλό ποσοστό αυτού του είδους

της απασχόλησης στον ελληνικό τουριστικό τοmicroέα καλύπτεται από γυναίκες Η διχοτόmicroηση που

προκύπτει οδηγεί (ιδιαίτερα στα ξενοδοχεία) σε microια κατά φύλο κατανοmicroή των θέσεων εργασίας η

οποία αποκλείει ουσιαστικά τις γυναίκες από τις υψηλές επαγγελmicroατικές θέσεις

Ένα πρώτο συmicroπέρασmicroα στο οποίο καταλήγουν οι έρευνες είναι ότι οι γυναίκες εmicroφανίζουν microια

ανοδική τάση στις θέσεις εργασίας που απαιτούν ειδική microόρφωση και εmicroπειρία (τmicroήmicroα υποδοχής

και εξυπηρέτησης πελατών οικονοmicroικές υπηρεσίες κουζίνα) Παράλληλα όmicroως η παρουσία τους

είναι σαφώς υποβαθmicroισmicroένη στις θέσεις προΐσταmicroένων και διευθυντών τmicroηmicroάτων Επίσης έχουν

δηmicroιουργηθεί θέσεις απασχόλησης καθαρά laquoγυναικείεςraquo (καmicroαριέρες καθαρίστριες) Παρατηρείται

δηλαδή ένας σαφής διαχωρισmicroός κατά φύλο στις θέσεις εργασίας στα ξενοδοχεία αν και

διαφαίνονται σαφείς τάσεις βελτίωσης αυτής της κατάστασης που σχετίζονται microε τη νοmicroοθεσία

Ιδιαίτερα σηmicroαντική εmicroφανίζεται η παρουσία των γυναικών επιχειρηmicroατιών στο χώρο των

ενοικιαζόmicroενων δωmicroατίων Αυτή η ιδιαίτερη microορφή αυτοαπασχόλησης συνδυάζει αφενός τη microικρού

microεγέθους οικογενειακή επιχείρηση και αφετέρου την παράλληλη απασχόληση στο σπίτι ή στην

αγροτική εκmicroετάλλευση αποτελεί δε ένα τυπικό microοντέλο τουριστικής επιχείρησης στην ύπαιθρο και

ιδιαίτερα στις νησιωτικές περιοχές (Kousis 1989) Το επάγγελmicroα της ξεναγού είναι επίσης ένα

παραδοσιακά lsquoγυναικείοrsquo επάγγελmicroα

Το γενικό συmicroπέρασmicroα που προκύπτει από τις εmicroπειρικές έρευνες είναι ότι η σηmicroαντική

αύξηση των εισοδηmicroάτων των γυναικών που εmicroπλέκονται στην τουριστική αγορά εργασίας δεν έχει

επιφέρει σηmicroαντική βελτίωση των συνθηκών εργασίας αυτών των γυναικών ούτε έχει αλλάξει

δραmicroατικά τις ταυτίσεις τους microε το χώρο του σπιτιού και το νοικοκυριό (Νάζου 2003 Stott 1979

Τσάρτας 1993)

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ METANAΣTEYΣH

Η παράmicroετρος του φύλου στην κατανόηση του microεταναστευτικού φαινοmicroένου ήρθε στην

επιφάνεια την τελευταία δεκαετία ∆ιάφορες διαστάσεις των έmicroφυλων σχέσεων όπως ο

διαχωρισmicroός της εργασίας σε αmicroοιβόmicroενη και microη το θέmicroα της πλήρους ή microερικής απασχόλησης οι

σχέσεις εξουσίας microέσα στην οικογένεια αποτελούν στοιχεία των δοmicroικών δυνάmicroεων που οδηγούν

στην microετανάστευση Μέχρι πρόσφατα οι γυναίκες ήταν απούσες από το σώmicroα των επιστηmicroονικών

εργασιών που αναλύουν τη microετανάστευση εξαιτίας της έmicroφασης στην αντρική microετανάστευση και του

γεγονότος ότι οι γυναίκες εmicroφανίζονταν ως απλές συνοδοί των αντρώνσυζύγων που microετακινούνταν

για οικονοmicroικούς λόγους

Σήmicroερα όπως διαπιστώνουν πολλοί ερευνητές microια microεγάλη microερίδα γυναικών ταξιδεύουν microόνες

σε αναζήτηση καλύτερων συνθηκών εργασίας και αντιmicroετωπίζουν την επαγγελmicroατική ανασφάλεια

και την εκmicroετάλλευση από τους εργοδότες τους (Alipranti Fakiolas 2003 Βεντούρα 1993

Cavounidis 2003 Iossifides 1997 Μουσούρου 1991 Πετρινιώτη 1993 Πετρονώτη 1998

Πουλοπούλου-Εmicroκε 1990 Ρυλmicroόν 1993 Tastsoglou Hadjicostandi 2003 Ψηmicromicroένος 1995) Ένα

20

microεγάλο τmicroήmicroα αυτής της microερίδας των γυναικών εργαζοmicroένων ασχολείται microε την οικιακή εργασία

γεγονός που προσδίδει ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό στις χώρες υποδοχής οικονοmicroικών

microεταναστών στη Νότια Ευρώπη (Βαλέντσια 1995 Κούρτοβικ 1998 Lazaridis 1999 Lazaridis

Wickens 1999 Lazaridis Psimmenos 2000 Λαζαρίδου 1995 Τόπαλη 2001) Οι γυναίκες

microετανάστριες εργάζονται ως ανειδίκευτο δυναmicroικό παρά τις πιστοποιηmicroένες ικανότητές τους ενώ η

απροθυmicroία των εργοδοτών τους να τις ασφαλίσουν έχει αρνητικές συνέπειες στην ανανέωση των

νόmicroιmicroων αδειών παραmicroονής τους στη χώρα Επιπρόσθετα ένα υψηλό ποσοστό των γυναικών

microεταναστριών εισέρχονται στη χώρα διαmicroέσου οργανωmicroένων δικτύων σωmicroατεmicroπορίας και

οδηγούνται στην πορνεία στελεχώνοντας τη σεξουαλική βιοmicroηχανία Οι γυναίκες αυτές αποτελούν

νέες ldquoεξωτικέςrdquo έλξεις και γίνονται αντιληπτές ως εmicroπόρευmicroα microαζικής κατανάλωσης καθώς

προωθούνται και εκπορνεύονται microε τη χρήση βίας και εξαναγκασmicroού Πολλές απ τις εν λόγω

microετανάστριες γυναίκες έζησαν και ζουν στα όρια της φυσικής επιβίωσης και συχνά κάτω από τα

όρια αυτά Επίσης χάρη στο καθεστώς βίας και εξαναγκασmicroού υποχρεώνονται να ικανοποιούν

κάθε είδους απαιτήσεις Οι γυναίκες αυτές έχουν αντιmicroετωπιστεί ως lsquoεγκληmicroατίεςrsquo παρά ως άτοmicroα

microε δικαιώmicroατα και αυτό συmicroβαίνει διότι--σύmicroφωνα microε τους ερευνητές--οι γυναίκες lsquoθυmicroατοπιούνταιrsquo

και τιmicroωρούνται για τη δράση τους ενώ το οργανωmicroένο έγκληmicroα της διακίνησης σωmicroατεmicroπορίας

δεν τιmicroωρείτα Κάτω από τέτοιες συνθήκες η κοινωνική τους ζωή περιορίζεται και εmicroποδίζεται η

κοινωνική τους ενσωmicroάτωση Ωστόσο παρά την ύπαρξη πολλών δυσκολιών που αντιmicroετωπίζουν

τελικά ένα microεγάλος αριθmicroός των γυναικών αυτών κατορθώνει και επιβιώνει οικονοmicroικά και

κοινωνικά (Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 Karakatsanis Swarts 2003 Poulopoulos-Emke

2003 Psimmenos 2000)

Οι προσεγγίσεις των ζητηmicroάτων που συνδέουν τη microετανάστευση microε τη διεθνή σωmicroατεmicroπορία

συmicroπληρώνουν τις λιγοστές microελέτες οι οποίες σχετίζονται microε την πορνεία και τη σεξουαλική

εργασία (Λάζος 2002) Οι περισσότερες έχουν επηρεαστεί κατά κύριο λόγο από τη ριζοσπαστική

φεmicroινιστική άποψη περί σεξουαλικότητας η οποία προσλαmicroβάνει τις γυναίκες ως σεξουαλικά

θύmicroατα από τη στιγmicroή που υφίστανται την αντικειmicroενοποίηση και την εmicroπορευmicroατοποίηση των

σωmicroάτων τους Ελάχιστες έρευνες προσανατολίζονται στην κατεύθυνση περισσότερο

φιλελεύθερων απόψεων σύmicroφωνα microε τις οποίες οι ίδιες οι γυναίκες συνιστούν σεξουαλικά δρώντα

υποκείmicroενα τα οποία διαχειρίζονται και ελέγχουν τις σχέσεις εξουσίας προς όφελός τους

Οι microετανάστριες είναι γυναίκες όλων των ηλικιών φυλών και εθνικοτήτων Μερικές από αυτές

κατέχουν νόmicroιmicroες άδειες παραmicroονής ενώ άλλες παραmicroένουν για microεγάλο χρονικό διάστηmicroα

ακαταχώρητες ως microόνιmicroοι κάτοικοι σε microητρώα εργασίας Από τα επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα

προκύπτει ότι το ελληνικό κράτος πολύ δύσκολα επιτρέπει σrsquo αυτές τις γυναίκες και τις οικογένειές

τους να ζήσουν και να εργαστούν microε αξιοπρέπεια Αποτελούν δε ένα είδος lsquoυπο-προλεταριάτουrsquo

προς εκmicroετάλλευση άσχετα αν απασχολούνται στο καθάρισmicroα του σπιτιού στην φύλαξη παιδιών

και ηλικιωmicroένων ή στην οικοδοmicroή Ο αποκλεισmicroός και η περιθωριοποίηση των microεταναστριών

γυναικών αναπαράγονται σε καθηmicroερινή βάση και microε περίπλοκους τρόπους και σε συmicroβολικό

21

επίπεδο καθώς γίνονται αντιληπτές microέσα από στερεοτυπικούς ρόλους ως laquoπόρνεςraquo ή

laquoυπηρέτριεςraquo

Αν η συmicromicroετοχή των νόmicroιmicroων microεταναστριών στην ελληνική αγορά εργασίας είναι περιορισmicroένη

από την άποψη των πολιτικών νοmicroικών και πολιτειακών τους δικαιωmicroάτων και εξαρτάται από το

χρώmicroα του δέρmicroατός τους ή την καταγωγή τους οι ακαταχώρητες σε microητρώα γυναίκες

microετανάστριες χωρίς άδειες εργασίας είναι πιο τρωτές από όλους τους άλλους εργαζόmicroενους Αυτές

ζουν microια πολύ δύσκολη ζωή η οποία είναι θεσmicroοθετηmicroένη microε όρους πολιτισmicroικού κοινωνικού και

πολιτικού lsquoapartheidrsquo (Μαράτου-Αλιπράντη 1994 Glavanis 1995 Λιάκος 1998)

Είναι σηmicroαντικό να αναφερθεί στο σηmicroείο αυτό ότι οι περισσότεροι από τους κοινωνικούς

επιστήmicroονες επισηmicroαίνουν την αναγκαιότητα να microελετηθούν οι microεταναστάτριες εργαζόmicroενες ως

διαφοροποιηmicroένη και όχι ως οmicroοιογενής κοινωνική κατηγορία ώστε να δοθεί έmicroφαση στις ιδιαίτερες

εργασιακές τους εmicroπειρίες και στις αντιλήψεις τους για το νέο πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο

εντάσσονται microέσω της εργασίας Έτσι θα προκύψει microια ουσιαστική γνώση για τις lsquoάλλεςrsquo γυναίκες

που διεκδικούν χώρο στην αγορά εργασίας και εmicroφανίζονται όλο και συχνότερα να πλαισιώνουν

την οικιακή οmicroάδα συνήθως ως ως έmicromicroισθες οικιακοί βοηθοί

Γενικά σε microια κοινωνία όπως η ελληνική στην οποία οι Ελληνίδες microορφώνονται και

συmicromicroετέχουν στην αγορά εργασίας το αίτηmicroα για microετανάστριες εργαζόmicroενες έχει προβληθεί ως

επιτακτική ανάγκη και έχει συmicroβάλει στην ldquoθηλυκοποίησηrdquo (feminization) της microετανάστευσης στη

χώρα Καθώς όλο και περισσότερες Ελληνίδες αφήνουν το σπίτι και τα οικιακά προκειmicroένουν να

εργαστούν και να συmicromicroετέχουν στη δηmicroόσια ζωή απορρίπτοντας ή αmicroφισβητώντας την έmicroφυλη

φύση των ρόλων τους και την ταύτισή τους microε τον οικιακό χώρο τείνουν να στηρίζονται στις

εργασίες των microεταναστριών που αναλαmicroβάνουν τη φροντίδα σπιτιού των παιδιών και των

ηλικιωmicroένων

ΕΜΜΙΣΘΗ ΟΙΚΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΡΙΕΣ

Η έmicromicroισθη οικιακή εργασία αποτελεί έναν ερευνητικό τοmicroέα που έχει απασχολήσει ελάχιστα

τους κοινωνικούς επιστήmicroονες στην Ελλάδα (Βαλέντσια 1995 Lazaridis 1999 Λαζαρίδου 1995

Τόπαλη 2001) Οι αναφορές πάνω στο θέmicroα είναι αποσπασmicroατικές ενώ στην πλειοψηφία τους

οι έρευνες είναι κοινωνιολογικές Σε θεωρητικό επίπεδο η microελέτη της οικιακής εργασίας

παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω των ιδιαιτεροτήτων που την καθιστούν ιδανικό

περιβάλλον για την παρατήρηση της αλληλοδιαπλοκής φύλου συγγένειας κοινωνικής τάξης και

εθνοτικής ταυτότητας Πρόκειται για εργασία microε έντονη έmicroφυλη διαφοροποίηση (εργασία

γυναικών και εργασιακή σχέση που θεωρείται πως αναπτύσσεται κυρίως ανάmicroεσα σε γυναίκες)

και εργασία που λαmicroβάνει χώρα στον ιδιωτικό χώρο του σπιτιού και συχνά συνδέεται microε τη

φροντίδα των παιδιών και άλλων microελών της οικογένειας Επιπλέον πρόκειται για εργασιακή

σχέση την οποία χαρακτηρίζει έντονη ταξική ανισότητα (εργασία που αναλαmicroβάνουν άτοmicroα microε

22

χαmicroηλό status και έχει χαmicroηλές αποδοχές για τα microεσοαστικά ή microεγαλοαστικά στρωmicroάτων)

Τέλος η οικιαική εργασία επιτελείται συνήθως από οmicroάδες οικονοmicroικών microεταναστών

Στην Ελλάδα η έmicromicroισθη οικιακή εργασία είναι laquoφυλετικοποιηmicroένηraquo αποτελεί δηλαδή

εργασία που προορίζεται για οmicroάδες microε διαφορετική πολιτισmicroική ταυτότητα Ο τύπος εργασίας

που συναρτάται microε την παροχή προσωπικών υπηρεσιών προσελκύει σήmicroερα εργαζόmicroενες

γυναίκες microετανάστριες Πολλές microελέτες πάνω στην οικιακή εργασία επικεντρώνονται σε οmicroάδες

των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo microεταναστών και αφορούν χώρες και πολιτισmicroικά περιβάλλοντα microε

ισχυρές οικονοmicroίες Σε τέτοιες συνθήκες ο ρατσισmicroός αποτελεί στοιχείο έντασης και

επισηmicroαίνεται από οργανώσεις και συνδικάτα οικιακών βοηθών ως ένα από τα βασικά σηmicroεία

πάλης Στην Ελλάδα όπως άλλωστε στο microεγαλύτερο microέρος του δυτικού κόσmicroου η έmicromicroισθη

οικιακή εργασία γίνεται αντιληπτή ως εργασία χωρίς status κίνητρα (για επαγγελmicroατική εξέλιξη)

ασφάλεια και αναγνώριση Η παρουσία οικιακών βοηθών microέσα στην οικιακή οmicroάδα αποτελεί

κοινό τόπο σε σπίτια της Αθηναϊκής microεσαίας τάξης Οι οικιακές βοηθοί προέρχονται από τις

Φιλιππίνες την Πολωνία την Ουκρανία τη Ρωσία ενώ η πλειοψηφία των Αλβανών

microεταναστών εργάζεται σε ελληνικά νοικοκυριά

Το πλαίσιο των διαπολιτισmicroικών συναντήσεων microεταξύ lsquoεντόπιωνrsquo (ελλήνων) και lsquoάλλωνrsquo

(microεταναστριών) το οποίο καθορίζεται από τη ζήτηση και προσφορά έmicromicroισθης οικιακής εργασίας

δηmicroιουργεί τους όρους πρόσληψης των lsquoξένωνrsquo την παγίωση στερεοτύπων και τη διαmicroόρφωση

ενός συνόλου σηmicroασιοδοτήσεων που αφορά τόσο τις microετανάστριες ως laquoοικιακές βοηθούςraquo όσο

και την έννοια της laquoέmicromicroισθης οικιακής εργασίαςraquo αλλά και γενικότερα τις έννοιες της

οικιακότητας της συγγένειας και της εθνικής ταυτότητας

Οι περιπτώσεις των Φιλιππινέζων των Αλβανίδων των Πολωνέζων και γενικότερα των

γυναικών microεταναστριών στην Ελλάδα συνιστούν ένα σηmicroαντικό πεδίο έρευνας των κοινωνικών

επιστηmicroών Οι γυναίκες microετανάστριες αποτελούν ένα microεγάλο αριθmicroητικά κοmicromicroάτι των

microεταναστών που δέχεται τις τελευταίες δύο δεκαετίες η χώρα και οι πρακτικές τους σε διάφορα

πολιτισmicroικά πλαίσια microεταβάλλουν το ελληνικό αστεακό τοπίο (ίδρυση νέων εκκλησιών νέου

τύπου εργασιακή απασχόληση νέου τύπου οικογενειακές σχέσεις) Ιδιαίτερη ερευνητική έmicroφαση

θα microπορούσε να δοθεί επίσης στην βιωmicroατική εmicroπειρία των ΕλλήνωνΕλληνίδων και τις microεταξύ

τους σχέσεις και αναπαραστάσεις της δικής τους ταυτότητας ενόψει της παρουσίας των

laquoάλλωνraquo Ανθρωπολόγοι που έχουν πραγmicroατοποιήσει και τις πιο ενδιαφέρουσες έρευνες

σχετικά microε microετανάστριες γυναίκες οικιακές βοηθούς (Τόπαλη 2001) παρατηρούν ότι οι σχετικά

περιορισmicroένες σε αριθmicroό microελέτες για microεταναστριες οικιακές βοηθούς επικεντρώθηκαν στην

πλειοψηφία τους στην προσέγγιση της οικιακής εργασίας microέσα από το πρίσmicroα των δυτικών

υποκειmicroένων (επιστηmicroόνων και εργοδοτών) και όχι των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo οικιακών βοηθών

Οπότε περισσότερες ερευνητικές εργασίες που θα είχαν ως αντικείmicroενο την έmicromicroισθη οικιακή

εργασία από τη σκοπιά των lsquoάλλωνrsquo γυναικών θα πλούτιζαν πραγmicroατικά την επιστηmicroονική

γνώση σrsquo αυτό τον τοmicroέα Επίσης κατά την εκτίmicroηση ορισmicroένων ερευνητών παραmicroένουν

23

ανοιχτά προς διερεύνηση ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας

όπως αυτή βιώνεται από άλλες πολιτισmicroικές οmicroάδες αλλά και από ελληνίδες οικιακές βοηθούς

Τέλος ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας από τη σκοπιά των

εργοδοτριών που προέρχονται από διαφορετικά κοινωνικά στρώmicroατα αλλά και microε τη

συγκρότηση των στρωmicroάτων αυτών microέσα από την έmicromicroισθη οικιακή εργασία συνιστούν

microελλοντικές ερευνητικές προκλήσεις

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ

Οι κοινωνιολογικές και ανθρωπολογικές θεωρήσεις που συνδέουν τον κατά φύλα καταmicroερισmicroό

εργασίας microε τις νέες τεχνολογίες τονίζουν ότι η διαδικασία ταύτισης των ανδρών microε τις τεχνικές

γνώσεις και επιδεξιότητες ενισχύεται και νοmicroιmicroοποιείται από την ιδεολογία του φύλου που συνδέει

την αρρενωπότητα microε τη microηχανή τη microυϊκή δύναmicroη τη δύσκολη και ldquoβρώmicroικηrdquo δουλειά τη σύνθετη

κατασκευή τη σταθερή παρουσία σrsquo ένα συγκεκριmicroένο χώρο και για ένα συγκεκριmicroένο χρονικό

διάστηmicroα τη συγκέντρωση της προσοχής σrsquo ένα αντικείmicroενο καθώς και την αναλυτική και

ορθολογική σκέψη Οι γυναίκες αντιθέτως προσλαmicroβάνονται ως εύθραυστες η δε θηλυκότητά τους

συνδέεται microε τις αισθήσεις και τα αισθήmicroατα και ταυτίζεται microε τη φύση τη γη και το ανθρώπινο

σώmicroα που παράγουν καρπούς και ανθρώπους (Κανελλόπουλος 1989 Σακέλλης 1989 Στρατηγάκη

1996)

Η microηχανοποίηση της παραγωγής και η εφαρmicroογή της πληροφορικής τεχνολογίας στις

επιχειρήσεις φαίνεται ότι εξυπηρεί τις ανάγκες microιας κοινωνικής κατηγορίας των ανδρών για

ενίσχυση της υπεροχή τους απέναντι στις γυναίκες Με την ανάπτυξη όmicroως της πληροφορικής

διαπιστώθηκε ότι πολλές γυναίκες επιστρέφουν στο σπίτι τους και εργάζονται microε αmicroοιβή εκεί ενώ

άλλες microπορούν να διαλέξουν βολικά και microειωmicroένα ωράρια εργασίας για να ανταποκριθούν

καλύτερα στις δουλειές το σπιτιού και στη φροντίδα παιδιών συζύγων και ηλικιωmicroένων συγγενών

Ωστόσο οι περισσότεροι ερευνητές συmicroφωνούν ότι τέτοιες διευκολύνσεις σηmicroαίνουν αποδοχή ενός

υποβαθmicroισmicroένου περιεχοmicroένου εργασίας και έλλειψη κάθε προοπτικής εξέλιξης τη στιγmicroή που

αντίθετα οι άνδρες καταλαmicroβάνουν θέσεις microε αναβαθmicroισmicroένο περιεχόmicroενο εργασίας το οποίο

δηmicroιούργησε η πληροφορική Από αυτήν την άποψη η τεχνολογία δεν φαίνεται να είναι ουδέτερη

απέναντι στα δύο φύλα microάλιστα υποστηρίζει αντιλήψεις που ισχυροποιούν διακρίσεις σε lsquoγυναικείαrsquo

και lsquoαντρικάrsquo επαγγέλmicroατα διακρίσεις microε πολλαπλές συνέπειες ως προς την πρόσβαση στην

αγορά εργασίας τις ίσες αmicroοιβές και την επαγγελmicroατική εξέλιξη σε ανώτερα κλιmicroάκια (Κοσmicroαράς

1989 Μαρmicroατάκη-Μόλχο 1989 Στρατηγάκη 1987α Στρατηγάκη 1987β Στρατηγάκη 1989α

Στρατηγάκη 1989β Τζεπόγλου 1989)

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΚΕΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

24

Μέσα από την παρουσίαση των συναρτώmicroενων microε το φαινόmicroενο της γυναικείας εργασίας

στην Ελλάδα κεντρικών ζητηmicroάτων--έτσι όπως αυτά προκύπτουν από την επιστηmicroονική τους

διερεύνηση--microπορούν να διαπιστωθούν ορισmicroένες ελλείψεις και microερικά προβλήmicroατα σrsquo ότι

αφορά τους τρόπους προσέγγισης και ερmicroηνείας του όλου θέmicroατος

Καταρχήν στο microεγαλύτερο microέρος αυτών των microελετών κυριαρχεί η έmicroφαση στην ερmicroηνεία

των ποσοτικών στοιχείων της στατιστικής υπηρεσίας γεγονός που δηmicroιουργεί προβλήmicroατα στον

τρόπο αντιmicroετώπισης της κοινωνικής κατηγορίας laquoεργαζόmicroενες γυναίκεςraquo Απουσιάζουν οι

ποιοτικές microέθοδοι ανάλυσης τα υποκείmicroενα και οι βιοϊστορίες τους ο λόγος τους τα

συναισθήmicroατά τους και η συστηmicroατική παρακολούθηση των καθηmicroερινών εργασιακών τους

πρακτικών που συνήθως εξετάζονται κατά τη διάρκεια επιτόπιων ερευνών ανθρωπολογικού

χαρακτήρα Απουσιάζει δηλαδή στις περισσότερες περιπτώσεις η ίδια η σκοπιά των γυναικών

για την εργασιακή τους εmicroπειρία ενώ κυριαρχεί ο λόγος και οι ιδεολογικές τοποθετήσεις των

ερευνητών Απόρροια αυτών των απουσιών αποτελεί το γεγονός ότι στο όνοmicroα της καθιέρωσης

της ισότητας microεταξύ ανδρών και γυναικών διαφαίνεται η τάση θεώρησης των laquoεργαζόmicroενων

γυναικώνraquo ως ενιαία και οmicroοιογενής κατηγορία Οι γυναίκες που εργάζονται όmicroως δεν είναι ίσες

microεταξύ τους ούτε ως προς την κοινωνική προέλευση ούτε ως προς το εκπαιδευτικό lsquoκεφάλαιοrsquo

το οποίο φέρουν ή την οικογενειακή τους κατάσταση Ούτε επίσης έχουν τα ίδια κίνητρα που τις

ωθούν να εργαστούν ή να εγκαταλείψουν τη δουλειά τους Η γυναικεία εργασία συχνά εξετάζεται

ανεξάρτητα από το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο εmicroφανίζεται και

σπάνια συναρτάται microε microια προβληmicroατική για τα κοινωνικά στρώmicroατα στα οποία εντάσσονται οι

εργαζόmicroενες γυναίκες

Ένα άλλο προβληmicroατικό σηmicroείο των ερmicroηνευτικών προσεγγίσεων κοmicroβικό ως προς την

κατανόηση των εννοιών και των αναλυτικών εστιάσεων είναι το θέmicroα των όρων και των

ορισmicroών που χρησιmicroοποιούν οι ερευνητές για να περιγράψουν τις διαφορετικές εργασιακές

εmicroπειρίες των γυναικών Συνήθως χρησιmicroοποιούνται όροι εννοιολογικά αδιευκρίνιστοι όπως για

παράδειγmicroα laquoεργασίαraquo και laquoαπασχόλησηraquo Η χρήση του όρου laquoγυναικεία απασχόλησηraquo ή

laquoεργασίαraquo συνδέεται microε την ιδεολογία της γυναικείας απελευθέρωσης την πολιτισmicroική microορφή

της ελληνικής οικογένειας και την προβληmicroατική για την οικονοmicroική ανάπτυξη της χώρας

Ανάλογα προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται και εξαιτίας της χρήσης γενικευτικών αφαιρετικών

κατηγοριών όπως laquoεργαζόmicroενεςraquo και laquoάνεργεςraquo Τα πράγmicroατα περιπλέκονται ακόmicroη

περισσότερο όταν γίνεται χρήση των ορισmicroών των στατιστικών υπηρεσιών όπως laquomicroισθωτόςraquo

laquoαυτοαπασχολούmicroενοςraquo laquoνοικοκυράraquo laquoεπιχειρηmicroατικήraquo δράση laquoεισόδηmicroαraquo--ορισmicroών

δηλαδή που δεν microπορούν να ανταποκριθούν στο εννοιολογικό περιεχόmicroενο της γυναικείας

εργασίας Από αυτή την άποψη δεν microπορεί να φωτιστεί το ζήτηmicroα της κατασκευής της έmicroφυλης

ταυτότητας microέσα από την εργασιακή εmicroπειρία ούτε microπορούν να αναδειχθούν οι ποικίλες πτυχές

microιας προβληmicroατικής που διαπλέκουν το επάγγελmicroα microε την γυναικεία ταυτότητα την οικογένεια

και το γάmicroο στη σύγχρονη ελληνική πολιτισmicroική πραγmicroατικότητα

25

Τέλος κρίνεται απαραίτητος ο διάλογος στο πλαίσιο εmicroπειρικών ερευνών microεταξύ

επιστηmicroόνων από διαφορετικούς κλάδους των Κοινωνικών Επιστηmicroών προκειmicroένου να

επιτευχθεί microια ολοκληρωmicroένη και σφαιρική προσέγγιση του φαινοmicroένου της γυναικείας εργασίας

στα συνεχώς microεταβαλλόmicroενα πολιτισmicroικά περιβάλλοντα των αστικών και αγροτικών περιοχών

ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αβδελά Ε 1986 lsquoΠοιές δουλειές παίρνουν οι γυναίκεςrsquo ∆ίνη 160-61

Αβδελά Ε 1987α lsquo Η ισότητα στη ∆ηmicroόσια ∆ιοίκηση παλιές πρακτικές microε νεωτερικό microανδύαrsquo

∆ίνη 256-62

Αβδελά Ε 1987β lsquoΜισθωτές Σχέσεις και Φυλετικός Καταmicroερισmicroός της Εργασίας Οι Γυναίκες

∆ηmicroόσιοι Υπάλληλοι στην Ελλάδα στο Πρώτο Μισό του Αιώναrsquo Μνήmicroων τοmicro ΙΙ234-246

Αβδελά Ε 1988α lsquoΗ θέση της ∆ασκάλας Λόγοι και αντίλογοι σrsquo ένα microεσοπολεmicroικό

επαγγελmicroατικό έντυποrsquo ∆ίνη 3 46-53

Αβδελά Ε 1988β lsquoΣτοιχεία για την εργασία των γυναικών στο Μεσοπόλεmicroο Όψεις και Θέσειςrsquo

Στο Βενιζελισmicroός και Αστικός Εκσυγχρονισmicroός Πανεπιστηmicroιακές Εκδόσεις Κρήτης

Αβραmicroίδου Α 2001 Ευέλικτες microορφές απασχόλησης και ανισότητες στον εργασιακό χώρο

Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ

httpwwwKethigr)

Αθανασιάδου Χ Σ Πετροπούλου Γ Μιmicroίκου 2001 Οι συνθήκες της γυναικείας απασχόλησης

στην Ελλάδα1980-2000 Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο

στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 1999 Η οικογένεια στην Αθήνα οικογενειακά πρότυπα και συζυγικές

πρακτικές Αθήνα ΕΚΚΕ

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 2001 Η συmicromicroετοχή των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην

Ελλάδα Μια πρώτη προσέγγιση Εισήγηση στο Συνέδριο Γυναίκες και Επιστήmicroη Τάσεις και

Προοπτικές στην Ευρώπη Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκη 15-16 Μαρτίου

Αυδή- Καλκάνη Ι 1978 Η επαγγελmicroατικά εργαζόmicroενη Γυναίκα Αθήνα Παπαζήσης

Αυδή - Καλκάνη Ι 1989 Φεmicroινισmicroός και εργασίαστην Ελλάδα σήmicroερα Αθήνα Νέοι Καιροί

Βαΐου Ν 1987α lsquo Ελαστικό ωράριο ανελαστικές ανάγκεςrsquo Κάπα 16 25-26

Βαΐου Ν 1987β lsquoΆτυπες εργασιακές σχέσεις ή πώς κατασκευάζεται η ευελιξίαrsquo Κάπα 17 23-

24

Βαϊου Ν Μ Στρατηγάκη 1989 lsquoΗ εργασία των γυναικών Ανάmicroεσα σε δύο κόσmicroουςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4015-23

Βαΐου Ν 1989 lsquoΟ τόπος δουλειάς και το σπίτι Κατά φύλο καταmicroερισmicroοί εργασίας στη

διαδικασία ανάπτυξης της Αθήναςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)81 ndash 90

Βαΐου Ν 1991 lsquoΟ χώρος των γυναικών σrsquo έναν ανδρικό κόσmicroοrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash

48 15 ndash 17

26

Βαΐου Ν Στρατηγάκη Μ Χρονάκη Ζ 1991 lsquoΑmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι Μια γυναικεία

δουλειά και microια ιδεολογίαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45 47-53

Βαΐου Ν Χ Γολέmicroης Λ Λαmicroπριανίδης Κ Χατζηmicroιχάλης Ζ Χρονάκη 1996 Άτυπες microορφές

βιοmicroηχανικής παραγωγής-εργασίας και αστικός χώρος στο ΠΣΠ Αθήνα ΓΓΕΤ

Βαϊου Ν και Κ Χατζηmicroιχάλης 1997 Με τη ραπτοmicroηχανή στην κουζίνα και τους Πολωνούς στους

αγρούς Πόλεις περιφέρειες και άτυπη εργασία Αθήνα Εξάντας

Βλαχούτσικου Χ Α Μπαχαροπούλου- Κούλη 1991 lsquolaquoΝα χαρώ κι εγώ το σπίτι microου και το

κλειδί από τα microέσαraquo Γυναίκες και κατανάλωση σrsquo ένα χωριό της Βοιωτίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45

94-100

Vernier B 2001 H Kοινωνική Γένεση των Aισθηmicroάτων Πρωτότοκοι και Yστερότοκοι στην

Kάρπαθο Aθήνα Αλεξάνδρεια

Βουτυράς Σ 1981 Η Γυναίκα στη Μισθωτή εργασία Αθήνα Παπαζήσης

Βουτυράς Σ 1987 Μητρικός microισθός επαναστατική προοπτική ή οπισθοδρόmicroηση στην ισότητα

των φύλων ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Γαβριήλ Α 1989 lsquoΗ συmicroβολή του Σχολικού Επαγγελmicroατικού Προσανατολισmicroού στην

προετοιmicroασία των γυναικών για επαγγέλmicroατα που έχουν σχέση microε τις νέες τεχνολογίεςrsquo Στο Μ

Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για

τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1985 ∆ικαιώmicroατα και υποχρεώσεις της εργαζόmicroενης γυναίκας στην

microισθωτή εργασία Αθήνα

Γεωργακοπούλου Ν Β 1998 Ευελιξίες της εργασίας amp Γυναικεία απασχόληση στον τραπεζικό

τοmicroέα Πλαίσιο Προσέγγισης Βασικές Τάσεις και Προοπτικές ΙΝΕΟΤΟΕ

Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου Α 1986 lsquoΕργασία και γυναικεία απελευθέρωση ένας ισχυρός

αντίλογος στο στον φεmicroινιστικό συντηρητισmicroόrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 22-24

∆ασκαλάκης ∆ 1995 Η ρύθmicroιση των ευέλικτων microορφών απασχόλησης και οργάνωσης του

χρόνου εργασίας Αθήνα ndash Κοmicroοτηνή εκδ Σάκκουλα

∆έδε Ι 1995 lsquoΕπαγγελmicroατικές προοπτικές για τις γυναίκες στις αγορές της Ε Ε Μεταξύ

αποκλεισmicroού και ανέλιξηςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 86 179-191

∆ήmicroου Α 1989 lsquoΗ microερική απασχόληση Ένα γυναικείο φαινόmicroενο της αγοράς εργασίαςraquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4055 ndash 60

∆ουκάκης Ν Λ 1988 Εργασιακές Σχέσεις Οικονοmicroία και θεσmicroοί Αθήνα Οδυσσέας

∆ουλκέρη Τ 1986 Η συmicromicroετοχή της ελληνίδας στην οικογένεια και στην εργασία

ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

∆ουλκέρη Τ 1994 Ισότητα των φύλων στις εργασιακές σχέσεις Αθήνα Παπαζήσης

Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Η επαγγελmicroατική εξέλιξη των γυναικών στις τράπεζες

Αθήνα ΟΤΟΕ

27

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988α Γυναικεία απασχόληση Σύνοψη πρώτων

αποτελεσmicroάτων Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική

Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988β Η ∆οmicroή της Γυναικείας Απασχόλησης και η

Επαγγελmicroατική ∆ραστηριοποίηση των Γυναικών Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των

Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ηλιού Μ 1988 lsquoΟι γυναίκες πανεπιστηmicroιακοί εξέλιξη της θέσης τους ή στασιmicroότηταrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 70 3-23

Θανοπούλου Μ 1992 Η Γυναικεία Απασχόληση ή Εργασία στην Ελλάδα Κύριες Τάσεις και

Κατευθύνσεις της Μεταπολεmicroικής Βιβλιογραφίας Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη ΙV Αθήνα ΕΚΚΕ

Θανοπούλου Μ Ε Φρονίmicroου Β Τσιλιmicroιγκάκη 1997 Αποφυλακιζόmicroενες γυναίκεςΤο δικαίωmicroα

στην Επαγγελmicroατική επανένταξη ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Θανοπούλου Μ Β Κωτσοβέλου amp Ρ Παπαρούνη 1999 lsquoΗ σχέση επαγγελmicroατικής και

οικογενειακής ζωής των γυναικών διερεύνηση της ελληνικής βιβλιογραφίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 40

91-101

Ιγγλέση Χ 1990 Πρόσωπα Γυναικών Προσωπεία Συνείδησης Αθήνα Οδυσσέας

Ιγγλέση Χ 1996 Γυναικείες σπουδές και ταυτότητες φύλου Ένα παράδειγmicroα από τη σκοπιά της

ψυχολογίας Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Ιωακείmicroογλου Η Ο Καmicroινιώτη Α Κωστάκη Θ Σκοπελίτου 1998 lsquoΕκπαίδευση Φύλο και

Τρόπος Ένταξης στην Αγορά Εργασίας της Ελλάδαςrsquo Στο Ανεργία Εργασία Εκπαίδευση-Κατάρτιση

στην Ελλάδα και στην Γαλλία Πρακτικά Ελληνογαλλικού Συνεδρίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Καβουνίδη Τ 1982 lsquoΚαπιταλιστική ανάπτυξη και απασχόληση των γυναικών στη microεταποίηση

στην Ελλάδαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 14 53-63

Καβουνίδη Τ 1989 lsquo Ο έλεγχος της εργασίας της γυναίκαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4071-80

Καβουνίδη Τ 1990 Οι νέες γυναίκες και η επαγγελmicroατική εκπαίδευση και κατάρτιση Έκθεση

Έρευνας Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

Καβουνίδη Τ 1996 Οικογένεια και εργασία στην Αθήνα Σάκκουλας

Κανελλόπουλος Κ 1989 lsquoΝέα τεχνολογία Εκπαίδευση των γυναικών και η θέση τους στην

αγορά εργασίαςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Καραmicroεσίνη Μ 1998 lsquoΓυναίκες και απασχόληση στην Ελλάδα Τάσεις και ∆ιεθνείς Συγκρίσειςrsquo

Στο Ξ Πετρινιώτη και Γ Κουκουλές (επιmicro) Επετηρίδα εργασίας 1998 Αθήνα πανεπιστηmicroιακές

εκδόσεις Παντείου

Καραmicroεσίνη Μ amp Η Ιωακείmicroογλου 2003 Προσδιοριστικοί παράγοντες του microισθολογικού

χάσmicroατος microεταξύ ανδρών και γυναικών Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας σε

συνεργασία microε το Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

28

(δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Καραντινός ∆ 1987 lsquoΕργατικό δυναmicroικό απασχολούmicroενοι και άνεργοι microια διερεύνηση από

στατιστικά στοιχείαrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 66 121-143

Καραντινός ∆ 1988 lsquoΑνοιχτή ανεργία και αστικές αγορές εργασίας (1974-1985) Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 70 50-115

Καραντινός Τ 1989 lsquoΗ ανεργία των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Καραντινός ∆ ∆ Ζιώmicroας Μ Κετσετζοπούλου Α Μουρίκη 1997 Ευέλικτη απασχόληση και

ελαστικοποίηση του χρόνου εργασίας τάσεις εξελίξεις προοπτικές Αθήνα Εθνικό Ινστιτούτο

Εργασίας

Κασιmicroάτη Κ 1980 Τάσεις κινητικότητας εργασίας στην ελληνική βιοmicroηχανία Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1982 Η Γυναίκα στην Απασχόληση Φάκελος Ισότητας Αθήνα Οδυσσέας

Κασιmicroάτη Κ 1988 lsquoΕκπαίδευση Επαγγελmicroατική Εξειδίκευση και Αmicroοιβές Γυναικώνrsquo Ο Αγώνας

της Γυναίκας 37 21-22

Κασιmicroάτη Κ Ε Αλλισον 1989 Η Μορφολογία της ∆εύτερης Απασχόλησης Έρευνα για τα

κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Μελέτη ΙΙ ΑθήναΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1991 Επιλογή Επαγγέλmicroατος Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη Ι Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1998 Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Αθήνα ΕΚΚΕ

Κετσετζοπούλου Μ 2002 lsquoΓυναικεία Απασχόλησηrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ

Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο

Κοινωνικής Πολιτικής

Κετσετζοπούλου Μ Χ Συmicroεωνίδη 2002 lsquoΙσότητα των Φύλων Η Θέση της Γυναίκας στο

∆ηmicroόσιο και Ιδιωτικό Χώροrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό

Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής

Κοσmicroαράς Γ 1989 lsquoΗ θέση των γυναικών στην τυπογραφία microετά την εισαγωγή της

φωτοστοιχειοθεσίας Η κατάσταση στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro)

Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Κουκουλή-Σπηλιωτοπούλου Σ 1988 lsquoΗ κοινοτική αρχή της ισότητας αmicroοιβών και το ελληνικό

δίκαιοrsquo Ελληνική ∆ικαιοσύνη 29 1092-1128

Κουκούλη-Σπηλιοτοπούλου Σ 1998 lsquoΙσότητα των φύλων στην απασχόληση και την κοινωνική

ασφάλισηrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις

Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Κραβαρίτου Γ 1989 lsquoΟι γυναίκες στη Μεταmicroοντέρνα κοινωνία φτωχότερες ή πλουσιότερεςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 40 25 ndash 30

Κραβαρίτου Γ 1992 Εργασία και δικαιώmicroατα της γυναίκας Θεσσαλονίκη Σάκκουλα

29

Κραβαρίτου Γ 1996 Φύλο και ∆ίκαιο Αθήνα Παπαζήσης

Λαmicroπριανίδης Λ Γ Ανδριάς Στ Καραγιάννης Π Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995 Ένδυση Ξάνθη-

∆ράmicroα- Καβάλα Θεσσαλονίκη Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας

Λυmicroπεράκη Α 1991 Ευέλικτη εξιδίκευση Κρίση και αναδιάρθρωση στη microικρή βιοmicroηχανία

Αθήνα Gutenberg

Λυmicroπεράκη Α Α Μουρίκη 1996 Η Αθόρυβη Επανάσταση Νέες Μορφές Οργάνωσης της

Παραγωγής και της Εργασίας Αθήνα Gutenberg

Μαγγανάρα Ι 1988 lsquoΘέση και συνθήκες εργασίας των γυναικών εκλεγmicroένων αντιπροσώπων

στο τοπικό και περιφερειακό επίπεδο στην Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 8-11

Μαγγανάρα Ι 1998 lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεωνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Μαρmicroατάκη-Μόλχο Μ 1989 lsquoΗ γυναικεία απασχόληση στον τοmicroέα της microηχανογράφησης στην

Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα

Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Μουρίκη Α 1991α Ευέλικτες microορφές απασχόλησης ευλογία ή ανάθεmicroαrsquo Τόπος Επιθεώρηση

αστικών και περιφερειακών microελετών(3) 97 ndash 117

Μουρίκη Α 1991β lsquoΟι νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης και οι προοπτικές τους στην

ενοποιηmicroένη Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-4818ndash21

Μουσούρου Λ Μ 1985 Γυναικεία Απασχόληση και Οικογένεια Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1993 Γυναίκα και Απασχόληση ∆έκα ζητήmicroατα Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1996 lsquoΟι ανάγκες της οικογένειας και η απασχόληση σήmicroεραrsquo Στο

Οικογένεια και Εργασία Νέες Τάσεις στην Απασχόληση Αθήνα Ιδρυmicroα Μελετών Λαmicroπράκη amp

Εκαπιδευτήρια Κωστεά-Γείτονα

Μπακαλάκη Α 1988 lsquoΚοmicromicroωτική ένα laquoγυναικείοraquo επάγγελmicroαrsquo ∆ίνη 198-103

Μπακόπουλος Α 1986 Η ισότητα αmicroοιβών στι Κοινοτικό ∆ίκαιο Η ισότητα ανδρών και

γυναικών στην απασχόληση και την κοινωνική ασφάλιση κατά το κοινοτικό και ελληνικό δίκαιο

Συνέδριο Πανεπιστηmicroίου Αθηνών και ΕΟΚ Αθήνα Σάκκουλας

Νικολαΐδου Μ 1975 ∆ουλειά και Χειραφέτηση Η Γυναίκα στην Ελλάδα Αθήνα Καστανιώτης

Ντούλια Θ Κ ∆όλγυρα 1997 lsquoΟι οικονοmicroικές εξελίξεις και η εργασία των γυναικώνrsquo Στο

Οδηγός προώθησης των ίσων ευκαιριών microε Έmicroφαση στην απασχόληση των γυναικών Αθήνα

Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων ndash Γενική Γραmicromicroατεία Λαϊκής Επιmicroόρφωσης

Παναγιωτόπουλος Ν 1998 lsquoΣηmicroειώσεις για την απασχόληση των γυναικών και τον χρόνο

απασχόλησηςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (66)112 ndash 118

Πανταζή-Τζίφα Κ 1985 Η θέση της γυναίκας στην Ελλάδα Αθήνα Λιβάνης

Παπαγαρουφάλη-Ιακώβου Ε 1989 lsquoΦεmicroινισmicroός και εργασία ∆ιέξοδοι και αδιέξοδαrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα 4091-10

30

Παπαγιαννάκη Μ 1986 lsquoΆγνοια νόmicroου δεν δικαιολογείταιrsquo ∆ίνη 1 63-69

Παπαδηmicroητρίου Β 1988 lsquoΑναζήτηση τρόπων για τον σωστό καταmicroερισmicroό των οικογενειακών

και επαγγελmicroατικών υποχρεώσεωνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 33 28-30

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998α lsquoΗ επαγγελmicroατική διάρθρωση της απασχόλησης στην

περιφέρεια Αττικής 1988-1995rsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα

Ιδρυmicroα Σάκη Καράγεωργα

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998β lsquoΗ διάρκεια της ανεργίας στην περιφέρεια της Αττικής

1998-1995rsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 96-97 83-110

Παπαζήση Θ 1999 lsquoΜητρότητα και καρριέρα άτυχος γάmicroος από τρελλό έρωταrsquo Στο Το Φύλο

των ∆ικαιωmicroάτων Εξουσία Γυναίκες και Ιδιότητα του Πολίτη Ευρωπαϊκό Συνέδριο 9-10

Φεβρουαρίου 1996 Πρακτικά Αθήνα Νεφέλη

Παυλίδου Ε 1989 lsquoΓυναίκα και εργασία Οικονοmicroικές προσεγγίσεις των διακρίσεων στην

αγορά εργασίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40) 39-46

Πελαγίδης Θ 1995 lsquoΗ σκοτεινή πλευρά της εργασιακής ευελιξίας Έρευνα Πεδίου στην

ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκηςrsquo Τόπος (9) 95 ndash 119

Πετmicroεζίδου- Τσουλουβή Μ 1986 lsquoΠροβλήmicroατα ορισmicroού των κοινωνικών τάξεων εργασιακή

διαδικασία επαγγελmicroατικές κατηγορίες και νέα microεσαία στρώmicroαταrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 26 33-42

Πετράκη-Κώττη Α 1985 Όι διαφορές στις αmicroοιβές αντρών-γυναικώνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας

27 8-10

Πετράκη-Κώττη Α 1998 lsquoΗ θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα και οι

διαφορές στις αmicroοιβές των δύο φύλωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και

Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Πετρινιώτη Ξ 1989α lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό και η περίπτωση της

Ελλάδαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 105-140

Πετρινιώτη Ξ 1989β lsquoΠροβληmicroατισmicroοί γύρω από τη microέτρηση και την αποτίmicroηση της ολικής

εργασίας των γυναικώνrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)47-54

Πετρινιώτη Ξ 1989γ lsquoΗ απασχόληση των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Πετρινιώτη Ξ 1991 lsquoΟι εξελίξεις στην οικονοmicroία και η οργάνωση της εργασίας Νέες

προκλήσεις για τις γυναίκεςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-48 11-12

Πετρινιώτη Ξ 1998 Η δόmicroηση των εσωτερικών αγορών εργασίας φύλο τεχνολογία

ανταγωνισmicroός Η περίπτωση των τραπεζών Αθήνα Παπαζήση

Πετρονώτη Μ 1995α ∆ίκτυα Κοινωνικών σχέσεων Όψεις και Αλληλεπιδράσεις microε τη

∆ιδικασία Επαγγελmicroατικής Κινητικότητας ΑθήναΕΚΚΕ

Πετρονώτη Μ 1995β lsquoΣύγχρονες Ελληνίδες Επιχειρηmicroατίες Ανθρωπολογική Ανάγνωση των

Στρατηγικών τους στη Σφαίρα Εργασίαςrsquo Εθνολογία 4 67-92

31

Πιζάνιας Π 1993 Οι φτωχοί των πόλεων Αθήνα Θεmicroέλιο

Πιζάνιας Π 1995 lsquoΚοινωνική οργάνωση της εργασίας και άτυπες δραστηριότητεςrsquo Πρακτικά

Ευρωπαϊκού Σεmicroιναρίου laquoΜορφές Άτυπης Απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωσηraquo Αθήνα Praxis

Σακέλλης Γ 1989 lsquo Νέες τεχνολογίες καταmicroερισmicroός της εργασίας και η κατα φύλο κατάτmicroηση

της εργατικής δύναmicroηςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Σακέλλης Γ 1993 Πληθυσmicroός και εργατικό δυναmicroικό στην Ελλάδα Μορφολογία και

διαχρονικές εξελίξεις Αθήνα Γαβριηλίδης

Σαπουντζάκη Π 1991 lsquoΜεταποιητική δραστηριότητα και αστικός χώρος Μια εmicroπειρική έρευνα

στο κέντρο της Αθήν αςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4561-69

Σεβαστίδης Χ 1999 lsquoΗ microερική απασχόλησηrsquo Επιθεώρησης Εργατικού ∆ικαίου 58145-163

Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου ∆ 1998 lsquoΕπαγγελmicroατική κατάρτιση των γυναικώνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Σινόπουλος Π Α 1986 lsquoΟ επαγγελmicroατικός χρόνος της γυναίκας και η κοινωνική ποινή τηςrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 212-230

Στρατηγάκη Μ 1987α lsquolaquoΓυναικείαraquo Επαγγέλmicroατα αντιmicroέτωπες microε το πληκτρολόγιοrsquo Κάπα 8

28

Στρατηγάκη Μ 1987β lsquoΠληροφορική και επαγγέλmicroατα microε laquoφύλοraquorsquo Κάπα12 31-33

Στρατηγάκη Μ 1989α lsquoΤεχνολογικές εξελίξεις και ειδικότητες microε laquoφύλοraquorsquo Σύγχρονα Θέmicroατα

(40) 31-38

Στρατηγάκη Μ 1989β lsquoΗ θέση των γυναικών στις τράπεζες microετά την εισαγωγή της

πληροφορικής Μια πρώτη προσέγγισηrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες

Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Στρατηγάκη Μ 1991 lsquoΤεχνολογική αλλαγή και οργάνωση της εργασίας Νέες laquoγυναικείεςraquo

θέσεις εργασίαςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash 4813 ndash 14

Στρατηγάκη Μ 1996 Φύλο Εργασία Τεχνολογία Αθήνα Ο Πολίτης

Στρατούλης ∆ 1987 lsquoΝέα φαινόmicroενα και τάσεις στις microορφές εκmicroετάλλευσης της εργατικής

τάξης στη χώρα microαςrsquo Επιστηmicroονική Σκέψη (35)9 ndash 20

Συmicroεωνίδου Χ 1986 lsquoΓονιmicroότητα και απασχόληση γυναικών Μια πρώτη προσέγγιση του

θέmicroατος για την περιφέρεια Πρωτεύουσαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 188-200

Συmicroεωνίδου Χ 1989α lsquoΗ σύγκρουση των ρόλων της microητρότητας και της γυναικείας

απασχόλησηrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 141-153

Συmicroεωνίδου Χ 1989β lsquoΓεγονότα του κύκλου ζωής και γυναικεία απασχόλησηrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα (40)61-70

Συmicroεωνίδου Χ 1990 Απασχόληση και γονιmicroότητα των γυναικών στην περιοχή της

Πρωτεύουσας Αθήνα ΕΚΚΕ

32

Συmicroεωνίδου Χ Μ Μαγδαληνός 1993 lsquoΗ αλληλεξάρτηση microεταξύ γυναικείας απασχόλησης και

γονιmicroότηταςrsquo Στο Η Κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα σήmicroερα Πρακτικά Συνεδρίου που οργανώθηκε

από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών Αθήνα ΕΚΚΕ

Συmicroεωνίδου Χ 1994 lsquoΗ laquoασυmicroβατότηταraquo της οικογενειακής και επαγγελmicroατικής ζωής των

γυναικώνrsquo ∆ίνη 7113-130

Συmicroεωνίδου Χ 1998 lsquoΜορφές έmicromicroεσου κοινωνικού αποκλεισmicroού Απασχόληση και ανεργία

των Γυναικών στη Ελλάδαrsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα Ίδρυmicroα

Σάκη Καράγιωργα

Τεπέρογλου Α Λ Μαράτου-Αλιπράντη Μ Κετσετζοπούλου 2001 Μελέτη για την ενίσχυση

της συmicromicroετοχής των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην Ελλάδα Αθήνα ΕΚΚΕ- Γενική

Γραmicromicroατεία Έρευνας και Τεχνολογίας

Τζεπόγλου Σ 1989 lsquoΕκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες (πληροφορική-ηλεκτρονική) Η

συmicromicroετοχή των γυναικώνrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Τσουκαλάς Κ 1985 lsquoΕργασία και εργαζόmicroενοι στην πρωτεύουσα αδιαφάνεια ερωτήmicroατα

υποθέσειςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 60 3-71

Υπουργείο Εργασίας- Τmicroήmicroα Ισότητας 1985 Τα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώmicroατα της

γυναίκας Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Υπουργείο Προεδρίας-Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1995 Η κατάσταση των γυναικών στην

Ελλάδα κατά την δεκαετία 1984-1994 Εθνική Έκθεση της Ελλάδα για το 4ο Παγκόσmicroιο Συνέδριο του

ΟΗΕ για τις Γυναίκες Πεκίνο Σεπτέmicroβριος 1995 Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Φράγκος ∆ 1990 Ο οικονοmicroικά ενεργός πληθυσmicroός της Ελλάδας Αθήνα ΕΚΚΕ

Χλέτσος Μ 1988 lsquoΟι Γυναίκες και η αγορά εργασίαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών

68128-138

Χρονάκη Ζ 1986 lsquoΓυναίκα και εργασία στην Ελλάδαrsquo Αρχαιολογία 21 63-66

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Dubish J 1986 lsquoCulture Enters through the Kitchen Women Food and Social Boundaries in

Rural Greecersquo Στο J Dubish (επιmicro) Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton

University Press

du Boulay J 1974 Portrait of a Greek Mountain Village Oxford Clarendon Press

du Boulay J 1983 The Meaning of Dowry Changing Values in Rural Greece Journal of

Modern Greek Studies 1 243-270

Friedl E 1962 Vasilika A Village in Modern Greece New York Holt Rinehart and Winston

Friedl E 1986 lsquoThe Position of Women Appearance and Realityrsquo Στο J Dubish (επιmicro)

Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton University Press

Ηirschon R 1981 lsquoEssential Objects and the Sacred Interior and Exterior Space

33

in an Urban Greek Localityrsquo Στο S Ardener (επιmicro) Women and Space Ground Rules and

Social Maps Λονδίνο Croom Helm

Kanellopoulos C 1982 lsquoMale-female pay defferentials in Greecersquo Greek Economic Review 4

(2) 222-241

Karamessini M 2002 lsquoThe Gender Pay Gap in Greecersquo European Commission Expert Group

on Gender and Employment httpwwwumistacukmanagement ewerceggeegge-publications

Karantinos D 1998 lsquoFlexible employment and employment insertion in Greecersquo National

Center for Social Research Working Paper 2 9 ndash 27

Kyriazis N 1999 lsquoWomenrsquos Flexible Work and Family Responsibilities in Greecersquo Στο

Gender Inequalities in Southern Europe South European Society amp Politics Special Issue 4 2 35-

53

Lambiri-Dimaki J 1983 lsquoGreece in the 1980rsquos changing evaluation of the roles of men and

womenrsquo Στο Social Stratification in Greece (1962-1982) (συλλογικό) Athens Sakkoulas

Μiliori P 1993 lsquoWomen in Business and Managementrsquo Στο Μ J Davidson amp C L Cooper

(επιmicro) Εuropean Women in Business and Management University of Manchester Institute of

Science and Technology PCP

Moussourou L S Spiliotopoulos 1984 lsquoWomen at Work in Greece The Sociological and

Legal Perspectivesrsquo Στο M J Davidson amp C L Cooper (επιmicro) Women at Work LondonWiley amp

Sons

Ntermanakis N P Petroglou N Sereti M Zervou 2002 Towards a Closing of the Gender

Pay Gap Country Report Greece Research Centre for Gender Equality (KETHI) Greece

Papataxiarchis E 1995 lsquoMale Mobility and Matrifocality in the Aegean Basinrsquo Στο S

Damianakos M E Handman J Pitt-Rivers G Ravis-Giordani (επιmicro) Brothers and Others Essays

in Honour of John Peristiany Αθήνα ΕΚΚΕ

Psacharopoulos G 1983 lsquoSex discrimination in the Greek Labour Marketrsquo Journal of Modern

Greek Studies 12

Salamon S D amp Stanton JB 1986 lsquoIntroducing the Nikokyra Ideality and Reality in Social

Processrsquo Στο J Dubisch (επιmicro) Gender amp Power in Rural Greece Princeton Princeton University

Press

Sinopoulos P A 1988 lsquoThe Social Penalty of working woman and its measurementrsquo

International Journal of Sociology of the Family 18 21-32

Symeonidou-Alatopoulou H 1980 lsquoFemale labour force participation in Greecersquo Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 38 104-120

Symeonidou X 1997 lsquoFull time and part ndash time employment of women in Greece trends and

relationships with life ndashcycle eventsrsquo Στο P Blossfeld amp C Hakim (επιmicro) Between Equalization

and Marginalization Women working part ndash time in Europe and the United States of America

Οξφόρδη Oxford University Press

34

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek Women and Tourism Womenrsquos Cooperatives as an

Alternative Form of Organizationrsquo Στο N Redclift amp Th Sinclair (επιmicro) Working Women

International Perspectives on Labour and Gender Ideology ΛονδίνοRoutledge

Cavounidis J 1983 lsquoCapitalist Development and Women΄s Work in Greecersquo Journal of Modern

Greek Studies vol1 2 321-338

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας (ΓΓΙ) 2000 Νέες πολιτικές ανάπτυξης και προώθησης των

Γυναικείων Συναιτερισmicroών (Πρακτικά Πανελλαδικής Συνάντησης Γυναικείων Συνεταιρισmicroών) Αθήνα

ΑΤΕ

Γιδαράκου Ι 1996 lsquoΕργασιακές Σχέσεις στην Οικογενειακή Εκmicroετάλλευση Θέση και

προοπτικές της γυναικείας παρουσίαςrsquo Στο Κράτος και αγροτικός χώρος Πρακτικά 3ου Πανελληνίου

Συνεδρίου Αγροτικής Οικονοmicroίας Aθήνα Παπαζήσης

Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΑγροτικοί συνεταιρισmicroοί παράγοντες τοπικής ανάπτυξης του ελληνικού

αγροτικού χώρουrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη

Γιδαράκου Ι 1999 lsquoΕνδογενής ανάπτυξη της υπαίθρου και γυναικεία απασχόλησηrsquo Στο Χ

Κασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) Ύπαιθρος Χώρα Η ελληνική αγροτική κοινωνία στο τέλος του

Εικοστού αιώνα Αθήνα Πλέθρο

∆αmicroιανός ∆ Χ Κασίmicroης Α Μωυσίδης Μ Ντεmicroούζης 1994 Η πολυαπασχόληση στον

αγροτικό τοmicroέα και η αναπτυξιακή πολιτική στην Ελλάδα Αθήνα Ίδρυmicroα Μεσογειακών Μελετών

Giagou D C Apostolopoulos 1996 lsquoRural Women and the Development of the Agrοtourist

Cooperatives in Greece The Case of Petra Lesvosrsquo Journal of Rural Cooperation 24 (2) 143-155

Gidarakou I 1990 lsquoPart -time Farming and Farm Reproduction The case of two Communities

in Central Greecersquo Sociologia Ruralis XXX (34) 292-304

Gourdomichalis A 1991 lsquoWomen and the Reproduction of Family Farms Change and

Continuity in the Region of Thessaly Greecersquo Journal of Rural Studies vol 7 12 57-62

Ιακωβίδου Ο 1992 lsquoΟ ρόλος των γυναικείων συνεταιρισmicroών στην προώθηση του

Αγροτουρισmicroού στην Ελλάδαrsquo Συνεταιριστική Πορεία 27137-145

Ιακωβίδου Ο 2000 lsquoΑγροτοτουρισmicroός το Μικρό Όmicroορφο και Θηλυκό Πρόσωπο στον

Τουρισmicroόrsquo Στο Π Τσάρτας (επιmicro) Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστηmicroονικές προσεγγίσεις Αθήνα

Εξάντας

Kalantaridis Ch L Labrianidis 1999 lsquoFamily Production and the Global Market Rural

Industrial Growth in Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 39 2 146-164

Καφφέ- Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΠολυδραστηριότητα αγροτισσών νέοι ρόλοι τους στην ύπαιθρο-

νέες αναγκαιότητεςrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

35

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη Ζήτη

Κοβάνη Ε 1987 Εmicroπειρικές microελέτες στην αγροτική Ελλάδα ΑθήναΕΚΚΕ

Μωυσίδης Α 1986 Η Αγροτική Κοινωνία στη Σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα Ιδρυmicroα Μεσογειακών

Μελετών

Παπαγαρουφάλη Ε 1986 Η Ελληνίδα Αγρότισσα και Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Αθήνα Κέντρο

Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου (1985-1986)

Παπαδάκη-Κλαυδιανού Α Ε Γιασεmicroή 1991 lsquoΕκπαιδευτικές Ανάγκες και Επιmicroόρφωση των

Μελών του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισmicroού Νοτιοχώρων Χίου Μια επιτόπια Έρευναrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 833-31

Παπαδόπουλος Γ Χ Κασίmicroης 2000 Μελέτη Ισότητας Ευκαιριών Ανδρών-Γυναικών και

Αγροτική Ανάπτυξη Αθήνα ΕΚΚΕΙνστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας

ΠΑΣΕΓΕΣ 2000 Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Ελλάδας (Αστικοί και Αγροτικοί) οδηγός Αθήνα

Petronoti M 1981 lsquoThe economic autonomy of rural womenrsquo The Greek Review of social

Research A19816-18

Σαφιλίου Κ 2002 lsquoΟ αποκλεισmicroός των ελληνίδων από το γεωργικό επάγγελmicroα αρχίζει από την

οικογένειαrsquo Στο Λ Μαράτου ndash Αλιmicroπράντη (επιmicro) Οικογένειες και κράτος Πρόνοιας στην Ευρώπη

AθήναΕΚΚΕ Gutenberg

Stratigaki M 1988 lsquoAgricultural Modernization and Gender Division of Labour The case of

Heraklion Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 28 4 248-262

Τσάρτας Π Μ Θανοπούλου 1994 Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισmicroοί στην Ελλάδα

Μελέτη αποτίmicroησης της λειτουργίας τους Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

(ΚΕΓΜΕ)

Zακοπούλου E 1999 lsquoΠολυαπασχολούmicroενοι και Γεωργία προς microια νέα ανίχνευση ενός

πολυδιάστατου φαινοmicroένουrsquo Στο X Kασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) H Eλληνική Αγροτική Kοινωνία

στο τέλος του 20ού αιώνα Αθήνα EKKE- Πλέθρον

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 lsquoΕξαναγκαστική πορνεία microεταναστριών και προσφύγων

Γυναικώνrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός Κοινωνικό

Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη Συνάντηση

Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Alipranti L R Fakiolas 2003 lsquoThe lonely path of Migrant Women in Greecersquo Eπιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 165-188

Βαλέντσια Ν 1995 lsquoΗ κατάσταση των Φιλιππινέζων γυναικών στην Ελλάδα Μιαγυναίκα από

τις Φιλιππίνες αφηγείταιrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός

Ρατσισmicroός Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα

∆ιήmicroερη Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

36

Βεντούρα Λ 1993 lsquoΜετανάστευση γυναικών γέννηση και εξέλιξη του επιστηmicroονικού

διαφέροντοςrsquo ∆ίνη 6 230-240

Cavounidis J 2003 lsquoGenderd patterns of Migration to Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών 110 Α 221-238

Glavanis P 1995 lsquoΟι laquoΝέοι Είλωτεςraquo στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η laquoΜουσουλmicroανική Φωνήraquo ως

απάντηση σε τύπο και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισmicroούrsquo Στο Ι Ψηmicromicroένος (επιmicro) Μετανάστευση

από τα Βαλκάνια Κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

Iossifides Th 1997 lsquoImmigrants in the Athens Labour Market A Comparative Study of

Albanians Egyptians and Filipinosrsquo Στο R King και R Black (επιmicro) Southern Europe and the New

Immigrations Brighton Sussex Academic Press

Karakatsanis N M J Swarts 2003 lsquoMigrant Women Domestic Work and the Sex Trade in

Greece ndash A snapshot of Migrant policy in the Makingrsquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α

239-270

Κούρτοβικ Ι 1998 lsquoΕργασία Μεταναστριών και Προσφύγωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro)

Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Lazaridis G 1999 lsquoThe Helots of the New Millenium Ethnic- Greek Albanians and laquoOtherraquo

Albanians in Greecersquo Στο F Anthias and G Lazaridis (επιmicro) Ιnto the Margins Migration and

Exclusion in Southern Europe Aldershot Ashgate

Lazaridis G E Wickens 1999 lsquolaquoUsraquo and the laquoOtherraquo Ethnic Minorities in Greecersquo Annals of

Tourism Research 26632- 655

Lazaridis G I Psimmenos 2000 lsquoMigrant Flows from Albania to Greece Economic Social

and Spacial Exclusionrsquo Στο R King G Lazaridis Ch Tsardanidis (επιmicro) Eldorado or Fortress

Migration in Southern Europe New York St Martinrsquos Press

Λαζαρίδου Γ 1995 lsquoΜετανάστριες στην Ελλάδα- Οικιακές βοηθοί από Φιλιππίνες και Αλβανία-

Μία επιτόπια microελέτηrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός

Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη

Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Λάζος Γ 2002 Πορνεία και ∆ιεθνική Σωmicroατεmicroπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόmicroοι Α και Β

Αθήνα Καστανιώτης

Λιάκος Α 1998 lsquoΑντινοmicroίες στην Ανάλυση του Ρατσισmicroούrsquo Στο Έξι Κείmicroενα για το Ρατσισmicroό

Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισmicroού Αθήνα Παρασκήνιο

Μαράτου-Αλιπράντη Λ 1994 Ξένο εργατικό δυναmicroικό Τάσεις και το πρόβληmicroα της Κοινοτικής

Ενσωmicroάτωσης ∆ιαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισmicroού στην Ελλάδα Τόmicroος ΙΙ Αθήνα ΕΚΚΕ

Μουσούρου Λ Μ 1991 Μετανάστευση και microεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την

Ευρώπη Αθήνα Gutenberg

Πετρινιώτη Ξ 1993 Η microετανάστευση προς την Ελλάδα Αθήνα Οδυσσέας

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 5: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

5

επενδύουν προσοχή χρόνο ενέργεια θέλοντας να επιβιώσουν αλλά και να εκφραστούν

δηmicroιουργικά να ασκήσουν έλεγχο πάνω σε άλλα πρόσωπα να microεταλλάξουν υλικά αγαθά σε

κοινωνικές διακρίσεις να κερδίσουν αυτοεκτίmicroηση και ευχαρίστηση H εργασία microπορεί να οριστεί

microόνο σε σχέση microε τις ιδιαίτερες κοινωνικές και πολιτικές σχέσεις microέσα στις οποίες εγγράφεται Ο

όρος laquoεργασίαraquo δεν microπορεί να οριστεί έξω από το πολιτισmicroικο-κοινωνικό πλαίσιό της Η εργασία

είναι ο χώρος όπου διαmicroορφώνεται νοmicroιmicroοποιείται αναπαράγεται και microετασχηmicroατίζεται ο

κοινωνικός προσδιορισmicroός των φύλων (Κραβαρίτου 1989)

Η συζήτηση γενικά που έχει διεξαχθεί για την εργασία κυρίως από οικονοmicroολόγους και

microερικούς κοινωνικούς ερευνητές αναφέρεται ως επι το πλείστον στην lsquoαmicroειβόmicroενηrsquo εργασία που

γίνεται αντιληπτή ως lsquoαπασχόλησηrsquo ορίζεται ως lsquoπαραγωγικήrsquo και πραγmicroατοποιείται από άνδρες

σε διακεκριmicroένους τόπους δουλειάς (Βαϊου Χατζηmicroιχάλης 1997) Η microορφή αυτή της εργασίας

έχει αναχθεί σε πρότυπο microε το οποίο συγκρινόmicroενες όλες οι άλλες microορφές εργασίας αποτελούν

παρέκκλιση Για παράδειγmicroα η οικογενειακή εργασία η αυτοαπασχόληση η εποχιακή εργασία η

ασυνεχής και γενικότερα όποια εργασία έχει το χαρακτήρα της lsquoάτυπηςrsquo αποτελεί περιθωριακό

αντικείmicroενο διερεύνησης Η microη αmicroειβόmicroενη εργασία θεωρείται βοηθητική και microη παραγωγική

συνδέεται microε τις γυναίκες και έχει αποτελέσει microέρος της συζήτησης για την εργασία στα πλαίσια

των φεmicroινιστικών προσεγγίσσεων που microελετούν την εργασία των γυναικών

Η εργασία που προϋποθέτει εκπαίδευση και περιέχει άσκηση εξουσίας οδηγεί σε

κοινωνική καταξίωση ενώ προσδιορίζεται από πνευmicroατική δραστηριότητα ή συνδυάζει εν microέρει

και χειρωνακτική απαιτώντας κάποιο είδος δεξιότητας microπορεί να έχει το χαρακτήρα lsquoκαριέραςrsquo

Η lsquoεργασίαrsquo που δεν έχει αυτόν το χαρακτήρα και θεωρείται αξιολογικά lsquoκατώτερηrsquo δεν απαιτεί

εκπαίδευση ή microόρφωση δεν συνοδεύεται από κοινωνική καταξίωση ενώ είναι χαmicroηλά

αmicroειβόmicroενη γίνεται αντιληπτή απλά ως lsquoεργασίαrsquo (Παπαζήση 1999)

Για τις γυναίκες η έννοια αλλά και η εmicroπειρία της εργασίας είναι πολύ πιο σύνθετες από

την laquoαmicroοιβόmicroενη απασχόλησηraquo Περιλαmicroβάνουν διαδικασίες και σχέσεις εργασίας που

διαπερνούν το σύνολο της καθηmicroερινής ζωής και δύσκολα εντάσσονται σε δυϊστικές

ταξινοmicroήσεις δουλειά- σχόλη χρόνος εργασίας- χρόνος ανάπαυσης τόπος δουλειάς- τόπος

κατοικίας microητρότητα- καριέρα lsquoιδιωτικήrsquo ή lsquoδηmicroόσιαrsquo σφαίρα Τα όρια αυτών των ταξινοmicroήσεων

συχνά συγχέονται και microετατίθενται και δύσκολα microπορούν να ερmicroηνευθούν microε βάση τις

καθιερωmicroένες αναλυτικές κατηγορίες (Βαϊου Στρατηγάκη 1989 Βαΐου 1989 Θανοπούλου

Κωτσοβέλου Παπαρούνη 1999 Καβουνίδη 1996) Για παράδειγmicroα η lsquomicroητρότηταrsquo ως βιολογική

και νοmicroική κατάσταση της γυναίκας ανήκει στη σφαίρα του lsquoιδιωτικούrsquo ως έκφραση της

προσωπικής εmicroπειρίας του υποκειmicroένου στο χώρο του Όmicroως στο βαθmicroό που η γέννηση και το

φαινόmicroενο της υπογεννητικότητας απασχολούν την κρατική πολιτική εmicroπλέκεται microε την άσκηση

της δηmicroόσιας εξουσίας και είναι στοιχείο του δηmicroόσιου χώρου Η lsquoκαριέραrsquo ανήκει στο χώρο του

δηmicroόσιου αφού ασκείται στο πεδίο των συναλλαγών ή της διοίκησης και περιέχει εξουσία

Ωστόσο η microητρότητα επηρεάζεται άmicroεσα από την καριέρα και το αντίστροφο καταδεικνύοντας ότι

6

και οι δύο αποτελούν καταστάσεις microε διπλή οπτική Στη διαπλοκή των δύο η σχέση και ο

καθορισmicroός του δηmicroόσιου και του ιδιωτικού δεν συνιστούν πάντα διακριτούς τοmicroείς microε αυστηρά

όρια (Παπαζήση 1999)

Γενικότερα η συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό είναι στενά συνδεδεmicroένη microε τα

γεγονότα του κύκλου ζωής Στην Ελλάδα οι γυναίκες που εργάζονται διατηρούν την απασχόλησή

τους microέχρι ένα συγκεκριmicroένο σηmicroείο της ζωής τους όπως είναι ο γάmicroος ή η γέννηση του πρώτου

τους παιδιού στην συνέχεια όmicroως την διακόπτουν χωρίς να επανέρχονται αργότερα στην αγορά

εργασίας (Θανοπούλου Κωτσοβέλου Παπαρούνη 1999 Μουσούρου 1996 Νικολαΐδου 1975) Ο

αριθmicroός των παιδιών συνδέεται αρνητικά microε την εργασία των γυναικών (Βελεντζάς 1988

Συmicroεωνίδου 1986 Συmicroεωνίδου 1989α Συmicroεωνίδου 1989β Συmicroεωνίδου 1990) Επίσης το εισόδηmicroα

του νοικοκυριού όταν ξεπερνά ένα συγκεκριmicroένο επίπεδο microπορεί να έχει αρνητική επίδραση στη

συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό

Όσο υπάρχει ένας καταmicroερισmicroός της εργασίας κατά φύλο όπου ο άνδρας δεν εmicroπλέκεται στα

οικιακά καθήκοντα στο σπίτι και η γυναίκα δεν έχει ίση πρόσβαση και ίσους όρους στη microισθωτή

εργασία οι δύο σύζυγοι συνεχίζουν να έχουν όχι microόνο κοινά αλλά και ξεχωριστά συmicroφέροντα ως

προς της εργασία της συζύγου Η ευχέρεια των γυναικών για διάθεση της εργασίας τους

περιορίζεται microε διάφορους τρόπους από τις ιδεολογικές προδιαγραφές για τον καταmicroερισmicroό της

εργασίας κατά φύλο και το φόρτο της microη προσοδοφόρου εργασίας που προσφέρουν οι γυναίκες

στο σπίτι Συνήθως όmicroως περιορίζεται και από τους άνδρες τους καθώς ο σύζυγος ασκεί έλεγχο

αποτρέποντας τη γυναίκα του από το να αναλάβει προσοδοφόρο εργασία Όπου η γυναίκα

εργάζεται microαζί microε τον άνδρα της (για παράδειγmicroα στη βιοτεχνία) ο σύζυγος ελέγχει το προϊόν της

εργασίας της Από αυτήν την άποψη η γυναικεία εργασία αποτελεί ένα πρίσmicroα για την

επανεξέταση θεσmicroών και πολιτισmicroικών διαδικασιών τις οποίες επαναπροσδιορίζει και

ανασηmicroασιοδοτεί Για παράδειγmicroα ο γάmicroος είναι microια διαδικασία συνεχούς διαπραγmicroάτευσης των

όρων συνύπαρξης και ανταλλαγής ανάmicroεσα στους συζύγους Παράλληλα διαπιστώνεται ότι οι

γυναίκες εφαρmicroόζουν στρατηγικές που τείνουν να βελτιώνουν τη σχετική τους θέση microέσα από την

εργασιακή τους εmicroπειρία (Συmicroεωνίδου 1994 Kavounidis 1985 Καβουνίδη 1989 Κετσετζοπούλου

Συmicroεωνίδη 2002 Πετρονώτη 1995α Πετρονώτη 1995β)

Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα η γυναικεία απασχόληση παρουσιάζει τα παρακάτω βασικά

χαρακτηριστικά Αύξηση της συmicromicroετοχής στο εργατικό δυναmicroικό βελτίωση του εκπαιδευτικού

επιπέδου των εργαζόmicroενων γυναικών αύξηση της απασχόλησης των γυναικών ως microισθωτών στον

τριτογενή τοmicroέα αύξηση και διατήρηση σε υψηλά επίπεδα της microακροχρόνιας ανεργίας των

γυναικών ((Αυδή ndash Καλκάνη 1989 ∆έδε 1995 Μουσούρου 1993 Παπαγαρουφάλη-Ιακώβου 1989

Πετρινιώτη 1989β Πετρινιώτη 1989γ Χλέτσος 1988)

Ωστόσο οι ερευνητές διαπιστώνουν microια σειρά αντιφατικών καταστάσεων και εξελίξεων όπως

είναι η σταδιακή επιλογή laquoανδρικώνraquo και τεχνολογικά προηγmicroένων επαγγελmicroάτων και κλάδων

αλλά και η περιορισmicroένη εκπροσώπηση των γυναικών σε ορισmicroένα επαγγέλmicroατα υψηλής

7

υπευθυνότητας και κοινωνικού κύρους (Ηλιού 1988 Μαγγανάρα 1988 Μαγγανάρα 1998

Πετρινιώτη 1991 Στρατηγάκη 1989β Στρατηγάκη 1987α Στρατηγάκη 1987β) Επίσης ισχυρίζονται

ότι το ελληνικό κράτος εξακολουθεί να στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά στον laquoυποχρεωτικό

αλτρουϊσmicroόraquo των γυναικών για να καλύψει τις τεράστιες αδυναmicroίες του στον τοmicroέα της πρόνοιας

ΑΜΟΙΒΟΜΕΝΗ ΚΑΙ ΜΗ ΑΜΟΙΒΟΜΕΝΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ

Το microεγαλύτερο κοmicromicroάτι της βιβλιογραφίας για τις γυναίκες και την εργασία τους

υπογραmicromicroίζει τη διαίρεση της εργασίας σε αmicroοιβόmicroενη και microη σε εργασία lsquomicroέσαrsquo και lsquoέξωrsquo από

το σπίτι ενώ εστιάζει στην εργασία που έχει το χαρακτήρα της laquomicroερικής απασχόλησηςraquo

Σύmicroφωνα microε πολλές ερευνητικές εργασίες και δηmicroοσιεύmicroατα η θέση των γυναικών στην

αγορά εργασίας καθορίζεται από τη θέση τους στην οικογένεια και από το γεγονός ότι σηκώνουν

το βάρος της οικιακής εργασίας Ο χώρος δουλειάςπαραγωγήςmicroισθωτής εργασίας είναι χώρος

όπου δεν διαmicroορφώνονται microόνο σχέσεις παραγωγής αλλά ασκούνται και σχέσεις εξουσίας

ανάmicroεσα στα φύλα Οι γυναίκες υφίστανται ιδιαίτερη εκmicroετάλλευση στην αγορά εργασίας εξαιτίας

των καθηκόντων τους στην οικογένεια Υποχρεώνονται να δεχθούν microερική απασχόληση ή

δουλειές microε δυσmicroενέστερους όρους εργασίας οι οποίες microπορούν να συνδυαστούν εύκολα microε τις

οικογενειακές τους υποχρεώσεις (∆ήmicroου 1989 Ζακοπούλου Παναγιωτοπούλου 1988α

Ζακοπούλου Παναγιωτοπούλου 1988β Καραmicroεσίνη 1998) O διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στους

ρόλους των δύο φύλων microεταξύ εργασίας και οικογένειας και αντίστοιχα ανάmicroεσα στον ιδιωτικό

και τον δηmicroόσιο χώρο παραγνωρίζει τη διάσταση της οικονοmicroικής συνεισφοράς των γυναικών

και έχει ως συνέπεια τη διαmicroόρφωση ειδικών ndashmicroειονεκτικών- συνθηκών στην πρόσληψη των

γυναικών στην εργασία στη διαmicroόρφωση των microισθών τους και στην επαγγελmicroατική τους εξέλιξη

(Κασιmicroάτη 1982 Κετσετζοπούλου 2002 Παναγιωτόπουλος 1998)

Η αύξηση της συmicromicroετοχής των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό υπήρξε αποτέλεσmicroα--σε

microεγάλο βαθmicroό--της αυξανόmicroενης συmicromicroετοχής τους στα συστήmicroατα εκπαίδευσης και κατάρτισης

(Γαβριήλ 1989 Ιωακείmicroογλου Καmicroινιώτη Κωστάκη Σκοπελίτου 1998 Καβουνίδη 1990

Κανελλόπουλος 1989 Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου 1998) Η αύξηση αυτή συmicroπορεύτηκε microε τις

ανάγκες που δηmicroιουργήθηκαν από τις εξελίξεις και τους microετασχηmicroατισmicroούς στις κοινωνικές

δοmicroές στην οικονοmicroική ανάπτυξη και στην οργάνωση της εργασίας Ωστόσο ένα τέτοιο γεγονός

δεν ακύρωσε τους microηχανισmicroούς παραγωγής προβληmicroάτων και διακρίσεων σε βάρος των

γυναικών στις δοmicroές της αγοράς εργασίας Από αυτήν την άποψη αρκετοί ερευνητές

διαπιστώνουν για παράδειγmicroα υποεκπροσώπηση των γυναικών σε σηmicroαντικούς τοmicroείς της

κοινωνικής και οικονοmicroικής ζωής όπως στον τοmicroέα της επιστήmicroης στην έρευνα στα κέντρα

λήψης αποφάσεων και γενικά στις υψηλές βαθmicroίδες της επαγγελmicroατικής ιεραρχίας (Ηλιού 1988

Μαγγανάρα 1988 Μαγγανάρα 1998) Από την άλλη πλευρά η απασχόληση των γυναικών έχει

αυξηθεί στις διοικητικές θέσεις και στους τοmicroείς των υπηρεσιών (Γεωργακοπούλου 1998) Αυτή

η κατάσταση συνυπάρχει microε microια τάση laquoπρολεταριοποίησηςraquo των γυναικών στον τοmicroέα των

8

υπηρεσιών όπου η απασχόλησή τους περιορίζεται σε χαmicroηλές και ανειδίκευτες θέσεις στην

επαγγελmicroατική ιεραρχία Στη βιοmicroηχανία η δραστηριότητα των γυναικών συγκεντρώνεται στους

τοmicroείς κατασκευής ειδών ένδυσης και κατασκευής τροφίmicroων και ποτών (Καβουνίδη 1982

Σαπουντζάκη 1991 Λαmicroπριανίδης Ανδριάς Καραγιάννης Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995) Από την δε

κατανοmicroή των ενταγmicroένων ερευνητών σε βαθmicroίδες διαπιστώνεται ότι στις υψηλές βαθmicroίδες οι

γυναίκες είναι ελάχιστες ενώ η διαφορά microειώνεται στις χαmicroηλότερες ερευνητικές βαθmicroίδες

(Αλιπράντη-Μαράτου 2001 Τεπέρογλου Μαράτου-Αλιπράντη Κετσετζοπούλου 2001)

Όσον αφορά το εκπαιδευτικό προσωπικό στην προσχολική εκπαίδευση η συντριπτική

πλειονότητα είναι γυναίκες στη στοιχειώδη και microέση εκπαίδευση πάνω από το microισό των

διδασκόντων είναι γυναίκες ενώ στο διδακτικό προσωπικό ανώτατης εκπαίδευσης οι γυναίκες

υποεκπροσωπούνται Όπως επίσης διαπιστώνεται από τα στοιχεία της στατιστικής υπηρεσίας

για το 2000 οι γυναίκες απόφοιτες ανώτατης εκπαίδευσης πλήττονται από την ανεργία σε πολύ

microεγαλύτερα ποσοστά από τους άνδρες (Παπαδόπουλος Σερεmicroέτης 1998β Πετρινιώτη 1989α

Πετρινιώτη 1989γ)

Η έρευνα για την εργασία των γυναικών στην Ελλάδα έχει δώσει έmicroφαση στην αmicroειβόmicroενη

απασχόληση (Κασιmicroάτη 1982 Καραmicroεσίνη 1998 Θανοπούλου 1992) Οι περισσότερες microελέτες

και έρευνες εντάσσονται στην προβληmicroατική της ισότητας των δύο φύλων και όχι στην

προβληmicroατική των σχέσεων εξουσίας ανάmicroεσα στα φύλα Η φεmicroινιστική και κυρίως η microαρξιστική

προσέγγιση κατέδειξε ότι η συmicromicroετοχή των γυναικών στην lsquoεξωοικιακήrsquo παραγωγική διαδικασία

σε σύγκριση microε των ανδρών χαρακτηρίζεται από χαmicroηλές αmicroοιβές για την παροχή ίσης

εργασίας (Πετράκη-Κώττη 1985 Πετράκη-Κώττη 1998) Οι γυναίκες απολύονται πρώτες σε

περιόδους κρίσης ενώ πλήττονται από την ανεργία και την υποαπασχόληση διπλάσια από τους

άνδρες Επίσης κατέχουν κατώτερες θέσεις σε όλους τους οικονοmicroικούς τοmicroείς και συmicromicroετέχουν

σε κάθε είδος οικογενειακής επιχείρησης σαν microη- αmicroειβόmicroενα microέλη σε ένα πολλαπλάσια

υψηλότερο ποσοστό από τους άνδρες τους κατεξοχήν ιδιοκτήτες και διαχειριστές των

επιχειρήσεων (ΙωακείmicroογλουΚαmicroινιώτη Κωστάκη Σκοπελίτου 1998 Καραντινός 1987

Πετρινιώτη 1989β Σακέλλης 1993)

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΜΗ - ΑΜΟΙΒΟΜΕΝΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Οι γυναίκες χάρη στην υποκειmicroενική προσέγγιση και τη βιωmicroένη τους εmicroπειρία κατέδειξαν

ότι ο χρόνος εργασίας δεν είναι microόνο ο εmicroπορευmicroατοποιηmicroένος αλλά και ο αόρατος της microη-

αmicroειβόmicroενης εργασίας και συνέβαλαν στον lsquoαντικειmicroενικότεροrsquo ορισmicroό του Στην laquoεπίσηmicroηraquo

οικονοmicroία έχει καθιερωθεί (από την οικονοmicroική επιστήmicroη) η κατηγορία των laquoσυmicroβοηθούντων και

microη αmicroειβόmicroενων microελών της οικογένειαςraquo η πλειοψηφία της οποίας αποτελείται από γυναίκες

(αγροτικός χώρος και επιχειρήσεις) Ωστόσο όλοι σχεδόν οι microελετητές συmicroφωνούν ότι ο ρόλος

9

της γυναίκας στην αγορά εργασίας δεν είναι αυτοδύναmicroος Επίσης διαπιστώνουν έντονη την

τάση η απασχολούmicroενη γυναίκα να προτιmicroά την εξαρτηmicroένη εργασία σε όλες τις επαγγελmicroατικές

κατηγορίες Η γυναικεία microη αmicroοιβόmicroενη εργασία τις περισσότερες φορές παίρνει το χαρακτήρα

της laquoεθελοντικήςraquo εργασίας Ως τέτοια ορίζεται ο όγκος της εργασίας που χρειάζεται να

αναλάβουν οι γυναίκες-microέλη των νοικοκυριών και δεν αφορά microόνο τις υπηρεσίες που

παρέχονται υποτυπωδώς όπως η φροντίδα των ηλικιωmicroένων αλλά επεκτείνεται και στις

υπηρεσίες που παρέχονται δηmicroόσια όπως είναι η υγεία Οι γυναίκες-συγγενείς που φροντίζουν

τον νοσηλευόmicroενο ασθενή στα νοσοκοmicroεία της Αθήνας είναι αναγκαίο στοιχείο για τη λειτουργία

της περίλθαψης microε περιορισmicroένο νοσηλευτικό προσωπικό Αυτή η εθελοντική εργασία σπανίως

αναγνωρίζεται ως τέτοια και ο όγκος της microένει να αποτιmicroηθεί Πρόκειται για ένα είδος απλήρωτης

οικιακής εργασίας που συmicroπληρώνει την ελλειmicroατική λειτουργία των δηmicroόσιων υπηρεσιών

Ειδικά στην πόλη διαmicroορφώνεται ένα γυναικείο εργατικό δυναmicroικό που ενώ επιθυmicroεί να εργαστεί

βρίσκεται παγιδευmicroένο σε έναν κόσmicroο lsquoοικιακήςrsquo εργασίας η οποία αποκρύπτεται γιατί

περιγράφεται ως lsquoπροσφοράrsquo lsquoαγάπηrsquo και lsquoφροντίδαrsquo Στην Ελλάδα η παροχή υπηρεσιών από

το κράτος προϋποθέτει την ύπαρξη της νοικοκυράς lsquoπλήρους απασχόλησηςrsquo σε κάθε νοικοκυριό

(Βαΐου Γολέmicroης Λαmicroπριανίδης Χατζηmicroιχάλης Χρονάκη 1996 ∆ήmicroου 1989 Καραmicroεσίνη 1998

Κασιmicroάτη 1982)

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΕΥΕΛΙΚΤΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ

Ο όρος laquoευέλικτεςraquo ή laquoάτυπεςraquo microορφές απασχόλησης χρησιmicroοποιείται για να περιγράψει

τις microορφές εκείνες που αποκλίνουν από το κανονικό microοντέλο εργασίας το οποίο παραπέmicroπει

στην σχέση εξαρτηmicroένης εργασίας πλήρους απασχόλησης (για την Ελλάδα 40 ώρες

εβδοmicroαδιαίως) αορίστου χρόνου ∆ηλαδή για εργασία που παρέχεται έναντι microισθού ή

ωροmicroισθίου και είναι εξαρτηmicroένη από έναν εργοδότη Βέβαια η έννοια της ευελιξίας στην αγορά

εργασίας δεν αφορά microόνο τις ώρες εργασίας και το εργασιακό καθεστώς (αορίστου ή ορισmicroένου

χρόνου) αλλά και τους microισθούς καθώς και τα εργασιακά δικαιώmicroατα (συντάξεις επιδόmicroατα

άδειες κοινωνική ασφάλιση κλπ) Από τις διάφορες κατηγορίες ευέλικτης απασχόλησης οι

ερευνητές δίνουν έmicroφαση στην lsquomicroερική απασχόλησηrsquo η οποία σε αντίθεση microε την καθηmicroερινή και

microε πλήρες ωράριο εργασία αποτελεί microια microορφή παροχής εργασίας microειωmicroένου χρόνου microε

microειωmicroένες αποδοχές Επίσης αναφέρονται και στην lsquoάτυπηrsquo απασχόληση της οποίας βασική

συνθήκη ύπαρξης είναι η microεγάλη προσφορά εργατικού δυναmicroικού που βρίσκεται σε δυσmicroενή

θέση στην αγορά εργασίας αναφορικά microε την ηλικία το φύλο και την κοινωνική προέλευση

(Αβραmicroίδου 2001 Αθανασιάδου Βαϊου Χατζηmicroιχάλης 1997 Πετροπούλου Μιmicroίκου 2001

Kyriazis 1999 Λυmicroπεράκη Μουρίκη 1996 Μουρίκη 1991β Παζαρζή 1991 Σεβαστίδης 1999

Symeonidou-Alatopoulou 1980 Symeonidou 1997)

Στην Ελλάδα άργησαν να θεσmicroοθετηθούν--microόλις το 1990--οι ευέλικτες microορφές

απασχόλησης και microέχρι πρόσφατα εφαρmicroόζονταν ανεπίσηmicroα στον κόσmicroο της παραοικονοmicroίας

10

Επιπλέον το 1998 θεσmicroοθετήθηκαν ρυθmicroίσεις στην αγορά εργασίας που αφορούν την

προστασία των laquoάτυπαraquo εργαζοmicroένων ενώ παράλληλα επιδιώχθηκε και η καταγραφή του

microεγέθους της laquoάτυπηςraquo απασχόλησης Η καθυστέρηση αυτή είχε σαν αποτέλεσmicroα τη microικρή

σχετικά παραγωγή θεωρητικών ερευνών για το εξεταζόmicroενο θέmicroα και κατά συνέπεια την

περιορισmicroένη συστηmicroατική γνώση των ποικίλων όψεων του φαινοmicroένου Το γεγονός ότι οι

microορφές αυτές απασχόλησης άργησαν να θεσmicroοθετηθούν στην Ελλάδα εξηγεί και γιατί

αποτελούν αντικείmicroενο microελέτης και διερεύνησης τα τελευταία κυρίως χρόνια

Σύmicroφωνα microε τους microελετητές οι ευέλικτες microορφές απασχόλησης τείνουν να ενισχύουν και νrsquo

αναπαράγουν τον lsquoπαραδοσιακόrsquo ρόλο της γυναίκας παρά να τον ανατρέπουν διότι πέρα από

ορισmicroένα κοινά για τους εργαζόmicroενους αρνητικά χαρακτηριστικά οι microορφές αυτές απασχόλησης

αφορούν ειδικά τις γυναίκες εργαζόmicroενες Η κύρια προβληmicroατική που αναδεικνύεται από τα

επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα αφορά τους όρους microε τους οποίους οι γυναίκες εισέρχονται στην εν

λόγω αγορά εργασίας

Πιο συγκεκριmicroένα είναι κυρίαρχη η άποψη ότι microε την επέκταση των ευέλικτων microορφών

απασχόλησης επιβεβαιώνεται καταρχήν ο συmicroπληρωmicroατικός χαρακτήρας της γυναικείας

εργασίας και η ευκαιριακή συmicromicroετοχή της γυναίκας στην παραγωγή Επιπλέον αποτρέπεται η

πλήρης και ισότιmicroη συmicromicroετοχή της γυναίκας στην παραγωγή καθώς εγκλωβίζεται στο δίληmicromicroα

ldquoαβέβαιη και υποβαθmicroισmicroένη δουλειά ή ανεργίαrdquo Επίσης microε την ευρεία συmicromicroετοχή των

γυναικών στις ευέλικτες microορφές απασχόλησης ενισχύεται η παραδοσιακή διάκριση ανάmicroεσα σε

lsquoανδρικάrsquo και lsquoγυναικείαrsquo επαγγέλmicroατα ενώ διαιρείται κατά κάποιον τρόπο η αγορά εργασίας σrsquo

έναν κορmicroό εργαζοmicroένων γένους αρσενικού (microε πλήρη απασχόληση υψηλή ειδίκευση και

ικανοποιητικές αmicroοιβές) και σε microία περιφέρεια εργαζοmicroένων γένους θηλυκού (microε επισφαλή

απασχόληση ανειδίκευτη και microε χαmicroηλές αmicroοιβές) Ωστόσο microερικοί κοινωνιολόγοι εκφράζουν

αντίθετη άποψη εκτιmicroώντας ότι microε τις νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης οι γυναίκες έχουν

microεγαλύτερη πρόσβαση στην αγορά εργασίας και έτσι περιορίζεται ο αποκλεισmicroός τους απrsquo

αυτήν επίσης δηmicroιουργούνται οι συνθήκες για την ουσιαστική βελτίωση της σχέσης των δύο

φύλων εξαιτίας microιας συmicromicroετρικής κατανοmicroής της οικιακής εργασίας Επισηmicroαίνεται ακόmicroη ότι

διαφορετικοί λόγοι ωθούν τα δύο φύλα σrsquo αυτές τις microορφές απασχόλησης Έτσι ενώ οι άνδρες

επιλέγουν την ευέλικτη απασχόληση προκειmicroένου να ενισχύσουν το κύριο εισόδηmicroά τους οι

γυναίκες επιδιώκουν microέσα από τη microορφή αυτή απασχόλησης να εξασφαλίσουν ένα κύριο και

microοναδικό εισόδηmicroα (Καραντινός Ζιώmicroας Κετσετζοπούλου Μουρίκη 1997 Μουρίκη 1991α

Πελαγίδης 1989 Πετρινιώτη 1991 Πιζάνιας 1995 Σακέλλης 1993)

ΜΕΡΙΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΚΑΙ ΕΜΦΥΛΕΣ ∆ΙΑΚΡΙΣΕΙΣ

Από το σύνολο των θεωρητικών ερευνών αρκετές αναφέρονται στη microερική απασχόληση και

στις διακρίσεις που αυτή συνεπάγεται για την αγορά εργασίας microε βάση το φύλο Οι έρευνες στη

microεγάλη τους πλειοψηφία αναφέρονται στις έmicromicroεσες διακρίσεις στις οποίες οδηγεί η

11

συγκεκριmicroένη microορφή απασχόλησης σε βάρος των εργαζόmicroενων γυναικών (Karantinos 1998

Moussourou Spiliotopoulos 1984 Παυλίδου 1989 Psacharopoulos 1983 Τσουκαλάς 1985

Φράγκος 1990)

Οι θέσεις που προσφέρονται για microερική απασχόληση καταλαmicroβάνονται ως επί το πλείστον

από γυναίκες πρόκειται για χαmicroηλά αmicroειβόmicroενες θέσεις εργασίας (τηλεφωνήτριας

δακτυλογράφου καθαρίστριας κα) για τις οποίες δεν απαιτείται ειδικότητα ούτε ιδιαίτερη

ευκαιρία για επαγγελmicroατική εκπαίδευση Στην προκειmicroένη περίπτωση η microερική απασχόληση

συντηρεί τις lsquoπαραδοσιακέςrsquo γυναικείες εργασίες (δακτυλογράφου νοσοκόmicroας κά ) και καθώς

γίνεται πιο lsquoθηλυκήrsquo ενισχύει τον έmicroφυλο καταmicroερισmicroό της εργασίας σε βάρος των γυναικών

Επιπλέον οι γυναίκες υφίστανται ιδιαίτερη εκmicroετάλλευση στην αγορά εργασίας καθώς--εξαιτίας

των καθηκόντων τους στην οικογένεια--αναγκάζονται να δεχτούν θέσεις microερικής απασχόλησης

Σύmicroφωνα microε τις κοινωνιολογικές προσεγγίσεις το καθεστώς της microερικής απασχόλησης

ευθύνεται σε microεγάλο βαθmicroό για τη διαφορετική κατά φύλο σύνθεση των βαθmicroίδων της ιεραρχίας

Ειδικότερα στον τραπεζικό κλάδο ενώ παρατηρείται microία τάση εξάλειψης του επαγγελmicroατικού

διαχωρισmicroού κατά φύλο η ίδια τάση φαίνεται νrsquo ανακόπτεται microε την επέκταση της microερικής

απασχόλησης Αυτό συmicroβαίνει καθώς στον τραπεζικό τοmicroέα το microεγαλύτερο microέρος της γυναικείας

απασχόλησης εmicroπίπτει στην κατηγορία της microερικής απασχόλησης (Γεωργακοπούλου 1998

Στρατηγάκη 1989β Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Πετρινιώτη 1998)

Ένα ακόmicroη χαρακτηριστικό της microερικής απασχόλησης των γυναικών στην Ελλάδα είναι ότι

συναντάται ευρέως στο πλαίσιο του συστήmicroατος lsquoφασόνrsquo στις διάφορες βιοmicroηχανικές και βιοτεχνικές

microονάδες και κυρίως στην κλωστοϋφαντουργία και στους κλάδους ένδυσης και υπόδυσης (Βαϊου amp

Χατζηmicroιχάλης 1997 Κανταράκη 2001 Λυmicroπεράκη 1991 Σαπουντζάκη 1991) Οι γυναίκες από

αυτήν την άποψη συγκαταλέγονται σrsquo ένα κατrsquo εξοχήν δευτερεύον εργατικό δυναmicroικό και

λειτουργούν ως laquoεφεδρικός στρατόςraquo (Αβραmicroίδου 2001 Αθανασιάδου Πετροπούλου Μιmicroίκου

2001 Παζαρζή 1991)

Τέλος η microερική απασχόληση των γυναικών διέπεται από ορισmicroένα κοινά χαρακτηριστικά

Α) ∆εν απαιτεί ιδιαίτερη ειδίκευση και αυτό έχει σαν αποτέλεσmicroα τη διάκριση ανάmicroεσα σε lsquoγυναικείαrsquo

και lsquoανδρικάrsquo επαγγέλmicroατα πρόκειται για διάκριτη η οποία αmicroβλύνεται τα τελευταία χρόνια και

επανέρχεται microέσω της συνεχώς αυξανόmicroενης microερικής απασχόλησης

Β) Οι εργασίες microερικής απασχόλησης είναι συνήθως χαmicroηλά αmicroειβόmicroενες και σrsquo αυτό το καθεστώς

συmicroβάλλει η ανύπαρκτη σχεδόν συνδικαλιστική δράση των οmicroάδων που απασχολούνται microερικώς

Γ) Οι microερικά απασχολούmicroενοι αποτελούν microια κατηγορία εργαζοmicroένων των οποίων τα νοmicroικά

δικαιώmicroατα υστερούν έναντι εκείνων των εργαζοmicroένων microε κανονική απασχόληση

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ

Η αmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι θεωρείται συχνά ότι συνδυάζεται microε τα οικιακά lsquoκαθήκονταrsquo

των γυναικών Όmicroως η δουλεία στο σπίτι σε συνδυασmicroό microε την αmicroειβόmicroενη οικιακή εργασία δεν

12

εξασφαλίζει στις γυναίκες το χαρακτηρισmicroό και τα προνόmicroια των εργαζόmicroενων ούτε microεταβάλλει την

υποδεέστερη θέση τους στην αγορά εργασίας Οι γυναίκες ενσωmicroατώνονται στην αγορά εργασίας microε

όλες τις πραγmicroατικές και συmicroβολικές δεσmicroεύσεις του προσδιορισmicroού τους ως lsquoνοικοκυρώνrsquo Αυτός ο

προσδιορισmicroός στηρίζεται στην αποδοχή ότι υπάρχει ένας lsquoφυσικόςrsquo καταmicroερισmicroός εργασίας

ανάmicroεσα στα φύλα ότι υπάρχουν lsquoχώροιrsquo αλλά και lsquoχρόνοιrsquo που αντιστοιχούν σε κάθε φύλο από τη

lsquoφύσηrsquo του (Dubish 1986 Friedl 1986 Ηirschon 1981 Ιγγλέση 1990) Ωστόσο τα κοmicromicroάτια της

ανθρώπινης εργασίας οι χώροι οι χρόνοι και η σχέση τους microε το φύλο των εργαζοmicroένων αποτελούν

microια ολότητα Παράλληλα συνιστούν διαφορετικές όψεις ενός συστήmicroατος που κατασκευάζει τα

κοινωνικά φύλα (Κετσετζοπούλου Συmicroεωνίδη 2002 Σινόπουλος 1986 Sinopoulos 1988)

Η αmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι συνεπάγεται ανασφάλεια πολλές ώρες δουλειάς για microικρή

αmicroοιβή έλλειψη κοινωνικής ασφάλειας κά Πολλοί ερευνητές τονίζουν ότι η υποτίmicroηση αυτής

της microορφής απασχόλησης διαιωνίζει την αντίληψη ότι στην πραγmicroατικότητα τις γυναίκες αυτές

τις συντηρούν οι άνδρες τους Από την άλλη microεριά η υποτίmicroηση αυτή αποτελεί πηγή κοινωνικής

υπεροχής για τους άνδρες καθώς ενισχύει την παραδοσιακή ταύτιση των γυναικών microε τη

φροντίδα των παιδιών και του νοικοκυριού (Αλιπράντη-Μαράτου 1999) Επιπλέον οι

εργαζόmicroενες στο σπίτι δύσκολα microπορούν να διαχωρίσουν τους όρους εργασίας της lsquoνοικοκυράςrsquo

και της lsquoεργαζόmicroενηςrsquo microε αmicroοιβή καθώς παραβιάζονται τα όρια και αλληλοδιαπλέκονται ο

ιδιωτικός χώρος microε το χώρο εργασίας (Βαΐου 1989 Βαΐου Στρατηγάκη Χρονάκη 1991

Θανοπούλου Κωτσοβέλου Παπαρούνη 1999 Κετσετζοπούλου Συmicroεωνίδη 2002) Στην

προσπάθεια να συνδυαστούν οι δύο αυτοί κόσmicroοι οι κατά φύλο ανισότητες εντείνονται

τοποθετώντας τις γυναίκες σε υποδεέστερες θέσεις δεδοmicroένου ότι ως εργαζόmicroενες στο σπίτι δεν

microπορούν να αποκτήσουν και να παγιώσουν την ταυτότητα της lsquoεργαζοmicroένηςrsquo ούτε απέναντι

στον εαυτό τους ούτε απέναντι στους άλλους εργαζόmicroενους Είναι αυτές που αποmicroακρύνονται

microένουν έξω από το συνδικαλιστικό κίνηmicroα και υποβάλλονται σε σκληρή καταπίεση

(Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου 1986 Ζακοπούλου Παναγιωτοπούλου 1988α Κραβαρίτου

1992)

Επιπρόσθετα το γεγονός ότι η αmicroειβόmicroενη εργασία στο σπίτι δεν καταγράφεται στις

επίσηmicroες στατιστικές έχει σαν αποτέλεσmicroα να υποτιmicroάται περισσότερο η συνολική εργασία των

γυναικών παρά των ανδρών Έτσι αναπαράγονται οι κατά φύλο ανισότητες όχι πλέον microε τον

αποκλεισmicroό των γυναικών αλλά βάσει των όρων microε τους οποίους εργάζονται

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟ∆ΟΧΕΣ

Μερικές από τις έρευνες και τα επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα διερευνούν τους τρόπους microε τους

οποίους η γυναικεία εργασία στερείται υλικό αντίκρυσmicroα σε σχέση microε την αντίστοιχη αντρική Η

έννοια του lsquomicroισθούrsquo προσδιορίζεται από microια σειρά παραγόντων που αφορούν βασικά τις γυναίκες

και την πρόσληψή τους ως lsquoεργαζόmicroενεςrsquo από το σύνολο του εργασιακού τους περιβάλλοντος

Οι ερευνητές που έχουν πραγmicroατοποιήσει microισθολογικές microελέτες διαπιστώνουν ότι υπάρχει

13

ένα microεγάλο microισθολογικό χάσmicroα ανάmicroεσα στην αντρική και την γυναικεία εργασία (Kanellopoulos

1982 Karamessini 2002 Καραmicroεσίνη Ιωακείmicroογλου 2003 Κασιmicroάτη 1988 Κουκουλή-

Σπηλιωτοπούλου 1988 Ntermanakis Petroglou Sereti Zervou 2002 Πετράκη-Κώττη 1998) Το

γεγονός αυτό θεωρείται αποτέλεσmicroα τόσο των εργοδοτικών πρακτικών όσο και των συλλογικών

διαπραmicroατεύσεων που καθορίζουν τους βασικούς microισθούς στα επαγγέλmicroατα και τους κλάδους

Αποδίδεται επίσης ιστορικά στις κοινωνικές αντιλήψεις περί κατώτερης αξίας της γυναικείας

εργασίας σε σχέση microε την ανδρική καθώς και στη microικρή συνδικαλιστική δύναmicroη των εργαζόmicroενων

στα επαγγέλmicroατα και τους κλάδους όπου επικρατούν οι γυναίκες Ένας ακόmicroη προσδιοριστικός

παράγοντας του χάσmicroατος αmicroοιβών microεταξύ των φύλων είναι οι διαφορές φύλου στην εργασιακή

εmicroπειρία και την προϋπηρεσία στην δουλειά Αυτό δεν οφείλεται microόνο στο γεγονός ότι το γυναικείο

εργατικό δυναmicroικό είναι πιο νεανικό από το ανδρικό αλλά συνδέεται και microε τις διακοπές στη

σταδιοδροmicroία των γυναικών Συνεπώς το κλείσιmicroο της ψαλίδας των αmicroοιβών microεταξύ των φύλων

προϋποθέτει την διευκόλυνση των γυναικών ώστε να microη διακόπτουν την επαγγελmicroατική τους

δραστηριότητα και να επανεντάσσονται στην αγορά εργασίας χωρίς υποβάθmicroιση του microισθού και

των όρων απασχόλησής τους Απαιτεί ακόmicroη τη βελτίωση των προοπτικών προαγωγής και

επαγγελmicroατικής τους εξέλιξης

Ένα επιχείρηmicroα βάσει του οποίου διαρθρώνεται η προβληmicroατική περί microισθολογικού χάσmicroατος

είναι ότι οι γυναίκες έχουν microικρότερη ισχύ από τους άνδρες σε επίπεδο ατοmicroικής διαπραγmicroάτευσης

των microισθών Μεγαλύτερα περιθώρια για άmicroεσες διακρίσεις στις αmicroοιβές υπάρχουν στις microικρές απrsquo

ότι στις microεγάλες επιχειρήσεις διότι η διάρθρωση των microισθών είναι αδιαφανής τα συνδικάτα

απουσιάζουν και οι συνάδελφοι φοβούmicroενοι αντίποινα από τον εργοδότη είναι απρόθυmicroοι να

καταθέσουν στα δικαστήρια υπέρ microιας εργαζόmicroενης που υφίσταται διάκριση

Γενικά όλοι σχεδόν οι ερευνητές συmicroφωνούν ότι αν και η αρχή της ίσης αmicroοιβής για εργασία

ίσης αξίας κατοχυρώθηκε από το Σύνταγmicroα του 1975 έχει αγνοηθεί έκτοτε παντελώς τόσο από

τους κοινωνικούς εταίρους όσο και από τις κυβερνήσεις

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΝ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Η εργασία των γυναικών στον microη γεωργικό τοmicroέα είναι στο microέγιστο βαθmicroό της ορατή

microετρήσιmicroη αmicroειβόmicroενη και ασφαλισmicroένη ενώ η εργασία των αγροτισσών στις οικογενειακές

εκmicroεταλλεύσεις microετριέται εmicromicroέσως από τα δηmicroογραφικά microεγέθη και κατά κανόνα δεν αmicroοίβεται Η

έρευνα σχετικά microε τη συmicroβολή των γυναικών στην ανάπτυξη του αγροτικού χώρου παρουσιάζεται

εξαιρετικά ισχνή και χαρακτηρίζεται από microια γενικότερη έλλειψη εmicroπειρικών ερευνών και

συγκεκριmicroένων αναλύσεων

Στην ελληνική βιβλιογραφία η οποία εξετάζει τη συmicromicroετοχή των γυναικών στην αγροτική

ανάπτυξη διακρίνουmicroε δύο βασικές κατευθύνσεις Η microία επικεντρώνεται στη συmicromicroετοχή της

γυναίκας στην αγροτική ανάπτυξη την οποία προσεγγίζει σε σχέση microε το ζήτηmicroα της

πολυαπασχόλησης και των πολυαπασχολούmicroενων αγροτικών νοικοκυριών ενώ παράλληλα

14

εστιάζεται στα χαρακτηριστικά και τις ανάγκες της οικογενειακής εκmicroετάλλευσης (Cavounidis 1983

Γιδαράκου 1996 Γιδαράκου 1999 ∆αmicroιανός Κασίmicroης Μωυσίδης Ντεmicroούζης 1994 Gidarakou

1990 Gourdomichalis 1991 Kalantaridis Labrianidis 1999 Καφφέ- Γιδαράκου 1998 Κοβάνη

1987 Μωυσίδης 1986 Zακοπούλου 1999) Το βασικό συmicroπέρασmicroα που προκύπτει είναι ότι η

γυναίκα αντιmicroετωπίζει αδιέξοδα εξαιτίας του ότι η εργασία της στην γεωργική εκmicroετάλλευση δεν

αναγνωρίζεται ισότιmicroα microε αυτήν του άνδρα Η δεύτερη ερευνητική κατεύθυνση προσανατολίζεται

στον περιορισmicroό της γυναίκας στο νοικοκυριό ο οποίος δεν την ικανοποιεί ιδιαίτερα και έτσι ωθείται

να ασχοληθεί microε εξωγεωργικές δραστηριότητες (Stratigaki 1988)

Βάσει των ερευνών τη δεκαετία του rsquo90 εντοπίστηκαν δύο νέες κατηγορίες απασχόλησης για

τις γυναίκες στην ύπαιθρο α) οι γυναίκες γεωργοί-αρχηγοί της εκmicroετάλλευσης οι οποίες συνιστούν

και microειοψηφία στο σύνολο και β) οι γυναίκες microε αmicroοιβόmicroενη εργασία εξωγεωργικού χαρακτήρα στις

υπηρεσίες και τη βιοmicroηχανία ή απασχολούmicroενες microε παραγεωργικές δραστηριότητες εντός και εκτός

του νοικοκυριού τους (αγροτουρισmicroός χειροτεχνία) Στην πρώτη περίπτωση τονίζεται η

περιθωριοποίηση της γυναικείας εργασίας λόγω της microηχανοποίησης των γεωργικών εργασιών

όπου υπάρχει σαφής διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στις ανδρικές και τις γυναικείες εργασίες Οι γυναίκες

εσωτερικεύουν το ρόλο τους και ειδικεύονται στην εργασία microέσα στο νοικοκυριό δεδοmicroένου ότι η

παραγωγική γεωργική σφαίρα διακρίνεται από εκείνη της αναπαραγωγής του νοικοκυριού Η

δεύτερη περίπτωση συνδέεται microε την κατώτερη θέση της γυναίκας- συζύγου στην ιεραρχία της

εκmicroετάλλευσης δηλαδή στο ρόλο που επιτελεί στην γεωργική παραγωγική διαδικασία καθώς και

στη φύση των αγροτικών εργασιών

Η εργασιακή εmicroπλοκή της γυναίκας στην γεωργική επιχείρηση είναι εξίσου σηmicroαντική για την

αναγνώρισή της ως lsquoγεωργούrsquo στο πλαίσιο της αγροτικής κοινότητας Οι γυναίκες γίνονται microέλη

των αγροτικών συνεταιρισmicroών αλλά οι σύζυγοι είναι αυτοί που παρακολουθούν τις συνελεύσεις

οφελούνται από προγράmicromicroατα γεωργικής εκπαίδευσης και τελικά συmicromicroετέχουν ενεργά στην

διαδικασία λήψης γεωργικών αποφάσεων Έτσι η σύζυγος καταλήγει να έχει microια lsquoονοmicroαστικήrsquo

γεωργική ταυτότητα Η παραπάνω διαπίστωση συνδέεται microε τις κυρίαρχες αντιλήψεις περί

ανδρισmicroού στο βαθmicroό που η microεταβίβαση της ιδιότητας της lsquoγεωργούrsquo στις γυναίκες συζύγους θα

ήταν πολλαπλά απαξιωτική για τους άνδρες συζύγους (εφόσον και microια γυναίκα microπορεί νrsquo ασχοληθεί

microε τη γεωργία)

Οι ανισότητες που συνδέονται microε τον καταmicroερισmicroό της εργασίας microεταξύ των δύο φύλων

απορρέουν από τη θέση της γυναίκας στην οργάνωση της οικογένειας και δεν αίρονται στον εξω-

αγροτικό τοmicroέα αλλά αναπαράγονται microε τον ίδιο τρόπο Στον αγροτικό χώρο η ανισότητα των

ευκαιριών microεταξύ των δύο φύλων συνδέεται άmicroεσα microε την microηχανοποίηση της γεωργικής

παραγωγικής εργασίας όπως επίσης και microε την κατανοmicroή των ρόλων στο αγροτικό νοικοκυριό

Πολλοί κοινωνιολόγοι του αγροτικού χώρου διαπιστώνουν τον αυτο-αποκλεισmicroό των γυναικών ο

οποίος αποτελεί συνάρτηση της ανισότητας ευκαιριών που microε τη σειρά της προσδιορίζεται από

περιοριστικές εσωτερικευmicroένες αξίες και κανόνες συmicroπεριφοράς Ειδικότερα συνδέεται microε

15

συγκεκριmicroένες συmicroπεριφορές που lsquoεξουδετερώνουνrsquo τις γυναίκες ως ενεργά συmicromicroετέχοντα

υποκείmicroενα στην αγροτική κοινωνία και οικονοmicroία και θέτουν σε λειτουργία τα έmicroφυλα στερεότυπα

(Petronoti 1981)

Οι γυναίκες που ασχολούνται στον αγροτικό τοmicroέα παραγωγής δεν έχουν αναγνωρισmicroένη

επαγγελmicroατική ταυτότητα ως laquoαγρότισσεςraquo (Παπαγαρουφάλη 1986 Παπαδόπουλος Κασίmicroης

2000 Σαφιλίου 2002) Ενώ οι αγρότες lsquoεπαγγελmicroατοποιούνταιrsquo οι αγρότισσες lsquoνοικοκυροποιούνταιrsquo

Αυτό έχει σαν αποτέλεσmicroα--αλλά ταυτόχρονα συνιστά και αιτία για--τους πολλαπλούς

αποκλεισmicroούς των γυναικών από την απόκτηση microιας παγιωmicroένης επαγγελmicroατικής ταυτότητας α)

ενδοοικογενειακός αποκλεισmicroός (αποκλεισmicroός από τους συζύγους) β) αποκλεισmicroός προερχόmicroενος

από την εσωτερίκευση προτύπων δεδοmicroένου ότι το γεωργικό επάγγελmicroα είναι συνώνυmicroο του

ανδρικού επαγγέλmicroατος και γ) θεσmicroικός αποκλεισmicroός που σχετίζεται microε την ηλικία τη microόρφωση

και την επαγγελmicroατική κατάρτιση Ωστόσο η παροχή εκπαίδευσης στις γυναίκες αγρότισσες δεν

σηmicroαίνει αυτόmicroατα καλύτερη υποδοχή τους στην αγορά εργασίας

Για τις γυναίκες της υπαίθρου οι νέες εργασιακές προκλήσεις αναδεικνύονται κυρίως σε

παραγεωργικές δραστηριότητες επιχειρηmicroατικής microορφής στον αγροτοτουρισmicroό την αξιοποίηση

αγροτικών προϊόντων και ειδών πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καθώς και στη βιολογική γεωργία Μια

σηmicroαντική ερευνητική πρόκληση αποτελεί βέβαια το ερώτηmicroα κατά πόσο η γυναικεία

πολυδραστηριότητα συmicroβάλλει στον προσδιορισmicroό microιας νέας ταυτότητας των γυναικών η οποία

γίνεται αισθητή και έχει διαρκή παρουσία στον αγροτικό χώρο

Πολλές έρευνες στον αγροτικό χώρο διαπιστώνουν ότι το ιδιότυπο της οικογενειακής

εκmicroεταλλευσης ως lsquoεπιχείρησηςrsquo στην αγροτική παραγωγή και οι σχέσεις εξουσίας microεταξύ των

φύλων που αναπτύσσονται στο αγροτικό νοικοκυριό καλλιέργησαν κατά τη διαδικασία

εκσυγχρονισmicroού της παραγωγής συνθήκες καταmicroερισmicroού της εργασίας οι οποίες έβγαλαν τη

γυναίκα από το lsquoαόρατοrsquo πεδίο της εργατικής δύναmicroης Τις δύο τελευταίες δεκαετίες η έρευνα

σχετικά microε τα ζητήmicroατα των γυναικών του αγροτικού χώρου αποκάλυψε τη συmicroβολή της γυναίκας

στην επιβίωση του αγροτικού νοικοκυριού Την έκανε πιο lsquoορατήrsquo ως εργατική δύναmicroη και έθεσε

ταυτόχρονα την πρόκληση για τον επαναπροσδιορισmicroό των συmicroβατικών ορισmicroών της

lsquoαπασχόλησηςrsquo και του lsquoεργαζόmicroενου ατόmicroουrsquo που χρησιmicroοποποιεί η στατιστική πρόκειται για

ορισmicroούς από τους οποίους διαφεύγει η αποτίmicroηση ενός σηmicroαντικού microέρους της γυναικείας

αποσχόλησης επειδή δεν συνδέεται microε την παραγωγή προϊόντων για την αγορά Αποκάλυψε

επίσης την κρίση της επαγγελmicroατικής ταυτότητας που αντιmicroετωπίζει η εργαζόmicroενη γυναίκα στον

αγροτικό τοmicroέα καθώς βρίσκεται στη σκιά του άνδρα αρχηγού της εκmicroετάλλευσης και σrsquo έναν

κόσmicroο όπου πλέον το lsquoεπάγγελmicroαrsquo τείνει να προσδιορίζει την lsquoκοινωνική ταυτότηταrsquo του ατόmicroου

Στον αγροτικό χώρο η ανάπτυξη επιχειρηmicroατικών πρωτοβουλιών (microε τη microορφή

συνεταιρισmicroών) από γυναίκες αποτελεί ένα σχετικά καινούριο φαινόmicroενο Οι τοmicroείς στους οποίους

αναπτύσσουν επιχειρηmicroατική δράση οι γυναίκες αφορούν στον αγροτοτουρισmicroό στη βιοτεχνική-

οικοτεχνική παραγωγή και εmicroπορία ειδών που προέρχονται από τη microεταποίηση προϊόντων της

16

γεωργικής εκmicroετάλλευσης στην κατασκευή και εmicroπορία προϊόντων της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς

(είδη λαϊκής τέχνης) καθώς και στην παραγωγή και εmicroπορία προϊόντων εναλλακτικών microορφών

γεωργίας (Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 2000 Γιδαράκου 1998 ΠΑΣΕΓΕΣ 2000) Οι

αγροτοτουριστικοί συνεταιρισmicroοί ιδρύθηκαν microε πρωτοβουλία της Γενικής Γραmicromicroατατείας Ισότητας

στόχος της οποίας ήταν κυρίως η απόκτηση εκ microέρους των συνεταιρισmicroένων γυναικών οικονοmicroικής

και κοινωνικής αυτοδυναmicroίας και λιγότερο η συmicroβολή τους στην στήριξη του οικογενειακού

εισοδήmicroατος (Giagou Apostolopoulos 1996 Ιακωβίδου 1992 Ιακωβίδου 2000 Παπαδάκη-

Κλαυδιανού Γιασεmicroή 1991 Τσάρτας Θανοπούλου 1994) Ωστόσο στη microεγάλη τους πλειοψηφία

οι γυναίκες θεωρούν την εξασφάλιση συmicroπληρωmicroατικού εισοδήmicroατος για το νοικοκυριό ως τον

κυριότερο λόγο ενασχόλησής τους microε τον αγροτοτουριστικό συνεταιρισmicroό (Castelberg-Koulma

1991) Οι κοινωνικοί λόγοι (προσωπική αναγνώριση και κοινωνική καταξίωση) που ήταν και οι

πρωταρχικοί στόχοι ίδρυσης των συνεταιρισmicroών παίζουν γιrsquo αυτές δευτερεύοντα ρόλο Γενικά οι

αγροτοτουριστικοί συνεταιρισmicroοί δεν αποτέλεσαν αισθητή εναλλακτική λύση στο πρόβληmicroα της

επαγγελmicroατικής απασχόλησης των γυναικών Μόνο το 30 έχει τη νοmicroική ευθύνη για τη λειτουργία

τους δηλαδή τη δυνατότητα να κατοχυρώσουν επαγγελmicroατικά δικαιώmicroατα και υποχρεώσεις

Ωστόσο ακόmicroη και microέσα από τους αγροτοτουριστικούς συνεταιρισmicroούς οι γυναίκες έδειξαν ότι

αποτελούν εργατικό δυναmicroικό σε εφεδρεία το οποίο microπορεί να κινητοποιήσει ενδογενείς πηγές

πλούτου Με την απόδρασή τους από τον αθέατο και ανώνυmicroο χώρο του νοικοκυριού οι γυναίκες

έχουν τη δυνατότητα να υποστηρίξουν πρωτοβουλίες που απευθύνονται στη διατήρηση

αξιοποίηση και ανάδειξη της πολιτισmicroικής κληρονοmicroιάς microέσα από τέτοιες δραστηριότητες οι

γυναίκες και ο αγροτικός χώρος προσλαmicroβάνονται ως θεmicroατοφύλακες της παράδοσης Σε αυτό το

σηmicroείο έχει σηmicroασία να τονιστεί ο αmicroφίσηmicroος χαρακτήρας που έχει η γυναικεία ταυτότητα σε σχέση

microε τον αγροτικό χώρο και τις γεωργικές δραστηριότητες Από τη microια πλευρά οι γυναίκες θεωρούνται

φορείς της lsquoαυθεντικότηταςrsquo και συνεπώς βρίσκονται πιο κοντά στη lsquoφύσηrsquo και τις τοπικές

παραδόσεις ωθούmicroενες έτσι σε επιχειρηmicroατικές δράσεις όπως τους αγροτοτουριστικούς

συνεταιρισmicroούς που εmicroπορεύονται lsquoαγνάrsquo και lsquoφυσικάrsquo προϊόντα ταυτόχρονα όmicroως είναι και φορείς

της νεωτερικότητας αφού δρουν αυτόνοmicroα και ορθολογικά microέσα στην αγροτική αγορά εργασίας

ακόmicroη και όταν ασχολούνται microε εξωγεωργικές δραστηριότητες

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Οι σύγχρονες ελληνικές επιχειρήσεις ενώ αντιmicroετωπίζονται ως κεντρικός άξονας της

οικονοmicroίας δεν έχουν διερευνηθεί αναφορικά microε το πώς επιχειρηmicroατίες διαφορετικού φύλου και

ειδικότητας απαντούν στις προκλήσεις της αγοράς καινοτοmicroούν ή προσδένονται σε οικείες

microεθόδους παραγωγής υποτάσσονται στις επιταγές της οικονοmicroικής πολιτικής ή καταφεύγουν σε

στρατηγικές microε τις οποίες αναδιατάσσουν τις δυνάmicroεις τους

Το ζήτηmicroα της lsquoυποτέλειαςrsquo των γυναικών αποκτά καινούριες διαστάσεις microεταξύ των

επαγγελmicroατικά και οικονοmicroικά αυτοδύναmicroων επιχειρηmicroατιών και δεν αίρεται microε την

17

ανεξαρτητοποίησή τους στο βαθmicroό που η αναπαραγωγή του διαχωρισmicroού των οικογενειακών

σχέσεων συνεχίζει να διέπει όλα τα πεδία ζωής Οι γυναίκες επιχειρηmicroατίες αυτοπροσδιορίζονται microε

όρους οικογενειακών κυρίως ρόλων και διαπροσωπικών σχέσεων Οι έρευνες πεδίου από

κοινωνικούς επιστήmicroονες σε αστικές αλλά και πρώην αγροτικές περιοχές που αναπτύχθηκαν

τουριστικά καταδεικνύουν ότι η συmicroπεριφορά αυτών των γυναικών απορρέει από την ιδεολογική

παραδοχή ότι η γυναικεία εργασία σε επιχειρήσεις δεν εγγράφεται τόσο ως προσωπική επιλογή

όσο ως προέκταση των οικογενειακών καθηκόντων που πρέπει να φέρουν σε πέρας παράλληλα microε

και όχι σε βάρος των οικιακών φροντίδων (Galani- Moutafi 1993 Galani- Moutafi 1994 Νάζου

2003 Πετρονώτη 1995β) Η έννοια της ανόδου κατανοείται ως επινόηση λύσεων οι οποίες

συmicroφιλιώνουν τις επαγγελmicroατικές microε τις οικογενειακές υποχρεώσεις χωρίς να αποδεσmicroεύουν από

τους συmicroβατικούς γυναικείους ρόλους

Η microόδα η βιοmicroηχανία υποδηmicroάτων τα κοσmicroηmicroατοπωλεία και τα ινστιτούτα οmicroορφιάς τα

κοmicromicroωτήρια τα ξενοδοχεία ο τουρισmicroός και οι δηmicroόσιες σχέσεις συνιστούν ldquoεύκολεςrdquo περιοχές για

ανάπτυξη ενός επιχειρηmicroατικού ανανταγωνισmicroού microεταξύ των γυναικών Ο lsquoπαραδοσιακάrsquo

γυναικείος κόσmicroος γίνεται η αφετηρία από την οποία οι γυναίκες πορεύονται microε τον τρόπο τους

απαντώντας έτσι στην ανδρική εκδοχή της επιχειρηmicroατικότητας Ο γυναικείος επιχειρηmicroατικός

κόσmicroος γίνεται microrsquo αυτόν τον τρόπο ευκολότερα αποδεκτός

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ

Οι πολιτισmicroικά συγκροτηmicroένες έmicroφυλες σχέσεις και οι ιδεολογίες της σεξουαλικότητας

συνθέτουν τη βάση όχι microόνο για τον καταmicroερισmicroό εργασίας αλλά και για τη ρύθmicroιση ζητηmicroάτων

ιδιοκτησίας και microεταβίβασης της περιουσίας τα οποία συνιστούν παράγοντες κρίσιmicroης σηmicroασίας για

την τουριστική ανάπτυξη Όπως και στον αγροτικό χώρο έτσι και στις τουριστικές περιοχές σε

επίπεδο κοινωνικού συmicroβολισmicroού οι γυναίκες συχνά καταλαmicroβάνουν microια αmicroφίσηmicroη θέση η οποία

συνδυάζει τις δυνάmicroεις της παράδοσης και του εκmicroοντερνισmicroού Οι έmicroφυλες σχέσεις όχι microόνο

συmicroβάλλουν στη συγκρότηση του τουρισmicroού αλλά οι ίδιες διαmicroορφώνονται και

επανασυγκροτούνται στο πλαίσιο του τουρισmicroού (Γαλανή-Mουτάφη 2002)

Η έρευνα δείχνει ότι ο τουρισmicroός συχνά παρέχει νέες σηmicroαντικές πηγές εισοδήmicroατος και

απασχόλησης για τις γυναίκες (Castelberg-Koulma 1991 Ιακωβίδου 1991 Κασιmicroάτη Θανοπούλου

Τσάρτας 1995 Leontidou 1994 Μανώλογλου 1990 Stott 1985 Τσάρτας 1989 Τσάρτας 1991α

Τσάρτας 1991β Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου 1985) Το γεγονός αυτό έχει σηmicroαντικές

επιπτώσεις στις ζωές των γυναικών οι οποίες δεν απολάmicroβαναν ανέκαθεν το δικαίωmicroα πρόσβασης

στην αγορά εργασίας Βέβαια οι ευκαιρίες για εργασία στον τουριστικό τοmicroέα τείνουν να

περιορίζονται στα είδη εκείνα της εργασίας που αξιολογούνται ως πολιτισmicroικά laquoκατάλληλαraquo γιrsquo

αυτές Έτσι οι ερευνητές έχουν στραφεί στους τρόπους microε τους οποίους οι κανόνες της

σεξουαλικότητας ενδέχεται να περιορίζουν την πρόσβαση των γυναικών σε θέσεις εργασίας να

επιδρούν στην κοινωνικότητά τους microε τους τουρίστες και να καθορίζουν το είδος της εργασίας και

18

των κοινωνικών σχέσεων που τους αρmicroόζει να εmicroπλέκονται (Scott 1997) Οι έρευνες καταλήγουν

στα εξής συmicroπεράσmicroατα

1) Η microικρής κλίmicroακας τοπικά ελεγχόmicroενη τουριστική ανάπτυξη παρέχει σηmicroαντικές ευκαιρίες

απασχόλησης για τις γυναίκες διότι οι microικρές οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν συνέχεια της

οικογενειακής οικίας και η διαχείρισή τους προσλαmicroβάνεται ως επέκταση των οικιακών τους

καθηκόντων

2) Οι γυναίκες από τη στιγmicroή που συνεισφέρουν microε το εισόδηmicroά τους στους πόρους της οικιακής

οmicroάδας κερδίζουν γόητρο και αναγνώριση

3) Καθώς αυξάνεται το εισόδηmicroά τους αποκτούν microεγαλύτερη συmicromicroετοχή στις διαδικασίες λήψης

αποφάσεων στο νοικοκυριό καθώς και πρόσβαση στο δηmicroόσιο χώρο

Οι εργαζόmicroενες στον τουριστικό τοmicroέα γενικά εmicroφανίζουν ετερόγενεια και δεν πρέπει να

παρουσιάζονται ως οιmicroοιογενής ή αδιαφοροποίητη κοινωνική κατηγορία ΄Εχουν συνήθως

διαφορετικούς στόχους και υφίστανται διαφορετικούς περιορισmicroούς Τα ακαδηmicroαϊκά προσόντα και

η επαγγελmicroατική εmicroπειρία που ενδέχεται να έχουν πολλές από τις εργαζόmicroενες τις ωθούν να

αναζητούν θέσεις εργασίας ανάλογες από άποψη αmicroοιβής ευθυνών δεξιοτήτων και εκπαίδευσης

Οι γυναίκες όmicroως που απασχολούνται ως απλές εργαζόmicroενες ή συmicroβοηθούντα microέλη στην

οικογενειακή επιχείρηση δεν προωθούν τα ατοmicroικά οικονοmicroικά τους συmicroφέροντα αλλά υπηρετούν

οικmicroονοmicroικές στρατηγικές του νοικοκυριού Οι οικονοmicroικές ενασχολήσεις των γυναικών στον

τουρισmicroό η σχέση τους microε την ιδιοκτησία microέσω του θεσmicroού της προίκας τα πρότυπα του γάmicroου και

της microεταγαmicroήλιας εγκατάστασης που επηρεάστηκαν από την είσοδό τους στην τουριστική αγορά

εργασίας έθεσαν τους όρους για ποικίλες αλλαγές σε ενδο-οικιακό και δια-οικιακό επίπεδο (Galani-

Moutafi 1993 Galani- Moutafi 1994 Stott 1982) Ωστόσο οι αλλαγές που πραγmicroατοποιήθηκαν στην

οικονοmicroική και οικιακή ζωή των γυναικών δεν συνοδεύτηκαν από ανάλογες ιδεολογικές microεταβολές

ούτε άλλαξαν ο καταmicroερισmicroός εργασίας στα νοικοκυριά και οι πολιτισmicroικές αντιλήψεις που

προσδιορίζουν τη γυναικεία ταυτότητα

Οι οικογενειακές υποχρεώσεις που παραmicroένουν σταθερά lsquoευθύνηrsquo και lsquoυποχρέωσηrsquo της

γυναίκας δεν microπορούν εύκολα να συνδυαστούν microε δύο βασικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης

στον τουρισmicroό την εποχιακότητα και τη γεωγραφική microετακίνηση Οι γυναίκες καταλήγουν να

επιλέγουν εργασία που τους εξασφαλίζει σταθερότητα ή ελεγχόmicroενα ωράρια ώστε να microπορούν νrsquo

ανταπεξέλθουν στις πολλαπλές υποχρεώσεις τους

Οι εσωτερικές διαφοροποιήσεις στη διάρθρωση της υποδοmicroής των τουριστικών καταλυmicroάτων

είναι ένας παράγοντας που επηρεάζει καθοριστικά τα χαρακτηριστικά της απασχόλησης γενικά και

ειδικότερα της γυναικείας τα τελευταία είκοσι χρόνια Η κυριότερη διαφοροποίηση σχετίζεται microε την

αλmicroατώδη ανάπτυξη των τύπων καταλυmicroάτων που απαιτούν πολύ microικρότερο συντελεστή εργασίας

από τα κλασικού τύπου καταλύmicroατα (ξενοδοχεία) Αποτέλεσmicroα αυτού του φαινοmicroένου είναι η

στασιmicroότητα στην αγορά εργασίας ειδικευmicroένου προσωπικού στα πάσης φύσεως ξενοδοχειακά

καταλύmicroατα ενώ αντίθετα υπάρχει microια αύξηση τόσο της ανειδίκευτης εργασίας όσο και της

19

περιστασιακής microερικής ή και της άτυπης εργασίας Ένα πολύ υψηλό ποσοστό αυτού του είδους

της απασχόλησης στον ελληνικό τουριστικό τοmicroέα καλύπτεται από γυναίκες Η διχοτόmicroηση που

προκύπτει οδηγεί (ιδιαίτερα στα ξενοδοχεία) σε microια κατά φύλο κατανοmicroή των θέσεων εργασίας η

οποία αποκλείει ουσιαστικά τις γυναίκες από τις υψηλές επαγγελmicroατικές θέσεις

Ένα πρώτο συmicroπέρασmicroα στο οποίο καταλήγουν οι έρευνες είναι ότι οι γυναίκες εmicroφανίζουν microια

ανοδική τάση στις θέσεις εργασίας που απαιτούν ειδική microόρφωση και εmicroπειρία (τmicroήmicroα υποδοχής

και εξυπηρέτησης πελατών οικονοmicroικές υπηρεσίες κουζίνα) Παράλληλα όmicroως η παρουσία τους

είναι σαφώς υποβαθmicroισmicroένη στις θέσεις προΐσταmicroένων και διευθυντών τmicroηmicroάτων Επίσης έχουν

δηmicroιουργηθεί θέσεις απασχόλησης καθαρά laquoγυναικείεςraquo (καmicroαριέρες καθαρίστριες) Παρατηρείται

δηλαδή ένας σαφής διαχωρισmicroός κατά φύλο στις θέσεις εργασίας στα ξενοδοχεία αν και

διαφαίνονται σαφείς τάσεις βελτίωσης αυτής της κατάστασης που σχετίζονται microε τη νοmicroοθεσία

Ιδιαίτερα σηmicroαντική εmicroφανίζεται η παρουσία των γυναικών επιχειρηmicroατιών στο χώρο των

ενοικιαζόmicroενων δωmicroατίων Αυτή η ιδιαίτερη microορφή αυτοαπασχόλησης συνδυάζει αφενός τη microικρού

microεγέθους οικογενειακή επιχείρηση και αφετέρου την παράλληλη απασχόληση στο σπίτι ή στην

αγροτική εκmicroετάλλευση αποτελεί δε ένα τυπικό microοντέλο τουριστικής επιχείρησης στην ύπαιθρο και

ιδιαίτερα στις νησιωτικές περιοχές (Kousis 1989) Το επάγγελmicroα της ξεναγού είναι επίσης ένα

παραδοσιακά lsquoγυναικείοrsquo επάγγελmicroα

Το γενικό συmicroπέρασmicroα που προκύπτει από τις εmicroπειρικές έρευνες είναι ότι η σηmicroαντική

αύξηση των εισοδηmicroάτων των γυναικών που εmicroπλέκονται στην τουριστική αγορά εργασίας δεν έχει

επιφέρει σηmicroαντική βελτίωση των συνθηκών εργασίας αυτών των γυναικών ούτε έχει αλλάξει

δραmicroατικά τις ταυτίσεις τους microε το χώρο του σπιτιού και το νοικοκυριό (Νάζου 2003 Stott 1979

Τσάρτας 1993)

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ METANAΣTEYΣH

Η παράmicroετρος του φύλου στην κατανόηση του microεταναστευτικού φαινοmicroένου ήρθε στην

επιφάνεια την τελευταία δεκαετία ∆ιάφορες διαστάσεις των έmicroφυλων σχέσεων όπως ο

διαχωρισmicroός της εργασίας σε αmicroοιβόmicroενη και microη το θέmicroα της πλήρους ή microερικής απασχόλησης οι

σχέσεις εξουσίας microέσα στην οικογένεια αποτελούν στοιχεία των δοmicroικών δυνάmicroεων που οδηγούν

στην microετανάστευση Μέχρι πρόσφατα οι γυναίκες ήταν απούσες από το σώmicroα των επιστηmicroονικών

εργασιών που αναλύουν τη microετανάστευση εξαιτίας της έmicroφασης στην αντρική microετανάστευση και του

γεγονότος ότι οι γυναίκες εmicroφανίζονταν ως απλές συνοδοί των αντρώνσυζύγων που microετακινούνταν

για οικονοmicroικούς λόγους

Σήmicroερα όπως διαπιστώνουν πολλοί ερευνητές microια microεγάλη microερίδα γυναικών ταξιδεύουν microόνες

σε αναζήτηση καλύτερων συνθηκών εργασίας και αντιmicroετωπίζουν την επαγγελmicroατική ανασφάλεια

και την εκmicroετάλλευση από τους εργοδότες τους (Alipranti Fakiolas 2003 Βεντούρα 1993

Cavounidis 2003 Iossifides 1997 Μουσούρου 1991 Πετρινιώτη 1993 Πετρονώτη 1998

Πουλοπούλου-Εmicroκε 1990 Ρυλmicroόν 1993 Tastsoglou Hadjicostandi 2003 Ψηmicromicroένος 1995) Ένα

20

microεγάλο τmicroήmicroα αυτής της microερίδας των γυναικών εργαζοmicroένων ασχολείται microε την οικιακή εργασία

γεγονός που προσδίδει ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό στις χώρες υποδοχής οικονοmicroικών

microεταναστών στη Νότια Ευρώπη (Βαλέντσια 1995 Κούρτοβικ 1998 Lazaridis 1999 Lazaridis

Wickens 1999 Lazaridis Psimmenos 2000 Λαζαρίδου 1995 Τόπαλη 2001) Οι γυναίκες

microετανάστριες εργάζονται ως ανειδίκευτο δυναmicroικό παρά τις πιστοποιηmicroένες ικανότητές τους ενώ η

απροθυmicroία των εργοδοτών τους να τις ασφαλίσουν έχει αρνητικές συνέπειες στην ανανέωση των

νόmicroιmicroων αδειών παραmicroονής τους στη χώρα Επιπρόσθετα ένα υψηλό ποσοστό των γυναικών

microεταναστριών εισέρχονται στη χώρα διαmicroέσου οργανωmicroένων δικτύων σωmicroατεmicroπορίας και

οδηγούνται στην πορνεία στελεχώνοντας τη σεξουαλική βιοmicroηχανία Οι γυναίκες αυτές αποτελούν

νέες ldquoεξωτικέςrdquo έλξεις και γίνονται αντιληπτές ως εmicroπόρευmicroα microαζικής κατανάλωσης καθώς

προωθούνται και εκπορνεύονται microε τη χρήση βίας και εξαναγκασmicroού Πολλές απ τις εν λόγω

microετανάστριες γυναίκες έζησαν και ζουν στα όρια της φυσικής επιβίωσης και συχνά κάτω από τα

όρια αυτά Επίσης χάρη στο καθεστώς βίας και εξαναγκασmicroού υποχρεώνονται να ικανοποιούν

κάθε είδους απαιτήσεις Οι γυναίκες αυτές έχουν αντιmicroετωπιστεί ως lsquoεγκληmicroατίεςrsquo παρά ως άτοmicroα

microε δικαιώmicroατα και αυτό συmicroβαίνει διότι--σύmicroφωνα microε τους ερευνητές--οι γυναίκες lsquoθυmicroατοπιούνταιrsquo

και τιmicroωρούνται για τη δράση τους ενώ το οργανωmicroένο έγκληmicroα της διακίνησης σωmicroατεmicroπορίας

δεν τιmicroωρείτα Κάτω από τέτοιες συνθήκες η κοινωνική τους ζωή περιορίζεται και εmicroποδίζεται η

κοινωνική τους ενσωmicroάτωση Ωστόσο παρά την ύπαρξη πολλών δυσκολιών που αντιmicroετωπίζουν

τελικά ένα microεγάλος αριθmicroός των γυναικών αυτών κατορθώνει και επιβιώνει οικονοmicroικά και

κοινωνικά (Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 Karakatsanis Swarts 2003 Poulopoulos-Emke

2003 Psimmenos 2000)

Οι προσεγγίσεις των ζητηmicroάτων που συνδέουν τη microετανάστευση microε τη διεθνή σωmicroατεmicroπορία

συmicroπληρώνουν τις λιγοστές microελέτες οι οποίες σχετίζονται microε την πορνεία και τη σεξουαλική

εργασία (Λάζος 2002) Οι περισσότερες έχουν επηρεαστεί κατά κύριο λόγο από τη ριζοσπαστική

φεmicroινιστική άποψη περί σεξουαλικότητας η οποία προσλαmicroβάνει τις γυναίκες ως σεξουαλικά

θύmicroατα από τη στιγmicroή που υφίστανται την αντικειmicroενοποίηση και την εmicroπορευmicroατοποίηση των

σωmicroάτων τους Ελάχιστες έρευνες προσανατολίζονται στην κατεύθυνση περισσότερο

φιλελεύθερων απόψεων σύmicroφωνα microε τις οποίες οι ίδιες οι γυναίκες συνιστούν σεξουαλικά δρώντα

υποκείmicroενα τα οποία διαχειρίζονται και ελέγχουν τις σχέσεις εξουσίας προς όφελός τους

Οι microετανάστριες είναι γυναίκες όλων των ηλικιών φυλών και εθνικοτήτων Μερικές από αυτές

κατέχουν νόmicroιmicroες άδειες παραmicroονής ενώ άλλες παραmicroένουν για microεγάλο χρονικό διάστηmicroα

ακαταχώρητες ως microόνιmicroοι κάτοικοι σε microητρώα εργασίας Από τα επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα

προκύπτει ότι το ελληνικό κράτος πολύ δύσκολα επιτρέπει σrsquo αυτές τις γυναίκες και τις οικογένειές

τους να ζήσουν και να εργαστούν microε αξιοπρέπεια Αποτελούν δε ένα είδος lsquoυπο-προλεταριάτουrsquo

προς εκmicroετάλλευση άσχετα αν απασχολούνται στο καθάρισmicroα του σπιτιού στην φύλαξη παιδιών

και ηλικιωmicroένων ή στην οικοδοmicroή Ο αποκλεισmicroός και η περιθωριοποίηση των microεταναστριών

γυναικών αναπαράγονται σε καθηmicroερινή βάση και microε περίπλοκους τρόπους και σε συmicroβολικό

21

επίπεδο καθώς γίνονται αντιληπτές microέσα από στερεοτυπικούς ρόλους ως laquoπόρνεςraquo ή

laquoυπηρέτριεςraquo

Αν η συmicromicroετοχή των νόmicroιmicroων microεταναστριών στην ελληνική αγορά εργασίας είναι περιορισmicroένη

από την άποψη των πολιτικών νοmicroικών και πολιτειακών τους δικαιωmicroάτων και εξαρτάται από το

χρώmicroα του δέρmicroατός τους ή την καταγωγή τους οι ακαταχώρητες σε microητρώα γυναίκες

microετανάστριες χωρίς άδειες εργασίας είναι πιο τρωτές από όλους τους άλλους εργαζόmicroενους Αυτές

ζουν microια πολύ δύσκολη ζωή η οποία είναι θεσmicroοθετηmicroένη microε όρους πολιτισmicroικού κοινωνικού και

πολιτικού lsquoapartheidrsquo (Μαράτου-Αλιπράντη 1994 Glavanis 1995 Λιάκος 1998)

Είναι σηmicroαντικό να αναφερθεί στο σηmicroείο αυτό ότι οι περισσότεροι από τους κοινωνικούς

επιστήmicroονες επισηmicroαίνουν την αναγκαιότητα να microελετηθούν οι microεταναστάτριες εργαζόmicroενες ως

διαφοροποιηmicroένη και όχι ως οmicroοιογενής κοινωνική κατηγορία ώστε να δοθεί έmicroφαση στις ιδιαίτερες

εργασιακές τους εmicroπειρίες και στις αντιλήψεις τους για το νέο πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο

εντάσσονται microέσω της εργασίας Έτσι θα προκύψει microια ουσιαστική γνώση για τις lsquoάλλεςrsquo γυναίκες

που διεκδικούν χώρο στην αγορά εργασίας και εmicroφανίζονται όλο και συχνότερα να πλαισιώνουν

την οικιακή οmicroάδα συνήθως ως ως έmicromicroισθες οικιακοί βοηθοί

Γενικά σε microια κοινωνία όπως η ελληνική στην οποία οι Ελληνίδες microορφώνονται και

συmicromicroετέχουν στην αγορά εργασίας το αίτηmicroα για microετανάστριες εργαζόmicroενες έχει προβληθεί ως

επιτακτική ανάγκη και έχει συmicroβάλει στην ldquoθηλυκοποίησηrdquo (feminization) της microετανάστευσης στη

χώρα Καθώς όλο και περισσότερες Ελληνίδες αφήνουν το σπίτι και τα οικιακά προκειmicroένουν να

εργαστούν και να συmicromicroετέχουν στη δηmicroόσια ζωή απορρίπτοντας ή αmicroφισβητώντας την έmicroφυλη

φύση των ρόλων τους και την ταύτισή τους microε τον οικιακό χώρο τείνουν να στηρίζονται στις

εργασίες των microεταναστριών που αναλαmicroβάνουν τη φροντίδα σπιτιού των παιδιών και των

ηλικιωmicroένων

ΕΜΜΙΣΘΗ ΟΙΚΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΡΙΕΣ

Η έmicromicroισθη οικιακή εργασία αποτελεί έναν ερευνητικό τοmicroέα που έχει απασχολήσει ελάχιστα

τους κοινωνικούς επιστήmicroονες στην Ελλάδα (Βαλέντσια 1995 Lazaridis 1999 Λαζαρίδου 1995

Τόπαλη 2001) Οι αναφορές πάνω στο θέmicroα είναι αποσπασmicroατικές ενώ στην πλειοψηφία τους

οι έρευνες είναι κοινωνιολογικές Σε θεωρητικό επίπεδο η microελέτη της οικιακής εργασίας

παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω των ιδιαιτεροτήτων που την καθιστούν ιδανικό

περιβάλλον για την παρατήρηση της αλληλοδιαπλοκής φύλου συγγένειας κοινωνικής τάξης και

εθνοτικής ταυτότητας Πρόκειται για εργασία microε έντονη έmicroφυλη διαφοροποίηση (εργασία

γυναικών και εργασιακή σχέση που θεωρείται πως αναπτύσσεται κυρίως ανάmicroεσα σε γυναίκες)

και εργασία που λαmicroβάνει χώρα στον ιδιωτικό χώρο του σπιτιού και συχνά συνδέεται microε τη

φροντίδα των παιδιών και άλλων microελών της οικογένειας Επιπλέον πρόκειται για εργασιακή

σχέση την οποία χαρακτηρίζει έντονη ταξική ανισότητα (εργασία που αναλαmicroβάνουν άτοmicroα microε

22

χαmicroηλό status και έχει χαmicroηλές αποδοχές για τα microεσοαστικά ή microεγαλοαστικά στρωmicroάτων)

Τέλος η οικιαική εργασία επιτελείται συνήθως από οmicroάδες οικονοmicroικών microεταναστών

Στην Ελλάδα η έmicromicroισθη οικιακή εργασία είναι laquoφυλετικοποιηmicroένηraquo αποτελεί δηλαδή

εργασία που προορίζεται για οmicroάδες microε διαφορετική πολιτισmicroική ταυτότητα Ο τύπος εργασίας

που συναρτάται microε την παροχή προσωπικών υπηρεσιών προσελκύει σήmicroερα εργαζόmicroενες

γυναίκες microετανάστριες Πολλές microελέτες πάνω στην οικιακή εργασία επικεντρώνονται σε οmicroάδες

των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo microεταναστών και αφορούν χώρες και πολιτισmicroικά περιβάλλοντα microε

ισχυρές οικονοmicroίες Σε τέτοιες συνθήκες ο ρατσισmicroός αποτελεί στοιχείο έντασης και

επισηmicroαίνεται από οργανώσεις και συνδικάτα οικιακών βοηθών ως ένα από τα βασικά σηmicroεία

πάλης Στην Ελλάδα όπως άλλωστε στο microεγαλύτερο microέρος του δυτικού κόσmicroου η έmicromicroισθη

οικιακή εργασία γίνεται αντιληπτή ως εργασία χωρίς status κίνητρα (για επαγγελmicroατική εξέλιξη)

ασφάλεια και αναγνώριση Η παρουσία οικιακών βοηθών microέσα στην οικιακή οmicroάδα αποτελεί

κοινό τόπο σε σπίτια της Αθηναϊκής microεσαίας τάξης Οι οικιακές βοηθοί προέρχονται από τις

Φιλιππίνες την Πολωνία την Ουκρανία τη Ρωσία ενώ η πλειοψηφία των Αλβανών

microεταναστών εργάζεται σε ελληνικά νοικοκυριά

Το πλαίσιο των διαπολιτισmicroικών συναντήσεων microεταξύ lsquoεντόπιωνrsquo (ελλήνων) και lsquoάλλωνrsquo

(microεταναστριών) το οποίο καθορίζεται από τη ζήτηση και προσφορά έmicromicroισθης οικιακής εργασίας

δηmicroιουργεί τους όρους πρόσληψης των lsquoξένωνrsquo την παγίωση στερεοτύπων και τη διαmicroόρφωση

ενός συνόλου σηmicroασιοδοτήσεων που αφορά τόσο τις microετανάστριες ως laquoοικιακές βοηθούςraquo όσο

και την έννοια της laquoέmicromicroισθης οικιακής εργασίαςraquo αλλά και γενικότερα τις έννοιες της

οικιακότητας της συγγένειας και της εθνικής ταυτότητας

Οι περιπτώσεις των Φιλιππινέζων των Αλβανίδων των Πολωνέζων και γενικότερα των

γυναικών microεταναστριών στην Ελλάδα συνιστούν ένα σηmicroαντικό πεδίο έρευνας των κοινωνικών

επιστηmicroών Οι γυναίκες microετανάστριες αποτελούν ένα microεγάλο αριθmicroητικά κοmicromicroάτι των

microεταναστών που δέχεται τις τελευταίες δύο δεκαετίες η χώρα και οι πρακτικές τους σε διάφορα

πολιτισmicroικά πλαίσια microεταβάλλουν το ελληνικό αστεακό τοπίο (ίδρυση νέων εκκλησιών νέου

τύπου εργασιακή απασχόληση νέου τύπου οικογενειακές σχέσεις) Ιδιαίτερη ερευνητική έmicroφαση

θα microπορούσε να δοθεί επίσης στην βιωmicroατική εmicroπειρία των ΕλλήνωνΕλληνίδων και τις microεταξύ

τους σχέσεις και αναπαραστάσεις της δικής τους ταυτότητας ενόψει της παρουσίας των

laquoάλλωνraquo Ανθρωπολόγοι που έχουν πραγmicroατοποιήσει και τις πιο ενδιαφέρουσες έρευνες

σχετικά microε microετανάστριες γυναίκες οικιακές βοηθούς (Τόπαλη 2001) παρατηρούν ότι οι σχετικά

περιορισmicroένες σε αριθmicroό microελέτες για microεταναστριες οικιακές βοηθούς επικεντρώθηκαν στην

πλειοψηφία τους στην προσέγγιση της οικιακής εργασίας microέσα από το πρίσmicroα των δυτικών

υποκειmicroένων (επιστηmicroόνων και εργοδοτών) και όχι των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo οικιακών βοηθών

Οπότε περισσότερες ερευνητικές εργασίες που θα είχαν ως αντικείmicroενο την έmicromicroισθη οικιακή

εργασία από τη σκοπιά των lsquoάλλωνrsquo γυναικών θα πλούτιζαν πραγmicroατικά την επιστηmicroονική

γνώση σrsquo αυτό τον τοmicroέα Επίσης κατά την εκτίmicroηση ορισmicroένων ερευνητών παραmicroένουν

23

ανοιχτά προς διερεύνηση ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας

όπως αυτή βιώνεται από άλλες πολιτισmicroικές οmicroάδες αλλά και από ελληνίδες οικιακές βοηθούς

Τέλος ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας από τη σκοπιά των

εργοδοτριών που προέρχονται από διαφορετικά κοινωνικά στρώmicroατα αλλά και microε τη

συγκρότηση των στρωmicroάτων αυτών microέσα από την έmicromicroισθη οικιακή εργασία συνιστούν

microελλοντικές ερευνητικές προκλήσεις

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ

Οι κοινωνιολογικές και ανθρωπολογικές θεωρήσεις που συνδέουν τον κατά φύλα καταmicroερισmicroό

εργασίας microε τις νέες τεχνολογίες τονίζουν ότι η διαδικασία ταύτισης των ανδρών microε τις τεχνικές

γνώσεις και επιδεξιότητες ενισχύεται και νοmicroιmicroοποιείται από την ιδεολογία του φύλου που συνδέει

την αρρενωπότητα microε τη microηχανή τη microυϊκή δύναmicroη τη δύσκολη και ldquoβρώmicroικηrdquo δουλειά τη σύνθετη

κατασκευή τη σταθερή παρουσία σrsquo ένα συγκεκριmicroένο χώρο και για ένα συγκεκριmicroένο χρονικό

διάστηmicroα τη συγκέντρωση της προσοχής σrsquo ένα αντικείmicroενο καθώς και την αναλυτική και

ορθολογική σκέψη Οι γυναίκες αντιθέτως προσλαmicroβάνονται ως εύθραυστες η δε θηλυκότητά τους

συνδέεται microε τις αισθήσεις και τα αισθήmicroατα και ταυτίζεται microε τη φύση τη γη και το ανθρώπινο

σώmicroα που παράγουν καρπούς και ανθρώπους (Κανελλόπουλος 1989 Σακέλλης 1989 Στρατηγάκη

1996)

Η microηχανοποίηση της παραγωγής και η εφαρmicroογή της πληροφορικής τεχνολογίας στις

επιχειρήσεις φαίνεται ότι εξυπηρεί τις ανάγκες microιας κοινωνικής κατηγορίας των ανδρών για

ενίσχυση της υπεροχή τους απέναντι στις γυναίκες Με την ανάπτυξη όmicroως της πληροφορικής

διαπιστώθηκε ότι πολλές γυναίκες επιστρέφουν στο σπίτι τους και εργάζονται microε αmicroοιβή εκεί ενώ

άλλες microπορούν να διαλέξουν βολικά και microειωmicroένα ωράρια εργασίας για να ανταποκριθούν

καλύτερα στις δουλειές το σπιτιού και στη φροντίδα παιδιών συζύγων και ηλικιωmicroένων συγγενών

Ωστόσο οι περισσότεροι ερευνητές συmicroφωνούν ότι τέτοιες διευκολύνσεις σηmicroαίνουν αποδοχή ενός

υποβαθmicroισmicroένου περιεχοmicroένου εργασίας και έλλειψη κάθε προοπτικής εξέλιξης τη στιγmicroή που

αντίθετα οι άνδρες καταλαmicroβάνουν θέσεις microε αναβαθmicroισmicroένο περιεχόmicroενο εργασίας το οποίο

δηmicroιούργησε η πληροφορική Από αυτήν την άποψη η τεχνολογία δεν φαίνεται να είναι ουδέτερη

απέναντι στα δύο φύλα microάλιστα υποστηρίζει αντιλήψεις που ισχυροποιούν διακρίσεις σε lsquoγυναικείαrsquo

και lsquoαντρικάrsquo επαγγέλmicroατα διακρίσεις microε πολλαπλές συνέπειες ως προς την πρόσβαση στην

αγορά εργασίας τις ίσες αmicroοιβές και την επαγγελmicroατική εξέλιξη σε ανώτερα κλιmicroάκια (Κοσmicroαράς

1989 Μαρmicroατάκη-Μόλχο 1989 Στρατηγάκη 1987α Στρατηγάκη 1987β Στρατηγάκη 1989α

Στρατηγάκη 1989β Τζεπόγλου 1989)

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΚΕΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

24

Μέσα από την παρουσίαση των συναρτώmicroενων microε το φαινόmicroενο της γυναικείας εργασίας

στην Ελλάδα κεντρικών ζητηmicroάτων--έτσι όπως αυτά προκύπτουν από την επιστηmicroονική τους

διερεύνηση--microπορούν να διαπιστωθούν ορισmicroένες ελλείψεις και microερικά προβλήmicroατα σrsquo ότι

αφορά τους τρόπους προσέγγισης και ερmicroηνείας του όλου θέmicroατος

Καταρχήν στο microεγαλύτερο microέρος αυτών των microελετών κυριαρχεί η έmicroφαση στην ερmicroηνεία

των ποσοτικών στοιχείων της στατιστικής υπηρεσίας γεγονός που δηmicroιουργεί προβλήmicroατα στον

τρόπο αντιmicroετώπισης της κοινωνικής κατηγορίας laquoεργαζόmicroενες γυναίκεςraquo Απουσιάζουν οι

ποιοτικές microέθοδοι ανάλυσης τα υποκείmicroενα και οι βιοϊστορίες τους ο λόγος τους τα

συναισθήmicroατά τους και η συστηmicroατική παρακολούθηση των καθηmicroερινών εργασιακών τους

πρακτικών που συνήθως εξετάζονται κατά τη διάρκεια επιτόπιων ερευνών ανθρωπολογικού

χαρακτήρα Απουσιάζει δηλαδή στις περισσότερες περιπτώσεις η ίδια η σκοπιά των γυναικών

για την εργασιακή τους εmicroπειρία ενώ κυριαρχεί ο λόγος και οι ιδεολογικές τοποθετήσεις των

ερευνητών Απόρροια αυτών των απουσιών αποτελεί το γεγονός ότι στο όνοmicroα της καθιέρωσης

της ισότητας microεταξύ ανδρών και γυναικών διαφαίνεται η τάση θεώρησης των laquoεργαζόmicroενων

γυναικώνraquo ως ενιαία και οmicroοιογενής κατηγορία Οι γυναίκες που εργάζονται όmicroως δεν είναι ίσες

microεταξύ τους ούτε ως προς την κοινωνική προέλευση ούτε ως προς το εκπαιδευτικό lsquoκεφάλαιοrsquo

το οποίο φέρουν ή την οικογενειακή τους κατάσταση Ούτε επίσης έχουν τα ίδια κίνητρα που τις

ωθούν να εργαστούν ή να εγκαταλείψουν τη δουλειά τους Η γυναικεία εργασία συχνά εξετάζεται

ανεξάρτητα από το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο εmicroφανίζεται και

σπάνια συναρτάται microε microια προβληmicroατική για τα κοινωνικά στρώmicroατα στα οποία εντάσσονται οι

εργαζόmicroενες γυναίκες

Ένα άλλο προβληmicroατικό σηmicroείο των ερmicroηνευτικών προσεγγίσεων κοmicroβικό ως προς την

κατανόηση των εννοιών και των αναλυτικών εστιάσεων είναι το θέmicroα των όρων και των

ορισmicroών που χρησιmicroοποιούν οι ερευνητές για να περιγράψουν τις διαφορετικές εργασιακές

εmicroπειρίες των γυναικών Συνήθως χρησιmicroοποιούνται όροι εννοιολογικά αδιευκρίνιστοι όπως για

παράδειγmicroα laquoεργασίαraquo και laquoαπασχόλησηraquo Η χρήση του όρου laquoγυναικεία απασχόλησηraquo ή

laquoεργασίαraquo συνδέεται microε την ιδεολογία της γυναικείας απελευθέρωσης την πολιτισmicroική microορφή

της ελληνικής οικογένειας και την προβληmicroατική για την οικονοmicroική ανάπτυξη της χώρας

Ανάλογα προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται και εξαιτίας της χρήσης γενικευτικών αφαιρετικών

κατηγοριών όπως laquoεργαζόmicroενεςraquo και laquoάνεργεςraquo Τα πράγmicroατα περιπλέκονται ακόmicroη

περισσότερο όταν γίνεται χρήση των ορισmicroών των στατιστικών υπηρεσιών όπως laquomicroισθωτόςraquo

laquoαυτοαπασχολούmicroενοςraquo laquoνοικοκυράraquo laquoεπιχειρηmicroατικήraquo δράση laquoεισόδηmicroαraquo--ορισmicroών

δηλαδή που δεν microπορούν να ανταποκριθούν στο εννοιολογικό περιεχόmicroενο της γυναικείας

εργασίας Από αυτή την άποψη δεν microπορεί να φωτιστεί το ζήτηmicroα της κατασκευής της έmicroφυλης

ταυτότητας microέσα από την εργασιακή εmicroπειρία ούτε microπορούν να αναδειχθούν οι ποικίλες πτυχές

microιας προβληmicroατικής που διαπλέκουν το επάγγελmicroα microε την γυναικεία ταυτότητα την οικογένεια

και το γάmicroο στη σύγχρονη ελληνική πολιτισmicroική πραγmicroατικότητα

25

Τέλος κρίνεται απαραίτητος ο διάλογος στο πλαίσιο εmicroπειρικών ερευνών microεταξύ

επιστηmicroόνων από διαφορετικούς κλάδους των Κοινωνικών Επιστηmicroών προκειmicroένου να

επιτευχθεί microια ολοκληρωmicroένη και σφαιρική προσέγγιση του φαινοmicroένου της γυναικείας εργασίας

στα συνεχώς microεταβαλλόmicroενα πολιτισmicroικά περιβάλλοντα των αστικών και αγροτικών περιοχών

ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αβδελά Ε 1986 lsquoΠοιές δουλειές παίρνουν οι γυναίκεςrsquo ∆ίνη 160-61

Αβδελά Ε 1987α lsquo Η ισότητα στη ∆ηmicroόσια ∆ιοίκηση παλιές πρακτικές microε νεωτερικό microανδύαrsquo

∆ίνη 256-62

Αβδελά Ε 1987β lsquoΜισθωτές Σχέσεις και Φυλετικός Καταmicroερισmicroός της Εργασίας Οι Γυναίκες

∆ηmicroόσιοι Υπάλληλοι στην Ελλάδα στο Πρώτο Μισό του Αιώναrsquo Μνήmicroων τοmicro ΙΙ234-246

Αβδελά Ε 1988α lsquoΗ θέση της ∆ασκάλας Λόγοι και αντίλογοι σrsquo ένα microεσοπολεmicroικό

επαγγελmicroατικό έντυποrsquo ∆ίνη 3 46-53

Αβδελά Ε 1988β lsquoΣτοιχεία για την εργασία των γυναικών στο Μεσοπόλεmicroο Όψεις και Θέσειςrsquo

Στο Βενιζελισmicroός και Αστικός Εκσυγχρονισmicroός Πανεπιστηmicroιακές Εκδόσεις Κρήτης

Αβραmicroίδου Α 2001 Ευέλικτες microορφές απασχόλησης και ανισότητες στον εργασιακό χώρο

Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ

httpwwwKethigr)

Αθανασιάδου Χ Σ Πετροπούλου Γ Μιmicroίκου 2001 Οι συνθήκες της γυναικείας απασχόλησης

στην Ελλάδα1980-2000 Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο

στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 1999 Η οικογένεια στην Αθήνα οικογενειακά πρότυπα και συζυγικές

πρακτικές Αθήνα ΕΚΚΕ

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 2001 Η συmicromicroετοχή των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην

Ελλάδα Μια πρώτη προσέγγιση Εισήγηση στο Συνέδριο Γυναίκες και Επιστήmicroη Τάσεις και

Προοπτικές στην Ευρώπη Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκη 15-16 Μαρτίου

Αυδή- Καλκάνη Ι 1978 Η επαγγελmicroατικά εργαζόmicroενη Γυναίκα Αθήνα Παπαζήσης

Αυδή - Καλκάνη Ι 1989 Φεmicroινισmicroός και εργασίαστην Ελλάδα σήmicroερα Αθήνα Νέοι Καιροί

Βαΐου Ν 1987α lsquo Ελαστικό ωράριο ανελαστικές ανάγκεςrsquo Κάπα 16 25-26

Βαΐου Ν 1987β lsquoΆτυπες εργασιακές σχέσεις ή πώς κατασκευάζεται η ευελιξίαrsquo Κάπα 17 23-

24

Βαϊου Ν Μ Στρατηγάκη 1989 lsquoΗ εργασία των γυναικών Ανάmicroεσα σε δύο κόσmicroουςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4015-23

Βαΐου Ν 1989 lsquoΟ τόπος δουλειάς και το σπίτι Κατά φύλο καταmicroερισmicroοί εργασίας στη

διαδικασία ανάπτυξης της Αθήναςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)81 ndash 90

Βαΐου Ν 1991 lsquoΟ χώρος των γυναικών σrsquo έναν ανδρικό κόσmicroοrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash

48 15 ndash 17

26

Βαΐου Ν Στρατηγάκη Μ Χρονάκη Ζ 1991 lsquoΑmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι Μια γυναικεία

δουλειά και microια ιδεολογίαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45 47-53

Βαΐου Ν Χ Γολέmicroης Λ Λαmicroπριανίδης Κ Χατζηmicroιχάλης Ζ Χρονάκη 1996 Άτυπες microορφές

βιοmicroηχανικής παραγωγής-εργασίας και αστικός χώρος στο ΠΣΠ Αθήνα ΓΓΕΤ

Βαϊου Ν και Κ Χατζηmicroιχάλης 1997 Με τη ραπτοmicroηχανή στην κουζίνα και τους Πολωνούς στους

αγρούς Πόλεις περιφέρειες και άτυπη εργασία Αθήνα Εξάντας

Βλαχούτσικου Χ Α Μπαχαροπούλου- Κούλη 1991 lsquolaquoΝα χαρώ κι εγώ το σπίτι microου και το

κλειδί από τα microέσαraquo Γυναίκες και κατανάλωση σrsquo ένα χωριό της Βοιωτίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45

94-100

Vernier B 2001 H Kοινωνική Γένεση των Aισθηmicroάτων Πρωτότοκοι και Yστερότοκοι στην

Kάρπαθο Aθήνα Αλεξάνδρεια

Βουτυράς Σ 1981 Η Γυναίκα στη Μισθωτή εργασία Αθήνα Παπαζήσης

Βουτυράς Σ 1987 Μητρικός microισθός επαναστατική προοπτική ή οπισθοδρόmicroηση στην ισότητα

των φύλων ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Γαβριήλ Α 1989 lsquoΗ συmicroβολή του Σχολικού Επαγγελmicroατικού Προσανατολισmicroού στην

προετοιmicroασία των γυναικών για επαγγέλmicroατα που έχουν σχέση microε τις νέες τεχνολογίεςrsquo Στο Μ

Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για

τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1985 ∆ικαιώmicroατα και υποχρεώσεις της εργαζόmicroενης γυναίκας στην

microισθωτή εργασία Αθήνα

Γεωργακοπούλου Ν Β 1998 Ευελιξίες της εργασίας amp Γυναικεία απασχόληση στον τραπεζικό

τοmicroέα Πλαίσιο Προσέγγισης Βασικές Τάσεις και Προοπτικές ΙΝΕΟΤΟΕ

Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου Α 1986 lsquoΕργασία και γυναικεία απελευθέρωση ένας ισχυρός

αντίλογος στο στον φεmicroινιστικό συντηρητισmicroόrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 22-24

∆ασκαλάκης ∆ 1995 Η ρύθmicroιση των ευέλικτων microορφών απασχόλησης και οργάνωσης του

χρόνου εργασίας Αθήνα ndash Κοmicroοτηνή εκδ Σάκκουλα

∆έδε Ι 1995 lsquoΕπαγγελmicroατικές προοπτικές για τις γυναίκες στις αγορές της Ε Ε Μεταξύ

αποκλεισmicroού και ανέλιξηςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 86 179-191

∆ήmicroου Α 1989 lsquoΗ microερική απασχόληση Ένα γυναικείο φαινόmicroενο της αγοράς εργασίαςraquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4055 ndash 60

∆ουκάκης Ν Λ 1988 Εργασιακές Σχέσεις Οικονοmicroία και θεσmicroοί Αθήνα Οδυσσέας

∆ουλκέρη Τ 1986 Η συmicromicroετοχή της ελληνίδας στην οικογένεια και στην εργασία

ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

∆ουλκέρη Τ 1994 Ισότητα των φύλων στις εργασιακές σχέσεις Αθήνα Παπαζήσης

Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Η επαγγελmicroατική εξέλιξη των γυναικών στις τράπεζες

Αθήνα ΟΤΟΕ

27

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988α Γυναικεία απασχόληση Σύνοψη πρώτων

αποτελεσmicroάτων Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική

Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988β Η ∆οmicroή της Γυναικείας Απασχόλησης και η

Επαγγελmicroατική ∆ραστηριοποίηση των Γυναικών Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των

Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ηλιού Μ 1988 lsquoΟι γυναίκες πανεπιστηmicroιακοί εξέλιξη της θέσης τους ή στασιmicroότηταrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 70 3-23

Θανοπούλου Μ 1992 Η Γυναικεία Απασχόληση ή Εργασία στην Ελλάδα Κύριες Τάσεις και

Κατευθύνσεις της Μεταπολεmicroικής Βιβλιογραφίας Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη ΙV Αθήνα ΕΚΚΕ

Θανοπούλου Μ Ε Φρονίmicroου Β Τσιλιmicroιγκάκη 1997 Αποφυλακιζόmicroενες γυναίκεςΤο δικαίωmicroα

στην Επαγγελmicroατική επανένταξη ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Θανοπούλου Μ Β Κωτσοβέλου amp Ρ Παπαρούνη 1999 lsquoΗ σχέση επαγγελmicroατικής και

οικογενειακής ζωής των γυναικών διερεύνηση της ελληνικής βιβλιογραφίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 40

91-101

Ιγγλέση Χ 1990 Πρόσωπα Γυναικών Προσωπεία Συνείδησης Αθήνα Οδυσσέας

Ιγγλέση Χ 1996 Γυναικείες σπουδές και ταυτότητες φύλου Ένα παράδειγmicroα από τη σκοπιά της

ψυχολογίας Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Ιωακείmicroογλου Η Ο Καmicroινιώτη Α Κωστάκη Θ Σκοπελίτου 1998 lsquoΕκπαίδευση Φύλο και

Τρόπος Ένταξης στην Αγορά Εργασίας της Ελλάδαςrsquo Στο Ανεργία Εργασία Εκπαίδευση-Κατάρτιση

στην Ελλάδα και στην Γαλλία Πρακτικά Ελληνογαλλικού Συνεδρίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Καβουνίδη Τ 1982 lsquoΚαπιταλιστική ανάπτυξη και απασχόληση των γυναικών στη microεταποίηση

στην Ελλάδαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 14 53-63

Καβουνίδη Τ 1989 lsquo Ο έλεγχος της εργασίας της γυναίκαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4071-80

Καβουνίδη Τ 1990 Οι νέες γυναίκες και η επαγγελmicroατική εκπαίδευση και κατάρτιση Έκθεση

Έρευνας Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

Καβουνίδη Τ 1996 Οικογένεια και εργασία στην Αθήνα Σάκκουλας

Κανελλόπουλος Κ 1989 lsquoΝέα τεχνολογία Εκπαίδευση των γυναικών και η θέση τους στην

αγορά εργασίαςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Καραmicroεσίνη Μ 1998 lsquoΓυναίκες και απασχόληση στην Ελλάδα Τάσεις και ∆ιεθνείς Συγκρίσειςrsquo

Στο Ξ Πετρινιώτη και Γ Κουκουλές (επιmicro) Επετηρίδα εργασίας 1998 Αθήνα πανεπιστηmicroιακές

εκδόσεις Παντείου

Καραmicroεσίνη Μ amp Η Ιωακείmicroογλου 2003 Προσδιοριστικοί παράγοντες του microισθολογικού

χάσmicroατος microεταξύ ανδρών και γυναικών Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας σε

συνεργασία microε το Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

28

(δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Καραντινός ∆ 1987 lsquoΕργατικό δυναmicroικό απασχολούmicroενοι και άνεργοι microια διερεύνηση από

στατιστικά στοιχείαrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 66 121-143

Καραντινός ∆ 1988 lsquoΑνοιχτή ανεργία και αστικές αγορές εργασίας (1974-1985) Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 70 50-115

Καραντινός Τ 1989 lsquoΗ ανεργία των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Καραντινός ∆ ∆ Ζιώmicroας Μ Κετσετζοπούλου Α Μουρίκη 1997 Ευέλικτη απασχόληση και

ελαστικοποίηση του χρόνου εργασίας τάσεις εξελίξεις προοπτικές Αθήνα Εθνικό Ινστιτούτο

Εργασίας

Κασιmicroάτη Κ 1980 Τάσεις κινητικότητας εργασίας στην ελληνική βιοmicroηχανία Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1982 Η Γυναίκα στην Απασχόληση Φάκελος Ισότητας Αθήνα Οδυσσέας

Κασιmicroάτη Κ 1988 lsquoΕκπαίδευση Επαγγελmicroατική Εξειδίκευση και Αmicroοιβές Γυναικώνrsquo Ο Αγώνας

της Γυναίκας 37 21-22

Κασιmicroάτη Κ Ε Αλλισον 1989 Η Μορφολογία της ∆εύτερης Απασχόλησης Έρευνα για τα

κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Μελέτη ΙΙ ΑθήναΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1991 Επιλογή Επαγγέλmicroατος Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη Ι Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1998 Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Αθήνα ΕΚΚΕ

Κετσετζοπούλου Μ 2002 lsquoΓυναικεία Απασχόλησηrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ

Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο

Κοινωνικής Πολιτικής

Κετσετζοπούλου Μ Χ Συmicroεωνίδη 2002 lsquoΙσότητα των Φύλων Η Θέση της Γυναίκας στο

∆ηmicroόσιο και Ιδιωτικό Χώροrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό

Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής

Κοσmicroαράς Γ 1989 lsquoΗ θέση των γυναικών στην τυπογραφία microετά την εισαγωγή της

φωτοστοιχειοθεσίας Η κατάσταση στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro)

Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Κουκουλή-Σπηλιωτοπούλου Σ 1988 lsquoΗ κοινοτική αρχή της ισότητας αmicroοιβών και το ελληνικό

δίκαιοrsquo Ελληνική ∆ικαιοσύνη 29 1092-1128

Κουκούλη-Σπηλιοτοπούλου Σ 1998 lsquoΙσότητα των φύλων στην απασχόληση και την κοινωνική

ασφάλισηrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις

Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Κραβαρίτου Γ 1989 lsquoΟι γυναίκες στη Μεταmicroοντέρνα κοινωνία φτωχότερες ή πλουσιότερεςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 40 25 ndash 30

Κραβαρίτου Γ 1992 Εργασία και δικαιώmicroατα της γυναίκας Θεσσαλονίκη Σάκκουλα

29

Κραβαρίτου Γ 1996 Φύλο και ∆ίκαιο Αθήνα Παπαζήσης

Λαmicroπριανίδης Λ Γ Ανδριάς Στ Καραγιάννης Π Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995 Ένδυση Ξάνθη-

∆ράmicroα- Καβάλα Θεσσαλονίκη Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας

Λυmicroπεράκη Α 1991 Ευέλικτη εξιδίκευση Κρίση και αναδιάρθρωση στη microικρή βιοmicroηχανία

Αθήνα Gutenberg

Λυmicroπεράκη Α Α Μουρίκη 1996 Η Αθόρυβη Επανάσταση Νέες Μορφές Οργάνωσης της

Παραγωγής και της Εργασίας Αθήνα Gutenberg

Μαγγανάρα Ι 1988 lsquoΘέση και συνθήκες εργασίας των γυναικών εκλεγmicroένων αντιπροσώπων

στο τοπικό και περιφερειακό επίπεδο στην Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 8-11

Μαγγανάρα Ι 1998 lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεωνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Μαρmicroατάκη-Μόλχο Μ 1989 lsquoΗ γυναικεία απασχόληση στον τοmicroέα της microηχανογράφησης στην

Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα

Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Μουρίκη Α 1991α Ευέλικτες microορφές απασχόλησης ευλογία ή ανάθεmicroαrsquo Τόπος Επιθεώρηση

αστικών και περιφερειακών microελετών(3) 97 ndash 117

Μουρίκη Α 1991β lsquoΟι νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης και οι προοπτικές τους στην

ενοποιηmicroένη Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-4818ndash21

Μουσούρου Λ Μ 1985 Γυναικεία Απασχόληση και Οικογένεια Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1993 Γυναίκα και Απασχόληση ∆έκα ζητήmicroατα Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1996 lsquoΟι ανάγκες της οικογένειας και η απασχόληση σήmicroεραrsquo Στο

Οικογένεια και Εργασία Νέες Τάσεις στην Απασχόληση Αθήνα Ιδρυmicroα Μελετών Λαmicroπράκη amp

Εκαπιδευτήρια Κωστεά-Γείτονα

Μπακαλάκη Α 1988 lsquoΚοmicromicroωτική ένα laquoγυναικείοraquo επάγγελmicroαrsquo ∆ίνη 198-103

Μπακόπουλος Α 1986 Η ισότητα αmicroοιβών στι Κοινοτικό ∆ίκαιο Η ισότητα ανδρών και

γυναικών στην απασχόληση και την κοινωνική ασφάλιση κατά το κοινοτικό και ελληνικό δίκαιο

Συνέδριο Πανεπιστηmicroίου Αθηνών και ΕΟΚ Αθήνα Σάκκουλας

Νικολαΐδου Μ 1975 ∆ουλειά και Χειραφέτηση Η Γυναίκα στην Ελλάδα Αθήνα Καστανιώτης

Ντούλια Θ Κ ∆όλγυρα 1997 lsquoΟι οικονοmicroικές εξελίξεις και η εργασία των γυναικώνrsquo Στο

Οδηγός προώθησης των ίσων ευκαιριών microε Έmicroφαση στην απασχόληση των γυναικών Αθήνα

Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων ndash Γενική Γραmicromicroατεία Λαϊκής Επιmicroόρφωσης

Παναγιωτόπουλος Ν 1998 lsquoΣηmicroειώσεις για την απασχόληση των γυναικών και τον χρόνο

απασχόλησηςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (66)112 ndash 118

Πανταζή-Τζίφα Κ 1985 Η θέση της γυναίκας στην Ελλάδα Αθήνα Λιβάνης

Παπαγαρουφάλη-Ιακώβου Ε 1989 lsquoΦεmicroινισmicroός και εργασία ∆ιέξοδοι και αδιέξοδαrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα 4091-10

30

Παπαγιαννάκη Μ 1986 lsquoΆγνοια νόmicroου δεν δικαιολογείταιrsquo ∆ίνη 1 63-69

Παπαδηmicroητρίου Β 1988 lsquoΑναζήτηση τρόπων για τον σωστό καταmicroερισmicroό των οικογενειακών

και επαγγελmicroατικών υποχρεώσεωνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 33 28-30

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998α lsquoΗ επαγγελmicroατική διάρθρωση της απασχόλησης στην

περιφέρεια Αττικής 1988-1995rsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα

Ιδρυmicroα Σάκη Καράγεωργα

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998β lsquoΗ διάρκεια της ανεργίας στην περιφέρεια της Αττικής

1998-1995rsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 96-97 83-110

Παπαζήση Θ 1999 lsquoΜητρότητα και καρριέρα άτυχος γάmicroος από τρελλό έρωταrsquo Στο Το Φύλο

των ∆ικαιωmicroάτων Εξουσία Γυναίκες και Ιδιότητα του Πολίτη Ευρωπαϊκό Συνέδριο 9-10

Φεβρουαρίου 1996 Πρακτικά Αθήνα Νεφέλη

Παυλίδου Ε 1989 lsquoΓυναίκα και εργασία Οικονοmicroικές προσεγγίσεις των διακρίσεων στην

αγορά εργασίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40) 39-46

Πελαγίδης Θ 1995 lsquoΗ σκοτεινή πλευρά της εργασιακής ευελιξίας Έρευνα Πεδίου στην

ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκηςrsquo Τόπος (9) 95 ndash 119

Πετmicroεζίδου- Τσουλουβή Μ 1986 lsquoΠροβλήmicroατα ορισmicroού των κοινωνικών τάξεων εργασιακή

διαδικασία επαγγελmicroατικές κατηγορίες και νέα microεσαία στρώmicroαταrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 26 33-42

Πετράκη-Κώττη Α 1985 Όι διαφορές στις αmicroοιβές αντρών-γυναικώνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας

27 8-10

Πετράκη-Κώττη Α 1998 lsquoΗ θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα και οι

διαφορές στις αmicroοιβές των δύο φύλωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και

Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Πετρινιώτη Ξ 1989α lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό και η περίπτωση της

Ελλάδαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 105-140

Πετρινιώτη Ξ 1989β lsquoΠροβληmicroατισmicroοί γύρω από τη microέτρηση και την αποτίmicroηση της ολικής

εργασίας των γυναικώνrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)47-54

Πετρινιώτη Ξ 1989γ lsquoΗ απασχόληση των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Πετρινιώτη Ξ 1991 lsquoΟι εξελίξεις στην οικονοmicroία και η οργάνωση της εργασίας Νέες

προκλήσεις για τις γυναίκεςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-48 11-12

Πετρινιώτη Ξ 1998 Η δόmicroηση των εσωτερικών αγορών εργασίας φύλο τεχνολογία

ανταγωνισmicroός Η περίπτωση των τραπεζών Αθήνα Παπαζήση

Πετρονώτη Μ 1995α ∆ίκτυα Κοινωνικών σχέσεων Όψεις και Αλληλεπιδράσεις microε τη

∆ιδικασία Επαγγελmicroατικής Κινητικότητας ΑθήναΕΚΚΕ

Πετρονώτη Μ 1995β lsquoΣύγχρονες Ελληνίδες Επιχειρηmicroατίες Ανθρωπολογική Ανάγνωση των

Στρατηγικών τους στη Σφαίρα Εργασίαςrsquo Εθνολογία 4 67-92

31

Πιζάνιας Π 1993 Οι φτωχοί των πόλεων Αθήνα Θεmicroέλιο

Πιζάνιας Π 1995 lsquoΚοινωνική οργάνωση της εργασίας και άτυπες δραστηριότητεςrsquo Πρακτικά

Ευρωπαϊκού Σεmicroιναρίου laquoΜορφές Άτυπης Απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωσηraquo Αθήνα Praxis

Σακέλλης Γ 1989 lsquo Νέες τεχνολογίες καταmicroερισmicroός της εργασίας και η κατα φύλο κατάτmicroηση

της εργατικής δύναmicroηςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Σακέλλης Γ 1993 Πληθυσmicroός και εργατικό δυναmicroικό στην Ελλάδα Μορφολογία και

διαχρονικές εξελίξεις Αθήνα Γαβριηλίδης

Σαπουντζάκη Π 1991 lsquoΜεταποιητική δραστηριότητα και αστικός χώρος Μια εmicroπειρική έρευνα

στο κέντρο της Αθήν αςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4561-69

Σεβαστίδης Χ 1999 lsquoΗ microερική απασχόλησηrsquo Επιθεώρησης Εργατικού ∆ικαίου 58145-163

Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου ∆ 1998 lsquoΕπαγγελmicroατική κατάρτιση των γυναικώνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Σινόπουλος Π Α 1986 lsquoΟ επαγγελmicroατικός χρόνος της γυναίκας και η κοινωνική ποινή τηςrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 212-230

Στρατηγάκη Μ 1987α lsquolaquoΓυναικείαraquo Επαγγέλmicroατα αντιmicroέτωπες microε το πληκτρολόγιοrsquo Κάπα 8

28

Στρατηγάκη Μ 1987β lsquoΠληροφορική και επαγγέλmicroατα microε laquoφύλοraquorsquo Κάπα12 31-33

Στρατηγάκη Μ 1989α lsquoΤεχνολογικές εξελίξεις και ειδικότητες microε laquoφύλοraquorsquo Σύγχρονα Θέmicroατα

(40) 31-38

Στρατηγάκη Μ 1989β lsquoΗ θέση των γυναικών στις τράπεζες microετά την εισαγωγή της

πληροφορικής Μια πρώτη προσέγγισηrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες

Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Στρατηγάκη Μ 1991 lsquoΤεχνολογική αλλαγή και οργάνωση της εργασίας Νέες laquoγυναικείεςraquo

θέσεις εργασίαςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash 4813 ndash 14

Στρατηγάκη Μ 1996 Φύλο Εργασία Τεχνολογία Αθήνα Ο Πολίτης

Στρατούλης ∆ 1987 lsquoΝέα φαινόmicroενα και τάσεις στις microορφές εκmicroετάλλευσης της εργατικής

τάξης στη χώρα microαςrsquo Επιστηmicroονική Σκέψη (35)9 ndash 20

Συmicroεωνίδου Χ 1986 lsquoΓονιmicroότητα και απασχόληση γυναικών Μια πρώτη προσέγγιση του

θέmicroατος για την περιφέρεια Πρωτεύουσαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 188-200

Συmicroεωνίδου Χ 1989α lsquoΗ σύγκρουση των ρόλων της microητρότητας και της γυναικείας

απασχόλησηrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 141-153

Συmicroεωνίδου Χ 1989β lsquoΓεγονότα του κύκλου ζωής και γυναικεία απασχόλησηrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα (40)61-70

Συmicroεωνίδου Χ 1990 Απασχόληση και γονιmicroότητα των γυναικών στην περιοχή της

Πρωτεύουσας Αθήνα ΕΚΚΕ

32

Συmicroεωνίδου Χ Μ Μαγδαληνός 1993 lsquoΗ αλληλεξάρτηση microεταξύ γυναικείας απασχόλησης και

γονιmicroότηταςrsquo Στο Η Κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα σήmicroερα Πρακτικά Συνεδρίου που οργανώθηκε

από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών Αθήνα ΕΚΚΕ

Συmicroεωνίδου Χ 1994 lsquoΗ laquoασυmicroβατότηταraquo της οικογενειακής και επαγγελmicroατικής ζωής των

γυναικώνrsquo ∆ίνη 7113-130

Συmicroεωνίδου Χ 1998 lsquoΜορφές έmicromicroεσου κοινωνικού αποκλεισmicroού Απασχόληση και ανεργία

των Γυναικών στη Ελλάδαrsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα Ίδρυmicroα

Σάκη Καράγιωργα

Τεπέρογλου Α Λ Μαράτου-Αλιπράντη Μ Κετσετζοπούλου 2001 Μελέτη για την ενίσχυση

της συmicromicroετοχής των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην Ελλάδα Αθήνα ΕΚΚΕ- Γενική

Γραmicromicroατεία Έρευνας και Τεχνολογίας

Τζεπόγλου Σ 1989 lsquoΕκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες (πληροφορική-ηλεκτρονική) Η

συmicromicroετοχή των γυναικώνrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Τσουκαλάς Κ 1985 lsquoΕργασία και εργαζόmicroενοι στην πρωτεύουσα αδιαφάνεια ερωτήmicroατα

υποθέσειςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 60 3-71

Υπουργείο Εργασίας- Τmicroήmicroα Ισότητας 1985 Τα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώmicroατα της

γυναίκας Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Υπουργείο Προεδρίας-Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1995 Η κατάσταση των γυναικών στην

Ελλάδα κατά την δεκαετία 1984-1994 Εθνική Έκθεση της Ελλάδα για το 4ο Παγκόσmicroιο Συνέδριο του

ΟΗΕ για τις Γυναίκες Πεκίνο Σεπτέmicroβριος 1995 Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Φράγκος ∆ 1990 Ο οικονοmicroικά ενεργός πληθυσmicroός της Ελλάδας Αθήνα ΕΚΚΕ

Χλέτσος Μ 1988 lsquoΟι Γυναίκες και η αγορά εργασίαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών

68128-138

Χρονάκη Ζ 1986 lsquoΓυναίκα και εργασία στην Ελλάδαrsquo Αρχαιολογία 21 63-66

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Dubish J 1986 lsquoCulture Enters through the Kitchen Women Food and Social Boundaries in

Rural Greecersquo Στο J Dubish (επιmicro) Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton

University Press

du Boulay J 1974 Portrait of a Greek Mountain Village Oxford Clarendon Press

du Boulay J 1983 The Meaning of Dowry Changing Values in Rural Greece Journal of

Modern Greek Studies 1 243-270

Friedl E 1962 Vasilika A Village in Modern Greece New York Holt Rinehart and Winston

Friedl E 1986 lsquoThe Position of Women Appearance and Realityrsquo Στο J Dubish (επιmicro)

Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton University Press

Ηirschon R 1981 lsquoEssential Objects and the Sacred Interior and Exterior Space

33

in an Urban Greek Localityrsquo Στο S Ardener (επιmicro) Women and Space Ground Rules and

Social Maps Λονδίνο Croom Helm

Kanellopoulos C 1982 lsquoMale-female pay defferentials in Greecersquo Greek Economic Review 4

(2) 222-241

Karamessini M 2002 lsquoThe Gender Pay Gap in Greecersquo European Commission Expert Group

on Gender and Employment httpwwwumistacukmanagement ewerceggeegge-publications

Karantinos D 1998 lsquoFlexible employment and employment insertion in Greecersquo National

Center for Social Research Working Paper 2 9 ndash 27

Kyriazis N 1999 lsquoWomenrsquos Flexible Work and Family Responsibilities in Greecersquo Στο

Gender Inequalities in Southern Europe South European Society amp Politics Special Issue 4 2 35-

53

Lambiri-Dimaki J 1983 lsquoGreece in the 1980rsquos changing evaluation of the roles of men and

womenrsquo Στο Social Stratification in Greece (1962-1982) (συλλογικό) Athens Sakkoulas

Μiliori P 1993 lsquoWomen in Business and Managementrsquo Στο Μ J Davidson amp C L Cooper

(επιmicro) Εuropean Women in Business and Management University of Manchester Institute of

Science and Technology PCP

Moussourou L S Spiliotopoulos 1984 lsquoWomen at Work in Greece The Sociological and

Legal Perspectivesrsquo Στο M J Davidson amp C L Cooper (επιmicro) Women at Work LondonWiley amp

Sons

Ntermanakis N P Petroglou N Sereti M Zervou 2002 Towards a Closing of the Gender

Pay Gap Country Report Greece Research Centre for Gender Equality (KETHI) Greece

Papataxiarchis E 1995 lsquoMale Mobility and Matrifocality in the Aegean Basinrsquo Στο S

Damianakos M E Handman J Pitt-Rivers G Ravis-Giordani (επιmicro) Brothers and Others Essays

in Honour of John Peristiany Αθήνα ΕΚΚΕ

Psacharopoulos G 1983 lsquoSex discrimination in the Greek Labour Marketrsquo Journal of Modern

Greek Studies 12

Salamon S D amp Stanton JB 1986 lsquoIntroducing the Nikokyra Ideality and Reality in Social

Processrsquo Στο J Dubisch (επιmicro) Gender amp Power in Rural Greece Princeton Princeton University

Press

Sinopoulos P A 1988 lsquoThe Social Penalty of working woman and its measurementrsquo

International Journal of Sociology of the Family 18 21-32

Symeonidou-Alatopoulou H 1980 lsquoFemale labour force participation in Greecersquo Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 38 104-120

Symeonidou X 1997 lsquoFull time and part ndash time employment of women in Greece trends and

relationships with life ndashcycle eventsrsquo Στο P Blossfeld amp C Hakim (επιmicro) Between Equalization

and Marginalization Women working part ndash time in Europe and the United States of America

Οξφόρδη Oxford University Press

34

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek Women and Tourism Womenrsquos Cooperatives as an

Alternative Form of Organizationrsquo Στο N Redclift amp Th Sinclair (επιmicro) Working Women

International Perspectives on Labour and Gender Ideology ΛονδίνοRoutledge

Cavounidis J 1983 lsquoCapitalist Development and Women΄s Work in Greecersquo Journal of Modern

Greek Studies vol1 2 321-338

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας (ΓΓΙ) 2000 Νέες πολιτικές ανάπτυξης και προώθησης των

Γυναικείων Συναιτερισmicroών (Πρακτικά Πανελλαδικής Συνάντησης Γυναικείων Συνεταιρισmicroών) Αθήνα

ΑΤΕ

Γιδαράκου Ι 1996 lsquoΕργασιακές Σχέσεις στην Οικογενειακή Εκmicroετάλλευση Θέση και

προοπτικές της γυναικείας παρουσίαςrsquo Στο Κράτος και αγροτικός χώρος Πρακτικά 3ου Πανελληνίου

Συνεδρίου Αγροτικής Οικονοmicroίας Aθήνα Παπαζήσης

Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΑγροτικοί συνεταιρισmicroοί παράγοντες τοπικής ανάπτυξης του ελληνικού

αγροτικού χώρουrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη

Γιδαράκου Ι 1999 lsquoΕνδογενής ανάπτυξη της υπαίθρου και γυναικεία απασχόλησηrsquo Στο Χ

Κασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) Ύπαιθρος Χώρα Η ελληνική αγροτική κοινωνία στο τέλος του

Εικοστού αιώνα Αθήνα Πλέθρο

∆αmicroιανός ∆ Χ Κασίmicroης Α Μωυσίδης Μ Ντεmicroούζης 1994 Η πολυαπασχόληση στον

αγροτικό τοmicroέα και η αναπτυξιακή πολιτική στην Ελλάδα Αθήνα Ίδρυmicroα Μεσογειακών Μελετών

Giagou D C Apostolopoulos 1996 lsquoRural Women and the Development of the Agrοtourist

Cooperatives in Greece The Case of Petra Lesvosrsquo Journal of Rural Cooperation 24 (2) 143-155

Gidarakou I 1990 lsquoPart -time Farming and Farm Reproduction The case of two Communities

in Central Greecersquo Sociologia Ruralis XXX (34) 292-304

Gourdomichalis A 1991 lsquoWomen and the Reproduction of Family Farms Change and

Continuity in the Region of Thessaly Greecersquo Journal of Rural Studies vol 7 12 57-62

Ιακωβίδου Ο 1992 lsquoΟ ρόλος των γυναικείων συνεταιρισmicroών στην προώθηση του

Αγροτουρισmicroού στην Ελλάδαrsquo Συνεταιριστική Πορεία 27137-145

Ιακωβίδου Ο 2000 lsquoΑγροτοτουρισmicroός το Μικρό Όmicroορφο και Θηλυκό Πρόσωπο στον

Τουρισmicroόrsquo Στο Π Τσάρτας (επιmicro) Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστηmicroονικές προσεγγίσεις Αθήνα

Εξάντας

Kalantaridis Ch L Labrianidis 1999 lsquoFamily Production and the Global Market Rural

Industrial Growth in Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 39 2 146-164

Καφφέ- Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΠολυδραστηριότητα αγροτισσών νέοι ρόλοι τους στην ύπαιθρο-

νέες αναγκαιότητεςrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

35

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη Ζήτη

Κοβάνη Ε 1987 Εmicroπειρικές microελέτες στην αγροτική Ελλάδα ΑθήναΕΚΚΕ

Μωυσίδης Α 1986 Η Αγροτική Κοινωνία στη Σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα Ιδρυmicroα Μεσογειακών

Μελετών

Παπαγαρουφάλη Ε 1986 Η Ελληνίδα Αγρότισσα και Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Αθήνα Κέντρο

Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου (1985-1986)

Παπαδάκη-Κλαυδιανού Α Ε Γιασεmicroή 1991 lsquoΕκπαιδευτικές Ανάγκες και Επιmicroόρφωση των

Μελών του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισmicroού Νοτιοχώρων Χίου Μια επιτόπια Έρευναrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 833-31

Παπαδόπουλος Γ Χ Κασίmicroης 2000 Μελέτη Ισότητας Ευκαιριών Ανδρών-Γυναικών και

Αγροτική Ανάπτυξη Αθήνα ΕΚΚΕΙνστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας

ΠΑΣΕΓΕΣ 2000 Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Ελλάδας (Αστικοί και Αγροτικοί) οδηγός Αθήνα

Petronoti M 1981 lsquoThe economic autonomy of rural womenrsquo The Greek Review of social

Research A19816-18

Σαφιλίου Κ 2002 lsquoΟ αποκλεισmicroός των ελληνίδων από το γεωργικό επάγγελmicroα αρχίζει από την

οικογένειαrsquo Στο Λ Μαράτου ndash Αλιmicroπράντη (επιmicro) Οικογένειες και κράτος Πρόνοιας στην Ευρώπη

AθήναΕΚΚΕ Gutenberg

Stratigaki M 1988 lsquoAgricultural Modernization and Gender Division of Labour The case of

Heraklion Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 28 4 248-262

Τσάρτας Π Μ Θανοπούλου 1994 Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισmicroοί στην Ελλάδα

Μελέτη αποτίmicroησης της λειτουργίας τους Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

(ΚΕΓΜΕ)

Zακοπούλου E 1999 lsquoΠολυαπασχολούmicroενοι και Γεωργία προς microια νέα ανίχνευση ενός

πολυδιάστατου φαινοmicroένουrsquo Στο X Kασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) H Eλληνική Αγροτική Kοινωνία

στο τέλος του 20ού αιώνα Αθήνα EKKE- Πλέθρον

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 lsquoΕξαναγκαστική πορνεία microεταναστριών και προσφύγων

Γυναικώνrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός Κοινωνικό

Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη Συνάντηση

Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Alipranti L R Fakiolas 2003 lsquoThe lonely path of Migrant Women in Greecersquo Eπιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 165-188

Βαλέντσια Ν 1995 lsquoΗ κατάσταση των Φιλιππινέζων γυναικών στην Ελλάδα Μιαγυναίκα από

τις Φιλιππίνες αφηγείταιrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός

Ρατσισmicroός Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα

∆ιήmicroερη Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

36

Βεντούρα Λ 1993 lsquoΜετανάστευση γυναικών γέννηση και εξέλιξη του επιστηmicroονικού

διαφέροντοςrsquo ∆ίνη 6 230-240

Cavounidis J 2003 lsquoGenderd patterns of Migration to Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών 110 Α 221-238

Glavanis P 1995 lsquoΟι laquoΝέοι Είλωτεςraquo στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η laquoΜουσουλmicroανική Φωνήraquo ως

απάντηση σε τύπο και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισmicroούrsquo Στο Ι Ψηmicromicroένος (επιmicro) Μετανάστευση

από τα Βαλκάνια Κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

Iossifides Th 1997 lsquoImmigrants in the Athens Labour Market A Comparative Study of

Albanians Egyptians and Filipinosrsquo Στο R King και R Black (επιmicro) Southern Europe and the New

Immigrations Brighton Sussex Academic Press

Karakatsanis N M J Swarts 2003 lsquoMigrant Women Domestic Work and the Sex Trade in

Greece ndash A snapshot of Migrant policy in the Makingrsquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α

239-270

Κούρτοβικ Ι 1998 lsquoΕργασία Μεταναστριών και Προσφύγωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro)

Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Lazaridis G 1999 lsquoThe Helots of the New Millenium Ethnic- Greek Albanians and laquoOtherraquo

Albanians in Greecersquo Στο F Anthias and G Lazaridis (επιmicro) Ιnto the Margins Migration and

Exclusion in Southern Europe Aldershot Ashgate

Lazaridis G E Wickens 1999 lsquolaquoUsraquo and the laquoOtherraquo Ethnic Minorities in Greecersquo Annals of

Tourism Research 26632- 655

Lazaridis G I Psimmenos 2000 lsquoMigrant Flows from Albania to Greece Economic Social

and Spacial Exclusionrsquo Στο R King G Lazaridis Ch Tsardanidis (επιmicro) Eldorado or Fortress

Migration in Southern Europe New York St Martinrsquos Press

Λαζαρίδου Γ 1995 lsquoΜετανάστριες στην Ελλάδα- Οικιακές βοηθοί από Φιλιππίνες και Αλβανία-

Μία επιτόπια microελέτηrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός

Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη

Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Λάζος Γ 2002 Πορνεία και ∆ιεθνική Σωmicroατεmicroπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόmicroοι Α και Β

Αθήνα Καστανιώτης

Λιάκος Α 1998 lsquoΑντινοmicroίες στην Ανάλυση του Ρατσισmicroούrsquo Στο Έξι Κείmicroενα για το Ρατσισmicroό

Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισmicroού Αθήνα Παρασκήνιο

Μαράτου-Αλιπράντη Λ 1994 Ξένο εργατικό δυναmicroικό Τάσεις και το πρόβληmicroα της Κοινοτικής

Ενσωmicroάτωσης ∆ιαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισmicroού στην Ελλάδα Τόmicroος ΙΙ Αθήνα ΕΚΚΕ

Μουσούρου Λ Μ 1991 Μετανάστευση και microεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την

Ευρώπη Αθήνα Gutenberg

Πετρινιώτη Ξ 1993 Η microετανάστευση προς την Ελλάδα Αθήνα Οδυσσέας

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 6: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

6

και οι δύο αποτελούν καταστάσεις microε διπλή οπτική Στη διαπλοκή των δύο η σχέση και ο

καθορισmicroός του δηmicroόσιου και του ιδιωτικού δεν συνιστούν πάντα διακριτούς τοmicroείς microε αυστηρά

όρια (Παπαζήση 1999)

Γενικότερα η συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό είναι στενά συνδεδεmicroένη microε τα

γεγονότα του κύκλου ζωής Στην Ελλάδα οι γυναίκες που εργάζονται διατηρούν την απασχόλησή

τους microέχρι ένα συγκεκριmicroένο σηmicroείο της ζωής τους όπως είναι ο γάmicroος ή η γέννηση του πρώτου

τους παιδιού στην συνέχεια όmicroως την διακόπτουν χωρίς να επανέρχονται αργότερα στην αγορά

εργασίας (Θανοπούλου Κωτσοβέλου Παπαρούνη 1999 Μουσούρου 1996 Νικολαΐδου 1975) Ο

αριθmicroός των παιδιών συνδέεται αρνητικά microε την εργασία των γυναικών (Βελεντζάς 1988

Συmicroεωνίδου 1986 Συmicroεωνίδου 1989α Συmicroεωνίδου 1989β Συmicroεωνίδου 1990) Επίσης το εισόδηmicroα

του νοικοκυριού όταν ξεπερνά ένα συγκεκριmicroένο επίπεδο microπορεί να έχει αρνητική επίδραση στη

συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό

Όσο υπάρχει ένας καταmicroερισmicroός της εργασίας κατά φύλο όπου ο άνδρας δεν εmicroπλέκεται στα

οικιακά καθήκοντα στο σπίτι και η γυναίκα δεν έχει ίση πρόσβαση και ίσους όρους στη microισθωτή

εργασία οι δύο σύζυγοι συνεχίζουν να έχουν όχι microόνο κοινά αλλά και ξεχωριστά συmicroφέροντα ως

προς της εργασία της συζύγου Η ευχέρεια των γυναικών για διάθεση της εργασίας τους

περιορίζεται microε διάφορους τρόπους από τις ιδεολογικές προδιαγραφές για τον καταmicroερισmicroό της

εργασίας κατά φύλο και το φόρτο της microη προσοδοφόρου εργασίας που προσφέρουν οι γυναίκες

στο σπίτι Συνήθως όmicroως περιορίζεται και από τους άνδρες τους καθώς ο σύζυγος ασκεί έλεγχο

αποτρέποντας τη γυναίκα του από το να αναλάβει προσοδοφόρο εργασία Όπου η γυναίκα

εργάζεται microαζί microε τον άνδρα της (για παράδειγmicroα στη βιοτεχνία) ο σύζυγος ελέγχει το προϊόν της

εργασίας της Από αυτήν την άποψη η γυναικεία εργασία αποτελεί ένα πρίσmicroα για την

επανεξέταση θεσmicroών και πολιτισmicroικών διαδικασιών τις οποίες επαναπροσδιορίζει και

ανασηmicroασιοδοτεί Για παράδειγmicroα ο γάmicroος είναι microια διαδικασία συνεχούς διαπραγmicroάτευσης των

όρων συνύπαρξης και ανταλλαγής ανάmicroεσα στους συζύγους Παράλληλα διαπιστώνεται ότι οι

γυναίκες εφαρmicroόζουν στρατηγικές που τείνουν να βελτιώνουν τη σχετική τους θέση microέσα από την

εργασιακή τους εmicroπειρία (Συmicroεωνίδου 1994 Kavounidis 1985 Καβουνίδη 1989 Κετσετζοπούλου

Συmicroεωνίδη 2002 Πετρονώτη 1995α Πετρονώτη 1995β)

Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα η γυναικεία απασχόληση παρουσιάζει τα παρακάτω βασικά

χαρακτηριστικά Αύξηση της συmicromicroετοχής στο εργατικό δυναmicroικό βελτίωση του εκπαιδευτικού

επιπέδου των εργαζόmicroενων γυναικών αύξηση της απασχόλησης των γυναικών ως microισθωτών στον

τριτογενή τοmicroέα αύξηση και διατήρηση σε υψηλά επίπεδα της microακροχρόνιας ανεργίας των

γυναικών ((Αυδή ndash Καλκάνη 1989 ∆έδε 1995 Μουσούρου 1993 Παπαγαρουφάλη-Ιακώβου 1989

Πετρινιώτη 1989β Πετρινιώτη 1989γ Χλέτσος 1988)

Ωστόσο οι ερευνητές διαπιστώνουν microια σειρά αντιφατικών καταστάσεων και εξελίξεων όπως

είναι η σταδιακή επιλογή laquoανδρικώνraquo και τεχνολογικά προηγmicroένων επαγγελmicroάτων και κλάδων

αλλά και η περιορισmicroένη εκπροσώπηση των γυναικών σε ορισmicroένα επαγγέλmicroατα υψηλής

7

υπευθυνότητας και κοινωνικού κύρους (Ηλιού 1988 Μαγγανάρα 1988 Μαγγανάρα 1998

Πετρινιώτη 1991 Στρατηγάκη 1989β Στρατηγάκη 1987α Στρατηγάκη 1987β) Επίσης ισχυρίζονται

ότι το ελληνικό κράτος εξακολουθεί να στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά στον laquoυποχρεωτικό

αλτρουϊσmicroόraquo των γυναικών για να καλύψει τις τεράστιες αδυναmicroίες του στον τοmicroέα της πρόνοιας

ΑΜΟΙΒΟΜΕΝΗ ΚΑΙ ΜΗ ΑΜΟΙΒΟΜΕΝΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ

Το microεγαλύτερο κοmicromicroάτι της βιβλιογραφίας για τις γυναίκες και την εργασία τους

υπογραmicromicroίζει τη διαίρεση της εργασίας σε αmicroοιβόmicroενη και microη σε εργασία lsquomicroέσαrsquo και lsquoέξωrsquo από

το σπίτι ενώ εστιάζει στην εργασία που έχει το χαρακτήρα της laquomicroερικής απασχόλησηςraquo

Σύmicroφωνα microε πολλές ερευνητικές εργασίες και δηmicroοσιεύmicroατα η θέση των γυναικών στην

αγορά εργασίας καθορίζεται από τη θέση τους στην οικογένεια και από το γεγονός ότι σηκώνουν

το βάρος της οικιακής εργασίας Ο χώρος δουλειάςπαραγωγήςmicroισθωτής εργασίας είναι χώρος

όπου δεν διαmicroορφώνονται microόνο σχέσεις παραγωγής αλλά ασκούνται και σχέσεις εξουσίας

ανάmicroεσα στα φύλα Οι γυναίκες υφίστανται ιδιαίτερη εκmicroετάλλευση στην αγορά εργασίας εξαιτίας

των καθηκόντων τους στην οικογένεια Υποχρεώνονται να δεχθούν microερική απασχόληση ή

δουλειές microε δυσmicroενέστερους όρους εργασίας οι οποίες microπορούν να συνδυαστούν εύκολα microε τις

οικογενειακές τους υποχρεώσεις (∆ήmicroου 1989 Ζακοπούλου Παναγιωτοπούλου 1988α

Ζακοπούλου Παναγιωτοπούλου 1988β Καραmicroεσίνη 1998) O διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στους

ρόλους των δύο φύλων microεταξύ εργασίας και οικογένειας και αντίστοιχα ανάmicroεσα στον ιδιωτικό

και τον δηmicroόσιο χώρο παραγνωρίζει τη διάσταση της οικονοmicroικής συνεισφοράς των γυναικών

και έχει ως συνέπεια τη διαmicroόρφωση ειδικών ndashmicroειονεκτικών- συνθηκών στην πρόσληψη των

γυναικών στην εργασία στη διαmicroόρφωση των microισθών τους και στην επαγγελmicroατική τους εξέλιξη

(Κασιmicroάτη 1982 Κετσετζοπούλου 2002 Παναγιωτόπουλος 1998)

Η αύξηση της συmicromicroετοχής των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό υπήρξε αποτέλεσmicroα--σε

microεγάλο βαθmicroό--της αυξανόmicroενης συmicromicroετοχής τους στα συστήmicroατα εκπαίδευσης και κατάρτισης

(Γαβριήλ 1989 Ιωακείmicroογλου Καmicroινιώτη Κωστάκη Σκοπελίτου 1998 Καβουνίδη 1990

Κανελλόπουλος 1989 Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου 1998) Η αύξηση αυτή συmicroπορεύτηκε microε τις

ανάγκες που δηmicroιουργήθηκαν από τις εξελίξεις και τους microετασχηmicroατισmicroούς στις κοινωνικές

δοmicroές στην οικονοmicroική ανάπτυξη και στην οργάνωση της εργασίας Ωστόσο ένα τέτοιο γεγονός

δεν ακύρωσε τους microηχανισmicroούς παραγωγής προβληmicroάτων και διακρίσεων σε βάρος των

γυναικών στις δοmicroές της αγοράς εργασίας Από αυτήν την άποψη αρκετοί ερευνητές

διαπιστώνουν για παράδειγmicroα υποεκπροσώπηση των γυναικών σε σηmicroαντικούς τοmicroείς της

κοινωνικής και οικονοmicroικής ζωής όπως στον τοmicroέα της επιστήmicroης στην έρευνα στα κέντρα

λήψης αποφάσεων και γενικά στις υψηλές βαθmicroίδες της επαγγελmicroατικής ιεραρχίας (Ηλιού 1988

Μαγγανάρα 1988 Μαγγανάρα 1998) Από την άλλη πλευρά η απασχόληση των γυναικών έχει

αυξηθεί στις διοικητικές θέσεις και στους τοmicroείς των υπηρεσιών (Γεωργακοπούλου 1998) Αυτή

η κατάσταση συνυπάρχει microε microια τάση laquoπρολεταριοποίησηςraquo των γυναικών στον τοmicroέα των

8

υπηρεσιών όπου η απασχόλησή τους περιορίζεται σε χαmicroηλές και ανειδίκευτες θέσεις στην

επαγγελmicroατική ιεραρχία Στη βιοmicroηχανία η δραστηριότητα των γυναικών συγκεντρώνεται στους

τοmicroείς κατασκευής ειδών ένδυσης και κατασκευής τροφίmicroων και ποτών (Καβουνίδη 1982

Σαπουντζάκη 1991 Λαmicroπριανίδης Ανδριάς Καραγιάννης Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995) Από την δε

κατανοmicroή των ενταγmicroένων ερευνητών σε βαθmicroίδες διαπιστώνεται ότι στις υψηλές βαθmicroίδες οι

γυναίκες είναι ελάχιστες ενώ η διαφορά microειώνεται στις χαmicroηλότερες ερευνητικές βαθmicroίδες

(Αλιπράντη-Μαράτου 2001 Τεπέρογλου Μαράτου-Αλιπράντη Κετσετζοπούλου 2001)

Όσον αφορά το εκπαιδευτικό προσωπικό στην προσχολική εκπαίδευση η συντριπτική

πλειονότητα είναι γυναίκες στη στοιχειώδη και microέση εκπαίδευση πάνω από το microισό των

διδασκόντων είναι γυναίκες ενώ στο διδακτικό προσωπικό ανώτατης εκπαίδευσης οι γυναίκες

υποεκπροσωπούνται Όπως επίσης διαπιστώνεται από τα στοιχεία της στατιστικής υπηρεσίας

για το 2000 οι γυναίκες απόφοιτες ανώτατης εκπαίδευσης πλήττονται από την ανεργία σε πολύ

microεγαλύτερα ποσοστά από τους άνδρες (Παπαδόπουλος Σερεmicroέτης 1998β Πετρινιώτη 1989α

Πετρινιώτη 1989γ)

Η έρευνα για την εργασία των γυναικών στην Ελλάδα έχει δώσει έmicroφαση στην αmicroειβόmicroενη

απασχόληση (Κασιmicroάτη 1982 Καραmicroεσίνη 1998 Θανοπούλου 1992) Οι περισσότερες microελέτες

και έρευνες εντάσσονται στην προβληmicroατική της ισότητας των δύο φύλων και όχι στην

προβληmicroατική των σχέσεων εξουσίας ανάmicroεσα στα φύλα Η φεmicroινιστική και κυρίως η microαρξιστική

προσέγγιση κατέδειξε ότι η συmicromicroετοχή των γυναικών στην lsquoεξωοικιακήrsquo παραγωγική διαδικασία

σε σύγκριση microε των ανδρών χαρακτηρίζεται από χαmicroηλές αmicroοιβές για την παροχή ίσης

εργασίας (Πετράκη-Κώττη 1985 Πετράκη-Κώττη 1998) Οι γυναίκες απολύονται πρώτες σε

περιόδους κρίσης ενώ πλήττονται από την ανεργία και την υποαπασχόληση διπλάσια από τους

άνδρες Επίσης κατέχουν κατώτερες θέσεις σε όλους τους οικονοmicroικούς τοmicroείς και συmicromicroετέχουν

σε κάθε είδος οικογενειακής επιχείρησης σαν microη- αmicroειβόmicroενα microέλη σε ένα πολλαπλάσια

υψηλότερο ποσοστό από τους άνδρες τους κατεξοχήν ιδιοκτήτες και διαχειριστές των

επιχειρήσεων (ΙωακείmicroογλουΚαmicroινιώτη Κωστάκη Σκοπελίτου 1998 Καραντινός 1987

Πετρινιώτη 1989β Σακέλλης 1993)

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΜΗ - ΑΜΟΙΒΟΜΕΝΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Οι γυναίκες χάρη στην υποκειmicroενική προσέγγιση και τη βιωmicroένη τους εmicroπειρία κατέδειξαν

ότι ο χρόνος εργασίας δεν είναι microόνο ο εmicroπορευmicroατοποιηmicroένος αλλά και ο αόρατος της microη-

αmicroειβόmicroενης εργασίας και συνέβαλαν στον lsquoαντικειmicroενικότεροrsquo ορισmicroό του Στην laquoεπίσηmicroηraquo

οικονοmicroία έχει καθιερωθεί (από την οικονοmicroική επιστήmicroη) η κατηγορία των laquoσυmicroβοηθούντων και

microη αmicroειβόmicroενων microελών της οικογένειαςraquo η πλειοψηφία της οποίας αποτελείται από γυναίκες

(αγροτικός χώρος και επιχειρήσεις) Ωστόσο όλοι σχεδόν οι microελετητές συmicroφωνούν ότι ο ρόλος

9

της γυναίκας στην αγορά εργασίας δεν είναι αυτοδύναmicroος Επίσης διαπιστώνουν έντονη την

τάση η απασχολούmicroενη γυναίκα να προτιmicroά την εξαρτηmicroένη εργασία σε όλες τις επαγγελmicroατικές

κατηγορίες Η γυναικεία microη αmicroοιβόmicroενη εργασία τις περισσότερες φορές παίρνει το χαρακτήρα

της laquoεθελοντικήςraquo εργασίας Ως τέτοια ορίζεται ο όγκος της εργασίας που χρειάζεται να

αναλάβουν οι γυναίκες-microέλη των νοικοκυριών και δεν αφορά microόνο τις υπηρεσίες που

παρέχονται υποτυπωδώς όπως η φροντίδα των ηλικιωmicroένων αλλά επεκτείνεται και στις

υπηρεσίες που παρέχονται δηmicroόσια όπως είναι η υγεία Οι γυναίκες-συγγενείς που φροντίζουν

τον νοσηλευόmicroενο ασθενή στα νοσοκοmicroεία της Αθήνας είναι αναγκαίο στοιχείο για τη λειτουργία

της περίλθαψης microε περιορισmicroένο νοσηλευτικό προσωπικό Αυτή η εθελοντική εργασία σπανίως

αναγνωρίζεται ως τέτοια και ο όγκος της microένει να αποτιmicroηθεί Πρόκειται για ένα είδος απλήρωτης

οικιακής εργασίας που συmicroπληρώνει την ελλειmicroατική λειτουργία των δηmicroόσιων υπηρεσιών

Ειδικά στην πόλη διαmicroορφώνεται ένα γυναικείο εργατικό δυναmicroικό που ενώ επιθυmicroεί να εργαστεί

βρίσκεται παγιδευmicroένο σε έναν κόσmicroο lsquoοικιακήςrsquo εργασίας η οποία αποκρύπτεται γιατί

περιγράφεται ως lsquoπροσφοράrsquo lsquoαγάπηrsquo και lsquoφροντίδαrsquo Στην Ελλάδα η παροχή υπηρεσιών από

το κράτος προϋποθέτει την ύπαρξη της νοικοκυράς lsquoπλήρους απασχόλησηςrsquo σε κάθε νοικοκυριό

(Βαΐου Γολέmicroης Λαmicroπριανίδης Χατζηmicroιχάλης Χρονάκη 1996 ∆ήmicroου 1989 Καραmicroεσίνη 1998

Κασιmicroάτη 1982)

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΕΥΕΛΙΚΤΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ

Ο όρος laquoευέλικτεςraquo ή laquoάτυπεςraquo microορφές απασχόλησης χρησιmicroοποιείται για να περιγράψει

τις microορφές εκείνες που αποκλίνουν από το κανονικό microοντέλο εργασίας το οποίο παραπέmicroπει

στην σχέση εξαρτηmicroένης εργασίας πλήρους απασχόλησης (για την Ελλάδα 40 ώρες

εβδοmicroαδιαίως) αορίστου χρόνου ∆ηλαδή για εργασία που παρέχεται έναντι microισθού ή

ωροmicroισθίου και είναι εξαρτηmicroένη από έναν εργοδότη Βέβαια η έννοια της ευελιξίας στην αγορά

εργασίας δεν αφορά microόνο τις ώρες εργασίας και το εργασιακό καθεστώς (αορίστου ή ορισmicroένου

χρόνου) αλλά και τους microισθούς καθώς και τα εργασιακά δικαιώmicroατα (συντάξεις επιδόmicroατα

άδειες κοινωνική ασφάλιση κλπ) Από τις διάφορες κατηγορίες ευέλικτης απασχόλησης οι

ερευνητές δίνουν έmicroφαση στην lsquomicroερική απασχόλησηrsquo η οποία σε αντίθεση microε την καθηmicroερινή και

microε πλήρες ωράριο εργασία αποτελεί microια microορφή παροχής εργασίας microειωmicroένου χρόνου microε

microειωmicroένες αποδοχές Επίσης αναφέρονται και στην lsquoάτυπηrsquo απασχόληση της οποίας βασική

συνθήκη ύπαρξης είναι η microεγάλη προσφορά εργατικού δυναmicroικού που βρίσκεται σε δυσmicroενή

θέση στην αγορά εργασίας αναφορικά microε την ηλικία το φύλο και την κοινωνική προέλευση

(Αβραmicroίδου 2001 Αθανασιάδου Βαϊου Χατζηmicroιχάλης 1997 Πετροπούλου Μιmicroίκου 2001

Kyriazis 1999 Λυmicroπεράκη Μουρίκη 1996 Μουρίκη 1991β Παζαρζή 1991 Σεβαστίδης 1999

Symeonidou-Alatopoulou 1980 Symeonidou 1997)

Στην Ελλάδα άργησαν να θεσmicroοθετηθούν--microόλις το 1990--οι ευέλικτες microορφές

απασχόλησης και microέχρι πρόσφατα εφαρmicroόζονταν ανεπίσηmicroα στον κόσmicroο της παραοικονοmicroίας

10

Επιπλέον το 1998 θεσmicroοθετήθηκαν ρυθmicroίσεις στην αγορά εργασίας που αφορούν την

προστασία των laquoάτυπαraquo εργαζοmicroένων ενώ παράλληλα επιδιώχθηκε και η καταγραφή του

microεγέθους της laquoάτυπηςraquo απασχόλησης Η καθυστέρηση αυτή είχε σαν αποτέλεσmicroα τη microικρή

σχετικά παραγωγή θεωρητικών ερευνών για το εξεταζόmicroενο θέmicroα και κατά συνέπεια την

περιορισmicroένη συστηmicroατική γνώση των ποικίλων όψεων του φαινοmicroένου Το γεγονός ότι οι

microορφές αυτές απασχόλησης άργησαν να θεσmicroοθετηθούν στην Ελλάδα εξηγεί και γιατί

αποτελούν αντικείmicroενο microελέτης και διερεύνησης τα τελευταία κυρίως χρόνια

Σύmicroφωνα microε τους microελετητές οι ευέλικτες microορφές απασχόλησης τείνουν να ενισχύουν και νrsquo

αναπαράγουν τον lsquoπαραδοσιακόrsquo ρόλο της γυναίκας παρά να τον ανατρέπουν διότι πέρα από

ορισmicroένα κοινά για τους εργαζόmicroενους αρνητικά χαρακτηριστικά οι microορφές αυτές απασχόλησης

αφορούν ειδικά τις γυναίκες εργαζόmicroενες Η κύρια προβληmicroατική που αναδεικνύεται από τα

επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα αφορά τους όρους microε τους οποίους οι γυναίκες εισέρχονται στην εν

λόγω αγορά εργασίας

Πιο συγκεκριmicroένα είναι κυρίαρχη η άποψη ότι microε την επέκταση των ευέλικτων microορφών

απασχόλησης επιβεβαιώνεται καταρχήν ο συmicroπληρωmicroατικός χαρακτήρας της γυναικείας

εργασίας και η ευκαιριακή συmicromicroετοχή της γυναίκας στην παραγωγή Επιπλέον αποτρέπεται η

πλήρης και ισότιmicroη συmicromicroετοχή της γυναίκας στην παραγωγή καθώς εγκλωβίζεται στο δίληmicromicroα

ldquoαβέβαιη και υποβαθmicroισmicroένη δουλειά ή ανεργίαrdquo Επίσης microε την ευρεία συmicromicroετοχή των

γυναικών στις ευέλικτες microορφές απασχόλησης ενισχύεται η παραδοσιακή διάκριση ανάmicroεσα σε

lsquoανδρικάrsquo και lsquoγυναικείαrsquo επαγγέλmicroατα ενώ διαιρείται κατά κάποιον τρόπο η αγορά εργασίας σrsquo

έναν κορmicroό εργαζοmicroένων γένους αρσενικού (microε πλήρη απασχόληση υψηλή ειδίκευση και

ικανοποιητικές αmicroοιβές) και σε microία περιφέρεια εργαζοmicroένων γένους θηλυκού (microε επισφαλή

απασχόληση ανειδίκευτη και microε χαmicroηλές αmicroοιβές) Ωστόσο microερικοί κοινωνιολόγοι εκφράζουν

αντίθετη άποψη εκτιmicroώντας ότι microε τις νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης οι γυναίκες έχουν

microεγαλύτερη πρόσβαση στην αγορά εργασίας και έτσι περιορίζεται ο αποκλεισmicroός τους απrsquo

αυτήν επίσης δηmicroιουργούνται οι συνθήκες για την ουσιαστική βελτίωση της σχέσης των δύο

φύλων εξαιτίας microιας συmicromicroετρικής κατανοmicroής της οικιακής εργασίας Επισηmicroαίνεται ακόmicroη ότι

διαφορετικοί λόγοι ωθούν τα δύο φύλα σrsquo αυτές τις microορφές απασχόλησης Έτσι ενώ οι άνδρες

επιλέγουν την ευέλικτη απασχόληση προκειmicroένου να ενισχύσουν το κύριο εισόδηmicroά τους οι

γυναίκες επιδιώκουν microέσα από τη microορφή αυτή απασχόλησης να εξασφαλίσουν ένα κύριο και

microοναδικό εισόδηmicroα (Καραντινός Ζιώmicroας Κετσετζοπούλου Μουρίκη 1997 Μουρίκη 1991α

Πελαγίδης 1989 Πετρινιώτη 1991 Πιζάνιας 1995 Σακέλλης 1993)

ΜΕΡΙΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΚΑΙ ΕΜΦΥΛΕΣ ∆ΙΑΚΡΙΣΕΙΣ

Από το σύνολο των θεωρητικών ερευνών αρκετές αναφέρονται στη microερική απασχόληση και

στις διακρίσεις που αυτή συνεπάγεται για την αγορά εργασίας microε βάση το φύλο Οι έρευνες στη

microεγάλη τους πλειοψηφία αναφέρονται στις έmicromicroεσες διακρίσεις στις οποίες οδηγεί η

11

συγκεκριmicroένη microορφή απασχόλησης σε βάρος των εργαζόmicroενων γυναικών (Karantinos 1998

Moussourou Spiliotopoulos 1984 Παυλίδου 1989 Psacharopoulos 1983 Τσουκαλάς 1985

Φράγκος 1990)

Οι θέσεις που προσφέρονται για microερική απασχόληση καταλαmicroβάνονται ως επί το πλείστον

από γυναίκες πρόκειται για χαmicroηλά αmicroειβόmicroενες θέσεις εργασίας (τηλεφωνήτριας

δακτυλογράφου καθαρίστριας κα) για τις οποίες δεν απαιτείται ειδικότητα ούτε ιδιαίτερη

ευκαιρία για επαγγελmicroατική εκπαίδευση Στην προκειmicroένη περίπτωση η microερική απασχόληση

συντηρεί τις lsquoπαραδοσιακέςrsquo γυναικείες εργασίες (δακτυλογράφου νοσοκόmicroας κά ) και καθώς

γίνεται πιο lsquoθηλυκήrsquo ενισχύει τον έmicroφυλο καταmicroερισmicroό της εργασίας σε βάρος των γυναικών

Επιπλέον οι γυναίκες υφίστανται ιδιαίτερη εκmicroετάλλευση στην αγορά εργασίας καθώς--εξαιτίας

των καθηκόντων τους στην οικογένεια--αναγκάζονται να δεχτούν θέσεις microερικής απασχόλησης

Σύmicroφωνα microε τις κοινωνιολογικές προσεγγίσεις το καθεστώς της microερικής απασχόλησης

ευθύνεται σε microεγάλο βαθmicroό για τη διαφορετική κατά φύλο σύνθεση των βαθmicroίδων της ιεραρχίας

Ειδικότερα στον τραπεζικό κλάδο ενώ παρατηρείται microία τάση εξάλειψης του επαγγελmicroατικού

διαχωρισmicroού κατά φύλο η ίδια τάση φαίνεται νrsquo ανακόπτεται microε την επέκταση της microερικής

απασχόλησης Αυτό συmicroβαίνει καθώς στον τραπεζικό τοmicroέα το microεγαλύτερο microέρος της γυναικείας

απασχόλησης εmicroπίπτει στην κατηγορία της microερικής απασχόλησης (Γεωργακοπούλου 1998

Στρατηγάκη 1989β Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Πετρινιώτη 1998)

Ένα ακόmicroη χαρακτηριστικό της microερικής απασχόλησης των γυναικών στην Ελλάδα είναι ότι

συναντάται ευρέως στο πλαίσιο του συστήmicroατος lsquoφασόνrsquo στις διάφορες βιοmicroηχανικές και βιοτεχνικές

microονάδες και κυρίως στην κλωστοϋφαντουργία και στους κλάδους ένδυσης και υπόδυσης (Βαϊου amp

Χατζηmicroιχάλης 1997 Κανταράκη 2001 Λυmicroπεράκη 1991 Σαπουντζάκη 1991) Οι γυναίκες από

αυτήν την άποψη συγκαταλέγονται σrsquo ένα κατrsquo εξοχήν δευτερεύον εργατικό δυναmicroικό και

λειτουργούν ως laquoεφεδρικός στρατόςraquo (Αβραmicroίδου 2001 Αθανασιάδου Πετροπούλου Μιmicroίκου

2001 Παζαρζή 1991)

Τέλος η microερική απασχόληση των γυναικών διέπεται από ορισmicroένα κοινά χαρακτηριστικά

Α) ∆εν απαιτεί ιδιαίτερη ειδίκευση και αυτό έχει σαν αποτέλεσmicroα τη διάκριση ανάmicroεσα σε lsquoγυναικείαrsquo

και lsquoανδρικάrsquo επαγγέλmicroατα πρόκειται για διάκριτη η οποία αmicroβλύνεται τα τελευταία χρόνια και

επανέρχεται microέσω της συνεχώς αυξανόmicroενης microερικής απασχόλησης

Β) Οι εργασίες microερικής απασχόλησης είναι συνήθως χαmicroηλά αmicroειβόmicroενες και σrsquo αυτό το καθεστώς

συmicroβάλλει η ανύπαρκτη σχεδόν συνδικαλιστική δράση των οmicroάδων που απασχολούνται microερικώς

Γ) Οι microερικά απασχολούmicroενοι αποτελούν microια κατηγορία εργαζοmicroένων των οποίων τα νοmicroικά

δικαιώmicroατα υστερούν έναντι εκείνων των εργαζοmicroένων microε κανονική απασχόληση

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ

Η αmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι θεωρείται συχνά ότι συνδυάζεται microε τα οικιακά lsquoκαθήκονταrsquo

των γυναικών Όmicroως η δουλεία στο σπίτι σε συνδυασmicroό microε την αmicroειβόmicroενη οικιακή εργασία δεν

12

εξασφαλίζει στις γυναίκες το χαρακτηρισmicroό και τα προνόmicroια των εργαζόmicroενων ούτε microεταβάλλει την

υποδεέστερη θέση τους στην αγορά εργασίας Οι γυναίκες ενσωmicroατώνονται στην αγορά εργασίας microε

όλες τις πραγmicroατικές και συmicroβολικές δεσmicroεύσεις του προσδιορισmicroού τους ως lsquoνοικοκυρώνrsquo Αυτός ο

προσδιορισmicroός στηρίζεται στην αποδοχή ότι υπάρχει ένας lsquoφυσικόςrsquo καταmicroερισmicroός εργασίας

ανάmicroεσα στα φύλα ότι υπάρχουν lsquoχώροιrsquo αλλά και lsquoχρόνοιrsquo που αντιστοιχούν σε κάθε φύλο από τη

lsquoφύσηrsquo του (Dubish 1986 Friedl 1986 Ηirschon 1981 Ιγγλέση 1990) Ωστόσο τα κοmicromicroάτια της

ανθρώπινης εργασίας οι χώροι οι χρόνοι και η σχέση τους microε το φύλο των εργαζοmicroένων αποτελούν

microια ολότητα Παράλληλα συνιστούν διαφορετικές όψεις ενός συστήmicroατος που κατασκευάζει τα

κοινωνικά φύλα (Κετσετζοπούλου Συmicroεωνίδη 2002 Σινόπουλος 1986 Sinopoulos 1988)

Η αmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι συνεπάγεται ανασφάλεια πολλές ώρες δουλειάς για microικρή

αmicroοιβή έλλειψη κοινωνικής ασφάλειας κά Πολλοί ερευνητές τονίζουν ότι η υποτίmicroηση αυτής

της microορφής απασχόλησης διαιωνίζει την αντίληψη ότι στην πραγmicroατικότητα τις γυναίκες αυτές

τις συντηρούν οι άνδρες τους Από την άλλη microεριά η υποτίmicroηση αυτή αποτελεί πηγή κοινωνικής

υπεροχής για τους άνδρες καθώς ενισχύει την παραδοσιακή ταύτιση των γυναικών microε τη

φροντίδα των παιδιών και του νοικοκυριού (Αλιπράντη-Μαράτου 1999) Επιπλέον οι

εργαζόmicroενες στο σπίτι δύσκολα microπορούν να διαχωρίσουν τους όρους εργασίας της lsquoνοικοκυράςrsquo

και της lsquoεργαζόmicroενηςrsquo microε αmicroοιβή καθώς παραβιάζονται τα όρια και αλληλοδιαπλέκονται ο

ιδιωτικός χώρος microε το χώρο εργασίας (Βαΐου 1989 Βαΐου Στρατηγάκη Χρονάκη 1991

Θανοπούλου Κωτσοβέλου Παπαρούνη 1999 Κετσετζοπούλου Συmicroεωνίδη 2002) Στην

προσπάθεια να συνδυαστούν οι δύο αυτοί κόσmicroοι οι κατά φύλο ανισότητες εντείνονται

τοποθετώντας τις γυναίκες σε υποδεέστερες θέσεις δεδοmicroένου ότι ως εργαζόmicroενες στο σπίτι δεν

microπορούν να αποκτήσουν και να παγιώσουν την ταυτότητα της lsquoεργαζοmicroένηςrsquo ούτε απέναντι

στον εαυτό τους ούτε απέναντι στους άλλους εργαζόmicroενους Είναι αυτές που αποmicroακρύνονται

microένουν έξω από το συνδικαλιστικό κίνηmicroα και υποβάλλονται σε σκληρή καταπίεση

(Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου 1986 Ζακοπούλου Παναγιωτοπούλου 1988α Κραβαρίτου

1992)

Επιπρόσθετα το γεγονός ότι η αmicroειβόmicroενη εργασία στο σπίτι δεν καταγράφεται στις

επίσηmicroες στατιστικές έχει σαν αποτέλεσmicroα να υποτιmicroάται περισσότερο η συνολική εργασία των

γυναικών παρά των ανδρών Έτσι αναπαράγονται οι κατά φύλο ανισότητες όχι πλέον microε τον

αποκλεισmicroό των γυναικών αλλά βάσει των όρων microε τους οποίους εργάζονται

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟ∆ΟΧΕΣ

Μερικές από τις έρευνες και τα επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα διερευνούν τους τρόπους microε τους

οποίους η γυναικεία εργασία στερείται υλικό αντίκρυσmicroα σε σχέση microε την αντίστοιχη αντρική Η

έννοια του lsquomicroισθούrsquo προσδιορίζεται από microια σειρά παραγόντων που αφορούν βασικά τις γυναίκες

και την πρόσληψή τους ως lsquoεργαζόmicroενεςrsquo από το σύνολο του εργασιακού τους περιβάλλοντος

Οι ερευνητές που έχουν πραγmicroατοποιήσει microισθολογικές microελέτες διαπιστώνουν ότι υπάρχει

13

ένα microεγάλο microισθολογικό χάσmicroα ανάmicroεσα στην αντρική και την γυναικεία εργασία (Kanellopoulos

1982 Karamessini 2002 Καραmicroεσίνη Ιωακείmicroογλου 2003 Κασιmicroάτη 1988 Κουκουλή-

Σπηλιωτοπούλου 1988 Ntermanakis Petroglou Sereti Zervou 2002 Πετράκη-Κώττη 1998) Το

γεγονός αυτό θεωρείται αποτέλεσmicroα τόσο των εργοδοτικών πρακτικών όσο και των συλλογικών

διαπραmicroατεύσεων που καθορίζουν τους βασικούς microισθούς στα επαγγέλmicroατα και τους κλάδους

Αποδίδεται επίσης ιστορικά στις κοινωνικές αντιλήψεις περί κατώτερης αξίας της γυναικείας

εργασίας σε σχέση microε την ανδρική καθώς και στη microικρή συνδικαλιστική δύναmicroη των εργαζόmicroενων

στα επαγγέλmicroατα και τους κλάδους όπου επικρατούν οι γυναίκες Ένας ακόmicroη προσδιοριστικός

παράγοντας του χάσmicroατος αmicroοιβών microεταξύ των φύλων είναι οι διαφορές φύλου στην εργασιακή

εmicroπειρία και την προϋπηρεσία στην δουλειά Αυτό δεν οφείλεται microόνο στο γεγονός ότι το γυναικείο

εργατικό δυναmicroικό είναι πιο νεανικό από το ανδρικό αλλά συνδέεται και microε τις διακοπές στη

σταδιοδροmicroία των γυναικών Συνεπώς το κλείσιmicroο της ψαλίδας των αmicroοιβών microεταξύ των φύλων

προϋποθέτει την διευκόλυνση των γυναικών ώστε να microη διακόπτουν την επαγγελmicroατική τους

δραστηριότητα και να επανεντάσσονται στην αγορά εργασίας χωρίς υποβάθmicroιση του microισθού και

των όρων απασχόλησής τους Απαιτεί ακόmicroη τη βελτίωση των προοπτικών προαγωγής και

επαγγελmicroατικής τους εξέλιξης

Ένα επιχείρηmicroα βάσει του οποίου διαρθρώνεται η προβληmicroατική περί microισθολογικού χάσmicroατος

είναι ότι οι γυναίκες έχουν microικρότερη ισχύ από τους άνδρες σε επίπεδο ατοmicroικής διαπραγmicroάτευσης

των microισθών Μεγαλύτερα περιθώρια για άmicroεσες διακρίσεις στις αmicroοιβές υπάρχουν στις microικρές απrsquo

ότι στις microεγάλες επιχειρήσεις διότι η διάρθρωση των microισθών είναι αδιαφανής τα συνδικάτα

απουσιάζουν και οι συνάδελφοι φοβούmicroενοι αντίποινα από τον εργοδότη είναι απρόθυmicroοι να

καταθέσουν στα δικαστήρια υπέρ microιας εργαζόmicroενης που υφίσταται διάκριση

Γενικά όλοι σχεδόν οι ερευνητές συmicroφωνούν ότι αν και η αρχή της ίσης αmicroοιβής για εργασία

ίσης αξίας κατοχυρώθηκε από το Σύνταγmicroα του 1975 έχει αγνοηθεί έκτοτε παντελώς τόσο από

τους κοινωνικούς εταίρους όσο και από τις κυβερνήσεις

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΝ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Η εργασία των γυναικών στον microη γεωργικό τοmicroέα είναι στο microέγιστο βαθmicroό της ορατή

microετρήσιmicroη αmicroειβόmicroενη και ασφαλισmicroένη ενώ η εργασία των αγροτισσών στις οικογενειακές

εκmicroεταλλεύσεις microετριέται εmicromicroέσως από τα δηmicroογραφικά microεγέθη και κατά κανόνα δεν αmicroοίβεται Η

έρευνα σχετικά microε τη συmicroβολή των γυναικών στην ανάπτυξη του αγροτικού χώρου παρουσιάζεται

εξαιρετικά ισχνή και χαρακτηρίζεται από microια γενικότερη έλλειψη εmicroπειρικών ερευνών και

συγκεκριmicroένων αναλύσεων

Στην ελληνική βιβλιογραφία η οποία εξετάζει τη συmicromicroετοχή των γυναικών στην αγροτική

ανάπτυξη διακρίνουmicroε δύο βασικές κατευθύνσεις Η microία επικεντρώνεται στη συmicromicroετοχή της

γυναίκας στην αγροτική ανάπτυξη την οποία προσεγγίζει σε σχέση microε το ζήτηmicroα της

πολυαπασχόλησης και των πολυαπασχολούmicroενων αγροτικών νοικοκυριών ενώ παράλληλα

14

εστιάζεται στα χαρακτηριστικά και τις ανάγκες της οικογενειακής εκmicroετάλλευσης (Cavounidis 1983

Γιδαράκου 1996 Γιδαράκου 1999 ∆αmicroιανός Κασίmicroης Μωυσίδης Ντεmicroούζης 1994 Gidarakou

1990 Gourdomichalis 1991 Kalantaridis Labrianidis 1999 Καφφέ- Γιδαράκου 1998 Κοβάνη

1987 Μωυσίδης 1986 Zακοπούλου 1999) Το βασικό συmicroπέρασmicroα που προκύπτει είναι ότι η

γυναίκα αντιmicroετωπίζει αδιέξοδα εξαιτίας του ότι η εργασία της στην γεωργική εκmicroετάλλευση δεν

αναγνωρίζεται ισότιmicroα microε αυτήν του άνδρα Η δεύτερη ερευνητική κατεύθυνση προσανατολίζεται

στον περιορισmicroό της γυναίκας στο νοικοκυριό ο οποίος δεν την ικανοποιεί ιδιαίτερα και έτσι ωθείται

να ασχοληθεί microε εξωγεωργικές δραστηριότητες (Stratigaki 1988)

Βάσει των ερευνών τη δεκαετία του rsquo90 εντοπίστηκαν δύο νέες κατηγορίες απασχόλησης για

τις γυναίκες στην ύπαιθρο α) οι γυναίκες γεωργοί-αρχηγοί της εκmicroετάλλευσης οι οποίες συνιστούν

και microειοψηφία στο σύνολο και β) οι γυναίκες microε αmicroοιβόmicroενη εργασία εξωγεωργικού χαρακτήρα στις

υπηρεσίες και τη βιοmicroηχανία ή απασχολούmicroενες microε παραγεωργικές δραστηριότητες εντός και εκτός

του νοικοκυριού τους (αγροτουρισmicroός χειροτεχνία) Στην πρώτη περίπτωση τονίζεται η

περιθωριοποίηση της γυναικείας εργασίας λόγω της microηχανοποίησης των γεωργικών εργασιών

όπου υπάρχει σαφής διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στις ανδρικές και τις γυναικείες εργασίες Οι γυναίκες

εσωτερικεύουν το ρόλο τους και ειδικεύονται στην εργασία microέσα στο νοικοκυριό δεδοmicroένου ότι η

παραγωγική γεωργική σφαίρα διακρίνεται από εκείνη της αναπαραγωγής του νοικοκυριού Η

δεύτερη περίπτωση συνδέεται microε την κατώτερη θέση της γυναίκας- συζύγου στην ιεραρχία της

εκmicroετάλλευσης δηλαδή στο ρόλο που επιτελεί στην γεωργική παραγωγική διαδικασία καθώς και

στη φύση των αγροτικών εργασιών

Η εργασιακή εmicroπλοκή της γυναίκας στην γεωργική επιχείρηση είναι εξίσου σηmicroαντική για την

αναγνώρισή της ως lsquoγεωργούrsquo στο πλαίσιο της αγροτικής κοινότητας Οι γυναίκες γίνονται microέλη

των αγροτικών συνεταιρισmicroών αλλά οι σύζυγοι είναι αυτοί που παρακολουθούν τις συνελεύσεις

οφελούνται από προγράmicromicroατα γεωργικής εκπαίδευσης και τελικά συmicromicroετέχουν ενεργά στην

διαδικασία λήψης γεωργικών αποφάσεων Έτσι η σύζυγος καταλήγει να έχει microια lsquoονοmicroαστικήrsquo

γεωργική ταυτότητα Η παραπάνω διαπίστωση συνδέεται microε τις κυρίαρχες αντιλήψεις περί

ανδρισmicroού στο βαθmicroό που η microεταβίβαση της ιδιότητας της lsquoγεωργούrsquo στις γυναίκες συζύγους θα

ήταν πολλαπλά απαξιωτική για τους άνδρες συζύγους (εφόσον και microια γυναίκα microπορεί νrsquo ασχοληθεί

microε τη γεωργία)

Οι ανισότητες που συνδέονται microε τον καταmicroερισmicroό της εργασίας microεταξύ των δύο φύλων

απορρέουν από τη θέση της γυναίκας στην οργάνωση της οικογένειας και δεν αίρονται στον εξω-

αγροτικό τοmicroέα αλλά αναπαράγονται microε τον ίδιο τρόπο Στον αγροτικό χώρο η ανισότητα των

ευκαιριών microεταξύ των δύο φύλων συνδέεται άmicroεσα microε την microηχανοποίηση της γεωργικής

παραγωγικής εργασίας όπως επίσης και microε την κατανοmicroή των ρόλων στο αγροτικό νοικοκυριό

Πολλοί κοινωνιολόγοι του αγροτικού χώρου διαπιστώνουν τον αυτο-αποκλεισmicroό των γυναικών ο

οποίος αποτελεί συνάρτηση της ανισότητας ευκαιριών που microε τη σειρά της προσδιορίζεται από

περιοριστικές εσωτερικευmicroένες αξίες και κανόνες συmicroπεριφοράς Ειδικότερα συνδέεται microε

15

συγκεκριmicroένες συmicroπεριφορές που lsquoεξουδετερώνουνrsquo τις γυναίκες ως ενεργά συmicromicroετέχοντα

υποκείmicroενα στην αγροτική κοινωνία και οικονοmicroία και θέτουν σε λειτουργία τα έmicroφυλα στερεότυπα

(Petronoti 1981)

Οι γυναίκες που ασχολούνται στον αγροτικό τοmicroέα παραγωγής δεν έχουν αναγνωρισmicroένη

επαγγελmicroατική ταυτότητα ως laquoαγρότισσεςraquo (Παπαγαρουφάλη 1986 Παπαδόπουλος Κασίmicroης

2000 Σαφιλίου 2002) Ενώ οι αγρότες lsquoεπαγγελmicroατοποιούνταιrsquo οι αγρότισσες lsquoνοικοκυροποιούνταιrsquo

Αυτό έχει σαν αποτέλεσmicroα--αλλά ταυτόχρονα συνιστά και αιτία για--τους πολλαπλούς

αποκλεισmicroούς των γυναικών από την απόκτηση microιας παγιωmicroένης επαγγελmicroατικής ταυτότητας α)

ενδοοικογενειακός αποκλεισmicroός (αποκλεισmicroός από τους συζύγους) β) αποκλεισmicroός προερχόmicroενος

από την εσωτερίκευση προτύπων δεδοmicroένου ότι το γεωργικό επάγγελmicroα είναι συνώνυmicroο του

ανδρικού επαγγέλmicroατος και γ) θεσmicroικός αποκλεισmicroός που σχετίζεται microε την ηλικία τη microόρφωση

και την επαγγελmicroατική κατάρτιση Ωστόσο η παροχή εκπαίδευσης στις γυναίκες αγρότισσες δεν

σηmicroαίνει αυτόmicroατα καλύτερη υποδοχή τους στην αγορά εργασίας

Για τις γυναίκες της υπαίθρου οι νέες εργασιακές προκλήσεις αναδεικνύονται κυρίως σε

παραγεωργικές δραστηριότητες επιχειρηmicroατικής microορφής στον αγροτοτουρισmicroό την αξιοποίηση

αγροτικών προϊόντων και ειδών πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καθώς και στη βιολογική γεωργία Μια

σηmicroαντική ερευνητική πρόκληση αποτελεί βέβαια το ερώτηmicroα κατά πόσο η γυναικεία

πολυδραστηριότητα συmicroβάλλει στον προσδιορισmicroό microιας νέας ταυτότητας των γυναικών η οποία

γίνεται αισθητή και έχει διαρκή παρουσία στον αγροτικό χώρο

Πολλές έρευνες στον αγροτικό χώρο διαπιστώνουν ότι το ιδιότυπο της οικογενειακής

εκmicroεταλλευσης ως lsquoεπιχείρησηςrsquo στην αγροτική παραγωγή και οι σχέσεις εξουσίας microεταξύ των

φύλων που αναπτύσσονται στο αγροτικό νοικοκυριό καλλιέργησαν κατά τη διαδικασία

εκσυγχρονισmicroού της παραγωγής συνθήκες καταmicroερισmicroού της εργασίας οι οποίες έβγαλαν τη

γυναίκα από το lsquoαόρατοrsquo πεδίο της εργατικής δύναmicroης Τις δύο τελευταίες δεκαετίες η έρευνα

σχετικά microε τα ζητήmicroατα των γυναικών του αγροτικού χώρου αποκάλυψε τη συmicroβολή της γυναίκας

στην επιβίωση του αγροτικού νοικοκυριού Την έκανε πιο lsquoορατήrsquo ως εργατική δύναmicroη και έθεσε

ταυτόχρονα την πρόκληση για τον επαναπροσδιορισmicroό των συmicroβατικών ορισmicroών της

lsquoαπασχόλησηςrsquo και του lsquoεργαζόmicroενου ατόmicroουrsquo που χρησιmicroοποποιεί η στατιστική πρόκειται για

ορισmicroούς από τους οποίους διαφεύγει η αποτίmicroηση ενός σηmicroαντικού microέρους της γυναικείας

αποσχόλησης επειδή δεν συνδέεται microε την παραγωγή προϊόντων για την αγορά Αποκάλυψε

επίσης την κρίση της επαγγελmicroατικής ταυτότητας που αντιmicroετωπίζει η εργαζόmicroενη γυναίκα στον

αγροτικό τοmicroέα καθώς βρίσκεται στη σκιά του άνδρα αρχηγού της εκmicroετάλλευσης και σrsquo έναν

κόσmicroο όπου πλέον το lsquoεπάγγελmicroαrsquo τείνει να προσδιορίζει την lsquoκοινωνική ταυτότηταrsquo του ατόmicroου

Στον αγροτικό χώρο η ανάπτυξη επιχειρηmicroατικών πρωτοβουλιών (microε τη microορφή

συνεταιρισmicroών) από γυναίκες αποτελεί ένα σχετικά καινούριο φαινόmicroενο Οι τοmicroείς στους οποίους

αναπτύσσουν επιχειρηmicroατική δράση οι γυναίκες αφορούν στον αγροτοτουρισmicroό στη βιοτεχνική-

οικοτεχνική παραγωγή και εmicroπορία ειδών που προέρχονται από τη microεταποίηση προϊόντων της

16

γεωργικής εκmicroετάλλευσης στην κατασκευή και εmicroπορία προϊόντων της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς

(είδη λαϊκής τέχνης) καθώς και στην παραγωγή και εmicroπορία προϊόντων εναλλακτικών microορφών

γεωργίας (Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 2000 Γιδαράκου 1998 ΠΑΣΕΓΕΣ 2000) Οι

αγροτοτουριστικοί συνεταιρισmicroοί ιδρύθηκαν microε πρωτοβουλία της Γενικής Γραmicromicroατατείας Ισότητας

στόχος της οποίας ήταν κυρίως η απόκτηση εκ microέρους των συνεταιρισmicroένων γυναικών οικονοmicroικής

και κοινωνικής αυτοδυναmicroίας και λιγότερο η συmicroβολή τους στην στήριξη του οικογενειακού

εισοδήmicroατος (Giagou Apostolopoulos 1996 Ιακωβίδου 1992 Ιακωβίδου 2000 Παπαδάκη-

Κλαυδιανού Γιασεmicroή 1991 Τσάρτας Θανοπούλου 1994) Ωστόσο στη microεγάλη τους πλειοψηφία

οι γυναίκες θεωρούν την εξασφάλιση συmicroπληρωmicroατικού εισοδήmicroατος για το νοικοκυριό ως τον

κυριότερο λόγο ενασχόλησής τους microε τον αγροτοτουριστικό συνεταιρισmicroό (Castelberg-Koulma

1991) Οι κοινωνικοί λόγοι (προσωπική αναγνώριση και κοινωνική καταξίωση) που ήταν και οι

πρωταρχικοί στόχοι ίδρυσης των συνεταιρισmicroών παίζουν γιrsquo αυτές δευτερεύοντα ρόλο Γενικά οι

αγροτοτουριστικοί συνεταιρισmicroοί δεν αποτέλεσαν αισθητή εναλλακτική λύση στο πρόβληmicroα της

επαγγελmicroατικής απασχόλησης των γυναικών Μόνο το 30 έχει τη νοmicroική ευθύνη για τη λειτουργία

τους δηλαδή τη δυνατότητα να κατοχυρώσουν επαγγελmicroατικά δικαιώmicroατα και υποχρεώσεις

Ωστόσο ακόmicroη και microέσα από τους αγροτοτουριστικούς συνεταιρισmicroούς οι γυναίκες έδειξαν ότι

αποτελούν εργατικό δυναmicroικό σε εφεδρεία το οποίο microπορεί να κινητοποιήσει ενδογενείς πηγές

πλούτου Με την απόδρασή τους από τον αθέατο και ανώνυmicroο χώρο του νοικοκυριού οι γυναίκες

έχουν τη δυνατότητα να υποστηρίξουν πρωτοβουλίες που απευθύνονται στη διατήρηση

αξιοποίηση και ανάδειξη της πολιτισmicroικής κληρονοmicroιάς microέσα από τέτοιες δραστηριότητες οι

γυναίκες και ο αγροτικός χώρος προσλαmicroβάνονται ως θεmicroατοφύλακες της παράδοσης Σε αυτό το

σηmicroείο έχει σηmicroασία να τονιστεί ο αmicroφίσηmicroος χαρακτήρας που έχει η γυναικεία ταυτότητα σε σχέση

microε τον αγροτικό χώρο και τις γεωργικές δραστηριότητες Από τη microια πλευρά οι γυναίκες θεωρούνται

φορείς της lsquoαυθεντικότηταςrsquo και συνεπώς βρίσκονται πιο κοντά στη lsquoφύσηrsquo και τις τοπικές

παραδόσεις ωθούmicroενες έτσι σε επιχειρηmicroατικές δράσεις όπως τους αγροτοτουριστικούς

συνεταιρισmicroούς που εmicroπορεύονται lsquoαγνάrsquo και lsquoφυσικάrsquo προϊόντα ταυτόχρονα όmicroως είναι και φορείς

της νεωτερικότητας αφού δρουν αυτόνοmicroα και ορθολογικά microέσα στην αγροτική αγορά εργασίας

ακόmicroη και όταν ασχολούνται microε εξωγεωργικές δραστηριότητες

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Οι σύγχρονες ελληνικές επιχειρήσεις ενώ αντιmicroετωπίζονται ως κεντρικός άξονας της

οικονοmicroίας δεν έχουν διερευνηθεί αναφορικά microε το πώς επιχειρηmicroατίες διαφορετικού φύλου και

ειδικότητας απαντούν στις προκλήσεις της αγοράς καινοτοmicroούν ή προσδένονται σε οικείες

microεθόδους παραγωγής υποτάσσονται στις επιταγές της οικονοmicroικής πολιτικής ή καταφεύγουν σε

στρατηγικές microε τις οποίες αναδιατάσσουν τις δυνάmicroεις τους

Το ζήτηmicroα της lsquoυποτέλειαςrsquo των γυναικών αποκτά καινούριες διαστάσεις microεταξύ των

επαγγελmicroατικά και οικονοmicroικά αυτοδύναmicroων επιχειρηmicroατιών και δεν αίρεται microε την

17

ανεξαρτητοποίησή τους στο βαθmicroό που η αναπαραγωγή του διαχωρισmicroού των οικογενειακών

σχέσεων συνεχίζει να διέπει όλα τα πεδία ζωής Οι γυναίκες επιχειρηmicroατίες αυτοπροσδιορίζονται microε

όρους οικογενειακών κυρίως ρόλων και διαπροσωπικών σχέσεων Οι έρευνες πεδίου από

κοινωνικούς επιστήmicroονες σε αστικές αλλά και πρώην αγροτικές περιοχές που αναπτύχθηκαν

τουριστικά καταδεικνύουν ότι η συmicroπεριφορά αυτών των γυναικών απορρέει από την ιδεολογική

παραδοχή ότι η γυναικεία εργασία σε επιχειρήσεις δεν εγγράφεται τόσο ως προσωπική επιλογή

όσο ως προέκταση των οικογενειακών καθηκόντων που πρέπει να φέρουν σε πέρας παράλληλα microε

και όχι σε βάρος των οικιακών φροντίδων (Galani- Moutafi 1993 Galani- Moutafi 1994 Νάζου

2003 Πετρονώτη 1995β) Η έννοια της ανόδου κατανοείται ως επινόηση λύσεων οι οποίες

συmicroφιλιώνουν τις επαγγελmicroατικές microε τις οικογενειακές υποχρεώσεις χωρίς να αποδεσmicroεύουν από

τους συmicroβατικούς γυναικείους ρόλους

Η microόδα η βιοmicroηχανία υποδηmicroάτων τα κοσmicroηmicroατοπωλεία και τα ινστιτούτα οmicroορφιάς τα

κοmicromicroωτήρια τα ξενοδοχεία ο τουρισmicroός και οι δηmicroόσιες σχέσεις συνιστούν ldquoεύκολεςrdquo περιοχές για

ανάπτυξη ενός επιχειρηmicroατικού ανανταγωνισmicroού microεταξύ των γυναικών Ο lsquoπαραδοσιακάrsquo

γυναικείος κόσmicroος γίνεται η αφετηρία από την οποία οι γυναίκες πορεύονται microε τον τρόπο τους

απαντώντας έτσι στην ανδρική εκδοχή της επιχειρηmicroατικότητας Ο γυναικείος επιχειρηmicroατικός

κόσmicroος γίνεται microrsquo αυτόν τον τρόπο ευκολότερα αποδεκτός

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ

Οι πολιτισmicroικά συγκροτηmicroένες έmicroφυλες σχέσεις και οι ιδεολογίες της σεξουαλικότητας

συνθέτουν τη βάση όχι microόνο για τον καταmicroερισmicroό εργασίας αλλά και για τη ρύθmicroιση ζητηmicroάτων

ιδιοκτησίας και microεταβίβασης της περιουσίας τα οποία συνιστούν παράγοντες κρίσιmicroης σηmicroασίας για

την τουριστική ανάπτυξη Όπως και στον αγροτικό χώρο έτσι και στις τουριστικές περιοχές σε

επίπεδο κοινωνικού συmicroβολισmicroού οι γυναίκες συχνά καταλαmicroβάνουν microια αmicroφίσηmicroη θέση η οποία

συνδυάζει τις δυνάmicroεις της παράδοσης και του εκmicroοντερνισmicroού Οι έmicroφυλες σχέσεις όχι microόνο

συmicroβάλλουν στη συγκρότηση του τουρισmicroού αλλά οι ίδιες διαmicroορφώνονται και

επανασυγκροτούνται στο πλαίσιο του τουρισmicroού (Γαλανή-Mουτάφη 2002)

Η έρευνα δείχνει ότι ο τουρισmicroός συχνά παρέχει νέες σηmicroαντικές πηγές εισοδήmicroατος και

απασχόλησης για τις γυναίκες (Castelberg-Koulma 1991 Ιακωβίδου 1991 Κασιmicroάτη Θανοπούλου

Τσάρτας 1995 Leontidou 1994 Μανώλογλου 1990 Stott 1985 Τσάρτας 1989 Τσάρτας 1991α

Τσάρτας 1991β Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου 1985) Το γεγονός αυτό έχει σηmicroαντικές

επιπτώσεις στις ζωές των γυναικών οι οποίες δεν απολάmicroβαναν ανέκαθεν το δικαίωmicroα πρόσβασης

στην αγορά εργασίας Βέβαια οι ευκαιρίες για εργασία στον τουριστικό τοmicroέα τείνουν να

περιορίζονται στα είδη εκείνα της εργασίας που αξιολογούνται ως πολιτισmicroικά laquoκατάλληλαraquo γιrsquo

αυτές Έτσι οι ερευνητές έχουν στραφεί στους τρόπους microε τους οποίους οι κανόνες της

σεξουαλικότητας ενδέχεται να περιορίζουν την πρόσβαση των γυναικών σε θέσεις εργασίας να

επιδρούν στην κοινωνικότητά τους microε τους τουρίστες και να καθορίζουν το είδος της εργασίας και

18

των κοινωνικών σχέσεων που τους αρmicroόζει να εmicroπλέκονται (Scott 1997) Οι έρευνες καταλήγουν

στα εξής συmicroπεράσmicroατα

1) Η microικρής κλίmicroακας τοπικά ελεγχόmicroενη τουριστική ανάπτυξη παρέχει σηmicroαντικές ευκαιρίες

απασχόλησης για τις γυναίκες διότι οι microικρές οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν συνέχεια της

οικογενειακής οικίας και η διαχείρισή τους προσλαmicroβάνεται ως επέκταση των οικιακών τους

καθηκόντων

2) Οι γυναίκες από τη στιγmicroή που συνεισφέρουν microε το εισόδηmicroά τους στους πόρους της οικιακής

οmicroάδας κερδίζουν γόητρο και αναγνώριση

3) Καθώς αυξάνεται το εισόδηmicroά τους αποκτούν microεγαλύτερη συmicromicroετοχή στις διαδικασίες λήψης

αποφάσεων στο νοικοκυριό καθώς και πρόσβαση στο δηmicroόσιο χώρο

Οι εργαζόmicroενες στον τουριστικό τοmicroέα γενικά εmicroφανίζουν ετερόγενεια και δεν πρέπει να

παρουσιάζονται ως οιmicroοιογενής ή αδιαφοροποίητη κοινωνική κατηγορία ΄Εχουν συνήθως

διαφορετικούς στόχους και υφίστανται διαφορετικούς περιορισmicroούς Τα ακαδηmicroαϊκά προσόντα και

η επαγγελmicroατική εmicroπειρία που ενδέχεται να έχουν πολλές από τις εργαζόmicroενες τις ωθούν να

αναζητούν θέσεις εργασίας ανάλογες από άποψη αmicroοιβής ευθυνών δεξιοτήτων και εκπαίδευσης

Οι γυναίκες όmicroως που απασχολούνται ως απλές εργαζόmicroενες ή συmicroβοηθούντα microέλη στην

οικογενειακή επιχείρηση δεν προωθούν τα ατοmicroικά οικονοmicroικά τους συmicroφέροντα αλλά υπηρετούν

οικmicroονοmicroικές στρατηγικές του νοικοκυριού Οι οικονοmicroικές ενασχολήσεις των γυναικών στον

τουρισmicroό η σχέση τους microε την ιδιοκτησία microέσω του θεσmicroού της προίκας τα πρότυπα του γάmicroου και

της microεταγαmicroήλιας εγκατάστασης που επηρεάστηκαν από την είσοδό τους στην τουριστική αγορά

εργασίας έθεσαν τους όρους για ποικίλες αλλαγές σε ενδο-οικιακό και δια-οικιακό επίπεδο (Galani-

Moutafi 1993 Galani- Moutafi 1994 Stott 1982) Ωστόσο οι αλλαγές που πραγmicroατοποιήθηκαν στην

οικονοmicroική και οικιακή ζωή των γυναικών δεν συνοδεύτηκαν από ανάλογες ιδεολογικές microεταβολές

ούτε άλλαξαν ο καταmicroερισmicroός εργασίας στα νοικοκυριά και οι πολιτισmicroικές αντιλήψεις που

προσδιορίζουν τη γυναικεία ταυτότητα

Οι οικογενειακές υποχρεώσεις που παραmicroένουν σταθερά lsquoευθύνηrsquo και lsquoυποχρέωσηrsquo της

γυναίκας δεν microπορούν εύκολα να συνδυαστούν microε δύο βασικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης

στον τουρισmicroό την εποχιακότητα και τη γεωγραφική microετακίνηση Οι γυναίκες καταλήγουν να

επιλέγουν εργασία που τους εξασφαλίζει σταθερότητα ή ελεγχόmicroενα ωράρια ώστε να microπορούν νrsquo

ανταπεξέλθουν στις πολλαπλές υποχρεώσεις τους

Οι εσωτερικές διαφοροποιήσεις στη διάρθρωση της υποδοmicroής των τουριστικών καταλυmicroάτων

είναι ένας παράγοντας που επηρεάζει καθοριστικά τα χαρακτηριστικά της απασχόλησης γενικά και

ειδικότερα της γυναικείας τα τελευταία είκοσι χρόνια Η κυριότερη διαφοροποίηση σχετίζεται microε την

αλmicroατώδη ανάπτυξη των τύπων καταλυmicroάτων που απαιτούν πολύ microικρότερο συντελεστή εργασίας

από τα κλασικού τύπου καταλύmicroατα (ξενοδοχεία) Αποτέλεσmicroα αυτού του φαινοmicroένου είναι η

στασιmicroότητα στην αγορά εργασίας ειδικευmicroένου προσωπικού στα πάσης φύσεως ξενοδοχειακά

καταλύmicroατα ενώ αντίθετα υπάρχει microια αύξηση τόσο της ανειδίκευτης εργασίας όσο και της

19

περιστασιακής microερικής ή και της άτυπης εργασίας Ένα πολύ υψηλό ποσοστό αυτού του είδους

της απασχόλησης στον ελληνικό τουριστικό τοmicroέα καλύπτεται από γυναίκες Η διχοτόmicroηση που

προκύπτει οδηγεί (ιδιαίτερα στα ξενοδοχεία) σε microια κατά φύλο κατανοmicroή των θέσεων εργασίας η

οποία αποκλείει ουσιαστικά τις γυναίκες από τις υψηλές επαγγελmicroατικές θέσεις

Ένα πρώτο συmicroπέρασmicroα στο οποίο καταλήγουν οι έρευνες είναι ότι οι γυναίκες εmicroφανίζουν microια

ανοδική τάση στις θέσεις εργασίας που απαιτούν ειδική microόρφωση και εmicroπειρία (τmicroήmicroα υποδοχής

και εξυπηρέτησης πελατών οικονοmicroικές υπηρεσίες κουζίνα) Παράλληλα όmicroως η παρουσία τους

είναι σαφώς υποβαθmicroισmicroένη στις θέσεις προΐσταmicroένων και διευθυντών τmicroηmicroάτων Επίσης έχουν

δηmicroιουργηθεί θέσεις απασχόλησης καθαρά laquoγυναικείεςraquo (καmicroαριέρες καθαρίστριες) Παρατηρείται

δηλαδή ένας σαφής διαχωρισmicroός κατά φύλο στις θέσεις εργασίας στα ξενοδοχεία αν και

διαφαίνονται σαφείς τάσεις βελτίωσης αυτής της κατάστασης που σχετίζονται microε τη νοmicroοθεσία

Ιδιαίτερα σηmicroαντική εmicroφανίζεται η παρουσία των γυναικών επιχειρηmicroατιών στο χώρο των

ενοικιαζόmicroενων δωmicroατίων Αυτή η ιδιαίτερη microορφή αυτοαπασχόλησης συνδυάζει αφενός τη microικρού

microεγέθους οικογενειακή επιχείρηση και αφετέρου την παράλληλη απασχόληση στο σπίτι ή στην

αγροτική εκmicroετάλλευση αποτελεί δε ένα τυπικό microοντέλο τουριστικής επιχείρησης στην ύπαιθρο και

ιδιαίτερα στις νησιωτικές περιοχές (Kousis 1989) Το επάγγελmicroα της ξεναγού είναι επίσης ένα

παραδοσιακά lsquoγυναικείοrsquo επάγγελmicroα

Το γενικό συmicroπέρασmicroα που προκύπτει από τις εmicroπειρικές έρευνες είναι ότι η σηmicroαντική

αύξηση των εισοδηmicroάτων των γυναικών που εmicroπλέκονται στην τουριστική αγορά εργασίας δεν έχει

επιφέρει σηmicroαντική βελτίωση των συνθηκών εργασίας αυτών των γυναικών ούτε έχει αλλάξει

δραmicroατικά τις ταυτίσεις τους microε το χώρο του σπιτιού και το νοικοκυριό (Νάζου 2003 Stott 1979

Τσάρτας 1993)

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ METANAΣTEYΣH

Η παράmicroετρος του φύλου στην κατανόηση του microεταναστευτικού φαινοmicroένου ήρθε στην

επιφάνεια την τελευταία δεκαετία ∆ιάφορες διαστάσεις των έmicroφυλων σχέσεων όπως ο

διαχωρισmicroός της εργασίας σε αmicroοιβόmicroενη και microη το θέmicroα της πλήρους ή microερικής απασχόλησης οι

σχέσεις εξουσίας microέσα στην οικογένεια αποτελούν στοιχεία των δοmicroικών δυνάmicroεων που οδηγούν

στην microετανάστευση Μέχρι πρόσφατα οι γυναίκες ήταν απούσες από το σώmicroα των επιστηmicroονικών

εργασιών που αναλύουν τη microετανάστευση εξαιτίας της έmicroφασης στην αντρική microετανάστευση και του

γεγονότος ότι οι γυναίκες εmicroφανίζονταν ως απλές συνοδοί των αντρώνσυζύγων που microετακινούνταν

για οικονοmicroικούς λόγους

Σήmicroερα όπως διαπιστώνουν πολλοί ερευνητές microια microεγάλη microερίδα γυναικών ταξιδεύουν microόνες

σε αναζήτηση καλύτερων συνθηκών εργασίας και αντιmicroετωπίζουν την επαγγελmicroατική ανασφάλεια

και την εκmicroετάλλευση από τους εργοδότες τους (Alipranti Fakiolas 2003 Βεντούρα 1993

Cavounidis 2003 Iossifides 1997 Μουσούρου 1991 Πετρινιώτη 1993 Πετρονώτη 1998

Πουλοπούλου-Εmicroκε 1990 Ρυλmicroόν 1993 Tastsoglou Hadjicostandi 2003 Ψηmicromicroένος 1995) Ένα

20

microεγάλο τmicroήmicroα αυτής της microερίδας των γυναικών εργαζοmicroένων ασχολείται microε την οικιακή εργασία

γεγονός που προσδίδει ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό στις χώρες υποδοχής οικονοmicroικών

microεταναστών στη Νότια Ευρώπη (Βαλέντσια 1995 Κούρτοβικ 1998 Lazaridis 1999 Lazaridis

Wickens 1999 Lazaridis Psimmenos 2000 Λαζαρίδου 1995 Τόπαλη 2001) Οι γυναίκες

microετανάστριες εργάζονται ως ανειδίκευτο δυναmicroικό παρά τις πιστοποιηmicroένες ικανότητές τους ενώ η

απροθυmicroία των εργοδοτών τους να τις ασφαλίσουν έχει αρνητικές συνέπειες στην ανανέωση των

νόmicroιmicroων αδειών παραmicroονής τους στη χώρα Επιπρόσθετα ένα υψηλό ποσοστό των γυναικών

microεταναστριών εισέρχονται στη χώρα διαmicroέσου οργανωmicroένων δικτύων σωmicroατεmicroπορίας και

οδηγούνται στην πορνεία στελεχώνοντας τη σεξουαλική βιοmicroηχανία Οι γυναίκες αυτές αποτελούν

νέες ldquoεξωτικέςrdquo έλξεις και γίνονται αντιληπτές ως εmicroπόρευmicroα microαζικής κατανάλωσης καθώς

προωθούνται και εκπορνεύονται microε τη χρήση βίας και εξαναγκασmicroού Πολλές απ τις εν λόγω

microετανάστριες γυναίκες έζησαν και ζουν στα όρια της φυσικής επιβίωσης και συχνά κάτω από τα

όρια αυτά Επίσης χάρη στο καθεστώς βίας και εξαναγκασmicroού υποχρεώνονται να ικανοποιούν

κάθε είδους απαιτήσεις Οι γυναίκες αυτές έχουν αντιmicroετωπιστεί ως lsquoεγκληmicroατίεςrsquo παρά ως άτοmicroα

microε δικαιώmicroατα και αυτό συmicroβαίνει διότι--σύmicroφωνα microε τους ερευνητές--οι γυναίκες lsquoθυmicroατοπιούνταιrsquo

και τιmicroωρούνται για τη δράση τους ενώ το οργανωmicroένο έγκληmicroα της διακίνησης σωmicroατεmicroπορίας

δεν τιmicroωρείτα Κάτω από τέτοιες συνθήκες η κοινωνική τους ζωή περιορίζεται και εmicroποδίζεται η

κοινωνική τους ενσωmicroάτωση Ωστόσο παρά την ύπαρξη πολλών δυσκολιών που αντιmicroετωπίζουν

τελικά ένα microεγάλος αριθmicroός των γυναικών αυτών κατορθώνει και επιβιώνει οικονοmicroικά και

κοινωνικά (Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 Karakatsanis Swarts 2003 Poulopoulos-Emke

2003 Psimmenos 2000)

Οι προσεγγίσεις των ζητηmicroάτων που συνδέουν τη microετανάστευση microε τη διεθνή σωmicroατεmicroπορία

συmicroπληρώνουν τις λιγοστές microελέτες οι οποίες σχετίζονται microε την πορνεία και τη σεξουαλική

εργασία (Λάζος 2002) Οι περισσότερες έχουν επηρεαστεί κατά κύριο λόγο από τη ριζοσπαστική

φεmicroινιστική άποψη περί σεξουαλικότητας η οποία προσλαmicroβάνει τις γυναίκες ως σεξουαλικά

θύmicroατα από τη στιγmicroή που υφίστανται την αντικειmicroενοποίηση και την εmicroπορευmicroατοποίηση των

σωmicroάτων τους Ελάχιστες έρευνες προσανατολίζονται στην κατεύθυνση περισσότερο

φιλελεύθερων απόψεων σύmicroφωνα microε τις οποίες οι ίδιες οι γυναίκες συνιστούν σεξουαλικά δρώντα

υποκείmicroενα τα οποία διαχειρίζονται και ελέγχουν τις σχέσεις εξουσίας προς όφελός τους

Οι microετανάστριες είναι γυναίκες όλων των ηλικιών φυλών και εθνικοτήτων Μερικές από αυτές

κατέχουν νόmicroιmicroες άδειες παραmicroονής ενώ άλλες παραmicroένουν για microεγάλο χρονικό διάστηmicroα

ακαταχώρητες ως microόνιmicroοι κάτοικοι σε microητρώα εργασίας Από τα επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα

προκύπτει ότι το ελληνικό κράτος πολύ δύσκολα επιτρέπει σrsquo αυτές τις γυναίκες και τις οικογένειές

τους να ζήσουν και να εργαστούν microε αξιοπρέπεια Αποτελούν δε ένα είδος lsquoυπο-προλεταριάτουrsquo

προς εκmicroετάλλευση άσχετα αν απασχολούνται στο καθάρισmicroα του σπιτιού στην φύλαξη παιδιών

και ηλικιωmicroένων ή στην οικοδοmicroή Ο αποκλεισmicroός και η περιθωριοποίηση των microεταναστριών

γυναικών αναπαράγονται σε καθηmicroερινή βάση και microε περίπλοκους τρόπους και σε συmicroβολικό

21

επίπεδο καθώς γίνονται αντιληπτές microέσα από στερεοτυπικούς ρόλους ως laquoπόρνεςraquo ή

laquoυπηρέτριεςraquo

Αν η συmicromicroετοχή των νόmicroιmicroων microεταναστριών στην ελληνική αγορά εργασίας είναι περιορισmicroένη

από την άποψη των πολιτικών νοmicroικών και πολιτειακών τους δικαιωmicroάτων και εξαρτάται από το

χρώmicroα του δέρmicroατός τους ή την καταγωγή τους οι ακαταχώρητες σε microητρώα γυναίκες

microετανάστριες χωρίς άδειες εργασίας είναι πιο τρωτές από όλους τους άλλους εργαζόmicroενους Αυτές

ζουν microια πολύ δύσκολη ζωή η οποία είναι θεσmicroοθετηmicroένη microε όρους πολιτισmicroικού κοινωνικού και

πολιτικού lsquoapartheidrsquo (Μαράτου-Αλιπράντη 1994 Glavanis 1995 Λιάκος 1998)

Είναι σηmicroαντικό να αναφερθεί στο σηmicroείο αυτό ότι οι περισσότεροι από τους κοινωνικούς

επιστήmicroονες επισηmicroαίνουν την αναγκαιότητα να microελετηθούν οι microεταναστάτριες εργαζόmicroενες ως

διαφοροποιηmicroένη και όχι ως οmicroοιογενής κοινωνική κατηγορία ώστε να δοθεί έmicroφαση στις ιδιαίτερες

εργασιακές τους εmicroπειρίες και στις αντιλήψεις τους για το νέο πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο

εντάσσονται microέσω της εργασίας Έτσι θα προκύψει microια ουσιαστική γνώση για τις lsquoάλλεςrsquo γυναίκες

που διεκδικούν χώρο στην αγορά εργασίας και εmicroφανίζονται όλο και συχνότερα να πλαισιώνουν

την οικιακή οmicroάδα συνήθως ως ως έmicromicroισθες οικιακοί βοηθοί

Γενικά σε microια κοινωνία όπως η ελληνική στην οποία οι Ελληνίδες microορφώνονται και

συmicromicroετέχουν στην αγορά εργασίας το αίτηmicroα για microετανάστριες εργαζόmicroενες έχει προβληθεί ως

επιτακτική ανάγκη και έχει συmicroβάλει στην ldquoθηλυκοποίησηrdquo (feminization) της microετανάστευσης στη

χώρα Καθώς όλο και περισσότερες Ελληνίδες αφήνουν το σπίτι και τα οικιακά προκειmicroένουν να

εργαστούν και να συmicromicroετέχουν στη δηmicroόσια ζωή απορρίπτοντας ή αmicroφισβητώντας την έmicroφυλη

φύση των ρόλων τους και την ταύτισή τους microε τον οικιακό χώρο τείνουν να στηρίζονται στις

εργασίες των microεταναστριών που αναλαmicroβάνουν τη φροντίδα σπιτιού των παιδιών και των

ηλικιωmicroένων

ΕΜΜΙΣΘΗ ΟΙΚΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΡΙΕΣ

Η έmicromicroισθη οικιακή εργασία αποτελεί έναν ερευνητικό τοmicroέα που έχει απασχολήσει ελάχιστα

τους κοινωνικούς επιστήmicroονες στην Ελλάδα (Βαλέντσια 1995 Lazaridis 1999 Λαζαρίδου 1995

Τόπαλη 2001) Οι αναφορές πάνω στο θέmicroα είναι αποσπασmicroατικές ενώ στην πλειοψηφία τους

οι έρευνες είναι κοινωνιολογικές Σε θεωρητικό επίπεδο η microελέτη της οικιακής εργασίας

παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω των ιδιαιτεροτήτων που την καθιστούν ιδανικό

περιβάλλον για την παρατήρηση της αλληλοδιαπλοκής φύλου συγγένειας κοινωνικής τάξης και

εθνοτικής ταυτότητας Πρόκειται για εργασία microε έντονη έmicroφυλη διαφοροποίηση (εργασία

γυναικών και εργασιακή σχέση που θεωρείται πως αναπτύσσεται κυρίως ανάmicroεσα σε γυναίκες)

και εργασία που λαmicroβάνει χώρα στον ιδιωτικό χώρο του σπιτιού και συχνά συνδέεται microε τη

φροντίδα των παιδιών και άλλων microελών της οικογένειας Επιπλέον πρόκειται για εργασιακή

σχέση την οποία χαρακτηρίζει έντονη ταξική ανισότητα (εργασία που αναλαmicroβάνουν άτοmicroα microε

22

χαmicroηλό status και έχει χαmicroηλές αποδοχές για τα microεσοαστικά ή microεγαλοαστικά στρωmicroάτων)

Τέλος η οικιαική εργασία επιτελείται συνήθως από οmicroάδες οικονοmicroικών microεταναστών

Στην Ελλάδα η έmicromicroισθη οικιακή εργασία είναι laquoφυλετικοποιηmicroένηraquo αποτελεί δηλαδή

εργασία που προορίζεται για οmicroάδες microε διαφορετική πολιτισmicroική ταυτότητα Ο τύπος εργασίας

που συναρτάται microε την παροχή προσωπικών υπηρεσιών προσελκύει σήmicroερα εργαζόmicroενες

γυναίκες microετανάστριες Πολλές microελέτες πάνω στην οικιακή εργασία επικεντρώνονται σε οmicroάδες

των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo microεταναστών και αφορούν χώρες και πολιτισmicroικά περιβάλλοντα microε

ισχυρές οικονοmicroίες Σε τέτοιες συνθήκες ο ρατσισmicroός αποτελεί στοιχείο έντασης και

επισηmicroαίνεται από οργανώσεις και συνδικάτα οικιακών βοηθών ως ένα από τα βασικά σηmicroεία

πάλης Στην Ελλάδα όπως άλλωστε στο microεγαλύτερο microέρος του δυτικού κόσmicroου η έmicromicroισθη

οικιακή εργασία γίνεται αντιληπτή ως εργασία χωρίς status κίνητρα (για επαγγελmicroατική εξέλιξη)

ασφάλεια και αναγνώριση Η παρουσία οικιακών βοηθών microέσα στην οικιακή οmicroάδα αποτελεί

κοινό τόπο σε σπίτια της Αθηναϊκής microεσαίας τάξης Οι οικιακές βοηθοί προέρχονται από τις

Φιλιππίνες την Πολωνία την Ουκρανία τη Ρωσία ενώ η πλειοψηφία των Αλβανών

microεταναστών εργάζεται σε ελληνικά νοικοκυριά

Το πλαίσιο των διαπολιτισmicroικών συναντήσεων microεταξύ lsquoεντόπιωνrsquo (ελλήνων) και lsquoάλλωνrsquo

(microεταναστριών) το οποίο καθορίζεται από τη ζήτηση και προσφορά έmicromicroισθης οικιακής εργασίας

δηmicroιουργεί τους όρους πρόσληψης των lsquoξένωνrsquo την παγίωση στερεοτύπων και τη διαmicroόρφωση

ενός συνόλου σηmicroασιοδοτήσεων που αφορά τόσο τις microετανάστριες ως laquoοικιακές βοηθούςraquo όσο

και την έννοια της laquoέmicromicroισθης οικιακής εργασίαςraquo αλλά και γενικότερα τις έννοιες της

οικιακότητας της συγγένειας και της εθνικής ταυτότητας

Οι περιπτώσεις των Φιλιππινέζων των Αλβανίδων των Πολωνέζων και γενικότερα των

γυναικών microεταναστριών στην Ελλάδα συνιστούν ένα σηmicroαντικό πεδίο έρευνας των κοινωνικών

επιστηmicroών Οι γυναίκες microετανάστριες αποτελούν ένα microεγάλο αριθmicroητικά κοmicromicroάτι των

microεταναστών που δέχεται τις τελευταίες δύο δεκαετίες η χώρα και οι πρακτικές τους σε διάφορα

πολιτισmicroικά πλαίσια microεταβάλλουν το ελληνικό αστεακό τοπίο (ίδρυση νέων εκκλησιών νέου

τύπου εργασιακή απασχόληση νέου τύπου οικογενειακές σχέσεις) Ιδιαίτερη ερευνητική έmicroφαση

θα microπορούσε να δοθεί επίσης στην βιωmicroατική εmicroπειρία των ΕλλήνωνΕλληνίδων και τις microεταξύ

τους σχέσεις και αναπαραστάσεις της δικής τους ταυτότητας ενόψει της παρουσίας των

laquoάλλωνraquo Ανθρωπολόγοι που έχουν πραγmicroατοποιήσει και τις πιο ενδιαφέρουσες έρευνες

σχετικά microε microετανάστριες γυναίκες οικιακές βοηθούς (Τόπαλη 2001) παρατηρούν ότι οι σχετικά

περιορισmicroένες σε αριθmicroό microελέτες για microεταναστριες οικιακές βοηθούς επικεντρώθηκαν στην

πλειοψηφία τους στην προσέγγιση της οικιακής εργασίας microέσα από το πρίσmicroα των δυτικών

υποκειmicroένων (επιστηmicroόνων και εργοδοτών) και όχι των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo οικιακών βοηθών

Οπότε περισσότερες ερευνητικές εργασίες που θα είχαν ως αντικείmicroενο την έmicromicroισθη οικιακή

εργασία από τη σκοπιά των lsquoάλλωνrsquo γυναικών θα πλούτιζαν πραγmicroατικά την επιστηmicroονική

γνώση σrsquo αυτό τον τοmicroέα Επίσης κατά την εκτίmicroηση ορισmicroένων ερευνητών παραmicroένουν

23

ανοιχτά προς διερεύνηση ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας

όπως αυτή βιώνεται από άλλες πολιτισmicroικές οmicroάδες αλλά και από ελληνίδες οικιακές βοηθούς

Τέλος ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας από τη σκοπιά των

εργοδοτριών που προέρχονται από διαφορετικά κοινωνικά στρώmicroατα αλλά και microε τη

συγκρότηση των στρωmicroάτων αυτών microέσα από την έmicromicroισθη οικιακή εργασία συνιστούν

microελλοντικές ερευνητικές προκλήσεις

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ

Οι κοινωνιολογικές και ανθρωπολογικές θεωρήσεις που συνδέουν τον κατά φύλα καταmicroερισmicroό

εργασίας microε τις νέες τεχνολογίες τονίζουν ότι η διαδικασία ταύτισης των ανδρών microε τις τεχνικές

γνώσεις και επιδεξιότητες ενισχύεται και νοmicroιmicroοποιείται από την ιδεολογία του φύλου που συνδέει

την αρρενωπότητα microε τη microηχανή τη microυϊκή δύναmicroη τη δύσκολη και ldquoβρώmicroικηrdquo δουλειά τη σύνθετη

κατασκευή τη σταθερή παρουσία σrsquo ένα συγκεκριmicroένο χώρο και για ένα συγκεκριmicroένο χρονικό

διάστηmicroα τη συγκέντρωση της προσοχής σrsquo ένα αντικείmicroενο καθώς και την αναλυτική και

ορθολογική σκέψη Οι γυναίκες αντιθέτως προσλαmicroβάνονται ως εύθραυστες η δε θηλυκότητά τους

συνδέεται microε τις αισθήσεις και τα αισθήmicroατα και ταυτίζεται microε τη φύση τη γη και το ανθρώπινο

σώmicroα που παράγουν καρπούς και ανθρώπους (Κανελλόπουλος 1989 Σακέλλης 1989 Στρατηγάκη

1996)

Η microηχανοποίηση της παραγωγής και η εφαρmicroογή της πληροφορικής τεχνολογίας στις

επιχειρήσεις φαίνεται ότι εξυπηρεί τις ανάγκες microιας κοινωνικής κατηγορίας των ανδρών για

ενίσχυση της υπεροχή τους απέναντι στις γυναίκες Με την ανάπτυξη όmicroως της πληροφορικής

διαπιστώθηκε ότι πολλές γυναίκες επιστρέφουν στο σπίτι τους και εργάζονται microε αmicroοιβή εκεί ενώ

άλλες microπορούν να διαλέξουν βολικά και microειωmicroένα ωράρια εργασίας για να ανταποκριθούν

καλύτερα στις δουλειές το σπιτιού και στη φροντίδα παιδιών συζύγων και ηλικιωmicroένων συγγενών

Ωστόσο οι περισσότεροι ερευνητές συmicroφωνούν ότι τέτοιες διευκολύνσεις σηmicroαίνουν αποδοχή ενός

υποβαθmicroισmicroένου περιεχοmicroένου εργασίας και έλλειψη κάθε προοπτικής εξέλιξης τη στιγmicroή που

αντίθετα οι άνδρες καταλαmicroβάνουν θέσεις microε αναβαθmicroισmicroένο περιεχόmicroενο εργασίας το οποίο

δηmicroιούργησε η πληροφορική Από αυτήν την άποψη η τεχνολογία δεν φαίνεται να είναι ουδέτερη

απέναντι στα δύο φύλα microάλιστα υποστηρίζει αντιλήψεις που ισχυροποιούν διακρίσεις σε lsquoγυναικείαrsquo

και lsquoαντρικάrsquo επαγγέλmicroατα διακρίσεις microε πολλαπλές συνέπειες ως προς την πρόσβαση στην

αγορά εργασίας τις ίσες αmicroοιβές και την επαγγελmicroατική εξέλιξη σε ανώτερα κλιmicroάκια (Κοσmicroαράς

1989 Μαρmicroατάκη-Μόλχο 1989 Στρατηγάκη 1987α Στρατηγάκη 1987β Στρατηγάκη 1989α

Στρατηγάκη 1989β Τζεπόγλου 1989)

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΚΕΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

24

Μέσα από την παρουσίαση των συναρτώmicroενων microε το φαινόmicroενο της γυναικείας εργασίας

στην Ελλάδα κεντρικών ζητηmicroάτων--έτσι όπως αυτά προκύπτουν από την επιστηmicroονική τους

διερεύνηση--microπορούν να διαπιστωθούν ορισmicroένες ελλείψεις και microερικά προβλήmicroατα σrsquo ότι

αφορά τους τρόπους προσέγγισης και ερmicroηνείας του όλου θέmicroατος

Καταρχήν στο microεγαλύτερο microέρος αυτών των microελετών κυριαρχεί η έmicroφαση στην ερmicroηνεία

των ποσοτικών στοιχείων της στατιστικής υπηρεσίας γεγονός που δηmicroιουργεί προβλήmicroατα στον

τρόπο αντιmicroετώπισης της κοινωνικής κατηγορίας laquoεργαζόmicroενες γυναίκεςraquo Απουσιάζουν οι

ποιοτικές microέθοδοι ανάλυσης τα υποκείmicroενα και οι βιοϊστορίες τους ο λόγος τους τα

συναισθήmicroατά τους και η συστηmicroατική παρακολούθηση των καθηmicroερινών εργασιακών τους

πρακτικών που συνήθως εξετάζονται κατά τη διάρκεια επιτόπιων ερευνών ανθρωπολογικού

χαρακτήρα Απουσιάζει δηλαδή στις περισσότερες περιπτώσεις η ίδια η σκοπιά των γυναικών

για την εργασιακή τους εmicroπειρία ενώ κυριαρχεί ο λόγος και οι ιδεολογικές τοποθετήσεις των

ερευνητών Απόρροια αυτών των απουσιών αποτελεί το γεγονός ότι στο όνοmicroα της καθιέρωσης

της ισότητας microεταξύ ανδρών και γυναικών διαφαίνεται η τάση θεώρησης των laquoεργαζόmicroενων

γυναικώνraquo ως ενιαία και οmicroοιογενής κατηγορία Οι γυναίκες που εργάζονται όmicroως δεν είναι ίσες

microεταξύ τους ούτε ως προς την κοινωνική προέλευση ούτε ως προς το εκπαιδευτικό lsquoκεφάλαιοrsquo

το οποίο φέρουν ή την οικογενειακή τους κατάσταση Ούτε επίσης έχουν τα ίδια κίνητρα που τις

ωθούν να εργαστούν ή να εγκαταλείψουν τη δουλειά τους Η γυναικεία εργασία συχνά εξετάζεται

ανεξάρτητα από το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο εmicroφανίζεται και

σπάνια συναρτάται microε microια προβληmicroατική για τα κοινωνικά στρώmicroατα στα οποία εντάσσονται οι

εργαζόmicroενες γυναίκες

Ένα άλλο προβληmicroατικό σηmicroείο των ερmicroηνευτικών προσεγγίσεων κοmicroβικό ως προς την

κατανόηση των εννοιών και των αναλυτικών εστιάσεων είναι το θέmicroα των όρων και των

ορισmicroών που χρησιmicroοποιούν οι ερευνητές για να περιγράψουν τις διαφορετικές εργασιακές

εmicroπειρίες των γυναικών Συνήθως χρησιmicroοποιούνται όροι εννοιολογικά αδιευκρίνιστοι όπως για

παράδειγmicroα laquoεργασίαraquo και laquoαπασχόλησηraquo Η χρήση του όρου laquoγυναικεία απασχόλησηraquo ή

laquoεργασίαraquo συνδέεται microε την ιδεολογία της γυναικείας απελευθέρωσης την πολιτισmicroική microορφή

της ελληνικής οικογένειας και την προβληmicroατική για την οικονοmicroική ανάπτυξη της χώρας

Ανάλογα προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται και εξαιτίας της χρήσης γενικευτικών αφαιρετικών

κατηγοριών όπως laquoεργαζόmicroενεςraquo και laquoάνεργεςraquo Τα πράγmicroατα περιπλέκονται ακόmicroη

περισσότερο όταν γίνεται χρήση των ορισmicroών των στατιστικών υπηρεσιών όπως laquomicroισθωτόςraquo

laquoαυτοαπασχολούmicroενοςraquo laquoνοικοκυράraquo laquoεπιχειρηmicroατικήraquo δράση laquoεισόδηmicroαraquo--ορισmicroών

δηλαδή που δεν microπορούν να ανταποκριθούν στο εννοιολογικό περιεχόmicroενο της γυναικείας

εργασίας Από αυτή την άποψη δεν microπορεί να φωτιστεί το ζήτηmicroα της κατασκευής της έmicroφυλης

ταυτότητας microέσα από την εργασιακή εmicroπειρία ούτε microπορούν να αναδειχθούν οι ποικίλες πτυχές

microιας προβληmicroατικής που διαπλέκουν το επάγγελmicroα microε την γυναικεία ταυτότητα την οικογένεια

και το γάmicroο στη σύγχρονη ελληνική πολιτισmicroική πραγmicroατικότητα

25

Τέλος κρίνεται απαραίτητος ο διάλογος στο πλαίσιο εmicroπειρικών ερευνών microεταξύ

επιστηmicroόνων από διαφορετικούς κλάδους των Κοινωνικών Επιστηmicroών προκειmicroένου να

επιτευχθεί microια ολοκληρωmicroένη και σφαιρική προσέγγιση του φαινοmicroένου της γυναικείας εργασίας

στα συνεχώς microεταβαλλόmicroενα πολιτισmicroικά περιβάλλοντα των αστικών και αγροτικών περιοχών

ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αβδελά Ε 1986 lsquoΠοιές δουλειές παίρνουν οι γυναίκεςrsquo ∆ίνη 160-61

Αβδελά Ε 1987α lsquo Η ισότητα στη ∆ηmicroόσια ∆ιοίκηση παλιές πρακτικές microε νεωτερικό microανδύαrsquo

∆ίνη 256-62

Αβδελά Ε 1987β lsquoΜισθωτές Σχέσεις και Φυλετικός Καταmicroερισmicroός της Εργασίας Οι Γυναίκες

∆ηmicroόσιοι Υπάλληλοι στην Ελλάδα στο Πρώτο Μισό του Αιώναrsquo Μνήmicroων τοmicro ΙΙ234-246

Αβδελά Ε 1988α lsquoΗ θέση της ∆ασκάλας Λόγοι και αντίλογοι σrsquo ένα microεσοπολεmicroικό

επαγγελmicroατικό έντυποrsquo ∆ίνη 3 46-53

Αβδελά Ε 1988β lsquoΣτοιχεία για την εργασία των γυναικών στο Μεσοπόλεmicroο Όψεις και Θέσειςrsquo

Στο Βενιζελισmicroός και Αστικός Εκσυγχρονισmicroός Πανεπιστηmicroιακές Εκδόσεις Κρήτης

Αβραmicroίδου Α 2001 Ευέλικτες microορφές απασχόλησης και ανισότητες στον εργασιακό χώρο

Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ

httpwwwKethigr)

Αθανασιάδου Χ Σ Πετροπούλου Γ Μιmicroίκου 2001 Οι συνθήκες της γυναικείας απασχόλησης

στην Ελλάδα1980-2000 Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο

στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 1999 Η οικογένεια στην Αθήνα οικογενειακά πρότυπα και συζυγικές

πρακτικές Αθήνα ΕΚΚΕ

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 2001 Η συmicromicroετοχή των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην

Ελλάδα Μια πρώτη προσέγγιση Εισήγηση στο Συνέδριο Γυναίκες και Επιστήmicroη Τάσεις και

Προοπτικές στην Ευρώπη Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκη 15-16 Μαρτίου

Αυδή- Καλκάνη Ι 1978 Η επαγγελmicroατικά εργαζόmicroενη Γυναίκα Αθήνα Παπαζήσης

Αυδή - Καλκάνη Ι 1989 Φεmicroινισmicroός και εργασίαστην Ελλάδα σήmicroερα Αθήνα Νέοι Καιροί

Βαΐου Ν 1987α lsquo Ελαστικό ωράριο ανελαστικές ανάγκεςrsquo Κάπα 16 25-26

Βαΐου Ν 1987β lsquoΆτυπες εργασιακές σχέσεις ή πώς κατασκευάζεται η ευελιξίαrsquo Κάπα 17 23-

24

Βαϊου Ν Μ Στρατηγάκη 1989 lsquoΗ εργασία των γυναικών Ανάmicroεσα σε δύο κόσmicroουςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4015-23

Βαΐου Ν 1989 lsquoΟ τόπος δουλειάς και το σπίτι Κατά φύλο καταmicroερισmicroοί εργασίας στη

διαδικασία ανάπτυξης της Αθήναςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)81 ndash 90

Βαΐου Ν 1991 lsquoΟ χώρος των γυναικών σrsquo έναν ανδρικό κόσmicroοrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash

48 15 ndash 17

26

Βαΐου Ν Στρατηγάκη Μ Χρονάκη Ζ 1991 lsquoΑmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι Μια γυναικεία

δουλειά και microια ιδεολογίαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45 47-53

Βαΐου Ν Χ Γολέmicroης Λ Λαmicroπριανίδης Κ Χατζηmicroιχάλης Ζ Χρονάκη 1996 Άτυπες microορφές

βιοmicroηχανικής παραγωγής-εργασίας και αστικός χώρος στο ΠΣΠ Αθήνα ΓΓΕΤ

Βαϊου Ν και Κ Χατζηmicroιχάλης 1997 Με τη ραπτοmicroηχανή στην κουζίνα και τους Πολωνούς στους

αγρούς Πόλεις περιφέρειες και άτυπη εργασία Αθήνα Εξάντας

Βλαχούτσικου Χ Α Μπαχαροπούλου- Κούλη 1991 lsquolaquoΝα χαρώ κι εγώ το σπίτι microου και το

κλειδί από τα microέσαraquo Γυναίκες και κατανάλωση σrsquo ένα χωριό της Βοιωτίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45

94-100

Vernier B 2001 H Kοινωνική Γένεση των Aισθηmicroάτων Πρωτότοκοι και Yστερότοκοι στην

Kάρπαθο Aθήνα Αλεξάνδρεια

Βουτυράς Σ 1981 Η Γυναίκα στη Μισθωτή εργασία Αθήνα Παπαζήσης

Βουτυράς Σ 1987 Μητρικός microισθός επαναστατική προοπτική ή οπισθοδρόmicroηση στην ισότητα

των φύλων ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Γαβριήλ Α 1989 lsquoΗ συmicroβολή του Σχολικού Επαγγελmicroατικού Προσανατολισmicroού στην

προετοιmicroασία των γυναικών για επαγγέλmicroατα που έχουν σχέση microε τις νέες τεχνολογίεςrsquo Στο Μ

Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για

τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1985 ∆ικαιώmicroατα και υποχρεώσεις της εργαζόmicroενης γυναίκας στην

microισθωτή εργασία Αθήνα

Γεωργακοπούλου Ν Β 1998 Ευελιξίες της εργασίας amp Γυναικεία απασχόληση στον τραπεζικό

τοmicroέα Πλαίσιο Προσέγγισης Βασικές Τάσεις και Προοπτικές ΙΝΕΟΤΟΕ

Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου Α 1986 lsquoΕργασία και γυναικεία απελευθέρωση ένας ισχυρός

αντίλογος στο στον φεmicroινιστικό συντηρητισmicroόrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 22-24

∆ασκαλάκης ∆ 1995 Η ρύθmicroιση των ευέλικτων microορφών απασχόλησης και οργάνωσης του

χρόνου εργασίας Αθήνα ndash Κοmicroοτηνή εκδ Σάκκουλα

∆έδε Ι 1995 lsquoΕπαγγελmicroατικές προοπτικές για τις γυναίκες στις αγορές της Ε Ε Μεταξύ

αποκλεισmicroού και ανέλιξηςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 86 179-191

∆ήmicroου Α 1989 lsquoΗ microερική απασχόληση Ένα γυναικείο φαινόmicroενο της αγοράς εργασίαςraquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4055 ndash 60

∆ουκάκης Ν Λ 1988 Εργασιακές Σχέσεις Οικονοmicroία και θεσmicroοί Αθήνα Οδυσσέας

∆ουλκέρη Τ 1986 Η συmicromicroετοχή της ελληνίδας στην οικογένεια και στην εργασία

ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

∆ουλκέρη Τ 1994 Ισότητα των φύλων στις εργασιακές σχέσεις Αθήνα Παπαζήσης

Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Η επαγγελmicroατική εξέλιξη των γυναικών στις τράπεζες

Αθήνα ΟΤΟΕ

27

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988α Γυναικεία απασχόληση Σύνοψη πρώτων

αποτελεσmicroάτων Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική

Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988β Η ∆οmicroή της Γυναικείας Απασχόλησης και η

Επαγγελmicroατική ∆ραστηριοποίηση των Γυναικών Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των

Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ηλιού Μ 1988 lsquoΟι γυναίκες πανεπιστηmicroιακοί εξέλιξη της θέσης τους ή στασιmicroότηταrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 70 3-23

Θανοπούλου Μ 1992 Η Γυναικεία Απασχόληση ή Εργασία στην Ελλάδα Κύριες Τάσεις και

Κατευθύνσεις της Μεταπολεmicroικής Βιβλιογραφίας Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη ΙV Αθήνα ΕΚΚΕ

Θανοπούλου Μ Ε Φρονίmicroου Β Τσιλιmicroιγκάκη 1997 Αποφυλακιζόmicroενες γυναίκεςΤο δικαίωmicroα

στην Επαγγελmicroατική επανένταξη ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Θανοπούλου Μ Β Κωτσοβέλου amp Ρ Παπαρούνη 1999 lsquoΗ σχέση επαγγελmicroατικής και

οικογενειακής ζωής των γυναικών διερεύνηση της ελληνικής βιβλιογραφίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 40

91-101

Ιγγλέση Χ 1990 Πρόσωπα Γυναικών Προσωπεία Συνείδησης Αθήνα Οδυσσέας

Ιγγλέση Χ 1996 Γυναικείες σπουδές και ταυτότητες φύλου Ένα παράδειγmicroα από τη σκοπιά της

ψυχολογίας Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Ιωακείmicroογλου Η Ο Καmicroινιώτη Α Κωστάκη Θ Σκοπελίτου 1998 lsquoΕκπαίδευση Φύλο και

Τρόπος Ένταξης στην Αγορά Εργασίας της Ελλάδαςrsquo Στο Ανεργία Εργασία Εκπαίδευση-Κατάρτιση

στην Ελλάδα και στην Γαλλία Πρακτικά Ελληνογαλλικού Συνεδρίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Καβουνίδη Τ 1982 lsquoΚαπιταλιστική ανάπτυξη και απασχόληση των γυναικών στη microεταποίηση

στην Ελλάδαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 14 53-63

Καβουνίδη Τ 1989 lsquo Ο έλεγχος της εργασίας της γυναίκαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4071-80

Καβουνίδη Τ 1990 Οι νέες γυναίκες και η επαγγελmicroατική εκπαίδευση και κατάρτιση Έκθεση

Έρευνας Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

Καβουνίδη Τ 1996 Οικογένεια και εργασία στην Αθήνα Σάκκουλας

Κανελλόπουλος Κ 1989 lsquoΝέα τεχνολογία Εκπαίδευση των γυναικών και η θέση τους στην

αγορά εργασίαςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Καραmicroεσίνη Μ 1998 lsquoΓυναίκες και απασχόληση στην Ελλάδα Τάσεις και ∆ιεθνείς Συγκρίσειςrsquo

Στο Ξ Πετρινιώτη και Γ Κουκουλές (επιmicro) Επετηρίδα εργασίας 1998 Αθήνα πανεπιστηmicroιακές

εκδόσεις Παντείου

Καραmicroεσίνη Μ amp Η Ιωακείmicroογλου 2003 Προσδιοριστικοί παράγοντες του microισθολογικού

χάσmicroατος microεταξύ ανδρών και γυναικών Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας σε

συνεργασία microε το Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

28

(δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Καραντινός ∆ 1987 lsquoΕργατικό δυναmicroικό απασχολούmicroενοι και άνεργοι microια διερεύνηση από

στατιστικά στοιχείαrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 66 121-143

Καραντινός ∆ 1988 lsquoΑνοιχτή ανεργία και αστικές αγορές εργασίας (1974-1985) Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 70 50-115

Καραντινός Τ 1989 lsquoΗ ανεργία των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Καραντινός ∆ ∆ Ζιώmicroας Μ Κετσετζοπούλου Α Μουρίκη 1997 Ευέλικτη απασχόληση και

ελαστικοποίηση του χρόνου εργασίας τάσεις εξελίξεις προοπτικές Αθήνα Εθνικό Ινστιτούτο

Εργασίας

Κασιmicroάτη Κ 1980 Τάσεις κινητικότητας εργασίας στην ελληνική βιοmicroηχανία Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1982 Η Γυναίκα στην Απασχόληση Φάκελος Ισότητας Αθήνα Οδυσσέας

Κασιmicroάτη Κ 1988 lsquoΕκπαίδευση Επαγγελmicroατική Εξειδίκευση και Αmicroοιβές Γυναικώνrsquo Ο Αγώνας

της Γυναίκας 37 21-22

Κασιmicroάτη Κ Ε Αλλισον 1989 Η Μορφολογία της ∆εύτερης Απασχόλησης Έρευνα για τα

κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Μελέτη ΙΙ ΑθήναΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1991 Επιλογή Επαγγέλmicroατος Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη Ι Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1998 Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Αθήνα ΕΚΚΕ

Κετσετζοπούλου Μ 2002 lsquoΓυναικεία Απασχόλησηrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ

Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο

Κοινωνικής Πολιτικής

Κετσετζοπούλου Μ Χ Συmicroεωνίδη 2002 lsquoΙσότητα των Φύλων Η Θέση της Γυναίκας στο

∆ηmicroόσιο και Ιδιωτικό Χώροrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό

Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής

Κοσmicroαράς Γ 1989 lsquoΗ θέση των γυναικών στην τυπογραφία microετά την εισαγωγή της

φωτοστοιχειοθεσίας Η κατάσταση στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro)

Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Κουκουλή-Σπηλιωτοπούλου Σ 1988 lsquoΗ κοινοτική αρχή της ισότητας αmicroοιβών και το ελληνικό

δίκαιοrsquo Ελληνική ∆ικαιοσύνη 29 1092-1128

Κουκούλη-Σπηλιοτοπούλου Σ 1998 lsquoΙσότητα των φύλων στην απασχόληση και την κοινωνική

ασφάλισηrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις

Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Κραβαρίτου Γ 1989 lsquoΟι γυναίκες στη Μεταmicroοντέρνα κοινωνία φτωχότερες ή πλουσιότερεςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 40 25 ndash 30

Κραβαρίτου Γ 1992 Εργασία και δικαιώmicroατα της γυναίκας Θεσσαλονίκη Σάκκουλα

29

Κραβαρίτου Γ 1996 Φύλο και ∆ίκαιο Αθήνα Παπαζήσης

Λαmicroπριανίδης Λ Γ Ανδριάς Στ Καραγιάννης Π Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995 Ένδυση Ξάνθη-

∆ράmicroα- Καβάλα Θεσσαλονίκη Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας

Λυmicroπεράκη Α 1991 Ευέλικτη εξιδίκευση Κρίση και αναδιάρθρωση στη microικρή βιοmicroηχανία

Αθήνα Gutenberg

Λυmicroπεράκη Α Α Μουρίκη 1996 Η Αθόρυβη Επανάσταση Νέες Μορφές Οργάνωσης της

Παραγωγής και της Εργασίας Αθήνα Gutenberg

Μαγγανάρα Ι 1988 lsquoΘέση και συνθήκες εργασίας των γυναικών εκλεγmicroένων αντιπροσώπων

στο τοπικό και περιφερειακό επίπεδο στην Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 8-11

Μαγγανάρα Ι 1998 lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεωνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Μαρmicroατάκη-Μόλχο Μ 1989 lsquoΗ γυναικεία απασχόληση στον τοmicroέα της microηχανογράφησης στην

Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα

Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Μουρίκη Α 1991α Ευέλικτες microορφές απασχόλησης ευλογία ή ανάθεmicroαrsquo Τόπος Επιθεώρηση

αστικών και περιφερειακών microελετών(3) 97 ndash 117

Μουρίκη Α 1991β lsquoΟι νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης και οι προοπτικές τους στην

ενοποιηmicroένη Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-4818ndash21

Μουσούρου Λ Μ 1985 Γυναικεία Απασχόληση και Οικογένεια Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1993 Γυναίκα και Απασχόληση ∆έκα ζητήmicroατα Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1996 lsquoΟι ανάγκες της οικογένειας και η απασχόληση σήmicroεραrsquo Στο

Οικογένεια και Εργασία Νέες Τάσεις στην Απασχόληση Αθήνα Ιδρυmicroα Μελετών Λαmicroπράκη amp

Εκαπιδευτήρια Κωστεά-Γείτονα

Μπακαλάκη Α 1988 lsquoΚοmicromicroωτική ένα laquoγυναικείοraquo επάγγελmicroαrsquo ∆ίνη 198-103

Μπακόπουλος Α 1986 Η ισότητα αmicroοιβών στι Κοινοτικό ∆ίκαιο Η ισότητα ανδρών και

γυναικών στην απασχόληση και την κοινωνική ασφάλιση κατά το κοινοτικό και ελληνικό δίκαιο

Συνέδριο Πανεπιστηmicroίου Αθηνών και ΕΟΚ Αθήνα Σάκκουλας

Νικολαΐδου Μ 1975 ∆ουλειά και Χειραφέτηση Η Γυναίκα στην Ελλάδα Αθήνα Καστανιώτης

Ντούλια Θ Κ ∆όλγυρα 1997 lsquoΟι οικονοmicroικές εξελίξεις και η εργασία των γυναικώνrsquo Στο

Οδηγός προώθησης των ίσων ευκαιριών microε Έmicroφαση στην απασχόληση των γυναικών Αθήνα

Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων ndash Γενική Γραmicromicroατεία Λαϊκής Επιmicroόρφωσης

Παναγιωτόπουλος Ν 1998 lsquoΣηmicroειώσεις για την απασχόληση των γυναικών και τον χρόνο

απασχόλησηςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (66)112 ndash 118

Πανταζή-Τζίφα Κ 1985 Η θέση της γυναίκας στην Ελλάδα Αθήνα Λιβάνης

Παπαγαρουφάλη-Ιακώβου Ε 1989 lsquoΦεmicroινισmicroός και εργασία ∆ιέξοδοι και αδιέξοδαrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα 4091-10

30

Παπαγιαννάκη Μ 1986 lsquoΆγνοια νόmicroου δεν δικαιολογείταιrsquo ∆ίνη 1 63-69

Παπαδηmicroητρίου Β 1988 lsquoΑναζήτηση τρόπων για τον σωστό καταmicroερισmicroό των οικογενειακών

και επαγγελmicroατικών υποχρεώσεωνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 33 28-30

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998α lsquoΗ επαγγελmicroατική διάρθρωση της απασχόλησης στην

περιφέρεια Αττικής 1988-1995rsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα

Ιδρυmicroα Σάκη Καράγεωργα

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998β lsquoΗ διάρκεια της ανεργίας στην περιφέρεια της Αττικής

1998-1995rsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 96-97 83-110

Παπαζήση Θ 1999 lsquoΜητρότητα και καρριέρα άτυχος γάmicroος από τρελλό έρωταrsquo Στο Το Φύλο

των ∆ικαιωmicroάτων Εξουσία Γυναίκες και Ιδιότητα του Πολίτη Ευρωπαϊκό Συνέδριο 9-10

Φεβρουαρίου 1996 Πρακτικά Αθήνα Νεφέλη

Παυλίδου Ε 1989 lsquoΓυναίκα και εργασία Οικονοmicroικές προσεγγίσεις των διακρίσεων στην

αγορά εργασίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40) 39-46

Πελαγίδης Θ 1995 lsquoΗ σκοτεινή πλευρά της εργασιακής ευελιξίας Έρευνα Πεδίου στην

ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκηςrsquo Τόπος (9) 95 ndash 119

Πετmicroεζίδου- Τσουλουβή Μ 1986 lsquoΠροβλήmicroατα ορισmicroού των κοινωνικών τάξεων εργασιακή

διαδικασία επαγγελmicroατικές κατηγορίες και νέα microεσαία στρώmicroαταrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 26 33-42

Πετράκη-Κώττη Α 1985 Όι διαφορές στις αmicroοιβές αντρών-γυναικώνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας

27 8-10

Πετράκη-Κώττη Α 1998 lsquoΗ θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα και οι

διαφορές στις αmicroοιβές των δύο φύλωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και

Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Πετρινιώτη Ξ 1989α lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό και η περίπτωση της

Ελλάδαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 105-140

Πετρινιώτη Ξ 1989β lsquoΠροβληmicroατισmicroοί γύρω από τη microέτρηση και την αποτίmicroηση της ολικής

εργασίας των γυναικώνrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)47-54

Πετρινιώτη Ξ 1989γ lsquoΗ απασχόληση των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Πετρινιώτη Ξ 1991 lsquoΟι εξελίξεις στην οικονοmicroία και η οργάνωση της εργασίας Νέες

προκλήσεις για τις γυναίκεςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-48 11-12

Πετρινιώτη Ξ 1998 Η δόmicroηση των εσωτερικών αγορών εργασίας φύλο τεχνολογία

ανταγωνισmicroός Η περίπτωση των τραπεζών Αθήνα Παπαζήση

Πετρονώτη Μ 1995α ∆ίκτυα Κοινωνικών σχέσεων Όψεις και Αλληλεπιδράσεις microε τη

∆ιδικασία Επαγγελmicroατικής Κινητικότητας ΑθήναΕΚΚΕ

Πετρονώτη Μ 1995β lsquoΣύγχρονες Ελληνίδες Επιχειρηmicroατίες Ανθρωπολογική Ανάγνωση των

Στρατηγικών τους στη Σφαίρα Εργασίαςrsquo Εθνολογία 4 67-92

31

Πιζάνιας Π 1993 Οι φτωχοί των πόλεων Αθήνα Θεmicroέλιο

Πιζάνιας Π 1995 lsquoΚοινωνική οργάνωση της εργασίας και άτυπες δραστηριότητεςrsquo Πρακτικά

Ευρωπαϊκού Σεmicroιναρίου laquoΜορφές Άτυπης Απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωσηraquo Αθήνα Praxis

Σακέλλης Γ 1989 lsquo Νέες τεχνολογίες καταmicroερισmicroός της εργασίας και η κατα φύλο κατάτmicroηση

της εργατικής δύναmicroηςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Σακέλλης Γ 1993 Πληθυσmicroός και εργατικό δυναmicroικό στην Ελλάδα Μορφολογία και

διαχρονικές εξελίξεις Αθήνα Γαβριηλίδης

Σαπουντζάκη Π 1991 lsquoΜεταποιητική δραστηριότητα και αστικός χώρος Μια εmicroπειρική έρευνα

στο κέντρο της Αθήν αςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4561-69

Σεβαστίδης Χ 1999 lsquoΗ microερική απασχόλησηrsquo Επιθεώρησης Εργατικού ∆ικαίου 58145-163

Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου ∆ 1998 lsquoΕπαγγελmicroατική κατάρτιση των γυναικώνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Σινόπουλος Π Α 1986 lsquoΟ επαγγελmicroατικός χρόνος της γυναίκας και η κοινωνική ποινή τηςrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 212-230

Στρατηγάκη Μ 1987α lsquolaquoΓυναικείαraquo Επαγγέλmicroατα αντιmicroέτωπες microε το πληκτρολόγιοrsquo Κάπα 8

28

Στρατηγάκη Μ 1987β lsquoΠληροφορική και επαγγέλmicroατα microε laquoφύλοraquorsquo Κάπα12 31-33

Στρατηγάκη Μ 1989α lsquoΤεχνολογικές εξελίξεις και ειδικότητες microε laquoφύλοraquorsquo Σύγχρονα Θέmicroατα

(40) 31-38

Στρατηγάκη Μ 1989β lsquoΗ θέση των γυναικών στις τράπεζες microετά την εισαγωγή της

πληροφορικής Μια πρώτη προσέγγισηrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες

Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Στρατηγάκη Μ 1991 lsquoΤεχνολογική αλλαγή και οργάνωση της εργασίας Νέες laquoγυναικείεςraquo

θέσεις εργασίαςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash 4813 ndash 14

Στρατηγάκη Μ 1996 Φύλο Εργασία Τεχνολογία Αθήνα Ο Πολίτης

Στρατούλης ∆ 1987 lsquoΝέα φαινόmicroενα και τάσεις στις microορφές εκmicroετάλλευσης της εργατικής

τάξης στη χώρα microαςrsquo Επιστηmicroονική Σκέψη (35)9 ndash 20

Συmicroεωνίδου Χ 1986 lsquoΓονιmicroότητα και απασχόληση γυναικών Μια πρώτη προσέγγιση του

θέmicroατος για την περιφέρεια Πρωτεύουσαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 188-200

Συmicroεωνίδου Χ 1989α lsquoΗ σύγκρουση των ρόλων της microητρότητας και της γυναικείας

απασχόλησηrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 141-153

Συmicroεωνίδου Χ 1989β lsquoΓεγονότα του κύκλου ζωής και γυναικεία απασχόλησηrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα (40)61-70

Συmicroεωνίδου Χ 1990 Απασχόληση και γονιmicroότητα των γυναικών στην περιοχή της

Πρωτεύουσας Αθήνα ΕΚΚΕ

32

Συmicroεωνίδου Χ Μ Μαγδαληνός 1993 lsquoΗ αλληλεξάρτηση microεταξύ γυναικείας απασχόλησης και

γονιmicroότηταςrsquo Στο Η Κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα σήmicroερα Πρακτικά Συνεδρίου που οργανώθηκε

από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών Αθήνα ΕΚΚΕ

Συmicroεωνίδου Χ 1994 lsquoΗ laquoασυmicroβατότηταraquo της οικογενειακής και επαγγελmicroατικής ζωής των

γυναικώνrsquo ∆ίνη 7113-130

Συmicroεωνίδου Χ 1998 lsquoΜορφές έmicromicroεσου κοινωνικού αποκλεισmicroού Απασχόληση και ανεργία

των Γυναικών στη Ελλάδαrsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα Ίδρυmicroα

Σάκη Καράγιωργα

Τεπέρογλου Α Λ Μαράτου-Αλιπράντη Μ Κετσετζοπούλου 2001 Μελέτη για την ενίσχυση

της συmicromicroετοχής των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην Ελλάδα Αθήνα ΕΚΚΕ- Γενική

Γραmicromicroατεία Έρευνας και Τεχνολογίας

Τζεπόγλου Σ 1989 lsquoΕκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες (πληροφορική-ηλεκτρονική) Η

συmicromicroετοχή των γυναικώνrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Τσουκαλάς Κ 1985 lsquoΕργασία και εργαζόmicroενοι στην πρωτεύουσα αδιαφάνεια ερωτήmicroατα

υποθέσειςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 60 3-71

Υπουργείο Εργασίας- Τmicroήmicroα Ισότητας 1985 Τα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώmicroατα της

γυναίκας Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Υπουργείο Προεδρίας-Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1995 Η κατάσταση των γυναικών στην

Ελλάδα κατά την δεκαετία 1984-1994 Εθνική Έκθεση της Ελλάδα για το 4ο Παγκόσmicroιο Συνέδριο του

ΟΗΕ για τις Γυναίκες Πεκίνο Σεπτέmicroβριος 1995 Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Φράγκος ∆ 1990 Ο οικονοmicroικά ενεργός πληθυσmicroός της Ελλάδας Αθήνα ΕΚΚΕ

Χλέτσος Μ 1988 lsquoΟι Γυναίκες και η αγορά εργασίαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών

68128-138

Χρονάκη Ζ 1986 lsquoΓυναίκα και εργασία στην Ελλάδαrsquo Αρχαιολογία 21 63-66

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Dubish J 1986 lsquoCulture Enters through the Kitchen Women Food and Social Boundaries in

Rural Greecersquo Στο J Dubish (επιmicro) Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton

University Press

du Boulay J 1974 Portrait of a Greek Mountain Village Oxford Clarendon Press

du Boulay J 1983 The Meaning of Dowry Changing Values in Rural Greece Journal of

Modern Greek Studies 1 243-270

Friedl E 1962 Vasilika A Village in Modern Greece New York Holt Rinehart and Winston

Friedl E 1986 lsquoThe Position of Women Appearance and Realityrsquo Στο J Dubish (επιmicro)

Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton University Press

Ηirschon R 1981 lsquoEssential Objects and the Sacred Interior and Exterior Space

33

in an Urban Greek Localityrsquo Στο S Ardener (επιmicro) Women and Space Ground Rules and

Social Maps Λονδίνο Croom Helm

Kanellopoulos C 1982 lsquoMale-female pay defferentials in Greecersquo Greek Economic Review 4

(2) 222-241

Karamessini M 2002 lsquoThe Gender Pay Gap in Greecersquo European Commission Expert Group

on Gender and Employment httpwwwumistacukmanagement ewerceggeegge-publications

Karantinos D 1998 lsquoFlexible employment and employment insertion in Greecersquo National

Center for Social Research Working Paper 2 9 ndash 27

Kyriazis N 1999 lsquoWomenrsquos Flexible Work and Family Responsibilities in Greecersquo Στο

Gender Inequalities in Southern Europe South European Society amp Politics Special Issue 4 2 35-

53

Lambiri-Dimaki J 1983 lsquoGreece in the 1980rsquos changing evaluation of the roles of men and

womenrsquo Στο Social Stratification in Greece (1962-1982) (συλλογικό) Athens Sakkoulas

Μiliori P 1993 lsquoWomen in Business and Managementrsquo Στο Μ J Davidson amp C L Cooper

(επιmicro) Εuropean Women in Business and Management University of Manchester Institute of

Science and Technology PCP

Moussourou L S Spiliotopoulos 1984 lsquoWomen at Work in Greece The Sociological and

Legal Perspectivesrsquo Στο M J Davidson amp C L Cooper (επιmicro) Women at Work LondonWiley amp

Sons

Ntermanakis N P Petroglou N Sereti M Zervou 2002 Towards a Closing of the Gender

Pay Gap Country Report Greece Research Centre for Gender Equality (KETHI) Greece

Papataxiarchis E 1995 lsquoMale Mobility and Matrifocality in the Aegean Basinrsquo Στο S

Damianakos M E Handman J Pitt-Rivers G Ravis-Giordani (επιmicro) Brothers and Others Essays

in Honour of John Peristiany Αθήνα ΕΚΚΕ

Psacharopoulos G 1983 lsquoSex discrimination in the Greek Labour Marketrsquo Journal of Modern

Greek Studies 12

Salamon S D amp Stanton JB 1986 lsquoIntroducing the Nikokyra Ideality and Reality in Social

Processrsquo Στο J Dubisch (επιmicro) Gender amp Power in Rural Greece Princeton Princeton University

Press

Sinopoulos P A 1988 lsquoThe Social Penalty of working woman and its measurementrsquo

International Journal of Sociology of the Family 18 21-32

Symeonidou-Alatopoulou H 1980 lsquoFemale labour force participation in Greecersquo Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 38 104-120

Symeonidou X 1997 lsquoFull time and part ndash time employment of women in Greece trends and

relationships with life ndashcycle eventsrsquo Στο P Blossfeld amp C Hakim (επιmicro) Between Equalization

and Marginalization Women working part ndash time in Europe and the United States of America

Οξφόρδη Oxford University Press

34

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek Women and Tourism Womenrsquos Cooperatives as an

Alternative Form of Organizationrsquo Στο N Redclift amp Th Sinclair (επιmicro) Working Women

International Perspectives on Labour and Gender Ideology ΛονδίνοRoutledge

Cavounidis J 1983 lsquoCapitalist Development and Women΄s Work in Greecersquo Journal of Modern

Greek Studies vol1 2 321-338

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας (ΓΓΙ) 2000 Νέες πολιτικές ανάπτυξης και προώθησης των

Γυναικείων Συναιτερισmicroών (Πρακτικά Πανελλαδικής Συνάντησης Γυναικείων Συνεταιρισmicroών) Αθήνα

ΑΤΕ

Γιδαράκου Ι 1996 lsquoΕργασιακές Σχέσεις στην Οικογενειακή Εκmicroετάλλευση Θέση και

προοπτικές της γυναικείας παρουσίαςrsquo Στο Κράτος και αγροτικός χώρος Πρακτικά 3ου Πανελληνίου

Συνεδρίου Αγροτικής Οικονοmicroίας Aθήνα Παπαζήσης

Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΑγροτικοί συνεταιρισmicroοί παράγοντες τοπικής ανάπτυξης του ελληνικού

αγροτικού χώρουrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη

Γιδαράκου Ι 1999 lsquoΕνδογενής ανάπτυξη της υπαίθρου και γυναικεία απασχόλησηrsquo Στο Χ

Κασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) Ύπαιθρος Χώρα Η ελληνική αγροτική κοινωνία στο τέλος του

Εικοστού αιώνα Αθήνα Πλέθρο

∆αmicroιανός ∆ Χ Κασίmicroης Α Μωυσίδης Μ Ντεmicroούζης 1994 Η πολυαπασχόληση στον

αγροτικό τοmicroέα και η αναπτυξιακή πολιτική στην Ελλάδα Αθήνα Ίδρυmicroα Μεσογειακών Μελετών

Giagou D C Apostolopoulos 1996 lsquoRural Women and the Development of the Agrοtourist

Cooperatives in Greece The Case of Petra Lesvosrsquo Journal of Rural Cooperation 24 (2) 143-155

Gidarakou I 1990 lsquoPart -time Farming and Farm Reproduction The case of two Communities

in Central Greecersquo Sociologia Ruralis XXX (34) 292-304

Gourdomichalis A 1991 lsquoWomen and the Reproduction of Family Farms Change and

Continuity in the Region of Thessaly Greecersquo Journal of Rural Studies vol 7 12 57-62

Ιακωβίδου Ο 1992 lsquoΟ ρόλος των γυναικείων συνεταιρισmicroών στην προώθηση του

Αγροτουρισmicroού στην Ελλάδαrsquo Συνεταιριστική Πορεία 27137-145

Ιακωβίδου Ο 2000 lsquoΑγροτοτουρισmicroός το Μικρό Όmicroορφο και Θηλυκό Πρόσωπο στον

Τουρισmicroόrsquo Στο Π Τσάρτας (επιmicro) Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστηmicroονικές προσεγγίσεις Αθήνα

Εξάντας

Kalantaridis Ch L Labrianidis 1999 lsquoFamily Production and the Global Market Rural

Industrial Growth in Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 39 2 146-164

Καφφέ- Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΠολυδραστηριότητα αγροτισσών νέοι ρόλοι τους στην ύπαιθρο-

νέες αναγκαιότητεςrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

35

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη Ζήτη

Κοβάνη Ε 1987 Εmicroπειρικές microελέτες στην αγροτική Ελλάδα ΑθήναΕΚΚΕ

Μωυσίδης Α 1986 Η Αγροτική Κοινωνία στη Σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα Ιδρυmicroα Μεσογειακών

Μελετών

Παπαγαρουφάλη Ε 1986 Η Ελληνίδα Αγρότισσα και Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Αθήνα Κέντρο

Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου (1985-1986)

Παπαδάκη-Κλαυδιανού Α Ε Γιασεmicroή 1991 lsquoΕκπαιδευτικές Ανάγκες και Επιmicroόρφωση των

Μελών του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισmicroού Νοτιοχώρων Χίου Μια επιτόπια Έρευναrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 833-31

Παπαδόπουλος Γ Χ Κασίmicroης 2000 Μελέτη Ισότητας Ευκαιριών Ανδρών-Γυναικών και

Αγροτική Ανάπτυξη Αθήνα ΕΚΚΕΙνστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας

ΠΑΣΕΓΕΣ 2000 Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Ελλάδας (Αστικοί και Αγροτικοί) οδηγός Αθήνα

Petronoti M 1981 lsquoThe economic autonomy of rural womenrsquo The Greek Review of social

Research A19816-18

Σαφιλίου Κ 2002 lsquoΟ αποκλεισmicroός των ελληνίδων από το γεωργικό επάγγελmicroα αρχίζει από την

οικογένειαrsquo Στο Λ Μαράτου ndash Αλιmicroπράντη (επιmicro) Οικογένειες και κράτος Πρόνοιας στην Ευρώπη

AθήναΕΚΚΕ Gutenberg

Stratigaki M 1988 lsquoAgricultural Modernization and Gender Division of Labour The case of

Heraklion Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 28 4 248-262

Τσάρτας Π Μ Θανοπούλου 1994 Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισmicroοί στην Ελλάδα

Μελέτη αποτίmicroησης της λειτουργίας τους Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

(ΚΕΓΜΕ)

Zακοπούλου E 1999 lsquoΠολυαπασχολούmicroενοι και Γεωργία προς microια νέα ανίχνευση ενός

πολυδιάστατου φαινοmicroένουrsquo Στο X Kασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) H Eλληνική Αγροτική Kοινωνία

στο τέλος του 20ού αιώνα Αθήνα EKKE- Πλέθρον

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 lsquoΕξαναγκαστική πορνεία microεταναστριών και προσφύγων

Γυναικώνrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός Κοινωνικό

Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη Συνάντηση

Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Alipranti L R Fakiolas 2003 lsquoThe lonely path of Migrant Women in Greecersquo Eπιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 165-188

Βαλέντσια Ν 1995 lsquoΗ κατάσταση των Φιλιππινέζων γυναικών στην Ελλάδα Μιαγυναίκα από

τις Φιλιππίνες αφηγείταιrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός

Ρατσισmicroός Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα

∆ιήmicroερη Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

36

Βεντούρα Λ 1993 lsquoΜετανάστευση γυναικών γέννηση και εξέλιξη του επιστηmicroονικού

διαφέροντοςrsquo ∆ίνη 6 230-240

Cavounidis J 2003 lsquoGenderd patterns of Migration to Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών 110 Α 221-238

Glavanis P 1995 lsquoΟι laquoΝέοι Είλωτεςraquo στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η laquoΜουσουλmicroανική Φωνήraquo ως

απάντηση σε τύπο και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισmicroούrsquo Στο Ι Ψηmicromicroένος (επιmicro) Μετανάστευση

από τα Βαλκάνια Κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

Iossifides Th 1997 lsquoImmigrants in the Athens Labour Market A Comparative Study of

Albanians Egyptians and Filipinosrsquo Στο R King και R Black (επιmicro) Southern Europe and the New

Immigrations Brighton Sussex Academic Press

Karakatsanis N M J Swarts 2003 lsquoMigrant Women Domestic Work and the Sex Trade in

Greece ndash A snapshot of Migrant policy in the Makingrsquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α

239-270

Κούρτοβικ Ι 1998 lsquoΕργασία Μεταναστριών και Προσφύγωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro)

Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Lazaridis G 1999 lsquoThe Helots of the New Millenium Ethnic- Greek Albanians and laquoOtherraquo

Albanians in Greecersquo Στο F Anthias and G Lazaridis (επιmicro) Ιnto the Margins Migration and

Exclusion in Southern Europe Aldershot Ashgate

Lazaridis G E Wickens 1999 lsquolaquoUsraquo and the laquoOtherraquo Ethnic Minorities in Greecersquo Annals of

Tourism Research 26632- 655

Lazaridis G I Psimmenos 2000 lsquoMigrant Flows from Albania to Greece Economic Social

and Spacial Exclusionrsquo Στο R King G Lazaridis Ch Tsardanidis (επιmicro) Eldorado or Fortress

Migration in Southern Europe New York St Martinrsquos Press

Λαζαρίδου Γ 1995 lsquoΜετανάστριες στην Ελλάδα- Οικιακές βοηθοί από Φιλιππίνες και Αλβανία-

Μία επιτόπια microελέτηrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός

Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη

Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Λάζος Γ 2002 Πορνεία και ∆ιεθνική Σωmicroατεmicroπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόmicroοι Α και Β

Αθήνα Καστανιώτης

Λιάκος Α 1998 lsquoΑντινοmicroίες στην Ανάλυση του Ρατσισmicroούrsquo Στο Έξι Κείmicroενα για το Ρατσισmicroό

Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισmicroού Αθήνα Παρασκήνιο

Μαράτου-Αλιπράντη Λ 1994 Ξένο εργατικό δυναmicroικό Τάσεις και το πρόβληmicroα της Κοινοτικής

Ενσωmicroάτωσης ∆ιαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισmicroού στην Ελλάδα Τόmicroος ΙΙ Αθήνα ΕΚΚΕ

Μουσούρου Λ Μ 1991 Μετανάστευση και microεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την

Ευρώπη Αθήνα Gutenberg

Πετρινιώτη Ξ 1993 Η microετανάστευση προς την Ελλάδα Αθήνα Οδυσσέας

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 7: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

7

υπευθυνότητας και κοινωνικού κύρους (Ηλιού 1988 Μαγγανάρα 1988 Μαγγανάρα 1998

Πετρινιώτη 1991 Στρατηγάκη 1989β Στρατηγάκη 1987α Στρατηγάκη 1987β) Επίσης ισχυρίζονται

ότι το ελληνικό κράτος εξακολουθεί να στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά στον laquoυποχρεωτικό

αλτρουϊσmicroόraquo των γυναικών για να καλύψει τις τεράστιες αδυναmicroίες του στον τοmicroέα της πρόνοιας

ΑΜΟΙΒΟΜΕΝΗ ΚΑΙ ΜΗ ΑΜΟΙΒΟΜΕΝΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ

Το microεγαλύτερο κοmicromicroάτι της βιβλιογραφίας για τις γυναίκες και την εργασία τους

υπογραmicromicroίζει τη διαίρεση της εργασίας σε αmicroοιβόmicroενη και microη σε εργασία lsquomicroέσαrsquo και lsquoέξωrsquo από

το σπίτι ενώ εστιάζει στην εργασία που έχει το χαρακτήρα της laquomicroερικής απασχόλησηςraquo

Σύmicroφωνα microε πολλές ερευνητικές εργασίες και δηmicroοσιεύmicroατα η θέση των γυναικών στην

αγορά εργασίας καθορίζεται από τη θέση τους στην οικογένεια και από το γεγονός ότι σηκώνουν

το βάρος της οικιακής εργασίας Ο χώρος δουλειάςπαραγωγήςmicroισθωτής εργασίας είναι χώρος

όπου δεν διαmicroορφώνονται microόνο σχέσεις παραγωγής αλλά ασκούνται και σχέσεις εξουσίας

ανάmicroεσα στα φύλα Οι γυναίκες υφίστανται ιδιαίτερη εκmicroετάλλευση στην αγορά εργασίας εξαιτίας

των καθηκόντων τους στην οικογένεια Υποχρεώνονται να δεχθούν microερική απασχόληση ή

δουλειές microε δυσmicroενέστερους όρους εργασίας οι οποίες microπορούν να συνδυαστούν εύκολα microε τις

οικογενειακές τους υποχρεώσεις (∆ήmicroου 1989 Ζακοπούλου Παναγιωτοπούλου 1988α

Ζακοπούλου Παναγιωτοπούλου 1988β Καραmicroεσίνη 1998) O διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στους

ρόλους των δύο φύλων microεταξύ εργασίας και οικογένειας και αντίστοιχα ανάmicroεσα στον ιδιωτικό

και τον δηmicroόσιο χώρο παραγνωρίζει τη διάσταση της οικονοmicroικής συνεισφοράς των γυναικών

και έχει ως συνέπεια τη διαmicroόρφωση ειδικών ndashmicroειονεκτικών- συνθηκών στην πρόσληψη των

γυναικών στην εργασία στη διαmicroόρφωση των microισθών τους και στην επαγγελmicroατική τους εξέλιξη

(Κασιmicroάτη 1982 Κετσετζοπούλου 2002 Παναγιωτόπουλος 1998)

Η αύξηση της συmicromicroετοχής των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό υπήρξε αποτέλεσmicroα--σε

microεγάλο βαθmicroό--της αυξανόmicroενης συmicromicroετοχής τους στα συστήmicroατα εκπαίδευσης και κατάρτισης

(Γαβριήλ 1989 Ιωακείmicroογλου Καmicroινιώτη Κωστάκη Σκοπελίτου 1998 Καβουνίδη 1990

Κανελλόπουλος 1989 Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου 1998) Η αύξηση αυτή συmicroπορεύτηκε microε τις

ανάγκες που δηmicroιουργήθηκαν από τις εξελίξεις και τους microετασχηmicroατισmicroούς στις κοινωνικές

δοmicroές στην οικονοmicroική ανάπτυξη και στην οργάνωση της εργασίας Ωστόσο ένα τέτοιο γεγονός

δεν ακύρωσε τους microηχανισmicroούς παραγωγής προβληmicroάτων και διακρίσεων σε βάρος των

γυναικών στις δοmicroές της αγοράς εργασίας Από αυτήν την άποψη αρκετοί ερευνητές

διαπιστώνουν για παράδειγmicroα υποεκπροσώπηση των γυναικών σε σηmicroαντικούς τοmicroείς της

κοινωνικής και οικονοmicroικής ζωής όπως στον τοmicroέα της επιστήmicroης στην έρευνα στα κέντρα

λήψης αποφάσεων και γενικά στις υψηλές βαθmicroίδες της επαγγελmicroατικής ιεραρχίας (Ηλιού 1988

Μαγγανάρα 1988 Μαγγανάρα 1998) Από την άλλη πλευρά η απασχόληση των γυναικών έχει

αυξηθεί στις διοικητικές θέσεις και στους τοmicroείς των υπηρεσιών (Γεωργακοπούλου 1998) Αυτή

η κατάσταση συνυπάρχει microε microια τάση laquoπρολεταριοποίησηςraquo των γυναικών στον τοmicroέα των

8

υπηρεσιών όπου η απασχόλησή τους περιορίζεται σε χαmicroηλές και ανειδίκευτες θέσεις στην

επαγγελmicroατική ιεραρχία Στη βιοmicroηχανία η δραστηριότητα των γυναικών συγκεντρώνεται στους

τοmicroείς κατασκευής ειδών ένδυσης και κατασκευής τροφίmicroων και ποτών (Καβουνίδη 1982

Σαπουντζάκη 1991 Λαmicroπριανίδης Ανδριάς Καραγιάννης Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995) Από την δε

κατανοmicroή των ενταγmicroένων ερευνητών σε βαθmicroίδες διαπιστώνεται ότι στις υψηλές βαθmicroίδες οι

γυναίκες είναι ελάχιστες ενώ η διαφορά microειώνεται στις χαmicroηλότερες ερευνητικές βαθmicroίδες

(Αλιπράντη-Μαράτου 2001 Τεπέρογλου Μαράτου-Αλιπράντη Κετσετζοπούλου 2001)

Όσον αφορά το εκπαιδευτικό προσωπικό στην προσχολική εκπαίδευση η συντριπτική

πλειονότητα είναι γυναίκες στη στοιχειώδη και microέση εκπαίδευση πάνω από το microισό των

διδασκόντων είναι γυναίκες ενώ στο διδακτικό προσωπικό ανώτατης εκπαίδευσης οι γυναίκες

υποεκπροσωπούνται Όπως επίσης διαπιστώνεται από τα στοιχεία της στατιστικής υπηρεσίας

για το 2000 οι γυναίκες απόφοιτες ανώτατης εκπαίδευσης πλήττονται από την ανεργία σε πολύ

microεγαλύτερα ποσοστά από τους άνδρες (Παπαδόπουλος Σερεmicroέτης 1998β Πετρινιώτη 1989α

Πετρινιώτη 1989γ)

Η έρευνα για την εργασία των γυναικών στην Ελλάδα έχει δώσει έmicroφαση στην αmicroειβόmicroενη

απασχόληση (Κασιmicroάτη 1982 Καραmicroεσίνη 1998 Θανοπούλου 1992) Οι περισσότερες microελέτες

και έρευνες εντάσσονται στην προβληmicroατική της ισότητας των δύο φύλων και όχι στην

προβληmicroατική των σχέσεων εξουσίας ανάmicroεσα στα φύλα Η φεmicroινιστική και κυρίως η microαρξιστική

προσέγγιση κατέδειξε ότι η συmicromicroετοχή των γυναικών στην lsquoεξωοικιακήrsquo παραγωγική διαδικασία

σε σύγκριση microε των ανδρών χαρακτηρίζεται από χαmicroηλές αmicroοιβές για την παροχή ίσης

εργασίας (Πετράκη-Κώττη 1985 Πετράκη-Κώττη 1998) Οι γυναίκες απολύονται πρώτες σε

περιόδους κρίσης ενώ πλήττονται από την ανεργία και την υποαπασχόληση διπλάσια από τους

άνδρες Επίσης κατέχουν κατώτερες θέσεις σε όλους τους οικονοmicroικούς τοmicroείς και συmicromicroετέχουν

σε κάθε είδος οικογενειακής επιχείρησης σαν microη- αmicroειβόmicroενα microέλη σε ένα πολλαπλάσια

υψηλότερο ποσοστό από τους άνδρες τους κατεξοχήν ιδιοκτήτες και διαχειριστές των

επιχειρήσεων (ΙωακείmicroογλουΚαmicroινιώτη Κωστάκη Σκοπελίτου 1998 Καραντινός 1987

Πετρινιώτη 1989β Σακέλλης 1993)

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΜΗ - ΑΜΟΙΒΟΜΕΝΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Οι γυναίκες χάρη στην υποκειmicroενική προσέγγιση και τη βιωmicroένη τους εmicroπειρία κατέδειξαν

ότι ο χρόνος εργασίας δεν είναι microόνο ο εmicroπορευmicroατοποιηmicroένος αλλά και ο αόρατος της microη-

αmicroειβόmicroενης εργασίας και συνέβαλαν στον lsquoαντικειmicroενικότεροrsquo ορισmicroό του Στην laquoεπίσηmicroηraquo

οικονοmicroία έχει καθιερωθεί (από την οικονοmicroική επιστήmicroη) η κατηγορία των laquoσυmicroβοηθούντων και

microη αmicroειβόmicroενων microελών της οικογένειαςraquo η πλειοψηφία της οποίας αποτελείται από γυναίκες

(αγροτικός χώρος και επιχειρήσεις) Ωστόσο όλοι σχεδόν οι microελετητές συmicroφωνούν ότι ο ρόλος

9

της γυναίκας στην αγορά εργασίας δεν είναι αυτοδύναmicroος Επίσης διαπιστώνουν έντονη την

τάση η απασχολούmicroενη γυναίκα να προτιmicroά την εξαρτηmicroένη εργασία σε όλες τις επαγγελmicroατικές

κατηγορίες Η γυναικεία microη αmicroοιβόmicroενη εργασία τις περισσότερες φορές παίρνει το χαρακτήρα

της laquoεθελοντικήςraquo εργασίας Ως τέτοια ορίζεται ο όγκος της εργασίας που χρειάζεται να

αναλάβουν οι γυναίκες-microέλη των νοικοκυριών και δεν αφορά microόνο τις υπηρεσίες που

παρέχονται υποτυπωδώς όπως η φροντίδα των ηλικιωmicroένων αλλά επεκτείνεται και στις

υπηρεσίες που παρέχονται δηmicroόσια όπως είναι η υγεία Οι γυναίκες-συγγενείς που φροντίζουν

τον νοσηλευόmicroενο ασθενή στα νοσοκοmicroεία της Αθήνας είναι αναγκαίο στοιχείο για τη λειτουργία

της περίλθαψης microε περιορισmicroένο νοσηλευτικό προσωπικό Αυτή η εθελοντική εργασία σπανίως

αναγνωρίζεται ως τέτοια και ο όγκος της microένει να αποτιmicroηθεί Πρόκειται για ένα είδος απλήρωτης

οικιακής εργασίας που συmicroπληρώνει την ελλειmicroατική λειτουργία των δηmicroόσιων υπηρεσιών

Ειδικά στην πόλη διαmicroορφώνεται ένα γυναικείο εργατικό δυναmicroικό που ενώ επιθυmicroεί να εργαστεί

βρίσκεται παγιδευmicroένο σε έναν κόσmicroο lsquoοικιακήςrsquo εργασίας η οποία αποκρύπτεται γιατί

περιγράφεται ως lsquoπροσφοράrsquo lsquoαγάπηrsquo και lsquoφροντίδαrsquo Στην Ελλάδα η παροχή υπηρεσιών από

το κράτος προϋποθέτει την ύπαρξη της νοικοκυράς lsquoπλήρους απασχόλησηςrsquo σε κάθε νοικοκυριό

(Βαΐου Γολέmicroης Λαmicroπριανίδης Χατζηmicroιχάλης Χρονάκη 1996 ∆ήmicroου 1989 Καραmicroεσίνη 1998

Κασιmicroάτη 1982)

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΕΥΕΛΙΚΤΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ

Ο όρος laquoευέλικτεςraquo ή laquoάτυπεςraquo microορφές απασχόλησης χρησιmicroοποιείται για να περιγράψει

τις microορφές εκείνες που αποκλίνουν από το κανονικό microοντέλο εργασίας το οποίο παραπέmicroπει

στην σχέση εξαρτηmicroένης εργασίας πλήρους απασχόλησης (για την Ελλάδα 40 ώρες

εβδοmicroαδιαίως) αορίστου χρόνου ∆ηλαδή για εργασία που παρέχεται έναντι microισθού ή

ωροmicroισθίου και είναι εξαρτηmicroένη από έναν εργοδότη Βέβαια η έννοια της ευελιξίας στην αγορά

εργασίας δεν αφορά microόνο τις ώρες εργασίας και το εργασιακό καθεστώς (αορίστου ή ορισmicroένου

χρόνου) αλλά και τους microισθούς καθώς και τα εργασιακά δικαιώmicroατα (συντάξεις επιδόmicroατα

άδειες κοινωνική ασφάλιση κλπ) Από τις διάφορες κατηγορίες ευέλικτης απασχόλησης οι

ερευνητές δίνουν έmicroφαση στην lsquomicroερική απασχόλησηrsquo η οποία σε αντίθεση microε την καθηmicroερινή και

microε πλήρες ωράριο εργασία αποτελεί microια microορφή παροχής εργασίας microειωmicroένου χρόνου microε

microειωmicroένες αποδοχές Επίσης αναφέρονται και στην lsquoάτυπηrsquo απασχόληση της οποίας βασική

συνθήκη ύπαρξης είναι η microεγάλη προσφορά εργατικού δυναmicroικού που βρίσκεται σε δυσmicroενή

θέση στην αγορά εργασίας αναφορικά microε την ηλικία το φύλο και την κοινωνική προέλευση

(Αβραmicroίδου 2001 Αθανασιάδου Βαϊου Χατζηmicroιχάλης 1997 Πετροπούλου Μιmicroίκου 2001

Kyriazis 1999 Λυmicroπεράκη Μουρίκη 1996 Μουρίκη 1991β Παζαρζή 1991 Σεβαστίδης 1999

Symeonidou-Alatopoulou 1980 Symeonidou 1997)

Στην Ελλάδα άργησαν να θεσmicroοθετηθούν--microόλις το 1990--οι ευέλικτες microορφές

απασχόλησης και microέχρι πρόσφατα εφαρmicroόζονταν ανεπίσηmicroα στον κόσmicroο της παραοικονοmicroίας

10

Επιπλέον το 1998 θεσmicroοθετήθηκαν ρυθmicroίσεις στην αγορά εργασίας που αφορούν την

προστασία των laquoάτυπαraquo εργαζοmicroένων ενώ παράλληλα επιδιώχθηκε και η καταγραφή του

microεγέθους της laquoάτυπηςraquo απασχόλησης Η καθυστέρηση αυτή είχε σαν αποτέλεσmicroα τη microικρή

σχετικά παραγωγή θεωρητικών ερευνών για το εξεταζόmicroενο θέmicroα και κατά συνέπεια την

περιορισmicroένη συστηmicroατική γνώση των ποικίλων όψεων του φαινοmicroένου Το γεγονός ότι οι

microορφές αυτές απασχόλησης άργησαν να θεσmicroοθετηθούν στην Ελλάδα εξηγεί και γιατί

αποτελούν αντικείmicroενο microελέτης και διερεύνησης τα τελευταία κυρίως χρόνια

Σύmicroφωνα microε τους microελετητές οι ευέλικτες microορφές απασχόλησης τείνουν να ενισχύουν και νrsquo

αναπαράγουν τον lsquoπαραδοσιακόrsquo ρόλο της γυναίκας παρά να τον ανατρέπουν διότι πέρα από

ορισmicroένα κοινά για τους εργαζόmicroενους αρνητικά χαρακτηριστικά οι microορφές αυτές απασχόλησης

αφορούν ειδικά τις γυναίκες εργαζόmicroενες Η κύρια προβληmicroατική που αναδεικνύεται από τα

επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα αφορά τους όρους microε τους οποίους οι γυναίκες εισέρχονται στην εν

λόγω αγορά εργασίας

Πιο συγκεκριmicroένα είναι κυρίαρχη η άποψη ότι microε την επέκταση των ευέλικτων microορφών

απασχόλησης επιβεβαιώνεται καταρχήν ο συmicroπληρωmicroατικός χαρακτήρας της γυναικείας

εργασίας και η ευκαιριακή συmicromicroετοχή της γυναίκας στην παραγωγή Επιπλέον αποτρέπεται η

πλήρης και ισότιmicroη συmicromicroετοχή της γυναίκας στην παραγωγή καθώς εγκλωβίζεται στο δίληmicromicroα

ldquoαβέβαιη και υποβαθmicroισmicroένη δουλειά ή ανεργίαrdquo Επίσης microε την ευρεία συmicromicroετοχή των

γυναικών στις ευέλικτες microορφές απασχόλησης ενισχύεται η παραδοσιακή διάκριση ανάmicroεσα σε

lsquoανδρικάrsquo και lsquoγυναικείαrsquo επαγγέλmicroατα ενώ διαιρείται κατά κάποιον τρόπο η αγορά εργασίας σrsquo

έναν κορmicroό εργαζοmicroένων γένους αρσενικού (microε πλήρη απασχόληση υψηλή ειδίκευση και

ικανοποιητικές αmicroοιβές) και σε microία περιφέρεια εργαζοmicroένων γένους θηλυκού (microε επισφαλή

απασχόληση ανειδίκευτη και microε χαmicroηλές αmicroοιβές) Ωστόσο microερικοί κοινωνιολόγοι εκφράζουν

αντίθετη άποψη εκτιmicroώντας ότι microε τις νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης οι γυναίκες έχουν

microεγαλύτερη πρόσβαση στην αγορά εργασίας και έτσι περιορίζεται ο αποκλεισmicroός τους απrsquo

αυτήν επίσης δηmicroιουργούνται οι συνθήκες για την ουσιαστική βελτίωση της σχέσης των δύο

φύλων εξαιτίας microιας συmicromicroετρικής κατανοmicroής της οικιακής εργασίας Επισηmicroαίνεται ακόmicroη ότι

διαφορετικοί λόγοι ωθούν τα δύο φύλα σrsquo αυτές τις microορφές απασχόλησης Έτσι ενώ οι άνδρες

επιλέγουν την ευέλικτη απασχόληση προκειmicroένου να ενισχύσουν το κύριο εισόδηmicroά τους οι

γυναίκες επιδιώκουν microέσα από τη microορφή αυτή απασχόλησης να εξασφαλίσουν ένα κύριο και

microοναδικό εισόδηmicroα (Καραντινός Ζιώmicroας Κετσετζοπούλου Μουρίκη 1997 Μουρίκη 1991α

Πελαγίδης 1989 Πετρινιώτη 1991 Πιζάνιας 1995 Σακέλλης 1993)

ΜΕΡΙΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΚΑΙ ΕΜΦΥΛΕΣ ∆ΙΑΚΡΙΣΕΙΣ

Από το σύνολο των θεωρητικών ερευνών αρκετές αναφέρονται στη microερική απασχόληση και

στις διακρίσεις που αυτή συνεπάγεται για την αγορά εργασίας microε βάση το φύλο Οι έρευνες στη

microεγάλη τους πλειοψηφία αναφέρονται στις έmicromicroεσες διακρίσεις στις οποίες οδηγεί η

11

συγκεκριmicroένη microορφή απασχόλησης σε βάρος των εργαζόmicroενων γυναικών (Karantinos 1998

Moussourou Spiliotopoulos 1984 Παυλίδου 1989 Psacharopoulos 1983 Τσουκαλάς 1985

Φράγκος 1990)

Οι θέσεις που προσφέρονται για microερική απασχόληση καταλαmicroβάνονται ως επί το πλείστον

από γυναίκες πρόκειται για χαmicroηλά αmicroειβόmicroενες θέσεις εργασίας (τηλεφωνήτριας

δακτυλογράφου καθαρίστριας κα) για τις οποίες δεν απαιτείται ειδικότητα ούτε ιδιαίτερη

ευκαιρία για επαγγελmicroατική εκπαίδευση Στην προκειmicroένη περίπτωση η microερική απασχόληση

συντηρεί τις lsquoπαραδοσιακέςrsquo γυναικείες εργασίες (δακτυλογράφου νοσοκόmicroας κά ) και καθώς

γίνεται πιο lsquoθηλυκήrsquo ενισχύει τον έmicroφυλο καταmicroερισmicroό της εργασίας σε βάρος των γυναικών

Επιπλέον οι γυναίκες υφίστανται ιδιαίτερη εκmicroετάλλευση στην αγορά εργασίας καθώς--εξαιτίας

των καθηκόντων τους στην οικογένεια--αναγκάζονται να δεχτούν θέσεις microερικής απασχόλησης

Σύmicroφωνα microε τις κοινωνιολογικές προσεγγίσεις το καθεστώς της microερικής απασχόλησης

ευθύνεται σε microεγάλο βαθmicroό για τη διαφορετική κατά φύλο σύνθεση των βαθmicroίδων της ιεραρχίας

Ειδικότερα στον τραπεζικό κλάδο ενώ παρατηρείται microία τάση εξάλειψης του επαγγελmicroατικού

διαχωρισmicroού κατά φύλο η ίδια τάση φαίνεται νrsquo ανακόπτεται microε την επέκταση της microερικής

απασχόλησης Αυτό συmicroβαίνει καθώς στον τραπεζικό τοmicroέα το microεγαλύτερο microέρος της γυναικείας

απασχόλησης εmicroπίπτει στην κατηγορία της microερικής απασχόλησης (Γεωργακοπούλου 1998

Στρατηγάκη 1989β Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Πετρινιώτη 1998)

Ένα ακόmicroη χαρακτηριστικό της microερικής απασχόλησης των γυναικών στην Ελλάδα είναι ότι

συναντάται ευρέως στο πλαίσιο του συστήmicroατος lsquoφασόνrsquo στις διάφορες βιοmicroηχανικές και βιοτεχνικές

microονάδες και κυρίως στην κλωστοϋφαντουργία και στους κλάδους ένδυσης και υπόδυσης (Βαϊου amp

Χατζηmicroιχάλης 1997 Κανταράκη 2001 Λυmicroπεράκη 1991 Σαπουντζάκη 1991) Οι γυναίκες από

αυτήν την άποψη συγκαταλέγονται σrsquo ένα κατrsquo εξοχήν δευτερεύον εργατικό δυναmicroικό και

λειτουργούν ως laquoεφεδρικός στρατόςraquo (Αβραmicroίδου 2001 Αθανασιάδου Πετροπούλου Μιmicroίκου

2001 Παζαρζή 1991)

Τέλος η microερική απασχόληση των γυναικών διέπεται από ορισmicroένα κοινά χαρακτηριστικά

Α) ∆εν απαιτεί ιδιαίτερη ειδίκευση και αυτό έχει σαν αποτέλεσmicroα τη διάκριση ανάmicroεσα σε lsquoγυναικείαrsquo

και lsquoανδρικάrsquo επαγγέλmicroατα πρόκειται για διάκριτη η οποία αmicroβλύνεται τα τελευταία χρόνια και

επανέρχεται microέσω της συνεχώς αυξανόmicroενης microερικής απασχόλησης

Β) Οι εργασίες microερικής απασχόλησης είναι συνήθως χαmicroηλά αmicroειβόmicroενες και σrsquo αυτό το καθεστώς

συmicroβάλλει η ανύπαρκτη σχεδόν συνδικαλιστική δράση των οmicroάδων που απασχολούνται microερικώς

Γ) Οι microερικά απασχολούmicroενοι αποτελούν microια κατηγορία εργαζοmicroένων των οποίων τα νοmicroικά

δικαιώmicroατα υστερούν έναντι εκείνων των εργαζοmicroένων microε κανονική απασχόληση

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ

Η αmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι θεωρείται συχνά ότι συνδυάζεται microε τα οικιακά lsquoκαθήκονταrsquo

των γυναικών Όmicroως η δουλεία στο σπίτι σε συνδυασmicroό microε την αmicroειβόmicroενη οικιακή εργασία δεν

12

εξασφαλίζει στις γυναίκες το χαρακτηρισmicroό και τα προνόmicroια των εργαζόmicroενων ούτε microεταβάλλει την

υποδεέστερη θέση τους στην αγορά εργασίας Οι γυναίκες ενσωmicroατώνονται στην αγορά εργασίας microε

όλες τις πραγmicroατικές και συmicroβολικές δεσmicroεύσεις του προσδιορισmicroού τους ως lsquoνοικοκυρώνrsquo Αυτός ο

προσδιορισmicroός στηρίζεται στην αποδοχή ότι υπάρχει ένας lsquoφυσικόςrsquo καταmicroερισmicroός εργασίας

ανάmicroεσα στα φύλα ότι υπάρχουν lsquoχώροιrsquo αλλά και lsquoχρόνοιrsquo που αντιστοιχούν σε κάθε φύλο από τη

lsquoφύσηrsquo του (Dubish 1986 Friedl 1986 Ηirschon 1981 Ιγγλέση 1990) Ωστόσο τα κοmicromicroάτια της

ανθρώπινης εργασίας οι χώροι οι χρόνοι και η σχέση τους microε το φύλο των εργαζοmicroένων αποτελούν

microια ολότητα Παράλληλα συνιστούν διαφορετικές όψεις ενός συστήmicroατος που κατασκευάζει τα

κοινωνικά φύλα (Κετσετζοπούλου Συmicroεωνίδη 2002 Σινόπουλος 1986 Sinopoulos 1988)

Η αmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι συνεπάγεται ανασφάλεια πολλές ώρες δουλειάς για microικρή

αmicroοιβή έλλειψη κοινωνικής ασφάλειας κά Πολλοί ερευνητές τονίζουν ότι η υποτίmicroηση αυτής

της microορφής απασχόλησης διαιωνίζει την αντίληψη ότι στην πραγmicroατικότητα τις γυναίκες αυτές

τις συντηρούν οι άνδρες τους Από την άλλη microεριά η υποτίmicroηση αυτή αποτελεί πηγή κοινωνικής

υπεροχής για τους άνδρες καθώς ενισχύει την παραδοσιακή ταύτιση των γυναικών microε τη

φροντίδα των παιδιών και του νοικοκυριού (Αλιπράντη-Μαράτου 1999) Επιπλέον οι

εργαζόmicroενες στο σπίτι δύσκολα microπορούν να διαχωρίσουν τους όρους εργασίας της lsquoνοικοκυράςrsquo

και της lsquoεργαζόmicroενηςrsquo microε αmicroοιβή καθώς παραβιάζονται τα όρια και αλληλοδιαπλέκονται ο

ιδιωτικός χώρος microε το χώρο εργασίας (Βαΐου 1989 Βαΐου Στρατηγάκη Χρονάκη 1991

Θανοπούλου Κωτσοβέλου Παπαρούνη 1999 Κετσετζοπούλου Συmicroεωνίδη 2002) Στην

προσπάθεια να συνδυαστούν οι δύο αυτοί κόσmicroοι οι κατά φύλο ανισότητες εντείνονται

τοποθετώντας τις γυναίκες σε υποδεέστερες θέσεις δεδοmicroένου ότι ως εργαζόmicroενες στο σπίτι δεν

microπορούν να αποκτήσουν και να παγιώσουν την ταυτότητα της lsquoεργαζοmicroένηςrsquo ούτε απέναντι

στον εαυτό τους ούτε απέναντι στους άλλους εργαζόmicroενους Είναι αυτές που αποmicroακρύνονται

microένουν έξω από το συνδικαλιστικό κίνηmicroα και υποβάλλονται σε σκληρή καταπίεση

(Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου 1986 Ζακοπούλου Παναγιωτοπούλου 1988α Κραβαρίτου

1992)

Επιπρόσθετα το γεγονός ότι η αmicroειβόmicroενη εργασία στο σπίτι δεν καταγράφεται στις

επίσηmicroες στατιστικές έχει σαν αποτέλεσmicroα να υποτιmicroάται περισσότερο η συνολική εργασία των

γυναικών παρά των ανδρών Έτσι αναπαράγονται οι κατά φύλο ανισότητες όχι πλέον microε τον

αποκλεισmicroό των γυναικών αλλά βάσει των όρων microε τους οποίους εργάζονται

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟ∆ΟΧΕΣ

Μερικές από τις έρευνες και τα επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα διερευνούν τους τρόπους microε τους

οποίους η γυναικεία εργασία στερείται υλικό αντίκρυσmicroα σε σχέση microε την αντίστοιχη αντρική Η

έννοια του lsquomicroισθούrsquo προσδιορίζεται από microια σειρά παραγόντων που αφορούν βασικά τις γυναίκες

και την πρόσληψή τους ως lsquoεργαζόmicroενεςrsquo από το σύνολο του εργασιακού τους περιβάλλοντος

Οι ερευνητές που έχουν πραγmicroατοποιήσει microισθολογικές microελέτες διαπιστώνουν ότι υπάρχει

13

ένα microεγάλο microισθολογικό χάσmicroα ανάmicroεσα στην αντρική και την γυναικεία εργασία (Kanellopoulos

1982 Karamessini 2002 Καραmicroεσίνη Ιωακείmicroογλου 2003 Κασιmicroάτη 1988 Κουκουλή-

Σπηλιωτοπούλου 1988 Ntermanakis Petroglou Sereti Zervou 2002 Πετράκη-Κώττη 1998) Το

γεγονός αυτό θεωρείται αποτέλεσmicroα τόσο των εργοδοτικών πρακτικών όσο και των συλλογικών

διαπραmicroατεύσεων που καθορίζουν τους βασικούς microισθούς στα επαγγέλmicroατα και τους κλάδους

Αποδίδεται επίσης ιστορικά στις κοινωνικές αντιλήψεις περί κατώτερης αξίας της γυναικείας

εργασίας σε σχέση microε την ανδρική καθώς και στη microικρή συνδικαλιστική δύναmicroη των εργαζόmicroενων

στα επαγγέλmicroατα και τους κλάδους όπου επικρατούν οι γυναίκες Ένας ακόmicroη προσδιοριστικός

παράγοντας του χάσmicroατος αmicroοιβών microεταξύ των φύλων είναι οι διαφορές φύλου στην εργασιακή

εmicroπειρία και την προϋπηρεσία στην δουλειά Αυτό δεν οφείλεται microόνο στο γεγονός ότι το γυναικείο

εργατικό δυναmicroικό είναι πιο νεανικό από το ανδρικό αλλά συνδέεται και microε τις διακοπές στη

σταδιοδροmicroία των γυναικών Συνεπώς το κλείσιmicroο της ψαλίδας των αmicroοιβών microεταξύ των φύλων

προϋποθέτει την διευκόλυνση των γυναικών ώστε να microη διακόπτουν την επαγγελmicroατική τους

δραστηριότητα και να επανεντάσσονται στην αγορά εργασίας χωρίς υποβάθmicroιση του microισθού και

των όρων απασχόλησής τους Απαιτεί ακόmicroη τη βελτίωση των προοπτικών προαγωγής και

επαγγελmicroατικής τους εξέλιξης

Ένα επιχείρηmicroα βάσει του οποίου διαρθρώνεται η προβληmicroατική περί microισθολογικού χάσmicroατος

είναι ότι οι γυναίκες έχουν microικρότερη ισχύ από τους άνδρες σε επίπεδο ατοmicroικής διαπραγmicroάτευσης

των microισθών Μεγαλύτερα περιθώρια για άmicroεσες διακρίσεις στις αmicroοιβές υπάρχουν στις microικρές απrsquo

ότι στις microεγάλες επιχειρήσεις διότι η διάρθρωση των microισθών είναι αδιαφανής τα συνδικάτα

απουσιάζουν και οι συνάδελφοι φοβούmicroενοι αντίποινα από τον εργοδότη είναι απρόθυmicroοι να

καταθέσουν στα δικαστήρια υπέρ microιας εργαζόmicroενης που υφίσταται διάκριση

Γενικά όλοι σχεδόν οι ερευνητές συmicroφωνούν ότι αν και η αρχή της ίσης αmicroοιβής για εργασία

ίσης αξίας κατοχυρώθηκε από το Σύνταγmicroα του 1975 έχει αγνοηθεί έκτοτε παντελώς τόσο από

τους κοινωνικούς εταίρους όσο και από τις κυβερνήσεις

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΝ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Η εργασία των γυναικών στον microη γεωργικό τοmicroέα είναι στο microέγιστο βαθmicroό της ορατή

microετρήσιmicroη αmicroειβόmicroενη και ασφαλισmicroένη ενώ η εργασία των αγροτισσών στις οικογενειακές

εκmicroεταλλεύσεις microετριέται εmicromicroέσως από τα δηmicroογραφικά microεγέθη και κατά κανόνα δεν αmicroοίβεται Η

έρευνα σχετικά microε τη συmicroβολή των γυναικών στην ανάπτυξη του αγροτικού χώρου παρουσιάζεται

εξαιρετικά ισχνή και χαρακτηρίζεται από microια γενικότερη έλλειψη εmicroπειρικών ερευνών και

συγκεκριmicroένων αναλύσεων

Στην ελληνική βιβλιογραφία η οποία εξετάζει τη συmicromicroετοχή των γυναικών στην αγροτική

ανάπτυξη διακρίνουmicroε δύο βασικές κατευθύνσεις Η microία επικεντρώνεται στη συmicromicroετοχή της

γυναίκας στην αγροτική ανάπτυξη την οποία προσεγγίζει σε σχέση microε το ζήτηmicroα της

πολυαπασχόλησης και των πολυαπασχολούmicroενων αγροτικών νοικοκυριών ενώ παράλληλα

14

εστιάζεται στα χαρακτηριστικά και τις ανάγκες της οικογενειακής εκmicroετάλλευσης (Cavounidis 1983

Γιδαράκου 1996 Γιδαράκου 1999 ∆αmicroιανός Κασίmicroης Μωυσίδης Ντεmicroούζης 1994 Gidarakou

1990 Gourdomichalis 1991 Kalantaridis Labrianidis 1999 Καφφέ- Γιδαράκου 1998 Κοβάνη

1987 Μωυσίδης 1986 Zακοπούλου 1999) Το βασικό συmicroπέρασmicroα που προκύπτει είναι ότι η

γυναίκα αντιmicroετωπίζει αδιέξοδα εξαιτίας του ότι η εργασία της στην γεωργική εκmicroετάλλευση δεν

αναγνωρίζεται ισότιmicroα microε αυτήν του άνδρα Η δεύτερη ερευνητική κατεύθυνση προσανατολίζεται

στον περιορισmicroό της γυναίκας στο νοικοκυριό ο οποίος δεν την ικανοποιεί ιδιαίτερα και έτσι ωθείται

να ασχοληθεί microε εξωγεωργικές δραστηριότητες (Stratigaki 1988)

Βάσει των ερευνών τη δεκαετία του rsquo90 εντοπίστηκαν δύο νέες κατηγορίες απασχόλησης για

τις γυναίκες στην ύπαιθρο α) οι γυναίκες γεωργοί-αρχηγοί της εκmicroετάλλευσης οι οποίες συνιστούν

και microειοψηφία στο σύνολο και β) οι γυναίκες microε αmicroοιβόmicroενη εργασία εξωγεωργικού χαρακτήρα στις

υπηρεσίες και τη βιοmicroηχανία ή απασχολούmicroενες microε παραγεωργικές δραστηριότητες εντός και εκτός

του νοικοκυριού τους (αγροτουρισmicroός χειροτεχνία) Στην πρώτη περίπτωση τονίζεται η

περιθωριοποίηση της γυναικείας εργασίας λόγω της microηχανοποίησης των γεωργικών εργασιών

όπου υπάρχει σαφής διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στις ανδρικές και τις γυναικείες εργασίες Οι γυναίκες

εσωτερικεύουν το ρόλο τους και ειδικεύονται στην εργασία microέσα στο νοικοκυριό δεδοmicroένου ότι η

παραγωγική γεωργική σφαίρα διακρίνεται από εκείνη της αναπαραγωγής του νοικοκυριού Η

δεύτερη περίπτωση συνδέεται microε την κατώτερη θέση της γυναίκας- συζύγου στην ιεραρχία της

εκmicroετάλλευσης δηλαδή στο ρόλο που επιτελεί στην γεωργική παραγωγική διαδικασία καθώς και

στη φύση των αγροτικών εργασιών

Η εργασιακή εmicroπλοκή της γυναίκας στην γεωργική επιχείρηση είναι εξίσου σηmicroαντική για την

αναγνώρισή της ως lsquoγεωργούrsquo στο πλαίσιο της αγροτικής κοινότητας Οι γυναίκες γίνονται microέλη

των αγροτικών συνεταιρισmicroών αλλά οι σύζυγοι είναι αυτοί που παρακολουθούν τις συνελεύσεις

οφελούνται από προγράmicromicroατα γεωργικής εκπαίδευσης και τελικά συmicromicroετέχουν ενεργά στην

διαδικασία λήψης γεωργικών αποφάσεων Έτσι η σύζυγος καταλήγει να έχει microια lsquoονοmicroαστικήrsquo

γεωργική ταυτότητα Η παραπάνω διαπίστωση συνδέεται microε τις κυρίαρχες αντιλήψεις περί

ανδρισmicroού στο βαθmicroό που η microεταβίβαση της ιδιότητας της lsquoγεωργούrsquo στις γυναίκες συζύγους θα

ήταν πολλαπλά απαξιωτική για τους άνδρες συζύγους (εφόσον και microια γυναίκα microπορεί νrsquo ασχοληθεί

microε τη γεωργία)

Οι ανισότητες που συνδέονται microε τον καταmicroερισmicroό της εργασίας microεταξύ των δύο φύλων

απορρέουν από τη θέση της γυναίκας στην οργάνωση της οικογένειας και δεν αίρονται στον εξω-

αγροτικό τοmicroέα αλλά αναπαράγονται microε τον ίδιο τρόπο Στον αγροτικό χώρο η ανισότητα των

ευκαιριών microεταξύ των δύο φύλων συνδέεται άmicroεσα microε την microηχανοποίηση της γεωργικής

παραγωγικής εργασίας όπως επίσης και microε την κατανοmicroή των ρόλων στο αγροτικό νοικοκυριό

Πολλοί κοινωνιολόγοι του αγροτικού χώρου διαπιστώνουν τον αυτο-αποκλεισmicroό των γυναικών ο

οποίος αποτελεί συνάρτηση της ανισότητας ευκαιριών που microε τη σειρά της προσδιορίζεται από

περιοριστικές εσωτερικευmicroένες αξίες και κανόνες συmicroπεριφοράς Ειδικότερα συνδέεται microε

15

συγκεκριmicroένες συmicroπεριφορές που lsquoεξουδετερώνουνrsquo τις γυναίκες ως ενεργά συmicromicroετέχοντα

υποκείmicroενα στην αγροτική κοινωνία και οικονοmicroία και θέτουν σε λειτουργία τα έmicroφυλα στερεότυπα

(Petronoti 1981)

Οι γυναίκες που ασχολούνται στον αγροτικό τοmicroέα παραγωγής δεν έχουν αναγνωρισmicroένη

επαγγελmicroατική ταυτότητα ως laquoαγρότισσεςraquo (Παπαγαρουφάλη 1986 Παπαδόπουλος Κασίmicroης

2000 Σαφιλίου 2002) Ενώ οι αγρότες lsquoεπαγγελmicroατοποιούνταιrsquo οι αγρότισσες lsquoνοικοκυροποιούνταιrsquo

Αυτό έχει σαν αποτέλεσmicroα--αλλά ταυτόχρονα συνιστά και αιτία για--τους πολλαπλούς

αποκλεισmicroούς των γυναικών από την απόκτηση microιας παγιωmicroένης επαγγελmicroατικής ταυτότητας α)

ενδοοικογενειακός αποκλεισmicroός (αποκλεισmicroός από τους συζύγους) β) αποκλεισmicroός προερχόmicroενος

από την εσωτερίκευση προτύπων δεδοmicroένου ότι το γεωργικό επάγγελmicroα είναι συνώνυmicroο του

ανδρικού επαγγέλmicroατος και γ) θεσmicroικός αποκλεισmicroός που σχετίζεται microε την ηλικία τη microόρφωση

και την επαγγελmicroατική κατάρτιση Ωστόσο η παροχή εκπαίδευσης στις γυναίκες αγρότισσες δεν

σηmicroαίνει αυτόmicroατα καλύτερη υποδοχή τους στην αγορά εργασίας

Για τις γυναίκες της υπαίθρου οι νέες εργασιακές προκλήσεις αναδεικνύονται κυρίως σε

παραγεωργικές δραστηριότητες επιχειρηmicroατικής microορφής στον αγροτοτουρισmicroό την αξιοποίηση

αγροτικών προϊόντων και ειδών πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καθώς και στη βιολογική γεωργία Μια

σηmicroαντική ερευνητική πρόκληση αποτελεί βέβαια το ερώτηmicroα κατά πόσο η γυναικεία

πολυδραστηριότητα συmicroβάλλει στον προσδιορισmicroό microιας νέας ταυτότητας των γυναικών η οποία

γίνεται αισθητή και έχει διαρκή παρουσία στον αγροτικό χώρο

Πολλές έρευνες στον αγροτικό χώρο διαπιστώνουν ότι το ιδιότυπο της οικογενειακής

εκmicroεταλλευσης ως lsquoεπιχείρησηςrsquo στην αγροτική παραγωγή και οι σχέσεις εξουσίας microεταξύ των

φύλων που αναπτύσσονται στο αγροτικό νοικοκυριό καλλιέργησαν κατά τη διαδικασία

εκσυγχρονισmicroού της παραγωγής συνθήκες καταmicroερισmicroού της εργασίας οι οποίες έβγαλαν τη

γυναίκα από το lsquoαόρατοrsquo πεδίο της εργατικής δύναmicroης Τις δύο τελευταίες δεκαετίες η έρευνα

σχετικά microε τα ζητήmicroατα των γυναικών του αγροτικού χώρου αποκάλυψε τη συmicroβολή της γυναίκας

στην επιβίωση του αγροτικού νοικοκυριού Την έκανε πιο lsquoορατήrsquo ως εργατική δύναmicroη και έθεσε

ταυτόχρονα την πρόκληση για τον επαναπροσδιορισmicroό των συmicroβατικών ορισmicroών της

lsquoαπασχόλησηςrsquo και του lsquoεργαζόmicroενου ατόmicroουrsquo που χρησιmicroοποποιεί η στατιστική πρόκειται για

ορισmicroούς από τους οποίους διαφεύγει η αποτίmicroηση ενός σηmicroαντικού microέρους της γυναικείας

αποσχόλησης επειδή δεν συνδέεται microε την παραγωγή προϊόντων για την αγορά Αποκάλυψε

επίσης την κρίση της επαγγελmicroατικής ταυτότητας που αντιmicroετωπίζει η εργαζόmicroενη γυναίκα στον

αγροτικό τοmicroέα καθώς βρίσκεται στη σκιά του άνδρα αρχηγού της εκmicroετάλλευσης και σrsquo έναν

κόσmicroο όπου πλέον το lsquoεπάγγελmicroαrsquo τείνει να προσδιορίζει την lsquoκοινωνική ταυτότηταrsquo του ατόmicroου

Στον αγροτικό χώρο η ανάπτυξη επιχειρηmicroατικών πρωτοβουλιών (microε τη microορφή

συνεταιρισmicroών) από γυναίκες αποτελεί ένα σχετικά καινούριο φαινόmicroενο Οι τοmicroείς στους οποίους

αναπτύσσουν επιχειρηmicroατική δράση οι γυναίκες αφορούν στον αγροτοτουρισmicroό στη βιοτεχνική-

οικοτεχνική παραγωγή και εmicroπορία ειδών που προέρχονται από τη microεταποίηση προϊόντων της

16

γεωργικής εκmicroετάλλευσης στην κατασκευή και εmicroπορία προϊόντων της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς

(είδη λαϊκής τέχνης) καθώς και στην παραγωγή και εmicroπορία προϊόντων εναλλακτικών microορφών

γεωργίας (Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 2000 Γιδαράκου 1998 ΠΑΣΕΓΕΣ 2000) Οι

αγροτοτουριστικοί συνεταιρισmicroοί ιδρύθηκαν microε πρωτοβουλία της Γενικής Γραmicromicroατατείας Ισότητας

στόχος της οποίας ήταν κυρίως η απόκτηση εκ microέρους των συνεταιρισmicroένων γυναικών οικονοmicroικής

και κοινωνικής αυτοδυναmicroίας και λιγότερο η συmicroβολή τους στην στήριξη του οικογενειακού

εισοδήmicroατος (Giagou Apostolopoulos 1996 Ιακωβίδου 1992 Ιακωβίδου 2000 Παπαδάκη-

Κλαυδιανού Γιασεmicroή 1991 Τσάρτας Θανοπούλου 1994) Ωστόσο στη microεγάλη τους πλειοψηφία

οι γυναίκες θεωρούν την εξασφάλιση συmicroπληρωmicroατικού εισοδήmicroατος για το νοικοκυριό ως τον

κυριότερο λόγο ενασχόλησής τους microε τον αγροτοτουριστικό συνεταιρισmicroό (Castelberg-Koulma

1991) Οι κοινωνικοί λόγοι (προσωπική αναγνώριση και κοινωνική καταξίωση) που ήταν και οι

πρωταρχικοί στόχοι ίδρυσης των συνεταιρισmicroών παίζουν γιrsquo αυτές δευτερεύοντα ρόλο Γενικά οι

αγροτοτουριστικοί συνεταιρισmicroοί δεν αποτέλεσαν αισθητή εναλλακτική λύση στο πρόβληmicroα της

επαγγελmicroατικής απασχόλησης των γυναικών Μόνο το 30 έχει τη νοmicroική ευθύνη για τη λειτουργία

τους δηλαδή τη δυνατότητα να κατοχυρώσουν επαγγελmicroατικά δικαιώmicroατα και υποχρεώσεις

Ωστόσο ακόmicroη και microέσα από τους αγροτοτουριστικούς συνεταιρισmicroούς οι γυναίκες έδειξαν ότι

αποτελούν εργατικό δυναmicroικό σε εφεδρεία το οποίο microπορεί να κινητοποιήσει ενδογενείς πηγές

πλούτου Με την απόδρασή τους από τον αθέατο και ανώνυmicroο χώρο του νοικοκυριού οι γυναίκες

έχουν τη δυνατότητα να υποστηρίξουν πρωτοβουλίες που απευθύνονται στη διατήρηση

αξιοποίηση και ανάδειξη της πολιτισmicroικής κληρονοmicroιάς microέσα από τέτοιες δραστηριότητες οι

γυναίκες και ο αγροτικός χώρος προσλαmicroβάνονται ως θεmicroατοφύλακες της παράδοσης Σε αυτό το

σηmicroείο έχει σηmicroασία να τονιστεί ο αmicroφίσηmicroος χαρακτήρας που έχει η γυναικεία ταυτότητα σε σχέση

microε τον αγροτικό χώρο και τις γεωργικές δραστηριότητες Από τη microια πλευρά οι γυναίκες θεωρούνται

φορείς της lsquoαυθεντικότηταςrsquo και συνεπώς βρίσκονται πιο κοντά στη lsquoφύσηrsquo και τις τοπικές

παραδόσεις ωθούmicroενες έτσι σε επιχειρηmicroατικές δράσεις όπως τους αγροτοτουριστικούς

συνεταιρισmicroούς που εmicroπορεύονται lsquoαγνάrsquo και lsquoφυσικάrsquo προϊόντα ταυτόχρονα όmicroως είναι και φορείς

της νεωτερικότητας αφού δρουν αυτόνοmicroα και ορθολογικά microέσα στην αγροτική αγορά εργασίας

ακόmicroη και όταν ασχολούνται microε εξωγεωργικές δραστηριότητες

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Οι σύγχρονες ελληνικές επιχειρήσεις ενώ αντιmicroετωπίζονται ως κεντρικός άξονας της

οικονοmicroίας δεν έχουν διερευνηθεί αναφορικά microε το πώς επιχειρηmicroατίες διαφορετικού φύλου και

ειδικότητας απαντούν στις προκλήσεις της αγοράς καινοτοmicroούν ή προσδένονται σε οικείες

microεθόδους παραγωγής υποτάσσονται στις επιταγές της οικονοmicroικής πολιτικής ή καταφεύγουν σε

στρατηγικές microε τις οποίες αναδιατάσσουν τις δυνάmicroεις τους

Το ζήτηmicroα της lsquoυποτέλειαςrsquo των γυναικών αποκτά καινούριες διαστάσεις microεταξύ των

επαγγελmicroατικά και οικονοmicroικά αυτοδύναmicroων επιχειρηmicroατιών και δεν αίρεται microε την

17

ανεξαρτητοποίησή τους στο βαθmicroό που η αναπαραγωγή του διαχωρισmicroού των οικογενειακών

σχέσεων συνεχίζει να διέπει όλα τα πεδία ζωής Οι γυναίκες επιχειρηmicroατίες αυτοπροσδιορίζονται microε

όρους οικογενειακών κυρίως ρόλων και διαπροσωπικών σχέσεων Οι έρευνες πεδίου από

κοινωνικούς επιστήmicroονες σε αστικές αλλά και πρώην αγροτικές περιοχές που αναπτύχθηκαν

τουριστικά καταδεικνύουν ότι η συmicroπεριφορά αυτών των γυναικών απορρέει από την ιδεολογική

παραδοχή ότι η γυναικεία εργασία σε επιχειρήσεις δεν εγγράφεται τόσο ως προσωπική επιλογή

όσο ως προέκταση των οικογενειακών καθηκόντων που πρέπει να φέρουν σε πέρας παράλληλα microε

και όχι σε βάρος των οικιακών φροντίδων (Galani- Moutafi 1993 Galani- Moutafi 1994 Νάζου

2003 Πετρονώτη 1995β) Η έννοια της ανόδου κατανοείται ως επινόηση λύσεων οι οποίες

συmicroφιλιώνουν τις επαγγελmicroατικές microε τις οικογενειακές υποχρεώσεις χωρίς να αποδεσmicroεύουν από

τους συmicroβατικούς γυναικείους ρόλους

Η microόδα η βιοmicroηχανία υποδηmicroάτων τα κοσmicroηmicroατοπωλεία και τα ινστιτούτα οmicroορφιάς τα

κοmicromicroωτήρια τα ξενοδοχεία ο τουρισmicroός και οι δηmicroόσιες σχέσεις συνιστούν ldquoεύκολεςrdquo περιοχές για

ανάπτυξη ενός επιχειρηmicroατικού ανανταγωνισmicroού microεταξύ των γυναικών Ο lsquoπαραδοσιακάrsquo

γυναικείος κόσmicroος γίνεται η αφετηρία από την οποία οι γυναίκες πορεύονται microε τον τρόπο τους

απαντώντας έτσι στην ανδρική εκδοχή της επιχειρηmicroατικότητας Ο γυναικείος επιχειρηmicroατικός

κόσmicroος γίνεται microrsquo αυτόν τον τρόπο ευκολότερα αποδεκτός

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ

Οι πολιτισmicroικά συγκροτηmicroένες έmicroφυλες σχέσεις και οι ιδεολογίες της σεξουαλικότητας

συνθέτουν τη βάση όχι microόνο για τον καταmicroερισmicroό εργασίας αλλά και για τη ρύθmicroιση ζητηmicroάτων

ιδιοκτησίας και microεταβίβασης της περιουσίας τα οποία συνιστούν παράγοντες κρίσιmicroης σηmicroασίας για

την τουριστική ανάπτυξη Όπως και στον αγροτικό χώρο έτσι και στις τουριστικές περιοχές σε

επίπεδο κοινωνικού συmicroβολισmicroού οι γυναίκες συχνά καταλαmicroβάνουν microια αmicroφίσηmicroη θέση η οποία

συνδυάζει τις δυνάmicroεις της παράδοσης και του εκmicroοντερνισmicroού Οι έmicroφυλες σχέσεις όχι microόνο

συmicroβάλλουν στη συγκρότηση του τουρισmicroού αλλά οι ίδιες διαmicroορφώνονται και

επανασυγκροτούνται στο πλαίσιο του τουρισmicroού (Γαλανή-Mουτάφη 2002)

Η έρευνα δείχνει ότι ο τουρισmicroός συχνά παρέχει νέες σηmicroαντικές πηγές εισοδήmicroατος και

απασχόλησης για τις γυναίκες (Castelberg-Koulma 1991 Ιακωβίδου 1991 Κασιmicroάτη Θανοπούλου

Τσάρτας 1995 Leontidou 1994 Μανώλογλου 1990 Stott 1985 Τσάρτας 1989 Τσάρτας 1991α

Τσάρτας 1991β Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου 1985) Το γεγονός αυτό έχει σηmicroαντικές

επιπτώσεις στις ζωές των γυναικών οι οποίες δεν απολάmicroβαναν ανέκαθεν το δικαίωmicroα πρόσβασης

στην αγορά εργασίας Βέβαια οι ευκαιρίες για εργασία στον τουριστικό τοmicroέα τείνουν να

περιορίζονται στα είδη εκείνα της εργασίας που αξιολογούνται ως πολιτισmicroικά laquoκατάλληλαraquo γιrsquo

αυτές Έτσι οι ερευνητές έχουν στραφεί στους τρόπους microε τους οποίους οι κανόνες της

σεξουαλικότητας ενδέχεται να περιορίζουν την πρόσβαση των γυναικών σε θέσεις εργασίας να

επιδρούν στην κοινωνικότητά τους microε τους τουρίστες και να καθορίζουν το είδος της εργασίας και

18

των κοινωνικών σχέσεων που τους αρmicroόζει να εmicroπλέκονται (Scott 1997) Οι έρευνες καταλήγουν

στα εξής συmicroπεράσmicroατα

1) Η microικρής κλίmicroακας τοπικά ελεγχόmicroενη τουριστική ανάπτυξη παρέχει σηmicroαντικές ευκαιρίες

απασχόλησης για τις γυναίκες διότι οι microικρές οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν συνέχεια της

οικογενειακής οικίας και η διαχείρισή τους προσλαmicroβάνεται ως επέκταση των οικιακών τους

καθηκόντων

2) Οι γυναίκες από τη στιγmicroή που συνεισφέρουν microε το εισόδηmicroά τους στους πόρους της οικιακής

οmicroάδας κερδίζουν γόητρο και αναγνώριση

3) Καθώς αυξάνεται το εισόδηmicroά τους αποκτούν microεγαλύτερη συmicromicroετοχή στις διαδικασίες λήψης

αποφάσεων στο νοικοκυριό καθώς και πρόσβαση στο δηmicroόσιο χώρο

Οι εργαζόmicroενες στον τουριστικό τοmicroέα γενικά εmicroφανίζουν ετερόγενεια και δεν πρέπει να

παρουσιάζονται ως οιmicroοιογενής ή αδιαφοροποίητη κοινωνική κατηγορία ΄Εχουν συνήθως

διαφορετικούς στόχους και υφίστανται διαφορετικούς περιορισmicroούς Τα ακαδηmicroαϊκά προσόντα και

η επαγγελmicroατική εmicroπειρία που ενδέχεται να έχουν πολλές από τις εργαζόmicroενες τις ωθούν να

αναζητούν θέσεις εργασίας ανάλογες από άποψη αmicroοιβής ευθυνών δεξιοτήτων και εκπαίδευσης

Οι γυναίκες όmicroως που απασχολούνται ως απλές εργαζόmicroενες ή συmicroβοηθούντα microέλη στην

οικογενειακή επιχείρηση δεν προωθούν τα ατοmicroικά οικονοmicroικά τους συmicroφέροντα αλλά υπηρετούν

οικmicroονοmicroικές στρατηγικές του νοικοκυριού Οι οικονοmicroικές ενασχολήσεις των γυναικών στον

τουρισmicroό η σχέση τους microε την ιδιοκτησία microέσω του θεσmicroού της προίκας τα πρότυπα του γάmicroου και

της microεταγαmicroήλιας εγκατάστασης που επηρεάστηκαν από την είσοδό τους στην τουριστική αγορά

εργασίας έθεσαν τους όρους για ποικίλες αλλαγές σε ενδο-οικιακό και δια-οικιακό επίπεδο (Galani-

Moutafi 1993 Galani- Moutafi 1994 Stott 1982) Ωστόσο οι αλλαγές που πραγmicroατοποιήθηκαν στην

οικονοmicroική και οικιακή ζωή των γυναικών δεν συνοδεύτηκαν από ανάλογες ιδεολογικές microεταβολές

ούτε άλλαξαν ο καταmicroερισmicroός εργασίας στα νοικοκυριά και οι πολιτισmicroικές αντιλήψεις που

προσδιορίζουν τη γυναικεία ταυτότητα

Οι οικογενειακές υποχρεώσεις που παραmicroένουν σταθερά lsquoευθύνηrsquo και lsquoυποχρέωσηrsquo της

γυναίκας δεν microπορούν εύκολα να συνδυαστούν microε δύο βασικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης

στον τουρισmicroό την εποχιακότητα και τη γεωγραφική microετακίνηση Οι γυναίκες καταλήγουν να

επιλέγουν εργασία που τους εξασφαλίζει σταθερότητα ή ελεγχόmicroενα ωράρια ώστε να microπορούν νrsquo

ανταπεξέλθουν στις πολλαπλές υποχρεώσεις τους

Οι εσωτερικές διαφοροποιήσεις στη διάρθρωση της υποδοmicroής των τουριστικών καταλυmicroάτων

είναι ένας παράγοντας που επηρεάζει καθοριστικά τα χαρακτηριστικά της απασχόλησης γενικά και

ειδικότερα της γυναικείας τα τελευταία είκοσι χρόνια Η κυριότερη διαφοροποίηση σχετίζεται microε την

αλmicroατώδη ανάπτυξη των τύπων καταλυmicroάτων που απαιτούν πολύ microικρότερο συντελεστή εργασίας

από τα κλασικού τύπου καταλύmicroατα (ξενοδοχεία) Αποτέλεσmicroα αυτού του φαινοmicroένου είναι η

στασιmicroότητα στην αγορά εργασίας ειδικευmicroένου προσωπικού στα πάσης φύσεως ξενοδοχειακά

καταλύmicroατα ενώ αντίθετα υπάρχει microια αύξηση τόσο της ανειδίκευτης εργασίας όσο και της

19

περιστασιακής microερικής ή και της άτυπης εργασίας Ένα πολύ υψηλό ποσοστό αυτού του είδους

της απασχόλησης στον ελληνικό τουριστικό τοmicroέα καλύπτεται από γυναίκες Η διχοτόmicroηση που

προκύπτει οδηγεί (ιδιαίτερα στα ξενοδοχεία) σε microια κατά φύλο κατανοmicroή των θέσεων εργασίας η

οποία αποκλείει ουσιαστικά τις γυναίκες από τις υψηλές επαγγελmicroατικές θέσεις

Ένα πρώτο συmicroπέρασmicroα στο οποίο καταλήγουν οι έρευνες είναι ότι οι γυναίκες εmicroφανίζουν microια

ανοδική τάση στις θέσεις εργασίας που απαιτούν ειδική microόρφωση και εmicroπειρία (τmicroήmicroα υποδοχής

και εξυπηρέτησης πελατών οικονοmicroικές υπηρεσίες κουζίνα) Παράλληλα όmicroως η παρουσία τους

είναι σαφώς υποβαθmicroισmicroένη στις θέσεις προΐσταmicroένων και διευθυντών τmicroηmicroάτων Επίσης έχουν

δηmicroιουργηθεί θέσεις απασχόλησης καθαρά laquoγυναικείεςraquo (καmicroαριέρες καθαρίστριες) Παρατηρείται

δηλαδή ένας σαφής διαχωρισmicroός κατά φύλο στις θέσεις εργασίας στα ξενοδοχεία αν και

διαφαίνονται σαφείς τάσεις βελτίωσης αυτής της κατάστασης που σχετίζονται microε τη νοmicroοθεσία

Ιδιαίτερα σηmicroαντική εmicroφανίζεται η παρουσία των γυναικών επιχειρηmicroατιών στο χώρο των

ενοικιαζόmicroενων δωmicroατίων Αυτή η ιδιαίτερη microορφή αυτοαπασχόλησης συνδυάζει αφενός τη microικρού

microεγέθους οικογενειακή επιχείρηση και αφετέρου την παράλληλη απασχόληση στο σπίτι ή στην

αγροτική εκmicroετάλλευση αποτελεί δε ένα τυπικό microοντέλο τουριστικής επιχείρησης στην ύπαιθρο και

ιδιαίτερα στις νησιωτικές περιοχές (Kousis 1989) Το επάγγελmicroα της ξεναγού είναι επίσης ένα

παραδοσιακά lsquoγυναικείοrsquo επάγγελmicroα

Το γενικό συmicroπέρασmicroα που προκύπτει από τις εmicroπειρικές έρευνες είναι ότι η σηmicroαντική

αύξηση των εισοδηmicroάτων των γυναικών που εmicroπλέκονται στην τουριστική αγορά εργασίας δεν έχει

επιφέρει σηmicroαντική βελτίωση των συνθηκών εργασίας αυτών των γυναικών ούτε έχει αλλάξει

δραmicroατικά τις ταυτίσεις τους microε το χώρο του σπιτιού και το νοικοκυριό (Νάζου 2003 Stott 1979

Τσάρτας 1993)

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ METANAΣTEYΣH

Η παράmicroετρος του φύλου στην κατανόηση του microεταναστευτικού φαινοmicroένου ήρθε στην

επιφάνεια την τελευταία δεκαετία ∆ιάφορες διαστάσεις των έmicroφυλων σχέσεων όπως ο

διαχωρισmicroός της εργασίας σε αmicroοιβόmicroενη και microη το θέmicroα της πλήρους ή microερικής απασχόλησης οι

σχέσεις εξουσίας microέσα στην οικογένεια αποτελούν στοιχεία των δοmicroικών δυνάmicroεων που οδηγούν

στην microετανάστευση Μέχρι πρόσφατα οι γυναίκες ήταν απούσες από το σώmicroα των επιστηmicroονικών

εργασιών που αναλύουν τη microετανάστευση εξαιτίας της έmicroφασης στην αντρική microετανάστευση και του

γεγονότος ότι οι γυναίκες εmicroφανίζονταν ως απλές συνοδοί των αντρώνσυζύγων που microετακινούνταν

για οικονοmicroικούς λόγους

Σήmicroερα όπως διαπιστώνουν πολλοί ερευνητές microια microεγάλη microερίδα γυναικών ταξιδεύουν microόνες

σε αναζήτηση καλύτερων συνθηκών εργασίας και αντιmicroετωπίζουν την επαγγελmicroατική ανασφάλεια

και την εκmicroετάλλευση από τους εργοδότες τους (Alipranti Fakiolas 2003 Βεντούρα 1993

Cavounidis 2003 Iossifides 1997 Μουσούρου 1991 Πετρινιώτη 1993 Πετρονώτη 1998

Πουλοπούλου-Εmicroκε 1990 Ρυλmicroόν 1993 Tastsoglou Hadjicostandi 2003 Ψηmicromicroένος 1995) Ένα

20

microεγάλο τmicroήmicroα αυτής της microερίδας των γυναικών εργαζοmicroένων ασχολείται microε την οικιακή εργασία

γεγονός που προσδίδει ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό στις χώρες υποδοχής οικονοmicroικών

microεταναστών στη Νότια Ευρώπη (Βαλέντσια 1995 Κούρτοβικ 1998 Lazaridis 1999 Lazaridis

Wickens 1999 Lazaridis Psimmenos 2000 Λαζαρίδου 1995 Τόπαλη 2001) Οι γυναίκες

microετανάστριες εργάζονται ως ανειδίκευτο δυναmicroικό παρά τις πιστοποιηmicroένες ικανότητές τους ενώ η

απροθυmicroία των εργοδοτών τους να τις ασφαλίσουν έχει αρνητικές συνέπειες στην ανανέωση των

νόmicroιmicroων αδειών παραmicroονής τους στη χώρα Επιπρόσθετα ένα υψηλό ποσοστό των γυναικών

microεταναστριών εισέρχονται στη χώρα διαmicroέσου οργανωmicroένων δικτύων σωmicroατεmicroπορίας και

οδηγούνται στην πορνεία στελεχώνοντας τη σεξουαλική βιοmicroηχανία Οι γυναίκες αυτές αποτελούν

νέες ldquoεξωτικέςrdquo έλξεις και γίνονται αντιληπτές ως εmicroπόρευmicroα microαζικής κατανάλωσης καθώς

προωθούνται και εκπορνεύονται microε τη χρήση βίας και εξαναγκασmicroού Πολλές απ τις εν λόγω

microετανάστριες γυναίκες έζησαν και ζουν στα όρια της φυσικής επιβίωσης και συχνά κάτω από τα

όρια αυτά Επίσης χάρη στο καθεστώς βίας και εξαναγκασmicroού υποχρεώνονται να ικανοποιούν

κάθε είδους απαιτήσεις Οι γυναίκες αυτές έχουν αντιmicroετωπιστεί ως lsquoεγκληmicroατίεςrsquo παρά ως άτοmicroα

microε δικαιώmicroατα και αυτό συmicroβαίνει διότι--σύmicroφωνα microε τους ερευνητές--οι γυναίκες lsquoθυmicroατοπιούνταιrsquo

και τιmicroωρούνται για τη δράση τους ενώ το οργανωmicroένο έγκληmicroα της διακίνησης σωmicroατεmicroπορίας

δεν τιmicroωρείτα Κάτω από τέτοιες συνθήκες η κοινωνική τους ζωή περιορίζεται και εmicroποδίζεται η

κοινωνική τους ενσωmicroάτωση Ωστόσο παρά την ύπαρξη πολλών δυσκολιών που αντιmicroετωπίζουν

τελικά ένα microεγάλος αριθmicroός των γυναικών αυτών κατορθώνει και επιβιώνει οικονοmicroικά και

κοινωνικά (Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 Karakatsanis Swarts 2003 Poulopoulos-Emke

2003 Psimmenos 2000)

Οι προσεγγίσεις των ζητηmicroάτων που συνδέουν τη microετανάστευση microε τη διεθνή σωmicroατεmicroπορία

συmicroπληρώνουν τις λιγοστές microελέτες οι οποίες σχετίζονται microε την πορνεία και τη σεξουαλική

εργασία (Λάζος 2002) Οι περισσότερες έχουν επηρεαστεί κατά κύριο λόγο από τη ριζοσπαστική

φεmicroινιστική άποψη περί σεξουαλικότητας η οποία προσλαmicroβάνει τις γυναίκες ως σεξουαλικά

θύmicroατα από τη στιγmicroή που υφίστανται την αντικειmicroενοποίηση και την εmicroπορευmicroατοποίηση των

σωmicroάτων τους Ελάχιστες έρευνες προσανατολίζονται στην κατεύθυνση περισσότερο

φιλελεύθερων απόψεων σύmicroφωνα microε τις οποίες οι ίδιες οι γυναίκες συνιστούν σεξουαλικά δρώντα

υποκείmicroενα τα οποία διαχειρίζονται και ελέγχουν τις σχέσεις εξουσίας προς όφελός τους

Οι microετανάστριες είναι γυναίκες όλων των ηλικιών φυλών και εθνικοτήτων Μερικές από αυτές

κατέχουν νόmicroιmicroες άδειες παραmicroονής ενώ άλλες παραmicroένουν για microεγάλο χρονικό διάστηmicroα

ακαταχώρητες ως microόνιmicroοι κάτοικοι σε microητρώα εργασίας Από τα επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα

προκύπτει ότι το ελληνικό κράτος πολύ δύσκολα επιτρέπει σrsquo αυτές τις γυναίκες και τις οικογένειές

τους να ζήσουν και να εργαστούν microε αξιοπρέπεια Αποτελούν δε ένα είδος lsquoυπο-προλεταριάτουrsquo

προς εκmicroετάλλευση άσχετα αν απασχολούνται στο καθάρισmicroα του σπιτιού στην φύλαξη παιδιών

και ηλικιωmicroένων ή στην οικοδοmicroή Ο αποκλεισmicroός και η περιθωριοποίηση των microεταναστριών

γυναικών αναπαράγονται σε καθηmicroερινή βάση και microε περίπλοκους τρόπους και σε συmicroβολικό

21

επίπεδο καθώς γίνονται αντιληπτές microέσα από στερεοτυπικούς ρόλους ως laquoπόρνεςraquo ή

laquoυπηρέτριεςraquo

Αν η συmicromicroετοχή των νόmicroιmicroων microεταναστριών στην ελληνική αγορά εργασίας είναι περιορισmicroένη

από την άποψη των πολιτικών νοmicroικών και πολιτειακών τους δικαιωmicroάτων και εξαρτάται από το

χρώmicroα του δέρmicroατός τους ή την καταγωγή τους οι ακαταχώρητες σε microητρώα γυναίκες

microετανάστριες χωρίς άδειες εργασίας είναι πιο τρωτές από όλους τους άλλους εργαζόmicroενους Αυτές

ζουν microια πολύ δύσκολη ζωή η οποία είναι θεσmicroοθετηmicroένη microε όρους πολιτισmicroικού κοινωνικού και

πολιτικού lsquoapartheidrsquo (Μαράτου-Αλιπράντη 1994 Glavanis 1995 Λιάκος 1998)

Είναι σηmicroαντικό να αναφερθεί στο σηmicroείο αυτό ότι οι περισσότεροι από τους κοινωνικούς

επιστήmicroονες επισηmicroαίνουν την αναγκαιότητα να microελετηθούν οι microεταναστάτριες εργαζόmicroενες ως

διαφοροποιηmicroένη και όχι ως οmicroοιογενής κοινωνική κατηγορία ώστε να δοθεί έmicroφαση στις ιδιαίτερες

εργασιακές τους εmicroπειρίες και στις αντιλήψεις τους για το νέο πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο

εντάσσονται microέσω της εργασίας Έτσι θα προκύψει microια ουσιαστική γνώση για τις lsquoάλλεςrsquo γυναίκες

που διεκδικούν χώρο στην αγορά εργασίας και εmicroφανίζονται όλο και συχνότερα να πλαισιώνουν

την οικιακή οmicroάδα συνήθως ως ως έmicromicroισθες οικιακοί βοηθοί

Γενικά σε microια κοινωνία όπως η ελληνική στην οποία οι Ελληνίδες microορφώνονται και

συmicromicroετέχουν στην αγορά εργασίας το αίτηmicroα για microετανάστριες εργαζόmicroενες έχει προβληθεί ως

επιτακτική ανάγκη και έχει συmicroβάλει στην ldquoθηλυκοποίησηrdquo (feminization) της microετανάστευσης στη

χώρα Καθώς όλο και περισσότερες Ελληνίδες αφήνουν το σπίτι και τα οικιακά προκειmicroένουν να

εργαστούν και να συmicromicroετέχουν στη δηmicroόσια ζωή απορρίπτοντας ή αmicroφισβητώντας την έmicroφυλη

φύση των ρόλων τους και την ταύτισή τους microε τον οικιακό χώρο τείνουν να στηρίζονται στις

εργασίες των microεταναστριών που αναλαmicroβάνουν τη φροντίδα σπιτιού των παιδιών και των

ηλικιωmicroένων

ΕΜΜΙΣΘΗ ΟΙΚΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΡΙΕΣ

Η έmicromicroισθη οικιακή εργασία αποτελεί έναν ερευνητικό τοmicroέα που έχει απασχολήσει ελάχιστα

τους κοινωνικούς επιστήmicroονες στην Ελλάδα (Βαλέντσια 1995 Lazaridis 1999 Λαζαρίδου 1995

Τόπαλη 2001) Οι αναφορές πάνω στο θέmicroα είναι αποσπασmicroατικές ενώ στην πλειοψηφία τους

οι έρευνες είναι κοινωνιολογικές Σε θεωρητικό επίπεδο η microελέτη της οικιακής εργασίας

παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω των ιδιαιτεροτήτων που την καθιστούν ιδανικό

περιβάλλον για την παρατήρηση της αλληλοδιαπλοκής φύλου συγγένειας κοινωνικής τάξης και

εθνοτικής ταυτότητας Πρόκειται για εργασία microε έντονη έmicroφυλη διαφοροποίηση (εργασία

γυναικών και εργασιακή σχέση που θεωρείται πως αναπτύσσεται κυρίως ανάmicroεσα σε γυναίκες)

και εργασία που λαmicroβάνει χώρα στον ιδιωτικό χώρο του σπιτιού και συχνά συνδέεται microε τη

φροντίδα των παιδιών και άλλων microελών της οικογένειας Επιπλέον πρόκειται για εργασιακή

σχέση την οποία χαρακτηρίζει έντονη ταξική ανισότητα (εργασία που αναλαmicroβάνουν άτοmicroα microε

22

χαmicroηλό status και έχει χαmicroηλές αποδοχές για τα microεσοαστικά ή microεγαλοαστικά στρωmicroάτων)

Τέλος η οικιαική εργασία επιτελείται συνήθως από οmicroάδες οικονοmicroικών microεταναστών

Στην Ελλάδα η έmicromicroισθη οικιακή εργασία είναι laquoφυλετικοποιηmicroένηraquo αποτελεί δηλαδή

εργασία που προορίζεται για οmicroάδες microε διαφορετική πολιτισmicroική ταυτότητα Ο τύπος εργασίας

που συναρτάται microε την παροχή προσωπικών υπηρεσιών προσελκύει σήmicroερα εργαζόmicroενες

γυναίκες microετανάστριες Πολλές microελέτες πάνω στην οικιακή εργασία επικεντρώνονται σε οmicroάδες

των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo microεταναστών και αφορούν χώρες και πολιτισmicroικά περιβάλλοντα microε

ισχυρές οικονοmicroίες Σε τέτοιες συνθήκες ο ρατσισmicroός αποτελεί στοιχείο έντασης και

επισηmicroαίνεται από οργανώσεις και συνδικάτα οικιακών βοηθών ως ένα από τα βασικά σηmicroεία

πάλης Στην Ελλάδα όπως άλλωστε στο microεγαλύτερο microέρος του δυτικού κόσmicroου η έmicromicroισθη

οικιακή εργασία γίνεται αντιληπτή ως εργασία χωρίς status κίνητρα (για επαγγελmicroατική εξέλιξη)

ασφάλεια και αναγνώριση Η παρουσία οικιακών βοηθών microέσα στην οικιακή οmicroάδα αποτελεί

κοινό τόπο σε σπίτια της Αθηναϊκής microεσαίας τάξης Οι οικιακές βοηθοί προέρχονται από τις

Φιλιππίνες την Πολωνία την Ουκρανία τη Ρωσία ενώ η πλειοψηφία των Αλβανών

microεταναστών εργάζεται σε ελληνικά νοικοκυριά

Το πλαίσιο των διαπολιτισmicroικών συναντήσεων microεταξύ lsquoεντόπιωνrsquo (ελλήνων) και lsquoάλλωνrsquo

(microεταναστριών) το οποίο καθορίζεται από τη ζήτηση και προσφορά έmicromicroισθης οικιακής εργασίας

δηmicroιουργεί τους όρους πρόσληψης των lsquoξένωνrsquo την παγίωση στερεοτύπων και τη διαmicroόρφωση

ενός συνόλου σηmicroασιοδοτήσεων που αφορά τόσο τις microετανάστριες ως laquoοικιακές βοηθούςraquo όσο

και την έννοια της laquoέmicromicroισθης οικιακής εργασίαςraquo αλλά και γενικότερα τις έννοιες της

οικιακότητας της συγγένειας και της εθνικής ταυτότητας

Οι περιπτώσεις των Φιλιππινέζων των Αλβανίδων των Πολωνέζων και γενικότερα των

γυναικών microεταναστριών στην Ελλάδα συνιστούν ένα σηmicroαντικό πεδίο έρευνας των κοινωνικών

επιστηmicroών Οι γυναίκες microετανάστριες αποτελούν ένα microεγάλο αριθmicroητικά κοmicromicroάτι των

microεταναστών που δέχεται τις τελευταίες δύο δεκαετίες η χώρα και οι πρακτικές τους σε διάφορα

πολιτισmicroικά πλαίσια microεταβάλλουν το ελληνικό αστεακό τοπίο (ίδρυση νέων εκκλησιών νέου

τύπου εργασιακή απασχόληση νέου τύπου οικογενειακές σχέσεις) Ιδιαίτερη ερευνητική έmicroφαση

θα microπορούσε να δοθεί επίσης στην βιωmicroατική εmicroπειρία των ΕλλήνωνΕλληνίδων και τις microεταξύ

τους σχέσεις και αναπαραστάσεις της δικής τους ταυτότητας ενόψει της παρουσίας των

laquoάλλωνraquo Ανθρωπολόγοι που έχουν πραγmicroατοποιήσει και τις πιο ενδιαφέρουσες έρευνες

σχετικά microε microετανάστριες γυναίκες οικιακές βοηθούς (Τόπαλη 2001) παρατηρούν ότι οι σχετικά

περιορισmicroένες σε αριθmicroό microελέτες για microεταναστριες οικιακές βοηθούς επικεντρώθηκαν στην

πλειοψηφία τους στην προσέγγιση της οικιακής εργασίας microέσα από το πρίσmicroα των δυτικών

υποκειmicroένων (επιστηmicroόνων και εργοδοτών) και όχι των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo οικιακών βοηθών

Οπότε περισσότερες ερευνητικές εργασίες που θα είχαν ως αντικείmicroενο την έmicromicroισθη οικιακή

εργασία από τη σκοπιά των lsquoάλλωνrsquo γυναικών θα πλούτιζαν πραγmicroατικά την επιστηmicroονική

γνώση σrsquo αυτό τον τοmicroέα Επίσης κατά την εκτίmicroηση ορισmicroένων ερευνητών παραmicroένουν

23

ανοιχτά προς διερεύνηση ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας

όπως αυτή βιώνεται από άλλες πολιτισmicroικές οmicroάδες αλλά και από ελληνίδες οικιακές βοηθούς

Τέλος ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας από τη σκοπιά των

εργοδοτριών που προέρχονται από διαφορετικά κοινωνικά στρώmicroατα αλλά και microε τη

συγκρότηση των στρωmicroάτων αυτών microέσα από την έmicromicroισθη οικιακή εργασία συνιστούν

microελλοντικές ερευνητικές προκλήσεις

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ

Οι κοινωνιολογικές και ανθρωπολογικές θεωρήσεις που συνδέουν τον κατά φύλα καταmicroερισmicroό

εργασίας microε τις νέες τεχνολογίες τονίζουν ότι η διαδικασία ταύτισης των ανδρών microε τις τεχνικές

γνώσεις και επιδεξιότητες ενισχύεται και νοmicroιmicroοποιείται από την ιδεολογία του φύλου που συνδέει

την αρρενωπότητα microε τη microηχανή τη microυϊκή δύναmicroη τη δύσκολη και ldquoβρώmicroικηrdquo δουλειά τη σύνθετη

κατασκευή τη σταθερή παρουσία σrsquo ένα συγκεκριmicroένο χώρο και για ένα συγκεκριmicroένο χρονικό

διάστηmicroα τη συγκέντρωση της προσοχής σrsquo ένα αντικείmicroενο καθώς και την αναλυτική και

ορθολογική σκέψη Οι γυναίκες αντιθέτως προσλαmicroβάνονται ως εύθραυστες η δε θηλυκότητά τους

συνδέεται microε τις αισθήσεις και τα αισθήmicroατα και ταυτίζεται microε τη φύση τη γη και το ανθρώπινο

σώmicroα που παράγουν καρπούς και ανθρώπους (Κανελλόπουλος 1989 Σακέλλης 1989 Στρατηγάκη

1996)

Η microηχανοποίηση της παραγωγής και η εφαρmicroογή της πληροφορικής τεχνολογίας στις

επιχειρήσεις φαίνεται ότι εξυπηρεί τις ανάγκες microιας κοινωνικής κατηγορίας των ανδρών για

ενίσχυση της υπεροχή τους απέναντι στις γυναίκες Με την ανάπτυξη όmicroως της πληροφορικής

διαπιστώθηκε ότι πολλές γυναίκες επιστρέφουν στο σπίτι τους και εργάζονται microε αmicroοιβή εκεί ενώ

άλλες microπορούν να διαλέξουν βολικά και microειωmicroένα ωράρια εργασίας για να ανταποκριθούν

καλύτερα στις δουλειές το σπιτιού και στη φροντίδα παιδιών συζύγων και ηλικιωmicroένων συγγενών

Ωστόσο οι περισσότεροι ερευνητές συmicroφωνούν ότι τέτοιες διευκολύνσεις σηmicroαίνουν αποδοχή ενός

υποβαθmicroισmicroένου περιεχοmicroένου εργασίας και έλλειψη κάθε προοπτικής εξέλιξης τη στιγmicroή που

αντίθετα οι άνδρες καταλαmicroβάνουν θέσεις microε αναβαθmicroισmicroένο περιεχόmicroενο εργασίας το οποίο

δηmicroιούργησε η πληροφορική Από αυτήν την άποψη η τεχνολογία δεν φαίνεται να είναι ουδέτερη

απέναντι στα δύο φύλα microάλιστα υποστηρίζει αντιλήψεις που ισχυροποιούν διακρίσεις σε lsquoγυναικείαrsquo

και lsquoαντρικάrsquo επαγγέλmicroατα διακρίσεις microε πολλαπλές συνέπειες ως προς την πρόσβαση στην

αγορά εργασίας τις ίσες αmicroοιβές και την επαγγελmicroατική εξέλιξη σε ανώτερα κλιmicroάκια (Κοσmicroαράς

1989 Μαρmicroατάκη-Μόλχο 1989 Στρατηγάκη 1987α Στρατηγάκη 1987β Στρατηγάκη 1989α

Στρατηγάκη 1989β Τζεπόγλου 1989)

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΚΕΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

24

Μέσα από την παρουσίαση των συναρτώmicroενων microε το φαινόmicroενο της γυναικείας εργασίας

στην Ελλάδα κεντρικών ζητηmicroάτων--έτσι όπως αυτά προκύπτουν από την επιστηmicroονική τους

διερεύνηση--microπορούν να διαπιστωθούν ορισmicroένες ελλείψεις και microερικά προβλήmicroατα σrsquo ότι

αφορά τους τρόπους προσέγγισης και ερmicroηνείας του όλου θέmicroατος

Καταρχήν στο microεγαλύτερο microέρος αυτών των microελετών κυριαρχεί η έmicroφαση στην ερmicroηνεία

των ποσοτικών στοιχείων της στατιστικής υπηρεσίας γεγονός που δηmicroιουργεί προβλήmicroατα στον

τρόπο αντιmicroετώπισης της κοινωνικής κατηγορίας laquoεργαζόmicroενες γυναίκεςraquo Απουσιάζουν οι

ποιοτικές microέθοδοι ανάλυσης τα υποκείmicroενα και οι βιοϊστορίες τους ο λόγος τους τα

συναισθήmicroατά τους και η συστηmicroατική παρακολούθηση των καθηmicroερινών εργασιακών τους

πρακτικών που συνήθως εξετάζονται κατά τη διάρκεια επιτόπιων ερευνών ανθρωπολογικού

χαρακτήρα Απουσιάζει δηλαδή στις περισσότερες περιπτώσεις η ίδια η σκοπιά των γυναικών

για την εργασιακή τους εmicroπειρία ενώ κυριαρχεί ο λόγος και οι ιδεολογικές τοποθετήσεις των

ερευνητών Απόρροια αυτών των απουσιών αποτελεί το γεγονός ότι στο όνοmicroα της καθιέρωσης

της ισότητας microεταξύ ανδρών και γυναικών διαφαίνεται η τάση θεώρησης των laquoεργαζόmicroενων

γυναικώνraquo ως ενιαία και οmicroοιογενής κατηγορία Οι γυναίκες που εργάζονται όmicroως δεν είναι ίσες

microεταξύ τους ούτε ως προς την κοινωνική προέλευση ούτε ως προς το εκπαιδευτικό lsquoκεφάλαιοrsquo

το οποίο φέρουν ή την οικογενειακή τους κατάσταση Ούτε επίσης έχουν τα ίδια κίνητρα που τις

ωθούν να εργαστούν ή να εγκαταλείψουν τη δουλειά τους Η γυναικεία εργασία συχνά εξετάζεται

ανεξάρτητα από το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο εmicroφανίζεται και

σπάνια συναρτάται microε microια προβληmicroατική για τα κοινωνικά στρώmicroατα στα οποία εντάσσονται οι

εργαζόmicroενες γυναίκες

Ένα άλλο προβληmicroατικό σηmicroείο των ερmicroηνευτικών προσεγγίσεων κοmicroβικό ως προς την

κατανόηση των εννοιών και των αναλυτικών εστιάσεων είναι το θέmicroα των όρων και των

ορισmicroών που χρησιmicroοποιούν οι ερευνητές για να περιγράψουν τις διαφορετικές εργασιακές

εmicroπειρίες των γυναικών Συνήθως χρησιmicroοποιούνται όροι εννοιολογικά αδιευκρίνιστοι όπως για

παράδειγmicroα laquoεργασίαraquo και laquoαπασχόλησηraquo Η χρήση του όρου laquoγυναικεία απασχόλησηraquo ή

laquoεργασίαraquo συνδέεται microε την ιδεολογία της γυναικείας απελευθέρωσης την πολιτισmicroική microορφή

της ελληνικής οικογένειας και την προβληmicroατική για την οικονοmicroική ανάπτυξη της χώρας

Ανάλογα προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται και εξαιτίας της χρήσης γενικευτικών αφαιρετικών

κατηγοριών όπως laquoεργαζόmicroενεςraquo και laquoάνεργεςraquo Τα πράγmicroατα περιπλέκονται ακόmicroη

περισσότερο όταν γίνεται χρήση των ορισmicroών των στατιστικών υπηρεσιών όπως laquomicroισθωτόςraquo

laquoαυτοαπασχολούmicroενοςraquo laquoνοικοκυράraquo laquoεπιχειρηmicroατικήraquo δράση laquoεισόδηmicroαraquo--ορισmicroών

δηλαδή που δεν microπορούν να ανταποκριθούν στο εννοιολογικό περιεχόmicroενο της γυναικείας

εργασίας Από αυτή την άποψη δεν microπορεί να φωτιστεί το ζήτηmicroα της κατασκευής της έmicroφυλης

ταυτότητας microέσα από την εργασιακή εmicroπειρία ούτε microπορούν να αναδειχθούν οι ποικίλες πτυχές

microιας προβληmicroατικής που διαπλέκουν το επάγγελmicroα microε την γυναικεία ταυτότητα την οικογένεια

και το γάmicroο στη σύγχρονη ελληνική πολιτισmicroική πραγmicroατικότητα

25

Τέλος κρίνεται απαραίτητος ο διάλογος στο πλαίσιο εmicroπειρικών ερευνών microεταξύ

επιστηmicroόνων από διαφορετικούς κλάδους των Κοινωνικών Επιστηmicroών προκειmicroένου να

επιτευχθεί microια ολοκληρωmicroένη και σφαιρική προσέγγιση του φαινοmicroένου της γυναικείας εργασίας

στα συνεχώς microεταβαλλόmicroενα πολιτισmicroικά περιβάλλοντα των αστικών και αγροτικών περιοχών

ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αβδελά Ε 1986 lsquoΠοιές δουλειές παίρνουν οι γυναίκεςrsquo ∆ίνη 160-61

Αβδελά Ε 1987α lsquo Η ισότητα στη ∆ηmicroόσια ∆ιοίκηση παλιές πρακτικές microε νεωτερικό microανδύαrsquo

∆ίνη 256-62

Αβδελά Ε 1987β lsquoΜισθωτές Σχέσεις και Φυλετικός Καταmicroερισmicroός της Εργασίας Οι Γυναίκες

∆ηmicroόσιοι Υπάλληλοι στην Ελλάδα στο Πρώτο Μισό του Αιώναrsquo Μνήmicroων τοmicro ΙΙ234-246

Αβδελά Ε 1988α lsquoΗ θέση της ∆ασκάλας Λόγοι και αντίλογοι σrsquo ένα microεσοπολεmicroικό

επαγγελmicroατικό έντυποrsquo ∆ίνη 3 46-53

Αβδελά Ε 1988β lsquoΣτοιχεία για την εργασία των γυναικών στο Μεσοπόλεmicroο Όψεις και Θέσειςrsquo

Στο Βενιζελισmicroός και Αστικός Εκσυγχρονισmicroός Πανεπιστηmicroιακές Εκδόσεις Κρήτης

Αβραmicroίδου Α 2001 Ευέλικτες microορφές απασχόλησης και ανισότητες στον εργασιακό χώρο

Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ

httpwwwKethigr)

Αθανασιάδου Χ Σ Πετροπούλου Γ Μιmicroίκου 2001 Οι συνθήκες της γυναικείας απασχόλησης

στην Ελλάδα1980-2000 Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο

στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 1999 Η οικογένεια στην Αθήνα οικογενειακά πρότυπα και συζυγικές

πρακτικές Αθήνα ΕΚΚΕ

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 2001 Η συmicromicroετοχή των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην

Ελλάδα Μια πρώτη προσέγγιση Εισήγηση στο Συνέδριο Γυναίκες και Επιστήmicroη Τάσεις και

Προοπτικές στην Ευρώπη Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκη 15-16 Μαρτίου

Αυδή- Καλκάνη Ι 1978 Η επαγγελmicroατικά εργαζόmicroενη Γυναίκα Αθήνα Παπαζήσης

Αυδή - Καλκάνη Ι 1989 Φεmicroινισmicroός και εργασίαστην Ελλάδα σήmicroερα Αθήνα Νέοι Καιροί

Βαΐου Ν 1987α lsquo Ελαστικό ωράριο ανελαστικές ανάγκεςrsquo Κάπα 16 25-26

Βαΐου Ν 1987β lsquoΆτυπες εργασιακές σχέσεις ή πώς κατασκευάζεται η ευελιξίαrsquo Κάπα 17 23-

24

Βαϊου Ν Μ Στρατηγάκη 1989 lsquoΗ εργασία των γυναικών Ανάmicroεσα σε δύο κόσmicroουςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4015-23

Βαΐου Ν 1989 lsquoΟ τόπος δουλειάς και το σπίτι Κατά φύλο καταmicroερισmicroοί εργασίας στη

διαδικασία ανάπτυξης της Αθήναςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)81 ndash 90

Βαΐου Ν 1991 lsquoΟ χώρος των γυναικών σrsquo έναν ανδρικό κόσmicroοrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash

48 15 ndash 17

26

Βαΐου Ν Στρατηγάκη Μ Χρονάκη Ζ 1991 lsquoΑmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι Μια γυναικεία

δουλειά και microια ιδεολογίαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45 47-53

Βαΐου Ν Χ Γολέmicroης Λ Λαmicroπριανίδης Κ Χατζηmicroιχάλης Ζ Χρονάκη 1996 Άτυπες microορφές

βιοmicroηχανικής παραγωγής-εργασίας και αστικός χώρος στο ΠΣΠ Αθήνα ΓΓΕΤ

Βαϊου Ν και Κ Χατζηmicroιχάλης 1997 Με τη ραπτοmicroηχανή στην κουζίνα και τους Πολωνούς στους

αγρούς Πόλεις περιφέρειες και άτυπη εργασία Αθήνα Εξάντας

Βλαχούτσικου Χ Α Μπαχαροπούλου- Κούλη 1991 lsquolaquoΝα χαρώ κι εγώ το σπίτι microου και το

κλειδί από τα microέσαraquo Γυναίκες και κατανάλωση σrsquo ένα χωριό της Βοιωτίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45

94-100

Vernier B 2001 H Kοινωνική Γένεση των Aισθηmicroάτων Πρωτότοκοι και Yστερότοκοι στην

Kάρπαθο Aθήνα Αλεξάνδρεια

Βουτυράς Σ 1981 Η Γυναίκα στη Μισθωτή εργασία Αθήνα Παπαζήσης

Βουτυράς Σ 1987 Μητρικός microισθός επαναστατική προοπτική ή οπισθοδρόmicroηση στην ισότητα

των φύλων ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Γαβριήλ Α 1989 lsquoΗ συmicroβολή του Σχολικού Επαγγελmicroατικού Προσανατολισmicroού στην

προετοιmicroασία των γυναικών για επαγγέλmicroατα που έχουν σχέση microε τις νέες τεχνολογίεςrsquo Στο Μ

Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για

τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1985 ∆ικαιώmicroατα και υποχρεώσεις της εργαζόmicroενης γυναίκας στην

microισθωτή εργασία Αθήνα

Γεωργακοπούλου Ν Β 1998 Ευελιξίες της εργασίας amp Γυναικεία απασχόληση στον τραπεζικό

τοmicroέα Πλαίσιο Προσέγγισης Βασικές Τάσεις και Προοπτικές ΙΝΕΟΤΟΕ

Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου Α 1986 lsquoΕργασία και γυναικεία απελευθέρωση ένας ισχυρός

αντίλογος στο στον φεmicroινιστικό συντηρητισmicroόrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 22-24

∆ασκαλάκης ∆ 1995 Η ρύθmicroιση των ευέλικτων microορφών απασχόλησης και οργάνωσης του

χρόνου εργασίας Αθήνα ndash Κοmicroοτηνή εκδ Σάκκουλα

∆έδε Ι 1995 lsquoΕπαγγελmicroατικές προοπτικές για τις γυναίκες στις αγορές της Ε Ε Μεταξύ

αποκλεισmicroού και ανέλιξηςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 86 179-191

∆ήmicroου Α 1989 lsquoΗ microερική απασχόληση Ένα γυναικείο φαινόmicroενο της αγοράς εργασίαςraquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4055 ndash 60

∆ουκάκης Ν Λ 1988 Εργασιακές Σχέσεις Οικονοmicroία και θεσmicroοί Αθήνα Οδυσσέας

∆ουλκέρη Τ 1986 Η συmicromicroετοχή της ελληνίδας στην οικογένεια και στην εργασία

ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

∆ουλκέρη Τ 1994 Ισότητα των φύλων στις εργασιακές σχέσεις Αθήνα Παπαζήσης

Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Η επαγγελmicroατική εξέλιξη των γυναικών στις τράπεζες

Αθήνα ΟΤΟΕ

27

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988α Γυναικεία απασχόληση Σύνοψη πρώτων

αποτελεσmicroάτων Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική

Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988β Η ∆οmicroή της Γυναικείας Απασχόλησης και η

Επαγγελmicroατική ∆ραστηριοποίηση των Γυναικών Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των

Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ηλιού Μ 1988 lsquoΟι γυναίκες πανεπιστηmicroιακοί εξέλιξη της θέσης τους ή στασιmicroότηταrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 70 3-23

Θανοπούλου Μ 1992 Η Γυναικεία Απασχόληση ή Εργασία στην Ελλάδα Κύριες Τάσεις και

Κατευθύνσεις της Μεταπολεmicroικής Βιβλιογραφίας Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη ΙV Αθήνα ΕΚΚΕ

Θανοπούλου Μ Ε Φρονίmicroου Β Τσιλιmicroιγκάκη 1997 Αποφυλακιζόmicroενες γυναίκεςΤο δικαίωmicroα

στην Επαγγελmicroατική επανένταξη ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Θανοπούλου Μ Β Κωτσοβέλου amp Ρ Παπαρούνη 1999 lsquoΗ σχέση επαγγελmicroατικής και

οικογενειακής ζωής των γυναικών διερεύνηση της ελληνικής βιβλιογραφίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 40

91-101

Ιγγλέση Χ 1990 Πρόσωπα Γυναικών Προσωπεία Συνείδησης Αθήνα Οδυσσέας

Ιγγλέση Χ 1996 Γυναικείες σπουδές και ταυτότητες φύλου Ένα παράδειγmicroα από τη σκοπιά της

ψυχολογίας Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Ιωακείmicroογλου Η Ο Καmicroινιώτη Α Κωστάκη Θ Σκοπελίτου 1998 lsquoΕκπαίδευση Φύλο και

Τρόπος Ένταξης στην Αγορά Εργασίας της Ελλάδαςrsquo Στο Ανεργία Εργασία Εκπαίδευση-Κατάρτιση

στην Ελλάδα και στην Γαλλία Πρακτικά Ελληνογαλλικού Συνεδρίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Καβουνίδη Τ 1982 lsquoΚαπιταλιστική ανάπτυξη και απασχόληση των γυναικών στη microεταποίηση

στην Ελλάδαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 14 53-63

Καβουνίδη Τ 1989 lsquo Ο έλεγχος της εργασίας της γυναίκαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4071-80

Καβουνίδη Τ 1990 Οι νέες γυναίκες και η επαγγελmicroατική εκπαίδευση και κατάρτιση Έκθεση

Έρευνας Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

Καβουνίδη Τ 1996 Οικογένεια και εργασία στην Αθήνα Σάκκουλας

Κανελλόπουλος Κ 1989 lsquoΝέα τεχνολογία Εκπαίδευση των γυναικών και η θέση τους στην

αγορά εργασίαςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Καραmicroεσίνη Μ 1998 lsquoΓυναίκες και απασχόληση στην Ελλάδα Τάσεις και ∆ιεθνείς Συγκρίσειςrsquo

Στο Ξ Πετρινιώτη και Γ Κουκουλές (επιmicro) Επετηρίδα εργασίας 1998 Αθήνα πανεπιστηmicroιακές

εκδόσεις Παντείου

Καραmicroεσίνη Μ amp Η Ιωακείmicroογλου 2003 Προσδιοριστικοί παράγοντες του microισθολογικού

χάσmicroατος microεταξύ ανδρών και γυναικών Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας σε

συνεργασία microε το Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

28

(δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Καραντινός ∆ 1987 lsquoΕργατικό δυναmicroικό απασχολούmicroενοι και άνεργοι microια διερεύνηση από

στατιστικά στοιχείαrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 66 121-143

Καραντινός ∆ 1988 lsquoΑνοιχτή ανεργία και αστικές αγορές εργασίας (1974-1985) Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 70 50-115

Καραντινός Τ 1989 lsquoΗ ανεργία των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Καραντινός ∆ ∆ Ζιώmicroας Μ Κετσετζοπούλου Α Μουρίκη 1997 Ευέλικτη απασχόληση και

ελαστικοποίηση του χρόνου εργασίας τάσεις εξελίξεις προοπτικές Αθήνα Εθνικό Ινστιτούτο

Εργασίας

Κασιmicroάτη Κ 1980 Τάσεις κινητικότητας εργασίας στην ελληνική βιοmicroηχανία Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1982 Η Γυναίκα στην Απασχόληση Φάκελος Ισότητας Αθήνα Οδυσσέας

Κασιmicroάτη Κ 1988 lsquoΕκπαίδευση Επαγγελmicroατική Εξειδίκευση και Αmicroοιβές Γυναικώνrsquo Ο Αγώνας

της Γυναίκας 37 21-22

Κασιmicroάτη Κ Ε Αλλισον 1989 Η Μορφολογία της ∆εύτερης Απασχόλησης Έρευνα για τα

κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Μελέτη ΙΙ ΑθήναΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1991 Επιλογή Επαγγέλmicroατος Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη Ι Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1998 Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Αθήνα ΕΚΚΕ

Κετσετζοπούλου Μ 2002 lsquoΓυναικεία Απασχόλησηrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ

Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο

Κοινωνικής Πολιτικής

Κετσετζοπούλου Μ Χ Συmicroεωνίδη 2002 lsquoΙσότητα των Φύλων Η Θέση της Γυναίκας στο

∆ηmicroόσιο και Ιδιωτικό Χώροrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό

Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής

Κοσmicroαράς Γ 1989 lsquoΗ θέση των γυναικών στην τυπογραφία microετά την εισαγωγή της

φωτοστοιχειοθεσίας Η κατάσταση στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro)

Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Κουκουλή-Σπηλιωτοπούλου Σ 1988 lsquoΗ κοινοτική αρχή της ισότητας αmicroοιβών και το ελληνικό

δίκαιοrsquo Ελληνική ∆ικαιοσύνη 29 1092-1128

Κουκούλη-Σπηλιοτοπούλου Σ 1998 lsquoΙσότητα των φύλων στην απασχόληση και την κοινωνική

ασφάλισηrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις

Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Κραβαρίτου Γ 1989 lsquoΟι γυναίκες στη Μεταmicroοντέρνα κοινωνία φτωχότερες ή πλουσιότερεςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 40 25 ndash 30

Κραβαρίτου Γ 1992 Εργασία και δικαιώmicroατα της γυναίκας Θεσσαλονίκη Σάκκουλα

29

Κραβαρίτου Γ 1996 Φύλο και ∆ίκαιο Αθήνα Παπαζήσης

Λαmicroπριανίδης Λ Γ Ανδριάς Στ Καραγιάννης Π Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995 Ένδυση Ξάνθη-

∆ράmicroα- Καβάλα Θεσσαλονίκη Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας

Λυmicroπεράκη Α 1991 Ευέλικτη εξιδίκευση Κρίση και αναδιάρθρωση στη microικρή βιοmicroηχανία

Αθήνα Gutenberg

Λυmicroπεράκη Α Α Μουρίκη 1996 Η Αθόρυβη Επανάσταση Νέες Μορφές Οργάνωσης της

Παραγωγής και της Εργασίας Αθήνα Gutenberg

Μαγγανάρα Ι 1988 lsquoΘέση και συνθήκες εργασίας των γυναικών εκλεγmicroένων αντιπροσώπων

στο τοπικό και περιφερειακό επίπεδο στην Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 8-11

Μαγγανάρα Ι 1998 lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεωνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Μαρmicroατάκη-Μόλχο Μ 1989 lsquoΗ γυναικεία απασχόληση στον τοmicroέα της microηχανογράφησης στην

Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα

Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Μουρίκη Α 1991α Ευέλικτες microορφές απασχόλησης ευλογία ή ανάθεmicroαrsquo Τόπος Επιθεώρηση

αστικών και περιφερειακών microελετών(3) 97 ndash 117

Μουρίκη Α 1991β lsquoΟι νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης και οι προοπτικές τους στην

ενοποιηmicroένη Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-4818ndash21

Μουσούρου Λ Μ 1985 Γυναικεία Απασχόληση και Οικογένεια Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1993 Γυναίκα και Απασχόληση ∆έκα ζητήmicroατα Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1996 lsquoΟι ανάγκες της οικογένειας και η απασχόληση σήmicroεραrsquo Στο

Οικογένεια και Εργασία Νέες Τάσεις στην Απασχόληση Αθήνα Ιδρυmicroα Μελετών Λαmicroπράκη amp

Εκαπιδευτήρια Κωστεά-Γείτονα

Μπακαλάκη Α 1988 lsquoΚοmicromicroωτική ένα laquoγυναικείοraquo επάγγελmicroαrsquo ∆ίνη 198-103

Μπακόπουλος Α 1986 Η ισότητα αmicroοιβών στι Κοινοτικό ∆ίκαιο Η ισότητα ανδρών και

γυναικών στην απασχόληση και την κοινωνική ασφάλιση κατά το κοινοτικό και ελληνικό δίκαιο

Συνέδριο Πανεπιστηmicroίου Αθηνών και ΕΟΚ Αθήνα Σάκκουλας

Νικολαΐδου Μ 1975 ∆ουλειά και Χειραφέτηση Η Γυναίκα στην Ελλάδα Αθήνα Καστανιώτης

Ντούλια Θ Κ ∆όλγυρα 1997 lsquoΟι οικονοmicroικές εξελίξεις και η εργασία των γυναικώνrsquo Στο

Οδηγός προώθησης των ίσων ευκαιριών microε Έmicroφαση στην απασχόληση των γυναικών Αθήνα

Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων ndash Γενική Γραmicromicroατεία Λαϊκής Επιmicroόρφωσης

Παναγιωτόπουλος Ν 1998 lsquoΣηmicroειώσεις για την απασχόληση των γυναικών και τον χρόνο

απασχόλησηςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (66)112 ndash 118

Πανταζή-Τζίφα Κ 1985 Η θέση της γυναίκας στην Ελλάδα Αθήνα Λιβάνης

Παπαγαρουφάλη-Ιακώβου Ε 1989 lsquoΦεmicroινισmicroός και εργασία ∆ιέξοδοι και αδιέξοδαrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα 4091-10

30

Παπαγιαννάκη Μ 1986 lsquoΆγνοια νόmicroου δεν δικαιολογείταιrsquo ∆ίνη 1 63-69

Παπαδηmicroητρίου Β 1988 lsquoΑναζήτηση τρόπων για τον σωστό καταmicroερισmicroό των οικογενειακών

και επαγγελmicroατικών υποχρεώσεωνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 33 28-30

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998α lsquoΗ επαγγελmicroατική διάρθρωση της απασχόλησης στην

περιφέρεια Αττικής 1988-1995rsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα

Ιδρυmicroα Σάκη Καράγεωργα

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998β lsquoΗ διάρκεια της ανεργίας στην περιφέρεια της Αττικής

1998-1995rsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 96-97 83-110

Παπαζήση Θ 1999 lsquoΜητρότητα και καρριέρα άτυχος γάmicroος από τρελλό έρωταrsquo Στο Το Φύλο

των ∆ικαιωmicroάτων Εξουσία Γυναίκες και Ιδιότητα του Πολίτη Ευρωπαϊκό Συνέδριο 9-10

Φεβρουαρίου 1996 Πρακτικά Αθήνα Νεφέλη

Παυλίδου Ε 1989 lsquoΓυναίκα και εργασία Οικονοmicroικές προσεγγίσεις των διακρίσεων στην

αγορά εργασίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40) 39-46

Πελαγίδης Θ 1995 lsquoΗ σκοτεινή πλευρά της εργασιακής ευελιξίας Έρευνα Πεδίου στην

ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκηςrsquo Τόπος (9) 95 ndash 119

Πετmicroεζίδου- Τσουλουβή Μ 1986 lsquoΠροβλήmicroατα ορισmicroού των κοινωνικών τάξεων εργασιακή

διαδικασία επαγγελmicroατικές κατηγορίες και νέα microεσαία στρώmicroαταrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 26 33-42

Πετράκη-Κώττη Α 1985 Όι διαφορές στις αmicroοιβές αντρών-γυναικώνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας

27 8-10

Πετράκη-Κώττη Α 1998 lsquoΗ θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα και οι

διαφορές στις αmicroοιβές των δύο φύλωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και

Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Πετρινιώτη Ξ 1989α lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό και η περίπτωση της

Ελλάδαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 105-140

Πετρινιώτη Ξ 1989β lsquoΠροβληmicroατισmicroοί γύρω από τη microέτρηση και την αποτίmicroηση της ολικής

εργασίας των γυναικώνrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)47-54

Πετρινιώτη Ξ 1989γ lsquoΗ απασχόληση των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Πετρινιώτη Ξ 1991 lsquoΟι εξελίξεις στην οικονοmicroία και η οργάνωση της εργασίας Νέες

προκλήσεις για τις γυναίκεςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-48 11-12

Πετρινιώτη Ξ 1998 Η δόmicroηση των εσωτερικών αγορών εργασίας φύλο τεχνολογία

ανταγωνισmicroός Η περίπτωση των τραπεζών Αθήνα Παπαζήση

Πετρονώτη Μ 1995α ∆ίκτυα Κοινωνικών σχέσεων Όψεις και Αλληλεπιδράσεις microε τη

∆ιδικασία Επαγγελmicroατικής Κινητικότητας ΑθήναΕΚΚΕ

Πετρονώτη Μ 1995β lsquoΣύγχρονες Ελληνίδες Επιχειρηmicroατίες Ανθρωπολογική Ανάγνωση των

Στρατηγικών τους στη Σφαίρα Εργασίαςrsquo Εθνολογία 4 67-92

31

Πιζάνιας Π 1993 Οι φτωχοί των πόλεων Αθήνα Θεmicroέλιο

Πιζάνιας Π 1995 lsquoΚοινωνική οργάνωση της εργασίας και άτυπες δραστηριότητεςrsquo Πρακτικά

Ευρωπαϊκού Σεmicroιναρίου laquoΜορφές Άτυπης Απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωσηraquo Αθήνα Praxis

Σακέλλης Γ 1989 lsquo Νέες τεχνολογίες καταmicroερισmicroός της εργασίας και η κατα φύλο κατάτmicroηση

της εργατικής δύναmicroηςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Σακέλλης Γ 1993 Πληθυσmicroός και εργατικό δυναmicroικό στην Ελλάδα Μορφολογία και

διαχρονικές εξελίξεις Αθήνα Γαβριηλίδης

Σαπουντζάκη Π 1991 lsquoΜεταποιητική δραστηριότητα και αστικός χώρος Μια εmicroπειρική έρευνα

στο κέντρο της Αθήν αςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4561-69

Σεβαστίδης Χ 1999 lsquoΗ microερική απασχόλησηrsquo Επιθεώρησης Εργατικού ∆ικαίου 58145-163

Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου ∆ 1998 lsquoΕπαγγελmicroατική κατάρτιση των γυναικώνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Σινόπουλος Π Α 1986 lsquoΟ επαγγελmicroατικός χρόνος της γυναίκας και η κοινωνική ποινή τηςrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 212-230

Στρατηγάκη Μ 1987α lsquolaquoΓυναικείαraquo Επαγγέλmicroατα αντιmicroέτωπες microε το πληκτρολόγιοrsquo Κάπα 8

28

Στρατηγάκη Μ 1987β lsquoΠληροφορική και επαγγέλmicroατα microε laquoφύλοraquorsquo Κάπα12 31-33

Στρατηγάκη Μ 1989α lsquoΤεχνολογικές εξελίξεις και ειδικότητες microε laquoφύλοraquorsquo Σύγχρονα Θέmicroατα

(40) 31-38

Στρατηγάκη Μ 1989β lsquoΗ θέση των γυναικών στις τράπεζες microετά την εισαγωγή της

πληροφορικής Μια πρώτη προσέγγισηrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες

Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Στρατηγάκη Μ 1991 lsquoΤεχνολογική αλλαγή και οργάνωση της εργασίας Νέες laquoγυναικείεςraquo

θέσεις εργασίαςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash 4813 ndash 14

Στρατηγάκη Μ 1996 Φύλο Εργασία Τεχνολογία Αθήνα Ο Πολίτης

Στρατούλης ∆ 1987 lsquoΝέα φαινόmicroενα και τάσεις στις microορφές εκmicroετάλλευσης της εργατικής

τάξης στη χώρα microαςrsquo Επιστηmicroονική Σκέψη (35)9 ndash 20

Συmicroεωνίδου Χ 1986 lsquoΓονιmicroότητα και απασχόληση γυναικών Μια πρώτη προσέγγιση του

θέmicroατος για την περιφέρεια Πρωτεύουσαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 188-200

Συmicroεωνίδου Χ 1989α lsquoΗ σύγκρουση των ρόλων της microητρότητας και της γυναικείας

απασχόλησηrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 141-153

Συmicroεωνίδου Χ 1989β lsquoΓεγονότα του κύκλου ζωής και γυναικεία απασχόλησηrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα (40)61-70

Συmicroεωνίδου Χ 1990 Απασχόληση και γονιmicroότητα των γυναικών στην περιοχή της

Πρωτεύουσας Αθήνα ΕΚΚΕ

32

Συmicroεωνίδου Χ Μ Μαγδαληνός 1993 lsquoΗ αλληλεξάρτηση microεταξύ γυναικείας απασχόλησης και

γονιmicroότηταςrsquo Στο Η Κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα σήmicroερα Πρακτικά Συνεδρίου που οργανώθηκε

από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών Αθήνα ΕΚΚΕ

Συmicroεωνίδου Χ 1994 lsquoΗ laquoασυmicroβατότηταraquo της οικογενειακής και επαγγελmicroατικής ζωής των

γυναικώνrsquo ∆ίνη 7113-130

Συmicroεωνίδου Χ 1998 lsquoΜορφές έmicromicroεσου κοινωνικού αποκλεισmicroού Απασχόληση και ανεργία

των Γυναικών στη Ελλάδαrsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα Ίδρυmicroα

Σάκη Καράγιωργα

Τεπέρογλου Α Λ Μαράτου-Αλιπράντη Μ Κετσετζοπούλου 2001 Μελέτη για την ενίσχυση

της συmicromicroετοχής των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην Ελλάδα Αθήνα ΕΚΚΕ- Γενική

Γραmicromicroατεία Έρευνας και Τεχνολογίας

Τζεπόγλου Σ 1989 lsquoΕκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες (πληροφορική-ηλεκτρονική) Η

συmicromicroετοχή των γυναικώνrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Τσουκαλάς Κ 1985 lsquoΕργασία και εργαζόmicroενοι στην πρωτεύουσα αδιαφάνεια ερωτήmicroατα

υποθέσειςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 60 3-71

Υπουργείο Εργασίας- Τmicroήmicroα Ισότητας 1985 Τα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώmicroατα της

γυναίκας Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Υπουργείο Προεδρίας-Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1995 Η κατάσταση των γυναικών στην

Ελλάδα κατά την δεκαετία 1984-1994 Εθνική Έκθεση της Ελλάδα για το 4ο Παγκόσmicroιο Συνέδριο του

ΟΗΕ για τις Γυναίκες Πεκίνο Σεπτέmicroβριος 1995 Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Φράγκος ∆ 1990 Ο οικονοmicroικά ενεργός πληθυσmicroός της Ελλάδας Αθήνα ΕΚΚΕ

Χλέτσος Μ 1988 lsquoΟι Γυναίκες και η αγορά εργασίαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών

68128-138

Χρονάκη Ζ 1986 lsquoΓυναίκα και εργασία στην Ελλάδαrsquo Αρχαιολογία 21 63-66

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Dubish J 1986 lsquoCulture Enters through the Kitchen Women Food and Social Boundaries in

Rural Greecersquo Στο J Dubish (επιmicro) Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton

University Press

du Boulay J 1974 Portrait of a Greek Mountain Village Oxford Clarendon Press

du Boulay J 1983 The Meaning of Dowry Changing Values in Rural Greece Journal of

Modern Greek Studies 1 243-270

Friedl E 1962 Vasilika A Village in Modern Greece New York Holt Rinehart and Winston

Friedl E 1986 lsquoThe Position of Women Appearance and Realityrsquo Στο J Dubish (επιmicro)

Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton University Press

Ηirschon R 1981 lsquoEssential Objects and the Sacred Interior and Exterior Space

33

in an Urban Greek Localityrsquo Στο S Ardener (επιmicro) Women and Space Ground Rules and

Social Maps Λονδίνο Croom Helm

Kanellopoulos C 1982 lsquoMale-female pay defferentials in Greecersquo Greek Economic Review 4

(2) 222-241

Karamessini M 2002 lsquoThe Gender Pay Gap in Greecersquo European Commission Expert Group

on Gender and Employment httpwwwumistacukmanagement ewerceggeegge-publications

Karantinos D 1998 lsquoFlexible employment and employment insertion in Greecersquo National

Center for Social Research Working Paper 2 9 ndash 27

Kyriazis N 1999 lsquoWomenrsquos Flexible Work and Family Responsibilities in Greecersquo Στο

Gender Inequalities in Southern Europe South European Society amp Politics Special Issue 4 2 35-

53

Lambiri-Dimaki J 1983 lsquoGreece in the 1980rsquos changing evaluation of the roles of men and

womenrsquo Στο Social Stratification in Greece (1962-1982) (συλλογικό) Athens Sakkoulas

Μiliori P 1993 lsquoWomen in Business and Managementrsquo Στο Μ J Davidson amp C L Cooper

(επιmicro) Εuropean Women in Business and Management University of Manchester Institute of

Science and Technology PCP

Moussourou L S Spiliotopoulos 1984 lsquoWomen at Work in Greece The Sociological and

Legal Perspectivesrsquo Στο M J Davidson amp C L Cooper (επιmicro) Women at Work LondonWiley amp

Sons

Ntermanakis N P Petroglou N Sereti M Zervou 2002 Towards a Closing of the Gender

Pay Gap Country Report Greece Research Centre for Gender Equality (KETHI) Greece

Papataxiarchis E 1995 lsquoMale Mobility and Matrifocality in the Aegean Basinrsquo Στο S

Damianakos M E Handman J Pitt-Rivers G Ravis-Giordani (επιmicro) Brothers and Others Essays

in Honour of John Peristiany Αθήνα ΕΚΚΕ

Psacharopoulos G 1983 lsquoSex discrimination in the Greek Labour Marketrsquo Journal of Modern

Greek Studies 12

Salamon S D amp Stanton JB 1986 lsquoIntroducing the Nikokyra Ideality and Reality in Social

Processrsquo Στο J Dubisch (επιmicro) Gender amp Power in Rural Greece Princeton Princeton University

Press

Sinopoulos P A 1988 lsquoThe Social Penalty of working woman and its measurementrsquo

International Journal of Sociology of the Family 18 21-32

Symeonidou-Alatopoulou H 1980 lsquoFemale labour force participation in Greecersquo Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 38 104-120

Symeonidou X 1997 lsquoFull time and part ndash time employment of women in Greece trends and

relationships with life ndashcycle eventsrsquo Στο P Blossfeld amp C Hakim (επιmicro) Between Equalization

and Marginalization Women working part ndash time in Europe and the United States of America

Οξφόρδη Oxford University Press

34

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek Women and Tourism Womenrsquos Cooperatives as an

Alternative Form of Organizationrsquo Στο N Redclift amp Th Sinclair (επιmicro) Working Women

International Perspectives on Labour and Gender Ideology ΛονδίνοRoutledge

Cavounidis J 1983 lsquoCapitalist Development and Women΄s Work in Greecersquo Journal of Modern

Greek Studies vol1 2 321-338

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας (ΓΓΙ) 2000 Νέες πολιτικές ανάπτυξης και προώθησης των

Γυναικείων Συναιτερισmicroών (Πρακτικά Πανελλαδικής Συνάντησης Γυναικείων Συνεταιρισmicroών) Αθήνα

ΑΤΕ

Γιδαράκου Ι 1996 lsquoΕργασιακές Σχέσεις στην Οικογενειακή Εκmicroετάλλευση Θέση και

προοπτικές της γυναικείας παρουσίαςrsquo Στο Κράτος και αγροτικός χώρος Πρακτικά 3ου Πανελληνίου

Συνεδρίου Αγροτικής Οικονοmicroίας Aθήνα Παπαζήσης

Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΑγροτικοί συνεταιρισmicroοί παράγοντες τοπικής ανάπτυξης του ελληνικού

αγροτικού χώρουrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη

Γιδαράκου Ι 1999 lsquoΕνδογενής ανάπτυξη της υπαίθρου και γυναικεία απασχόλησηrsquo Στο Χ

Κασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) Ύπαιθρος Χώρα Η ελληνική αγροτική κοινωνία στο τέλος του

Εικοστού αιώνα Αθήνα Πλέθρο

∆αmicroιανός ∆ Χ Κασίmicroης Α Μωυσίδης Μ Ντεmicroούζης 1994 Η πολυαπασχόληση στον

αγροτικό τοmicroέα και η αναπτυξιακή πολιτική στην Ελλάδα Αθήνα Ίδρυmicroα Μεσογειακών Μελετών

Giagou D C Apostolopoulos 1996 lsquoRural Women and the Development of the Agrοtourist

Cooperatives in Greece The Case of Petra Lesvosrsquo Journal of Rural Cooperation 24 (2) 143-155

Gidarakou I 1990 lsquoPart -time Farming and Farm Reproduction The case of two Communities

in Central Greecersquo Sociologia Ruralis XXX (34) 292-304

Gourdomichalis A 1991 lsquoWomen and the Reproduction of Family Farms Change and

Continuity in the Region of Thessaly Greecersquo Journal of Rural Studies vol 7 12 57-62

Ιακωβίδου Ο 1992 lsquoΟ ρόλος των γυναικείων συνεταιρισmicroών στην προώθηση του

Αγροτουρισmicroού στην Ελλάδαrsquo Συνεταιριστική Πορεία 27137-145

Ιακωβίδου Ο 2000 lsquoΑγροτοτουρισmicroός το Μικρό Όmicroορφο και Θηλυκό Πρόσωπο στον

Τουρισmicroόrsquo Στο Π Τσάρτας (επιmicro) Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστηmicroονικές προσεγγίσεις Αθήνα

Εξάντας

Kalantaridis Ch L Labrianidis 1999 lsquoFamily Production and the Global Market Rural

Industrial Growth in Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 39 2 146-164

Καφφέ- Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΠολυδραστηριότητα αγροτισσών νέοι ρόλοι τους στην ύπαιθρο-

νέες αναγκαιότητεςrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

35

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη Ζήτη

Κοβάνη Ε 1987 Εmicroπειρικές microελέτες στην αγροτική Ελλάδα ΑθήναΕΚΚΕ

Μωυσίδης Α 1986 Η Αγροτική Κοινωνία στη Σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα Ιδρυmicroα Μεσογειακών

Μελετών

Παπαγαρουφάλη Ε 1986 Η Ελληνίδα Αγρότισσα και Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Αθήνα Κέντρο

Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου (1985-1986)

Παπαδάκη-Κλαυδιανού Α Ε Γιασεmicroή 1991 lsquoΕκπαιδευτικές Ανάγκες και Επιmicroόρφωση των

Μελών του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισmicroού Νοτιοχώρων Χίου Μια επιτόπια Έρευναrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 833-31

Παπαδόπουλος Γ Χ Κασίmicroης 2000 Μελέτη Ισότητας Ευκαιριών Ανδρών-Γυναικών και

Αγροτική Ανάπτυξη Αθήνα ΕΚΚΕΙνστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας

ΠΑΣΕΓΕΣ 2000 Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Ελλάδας (Αστικοί και Αγροτικοί) οδηγός Αθήνα

Petronoti M 1981 lsquoThe economic autonomy of rural womenrsquo The Greek Review of social

Research A19816-18

Σαφιλίου Κ 2002 lsquoΟ αποκλεισmicroός των ελληνίδων από το γεωργικό επάγγελmicroα αρχίζει από την

οικογένειαrsquo Στο Λ Μαράτου ndash Αλιmicroπράντη (επιmicro) Οικογένειες και κράτος Πρόνοιας στην Ευρώπη

AθήναΕΚΚΕ Gutenberg

Stratigaki M 1988 lsquoAgricultural Modernization and Gender Division of Labour The case of

Heraklion Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 28 4 248-262

Τσάρτας Π Μ Θανοπούλου 1994 Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισmicroοί στην Ελλάδα

Μελέτη αποτίmicroησης της λειτουργίας τους Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

(ΚΕΓΜΕ)

Zακοπούλου E 1999 lsquoΠολυαπασχολούmicroενοι και Γεωργία προς microια νέα ανίχνευση ενός

πολυδιάστατου φαινοmicroένουrsquo Στο X Kασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) H Eλληνική Αγροτική Kοινωνία

στο τέλος του 20ού αιώνα Αθήνα EKKE- Πλέθρον

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 lsquoΕξαναγκαστική πορνεία microεταναστριών και προσφύγων

Γυναικώνrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός Κοινωνικό

Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη Συνάντηση

Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Alipranti L R Fakiolas 2003 lsquoThe lonely path of Migrant Women in Greecersquo Eπιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 165-188

Βαλέντσια Ν 1995 lsquoΗ κατάσταση των Φιλιππινέζων γυναικών στην Ελλάδα Μιαγυναίκα από

τις Φιλιππίνες αφηγείταιrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός

Ρατσισmicroός Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα

∆ιήmicroερη Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

36

Βεντούρα Λ 1993 lsquoΜετανάστευση γυναικών γέννηση και εξέλιξη του επιστηmicroονικού

διαφέροντοςrsquo ∆ίνη 6 230-240

Cavounidis J 2003 lsquoGenderd patterns of Migration to Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών 110 Α 221-238

Glavanis P 1995 lsquoΟι laquoΝέοι Είλωτεςraquo στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η laquoΜουσουλmicroανική Φωνήraquo ως

απάντηση σε τύπο και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισmicroούrsquo Στο Ι Ψηmicromicroένος (επιmicro) Μετανάστευση

από τα Βαλκάνια Κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

Iossifides Th 1997 lsquoImmigrants in the Athens Labour Market A Comparative Study of

Albanians Egyptians and Filipinosrsquo Στο R King και R Black (επιmicro) Southern Europe and the New

Immigrations Brighton Sussex Academic Press

Karakatsanis N M J Swarts 2003 lsquoMigrant Women Domestic Work and the Sex Trade in

Greece ndash A snapshot of Migrant policy in the Makingrsquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α

239-270

Κούρτοβικ Ι 1998 lsquoΕργασία Μεταναστριών και Προσφύγωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro)

Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Lazaridis G 1999 lsquoThe Helots of the New Millenium Ethnic- Greek Albanians and laquoOtherraquo

Albanians in Greecersquo Στο F Anthias and G Lazaridis (επιmicro) Ιnto the Margins Migration and

Exclusion in Southern Europe Aldershot Ashgate

Lazaridis G E Wickens 1999 lsquolaquoUsraquo and the laquoOtherraquo Ethnic Minorities in Greecersquo Annals of

Tourism Research 26632- 655

Lazaridis G I Psimmenos 2000 lsquoMigrant Flows from Albania to Greece Economic Social

and Spacial Exclusionrsquo Στο R King G Lazaridis Ch Tsardanidis (επιmicro) Eldorado or Fortress

Migration in Southern Europe New York St Martinrsquos Press

Λαζαρίδου Γ 1995 lsquoΜετανάστριες στην Ελλάδα- Οικιακές βοηθοί από Φιλιππίνες και Αλβανία-

Μία επιτόπια microελέτηrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός

Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη

Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Λάζος Γ 2002 Πορνεία και ∆ιεθνική Σωmicroατεmicroπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόmicroοι Α και Β

Αθήνα Καστανιώτης

Λιάκος Α 1998 lsquoΑντινοmicroίες στην Ανάλυση του Ρατσισmicroούrsquo Στο Έξι Κείmicroενα για το Ρατσισmicroό

Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισmicroού Αθήνα Παρασκήνιο

Μαράτου-Αλιπράντη Λ 1994 Ξένο εργατικό δυναmicroικό Τάσεις και το πρόβληmicroα της Κοινοτικής

Ενσωmicroάτωσης ∆ιαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισmicroού στην Ελλάδα Τόmicroος ΙΙ Αθήνα ΕΚΚΕ

Μουσούρου Λ Μ 1991 Μετανάστευση και microεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την

Ευρώπη Αθήνα Gutenberg

Πετρινιώτη Ξ 1993 Η microετανάστευση προς την Ελλάδα Αθήνα Οδυσσέας

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 8: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

8

υπηρεσιών όπου η απασχόλησή τους περιορίζεται σε χαmicroηλές και ανειδίκευτες θέσεις στην

επαγγελmicroατική ιεραρχία Στη βιοmicroηχανία η δραστηριότητα των γυναικών συγκεντρώνεται στους

τοmicroείς κατασκευής ειδών ένδυσης και κατασκευής τροφίmicroων και ποτών (Καβουνίδη 1982

Σαπουντζάκη 1991 Λαmicroπριανίδης Ανδριάς Καραγιάννης Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995) Από την δε

κατανοmicroή των ενταγmicroένων ερευνητών σε βαθmicroίδες διαπιστώνεται ότι στις υψηλές βαθmicroίδες οι

γυναίκες είναι ελάχιστες ενώ η διαφορά microειώνεται στις χαmicroηλότερες ερευνητικές βαθmicroίδες

(Αλιπράντη-Μαράτου 2001 Τεπέρογλου Μαράτου-Αλιπράντη Κετσετζοπούλου 2001)

Όσον αφορά το εκπαιδευτικό προσωπικό στην προσχολική εκπαίδευση η συντριπτική

πλειονότητα είναι γυναίκες στη στοιχειώδη και microέση εκπαίδευση πάνω από το microισό των

διδασκόντων είναι γυναίκες ενώ στο διδακτικό προσωπικό ανώτατης εκπαίδευσης οι γυναίκες

υποεκπροσωπούνται Όπως επίσης διαπιστώνεται από τα στοιχεία της στατιστικής υπηρεσίας

για το 2000 οι γυναίκες απόφοιτες ανώτατης εκπαίδευσης πλήττονται από την ανεργία σε πολύ

microεγαλύτερα ποσοστά από τους άνδρες (Παπαδόπουλος Σερεmicroέτης 1998β Πετρινιώτη 1989α

Πετρινιώτη 1989γ)

Η έρευνα για την εργασία των γυναικών στην Ελλάδα έχει δώσει έmicroφαση στην αmicroειβόmicroενη

απασχόληση (Κασιmicroάτη 1982 Καραmicroεσίνη 1998 Θανοπούλου 1992) Οι περισσότερες microελέτες

και έρευνες εντάσσονται στην προβληmicroατική της ισότητας των δύο φύλων και όχι στην

προβληmicroατική των σχέσεων εξουσίας ανάmicroεσα στα φύλα Η φεmicroινιστική και κυρίως η microαρξιστική

προσέγγιση κατέδειξε ότι η συmicromicroετοχή των γυναικών στην lsquoεξωοικιακήrsquo παραγωγική διαδικασία

σε σύγκριση microε των ανδρών χαρακτηρίζεται από χαmicroηλές αmicroοιβές για την παροχή ίσης

εργασίας (Πετράκη-Κώττη 1985 Πετράκη-Κώττη 1998) Οι γυναίκες απολύονται πρώτες σε

περιόδους κρίσης ενώ πλήττονται από την ανεργία και την υποαπασχόληση διπλάσια από τους

άνδρες Επίσης κατέχουν κατώτερες θέσεις σε όλους τους οικονοmicroικούς τοmicroείς και συmicromicroετέχουν

σε κάθε είδος οικογενειακής επιχείρησης σαν microη- αmicroειβόmicroενα microέλη σε ένα πολλαπλάσια

υψηλότερο ποσοστό από τους άνδρες τους κατεξοχήν ιδιοκτήτες και διαχειριστές των

επιχειρήσεων (ΙωακείmicroογλουΚαmicroινιώτη Κωστάκη Σκοπελίτου 1998 Καραντινός 1987

Πετρινιώτη 1989β Σακέλλης 1993)

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΜΗ - ΑΜΟΙΒΟΜΕΝΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Οι γυναίκες χάρη στην υποκειmicroενική προσέγγιση και τη βιωmicroένη τους εmicroπειρία κατέδειξαν

ότι ο χρόνος εργασίας δεν είναι microόνο ο εmicroπορευmicroατοποιηmicroένος αλλά και ο αόρατος της microη-

αmicroειβόmicroενης εργασίας και συνέβαλαν στον lsquoαντικειmicroενικότεροrsquo ορισmicroό του Στην laquoεπίσηmicroηraquo

οικονοmicroία έχει καθιερωθεί (από την οικονοmicroική επιστήmicroη) η κατηγορία των laquoσυmicroβοηθούντων και

microη αmicroειβόmicroενων microελών της οικογένειαςraquo η πλειοψηφία της οποίας αποτελείται από γυναίκες

(αγροτικός χώρος και επιχειρήσεις) Ωστόσο όλοι σχεδόν οι microελετητές συmicroφωνούν ότι ο ρόλος

9

της γυναίκας στην αγορά εργασίας δεν είναι αυτοδύναmicroος Επίσης διαπιστώνουν έντονη την

τάση η απασχολούmicroενη γυναίκα να προτιmicroά την εξαρτηmicroένη εργασία σε όλες τις επαγγελmicroατικές

κατηγορίες Η γυναικεία microη αmicroοιβόmicroενη εργασία τις περισσότερες φορές παίρνει το χαρακτήρα

της laquoεθελοντικήςraquo εργασίας Ως τέτοια ορίζεται ο όγκος της εργασίας που χρειάζεται να

αναλάβουν οι γυναίκες-microέλη των νοικοκυριών και δεν αφορά microόνο τις υπηρεσίες που

παρέχονται υποτυπωδώς όπως η φροντίδα των ηλικιωmicroένων αλλά επεκτείνεται και στις

υπηρεσίες που παρέχονται δηmicroόσια όπως είναι η υγεία Οι γυναίκες-συγγενείς που φροντίζουν

τον νοσηλευόmicroενο ασθενή στα νοσοκοmicroεία της Αθήνας είναι αναγκαίο στοιχείο για τη λειτουργία

της περίλθαψης microε περιορισmicroένο νοσηλευτικό προσωπικό Αυτή η εθελοντική εργασία σπανίως

αναγνωρίζεται ως τέτοια και ο όγκος της microένει να αποτιmicroηθεί Πρόκειται για ένα είδος απλήρωτης

οικιακής εργασίας που συmicroπληρώνει την ελλειmicroατική λειτουργία των δηmicroόσιων υπηρεσιών

Ειδικά στην πόλη διαmicroορφώνεται ένα γυναικείο εργατικό δυναmicroικό που ενώ επιθυmicroεί να εργαστεί

βρίσκεται παγιδευmicroένο σε έναν κόσmicroο lsquoοικιακήςrsquo εργασίας η οποία αποκρύπτεται γιατί

περιγράφεται ως lsquoπροσφοράrsquo lsquoαγάπηrsquo και lsquoφροντίδαrsquo Στην Ελλάδα η παροχή υπηρεσιών από

το κράτος προϋποθέτει την ύπαρξη της νοικοκυράς lsquoπλήρους απασχόλησηςrsquo σε κάθε νοικοκυριό

(Βαΐου Γολέmicroης Λαmicroπριανίδης Χατζηmicroιχάλης Χρονάκη 1996 ∆ήmicroου 1989 Καραmicroεσίνη 1998

Κασιmicroάτη 1982)

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΕΥΕΛΙΚΤΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ

Ο όρος laquoευέλικτεςraquo ή laquoάτυπεςraquo microορφές απασχόλησης χρησιmicroοποιείται για να περιγράψει

τις microορφές εκείνες που αποκλίνουν από το κανονικό microοντέλο εργασίας το οποίο παραπέmicroπει

στην σχέση εξαρτηmicroένης εργασίας πλήρους απασχόλησης (για την Ελλάδα 40 ώρες

εβδοmicroαδιαίως) αορίστου χρόνου ∆ηλαδή για εργασία που παρέχεται έναντι microισθού ή

ωροmicroισθίου και είναι εξαρτηmicroένη από έναν εργοδότη Βέβαια η έννοια της ευελιξίας στην αγορά

εργασίας δεν αφορά microόνο τις ώρες εργασίας και το εργασιακό καθεστώς (αορίστου ή ορισmicroένου

χρόνου) αλλά και τους microισθούς καθώς και τα εργασιακά δικαιώmicroατα (συντάξεις επιδόmicroατα

άδειες κοινωνική ασφάλιση κλπ) Από τις διάφορες κατηγορίες ευέλικτης απασχόλησης οι

ερευνητές δίνουν έmicroφαση στην lsquomicroερική απασχόλησηrsquo η οποία σε αντίθεση microε την καθηmicroερινή και

microε πλήρες ωράριο εργασία αποτελεί microια microορφή παροχής εργασίας microειωmicroένου χρόνου microε

microειωmicroένες αποδοχές Επίσης αναφέρονται και στην lsquoάτυπηrsquo απασχόληση της οποίας βασική

συνθήκη ύπαρξης είναι η microεγάλη προσφορά εργατικού δυναmicroικού που βρίσκεται σε δυσmicroενή

θέση στην αγορά εργασίας αναφορικά microε την ηλικία το φύλο και την κοινωνική προέλευση

(Αβραmicroίδου 2001 Αθανασιάδου Βαϊου Χατζηmicroιχάλης 1997 Πετροπούλου Μιmicroίκου 2001

Kyriazis 1999 Λυmicroπεράκη Μουρίκη 1996 Μουρίκη 1991β Παζαρζή 1991 Σεβαστίδης 1999

Symeonidou-Alatopoulou 1980 Symeonidou 1997)

Στην Ελλάδα άργησαν να θεσmicroοθετηθούν--microόλις το 1990--οι ευέλικτες microορφές

απασχόλησης και microέχρι πρόσφατα εφαρmicroόζονταν ανεπίσηmicroα στον κόσmicroο της παραοικονοmicroίας

10

Επιπλέον το 1998 θεσmicroοθετήθηκαν ρυθmicroίσεις στην αγορά εργασίας που αφορούν την

προστασία των laquoάτυπαraquo εργαζοmicroένων ενώ παράλληλα επιδιώχθηκε και η καταγραφή του

microεγέθους της laquoάτυπηςraquo απασχόλησης Η καθυστέρηση αυτή είχε σαν αποτέλεσmicroα τη microικρή

σχετικά παραγωγή θεωρητικών ερευνών για το εξεταζόmicroενο θέmicroα και κατά συνέπεια την

περιορισmicroένη συστηmicroατική γνώση των ποικίλων όψεων του φαινοmicroένου Το γεγονός ότι οι

microορφές αυτές απασχόλησης άργησαν να θεσmicroοθετηθούν στην Ελλάδα εξηγεί και γιατί

αποτελούν αντικείmicroενο microελέτης και διερεύνησης τα τελευταία κυρίως χρόνια

Σύmicroφωνα microε τους microελετητές οι ευέλικτες microορφές απασχόλησης τείνουν να ενισχύουν και νrsquo

αναπαράγουν τον lsquoπαραδοσιακόrsquo ρόλο της γυναίκας παρά να τον ανατρέπουν διότι πέρα από

ορισmicroένα κοινά για τους εργαζόmicroενους αρνητικά χαρακτηριστικά οι microορφές αυτές απασχόλησης

αφορούν ειδικά τις γυναίκες εργαζόmicroενες Η κύρια προβληmicroατική που αναδεικνύεται από τα

επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα αφορά τους όρους microε τους οποίους οι γυναίκες εισέρχονται στην εν

λόγω αγορά εργασίας

Πιο συγκεκριmicroένα είναι κυρίαρχη η άποψη ότι microε την επέκταση των ευέλικτων microορφών

απασχόλησης επιβεβαιώνεται καταρχήν ο συmicroπληρωmicroατικός χαρακτήρας της γυναικείας

εργασίας και η ευκαιριακή συmicromicroετοχή της γυναίκας στην παραγωγή Επιπλέον αποτρέπεται η

πλήρης και ισότιmicroη συmicromicroετοχή της γυναίκας στην παραγωγή καθώς εγκλωβίζεται στο δίληmicromicroα

ldquoαβέβαιη και υποβαθmicroισmicroένη δουλειά ή ανεργίαrdquo Επίσης microε την ευρεία συmicromicroετοχή των

γυναικών στις ευέλικτες microορφές απασχόλησης ενισχύεται η παραδοσιακή διάκριση ανάmicroεσα σε

lsquoανδρικάrsquo και lsquoγυναικείαrsquo επαγγέλmicroατα ενώ διαιρείται κατά κάποιον τρόπο η αγορά εργασίας σrsquo

έναν κορmicroό εργαζοmicroένων γένους αρσενικού (microε πλήρη απασχόληση υψηλή ειδίκευση και

ικανοποιητικές αmicroοιβές) και σε microία περιφέρεια εργαζοmicroένων γένους θηλυκού (microε επισφαλή

απασχόληση ανειδίκευτη και microε χαmicroηλές αmicroοιβές) Ωστόσο microερικοί κοινωνιολόγοι εκφράζουν

αντίθετη άποψη εκτιmicroώντας ότι microε τις νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης οι γυναίκες έχουν

microεγαλύτερη πρόσβαση στην αγορά εργασίας και έτσι περιορίζεται ο αποκλεισmicroός τους απrsquo

αυτήν επίσης δηmicroιουργούνται οι συνθήκες για την ουσιαστική βελτίωση της σχέσης των δύο

φύλων εξαιτίας microιας συmicromicroετρικής κατανοmicroής της οικιακής εργασίας Επισηmicroαίνεται ακόmicroη ότι

διαφορετικοί λόγοι ωθούν τα δύο φύλα σrsquo αυτές τις microορφές απασχόλησης Έτσι ενώ οι άνδρες

επιλέγουν την ευέλικτη απασχόληση προκειmicroένου να ενισχύσουν το κύριο εισόδηmicroά τους οι

γυναίκες επιδιώκουν microέσα από τη microορφή αυτή απασχόλησης να εξασφαλίσουν ένα κύριο και

microοναδικό εισόδηmicroα (Καραντινός Ζιώmicroας Κετσετζοπούλου Μουρίκη 1997 Μουρίκη 1991α

Πελαγίδης 1989 Πετρινιώτη 1991 Πιζάνιας 1995 Σακέλλης 1993)

ΜΕΡΙΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΚΑΙ ΕΜΦΥΛΕΣ ∆ΙΑΚΡΙΣΕΙΣ

Από το σύνολο των θεωρητικών ερευνών αρκετές αναφέρονται στη microερική απασχόληση και

στις διακρίσεις που αυτή συνεπάγεται για την αγορά εργασίας microε βάση το φύλο Οι έρευνες στη

microεγάλη τους πλειοψηφία αναφέρονται στις έmicromicroεσες διακρίσεις στις οποίες οδηγεί η

11

συγκεκριmicroένη microορφή απασχόλησης σε βάρος των εργαζόmicroενων γυναικών (Karantinos 1998

Moussourou Spiliotopoulos 1984 Παυλίδου 1989 Psacharopoulos 1983 Τσουκαλάς 1985

Φράγκος 1990)

Οι θέσεις που προσφέρονται για microερική απασχόληση καταλαmicroβάνονται ως επί το πλείστον

από γυναίκες πρόκειται για χαmicroηλά αmicroειβόmicroενες θέσεις εργασίας (τηλεφωνήτριας

δακτυλογράφου καθαρίστριας κα) για τις οποίες δεν απαιτείται ειδικότητα ούτε ιδιαίτερη

ευκαιρία για επαγγελmicroατική εκπαίδευση Στην προκειmicroένη περίπτωση η microερική απασχόληση

συντηρεί τις lsquoπαραδοσιακέςrsquo γυναικείες εργασίες (δακτυλογράφου νοσοκόmicroας κά ) και καθώς

γίνεται πιο lsquoθηλυκήrsquo ενισχύει τον έmicroφυλο καταmicroερισmicroό της εργασίας σε βάρος των γυναικών

Επιπλέον οι γυναίκες υφίστανται ιδιαίτερη εκmicroετάλλευση στην αγορά εργασίας καθώς--εξαιτίας

των καθηκόντων τους στην οικογένεια--αναγκάζονται να δεχτούν θέσεις microερικής απασχόλησης

Σύmicroφωνα microε τις κοινωνιολογικές προσεγγίσεις το καθεστώς της microερικής απασχόλησης

ευθύνεται σε microεγάλο βαθmicroό για τη διαφορετική κατά φύλο σύνθεση των βαθmicroίδων της ιεραρχίας

Ειδικότερα στον τραπεζικό κλάδο ενώ παρατηρείται microία τάση εξάλειψης του επαγγελmicroατικού

διαχωρισmicroού κατά φύλο η ίδια τάση φαίνεται νrsquo ανακόπτεται microε την επέκταση της microερικής

απασχόλησης Αυτό συmicroβαίνει καθώς στον τραπεζικό τοmicroέα το microεγαλύτερο microέρος της γυναικείας

απασχόλησης εmicroπίπτει στην κατηγορία της microερικής απασχόλησης (Γεωργακοπούλου 1998

Στρατηγάκη 1989β Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Πετρινιώτη 1998)

Ένα ακόmicroη χαρακτηριστικό της microερικής απασχόλησης των γυναικών στην Ελλάδα είναι ότι

συναντάται ευρέως στο πλαίσιο του συστήmicroατος lsquoφασόνrsquo στις διάφορες βιοmicroηχανικές και βιοτεχνικές

microονάδες και κυρίως στην κλωστοϋφαντουργία και στους κλάδους ένδυσης και υπόδυσης (Βαϊου amp

Χατζηmicroιχάλης 1997 Κανταράκη 2001 Λυmicroπεράκη 1991 Σαπουντζάκη 1991) Οι γυναίκες από

αυτήν την άποψη συγκαταλέγονται σrsquo ένα κατrsquo εξοχήν δευτερεύον εργατικό δυναmicroικό και

λειτουργούν ως laquoεφεδρικός στρατόςraquo (Αβραmicroίδου 2001 Αθανασιάδου Πετροπούλου Μιmicroίκου

2001 Παζαρζή 1991)

Τέλος η microερική απασχόληση των γυναικών διέπεται από ορισmicroένα κοινά χαρακτηριστικά

Α) ∆εν απαιτεί ιδιαίτερη ειδίκευση και αυτό έχει σαν αποτέλεσmicroα τη διάκριση ανάmicroεσα σε lsquoγυναικείαrsquo

και lsquoανδρικάrsquo επαγγέλmicroατα πρόκειται για διάκριτη η οποία αmicroβλύνεται τα τελευταία χρόνια και

επανέρχεται microέσω της συνεχώς αυξανόmicroενης microερικής απασχόλησης

Β) Οι εργασίες microερικής απασχόλησης είναι συνήθως χαmicroηλά αmicroειβόmicroενες και σrsquo αυτό το καθεστώς

συmicroβάλλει η ανύπαρκτη σχεδόν συνδικαλιστική δράση των οmicroάδων που απασχολούνται microερικώς

Γ) Οι microερικά απασχολούmicroενοι αποτελούν microια κατηγορία εργαζοmicroένων των οποίων τα νοmicroικά

δικαιώmicroατα υστερούν έναντι εκείνων των εργαζοmicroένων microε κανονική απασχόληση

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ

Η αmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι θεωρείται συχνά ότι συνδυάζεται microε τα οικιακά lsquoκαθήκονταrsquo

των γυναικών Όmicroως η δουλεία στο σπίτι σε συνδυασmicroό microε την αmicroειβόmicroενη οικιακή εργασία δεν

12

εξασφαλίζει στις γυναίκες το χαρακτηρισmicroό και τα προνόmicroια των εργαζόmicroενων ούτε microεταβάλλει την

υποδεέστερη θέση τους στην αγορά εργασίας Οι γυναίκες ενσωmicroατώνονται στην αγορά εργασίας microε

όλες τις πραγmicroατικές και συmicroβολικές δεσmicroεύσεις του προσδιορισmicroού τους ως lsquoνοικοκυρώνrsquo Αυτός ο

προσδιορισmicroός στηρίζεται στην αποδοχή ότι υπάρχει ένας lsquoφυσικόςrsquo καταmicroερισmicroός εργασίας

ανάmicroεσα στα φύλα ότι υπάρχουν lsquoχώροιrsquo αλλά και lsquoχρόνοιrsquo που αντιστοιχούν σε κάθε φύλο από τη

lsquoφύσηrsquo του (Dubish 1986 Friedl 1986 Ηirschon 1981 Ιγγλέση 1990) Ωστόσο τα κοmicromicroάτια της

ανθρώπινης εργασίας οι χώροι οι χρόνοι και η σχέση τους microε το φύλο των εργαζοmicroένων αποτελούν

microια ολότητα Παράλληλα συνιστούν διαφορετικές όψεις ενός συστήmicroατος που κατασκευάζει τα

κοινωνικά φύλα (Κετσετζοπούλου Συmicroεωνίδη 2002 Σινόπουλος 1986 Sinopoulos 1988)

Η αmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι συνεπάγεται ανασφάλεια πολλές ώρες δουλειάς για microικρή

αmicroοιβή έλλειψη κοινωνικής ασφάλειας κά Πολλοί ερευνητές τονίζουν ότι η υποτίmicroηση αυτής

της microορφής απασχόλησης διαιωνίζει την αντίληψη ότι στην πραγmicroατικότητα τις γυναίκες αυτές

τις συντηρούν οι άνδρες τους Από την άλλη microεριά η υποτίmicroηση αυτή αποτελεί πηγή κοινωνικής

υπεροχής για τους άνδρες καθώς ενισχύει την παραδοσιακή ταύτιση των γυναικών microε τη

φροντίδα των παιδιών και του νοικοκυριού (Αλιπράντη-Μαράτου 1999) Επιπλέον οι

εργαζόmicroενες στο σπίτι δύσκολα microπορούν να διαχωρίσουν τους όρους εργασίας της lsquoνοικοκυράςrsquo

και της lsquoεργαζόmicroενηςrsquo microε αmicroοιβή καθώς παραβιάζονται τα όρια και αλληλοδιαπλέκονται ο

ιδιωτικός χώρος microε το χώρο εργασίας (Βαΐου 1989 Βαΐου Στρατηγάκη Χρονάκη 1991

Θανοπούλου Κωτσοβέλου Παπαρούνη 1999 Κετσετζοπούλου Συmicroεωνίδη 2002) Στην

προσπάθεια να συνδυαστούν οι δύο αυτοί κόσmicroοι οι κατά φύλο ανισότητες εντείνονται

τοποθετώντας τις γυναίκες σε υποδεέστερες θέσεις δεδοmicroένου ότι ως εργαζόmicroενες στο σπίτι δεν

microπορούν να αποκτήσουν και να παγιώσουν την ταυτότητα της lsquoεργαζοmicroένηςrsquo ούτε απέναντι

στον εαυτό τους ούτε απέναντι στους άλλους εργαζόmicroενους Είναι αυτές που αποmicroακρύνονται

microένουν έξω από το συνδικαλιστικό κίνηmicroα και υποβάλλονται σε σκληρή καταπίεση

(Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου 1986 Ζακοπούλου Παναγιωτοπούλου 1988α Κραβαρίτου

1992)

Επιπρόσθετα το γεγονός ότι η αmicroειβόmicroενη εργασία στο σπίτι δεν καταγράφεται στις

επίσηmicroες στατιστικές έχει σαν αποτέλεσmicroα να υποτιmicroάται περισσότερο η συνολική εργασία των

γυναικών παρά των ανδρών Έτσι αναπαράγονται οι κατά φύλο ανισότητες όχι πλέον microε τον

αποκλεισmicroό των γυναικών αλλά βάσει των όρων microε τους οποίους εργάζονται

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟ∆ΟΧΕΣ

Μερικές από τις έρευνες και τα επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα διερευνούν τους τρόπους microε τους

οποίους η γυναικεία εργασία στερείται υλικό αντίκρυσmicroα σε σχέση microε την αντίστοιχη αντρική Η

έννοια του lsquomicroισθούrsquo προσδιορίζεται από microια σειρά παραγόντων που αφορούν βασικά τις γυναίκες

και την πρόσληψή τους ως lsquoεργαζόmicroενεςrsquo από το σύνολο του εργασιακού τους περιβάλλοντος

Οι ερευνητές που έχουν πραγmicroατοποιήσει microισθολογικές microελέτες διαπιστώνουν ότι υπάρχει

13

ένα microεγάλο microισθολογικό χάσmicroα ανάmicroεσα στην αντρική και την γυναικεία εργασία (Kanellopoulos

1982 Karamessini 2002 Καραmicroεσίνη Ιωακείmicroογλου 2003 Κασιmicroάτη 1988 Κουκουλή-

Σπηλιωτοπούλου 1988 Ntermanakis Petroglou Sereti Zervou 2002 Πετράκη-Κώττη 1998) Το

γεγονός αυτό θεωρείται αποτέλεσmicroα τόσο των εργοδοτικών πρακτικών όσο και των συλλογικών

διαπραmicroατεύσεων που καθορίζουν τους βασικούς microισθούς στα επαγγέλmicroατα και τους κλάδους

Αποδίδεται επίσης ιστορικά στις κοινωνικές αντιλήψεις περί κατώτερης αξίας της γυναικείας

εργασίας σε σχέση microε την ανδρική καθώς και στη microικρή συνδικαλιστική δύναmicroη των εργαζόmicroενων

στα επαγγέλmicroατα και τους κλάδους όπου επικρατούν οι γυναίκες Ένας ακόmicroη προσδιοριστικός

παράγοντας του χάσmicroατος αmicroοιβών microεταξύ των φύλων είναι οι διαφορές φύλου στην εργασιακή

εmicroπειρία και την προϋπηρεσία στην δουλειά Αυτό δεν οφείλεται microόνο στο γεγονός ότι το γυναικείο

εργατικό δυναmicroικό είναι πιο νεανικό από το ανδρικό αλλά συνδέεται και microε τις διακοπές στη

σταδιοδροmicroία των γυναικών Συνεπώς το κλείσιmicroο της ψαλίδας των αmicroοιβών microεταξύ των φύλων

προϋποθέτει την διευκόλυνση των γυναικών ώστε να microη διακόπτουν την επαγγελmicroατική τους

δραστηριότητα και να επανεντάσσονται στην αγορά εργασίας χωρίς υποβάθmicroιση του microισθού και

των όρων απασχόλησής τους Απαιτεί ακόmicroη τη βελτίωση των προοπτικών προαγωγής και

επαγγελmicroατικής τους εξέλιξης

Ένα επιχείρηmicroα βάσει του οποίου διαρθρώνεται η προβληmicroατική περί microισθολογικού χάσmicroατος

είναι ότι οι γυναίκες έχουν microικρότερη ισχύ από τους άνδρες σε επίπεδο ατοmicroικής διαπραγmicroάτευσης

των microισθών Μεγαλύτερα περιθώρια για άmicroεσες διακρίσεις στις αmicroοιβές υπάρχουν στις microικρές απrsquo

ότι στις microεγάλες επιχειρήσεις διότι η διάρθρωση των microισθών είναι αδιαφανής τα συνδικάτα

απουσιάζουν και οι συνάδελφοι φοβούmicroενοι αντίποινα από τον εργοδότη είναι απρόθυmicroοι να

καταθέσουν στα δικαστήρια υπέρ microιας εργαζόmicroενης που υφίσταται διάκριση

Γενικά όλοι σχεδόν οι ερευνητές συmicroφωνούν ότι αν και η αρχή της ίσης αmicroοιβής για εργασία

ίσης αξίας κατοχυρώθηκε από το Σύνταγmicroα του 1975 έχει αγνοηθεί έκτοτε παντελώς τόσο από

τους κοινωνικούς εταίρους όσο και από τις κυβερνήσεις

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΝ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Η εργασία των γυναικών στον microη γεωργικό τοmicroέα είναι στο microέγιστο βαθmicroό της ορατή

microετρήσιmicroη αmicroειβόmicroενη και ασφαλισmicroένη ενώ η εργασία των αγροτισσών στις οικογενειακές

εκmicroεταλλεύσεις microετριέται εmicromicroέσως από τα δηmicroογραφικά microεγέθη και κατά κανόνα δεν αmicroοίβεται Η

έρευνα σχετικά microε τη συmicroβολή των γυναικών στην ανάπτυξη του αγροτικού χώρου παρουσιάζεται

εξαιρετικά ισχνή και χαρακτηρίζεται από microια γενικότερη έλλειψη εmicroπειρικών ερευνών και

συγκεκριmicroένων αναλύσεων

Στην ελληνική βιβλιογραφία η οποία εξετάζει τη συmicromicroετοχή των γυναικών στην αγροτική

ανάπτυξη διακρίνουmicroε δύο βασικές κατευθύνσεις Η microία επικεντρώνεται στη συmicromicroετοχή της

γυναίκας στην αγροτική ανάπτυξη την οποία προσεγγίζει σε σχέση microε το ζήτηmicroα της

πολυαπασχόλησης και των πολυαπασχολούmicroενων αγροτικών νοικοκυριών ενώ παράλληλα

14

εστιάζεται στα χαρακτηριστικά και τις ανάγκες της οικογενειακής εκmicroετάλλευσης (Cavounidis 1983

Γιδαράκου 1996 Γιδαράκου 1999 ∆αmicroιανός Κασίmicroης Μωυσίδης Ντεmicroούζης 1994 Gidarakou

1990 Gourdomichalis 1991 Kalantaridis Labrianidis 1999 Καφφέ- Γιδαράκου 1998 Κοβάνη

1987 Μωυσίδης 1986 Zακοπούλου 1999) Το βασικό συmicroπέρασmicroα που προκύπτει είναι ότι η

γυναίκα αντιmicroετωπίζει αδιέξοδα εξαιτίας του ότι η εργασία της στην γεωργική εκmicroετάλλευση δεν

αναγνωρίζεται ισότιmicroα microε αυτήν του άνδρα Η δεύτερη ερευνητική κατεύθυνση προσανατολίζεται

στον περιορισmicroό της γυναίκας στο νοικοκυριό ο οποίος δεν την ικανοποιεί ιδιαίτερα και έτσι ωθείται

να ασχοληθεί microε εξωγεωργικές δραστηριότητες (Stratigaki 1988)

Βάσει των ερευνών τη δεκαετία του rsquo90 εντοπίστηκαν δύο νέες κατηγορίες απασχόλησης για

τις γυναίκες στην ύπαιθρο α) οι γυναίκες γεωργοί-αρχηγοί της εκmicroετάλλευσης οι οποίες συνιστούν

και microειοψηφία στο σύνολο και β) οι γυναίκες microε αmicroοιβόmicroενη εργασία εξωγεωργικού χαρακτήρα στις

υπηρεσίες και τη βιοmicroηχανία ή απασχολούmicroενες microε παραγεωργικές δραστηριότητες εντός και εκτός

του νοικοκυριού τους (αγροτουρισmicroός χειροτεχνία) Στην πρώτη περίπτωση τονίζεται η

περιθωριοποίηση της γυναικείας εργασίας λόγω της microηχανοποίησης των γεωργικών εργασιών

όπου υπάρχει σαφής διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στις ανδρικές και τις γυναικείες εργασίες Οι γυναίκες

εσωτερικεύουν το ρόλο τους και ειδικεύονται στην εργασία microέσα στο νοικοκυριό δεδοmicroένου ότι η

παραγωγική γεωργική σφαίρα διακρίνεται από εκείνη της αναπαραγωγής του νοικοκυριού Η

δεύτερη περίπτωση συνδέεται microε την κατώτερη θέση της γυναίκας- συζύγου στην ιεραρχία της

εκmicroετάλλευσης δηλαδή στο ρόλο που επιτελεί στην γεωργική παραγωγική διαδικασία καθώς και

στη φύση των αγροτικών εργασιών

Η εργασιακή εmicroπλοκή της γυναίκας στην γεωργική επιχείρηση είναι εξίσου σηmicroαντική για την

αναγνώρισή της ως lsquoγεωργούrsquo στο πλαίσιο της αγροτικής κοινότητας Οι γυναίκες γίνονται microέλη

των αγροτικών συνεταιρισmicroών αλλά οι σύζυγοι είναι αυτοί που παρακολουθούν τις συνελεύσεις

οφελούνται από προγράmicromicroατα γεωργικής εκπαίδευσης και τελικά συmicromicroετέχουν ενεργά στην

διαδικασία λήψης γεωργικών αποφάσεων Έτσι η σύζυγος καταλήγει να έχει microια lsquoονοmicroαστικήrsquo

γεωργική ταυτότητα Η παραπάνω διαπίστωση συνδέεται microε τις κυρίαρχες αντιλήψεις περί

ανδρισmicroού στο βαθmicroό που η microεταβίβαση της ιδιότητας της lsquoγεωργούrsquo στις γυναίκες συζύγους θα

ήταν πολλαπλά απαξιωτική για τους άνδρες συζύγους (εφόσον και microια γυναίκα microπορεί νrsquo ασχοληθεί

microε τη γεωργία)

Οι ανισότητες που συνδέονται microε τον καταmicroερισmicroό της εργασίας microεταξύ των δύο φύλων

απορρέουν από τη θέση της γυναίκας στην οργάνωση της οικογένειας και δεν αίρονται στον εξω-

αγροτικό τοmicroέα αλλά αναπαράγονται microε τον ίδιο τρόπο Στον αγροτικό χώρο η ανισότητα των

ευκαιριών microεταξύ των δύο φύλων συνδέεται άmicroεσα microε την microηχανοποίηση της γεωργικής

παραγωγικής εργασίας όπως επίσης και microε την κατανοmicroή των ρόλων στο αγροτικό νοικοκυριό

Πολλοί κοινωνιολόγοι του αγροτικού χώρου διαπιστώνουν τον αυτο-αποκλεισmicroό των γυναικών ο

οποίος αποτελεί συνάρτηση της ανισότητας ευκαιριών που microε τη σειρά της προσδιορίζεται από

περιοριστικές εσωτερικευmicroένες αξίες και κανόνες συmicroπεριφοράς Ειδικότερα συνδέεται microε

15

συγκεκριmicroένες συmicroπεριφορές που lsquoεξουδετερώνουνrsquo τις γυναίκες ως ενεργά συmicromicroετέχοντα

υποκείmicroενα στην αγροτική κοινωνία και οικονοmicroία και θέτουν σε λειτουργία τα έmicroφυλα στερεότυπα

(Petronoti 1981)

Οι γυναίκες που ασχολούνται στον αγροτικό τοmicroέα παραγωγής δεν έχουν αναγνωρισmicroένη

επαγγελmicroατική ταυτότητα ως laquoαγρότισσεςraquo (Παπαγαρουφάλη 1986 Παπαδόπουλος Κασίmicroης

2000 Σαφιλίου 2002) Ενώ οι αγρότες lsquoεπαγγελmicroατοποιούνταιrsquo οι αγρότισσες lsquoνοικοκυροποιούνταιrsquo

Αυτό έχει σαν αποτέλεσmicroα--αλλά ταυτόχρονα συνιστά και αιτία για--τους πολλαπλούς

αποκλεισmicroούς των γυναικών από την απόκτηση microιας παγιωmicroένης επαγγελmicroατικής ταυτότητας α)

ενδοοικογενειακός αποκλεισmicroός (αποκλεισmicroός από τους συζύγους) β) αποκλεισmicroός προερχόmicroενος

από την εσωτερίκευση προτύπων δεδοmicroένου ότι το γεωργικό επάγγελmicroα είναι συνώνυmicroο του

ανδρικού επαγγέλmicroατος και γ) θεσmicroικός αποκλεισmicroός που σχετίζεται microε την ηλικία τη microόρφωση

και την επαγγελmicroατική κατάρτιση Ωστόσο η παροχή εκπαίδευσης στις γυναίκες αγρότισσες δεν

σηmicroαίνει αυτόmicroατα καλύτερη υποδοχή τους στην αγορά εργασίας

Για τις γυναίκες της υπαίθρου οι νέες εργασιακές προκλήσεις αναδεικνύονται κυρίως σε

παραγεωργικές δραστηριότητες επιχειρηmicroατικής microορφής στον αγροτοτουρισmicroό την αξιοποίηση

αγροτικών προϊόντων και ειδών πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καθώς και στη βιολογική γεωργία Μια

σηmicroαντική ερευνητική πρόκληση αποτελεί βέβαια το ερώτηmicroα κατά πόσο η γυναικεία

πολυδραστηριότητα συmicroβάλλει στον προσδιορισmicroό microιας νέας ταυτότητας των γυναικών η οποία

γίνεται αισθητή και έχει διαρκή παρουσία στον αγροτικό χώρο

Πολλές έρευνες στον αγροτικό χώρο διαπιστώνουν ότι το ιδιότυπο της οικογενειακής

εκmicroεταλλευσης ως lsquoεπιχείρησηςrsquo στην αγροτική παραγωγή και οι σχέσεις εξουσίας microεταξύ των

φύλων που αναπτύσσονται στο αγροτικό νοικοκυριό καλλιέργησαν κατά τη διαδικασία

εκσυγχρονισmicroού της παραγωγής συνθήκες καταmicroερισmicroού της εργασίας οι οποίες έβγαλαν τη

γυναίκα από το lsquoαόρατοrsquo πεδίο της εργατικής δύναmicroης Τις δύο τελευταίες δεκαετίες η έρευνα

σχετικά microε τα ζητήmicroατα των γυναικών του αγροτικού χώρου αποκάλυψε τη συmicroβολή της γυναίκας

στην επιβίωση του αγροτικού νοικοκυριού Την έκανε πιο lsquoορατήrsquo ως εργατική δύναmicroη και έθεσε

ταυτόχρονα την πρόκληση για τον επαναπροσδιορισmicroό των συmicroβατικών ορισmicroών της

lsquoαπασχόλησηςrsquo και του lsquoεργαζόmicroενου ατόmicroουrsquo που χρησιmicroοποποιεί η στατιστική πρόκειται για

ορισmicroούς από τους οποίους διαφεύγει η αποτίmicroηση ενός σηmicroαντικού microέρους της γυναικείας

αποσχόλησης επειδή δεν συνδέεται microε την παραγωγή προϊόντων για την αγορά Αποκάλυψε

επίσης την κρίση της επαγγελmicroατικής ταυτότητας που αντιmicroετωπίζει η εργαζόmicroενη γυναίκα στον

αγροτικό τοmicroέα καθώς βρίσκεται στη σκιά του άνδρα αρχηγού της εκmicroετάλλευσης και σrsquo έναν

κόσmicroο όπου πλέον το lsquoεπάγγελmicroαrsquo τείνει να προσδιορίζει την lsquoκοινωνική ταυτότηταrsquo του ατόmicroου

Στον αγροτικό χώρο η ανάπτυξη επιχειρηmicroατικών πρωτοβουλιών (microε τη microορφή

συνεταιρισmicroών) από γυναίκες αποτελεί ένα σχετικά καινούριο φαινόmicroενο Οι τοmicroείς στους οποίους

αναπτύσσουν επιχειρηmicroατική δράση οι γυναίκες αφορούν στον αγροτοτουρισmicroό στη βιοτεχνική-

οικοτεχνική παραγωγή και εmicroπορία ειδών που προέρχονται από τη microεταποίηση προϊόντων της

16

γεωργικής εκmicroετάλλευσης στην κατασκευή και εmicroπορία προϊόντων της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς

(είδη λαϊκής τέχνης) καθώς και στην παραγωγή και εmicroπορία προϊόντων εναλλακτικών microορφών

γεωργίας (Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 2000 Γιδαράκου 1998 ΠΑΣΕΓΕΣ 2000) Οι

αγροτοτουριστικοί συνεταιρισmicroοί ιδρύθηκαν microε πρωτοβουλία της Γενικής Γραmicromicroατατείας Ισότητας

στόχος της οποίας ήταν κυρίως η απόκτηση εκ microέρους των συνεταιρισmicroένων γυναικών οικονοmicroικής

και κοινωνικής αυτοδυναmicroίας και λιγότερο η συmicroβολή τους στην στήριξη του οικογενειακού

εισοδήmicroατος (Giagou Apostolopoulos 1996 Ιακωβίδου 1992 Ιακωβίδου 2000 Παπαδάκη-

Κλαυδιανού Γιασεmicroή 1991 Τσάρτας Θανοπούλου 1994) Ωστόσο στη microεγάλη τους πλειοψηφία

οι γυναίκες θεωρούν την εξασφάλιση συmicroπληρωmicroατικού εισοδήmicroατος για το νοικοκυριό ως τον

κυριότερο λόγο ενασχόλησής τους microε τον αγροτοτουριστικό συνεταιρισmicroό (Castelberg-Koulma

1991) Οι κοινωνικοί λόγοι (προσωπική αναγνώριση και κοινωνική καταξίωση) που ήταν και οι

πρωταρχικοί στόχοι ίδρυσης των συνεταιρισmicroών παίζουν γιrsquo αυτές δευτερεύοντα ρόλο Γενικά οι

αγροτοτουριστικοί συνεταιρισmicroοί δεν αποτέλεσαν αισθητή εναλλακτική λύση στο πρόβληmicroα της

επαγγελmicroατικής απασχόλησης των γυναικών Μόνο το 30 έχει τη νοmicroική ευθύνη για τη λειτουργία

τους δηλαδή τη δυνατότητα να κατοχυρώσουν επαγγελmicroατικά δικαιώmicroατα και υποχρεώσεις

Ωστόσο ακόmicroη και microέσα από τους αγροτοτουριστικούς συνεταιρισmicroούς οι γυναίκες έδειξαν ότι

αποτελούν εργατικό δυναmicroικό σε εφεδρεία το οποίο microπορεί να κινητοποιήσει ενδογενείς πηγές

πλούτου Με την απόδρασή τους από τον αθέατο και ανώνυmicroο χώρο του νοικοκυριού οι γυναίκες

έχουν τη δυνατότητα να υποστηρίξουν πρωτοβουλίες που απευθύνονται στη διατήρηση

αξιοποίηση και ανάδειξη της πολιτισmicroικής κληρονοmicroιάς microέσα από τέτοιες δραστηριότητες οι

γυναίκες και ο αγροτικός χώρος προσλαmicroβάνονται ως θεmicroατοφύλακες της παράδοσης Σε αυτό το

σηmicroείο έχει σηmicroασία να τονιστεί ο αmicroφίσηmicroος χαρακτήρας που έχει η γυναικεία ταυτότητα σε σχέση

microε τον αγροτικό χώρο και τις γεωργικές δραστηριότητες Από τη microια πλευρά οι γυναίκες θεωρούνται

φορείς της lsquoαυθεντικότηταςrsquo και συνεπώς βρίσκονται πιο κοντά στη lsquoφύσηrsquo και τις τοπικές

παραδόσεις ωθούmicroενες έτσι σε επιχειρηmicroατικές δράσεις όπως τους αγροτοτουριστικούς

συνεταιρισmicroούς που εmicroπορεύονται lsquoαγνάrsquo και lsquoφυσικάrsquo προϊόντα ταυτόχρονα όmicroως είναι και φορείς

της νεωτερικότητας αφού δρουν αυτόνοmicroα και ορθολογικά microέσα στην αγροτική αγορά εργασίας

ακόmicroη και όταν ασχολούνται microε εξωγεωργικές δραστηριότητες

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Οι σύγχρονες ελληνικές επιχειρήσεις ενώ αντιmicroετωπίζονται ως κεντρικός άξονας της

οικονοmicroίας δεν έχουν διερευνηθεί αναφορικά microε το πώς επιχειρηmicroατίες διαφορετικού φύλου και

ειδικότητας απαντούν στις προκλήσεις της αγοράς καινοτοmicroούν ή προσδένονται σε οικείες

microεθόδους παραγωγής υποτάσσονται στις επιταγές της οικονοmicroικής πολιτικής ή καταφεύγουν σε

στρατηγικές microε τις οποίες αναδιατάσσουν τις δυνάmicroεις τους

Το ζήτηmicroα της lsquoυποτέλειαςrsquo των γυναικών αποκτά καινούριες διαστάσεις microεταξύ των

επαγγελmicroατικά και οικονοmicroικά αυτοδύναmicroων επιχειρηmicroατιών και δεν αίρεται microε την

17

ανεξαρτητοποίησή τους στο βαθmicroό που η αναπαραγωγή του διαχωρισmicroού των οικογενειακών

σχέσεων συνεχίζει να διέπει όλα τα πεδία ζωής Οι γυναίκες επιχειρηmicroατίες αυτοπροσδιορίζονται microε

όρους οικογενειακών κυρίως ρόλων και διαπροσωπικών σχέσεων Οι έρευνες πεδίου από

κοινωνικούς επιστήmicroονες σε αστικές αλλά και πρώην αγροτικές περιοχές που αναπτύχθηκαν

τουριστικά καταδεικνύουν ότι η συmicroπεριφορά αυτών των γυναικών απορρέει από την ιδεολογική

παραδοχή ότι η γυναικεία εργασία σε επιχειρήσεις δεν εγγράφεται τόσο ως προσωπική επιλογή

όσο ως προέκταση των οικογενειακών καθηκόντων που πρέπει να φέρουν σε πέρας παράλληλα microε

και όχι σε βάρος των οικιακών φροντίδων (Galani- Moutafi 1993 Galani- Moutafi 1994 Νάζου

2003 Πετρονώτη 1995β) Η έννοια της ανόδου κατανοείται ως επινόηση λύσεων οι οποίες

συmicroφιλιώνουν τις επαγγελmicroατικές microε τις οικογενειακές υποχρεώσεις χωρίς να αποδεσmicroεύουν από

τους συmicroβατικούς γυναικείους ρόλους

Η microόδα η βιοmicroηχανία υποδηmicroάτων τα κοσmicroηmicroατοπωλεία και τα ινστιτούτα οmicroορφιάς τα

κοmicromicroωτήρια τα ξενοδοχεία ο τουρισmicroός και οι δηmicroόσιες σχέσεις συνιστούν ldquoεύκολεςrdquo περιοχές για

ανάπτυξη ενός επιχειρηmicroατικού ανανταγωνισmicroού microεταξύ των γυναικών Ο lsquoπαραδοσιακάrsquo

γυναικείος κόσmicroος γίνεται η αφετηρία από την οποία οι γυναίκες πορεύονται microε τον τρόπο τους

απαντώντας έτσι στην ανδρική εκδοχή της επιχειρηmicroατικότητας Ο γυναικείος επιχειρηmicroατικός

κόσmicroος γίνεται microrsquo αυτόν τον τρόπο ευκολότερα αποδεκτός

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ

Οι πολιτισmicroικά συγκροτηmicroένες έmicroφυλες σχέσεις και οι ιδεολογίες της σεξουαλικότητας

συνθέτουν τη βάση όχι microόνο για τον καταmicroερισmicroό εργασίας αλλά και για τη ρύθmicroιση ζητηmicroάτων

ιδιοκτησίας και microεταβίβασης της περιουσίας τα οποία συνιστούν παράγοντες κρίσιmicroης σηmicroασίας για

την τουριστική ανάπτυξη Όπως και στον αγροτικό χώρο έτσι και στις τουριστικές περιοχές σε

επίπεδο κοινωνικού συmicroβολισmicroού οι γυναίκες συχνά καταλαmicroβάνουν microια αmicroφίσηmicroη θέση η οποία

συνδυάζει τις δυνάmicroεις της παράδοσης και του εκmicroοντερνισmicroού Οι έmicroφυλες σχέσεις όχι microόνο

συmicroβάλλουν στη συγκρότηση του τουρισmicroού αλλά οι ίδιες διαmicroορφώνονται και

επανασυγκροτούνται στο πλαίσιο του τουρισmicroού (Γαλανή-Mουτάφη 2002)

Η έρευνα δείχνει ότι ο τουρισmicroός συχνά παρέχει νέες σηmicroαντικές πηγές εισοδήmicroατος και

απασχόλησης για τις γυναίκες (Castelberg-Koulma 1991 Ιακωβίδου 1991 Κασιmicroάτη Θανοπούλου

Τσάρτας 1995 Leontidou 1994 Μανώλογλου 1990 Stott 1985 Τσάρτας 1989 Τσάρτας 1991α

Τσάρτας 1991β Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου 1985) Το γεγονός αυτό έχει σηmicroαντικές

επιπτώσεις στις ζωές των γυναικών οι οποίες δεν απολάmicroβαναν ανέκαθεν το δικαίωmicroα πρόσβασης

στην αγορά εργασίας Βέβαια οι ευκαιρίες για εργασία στον τουριστικό τοmicroέα τείνουν να

περιορίζονται στα είδη εκείνα της εργασίας που αξιολογούνται ως πολιτισmicroικά laquoκατάλληλαraquo γιrsquo

αυτές Έτσι οι ερευνητές έχουν στραφεί στους τρόπους microε τους οποίους οι κανόνες της

σεξουαλικότητας ενδέχεται να περιορίζουν την πρόσβαση των γυναικών σε θέσεις εργασίας να

επιδρούν στην κοινωνικότητά τους microε τους τουρίστες και να καθορίζουν το είδος της εργασίας και

18

των κοινωνικών σχέσεων που τους αρmicroόζει να εmicroπλέκονται (Scott 1997) Οι έρευνες καταλήγουν

στα εξής συmicroπεράσmicroατα

1) Η microικρής κλίmicroακας τοπικά ελεγχόmicroενη τουριστική ανάπτυξη παρέχει σηmicroαντικές ευκαιρίες

απασχόλησης για τις γυναίκες διότι οι microικρές οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν συνέχεια της

οικογενειακής οικίας και η διαχείρισή τους προσλαmicroβάνεται ως επέκταση των οικιακών τους

καθηκόντων

2) Οι γυναίκες από τη στιγmicroή που συνεισφέρουν microε το εισόδηmicroά τους στους πόρους της οικιακής

οmicroάδας κερδίζουν γόητρο και αναγνώριση

3) Καθώς αυξάνεται το εισόδηmicroά τους αποκτούν microεγαλύτερη συmicromicroετοχή στις διαδικασίες λήψης

αποφάσεων στο νοικοκυριό καθώς και πρόσβαση στο δηmicroόσιο χώρο

Οι εργαζόmicroενες στον τουριστικό τοmicroέα γενικά εmicroφανίζουν ετερόγενεια και δεν πρέπει να

παρουσιάζονται ως οιmicroοιογενής ή αδιαφοροποίητη κοινωνική κατηγορία ΄Εχουν συνήθως

διαφορετικούς στόχους και υφίστανται διαφορετικούς περιορισmicroούς Τα ακαδηmicroαϊκά προσόντα και

η επαγγελmicroατική εmicroπειρία που ενδέχεται να έχουν πολλές από τις εργαζόmicroενες τις ωθούν να

αναζητούν θέσεις εργασίας ανάλογες από άποψη αmicroοιβής ευθυνών δεξιοτήτων και εκπαίδευσης

Οι γυναίκες όmicroως που απασχολούνται ως απλές εργαζόmicroενες ή συmicroβοηθούντα microέλη στην

οικογενειακή επιχείρηση δεν προωθούν τα ατοmicroικά οικονοmicroικά τους συmicroφέροντα αλλά υπηρετούν

οικmicroονοmicroικές στρατηγικές του νοικοκυριού Οι οικονοmicroικές ενασχολήσεις των γυναικών στον

τουρισmicroό η σχέση τους microε την ιδιοκτησία microέσω του θεσmicroού της προίκας τα πρότυπα του γάmicroου και

της microεταγαmicroήλιας εγκατάστασης που επηρεάστηκαν από την είσοδό τους στην τουριστική αγορά

εργασίας έθεσαν τους όρους για ποικίλες αλλαγές σε ενδο-οικιακό και δια-οικιακό επίπεδο (Galani-

Moutafi 1993 Galani- Moutafi 1994 Stott 1982) Ωστόσο οι αλλαγές που πραγmicroατοποιήθηκαν στην

οικονοmicroική και οικιακή ζωή των γυναικών δεν συνοδεύτηκαν από ανάλογες ιδεολογικές microεταβολές

ούτε άλλαξαν ο καταmicroερισmicroός εργασίας στα νοικοκυριά και οι πολιτισmicroικές αντιλήψεις που

προσδιορίζουν τη γυναικεία ταυτότητα

Οι οικογενειακές υποχρεώσεις που παραmicroένουν σταθερά lsquoευθύνηrsquo και lsquoυποχρέωσηrsquo της

γυναίκας δεν microπορούν εύκολα να συνδυαστούν microε δύο βασικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης

στον τουρισmicroό την εποχιακότητα και τη γεωγραφική microετακίνηση Οι γυναίκες καταλήγουν να

επιλέγουν εργασία που τους εξασφαλίζει σταθερότητα ή ελεγχόmicroενα ωράρια ώστε να microπορούν νrsquo

ανταπεξέλθουν στις πολλαπλές υποχρεώσεις τους

Οι εσωτερικές διαφοροποιήσεις στη διάρθρωση της υποδοmicroής των τουριστικών καταλυmicroάτων

είναι ένας παράγοντας που επηρεάζει καθοριστικά τα χαρακτηριστικά της απασχόλησης γενικά και

ειδικότερα της γυναικείας τα τελευταία είκοσι χρόνια Η κυριότερη διαφοροποίηση σχετίζεται microε την

αλmicroατώδη ανάπτυξη των τύπων καταλυmicroάτων που απαιτούν πολύ microικρότερο συντελεστή εργασίας

από τα κλασικού τύπου καταλύmicroατα (ξενοδοχεία) Αποτέλεσmicroα αυτού του φαινοmicroένου είναι η

στασιmicroότητα στην αγορά εργασίας ειδικευmicroένου προσωπικού στα πάσης φύσεως ξενοδοχειακά

καταλύmicroατα ενώ αντίθετα υπάρχει microια αύξηση τόσο της ανειδίκευτης εργασίας όσο και της

19

περιστασιακής microερικής ή και της άτυπης εργασίας Ένα πολύ υψηλό ποσοστό αυτού του είδους

της απασχόλησης στον ελληνικό τουριστικό τοmicroέα καλύπτεται από γυναίκες Η διχοτόmicroηση που

προκύπτει οδηγεί (ιδιαίτερα στα ξενοδοχεία) σε microια κατά φύλο κατανοmicroή των θέσεων εργασίας η

οποία αποκλείει ουσιαστικά τις γυναίκες από τις υψηλές επαγγελmicroατικές θέσεις

Ένα πρώτο συmicroπέρασmicroα στο οποίο καταλήγουν οι έρευνες είναι ότι οι γυναίκες εmicroφανίζουν microια

ανοδική τάση στις θέσεις εργασίας που απαιτούν ειδική microόρφωση και εmicroπειρία (τmicroήmicroα υποδοχής

και εξυπηρέτησης πελατών οικονοmicroικές υπηρεσίες κουζίνα) Παράλληλα όmicroως η παρουσία τους

είναι σαφώς υποβαθmicroισmicroένη στις θέσεις προΐσταmicroένων και διευθυντών τmicroηmicroάτων Επίσης έχουν

δηmicroιουργηθεί θέσεις απασχόλησης καθαρά laquoγυναικείεςraquo (καmicroαριέρες καθαρίστριες) Παρατηρείται

δηλαδή ένας σαφής διαχωρισmicroός κατά φύλο στις θέσεις εργασίας στα ξενοδοχεία αν και

διαφαίνονται σαφείς τάσεις βελτίωσης αυτής της κατάστασης που σχετίζονται microε τη νοmicroοθεσία

Ιδιαίτερα σηmicroαντική εmicroφανίζεται η παρουσία των γυναικών επιχειρηmicroατιών στο χώρο των

ενοικιαζόmicroενων δωmicroατίων Αυτή η ιδιαίτερη microορφή αυτοαπασχόλησης συνδυάζει αφενός τη microικρού

microεγέθους οικογενειακή επιχείρηση και αφετέρου την παράλληλη απασχόληση στο σπίτι ή στην

αγροτική εκmicroετάλλευση αποτελεί δε ένα τυπικό microοντέλο τουριστικής επιχείρησης στην ύπαιθρο και

ιδιαίτερα στις νησιωτικές περιοχές (Kousis 1989) Το επάγγελmicroα της ξεναγού είναι επίσης ένα

παραδοσιακά lsquoγυναικείοrsquo επάγγελmicroα

Το γενικό συmicroπέρασmicroα που προκύπτει από τις εmicroπειρικές έρευνες είναι ότι η σηmicroαντική

αύξηση των εισοδηmicroάτων των γυναικών που εmicroπλέκονται στην τουριστική αγορά εργασίας δεν έχει

επιφέρει σηmicroαντική βελτίωση των συνθηκών εργασίας αυτών των γυναικών ούτε έχει αλλάξει

δραmicroατικά τις ταυτίσεις τους microε το χώρο του σπιτιού και το νοικοκυριό (Νάζου 2003 Stott 1979

Τσάρτας 1993)

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ METANAΣTEYΣH

Η παράmicroετρος του φύλου στην κατανόηση του microεταναστευτικού φαινοmicroένου ήρθε στην

επιφάνεια την τελευταία δεκαετία ∆ιάφορες διαστάσεις των έmicroφυλων σχέσεων όπως ο

διαχωρισmicroός της εργασίας σε αmicroοιβόmicroενη και microη το θέmicroα της πλήρους ή microερικής απασχόλησης οι

σχέσεις εξουσίας microέσα στην οικογένεια αποτελούν στοιχεία των δοmicroικών δυνάmicroεων που οδηγούν

στην microετανάστευση Μέχρι πρόσφατα οι γυναίκες ήταν απούσες από το σώmicroα των επιστηmicroονικών

εργασιών που αναλύουν τη microετανάστευση εξαιτίας της έmicroφασης στην αντρική microετανάστευση και του

γεγονότος ότι οι γυναίκες εmicroφανίζονταν ως απλές συνοδοί των αντρώνσυζύγων που microετακινούνταν

για οικονοmicroικούς λόγους

Σήmicroερα όπως διαπιστώνουν πολλοί ερευνητές microια microεγάλη microερίδα γυναικών ταξιδεύουν microόνες

σε αναζήτηση καλύτερων συνθηκών εργασίας και αντιmicroετωπίζουν την επαγγελmicroατική ανασφάλεια

και την εκmicroετάλλευση από τους εργοδότες τους (Alipranti Fakiolas 2003 Βεντούρα 1993

Cavounidis 2003 Iossifides 1997 Μουσούρου 1991 Πετρινιώτη 1993 Πετρονώτη 1998

Πουλοπούλου-Εmicroκε 1990 Ρυλmicroόν 1993 Tastsoglou Hadjicostandi 2003 Ψηmicromicroένος 1995) Ένα

20

microεγάλο τmicroήmicroα αυτής της microερίδας των γυναικών εργαζοmicroένων ασχολείται microε την οικιακή εργασία

γεγονός που προσδίδει ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό στις χώρες υποδοχής οικονοmicroικών

microεταναστών στη Νότια Ευρώπη (Βαλέντσια 1995 Κούρτοβικ 1998 Lazaridis 1999 Lazaridis

Wickens 1999 Lazaridis Psimmenos 2000 Λαζαρίδου 1995 Τόπαλη 2001) Οι γυναίκες

microετανάστριες εργάζονται ως ανειδίκευτο δυναmicroικό παρά τις πιστοποιηmicroένες ικανότητές τους ενώ η

απροθυmicroία των εργοδοτών τους να τις ασφαλίσουν έχει αρνητικές συνέπειες στην ανανέωση των

νόmicroιmicroων αδειών παραmicroονής τους στη χώρα Επιπρόσθετα ένα υψηλό ποσοστό των γυναικών

microεταναστριών εισέρχονται στη χώρα διαmicroέσου οργανωmicroένων δικτύων σωmicroατεmicroπορίας και

οδηγούνται στην πορνεία στελεχώνοντας τη σεξουαλική βιοmicroηχανία Οι γυναίκες αυτές αποτελούν

νέες ldquoεξωτικέςrdquo έλξεις και γίνονται αντιληπτές ως εmicroπόρευmicroα microαζικής κατανάλωσης καθώς

προωθούνται και εκπορνεύονται microε τη χρήση βίας και εξαναγκασmicroού Πολλές απ τις εν λόγω

microετανάστριες γυναίκες έζησαν και ζουν στα όρια της φυσικής επιβίωσης και συχνά κάτω από τα

όρια αυτά Επίσης χάρη στο καθεστώς βίας και εξαναγκασmicroού υποχρεώνονται να ικανοποιούν

κάθε είδους απαιτήσεις Οι γυναίκες αυτές έχουν αντιmicroετωπιστεί ως lsquoεγκληmicroατίεςrsquo παρά ως άτοmicroα

microε δικαιώmicroατα και αυτό συmicroβαίνει διότι--σύmicroφωνα microε τους ερευνητές--οι γυναίκες lsquoθυmicroατοπιούνταιrsquo

και τιmicroωρούνται για τη δράση τους ενώ το οργανωmicroένο έγκληmicroα της διακίνησης σωmicroατεmicroπορίας

δεν τιmicroωρείτα Κάτω από τέτοιες συνθήκες η κοινωνική τους ζωή περιορίζεται και εmicroποδίζεται η

κοινωνική τους ενσωmicroάτωση Ωστόσο παρά την ύπαρξη πολλών δυσκολιών που αντιmicroετωπίζουν

τελικά ένα microεγάλος αριθmicroός των γυναικών αυτών κατορθώνει και επιβιώνει οικονοmicroικά και

κοινωνικά (Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 Karakatsanis Swarts 2003 Poulopoulos-Emke

2003 Psimmenos 2000)

Οι προσεγγίσεις των ζητηmicroάτων που συνδέουν τη microετανάστευση microε τη διεθνή σωmicroατεmicroπορία

συmicroπληρώνουν τις λιγοστές microελέτες οι οποίες σχετίζονται microε την πορνεία και τη σεξουαλική

εργασία (Λάζος 2002) Οι περισσότερες έχουν επηρεαστεί κατά κύριο λόγο από τη ριζοσπαστική

φεmicroινιστική άποψη περί σεξουαλικότητας η οποία προσλαmicroβάνει τις γυναίκες ως σεξουαλικά

θύmicroατα από τη στιγmicroή που υφίστανται την αντικειmicroενοποίηση και την εmicroπορευmicroατοποίηση των

σωmicroάτων τους Ελάχιστες έρευνες προσανατολίζονται στην κατεύθυνση περισσότερο

φιλελεύθερων απόψεων σύmicroφωνα microε τις οποίες οι ίδιες οι γυναίκες συνιστούν σεξουαλικά δρώντα

υποκείmicroενα τα οποία διαχειρίζονται και ελέγχουν τις σχέσεις εξουσίας προς όφελός τους

Οι microετανάστριες είναι γυναίκες όλων των ηλικιών φυλών και εθνικοτήτων Μερικές από αυτές

κατέχουν νόmicroιmicroες άδειες παραmicroονής ενώ άλλες παραmicroένουν για microεγάλο χρονικό διάστηmicroα

ακαταχώρητες ως microόνιmicroοι κάτοικοι σε microητρώα εργασίας Από τα επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα

προκύπτει ότι το ελληνικό κράτος πολύ δύσκολα επιτρέπει σrsquo αυτές τις γυναίκες και τις οικογένειές

τους να ζήσουν και να εργαστούν microε αξιοπρέπεια Αποτελούν δε ένα είδος lsquoυπο-προλεταριάτουrsquo

προς εκmicroετάλλευση άσχετα αν απασχολούνται στο καθάρισmicroα του σπιτιού στην φύλαξη παιδιών

και ηλικιωmicroένων ή στην οικοδοmicroή Ο αποκλεισmicroός και η περιθωριοποίηση των microεταναστριών

γυναικών αναπαράγονται σε καθηmicroερινή βάση και microε περίπλοκους τρόπους και σε συmicroβολικό

21

επίπεδο καθώς γίνονται αντιληπτές microέσα από στερεοτυπικούς ρόλους ως laquoπόρνεςraquo ή

laquoυπηρέτριεςraquo

Αν η συmicromicroετοχή των νόmicroιmicroων microεταναστριών στην ελληνική αγορά εργασίας είναι περιορισmicroένη

από την άποψη των πολιτικών νοmicroικών και πολιτειακών τους δικαιωmicroάτων και εξαρτάται από το

χρώmicroα του δέρmicroατός τους ή την καταγωγή τους οι ακαταχώρητες σε microητρώα γυναίκες

microετανάστριες χωρίς άδειες εργασίας είναι πιο τρωτές από όλους τους άλλους εργαζόmicroενους Αυτές

ζουν microια πολύ δύσκολη ζωή η οποία είναι θεσmicroοθετηmicroένη microε όρους πολιτισmicroικού κοινωνικού και

πολιτικού lsquoapartheidrsquo (Μαράτου-Αλιπράντη 1994 Glavanis 1995 Λιάκος 1998)

Είναι σηmicroαντικό να αναφερθεί στο σηmicroείο αυτό ότι οι περισσότεροι από τους κοινωνικούς

επιστήmicroονες επισηmicroαίνουν την αναγκαιότητα να microελετηθούν οι microεταναστάτριες εργαζόmicroενες ως

διαφοροποιηmicroένη και όχι ως οmicroοιογενής κοινωνική κατηγορία ώστε να δοθεί έmicroφαση στις ιδιαίτερες

εργασιακές τους εmicroπειρίες και στις αντιλήψεις τους για το νέο πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο

εντάσσονται microέσω της εργασίας Έτσι θα προκύψει microια ουσιαστική γνώση για τις lsquoάλλεςrsquo γυναίκες

που διεκδικούν χώρο στην αγορά εργασίας και εmicroφανίζονται όλο και συχνότερα να πλαισιώνουν

την οικιακή οmicroάδα συνήθως ως ως έmicromicroισθες οικιακοί βοηθοί

Γενικά σε microια κοινωνία όπως η ελληνική στην οποία οι Ελληνίδες microορφώνονται και

συmicromicroετέχουν στην αγορά εργασίας το αίτηmicroα για microετανάστριες εργαζόmicroενες έχει προβληθεί ως

επιτακτική ανάγκη και έχει συmicroβάλει στην ldquoθηλυκοποίησηrdquo (feminization) της microετανάστευσης στη

χώρα Καθώς όλο και περισσότερες Ελληνίδες αφήνουν το σπίτι και τα οικιακά προκειmicroένουν να

εργαστούν και να συmicromicroετέχουν στη δηmicroόσια ζωή απορρίπτοντας ή αmicroφισβητώντας την έmicroφυλη

φύση των ρόλων τους και την ταύτισή τους microε τον οικιακό χώρο τείνουν να στηρίζονται στις

εργασίες των microεταναστριών που αναλαmicroβάνουν τη φροντίδα σπιτιού των παιδιών και των

ηλικιωmicroένων

ΕΜΜΙΣΘΗ ΟΙΚΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΡΙΕΣ

Η έmicromicroισθη οικιακή εργασία αποτελεί έναν ερευνητικό τοmicroέα που έχει απασχολήσει ελάχιστα

τους κοινωνικούς επιστήmicroονες στην Ελλάδα (Βαλέντσια 1995 Lazaridis 1999 Λαζαρίδου 1995

Τόπαλη 2001) Οι αναφορές πάνω στο θέmicroα είναι αποσπασmicroατικές ενώ στην πλειοψηφία τους

οι έρευνες είναι κοινωνιολογικές Σε θεωρητικό επίπεδο η microελέτη της οικιακής εργασίας

παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω των ιδιαιτεροτήτων που την καθιστούν ιδανικό

περιβάλλον για την παρατήρηση της αλληλοδιαπλοκής φύλου συγγένειας κοινωνικής τάξης και

εθνοτικής ταυτότητας Πρόκειται για εργασία microε έντονη έmicroφυλη διαφοροποίηση (εργασία

γυναικών και εργασιακή σχέση που θεωρείται πως αναπτύσσεται κυρίως ανάmicroεσα σε γυναίκες)

και εργασία που λαmicroβάνει χώρα στον ιδιωτικό χώρο του σπιτιού και συχνά συνδέεται microε τη

φροντίδα των παιδιών και άλλων microελών της οικογένειας Επιπλέον πρόκειται για εργασιακή

σχέση την οποία χαρακτηρίζει έντονη ταξική ανισότητα (εργασία που αναλαmicroβάνουν άτοmicroα microε

22

χαmicroηλό status και έχει χαmicroηλές αποδοχές για τα microεσοαστικά ή microεγαλοαστικά στρωmicroάτων)

Τέλος η οικιαική εργασία επιτελείται συνήθως από οmicroάδες οικονοmicroικών microεταναστών

Στην Ελλάδα η έmicromicroισθη οικιακή εργασία είναι laquoφυλετικοποιηmicroένηraquo αποτελεί δηλαδή

εργασία που προορίζεται για οmicroάδες microε διαφορετική πολιτισmicroική ταυτότητα Ο τύπος εργασίας

που συναρτάται microε την παροχή προσωπικών υπηρεσιών προσελκύει σήmicroερα εργαζόmicroενες

γυναίκες microετανάστριες Πολλές microελέτες πάνω στην οικιακή εργασία επικεντρώνονται σε οmicroάδες

των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo microεταναστών και αφορούν χώρες και πολιτισmicroικά περιβάλλοντα microε

ισχυρές οικονοmicroίες Σε τέτοιες συνθήκες ο ρατσισmicroός αποτελεί στοιχείο έντασης και

επισηmicroαίνεται από οργανώσεις και συνδικάτα οικιακών βοηθών ως ένα από τα βασικά σηmicroεία

πάλης Στην Ελλάδα όπως άλλωστε στο microεγαλύτερο microέρος του δυτικού κόσmicroου η έmicromicroισθη

οικιακή εργασία γίνεται αντιληπτή ως εργασία χωρίς status κίνητρα (για επαγγελmicroατική εξέλιξη)

ασφάλεια και αναγνώριση Η παρουσία οικιακών βοηθών microέσα στην οικιακή οmicroάδα αποτελεί

κοινό τόπο σε σπίτια της Αθηναϊκής microεσαίας τάξης Οι οικιακές βοηθοί προέρχονται από τις

Φιλιππίνες την Πολωνία την Ουκρανία τη Ρωσία ενώ η πλειοψηφία των Αλβανών

microεταναστών εργάζεται σε ελληνικά νοικοκυριά

Το πλαίσιο των διαπολιτισmicroικών συναντήσεων microεταξύ lsquoεντόπιωνrsquo (ελλήνων) και lsquoάλλωνrsquo

(microεταναστριών) το οποίο καθορίζεται από τη ζήτηση και προσφορά έmicromicroισθης οικιακής εργασίας

δηmicroιουργεί τους όρους πρόσληψης των lsquoξένωνrsquo την παγίωση στερεοτύπων και τη διαmicroόρφωση

ενός συνόλου σηmicroασιοδοτήσεων που αφορά τόσο τις microετανάστριες ως laquoοικιακές βοηθούςraquo όσο

και την έννοια της laquoέmicromicroισθης οικιακής εργασίαςraquo αλλά και γενικότερα τις έννοιες της

οικιακότητας της συγγένειας και της εθνικής ταυτότητας

Οι περιπτώσεις των Φιλιππινέζων των Αλβανίδων των Πολωνέζων και γενικότερα των

γυναικών microεταναστριών στην Ελλάδα συνιστούν ένα σηmicroαντικό πεδίο έρευνας των κοινωνικών

επιστηmicroών Οι γυναίκες microετανάστριες αποτελούν ένα microεγάλο αριθmicroητικά κοmicromicroάτι των

microεταναστών που δέχεται τις τελευταίες δύο δεκαετίες η χώρα και οι πρακτικές τους σε διάφορα

πολιτισmicroικά πλαίσια microεταβάλλουν το ελληνικό αστεακό τοπίο (ίδρυση νέων εκκλησιών νέου

τύπου εργασιακή απασχόληση νέου τύπου οικογενειακές σχέσεις) Ιδιαίτερη ερευνητική έmicroφαση

θα microπορούσε να δοθεί επίσης στην βιωmicroατική εmicroπειρία των ΕλλήνωνΕλληνίδων και τις microεταξύ

τους σχέσεις και αναπαραστάσεις της δικής τους ταυτότητας ενόψει της παρουσίας των

laquoάλλωνraquo Ανθρωπολόγοι που έχουν πραγmicroατοποιήσει και τις πιο ενδιαφέρουσες έρευνες

σχετικά microε microετανάστριες γυναίκες οικιακές βοηθούς (Τόπαλη 2001) παρατηρούν ότι οι σχετικά

περιορισmicroένες σε αριθmicroό microελέτες για microεταναστριες οικιακές βοηθούς επικεντρώθηκαν στην

πλειοψηφία τους στην προσέγγιση της οικιακής εργασίας microέσα από το πρίσmicroα των δυτικών

υποκειmicroένων (επιστηmicroόνων και εργοδοτών) και όχι των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo οικιακών βοηθών

Οπότε περισσότερες ερευνητικές εργασίες που θα είχαν ως αντικείmicroενο την έmicromicroισθη οικιακή

εργασία από τη σκοπιά των lsquoάλλωνrsquo γυναικών θα πλούτιζαν πραγmicroατικά την επιστηmicroονική

γνώση σrsquo αυτό τον τοmicroέα Επίσης κατά την εκτίmicroηση ορισmicroένων ερευνητών παραmicroένουν

23

ανοιχτά προς διερεύνηση ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας

όπως αυτή βιώνεται από άλλες πολιτισmicroικές οmicroάδες αλλά και από ελληνίδες οικιακές βοηθούς

Τέλος ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας από τη σκοπιά των

εργοδοτριών που προέρχονται από διαφορετικά κοινωνικά στρώmicroατα αλλά και microε τη

συγκρότηση των στρωmicroάτων αυτών microέσα από την έmicromicroισθη οικιακή εργασία συνιστούν

microελλοντικές ερευνητικές προκλήσεις

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ

Οι κοινωνιολογικές και ανθρωπολογικές θεωρήσεις που συνδέουν τον κατά φύλα καταmicroερισmicroό

εργασίας microε τις νέες τεχνολογίες τονίζουν ότι η διαδικασία ταύτισης των ανδρών microε τις τεχνικές

γνώσεις και επιδεξιότητες ενισχύεται και νοmicroιmicroοποιείται από την ιδεολογία του φύλου που συνδέει

την αρρενωπότητα microε τη microηχανή τη microυϊκή δύναmicroη τη δύσκολη και ldquoβρώmicroικηrdquo δουλειά τη σύνθετη

κατασκευή τη σταθερή παρουσία σrsquo ένα συγκεκριmicroένο χώρο και για ένα συγκεκριmicroένο χρονικό

διάστηmicroα τη συγκέντρωση της προσοχής σrsquo ένα αντικείmicroενο καθώς και την αναλυτική και

ορθολογική σκέψη Οι γυναίκες αντιθέτως προσλαmicroβάνονται ως εύθραυστες η δε θηλυκότητά τους

συνδέεται microε τις αισθήσεις και τα αισθήmicroατα και ταυτίζεται microε τη φύση τη γη και το ανθρώπινο

σώmicroα που παράγουν καρπούς και ανθρώπους (Κανελλόπουλος 1989 Σακέλλης 1989 Στρατηγάκη

1996)

Η microηχανοποίηση της παραγωγής και η εφαρmicroογή της πληροφορικής τεχνολογίας στις

επιχειρήσεις φαίνεται ότι εξυπηρεί τις ανάγκες microιας κοινωνικής κατηγορίας των ανδρών για

ενίσχυση της υπεροχή τους απέναντι στις γυναίκες Με την ανάπτυξη όmicroως της πληροφορικής

διαπιστώθηκε ότι πολλές γυναίκες επιστρέφουν στο σπίτι τους και εργάζονται microε αmicroοιβή εκεί ενώ

άλλες microπορούν να διαλέξουν βολικά και microειωmicroένα ωράρια εργασίας για να ανταποκριθούν

καλύτερα στις δουλειές το σπιτιού και στη φροντίδα παιδιών συζύγων και ηλικιωmicroένων συγγενών

Ωστόσο οι περισσότεροι ερευνητές συmicroφωνούν ότι τέτοιες διευκολύνσεις σηmicroαίνουν αποδοχή ενός

υποβαθmicroισmicroένου περιεχοmicroένου εργασίας και έλλειψη κάθε προοπτικής εξέλιξης τη στιγmicroή που

αντίθετα οι άνδρες καταλαmicroβάνουν θέσεις microε αναβαθmicroισmicroένο περιεχόmicroενο εργασίας το οποίο

δηmicroιούργησε η πληροφορική Από αυτήν την άποψη η τεχνολογία δεν φαίνεται να είναι ουδέτερη

απέναντι στα δύο φύλα microάλιστα υποστηρίζει αντιλήψεις που ισχυροποιούν διακρίσεις σε lsquoγυναικείαrsquo

και lsquoαντρικάrsquo επαγγέλmicroατα διακρίσεις microε πολλαπλές συνέπειες ως προς την πρόσβαση στην

αγορά εργασίας τις ίσες αmicroοιβές και την επαγγελmicroατική εξέλιξη σε ανώτερα κλιmicroάκια (Κοσmicroαράς

1989 Μαρmicroατάκη-Μόλχο 1989 Στρατηγάκη 1987α Στρατηγάκη 1987β Στρατηγάκη 1989α

Στρατηγάκη 1989β Τζεπόγλου 1989)

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΚΕΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

24

Μέσα από την παρουσίαση των συναρτώmicroενων microε το φαινόmicroενο της γυναικείας εργασίας

στην Ελλάδα κεντρικών ζητηmicroάτων--έτσι όπως αυτά προκύπτουν από την επιστηmicroονική τους

διερεύνηση--microπορούν να διαπιστωθούν ορισmicroένες ελλείψεις και microερικά προβλήmicroατα σrsquo ότι

αφορά τους τρόπους προσέγγισης και ερmicroηνείας του όλου θέmicroατος

Καταρχήν στο microεγαλύτερο microέρος αυτών των microελετών κυριαρχεί η έmicroφαση στην ερmicroηνεία

των ποσοτικών στοιχείων της στατιστικής υπηρεσίας γεγονός που δηmicroιουργεί προβλήmicroατα στον

τρόπο αντιmicroετώπισης της κοινωνικής κατηγορίας laquoεργαζόmicroενες γυναίκεςraquo Απουσιάζουν οι

ποιοτικές microέθοδοι ανάλυσης τα υποκείmicroενα και οι βιοϊστορίες τους ο λόγος τους τα

συναισθήmicroατά τους και η συστηmicroατική παρακολούθηση των καθηmicroερινών εργασιακών τους

πρακτικών που συνήθως εξετάζονται κατά τη διάρκεια επιτόπιων ερευνών ανθρωπολογικού

χαρακτήρα Απουσιάζει δηλαδή στις περισσότερες περιπτώσεις η ίδια η σκοπιά των γυναικών

για την εργασιακή τους εmicroπειρία ενώ κυριαρχεί ο λόγος και οι ιδεολογικές τοποθετήσεις των

ερευνητών Απόρροια αυτών των απουσιών αποτελεί το γεγονός ότι στο όνοmicroα της καθιέρωσης

της ισότητας microεταξύ ανδρών και γυναικών διαφαίνεται η τάση θεώρησης των laquoεργαζόmicroενων

γυναικώνraquo ως ενιαία και οmicroοιογενής κατηγορία Οι γυναίκες που εργάζονται όmicroως δεν είναι ίσες

microεταξύ τους ούτε ως προς την κοινωνική προέλευση ούτε ως προς το εκπαιδευτικό lsquoκεφάλαιοrsquo

το οποίο φέρουν ή την οικογενειακή τους κατάσταση Ούτε επίσης έχουν τα ίδια κίνητρα που τις

ωθούν να εργαστούν ή να εγκαταλείψουν τη δουλειά τους Η γυναικεία εργασία συχνά εξετάζεται

ανεξάρτητα από το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο εmicroφανίζεται και

σπάνια συναρτάται microε microια προβληmicroατική για τα κοινωνικά στρώmicroατα στα οποία εντάσσονται οι

εργαζόmicroενες γυναίκες

Ένα άλλο προβληmicroατικό σηmicroείο των ερmicroηνευτικών προσεγγίσεων κοmicroβικό ως προς την

κατανόηση των εννοιών και των αναλυτικών εστιάσεων είναι το θέmicroα των όρων και των

ορισmicroών που χρησιmicroοποιούν οι ερευνητές για να περιγράψουν τις διαφορετικές εργασιακές

εmicroπειρίες των γυναικών Συνήθως χρησιmicroοποιούνται όροι εννοιολογικά αδιευκρίνιστοι όπως για

παράδειγmicroα laquoεργασίαraquo και laquoαπασχόλησηraquo Η χρήση του όρου laquoγυναικεία απασχόλησηraquo ή

laquoεργασίαraquo συνδέεται microε την ιδεολογία της γυναικείας απελευθέρωσης την πολιτισmicroική microορφή

της ελληνικής οικογένειας και την προβληmicroατική για την οικονοmicroική ανάπτυξη της χώρας

Ανάλογα προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται και εξαιτίας της χρήσης γενικευτικών αφαιρετικών

κατηγοριών όπως laquoεργαζόmicroενεςraquo και laquoάνεργεςraquo Τα πράγmicroατα περιπλέκονται ακόmicroη

περισσότερο όταν γίνεται χρήση των ορισmicroών των στατιστικών υπηρεσιών όπως laquomicroισθωτόςraquo

laquoαυτοαπασχολούmicroενοςraquo laquoνοικοκυράraquo laquoεπιχειρηmicroατικήraquo δράση laquoεισόδηmicroαraquo--ορισmicroών

δηλαδή που δεν microπορούν να ανταποκριθούν στο εννοιολογικό περιεχόmicroενο της γυναικείας

εργασίας Από αυτή την άποψη δεν microπορεί να φωτιστεί το ζήτηmicroα της κατασκευής της έmicroφυλης

ταυτότητας microέσα από την εργασιακή εmicroπειρία ούτε microπορούν να αναδειχθούν οι ποικίλες πτυχές

microιας προβληmicroατικής που διαπλέκουν το επάγγελmicroα microε την γυναικεία ταυτότητα την οικογένεια

και το γάmicroο στη σύγχρονη ελληνική πολιτισmicroική πραγmicroατικότητα

25

Τέλος κρίνεται απαραίτητος ο διάλογος στο πλαίσιο εmicroπειρικών ερευνών microεταξύ

επιστηmicroόνων από διαφορετικούς κλάδους των Κοινωνικών Επιστηmicroών προκειmicroένου να

επιτευχθεί microια ολοκληρωmicroένη και σφαιρική προσέγγιση του φαινοmicroένου της γυναικείας εργασίας

στα συνεχώς microεταβαλλόmicroενα πολιτισmicroικά περιβάλλοντα των αστικών και αγροτικών περιοχών

ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αβδελά Ε 1986 lsquoΠοιές δουλειές παίρνουν οι γυναίκεςrsquo ∆ίνη 160-61

Αβδελά Ε 1987α lsquo Η ισότητα στη ∆ηmicroόσια ∆ιοίκηση παλιές πρακτικές microε νεωτερικό microανδύαrsquo

∆ίνη 256-62

Αβδελά Ε 1987β lsquoΜισθωτές Σχέσεις και Φυλετικός Καταmicroερισmicroός της Εργασίας Οι Γυναίκες

∆ηmicroόσιοι Υπάλληλοι στην Ελλάδα στο Πρώτο Μισό του Αιώναrsquo Μνήmicroων τοmicro ΙΙ234-246

Αβδελά Ε 1988α lsquoΗ θέση της ∆ασκάλας Λόγοι και αντίλογοι σrsquo ένα microεσοπολεmicroικό

επαγγελmicroατικό έντυποrsquo ∆ίνη 3 46-53

Αβδελά Ε 1988β lsquoΣτοιχεία για την εργασία των γυναικών στο Μεσοπόλεmicroο Όψεις και Θέσειςrsquo

Στο Βενιζελισmicroός και Αστικός Εκσυγχρονισmicroός Πανεπιστηmicroιακές Εκδόσεις Κρήτης

Αβραmicroίδου Α 2001 Ευέλικτες microορφές απασχόλησης και ανισότητες στον εργασιακό χώρο

Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ

httpwwwKethigr)

Αθανασιάδου Χ Σ Πετροπούλου Γ Μιmicroίκου 2001 Οι συνθήκες της γυναικείας απασχόλησης

στην Ελλάδα1980-2000 Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο

στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 1999 Η οικογένεια στην Αθήνα οικογενειακά πρότυπα και συζυγικές

πρακτικές Αθήνα ΕΚΚΕ

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 2001 Η συmicromicroετοχή των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην

Ελλάδα Μια πρώτη προσέγγιση Εισήγηση στο Συνέδριο Γυναίκες και Επιστήmicroη Τάσεις και

Προοπτικές στην Ευρώπη Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκη 15-16 Μαρτίου

Αυδή- Καλκάνη Ι 1978 Η επαγγελmicroατικά εργαζόmicroενη Γυναίκα Αθήνα Παπαζήσης

Αυδή - Καλκάνη Ι 1989 Φεmicroινισmicroός και εργασίαστην Ελλάδα σήmicroερα Αθήνα Νέοι Καιροί

Βαΐου Ν 1987α lsquo Ελαστικό ωράριο ανελαστικές ανάγκεςrsquo Κάπα 16 25-26

Βαΐου Ν 1987β lsquoΆτυπες εργασιακές σχέσεις ή πώς κατασκευάζεται η ευελιξίαrsquo Κάπα 17 23-

24

Βαϊου Ν Μ Στρατηγάκη 1989 lsquoΗ εργασία των γυναικών Ανάmicroεσα σε δύο κόσmicroουςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4015-23

Βαΐου Ν 1989 lsquoΟ τόπος δουλειάς και το σπίτι Κατά φύλο καταmicroερισmicroοί εργασίας στη

διαδικασία ανάπτυξης της Αθήναςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)81 ndash 90

Βαΐου Ν 1991 lsquoΟ χώρος των γυναικών σrsquo έναν ανδρικό κόσmicroοrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash

48 15 ndash 17

26

Βαΐου Ν Στρατηγάκη Μ Χρονάκη Ζ 1991 lsquoΑmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι Μια γυναικεία

δουλειά και microια ιδεολογίαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45 47-53

Βαΐου Ν Χ Γολέmicroης Λ Λαmicroπριανίδης Κ Χατζηmicroιχάλης Ζ Χρονάκη 1996 Άτυπες microορφές

βιοmicroηχανικής παραγωγής-εργασίας και αστικός χώρος στο ΠΣΠ Αθήνα ΓΓΕΤ

Βαϊου Ν και Κ Χατζηmicroιχάλης 1997 Με τη ραπτοmicroηχανή στην κουζίνα και τους Πολωνούς στους

αγρούς Πόλεις περιφέρειες και άτυπη εργασία Αθήνα Εξάντας

Βλαχούτσικου Χ Α Μπαχαροπούλου- Κούλη 1991 lsquolaquoΝα χαρώ κι εγώ το σπίτι microου και το

κλειδί από τα microέσαraquo Γυναίκες και κατανάλωση σrsquo ένα χωριό της Βοιωτίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45

94-100

Vernier B 2001 H Kοινωνική Γένεση των Aισθηmicroάτων Πρωτότοκοι και Yστερότοκοι στην

Kάρπαθο Aθήνα Αλεξάνδρεια

Βουτυράς Σ 1981 Η Γυναίκα στη Μισθωτή εργασία Αθήνα Παπαζήσης

Βουτυράς Σ 1987 Μητρικός microισθός επαναστατική προοπτική ή οπισθοδρόmicroηση στην ισότητα

των φύλων ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Γαβριήλ Α 1989 lsquoΗ συmicroβολή του Σχολικού Επαγγελmicroατικού Προσανατολισmicroού στην

προετοιmicroασία των γυναικών για επαγγέλmicroατα που έχουν σχέση microε τις νέες τεχνολογίεςrsquo Στο Μ

Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για

τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1985 ∆ικαιώmicroατα και υποχρεώσεις της εργαζόmicroενης γυναίκας στην

microισθωτή εργασία Αθήνα

Γεωργακοπούλου Ν Β 1998 Ευελιξίες της εργασίας amp Γυναικεία απασχόληση στον τραπεζικό

τοmicroέα Πλαίσιο Προσέγγισης Βασικές Τάσεις και Προοπτικές ΙΝΕΟΤΟΕ

Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου Α 1986 lsquoΕργασία και γυναικεία απελευθέρωση ένας ισχυρός

αντίλογος στο στον φεmicroινιστικό συντηρητισmicroόrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 22-24

∆ασκαλάκης ∆ 1995 Η ρύθmicroιση των ευέλικτων microορφών απασχόλησης και οργάνωσης του

χρόνου εργασίας Αθήνα ndash Κοmicroοτηνή εκδ Σάκκουλα

∆έδε Ι 1995 lsquoΕπαγγελmicroατικές προοπτικές για τις γυναίκες στις αγορές της Ε Ε Μεταξύ

αποκλεισmicroού και ανέλιξηςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 86 179-191

∆ήmicroου Α 1989 lsquoΗ microερική απασχόληση Ένα γυναικείο φαινόmicroενο της αγοράς εργασίαςraquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4055 ndash 60

∆ουκάκης Ν Λ 1988 Εργασιακές Σχέσεις Οικονοmicroία και θεσmicroοί Αθήνα Οδυσσέας

∆ουλκέρη Τ 1986 Η συmicromicroετοχή της ελληνίδας στην οικογένεια και στην εργασία

ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

∆ουλκέρη Τ 1994 Ισότητα των φύλων στις εργασιακές σχέσεις Αθήνα Παπαζήσης

Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Η επαγγελmicroατική εξέλιξη των γυναικών στις τράπεζες

Αθήνα ΟΤΟΕ

27

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988α Γυναικεία απασχόληση Σύνοψη πρώτων

αποτελεσmicroάτων Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική

Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988β Η ∆οmicroή της Γυναικείας Απασχόλησης και η

Επαγγελmicroατική ∆ραστηριοποίηση των Γυναικών Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των

Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ηλιού Μ 1988 lsquoΟι γυναίκες πανεπιστηmicroιακοί εξέλιξη της θέσης τους ή στασιmicroότηταrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 70 3-23

Θανοπούλου Μ 1992 Η Γυναικεία Απασχόληση ή Εργασία στην Ελλάδα Κύριες Τάσεις και

Κατευθύνσεις της Μεταπολεmicroικής Βιβλιογραφίας Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη ΙV Αθήνα ΕΚΚΕ

Θανοπούλου Μ Ε Φρονίmicroου Β Τσιλιmicroιγκάκη 1997 Αποφυλακιζόmicroενες γυναίκεςΤο δικαίωmicroα

στην Επαγγελmicroατική επανένταξη ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Θανοπούλου Μ Β Κωτσοβέλου amp Ρ Παπαρούνη 1999 lsquoΗ σχέση επαγγελmicroατικής και

οικογενειακής ζωής των γυναικών διερεύνηση της ελληνικής βιβλιογραφίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 40

91-101

Ιγγλέση Χ 1990 Πρόσωπα Γυναικών Προσωπεία Συνείδησης Αθήνα Οδυσσέας

Ιγγλέση Χ 1996 Γυναικείες σπουδές και ταυτότητες φύλου Ένα παράδειγmicroα από τη σκοπιά της

ψυχολογίας Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Ιωακείmicroογλου Η Ο Καmicroινιώτη Α Κωστάκη Θ Σκοπελίτου 1998 lsquoΕκπαίδευση Φύλο και

Τρόπος Ένταξης στην Αγορά Εργασίας της Ελλάδαςrsquo Στο Ανεργία Εργασία Εκπαίδευση-Κατάρτιση

στην Ελλάδα και στην Γαλλία Πρακτικά Ελληνογαλλικού Συνεδρίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Καβουνίδη Τ 1982 lsquoΚαπιταλιστική ανάπτυξη και απασχόληση των γυναικών στη microεταποίηση

στην Ελλάδαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 14 53-63

Καβουνίδη Τ 1989 lsquo Ο έλεγχος της εργασίας της γυναίκαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4071-80

Καβουνίδη Τ 1990 Οι νέες γυναίκες και η επαγγελmicroατική εκπαίδευση και κατάρτιση Έκθεση

Έρευνας Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

Καβουνίδη Τ 1996 Οικογένεια και εργασία στην Αθήνα Σάκκουλας

Κανελλόπουλος Κ 1989 lsquoΝέα τεχνολογία Εκπαίδευση των γυναικών και η θέση τους στην

αγορά εργασίαςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Καραmicroεσίνη Μ 1998 lsquoΓυναίκες και απασχόληση στην Ελλάδα Τάσεις και ∆ιεθνείς Συγκρίσειςrsquo

Στο Ξ Πετρινιώτη και Γ Κουκουλές (επιmicro) Επετηρίδα εργασίας 1998 Αθήνα πανεπιστηmicroιακές

εκδόσεις Παντείου

Καραmicroεσίνη Μ amp Η Ιωακείmicroογλου 2003 Προσδιοριστικοί παράγοντες του microισθολογικού

χάσmicroατος microεταξύ ανδρών και γυναικών Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας σε

συνεργασία microε το Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

28

(δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Καραντινός ∆ 1987 lsquoΕργατικό δυναmicroικό απασχολούmicroενοι και άνεργοι microια διερεύνηση από

στατιστικά στοιχείαrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 66 121-143

Καραντινός ∆ 1988 lsquoΑνοιχτή ανεργία και αστικές αγορές εργασίας (1974-1985) Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 70 50-115

Καραντινός Τ 1989 lsquoΗ ανεργία των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Καραντινός ∆ ∆ Ζιώmicroας Μ Κετσετζοπούλου Α Μουρίκη 1997 Ευέλικτη απασχόληση και

ελαστικοποίηση του χρόνου εργασίας τάσεις εξελίξεις προοπτικές Αθήνα Εθνικό Ινστιτούτο

Εργασίας

Κασιmicroάτη Κ 1980 Τάσεις κινητικότητας εργασίας στην ελληνική βιοmicroηχανία Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1982 Η Γυναίκα στην Απασχόληση Φάκελος Ισότητας Αθήνα Οδυσσέας

Κασιmicroάτη Κ 1988 lsquoΕκπαίδευση Επαγγελmicroατική Εξειδίκευση και Αmicroοιβές Γυναικώνrsquo Ο Αγώνας

της Γυναίκας 37 21-22

Κασιmicroάτη Κ Ε Αλλισον 1989 Η Μορφολογία της ∆εύτερης Απασχόλησης Έρευνα για τα

κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Μελέτη ΙΙ ΑθήναΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1991 Επιλογή Επαγγέλmicroατος Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη Ι Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1998 Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Αθήνα ΕΚΚΕ

Κετσετζοπούλου Μ 2002 lsquoΓυναικεία Απασχόλησηrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ

Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο

Κοινωνικής Πολιτικής

Κετσετζοπούλου Μ Χ Συmicroεωνίδη 2002 lsquoΙσότητα των Φύλων Η Θέση της Γυναίκας στο

∆ηmicroόσιο και Ιδιωτικό Χώροrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό

Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής

Κοσmicroαράς Γ 1989 lsquoΗ θέση των γυναικών στην τυπογραφία microετά την εισαγωγή της

φωτοστοιχειοθεσίας Η κατάσταση στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro)

Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Κουκουλή-Σπηλιωτοπούλου Σ 1988 lsquoΗ κοινοτική αρχή της ισότητας αmicroοιβών και το ελληνικό

δίκαιοrsquo Ελληνική ∆ικαιοσύνη 29 1092-1128

Κουκούλη-Σπηλιοτοπούλου Σ 1998 lsquoΙσότητα των φύλων στην απασχόληση και την κοινωνική

ασφάλισηrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις

Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Κραβαρίτου Γ 1989 lsquoΟι γυναίκες στη Μεταmicroοντέρνα κοινωνία φτωχότερες ή πλουσιότερεςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 40 25 ndash 30

Κραβαρίτου Γ 1992 Εργασία και δικαιώmicroατα της γυναίκας Θεσσαλονίκη Σάκκουλα

29

Κραβαρίτου Γ 1996 Φύλο και ∆ίκαιο Αθήνα Παπαζήσης

Λαmicroπριανίδης Λ Γ Ανδριάς Στ Καραγιάννης Π Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995 Ένδυση Ξάνθη-

∆ράmicroα- Καβάλα Θεσσαλονίκη Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας

Λυmicroπεράκη Α 1991 Ευέλικτη εξιδίκευση Κρίση και αναδιάρθρωση στη microικρή βιοmicroηχανία

Αθήνα Gutenberg

Λυmicroπεράκη Α Α Μουρίκη 1996 Η Αθόρυβη Επανάσταση Νέες Μορφές Οργάνωσης της

Παραγωγής και της Εργασίας Αθήνα Gutenberg

Μαγγανάρα Ι 1988 lsquoΘέση και συνθήκες εργασίας των γυναικών εκλεγmicroένων αντιπροσώπων

στο τοπικό και περιφερειακό επίπεδο στην Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 8-11

Μαγγανάρα Ι 1998 lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεωνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Μαρmicroατάκη-Μόλχο Μ 1989 lsquoΗ γυναικεία απασχόληση στον τοmicroέα της microηχανογράφησης στην

Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα

Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Μουρίκη Α 1991α Ευέλικτες microορφές απασχόλησης ευλογία ή ανάθεmicroαrsquo Τόπος Επιθεώρηση

αστικών και περιφερειακών microελετών(3) 97 ndash 117

Μουρίκη Α 1991β lsquoΟι νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης και οι προοπτικές τους στην

ενοποιηmicroένη Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-4818ndash21

Μουσούρου Λ Μ 1985 Γυναικεία Απασχόληση και Οικογένεια Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1993 Γυναίκα και Απασχόληση ∆έκα ζητήmicroατα Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1996 lsquoΟι ανάγκες της οικογένειας και η απασχόληση σήmicroεραrsquo Στο

Οικογένεια και Εργασία Νέες Τάσεις στην Απασχόληση Αθήνα Ιδρυmicroα Μελετών Λαmicroπράκη amp

Εκαπιδευτήρια Κωστεά-Γείτονα

Μπακαλάκη Α 1988 lsquoΚοmicromicroωτική ένα laquoγυναικείοraquo επάγγελmicroαrsquo ∆ίνη 198-103

Μπακόπουλος Α 1986 Η ισότητα αmicroοιβών στι Κοινοτικό ∆ίκαιο Η ισότητα ανδρών και

γυναικών στην απασχόληση και την κοινωνική ασφάλιση κατά το κοινοτικό και ελληνικό δίκαιο

Συνέδριο Πανεπιστηmicroίου Αθηνών και ΕΟΚ Αθήνα Σάκκουλας

Νικολαΐδου Μ 1975 ∆ουλειά και Χειραφέτηση Η Γυναίκα στην Ελλάδα Αθήνα Καστανιώτης

Ντούλια Θ Κ ∆όλγυρα 1997 lsquoΟι οικονοmicroικές εξελίξεις και η εργασία των γυναικώνrsquo Στο

Οδηγός προώθησης των ίσων ευκαιριών microε Έmicroφαση στην απασχόληση των γυναικών Αθήνα

Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων ndash Γενική Γραmicromicroατεία Λαϊκής Επιmicroόρφωσης

Παναγιωτόπουλος Ν 1998 lsquoΣηmicroειώσεις για την απασχόληση των γυναικών και τον χρόνο

απασχόλησηςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (66)112 ndash 118

Πανταζή-Τζίφα Κ 1985 Η θέση της γυναίκας στην Ελλάδα Αθήνα Λιβάνης

Παπαγαρουφάλη-Ιακώβου Ε 1989 lsquoΦεmicroινισmicroός και εργασία ∆ιέξοδοι και αδιέξοδαrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα 4091-10

30

Παπαγιαννάκη Μ 1986 lsquoΆγνοια νόmicroου δεν δικαιολογείταιrsquo ∆ίνη 1 63-69

Παπαδηmicroητρίου Β 1988 lsquoΑναζήτηση τρόπων για τον σωστό καταmicroερισmicroό των οικογενειακών

και επαγγελmicroατικών υποχρεώσεωνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 33 28-30

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998α lsquoΗ επαγγελmicroατική διάρθρωση της απασχόλησης στην

περιφέρεια Αττικής 1988-1995rsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα

Ιδρυmicroα Σάκη Καράγεωργα

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998β lsquoΗ διάρκεια της ανεργίας στην περιφέρεια της Αττικής

1998-1995rsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 96-97 83-110

Παπαζήση Θ 1999 lsquoΜητρότητα και καρριέρα άτυχος γάmicroος από τρελλό έρωταrsquo Στο Το Φύλο

των ∆ικαιωmicroάτων Εξουσία Γυναίκες και Ιδιότητα του Πολίτη Ευρωπαϊκό Συνέδριο 9-10

Φεβρουαρίου 1996 Πρακτικά Αθήνα Νεφέλη

Παυλίδου Ε 1989 lsquoΓυναίκα και εργασία Οικονοmicroικές προσεγγίσεις των διακρίσεων στην

αγορά εργασίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40) 39-46

Πελαγίδης Θ 1995 lsquoΗ σκοτεινή πλευρά της εργασιακής ευελιξίας Έρευνα Πεδίου στην

ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκηςrsquo Τόπος (9) 95 ndash 119

Πετmicroεζίδου- Τσουλουβή Μ 1986 lsquoΠροβλήmicroατα ορισmicroού των κοινωνικών τάξεων εργασιακή

διαδικασία επαγγελmicroατικές κατηγορίες και νέα microεσαία στρώmicroαταrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 26 33-42

Πετράκη-Κώττη Α 1985 Όι διαφορές στις αmicroοιβές αντρών-γυναικώνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας

27 8-10

Πετράκη-Κώττη Α 1998 lsquoΗ θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα και οι

διαφορές στις αmicroοιβές των δύο φύλωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και

Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Πετρινιώτη Ξ 1989α lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό και η περίπτωση της

Ελλάδαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 105-140

Πετρινιώτη Ξ 1989β lsquoΠροβληmicroατισmicroοί γύρω από τη microέτρηση και την αποτίmicroηση της ολικής

εργασίας των γυναικώνrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)47-54

Πετρινιώτη Ξ 1989γ lsquoΗ απασχόληση των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Πετρινιώτη Ξ 1991 lsquoΟι εξελίξεις στην οικονοmicroία και η οργάνωση της εργασίας Νέες

προκλήσεις για τις γυναίκεςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-48 11-12

Πετρινιώτη Ξ 1998 Η δόmicroηση των εσωτερικών αγορών εργασίας φύλο τεχνολογία

ανταγωνισmicroός Η περίπτωση των τραπεζών Αθήνα Παπαζήση

Πετρονώτη Μ 1995α ∆ίκτυα Κοινωνικών σχέσεων Όψεις και Αλληλεπιδράσεις microε τη

∆ιδικασία Επαγγελmicroατικής Κινητικότητας ΑθήναΕΚΚΕ

Πετρονώτη Μ 1995β lsquoΣύγχρονες Ελληνίδες Επιχειρηmicroατίες Ανθρωπολογική Ανάγνωση των

Στρατηγικών τους στη Σφαίρα Εργασίαςrsquo Εθνολογία 4 67-92

31

Πιζάνιας Π 1993 Οι φτωχοί των πόλεων Αθήνα Θεmicroέλιο

Πιζάνιας Π 1995 lsquoΚοινωνική οργάνωση της εργασίας και άτυπες δραστηριότητεςrsquo Πρακτικά

Ευρωπαϊκού Σεmicroιναρίου laquoΜορφές Άτυπης Απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωσηraquo Αθήνα Praxis

Σακέλλης Γ 1989 lsquo Νέες τεχνολογίες καταmicroερισmicroός της εργασίας και η κατα φύλο κατάτmicroηση

της εργατικής δύναmicroηςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Σακέλλης Γ 1993 Πληθυσmicroός και εργατικό δυναmicroικό στην Ελλάδα Μορφολογία και

διαχρονικές εξελίξεις Αθήνα Γαβριηλίδης

Σαπουντζάκη Π 1991 lsquoΜεταποιητική δραστηριότητα και αστικός χώρος Μια εmicroπειρική έρευνα

στο κέντρο της Αθήν αςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4561-69

Σεβαστίδης Χ 1999 lsquoΗ microερική απασχόλησηrsquo Επιθεώρησης Εργατικού ∆ικαίου 58145-163

Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου ∆ 1998 lsquoΕπαγγελmicroατική κατάρτιση των γυναικώνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Σινόπουλος Π Α 1986 lsquoΟ επαγγελmicroατικός χρόνος της γυναίκας και η κοινωνική ποινή τηςrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 212-230

Στρατηγάκη Μ 1987α lsquolaquoΓυναικείαraquo Επαγγέλmicroατα αντιmicroέτωπες microε το πληκτρολόγιοrsquo Κάπα 8

28

Στρατηγάκη Μ 1987β lsquoΠληροφορική και επαγγέλmicroατα microε laquoφύλοraquorsquo Κάπα12 31-33

Στρατηγάκη Μ 1989α lsquoΤεχνολογικές εξελίξεις και ειδικότητες microε laquoφύλοraquorsquo Σύγχρονα Θέmicroατα

(40) 31-38

Στρατηγάκη Μ 1989β lsquoΗ θέση των γυναικών στις τράπεζες microετά την εισαγωγή της

πληροφορικής Μια πρώτη προσέγγισηrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες

Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Στρατηγάκη Μ 1991 lsquoΤεχνολογική αλλαγή και οργάνωση της εργασίας Νέες laquoγυναικείεςraquo

θέσεις εργασίαςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash 4813 ndash 14

Στρατηγάκη Μ 1996 Φύλο Εργασία Τεχνολογία Αθήνα Ο Πολίτης

Στρατούλης ∆ 1987 lsquoΝέα φαινόmicroενα και τάσεις στις microορφές εκmicroετάλλευσης της εργατικής

τάξης στη χώρα microαςrsquo Επιστηmicroονική Σκέψη (35)9 ndash 20

Συmicroεωνίδου Χ 1986 lsquoΓονιmicroότητα και απασχόληση γυναικών Μια πρώτη προσέγγιση του

θέmicroατος για την περιφέρεια Πρωτεύουσαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 188-200

Συmicroεωνίδου Χ 1989α lsquoΗ σύγκρουση των ρόλων της microητρότητας και της γυναικείας

απασχόλησηrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 141-153

Συmicroεωνίδου Χ 1989β lsquoΓεγονότα του κύκλου ζωής και γυναικεία απασχόλησηrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα (40)61-70

Συmicroεωνίδου Χ 1990 Απασχόληση και γονιmicroότητα των γυναικών στην περιοχή της

Πρωτεύουσας Αθήνα ΕΚΚΕ

32

Συmicroεωνίδου Χ Μ Μαγδαληνός 1993 lsquoΗ αλληλεξάρτηση microεταξύ γυναικείας απασχόλησης και

γονιmicroότηταςrsquo Στο Η Κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα σήmicroερα Πρακτικά Συνεδρίου που οργανώθηκε

από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών Αθήνα ΕΚΚΕ

Συmicroεωνίδου Χ 1994 lsquoΗ laquoασυmicroβατότηταraquo της οικογενειακής και επαγγελmicroατικής ζωής των

γυναικώνrsquo ∆ίνη 7113-130

Συmicroεωνίδου Χ 1998 lsquoΜορφές έmicromicroεσου κοινωνικού αποκλεισmicroού Απασχόληση και ανεργία

των Γυναικών στη Ελλάδαrsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα Ίδρυmicroα

Σάκη Καράγιωργα

Τεπέρογλου Α Λ Μαράτου-Αλιπράντη Μ Κετσετζοπούλου 2001 Μελέτη για την ενίσχυση

της συmicromicroετοχής των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην Ελλάδα Αθήνα ΕΚΚΕ- Γενική

Γραmicromicroατεία Έρευνας και Τεχνολογίας

Τζεπόγλου Σ 1989 lsquoΕκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες (πληροφορική-ηλεκτρονική) Η

συmicromicroετοχή των γυναικώνrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Τσουκαλάς Κ 1985 lsquoΕργασία και εργαζόmicroενοι στην πρωτεύουσα αδιαφάνεια ερωτήmicroατα

υποθέσειςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 60 3-71

Υπουργείο Εργασίας- Τmicroήmicroα Ισότητας 1985 Τα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώmicroατα της

γυναίκας Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Υπουργείο Προεδρίας-Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1995 Η κατάσταση των γυναικών στην

Ελλάδα κατά την δεκαετία 1984-1994 Εθνική Έκθεση της Ελλάδα για το 4ο Παγκόσmicroιο Συνέδριο του

ΟΗΕ για τις Γυναίκες Πεκίνο Σεπτέmicroβριος 1995 Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Φράγκος ∆ 1990 Ο οικονοmicroικά ενεργός πληθυσmicroός της Ελλάδας Αθήνα ΕΚΚΕ

Χλέτσος Μ 1988 lsquoΟι Γυναίκες και η αγορά εργασίαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών

68128-138

Χρονάκη Ζ 1986 lsquoΓυναίκα και εργασία στην Ελλάδαrsquo Αρχαιολογία 21 63-66

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Dubish J 1986 lsquoCulture Enters through the Kitchen Women Food and Social Boundaries in

Rural Greecersquo Στο J Dubish (επιmicro) Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton

University Press

du Boulay J 1974 Portrait of a Greek Mountain Village Oxford Clarendon Press

du Boulay J 1983 The Meaning of Dowry Changing Values in Rural Greece Journal of

Modern Greek Studies 1 243-270

Friedl E 1962 Vasilika A Village in Modern Greece New York Holt Rinehart and Winston

Friedl E 1986 lsquoThe Position of Women Appearance and Realityrsquo Στο J Dubish (επιmicro)

Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton University Press

Ηirschon R 1981 lsquoEssential Objects and the Sacred Interior and Exterior Space

33

in an Urban Greek Localityrsquo Στο S Ardener (επιmicro) Women and Space Ground Rules and

Social Maps Λονδίνο Croom Helm

Kanellopoulos C 1982 lsquoMale-female pay defferentials in Greecersquo Greek Economic Review 4

(2) 222-241

Karamessini M 2002 lsquoThe Gender Pay Gap in Greecersquo European Commission Expert Group

on Gender and Employment httpwwwumistacukmanagement ewerceggeegge-publications

Karantinos D 1998 lsquoFlexible employment and employment insertion in Greecersquo National

Center for Social Research Working Paper 2 9 ndash 27

Kyriazis N 1999 lsquoWomenrsquos Flexible Work and Family Responsibilities in Greecersquo Στο

Gender Inequalities in Southern Europe South European Society amp Politics Special Issue 4 2 35-

53

Lambiri-Dimaki J 1983 lsquoGreece in the 1980rsquos changing evaluation of the roles of men and

womenrsquo Στο Social Stratification in Greece (1962-1982) (συλλογικό) Athens Sakkoulas

Μiliori P 1993 lsquoWomen in Business and Managementrsquo Στο Μ J Davidson amp C L Cooper

(επιmicro) Εuropean Women in Business and Management University of Manchester Institute of

Science and Technology PCP

Moussourou L S Spiliotopoulos 1984 lsquoWomen at Work in Greece The Sociological and

Legal Perspectivesrsquo Στο M J Davidson amp C L Cooper (επιmicro) Women at Work LondonWiley amp

Sons

Ntermanakis N P Petroglou N Sereti M Zervou 2002 Towards a Closing of the Gender

Pay Gap Country Report Greece Research Centre for Gender Equality (KETHI) Greece

Papataxiarchis E 1995 lsquoMale Mobility and Matrifocality in the Aegean Basinrsquo Στο S

Damianakos M E Handman J Pitt-Rivers G Ravis-Giordani (επιmicro) Brothers and Others Essays

in Honour of John Peristiany Αθήνα ΕΚΚΕ

Psacharopoulos G 1983 lsquoSex discrimination in the Greek Labour Marketrsquo Journal of Modern

Greek Studies 12

Salamon S D amp Stanton JB 1986 lsquoIntroducing the Nikokyra Ideality and Reality in Social

Processrsquo Στο J Dubisch (επιmicro) Gender amp Power in Rural Greece Princeton Princeton University

Press

Sinopoulos P A 1988 lsquoThe Social Penalty of working woman and its measurementrsquo

International Journal of Sociology of the Family 18 21-32

Symeonidou-Alatopoulou H 1980 lsquoFemale labour force participation in Greecersquo Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 38 104-120

Symeonidou X 1997 lsquoFull time and part ndash time employment of women in Greece trends and

relationships with life ndashcycle eventsrsquo Στο P Blossfeld amp C Hakim (επιmicro) Between Equalization

and Marginalization Women working part ndash time in Europe and the United States of America

Οξφόρδη Oxford University Press

34

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek Women and Tourism Womenrsquos Cooperatives as an

Alternative Form of Organizationrsquo Στο N Redclift amp Th Sinclair (επιmicro) Working Women

International Perspectives on Labour and Gender Ideology ΛονδίνοRoutledge

Cavounidis J 1983 lsquoCapitalist Development and Women΄s Work in Greecersquo Journal of Modern

Greek Studies vol1 2 321-338

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας (ΓΓΙ) 2000 Νέες πολιτικές ανάπτυξης και προώθησης των

Γυναικείων Συναιτερισmicroών (Πρακτικά Πανελλαδικής Συνάντησης Γυναικείων Συνεταιρισmicroών) Αθήνα

ΑΤΕ

Γιδαράκου Ι 1996 lsquoΕργασιακές Σχέσεις στην Οικογενειακή Εκmicroετάλλευση Θέση και

προοπτικές της γυναικείας παρουσίαςrsquo Στο Κράτος και αγροτικός χώρος Πρακτικά 3ου Πανελληνίου

Συνεδρίου Αγροτικής Οικονοmicroίας Aθήνα Παπαζήσης

Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΑγροτικοί συνεταιρισmicroοί παράγοντες τοπικής ανάπτυξης του ελληνικού

αγροτικού χώρουrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη

Γιδαράκου Ι 1999 lsquoΕνδογενής ανάπτυξη της υπαίθρου και γυναικεία απασχόλησηrsquo Στο Χ

Κασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) Ύπαιθρος Χώρα Η ελληνική αγροτική κοινωνία στο τέλος του

Εικοστού αιώνα Αθήνα Πλέθρο

∆αmicroιανός ∆ Χ Κασίmicroης Α Μωυσίδης Μ Ντεmicroούζης 1994 Η πολυαπασχόληση στον

αγροτικό τοmicroέα και η αναπτυξιακή πολιτική στην Ελλάδα Αθήνα Ίδρυmicroα Μεσογειακών Μελετών

Giagou D C Apostolopoulos 1996 lsquoRural Women and the Development of the Agrοtourist

Cooperatives in Greece The Case of Petra Lesvosrsquo Journal of Rural Cooperation 24 (2) 143-155

Gidarakou I 1990 lsquoPart -time Farming and Farm Reproduction The case of two Communities

in Central Greecersquo Sociologia Ruralis XXX (34) 292-304

Gourdomichalis A 1991 lsquoWomen and the Reproduction of Family Farms Change and

Continuity in the Region of Thessaly Greecersquo Journal of Rural Studies vol 7 12 57-62

Ιακωβίδου Ο 1992 lsquoΟ ρόλος των γυναικείων συνεταιρισmicroών στην προώθηση του

Αγροτουρισmicroού στην Ελλάδαrsquo Συνεταιριστική Πορεία 27137-145

Ιακωβίδου Ο 2000 lsquoΑγροτοτουρισmicroός το Μικρό Όmicroορφο και Θηλυκό Πρόσωπο στον

Τουρισmicroόrsquo Στο Π Τσάρτας (επιmicro) Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστηmicroονικές προσεγγίσεις Αθήνα

Εξάντας

Kalantaridis Ch L Labrianidis 1999 lsquoFamily Production and the Global Market Rural

Industrial Growth in Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 39 2 146-164

Καφφέ- Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΠολυδραστηριότητα αγροτισσών νέοι ρόλοι τους στην ύπαιθρο-

νέες αναγκαιότητεςrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

35

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη Ζήτη

Κοβάνη Ε 1987 Εmicroπειρικές microελέτες στην αγροτική Ελλάδα ΑθήναΕΚΚΕ

Μωυσίδης Α 1986 Η Αγροτική Κοινωνία στη Σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα Ιδρυmicroα Μεσογειακών

Μελετών

Παπαγαρουφάλη Ε 1986 Η Ελληνίδα Αγρότισσα και Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Αθήνα Κέντρο

Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου (1985-1986)

Παπαδάκη-Κλαυδιανού Α Ε Γιασεmicroή 1991 lsquoΕκπαιδευτικές Ανάγκες και Επιmicroόρφωση των

Μελών του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισmicroού Νοτιοχώρων Χίου Μια επιτόπια Έρευναrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 833-31

Παπαδόπουλος Γ Χ Κασίmicroης 2000 Μελέτη Ισότητας Ευκαιριών Ανδρών-Γυναικών και

Αγροτική Ανάπτυξη Αθήνα ΕΚΚΕΙνστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας

ΠΑΣΕΓΕΣ 2000 Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Ελλάδας (Αστικοί και Αγροτικοί) οδηγός Αθήνα

Petronoti M 1981 lsquoThe economic autonomy of rural womenrsquo The Greek Review of social

Research A19816-18

Σαφιλίου Κ 2002 lsquoΟ αποκλεισmicroός των ελληνίδων από το γεωργικό επάγγελmicroα αρχίζει από την

οικογένειαrsquo Στο Λ Μαράτου ndash Αλιmicroπράντη (επιmicro) Οικογένειες και κράτος Πρόνοιας στην Ευρώπη

AθήναΕΚΚΕ Gutenberg

Stratigaki M 1988 lsquoAgricultural Modernization and Gender Division of Labour The case of

Heraklion Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 28 4 248-262

Τσάρτας Π Μ Θανοπούλου 1994 Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισmicroοί στην Ελλάδα

Μελέτη αποτίmicroησης της λειτουργίας τους Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

(ΚΕΓΜΕ)

Zακοπούλου E 1999 lsquoΠολυαπασχολούmicroενοι και Γεωργία προς microια νέα ανίχνευση ενός

πολυδιάστατου φαινοmicroένουrsquo Στο X Kασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) H Eλληνική Αγροτική Kοινωνία

στο τέλος του 20ού αιώνα Αθήνα EKKE- Πλέθρον

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 lsquoΕξαναγκαστική πορνεία microεταναστριών και προσφύγων

Γυναικώνrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός Κοινωνικό

Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη Συνάντηση

Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Alipranti L R Fakiolas 2003 lsquoThe lonely path of Migrant Women in Greecersquo Eπιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 165-188

Βαλέντσια Ν 1995 lsquoΗ κατάσταση των Φιλιππινέζων γυναικών στην Ελλάδα Μιαγυναίκα από

τις Φιλιππίνες αφηγείταιrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός

Ρατσισmicroός Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα

∆ιήmicroερη Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

36

Βεντούρα Λ 1993 lsquoΜετανάστευση γυναικών γέννηση και εξέλιξη του επιστηmicroονικού

διαφέροντοςrsquo ∆ίνη 6 230-240

Cavounidis J 2003 lsquoGenderd patterns of Migration to Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών 110 Α 221-238

Glavanis P 1995 lsquoΟι laquoΝέοι Είλωτεςraquo στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η laquoΜουσουλmicroανική Φωνήraquo ως

απάντηση σε τύπο και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισmicroούrsquo Στο Ι Ψηmicromicroένος (επιmicro) Μετανάστευση

από τα Βαλκάνια Κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

Iossifides Th 1997 lsquoImmigrants in the Athens Labour Market A Comparative Study of

Albanians Egyptians and Filipinosrsquo Στο R King και R Black (επιmicro) Southern Europe and the New

Immigrations Brighton Sussex Academic Press

Karakatsanis N M J Swarts 2003 lsquoMigrant Women Domestic Work and the Sex Trade in

Greece ndash A snapshot of Migrant policy in the Makingrsquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α

239-270

Κούρτοβικ Ι 1998 lsquoΕργασία Μεταναστριών και Προσφύγωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro)

Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Lazaridis G 1999 lsquoThe Helots of the New Millenium Ethnic- Greek Albanians and laquoOtherraquo

Albanians in Greecersquo Στο F Anthias and G Lazaridis (επιmicro) Ιnto the Margins Migration and

Exclusion in Southern Europe Aldershot Ashgate

Lazaridis G E Wickens 1999 lsquolaquoUsraquo and the laquoOtherraquo Ethnic Minorities in Greecersquo Annals of

Tourism Research 26632- 655

Lazaridis G I Psimmenos 2000 lsquoMigrant Flows from Albania to Greece Economic Social

and Spacial Exclusionrsquo Στο R King G Lazaridis Ch Tsardanidis (επιmicro) Eldorado or Fortress

Migration in Southern Europe New York St Martinrsquos Press

Λαζαρίδου Γ 1995 lsquoΜετανάστριες στην Ελλάδα- Οικιακές βοηθοί από Φιλιππίνες και Αλβανία-

Μία επιτόπια microελέτηrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός

Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη

Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Λάζος Γ 2002 Πορνεία και ∆ιεθνική Σωmicroατεmicroπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόmicroοι Α και Β

Αθήνα Καστανιώτης

Λιάκος Α 1998 lsquoΑντινοmicroίες στην Ανάλυση του Ρατσισmicroούrsquo Στο Έξι Κείmicroενα για το Ρατσισmicroό

Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισmicroού Αθήνα Παρασκήνιο

Μαράτου-Αλιπράντη Λ 1994 Ξένο εργατικό δυναmicroικό Τάσεις και το πρόβληmicroα της Κοινοτικής

Ενσωmicroάτωσης ∆ιαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισmicroού στην Ελλάδα Τόmicroος ΙΙ Αθήνα ΕΚΚΕ

Μουσούρου Λ Μ 1991 Μετανάστευση και microεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την

Ευρώπη Αθήνα Gutenberg

Πετρινιώτη Ξ 1993 Η microετανάστευση προς την Ελλάδα Αθήνα Οδυσσέας

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 9: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

9

της γυναίκας στην αγορά εργασίας δεν είναι αυτοδύναmicroος Επίσης διαπιστώνουν έντονη την

τάση η απασχολούmicroενη γυναίκα να προτιmicroά την εξαρτηmicroένη εργασία σε όλες τις επαγγελmicroατικές

κατηγορίες Η γυναικεία microη αmicroοιβόmicroενη εργασία τις περισσότερες φορές παίρνει το χαρακτήρα

της laquoεθελοντικήςraquo εργασίας Ως τέτοια ορίζεται ο όγκος της εργασίας που χρειάζεται να

αναλάβουν οι γυναίκες-microέλη των νοικοκυριών και δεν αφορά microόνο τις υπηρεσίες που

παρέχονται υποτυπωδώς όπως η φροντίδα των ηλικιωmicroένων αλλά επεκτείνεται και στις

υπηρεσίες που παρέχονται δηmicroόσια όπως είναι η υγεία Οι γυναίκες-συγγενείς που φροντίζουν

τον νοσηλευόmicroενο ασθενή στα νοσοκοmicroεία της Αθήνας είναι αναγκαίο στοιχείο για τη λειτουργία

της περίλθαψης microε περιορισmicroένο νοσηλευτικό προσωπικό Αυτή η εθελοντική εργασία σπανίως

αναγνωρίζεται ως τέτοια και ο όγκος της microένει να αποτιmicroηθεί Πρόκειται για ένα είδος απλήρωτης

οικιακής εργασίας που συmicroπληρώνει την ελλειmicroατική λειτουργία των δηmicroόσιων υπηρεσιών

Ειδικά στην πόλη διαmicroορφώνεται ένα γυναικείο εργατικό δυναmicroικό που ενώ επιθυmicroεί να εργαστεί

βρίσκεται παγιδευmicroένο σε έναν κόσmicroο lsquoοικιακήςrsquo εργασίας η οποία αποκρύπτεται γιατί

περιγράφεται ως lsquoπροσφοράrsquo lsquoαγάπηrsquo και lsquoφροντίδαrsquo Στην Ελλάδα η παροχή υπηρεσιών από

το κράτος προϋποθέτει την ύπαρξη της νοικοκυράς lsquoπλήρους απασχόλησηςrsquo σε κάθε νοικοκυριό

(Βαΐου Γολέmicroης Λαmicroπριανίδης Χατζηmicroιχάλης Χρονάκη 1996 ∆ήmicroου 1989 Καραmicroεσίνη 1998

Κασιmicroάτη 1982)

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΕΥΕΛΙΚΤΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ

Ο όρος laquoευέλικτεςraquo ή laquoάτυπεςraquo microορφές απασχόλησης χρησιmicroοποιείται για να περιγράψει

τις microορφές εκείνες που αποκλίνουν από το κανονικό microοντέλο εργασίας το οποίο παραπέmicroπει

στην σχέση εξαρτηmicroένης εργασίας πλήρους απασχόλησης (για την Ελλάδα 40 ώρες

εβδοmicroαδιαίως) αορίστου χρόνου ∆ηλαδή για εργασία που παρέχεται έναντι microισθού ή

ωροmicroισθίου και είναι εξαρτηmicroένη από έναν εργοδότη Βέβαια η έννοια της ευελιξίας στην αγορά

εργασίας δεν αφορά microόνο τις ώρες εργασίας και το εργασιακό καθεστώς (αορίστου ή ορισmicroένου

χρόνου) αλλά και τους microισθούς καθώς και τα εργασιακά δικαιώmicroατα (συντάξεις επιδόmicroατα

άδειες κοινωνική ασφάλιση κλπ) Από τις διάφορες κατηγορίες ευέλικτης απασχόλησης οι

ερευνητές δίνουν έmicroφαση στην lsquomicroερική απασχόλησηrsquo η οποία σε αντίθεση microε την καθηmicroερινή και

microε πλήρες ωράριο εργασία αποτελεί microια microορφή παροχής εργασίας microειωmicroένου χρόνου microε

microειωmicroένες αποδοχές Επίσης αναφέρονται και στην lsquoάτυπηrsquo απασχόληση της οποίας βασική

συνθήκη ύπαρξης είναι η microεγάλη προσφορά εργατικού δυναmicroικού που βρίσκεται σε δυσmicroενή

θέση στην αγορά εργασίας αναφορικά microε την ηλικία το φύλο και την κοινωνική προέλευση

(Αβραmicroίδου 2001 Αθανασιάδου Βαϊου Χατζηmicroιχάλης 1997 Πετροπούλου Μιmicroίκου 2001

Kyriazis 1999 Λυmicroπεράκη Μουρίκη 1996 Μουρίκη 1991β Παζαρζή 1991 Σεβαστίδης 1999

Symeonidou-Alatopoulou 1980 Symeonidou 1997)

Στην Ελλάδα άργησαν να θεσmicroοθετηθούν--microόλις το 1990--οι ευέλικτες microορφές

απασχόλησης και microέχρι πρόσφατα εφαρmicroόζονταν ανεπίσηmicroα στον κόσmicroο της παραοικονοmicroίας

10

Επιπλέον το 1998 θεσmicroοθετήθηκαν ρυθmicroίσεις στην αγορά εργασίας που αφορούν την

προστασία των laquoάτυπαraquo εργαζοmicroένων ενώ παράλληλα επιδιώχθηκε και η καταγραφή του

microεγέθους της laquoάτυπηςraquo απασχόλησης Η καθυστέρηση αυτή είχε σαν αποτέλεσmicroα τη microικρή

σχετικά παραγωγή θεωρητικών ερευνών για το εξεταζόmicroενο θέmicroα και κατά συνέπεια την

περιορισmicroένη συστηmicroατική γνώση των ποικίλων όψεων του φαινοmicroένου Το γεγονός ότι οι

microορφές αυτές απασχόλησης άργησαν να θεσmicroοθετηθούν στην Ελλάδα εξηγεί και γιατί

αποτελούν αντικείmicroενο microελέτης και διερεύνησης τα τελευταία κυρίως χρόνια

Σύmicroφωνα microε τους microελετητές οι ευέλικτες microορφές απασχόλησης τείνουν να ενισχύουν και νrsquo

αναπαράγουν τον lsquoπαραδοσιακόrsquo ρόλο της γυναίκας παρά να τον ανατρέπουν διότι πέρα από

ορισmicroένα κοινά για τους εργαζόmicroενους αρνητικά χαρακτηριστικά οι microορφές αυτές απασχόλησης

αφορούν ειδικά τις γυναίκες εργαζόmicroενες Η κύρια προβληmicroατική που αναδεικνύεται από τα

επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα αφορά τους όρους microε τους οποίους οι γυναίκες εισέρχονται στην εν

λόγω αγορά εργασίας

Πιο συγκεκριmicroένα είναι κυρίαρχη η άποψη ότι microε την επέκταση των ευέλικτων microορφών

απασχόλησης επιβεβαιώνεται καταρχήν ο συmicroπληρωmicroατικός χαρακτήρας της γυναικείας

εργασίας και η ευκαιριακή συmicromicroετοχή της γυναίκας στην παραγωγή Επιπλέον αποτρέπεται η

πλήρης και ισότιmicroη συmicromicroετοχή της γυναίκας στην παραγωγή καθώς εγκλωβίζεται στο δίληmicromicroα

ldquoαβέβαιη και υποβαθmicroισmicroένη δουλειά ή ανεργίαrdquo Επίσης microε την ευρεία συmicromicroετοχή των

γυναικών στις ευέλικτες microορφές απασχόλησης ενισχύεται η παραδοσιακή διάκριση ανάmicroεσα σε

lsquoανδρικάrsquo και lsquoγυναικείαrsquo επαγγέλmicroατα ενώ διαιρείται κατά κάποιον τρόπο η αγορά εργασίας σrsquo

έναν κορmicroό εργαζοmicroένων γένους αρσενικού (microε πλήρη απασχόληση υψηλή ειδίκευση και

ικανοποιητικές αmicroοιβές) και σε microία περιφέρεια εργαζοmicroένων γένους θηλυκού (microε επισφαλή

απασχόληση ανειδίκευτη και microε χαmicroηλές αmicroοιβές) Ωστόσο microερικοί κοινωνιολόγοι εκφράζουν

αντίθετη άποψη εκτιmicroώντας ότι microε τις νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης οι γυναίκες έχουν

microεγαλύτερη πρόσβαση στην αγορά εργασίας και έτσι περιορίζεται ο αποκλεισmicroός τους απrsquo

αυτήν επίσης δηmicroιουργούνται οι συνθήκες για την ουσιαστική βελτίωση της σχέσης των δύο

φύλων εξαιτίας microιας συmicromicroετρικής κατανοmicroής της οικιακής εργασίας Επισηmicroαίνεται ακόmicroη ότι

διαφορετικοί λόγοι ωθούν τα δύο φύλα σrsquo αυτές τις microορφές απασχόλησης Έτσι ενώ οι άνδρες

επιλέγουν την ευέλικτη απασχόληση προκειmicroένου να ενισχύσουν το κύριο εισόδηmicroά τους οι

γυναίκες επιδιώκουν microέσα από τη microορφή αυτή απασχόλησης να εξασφαλίσουν ένα κύριο και

microοναδικό εισόδηmicroα (Καραντινός Ζιώmicroας Κετσετζοπούλου Μουρίκη 1997 Μουρίκη 1991α

Πελαγίδης 1989 Πετρινιώτη 1991 Πιζάνιας 1995 Σακέλλης 1993)

ΜΕΡΙΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΚΑΙ ΕΜΦΥΛΕΣ ∆ΙΑΚΡΙΣΕΙΣ

Από το σύνολο των θεωρητικών ερευνών αρκετές αναφέρονται στη microερική απασχόληση και

στις διακρίσεις που αυτή συνεπάγεται για την αγορά εργασίας microε βάση το φύλο Οι έρευνες στη

microεγάλη τους πλειοψηφία αναφέρονται στις έmicromicroεσες διακρίσεις στις οποίες οδηγεί η

11

συγκεκριmicroένη microορφή απασχόλησης σε βάρος των εργαζόmicroενων γυναικών (Karantinos 1998

Moussourou Spiliotopoulos 1984 Παυλίδου 1989 Psacharopoulos 1983 Τσουκαλάς 1985

Φράγκος 1990)

Οι θέσεις που προσφέρονται για microερική απασχόληση καταλαmicroβάνονται ως επί το πλείστον

από γυναίκες πρόκειται για χαmicroηλά αmicroειβόmicroενες θέσεις εργασίας (τηλεφωνήτριας

δακτυλογράφου καθαρίστριας κα) για τις οποίες δεν απαιτείται ειδικότητα ούτε ιδιαίτερη

ευκαιρία για επαγγελmicroατική εκπαίδευση Στην προκειmicroένη περίπτωση η microερική απασχόληση

συντηρεί τις lsquoπαραδοσιακέςrsquo γυναικείες εργασίες (δακτυλογράφου νοσοκόmicroας κά ) και καθώς

γίνεται πιο lsquoθηλυκήrsquo ενισχύει τον έmicroφυλο καταmicroερισmicroό της εργασίας σε βάρος των γυναικών

Επιπλέον οι γυναίκες υφίστανται ιδιαίτερη εκmicroετάλλευση στην αγορά εργασίας καθώς--εξαιτίας

των καθηκόντων τους στην οικογένεια--αναγκάζονται να δεχτούν θέσεις microερικής απασχόλησης

Σύmicroφωνα microε τις κοινωνιολογικές προσεγγίσεις το καθεστώς της microερικής απασχόλησης

ευθύνεται σε microεγάλο βαθmicroό για τη διαφορετική κατά φύλο σύνθεση των βαθmicroίδων της ιεραρχίας

Ειδικότερα στον τραπεζικό κλάδο ενώ παρατηρείται microία τάση εξάλειψης του επαγγελmicroατικού

διαχωρισmicroού κατά φύλο η ίδια τάση φαίνεται νrsquo ανακόπτεται microε την επέκταση της microερικής

απασχόλησης Αυτό συmicroβαίνει καθώς στον τραπεζικό τοmicroέα το microεγαλύτερο microέρος της γυναικείας

απασχόλησης εmicroπίπτει στην κατηγορία της microερικής απασχόλησης (Γεωργακοπούλου 1998

Στρατηγάκη 1989β Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Πετρινιώτη 1998)

Ένα ακόmicroη χαρακτηριστικό της microερικής απασχόλησης των γυναικών στην Ελλάδα είναι ότι

συναντάται ευρέως στο πλαίσιο του συστήmicroατος lsquoφασόνrsquo στις διάφορες βιοmicroηχανικές και βιοτεχνικές

microονάδες και κυρίως στην κλωστοϋφαντουργία και στους κλάδους ένδυσης και υπόδυσης (Βαϊου amp

Χατζηmicroιχάλης 1997 Κανταράκη 2001 Λυmicroπεράκη 1991 Σαπουντζάκη 1991) Οι γυναίκες από

αυτήν την άποψη συγκαταλέγονται σrsquo ένα κατrsquo εξοχήν δευτερεύον εργατικό δυναmicroικό και

λειτουργούν ως laquoεφεδρικός στρατόςraquo (Αβραmicroίδου 2001 Αθανασιάδου Πετροπούλου Μιmicroίκου

2001 Παζαρζή 1991)

Τέλος η microερική απασχόληση των γυναικών διέπεται από ορισmicroένα κοινά χαρακτηριστικά

Α) ∆εν απαιτεί ιδιαίτερη ειδίκευση και αυτό έχει σαν αποτέλεσmicroα τη διάκριση ανάmicroεσα σε lsquoγυναικείαrsquo

και lsquoανδρικάrsquo επαγγέλmicroατα πρόκειται για διάκριτη η οποία αmicroβλύνεται τα τελευταία χρόνια και

επανέρχεται microέσω της συνεχώς αυξανόmicroενης microερικής απασχόλησης

Β) Οι εργασίες microερικής απασχόλησης είναι συνήθως χαmicroηλά αmicroειβόmicroενες και σrsquo αυτό το καθεστώς

συmicroβάλλει η ανύπαρκτη σχεδόν συνδικαλιστική δράση των οmicroάδων που απασχολούνται microερικώς

Γ) Οι microερικά απασχολούmicroενοι αποτελούν microια κατηγορία εργαζοmicroένων των οποίων τα νοmicroικά

δικαιώmicroατα υστερούν έναντι εκείνων των εργαζοmicroένων microε κανονική απασχόληση

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ

Η αmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι θεωρείται συχνά ότι συνδυάζεται microε τα οικιακά lsquoκαθήκονταrsquo

των γυναικών Όmicroως η δουλεία στο σπίτι σε συνδυασmicroό microε την αmicroειβόmicroενη οικιακή εργασία δεν

12

εξασφαλίζει στις γυναίκες το χαρακτηρισmicroό και τα προνόmicroια των εργαζόmicroενων ούτε microεταβάλλει την

υποδεέστερη θέση τους στην αγορά εργασίας Οι γυναίκες ενσωmicroατώνονται στην αγορά εργασίας microε

όλες τις πραγmicroατικές και συmicroβολικές δεσmicroεύσεις του προσδιορισmicroού τους ως lsquoνοικοκυρώνrsquo Αυτός ο

προσδιορισmicroός στηρίζεται στην αποδοχή ότι υπάρχει ένας lsquoφυσικόςrsquo καταmicroερισmicroός εργασίας

ανάmicroεσα στα φύλα ότι υπάρχουν lsquoχώροιrsquo αλλά και lsquoχρόνοιrsquo που αντιστοιχούν σε κάθε φύλο από τη

lsquoφύσηrsquo του (Dubish 1986 Friedl 1986 Ηirschon 1981 Ιγγλέση 1990) Ωστόσο τα κοmicromicroάτια της

ανθρώπινης εργασίας οι χώροι οι χρόνοι και η σχέση τους microε το φύλο των εργαζοmicroένων αποτελούν

microια ολότητα Παράλληλα συνιστούν διαφορετικές όψεις ενός συστήmicroατος που κατασκευάζει τα

κοινωνικά φύλα (Κετσετζοπούλου Συmicroεωνίδη 2002 Σινόπουλος 1986 Sinopoulos 1988)

Η αmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι συνεπάγεται ανασφάλεια πολλές ώρες δουλειάς για microικρή

αmicroοιβή έλλειψη κοινωνικής ασφάλειας κά Πολλοί ερευνητές τονίζουν ότι η υποτίmicroηση αυτής

της microορφής απασχόλησης διαιωνίζει την αντίληψη ότι στην πραγmicroατικότητα τις γυναίκες αυτές

τις συντηρούν οι άνδρες τους Από την άλλη microεριά η υποτίmicroηση αυτή αποτελεί πηγή κοινωνικής

υπεροχής για τους άνδρες καθώς ενισχύει την παραδοσιακή ταύτιση των γυναικών microε τη

φροντίδα των παιδιών και του νοικοκυριού (Αλιπράντη-Μαράτου 1999) Επιπλέον οι

εργαζόmicroενες στο σπίτι δύσκολα microπορούν να διαχωρίσουν τους όρους εργασίας της lsquoνοικοκυράςrsquo

και της lsquoεργαζόmicroενηςrsquo microε αmicroοιβή καθώς παραβιάζονται τα όρια και αλληλοδιαπλέκονται ο

ιδιωτικός χώρος microε το χώρο εργασίας (Βαΐου 1989 Βαΐου Στρατηγάκη Χρονάκη 1991

Θανοπούλου Κωτσοβέλου Παπαρούνη 1999 Κετσετζοπούλου Συmicroεωνίδη 2002) Στην

προσπάθεια να συνδυαστούν οι δύο αυτοί κόσmicroοι οι κατά φύλο ανισότητες εντείνονται

τοποθετώντας τις γυναίκες σε υποδεέστερες θέσεις δεδοmicroένου ότι ως εργαζόmicroενες στο σπίτι δεν

microπορούν να αποκτήσουν και να παγιώσουν την ταυτότητα της lsquoεργαζοmicroένηςrsquo ούτε απέναντι

στον εαυτό τους ούτε απέναντι στους άλλους εργαζόmicroενους Είναι αυτές που αποmicroακρύνονται

microένουν έξω από το συνδικαλιστικό κίνηmicroα και υποβάλλονται σε σκληρή καταπίεση

(Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου 1986 Ζακοπούλου Παναγιωτοπούλου 1988α Κραβαρίτου

1992)

Επιπρόσθετα το γεγονός ότι η αmicroειβόmicroενη εργασία στο σπίτι δεν καταγράφεται στις

επίσηmicroες στατιστικές έχει σαν αποτέλεσmicroα να υποτιmicroάται περισσότερο η συνολική εργασία των

γυναικών παρά των ανδρών Έτσι αναπαράγονται οι κατά φύλο ανισότητες όχι πλέον microε τον

αποκλεισmicroό των γυναικών αλλά βάσει των όρων microε τους οποίους εργάζονται

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟ∆ΟΧΕΣ

Μερικές από τις έρευνες και τα επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα διερευνούν τους τρόπους microε τους

οποίους η γυναικεία εργασία στερείται υλικό αντίκρυσmicroα σε σχέση microε την αντίστοιχη αντρική Η

έννοια του lsquomicroισθούrsquo προσδιορίζεται από microια σειρά παραγόντων που αφορούν βασικά τις γυναίκες

και την πρόσληψή τους ως lsquoεργαζόmicroενεςrsquo από το σύνολο του εργασιακού τους περιβάλλοντος

Οι ερευνητές που έχουν πραγmicroατοποιήσει microισθολογικές microελέτες διαπιστώνουν ότι υπάρχει

13

ένα microεγάλο microισθολογικό χάσmicroα ανάmicroεσα στην αντρική και την γυναικεία εργασία (Kanellopoulos

1982 Karamessini 2002 Καραmicroεσίνη Ιωακείmicroογλου 2003 Κασιmicroάτη 1988 Κουκουλή-

Σπηλιωτοπούλου 1988 Ntermanakis Petroglou Sereti Zervou 2002 Πετράκη-Κώττη 1998) Το

γεγονός αυτό θεωρείται αποτέλεσmicroα τόσο των εργοδοτικών πρακτικών όσο και των συλλογικών

διαπραmicroατεύσεων που καθορίζουν τους βασικούς microισθούς στα επαγγέλmicroατα και τους κλάδους

Αποδίδεται επίσης ιστορικά στις κοινωνικές αντιλήψεις περί κατώτερης αξίας της γυναικείας

εργασίας σε σχέση microε την ανδρική καθώς και στη microικρή συνδικαλιστική δύναmicroη των εργαζόmicroενων

στα επαγγέλmicroατα και τους κλάδους όπου επικρατούν οι γυναίκες Ένας ακόmicroη προσδιοριστικός

παράγοντας του χάσmicroατος αmicroοιβών microεταξύ των φύλων είναι οι διαφορές φύλου στην εργασιακή

εmicroπειρία και την προϋπηρεσία στην δουλειά Αυτό δεν οφείλεται microόνο στο γεγονός ότι το γυναικείο

εργατικό δυναmicroικό είναι πιο νεανικό από το ανδρικό αλλά συνδέεται και microε τις διακοπές στη

σταδιοδροmicroία των γυναικών Συνεπώς το κλείσιmicroο της ψαλίδας των αmicroοιβών microεταξύ των φύλων

προϋποθέτει την διευκόλυνση των γυναικών ώστε να microη διακόπτουν την επαγγελmicroατική τους

δραστηριότητα και να επανεντάσσονται στην αγορά εργασίας χωρίς υποβάθmicroιση του microισθού και

των όρων απασχόλησής τους Απαιτεί ακόmicroη τη βελτίωση των προοπτικών προαγωγής και

επαγγελmicroατικής τους εξέλιξης

Ένα επιχείρηmicroα βάσει του οποίου διαρθρώνεται η προβληmicroατική περί microισθολογικού χάσmicroατος

είναι ότι οι γυναίκες έχουν microικρότερη ισχύ από τους άνδρες σε επίπεδο ατοmicroικής διαπραγmicroάτευσης

των microισθών Μεγαλύτερα περιθώρια για άmicroεσες διακρίσεις στις αmicroοιβές υπάρχουν στις microικρές απrsquo

ότι στις microεγάλες επιχειρήσεις διότι η διάρθρωση των microισθών είναι αδιαφανής τα συνδικάτα

απουσιάζουν και οι συνάδελφοι φοβούmicroενοι αντίποινα από τον εργοδότη είναι απρόθυmicroοι να

καταθέσουν στα δικαστήρια υπέρ microιας εργαζόmicroενης που υφίσταται διάκριση

Γενικά όλοι σχεδόν οι ερευνητές συmicroφωνούν ότι αν και η αρχή της ίσης αmicroοιβής για εργασία

ίσης αξίας κατοχυρώθηκε από το Σύνταγmicroα του 1975 έχει αγνοηθεί έκτοτε παντελώς τόσο από

τους κοινωνικούς εταίρους όσο και από τις κυβερνήσεις

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΝ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Η εργασία των γυναικών στον microη γεωργικό τοmicroέα είναι στο microέγιστο βαθmicroό της ορατή

microετρήσιmicroη αmicroειβόmicroενη και ασφαλισmicroένη ενώ η εργασία των αγροτισσών στις οικογενειακές

εκmicroεταλλεύσεις microετριέται εmicromicroέσως από τα δηmicroογραφικά microεγέθη και κατά κανόνα δεν αmicroοίβεται Η

έρευνα σχετικά microε τη συmicroβολή των γυναικών στην ανάπτυξη του αγροτικού χώρου παρουσιάζεται

εξαιρετικά ισχνή και χαρακτηρίζεται από microια γενικότερη έλλειψη εmicroπειρικών ερευνών και

συγκεκριmicroένων αναλύσεων

Στην ελληνική βιβλιογραφία η οποία εξετάζει τη συmicromicroετοχή των γυναικών στην αγροτική

ανάπτυξη διακρίνουmicroε δύο βασικές κατευθύνσεις Η microία επικεντρώνεται στη συmicromicroετοχή της

γυναίκας στην αγροτική ανάπτυξη την οποία προσεγγίζει σε σχέση microε το ζήτηmicroα της

πολυαπασχόλησης και των πολυαπασχολούmicroενων αγροτικών νοικοκυριών ενώ παράλληλα

14

εστιάζεται στα χαρακτηριστικά και τις ανάγκες της οικογενειακής εκmicroετάλλευσης (Cavounidis 1983

Γιδαράκου 1996 Γιδαράκου 1999 ∆αmicroιανός Κασίmicroης Μωυσίδης Ντεmicroούζης 1994 Gidarakou

1990 Gourdomichalis 1991 Kalantaridis Labrianidis 1999 Καφφέ- Γιδαράκου 1998 Κοβάνη

1987 Μωυσίδης 1986 Zακοπούλου 1999) Το βασικό συmicroπέρασmicroα που προκύπτει είναι ότι η

γυναίκα αντιmicroετωπίζει αδιέξοδα εξαιτίας του ότι η εργασία της στην γεωργική εκmicroετάλλευση δεν

αναγνωρίζεται ισότιmicroα microε αυτήν του άνδρα Η δεύτερη ερευνητική κατεύθυνση προσανατολίζεται

στον περιορισmicroό της γυναίκας στο νοικοκυριό ο οποίος δεν την ικανοποιεί ιδιαίτερα και έτσι ωθείται

να ασχοληθεί microε εξωγεωργικές δραστηριότητες (Stratigaki 1988)

Βάσει των ερευνών τη δεκαετία του rsquo90 εντοπίστηκαν δύο νέες κατηγορίες απασχόλησης για

τις γυναίκες στην ύπαιθρο α) οι γυναίκες γεωργοί-αρχηγοί της εκmicroετάλλευσης οι οποίες συνιστούν

και microειοψηφία στο σύνολο και β) οι γυναίκες microε αmicroοιβόmicroενη εργασία εξωγεωργικού χαρακτήρα στις

υπηρεσίες και τη βιοmicroηχανία ή απασχολούmicroενες microε παραγεωργικές δραστηριότητες εντός και εκτός

του νοικοκυριού τους (αγροτουρισmicroός χειροτεχνία) Στην πρώτη περίπτωση τονίζεται η

περιθωριοποίηση της γυναικείας εργασίας λόγω της microηχανοποίησης των γεωργικών εργασιών

όπου υπάρχει σαφής διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στις ανδρικές και τις γυναικείες εργασίες Οι γυναίκες

εσωτερικεύουν το ρόλο τους και ειδικεύονται στην εργασία microέσα στο νοικοκυριό δεδοmicroένου ότι η

παραγωγική γεωργική σφαίρα διακρίνεται από εκείνη της αναπαραγωγής του νοικοκυριού Η

δεύτερη περίπτωση συνδέεται microε την κατώτερη θέση της γυναίκας- συζύγου στην ιεραρχία της

εκmicroετάλλευσης δηλαδή στο ρόλο που επιτελεί στην γεωργική παραγωγική διαδικασία καθώς και

στη φύση των αγροτικών εργασιών

Η εργασιακή εmicroπλοκή της γυναίκας στην γεωργική επιχείρηση είναι εξίσου σηmicroαντική για την

αναγνώρισή της ως lsquoγεωργούrsquo στο πλαίσιο της αγροτικής κοινότητας Οι γυναίκες γίνονται microέλη

των αγροτικών συνεταιρισmicroών αλλά οι σύζυγοι είναι αυτοί που παρακολουθούν τις συνελεύσεις

οφελούνται από προγράmicromicroατα γεωργικής εκπαίδευσης και τελικά συmicromicroετέχουν ενεργά στην

διαδικασία λήψης γεωργικών αποφάσεων Έτσι η σύζυγος καταλήγει να έχει microια lsquoονοmicroαστικήrsquo

γεωργική ταυτότητα Η παραπάνω διαπίστωση συνδέεται microε τις κυρίαρχες αντιλήψεις περί

ανδρισmicroού στο βαθmicroό που η microεταβίβαση της ιδιότητας της lsquoγεωργούrsquo στις γυναίκες συζύγους θα

ήταν πολλαπλά απαξιωτική για τους άνδρες συζύγους (εφόσον και microια γυναίκα microπορεί νrsquo ασχοληθεί

microε τη γεωργία)

Οι ανισότητες που συνδέονται microε τον καταmicroερισmicroό της εργασίας microεταξύ των δύο φύλων

απορρέουν από τη θέση της γυναίκας στην οργάνωση της οικογένειας και δεν αίρονται στον εξω-

αγροτικό τοmicroέα αλλά αναπαράγονται microε τον ίδιο τρόπο Στον αγροτικό χώρο η ανισότητα των

ευκαιριών microεταξύ των δύο φύλων συνδέεται άmicroεσα microε την microηχανοποίηση της γεωργικής

παραγωγικής εργασίας όπως επίσης και microε την κατανοmicroή των ρόλων στο αγροτικό νοικοκυριό

Πολλοί κοινωνιολόγοι του αγροτικού χώρου διαπιστώνουν τον αυτο-αποκλεισmicroό των γυναικών ο

οποίος αποτελεί συνάρτηση της ανισότητας ευκαιριών που microε τη σειρά της προσδιορίζεται από

περιοριστικές εσωτερικευmicroένες αξίες και κανόνες συmicroπεριφοράς Ειδικότερα συνδέεται microε

15

συγκεκριmicroένες συmicroπεριφορές που lsquoεξουδετερώνουνrsquo τις γυναίκες ως ενεργά συmicromicroετέχοντα

υποκείmicroενα στην αγροτική κοινωνία και οικονοmicroία και θέτουν σε λειτουργία τα έmicroφυλα στερεότυπα

(Petronoti 1981)

Οι γυναίκες που ασχολούνται στον αγροτικό τοmicroέα παραγωγής δεν έχουν αναγνωρισmicroένη

επαγγελmicroατική ταυτότητα ως laquoαγρότισσεςraquo (Παπαγαρουφάλη 1986 Παπαδόπουλος Κασίmicroης

2000 Σαφιλίου 2002) Ενώ οι αγρότες lsquoεπαγγελmicroατοποιούνταιrsquo οι αγρότισσες lsquoνοικοκυροποιούνταιrsquo

Αυτό έχει σαν αποτέλεσmicroα--αλλά ταυτόχρονα συνιστά και αιτία για--τους πολλαπλούς

αποκλεισmicroούς των γυναικών από την απόκτηση microιας παγιωmicroένης επαγγελmicroατικής ταυτότητας α)

ενδοοικογενειακός αποκλεισmicroός (αποκλεισmicroός από τους συζύγους) β) αποκλεισmicroός προερχόmicroενος

από την εσωτερίκευση προτύπων δεδοmicroένου ότι το γεωργικό επάγγελmicroα είναι συνώνυmicroο του

ανδρικού επαγγέλmicroατος και γ) θεσmicroικός αποκλεισmicroός που σχετίζεται microε την ηλικία τη microόρφωση

και την επαγγελmicroατική κατάρτιση Ωστόσο η παροχή εκπαίδευσης στις γυναίκες αγρότισσες δεν

σηmicroαίνει αυτόmicroατα καλύτερη υποδοχή τους στην αγορά εργασίας

Για τις γυναίκες της υπαίθρου οι νέες εργασιακές προκλήσεις αναδεικνύονται κυρίως σε

παραγεωργικές δραστηριότητες επιχειρηmicroατικής microορφής στον αγροτοτουρισmicroό την αξιοποίηση

αγροτικών προϊόντων και ειδών πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καθώς και στη βιολογική γεωργία Μια

σηmicroαντική ερευνητική πρόκληση αποτελεί βέβαια το ερώτηmicroα κατά πόσο η γυναικεία

πολυδραστηριότητα συmicroβάλλει στον προσδιορισmicroό microιας νέας ταυτότητας των γυναικών η οποία

γίνεται αισθητή και έχει διαρκή παρουσία στον αγροτικό χώρο

Πολλές έρευνες στον αγροτικό χώρο διαπιστώνουν ότι το ιδιότυπο της οικογενειακής

εκmicroεταλλευσης ως lsquoεπιχείρησηςrsquo στην αγροτική παραγωγή και οι σχέσεις εξουσίας microεταξύ των

φύλων που αναπτύσσονται στο αγροτικό νοικοκυριό καλλιέργησαν κατά τη διαδικασία

εκσυγχρονισmicroού της παραγωγής συνθήκες καταmicroερισmicroού της εργασίας οι οποίες έβγαλαν τη

γυναίκα από το lsquoαόρατοrsquo πεδίο της εργατικής δύναmicroης Τις δύο τελευταίες δεκαετίες η έρευνα

σχετικά microε τα ζητήmicroατα των γυναικών του αγροτικού χώρου αποκάλυψε τη συmicroβολή της γυναίκας

στην επιβίωση του αγροτικού νοικοκυριού Την έκανε πιο lsquoορατήrsquo ως εργατική δύναmicroη και έθεσε

ταυτόχρονα την πρόκληση για τον επαναπροσδιορισmicroό των συmicroβατικών ορισmicroών της

lsquoαπασχόλησηςrsquo και του lsquoεργαζόmicroενου ατόmicroουrsquo που χρησιmicroοποποιεί η στατιστική πρόκειται για

ορισmicroούς από τους οποίους διαφεύγει η αποτίmicroηση ενός σηmicroαντικού microέρους της γυναικείας

αποσχόλησης επειδή δεν συνδέεται microε την παραγωγή προϊόντων για την αγορά Αποκάλυψε

επίσης την κρίση της επαγγελmicroατικής ταυτότητας που αντιmicroετωπίζει η εργαζόmicroενη γυναίκα στον

αγροτικό τοmicroέα καθώς βρίσκεται στη σκιά του άνδρα αρχηγού της εκmicroετάλλευσης και σrsquo έναν

κόσmicroο όπου πλέον το lsquoεπάγγελmicroαrsquo τείνει να προσδιορίζει την lsquoκοινωνική ταυτότηταrsquo του ατόmicroου

Στον αγροτικό χώρο η ανάπτυξη επιχειρηmicroατικών πρωτοβουλιών (microε τη microορφή

συνεταιρισmicroών) από γυναίκες αποτελεί ένα σχετικά καινούριο φαινόmicroενο Οι τοmicroείς στους οποίους

αναπτύσσουν επιχειρηmicroατική δράση οι γυναίκες αφορούν στον αγροτοτουρισmicroό στη βιοτεχνική-

οικοτεχνική παραγωγή και εmicroπορία ειδών που προέρχονται από τη microεταποίηση προϊόντων της

16

γεωργικής εκmicroετάλλευσης στην κατασκευή και εmicroπορία προϊόντων της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς

(είδη λαϊκής τέχνης) καθώς και στην παραγωγή και εmicroπορία προϊόντων εναλλακτικών microορφών

γεωργίας (Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 2000 Γιδαράκου 1998 ΠΑΣΕΓΕΣ 2000) Οι

αγροτοτουριστικοί συνεταιρισmicroοί ιδρύθηκαν microε πρωτοβουλία της Γενικής Γραmicromicroατατείας Ισότητας

στόχος της οποίας ήταν κυρίως η απόκτηση εκ microέρους των συνεταιρισmicroένων γυναικών οικονοmicroικής

και κοινωνικής αυτοδυναmicroίας και λιγότερο η συmicroβολή τους στην στήριξη του οικογενειακού

εισοδήmicroατος (Giagou Apostolopoulos 1996 Ιακωβίδου 1992 Ιακωβίδου 2000 Παπαδάκη-

Κλαυδιανού Γιασεmicroή 1991 Τσάρτας Θανοπούλου 1994) Ωστόσο στη microεγάλη τους πλειοψηφία

οι γυναίκες θεωρούν την εξασφάλιση συmicroπληρωmicroατικού εισοδήmicroατος για το νοικοκυριό ως τον

κυριότερο λόγο ενασχόλησής τους microε τον αγροτοτουριστικό συνεταιρισmicroό (Castelberg-Koulma

1991) Οι κοινωνικοί λόγοι (προσωπική αναγνώριση και κοινωνική καταξίωση) που ήταν και οι

πρωταρχικοί στόχοι ίδρυσης των συνεταιρισmicroών παίζουν γιrsquo αυτές δευτερεύοντα ρόλο Γενικά οι

αγροτοτουριστικοί συνεταιρισmicroοί δεν αποτέλεσαν αισθητή εναλλακτική λύση στο πρόβληmicroα της

επαγγελmicroατικής απασχόλησης των γυναικών Μόνο το 30 έχει τη νοmicroική ευθύνη για τη λειτουργία

τους δηλαδή τη δυνατότητα να κατοχυρώσουν επαγγελmicroατικά δικαιώmicroατα και υποχρεώσεις

Ωστόσο ακόmicroη και microέσα από τους αγροτοτουριστικούς συνεταιρισmicroούς οι γυναίκες έδειξαν ότι

αποτελούν εργατικό δυναmicroικό σε εφεδρεία το οποίο microπορεί να κινητοποιήσει ενδογενείς πηγές

πλούτου Με την απόδρασή τους από τον αθέατο και ανώνυmicroο χώρο του νοικοκυριού οι γυναίκες

έχουν τη δυνατότητα να υποστηρίξουν πρωτοβουλίες που απευθύνονται στη διατήρηση

αξιοποίηση και ανάδειξη της πολιτισmicroικής κληρονοmicroιάς microέσα από τέτοιες δραστηριότητες οι

γυναίκες και ο αγροτικός χώρος προσλαmicroβάνονται ως θεmicroατοφύλακες της παράδοσης Σε αυτό το

σηmicroείο έχει σηmicroασία να τονιστεί ο αmicroφίσηmicroος χαρακτήρας που έχει η γυναικεία ταυτότητα σε σχέση

microε τον αγροτικό χώρο και τις γεωργικές δραστηριότητες Από τη microια πλευρά οι γυναίκες θεωρούνται

φορείς της lsquoαυθεντικότηταςrsquo και συνεπώς βρίσκονται πιο κοντά στη lsquoφύσηrsquo και τις τοπικές

παραδόσεις ωθούmicroενες έτσι σε επιχειρηmicroατικές δράσεις όπως τους αγροτοτουριστικούς

συνεταιρισmicroούς που εmicroπορεύονται lsquoαγνάrsquo και lsquoφυσικάrsquo προϊόντα ταυτόχρονα όmicroως είναι και φορείς

της νεωτερικότητας αφού δρουν αυτόνοmicroα και ορθολογικά microέσα στην αγροτική αγορά εργασίας

ακόmicroη και όταν ασχολούνται microε εξωγεωργικές δραστηριότητες

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Οι σύγχρονες ελληνικές επιχειρήσεις ενώ αντιmicroετωπίζονται ως κεντρικός άξονας της

οικονοmicroίας δεν έχουν διερευνηθεί αναφορικά microε το πώς επιχειρηmicroατίες διαφορετικού φύλου και

ειδικότητας απαντούν στις προκλήσεις της αγοράς καινοτοmicroούν ή προσδένονται σε οικείες

microεθόδους παραγωγής υποτάσσονται στις επιταγές της οικονοmicroικής πολιτικής ή καταφεύγουν σε

στρατηγικές microε τις οποίες αναδιατάσσουν τις δυνάmicroεις τους

Το ζήτηmicroα της lsquoυποτέλειαςrsquo των γυναικών αποκτά καινούριες διαστάσεις microεταξύ των

επαγγελmicroατικά και οικονοmicroικά αυτοδύναmicroων επιχειρηmicroατιών και δεν αίρεται microε την

17

ανεξαρτητοποίησή τους στο βαθmicroό που η αναπαραγωγή του διαχωρισmicroού των οικογενειακών

σχέσεων συνεχίζει να διέπει όλα τα πεδία ζωής Οι γυναίκες επιχειρηmicroατίες αυτοπροσδιορίζονται microε

όρους οικογενειακών κυρίως ρόλων και διαπροσωπικών σχέσεων Οι έρευνες πεδίου από

κοινωνικούς επιστήmicroονες σε αστικές αλλά και πρώην αγροτικές περιοχές που αναπτύχθηκαν

τουριστικά καταδεικνύουν ότι η συmicroπεριφορά αυτών των γυναικών απορρέει από την ιδεολογική

παραδοχή ότι η γυναικεία εργασία σε επιχειρήσεις δεν εγγράφεται τόσο ως προσωπική επιλογή

όσο ως προέκταση των οικογενειακών καθηκόντων που πρέπει να φέρουν σε πέρας παράλληλα microε

και όχι σε βάρος των οικιακών φροντίδων (Galani- Moutafi 1993 Galani- Moutafi 1994 Νάζου

2003 Πετρονώτη 1995β) Η έννοια της ανόδου κατανοείται ως επινόηση λύσεων οι οποίες

συmicroφιλιώνουν τις επαγγελmicroατικές microε τις οικογενειακές υποχρεώσεις χωρίς να αποδεσmicroεύουν από

τους συmicroβατικούς γυναικείους ρόλους

Η microόδα η βιοmicroηχανία υποδηmicroάτων τα κοσmicroηmicroατοπωλεία και τα ινστιτούτα οmicroορφιάς τα

κοmicromicroωτήρια τα ξενοδοχεία ο τουρισmicroός και οι δηmicroόσιες σχέσεις συνιστούν ldquoεύκολεςrdquo περιοχές για

ανάπτυξη ενός επιχειρηmicroατικού ανανταγωνισmicroού microεταξύ των γυναικών Ο lsquoπαραδοσιακάrsquo

γυναικείος κόσmicroος γίνεται η αφετηρία από την οποία οι γυναίκες πορεύονται microε τον τρόπο τους

απαντώντας έτσι στην ανδρική εκδοχή της επιχειρηmicroατικότητας Ο γυναικείος επιχειρηmicroατικός

κόσmicroος γίνεται microrsquo αυτόν τον τρόπο ευκολότερα αποδεκτός

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ

Οι πολιτισmicroικά συγκροτηmicroένες έmicroφυλες σχέσεις και οι ιδεολογίες της σεξουαλικότητας

συνθέτουν τη βάση όχι microόνο για τον καταmicroερισmicroό εργασίας αλλά και για τη ρύθmicroιση ζητηmicroάτων

ιδιοκτησίας και microεταβίβασης της περιουσίας τα οποία συνιστούν παράγοντες κρίσιmicroης σηmicroασίας για

την τουριστική ανάπτυξη Όπως και στον αγροτικό χώρο έτσι και στις τουριστικές περιοχές σε

επίπεδο κοινωνικού συmicroβολισmicroού οι γυναίκες συχνά καταλαmicroβάνουν microια αmicroφίσηmicroη θέση η οποία

συνδυάζει τις δυνάmicroεις της παράδοσης και του εκmicroοντερνισmicroού Οι έmicroφυλες σχέσεις όχι microόνο

συmicroβάλλουν στη συγκρότηση του τουρισmicroού αλλά οι ίδιες διαmicroορφώνονται και

επανασυγκροτούνται στο πλαίσιο του τουρισmicroού (Γαλανή-Mουτάφη 2002)

Η έρευνα δείχνει ότι ο τουρισmicroός συχνά παρέχει νέες σηmicroαντικές πηγές εισοδήmicroατος και

απασχόλησης για τις γυναίκες (Castelberg-Koulma 1991 Ιακωβίδου 1991 Κασιmicroάτη Θανοπούλου

Τσάρτας 1995 Leontidou 1994 Μανώλογλου 1990 Stott 1985 Τσάρτας 1989 Τσάρτας 1991α

Τσάρτας 1991β Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου 1985) Το γεγονός αυτό έχει σηmicroαντικές

επιπτώσεις στις ζωές των γυναικών οι οποίες δεν απολάmicroβαναν ανέκαθεν το δικαίωmicroα πρόσβασης

στην αγορά εργασίας Βέβαια οι ευκαιρίες για εργασία στον τουριστικό τοmicroέα τείνουν να

περιορίζονται στα είδη εκείνα της εργασίας που αξιολογούνται ως πολιτισmicroικά laquoκατάλληλαraquo γιrsquo

αυτές Έτσι οι ερευνητές έχουν στραφεί στους τρόπους microε τους οποίους οι κανόνες της

σεξουαλικότητας ενδέχεται να περιορίζουν την πρόσβαση των γυναικών σε θέσεις εργασίας να

επιδρούν στην κοινωνικότητά τους microε τους τουρίστες και να καθορίζουν το είδος της εργασίας και

18

των κοινωνικών σχέσεων που τους αρmicroόζει να εmicroπλέκονται (Scott 1997) Οι έρευνες καταλήγουν

στα εξής συmicroπεράσmicroατα

1) Η microικρής κλίmicroακας τοπικά ελεγχόmicroενη τουριστική ανάπτυξη παρέχει σηmicroαντικές ευκαιρίες

απασχόλησης για τις γυναίκες διότι οι microικρές οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν συνέχεια της

οικογενειακής οικίας και η διαχείρισή τους προσλαmicroβάνεται ως επέκταση των οικιακών τους

καθηκόντων

2) Οι γυναίκες από τη στιγmicroή που συνεισφέρουν microε το εισόδηmicroά τους στους πόρους της οικιακής

οmicroάδας κερδίζουν γόητρο και αναγνώριση

3) Καθώς αυξάνεται το εισόδηmicroά τους αποκτούν microεγαλύτερη συmicromicroετοχή στις διαδικασίες λήψης

αποφάσεων στο νοικοκυριό καθώς και πρόσβαση στο δηmicroόσιο χώρο

Οι εργαζόmicroενες στον τουριστικό τοmicroέα γενικά εmicroφανίζουν ετερόγενεια και δεν πρέπει να

παρουσιάζονται ως οιmicroοιογενής ή αδιαφοροποίητη κοινωνική κατηγορία ΄Εχουν συνήθως

διαφορετικούς στόχους και υφίστανται διαφορετικούς περιορισmicroούς Τα ακαδηmicroαϊκά προσόντα και

η επαγγελmicroατική εmicroπειρία που ενδέχεται να έχουν πολλές από τις εργαζόmicroενες τις ωθούν να

αναζητούν θέσεις εργασίας ανάλογες από άποψη αmicroοιβής ευθυνών δεξιοτήτων και εκπαίδευσης

Οι γυναίκες όmicroως που απασχολούνται ως απλές εργαζόmicroενες ή συmicroβοηθούντα microέλη στην

οικογενειακή επιχείρηση δεν προωθούν τα ατοmicroικά οικονοmicroικά τους συmicroφέροντα αλλά υπηρετούν

οικmicroονοmicroικές στρατηγικές του νοικοκυριού Οι οικονοmicroικές ενασχολήσεις των γυναικών στον

τουρισmicroό η σχέση τους microε την ιδιοκτησία microέσω του θεσmicroού της προίκας τα πρότυπα του γάmicroου και

της microεταγαmicroήλιας εγκατάστασης που επηρεάστηκαν από την είσοδό τους στην τουριστική αγορά

εργασίας έθεσαν τους όρους για ποικίλες αλλαγές σε ενδο-οικιακό και δια-οικιακό επίπεδο (Galani-

Moutafi 1993 Galani- Moutafi 1994 Stott 1982) Ωστόσο οι αλλαγές που πραγmicroατοποιήθηκαν στην

οικονοmicroική και οικιακή ζωή των γυναικών δεν συνοδεύτηκαν από ανάλογες ιδεολογικές microεταβολές

ούτε άλλαξαν ο καταmicroερισmicroός εργασίας στα νοικοκυριά και οι πολιτισmicroικές αντιλήψεις που

προσδιορίζουν τη γυναικεία ταυτότητα

Οι οικογενειακές υποχρεώσεις που παραmicroένουν σταθερά lsquoευθύνηrsquo και lsquoυποχρέωσηrsquo της

γυναίκας δεν microπορούν εύκολα να συνδυαστούν microε δύο βασικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης

στον τουρισmicroό την εποχιακότητα και τη γεωγραφική microετακίνηση Οι γυναίκες καταλήγουν να

επιλέγουν εργασία που τους εξασφαλίζει σταθερότητα ή ελεγχόmicroενα ωράρια ώστε να microπορούν νrsquo

ανταπεξέλθουν στις πολλαπλές υποχρεώσεις τους

Οι εσωτερικές διαφοροποιήσεις στη διάρθρωση της υποδοmicroής των τουριστικών καταλυmicroάτων

είναι ένας παράγοντας που επηρεάζει καθοριστικά τα χαρακτηριστικά της απασχόλησης γενικά και

ειδικότερα της γυναικείας τα τελευταία είκοσι χρόνια Η κυριότερη διαφοροποίηση σχετίζεται microε την

αλmicroατώδη ανάπτυξη των τύπων καταλυmicroάτων που απαιτούν πολύ microικρότερο συντελεστή εργασίας

από τα κλασικού τύπου καταλύmicroατα (ξενοδοχεία) Αποτέλεσmicroα αυτού του φαινοmicroένου είναι η

στασιmicroότητα στην αγορά εργασίας ειδικευmicroένου προσωπικού στα πάσης φύσεως ξενοδοχειακά

καταλύmicroατα ενώ αντίθετα υπάρχει microια αύξηση τόσο της ανειδίκευτης εργασίας όσο και της

19

περιστασιακής microερικής ή και της άτυπης εργασίας Ένα πολύ υψηλό ποσοστό αυτού του είδους

της απασχόλησης στον ελληνικό τουριστικό τοmicroέα καλύπτεται από γυναίκες Η διχοτόmicroηση που

προκύπτει οδηγεί (ιδιαίτερα στα ξενοδοχεία) σε microια κατά φύλο κατανοmicroή των θέσεων εργασίας η

οποία αποκλείει ουσιαστικά τις γυναίκες από τις υψηλές επαγγελmicroατικές θέσεις

Ένα πρώτο συmicroπέρασmicroα στο οποίο καταλήγουν οι έρευνες είναι ότι οι γυναίκες εmicroφανίζουν microια

ανοδική τάση στις θέσεις εργασίας που απαιτούν ειδική microόρφωση και εmicroπειρία (τmicroήmicroα υποδοχής

και εξυπηρέτησης πελατών οικονοmicroικές υπηρεσίες κουζίνα) Παράλληλα όmicroως η παρουσία τους

είναι σαφώς υποβαθmicroισmicroένη στις θέσεις προΐσταmicroένων και διευθυντών τmicroηmicroάτων Επίσης έχουν

δηmicroιουργηθεί θέσεις απασχόλησης καθαρά laquoγυναικείεςraquo (καmicroαριέρες καθαρίστριες) Παρατηρείται

δηλαδή ένας σαφής διαχωρισmicroός κατά φύλο στις θέσεις εργασίας στα ξενοδοχεία αν και

διαφαίνονται σαφείς τάσεις βελτίωσης αυτής της κατάστασης που σχετίζονται microε τη νοmicroοθεσία

Ιδιαίτερα σηmicroαντική εmicroφανίζεται η παρουσία των γυναικών επιχειρηmicroατιών στο χώρο των

ενοικιαζόmicroενων δωmicroατίων Αυτή η ιδιαίτερη microορφή αυτοαπασχόλησης συνδυάζει αφενός τη microικρού

microεγέθους οικογενειακή επιχείρηση και αφετέρου την παράλληλη απασχόληση στο σπίτι ή στην

αγροτική εκmicroετάλλευση αποτελεί δε ένα τυπικό microοντέλο τουριστικής επιχείρησης στην ύπαιθρο και

ιδιαίτερα στις νησιωτικές περιοχές (Kousis 1989) Το επάγγελmicroα της ξεναγού είναι επίσης ένα

παραδοσιακά lsquoγυναικείοrsquo επάγγελmicroα

Το γενικό συmicroπέρασmicroα που προκύπτει από τις εmicroπειρικές έρευνες είναι ότι η σηmicroαντική

αύξηση των εισοδηmicroάτων των γυναικών που εmicroπλέκονται στην τουριστική αγορά εργασίας δεν έχει

επιφέρει σηmicroαντική βελτίωση των συνθηκών εργασίας αυτών των γυναικών ούτε έχει αλλάξει

δραmicroατικά τις ταυτίσεις τους microε το χώρο του σπιτιού και το νοικοκυριό (Νάζου 2003 Stott 1979

Τσάρτας 1993)

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ METANAΣTEYΣH

Η παράmicroετρος του φύλου στην κατανόηση του microεταναστευτικού φαινοmicroένου ήρθε στην

επιφάνεια την τελευταία δεκαετία ∆ιάφορες διαστάσεις των έmicroφυλων σχέσεων όπως ο

διαχωρισmicroός της εργασίας σε αmicroοιβόmicroενη και microη το θέmicroα της πλήρους ή microερικής απασχόλησης οι

σχέσεις εξουσίας microέσα στην οικογένεια αποτελούν στοιχεία των δοmicroικών δυνάmicroεων που οδηγούν

στην microετανάστευση Μέχρι πρόσφατα οι γυναίκες ήταν απούσες από το σώmicroα των επιστηmicroονικών

εργασιών που αναλύουν τη microετανάστευση εξαιτίας της έmicroφασης στην αντρική microετανάστευση και του

γεγονότος ότι οι γυναίκες εmicroφανίζονταν ως απλές συνοδοί των αντρώνσυζύγων που microετακινούνταν

για οικονοmicroικούς λόγους

Σήmicroερα όπως διαπιστώνουν πολλοί ερευνητές microια microεγάλη microερίδα γυναικών ταξιδεύουν microόνες

σε αναζήτηση καλύτερων συνθηκών εργασίας και αντιmicroετωπίζουν την επαγγελmicroατική ανασφάλεια

και την εκmicroετάλλευση από τους εργοδότες τους (Alipranti Fakiolas 2003 Βεντούρα 1993

Cavounidis 2003 Iossifides 1997 Μουσούρου 1991 Πετρινιώτη 1993 Πετρονώτη 1998

Πουλοπούλου-Εmicroκε 1990 Ρυλmicroόν 1993 Tastsoglou Hadjicostandi 2003 Ψηmicromicroένος 1995) Ένα

20

microεγάλο τmicroήmicroα αυτής της microερίδας των γυναικών εργαζοmicroένων ασχολείται microε την οικιακή εργασία

γεγονός που προσδίδει ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό στις χώρες υποδοχής οικονοmicroικών

microεταναστών στη Νότια Ευρώπη (Βαλέντσια 1995 Κούρτοβικ 1998 Lazaridis 1999 Lazaridis

Wickens 1999 Lazaridis Psimmenos 2000 Λαζαρίδου 1995 Τόπαλη 2001) Οι γυναίκες

microετανάστριες εργάζονται ως ανειδίκευτο δυναmicroικό παρά τις πιστοποιηmicroένες ικανότητές τους ενώ η

απροθυmicroία των εργοδοτών τους να τις ασφαλίσουν έχει αρνητικές συνέπειες στην ανανέωση των

νόmicroιmicroων αδειών παραmicroονής τους στη χώρα Επιπρόσθετα ένα υψηλό ποσοστό των γυναικών

microεταναστριών εισέρχονται στη χώρα διαmicroέσου οργανωmicroένων δικτύων σωmicroατεmicroπορίας και

οδηγούνται στην πορνεία στελεχώνοντας τη σεξουαλική βιοmicroηχανία Οι γυναίκες αυτές αποτελούν

νέες ldquoεξωτικέςrdquo έλξεις και γίνονται αντιληπτές ως εmicroπόρευmicroα microαζικής κατανάλωσης καθώς

προωθούνται και εκπορνεύονται microε τη χρήση βίας και εξαναγκασmicroού Πολλές απ τις εν λόγω

microετανάστριες γυναίκες έζησαν και ζουν στα όρια της φυσικής επιβίωσης και συχνά κάτω από τα

όρια αυτά Επίσης χάρη στο καθεστώς βίας και εξαναγκασmicroού υποχρεώνονται να ικανοποιούν

κάθε είδους απαιτήσεις Οι γυναίκες αυτές έχουν αντιmicroετωπιστεί ως lsquoεγκληmicroατίεςrsquo παρά ως άτοmicroα

microε δικαιώmicroατα και αυτό συmicroβαίνει διότι--σύmicroφωνα microε τους ερευνητές--οι γυναίκες lsquoθυmicroατοπιούνταιrsquo

και τιmicroωρούνται για τη δράση τους ενώ το οργανωmicroένο έγκληmicroα της διακίνησης σωmicroατεmicroπορίας

δεν τιmicroωρείτα Κάτω από τέτοιες συνθήκες η κοινωνική τους ζωή περιορίζεται και εmicroποδίζεται η

κοινωνική τους ενσωmicroάτωση Ωστόσο παρά την ύπαρξη πολλών δυσκολιών που αντιmicroετωπίζουν

τελικά ένα microεγάλος αριθmicroός των γυναικών αυτών κατορθώνει και επιβιώνει οικονοmicroικά και

κοινωνικά (Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 Karakatsanis Swarts 2003 Poulopoulos-Emke

2003 Psimmenos 2000)

Οι προσεγγίσεις των ζητηmicroάτων που συνδέουν τη microετανάστευση microε τη διεθνή σωmicroατεmicroπορία

συmicroπληρώνουν τις λιγοστές microελέτες οι οποίες σχετίζονται microε την πορνεία και τη σεξουαλική

εργασία (Λάζος 2002) Οι περισσότερες έχουν επηρεαστεί κατά κύριο λόγο από τη ριζοσπαστική

φεmicroινιστική άποψη περί σεξουαλικότητας η οποία προσλαmicroβάνει τις γυναίκες ως σεξουαλικά

θύmicroατα από τη στιγmicroή που υφίστανται την αντικειmicroενοποίηση και την εmicroπορευmicroατοποίηση των

σωmicroάτων τους Ελάχιστες έρευνες προσανατολίζονται στην κατεύθυνση περισσότερο

φιλελεύθερων απόψεων σύmicroφωνα microε τις οποίες οι ίδιες οι γυναίκες συνιστούν σεξουαλικά δρώντα

υποκείmicroενα τα οποία διαχειρίζονται και ελέγχουν τις σχέσεις εξουσίας προς όφελός τους

Οι microετανάστριες είναι γυναίκες όλων των ηλικιών φυλών και εθνικοτήτων Μερικές από αυτές

κατέχουν νόmicroιmicroες άδειες παραmicroονής ενώ άλλες παραmicroένουν για microεγάλο χρονικό διάστηmicroα

ακαταχώρητες ως microόνιmicroοι κάτοικοι σε microητρώα εργασίας Από τα επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα

προκύπτει ότι το ελληνικό κράτος πολύ δύσκολα επιτρέπει σrsquo αυτές τις γυναίκες και τις οικογένειές

τους να ζήσουν και να εργαστούν microε αξιοπρέπεια Αποτελούν δε ένα είδος lsquoυπο-προλεταριάτουrsquo

προς εκmicroετάλλευση άσχετα αν απασχολούνται στο καθάρισmicroα του σπιτιού στην φύλαξη παιδιών

και ηλικιωmicroένων ή στην οικοδοmicroή Ο αποκλεισmicroός και η περιθωριοποίηση των microεταναστριών

γυναικών αναπαράγονται σε καθηmicroερινή βάση και microε περίπλοκους τρόπους και σε συmicroβολικό

21

επίπεδο καθώς γίνονται αντιληπτές microέσα από στερεοτυπικούς ρόλους ως laquoπόρνεςraquo ή

laquoυπηρέτριεςraquo

Αν η συmicromicroετοχή των νόmicroιmicroων microεταναστριών στην ελληνική αγορά εργασίας είναι περιορισmicroένη

από την άποψη των πολιτικών νοmicroικών και πολιτειακών τους δικαιωmicroάτων και εξαρτάται από το

χρώmicroα του δέρmicroατός τους ή την καταγωγή τους οι ακαταχώρητες σε microητρώα γυναίκες

microετανάστριες χωρίς άδειες εργασίας είναι πιο τρωτές από όλους τους άλλους εργαζόmicroενους Αυτές

ζουν microια πολύ δύσκολη ζωή η οποία είναι θεσmicroοθετηmicroένη microε όρους πολιτισmicroικού κοινωνικού και

πολιτικού lsquoapartheidrsquo (Μαράτου-Αλιπράντη 1994 Glavanis 1995 Λιάκος 1998)

Είναι σηmicroαντικό να αναφερθεί στο σηmicroείο αυτό ότι οι περισσότεροι από τους κοινωνικούς

επιστήmicroονες επισηmicroαίνουν την αναγκαιότητα να microελετηθούν οι microεταναστάτριες εργαζόmicroενες ως

διαφοροποιηmicroένη και όχι ως οmicroοιογενής κοινωνική κατηγορία ώστε να δοθεί έmicroφαση στις ιδιαίτερες

εργασιακές τους εmicroπειρίες και στις αντιλήψεις τους για το νέο πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο

εντάσσονται microέσω της εργασίας Έτσι θα προκύψει microια ουσιαστική γνώση για τις lsquoάλλεςrsquo γυναίκες

που διεκδικούν χώρο στην αγορά εργασίας και εmicroφανίζονται όλο και συχνότερα να πλαισιώνουν

την οικιακή οmicroάδα συνήθως ως ως έmicromicroισθες οικιακοί βοηθοί

Γενικά σε microια κοινωνία όπως η ελληνική στην οποία οι Ελληνίδες microορφώνονται και

συmicromicroετέχουν στην αγορά εργασίας το αίτηmicroα για microετανάστριες εργαζόmicroενες έχει προβληθεί ως

επιτακτική ανάγκη και έχει συmicroβάλει στην ldquoθηλυκοποίησηrdquo (feminization) της microετανάστευσης στη

χώρα Καθώς όλο και περισσότερες Ελληνίδες αφήνουν το σπίτι και τα οικιακά προκειmicroένουν να

εργαστούν και να συmicromicroετέχουν στη δηmicroόσια ζωή απορρίπτοντας ή αmicroφισβητώντας την έmicroφυλη

φύση των ρόλων τους και την ταύτισή τους microε τον οικιακό χώρο τείνουν να στηρίζονται στις

εργασίες των microεταναστριών που αναλαmicroβάνουν τη φροντίδα σπιτιού των παιδιών και των

ηλικιωmicroένων

ΕΜΜΙΣΘΗ ΟΙΚΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΡΙΕΣ

Η έmicromicroισθη οικιακή εργασία αποτελεί έναν ερευνητικό τοmicroέα που έχει απασχολήσει ελάχιστα

τους κοινωνικούς επιστήmicroονες στην Ελλάδα (Βαλέντσια 1995 Lazaridis 1999 Λαζαρίδου 1995

Τόπαλη 2001) Οι αναφορές πάνω στο θέmicroα είναι αποσπασmicroατικές ενώ στην πλειοψηφία τους

οι έρευνες είναι κοινωνιολογικές Σε θεωρητικό επίπεδο η microελέτη της οικιακής εργασίας

παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω των ιδιαιτεροτήτων που την καθιστούν ιδανικό

περιβάλλον για την παρατήρηση της αλληλοδιαπλοκής φύλου συγγένειας κοινωνικής τάξης και

εθνοτικής ταυτότητας Πρόκειται για εργασία microε έντονη έmicroφυλη διαφοροποίηση (εργασία

γυναικών και εργασιακή σχέση που θεωρείται πως αναπτύσσεται κυρίως ανάmicroεσα σε γυναίκες)

και εργασία που λαmicroβάνει χώρα στον ιδιωτικό χώρο του σπιτιού και συχνά συνδέεται microε τη

φροντίδα των παιδιών και άλλων microελών της οικογένειας Επιπλέον πρόκειται για εργασιακή

σχέση την οποία χαρακτηρίζει έντονη ταξική ανισότητα (εργασία που αναλαmicroβάνουν άτοmicroα microε

22

χαmicroηλό status και έχει χαmicroηλές αποδοχές για τα microεσοαστικά ή microεγαλοαστικά στρωmicroάτων)

Τέλος η οικιαική εργασία επιτελείται συνήθως από οmicroάδες οικονοmicroικών microεταναστών

Στην Ελλάδα η έmicromicroισθη οικιακή εργασία είναι laquoφυλετικοποιηmicroένηraquo αποτελεί δηλαδή

εργασία που προορίζεται για οmicroάδες microε διαφορετική πολιτισmicroική ταυτότητα Ο τύπος εργασίας

που συναρτάται microε την παροχή προσωπικών υπηρεσιών προσελκύει σήmicroερα εργαζόmicroενες

γυναίκες microετανάστριες Πολλές microελέτες πάνω στην οικιακή εργασία επικεντρώνονται σε οmicroάδες

των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo microεταναστών και αφορούν χώρες και πολιτισmicroικά περιβάλλοντα microε

ισχυρές οικονοmicroίες Σε τέτοιες συνθήκες ο ρατσισmicroός αποτελεί στοιχείο έντασης και

επισηmicroαίνεται από οργανώσεις και συνδικάτα οικιακών βοηθών ως ένα από τα βασικά σηmicroεία

πάλης Στην Ελλάδα όπως άλλωστε στο microεγαλύτερο microέρος του δυτικού κόσmicroου η έmicromicroισθη

οικιακή εργασία γίνεται αντιληπτή ως εργασία χωρίς status κίνητρα (για επαγγελmicroατική εξέλιξη)

ασφάλεια και αναγνώριση Η παρουσία οικιακών βοηθών microέσα στην οικιακή οmicroάδα αποτελεί

κοινό τόπο σε σπίτια της Αθηναϊκής microεσαίας τάξης Οι οικιακές βοηθοί προέρχονται από τις

Φιλιππίνες την Πολωνία την Ουκρανία τη Ρωσία ενώ η πλειοψηφία των Αλβανών

microεταναστών εργάζεται σε ελληνικά νοικοκυριά

Το πλαίσιο των διαπολιτισmicroικών συναντήσεων microεταξύ lsquoεντόπιωνrsquo (ελλήνων) και lsquoάλλωνrsquo

(microεταναστριών) το οποίο καθορίζεται από τη ζήτηση και προσφορά έmicromicroισθης οικιακής εργασίας

δηmicroιουργεί τους όρους πρόσληψης των lsquoξένωνrsquo την παγίωση στερεοτύπων και τη διαmicroόρφωση

ενός συνόλου σηmicroασιοδοτήσεων που αφορά τόσο τις microετανάστριες ως laquoοικιακές βοηθούςraquo όσο

και την έννοια της laquoέmicromicroισθης οικιακής εργασίαςraquo αλλά και γενικότερα τις έννοιες της

οικιακότητας της συγγένειας και της εθνικής ταυτότητας

Οι περιπτώσεις των Φιλιππινέζων των Αλβανίδων των Πολωνέζων και γενικότερα των

γυναικών microεταναστριών στην Ελλάδα συνιστούν ένα σηmicroαντικό πεδίο έρευνας των κοινωνικών

επιστηmicroών Οι γυναίκες microετανάστριες αποτελούν ένα microεγάλο αριθmicroητικά κοmicromicroάτι των

microεταναστών που δέχεται τις τελευταίες δύο δεκαετίες η χώρα και οι πρακτικές τους σε διάφορα

πολιτισmicroικά πλαίσια microεταβάλλουν το ελληνικό αστεακό τοπίο (ίδρυση νέων εκκλησιών νέου

τύπου εργασιακή απασχόληση νέου τύπου οικογενειακές σχέσεις) Ιδιαίτερη ερευνητική έmicroφαση

θα microπορούσε να δοθεί επίσης στην βιωmicroατική εmicroπειρία των ΕλλήνωνΕλληνίδων και τις microεταξύ

τους σχέσεις και αναπαραστάσεις της δικής τους ταυτότητας ενόψει της παρουσίας των

laquoάλλωνraquo Ανθρωπολόγοι που έχουν πραγmicroατοποιήσει και τις πιο ενδιαφέρουσες έρευνες

σχετικά microε microετανάστριες γυναίκες οικιακές βοηθούς (Τόπαλη 2001) παρατηρούν ότι οι σχετικά

περιορισmicroένες σε αριθmicroό microελέτες για microεταναστριες οικιακές βοηθούς επικεντρώθηκαν στην

πλειοψηφία τους στην προσέγγιση της οικιακής εργασίας microέσα από το πρίσmicroα των δυτικών

υποκειmicroένων (επιστηmicroόνων και εργοδοτών) και όχι των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo οικιακών βοηθών

Οπότε περισσότερες ερευνητικές εργασίες που θα είχαν ως αντικείmicroενο την έmicromicroισθη οικιακή

εργασία από τη σκοπιά των lsquoάλλωνrsquo γυναικών θα πλούτιζαν πραγmicroατικά την επιστηmicroονική

γνώση σrsquo αυτό τον τοmicroέα Επίσης κατά την εκτίmicroηση ορισmicroένων ερευνητών παραmicroένουν

23

ανοιχτά προς διερεύνηση ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας

όπως αυτή βιώνεται από άλλες πολιτισmicroικές οmicroάδες αλλά και από ελληνίδες οικιακές βοηθούς

Τέλος ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας από τη σκοπιά των

εργοδοτριών που προέρχονται από διαφορετικά κοινωνικά στρώmicroατα αλλά και microε τη

συγκρότηση των στρωmicroάτων αυτών microέσα από την έmicromicroισθη οικιακή εργασία συνιστούν

microελλοντικές ερευνητικές προκλήσεις

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ

Οι κοινωνιολογικές και ανθρωπολογικές θεωρήσεις που συνδέουν τον κατά φύλα καταmicroερισmicroό

εργασίας microε τις νέες τεχνολογίες τονίζουν ότι η διαδικασία ταύτισης των ανδρών microε τις τεχνικές

γνώσεις και επιδεξιότητες ενισχύεται και νοmicroιmicroοποιείται από την ιδεολογία του φύλου που συνδέει

την αρρενωπότητα microε τη microηχανή τη microυϊκή δύναmicroη τη δύσκολη και ldquoβρώmicroικηrdquo δουλειά τη σύνθετη

κατασκευή τη σταθερή παρουσία σrsquo ένα συγκεκριmicroένο χώρο και για ένα συγκεκριmicroένο χρονικό

διάστηmicroα τη συγκέντρωση της προσοχής σrsquo ένα αντικείmicroενο καθώς και την αναλυτική και

ορθολογική σκέψη Οι γυναίκες αντιθέτως προσλαmicroβάνονται ως εύθραυστες η δε θηλυκότητά τους

συνδέεται microε τις αισθήσεις και τα αισθήmicroατα και ταυτίζεται microε τη φύση τη γη και το ανθρώπινο

σώmicroα που παράγουν καρπούς και ανθρώπους (Κανελλόπουλος 1989 Σακέλλης 1989 Στρατηγάκη

1996)

Η microηχανοποίηση της παραγωγής και η εφαρmicroογή της πληροφορικής τεχνολογίας στις

επιχειρήσεις φαίνεται ότι εξυπηρεί τις ανάγκες microιας κοινωνικής κατηγορίας των ανδρών για

ενίσχυση της υπεροχή τους απέναντι στις γυναίκες Με την ανάπτυξη όmicroως της πληροφορικής

διαπιστώθηκε ότι πολλές γυναίκες επιστρέφουν στο σπίτι τους και εργάζονται microε αmicroοιβή εκεί ενώ

άλλες microπορούν να διαλέξουν βολικά και microειωmicroένα ωράρια εργασίας για να ανταποκριθούν

καλύτερα στις δουλειές το σπιτιού και στη φροντίδα παιδιών συζύγων και ηλικιωmicroένων συγγενών

Ωστόσο οι περισσότεροι ερευνητές συmicroφωνούν ότι τέτοιες διευκολύνσεις σηmicroαίνουν αποδοχή ενός

υποβαθmicroισmicroένου περιεχοmicroένου εργασίας και έλλειψη κάθε προοπτικής εξέλιξης τη στιγmicroή που

αντίθετα οι άνδρες καταλαmicroβάνουν θέσεις microε αναβαθmicroισmicroένο περιεχόmicroενο εργασίας το οποίο

δηmicroιούργησε η πληροφορική Από αυτήν την άποψη η τεχνολογία δεν φαίνεται να είναι ουδέτερη

απέναντι στα δύο φύλα microάλιστα υποστηρίζει αντιλήψεις που ισχυροποιούν διακρίσεις σε lsquoγυναικείαrsquo

και lsquoαντρικάrsquo επαγγέλmicroατα διακρίσεις microε πολλαπλές συνέπειες ως προς την πρόσβαση στην

αγορά εργασίας τις ίσες αmicroοιβές και την επαγγελmicroατική εξέλιξη σε ανώτερα κλιmicroάκια (Κοσmicroαράς

1989 Μαρmicroατάκη-Μόλχο 1989 Στρατηγάκη 1987α Στρατηγάκη 1987β Στρατηγάκη 1989α

Στρατηγάκη 1989β Τζεπόγλου 1989)

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΚΕΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

24

Μέσα από την παρουσίαση των συναρτώmicroενων microε το φαινόmicroενο της γυναικείας εργασίας

στην Ελλάδα κεντρικών ζητηmicroάτων--έτσι όπως αυτά προκύπτουν από την επιστηmicroονική τους

διερεύνηση--microπορούν να διαπιστωθούν ορισmicroένες ελλείψεις και microερικά προβλήmicroατα σrsquo ότι

αφορά τους τρόπους προσέγγισης και ερmicroηνείας του όλου θέmicroατος

Καταρχήν στο microεγαλύτερο microέρος αυτών των microελετών κυριαρχεί η έmicroφαση στην ερmicroηνεία

των ποσοτικών στοιχείων της στατιστικής υπηρεσίας γεγονός που δηmicroιουργεί προβλήmicroατα στον

τρόπο αντιmicroετώπισης της κοινωνικής κατηγορίας laquoεργαζόmicroενες γυναίκεςraquo Απουσιάζουν οι

ποιοτικές microέθοδοι ανάλυσης τα υποκείmicroενα και οι βιοϊστορίες τους ο λόγος τους τα

συναισθήmicroατά τους και η συστηmicroατική παρακολούθηση των καθηmicroερινών εργασιακών τους

πρακτικών που συνήθως εξετάζονται κατά τη διάρκεια επιτόπιων ερευνών ανθρωπολογικού

χαρακτήρα Απουσιάζει δηλαδή στις περισσότερες περιπτώσεις η ίδια η σκοπιά των γυναικών

για την εργασιακή τους εmicroπειρία ενώ κυριαρχεί ο λόγος και οι ιδεολογικές τοποθετήσεις των

ερευνητών Απόρροια αυτών των απουσιών αποτελεί το γεγονός ότι στο όνοmicroα της καθιέρωσης

της ισότητας microεταξύ ανδρών και γυναικών διαφαίνεται η τάση θεώρησης των laquoεργαζόmicroενων

γυναικώνraquo ως ενιαία και οmicroοιογενής κατηγορία Οι γυναίκες που εργάζονται όmicroως δεν είναι ίσες

microεταξύ τους ούτε ως προς την κοινωνική προέλευση ούτε ως προς το εκπαιδευτικό lsquoκεφάλαιοrsquo

το οποίο φέρουν ή την οικογενειακή τους κατάσταση Ούτε επίσης έχουν τα ίδια κίνητρα που τις

ωθούν να εργαστούν ή να εγκαταλείψουν τη δουλειά τους Η γυναικεία εργασία συχνά εξετάζεται

ανεξάρτητα από το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο εmicroφανίζεται και

σπάνια συναρτάται microε microια προβληmicroατική για τα κοινωνικά στρώmicroατα στα οποία εντάσσονται οι

εργαζόmicroενες γυναίκες

Ένα άλλο προβληmicroατικό σηmicroείο των ερmicroηνευτικών προσεγγίσεων κοmicroβικό ως προς την

κατανόηση των εννοιών και των αναλυτικών εστιάσεων είναι το θέmicroα των όρων και των

ορισmicroών που χρησιmicroοποιούν οι ερευνητές για να περιγράψουν τις διαφορετικές εργασιακές

εmicroπειρίες των γυναικών Συνήθως χρησιmicroοποιούνται όροι εννοιολογικά αδιευκρίνιστοι όπως για

παράδειγmicroα laquoεργασίαraquo και laquoαπασχόλησηraquo Η χρήση του όρου laquoγυναικεία απασχόλησηraquo ή

laquoεργασίαraquo συνδέεται microε την ιδεολογία της γυναικείας απελευθέρωσης την πολιτισmicroική microορφή

της ελληνικής οικογένειας και την προβληmicroατική για την οικονοmicroική ανάπτυξη της χώρας

Ανάλογα προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται και εξαιτίας της χρήσης γενικευτικών αφαιρετικών

κατηγοριών όπως laquoεργαζόmicroενεςraquo και laquoάνεργεςraquo Τα πράγmicroατα περιπλέκονται ακόmicroη

περισσότερο όταν γίνεται χρήση των ορισmicroών των στατιστικών υπηρεσιών όπως laquomicroισθωτόςraquo

laquoαυτοαπασχολούmicroενοςraquo laquoνοικοκυράraquo laquoεπιχειρηmicroατικήraquo δράση laquoεισόδηmicroαraquo--ορισmicroών

δηλαδή που δεν microπορούν να ανταποκριθούν στο εννοιολογικό περιεχόmicroενο της γυναικείας

εργασίας Από αυτή την άποψη δεν microπορεί να φωτιστεί το ζήτηmicroα της κατασκευής της έmicroφυλης

ταυτότητας microέσα από την εργασιακή εmicroπειρία ούτε microπορούν να αναδειχθούν οι ποικίλες πτυχές

microιας προβληmicroατικής που διαπλέκουν το επάγγελmicroα microε την γυναικεία ταυτότητα την οικογένεια

και το γάmicroο στη σύγχρονη ελληνική πολιτισmicroική πραγmicroατικότητα

25

Τέλος κρίνεται απαραίτητος ο διάλογος στο πλαίσιο εmicroπειρικών ερευνών microεταξύ

επιστηmicroόνων από διαφορετικούς κλάδους των Κοινωνικών Επιστηmicroών προκειmicroένου να

επιτευχθεί microια ολοκληρωmicroένη και σφαιρική προσέγγιση του φαινοmicroένου της γυναικείας εργασίας

στα συνεχώς microεταβαλλόmicroενα πολιτισmicroικά περιβάλλοντα των αστικών και αγροτικών περιοχών

ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αβδελά Ε 1986 lsquoΠοιές δουλειές παίρνουν οι γυναίκεςrsquo ∆ίνη 160-61

Αβδελά Ε 1987α lsquo Η ισότητα στη ∆ηmicroόσια ∆ιοίκηση παλιές πρακτικές microε νεωτερικό microανδύαrsquo

∆ίνη 256-62

Αβδελά Ε 1987β lsquoΜισθωτές Σχέσεις και Φυλετικός Καταmicroερισmicroός της Εργασίας Οι Γυναίκες

∆ηmicroόσιοι Υπάλληλοι στην Ελλάδα στο Πρώτο Μισό του Αιώναrsquo Μνήmicroων τοmicro ΙΙ234-246

Αβδελά Ε 1988α lsquoΗ θέση της ∆ασκάλας Λόγοι και αντίλογοι σrsquo ένα microεσοπολεmicroικό

επαγγελmicroατικό έντυποrsquo ∆ίνη 3 46-53

Αβδελά Ε 1988β lsquoΣτοιχεία για την εργασία των γυναικών στο Μεσοπόλεmicroο Όψεις και Θέσειςrsquo

Στο Βενιζελισmicroός και Αστικός Εκσυγχρονισmicroός Πανεπιστηmicroιακές Εκδόσεις Κρήτης

Αβραmicroίδου Α 2001 Ευέλικτες microορφές απασχόλησης και ανισότητες στον εργασιακό χώρο

Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ

httpwwwKethigr)

Αθανασιάδου Χ Σ Πετροπούλου Γ Μιmicroίκου 2001 Οι συνθήκες της γυναικείας απασχόλησης

στην Ελλάδα1980-2000 Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο

στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 1999 Η οικογένεια στην Αθήνα οικογενειακά πρότυπα και συζυγικές

πρακτικές Αθήνα ΕΚΚΕ

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 2001 Η συmicromicroετοχή των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην

Ελλάδα Μια πρώτη προσέγγιση Εισήγηση στο Συνέδριο Γυναίκες και Επιστήmicroη Τάσεις και

Προοπτικές στην Ευρώπη Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκη 15-16 Μαρτίου

Αυδή- Καλκάνη Ι 1978 Η επαγγελmicroατικά εργαζόmicroενη Γυναίκα Αθήνα Παπαζήσης

Αυδή - Καλκάνη Ι 1989 Φεmicroινισmicroός και εργασίαστην Ελλάδα σήmicroερα Αθήνα Νέοι Καιροί

Βαΐου Ν 1987α lsquo Ελαστικό ωράριο ανελαστικές ανάγκεςrsquo Κάπα 16 25-26

Βαΐου Ν 1987β lsquoΆτυπες εργασιακές σχέσεις ή πώς κατασκευάζεται η ευελιξίαrsquo Κάπα 17 23-

24

Βαϊου Ν Μ Στρατηγάκη 1989 lsquoΗ εργασία των γυναικών Ανάmicroεσα σε δύο κόσmicroουςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4015-23

Βαΐου Ν 1989 lsquoΟ τόπος δουλειάς και το σπίτι Κατά φύλο καταmicroερισmicroοί εργασίας στη

διαδικασία ανάπτυξης της Αθήναςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)81 ndash 90

Βαΐου Ν 1991 lsquoΟ χώρος των γυναικών σrsquo έναν ανδρικό κόσmicroοrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash

48 15 ndash 17

26

Βαΐου Ν Στρατηγάκη Μ Χρονάκη Ζ 1991 lsquoΑmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι Μια γυναικεία

δουλειά και microια ιδεολογίαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45 47-53

Βαΐου Ν Χ Γολέmicroης Λ Λαmicroπριανίδης Κ Χατζηmicroιχάλης Ζ Χρονάκη 1996 Άτυπες microορφές

βιοmicroηχανικής παραγωγής-εργασίας και αστικός χώρος στο ΠΣΠ Αθήνα ΓΓΕΤ

Βαϊου Ν και Κ Χατζηmicroιχάλης 1997 Με τη ραπτοmicroηχανή στην κουζίνα και τους Πολωνούς στους

αγρούς Πόλεις περιφέρειες και άτυπη εργασία Αθήνα Εξάντας

Βλαχούτσικου Χ Α Μπαχαροπούλου- Κούλη 1991 lsquolaquoΝα χαρώ κι εγώ το σπίτι microου και το

κλειδί από τα microέσαraquo Γυναίκες και κατανάλωση σrsquo ένα χωριό της Βοιωτίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45

94-100

Vernier B 2001 H Kοινωνική Γένεση των Aισθηmicroάτων Πρωτότοκοι και Yστερότοκοι στην

Kάρπαθο Aθήνα Αλεξάνδρεια

Βουτυράς Σ 1981 Η Γυναίκα στη Μισθωτή εργασία Αθήνα Παπαζήσης

Βουτυράς Σ 1987 Μητρικός microισθός επαναστατική προοπτική ή οπισθοδρόmicroηση στην ισότητα

των φύλων ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Γαβριήλ Α 1989 lsquoΗ συmicroβολή του Σχολικού Επαγγελmicroατικού Προσανατολισmicroού στην

προετοιmicroασία των γυναικών για επαγγέλmicroατα που έχουν σχέση microε τις νέες τεχνολογίεςrsquo Στο Μ

Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για

τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1985 ∆ικαιώmicroατα και υποχρεώσεις της εργαζόmicroενης γυναίκας στην

microισθωτή εργασία Αθήνα

Γεωργακοπούλου Ν Β 1998 Ευελιξίες της εργασίας amp Γυναικεία απασχόληση στον τραπεζικό

τοmicroέα Πλαίσιο Προσέγγισης Βασικές Τάσεις και Προοπτικές ΙΝΕΟΤΟΕ

Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου Α 1986 lsquoΕργασία και γυναικεία απελευθέρωση ένας ισχυρός

αντίλογος στο στον φεmicroινιστικό συντηρητισmicroόrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 22-24

∆ασκαλάκης ∆ 1995 Η ρύθmicroιση των ευέλικτων microορφών απασχόλησης και οργάνωσης του

χρόνου εργασίας Αθήνα ndash Κοmicroοτηνή εκδ Σάκκουλα

∆έδε Ι 1995 lsquoΕπαγγελmicroατικές προοπτικές για τις γυναίκες στις αγορές της Ε Ε Μεταξύ

αποκλεισmicroού και ανέλιξηςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 86 179-191

∆ήmicroου Α 1989 lsquoΗ microερική απασχόληση Ένα γυναικείο φαινόmicroενο της αγοράς εργασίαςraquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4055 ndash 60

∆ουκάκης Ν Λ 1988 Εργασιακές Σχέσεις Οικονοmicroία και θεσmicroοί Αθήνα Οδυσσέας

∆ουλκέρη Τ 1986 Η συmicromicroετοχή της ελληνίδας στην οικογένεια και στην εργασία

ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

∆ουλκέρη Τ 1994 Ισότητα των φύλων στις εργασιακές σχέσεις Αθήνα Παπαζήσης

Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Η επαγγελmicroατική εξέλιξη των γυναικών στις τράπεζες

Αθήνα ΟΤΟΕ

27

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988α Γυναικεία απασχόληση Σύνοψη πρώτων

αποτελεσmicroάτων Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική

Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988β Η ∆οmicroή της Γυναικείας Απασχόλησης και η

Επαγγελmicroατική ∆ραστηριοποίηση των Γυναικών Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των

Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ηλιού Μ 1988 lsquoΟι γυναίκες πανεπιστηmicroιακοί εξέλιξη της θέσης τους ή στασιmicroότηταrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 70 3-23

Θανοπούλου Μ 1992 Η Γυναικεία Απασχόληση ή Εργασία στην Ελλάδα Κύριες Τάσεις και

Κατευθύνσεις της Μεταπολεmicroικής Βιβλιογραφίας Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη ΙV Αθήνα ΕΚΚΕ

Θανοπούλου Μ Ε Φρονίmicroου Β Τσιλιmicroιγκάκη 1997 Αποφυλακιζόmicroενες γυναίκεςΤο δικαίωmicroα

στην Επαγγελmicroατική επανένταξη ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Θανοπούλου Μ Β Κωτσοβέλου amp Ρ Παπαρούνη 1999 lsquoΗ σχέση επαγγελmicroατικής και

οικογενειακής ζωής των γυναικών διερεύνηση της ελληνικής βιβλιογραφίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 40

91-101

Ιγγλέση Χ 1990 Πρόσωπα Γυναικών Προσωπεία Συνείδησης Αθήνα Οδυσσέας

Ιγγλέση Χ 1996 Γυναικείες σπουδές και ταυτότητες φύλου Ένα παράδειγmicroα από τη σκοπιά της

ψυχολογίας Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Ιωακείmicroογλου Η Ο Καmicroινιώτη Α Κωστάκη Θ Σκοπελίτου 1998 lsquoΕκπαίδευση Φύλο και

Τρόπος Ένταξης στην Αγορά Εργασίας της Ελλάδαςrsquo Στο Ανεργία Εργασία Εκπαίδευση-Κατάρτιση

στην Ελλάδα και στην Γαλλία Πρακτικά Ελληνογαλλικού Συνεδρίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Καβουνίδη Τ 1982 lsquoΚαπιταλιστική ανάπτυξη και απασχόληση των γυναικών στη microεταποίηση

στην Ελλάδαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 14 53-63

Καβουνίδη Τ 1989 lsquo Ο έλεγχος της εργασίας της γυναίκαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4071-80

Καβουνίδη Τ 1990 Οι νέες γυναίκες και η επαγγελmicroατική εκπαίδευση και κατάρτιση Έκθεση

Έρευνας Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

Καβουνίδη Τ 1996 Οικογένεια και εργασία στην Αθήνα Σάκκουλας

Κανελλόπουλος Κ 1989 lsquoΝέα τεχνολογία Εκπαίδευση των γυναικών και η θέση τους στην

αγορά εργασίαςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Καραmicroεσίνη Μ 1998 lsquoΓυναίκες και απασχόληση στην Ελλάδα Τάσεις και ∆ιεθνείς Συγκρίσειςrsquo

Στο Ξ Πετρινιώτη και Γ Κουκουλές (επιmicro) Επετηρίδα εργασίας 1998 Αθήνα πανεπιστηmicroιακές

εκδόσεις Παντείου

Καραmicroεσίνη Μ amp Η Ιωακείmicroογλου 2003 Προσδιοριστικοί παράγοντες του microισθολογικού

χάσmicroατος microεταξύ ανδρών και γυναικών Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας σε

συνεργασία microε το Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

28

(δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Καραντινός ∆ 1987 lsquoΕργατικό δυναmicroικό απασχολούmicroενοι και άνεργοι microια διερεύνηση από

στατιστικά στοιχείαrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 66 121-143

Καραντινός ∆ 1988 lsquoΑνοιχτή ανεργία και αστικές αγορές εργασίας (1974-1985) Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 70 50-115

Καραντινός Τ 1989 lsquoΗ ανεργία των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Καραντινός ∆ ∆ Ζιώmicroας Μ Κετσετζοπούλου Α Μουρίκη 1997 Ευέλικτη απασχόληση και

ελαστικοποίηση του χρόνου εργασίας τάσεις εξελίξεις προοπτικές Αθήνα Εθνικό Ινστιτούτο

Εργασίας

Κασιmicroάτη Κ 1980 Τάσεις κινητικότητας εργασίας στην ελληνική βιοmicroηχανία Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1982 Η Γυναίκα στην Απασχόληση Φάκελος Ισότητας Αθήνα Οδυσσέας

Κασιmicroάτη Κ 1988 lsquoΕκπαίδευση Επαγγελmicroατική Εξειδίκευση και Αmicroοιβές Γυναικώνrsquo Ο Αγώνας

της Γυναίκας 37 21-22

Κασιmicroάτη Κ Ε Αλλισον 1989 Η Μορφολογία της ∆εύτερης Απασχόλησης Έρευνα για τα

κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Μελέτη ΙΙ ΑθήναΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1991 Επιλογή Επαγγέλmicroατος Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη Ι Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1998 Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Αθήνα ΕΚΚΕ

Κετσετζοπούλου Μ 2002 lsquoΓυναικεία Απασχόλησηrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ

Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο

Κοινωνικής Πολιτικής

Κετσετζοπούλου Μ Χ Συmicroεωνίδη 2002 lsquoΙσότητα των Φύλων Η Θέση της Γυναίκας στο

∆ηmicroόσιο και Ιδιωτικό Χώροrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό

Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής

Κοσmicroαράς Γ 1989 lsquoΗ θέση των γυναικών στην τυπογραφία microετά την εισαγωγή της

φωτοστοιχειοθεσίας Η κατάσταση στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro)

Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Κουκουλή-Σπηλιωτοπούλου Σ 1988 lsquoΗ κοινοτική αρχή της ισότητας αmicroοιβών και το ελληνικό

δίκαιοrsquo Ελληνική ∆ικαιοσύνη 29 1092-1128

Κουκούλη-Σπηλιοτοπούλου Σ 1998 lsquoΙσότητα των φύλων στην απασχόληση και την κοινωνική

ασφάλισηrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις

Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Κραβαρίτου Γ 1989 lsquoΟι γυναίκες στη Μεταmicroοντέρνα κοινωνία φτωχότερες ή πλουσιότερεςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 40 25 ndash 30

Κραβαρίτου Γ 1992 Εργασία και δικαιώmicroατα της γυναίκας Θεσσαλονίκη Σάκκουλα

29

Κραβαρίτου Γ 1996 Φύλο και ∆ίκαιο Αθήνα Παπαζήσης

Λαmicroπριανίδης Λ Γ Ανδριάς Στ Καραγιάννης Π Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995 Ένδυση Ξάνθη-

∆ράmicroα- Καβάλα Θεσσαλονίκη Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας

Λυmicroπεράκη Α 1991 Ευέλικτη εξιδίκευση Κρίση και αναδιάρθρωση στη microικρή βιοmicroηχανία

Αθήνα Gutenberg

Λυmicroπεράκη Α Α Μουρίκη 1996 Η Αθόρυβη Επανάσταση Νέες Μορφές Οργάνωσης της

Παραγωγής και της Εργασίας Αθήνα Gutenberg

Μαγγανάρα Ι 1988 lsquoΘέση και συνθήκες εργασίας των γυναικών εκλεγmicroένων αντιπροσώπων

στο τοπικό και περιφερειακό επίπεδο στην Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 8-11

Μαγγανάρα Ι 1998 lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεωνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Μαρmicroατάκη-Μόλχο Μ 1989 lsquoΗ γυναικεία απασχόληση στον τοmicroέα της microηχανογράφησης στην

Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα

Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Μουρίκη Α 1991α Ευέλικτες microορφές απασχόλησης ευλογία ή ανάθεmicroαrsquo Τόπος Επιθεώρηση

αστικών και περιφερειακών microελετών(3) 97 ndash 117

Μουρίκη Α 1991β lsquoΟι νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης και οι προοπτικές τους στην

ενοποιηmicroένη Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-4818ndash21

Μουσούρου Λ Μ 1985 Γυναικεία Απασχόληση και Οικογένεια Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1993 Γυναίκα και Απασχόληση ∆έκα ζητήmicroατα Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1996 lsquoΟι ανάγκες της οικογένειας και η απασχόληση σήmicroεραrsquo Στο

Οικογένεια και Εργασία Νέες Τάσεις στην Απασχόληση Αθήνα Ιδρυmicroα Μελετών Λαmicroπράκη amp

Εκαπιδευτήρια Κωστεά-Γείτονα

Μπακαλάκη Α 1988 lsquoΚοmicromicroωτική ένα laquoγυναικείοraquo επάγγελmicroαrsquo ∆ίνη 198-103

Μπακόπουλος Α 1986 Η ισότητα αmicroοιβών στι Κοινοτικό ∆ίκαιο Η ισότητα ανδρών και

γυναικών στην απασχόληση και την κοινωνική ασφάλιση κατά το κοινοτικό και ελληνικό δίκαιο

Συνέδριο Πανεπιστηmicroίου Αθηνών και ΕΟΚ Αθήνα Σάκκουλας

Νικολαΐδου Μ 1975 ∆ουλειά και Χειραφέτηση Η Γυναίκα στην Ελλάδα Αθήνα Καστανιώτης

Ντούλια Θ Κ ∆όλγυρα 1997 lsquoΟι οικονοmicroικές εξελίξεις και η εργασία των γυναικώνrsquo Στο

Οδηγός προώθησης των ίσων ευκαιριών microε Έmicroφαση στην απασχόληση των γυναικών Αθήνα

Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων ndash Γενική Γραmicromicroατεία Λαϊκής Επιmicroόρφωσης

Παναγιωτόπουλος Ν 1998 lsquoΣηmicroειώσεις για την απασχόληση των γυναικών και τον χρόνο

απασχόλησηςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (66)112 ndash 118

Πανταζή-Τζίφα Κ 1985 Η θέση της γυναίκας στην Ελλάδα Αθήνα Λιβάνης

Παπαγαρουφάλη-Ιακώβου Ε 1989 lsquoΦεmicroινισmicroός και εργασία ∆ιέξοδοι και αδιέξοδαrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα 4091-10

30

Παπαγιαννάκη Μ 1986 lsquoΆγνοια νόmicroου δεν δικαιολογείταιrsquo ∆ίνη 1 63-69

Παπαδηmicroητρίου Β 1988 lsquoΑναζήτηση τρόπων για τον σωστό καταmicroερισmicroό των οικογενειακών

και επαγγελmicroατικών υποχρεώσεωνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 33 28-30

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998α lsquoΗ επαγγελmicroατική διάρθρωση της απασχόλησης στην

περιφέρεια Αττικής 1988-1995rsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα

Ιδρυmicroα Σάκη Καράγεωργα

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998β lsquoΗ διάρκεια της ανεργίας στην περιφέρεια της Αττικής

1998-1995rsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 96-97 83-110

Παπαζήση Θ 1999 lsquoΜητρότητα και καρριέρα άτυχος γάmicroος από τρελλό έρωταrsquo Στο Το Φύλο

των ∆ικαιωmicroάτων Εξουσία Γυναίκες και Ιδιότητα του Πολίτη Ευρωπαϊκό Συνέδριο 9-10

Φεβρουαρίου 1996 Πρακτικά Αθήνα Νεφέλη

Παυλίδου Ε 1989 lsquoΓυναίκα και εργασία Οικονοmicroικές προσεγγίσεις των διακρίσεων στην

αγορά εργασίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40) 39-46

Πελαγίδης Θ 1995 lsquoΗ σκοτεινή πλευρά της εργασιακής ευελιξίας Έρευνα Πεδίου στην

ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκηςrsquo Τόπος (9) 95 ndash 119

Πετmicroεζίδου- Τσουλουβή Μ 1986 lsquoΠροβλήmicroατα ορισmicroού των κοινωνικών τάξεων εργασιακή

διαδικασία επαγγελmicroατικές κατηγορίες και νέα microεσαία στρώmicroαταrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 26 33-42

Πετράκη-Κώττη Α 1985 Όι διαφορές στις αmicroοιβές αντρών-γυναικώνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας

27 8-10

Πετράκη-Κώττη Α 1998 lsquoΗ θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα και οι

διαφορές στις αmicroοιβές των δύο φύλωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και

Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Πετρινιώτη Ξ 1989α lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό και η περίπτωση της

Ελλάδαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 105-140

Πετρινιώτη Ξ 1989β lsquoΠροβληmicroατισmicroοί γύρω από τη microέτρηση και την αποτίmicroηση της ολικής

εργασίας των γυναικώνrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)47-54

Πετρινιώτη Ξ 1989γ lsquoΗ απασχόληση των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Πετρινιώτη Ξ 1991 lsquoΟι εξελίξεις στην οικονοmicroία και η οργάνωση της εργασίας Νέες

προκλήσεις για τις γυναίκεςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-48 11-12

Πετρινιώτη Ξ 1998 Η δόmicroηση των εσωτερικών αγορών εργασίας φύλο τεχνολογία

ανταγωνισmicroός Η περίπτωση των τραπεζών Αθήνα Παπαζήση

Πετρονώτη Μ 1995α ∆ίκτυα Κοινωνικών σχέσεων Όψεις και Αλληλεπιδράσεις microε τη

∆ιδικασία Επαγγελmicroατικής Κινητικότητας ΑθήναΕΚΚΕ

Πετρονώτη Μ 1995β lsquoΣύγχρονες Ελληνίδες Επιχειρηmicroατίες Ανθρωπολογική Ανάγνωση των

Στρατηγικών τους στη Σφαίρα Εργασίαςrsquo Εθνολογία 4 67-92

31

Πιζάνιας Π 1993 Οι φτωχοί των πόλεων Αθήνα Θεmicroέλιο

Πιζάνιας Π 1995 lsquoΚοινωνική οργάνωση της εργασίας και άτυπες δραστηριότητεςrsquo Πρακτικά

Ευρωπαϊκού Σεmicroιναρίου laquoΜορφές Άτυπης Απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωσηraquo Αθήνα Praxis

Σακέλλης Γ 1989 lsquo Νέες τεχνολογίες καταmicroερισmicroός της εργασίας και η κατα φύλο κατάτmicroηση

της εργατικής δύναmicroηςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Σακέλλης Γ 1993 Πληθυσmicroός και εργατικό δυναmicroικό στην Ελλάδα Μορφολογία και

διαχρονικές εξελίξεις Αθήνα Γαβριηλίδης

Σαπουντζάκη Π 1991 lsquoΜεταποιητική δραστηριότητα και αστικός χώρος Μια εmicroπειρική έρευνα

στο κέντρο της Αθήν αςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4561-69

Σεβαστίδης Χ 1999 lsquoΗ microερική απασχόλησηrsquo Επιθεώρησης Εργατικού ∆ικαίου 58145-163

Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου ∆ 1998 lsquoΕπαγγελmicroατική κατάρτιση των γυναικώνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Σινόπουλος Π Α 1986 lsquoΟ επαγγελmicroατικός χρόνος της γυναίκας και η κοινωνική ποινή τηςrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 212-230

Στρατηγάκη Μ 1987α lsquolaquoΓυναικείαraquo Επαγγέλmicroατα αντιmicroέτωπες microε το πληκτρολόγιοrsquo Κάπα 8

28

Στρατηγάκη Μ 1987β lsquoΠληροφορική και επαγγέλmicroατα microε laquoφύλοraquorsquo Κάπα12 31-33

Στρατηγάκη Μ 1989α lsquoΤεχνολογικές εξελίξεις και ειδικότητες microε laquoφύλοraquorsquo Σύγχρονα Θέmicroατα

(40) 31-38

Στρατηγάκη Μ 1989β lsquoΗ θέση των γυναικών στις τράπεζες microετά την εισαγωγή της

πληροφορικής Μια πρώτη προσέγγισηrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες

Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Στρατηγάκη Μ 1991 lsquoΤεχνολογική αλλαγή και οργάνωση της εργασίας Νέες laquoγυναικείεςraquo

θέσεις εργασίαςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash 4813 ndash 14

Στρατηγάκη Μ 1996 Φύλο Εργασία Τεχνολογία Αθήνα Ο Πολίτης

Στρατούλης ∆ 1987 lsquoΝέα φαινόmicroενα και τάσεις στις microορφές εκmicroετάλλευσης της εργατικής

τάξης στη χώρα microαςrsquo Επιστηmicroονική Σκέψη (35)9 ndash 20

Συmicroεωνίδου Χ 1986 lsquoΓονιmicroότητα και απασχόληση γυναικών Μια πρώτη προσέγγιση του

θέmicroατος για την περιφέρεια Πρωτεύουσαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 188-200

Συmicroεωνίδου Χ 1989α lsquoΗ σύγκρουση των ρόλων της microητρότητας και της γυναικείας

απασχόλησηrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 141-153

Συmicroεωνίδου Χ 1989β lsquoΓεγονότα του κύκλου ζωής και γυναικεία απασχόλησηrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα (40)61-70

Συmicroεωνίδου Χ 1990 Απασχόληση και γονιmicroότητα των γυναικών στην περιοχή της

Πρωτεύουσας Αθήνα ΕΚΚΕ

32

Συmicroεωνίδου Χ Μ Μαγδαληνός 1993 lsquoΗ αλληλεξάρτηση microεταξύ γυναικείας απασχόλησης και

γονιmicroότηταςrsquo Στο Η Κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα σήmicroερα Πρακτικά Συνεδρίου που οργανώθηκε

από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών Αθήνα ΕΚΚΕ

Συmicroεωνίδου Χ 1994 lsquoΗ laquoασυmicroβατότηταraquo της οικογενειακής και επαγγελmicroατικής ζωής των

γυναικώνrsquo ∆ίνη 7113-130

Συmicroεωνίδου Χ 1998 lsquoΜορφές έmicromicroεσου κοινωνικού αποκλεισmicroού Απασχόληση και ανεργία

των Γυναικών στη Ελλάδαrsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα Ίδρυmicroα

Σάκη Καράγιωργα

Τεπέρογλου Α Λ Μαράτου-Αλιπράντη Μ Κετσετζοπούλου 2001 Μελέτη για την ενίσχυση

της συmicromicroετοχής των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην Ελλάδα Αθήνα ΕΚΚΕ- Γενική

Γραmicromicroατεία Έρευνας και Τεχνολογίας

Τζεπόγλου Σ 1989 lsquoΕκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες (πληροφορική-ηλεκτρονική) Η

συmicromicroετοχή των γυναικώνrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Τσουκαλάς Κ 1985 lsquoΕργασία και εργαζόmicroενοι στην πρωτεύουσα αδιαφάνεια ερωτήmicroατα

υποθέσειςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 60 3-71

Υπουργείο Εργασίας- Τmicroήmicroα Ισότητας 1985 Τα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώmicroατα της

γυναίκας Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Υπουργείο Προεδρίας-Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1995 Η κατάσταση των γυναικών στην

Ελλάδα κατά την δεκαετία 1984-1994 Εθνική Έκθεση της Ελλάδα για το 4ο Παγκόσmicroιο Συνέδριο του

ΟΗΕ για τις Γυναίκες Πεκίνο Σεπτέmicroβριος 1995 Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Φράγκος ∆ 1990 Ο οικονοmicroικά ενεργός πληθυσmicroός της Ελλάδας Αθήνα ΕΚΚΕ

Χλέτσος Μ 1988 lsquoΟι Γυναίκες και η αγορά εργασίαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών

68128-138

Χρονάκη Ζ 1986 lsquoΓυναίκα και εργασία στην Ελλάδαrsquo Αρχαιολογία 21 63-66

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Dubish J 1986 lsquoCulture Enters through the Kitchen Women Food and Social Boundaries in

Rural Greecersquo Στο J Dubish (επιmicro) Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton

University Press

du Boulay J 1974 Portrait of a Greek Mountain Village Oxford Clarendon Press

du Boulay J 1983 The Meaning of Dowry Changing Values in Rural Greece Journal of

Modern Greek Studies 1 243-270

Friedl E 1962 Vasilika A Village in Modern Greece New York Holt Rinehart and Winston

Friedl E 1986 lsquoThe Position of Women Appearance and Realityrsquo Στο J Dubish (επιmicro)

Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton University Press

Ηirschon R 1981 lsquoEssential Objects and the Sacred Interior and Exterior Space

33

in an Urban Greek Localityrsquo Στο S Ardener (επιmicro) Women and Space Ground Rules and

Social Maps Λονδίνο Croom Helm

Kanellopoulos C 1982 lsquoMale-female pay defferentials in Greecersquo Greek Economic Review 4

(2) 222-241

Karamessini M 2002 lsquoThe Gender Pay Gap in Greecersquo European Commission Expert Group

on Gender and Employment httpwwwumistacukmanagement ewerceggeegge-publications

Karantinos D 1998 lsquoFlexible employment and employment insertion in Greecersquo National

Center for Social Research Working Paper 2 9 ndash 27

Kyriazis N 1999 lsquoWomenrsquos Flexible Work and Family Responsibilities in Greecersquo Στο

Gender Inequalities in Southern Europe South European Society amp Politics Special Issue 4 2 35-

53

Lambiri-Dimaki J 1983 lsquoGreece in the 1980rsquos changing evaluation of the roles of men and

womenrsquo Στο Social Stratification in Greece (1962-1982) (συλλογικό) Athens Sakkoulas

Μiliori P 1993 lsquoWomen in Business and Managementrsquo Στο Μ J Davidson amp C L Cooper

(επιmicro) Εuropean Women in Business and Management University of Manchester Institute of

Science and Technology PCP

Moussourou L S Spiliotopoulos 1984 lsquoWomen at Work in Greece The Sociological and

Legal Perspectivesrsquo Στο M J Davidson amp C L Cooper (επιmicro) Women at Work LondonWiley amp

Sons

Ntermanakis N P Petroglou N Sereti M Zervou 2002 Towards a Closing of the Gender

Pay Gap Country Report Greece Research Centre for Gender Equality (KETHI) Greece

Papataxiarchis E 1995 lsquoMale Mobility and Matrifocality in the Aegean Basinrsquo Στο S

Damianakos M E Handman J Pitt-Rivers G Ravis-Giordani (επιmicro) Brothers and Others Essays

in Honour of John Peristiany Αθήνα ΕΚΚΕ

Psacharopoulos G 1983 lsquoSex discrimination in the Greek Labour Marketrsquo Journal of Modern

Greek Studies 12

Salamon S D amp Stanton JB 1986 lsquoIntroducing the Nikokyra Ideality and Reality in Social

Processrsquo Στο J Dubisch (επιmicro) Gender amp Power in Rural Greece Princeton Princeton University

Press

Sinopoulos P A 1988 lsquoThe Social Penalty of working woman and its measurementrsquo

International Journal of Sociology of the Family 18 21-32

Symeonidou-Alatopoulou H 1980 lsquoFemale labour force participation in Greecersquo Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 38 104-120

Symeonidou X 1997 lsquoFull time and part ndash time employment of women in Greece trends and

relationships with life ndashcycle eventsrsquo Στο P Blossfeld amp C Hakim (επιmicro) Between Equalization

and Marginalization Women working part ndash time in Europe and the United States of America

Οξφόρδη Oxford University Press

34

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek Women and Tourism Womenrsquos Cooperatives as an

Alternative Form of Organizationrsquo Στο N Redclift amp Th Sinclair (επιmicro) Working Women

International Perspectives on Labour and Gender Ideology ΛονδίνοRoutledge

Cavounidis J 1983 lsquoCapitalist Development and Women΄s Work in Greecersquo Journal of Modern

Greek Studies vol1 2 321-338

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας (ΓΓΙ) 2000 Νέες πολιτικές ανάπτυξης και προώθησης των

Γυναικείων Συναιτερισmicroών (Πρακτικά Πανελλαδικής Συνάντησης Γυναικείων Συνεταιρισmicroών) Αθήνα

ΑΤΕ

Γιδαράκου Ι 1996 lsquoΕργασιακές Σχέσεις στην Οικογενειακή Εκmicroετάλλευση Θέση και

προοπτικές της γυναικείας παρουσίαςrsquo Στο Κράτος και αγροτικός χώρος Πρακτικά 3ου Πανελληνίου

Συνεδρίου Αγροτικής Οικονοmicroίας Aθήνα Παπαζήσης

Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΑγροτικοί συνεταιρισmicroοί παράγοντες τοπικής ανάπτυξης του ελληνικού

αγροτικού χώρουrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη

Γιδαράκου Ι 1999 lsquoΕνδογενής ανάπτυξη της υπαίθρου και γυναικεία απασχόλησηrsquo Στο Χ

Κασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) Ύπαιθρος Χώρα Η ελληνική αγροτική κοινωνία στο τέλος του

Εικοστού αιώνα Αθήνα Πλέθρο

∆αmicroιανός ∆ Χ Κασίmicroης Α Μωυσίδης Μ Ντεmicroούζης 1994 Η πολυαπασχόληση στον

αγροτικό τοmicroέα και η αναπτυξιακή πολιτική στην Ελλάδα Αθήνα Ίδρυmicroα Μεσογειακών Μελετών

Giagou D C Apostolopoulos 1996 lsquoRural Women and the Development of the Agrοtourist

Cooperatives in Greece The Case of Petra Lesvosrsquo Journal of Rural Cooperation 24 (2) 143-155

Gidarakou I 1990 lsquoPart -time Farming and Farm Reproduction The case of two Communities

in Central Greecersquo Sociologia Ruralis XXX (34) 292-304

Gourdomichalis A 1991 lsquoWomen and the Reproduction of Family Farms Change and

Continuity in the Region of Thessaly Greecersquo Journal of Rural Studies vol 7 12 57-62

Ιακωβίδου Ο 1992 lsquoΟ ρόλος των γυναικείων συνεταιρισmicroών στην προώθηση του

Αγροτουρισmicroού στην Ελλάδαrsquo Συνεταιριστική Πορεία 27137-145

Ιακωβίδου Ο 2000 lsquoΑγροτοτουρισmicroός το Μικρό Όmicroορφο και Θηλυκό Πρόσωπο στον

Τουρισmicroόrsquo Στο Π Τσάρτας (επιmicro) Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστηmicroονικές προσεγγίσεις Αθήνα

Εξάντας

Kalantaridis Ch L Labrianidis 1999 lsquoFamily Production and the Global Market Rural

Industrial Growth in Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 39 2 146-164

Καφφέ- Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΠολυδραστηριότητα αγροτισσών νέοι ρόλοι τους στην ύπαιθρο-

νέες αναγκαιότητεςrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

35

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη Ζήτη

Κοβάνη Ε 1987 Εmicroπειρικές microελέτες στην αγροτική Ελλάδα ΑθήναΕΚΚΕ

Μωυσίδης Α 1986 Η Αγροτική Κοινωνία στη Σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα Ιδρυmicroα Μεσογειακών

Μελετών

Παπαγαρουφάλη Ε 1986 Η Ελληνίδα Αγρότισσα και Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Αθήνα Κέντρο

Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου (1985-1986)

Παπαδάκη-Κλαυδιανού Α Ε Γιασεmicroή 1991 lsquoΕκπαιδευτικές Ανάγκες και Επιmicroόρφωση των

Μελών του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισmicroού Νοτιοχώρων Χίου Μια επιτόπια Έρευναrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 833-31

Παπαδόπουλος Γ Χ Κασίmicroης 2000 Μελέτη Ισότητας Ευκαιριών Ανδρών-Γυναικών και

Αγροτική Ανάπτυξη Αθήνα ΕΚΚΕΙνστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας

ΠΑΣΕΓΕΣ 2000 Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Ελλάδας (Αστικοί και Αγροτικοί) οδηγός Αθήνα

Petronoti M 1981 lsquoThe economic autonomy of rural womenrsquo The Greek Review of social

Research A19816-18

Σαφιλίου Κ 2002 lsquoΟ αποκλεισmicroός των ελληνίδων από το γεωργικό επάγγελmicroα αρχίζει από την

οικογένειαrsquo Στο Λ Μαράτου ndash Αλιmicroπράντη (επιmicro) Οικογένειες και κράτος Πρόνοιας στην Ευρώπη

AθήναΕΚΚΕ Gutenberg

Stratigaki M 1988 lsquoAgricultural Modernization and Gender Division of Labour The case of

Heraklion Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 28 4 248-262

Τσάρτας Π Μ Θανοπούλου 1994 Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισmicroοί στην Ελλάδα

Μελέτη αποτίmicroησης της λειτουργίας τους Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

(ΚΕΓΜΕ)

Zακοπούλου E 1999 lsquoΠολυαπασχολούmicroενοι και Γεωργία προς microια νέα ανίχνευση ενός

πολυδιάστατου φαινοmicroένουrsquo Στο X Kασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) H Eλληνική Αγροτική Kοινωνία

στο τέλος του 20ού αιώνα Αθήνα EKKE- Πλέθρον

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 lsquoΕξαναγκαστική πορνεία microεταναστριών και προσφύγων

Γυναικώνrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός Κοινωνικό

Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη Συνάντηση

Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Alipranti L R Fakiolas 2003 lsquoThe lonely path of Migrant Women in Greecersquo Eπιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 165-188

Βαλέντσια Ν 1995 lsquoΗ κατάσταση των Φιλιππινέζων γυναικών στην Ελλάδα Μιαγυναίκα από

τις Φιλιππίνες αφηγείταιrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός

Ρατσισmicroός Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα

∆ιήmicroερη Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

36

Βεντούρα Λ 1993 lsquoΜετανάστευση γυναικών γέννηση και εξέλιξη του επιστηmicroονικού

διαφέροντοςrsquo ∆ίνη 6 230-240

Cavounidis J 2003 lsquoGenderd patterns of Migration to Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών 110 Α 221-238

Glavanis P 1995 lsquoΟι laquoΝέοι Είλωτεςraquo στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η laquoΜουσουλmicroανική Φωνήraquo ως

απάντηση σε τύπο και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισmicroούrsquo Στο Ι Ψηmicromicroένος (επιmicro) Μετανάστευση

από τα Βαλκάνια Κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

Iossifides Th 1997 lsquoImmigrants in the Athens Labour Market A Comparative Study of

Albanians Egyptians and Filipinosrsquo Στο R King και R Black (επιmicro) Southern Europe and the New

Immigrations Brighton Sussex Academic Press

Karakatsanis N M J Swarts 2003 lsquoMigrant Women Domestic Work and the Sex Trade in

Greece ndash A snapshot of Migrant policy in the Makingrsquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α

239-270

Κούρτοβικ Ι 1998 lsquoΕργασία Μεταναστριών και Προσφύγωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro)

Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Lazaridis G 1999 lsquoThe Helots of the New Millenium Ethnic- Greek Albanians and laquoOtherraquo

Albanians in Greecersquo Στο F Anthias and G Lazaridis (επιmicro) Ιnto the Margins Migration and

Exclusion in Southern Europe Aldershot Ashgate

Lazaridis G E Wickens 1999 lsquolaquoUsraquo and the laquoOtherraquo Ethnic Minorities in Greecersquo Annals of

Tourism Research 26632- 655

Lazaridis G I Psimmenos 2000 lsquoMigrant Flows from Albania to Greece Economic Social

and Spacial Exclusionrsquo Στο R King G Lazaridis Ch Tsardanidis (επιmicro) Eldorado or Fortress

Migration in Southern Europe New York St Martinrsquos Press

Λαζαρίδου Γ 1995 lsquoΜετανάστριες στην Ελλάδα- Οικιακές βοηθοί από Φιλιππίνες και Αλβανία-

Μία επιτόπια microελέτηrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός

Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη

Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Λάζος Γ 2002 Πορνεία και ∆ιεθνική Σωmicroατεmicroπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόmicroοι Α και Β

Αθήνα Καστανιώτης

Λιάκος Α 1998 lsquoΑντινοmicroίες στην Ανάλυση του Ρατσισmicroούrsquo Στο Έξι Κείmicroενα για το Ρατσισmicroό

Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισmicroού Αθήνα Παρασκήνιο

Μαράτου-Αλιπράντη Λ 1994 Ξένο εργατικό δυναmicroικό Τάσεις και το πρόβληmicroα της Κοινοτικής

Ενσωmicroάτωσης ∆ιαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισmicroού στην Ελλάδα Τόmicroος ΙΙ Αθήνα ΕΚΚΕ

Μουσούρου Λ Μ 1991 Μετανάστευση και microεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την

Ευρώπη Αθήνα Gutenberg

Πετρινιώτη Ξ 1993 Η microετανάστευση προς την Ελλάδα Αθήνα Οδυσσέας

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 10: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

10

Επιπλέον το 1998 θεσmicroοθετήθηκαν ρυθmicroίσεις στην αγορά εργασίας που αφορούν την

προστασία των laquoάτυπαraquo εργαζοmicroένων ενώ παράλληλα επιδιώχθηκε και η καταγραφή του

microεγέθους της laquoάτυπηςraquo απασχόλησης Η καθυστέρηση αυτή είχε σαν αποτέλεσmicroα τη microικρή

σχετικά παραγωγή θεωρητικών ερευνών για το εξεταζόmicroενο θέmicroα και κατά συνέπεια την

περιορισmicroένη συστηmicroατική γνώση των ποικίλων όψεων του φαινοmicroένου Το γεγονός ότι οι

microορφές αυτές απασχόλησης άργησαν να θεσmicroοθετηθούν στην Ελλάδα εξηγεί και γιατί

αποτελούν αντικείmicroενο microελέτης και διερεύνησης τα τελευταία κυρίως χρόνια

Σύmicroφωνα microε τους microελετητές οι ευέλικτες microορφές απασχόλησης τείνουν να ενισχύουν και νrsquo

αναπαράγουν τον lsquoπαραδοσιακόrsquo ρόλο της γυναίκας παρά να τον ανατρέπουν διότι πέρα από

ορισmicroένα κοινά για τους εργαζόmicroενους αρνητικά χαρακτηριστικά οι microορφές αυτές απασχόλησης

αφορούν ειδικά τις γυναίκες εργαζόmicroενες Η κύρια προβληmicroατική που αναδεικνύεται από τα

επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα αφορά τους όρους microε τους οποίους οι γυναίκες εισέρχονται στην εν

λόγω αγορά εργασίας

Πιο συγκεκριmicroένα είναι κυρίαρχη η άποψη ότι microε την επέκταση των ευέλικτων microορφών

απασχόλησης επιβεβαιώνεται καταρχήν ο συmicroπληρωmicroατικός χαρακτήρας της γυναικείας

εργασίας και η ευκαιριακή συmicromicroετοχή της γυναίκας στην παραγωγή Επιπλέον αποτρέπεται η

πλήρης και ισότιmicroη συmicromicroετοχή της γυναίκας στην παραγωγή καθώς εγκλωβίζεται στο δίληmicromicroα

ldquoαβέβαιη και υποβαθmicroισmicroένη δουλειά ή ανεργίαrdquo Επίσης microε την ευρεία συmicromicroετοχή των

γυναικών στις ευέλικτες microορφές απασχόλησης ενισχύεται η παραδοσιακή διάκριση ανάmicroεσα σε

lsquoανδρικάrsquo και lsquoγυναικείαrsquo επαγγέλmicroατα ενώ διαιρείται κατά κάποιον τρόπο η αγορά εργασίας σrsquo

έναν κορmicroό εργαζοmicroένων γένους αρσενικού (microε πλήρη απασχόληση υψηλή ειδίκευση και

ικανοποιητικές αmicroοιβές) και σε microία περιφέρεια εργαζοmicroένων γένους θηλυκού (microε επισφαλή

απασχόληση ανειδίκευτη και microε χαmicroηλές αmicroοιβές) Ωστόσο microερικοί κοινωνιολόγοι εκφράζουν

αντίθετη άποψη εκτιmicroώντας ότι microε τις νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης οι γυναίκες έχουν

microεγαλύτερη πρόσβαση στην αγορά εργασίας και έτσι περιορίζεται ο αποκλεισmicroός τους απrsquo

αυτήν επίσης δηmicroιουργούνται οι συνθήκες για την ουσιαστική βελτίωση της σχέσης των δύο

φύλων εξαιτίας microιας συmicromicroετρικής κατανοmicroής της οικιακής εργασίας Επισηmicroαίνεται ακόmicroη ότι

διαφορετικοί λόγοι ωθούν τα δύο φύλα σrsquo αυτές τις microορφές απασχόλησης Έτσι ενώ οι άνδρες

επιλέγουν την ευέλικτη απασχόληση προκειmicroένου να ενισχύσουν το κύριο εισόδηmicroά τους οι

γυναίκες επιδιώκουν microέσα από τη microορφή αυτή απασχόλησης να εξασφαλίσουν ένα κύριο και

microοναδικό εισόδηmicroα (Καραντινός Ζιώmicroας Κετσετζοπούλου Μουρίκη 1997 Μουρίκη 1991α

Πελαγίδης 1989 Πετρινιώτη 1991 Πιζάνιας 1995 Σακέλλης 1993)

ΜΕΡΙΚΗ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΚΑΙ ΕΜΦΥΛΕΣ ∆ΙΑΚΡΙΣΕΙΣ

Από το σύνολο των θεωρητικών ερευνών αρκετές αναφέρονται στη microερική απασχόληση και

στις διακρίσεις που αυτή συνεπάγεται για την αγορά εργασίας microε βάση το φύλο Οι έρευνες στη

microεγάλη τους πλειοψηφία αναφέρονται στις έmicromicroεσες διακρίσεις στις οποίες οδηγεί η

11

συγκεκριmicroένη microορφή απασχόλησης σε βάρος των εργαζόmicroενων γυναικών (Karantinos 1998

Moussourou Spiliotopoulos 1984 Παυλίδου 1989 Psacharopoulos 1983 Τσουκαλάς 1985

Φράγκος 1990)

Οι θέσεις που προσφέρονται για microερική απασχόληση καταλαmicroβάνονται ως επί το πλείστον

από γυναίκες πρόκειται για χαmicroηλά αmicroειβόmicroενες θέσεις εργασίας (τηλεφωνήτριας

δακτυλογράφου καθαρίστριας κα) για τις οποίες δεν απαιτείται ειδικότητα ούτε ιδιαίτερη

ευκαιρία για επαγγελmicroατική εκπαίδευση Στην προκειmicroένη περίπτωση η microερική απασχόληση

συντηρεί τις lsquoπαραδοσιακέςrsquo γυναικείες εργασίες (δακτυλογράφου νοσοκόmicroας κά ) και καθώς

γίνεται πιο lsquoθηλυκήrsquo ενισχύει τον έmicroφυλο καταmicroερισmicroό της εργασίας σε βάρος των γυναικών

Επιπλέον οι γυναίκες υφίστανται ιδιαίτερη εκmicroετάλλευση στην αγορά εργασίας καθώς--εξαιτίας

των καθηκόντων τους στην οικογένεια--αναγκάζονται να δεχτούν θέσεις microερικής απασχόλησης

Σύmicroφωνα microε τις κοινωνιολογικές προσεγγίσεις το καθεστώς της microερικής απασχόλησης

ευθύνεται σε microεγάλο βαθmicroό για τη διαφορετική κατά φύλο σύνθεση των βαθmicroίδων της ιεραρχίας

Ειδικότερα στον τραπεζικό κλάδο ενώ παρατηρείται microία τάση εξάλειψης του επαγγελmicroατικού

διαχωρισmicroού κατά φύλο η ίδια τάση φαίνεται νrsquo ανακόπτεται microε την επέκταση της microερικής

απασχόλησης Αυτό συmicroβαίνει καθώς στον τραπεζικό τοmicroέα το microεγαλύτερο microέρος της γυναικείας

απασχόλησης εmicroπίπτει στην κατηγορία της microερικής απασχόλησης (Γεωργακοπούλου 1998

Στρατηγάκη 1989β Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Πετρινιώτη 1998)

Ένα ακόmicroη χαρακτηριστικό της microερικής απασχόλησης των γυναικών στην Ελλάδα είναι ότι

συναντάται ευρέως στο πλαίσιο του συστήmicroατος lsquoφασόνrsquo στις διάφορες βιοmicroηχανικές και βιοτεχνικές

microονάδες και κυρίως στην κλωστοϋφαντουργία και στους κλάδους ένδυσης και υπόδυσης (Βαϊου amp

Χατζηmicroιχάλης 1997 Κανταράκη 2001 Λυmicroπεράκη 1991 Σαπουντζάκη 1991) Οι γυναίκες από

αυτήν την άποψη συγκαταλέγονται σrsquo ένα κατrsquo εξοχήν δευτερεύον εργατικό δυναmicroικό και

λειτουργούν ως laquoεφεδρικός στρατόςraquo (Αβραmicroίδου 2001 Αθανασιάδου Πετροπούλου Μιmicroίκου

2001 Παζαρζή 1991)

Τέλος η microερική απασχόληση των γυναικών διέπεται από ορισmicroένα κοινά χαρακτηριστικά

Α) ∆εν απαιτεί ιδιαίτερη ειδίκευση και αυτό έχει σαν αποτέλεσmicroα τη διάκριση ανάmicroεσα σε lsquoγυναικείαrsquo

και lsquoανδρικάrsquo επαγγέλmicroατα πρόκειται για διάκριτη η οποία αmicroβλύνεται τα τελευταία χρόνια και

επανέρχεται microέσω της συνεχώς αυξανόmicroενης microερικής απασχόλησης

Β) Οι εργασίες microερικής απασχόλησης είναι συνήθως χαmicroηλά αmicroειβόmicroενες και σrsquo αυτό το καθεστώς

συmicroβάλλει η ανύπαρκτη σχεδόν συνδικαλιστική δράση των οmicroάδων που απασχολούνται microερικώς

Γ) Οι microερικά απασχολούmicroενοι αποτελούν microια κατηγορία εργαζοmicroένων των οποίων τα νοmicroικά

δικαιώmicroατα υστερούν έναντι εκείνων των εργαζοmicroένων microε κανονική απασχόληση

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ

Η αmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι θεωρείται συχνά ότι συνδυάζεται microε τα οικιακά lsquoκαθήκονταrsquo

των γυναικών Όmicroως η δουλεία στο σπίτι σε συνδυασmicroό microε την αmicroειβόmicroενη οικιακή εργασία δεν

12

εξασφαλίζει στις γυναίκες το χαρακτηρισmicroό και τα προνόmicroια των εργαζόmicroενων ούτε microεταβάλλει την

υποδεέστερη θέση τους στην αγορά εργασίας Οι γυναίκες ενσωmicroατώνονται στην αγορά εργασίας microε

όλες τις πραγmicroατικές και συmicroβολικές δεσmicroεύσεις του προσδιορισmicroού τους ως lsquoνοικοκυρώνrsquo Αυτός ο

προσδιορισmicroός στηρίζεται στην αποδοχή ότι υπάρχει ένας lsquoφυσικόςrsquo καταmicroερισmicroός εργασίας

ανάmicroεσα στα φύλα ότι υπάρχουν lsquoχώροιrsquo αλλά και lsquoχρόνοιrsquo που αντιστοιχούν σε κάθε φύλο από τη

lsquoφύσηrsquo του (Dubish 1986 Friedl 1986 Ηirschon 1981 Ιγγλέση 1990) Ωστόσο τα κοmicromicroάτια της

ανθρώπινης εργασίας οι χώροι οι χρόνοι και η σχέση τους microε το φύλο των εργαζοmicroένων αποτελούν

microια ολότητα Παράλληλα συνιστούν διαφορετικές όψεις ενός συστήmicroατος που κατασκευάζει τα

κοινωνικά φύλα (Κετσετζοπούλου Συmicroεωνίδη 2002 Σινόπουλος 1986 Sinopoulos 1988)

Η αmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι συνεπάγεται ανασφάλεια πολλές ώρες δουλειάς για microικρή

αmicroοιβή έλλειψη κοινωνικής ασφάλειας κά Πολλοί ερευνητές τονίζουν ότι η υποτίmicroηση αυτής

της microορφής απασχόλησης διαιωνίζει την αντίληψη ότι στην πραγmicroατικότητα τις γυναίκες αυτές

τις συντηρούν οι άνδρες τους Από την άλλη microεριά η υποτίmicroηση αυτή αποτελεί πηγή κοινωνικής

υπεροχής για τους άνδρες καθώς ενισχύει την παραδοσιακή ταύτιση των γυναικών microε τη

φροντίδα των παιδιών και του νοικοκυριού (Αλιπράντη-Μαράτου 1999) Επιπλέον οι

εργαζόmicroενες στο σπίτι δύσκολα microπορούν να διαχωρίσουν τους όρους εργασίας της lsquoνοικοκυράςrsquo

και της lsquoεργαζόmicroενηςrsquo microε αmicroοιβή καθώς παραβιάζονται τα όρια και αλληλοδιαπλέκονται ο

ιδιωτικός χώρος microε το χώρο εργασίας (Βαΐου 1989 Βαΐου Στρατηγάκη Χρονάκη 1991

Θανοπούλου Κωτσοβέλου Παπαρούνη 1999 Κετσετζοπούλου Συmicroεωνίδη 2002) Στην

προσπάθεια να συνδυαστούν οι δύο αυτοί κόσmicroοι οι κατά φύλο ανισότητες εντείνονται

τοποθετώντας τις γυναίκες σε υποδεέστερες θέσεις δεδοmicroένου ότι ως εργαζόmicroενες στο σπίτι δεν

microπορούν να αποκτήσουν και να παγιώσουν την ταυτότητα της lsquoεργαζοmicroένηςrsquo ούτε απέναντι

στον εαυτό τους ούτε απέναντι στους άλλους εργαζόmicroενους Είναι αυτές που αποmicroακρύνονται

microένουν έξω από το συνδικαλιστικό κίνηmicroα και υποβάλλονται σε σκληρή καταπίεση

(Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου 1986 Ζακοπούλου Παναγιωτοπούλου 1988α Κραβαρίτου

1992)

Επιπρόσθετα το γεγονός ότι η αmicroειβόmicroενη εργασία στο σπίτι δεν καταγράφεται στις

επίσηmicroες στατιστικές έχει σαν αποτέλεσmicroα να υποτιmicroάται περισσότερο η συνολική εργασία των

γυναικών παρά των ανδρών Έτσι αναπαράγονται οι κατά φύλο ανισότητες όχι πλέον microε τον

αποκλεισmicroό των γυναικών αλλά βάσει των όρων microε τους οποίους εργάζονται

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟ∆ΟΧΕΣ

Μερικές από τις έρευνες και τα επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα διερευνούν τους τρόπους microε τους

οποίους η γυναικεία εργασία στερείται υλικό αντίκρυσmicroα σε σχέση microε την αντίστοιχη αντρική Η

έννοια του lsquomicroισθούrsquo προσδιορίζεται από microια σειρά παραγόντων που αφορούν βασικά τις γυναίκες

και την πρόσληψή τους ως lsquoεργαζόmicroενεςrsquo από το σύνολο του εργασιακού τους περιβάλλοντος

Οι ερευνητές που έχουν πραγmicroατοποιήσει microισθολογικές microελέτες διαπιστώνουν ότι υπάρχει

13

ένα microεγάλο microισθολογικό χάσmicroα ανάmicroεσα στην αντρική και την γυναικεία εργασία (Kanellopoulos

1982 Karamessini 2002 Καραmicroεσίνη Ιωακείmicroογλου 2003 Κασιmicroάτη 1988 Κουκουλή-

Σπηλιωτοπούλου 1988 Ntermanakis Petroglou Sereti Zervou 2002 Πετράκη-Κώττη 1998) Το

γεγονός αυτό θεωρείται αποτέλεσmicroα τόσο των εργοδοτικών πρακτικών όσο και των συλλογικών

διαπραmicroατεύσεων που καθορίζουν τους βασικούς microισθούς στα επαγγέλmicroατα και τους κλάδους

Αποδίδεται επίσης ιστορικά στις κοινωνικές αντιλήψεις περί κατώτερης αξίας της γυναικείας

εργασίας σε σχέση microε την ανδρική καθώς και στη microικρή συνδικαλιστική δύναmicroη των εργαζόmicroενων

στα επαγγέλmicroατα και τους κλάδους όπου επικρατούν οι γυναίκες Ένας ακόmicroη προσδιοριστικός

παράγοντας του χάσmicroατος αmicroοιβών microεταξύ των φύλων είναι οι διαφορές φύλου στην εργασιακή

εmicroπειρία και την προϋπηρεσία στην δουλειά Αυτό δεν οφείλεται microόνο στο γεγονός ότι το γυναικείο

εργατικό δυναmicroικό είναι πιο νεανικό από το ανδρικό αλλά συνδέεται και microε τις διακοπές στη

σταδιοδροmicroία των γυναικών Συνεπώς το κλείσιmicroο της ψαλίδας των αmicroοιβών microεταξύ των φύλων

προϋποθέτει την διευκόλυνση των γυναικών ώστε να microη διακόπτουν την επαγγελmicroατική τους

δραστηριότητα και να επανεντάσσονται στην αγορά εργασίας χωρίς υποβάθmicroιση του microισθού και

των όρων απασχόλησής τους Απαιτεί ακόmicroη τη βελτίωση των προοπτικών προαγωγής και

επαγγελmicroατικής τους εξέλιξης

Ένα επιχείρηmicroα βάσει του οποίου διαρθρώνεται η προβληmicroατική περί microισθολογικού χάσmicroατος

είναι ότι οι γυναίκες έχουν microικρότερη ισχύ από τους άνδρες σε επίπεδο ατοmicroικής διαπραγmicroάτευσης

των microισθών Μεγαλύτερα περιθώρια για άmicroεσες διακρίσεις στις αmicroοιβές υπάρχουν στις microικρές απrsquo

ότι στις microεγάλες επιχειρήσεις διότι η διάρθρωση των microισθών είναι αδιαφανής τα συνδικάτα

απουσιάζουν και οι συνάδελφοι φοβούmicroενοι αντίποινα από τον εργοδότη είναι απρόθυmicroοι να

καταθέσουν στα δικαστήρια υπέρ microιας εργαζόmicroενης που υφίσταται διάκριση

Γενικά όλοι σχεδόν οι ερευνητές συmicroφωνούν ότι αν και η αρχή της ίσης αmicroοιβής για εργασία

ίσης αξίας κατοχυρώθηκε από το Σύνταγmicroα του 1975 έχει αγνοηθεί έκτοτε παντελώς τόσο από

τους κοινωνικούς εταίρους όσο και από τις κυβερνήσεις

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΝ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Η εργασία των γυναικών στον microη γεωργικό τοmicroέα είναι στο microέγιστο βαθmicroό της ορατή

microετρήσιmicroη αmicroειβόmicroενη και ασφαλισmicroένη ενώ η εργασία των αγροτισσών στις οικογενειακές

εκmicroεταλλεύσεις microετριέται εmicromicroέσως από τα δηmicroογραφικά microεγέθη και κατά κανόνα δεν αmicroοίβεται Η

έρευνα σχετικά microε τη συmicroβολή των γυναικών στην ανάπτυξη του αγροτικού χώρου παρουσιάζεται

εξαιρετικά ισχνή και χαρακτηρίζεται από microια γενικότερη έλλειψη εmicroπειρικών ερευνών και

συγκεκριmicroένων αναλύσεων

Στην ελληνική βιβλιογραφία η οποία εξετάζει τη συmicromicroετοχή των γυναικών στην αγροτική

ανάπτυξη διακρίνουmicroε δύο βασικές κατευθύνσεις Η microία επικεντρώνεται στη συmicromicroετοχή της

γυναίκας στην αγροτική ανάπτυξη την οποία προσεγγίζει σε σχέση microε το ζήτηmicroα της

πολυαπασχόλησης και των πολυαπασχολούmicroενων αγροτικών νοικοκυριών ενώ παράλληλα

14

εστιάζεται στα χαρακτηριστικά και τις ανάγκες της οικογενειακής εκmicroετάλλευσης (Cavounidis 1983

Γιδαράκου 1996 Γιδαράκου 1999 ∆αmicroιανός Κασίmicroης Μωυσίδης Ντεmicroούζης 1994 Gidarakou

1990 Gourdomichalis 1991 Kalantaridis Labrianidis 1999 Καφφέ- Γιδαράκου 1998 Κοβάνη

1987 Μωυσίδης 1986 Zακοπούλου 1999) Το βασικό συmicroπέρασmicroα που προκύπτει είναι ότι η

γυναίκα αντιmicroετωπίζει αδιέξοδα εξαιτίας του ότι η εργασία της στην γεωργική εκmicroετάλλευση δεν

αναγνωρίζεται ισότιmicroα microε αυτήν του άνδρα Η δεύτερη ερευνητική κατεύθυνση προσανατολίζεται

στον περιορισmicroό της γυναίκας στο νοικοκυριό ο οποίος δεν την ικανοποιεί ιδιαίτερα και έτσι ωθείται

να ασχοληθεί microε εξωγεωργικές δραστηριότητες (Stratigaki 1988)

Βάσει των ερευνών τη δεκαετία του rsquo90 εντοπίστηκαν δύο νέες κατηγορίες απασχόλησης για

τις γυναίκες στην ύπαιθρο α) οι γυναίκες γεωργοί-αρχηγοί της εκmicroετάλλευσης οι οποίες συνιστούν

και microειοψηφία στο σύνολο και β) οι γυναίκες microε αmicroοιβόmicroενη εργασία εξωγεωργικού χαρακτήρα στις

υπηρεσίες και τη βιοmicroηχανία ή απασχολούmicroενες microε παραγεωργικές δραστηριότητες εντός και εκτός

του νοικοκυριού τους (αγροτουρισmicroός χειροτεχνία) Στην πρώτη περίπτωση τονίζεται η

περιθωριοποίηση της γυναικείας εργασίας λόγω της microηχανοποίησης των γεωργικών εργασιών

όπου υπάρχει σαφής διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στις ανδρικές και τις γυναικείες εργασίες Οι γυναίκες

εσωτερικεύουν το ρόλο τους και ειδικεύονται στην εργασία microέσα στο νοικοκυριό δεδοmicroένου ότι η

παραγωγική γεωργική σφαίρα διακρίνεται από εκείνη της αναπαραγωγής του νοικοκυριού Η

δεύτερη περίπτωση συνδέεται microε την κατώτερη θέση της γυναίκας- συζύγου στην ιεραρχία της

εκmicroετάλλευσης δηλαδή στο ρόλο που επιτελεί στην γεωργική παραγωγική διαδικασία καθώς και

στη φύση των αγροτικών εργασιών

Η εργασιακή εmicroπλοκή της γυναίκας στην γεωργική επιχείρηση είναι εξίσου σηmicroαντική για την

αναγνώρισή της ως lsquoγεωργούrsquo στο πλαίσιο της αγροτικής κοινότητας Οι γυναίκες γίνονται microέλη

των αγροτικών συνεταιρισmicroών αλλά οι σύζυγοι είναι αυτοί που παρακολουθούν τις συνελεύσεις

οφελούνται από προγράmicromicroατα γεωργικής εκπαίδευσης και τελικά συmicromicroετέχουν ενεργά στην

διαδικασία λήψης γεωργικών αποφάσεων Έτσι η σύζυγος καταλήγει να έχει microια lsquoονοmicroαστικήrsquo

γεωργική ταυτότητα Η παραπάνω διαπίστωση συνδέεται microε τις κυρίαρχες αντιλήψεις περί

ανδρισmicroού στο βαθmicroό που η microεταβίβαση της ιδιότητας της lsquoγεωργούrsquo στις γυναίκες συζύγους θα

ήταν πολλαπλά απαξιωτική για τους άνδρες συζύγους (εφόσον και microια γυναίκα microπορεί νrsquo ασχοληθεί

microε τη γεωργία)

Οι ανισότητες που συνδέονται microε τον καταmicroερισmicroό της εργασίας microεταξύ των δύο φύλων

απορρέουν από τη θέση της γυναίκας στην οργάνωση της οικογένειας και δεν αίρονται στον εξω-

αγροτικό τοmicroέα αλλά αναπαράγονται microε τον ίδιο τρόπο Στον αγροτικό χώρο η ανισότητα των

ευκαιριών microεταξύ των δύο φύλων συνδέεται άmicroεσα microε την microηχανοποίηση της γεωργικής

παραγωγικής εργασίας όπως επίσης και microε την κατανοmicroή των ρόλων στο αγροτικό νοικοκυριό

Πολλοί κοινωνιολόγοι του αγροτικού χώρου διαπιστώνουν τον αυτο-αποκλεισmicroό των γυναικών ο

οποίος αποτελεί συνάρτηση της ανισότητας ευκαιριών που microε τη σειρά της προσδιορίζεται από

περιοριστικές εσωτερικευmicroένες αξίες και κανόνες συmicroπεριφοράς Ειδικότερα συνδέεται microε

15

συγκεκριmicroένες συmicroπεριφορές που lsquoεξουδετερώνουνrsquo τις γυναίκες ως ενεργά συmicromicroετέχοντα

υποκείmicroενα στην αγροτική κοινωνία και οικονοmicroία και θέτουν σε λειτουργία τα έmicroφυλα στερεότυπα

(Petronoti 1981)

Οι γυναίκες που ασχολούνται στον αγροτικό τοmicroέα παραγωγής δεν έχουν αναγνωρισmicroένη

επαγγελmicroατική ταυτότητα ως laquoαγρότισσεςraquo (Παπαγαρουφάλη 1986 Παπαδόπουλος Κασίmicroης

2000 Σαφιλίου 2002) Ενώ οι αγρότες lsquoεπαγγελmicroατοποιούνταιrsquo οι αγρότισσες lsquoνοικοκυροποιούνταιrsquo

Αυτό έχει σαν αποτέλεσmicroα--αλλά ταυτόχρονα συνιστά και αιτία για--τους πολλαπλούς

αποκλεισmicroούς των γυναικών από την απόκτηση microιας παγιωmicroένης επαγγελmicroατικής ταυτότητας α)

ενδοοικογενειακός αποκλεισmicroός (αποκλεισmicroός από τους συζύγους) β) αποκλεισmicroός προερχόmicroενος

από την εσωτερίκευση προτύπων δεδοmicroένου ότι το γεωργικό επάγγελmicroα είναι συνώνυmicroο του

ανδρικού επαγγέλmicroατος και γ) θεσmicroικός αποκλεισmicroός που σχετίζεται microε την ηλικία τη microόρφωση

και την επαγγελmicroατική κατάρτιση Ωστόσο η παροχή εκπαίδευσης στις γυναίκες αγρότισσες δεν

σηmicroαίνει αυτόmicroατα καλύτερη υποδοχή τους στην αγορά εργασίας

Για τις γυναίκες της υπαίθρου οι νέες εργασιακές προκλήσεις αναδεικνύονται κυρίως σε

παραγεωργικές δραστηριότητες επιχειρηmicroατικής microορφής στον αγροτοτουρισmicroό την αξιοποίηση

αγροτικών προϊόντων και ειδών πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καθώς και στη βιολογική γεωργία Μια

σηmicroαντική ερευνητική πρόκληση αποτελεί βέβαια το ερώτηmicroα κατά πόσο η γυναικεία

πολυδραστηριότητα συmicroβάλλει στον προσδιορισmicroό microιας νέας ταυτότητας των γυναικών η οποία

γίνεται αισθητή και έχει διαρκή παρουσία στον αγροτικό χώρο

Πολλές έρευνες στον αγροτικό χώρο διαπιστώνουν ότι το ιδιότυπο της οικογενειακής

εκmicroεταλλευσης ως lsquoεπιχείρησηςrsquo στην αγροτική παραγωγή και οι σχέσεις εξουσίας microεταξύ των

φύλων που αναπτύσσονται στο αγροτικό νοικοκυριό καλλιέργησαν κατά τη διαδικασία

εκσυγχρονισmicroού της παραγωγής συνθήκες καταmicroερισmicroού της εργασίας οι οποίες έβγαλαν τη

γυναίκα από το lsquoαόρατοrsquo πεδίο της εργατικής δύναmicroης Τις δύο τελευταίες δεκαετίες η έρευνα

σχετικά microε τα ζητήmicroατα των γυναικών του αγροτικού χώρου αποκάλυψε τη συmicroβολή της γυναίκας

στην επιβίωση του αγροτικού νοικοκυριού Την έκανε πιο lsquoορατήrsquo ως εργατική δύναmicroη και έθεσε

ταυτόχρονα την πρόκληση για τον επαναπροσδιορισmicroό των συmicroβατικών ορισmicroών της

lsquoαπασχόλησηςrsquo και του lsquoεργαζόmicroενου ατόmicroουrsquo που χρησιmicroοποποιεί η στατιστική πρόκειται για

ορισmicroούς από τους οποίους διαφεύγει η αποτίmicroηση ενός σηmicroαντικού microέρους της γυναικείας

αποσχόλησης επειδή δεν συνδέεται microε την παραγωγή προϊόντων για την αγορά Αποκάλυψε

επίσης την κρίση της επαγγελmicroατικής ταυτότητας που αντιmicroετωπίζει η εργαζόmicroενη γυναίκα στον

αγροτικό τοmicroέα καθώς βρίσκεται στη σκιά του άνδρα αρχηγού της εκmicroετάλλευσης και σrsquo έναν

κόσmicroο όπου πλέον το lsquoεπάγγελmicroαrsquo τείνει να προσδιορίζει την lsquoκοινωνική ταυτότηταrsquo του ατόmicroου

Στον αγροτικό χώρο η ανάπτυξη επιχειρηmicroατικών πρωτοβουλιών (microε τη microορφή

συνεταιρισmicroών) από γυναίκες αποτελεί ένα σχετικά καινούριο φαινόmicroενο Οι τοmicroείς στους οποίους

αναπτύσσουν επιχειρηmicroατική δράση οι γυναίκες αφορούν στον αγροτοτουρισmicroό στη βιοτεχνική-

οικοτεχνική παραγωγή και εmicroπορία ειδών που προέρχονται από τη microεταποίηση προϊόντων της

16

γεωργικής εκmicroετάλλευσης στην κατασκευή και εmicroπορία προϊόντων της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς

(είδη λαϊκής τέχνης) καθώς και στην παραγωγή και εmicroπορία προϊόντων εναλλακτικών microορφών

γεωργίας (Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 2000 Γιδαράκου 1998 ΠΑΣΕΓΕΣ 2000) Οι

αγροτοτουριστικοί συνεταιρισmicroοί ιδρύθηκαν microε πρωτοβουλία της Γενικής Γραmicromicroατατείας Ισότητας

στόχος της οποίας ήταν κυρίως η απόκτηση εκ microέρους των συνεταιρισmicroένων γυναικών οικονοmicroικής

και κοινωνικής αυτοδυναmicroίας και λιγότερο η συmicroβολή τους στην στήριξη του οικογενειακού

εισοδήmicroατος (Giagou Apostolopoulos 1996 Ιακωβίδου 1992 Ιακωβίδου 2000 Παπαδάκη-

Κλαυδιανού Γιασεmicroή 1991 Τσάρτας Θανοπούλου 1994) Ωστόσο στη microεγάλη τους πλειοψηφία

οι γυναίκες θεωρούν την εξασφάλιση συmicroπληρωmicroατικού εισοδήmicroατος για το νοικοκυριό ως τον

κυριότερο λόγο ενασχόλησής τους microε τον αγροτοτουριστικό συνεταιρισmicroό (Castelberg-Koulma

1991) Οι κοινωνικοί λόγοι (προσωπική αναγνώριση και κοινωνική καταξίωση) που ήταν και οι

πρωταρχικοί στόχοι ίδρυσης των συνεταιρισmicroών παίζουν γιrsquo αυτές δευτερεύοντα ρόλο Γενικά οι

αγροτοτουριστικοί συνεταιρισmicroοί δεν αποτέλεσαν αισθητή εναλλακτική λύση στο πρόβληmicroα της

επαγγελmicroατικής απασχόλησης των γυναικών Μόνο το 30 έχει τη νοmicroική ευθύνη για τη λειτουργία

τους δηλαδή τη δυνατότητα να κατοχυρώσουν επαγγελmicroατικά δικαιώmicroατα και υποχρεώσεις

Ωστόσο ακόmicroη και microέσα από τους αγροτοτουριστικούς συνεταιρισmicroούς οι γυναίκες έδειξαν ότι

αποτελούν εργατικό δυναmicroικό σε εφεδρεία το οποίο microπορεί να κινητοποιήσει ενδογενείς πηγές

πλούτου Με την απόδρασή τους από τον αθέατο και ανώνυmicroο χώρο του νοικοκυριού οι γυναίκες

έχουν τη δυνατότητα να υποστηρίξουν πρωτοβουλίες που απευθύνονται στη διατήρηση

αξιοποίηση και ανάδειξη της πολιτισmicroικής κληρονοmicroιάς microέσα από τέτοιες δραστηριότητες οι

γυναίκες και ο αγροτικός χώρος προσλαmicroβάνονται ως θεmicroατοφύλακες της παράδοσης Σε αυτό το

σηmicroείο έχει σηmicroασία να τονιστεί ο αmicroφίσηmicroος χαρακτήρας που έχει η γυναικεία ταυτότητα σε σχέση

microε τον αγροτικό χώρο και τις γεωργικές δραστηριότητες Από τη microια πλευρά οι γυναίκες θεωρούνται

φορείς της lsquoαυθεντικότηταςrsquo και συνεπώς βρίσκονται πιο κοντά στη lsquoφύσηrsquo και τις τοπικές

παραδόσεις ωθούmicroενες έτσι σε επιχειρηmicroατικές δράσεις όπως τους αγροτοτουριστικούς

συνεταιρισmicroούς που εmicroπορεύονται lsquoαγνάrsquo και lsquoφυσικάrsquo προϊόντα ταυτόχρονα όmicroως είναι και φορείς

της νεωτερικότητας αφού δρουν αυτόνοmicroα και ορθολογικά microέσα στην αγροτική αγορά εργασίας

ακόmicroη και όταν ασχολούνται microε εξωγεωργικές δραστηριότητες

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Οι σύγχρονες ελληνικές επιχειρήσεις ενώ αντιmicroετωπίζονται ως κεντρικός άξονας της

οικονοmicroίας δεν έχουν διερευνηθεί αναφορικά microε το πώς επιχειρηmicroατίες διαφορετικού φύλου και

ειδικότητας απαντούν στις προκλήσεις της αγοράς καινοτοmicroούν ή προσδένονται σε οικείες

microεθόδους παραγωγής υποτάσσονται στις επιταγές της οικονοmicroικής πολιτικής ή καταφεύγουν σε

στρατηγικές microε τις οποίες αναδιατάσσουν τις δυνάmicroεις τους

Το ζήτηmicroα της lsquoυποτέλειαςrsquo των γυναικών αποκτά καινούριες διαστάσεις microεταξύ των

επαγγελmicroατικά και οικονοmicroικά αυτοδύναmicroων επιχειρηmicroατιών και δεν αίρεται microε την

17

ανεξαρτητοποίησή τους στο βαθmicroό που η αναπαραγωγή του διαχωρισmicroού των οικογενειακών

σχέσεων συνεχίζει να διέπει όλα τα πεδία ζωής Οι γυναίκες επιχειρηmicroατίες αυτοπροσδιορίζονται microε

όρους οικογενειακών κυρίως ρόλων και διαπροσωπικών σχέσεων Οι έρευνες πεδίου από

κοινωνικούς επιστήmicroονες σε αστικές αλλά και πρώην αγροτικές περιοχές που αναπτύχθηκαν

τουριστικά καταδεικνύουν ότι η συmicroπεριφορά αυτών των γυναικών απορρέει από την ιδεολογική

παραδοχή ότι η γυναικεία εργασία σε επιχειρήσεις δεν εγγράφεται τόσο ως προσωπική επιλογή

όσο ως προέκταση των οικογενειακών καθηκόντων που πρέπει να φέρουν σε πέρας παράλληλα microε

και όχι σε βάρος των οικιακών φροντίδων (Galani- Moutafi 1993 Galani- Moutafi 1994 Νάζου

2003 Πετρονώτη 1995β) Η έννοια της ανόδου κατανοείται ως επινόηση λύσεων οι οποίες

συmicroφιλιώνουν τις επαγγελmicroατικές microε τις οικογενειακές υποχρεώσεις χωρίς να αποδεσmicroεύουν από

τους συmicroβατικούς γυναικείους ρόλους

Η microόδα η βιοmicroηχανία υποδηmicroάτων τα κοσmicroηmicroατοπωλεία και τα ινστιτούτα οmicroορφιάς τα

κοmicromicroωτήρια τα ξενοδοχεία ο τουρισmicroός και οι δηmicroόσιες σχέσεις συνιστούν ldquoεύκολεςrdquo περιοχές για

ανάπτυξη ενός επιχειρηmicroατικού ανανταγωνισmicroού microεταξύ των γυναικών Ο lsquoπαραδοσιακάrsquo

γυναικείος κόσmicroος γίνεται η αφετηρία από την οποία οι γυναίκες πορεύονται microε τον τρόπο τους

απαντώντας έτσι στην ανδρική εκδοχή της επιχειρηmicroατικότητας Ο γυναικείος επιχειρηmicroατικός

κόσmicroος γίνεται microrsquo αυτόν τον τρόπο ευκολότερα αποδεκτός

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ

Οι πολιτισmicroικά συγκροτηmicroένες έmicroφυλες σχέσεις και οι ιδεολογίες της σεξουαλικότητας

συνθέτουν τη βάση όχι microόνο για τον καταmicroερισmicroό εργασίας αλλά και για τη ρύθmicroιση ζητηmicroάτων

ιδιοκτησίας και microεταβίβασης της περιουσίας τα οποία συνιστούν παράγοντες κρίσιmicroης σηmicroασίας για

την τουριστική ανάπτυξη Όπως και στον αγροτικό χώρο έτσι και στις τουριστικές περιοχές σε

επίπεδο κοινωνικού συmicroβολισmicroού οι γυναίκες συχνά καταλαmicroβάνουν microια αmicroφίσηmicroη θέση η οποία

συνδυάζει τις δυνάmicroεις της παράδοσης και του εκmicroοντερνισmicroού Οι έmicroφυλες σχέσεις όχι microόνο

συmicroβάλλουν στη συγκρότηση του τουρισmicroού αλλά οι ίδιες διαmicroορφώνονται και

επανασυγκροτούνται στο πλαίσιο του τουρισmicroού (Γαλανή-Mουτάφη 2002)

Η έρευνα δείχνει ότι ο τουρισmicroός συχνά παρέχει νέες σηmicroαντικές πηγές εισοδήmicroατος και

απασχόλησης για τις γυναίκες (Castelberg-Koulma 1991 Ιακωβίδου 1991 Κασιmicroάτη Θανοπούλου

Τσάρτας 1995 Leontidou 1994 Μανώλογλου 1990 Stott 1985 Τσάρτας 1989 Τσάρτας 1991α

Τσάρτας 1991β Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου 1985) Το γεγονός αυτό έχει σηmicroαντικές

επιπτώσεις στις ζωές των γυναικών οι οποίες δεν απολάmicroβαναν ανέκαθεν το δικαίωmicroα πρόσβασης

στην αγορά εργασίας Βέβαια οι ευκαιρίες για εργασία στον τουριστικό τοmicroέα τείνουν να

περιορίζονται στα είδη εκείνα της εργασίας που αξιολογούνται ως πολιτισmicroικά laquoκατάλληλαraquo γιrsquo

αυτές Έτσι οι ερευνητές έχουν στραφεί στους τρόπους microε τους οποίους οι κανόνες της

σεξουαλικότητας ενδέχεται να περιορίζουν την πρόσβαση των γυναικών σε θέσεις εργασίας να

επιδρούν στην κοινωνικότητά τους microε τους τουρίστες και να καθορίζουν το είδος της εργασίας και

18

των κοινωνικών σχέσεων που τους αρmicroόζει να εmicroπλέκονται (Scott 1997) Οι έρευνες καταλήγουν

στα εξής συmicroπεράσmicroατα

1) Η microικρής κλίmicroακας τοπικά ελεγχόmicroενη τουριστική ανάπτυξη παρέχει σηmicroαντικές ευκαιρίες

απασχόλησης για τις γυναίκες διότι οι microικρές οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν συνέχεια της

οικογενειακής οικίας και η διαχείρισή τους προσλαmicroβάνεται ως επέκταση των οικιακών τους

καθηκόντων

2) Οι γυναίκες από τη στιγmicroή που συνεισφέρουν microε το εισόδηmicroά τους στους πόρους της οικιακής

οmicroάδας κερδίζουν γόητρο και αναγνώριση

3) Καθώς αυξάνεται το εισόδηmicroά τους αποκτούν microεγαλύτερη συmicromicroετοχή στις διαδικασίες λήψης

αποφάσεων στο νοικοκυριό καθώς και πρόσβαση στο δηmicroόσιο χώρο

Οι εργαζόmicroενες στον τουριστικό τοmicroέα γενικά εmicroφανίζουν ετερόγενεια και δεν πρέπει να

παρουσιάζονται ως οιmicroοιογενής ή αδιαφοροποίητη κοινωνική κατηγορία ΄Εχουν συνήθως

διαφορετικούς στόχους και υφίστανται διαφορετικούς περιορισmicroούς Τα ακαδηmicroαϊκά προσόντα και

η επαγγελmicroατική εmicroπειρία που ενδέχεται να έχουν πολλές από τις εργαζόmicroενες τις ωθούν να

αναζητούν θέσεις εργασίας ανάλογες από άποψη αmicroοιβής ευθυνών δεξιοτήτων και εκπαίδευσης

Οι γυναίκες όmicroως που απασχολούνται ως απλές εργαζόmicroενες ή συmicroβοηθούντα microέλη στην

οικογενειακή επιχείρηση δεν προωθούν τα ατοmicroικά οικονοmicroικά τους συmicroφέροντα αλλά υπηρετούν

οικmicroονοmicroικές στρατηγικές του νοικοκυριού Οι οικονοmicroικές ενασχολήσεις των γυναικών στον

τουρισmicroό η σχέση τους microε την ιδιοκτησία microέσω του θεσmicroού της προίκας τα πρότυπα του γάmicroου και

της microεταγαmicroήλιας εγκατάστασης που επηρεάστηκαν από την είσοδό τους στην τουριστική αγορά

εργασίας έθεσαν τους όρους για ποικίλες αλλαγές σε ενδο-οικιακό και δια-οικιακό επίπεδο (Galani-

Moutafi 1993 Galani- Moutafi 1994 Stott 1982) Ωστόσο οι αλλαγές που πραγmicroατοποιήθηκαν στην

οικονοmicroική και οικιακή ζωή των γυναικών δεν συνοδεύτηκαν από ανάλογες ιδεολογικές microεταβολές

ούτε άλλαξαν ο καταmicroερισmicroός εργασίας στα νοικοκυριά και οι πολιτισmicroικές αντιλήψεις που

προσδιορίζουν τη γυναικεία ταυτότητα

Οι οικογενειακές υποχρεώσεις που παραmicroένουν σταθερά lsquoευθύνηrsquo και lsquoυποχρέωσηrsquo της

γυναίκας δεν microπορούν εύκολα να συνδυαστούν microε δύο βασικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης

στον τουρισmicroό την εποχιακότητα και τη γεωγραφική microετακίνηση Οι γυναίκες καταλήγουν να

επιλέγουν εργασία που τους εξασφαλίζει σταθερότητα ή ελεγχόmicroενα ωράρια ώστε να microπορούν νrsquo

ανταπεξέλθουν στις πολλαπλές υποχρεώσεις τους

Οι εσωτερικές διαφοροποιήσεις στη διάρθρωση της υποδοmicroής των τουριστικών καταλυmicroάτων

είναι ένας παράγοντας που επηρεάζει καθοριστικά τα χαρακτηριστικά της απασχόλησης γενικά και

ειδικότερα της γυναικείας τα τελευταία είκοσι χρόνια Η κυριότερη διαφοροποίηση σχετίζεται microε την

αλmicroατώδη ανάπτυξη των τύπων καταλυmicroάτων που απαιτούν πολύ microικρότερο συντελεστή εργασίας

από τα κλασικού τύπου καταλύmicroατα (ξενοδοχεία) Αποτέλεσmicroα αυτού του φαινοmicroένου είναι η

στασιmicroότητα στην αγορά εργασίας ειδικευmicroένου προσωπικού στα πάσης φύσεως ξενοδοχειακά

καταλύmicroατα ενώ αντίθετα υπάρχει microια αύξηση τόσο της ανειδίκευτης εργασίας όσο και της

19

περιστασιακής microερικής ή και της άτυπης εργασίας Ένα πολύ υψηλό ποσοστό αυτού του είδους

της απασχόλησης στον ελληνικό τουριστικό τοmicroέα καλύπτεται από γυναίκες Η διχοτόmicroηση που

προκύπτει οδηγεί (ιδιαίτερα στα ξενοδοχεία) σε microια κατά φύλο κατανοmicroή των θέσεων εργασίας η

οποία αποκλείει ουσιαστικά τις γυναίκες από τις υψηλές επαγγελmicroατικές θέσεις

Ένα πρώτο συmicroπέρασmicroα στο οποίο καταλήγουν οι έρευνες είναι ότι οι γυναίκες εmicroφανίζουν microια

ανοδική τάση στις θέσεις εργασίας που απαιτούν ειδική microόρφωση και εmicroπειρία (τmicroήmicroα υποδοχής

και εξυπηρέτησης πελατών οικονοmicroικές υπηρεσίες κουζίνα) Παράλληλα όmicroως η παρουσία τους

είναι σαφώς υποβαθmicroισmicroένη στις θέσεις προΐσταmicroένων και διευθυντών τmicroηmicroάτων Επίσης έχουν

δηmicroιουργηθεί θέσεις απασχόλησης καθαρά laquoγυναικείεςraquo (καmicroαριέρες καθαρίστριες) Παρατηρείται

δηλαδή ένας σαφής διαχωρισmicroός κατά φύλο στις θέσεις εργασίας στα ξενοδοχεία αν και

διαφαίνονται σαφείς τάσεις βελτίωσης αυτής της κατάστασης που σχετίζονται microε τη νοmicroοθεσία

Ιδιαίτερα σηmicroαντική εmicroφανίζεται η παρουσία των γυναικών επιχειρηmicroατιών στο χώρο των

ενοικιαζόmicroενων δωmicroατίων Αυτή η ιδιαίτερη microορφή αυτοαπασχόλησης συνδυάζει αφενός τη microικρού

microεγέθους οικογενειακή επιχείρηση και αφετέρου την παράλληλη απασχόληση στο σπίτι ή στην

αγροτική εκmicroετάλλευση αποτελεί δε ένα τυπικό microοντέλο τουριστικής επιχείρησης στην ύπαιθρο και

ιδιαίτερα στις νησιωτικές περιοχές (Kousis 1989) Το επάγγελmicroα της ξεναγού είναι επίσης ένα

παραδοσιακά lsquoγυναικείοrsquo επάγγελmicroα

Το γενικό συmicroπέρασmicroα που προκύπτει από τις εmicroπειρικές έρευνες είναι ότι η σηmicroαντική

αύξηση των εισοδηmicroάτων των γυναικών που εmicroπλέκονται στην τουριστική αγορά εργασίας δεν έχει

επιφέρει σηmicroαντική βελτίωση των συνθηκών εργασίας αυτών των γυναικών ούτε έχει αλλάξει

δραmicroατικά τις ταυτίσεις τους microε το χώρο του σπιτιού και το νοικοκυριό (Νάζου 2003 Stott 1979

Τσάρτας 1993)

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ METANAΣTEYΣH

Η παράmicroετρος του φύλου στην κατανόηση του microεταναστευτικού φαινοmicroένου ήρθε στην

επιφάνεια την τελευταία δεκαετία ∆ιάφορες διαστάσεις των έmicroφυλων σχέσεων όπως ο

διαχωρισmicroός της εργασίας σε αmicroοιβόmicroενη και microη το θέmicroα της πλήρους ή microερικής απασχόλησης οι

σχέσεις εξουσίας microέσα στην οικογένεια αποτελούν στοιχεία των δοmicroικών δυνάmicroεων που οδηγούν

στην microετανάστευση Μέχρι πρόσφατα οι γυναίκες ήταν απούσες από το σώmicroα των επιστηmicroονικών

εργασιών που αναλύουν τη microετανάστευση εξαιτίας της έmicroφασης στην αντρική microετανάστευση και του

γεγονότος ότι οι γυναίκες εmicroφανίζονταν ως απλές συνοδοί των αντρώνσυζύγων που microετακινούνταν

για οικονοmicroικούς λόγους

Σήmicroερα όπως διαπιστώνουν πολλοί ερευνητές microια microεγάλη microερίδα γυναικών ταξιδεύουν microόνες

σε αναζήτηση καλύτερων συνθηκών εργασίας και αντιmicroετωπίζουν την επαγγελmicroατική ανασφάλεια

και την εκmicroετάλλευση από τους εργοδότες τους (Alipranti Fakiolas 2003 Βεντούρα 1993

Cavounidis 2003 Iossifides 1997 Μουσούρου 1991 Πετρινιώτη 1993 Πετρονώτη 1998

Πουλοπούλου-Εmicroκε 1990 Ρυλmicroόν 1993 Tastsoglou Hadjicostandi 2003 Ψηmicromicroένος 1995) Ένα

20

microεγάλο τmicroήmicroα αυτής της microερίδας των γυναικών εργαζοmicroένων ασχολείται microε την οικιακή εργασία

γεγονός που προσδίδει ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό στις χώρες υποδοχής οικονοmicroικών

microεταναστών στη Νότια Ευρώπη (Βαλέντσια 1995 Κούρτοβικ 1998 Lazaridis 1999 Lazaridis

Wickens 1999 Lazaridis Psimmenos 2000 Λαζαρίδου 1995 Τόπαλη 2001) Οι γυναίκες

microετανάστριες εργάζονται ως ανειδίκευτο δυναmicroικό παρά τις πιστοποιηmicroένες ικανότητές τους ενώ η

απροθυmicroία των εργοδοτών τους να τις ασφαλίσουν έχει αρνητικές συνέπειες στην ανανέωση των

νόmicroιmicroων αδειών παραmicroονής τους στη χώρα Επιπρόσθετα ένα υψηλό ποσοστό των γυναικών

microεταναστριών εισέρχονται στη χώρα διαmicroέσου οργανωmicroένων δικτύων σωmicroατεmicroπορίας και

οδηγούνται στην πορνεία στελεχώνοντας τη σεξουαλική βιοmicroηχανία Οι γυναίκες αυτές αποτελούν

νέες ldquoεξωτικέςrdquo έλξεις και γίνονται αντιληπτές ως εmicroπόρευmicroα microαζικής κατανάλωσης καθώς

προωθούνται και εκπορνεύονται microε τη χρήση βίας και εξαναγκασmicroού Πολλές απ τις εν λόγω

microετανάστριες γυναίκες έζησαν και ζουν στα όρια της φυσικής επιβίωσης και συχνά κάτω από τα

όρια αυτά Επίσης χάρη στο καθεστώς βίας και εξαναγκασmicroού υποχρεώνονται να ικανοποιούν

κάθε είδους απαιτήσεις Οι γυναίκες αυτές έχουν αντιmicroετωπιστεί ως lsquoεγκληmicroατίεςrsquo παρά ως άτοmicroα

microε δικαιώmicroατα και αυτό συmicroβαίνει διότι--σύmicroφωνα microε τους ερευνητές--οι γυναίκες lsquoθυmicroατοπιούνταιrsquo

και τιmicroωρούνται για τη δράση τους ενώ το οργανωmicroένο έγκληmicroα της διακίνησης σωmicroατεmicroπορίας

δεν τιmicroωρείτα Κάτω από τέτοιες συνθήκες η κοινωνική τους ζωή περιορίζεται και εmicroποδίζεται η

κοινωνική τους ενσωmicroάτωση Ωστόσο παρά την ύπαρξη πολλών δυσκολιών που αντιmicroετωπίζουν

τελικά ένα microεγάλος αριθmicroός των γυναικών αυτών κατορθώνει και επιβιώνει οικονοmicroικά και

κοινωνικά (Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 Karakatsanis Swarts 2003 Poulopoulos-Emke

2003 Psimmenos 2000)

Οι προσεγγίσεις των ζητηmicroάτων που συνδέουν τη microετανάστευση microε τη διεθνή σωmicroατεmicroπορία

συmicroπληρώνουν τις λιγοστές microελέτες οι οποίες σχετίζονται microε την πορνεία και τη σεξουαλική

εργασία (Λάζος 2002) Οι περισσότερες έχουν επηρεαστεί κατά κύριο λόγο από τη ριζοσπαστική

φεmicroινιστική άποψη περί σεξουαλικότητας η οποία προσλαmicroβάνει τις γυναίκες ως σεξουαλικά

θύmicroατα από τη στιγmicroή που υφίστανται την αντικειmicroενοποίηση και την εmicroπορευmicroατοποίηση των

σωmicroάτων τους Ελάχιστες έρευνες προσανατολίζονται στην κατεύθυνση περισσότερο

φιλελεύθερων απόψεων σύmicroφωνα microε τις οποίες οι ίδιες οι γυναίκες συνιστούν σεξουαλικά δρώντα

υποκείmicroενα τα οποία διαχειρίζονται και ελέγχουν τις σχέσεις εξουσίας προς όφελός τους

Οι microετανάστριες είναι γυναίκες όλων των ηλικιών φυλών και εθνικοτήτων Μερικές από αυτές

κατέχουν νόmicroιmicroες άδειες παραmicroονής ενώ άλλες παραmicroένουν για microεγάλο χρονικό διάστηmicroα

ακαταχώρητες ως microόνιmicroοι κάτοικοι σε microητρώα εργασίας Από τα επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα

προκύπτει ότι το ελληνικό κράτος πολύ δύσκολα επιτρέπει σrsquo αυτές τις γυναίκες και τις οικογένειές

τους να ζήσουν και να εργαστούν microε αξιοπρέπεια Αποτελούν δε ένα είδος lsquoυπο-προλεταριάτουrsquo

προς εκmicroετάλλευση άσχετα αν απασχολούνται στο καθάρισmicroα του σπιτιού στην φύλαξη παιδιών

και ηλικιωmicroένων ή στην οικοδοmicroή Ο αποκλεισmicroός και η περιθωριοποίηση των microεταναστριών

γυναικών αναπαράγονται σε καθηmicroερινή βάση και microε περίπλοκους τρόπους και σε συmicroβολικό

21

επίπεδο καθώς γίνονται αντιληπτές microέσα από στερεοτυπικούς ρόλους ως laquoπόρνεςraquo ή

laquoυπηρέτριεςraquo

Αν η συmicromicroετοχή των νόmicroιmicroων microεταναστριών στην ελληνική αγορά εργασίας είναι περιορισmicroένη

από την άποψη των πολιτικών νοmicroικών και πολιτειακών τους δικαιωmicroάτων και εξαρτάται από το

χρώmicroα του δέρmicroατός τους ή την καταγωγή τους οι ακαταχώρητες σε microητρώα γυναίκες

microετανάστριες χωρίς άδειες εργασίας είναι πιο τρωτές από όλους τους άλλους εργαζόmicroενους Αυτές

ζουν microια πολύ δύσκολη ζωή η οποία είναι θεσmicroοθετηmicroένη microε όρους πολιτισmicroικού κοινωνικού και

πολιτικού lsquoapartheidrsquo (Μαράτου-Αλιπράντη 1994 Glavanis 1995 Λιάκος 1998)

Είναι σηmicroαντικό να αναφερθεί στο σηmicroείο αυτό ότι οι περισσότεροι από τους κοινωνικούς

επιστήmicroονες επισηmicroαίνουν την αναγκαιότητα να microελετηθούν οι microεταναστάτριες εργαζόmicroενες ως

διαφοροποιηmicroένη και όχι ως οmicroοιογενής κοινωνική κατηγορία ώστε να δοθεί έmicroφαση στις ιδιαίτερες

εργασιακές τους εmicroπειρίες και στις αντιλήψεις τους για το νέο πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο

εντάσσονται microέσω της εργασίας Έτσι θα προκύψει microια ουσιαστική γνώση για τις lsquoάλλεςrsquo γυναίκες

που διεκδικούν χώρο στην αγορά εργασίας και εmicroφανίζονται όλο και συχνότερα να πλαισιώνουν

την οικιακή οmicroάδα συνήθως ως ως έmicromicroισθες οικιακοί βοηθοί

Γενικά σε microια κοινωνία όπως η ελληνική στην οποία οι Ελληνίδες microορφώνονται και

συmicromicroετέχουν στην αγορά εργασίας το αίτηmicroα για microετανάστριες εργαζόmicroενες έχει προβληθεί ως

επιτακτική ανάγκη και έχει συmicroβάλει στην ldquoθηλυκοποίησηrdquo (feminization) της microετανάστευσης στη

χώρα Καθώς όλο και περισσότερες Ελληνίδες αφήνουν το σπίτι και τα οικιακά προκειmicroένουν να

εργαστούν και να συmicromicroετέχουν στη δηmicroόσια ζωή απορρίπτοντας ή αmicroφισβητώντας την έmicroφυλη

φύση των ρόλων τους και την ταύτισή τους microε τον οικιακό χώρο τείνουν να στηρίζονται στις

εργασίες των microεταναστριών που αναλαmicroβάνουν τη φροντίδα σπιτιού των παιδιών και των

ηλικιωmicroένων

ΕΜΜΙΣΘΗ ΟΙΚΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΡΙΕΣ

Η έmicromicroισθη οικιακή εργασία αποτελεί έναν ερευνητικό τοmicroέα που έχει απασχολήσει ελάχιστα

τους κοινωνικούς επιστήmicroονες στην Ελλάδα (Βαλέντσια 1995 Lazaridis 1999 Λαζαρίδου 1995

Τόπαλη 2001) Οι αναφορές πάνω στο θέmicroα είναι αποσπασmicroατικές ενώ στην πλειοψηφία τους

οι έρευνες είναι κοινωνιολογικές Σε θεωρητικό επίπεδο η microελέτη της οικιακής εργασίας

παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω των ιδιαιτεροτήτων που την καθιστούν ιδανικό

περιβάλλον για την παρατήρηση της αλληλοδιαπλοκής φύλου συγγένειας κοινωνικής τάξης και

εθνοτικής ταυτότητας Πρόκειται για εργασία microε έντονη έmicroφυλη διαφοροποίηση (εργασία

γυναικών και εργασιακή σχέση που θεωρείται πως αναπτύσσεται κυρίως ανάmicroεσα σε γυναίκες)

και εργασία που λαmicroβάνει χώρα στον ιδιωτικό χώρο του σπιτιού και συχνά συνδέεται microε τη

φροντίδα των παιδιών και άλλων microελών της οικογένειας Επιπλέον πρόκειται για εργασιακή

σχέση την οποία χαρακτηρίζει έντονη ταξική ανισότητα (εργασία που αναλαmicroβάνουν άτοmicroα microε

22

χαmicroηλό status και έχει χαmicroηλές αποδοχές για τα microεσοαστικά ή microεγαλοαστικά στρωmicroάτων)

Τέλος η οικιαική εργασία επιτελείται συνήθως από οmicroάδες οικονοmicroικών microεταναστών

Στην Ελλάδα η έmicromicroισθη οικιακή εργασία είναι laquoφυλετικοποιηmicroένηraquo αποτελεί δηλαδή

εργασία που προορίζεται για οmicroάδες microε διαφορετική πολιτισmicroική ταυτότητα Ο τύπος εργασίας

που συναρτάται microε την παροχή προσωπικών υπηρεσιών προσελκύει σήmicroερα εργαζόmicroενες

γυναίκες microετανάστριες Πολλές microελέτες πάνω στην οικιακή εργασία επικεντρώνονται σε οmicroάδες

των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo microεταναστών και αφορούν χώρες και πολιτισmicroικά περιβάλλοντα microε

ισχυρές οικονοmicroίες Σε τέτοιες συνθήκες ο ρατσισmicroός αποτελεί στοιχείο έντασης και

επισηmicroαίνεται από οργανώσεις και συνδικάτα οικιακών βοηθών ως ένα από τα βασικά σηmicroεία

πάλης Στην Ελλάδα όπως άλλωστε στο microεγαλύτερο microέρος του δυτικού κόσmicroου η έmicromicroισθη

οικιακή εργασία γίνεται αντιληπτή ως εργασία χωρίς status κίνητρα (για επαγγελmicroατική εξέλιξη)

ασφάλεια και αναγνώριση Η παρουσία οικιακών βοηθών microέσα στην οικιακή οmicroάδα αποτελεί

κοινό τόπο σε σπίτια της Αθηναϊκής microεσαίας τάξης Οι οικιακές βοηθοί προέρχονται από τις

Φιλιππίνες την Πολωνία την Ουκρανία τη Ρωσία ενώ η πλειοψηφία των Αλβανών

microεταναστών εργάζεται σε ελληνικά νοικοκυριά

Το πλαίσιο των διαπολιτισmicroικών συναντήσεων microεταξύ lsquoεντόπιωνrsquo (ελλήνων) και lsquoάλλωνrsquo

(microεταναστριών) το οποίο καθορίζεται από τη ζήτηση και προσφορά έmicromicroισθης οικιακής εργασίας

δηmicroιουργεί τους όρους πρόσληψης των lsquoξένωνrsquo την παγίωση στερεοτύπων και τη διαmicroόρφωση

ενός συνόλου σηmicroασιοδοτήσεων που αφορά τόσο τις microετανάστριες ως laquoοικιακές βοηθούςraquo όσο

και την έννοια της laquoέmicromicroισθης οικιακής εργασίαςraquo αλλά και γενικότερα τις έννοιες της

οικιακότητας της συγγένειας και της εθνικής ταυτότητας

Οι περιπτώσεις των Φιλιππινέζων των Αλβανίδων των Πολωνέζων και γενικότερα των

γυναικών microεταναστριών στην Ελλάδα συνιστούν ένα σηmicroαντικό πεδίο έρευνας των κοινωνικών

επιστηmicroών Οι γυναίκες microετανάστριες αποτελούν ένα microεγάλο αριθmicroητικά κοmicromicroάτι των

microεταναστών που δέχεται τις τελευταίες δύο δεκαετίες η χώρα και οι πρακτικές τους σε διάφορα

πολιτισmicroικά πλαίσια microεταβάλλουν το ελληνικό αστεακό τοπίο (ίδρυση νέων εκκλησιών νέου

τύπου εργασιακή απασχόληση νέου τύπου οικογενειακές σχέσεις) Ιδιαίτερη ερευνητική έmicroφαση

θα microπορούσε να δοθεί επίσης στην βιωmicroατική εmicroπειρία των ΕλλήνωνΕλληνίδων και τις microεταξύ

τους σχέσεις και αναπαραστάσεις της δικής τους ταυτότητας ενόψει της παρουσίας των

laquoάλλωνraquo Ανθρωπολόγοι που έχουν πραγmicroατοποιήσει και τις πιο ενδιαφέρουσες έρευνες

σχετικά microε microετανάστριες γυναίκες οικιακές βοηθούς (Τόπαλη 2001) παρατηρούν ότι οι σχετικά

περιορισmicroένες σε αριθmicroό microελέτες για microεταναστριες οικιακές βοηθούς επικεντρώθηκαν στην

πλειοψηφία τους στην προσέγγιση της οικιακής εργασίας microέσα από το πρίσmicroα των δυτικών

υποκειmicroένων (επιστηmicroόνων και εργοδοτών) και όχι των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo οικιακών βοηθών

Οπότε περισσότερες ερευνητικές εργασίες που θα είχαν ως αντικείmicroενο την έmicromicroισθη οικιακή

εργασία από τη σκοπιά των lsquoάλλωνrsquo γυναικών θα πλούτιζαν πραγmicroατικά την επιστηmicroονική

γνώση σrsquo αυτό τον τοmicroέα Επίσης κατά την εκτίmicroηση ορισmicroένων ερευνητών παραmicroένουν

23

ανοιχτά προς διερεύνηση ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας

όπως αυτή βιώνεται από άλλες πολιτισmicroικές οmicroάδες αλλά και από ελληνίδες οικιακές βοηθούς

Τέλος ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας από τη σκοπιά των

εργοδοτριών που προέρχονται από διαφορετικά κοινωνικά στρώmicroατα αλλά και microε τη

συγκρότηση των στρωmicroάτων αυτών microέσα από την έmicromicroισθη οικιακή εργασία συνιστούν

microελλοντικές ερευνητικές προκλήσεις

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ

Οι κοινωνιολογικές και ανθρωπολογικές θεωρήσεις που συνδέουν τον κατά φύλα καταmicroερισmicroό

εργασίας microε τις νέες τεχνολογίες τονίζουν ότι η διαδικασία ταύτισης των ανδρών microε τις τεχνικές

γνώσεις και επιδεξιότητες ενισχύεται και νοmicroιmicroοποιείται από την ιδεολογία του φύλου που συνδέει

την αρρενωπότητα microε τη microηχανή τη microυϊκή δύναmicroη τη δύσκολη και ldquoβρώmicroικηrdquo δουλειά τη σύνθετη

κατασκευή τη σταθερή παρουσία σrsquo ένα συγκεκριmicroένο χώρο και για ένα συγκεκριmicroένο χρονικό

διάστηmicroα τη συγκέντρωση της προσοχής σrsquo ένα αντικείmicroενο καθώς και την αναλυτική και

ορθολογική σκέψη Οι γυναίκες αντιθέτως προσλαmicroβάνονται ως εύθραυστες η δε θηλυκότητά τους

συνδέεται microε τις αισθήσεις και τα αισθήmicroατα και ταυτίζεται microε τη φύση τη γη και το ανθρώπινο

σώmicroα που παράγουν καρπούς και ανθρώπους (Κανελλόπουλος 1989 Σακέλλης 1989 Στρατηγάκη

1996)

Η microηχανοποίηση της παραγωγής και η εφαρmicroογή της πληροφορικής τεχνολογίας στις

επιχειρήσεις φαίνεται ότι εξυπηρεί τις ανάγκες microιας κοινωνικής κατηγορίας των ανδρών για

ενίσχυση της υπεροχή τους απέναντι στις γυναίκες Με την ανάπτυξη όmicroως της πληροφορικής

διαπιστώθηκε ότι πολλές γυναίκες επιστρέφουν στο σπίτι τους και εργάζονται microε αmicroοιβή εκεί ενώ

άλλες microπορούν να διαλέξουν βολικά και microειωmicroένα ωράρια εργασίας για να ανταποκριθούν

καλύτερα στις δουλειές το σπιτιού και στη φροντίδα παιδιών συζύγων και ηλικιωmicroένων συγγενών

Ωστόσο οι περισσότεροι ερευνητές συmicroφωνούν ότι τέτοιες διευκολύνσεις σηmicroαίνουν αποδοχή ενός

υποβαθmicroισmicroένου περιεχοmicroένου εργασίας και έλλειψη κάθε προοπτικής εξέλιξης τη στιγmicroή που

αντίθετα οι άνδρες καταλαmicroβάνουν θέσεις microε αναβαθmicroισmicroένο περιεχόmicroενο εργασίας το οποίο

δηmicroιούργησε η πληροφορική Από αυτήν την άποψη η τεχνολογία δεν φαίνεται να είναι ουδέτερη

απέναντι στα δύο φύλα microάλιστα υποστηρίζει αντιλήψεις που ισχυροποιούν διακρίσεις σε lsquoγυναικείαrsquo

και lsquoαντρικάrsquo επαγγέλmicroατα διακρίσεις microε πολλαπλές συνέπειες ως προς την πρόσβαση στην

αγορά εργασίας τις ίσες αmicroοιβές και την επαγγελmicroατική εξέλιξη σε ανώτερα κλιmicroάκια (Κοσmicroαράς

1989 Μαρmicroατάκη-Μόλχο 1989 Στρατηγάκη 1987α Στρατηγάκη 1987β Στρατηγάκη 1989α

Στρατηγάκη 1989β Τζεπόγλου 1989)

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΚΕΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

24

Μέσα από την παρουσίαση των συναρτώmicroενων microε το φαινόmicroενο της γυναικείας εργασίας

στην Ελλάδα κεντρικών ζητηmicroάτων--έτσι όπως αυτά προκύπτουν από την επιστηmicroονική τους

διερεύνηση--microπορούν να διαπιστωθούν ορισmicroένες ελλείψεις και microερικά προβλήmicroατα σrsquo ότι

αφορά τους τρόπους προσέγγισης και ερmicroηνείας του όλου θέmicroατος

Καταρχήν στο microεγαλύτερο microέρος αυτών των microελετών κυριαρχεί η έmicroφαση στην ερmicroηνεία

των ποσοτικών στοιχείων της στατιστικής υπηρεσίας γεγονός που δηmicroιουργεί προβλήmicroατα στον

τρόπο αντιmicroετώπισης της κοινωνικής κατηγορίας laquoεργαζόmicroενες γυναίκεςraquo Απουσιάζουν οι

ποιοτικές microέθοδοι ανάλυσης τα υποκείmicroενα και οι βιοϊστορίες τους ο λόγος τους τα

συναισθήmicroατά τους και η συστηmicroατική παρακολούθηση των καθηmicroερινών εργασιακών τους

πρακτικών που συνήθως εξετάζονται κατά τη διάρκεια επιτόπιων ερευνών ανθρωπολογικού

χαρακτήρα Απουσιάζει δηλαδή στις περισσότερες περιπτώσεις η ίδια η σκοπιά των γυναικών

για την εργασιακή τους εmicroπειρία ενώ κυριαρχεί ο λόγος και οι ιδεολογικές τοποθετήσεις των

ερευνητών Απόρροια αυτών των απουσιών αποτελεί το γεγονός ότι στο όνοmicroα της καθιέρωσης

της ισότητας microεταξύ ανδρών και γυναικών διαφαίνεται η τάση θεώρησης των laquoεργαζόmicroενων

γυναικώνraquo ως ενιαία και οmicroοιογενής κατηγορία Οι γυναίκες που εργάζονται όmicroως δεν είναι ίσες

microεταξύ τους ούτε ως προς την κοινωνική προέλευση ούτε ως προς το εκπαιδευτικό lsquoκεφάλαιοrsquo

το οποίο φέρουν ή την οικογενειακή τους κατάσταση Ούτε επίσης έχουν τα ίδια κίνητρα που τις

ωθούν να εργαστούν ή να εγκαταλείψουν τη δουλειά τους Η γυναικεία εργασία συχνά εξετάζεται

ανεξάρτητα από το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο εmicroφανίζεται και

σπάνια συναρτάται microε microια προβληmicroατική για τα κοινωνικά στρώmicroατα στα οποία εντάσσονται οι

εργαζόmicroενες γυναίκες

Ένα άλλο προβληmicroατικό σηmicroείο των ερmicroηνευτικών προσεγγίσεων κοmicroβικό ως προς την

κατανόηση των εννοιών και των αναλυτικών εστιάσεων είναι το θέmicroα των όρων και των

ορισmicroών που χρησιmicroοποιούν οι ερευνητές για να περιγράψουν τις διαφορετικές εργασιακές

εmicroπειρίες των γυναικών Συνήθως χρησιmicroοποιούνται όροι εννοιολογικά αδιευκρίνιστοι όπως για

παράδειγmicroα laquoεργασίαraquo και laquoαπασχόλησηraquo Η χρήση του όρου laquoγυναικεία απασχόλησηraquo ή

laquoεργασίαraquo συνδέεται microε την ιδεολογία της γυναικείας απελευθέρωσης την πολιτισmicroική microορφή

της ελληνικής οικογένειας και την προβληmicroατική για την οικονοmicroική ανάπτυξη της χώρας

Ανάλογα προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται και εξαιτίας της χρήσης γενικευτικών αφαιρετικών

κατηγοριών όπως laquoεργαζόmicroενεςraquo και laquoάνεργεςraquo Τα πράγmicroατα περιπλέκονται ακόmicroη

περισσότερο όταν γίνεται χρήση των ορισmicroών των στατιστικών υπηρεσιών όπως laquomicroισθωτόςraquo

laquoαυτοαπασχολούmicroενοςraquo laquoνοικοκυράraquo laquoεπιχειρηmicroατικήraquo δράση laquoεισόδηmicroαraquo--ορισmicroών

δηλαδή που δεν microπορούν να ανταποκριθούν στο εννοιολογικό περιεχόmicroενο της γυναικείας

εργασίας Από αυτή την άποψη δεν microπορεί να φωτιστεί το ζήτηmicroα της κατασκευής της έmicroφυλης

ταυτότητας microέσα από την εργασιακή εmicroπειρία ούτε microπορούν να αναδειχθούν οι ποικίλες πτυχές

microιας προβληmicroατικής που διαπλέκουν το επάγγελmicroα microε την γυναικεία ταυτότητα την οικογένεια

και το γάmicroο στη σύγχρονη ελληνική πολιτισmicroική πραγmicroατικότητα

25

Τέλος κρίνεται απαραίτητος ο διάλογος στο πλαίσιο εmicroπειρικών ερευνών microεταξύ

επιστηmicroόνων από διαφορετικούς κλάδους των Κοινωνικών Επιστηmicroών προκειmicroένου να

επιτευχθεί microια ολοκληρωmicroένη και σφαιρική προσέγγιση του φαινοmicroένου της γυναικείας εργασίας

στα συνεχώς microεταβαλλόmicroενα πολιτισmicroικά περιβάλλοντα των αστικών και αγροτικών περιοχών

ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αβδελά Ε 1986 lsquoΠοιές δουλειές παίρνουν οι γυναίκεςrsquo ∆ίνη 160-61

Αβδελά Ε 1987α lsquo Η ισότητα στη ∆ηmicroόσια ∆ιοίκηση παλιές πρακτικές microε νεωτερικό microανδύαrsquo

∆ίνη 256-62

Αβδελά Ε 1987β lsquoΜισθωτές Σχέσεις και Φυλετικός Καταmicroερισmicroός της Εργασίας Οι Γυναίκες

∆ηmicroόσιοι Υπάλληλοι στην Ελλάδα στο Πρώτο Μισό του Αιώναrsquo Μνήmicroων τοmicro ΙΙ234-246

Αβδελά Ε 1988α lsquoΗ θέση της ∆ασκάλας Λόγοι και αντίλογοι σrsquo ένα microεσοπολεmicroικό

επαγγελmicroατικό έντυποrsquo ∆ίνη 3 46-53

Αβδελά Ε 1988β lsquoΣτοιχεία για την εργασία των γυναικών στο Μεσοπόλεmicroο Όψεις και Θέσειςrsquo

Στο Βενιζελισmicroός και Αστικός Εκσυγχρονισmicroός Πανεπιστηmicroιακές Εκδόσεις Κρήτης

Αβραmicroίδου Α 2001 Ευέλικτες microορφές απασχόλησης και ανισότητες στον εργασιακό χώρο

Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ

httpwwwKethigr)

Αθανασιάδου Χ Σ Πετροπούλου Γ Μιmicroίκου 2001 Οι συνθήκες της γυναικείας απασχόλησης

στην Ελλάδα1980-2000 Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο

στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 1999 Η οικογένεια στην Αθήνα οικογενειακά πρότυπα και συζυγικές

πρακτικές Αθήνα ΕΚΚΕ

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 2001 Η συmicromicroετοχή των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην

Ελλάδα Μια πρώτη προσέγγιση Εισήγηση στο Συνέδριο Γυναίκες και Επιστήmicroη Τάσεις και

Προοπτικές στην Ευρώπη Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκη 15-16 Μαρτίου

Αυδή- Καλκάνη Ι 1978 Η επαγγελmicroατικά εργαζόmicroενη Γυναίκα Αθήνα Παπαζήσης

Αυδή - Καλκάνη Ι 1989 Φεmicroινισmicroός και εργασίαστην Ελλάδα σήmicroερα Αθήνα Νέοι Καιροί

Βαΐου Ν 1987α lsquo Ελαστικό ωράριο ανελαστικές ανάγκεςrsquo Κάπα 16 25-26

Βαΐου Ν 1987β lsquoΆτυπες εργασιακές σχέσεις ή πώς κατασκευάζεται η ευελιξίαrsquo Κάπα 17 23-

24

Βαϊου Ν Μ Στρατηγάκη 1989 lsquoΗ εργασία των γυναικών Ανάmicroεσα σε δύο κόσmicroουςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4015-23

Βαΐου Ν 1989 lsquoΟ τόπος δουλειάς και το σπίτι Κατά φύλο καταmicroερισmicroοί εργασίας στη

διαδικασία ανάπτυξης της Αθήναςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)81 ndash 90

Βαΐου Ν 1991 lsquoΟ χώρος των γυναικών σrsquo έναν ανδρικό κόσmicroοrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash

48 15 ndash 17

26

Βαΐου Ν Στρατηγάκη Μ Χρονάκη Ζ 1991 lsquoΑmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι Μια γυναικεία

δουλειά και microια ιδεολογίαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45 47-53

Βαΐου Ν Χ Γολέmicroης Λ Λαmicroπριανίδης Κ Χατζηmicroιχάλης Ζ Χρονάκη 1996 Άτυπες microορφές

βιοmicroηχανικής παραγωγής-εργασίας και αστικός χώρος στο ΠΣΠ Αθήνα ΓΓΕΤ

Βαϊου Ν και Κ Χατζηmicroιχάλης 1997 Με τη ραπτοmicroηχανή στην κουζίνα και τους Πολωνούς στους

αγρούς Πόλεις περιφέρειες και άτυπη εργασία Αθήνα Εξάντας

Βλαχούτσικου Χ Α Μπαχαροπούλου- Κούλη 1991 lsquolaquoΝα χαρώ κι εγώ το σπίτι microου και το

κλειδί από τα microέσαraquo Γυναίκες και κατανάλωση σrsquo ένα χωριό της Βοιωτίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45

94-100

Vernier B 2001 H Kοινωνική Γένεση των Aισθηmicroάτων Πρωτότοκοι και Yστερότοκοι στην

Kάρπαθο Aθήνα Αλεξάνδρεια

Βουτυράς Σ 1981 Η Γυναίκα στη Μισθωτή εργασία Αθήνα Παπαζήσης

Βουτυράς Σ 1987 Μητρικός microισθός επαναστατική προοπτική ή οπισθοδρόmicroηση στην ισότητα

των φύλων ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Γαβριήλ Α 1989 lsquoΗ συmicroβολή του Σχολικού Επαγγελmicroατικού Προσανατολισmicroού στην

προετοιmicroασία των γυναικών για επαγγέλmicroατα που έχουν σχέση microε τις νέες τεχνολογίεςrsquo Στο Μ

Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για

τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1985 ∆ικαιώmicroατα και υποχρεώσεις της εργαζόmicroενης γυναίκας στην

microισθωτή εργασία Αθήνα

Γεωργακοπούλου Ν Β 1998 Ευελιξίες της εργασίας amp Γυναικεία απασχόληση στον τραπεζικό

τοmicroέα Πλαίσιο Προσέγγισης Βασικές Τάσεις και Προοπτικές ΙΝΕΟΤΟΕ

Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου Α 1986 lsquoΕργασία και γυναικεία απελευθέρωση ένας ισχυρός

αντίλογος στο στον φεmicroινιστικό συντηρητισmicroόrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 22-24

∆ασκαλάκης ∆ 1995 Η ρύθmicroιση των ευέλικτων microορφών απασχόλησης και οργάνωσης του

χρόνου εργασίας Αθήνα ndash Κοmicroοτηνή εκδ Σάκκουλα

∆έδε Ι 1995 lsquoΕπαγγελmicroατικές προοπτικές για τις γυναίκες στις αγορές της Ε Ε Μεταξύ

αποκλεισmicroού και ανέλιξηςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 86 179-191

∆ήmicroου Α 1989 lsquoΗ microερική απασχόληση Ένα γυναικείο φαινόmicroενο της αγοράς εργασίαςraquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4055 ndash 60

∆ουκάκης Ν Λ 1988 Εργασιακές Σχέσεις Οικονοmicroία και θεσmicroοί Αθήνα Οδυσσέας

∆ουλκέρη Τ 1986 Η συmicromicroετοχή της ελληνίδας στην οικογένεια και στην εργασία

ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

∆ουλκέρη Τ 1994 Ισότητα των φύλων στις εργασιακές σχέσεις Αθήνα Παπαζήσης

Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Η επαγγελmicroατική εξέλιξη των γυναικών στις τράπεζες

Αθήνα ΟΤΟΕ

27

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988α Γυναικεία απασχόληση Σύνοψη πρώτων

αποτελεσmicroάτων Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική

Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988β Η ∆οmicroή της Γυναικείας Απασχόλησης και η

Επαγγελmicroατική ∆ραστηριοποίηση των Γυναικών Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των

Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ηλιού Μ 1988 lsquoΟι γυναίκες πανεπιστηmicroιακοί εξέλιξη της θέσης τους ή στασιmicroότηταrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 70 3-23

Θανοπούλου Μ 1992 Η Γυναικεία Απασχόληση ή Εργασία στην Ελλάδα Κύριες Τάσεις και

Κατευθύνσεις της Μεταπολεmicroικής Βιβλιογραφίας Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη ΙV Αθήνα ΕΚΚΕ

Θανοπούλου Μ Ε Φρονίmicroου Β Τσιλιmicroιγκάκη 1997 Αποφυλακιζόmicroενες γυναίκεςΤο δικαίωmicroα

στην Επαγγελmicroατική επανένταξη ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Θανοπούλου Μ Β Κωτσοβέλου amp Ρ Παπαρούνη 1999 lsquoΗ σχέση επαγγελmicroατικής και

οικογενειακής ζωής των γυναικών διερεύνηση της ελληνικής βιβλιογραφίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 40

91-101

Ιγγλέση Χ 1990 Πρόσωπα Γυναικών Προσωπεία Συνείδησης Αθήνα Οδυσσέας

Ιγγλέση Χ 1996 Γυναικείες σπουδές και ταυτότητες φύλου Ένα παράδειγmicroα από τη σκοπιά της

ψυχολογίας Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Ιωακείmicroογλου Η Ο Καmicroινιώτη Α Κωστάκη Θ Σκοπελίτου 1998 lsquoΕκπαίδευση Φύλο και

Τρόπος Ένταξης στην Αγορά Εργασίας της Ελλάδαςrsquo Στο Ανεργία Εργασία Εκπαίδευση-Κατάρτιση

στην Ελλάδα και στην Γαλλία Πρακτικά Ελληνογαλλικού Συνεδρίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Καβουνίδη Τ 1982 lsquoΚαπιταλιστική ανάπτυξη και απασχόληση των γυναικών στη microεταποίηση

στην Ελλάδαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 14 53-63

Καβουνίδη Τ 1989 lsquo Ο έλεγχος της εργασίας της γυναίκαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4071-80

Καβουνίδη Τ 1990 Οι νέες γυναίκες και η επαγγελmicroατική εκπαίδευση και κατάρτιση Έκθεση

Έρευνας Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

Καβουνίδη Τ 1996 Οικογένεια και εργασία στην Αθήνα Σάκκουλας

Κανελλόπουλος Κ 1989 lsquoΝέα τεχνολογία Εκπαίδευση των γυναικών και η θέση τους στην

αγορά εργασίαςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Καραmicroεσίνη Μ 1998 lsquoΓυναίκες και απασχόληση στην Ελλάδα Τάσεις και ∆ιεθνείς Συγκρίσειςrsquo

Στο Ξ Πετρινιώτη και Γ Κουκουλές (επιmicro) Επετηρίδα εργασίας 1998 Αθήνα πανεπιστηmicroιακές

εκδόσεις Παντείου

Καραmicroεσίνη Μ amp Η Ιωακείmicroογλου 2003 Προσδιοριστικοί παράγοντες του microισθολογικού

χάσmicroατος microεταξύ ανδρών και γυναικών Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας σε

συνεργασία microε το Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

28

(δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Καραντινός ∆ 1987 lsquoΕργατικό δυναmicroικό απασχολούmicroενοι και άνεργοι microια διερεύνηση από

στατιστικά στοιχείαrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 66 121-143

Καραντινός ∆ 1988 lsquoΑνοιχτή ανεργία και αστικές αγορές εργασίας (1974-1985) Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 70 50-115

Καραντινός Τ 1989 lsquoΗ ανεργία των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Καραντινός ∆ ∆ Ζιώmicroας Μ Κετσετζοπούλου Α Μουρίκη 1997 Ευέλικτη απασχόληση και

ελαστικοποίηση του χρόνου εργασίας τάσεις εξελίξεις προοπτικές Αθήνα Εθνικό Ινστιτούτο

Εργασίας

Κασιmicroάτη Κ 1980 Τάσεις κινητικότητας εργασίας στην ελληνική βιοmicroηχανία Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1982 Η Γυναίκα στην Απασχόληση Φάκελος Ισότητας Αθήνα Οδυσσέας

Κασιmicroάτη Κ 1988 lsquoΕκπαίδευση Επαγγελmicroατική Εξειδίκευση και Αmicroοιβές Γυναικώνrsquo Ο Αγώνας

της Γυναίκας 37 21-22

Κασιmicroάτη Κ Ε Αλλισον 1989 Η Μορφολογία της ∆εύτερης Απασχόλησης Έρευνα για τα

κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Μελέτη ΙΙ ΑθήναΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1991 Επιλογή Επαγγέλmicroατος Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη Ι Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1998 Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Αθήνα ΕΚΚΕ

Κετσετζοπούλου Μ 2002 lsquoΓυναικεία Απασχόλησηrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ

Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο

Κοινωνικής Πολιτικής

Κετσετζοπούλου Μ Χ Συmicroεωνίδη 2002 lsquoΙσότητα των Φύλων Η Θέση της Γυναίκας στο

∆ηmicroόσιο και Ιδιωτικό Χώροrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό

Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής

Κοσmicroαράς Γ 1989 lsquoΗ θέση των γυναικών στην τυπογραφία microετά την εισαγωγή της

φωτοστοιχειοθεσίας Η κατάσταση στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro)

Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Κουκουλή-Σπηλιωτοπούλου Σ 1988 lsquoΗ κοινοτική αρχή της ισότητας αmicroοιβών και το ελληνικό

δίκαιοrsquo Ελληνική ∆ικαιοσύνη 29 1092-1128

Κουκούλη-Σπηλιοτοπούλου Σ 1998 lsquoΙσότητα των φύλων στην απασχόληση και την κοινωνική

ασφάλισηrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις

Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Κραβαρίτου Γ 1989 lsquoΟι γυναίκες στη Μεταmicroοντέρνα κοινωνία φτωχότερες ή πλουσιότερεςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 40 25 ndash 30

Κραβαρίτου Γ 1992 Εργασία και δικαιώmicroατα της γυναίκας Θεσσαλονίκη Σάκκουλα

29

Κραβαρίτου Γ 1996 Φύλο και ∆ίκαιο Αθήνα Παπαζήσης

Λαmicroπριανίδης Λ Γ Ανδριάς Στ Καραγιάννης Π Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995 Ένδυση Ξάνθη-

∆ράmicroα- Καβάλα Θεσσαλονίκη Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας

Λυmicroπεράκη Α 1991 Ευέλικτη εξιδίκευση Κρίση και αναδιάρθρωση στη microικρή βιοmicroηχανία

Αθήνα Gutenberg

Λυmicroπεράκη Α Α Μουρίκη 1996 Η Αθόρυβη Επανάσταση Νέες Μορφές Οργάνωσης της

Παραγωγής και της Εργασίας Αθήνα Gutenberg

Μαγγανάρα Ι 1988 lsquoΘέση και συνθήκες εργασίας των γυναικών εκλεγmicroένων αντιπροσώπων

στο τοπικό και περιφερειακό επίπεδο στην Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 8-11

Μαγγανάρα Ι 1998 lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεωνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Μαρmicroατάκη-Μόλχο Μ 1989 lsquoΗ γυναικεία απασχόληση στον τοmicroέα της microηχανογράφησης στην

Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα

Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Μουρίκη Α 1991α Ευέλικτες microορφές απασχόλησης ευλογία ή ανάθεmicroαrsquo Τόπος Επιθεώρηση

αστικών και περιφερειακών microελετών(3) 97 ndash 117

Μουρίκη Α 1991β lsquoΟι νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης και οι προοπτικές τους στην

ενοποιηmicroένη Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-4818ndash21

Μουσούρου Λ Μ 1985 Γυναικεία Απασχόληση και Οικογένεια Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1993 Γυναίκα και Απασχόληση ∆έκα ζητήmicroατα Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1996 lsquoΟι ανάγκες της οικογένειας και η απασχόληση σήmicroεραrsquo Στο

Οικογένεια και Εργασία Νέες Τάσεις στην Απασχόληση Αθήνα Ιδρυmicroα Μελετών Λαmicroπράκη amp

Εκαπιδευτήρια Κωστεά-Γείτονα

Μπακαλάκη Α 1988 lsquoΚοmicromicroωτική ένα laquoγυναικείοraquo επάγγελmicroαrsquo ∆ίνη 198-103

Μπακόπουλος Α 1986 Η ισότητα αmicroοιβών στι Κοινοτικό ∆ίκαιο Η ισότητα ανδρών και

γυναικών στην απασχόληση και την κοινωνική ασφάλιση κατά το κοινοτικό και ελληνικό δίκαιο

Συνέδριο Πανεπιστηmicroίου Αθηνών και ΕΟΚ Αθήνα Σάκκουλας

Νικολαΐδου Μ 1975 ∆ουλειά και Χειραφέτηση Η Γυναίκα στην Ελλάδα Αθήνα Καστανιώτης

Ντούλια Θ Κ ∆όλγυρα 1997 lsquoΟι οικονοmicroικές εξελίξεις και η εργασία των γυναικώνrsquo Στο

Οδηγός προώθησης των ίσων ευκαιριών microε Έmicroφαση στην απασχόληση των γυναικών Αθήνα

Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων ndash Γενική Γραmicromicroατεία Λαϊκής Επιmicroόρφωσης

Παναγιωτόπουλος Ν 1998 lsquoΣηmicroειώσεις για την απασχόληση των γυναικών και τον χρόνο

απασχόλησηςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (66)112 ndash 118

Πανταζή-Τζίφα Κ 1985 Η θέση της γυναίκας στην Ελλάδα Αθήνα Λιβάνης

Παπαγαρουφάλη-Ιακώβου Ε 1989 lsquoΦεmicroινισmicroός και εργασία ∆ιέξοδοι και αδιέξοδαrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα 4091-10

30

Παπαγιαννάκη Μ 1986 lsquoΆγνοια νόmicroου δεν δικαιολογείταιrsquo ∆ίνη 1 63-69

Παπαδηmicroητρίου Β 1988 lsquoΑναζήτηση τρόπων για τον σωστό καταmicroερισmicroό των οικογενειακών

και επαγγελmicroατικών υποχρεώσεωνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 33 28-30

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998α lsquoΗ επαγγελmicroατική διάρθρωση της απασχόλησης στην

περιφέρεια Αττικής 1988-1995rsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα

Ιδρυmicroα Σάκη Καράγεωργα

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998β lsquoΗ διάρκεια της ανεργίας στην περιφέρεια της Αττικής

1998-1995rsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 96-97 83-110

Παπαζήση Θ 1999 lsquoΜητρότητα και καρριέρα άτυχος γάmicroος από τρελλό έρωταrsquo Στο Το Φύλο

των ∆ικαιωmicroάτων Εξουσία Γυναίκες και Ιδιότητα του Πολίτη Ευρωπαϊκό Συνέδριο 9-10

Φεβρουαρίου 1996 Πρακτικά Αθήνα Νεφέλη

Παυλίδου Ε 1989 lsquoΓυναίκα και εργασία Οικονοmicroικές προσεγγίσεις των διακρίσεων στην

αγορά εργασίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40) 39-46

Πελαγίδης Θ 1995 lsquoΗ σκοτεινή πλευρά της εργασιακής ευελιξίας Έρευνα Πεδίου στην

ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκηςrsquo Τόπος (9) 95 ndash 119

Πετmicroεζίδου- Τσουλουβή Μ 1986 lsquoΠροβλήmicroατα ορισmicroού των κοινωνικών τάξεων εργασιακή

διαδικασία επαγγελmicroατικές κατηγορίες και νέα microεσαία στρώmicroαταrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 26 33-42

Πετράκη-Κώττη Α 1985 Όι διαφορές στις αmicroοιβές αντρών-γυναικώνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας

27 8-10

Πετράκη-Κώττη Α 1998 lsquoΗ θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα και οι

διαφορές στις αmicroοιβές των δύο φύλωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και

Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Πετρινιώτη Ξ 1989α lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό και η περίπτωση της

Ελλάδαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 105-140

Πετρινιώτη Ξ 1989β lsquoΠροβληmicroατισmicroοί γύρω από τη microέτρηση και την αποτίmicroηση της ολικής

εργασίας των γυναικώνrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)47-54

Πετρινιώτη Ξ 1989γ lsquoΗ απασχόληση των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Πετρινιώτη Ξ 1991 lsquoΟι εξελίξεις στην οικονοmicroία και η οργάνωση της εργασίας Νέες

προκλήσεις για τις γυναίκεςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-48 11-12

Πετρινιώτη Ξ 1998 Η δόmicroηση των εσωτερικών αγορών εργασίας φύλο τεχνολογία

ανταγωνισmicroός Η περίπτωση των τραπεζών Αθήνα Παπαζήση

Πετρονώτη Μ 1995α ∆ίκτυα Κοινωνικών σχέσεων Όψεις και Αλληλεπιδράσεις microε τη

∆ιδικασία Επαγγελmicroατικής Κινητικότητας ΑθήναΕΚΚΕ

Πετρονώτη Μ 1995β lsquoΣύγχρονες Ελληνίδες Επιχειρηmicroατίες Ανθρωπολογική Ανάγνωση των

Στρατηγικών τους στη Σφαίρα Εργασίαςrsquo Εθνολογία 4 67-92

31

Πιζάνιας Π 1993 Οι φτωχοί των πόλεων Αθήνα Θεmicroέλιο

Πιζάνιας Π 1995 lsquoΚοινωνική οργάνωση της εργασίας και άτυπες δραστηριότητεςrsquo Πρακτικά

Ευρωπαϊκού Σεmicroιναρίου laquoΜορφές Άτυπης Απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωσηraquo Αθήνα Praxis

Σακέλλης Γ 1989 lsquo Νέες τεχνολογίες καταmicroερισmicroός της εργασίας και η κατα φύλο κατάτmicroηση

της εργατικής δύναmicroηςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Σακέλλης Γ 1993 Πληθυσmicroός και εργατικό δυναmicroικό στην Ελλάδα Μορφολογία και

διαχρονικές εξελίξεις Αθήνα Γαβριηλίδης

Σαπουντζάκη Π 1991 lsquoΜεταποιητική δραστηριότητα και αστικός χώρος Μια εmicroπειρική έρευνα

στο κέντρο της Αθήν αςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4561-69

Σεβαστίδης Χ 1999 lsquoΗ microερική απασχόλησηrsquo Επιθεώρησης Εργατικού ∆ικαίου 58145-163

Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου ∆ 1998 lsquoΕπαγγελmicroατική κατάρτιση των γυναικώνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Σινόπουλος Π Α 1986 lsquoΟ επαγγελmicroατικός χρόνος της γυναίκας και η κοινωνική ποινή τηςrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 212-230

Στρατηγάκη Μ 1987α lsquolaquoΓυναικείαraquo Επαγγέλmicroατα αντιmicroέτωπες microε το πληκτρολόγιοrsquo Κάπα 8

28

Στρατηγάκη Μ 1987β lsquoΠληροφορική και επαγγέλmicroατα microε laquoφύλοraquorsquo Κάπα12 31-33

Στρατηγάκη Μ 1989α lsquoΤεχνολογικές εξελίξεις και ειδικότητες microε laquoφύλοraquorsquo Σύγχρονα Θέmicroατα

(40) 31-38

Στρατηγάκη Μ 1989β lsquoΗ θέση των γυναικών στις τράπεζες microετά την εισαγωγή της

πληροφορικής Μια πρώτη προσέγγισηrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες

Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Στρατηγάκη Μ 1991 lsquoΤεχνολογική αλλαγή και οργάνωση της εργασίας Νέες laquoγυναικείεςraquo

θέσεις εργασίαςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash 4813 ndash 14

Στρατηγάκη Μ 1996 Φύλο Εργασία Τεχνολογία Αθήνα Ο Πολίτης

Στρατούλης ∆ 1987 lsquoΝέα φαινόmicroενα και τάσεις στις microορφές εκmicroετάλλευσης της εργατικής

τάξης στη χώρα microαςrsquo Επιστηmicroονική Σκέψη (35)9 ndash 20

Συmicroεωνίδου Χ 1986 lsquoΓονιmicroότητα και απασχόληση γυναικών Μια πρώτη προσέγγιση του

θέmicroατος για την περιφέρεια Πρωτεύουσαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 188-200

Συmicroεωνίδου Χ 1989α lsquoΗ σύγκρουση των ρόλων της microητρότητας και της γυναικείας

απασχόλησηrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 141-153

Συmicroεωνίδου Χ 1989β lsquoΓεγονότα του κύκλου ζωής και γυναικεία απασχόλησηrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα (40)61-70

Συmicroεωνίδου Χ 1990 Απασχόληση και γονιmicroότητα των γυναικών στην περιοχή της

Πρωτεύουσας Αθήνα ΕΚΚΕ

32

Συmicroεωνίδου Χ Μ Μαγδαληνός 1993 lsquoΗ αλληλεξάρτηση microεταξύ γυναικείας απασχόλησης και

γονιmicroότηταςrsquo Στο Η Κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα σήmicroερα Πρακτικά Συνεδρίου που οργανώθηκε

από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών Αθήνα ΕΚΚΕ

Συmicroεωνίδου Χ 1994 lsquoΗ laquoασυmicroβατότηταraquo της οικογενειακής και επαγγελmicroατικής ζωής των

γυναικώνrsquo ∆ίνη 7113-130

Συmicroεωνίδου Χ 1998 lsquoΜορφές έmicromicroεσου κοινωνικού αποκλεισmicroού Απασχόληση και ανεργία

των Γυναικών στη Ελλάδαrsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα Ίδρυmicroα

Σάκη Καράγιωργα

Τεπέρογλου Α Λ Μαράτου-Αλιπράντη Μ Κετσετζοπούλου 2001 Μελέτη για την ενίσχυση

της συmicromicroετοχής των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην Ελλάδα Αθήνα ΕΚΚΕ- Γενική

Γραmicromicroατεία Έρευνας και Τεχνολογίας

Τζεπόγλου Σ 1989 lsquoΕκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες (πληροφορική-ηλεκτρονική) Η

συmicromicroετοχή των γυναικώνrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Τσουκαλάς Κ 1985 lsquoΕργασία και εργαζόmicroενοι στην πρωτεύουσα αδιαφάνεια ερωτήmicroατα

υποθέσειςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 60 3-71

Υπουργείο Εργασίας- Τmicroήmicroα Ισότητας 1985 Τα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώmicroατα της

γυναίκας Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Υπουργείο Προεδρίας-Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1995 Η κατάσταση των γυναικών στην

Ελλάδα κατά την δεκαετία 1984-1994 Εθνική Έκθεση της Ελλάδα για το 4ο Παγκόσmicroιο Συνέδριο του

ΟΗΕ για τις Γυναίκες Πεκίνο Σεπτέmicroβριος 1995 Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Φράγκος ∆ 1990 Ο οικονοmicroικά ενεργός πληθυσmicroός της Ελλάδας Αθήνα ΕΚΚΕ

Χλέτσος Μ 1988 lsquoΟι Γυναίκες και η αγορά εργασίαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών

68128-138

Χρονάκη Ζ 1986 lsquoΓυναίκα και εργασία στην Ελλάδαrsquo Αρχαιολογία 21 63-66

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Dubish J 1986 lsquoCulture Enters through the Kitchen Women Food and Social Boundaries in

Rural Greecersquo Στο J Dubish (επιmicro) Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton

University Press

du Boulay J 1974 Portrait of a Greek Mountain Village Oxford Clarendon Press

du Boulay J 1983 The Meaning of Dowry Changing Values in Rural Greece Journal of

Modern Greek Studies 1 243-270

Friedl E 1962 Vasilika A Village in Modern Greece New York Holt Rinehart and Winston

Friedl E 1986 lsquoThe Position of Women Appearance and Realityrsquo Στο J Dubish (επιmicro)

Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton University Press

Ηirschon R 1981 lsquoEssential Objects and the Sacred Interior and Exterior Space

33

in an Urban Greek Localityrsquo Στο S Ardener (επιmicro) Women and Space Ground Rules and

Social Maps Λονδίνο Croom Helm

Kanellopoulos C 1982 lsquoMale-female pay defferentials in Greecersquo Greek Economic Review 4

(2) 222-241

Karamessini M 2002 lsquoThe Gender Pay Gap in Greecersquo European Commission Expert Group

on Gender and Employment httpwwwumistacukmanagement ewerceggeegge-publications

Karantinos D 1998 lsquoFlexible employment and employment insertion in Greecersquo National

Center for Social Research Working Paper 2 9 ndash 27

Kyriazis N 1999 lsquoWomenrsquos Flexible Work and Family Responsibilities in Greecersquo Στο

Gender Inequalities in Southern Europe South European Society amp Politics Special Issue 4 2 35-

53

Lambiri-Dimaki J 1983 lsquoGreece in the 1980rsquos changing evaluation of the roles of men and

womenrsquo Στο Social Stratification in Greece (1962-1982) (συλλογικό) Athens Sakkoulas

Μiliori P 1993 lsquoWomen in Business and Managementrsquo Στο Μ J Davidson amp C L Cooper

(επιmicro) Εuropean Women in Business and Management University of Manchester Institute of

Science and Technology PCP

Moussourou L S Spiliotopoulos 1984 lsquoWomen at Work in Greece The Sociological and

Legal Perspectivesrsquo Στο M J Davidson amp C L Cooper (επιmicro) Women at Work LondonWiley amp

Sons

Ntermanakis N P Petroglou N Sereti M Zervou 2002 Towards a Closing of the Gender

Pay Gap Country Report Greece Research Centre for Gender Equality (KETHI) Greece

Papataxiarchis E 1995 lsquoMale Mobility and Matrifocality in the Aegean Basinrsquo Στο S

Damianakos M E Handman J Pitt-Rivers G Ravis-Giordani (επιmicro) Brothers and Others Essays

in Honour of John Peristiany Αθήνα ΕΚΚΕ

Psacharopoulos G 1983 lsquoSex discrimination in the Greek Labour Marketrsquo Journal of Modern

Greek Studies 12

Salamon S D amp Stanton JB 1986 lsquoIntroducing the Nikokyra Ideality and Reality in Social

Processrsquo Στο J Dubisch (επιmicro) Gender amp Power in Rural Greece Princeton Princeton University

Press

Sinopoulos P A 1988 lsquoThe Social Penalty of working woman and its measurementrsquo

International Journal of Sociology of the Family 18 21-32

Symeonidou-Alatopoulou H 1980 lsquoFemale labour force participation in Greecersquo Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 38 104-120

Symeonidou X 1997 lsquoFull time and part ndash time employment of women in Greece trends and

relationships with life ndashcycle eventsrsquo Στο P Blossfeld amp C Hakim (επιmicro) Between Equalization

and Marginalization Women working part ndash time in Europe and the United States of America

Οξφόρδη Oxford University Press

34

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek Women and Tourism Womenrsquos Cooperatives as an

Alternative Form of Organizationrsquo Στο N Redclift amp Th Sinclair (επιmicro) Working Women

International Perspectives on Labour and Gender Ideology ΛονδίνοRoutledge

Cavounidis J 1983 lsquoCapitalist Development and Women΄s Work in Greecersquo Journal of Modern

Greek Studies vol1 2 321-338

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας (ΓΓΙ) 2000 Νέες πολιτικές ανάπτυξης και προώθησης των

Γυναικείων Συναιτερισmicroών (Πρακτικά Πανελλαδικής Συνάντησης Γυναικείων Συνεταιρισmicroών) Αθήνα

ΑΤΕ

Γιδαράκου Ι 1996 lsquoΕργασιακές Σχέσεις στην Οικογενειακή Εκmicroετάλλευση Θέση και

προοπτικές της γυναικείας παρουσίαςrsquo Στο Κράτος και αγροτικός χώρος Πρακτικά 3ου Πανελληνίου

Συνεδρίου Αγροτικής Οικονοmicroίας Aθήνα Παπαζήσης

Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΑγροτικοί συνεταιρισmicroοί παράγοντες τοπικής ανάπτυξης του ελληνικού

αγροτικού χώρουrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη

Γιδαράκου Ι 1999 lsquoΕνδογενής ανάπτυξη της υπαίθρου και γυναικεία απασχόλησηrsquo Στο Χ

Κασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) Ύπαιθρος Χώρα Η ελληνική αγροτική κοινωνία στο τέλος του

Εικοστού αιώνα Αθήνα Πλέθρο

∆αmicroιανός ∆ Χ Κασίmicroης Α Μωυσίδης Μ Ντεmicroούζης 1994 Η πολυαπασχόληση στον

αγροτικό τοmicroέα και η αναπτυξιακή πολιτική στην Ελλάδα Αθήνα Ίδρυmicroα Μεσογειακών Μελετών

Giagou D C Apostolopoulos 1996 lsquoRural Women and the Development of the Agrοtourist

Cooperatives in Greece The Case of Petra Lesvosrsquo Journal of Rural Cooperation 24 (2) 143-155

Gidarakou I 1990 lsquoPart -time Farming and Farm Reproduction The case of two Communities

in Central Greecersquo Sociologia Ruralis XXX (34) 292-304

Gourdomichalis A 1991 lsquoWomen and the Reproduction of Family Farms Change and

Continuity in the Region of Thessaly Greecersquo Journal of Rural Studies vol 7 12 57-62

Ιακωβίδου Ο 1992 lsquoΟ ρόλος των γυναικείων συνεταιρισmicroών στην προώθηση του

Αγροτουρισmicroού στην Ελλάδαrsquo Συνεταιριστική Πορεία 27137-145

Ιακωβίδου Ο 2000 lsquoΑγροτοτουρισmicroός το Μικρό Όmicroορφο και Θηλυκό Πρόσωπο στον

Τουρισmicroόrsquo Στο Π Τσάρτας (επιmicro) Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστηmicroονικές προσεγγίσεις Αθήνα

Εξάντας

Kalantaridis Ch L Labrianidis 1999 lsquoFamily Production and the Global Market Rural

Industrial Growth in Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 39 2 146-164

Καφφέ- Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΠολυδραστηριότητα αγροτισσών νέοι ρόλοι τους στην ύπαιθρο-

νέες αναγκαιότητεςrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

35

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη Ζήτη

Κοβάνη Ε 1987 Εmicroπειρικές microελέτες στην αγροτική Ελλάδα ΑθήναΕΚΚΕ

Μωυσίδης Α 1986 Η Αγροτική Κοινωνία στη Σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα Ιδρυmicroα Μεσογειακών

Μελετών

Παπαγαρουφάλη Ε 1986 Η Ελληνίδα Αγρότισσα και Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Αθήνα Κέντρο

Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου (1985-1986)

Παπαδάκη-Κλαυδιανού Α Ε Γιασεmicroή 1991 lsquoΕκπαιδευτικές Ανάγκες και Επιmicroόρφωση των

Μελών του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισmicroού Νοτιοχώρων Χίου Μια επιτόπια Έρευναrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 833-31

Παπαδόπουλος Γ Χ Κασίmicroης 2000 Μελέτη Ισότητας Ευκαιριών Ανδρών-Γυναικών και

Αγροτική Ανάπτυξη Αθήνα ΕΚΚΕΙνστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας

ΠΑΣΕΓΕΣ 2000 Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Ελλάδας (Αστικοί και Αγροτικοί) οδηγός Αθήνα

Petronoti M 1981 lsquoThe economic autonomy of rural womenrsquo The Greek Review of social

Research A19816-18

Σαφιλίου Κ 2002 lsquoΟ αποκλεισmicroός των ελληνίδων από το γεωργικό επάγγελmicroα αρχίζει από την

οικογένειαrsquo Στο Λ Μαράτου ndash Αλιmicroπράντη (επιmicro) Οικογένειες και κράτος Πρόνοιας στην Ευρώπη

AθήναΕΚΚΕ Gutenberg

Stratigaki M 1988 lsquoAgricultural Modernization and Gender Division of Labour The case of

Heraklion Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 28 4 248-262

Τσάρτας Π Μ Θανοπούλου 1994 Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισmicroοί στην Ελλάδα

Μελέτη αποτίmicroησης της λειτουργίας τους Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

(ΚΕΓΜΕ)

Zακοπούλου E 1999 lsquoΠολυαπασχολούmicroενοι και Γεωργία προς microια νέα ανίχνευση ενός

πολυδιάστατου φαινοmicroένουrsquo Στο X Kασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) H Eλληνική Αγροτική Kοινωνία

στο τέλος του 20ού αιώνα Αθήνα EKKE- Πλέθρον

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 lsquoΕξαναγκαστική πορνεία microεταναστριών και προσφύγων

Γυναικώνrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός Κοινωνικό

Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη Συνάντηση

Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Alipranti L R Fakiolas 2003 lsquoThe lonely path of Migrant Women in Greecersquo Eπιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 165-188

Βαλέντσια Ν 1995 lsquoΗ κατάσταση των Φιλιππινέζων γυναικών στην Ελλάδα Μιαγυναίκα από

τις Φιλιππίνες αφηγείταιrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός

Ρατσισmicroός Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα

∆ιήmicroερη Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

36

Βεντούρα Λ 1993 lsquoΜετανάστευση γυναικών γέννηση και εξέλιξη του επιστηmicroονικού

διαφέροντοςrsquo ∆ίνη 6 230-240

Cavounidis J 2003 lsquoGenderd patterns of Migration to Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών 110 Α 221-238

Glavanis P 1995 lsquoΟι laquoΝέοι Είλωτεςraquo στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η laquoΜουσουλmicroανική Φωνήraquo ως

απάντηση σε τύπο και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισmicroούrsquo Στο Ι Ψηmicromicroένος (επιmicro) Μετανάστευση

από τα Βαλκάνια Κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

Iossifides Th 1997 lsquoImmigrants in the Athens Labour Market A Comparative Study of

Albanians Egyptians and Filipinosrsquo Στο R King και R Black (επιmicro) Southern Europe and the New

Immigrations Brighton Sussex Academic Press

Karakatsanis N M J Swarts 2003 lsquoMigrant Women Domestic Work and the Sex Trade in

Greece ndash A snapshot of Migrant policy in the Makingrsquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α

239-270

Κούρτοβικ Ι 1998 lsquoΕργασία Μεταναστριών και Προσφύγωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro)

Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Lazaridis G 1999 lsquoThe Helots of the New Millenium Ethnic- Greek Albanians and laquoOtherraquo

Albanians in Greecersquo Στο F Anthias and G Lazaridis (επιmicro) Ιnto the Margins Migration and

Exclusion in Southern Europe Aldershot Ashgate

Lazaridis G E Wickens 1999 lsquolaquoUsraquo and the laquoOtherraquo Ethnic Minorities in Greecersquo Annals of

Tourism Research 26632- 655

Lazaridis G I Psimmenos 2000 lsquoMigrant Flows from Albania to Greece Economic Social

and Spacial Exclusionrsquo Στο R King G Lazaridis Ch Tsardanidis (επιmicro) Eldorado or Fortress

Migration in Southern Europe New York St Martinrsquos Press

Λαζαρίδου Γ 1995 lsquoΜετανάστριες στην Ελλάδα- Οικιακές βοηθοί από Φιλιππίνες και Αλβανία-

Μία επιτόπια microελέτηrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός

Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη

Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Λάζος Γ 2002 Πορνεία και ∆ιεθνική Σωmicroατεmicroπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόmicroοι Α και Β

Αθήνα Καστανιώτης

Λιάκος Α 1998 lsquoΑντινοmicroίες στην Ανάλυση του Ρατσισmicroούrsquo Στο Έξι Κείmicroενα για το Ρατσισmicroό

Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισmicroού Αθήνα Παρασκήνιο

Μαράτου-Αλιπράντη Λ 1994 Ξένο εργατικό δυναmicroικό Τάσεις και το πρόβληmicroα της Κοινοτικής

Ενσωmicroάτωσης ∆ιαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισmicroού στην Ελλάδα Τόmicroος ΙΙ Αθήνα ΕΚΚΕ

Μουσούρου Λ Μ 1991 Μετανάστευση και microεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την

Ευρώπη Αθήνα Gutenberg

Πετρινιώτη Ξ 1993 Η microετανάστευση προς την Ελλάδα Αθήνα Οδυσσέας

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 11: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

11

συγκεκριmicroένη microορφή απασχόλησης σε βάρος των εργαζόmicroενων γυναικών (Karantinos 1998

Moussourou Spiliotopoulos 1984 Παυλίδου 1989 Psacharopoulos 1983 Τσουκαλάς 1985

Φράγκος 1990)

Οι θέσεις που προσφέρονται για microερική απασχόληση καταλαmicroβάνονται ως επί το πλείστον

από γυναίκες πρόκειται για χαmicroηλά αmicroειβόmicroενες θέσεις εργασίας (τηλεφωνήτριας

δακτυλογράφου καθαρίστριας κα) για τις οποίες δεν απαιτείται ειδικότητα ούτε ιδιαίτερη

ευκαιρία για επαγγελmicroατική εκπαίδευση Στην προκειmicroένη περίπτωση η microερική απασχόληση

συντηρεί τις lsquoπαραδοσιακέςrsquo γυναικείες εργασίες (δακτυλογράφου νοσοκόmicroας κά ) και καθώς

γίνεται πιο lsquoθηλυκήrsquo ενισχύει τον έmicroφυλο καταmicroερισmicroό της εργασίας σε βάρος των γυναικών

Επιπλέον οι γυναίκες υφίστανται ιδιαίτερη εκmicroετάλλευση στην αγορά εργασίας καθώς--εξαιτίας

των καθηκόντων τους στην οικογένεια--αναγκάζονται να δεχτούν θέσεις microερικής απασχόλησης

Σύmicroφωνα microε τις κοινωνιολογικές προσεγγίσεις το καθεστώς της microερικής απασχόλησης

ευθύνεται σε microεγάλο βαθmicroό για τη διαφορετική κατά φύλο σύνθεση των βαθmicroίδων της ιεραρχίας

Ειδικότερα στον τραπεζικό κλάδο ενώ παρατηρείται microία τάση εξάλειψης του επαγγελmicroατικού

διαχωρισmicroού κατά φύλο η ίδια τάση φαίνεται νrsquo ανακόπτεται microε την επέκταση της microερικής

απασχόλησης Αυτό συmicroβαίνει καθώς στον τραπεζικό τοmicroέα το microεγαλύτερο microέρος της γυναικείας

απασχόλησης εmicroπίπτει στην κατηγορία της microερικής απασχόλησης (Γεωργακοπούλου 1998

Στρατηγάκη 1989β Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Πετρινιώτη 1998)

Ένα ακόmicroη χαρακτηριστικό της microερικής απασχόλησης των γυναικών στην Ελλάδα είναι ότι

συναντάται ευρέως στο πλαίσιο του συστήmicroατος lsquoφασόνrsquo στις διάφορες βιοmicroηχανικές και βιοτεχνικές

microονάδες και κυρίως στην κλωστοϋφαντουργία και στους κλάδους ένδυσης και υπόδυσης (Βαϊου amp

Χατζηmicroιχάλης 1997 Κανταράκη 2001 Λυmicroπεράκη 1991 Σαπουντζάκη 1991) Οι γυναίκες από

αυτήν την άποψη συγκαταλέγονται σrsquo ένα κατrsquo εξοχήν δευτερεύον εργατικό δυναmicroικό και

λειτουργούν ως laquoεφεδρικός στρατόςraquo (Αβραmicroίδου 2001 Αθανασιάδου Πετροπούλου Μιmicroίκου

2001 Παζαρζή 1991)

Τέλος η microερική απασχόληση των γυναικών διέπεται από ορισmicroένα κοινά χαρακτηριστικά

Α) ∆εν απαιτεί ιδιαίτερη ειδίκευση και αυτό έχει σαν αποτέλεσmicroα τη διάκριση ανάmicroεσα σε lsquoγυναικείαrsquo

και lsquoανδρικάrsquo επαγγέλmicroατα πρόκειται για διάκριτη η οποία αmicroβλύνεται τα τελευταία χρόνια και

επανέρχεται microέσω της συνεχώς αυξανόmicroενης microερικής απασχόλησης

Β) Οι εργασίες microερικής απασχόλησης είναι συνήθως χαmicroηλά αmicroειβόmicroενες και σrsquo αυτό το καθεστώς

συmicroβάλλει η ανύπαρκτη σχεδόν συνδικαλιστική δράση των οmicroάδων που απασχολούνται microερικώς

Γ) Οι microερικά απασχολούmicroενοι αποτελούν microια κατηγορία εργαζοmicroένων των οποίων τα νοmicroικά

δικαιώmicroατα υστερούν έναντι εκείνων των εργαζοmicroένων microε κανονική απασχόληση

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ

Η αmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι θεωρείται συχνά ότι συνδυάζεται microε τα οικιακά lsquoκαθήκονταrsquo

των γυναικών Όmicroως η δουλεία στο σπίτι σε συνδυασmicroό microε την αmicroειβόmicroενη οικιακή εργασία δεν

12

εξασφαλίζει στις γυναίκες το χαρακτηρισmicroό και τα προνόmicroια των εργαζόmicroενων ούτε microεταβάλλει την

υποδεέστερη θέση τους στην αγορά εργασίας Οι γυναίκες ενσωmicroατώνονται στην αγορά εργασίας microε

όλες τις πραγmicroατικές και συmicroβολικές δεσmicroεύσεις του προσδιορισmicroού τους ως lsquoνοικοκυρώνrsquo Αυτός ο

προσδιορισmicroός στηρίζεται στην αποδοχή ότι υπάρχει ένας lsquoφυσικόςrsquo καταmicroερισmicroός εργασίας

ανάmicroεσα στα φύλα ότι υπάρχουν lsquoχώροιrsquo αλλά και lsquoχρόνοιrsquo που αντιστοιχούν σε κάθε φύλο από τη

lsquoφύσηrsquo του (Dubish 1986 Friedl 1986 Ηirschon 1981 Ιγγλέση 1990) Ωστόσο τα κοmicromicroάτια της

ανθρώπινης εργασίας οι χώροι οι χρόνοι και η σχέση τους microε το φύλο των εργαζοmicroένων αποτελούν

microια ολότητα Παράλληλα συνιστούν διαφορετικές όψεις ενός συστήmicroατος που κατασκευάζει τα

κοινωνικά φύλα (Κετσετζοπούλου Συmicroεωνίδη 2002 Σινόπουλος 1986 Sinopoulos 1988)

Η αmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι συνεπάγεται ανασφάλεια πολλές ώρες δουλειάς για microικρή

αmicroοιβή έλλειψη κοινωνικής ασφάλειας κά Πολλοί ερευνητές τονίζουν ότι η υποτίmicroηση αυτής

της microορφής απασχόλησης διαιωνίζει την αντίληψη ότι στην πραγmicroατικότητα τις γυναίκες αυτές

τις συντηρούν οι άνδρες τους Από την άλλη microεριά η υποτίmicroηση αυτή αποτελεί πηγή κοινωνικής

υπεροχής για τους άνδρες καθώς ενισχύει την παραδοσιακή ταύτιση των γυναικών microε τη

φροντίδα των παιδιών και του νοικοκυριού (Αλιπράντη-Μαράτου 1999) Επιπλέον οι

εργαζόmicroενες στο σπίτι δύσκολα microπορούν να διαχωρίσουν τους όρους εργασίας της lsquoνοικοκυράςrsquo

και της lsquoεργαζόmicroενηςrsquo microε αmicroοιβή καθώς παραβιάζονται τα όρια και αλληλοδιαπλέκονται ο

ιδιωτικός χώρος microε το χώρο εργασίας (Βαΐου 1989 Βαΐου Στρατηγάκη Χρονάκη 1991

Θανοπούλου Κωτσοβέλου Παπαρούνη 1999 Κετσετζοπούλου Συmicroεωνίδη 2002) Στην

προσπάθεια να συνδυαστούν οι δύο αυτοί κόσmicroοι οι κατά φύλο ανισότητες εντείνονται

τοποθετώντας τις γυναίκες σε υποδεέστερες θέσεις δεδοmicroένου ότι ως εργαζόmicroενες στο σπίτι δεν

microπορούν να αποκτήσουν και να παγιώσουν την ταυτότητα της lsquoεργαζοmicroένηςrsquo ούτε απέναντι

στον εαυτό τους ούτε απέναντι στους άλλους εργαζόmicroενους Είναι αυτές που αποmicroακρύνονται

microένουν έξω από το συνδικαλιστικό κίνηmicroα και υποβάλλονται σε σκληρή καταπίεση

(Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου 1986 Ζακοπούλου Παναγιωτοπούλου 1988α Κραβαρίτου

1992)

Επιπρόσθετα το γεγονός ότι η αmicroειβόmicroενη εργασία στο σπίτι δεν καταγράφεται στις

επίσηmicroες στατιστικές έχει σαν αποτέλεσmicroα να υποτιmicroάται περισσότερο η συνολική εργασία των

γυναικών παρά των ανδρών Έτσι αναπαράγονται οι κατά φύλο ανισότητες όχι πλέον microε τον

αποκλεισmicroό των γυναικών αλλά βάσει των όρων microε τους οποίους εργάζονται

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟ∆ΟΧΕΣ

Μερικές από τις έρευνες και τα επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα διερευνούν τους τρόπους microε τους

οποίους η γυναικεία εργασία στερείται υλικό αντίκρυσmicroα σε σχέση microε την αντίστοιχη αντρική Η

έννοια του lsquomicroισθούrsquo προσδιορίζεται από microια σειρά παραγόντων που αφορούν βασικά τις γυναίκες

και την πρόσληψή τους ως lsquoεργαζόmicroενεςrsquo από το σύνολο του εργασιακού τους περιβάλλοντος

Οι ερευνητές που έχουν πραγmicroατοποιήσει microισθολογικές microελέτες διαπιστώνουν ότι υπάρχει

13

ένα microεγάλο microισθολογικό χάσmicroα ανάmicroεσα στην αντρική και την γυναικεία εργασία (Kanellopoulos

1982 Karamessini 2002 Καραmicroεσίνη Ιωακείmicroογλου 2003 Κασιmicroάτη 1988 Κουκουλή-

Σπηλιωτοπούλου 1988 Ntermanakis Petroglou Sereti Zervou 2002 Πετράκη-Κώττη 1998) Το

γεγονός αυτό θεωρείται αποτέλεσmicroα τόσο των εργοδοτικών πρακτικών όσο και των συλλογικών

διαπραmicroατεύσεων που καθορίζουν τους βασικούς microισθούς στα επαγγέλmicroατα και τους κλάδους

Αποδίδεται επίσης ιστορικά στις κοινωνικές αντιλήψεις περί κατώτερης αξίας της γυναικείας

εργασίας σε σχέση microε την ανδρική καθώς και στη microικρή συνδικαλιστική δύναmicroη των εργαζόmicroενων

στα επαγγέλmicroατα και τους κλάδους όπου επικρατούν οι γυναίκες Ένας ακόmicroη προσδιοριστικός

παράγοντας του χάσmicroατος αmicroοιβών microεταξύ των φύλων είναι οι διαφορές φύλου στην εργασιακή

εmicroπειρία και την προϋπηρεσία στην δουλειά Αυτό δεν οφείλεται microόνο στο γεγονός ότι το γυναικείο

εργατικό δυναmicroικό είναι πιο νεανικό από το ανδρικό αλλά συνδέεται και microε τις διακοπές στη

σταδιοδροmicroία των γυναικών Συνεπώς το κλείσιmicroο της ψαλίδας των αmicroοιβών microεταξύ των φύλων

προϋποθέτει την διευκόλυνση των γυναικών ώστε να microη διακόπτουν την επαγγελmicroατική τους

δραστηριότητα και να επανεντάσσονται στην αγορά εργασίας χωρίς υποβάθmicroιση του microισθού και

των όρων απασχόλησής τους Απαιτεί ακόmicroη τη βελτίωση των προοπτικών προαγωγής και

επαγγελmicroατικής τους εξέλιξης

Ένα επιχείρηmicroα βάσει του οποίου διαρθρώνεται η προβληmicroατική περί microισθολογικού χάσmicroατος

είναι ότι οι γυναίκες έχουν microικρότερη ισχύ από τους άνδρες σε επίπεδο ατοmicroικής διαπραγmicroάτευσης

των microισθών Μεγαλύτερα περιθώρια για άmicroεσες διακρίσεις στις αmicroοιβές υπάρχουν στις microικρές απrsquo

ότι στις microεγάλες επιχειρήσεις διότι η διάρθρωση των microισθών είναι αδιαφανής τα συνδικάτα

απουσιάζουν και οι συνάδελφοι φοβούmicroενοι αντίποινα από τον εργοδότη είναι απρόθυmicroοι να

καταθέσουν στα δικαστήρια υπέρ microιας εργαζόmicroενης που υφίσταται διάκριση

Γενικά όλοι σχεδόν οι ερευνητές συmicroφωνούν ότι αν και η αρχή της ίσης αmicroοιβής για εργασία

ίσης αξίας κατοχυρώθηκε από το Σύνταγmicroα του 1975 έχει αγνοηθεί έκτοτε παντελώς τόσο από

τους κοινωνικούς εταίρους όσο και από τις κυβερνήσεις

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΝ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Η εργασία των γυναικών στον microη γεωργικό τοmicroέα είναι στο microέγιστο βαθmicroό της ορατή

microετρήσιmicroη αmicroειβόmicroενη και ασφαλισmicroένη ενώ η εργασία των αγροτισσών στις οικογενειακές

εκmicroεταλλεύσεις microετριέται εmicromicroέσως από τα δηmicroογραφικά microεγέθη και κατά κανόνα δεν αmicroοίβεται Η

έρευνα σχετικά microε τη συmicroβολή των γυναικών στην ανάπτυξη του αγροτικού χώρου παρουσιάζεται

εξαιρετικά ισχνή και χαρακτηρίζεται από microια γενικότερη έλλειψη εmicroπειρικών ερευνών και

συγκεκριmicroένων αναλύσεων

Στην ελληνική βιβλιογραφία η οποία εξετάζει τη συmicromicroετοχή των γυναικών στην αγροτική

ανάπτυξη διακρίνουmicroε δύο βασικές κατευθύνσεις Η microία επικεντρώνεται στη συmicromicroετοχή της

γυναίκας στην αγροτική ανάπτυξη την οποία προσεγγίζει σε σχέση microε το ζήτηmicroα της

πολυαπασχόλησης και των πολυαπασχολούmicroενων αγροτικών νοικοκυριών ενώ παράλληλα

14

εστιάζεται στα χαρακτηριστικά και τις ανάγκες της οικογενειακής εκmicroετάλλευσης (Cavounidis 1983

Γιδαράκου 1996 Γιδαράκου 1999 ∆αmicroιανός Κασίmicroης Μωυσίδης Ντεmicroούζης 1994 Gidarakou

1990 Gourdomichalis 1991 Kalantaridis Labrianidis 1999 Καφφέ- Γιδαράκου 1998 Κοβάνη

1987 Μωυσίδης 1986 Zακοπούλου 1999) Το βασικό συmicroπέρασmicroα που προκύπτει είναι ότι η

γυναίκα αντιmicroετωπίζει αδιέξοδα εξαιτίας του ότι η εργασία της στην γεωργική εκmicroετάλλευση δεν

αναγνωρίζεται ισότιmicroα microε αυτήν του άνδρα Η δεύτερη ερευνητική κατεύθυνση προσανατολίζεται

στον περιορισmicroό της γυναίκας στο νοικοκυριό ο οποίος δεν την ικανοποιεί ιδιαίτερα και έτσι ωθείται

να ασχοληθεί microε εξωγεωργικές δραστηριότητες (Stratigaki 1988)

Βάσει των ερευνών τη δεκαετία του rsquo90 εντοπίστηκαν δύο νέες κατηγορίες απασχόλησης για

τις γυναίκες στην ύπαιθρο α) οι γυναίκες γεωργοί-αρχηγοί της εκmicroετάλλευσης οι οποίες συνιστούν

και microειοψηφία στο σύνολο και β) οι γυναίκες microε αmicroοιβόmicroενη εργασία εξωγεωργικού χαρακτήρα στις

υπηρεσίες και τη βιοmicroηχανία ή απασχολούmicroενες microε παραγεωργικές δραστηριότητες εντός και εκτός

του νοικοκυριού τους (αγροτουρισmicroός χειροτεχνία) Στην πρώτη περίπτωση τονίζεται η

περιθωριοποίηση της γυναικείας εργασίας λόγω της microηχανοποίησης των γεωργικών εργασιών

όπου υπάρχει σαφής διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στις ανδρικές και τις γυναικείες εργασίες Οι γυναίκες

εσωτερικεύουν το ρόλο τους και ειδικεύονται στην εργασία microέσα στο νοικοκυριό δεδοmicroένου ότι η

παραγωγική γεωργική σφαίρα διακρίνεται από εκείνη της αναπαραγωγής του νοικοκυριού Η

δεύτερη περίπτωση συνδέεται microε την κατώτερη θέση της γυναίκας- συζύγου στην ιεραρχία της

εκmicroετάλλευσης δηλαδή στο ρόλο που επιτελεί στην γεωργική παραγωγική διαδικασία καθώς και

στη φύση των αγροτικών εργασιών

Η εργασιακή εmicroπλοκή της γυναίκας στην γεωργική επιχείρηση είναι εξίσου σηmicroαντική για την

αναγνώρισή της ως lsquoγεωργούrsquo στο πλαίσιο της αγροτικής κοινότητας Οι γυναίκες γίνονται microέλη

των αγροτικών συνεταιρισmicroών αλλά οι σύζυγοι είναι αυτοί που παρακολουθούν τις συνελεύσεις

οφελούνται από προγράmicromicroατα γεωργικής εκπαίδευσης και τελικά συmicromicroετέχουν ενεργά στην

διαδικασία λήψης γεωργικών αποφάσεων Έτσι η σύζυγος καταλήγει να έχει microια lsquoονοmicroαστικήrsquo

γεωργική ταυτότητα Η παραπάνω διαπίστωση συνδέεται microε τις κυρίαρχες αντιλήψεις περί

ανδρισmicroού στο βαθmicroό που η microεταβίβαση της ιδιότητας της lsquoγεωργούrsquo στις γυναίκες συζύγους θα

ήταν πολλαπλά απαξιωτική για τους άνδρες συζύγους (εφόσον και microια γυναίκα microπορεί νrsquo ασχοληθεί

microε τη γεωργία)

Οι ανισότητες που συνδέονται microε τον καταmicroερισmicroό της εργασίας microεταξύ των δύο φύλων

απορρέουν από τη θέση της γυναίκας στην οργάνωση της οικογένειας και δεν αίρονται στον εξω-

αγροτικό τοmicroέα αλλά αναπαράγονται microε τον ίδιο τρόπο Στον αγροτικό χώρο η ανισότητα των

ευκαιριών microεταξύ των δύο φύλων συνδέεται άmicroεσα microε την microηχανοποίηση της γεωργικής

παραγωγικής εργασίας όπως επίσης και microε την κατανοmicroή των ρόλων στο αγροτικό νοικοκυριό

Πολλοί κοινωνιολόγοι του αγροτικού χώρου διαπιστώνουν τον αυτο-αποκλεισmicroό των γυναικών ο

οποίος αποτελεί συνάρτηση της ανισότητας ευκαιριών που microε τη σειρά της προσδιορίζεται από

περιοριστικές εσωτερικευmicroένες αξίες και κανόνες συmicroπεριφοράς Ειδικότερα συνδέεται microε

15

συγκεκριmicroένες συmicroπεριφορές που lsquoεξουδετερώνουνrsquo τις γυναίκες ως ενεργά συmicromicroετέχοντα

υποκείmicroενα στην αγροτική κοινωνία και οικονοmicroία και θέτουν σε λειτουργία τα έmicroφυλα στερεότυπα

(Petronoti 1981)

Οι γυναίκες που ασχολούνται στον αγροτικό τοmicroέα παραγωγής δεν έχουν αναγνωρισmicroένη

επαγγελmicroατική ταυτότητα ως laquoαγρότισσεςraquo (Παπαγαρουφάλη 1986 Παπαδόπουλος Κασίmicroης

2000 Σαφιλίου 2002) Ενώ οι αγρότες lsquoεπαγγελmicroατοποιούνταιrsquo οι αγρότισσες lsquoνοικοκυροποιούνταιrsquo

Αυτό έχει σαν αποτέλεσmicroα--αλλά ταυτόχρονα συνιστά και αιτία για--τους πολλαπλούς

αποκλεισmicroούς των γυναικών από την απόκτηση microιας παγιωmicroένης επαγγελmicroατικής ταυτότητας α)

ενδοοικογενειακός αποκλεισmicroός (αποκλεισmicroός από τους συζύγους) β) αποκλεισmicroός προερχόmicroενος

από την εσωτερίκευση προτύπων δεδοmicroένου ότι το γεωργικό επάγγελmicroα είναι συνώνυmicroο του

ανδρικού επαγγέλmicroατος και γ) θεσmicroικός αποκλεισmicroός που σχετίζεται microε την ηλικία τη microόρφωση

και την επαγγελmicroατική κατάρτιση Ωστόσο η παροχή εκπαίδευσης στις γυναίκες αγρότισσες δεν

σηmicroαίνει αυτόmicroατα καλύτερη υποδοχή τους στην αγορά εργασίας

Για τις γυναίκες της υπαίθρου οι νέες εργασιακές προκλήσεις αναδεικνύονται κυρίως σε

παραγεωργικές δραστηριότητες επιχειρηmicroατικής microορφής στον αγροτοτουρισmicroό την αξιοποίηση

αγροτικών προϊόντων και ειδών πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καθώς και στη βιολογική γεωργία Μια

σηmicroαντική ερευνητική πρόκληση αποτελεί βέβαια το ερώτηmicroα κατά πόσο η γυναικεία

πολυδραστηριότητα συmicroβάλλει στον προσδιορισmicroό microιας νέας ταυτότητας των γυναικών η οποία

γίνεται αισθητή και έχει διαρκή παρουσία στον αγροτικό χώρο

Πολλές έρευνες στον αγροτικό χώρο διαπιστώνουν ότι το ιδιότυπο της οικογενειακής

εκmicroεταλλευσης ως lsquoεπιχείρησηςrsquo στην αγροτική παραγωγή και οι σχέσεις εξουσίας microεταξύ των

φύλων που αναπτύσσονται στο αγροτικό νοικοκυριό καλλιέργησαν κατά τη διαδικασία

εκσυγχρονισmicroού της παραγωγής συνθήκες καταmicroερισmicroού της εργασίας οι οποίες έβγαλαν τη

γυναίκα από το lsquoαόρατοrsquo πεδίο της εργατικής δύναmicroης Τις δύο τελευταίες δεκαετίες η έρευνα

σχετικά microε τα ζητήmicroατα των γυναικών του αγροτικού χώρου αποκάλυψε τη συmicroβολή της γυναίκας

στην επιβίωση του αγροτικού νοικοκυριού Την έκανε πιο lsquoορατήrsquo ως εργατική δύναmicroη και έθεσε

ταυτόχρονα την πρόκληση για τον επαναπροσδιορισmicroό των συmicroβατικών ορισmicroών της

lsquoαπασχόλησηςrsquo και του lsquoεργαζόmicroενου ατόmicroουrsquo που χρησιmicroοποποιεί η στατιστική πρόκειται για

ορισmicroούς από τους οποίους διαφεύγει η αποτίmicroηση ενός σηmicroαντικού microέρους της γυναικείας

αποσχόλησης επειδή δεν συνδέεται microε την παραγωγή προϊόντων για την αγορά Αποκάλυψε

επίσης την κρίση της επαγγελmicroατικής ταυτότητας που αντιmicroετωπίζει η εργαζόmicroενη γυναίκα στον

αγροτικό τοmicroέα καθώς βρίσκεται στη σκιά του άνδρα αρχηγού της εκmicroετάλλευσης και σrsquo έναν

κόσmicroο όπου πλέον το lsquoεπάγγελmicroαrsquo τείνει να προσδιορίζει την lsquoκοινωνική ταυτότηταrsquo του ατόmicroου

Στον αγροτικό χώρο η ανάπτυξη επιχειρηmicroατικών πρωτοβουλιών (microε τη microορφή

συνεταιρισmicroών) από γυναίκες αποτελεί ένα σχετικά καινούριο φαινόmicroενο Οι τοmicroείς στους οποίους

αναπτύσσουν επιχειρηmicroατική δράση οι γυναίκες αφορούν στον αγροτοτουρισmicroό στη βιοτεχνική-

οικοτεχνική παραγωγή και εmicroπορία ειδών που προέρχονται από τη microεταποίηση προϊόντων της

16

γεωργικής εκmicroετάλλευσης στην κατασκευή και εmicroπορία προϊόντων της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς

(είδη λαϊκής τέχνης) καθώς και στην παραγωγή και εmicroπορία προϊόντων εναλλακτικών microορφών

γεωργίας (Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 2000 Γιδαράκου 1998 ΠΑΣΕΓΕΣ 2000) Οι

αγροτοτουριστικοί συνεταιρισmicroοί ιδρύθηκαν microε πρωτοβουλία της Γενικής Γραmicromicroατατείας Ισότητας

στόχος της οποίας ήταν κυρίως η απόκτηση εκ microέρους των συνεταιρισmicroένων γυναικών οικονοmicroικής

και κοινωνικής αυτοδυναmicroίας και λιγότερο η συmicroβολή τους στην στήριξη του οικογενειακού

εισοδήmicroατος (Giagou Apostolopoulos 1996 Ιακωβίδου 1992 Ιακωβίδου 2000 Παπαδάκη-

Κλαυδιανού Γιασεmicroή 1991 Τσάρτας Θανοπούλου 1994) Ωστόσο στη microεγάλη τους πλειοψηφία

οι γυναίκες θεωρούν την εξασφάλιση συmicroπληρωmicroατικού εισοδήmicroατος για το νοικοκυριό ως τον

κυριότερο λόγο ενασχόλησής τους microε τον αγροτοτουριστικό συνεταιρισmicroό (Castelberg-Koulma

1991) Οι κοινωνικοί λόγοι (προσωπική αναγνώριση και κοινωνική καταξίωση) που ήταν και οι

πρωταρχικοί στόχοι ίδρυσης των συνεταιρισmicroών παίζουν γιrsquo αυτές δευτερεύοντα ρόλο Γενικά οι

αγροτοτουριστικοί συνεταιρισmicroοί δεν αποτέλεσαν αισθητή εναλλακτική λύση στο πρόβληmicroα της

επαγγελmicroατικής απασχόλησης των γυναικών Μόνο το 30 έχει τη νοmicroική ευθύνη για τη λειτουργία

τους δηλαδή τη δυνατότητα να κατοχυρώσουν επαγγελmicroατικά δικαιώmicroατα και υποχρεώσεις

Ωστόσο ακόmicroη και microέσα από τους αγροτοτουριστικούς συνεταιρισmicroούς οι γυναίκες έδειξαν ότι

αποτελούν εργατικό δυναmicroικό σε εφεδρεία το οποίο microπορεί να κινητοποιήσει ενδογενείς πηγές

πλούτου Με την απόδρασή τους από τον αθέατο και ανώνυmicroο χώρο του νοικοκυριού οι γυναίκες

έχουν τη δυνατότητα να υποστηρίξουν πρωτοβουλίες που απευθύνονται στη διατήρηση

αξιοποίηση και ανάδειξη της πολιτισmicroικής κληρονοmicroιάς microέσα από τέτοιες δραστηριότητες οι

γυναίκες και ο αγροτικός χώρος προσλαmicroβάνονται ως θεmicroατοφύλακες της παράδοσης Σε αυτό το

σηmicroείο έχει σηmicroασία να τονιστεί ο αmicroφίσηmicroος χαρακτήρας που έχει η γυναικεία ταυτότητα σε σχέση

microε τον αγροτικό χώρο και τις γεωργικές δραστηριότητες Από τη microια πλευρά οι γυναίκες θεωρούνται

φορείς της lsquoαυθεντικότηταςrsquo και συνεπώς βρίσκονται πιο κοντά στη lsquoφύσηrsquo και τις τοπικές

παραδόσεις ωθούmicroενες έτσι σε επιχειρηmicroατικές δράσεις όπως τους αγροτοτουριστικούς

συνεταιρισmicroούς που εmicroπορεύονται lsquoαγνάrsquo και lsquoφυσικάrsquo προϊόντα ταυτόχρονα όmicroως είναι και φορείς

της νεωτερικότητας αφού δρουν αυτόνοmicroα και ορθολογικά microέσα στην αγροτική αγορά εργασίας

ακόmicroη και όταν ασχολούνται microε εξωγεωργικές δραστηριότητες

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Οι σύγχρονες ελληνικές επιχειρήσεις ενώ αντιmicroετωπίζονται ως κεντρικός άξονας της

οικονοmicroίας δεν έχουν διερευνηθεί αναφορικά microε το πώς επιχειρηmicroατίες διαφορετικού φύλου και

ειδικότητας απαντούν στις προκλήσεις της αγοράς καινοτοmicroούν ή προσδένονται σε οικείες

microεθόδους παραγωγής υποτάσσονται στις επιταγές της οικονοmicroικής πολιτικής ή καταφεύγουν σε

στρατηγικές microε τις οποίες αναδιατάσσουν τις δυνάmicroεις τους

Το ζήτηmicroα της lsquoυποτέλειαςrsquo των γυναικών αποκτά καινούριες διαστάσεις microεταξύ των

επαγγελmicroατικά και οικονοmicroικά αυτοδύναmicroων επιχειρηmicroατιών και δεν αίρεται microε την

17

ανεξαρτητοποίησή τους στο βαθmicroό που η αναπαραγωγή του διαχωρισmicroού των οικογενειακών

σχέσεων συνεχίζει να διέπει όλα τα πεδία ζωής Οι γυναίκες επιχειρηmicroατίες αυτοπροσδιορίζονται microε

όρους οικογενειακών κυρίως ρόλων και διαπροσωπικών σχέσεων Οι έρευνες πεδίου από

κοινωνικούς επιστήmicroονες σε αστικές αλλά και πρώην αγροτικές περιοχές που αναπτύχθηκαν

τουριστικά καταδεικνύουν ότι η συmicroπεριφορά αυτών των γυναικών απορρέει από την ιδεολογική

παραδοχή ότι η γυναικεία εργασία σε επιχειρήσεις δεν εγγράφεται τόσο ως προσωπική επιλογή

όσο ως προέκταση των οικογενειακών καθηκόντων που πρέπει να φέρουν σε πέρας παράλληλα microε

και όχι σε βάρος των οικιακών φροντίδων (Galani- Moutafi 1993 Galani- Moutafi 1994 Νάζου

2003 Πετρονώτη 1995β) Η έννοια της ανόδου κατανοείται ως επινόηση λύσεων οι οποίες

συmicroφιλιώνουν τις επαγγελmicroατικές microε τις οικογενειακές υποχρεώσεις χωρίς να αποδεσmicroεύουν από

τους συmicroβατικούς γυναικείους ρόλους

Η microόδα η βιοmicroηχανία υποδηmicroάτων τα κοσmicroηmicroατοπωλεία και τα ινστιτούτα οmicroορφιάς τα

κοmicromicroωτήρια τα ξενοδοχεία ο τουρισmicroός και οι δηmicroόσιες σχέσεις συνιστούν ldquoεύκολεςrdquo περιοχές για

ανάπτυξη ενός επιχειρηmicroατικού ανανταγωνισmicroού microεταξύ των γυναικών Ο lsquoπαραδοσιακάrsquo

γυναικείος κόσmicroος γίνεται η αφετηρία από την οποία οι γυναίκες πορεύονται microε τον τρόπο τους

απαντώντας έτσι στην ανδρική εκδοχή της επιχειρηmicroατικότητας Ο γυναικείος επιχειρηmicroατικός

κόσmicroος γίνεται microrsquo αυτόν τον τρόπο ευκολότερα αποδεκτός

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ

Οι πολιτισmicroικά συγκροτηmicroένες έmicroφυλες σχέσεις και οι ιδεολογίες της σεξουαλικότητας

συνθέτουν τη βάση όχι microόνο για τον καταmicroερισmicroό εργασίας αλλά και για τη ρύθmicroιση ζητηmicroάτων

ιδιοκτησίας και microεταβίβασης της περιουσίας τα οποία συνιστούν παράγοντες κρίσιmicroης σηmicroασίας για

την τουριστική ανάπτυξη Όπως και στον αγροτικό χώρο έτσι και στις τουριστικές περιοχές σε

επίπεδο κοινωνικού συmicroβολισmicroού οι γυναίκες συχνά καταλαmicroβάνουν microια αmicroφίσηmicroη θέση η οποία

συνδυάζει τις δυνάmicroεις της παράδοσης και του εκmicroοντερνισmicroού Οι έmicroφυλες σχέσεις όχι microόνο

συmicroβάλλουν στη συγκρότηση του τουρισmicroού αλλά οι ίδιες διαmicroορφώνονται και

επανασυγκροτούνται στο πλαίσιο του τουρισmicroού (Γαλανή-Mουτάφη 2002)

Η έρευνα δείχνει ότι ο τουρισmicroός συχνά παρέχει νέες σηmicroαντικές πηγές εισοδήmicroατος και

απασχόλησης για τις γυναίκες (Castelberg-Koulma 1991 Ιακωβίδου 1991 Κασιmicroάτη Θανοπούλου

Τσάρτας 1995 Leontidou 1994 Μανώλογλου 1990 Stott 1985 Τσάρτας 1989 Τσάρτας 1991α

Τσάρτας 1991β Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου 1985) Το γεγονός αυτό έχει σηmicroαντικές

επιπτώσεις στις ζωές των γυναικών οι οποίες δεν απολάmicroβαναν ανέκαθεν το δικαίωmicroα πρόσβασης

στην αγορά εργασίας Βέβαια οι ευκαιρίες για εργασία στον τουριστικό τοmicroέα τείνουν να

περιορίζονται στα είδη εκείνα της εργασίας που αξιολογούνται ως πολιτισmicroικά laquoκατάλληλαraquo γιrsquo

αυτές Έτσι οι ερευνητές έχουν στραφεί στους τρόπους microε τους οποίους οι κανόνες της

σεξουαλικότητας ενδέχεται να περιορίζουν την πρόσβαση των γυναικών σε θέσεις εργασίας να

επιδρούν στην κοινωνικότητά τους microε τους τουρίστες και να καθορίζουν το είδος της εργασίας και

18

των κοινωνικών σχέσεων που τους αρmicroόζει να εmicroπλέκονται (Scott 1997) Οι έρευνες καταλήγουν

στα εξής συmicroπεράσmicroατα

1) Η microικρής κλίmicroακας τοπικά ελεγχόmicroενη τουριστική ανάπτυξη παρέχει σηmicroαντικές ευκαιρίες

απασχόλησης για τις γυναίκες διότι οι microικρές οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν συνέχεια της

οικογενειακής οικίας και η διαχείρισή τους προσλαmicroβάνεται ως επέκταση των οικιακών τους

καθηκόντων

2) Οι γυναίκες από τη στιγmicroή που συνεισφέρουν microε το εισόδηmicroά τους στους πόρους της οικιακής

οmicroάδας κερδίζουν γόητρο και αναγνώριση

3) Καθώς αυξάνεται το εισόδηmicroά τους αποκτούν microεγαλύτερη συmicromicroετοχή στις διαδικασίες λήψης

αποφάσεων στο νοικοκυριό καθώς και πρόσβαση στο δηmicroόσιο χώρο

Οι εργαζόmicroενες στον τουριστικό τοmicroέα γενικά εmicroφανίζουν ετερόγενεια και δεν πρέπει να

παρουσιάζονται ως οιmicroοιογενής ή αδιαφοροποίητη κοινωνική κατηγορία ΄Εχουν συνήθως

διαφορετικούς στόχους και υφίστανται διαφορετικούς περιορισmicroούς Τα ακαδηmicroαϊκά προσόντα και

η επαγγελmicroατική εmicroπειρία που ενδέχεται να έχουν πολλές από τις εργαζόmicroενες τις ωθούν να

αναζητούν θέσεις εργασίας ανάλογες από άποψη αmicroοιβής ευθυνών δεξιοτήτων και εκπαίδευσης

Οι γυναίκες όmicroως που απασχολούνται ως απλές εργαζόmicroενες ή συmicroβοηθούντα microέλη στην

οικογενειακή επιχείρηση δεν προωθούν τα ατοmicroικά οικονοmicroικά τους συmicroφέροντα αλλά υπηρετούν

οικmicroονοmicroικές στρατηγικές του νοικοκυριού Οι οικονοmicroικές ενασχολήσεις των γυναικών στον

τουρισmicroό η σχέση τους microε την ιδιοκτησία microέσω του θεσmicroού της προίκας τα πρότυπα του γάmicroου και

της microεταγαmicroήλιας εγκατάστασης που επηρεάστηκαν από την είσοδό τους στην τουριστική αγορά

εργασίας έθεσαν τους όρους για ποικίλες αλλαγές σε ενδο-οικιακό και δια-οικιακό επίπεδο (Galani-

Moutafi 1993 Galani- Moutafi 1994 Stott 1982) Ωστόσο οι αλλαγές που πραγmicroατοποιήθηκαν στην

οικονοmicroική και οικιακή ζωή των γυναικών δεν συνοδεύτηκαν από ανάλογες ιδεολογικές microεταβολές

ούτε άλλαξαν ο καταmicroερισmicroός εργασίας στα νοικοκυριά και οι πολιτισmicroικές αντιλήψεις που

προσδιορίζουν τη γυναικεία ταυτότητα

Οι οικογενειακές υποχρεώσεις που παραmicroένουν σταθερά lsquoευθύνηrsquo και lsquoυποχρέωσηrsquo της

γυναίκας δεν microπορούν εύκολα να συνδυαστούν microε δύο βασικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης

στον τουρισmicroό την εποχιακότητα και τη γεωγραφική microετακίνηση Οι γυναίκες καταλήγουν να

επιλέγουν εργασία που τους εξασφαλίζει σταθερότητα ή ελεγχόmicroενα ωράρια ώστε να microπορούν νrsquo

ανταπεξέλθουν στις πολλαπλές υποχρεώσεις τους

Οι εσωτερικές διαφοροποιήσεις στη διάρθρωση της υποδοmicroής των τουριστικών καταλυmicroάτων

είναι ένας παράγοντας που επηρεάζει καθοριστικά τα χαρακτηριστικά της απασχόλησης γενικά και

ειδικότερα της γυναικείας τα τελευταία είκοσι χρόνια Η κυριότερη διαφοροποίηση σχετίζεται microε την

αλmicroατώδη ανάπτυξη των τύπων καταλυmicroάτων που απαιτούν πολύ microικρότερο συντελεστή εργασίας

από τα κλασικού τύπου καταλύmicroατα (ξενοδοχεία) Αποτέλεσmicroα αυτού του φαινοmicroένου είναι η

στασιmicroότητα στην αγορά εργασίας ειδικευmicroένου προσωπικού στα πάσης φύσεως ξενοδοχειακά

καταλύmicroατα ενώ αντίθετα υπάρχει microια αύξηση τόσο της ανειδίκευτης εργασίας όσο και της

19

περιστασιακής microερικής ή και της άτυπης εργασίας Ένα πολύ υψηλό ποσοστό αυτού του είδους

της απασχόλησης στον ελληνικό τουριστικό τοmicroέα καλύπτεται από γυναίκες Η διχοτόmicroηση που

προκύπτει οδηγεί (ιδιαίτερα στα ξενοδοχεία) σε microια κατά φύλο κατανοmicroή των θέσεων εργασίας η

οποία αποκλείει ουσιαστικά τις γυναίκες από τις υψηλές επαγγελmicroατικές θέσεις

Ένα πρώτο συmicroπέρασmicroα στο οποίο καταλήγουν οι έρευνες είναι ότι οι γυναίκες εmicroφανίζουν microια

ανοδική τάση στις θέσεις εργασίας που απαιτούν ειδική microόρφωση και εmicroπειρία (τmicroήmicroα υποδοχής

και εξυπηρέτησης πελατών οικονοmicroικές υπηρεσίες κουζίνα) Παράλληλα όmicroως η παρουσία τους

είναι σαφώς υποβαθmicroισmicroένη στις θέσεις προΐσταmicroένων και διευθυντών τmicroηmicroάτων Επίσης έχουν

δηmicroιουργηθεί θέσεις απασχόλησης καθαρά laquoγυναικείεςraquo (καmicroαριέρες καθαρίστριες) Παρατηρείται

δηλαδή ένας σαφής διαχωρισmicroός κατά φύλο στις θέσεις εργασίας στα ξενοδοχεία αν και

διαφαίνονται σαφείς τάσεις βελτίωσης αυτής της κατάστασης που σχετίζονται microε τη νοmicroοθεσία

Ιδιαίτερα σηmicroαντική εmicroφανίζεται η παρουσία των γυναικών επιχειρηmicroατιών στο χώρο των

ενοικιαζόmicroενων δωmicroατίων Αυτή η ιδιαίτερη microορφή αυτοαπασχόλησης συνδυάζει αφενός τη microικρού

microεγέθους οικογενειακή επιχείρηση και αφετέρου την παράλληλη απασχόληση στο σπίτι ή στην

αγροτική εκmicroετάλλευση αποτελεί δε ένα τυπικό microοντέλο τουριστικής επιχείρησης στην ύπαιθρο και

ιδιαίτερα στις νησιωτικές περιοχές (Kousis 1989) Το επάγγελmicroα της ξεναγού είναι επίσης ένα

παραδοσιακά lsquoγυναικείοrsquo επάγγελmicroα

Το γενικό συmicroπέρασmicroα που προκύπτει από τις εmicroπειρικές έρευνες είναι ότι η σηmicroαντική

αύξηση των εισοδηmicroάτων των γυναικών που εmicroπλέκονται στην τουριστική αγορά εργασίας δεν έχει

επιφέρει σηmicroαντική βελτίωση των συνθηκών εργασίας αυτών των γυναικών ούτε έχει αλλάξει

δραmicroατικά τις ταυτίσεις τους microε το χώρο του σπιτιού και το νοικοκυριό (Νάζου 2003 Stott 1979

Τσάρτας 1993)

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ METANAΣTEYΣH

Η παράmicroετρος του φύλου στην κατανόηση του microεταναστευτικού φαινοmicroένου ήρθε στην

επιφάνεια την τελευταία δεκαετία ∆ιάφορες διαστάσεις των έmicroφυλων σχέσεων όπως ο

διαχωρισmicroός της εργασίας σε αmicroοιβόmicroενη και microη το θέmicroα της πλήρους ή microερικής απασχόλησης οι

σχέσεις εξουσίας microέσα στην οικογένεια αποτελούν στοιχεία των δοmicroικών δυνάmicroεων που οδηγούν

στην microετανάστευση Μέχρι πρόσφατα οι γυναίκες ήταν απούσες από το σώmicroα των επιστηmicroονικών

εργασιών που αναλύουν τη microετανάστευση εξαιτίας της έmicroφασης στην αντρική microετανάστευση και του

γεγονότος ότι οι γυναίκες εmicroφανίζονταν ως απλές συνοδοί των αντρώνσυζύγων που microετακινούνταν

για οικονοmicroικούς λόγους

Σήmicroερα όπως διαπιστώνουν πολλοί ερευνητές microια microεγάλη microερίδα γυναικών ταξιδεύουν microόνες

σε αναζήτηση καλύτερων συνθηκών εργασίας και αντιmicroετωπίζουν την επαγγελmicroατική ανασφάλεια

και την εκmicroετάλλευση από τους εργοδότες τους (Alipranti Fakiolas 2003 Βεντούρα 1993

Cavounidis 2003 Iossifides 1997 Μουσούρου 1991 Πετρινιώτη 1993 Πετρονώτη 1998

Πουλοπούλου-Εmicroκε 1990 Ρυλmicroόν 1993 Tastsoglou Hadjicostandi 2003 Ψηmicromicroένος 1995) Ένα

20

microεγάλο τmicroήmicroα αυτής της microερίδας των γυναικών εργαζοmicroένων ασχολείται microε την οικιακή εργασία

γεγονός που προσδίδει ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό στις χώρες υποδοχής οικονοmicroικών

microεταναστών στη Νότια Ευρώπη (Βαλέντσια 1995 Κούρτοβικ 1998 Lazaridis 1999 Lazaridis

Wickens 1999 Lazaridis Psimmenos 2000 Λαζαρίδου 1995 Τόπαλη 2001) Οι γυναίκες

microετανάστριες εργάζονται ως ανειδίκευτο δυναmicroικό παρά τις πιστοποιηmicroένες ικανότητές τους ενώ η

απροθυmicroία των εργοδοτών τους να τις ασφαλίσουν έχει αρνητικές συνέπειες στην ανανέωση των

νόmicroιmicroων αδειών παραmicroονής τους στη χώρα Επιπρόσθετα ένα υψηλό ποσοστό των γυναικών

microεταναστριών εισέρχονται στη χώρα διαmicroέσου οργανωmicroένων δικτύων σωmicroατεmicroπορίας και

οδηγούνται στην πορνεία στελεχώνοντας τη σεξουαλική βιοmicroηχανία Οι γυναίκες αυτές αποτελούν

νέες ldquoεξωτικέςrdquo έλξεις και γίνονται αντιληπτές ως εmicroπόρευmicroα microαζικής κατανάλωσης καθώς

προωθούνται και εκπορνεύονται microε τη χρήση βίας και εξαναγκασmicroού Πολλές απ τις εν λόγω

microετανάστριες γυναίκες έζησαν και ζουν στα όρια της φυσικής επιβίωσης και συχνά κάτω από τα

όρια αυτά Επίσης χάρη στο καθεστώς βίας και εξαναγκασmicroού υποχρεώνονται να ικανοποιούν

κάθε είδους απαιτήσεις Οι γυναίκες αυτές έχουν αντιmicroετωπιστεί ως lsquoεγκληmicroατίεςrsquo παρά ως άτοmicroα

microε δικαιώmicroατα και αυτό συmicroβαίνει διότι--σύmicroφωνα microε τους ερευνητές--οι γυναίκες lsquoθυmicroατοπιούνταιrsquo

και τιmicroωρούνται για τη δράση τους ενώ το οργανωmicroένο έγκληmicroα της διακίνησης σωmicroατεmicroπορίας

δεν τιmicroωρείτα Κάτω από τέτοιες συνθήκες η κοινωνική τους ζωή περιορίζεται και εmicroποδίζεται η

κοινωνική τους ενσωmicroάτωση Ωστόσο παρά την ύπαρξη πολλών δυσκολιών που αντιmicroετωπίζουν

τελικά ένα microεγάλος αριθmicroός των γυναικών αυτών κατορθώνει και επιβιώνει οικονοmicroικά και

κοινωνικά (Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 Karakatsanis Swarts 2003 Poulopoulos-Emke

2003 Psimmenos 2000)

Οι προσεγγίσεις των ζητηmicroάτων που συνδέουν τη microετανάστευση microε τη διεθνή σωmicroατεmicroπορία

συmicroπληρώνουν τις λιγοστές microελέτες οι οποίες σχετίζονται microε την πορνεία και τη σεξουαλική

εργασία (Λάζος 2002) Οι περισσότερες έχουν επηρεαστεί κατά κύριο λόγο από τη ριζοσπαστική

φεmicroινιστική άποψη περί σεξουαλικότητας η οποία προσλαmicroβάνει τις γυναίκες ως σεξουαλικά

θύmicroατα από τη στιγmicroή που υφίστανται την αντικειmicroενοποίηση και την εmicroπορευmicroατοποίηση των

σωmicroάτων τους Ελάχιστες έρευνες προσανατολίζονται στην κατεύθυνση περισσότερο

φιλελεύθερων απόψεων σύmicroφωνα microε τις οποίες οι ίδιες οι γυναίκες συνιστούν σεξουαλικά δρώντα

υποκείmicroενα τα οποία διαχειρίζονται και ελέγχουν τις σχέσεις εξουσίας προς όφελός τους

Οι microετανάστριες είναι γυναίκες όλων των ηλικιών φυλών και εθνικοτήτων Μερικές από αυτές

κατέχουν νόmicroιmicroες άδειες παραmicroονής ενώ άλλες παραmicroένουν για microεγάλο χρονικό διάστηmicroα

ακαταχώρητες ως microόνιmicroοι κάτοικοι σε microητρώα εργασίας Από τα επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα

προκύπτει ότι το ελληνικό κράτος πολύ δύσκολα επιτρέπει σrsquo αυτές τις γυναίκες και τις οικογένειές

τους να ζήσουν και να εργαστούν microε αξιοπρέπεια Αποτελούν δε ένα είδος lsquoυπο-προλεταριάτουrsquo

προς εκmicroετάλλευση άσχετα αν απασχολούνται στο καθάρισmicroα του σπιτιού στην φύλαξη παιδιών

και ηλικιωmicroένων ή στην οικοδοmicroή Ο αποκλεισmicroός και η περιθωριοποίηση των microεταναστριών

γυναικών αναπαράγονται σε καθηmicroερινή βάση και microε περίπλοκους τρόπους και σε συmicroβολικό

21

επίπεδο καθώς γίνονται αντιληπτές microέσα από στερεοτυπικούς ρόλους ως laquoπόρνεςraquo ή

laquoυπηρέτριεςraquo

Αν η συmicromicroετοχή των νόmicroιmicroων microεταναστριών στην ελληνική αγορά εργασίας είναι περιορισmicroένη

από την άποψη των πολιτικών νοmicroικών και πολιτειακών τους δικαιωmicroάτων και εξαρτάται από το

χρώmicroα του δέρmicroατός τους ή την καταγωγή τους οι ακαταχώρητες σε microητρώα γυναίκες

microετανάστριες χωρίς άδειες εργασίας είναι πιο τρωτές από όλους τους άλλους εργαζόmicroενους Αυτές

ζουν microια πολύ δύσκολη ζωή η οποία είναι θεσmicroοθετηmicroένη microε όρους πολιτισmicroικού κοινωνικού και

πολιτικού lsquoapartheidrsquo (Μαράτου-Αλιπράντη 1994 Glavanis 1995 Λιάκος 1998)

Είναι σηmicroαντικό να αναφερθεί στο σηmicroείο αυτό ότι οι περισσότεροι από τους κοινωνικούς

επιστήmicroονες επισηmicroαίνουν την αναγκαιότητα να microελετηθούν οι microεταναστάτριες εργαζόmicroενες ως

διαφοροποιηmicroένη και όχι ως οmicroοιογενής κοινωνική κατηγορία ώστε να δοθεί έmicroφαση στις ιδιαίτερες

εργασιακές τους εmicroπειρίες και στις αντιλήψεις τους για το νέο πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο

εντάσσονται microέσω της εργασίας Έτσι θα προκύψει microια ουσιαστική γνώση για τις lsquoάλλεςrsquo γυναίκες

που διεκδικούν χώρο στην αγορά εργασίας και εmicroφανίζονται όλο και συχνότερα να πλαισιώνουν

την οικιακή οmicroάδα συνήθως ως ως έmicromicroισθες οικιακοί βοηθοί

Γενικά σε microια κοινωνία όπως η ελληνική στην οποία οι Ελληνίδες microορφώνονται και

συmicromicroετέχουν στην αγορά εργασίας το αίτηmicroα για microετανάστριες εργαζόmicroενες έχει προβληθεί ως

επιτακτική ανάγκη και έχει συmicroβάλει στην ldquoθηλυκοποίησηrdquo (feminization) της microετανάστευσης στη

χώρα Καθώς όλο και περισσότερες Ελληνίδες αφήνουν το σπίτι και τα οικιακά προκειmicroένουν να

εργαστούν και να συmicromicroετέχουν στη δηmicroόσια ζωή απορρίπτοντας ή αmicroφισβητώντας την έmicroφυλη

φύση των ρόλων τους και την ταύτισή τους microε τον οικιακό χώρο τείνουν να στηρίζονται στις

εργασίες των microεταναστριών που αναλαmicroβάνουν τη φροντίδα σπιτιού των παιδιών και των

ηλικιωmicroένων

ΕΜΜΙΣΘΗ ΟΙΚΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΡΙΕΣ

Η έmicromicroισθη οικιακή εργασία αποτελεί έναν ερευνητικό τοmicroέα που έχει απασχολήσει ελάχιστα

τους κοινωνικούς επιστήmicroονες στην Ελλάδα (Βαλέντσια 1995 Lazaridis 1999 Λαζαρίδου 1995

Τόπαλη 2001) Οι αναφορές πάνω στο θέmicroα είναι αποσπασmicroατικές ενώ στην πλειοψηφία τους

οι έρευνες είναι κοινωνιολογικές Σε θεωρητικό επίπεδο η microελέτη της οικιακής εργασίας

παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω των ιδιαιτεροτήτων που την καθιστούν ιδανικό

περιβάλλον για την παρατήρηση της αλληλοδιαπλοκής φύλου συγγένειας κοινωνικής τάξης και

εθνοτικής ταυτότητας Πρόκειται για εργασία microε έντονη έmicroφυλη διαφοροποίηση (εργασία

γυναικών και εργασιακή σχέση που θεωρείται πως αναπτύσσεται κυρίως ανάmicroεσα σε γυναίκες)

και εργασία που λαmicroβάνει χώρα στον ιδιωτικό χώρο του σπιτιού και συχνά συνδέεται microε τη

φροντίδα των παιδιών και άλλων microελών της οικογένειας Επιπλέον πρόκειται για εργασιακή

σχέση την οποία χαρακτηρίζει έντονη ταξική ανισότητα (εργασία που αναλαmicroβάνουν άτοmicroα microε

22

χαmicroηλό status και έχει χαmicroηλές αποδοχές για τα microεσοαστικά ή microεγαλοαστικά στρωmicroάτων)

Τέλος η οικιαική εργασία επιτελείται συνήθως από οmicroάδες οικονοmicroικών microεταναστών

Στην Ελλάδα η έmicromicroισθη οικιακή εργασία είναι laquoφυλετικοποιηmicroένηraquo αποτελεί δηλαδή

εργασία που προορίζεται για οmicroάδες microε διαφορετική πολιτισmicroική ταυτότητα Ο τύπος εργασίας

που συναρτάται microε την παροχή προσωπικών υπηρεσιών προσελκύει σήmicroερα εργαζόmicroενες

γυναίκες microετανάστριες Πολλές microελέτες πάνω στην οικιακή εργασία επικεντρώνονται σε οmicroάδες

των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo microεταναστών και αφορούν χώρες και πολιτισmicroικά περιβάλλοντα microε

ισχυρές οικονοmicroίες Σε τέτοιες συνθήκες ο ρατσισmicroός αποτελεί στοιχείο έντασης και

επισηmicroαίνεται από οργανώσεις και συνδικάτα οικιακών βοηθών ως ένα από τα βασικά σηmicroεία

πάλης Στην Ελλάδα όπως άλλωστε στο microεγαλύτερο microέρος του δυτικού κόσmicroου η έmicromicroισθη

οικιακή εργασία γίνεται αντιληπτή ως εργασία χωρίς status κίνητρα (για επαγγελmicroατική εξέλιξη)

ασφάλεια και αναγνώριση Η παρουσία οικιακών βοηθών microέσα στην οικιακή οmicroάδα αποτελεί

κοινό τόπο σε σπίτια της Αθηναϊκής microεσαίας τάξης Οι οικιακές βοηθοί προέρχονται από τις

Φιλιππίνες την Πολωνία την Ουκρανία τη Ρωσία ενώ η πλειοψηφία των Αλβανών

microεταναστών εργάζεται σε ελληνικά νοικοκυριά

Το πλαίσιο των διαπολιτισmicroικών συναντήσεων microεταξύ lsquoεντόπιωνrsquo (ελλήνων) και lsquoάλλωνrsquo

(microεταναστριών) το οποίο καθορίζεται από τη ζήτηση και προσφορά έmicromicroισθης οικιακής εργασίας

δηmicroιουργεί τους όρους πρόσληψης των lsquoξένωνrsquo την παγίωση στερεοτύπων και τη διαmicroόρφωση

ενός συνόλου σηmicroασιοδοτήσεων που αφορά τόσο τις microετανάστριες ως laquoοικιακές βοηθούςraquo όσο

και την έννοια της laquoέmicromicroισθης οικιακής εργασίαςraquo αλλά και γενικότερα τις έννοιες της

οικιακότητας της συγγένειας και της εθνικής ταυτότητας

Οι περιπτώσεις των Φιλιππινέζων των Αλβανίδων των Πολωνέζων και γενικότερα των

γυναικών microεταναστριών στην Ελλάδα συνιστούν ένα σηmicroαντικό πεδίο έρευνας των κοινωνικών

επιστηmicroών Οι γυναίκες microετανάστριες αποτελούν ένα microεγάλο αριθmicroητικά κοmicromicroάτι των

microεταναστών που δέχεται τις τελευταίες δύο δεκαετίες η χώρα και οι πρακτικές τους σε διάφορα

πολιτισmicroικά πλαίσια microεταβάλλουν το ελληνικό αστεακό τοπίο (ίδρυση νέων εκκλησιών νέου

τύπου εργασιακή απασχόληση νέου τύπου οικογενειακές σχέσεις) Ιδιαίτερη ερευνητική έmicroφαση

θα microπορούσε να δοθεί επίσης στην βιωmicroατική εmicroπειρία των ΕλλήνωνΕλληνίδων και τις microεταξύ

τους σχέσεις και αναπαραστάσεις της δικής τους ταυτότητας ενόψει της παρουσίας των

laquoάλλωνraquo Ανθρωπολόγοι που έχουν πραγmicroατοποιήσει και τις πιο ενδιαφέρουσες έρευνες

σχετικά microε microετανάστριες γυναίκες οικιακές βοηθούς (Τόπαλη 2001) παρατηρούν ότι οι σχετικά

περιορισmicroένες σε αριθmicroό microελέτες για microεταναστριες οικιακές βοηθούς επικεντρώθηκαν στην

πλειοψηφία τους στην προσέγγιση της οικιακής εργασίας microέσα από το πρίσmicroα των δυτικών

υποκειmicroένων (επιστηmicroόνων και εργοδοτών) και όχι των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo οικιακών βοηθών

Οπότε περισσότερες ερευνητικές εργασίες που θα είχαν ως αντικείmicroενο την έmicromicroισθη οικιακή

εργασία από τη σκοπιά των lsquoάλλωνrsquo γυναικών θα πλούτιζαν πραγmicroατικά την επιστηmicroονική

γνώση σrsquo αυτό τον τοmicroέα Επίσης κατά την εκτίmicroηση ορισmicroένων ερευνητών παραmicroένουν

23

ανοιχτά προς διερεύνηση ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας

όπως αυτή βιώνεται από άλλες πολιτισmicroικές οmicroάδες αλλά και από ελληνίδες οικιακές βοηθούς

Τέλος ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας από τη σκοπιά των

εργοδοτριών που προέρχονται από διαφορετικά κοινωνικά στρώmicroατα αλλά και microε τη

συγκρότηση των στρωmicroάτων αυτών microέσα από την έmicromicroισθη οικιακή εργασία συνιστούν

microελλοντικές ερευνητικές προκλήσεις

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ

Οι κοινωνιολογικές και ανθρωπολογικές θεωρήσεις που συνδέουν τον κατά φύλα καταmicroερισmicroό

εργασίας microε τις νέες τεχνολογίες τονίζουν ότι η διαδικασία ταύτισης των ανδρών microε τις τεχνικές

γνώσεις και επιδεξιότητες ενισχύεται και νοmicroιmicroοποιείται από την ιδεολογία του φύλου που συνδέει

την αρρενωπότητα microε τη microηχανή τη microυϊκή δύναmicroη τη δύσκολη και ldquoβρώmicroικηrdquo δουλειά τη σύνθετη

κατασκευή τη σταθερή παρουσία σrsquo ένα συγκεκριmicroένο χώρο και για ένα συγκεκριmicroένο χρονικό

διάστηmicroα τη συγκέντρωση της προσοχής σrsquo ένα αντικείmicroενο καθώς και την αναλυτική και

ορθολογική σκέψη Οι γυναίκες αντιθέτως προσλαmicroβάνονται ως εύθραυστες η δε θηλυκότητά τους

συνδέεται microε τις αισθήσεις και τα αισθήmicroατα και ταυτίζεται microε τη φύση τη γη και το ανθρώπινο

σώmicroα που παράγουν καρπούς και ανθρώπους (Κανελλόπουλος 1989 Σακέλλης 1989 Στρατηγάκη

1996)

Η microηχανοποίηση της παραγωγής και η εφαρmicroογή της πληροφορικής τεχνολογίας στις

επιχειρήσεις φαίνεται ότι εξυπηρεί τις ανάγκες microιας κοινωνικής κατηγορίας των ανδρών για

ενίσχυση της υπεροχή τους απέναντι στις γυναίκες Με την ανάπτυξη όmicroως της πληροφορικής

διαπιστώθηκε ότι πολλές γυναίκες επιστρέφουν στο σπίτι τους και εργάζονται microε αmicroοιβή εκεί ενώ

άλλες microπορούν να διαλέξουν βολικά και microειωmicroένα ωράρια εργασίας για να ανταποκριθούν

καλύτερα στις δουλειές το σπιτιού και στη φροντίδα παιδιών συζύγων και ηλικιωmicroένων συγγενών

Ωστόσο οι περισσότεροι ερευνητές συmicroφωνούν ότι τέτοιες διευκολύνσεις σηmicroαίνουν αποδοχή ενός

υποβαθmicroισmicroένου περιεχοmicroένου εργασίας και έλλειψη κάθε προοπτικής εξέλιξης τη στιγmicroή που

αντίθετα οι άνδρες καταλαmicroβάνουν θέσεις microε αναβαθmicroισmicroένο περιεχόmicroενο εργασίας το οποίο

δηmicroιούργησε η πληροφορική Από αυτήν την άποψη η τεχνολογία δεν φαίνεται να είναι ουδέτερη

απέναντι στα δύο φύλα microάλιστα υποστηρίζει αντιλήψεις που ισχυροποιούν διακρίσεις σε lsquoγυναικείαrsquo

και lsquoαντρικάrsquo επαγγέλmicroατα διακρίσεις microε πολλαπλές συνέπειες ως προς την πρόσβαση στην

αγορά εργασίας τις ίσες αmicroοιβές και την επαγγελmicroατική εξέλιξη σε ανώτερα κλιmicroάκια (Κοσmicroαράς

1989 Μαρmicroατάκη-Μόλχο 1989 Στρατηγάκη 1987α Στρατηγάκη 1987β Στρατηγάκη 1989α

Στρατηγάκη 1989β Τζεπόγλου 1989)

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΚΕΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

24

Μέσα από την παρουσίαση των συναρτώmicroενων microε το φαινόmicroενο της γυναικείας εργασίας

στην Ελλάδα κεντρικών ζητηmicroάτων--έτσι όπως αυτά προκύπτουν από την επιστηmicroονική τους

διερεύνηση--microπορούν να διαπιστωθούν ορισmicroένες ελλείψεις και microερικά προβλήmicroατα σrsquo ότι

αφορά τους τρόπους προσέγγισης και ερmicroηνείας του όλου θέmicroατος

Καταρχήν στο microεγαλύτερο microέρος αυτών των microελετών κυριαρχεί η έmicroφαση στην ερmicroηνεία

των ποσοτικών στοιχείων της στατιστικής υπηρεσίας γεγονός που δηmicroιουργεί προβλήmicroατα στον

τρόπο αντιmicroετώπισης της κοινωνικής κατηγορίας laquoεργαζόmicroενες γυναίκεςraquo Απουσιάζουν οι

ποιοτικές microέθοδοι ανάλυσης τα υποκείmicroενα και οι βιοϊστορίες τους ο λόγος τους τα

συναισθήmicroατά τους και η συστηmicroατική παρακολούθηση των καθηmicroερινών εργασιακών τους

πρακτικών που συνήθως εξετάζονται κατά τη διάρκεια επιτόπιων ερευνών ανθρωπολογικού

χαρακτήρα Απουσιάζει δηλαδή στις περισσότερες περιπτώσεις η ίδια η σκοπιά των γυναικών

για την εργασιακή τους εmicroπειρία ενώ κυριαρχεί ο λόγος και οι ιδεολογικές τοποθετήσεις των

ερευνητών Απόρροια αυτών των απουσιών αποτελεί το γεγονός ότι στο όνοmicroα της καθιέρωσης

της ισότητας microεταξύ ανδρών και γυναικών διαφαίνεται η τάση θεώρησης των laquoεργαζόmicroενων

γυναικώνraquo ως ενιαία και οmicroοιογενής κατηγορία Οι γυναίκες που εργάζονται όmicroως δεν είναι ίσες

microεταξύ τους ούτε ως προς την κοινωνική προέλευση ούτε ως προς το εκπαιδευτικό lsquoκεφάλαιοrsquo

το οποίο φέρουν ή την οικογενειακή τους κατάσταση Ούτε επίσης έχουν τα ίδια κίνητρα που τις

ωθούν να εργαστούν ή να εγκαταλείψουν τη δουλειά τους Η γυναικεία εργασία συχνά εξετάζεται

ανεξάρτητα από το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο εmicroφανίζεται και

σπάνια συναρτάται microε microια προβληmicroατική για τα κοινωνικά στρώmicroατα στα οποία εντάσσονται οι

εργαζόmicroενες γυναίκες

Ένα άλλο προβληmicroατικό σηmicroείο των ερmicroηνευτικών προσεγγίσεων κοmicroβικό ως προς την

κατανόηση των εννοιών και των αναλυτικών εστιάσεων είναι το θέmicroα των όρων και των

ορισmicroών που χρησιmicroοποιούν οι ερευνητές για να περιγράψουν τις διαφορετικές εργασιακές

εmicroπειρίες των γυναικών Συνήθως χρησιmicroοποιούνται όροι εννοιολογικά αδιευκρίνιστοι όπως για

παράδειγmicroα laquoεργασίαraquo και laquoαπασχόλησηraquo Η χρήση του όρου laquoγυναικεία απασχόλησηraquo ή

laquoεργασίαraquo συνδέεται microε την ιδεολογία της γυναικείας απελευθέρωσης την πολιτισmicroική microορφή

της ελληνικής οικογένειας και την προβληmicroατική για την οικονοmicroική ανάπτυξη της χώρας

Ανάλογα προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται και εξαιτίας της χρήσης γενικευτικών αφαιρετικών

κατηγοριών όπως laquoεργαζόmicroενεςraquo και laquoάνεργεςraquo Τα πράγmicroατα περιπλέκονται ακόmicroη

περισσότερο όταν γίνεται χρήση των ορισmicroών των στατιστικών υπηρεσιών όπως laquomicroισθωτόςraquo

laquoαυτοαπασχολούmicroενοςraquo laquoνοικοκυράraquo laquoεπιχειρηmicroατικήraquo δράση laquoεισόδηmicroαraquo--ορισmicroών

δηλαδή που δεν microπορούν να ανταποκριθούν στο εννοιολογικό περιεχόmicroενο της γυναικείας

εργασίας Από αυτή την άποψη δεν microπορεί να φωτιστεί το ζήτηmicroα της κατασκευής της έmicroφυλης

ταυτότητας microέσα από την εργασιακή εmicroπειρία ούτε microπορούν να αναδειχθούν οι ποικίλες πτυχές

microιας προβληmicroατικής που διαπλέκουν το επάγγελmicroα microε την γυναικεία ταυτότητα την οικογένεια

και το γάmicroο στη σύγχρονη ελληνική πολιτισmicroική πραγmicroατικότητα

25

Τέλος κρίνεται απαραίτητος ο διάλογος στο πλαίσιο εmicroπειρικών ερευνών microεταξύ

επιστηmicroόνων από διαφορετικούς κλάδους των Κοινωνικών Επιστηmicroών προκειmicroένου να

επιτευχθεί microια ολοκληρωmicroένη και σφαιρική προσέγγιση του φαινοmicroένου της γυναικείας εργασίας

στα συνεχώς microεταβαλλόmicroενα πολιτισmicroικά περιβάλλοντα των αστικών και αγροτικών περιοχών

ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αβδελά Ε 1986 lsquoΠοιές δουλειές παίρνουν οι γυναίκεςrsquo ∆ίνη 160-61

Αβδελά Ε 1987α lsquo Η ισότητα στη ∆ηmicroόσια ∆ιοίκηση παλιές πρακτικές microε νεωτερικό microανδύαrsquo

∆ίνη 256-62

Αβδελά Ε 1987β lsquoΜισθωτές Σχέσεις και Φυλετικός Καταmicroερισmicroός της Εργασίας Οι Γυναίκες

∆ηmicroόσιοι Υπάλληλοι στην Ελλάδα στο Πρώτο Μισό του Αιώναrsquo Μνήmicroων τοmicro ΙΙ234-246

Αβδελά Ε 1988α lsquoΗ θέση της ∆ασκάλας Λόγοι και αντίλογοι σrsquo ένα microεσοπολεmicroικό

επαγγελmicroατικό έντυποrsquo ∆ίνη 3 46-53

Αβδελά Ε 1988β lsquoΣτοιχεία για την εργασία των γυναικών στο Μεσοπόλεmicroο Όψεις και Θέσειςrsquo

Στο Βενιζελισmicroός και Αστικός Εκσυγχρονισmicroός Πανεπιστηmicroιακές Εκδόσεις Κρήτης

Αβραmicroίδου Α 2001 Ευέλικτες microορφές απασχόλησης και ανισότητες στον εργασιακό χώρο

Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ

httpwwwKethigr)

Αθανασιάδου Χ Σ Πετροπούλου Γ Μιmicroίκου 2001 Οι συνθήκες της γυναικείας απασχόλησης

στην Ελλάδα1980-2000 Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο

στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 1999 Η οικογένεια στην Αθήνα οικογενειακά πρότυπα και συζυγικές

πρακτικές Αθήνα ΕΚΚΕ

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 2001 Η συmicromicroετοχή των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην

Ελλάδα Μια πρώτη προσέγγιση Εισήγηση στο Συνέδριο Γυναίκες και Επιστήmicroη Τάσεις και

Προοπτικές στην Ευρώπη Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκη 15-16 Μαρτίου

Αυδή- Καλκάνη Ι 1978 Η επαγγελmicroατικά εργαζόmicroενη Γυναίκα Αθήνα Παπαζήσης

Αυδή - Καλκάνη Ι 1989 Φεmicroινισmicroός και εργασίαστην Ελλάδα σήmicroερα Αθήνα Νέοι Καιροί

Βαΐου Ν 1987α lsquo Ελαστικό ωράριο ανελαστικές ανάγκεςrsquo Κάπα 16 25-26

Βαΐου Ν 1987β lsquoΆτυπες εργασιακές σχέσεις ή πώς κατασκευάζεται η ευελιξίαrsquo Κάπα 17 23-

24

Βαϊου Ν Μ Στρατηγάκη 1989 lsquoΗ εργασία των γυναικών Ανάmicroεσα σε δύο κόσmicroουςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4015-23

Βαΐου Ν 1989 lsquoΟ τόπος δουλειάς και το σπίτι Κατά φύλο καταmicroερισmicroοί εργασίας στη

διαδικασία ανάπτυξης της Αθήναςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)81 ndash 90

Βαΐου Ν 1991 lsquoΟ χώρος των γυναικών σrsquo έναν ανδρικό κόσmicroοrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash

48 15 ndash 17

26

Βαΐου Ν Στρατηγάκη Μ Χρονάκη Ζ 1991 lsquoΑmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι Μια γυναικεία

δουλειά και microια ιδεολογίαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45 47-53

Βαΐου Ν Χ Γολέmicroης Λ Λαmicroπριανίδης Κ Χατζηmicroιχάλης Ζ Χρονάκη 1996 Άτυπες microορφές

βιοmicroηχανικής παραγωγής-εργασίας και αστικός χώρος στο ΠΣΠ Αθήνα ΓΓΕΤ

Βαϊου Ν και Κ Χατζηmicroιχάλης 1997 Με τη ραπτοmicroηχανή στην κουζίνα και τους Πολωνούς στους

αγρούς Πόλεις περιφέρειες και άτυπη εργασία Αθήνα Εξάντας

Βλαχούτσικου Χ Α Μπαχαροπούλου- Κούλη 1991 lsquolaquoΝα χαρώ κι εγώ το σπίτι microου και το

κλειδί από τα microέσαraquo Γυναίκες και κατανάλωση σrsquo ένα χωριό της Βοιωτίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45

94-100

Vernier B 2001 H Kοινωνική Γένεση των Aισθηmicroάτων Πρωτότοκοι και Yστερότοκοι στην

Kάρπαθο Aθήνα Αλεξάνδρεια

Βουτυράς Σ 1981 Η Γυναίκα στη Μισθωτή εργασία Αθήνα Παπαζήσης

Βουτυράς Σ 1987 Μητρικός microισθός επαναστατική προοπτική ή οπισθοδρόmicroηση στην ισότητα

των φύλων ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Γαβριήλ Α 1989 lsquoΗ συmicroβολή του Σχολικού Επαγγελmicroατικού Προσανατολισmicroού στην

προετοιmicroασία των γυναικών για επαγγέλmicroατα που έχουν σχέση microε τις νέες τεχνολογίεςrsquo Στο Μ

Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για

τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1985 ∆ικαιώmicroατα και υποχρεώσεις της εργαζόmicroενης γυναίκας στην

microισθωτή εργασία Αθήνα

Γεωργακοπούλου Ν Β 1998 Ευελιξίες της εργασίας amp Γυναικεία απασχόληση στον τραπεζικό

τοmicroέα Πλαίσιο Προσέγγισης Βασικές Τάσεις και Προοπτικές ΙΝΕΟΤΟΕ

Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου Α 1986 lsquoΕργασία και γυναικεία απελευθέρωση ένας ισχυρός

αντίλογος στο στον φεmicroινιστικό συντηρητισmicroόrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 22-24

∆ασκαλάκης ∆ 1995 Η ρύθmicroιση των ευέλικτων microορφών απασχόλησης και οργάνωσης του

χρόνου εργασίας Αθήνα ndash Κοmicroοτηνή εκδ Σάκκουλα

∆έδε Ι 1995 lsquoΕπαγγελmicroατικές προοπτικές για τις γυναίκες στις αγορές της Ε Ε Μεταξύ

αποκλεισmicroού και ανέλιξηςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 86 179-191

∆ήmicroου Α 1989 lsquoΗ microερική απασχόληση Ένα γυναικείο φαινόmicroενο της αγοράς εργασίαςraquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4055 ndash 60

∆ουκάκης Ν Λ 1988 Εργασιακές Σχέσεις Οικονοmicroία και θεσmicroοί Αθήνα Οδυσσέας

∆ουλκέρη Τ 1986 Η συmicromicroετοχή της ελληνίδας στην οικογένεια και στην εργασία

ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

∆ουλκέρη Τ 1994 Ισότητα των φύλων στις εργασιακές σχέσεις Αθήνα Παπαζήσης

Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Η επαγγελmicroατική εξέλιξη των γυναικών στις τράπεζες

Αθήνα ΟΤΟΕ

27

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988α Γυναικεία απασχόληση Σύνοψη πρώτων

αποτελεσmicroάτων Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική

Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988β Η ∆οmicroή της Γυναικείας Απασχόλησης και η

Επαγγελmicroατική ∆ραστηριοποίηση των Γυναικών Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των

Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ηλιού Μ 1988 lsquoΟι γυναίκες πανεπιστηmicroιακοί εξέλιξη της θέσης τους ή στασιmicroότηταrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 70 3-23

Θανοπούλου Μ 1992 Η Γυναικεία Απασχόληση ή Εργασία στην Ελλάδα Κύριες Τάσεις και

Κατευθύνσεις της Μεταπολεmicroικής Βιβλιογραφίας Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη ΙV Αθήνα ΕΚΚΕ

Θανοπούλου Μ Ε Φρονίmicroου Β Τσιλιmicroιγκάκη 1997 Αποφυλακιζόmicroενες γυναίκεςΤο δικαίωmicroα

στην Επαγγελmicroατική επανένταξη ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Θανοπούλου Μ Β Κωτσοβέλου amp Ρ Παπαρούνη 1999 lsquoΗ σχέση επαγγελmicroατικής και

οικογενειακής ζωής των γυναικών διερεύνηση της ελληνικής βιβλιογραφίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 40

91-101

Ιγγλέση Χ 1990 Πρόσωπα Γυναικών Προσωπεία Συνείδησης Αθήνα Οδυσσέας

Ιγγλέση Χ 1996 Γυναικείες σπουδές και ταυτότητες φύλου Ένα παράδειγmicroα από τη σκοπιά της

ψυχολογίας Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Ιωακείmicroογλου Η Ο Καmicroινιώτη Α Κωστάκη Θ Σκοπελίτου 1998 lsquoΕκπαίδευση Φύλο και

Τρόπος Ένταξης στην Αγορά Εργασίας της Ελλάδαςrsquo Στο Ανεργία Εργασία Εκπαίδευση-Κατάρτιση

στην Ελλάδα και στην Γαλλία Πρακτικά Ελληνογαλλικού Συνεδρίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Καβουνίδη Τ 1982 lsquoΚαπιταλιστική ανάπτυξη και απασχόληση των γυναικών στη microεταποίηση

στην Ελλάδαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 14 53-63

Καβουνίδη Τ 1989 lsquo Ο έλεγχος της εργασίας της γυναίκαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4071-80

Καβουνίδη Τ 1990 Οι νέες γυναίκες και η επαγγελmicroατική εκπαίδευση και κατάρτιση Έκθεση

Έρευνας Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

Καβουνίδη Τ 1996 Οικογένεια και εργασία στην Αθήνα Σάκκουλας

Κανελλόπουλος Κ 1989 lsquoΝέα τεχνολογία Εκπαίδευση των γυναικών και η θέση τους στην

αγορά εργασίαςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Καραmicroεσίνη Μ 1998 lsquoΓυναίκες και απασχόληση στην Ελλάδα Τάσεις και ∆ιεθνείς Συγκρίσειςrsquo

Στο Ξ Πετρινιώτη και Γ Κουκουλές (επιmicro) Επετηρίδα εργασίας 1998 Αθήνα πανεπιστηmicroιακές

εκδόσεις Παντείου

Καραmicroεσίνη Μ amp Η Ιωακείmicroογλου 2003 Προσδιοριστικοί παράγοντες του microισθολογικού

χάσmicroατος microεταξύ ανδρών και γυναικών Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας σε

συνεργασία microε το Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

28

(δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Καραντινός ∆ 1987 lsquoΕργατικό δυναmicroικό απασχολούmicroενοι και άνεργοι microια διερεύνηση από

στατιστικά στοιχείαrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 66 121-143

Καραντινός ∆ 1988 lsquoΑνοιχτή ανεργία και αστικές αγορές εργασίας (1974-1985) Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 70 50-115

Καραντινός Τ 1989 lsquoΗ ανεργία των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Καραντινός ∆ ∆ Ζιώmicroας Μ Κετσετζοπούλου Α Μουρίκη 1997 Ευέλικτη απασχόληση και

ελαστικοποίηση του χρόνου εργασίας τάσεις εξελίξεις προοπτικές Αθήνα Εθνικό Ινστιτούτο

Εργασίας

Κασιmicroάτη Κ 1980 Τάσεις κινητικότητας εργασίας στην ελληνική βιοmicroηχανία Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1982 Η Γυναίκα στην Απασχόληση Φάκελος Ισότητας Αθήνα Οδυσσέας

Κασιmicroάτη Κ 1988 lsquoΕκπαίδευση Επαγγελmicroατική Εξειδίκευση και Αmicroοιβές Γυναικώνrsquo Ο Αγώνας

της Γυναίκας 37 21-22

Κασιmicroάτη Κ Ε Αλλισον 1989 Η Μορφολογία της ∆εύτερης Απασχόλησης Έρευνα για τα

κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Μελέτη ΙΙ ΑθήναΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1991 Επιλογή Επαγγέλmicroατος Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη Ι Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1998 Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Αθήνα ΕΚΚΕ

Κετσετζοπούλου Μ 2002 lsquoΓυναικεία Απασχόλησηrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ

Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο

Κοινωνικής Πολιτικής

Κετσετζοπούλου Μ Χ Συmicroεωνίδη 2002 lsquoΙσότητα των Φύλων Η Θέση της Γυναίκας στο

∆ηmicroόσιο και Ιδιωτικό Χώροrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό

Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής

Κοσmicroαράς Γ 1989 lsquoΗ θέση των γυναικών στην τυπογραφία microετά την εισαγωγή της

φωτοστοιχειοθεσίας Η κατάσταση στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro)

Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Κουκουλή-Σπηλιωτοπούλου Σ 1988 lsquoΗ κοινοτική αρχή της ισότητας αmicroοιβών και το ελληνικό

δίκαιοrsquo Ελληνική ∆ικαιοσύνη 29 1092-1128

Κουκούλη-Σπηλιοτοπούλου Σ 1998 lsquoΙσότητα των φύλων στην απασχόληση και την κοινωνική

ασφάλισηrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις

Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Κραβαρίτου Γ 1989 lsquoΟι γυναίκες στη Μεταmicroοντέρνα κοινωνία φτωχότερες ή πλουσιότερεςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 40 25 ndash 30

Κραβαρίτου Γ 1992 Εργασία και δικαιώmicroατα της γυναίκας Θεσσαλονίκη Σάκκουλα

29

Κραβαρίτου Γ 1996 Φύλο και ∆ίκαιο Αθήνα Παπαζήσης

Λαmicroπριανίδης Λ Γ Ανδριάς Στ Καραγιάννης Π Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995 Ένδυση Ξάνθη-

∆ράmicroα- Καβάλα Θεσσαλονίκη Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας

Λυmicroπεράκη Α 1991 Ευέλικτη εξιδίκευση Κρίση και αναδιάρθρωση στη microικρή βιοmicroηχανία

Αθήνα Gutenberg

Λυmicroπεράκη Α Α Μουρίκη 1996 Η Αθόρυβη Επανάσταση Νέες Μορφές Οργάνωσης της

Παραγωγής και της Εργασίας Αθήνα Gutenberg

Μαγγανάρα Ι 1988 lsquoΘέση και συνθήκες εργασίας των γυναικών εκλεγmicroένων αντιπροσώπων

στο τοπικό και περιφερειακό επίπεδο στην Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 8-11

Μαγγανάρα Ι 1998 lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεωνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Μαρmicroατάκη-Μόλχο Μ 1989 lsquoΗ γυναικεία απασχόληση στον τοmicroέα της microηχανογράφησης στην

Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα

Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Μουρίκη Α 1991α Ευέλικτες microορφές απασχόλησης ευλογία ή ανάθεmicroαrsquo Τόπος Επιθεώρηση

αστικών και περιφερειακών microελετών(3) 97 ndash 117

Μουρίκη Α 1991β lsquoΟι νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης και οι προοπτικές τους στην

ενοποιηmicroένη Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-4818ndash21

Μουσούρου Λ Μ 1985 Γυναικεία Απασχόληση και Οικογένεια Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1993 Γυναίκα και Απασχόληση ∆έκα ζητήmicroατα Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1996 lsquoΟι ανάγκες της οικογένειας και η απασχόληση σήmicroεραrsquo Στο

Οικογένεια και Εργασία Νέες Τάσεις στην Απασχόληση Αθήνα Ιδρυmicroα Μελετών Λαmicroπράκη amp

Εκαπιδευτήρια Κωστεά-Γείτονα

Μπακαλάκη Α 1988 lsquoΚοmicromicroωτική ένα laquoγυναικείοraquo επάγγελmicroαrsquo ∆ίνη 198-103

Μπακόπουλος Α 1986 Η ισότητα αmicroοιβών στι Κοινοτικό ∆ίκαιο Η ισότητα ανδρών και

γυναικών στην απασχόληση και την κοινωνική ασφάλιση κατά το κοινοτικό και ελληνικό δίκαιο

Συνέδριο Πανεπιστηmicroίου Αθηνών και ΕΟΚ Αθήνα Σάκκουλας

Νικολαΐδου Μ 1975 ∆ουλειά και Χειραφέτηση Η Γυναίκα στην Ελλάδα Αθήνα Καστανιώτης

Ντούλια Θ Κ ∆όλγυρα 1997 lsquoΟι οικονοmicroικές εξελίξεις και η εργασία των γυναικώνrsquo Στο

Οδηγός προώθησης των ίσων ευκαιριών microε Έmicroφαση στην απασχόληση των γυναικών Αθήνα

Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων ndash Γενική Γραmicromicroατεία Λαϊκής Επιmicroόρφωσης

Παναγιωτόπουλος Ν 1998 lsquoΣηmicroειώσεις για την απασχόληση των γυναικών και τον χρόνο

απασχόλησηςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (66)112 ndash 118

Πανταζή-Τζίφα Κ 1985 Η θέση της γυναίκας στην Ελλάδα Αθήνα Λιβάνης

Παπαγαρουφάλη-Ιακώβου Ε 1989 lsquoΦεmicroινισmicroός και εργασία ∆ιέξοδοι και αδιέξοδαrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα 4091-10

30

Παπαγιαννάκη Μ 1986 lsquoΆγνοια νόmicroου δεν δικαιολογείταιrsquo ∆ίνη 1 63-69

Παπαδηmicroητρίου Β 1988 lsquoΑναζήτηση τρόπων για τον σωστό καταmicroερισmicroό των οικογενειακών

και επαγγελmicroατικών υποχρεώσεωνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 33 28-30

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998α lsquoΗ επαγγελmicroατική διάρθρωση της απασχόλησης στην

περιφέρεια Αττικής 1988-1995rsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα

Ιδρυmicroα Σάκη Καράγεωργα

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998β lsquoΗ διάρκεια της ανεργίας στην περιφέρεια της Αττικής

1998-1995rsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 96-97 83-110

Παπαζήση Θ 1999 lsquoΜητρότητα και καρριέρα άτυχος γάmicroος από τρελλό έρωταrsquo Στο Το Φύλο

των ∆ικαιωmicroάτων Εξουσία Γυναίκες και Ιδιότητα του Πολίτη Ευρωπαϊκό Συνέδριο 9-10

Φεβρουαρίου 1996 Πρακτικά Αθήνα Νεφέλη

Παυλίδου Ε 1989 lsquoΓυναίκα και εργασία Οικονοmicroικές προσεγγίσεις των διακρίσεων στην

αγορά εργασίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40) 39-46

Πελαγίδης Θ 1995 lsquoΗ σκοτεινή πλευρά της εργασιακής ευελιξίας Έρευνα Πεδίου στην

ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκηςrsquo Τόπος (9) 95 ndash 119

Πετmicroεζίδου- Τσουλουβή Μ 1986 lsquoΠροβλήmicroατα ορισmicroού των κοινωνικών τάξεων εργασιακή

διαδικασία επαγγελmicroατικές κατηγορίες και νέα microεσαία στρώmicroαταrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 26 33-42

Πετράκη-Κώττη Α 1985 Όι διαφορές στις αmicroοιβές αντρών-γυναικώνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας

27 8-10

Πετράκη-Κώττη Α 1998 lsquoΗ θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα και οι

διαφορές στις αmicroοιβές των δύο φύλωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και

Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Πετρινιώτη Ξ 1989α lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό και η περίπτωση της

Ελλάδαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 105-140

Πετρινιώτη Ξ 1989β lsquoΠροβληmicroατισmicroοί γύρω από τη microέτρηση και την αποτίmicroηση της ολικής

εργασίας των γυναικώνrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)47-54

Πετρινιώτη Ξ 1989γ lsquoΗ απασχόληση των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Πετρινιώτη Ξ 1991 lsquoΟι εξελίξεις στην οικονοmicroία και η οργάνωση της εργασίας Νέες

προκλήσεις για τις γυναίκεςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-48 11-12

Πετρινιώτη Ξ 1998 Η δόmicroηση των εσωτερικών αγορών εργασίας φύλο τεχνολογία

ανταγωνισmicroός Η περίπτωση των τραπεζών Αθήνα Παπαζήση

Πετρονώτη Μ 1995α ∆ίκτυα Κοινωνικών σχέσεων Όψεις και Αλληλεπιδράσεις microε τη

∆ιδικασία Επαγγελmicroατικής Κινητικότητας ΑθήναΕΚΚΕ

Πετρονώτη Μ 1995β lsquoΣύγχρονες Ελληνίδες Επιχειρηmicroατίες Ανθρωπολογική Ανάγνωση των

Στρατηγικών τους στη Σφαίρα Εργασίαςrsquo Εθνολογία 4 67-92

31

Πιζάνιας Π 1993 Οι φτωχοί των πόλεων Αθήνα Θεmicroέλιο

Πιζάνιας Π 1995 lsquoΚοινωνική οργάνωση της εργασίας και άτυπες δραστηριότητεςrsquo Πρακτικά

Ευρωπαϊκού Σεmicroιναρίου laquoΜορφές Άτυπης Απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωσηraquo Αθήνα Praxis

Σακέλλης Γ 1989 lsquo Νέες τεχνολογίες καταmicroερισmicroός της εργασίας και η κατα φύλο κατάτmicroηση

της εργατικής δύναmicroηςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Σακέλλης Γ 1993 Πληθυσmicroός και εργατικό δυναmicroικό στην Ελλάδα Μορφολογία και

διαχρονικές εξελίξεις Αθήνα Γαβριηλίδης

Σαπουντζάκη Π 1991 lsquoΜεταποιητική δραστηριότητα και αστικός χώρος Μια εmicroπειρική έρευνα

στο κέντρο της Αθήν αςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4561-69

Σεβαστίδης Χ 1999 lsquoΗ microερική απασχόλησηrsquo Επιθεώρησης Εργατικού ∆ικαίου 58145-163

Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου ∆ 1998 lsquoΕπαγγελmicroατική κατάρτιση των γυναικώνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Σινόπουλος Π Α 1986 lsquoΟ επαγγελmicroατικός χρόνος της γυναίκας και η κοινωνική ποινή τηςrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 212-230

Στρατηγάκη Μ 1987α lsquolaquoΓυναικείαraquo Επαγγέλmicroατα αντιmicroέτωπες microε το πληκτρολόγιοrsquo Κάπα 8

28

Στρατηγάκη Μ 1987β lsquoΠληροφορική και επαγγέλmicroατα microε laquoφύλοraquorsquo Κάπα12 31-33

Στρατηγάκη Μ 1989α lsquoΤεχνολογικές εξελίξεις και ειδικότητες microε laquoφύλοraquorsquo Σύγχρονα Θέmicroατα

(40) 31-38

Στρατηγάκη Μ 1989β lsquoΗ θέση των γυναικών στις τράπεζες microετά την εισαγωγή της

πληροφορικής Μια πρώτη προσέγγισηrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες

Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Στρατηγάκη Μ 1991 lsquoΤεχνολογική αλλαγή και οργάνωση της εργασίας Νέες laquoγυναικείεςraquo

θέσεις εργασίαςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash 4813 ndash 14

Στρατηγάκη Μ 1996 Φύλο Εργασία Τεχνολογία Αθήνα Ο Πολίτης

Στρατούλης ∆ 1987 lsquoΝέα φαινόmicroενα και τάσεις στις microορφές εκmicroετάλλευσης της εργατικής

τάξης στη χώρα microαςrsquo Επιστηmicroονική Σκέψη (35)9 ndash 20

Συmicroεωνίδου Χ 1986 lsquoΓονιmicroότητα και απασχόληση γυναικών Μια πρώτη προσέγγιση του

θέmicroατος για την περιφέρεια Πρωτεύουσαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 188-200

Συmicroεωνίδου Χ 1989α lsquoΗ σύγκρουση των ρόλων της microητρότητας και της γυναικείας

απασχόλησηrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 141-153

Συmicroεωνίδου Χ 1989β lsquoΓεγονότα του κύκλου ζωής και γυναικεία απασχόλησηrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα (40)61-70

Συmicroεωνίδου Χ 1990 Απασχόληση και γονιmicroότητα των γυναικών στην περιοχή της

Πρωτεύουσας Αθήνα ΕΚΚΕ

32

Συmicroεωνίδου Χ Μ Μαγδαληνός 1993 lsquoΗ αλληλεξάρτηση microεταξύ γυναικείας απασχόλησης και

γονιmicroότηταςrsquo Στο Η Κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα σήmicroερα Πρακτικά Συνεδρίου που οργανώθηκε

από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών Αθήνα ΕΚΚΕ

Συmicroεωνίδου Χ 1994 lsquoΗ laquoασυmicroβατότηταraquo της οικογενειακής και επαγγελmicroατικής ζωής των

γυναικώνrsquo ∆ίνη 7113-130

Συmicroεωνίδου Χ 1998 lsquoΜορφές έmicromicroεσου κοινωνικού αποκλεισmicroού Απασχόληση και ανεργία

των Γυναικών στη Ελλάδαrsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα Ίδρυmicroα

Σάκη Καράγιωργα

Τεπέρογλου Α Λ Μαράτου-Αλιπράντη Μ Κετσετζοπούλου 2001 Μελέτη για την ενίσχυση

της συmicromicroετοχής των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην Ελλάδα Αθήνα ΕΚΚΕ- Γενική

Γραmicromicroατεία Έρευνας και Τεχνολογίας

Τζεπόγλου Σ 1989 lsquoΕκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες (πληροφορική-ηλεκτρονική) Η

συmicromicroετοχή των γυναικώνrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Τσουκαλάς Κ 1985 lsquoΕργασία και εργαζόmicroενοι στην πρωτεύουσα αδιαφάνεια ερωτήmicroατα

υποθέσειςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 60 3-71

Υπουργείο Εργασίας- Τmicroήmicroα Ισότητας 1985 Τα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώmicroατα της

γυναίκας Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Υπουργείο Προεδρίας-Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1995 Η κατάσταση των γυναικών στην

Ελλάδα κατά την δεκαετία 1984-1994 Εθνική Έκθεση της Ελλάδα για το 4ο Παγκόσmicroιο Συνέδριο του

ΟΗΕ για τις Γυναίκες Πεκίνο Σεπτέmicroβριος 1995 Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Φράγκος ∆ 1990 Ο οικονοmicroικά ενεργός πληθυσmicroός της Ελλάδας Αθήνα ΕΚΚΕ

Χλέτσος Μ 1988 lsquoΟι Γυναίκες και η αγορά εργασίαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών

68128-138

Χρονάκη Ζ 1986 lsquoΓυναίκα και εργασία στην Ελλάδαrsquo Αρχαιολογία 21 63-66

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Dubish J 1986 lsquoCulture Enters through the Kitchen Women Food and Social Boundaries in

Rural Greecersquo Στο J Dubish (επιmicro) Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton

University Press

du Boulay J 1974 Portrait of a Greek Mountain Village Oxford Clarendon Press

du Boulay J 1983 The Meaning of Dowry Changing Values in Rural Greece Journal of

Modern Greek Studies 1 243-270

Friedl E 1962 Vasilika A Village in Modern Greece New York Holt Rinehart and Winston

Friedl E 1986 lsquoThe Position of Women Appearance and Realityrsquo Στο J Dubish (επιmicro)

Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton University Press

Ηirschon R 1981 lsquoEssential Objects and the Sacred Interior and Exterior Space

33

in an Urban Greek Localityrsquo Στο S Ardener (επιmicro) Women and Space Ground Rules and

Social Maps Λονδίνο Croom Helm

Kanellopoulos C 1982 lsquoMale-female pay defferentials in Greecersquo Greek Economic Review 4

(2) 222-241

Karamessini M 2002 lsquoThe Gender Pay Gap in Greecersquo European Commission Expert Group

on Gender and Employment httpwwwumistacukmanagement ewerceggeegge-publications

Karantinos D 1998 lsquoFlexible employment and employment insertion in Greecersquo National

Center for Social Research Working Paper 2 9 ndash 27

Kyriazis N 1999 lsquoWomenrsquos Flexible Work and Family Responsibilities in Greecersquo Στο

Gender Inequalities in Southern Europe South European Society amp Politics Special Issue 4 2 35-

53

Lambiri-Dimaki J 1983 lsquoGreece in the 1980rsquos changing evaluation of the roles of men and

womenrsquo Στο Social Stratification in Greece (1962-1982) (συλλογικό) Athens Sakkoulas

Μiliori P 1993 lsquoWomen in Business and Managementrsquo Στο Μ J Davidson amp C L Cooper

(επιmicro) Εuropean Women in Business and Management University of Manchester Institute of

Science and Technology PCP

Moussourou L S Spiliotopoulos 1984 lsquoWomen at Work in Greece The Sociological and

Legal Perspectivesrsquo Στο M J Davidson amp C L Cooper (επιmicro) Women at Work LondonWiley amp

Sons

Ntermanakis N P Petroglou N Sereti M Zervou 2002 Towards a Closing of the Gender

Pay Gap Country Report Greece Research Centre for Gender Equality (KETHI) Greece

Papataxiarchis E 1995 lsquoMale Mobility and Matrifocality in the Aegean Basinrsquo Στο S

Damianakos M E Handman J Pitt-Rivers G Ravis-Giordani (επιmicro) Brothers and Others Essays

in Honour of John Peristiany Αθήνα ΕΚΚΕ

Psacharopoulos G 1983 lsquoSex discrimination in the Greek Labour Marketrsquo Journal of Modern

Greek Studies 12

Salamon S D amp Stanton JB 1986 lsquoIntroducing the Nikokyra Ideality and Reality in Social

Processrsquo Στο J Dubisch (επιmicro) Gender amp Power in Rural Greece Princeton Princeton University

Press

Sinopoulos P A 1988 lsquoThe Social Penalty of working woman and its measurementrsquo

International Journal of Sociology of the Family 18 21-32

Symeonidou-Alatopoulou H 1980 lsquoFemale labour force participation in Greecersquo Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 38 104-120

Symeonidou X 1997 lsquoFull time and part ndash time employment of women in Greece trends and

relationships with life ndashcycle eventsrsquo Στο P Blossfeld amp C Hakim (επιmicro) Between Equalization

and Marginalization Women working part ndash time in Europe and the United States of America

Οξφόρδη Oxford University Press

34

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek Women and Tourism Womenrsquos Cooperatives as an

Alternative Form of Organizationrsquo Στο N Redclift amp Th Sinclair (επιmicro) Working Women

International Perspectives on Labour and Gender Ideology ΛονδίνοRoutledge

Cavounidis J 1983 lsquoCapitalist Development and Women΄s Work in Greecersquo Journal of Modern

Greek Studies vol1 2 321-338

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας (ΓΓΙ) 2000 Νέες πολιτικές ανάπτυξης και προώθησης των

Γυναικείων Συναιτερισmicroών (Πρακτικά Πανελλαδικής Συνάντησης Γυναικείων Συνεταιρισmicroών) Αθήνα

ΑΤΕ

Γιδαράκου Ι 1996 lsquoΕργασιακές Σχέσεις στην Οικογενειακή Εκmicroετάλλευση Θέση και

προοπτικές της γυναικείας παρουσίαςrsquo Στο Κράτος και αγροτικός χώρος Πρακτικά 3ου Πανελληνίου

Συνεδρίου Αγροτικής Οικονοmicroίας Aθήνα Παπαζήσης

Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΑγροτικοί συνεταιρισmicroοί παράγοντες τοπικής ανάπτυξης του ελληνικού

αγροτικού χώρουrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη

Γιδαράκου Ι 1999 lsquoΕνδογενής ανάπτυξη της υπαίθρου και γυναικεία απασχόλησηrsquo Στο Χ

Κασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) Ύπαιθρος Χώρα Η ελληνική αγροτική κοινωνία στο τέλος του

Εικοστού αιώνα Αθήνα Πλέθρο

∆αmicroιανός ∆ Χ Κασίmicroης Α Μωυσίδης Μ Ντεmicroούζης 1994 Η πολυαπασχόληση στον

αγροτικό τοmicroέα και η αναπτυξιακή πολιτική στην Ελλάδα Αθήνα Ίδρυmicroα Μεσογειακών Μελετών

Giagou D C Apostolopoulos 1996 lsquoRural Women and the Development of the Agrοtourist

Cooperatives in Greece The Case of Petra Lesvosrsquo Journal of Rural Cooperation 24 (2) 143-155

Gidarakou I 1990 lsquoPart -time Farming and Farm Reproduction The case of two Communities

in Central Greecersquo Sociologia Ruralis XXX (34) 292-304

Gourdomichalis A 1991 lsquoWomen and the Reproduction of Family Farms Change and

Continuity in the Region of Thessaly Greecersquo Journal of Rural Studies vol 7 12 57-62

Ιακωβίδου Ο 1992 lsquoΟ ρόλος των γυναικείων συνεταιρισmicroών στην προώθηση του

Αγροτουρισmicroού στην Ελλάδαrsquo Συνεταιριστική Πορεία 27137-145

Ιακωβίδου Ο 2000 lsquoΑγροτοτουρισmicroός το Μικρό Όmicroορφο και Θηλυκό Πρόσωπο στον

Τουρισmicroόrsquo Στο Π Τσάρτας (επιmicro) Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστηmicroονικές προσεγγίσεις Αθήνα

Εξάντας

Kalantaridis Ch L Labrianidis 1999 lsquoFamily Production and the Global Market Rural

Industrial Growth in Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 39 2 146-164

Καφφέ- Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΠολυδραστηριότητα αγροτισσών νέοι ρόλοι τους στην ύπαιθρο-

νέες αναγκαιότητεςrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

35

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη Ζήτη

Κοβάνη Ε 1987 Εmicroπειρικές microελέτες στην αγροτική Ελλάδα ΑθήναΕΚΚΕ

Μωυσίδης Α 1986 Η Αγροτική Κοινωνία στη Σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα Ιδρυmicroα Μεσογειακών

Μελετών

Παπαγαρουφάλη Ε 1986 Η Ελληνίδα Αγρότισσα και Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Αθήνα Κέντρο

Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου (1985-1986)

Παπαδάκη-Κλαυδιανού Α Ε Γιασεmicroή 1991 lsquoΕκπαιδευτικές Ανάγκες και Επιmicroόρφωση των

Μελών του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισmicroού Νοτιοχώρων Χίου Μια επιτόπια Έρευναrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 833-31

Παπαδόπουλος Γ Χ Κασίmicroης 2000 Μελέτη Ισότητας Ευκαιριών Ανδρών-Γυναικών και

Αγροτική Ανάπτυξη Αθήνα ΕΚΚΕΙνστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας

ΠΑΣΕΓΕΣ 2000 Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Ελλάδας (Αστικοί και Αγροτικοί) οδηγός Αθήνα

Petronoti M 1981 lsquoThe economic autonomy of rural womenrsquo The Greek Review of social

Research A19816-18

Σαφιλίου Κ 2002 lsquoΟ αποκλεισmicroός των ελληνίδων από το γεωργικό επάγγελmicroα αρχίζει από την

οικογένειαrsquo Στο Λ Μαράτου ndash Αλιmicroπράντη (επιmicro) Οικογένειες και κράτος Πρόνοιας στην Ευρώπη

AθήναΕΚΚΕ Gutenberg

Stratigaki M 1988 lsquoAgricultural Modernization and Gender Division of Labour The case of

Heraklion Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 28 4 248-262

Τσάρτας Π Μ Θανοπούλου 1994 Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισmicroοί στην Ελλάδα

Μελέτη αποτίmicroησης της λειτουργίας τους Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

(ΚΕΓΜΕ)

Zακοπούλου E 1999 lsquoΠολυαπασχολούmicroενοι και Γεωργία προς microια νέα ανίχνευση ενός

πολυδιάστατου φαινοmicroένουrsquo Στο X Kασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) H Eλληνική Αγροτική Kοινωνία

στο τέλος του 20ού αιώνα Αθήνα EKKE- Πλέθρον

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 lsquoΕξαναγκαστική πορνεία microεταναστριών και προσφύγων

Γυναικώνrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός Κοινωνικό

Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη Συνάντηση

Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Alipranti L R Fakiolas 2003 lsquoThe lonely path of Migrant Women in Greecersquo Eπιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 165-188

Βαλέντσια Ν 1995 lsquoΗ κατάσταση των Φιλιππινέζων γυναικών στην Ελλάδα Μιαγυναίκα από

τις Φιλιππίνες αφηγείταιrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός

Ρατσισmicroός Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα

∆ιήmicroερη Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

36

Βεντούρα Λ 1993 lsquoΜετανάστευση γυναικών γέννηση και εξέλιξη του επιστηmicroονικού

διαφέροντοςrsquo ∆ίνη 6 230-240

Cavounidis J 2003 lsquoGenderd patterns of Migration to Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών 110 Α 221-238

Glavanis P 1995 lsquoΟι laquoΝέοι Είλωτεςraquo στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η laquoΜουσουλmicroανική Φωνήraquo ως

απάντηση σε τύπο και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισmicroούrsquo Στο Ι Ψηmicromicroένος (επιmicro) Μετανάστευση

από τα Βαλκάνια Κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

Iossifides Th 1997 lsquoImmigrants in the Athens Labour Market A Comparative Study of

Albanians Egyptians and Filipinosrsquo Στο R King και R Black (επιmicro) Southern Europe and the New

Immigrations Brighton Sussex Academic Press

Karakatsanis N M J Swarts 2003 lsquoMigrant Women Domestic Work and the Sex Trade in

Greece ndash A snapshot of Migrant policy in the Makingrsquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α

239-270

Κούρτοβικ Ι 1998 lsquoΕργασία Μεταναστριών και Προσφύγωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro)

Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Lazaridis G 1999 lsquoThe Helots of the New Millenium Ethnic- Greek Albanians and laquoOtherraquo

Albanians in Greecersquo Στο F Anthias and G Lazaridis (επιmicro) Ιnto the Margins Migration and

Exclusion in Southern Europe Aldershot Ashgate

Lazaridis G E Wickens 1999 lsquolaquoUsraquo and the laquoOtherraquo Ethnic Minorities in Greecersquo Annals of

Tourism Research 26632- 655

Lazaridis G I Psimmenos 2000 lsquoMigrant Flows from Albania to Greece Economic Social

and Spacial Exclusionrsquo Στο R King G Lazaridis Ch Tsardanidis (επιmicro) Eldorado or Fortress

Migration in Southern Europe New York St Martinrsquos Press

Λαζαρίδου Γ 1995 lsquoΜετανάστριες στην Ελλάδα- Οικιακές βοηθοί από Φιλιππίνες και Αλβανία-

Μία επιτόπια microελέτηrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός

Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη

Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Λάζος Γ 2002 Πορνεία και ∆ιεθνική Σωmicroατεmicroπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόmicroοι Α και Β

Αθήνα Καστανιώτης

Λιάκος Α 1998 lsquoΑντινοmicroίες στην Ανάλυση του Ρατσισmicroούrsquo Στο Έξι Κείmicroενα για το Ρατσισmicroό

Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισmicroού Αθήνα Παρασκήνιο

Μαράτου-Αλιπράντη Λ 1994 Ξένο εργατικό δυναmicroικό Τάσεις και το πρόβληmicroα της Κοινοτικής

Ενσωmicroάτωσης ∆ιαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισmicroού στην Ελλάδα Τόmicroος ΙΙ Αθήνα ΕΚΚΕ

Μουσούρου Λ Μ 1991 Μετανάστευση και microεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την

Ευρώπη Αθήνα Gutenberg

Πετρινιώτη Ξ 1993 Η microετανάστευση προς την Ελλάδα Αθήνα Οδυσσέας

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 12: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

12

εξασφαλίζει στις γυναίκες το χαρακτηρισmicroό και τα προνόmicroια των εργαζόmicroενων ούτε microεταβάλλει την

υποδεέστερη θέση τους στην αγορά εργασίας Οι γυναίκες ενσωmicroατώνονται στην αγορά εργασίας microε

όλες τις πραγmicroατικές και συmicroβολικές δεσmicroεύσεις του προσδιορισmicroού τους ως lsquoνοικοκυρώνrsquo Αυτός ο

προσδιορισmicroός στηρίζεται στην αποδοχή ότι υπάρχει ένας lsquoφυσικόςrsquo καταmicroερισmicroός εργασίας

ανάmicroεσα στα φύλα ότι υπάρχουν lsquoχώροιrsquo αλλά και lsquoχρόνοιrsquo που αντιστοιχούν σε κάθε φύλο από τη

lsquoφύσηrsquo του (Dubish 1986 Friedl 1986 Ηirschon 1981 Ιγγλέση 1990) Ωστόσο τα κοmicromicroάτια της

ανθρώπινης εργασίας οι χώροι οι χρόνοι και η σχέση τους microε το φύλο των εργαζοmicroένων αποτελούν

microια ολότητα Παράλληλα συνιστούν διαφορετικές όψεις ενός συστήmicroατος που κατασκευάζει τα

κοινωνικά φύλα (Κετσετζοπούλου Συmicroεωνίδη 2002 Σινόπουλος 1986 Sinopoulos 1988)

Η αmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι συνεπάγεται ανασφάλεια πολλές ώρες δουλειάς για microικρή

αmicroοιβή έλλειψη κοινωνικής ασφάλειας κά Πολλοί ερευνητές τονίζουν ότι η υποτίmicroηση αυτής

της microορφής απασχόλησης διαιωνίζει την αντίληψη ότι στην πραγmicroατικότητα τις γυναίκες αυτές

τις συντηρούν οι άνδρες τους Από την άλλη microεριά η υποτίmicroηση αυτή αποτελεί πηγή κοινωνικής

υπεροχής για τους άνδρες καθώς ενισχύει την παραδοσιακή ταύτιση των γυναικών microε τη

φροντίδα των παιδιών και του νοικοκυριού (Αλιπράντη-Μαράτου 1999) Επιπλέον οι

εργαζόmicroενες στο σπίτι δύσκολα microπορούν να διαχωρίσουν τους όρους εργασίας της lsquoνοικοκυράςrsquo

και της lsquoεργαζόmicroενηςrsquo microε αmicroοιβή καθώς παραβιάζονται τα όρια και αλληλοδιαπλέκονται ο

ιδιωτικός χώρος microε το χώρο εργασίας (Βαΐου 1989 Βαΐου Στρατηγάκη Χρονάκη 1991

Θανοπούλου Κωτσοβέλου Παπαρούνη 1999 Κετσετζοπούλου Συmicroεωνίδη 2002) Στην

προσπάθεια να συνδυαστούν οι δύο αυτοί κόσmicroοι οι κατά φύλο ανισότητες εντείνονται

τοποθετώντας τις γυναίκες σε υποδεέστερες θέσεις δεδοmicroένου ότι ως εργαζόmicroενες στο σπίτι δεν

microπορούν να αποκτήσουν και να παγιώσουν την ταυτότητα της lsquoεργαζοmicroένηςrsquo ούτε απέναντι

στον εαυτό τους ούτε απέναντι στους άλλους εργαζόmicroενους Είναι αυτές που αποmicroακρύνονται

microένουν έξω από το συνδικαλιστικό κίνηmicroα και υποβάλλονται σε σκληρή καταπίεση

(Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου 1986 Ζακοπούλου Παναγιωτοπούλου 1988α Κραβαρίτου

1992)

Επιπρόσθετα το γεγονός ότι η αmicroειβόmicroενη εργασία στο σπίτι δεν καταγράφεται στις

επίσηmicroες στατιστικές έχει σαν αποτέλεσmicroα να υποτιmicroάται περισσότερο η συνολική εργασία των

γυναικών παρά των ανδρών Έτσι αναπαράγονται οι κατά φύλο ανισότητες όχι πλέον microε τον

αποκλεισmicroό των γυναικών αλλά βάσει των όρων microε τους οποίους εργάζονται

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟ∆ΟΧΕΣ

Μερικές από τις έρευνες και τα επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα διερευνούν τους τρόπους microε τους

οποίους η γυναικεία εργασία στερείται υλικό αντίκρυσmicroα σε σχέση microε την αντίστοιχη αντρική Η

έννοια του lsquomicroισθούrsquo προσδιορίζεται από microια σειρά παραγόντων που αφορούν βασικά τις γυναίκες

και την πρόσληψή τους ως lsquoεργαζόmicroενεςrsquo από το σύνολο του εργασιακού τους περιβάλλοντος

Οι ερευνητές που έχουν πραγmicroατοποιήσει microισθολογικές microελέτες διαπιστώνουν ότι υπάρχει

13

ένα microεγάλο microισθολογικό χάσmicroα ανάmicroεσα στην αντρική και την γυναικεία εργασία (Kanellopoulos

1982 Karamessini 2002 Καραmicroεσίνη Ιωακείmicroογλου 2003 Κασιmicroάτη 1988 Κουκουλή-

Σπηλιωτοπούλου 1988 Ntermanakis Petroglou Sereti Zervou 2002 Πετράκη-Κώττη 1998) Το

γεγονός αυτό θεωρείται αποτέλεσmicroα τόσο των εργοδοτικών πρακτικών όσο και των συλλογικών

διαπραmicroατεύσεων που καθορίζουν τους βασικούς microισθούς στα επαγγέλmicroατα και τους κλάδους

Αποδίδεται επίσης ιστορικά στις κοινωνικές αντιλήψεις περί κατώτερης αξίας της γυναικείας

εργασίας σε σχέση microε την ανδρική καθώς και στη microικρή συνδικαλιστική δύναmicroη των εργαζόmicroενων

στα επαγγέλmicroατα και τους κλάδους όπου επικρατούν οι γυναίκες Ένας ακόmicroη προσδιοριστικός

παράγοντας του χάσmicroατος αmicroοιβών microεταξύ των φύλων είναι οι διαφορές φύλου στην εργασιακή

εmicroπειρία και την προϋπηρεσία στην δουλειά Αυτό δεν οφείλεται microόνο στο γεγονός ότι το γυναικείο

εργατικό δυναmicroικό είναι πιο νεανικό από το ανδρικό αλλά συνδέεται και microε τις διακοπές στη

σταδιοδροmicroία των γυναικών Συνεπώς το κλείσιmicroο της ψαλίδας των αmicroοιβών microεταξύ των φύλων

προϋποθέτει την διευκόλυνση των γυναικών ώστε να microη διακόπτουν την επαγγελmicroατική τους

δραστηριότητα και να επανεντάσσονται στην αγορά εργασίας χωρίς υποβάθmicroιση του microισθού και

των όρων απασχόλησής τους Απαιτεί ακόmicroη τη βελτίωση των προοπτικών προαγωγής και

επαγγελmicroατικής τους εξέλιξης

Ένα επιχείρηmicroα βάσει του οποίου διαρθρώνεται η προβληmicroατική περί microισθολογικού χάσmicroατος

είναι ότι οι γυναίκες έχουν microικρότερη ισχύ από τους άνδρες σε επίπεδο ατοmicroικής διαπραγmicroάτευσης

των microισθών Μεγαλύτερα περιθώρια για άmicroεσες διακρίσεις στις αmicroοιβές υπάρχουν στις microικρές απrsquo

ότι στις microεγάλες επιχειρήσεις διότι η διάρθρωση των microισθών είναι αδιαφανής τα συνδικάτα

απουσιάζουν και οι συνάδελφοι φοβούmicroενοι αντίποινα από τον εργοδότη είναι απρόθυmicroοι να

καταθέσουν στα δικαστήρια υπέρ microιας εργαζόmicroενης που υφίσταται διάκριση

Γενικά όλοι σχεδόν οι ερευνητές συmicroφωνούν ότι αν και η αρχή της ίσης αmicroοιβής για εργασία

ίσης αξίας κατοχυρώθηκε από το Σύνταγmicroα του 1975 έχει αγνοηθεί έκτοτε παντελώς τόσο από

τους κοινωνικούς εταίρους όσο και από τις κυβερνήσεις

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΝ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Η εργασία των γυναικών στον microη γεωργικό τοmicroέα είναι στο microέγιστο βαθmicroό της ορατή

microετρήσιmicroη αmicroειβόmicroενη και ασφαλισmicroένη ενώ η εργασία των αγροτισσών στις οικογενειακές

εκmicroεταλλεύσεις microετριέται εmicromicroέσως από τα δηmicroογραφικά microεγέθη και κατά κανόνα δεν αmicroοίβεται Η

έρευνα σχετικά microε τη συmicroβολή των γυναικών στην ανάπτυξη του αγροτικού χώρου παρουσιάζεται

εξαιρετικά ισχνή και χαρακτηρίζεται από microια γενικότερη έλλειψη εmicroπειρικών ερευνών και

συγκεκριmicroένων αναλύσεων

Στην ελληνική βιβλιογραφία η οποία εξετάζει τη συmicromicroετοχή των γυναικών στην αγροτική

ανάπτυξη διακρίνουmicroε δύο βασικές κατευθύνσεις Η microία επικεντρώνεται στη συmicromicroετοχή της

γυναίκας στην αγροτική ανάπτυξη την οποία προσεγγίζει σε σχέση microε το ζήτηmicroα της

πολυαπασχόλησης και των πολυαπασχολούmicroενων αγροτικών νοικοκυριών ενώ παράλληλα

14

εστιάζεται στα χαρακτηριστικά και τις ανάγκες της οικογενειακής εκmicroετάλλευσης (Cavounidis 1983

Γιδαράκου 1996 Γιδαράκου 1999 ∆αmicroιανός Κασίmicroης Μωυσίδης Ντεmicroούζης 1994 Gidarakou

1990 Gourdomichalis 1991 Kalantaridis Labrianidis 1999 Καφφέ- Γιδαράκου 1998 Κοβάνη

1987 Μωυσίδης 1986 Zακοπούλου 1999) Το βασικό συmicroπέρασmicroα που προκύπτει είναι ότι η

γυναίκα αντιmicroετωπίζει αδιέξοδα εξαιτίας του ότι η εργασία της στην γεωργική εκmicroετάλλευση δεν

αναγνωρίζεται ισότιmicroα microε αυτήν του άνδρα Η δεύτερη ερευνητική κατεύθυνση προσανατολίζεται

στον περιορισmicroό της γυναίκας στο νοικοκυριό ο οποίος δεν την ικανοποιεί ιδιαίτερα και έτσι ωθείται

να ασχοληθεί microε εξωγεωργικές δραστηριότητες (Stratigaki 1988)

Βάσει των ερευνών τη δεκαετία του rsquo90 εντοπίστηκαν δύο νέες κατηγορίες απασχόλησης για

τις γυναίκες στην ύπαιθρο α) οι γυναίκες γεωργοί-αρχηγοί της εκmicroετάλλευσης οι οποίες συνιστούν

και microειοψηφία στο σύνολο και β) οι γυναίκες microε αmicroοιβόmicroενη εργασία εξωγεωργικού χαρακτήρα στις

υπηρεσίες και τη βιοmicroηχανία ή απασχολούmicroενες microε παραγεωργικές δραστηριότητες εντός και εκτός

του νοικοκυριού τους (αγροτουρισmicroός χειροτεχνία) Στην πρώτη περίπτωση τονίζεται η

περιθωριοποίηση της γυναικείας εργασίας λόγω της microηχανοποίησης των γεωργικών εργασιών

όπου υπάρχει σαφής διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στις ανδρικές και τις γυναικείες εργασίες Οι γυναίκες

εσωτερικεύουν το ρόλο τους και ειδικεύονται στην εργασία microέσα στο νοικοκυριό δεδοmicroένου ότι η

παραγωγική γεωργική σφαίρα διακρίνεται από εκείνη της αναπαραγωγής του νοικοκυριού Η

δεύτερη περίπτωση συνδέεται microε την κατώτερη θέση της γυναίκας- συζύγου στην ιεραρχία της

εκmicroετάλλευσης δηλαδή στο ρόλο που επιτελεί στην γεωργική παραγωγική διαδικασία καθώς και

στη φύση των αγροτικών εργασιών

Η εργασιακή εmicroπλοκή της γυναίκας στην γεωργική επιχείρηση είναι εξίσου σηmicroαντική για την

αναγνώρισή της ως lsquoγεωργούrsquo στο πλαίσιο της αγροτικής κοινότητας Οι γυναίκες γίνονται microέλη

των αγροτικών συνεταιρισmicroών αλλά οι σύζυγοι είναι αυτοί που παρακολουθούν τις συνελεύσεις

οφελούνται από προγράmicromicroατα γεωργικής εκπαίδευσης και τελικά συmicromicroετέχουν ενεργά στην

διαδικασία λήψης γεωργικών αποφάσεων Έτσι η σύζυγος καταλήγει να έχει microια lsquoονοmicroαστικήrsquo

γεωργική ταυτότητα Η παραπάνω διαπίστωση συνδέεται microε τις κυρίαρχες αντιλήψεις περί

ανδρισmicroού στο βαθmicroό που η microεταβίβαση της ιδιότητας της lsquoγεωργούrsquo στις γυναίκες συζύγους θα

ήταν πολλαπλά απαξιωτική για τους άνδρες συζύγους (εφόσον και microια γυναίκα microπορεί νrsquo ασχοληθεί

microε τη γεωργία)

Οι ανισότητες που συνδέονται microε τον καταmicroερισmicroό της εργασίας microεταξύ των δύο φύλων

απορρέουν από τη θέση της γυναίκας στην οργάνωση της οικογένειας και δεν αίρονται στον εξω-

αγροτικό τοmicroέα αλλά αναπαράγονται microε τον ίδιο τρόπο Στον αγροτικό χώρο η ανισότητα των

ευκαιριών microεταξύ των δύο φύλων συνδέεται άmicroεσα microε την microηχανοποίηση της γεωργικής

παραγωγικής εργασίας όπως επίσης και microε την κατανοmicroή των ρόλων στο αγροτικό νοικοκυριό

Πολλοί κοινωνιολόγοι του αγροτικού χώρου διαπιστώνουν τον αυτο-αποκλεισmicroό των γυναικών ο

οποίος αποτελεί συνάρτηση της ανισότητας ευκαιριών που microε τη σειρά της προσδιορίζεται από

περιοριστικές εσωτερικευmicroένες αξίες και κανόνες συmicroπεριφοράς Ειδικότερα συνδέεται microε

15

συγκεκριmicroένες συmicroπεριφορές που lsquoεξουδετερώνουνrsquo τις γυναίκες ως ενεργά συmicromicroετέχοντα

υποκείmicroενα στην αγροτική κοινωνία και οικονοmicroία και θέτουν σε λειτουργία τα έmicroφυλα στερεότυπα

(Petronoti 1981)

Οι γυναίκες που ασχολούνται στον αγροτικό τοmicroέα παραγωγής δεν έχουν αναγνωρισmicroένη

επαγγελmicroατική ταυτότητα ως laquoαγρότισσεςraquo (Παπαγαρουφάλη 1986 Παπαδόπουλος Κασίmicroης

2000 Σαφιλίου 2002) Ενώ οι αγρότες lsquoεπαγγελmicroατοποιούνταιrsquo οι αγρότισσες lsquoνοικοκυροποιούνταιrsquo

Αυτό έχει σαν αποτέλεσmicroα--αλλά ταυτόχρονα συνιστά και αιτία για--τους πολλαπλούς

αποκλεισmicroούς των γυναικών από την απόκτηση microιας παγιωmicroένης επαγγελmicroατικής ταυτότητας α)

ενδοοικογενειακός αποκλεισmicroός (αποκλεισmicroός από τους συζύγους) β) αποκλεισmicroός προερχόmicroενος

από την εσωτερίκευση προτύπων δεδοmicroένου ότι το γεωργικό επάγγελmicroα είναι συνώνυmicroο του

ανδρικού επαγγέλmicroατος και γ) θεσmicroικός αποκλεισmicroός που σχετίζεται microε την ηλικία τη microόρφωση

και την επαγγελmicroατική κατάρτιση Ωστόσο η παροχή εκπαίδευσης στις γυναίκες αγρότισσες δεν

σηmicroαίνει αυτόmicroατα καλύτερη υποδοχή τους στην αγορά εργασίας

Για τις γυναίκες της υπαίθρου οι νέες εργασιακές προκλήσεις αναδεικνύονται κυρίως σε

παραγεωργικές δραστηριότητες επιχειρηmicroατικής microορφής στον αγροτοτουρισmicroό την αξιοποίηση

αγροτικών προϊόντων και ειδών πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καθώς και στη βιολογική γεωργία Μια

σηmicroαντική ερευνητική πρόκληση αποτελεί βέβαια το ερώτηmicroα κατά πόσο η γυναικεία

πολυδραστηριότητα συmicroβάλλει στον προσδιορισmicroό microιας νέας ταυτότητας των γυναικών η οποία

γίνεται αισθητή και έχει διαρκή παρουσία στον αγροτικό χώρο

Πολλές έρευνες στον αγροτικό χώρο διαπιστώνουν ότι το ιδιότυπο της οικογενειακής

εκmicroεταλλευσης ως lsquoεπιχείρησηςrsquo στην αγροτική παραγωγή και οι σχέσεις εξουσίας microεταξύ των

φύλων που αναπτύσσονται στο αγροτικό νοικοκυριό καλλιέργησαν κατά τη διαδικασία

εκσυγχρονισmicroού της παραγωγής συνθήκες καταmicroερισmicroού της εργασίας οι οποίες έβγαλαν τη

γυναίκα από το lsquoαόρατοrsquo πεδίο της εργατικής δύναmicroης Τις δύο τελευταίες δεκαετίες η έρευνα

σχετικά microε τα ζητήmicroατα των γυναικών του αγροτικού χώρου αποκάλυψε τη συmicroβολή της γυναίκας

στην επιβίωση του αγροτικού νοικοκυριού Την έκανε πιο lsquoορατήrsquo ως εργατική δύναmicroη και έθεσε

ταυτόχρονα την πρόκληση για τον επαναπροσδιορισmicroό των συmicroβατικών ορισmicroών της

lsquoαπασχόλησηςrsquo και του lsquoεργαζόmicroενου ατόmicroουrsquo που χρησιmicroοποποιεί η στατιστική πρόκειται για

ορισmicroούς από τους οποίους διαφεύγει η αποτίmicroηση ενός σηmicroαντικού microέρους της γυναικείας

αποσχόλησης επειδή δεν συνδέεται microε την παραγωγή προϊόντων για την αγορά Αποκάλυψε

επίσης την κρίση της επαγγελmicroατικής ταυτότητας που αντιmicroετωπίζει η εργαζόmicroενη γυναίκα στον

αγροτικό τοmicroέα καθώς βρίσκεται στη σκιά του άνδρα αρχηγού της εκmicroετάλλευσης και σrsquo έναν

κόσmicroο όπου πλέον το lsquoεπάγγελmicroαrsquo τείνει να προσδιορίζει την lsquoκοινωνική ταυτότηταrsquo του ατόmicroου

Στον αγροτικό χώρο η ανάπτυξη επιχειρηmicroατικών πρωτοβουλιών (microε τη microορφή

συνεταιρισmicroών) από γυναίκες αποτελεί ένα σχετικά καινούριο φαινόmicroενο Οι τοmicroείς στους οποίους

αναπτύσσουν επιχειρηmicroατική δράση οι γυναίκες αφορούν στον αγροτοτουρισmicroό στη βιοτεχνική-

οικοτεχνική παραγωγή και εmicroπορία ειδών που προέρχονται από τη microεταποίηση προϊόντων της

16

γεωργικής εκmicroετάλλευσης στην κατασκευή και εmicroπορία προϊόντων της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς

(είδη λαϊκής τέχνης) καθώς και στην παραγωγή και εmicroπορία προϊόντων εναλλακτικών microορφών

γεωργίας (Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 2000 Γιδαράκου 1998 ΠΑΣΕΓΕΣ 2000) Οι

αγροτοτουριστικοί συνεταιρισmicroοί ιδρύθηκαν microε πρωτοβουλία της Γενικής Γραmicromicroατατείας Ισότητας

στόχος της οποίας ήταν κυρίως η απόκτηση εκ microέρους των συνεταιρισmicroένων γυναικών οικονοmicroικής

και κοινωνικής αυτοδυναmicroίας και λιγότερο η συmicroβολή τους στην στήριξη του οικογενειακού

εισοδήmicroατος (Giagou Apostolopoulos 1996 Ιακωβίδου 1992 Ιακωβίδου 2000 Παπαδάκη-

Κλαυδιανού Γιασεmicroή 1991 Τσάρτας Θανοπούλου 1994) Ωστόσο στη microεγάλη τους πλειοψηφία

οι γυναίκες θεωρούν την εξασφάλιση συmicroπληρωmicroατικού εισοδήmicroατος για το νοικοκυριό ως τον

κυριότερο λόγο ενασχόλησής τους microε τον αγροτοτουριστικό συνεταιρισmicroό (Castelberg-Koulma

1991) Οι κοινωνικοί λόγοι (προσωπική αναγνώριση και κοινωνική καταξίωση) που ήταν και οι

πρωταρχικοί στόχοι ίδρυσης των συνεταιρισmicroών παίζουν γιrsquo αυτές δευτερεύοντα ρόλο Γενικά οι

αγροτοτουριστικοί συνεταιρισmicroοί δεν αποτέλεσαν αισθητή εναλλακτική λύση στο πρόβληmicroα της

επαγγελmicroατικής απασχόλησης των γυναικών Μόνο το 30 έχει τη νοmicroική ευθύνη για τη λειτουργία

τους δηλαδή τη δυνατότητα να κατοχυρώσουν επαγγελmicroατικά δικαιώmicroατα και υποχρεώσεις

Ωστόσο ακόmicroη και microέσα από τους αγροτοτουριστικούς συνεταιρισmicroούς οι γυναίκες έδειξαν ότι

αποτελούν εργατικό δυναmicroικό σε εφεδρεία το οποίο microπορεί να κινητοποιήσει ενδογενείς πηγές

πλούτου Με την απόδρασή τους από τον αθέατο και ανώνυmicroο χώρο του νοικοκυριού οι γυναίκες

έχουν τη δυνατότητα να υποστηρίξουν πρωτοβουλίες που απευθύνονται στη διατήρηση

αξιοποίηση και ανάδειξη της πολιτισmicroικής κληρονοmicroιάς microέσα από τέτοιες δραστηριότητες οι

γυναίκες και ο αγροτικός χώρος προσλαmicroβάνονται ως θεmicroατοφύλακες της παράδοσης Σε αυτό το

σηmicroείο έχει σηmicroασία να τονιστεί ο αmicroφίσηmicroος χαρακτήρας που έχει η γυναικεία ταυτότητα σε σχέση

microε τον αγροτικό χώρο και τις γεωργικές δραστηριότητες Από τη microια πλευρά οι γυναίκες θεωρούνται

φορείς της lsquoαυθεντικότηταςrsquo και συνεπώς βρίσκονται πιο κοντά στη lsquoφύσηrsquo και τις τοπικές

παραδόσεις ωθούmicroενες έτσι σε επιχειρηmicroατικές δράσεις όπως τους αγροτοτουριστικούς

συνεταιρισmicroούς που εmicroπορεύονται lsquoαγνάrsquo και lsquoφυσικάrsquo προϊόντα ταυτόχρονα όmicroως είναι και φορείς

της νεωτερικότητας αφού δρουν αυτόνοmicroα και ορθολογικά microέσα στην αγροτική αγορά εργασίας

ακόmicroη και όταν ασχολούνται microε εξωγεωργικές δραστηριότητες

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Οι σύγχρονες ελληνικές επιχειρήσεις ενώ αντιmicroετωπίζονται ως κεντρικός άξονας της

οικονοmicroίας δεν έχουν διερευνηθεί αναφορικά microε το πώς επιχειρηmicroατίες διαφορετικού φύλου και

ειδικότητας απαντούν στις προκλήσεις της αγοράς καινοτοmicroούν ή προσδένονται σε οικείες

microεθόδους παραγωγής υποτάσσονται στις επιταγές της οικονοmicroικής πολιτικής ή καταφεύγουν σε

στρατηγικές microε τις οποίες αναδιατάσσουν τις δυνάmicroεις τους

Το ζήτηmicroα της lsquoυποτέλειαςrsquo των γυναικών αποκτά καινούριες διαστάσεις microεταξύ των

επαγγελmicroατικά και οικονοmicroικά αυτοδύναmicroων επιχειρηmicroατιών και δεν αίρεται microε την

17

ανεξαρτητοποίησή τους στο βαθmicroό που η αναπαραγωγή του διαχωρισmicroού των οικογενειακών

σχέσεων συνεχίζει να διέπει όλα τα πεδία ζωής Οι γυναίκες επιχειρηmicroατίες αυτοπροσδιορίζονται microε

όρους οικογενειακών κυρίως ρόλων και διαπροσωπικών σχέσεων Οι έρευνες πεδίου από

κοινωνικούς επιστήmicroονες σε αστικές αλλά και πρώην αγροτικές περιοχές που αναπτύχθηκαν

τουριστικά καταδεικνύουν ότι η συmicroπεριφορά αυτών των γυναικών απορρέει από την ιδεολογική

παραδοχή ότι η γυναικεία εργασία σε επιχειρήσεις δεν εγγράφεται τόσο ως προσωπική επιλογή

όσο ως προέκταση των οικογενειακών καθηκόντων που πρέπει να φέρουν σε πέρας παράλληλα microε

και όχι σε βάρος των οικιακών φροντίδων (Galani- Moutafi 1993 Galani- Moutafi 1994 Νάζου

2003 Πετρονώτη 1995β) Η έννοια της ανόδου κατανοείται ως επινόηση λύσεων οι οποίες

συmicroφιλιώνουν τις επαγγελmicroατικές microε τις οικογενειακές υποχρεώσεις χωρίς να αποδεσmicroεύουν από

τους συmicroβατικούς γυναικείους ρόλους

Η microόδα η βιοmicroηχανία υποδηmicroάτων τα κοσmicroηmicroατοπωλεία και τα ινστιτούτα οmicroορφιάς τα

κοmicromicroωτήρια τα ξενοδοχεία ο τουρισmicroός και οι δηmicroόσιες σχέσεις συνιστούν ldquoεύκολεςrdquo περιοχές για

ανάπτυξη ενός επιχειρηmicroατικού ανανταγωνισmicroού microεταξύ των γυναικών Ο lsquoπαραδοσιακάrsquo

γυναικείος κόσmicroος γίνεται η αφετηρία από την οποία οι γυναίκες πορεύονται microε τον τρόπο τους

απαντώντας έτσι στην ανδρική εκδοχή της επιχειρηmicroατικότητας Ο γυναικείος επιχειρηmicroατικός

κόσmicroος γίνεται microrsquo αυτόν τον τρόπο ευκολότερα αποδεκτός

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ

Οι πολιτισmicroικά συγκροτηmicroένες έmicroφυλες σχέσεις και οι ιδεολογίες της σεξουαλικότητας

συνθέτουν τη βάση όχι microόνο για τον καταmicroερισmicroό εργασίας αλλά και για τη ρύθmicroιση ζητηmicroάτων

ιδιοκτησίας και microεταβίβασης της περιουσίας τα οποία συνιστούν παράγοντες κρίσιmicroης σηmicroασίας για

την τουριστική ανάπτυξη Όπως και στον αγροτικό χώρο έτσι και στις τουριστικές περιοχές σε

επίπεδο κοινωνικού συmicroβολισmicroού οι γυναίκες συχνά καταλαmicroβάνουν microια αmicroφίσηmicroη θέση η οποία

συνδυάζει τις δυνάmicroεις της παράδοσης και του εκmicroοντερνισmicroού Οι έmicroφυλες σχέσεις όχι microόνο

συmicroβάλλουν στη συγκρότηση του τουρισmicroού αλλά οι ίδιες διαmicroορφώνονται και

επανασυγκροτούνται στο πλαίσιο του τουρισmicroού (Γαλανή-Mουτάφη 2002)

Η έρευνα δείχνει ότι ο τουρισmicroός συχνά παρέχει νέες σηmicroαντικές πηγές εισοδήmicroατος και

απασχόλησης για τις γυναίκες (Castelberg-Koulma 1991 Ιακωβίδου 1991 Κασιmicroάτη Θανοπούλου

Τσάρτας 1995 Leontidou 1994 Μανώλογλου 1990 Stott 1985 Τσάρτας 1989 Τσάρτας 1991α

Τσάρτας 1991β Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου 1985) Το γεγονός αυτό έχει σηmicroαντικές

επιπτώσεις στις ζωές των γυναικών οι οποίες δεν απολάmicroβαναν ανέκαθεν το δικαίωmicroα πρόσβασης

στην αγορά εργασίας Βέβαια οι ευκαιρίες για εργασία στον τουριστικό τοmicroέα τείνουν να

περιορίζονται στα είδη εκείνα της εργασίας που αξιολογούνται ως πολιτισmicroικά laquoκατάλληλαraquo γιrsquo

αυτές Έτσι οι ερευνητές έχουν στραφεί στους τρόπους microε τους οποίους οι κανόνες της

σεξουαλικότητας ενδέχεται να περιορίζουν την πρόσβαση των γυναικών σε θέσεις εργασίας να

επιδρούν στην κοινωνικότητά τους microε τους τουρίστες και να καθορίζουν το είδος της εργασίας και

18

των κοινωνικών σχέσεων που τους αρmicroόζει να εmicroπλέκονται (Scott 1997) Οι έρευνες καταλήγουν

στα εξής συmicroπεράσmicroατα

1) Η microικρής κλίmicroακας τοπικά ελεγχόmicroενη τουριστική ανάπτυξη παρέχει σηmicroαντικές ευκαιρίες

απασχόλησης για τις γυναίκες διότι οι microικρές οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν συνέχεια της

οικογενειακής οικίας και η διαχείρισή τους προσλαmicroβάνεται ως επέκταση των οικιακών τους

καθηκόντων

2) Οι γυναίκες από τη στιγmicroή που συνεισφέρουν microε το εισόδηmicroά τους στους πόρους της οικιακής

οmicroάδας κερδίζουν γόητρο και αναγνώριση

3) Καθώς αυξάνεται το εισόδηmicroά τους αποκτούν microεγαλύτερη συmicromicroετοχή στις διαδικασίες λήψης

αποφάσεων στο νοικοκυριό καθώς και πρόσβαση στο δηmicroόσιο χώρο

Οι εργαζόmicroενες στον τουριστικό τοmicroέα γενικά εmicroφανίζουν ετερόγενεια και δεν πρέπει να

παρουσιάζονται ως οιmicroοιογενής ή αδιαφοροποίητη κοινωνική κατηγορία ΄Εχουν συνήθως

διαφορετικούς στόχους και υφίστανται διαφορετικούς περιορισmicroούς Τα ακαδηmicroαϊκά προσόντα και

η επαγγελmicroατική εmicroπειρία που ενδέχεται να έχουν πολλές από τις εργαζόmicroενες τις ωθούν να

αναζητούν θέσεις εργασίας ανάλογες από άποψη αmicroοιβής ευθυνών δεξιοτήτων και εκπαίδευσης

Οι γυναίκες όmicroως που απασχολούνται ως απλές εργαζόmicroενες ή συmicroβοηθούντα microέλη στην

οικογενειακή επιχείρηση δεν προωθούν τα ατοmicroικά οικονοmicroικά τους συmicroφέροντα αλλά υπηρετούν

οικmicroονοmicroικές στρατηγικές του νοικοκυριού Οι οικονοmicroικές ενασχολήσεις των γυναικών στον

τουρισmicroό η σχέση τους microε την ιδιοκτησία microέσω του θεσmicroού της προίκας τα πρότυπα του γάmicroου και

της microεταγαmicroήλιας εγκατάστασης που επηρεάστηκαν από την είσοδό τους στην τουριστική αγορά

εργασίας έθεσαν τους όρους για ποικίλες αλλαγές σε ενδο-οικιακό και δια-οικιακό επίπεδο (Galani-

Moutafi 1993 Galani- Moutafi 1994 Stott 1982) Ωστόσο οι αλλαγές που πραγmicroατοποιήθηκαν στην

οικονοmicroική και οικιακή ζωή των γυναικών δεν συνοδεύτηκαν από ανάλογες ιδεολογικές microεταβολές

ούτε άλλαξαν ο καταmicroερισmicroός εργασίας στα νοικοκυριά και οι πολιτισmicroικές αντιλήψεις που

προσδιορίζουν τη γυναικεία ταυτότητα

Οι οικογενειακές υποχρεώσεις που παραmicroένουν σταθερά lsquoευθύνηrsquo και lsquoυποχρέωσηrsquo της

γυναίκας δεν microπορούν εύκολα να συνδυαστούν microε δύο βασικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης

στον τουρισmicroό την εποχιακότητα και τη γεωγραφική microετακίνηση Οι γυναίκες καταλήγουν να

επιλέγουν εργασία που τους εξασφαλίζει σταθερότητα ή ελεγχόmicroενα ωράρια ώστε να microπορούν νrsquo

ανταπεξέλθουν στις πολλαπλές υποχρεώσεις τους

Οι εσωτερικές διαφοροποιήσεις στη διάρθρωση της υποδοmicroής των τουριστικών καταλυmicroάτων

είναι ένας παράγοντας που επηρεάζει καθοριστικά τα χαρακτηριστικά της απασχόλησης γενικά και

ειδικότερα της γυναικείας τα τελευταία είκοσι χρόνια Η κυριότερη διαφοροποίηση σχετίζεται microε την

αλmicroατώδη ανάπτυξη των τύπων καταλυmicroάτων που απαιτούν πολύ microικρότερο συντελεστή εργασίας

από τα κλασικού τύπου καταλύmicroατα (ξενοδοχεία) Αποτέλεσmicroα αυτού του φαινοmicroένου είναι η

στασιmicroότητα στην αγορά εργασίας ειδικευmicroένου προσωπικού στα πάσης φύσεως ξενοδοχειακά

καταλύmicroατα ενώ αντίθετα υπάρχει microια αύξηση τόσο της ανειδίκευτης εργασίας όσο και της

19

περιστασιακής microερικής ή και της άτυπης εργασίας Ένα πολύ υψηλό ποσοστό αυτού του είδους

της απασχόλησης στον ελληνικό τουριστικό τοmicroέα καλύπτεται από γυναίκες Η διχοτόmicroηση που

προκύπτει οδηγεί (ιδιαίτερα στα ξενοδοχεία) σε microια κατά φύλο κατανοmicroή των θέσεων εργασίας η

οποία αποκλείει ουσιαστικά τις γυναίκες από τις υψηλές επαγγελmicroατικές θέσεις

Ένα πρώτο συmicroπέρασmicroα στο οποίο καταλήγουν οι έρευνες είναι ότι οι γυναίκες εmicroφανίζουν microια

ανοδική τάση στις θέσεις εργασίας που απαιτούν ειδική microόρφωση και εmicroπειρία (τmicroήmicroα υποδοχής

και εξυπηρέτησης πελατών οικονοmicroικές υπηρεσίες κουζίνα) Παράλληλα όmicroως η παρουσία τους

είναι σαφώς υποβαθmicroισmicroένη στις θέσεις προΐσταmicroένων και διευθυντών τmicroηmicroάτων Επίσης έχουν

δηmicroιουργηθεί θέσεις απασχόλησης καθαρά laquoγυναικείεςraquo (καmicroαριέρες καθαρίστριες) Παρατηρείται

δηλαδή ένας σαφής διαχωρισmicroός κατά φύλο στις θέσεις εργασίας στα ξενοδοχεία αν και

διαφαίνονται σαφείς τάσεις βελτίωσης αυτής της κατάστασης που σχετίζονται microε τη νοmicroοθεσία

Ιδιαίτερα σηmicroαντική εmicroφανίζεται η παρουσία των γυναικών επιχειρηmicroατιών στο χώρο των

ενοικιαζόmicroενων δωmicroατίων Αυτή η ιδιαίτερη microορφή αυτοαπασχόλησης συνδυάζει αφενός τη microικρού

microεγέθους οικογενειακή επιχείρηση και αφετέρου την παράλληλη απασχόληση στο σπίτι ή στην

αγροτική εκmicroετάλλευση αποτελεί δε ένα τυπικό microοντέλο τουριστικής επιχείρησης στην ύπαιθρο και

ιδιαίτερα στις νησιωτικές περιοχές (Kousis 1989) Το επάγγελmicroα της ξεναγού είναι επίσης ένα

παραδοσιακά lsquoγυναικείοrsquo επάγγελmicroα

Το γενικό συmicroπέρασmicroα που προκύπτει από τις εmicroπειρικές έρευνες είναι ότι η σηmicroαντική

αύξηση των εισοδηmicroάτων των γυναικών που εmicroπλέκονται στην τουριστική αγορά εργασίας δεν έχει

επιφέρει σηmicroαντική βελτίωση των συνθηκών εργασίας αυτών των γυναικών ούτε έχει αλλάξει

δραmicroατικά τις ταυτίσεις τους microε το χώρο του σπιτιού και το νοικοκυριό (Νάζου 2003 Stott 1979

Τσάρτας 1993)

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ METANAΣTEYΣH

Η παράmicroετρος του φύλου στην κατανόηση του microεταναστευτικού φαινοmicroένου ήρθε στην

επιφάνεια την τελευταία δεκαετία ∆ιάφορες διαστάσεις των έmicroφυλων σχέσεων όπως ο

διαχωρισmicroός της εργασίας σε αmicroοιβόmicroενη και microη το θέmicroα της πλήρους ή microερικής απασχόλησης οι

σχέσεις εξουσίας microέσα στην οικογένεια αποτελούν στοιχεία των δοmicroικών δυνάmicroεων που οδηγούν

στην microετανάστευση Μέχρι πρόσφατα οι γυναίκες ήταν απούσες από το σώmicroα των επιστηmicroονικών

εργασιών που αναλύουν τη microετανάστευση εξαιτίας της έmicroφασης στην αντρική microετανάστευση και του

γεγονότος ότι οι γυναίκες εmicroφανίζονταν ως απλές συνοδοί των αντρώνσυζύγων που microετακινούνταν

για οικονοmicroικούς λόγους

Σήmicroερα όπως διαπιστώνουν πολλοί ερευνητές microια microεγάλη microερίδα γυναικών ταξιδεύουν microόνες

σε αναζήτηση καλύτερων συνθηκών εργασίας και αντιmicroετωπίζουν την επαγγελmicroατική ανασφάλεια

και την εκmicroετάλλευση από τους εργοδότες τους (Alipranti Fakiolas 2003 Βεντούρα 1993

Cavounidis 2003 Iossifides 1997 Μουσούρου 1991 Πετρινιώτη 1993 Πετρονώτη 1998

Πουλοπούλου-Εmicroκε 1990 Ρυλmicroόν 1993 Tastsoglou Hadjicostandi 2003 Ψηmicromicroένος 1995) Ένα

20

microεγάλο τmicroήmicroα αυτής της microερίδας των γυναικών εργαζοmicroένων ασχολείται microε την οικιακή εργασία

γεγονός που προσδίδει ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό στις χώρες υποδοχής οικονοmicroικών

microεταναστών στη Νότια Ευρώπη (Βαλέντσια 1995 Κούρτοβικ 1998 Lazaridis 1999 Lazaridis

Wickens 1999 Lazaridis Psimmenos 2000 Λαζαρίδου 1995 Τόπαλη 2001) Οι γυναίκες

microετανάστριες εργάζονται ως ανειδίκευτο δυναmicroικό παρά τις πιστοποιηmicroένες ικανότητές τους ενώ η

απροθυmicroία των εργοδοτών τους να τις ασφαλίσουν έχει αρνητικές συνέπειες στην ανανέωση των

νόmicroιmicroων αδειών παραmicroονής τους στη χώρα Επιπρόσθετα ένα υψηλό ποσοστό των γυναικών

microεταναστριών εισέρχονται στη χώρα διαmicroέσου οργανωmicroένων δικτύων σωmicroατεmicroπορίας και

οδηγούνται στην πορνεία στελεχώνοντας τη σεξουαλική βιοmicroηχανία Οι γυναίκες αυτές αποτελούν

νέες ldquoεξωτικέςrdquo έλξεις και γίνονται αντιληπτές ως εmicroπόρευmicroα microαζικής κατανάλωσης καθώς

προωθούνται και εκπορνεύονται microε τη χρήση βίας και εξαναγκασmicroού Πολλές απ τις εν λόγω

microετανάστριες γυναίκες έζησαν και ζουν στα όρια της φυσικής επιβίωσης και συχνά κάτω από τα

όρια αυτά Επίσης χάρη στο καθεστώς βίας και εξαναγκασmicroού υποχρεώνονται να ικανοποιούν

κάθε είδους απαιτήσεις Οι γυναίκες αυτές έχουν αντιmicroετωπιστεί ως lsquoεγκληmicroατίεςrsquo παρά ως άτοmicroα

microε δικαιώmicroατα και αυτό συmicroβαίνει διότι--σύmicroφωνα microε τους ερευνητές--οι γυναίκες lsquoθυmicroατοπιούνταιrsquo

και τιmicroωρούνται για τη δράση τους ενώ το οργανωmicroένο έγκληmicroα της διακίνησης σωmicroατεmicroπορίας

δεν τιmicroωρείτα Κάτω από τέτοιες συνθήκες η κοινωνική τους ζωή περιορίζεται και εmicroποδίζεται η

κοινωνική τους ενσωmicroάτωση Ωστόσο παρά την ύπαρξη πολλών δυσκολιών που αντιmicroετωπίζουν

τελικά ένα microεγάλος αριθmicroός των γυναικών αυτών κατορθώνει και επιβιώνει οικονοmicroικά και

κοινωνικά (Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 Karakatsanis Swarts 2003 Poulopoulos-Emke

2003 Psimmenos 2000)

Οι προσεγγίσεις των ζητηmicroάτων που συνδέουν τη microετανάστευση microε τη διεθνή σωmicroατεmicroπορία

συmicroπληρώνουν τις λιγοστές microελέτες οι οποίες σχετίζονται microε την πορνεία και τη σεξουαλική

εργασία (Λάζος 2002) Οι περισσότερες έχουν επηρεαστεί κατά κύριο λόγο από τη ριζοσπαστική

φεmicroινιστική άποψη περί σεξουαλικότητας η οποία προσλαmicroβάνει τις γυναίκες ως σεξουαλικά

θύmicroατα από τη στιγmicroή που υφίστανται την αντικειmicroενοποίηση και την εmicroπορευmicroατοποίηση των

σωmicroάτων τους Ελάχιστες έρευνες προσανατολίζονται στην κατεύθυνση περισσότερο

φιλελεύθερων απόψεων σύmicroφωνα microε τις οποίες οι ίδιες οι γυναίκες συνιστούν σεξουαλικά δρώντα

υποκείmicroενα τα οποία διαχειρίζονται και ελέγχουν τις σχέσεις εξουσίας προς όφελός τους

Οι microετανάστριες είναι γυναίκες όλων των ηλικιών φυλών και εθνικοτήτων Μερικές από αυτές

κατέχουν νόmicroιmicroες άδειες παραmicroονής ενώ άλλες παραmicroένουν για microεγάλο χρονικό διάστηmicroα

ακαταχώρητες ως microόνιmicroοι κάτοικοι σε microητρώα εργασίας Από τα επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα

προκύπτει ότι το ελληνικό κράτος πολύ δύσκολα επιτρέπει σrsquo αυτές τις γυναίκες και τις οικογένειές

τους να ζήσουν και να εργαστούν microε αξιοπρέπεια Αποτελούν δε ένα είδος lsquoυπο-προλεταριάτουrsquo

προς εκmicroετάλλευση άσχετα αν απασχολούνται στο καθάρισmicroα του σπιτιού στην φύλαξη παιδιών

και ηλικιωmicroένων ή στην οικοδοmicroή Ο αποκλεισmicroός και η περιθωριοποίηση των microεταναστριών

γυναικών αναπαράγονται σε καθηmicroερινή βάση και microε περίπλοκους τρόπους και σε συmicroβολικό

21

επίπεδο καθώς γίνονται αντιληπτές microέσα από στερεοτυπικούς ρόλους ως laquoπόρνεςraquo ή

laquoυπηρέτριεςraquo

Αν η συmicromicroετοχή των νόmicroιmicroων microεταναστριών στην ελληνική αγορά εργασίας είναι περιορισmicroένη

από την άποψη των πολιτικών νοmicroικών και πολιτειακών τους δικαιωmicroάτων και εξαρτάται από το

χρώmicroα του δέρmicroατός τους ή την καταγωγή τους οι ακαταχώρητες σε microητρώα γυναίκες

microετανάστριες χωρίς άδειες εργασίας είναι πιο τρωτές από όλους τους άλλους εργαζόmicroενους Αυτές

ζουν microια πολύ δύσκολη ζωή η οποία είναι θεσmicroοθετηmicroένη microε όρους πολιτισmicroικού κοινωνικού και

πολιτικού lsquoapartheidrsquo (Μαράτου-Αλιπράντη 1994 Glavanis 1995 Λιάκος 1998)

Είναι σηmicroαντικό να αναφερθεί στο σηmicroείο αυτό ότι οι περισσότεροι από τους κοινωνικούς

επιστήmicroονες επισηmicroαίνουν την αναγκαιότητα να microελετηθούν οι microεταναστάτριες εργαζόmicroενες ως

διαφοροποιηmicroένη και όχι ως οmicroοιογενής κοινωνική κατηγορία ώστε να δοθεί έmicroφαση στις ιδιαίτερες

εργασιακές τους εmicroπειρίες και στις αντιλήψεις τους για το νέο πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο

εντάσσονται microέσω της εργασίας Έτσι θα προκύψει microια ουσιαστική γνώση για τις lsquoάλλεςrsquo γυναίκες

που διεκδικούν χώρο στην αγορά εργασίας και εmicroφανίζονται όλο και συχνότερα να πλαισιώνουν

την οικιακή οmicroάδα συνήθως ως ως έmicromicroισθες οικιακοί βοηθοί

Γενικά σε microια κοινωνία όπως η ελληνική στην οποία οι Ελληνίδες microορφώνονται και

συmicromicroετέχουν στην αγορά εργασίας το αίτηmicroα για microετανάστριες εργαζόmicroενες έχει προβληθεί ως

επιτακτική ανάγκη και έχει συmicroβάλει στην ldquoθηλυκοποίησηrdquo (feminization) της microετανάστευσης στη

χώρα Καθώς όλο και περισσότερες Ελληνίδες αφήνουν το σπίτι και τα οικιακά προκειmicroένουν να

εργαστούν και να συmicromicroετέχουν στη δηmicroόσια ζωή απορρίπτοντας ή αmicroφισβητώντας την έmicroφυλη

φύση των ρόλων τους και την ταύτισή τους microε τον οικιακό χώρο τείνουν να στηρίζονται στις

εργασίες των microεταναστριών που αναλαmicroβάνουν τη φροντίδα σπιτιού των παιδιών και των

ηλικιωmicroένων

ΕΜΜΙΣΘΗ ΟΙΚΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΡΙΕΣ

Η έmicromicroισθη οικιακή εργασία αποτελεί έναν ερευνητικό τοmicroέα που έχει απασχολήσει ελάχιστα

τους κοινωνικούς επιστήmicroονες στην Ελλάδα (Βαλέντσια 1995 Lazaridis 1999 Λαζαρίδου 1995

Τόπαλη 2001) Οι αναφορές πάνω στο θέmicroα είναι αποσπασmicroατικές ενώ στην πλειοψηφία τους

οι έρευνες είναι κοινωνιολογικές Σε θεωρητικό επίπεδο η microελέτη της οικιακής εργασίας

παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω των ιδιαιτεροτήτων που την καθιστούν ιδανικό

περιβάλλον για την παρατήρηση της αλληλοδιαπλοκής φύλου συγγένειας κοινωνικής τάξης και

εθνοτικής ταυτότητας Πρόκειται για εργασία microε έντονη έmicroφυλη διαφοροποίηση (εργασία

γυναικών και εργασιακή σχέση που θεωρείται πως αναπτύσσεται κυρίως ανάmicroεσα σε γυναίκες)

και εργασία που λαmicroβάνει χώρα στον ιδιωτικό χώρο του σπιτιού και συχνά συνδέεται microε τη

φροντίδα των παιδιών και άλλων microελών της οικογένειας Επιπλέον πρόκειται για εργασιακή

σχέση την οποία χαρακτηρίζει έντονη ταξική ανισότητα (εργασία που αναλαmicroβάνουν άτοmicroα microε

22

χαmicroηλό status και έχει χαmicroηλές αποδοχές για τα microεσοαστικά ή microεγαλοαστικά στρωmicroάτων)

Τέλος η οικιαική εργασία επιτελείται συνήθως από οmicroάδες οικονοmicroικών microεταναστών

Στην Ελλάδα η έmicromicroισθη οικιακή εργασία είναι laquoφυλετικοποιηmicroένηraquo αποτελεί δηλαδή

εργασία που προορίζεται για οmicroάδες microε διαφορετική πολιτισmicroική ταυτότητα Ο τύπος εργασίας

που συναρτάται microε την παροχή προσωπικών υπηρεσιών προσελκύει σήmicroερα εργαζόmicroενες

γυναίκες microετανάστριες Πολλές microελέτες πάνω στην οικιακή εργασία επικεντρώνονται σε οmicroάδες

των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo microεταναστών και αφορούν χώρες και πολιτισmicroικά περιβάλλοντα microε

ισχυρές οικονοmicroίες Σε τέτοιες συνθήκες ο ρατσισmicroός αποτελεί στοιχείο έντασης και

επισηmicroαίνεται από οργανώσεις και συνδικάτα οικιακών βοηθών ως ένα από τα βασικά σηmicroεία

πάλης Στην Ελλάδα όπως άλλωστε στο microεγαλύτερο microέρος του δυτικού κόσmicroου η έmicromicroισθη

οικιακή εργασία γίνεται αντιληπτή ως εργασία χωρίς status κίνητρα (για επαγγελmicroατική εξέλιξη)

ασφάλεια και αναγνώριση Η παρουσία οικιακών βοηθών microέσα στην οικιακή οmicroάδα αποτελεί

κοινό τόπο σε σπίτια της Αθηναϊκής microεσαίας τάξης Οι οικιακές βοηθοί προέρχονται από τις

Φιλιππίνες την Πολωνία την Ουκρανία τη Ρωσία ενώ η πλειοψηφία των Αλβανών

microεταναστών εργάζεται σε ελληνικά νοικοκυριά

Το πλαίσιο των διαπολιτισmicroικών συναντήσεων microεταξύ lsquoεντόπιωνrsquo (ελλήνων) και lsquoάλλωνrsquo

(microεταναστριών) το οποίο καθορίζεται από τη ζήτηση και προσφορά έmicromicroισθης οικιακής εργασίας

δηmicroιουργεί τους όρους πρόσληψης των lsquoξένωνrsquo την παγίωση στερεοτύπων και τη διαmicroόρφωση

ενός συνόλου σηmicroασιοδοτήσεων που αφορά τόσο τις microετανάστριες ως laquoοικιακές βοηθούςraquo όσο

και την έννοια της laquoέmicromicroισθης οικιακής εργασίαςraquo αλλά και γενικότερα τις έννοιες της

οικιακότητας της συγγένειας και της εθνικής ταυτότητας

Οι περιπτώσεις των Φιλιππινέζων των Αλβανίδων των Πολωνέζων και γενικότερα των

γυναικών microεταναστριών στην Ελλάδα συνιστούν ένα σηmicroαντικό πεδίο έρευνας των κοινωνικών

επιστηmicroών Οι γυναίκες microετανάστριες αποτελούν ένα microεγάλο αριθmicroητικά κοmicromicroάτι των

microεταναστών που δέχεται τις τελευταίες δύο δεκαετίες η χώρα και οι πρακτικές τους σε διάφορα

πολιτισmicroικά πλαίσια microεταβάλλουν το ελληνικό αστεακό τοπίο (ίδρυση νέων εκκλησιών νέου

τύπου εργασιακή απασχόληση νέου τύπου οικογενειακές σχέσεις) Ιδιαίτερη ερευνητική έmicroφαση

θα microπορούσε να δοθεί επίσης στην βιωmicroατική εmicroπειρία των ΕλλήνωνΕλληνίδων και τις microεταξύ

τους σχέσεις και αναπαραστάσεις της δικής τους ταυτότητας ενόψει της παρουσίας των

laquoάλλωνraquo Ανθρωπολόγοι που έχουν πραγmicroατοποιήσει και τις πιο ενδιαφέρουσες έρευνες

σχετικά microε microετανάστριες γυναίκες οικιακές βοηθούς (Τόπαλη 2001) παρατηρούν ότι οι σχετικά

περιορισmicroένες σε αριθmicroό microελέτες για microεταναστριες οικιακές βοηθούς επικεντρώθηκαν στην

πλειοψηφία τους στην προσέγγιση της οικιακής εργασίας microέσα από το πρίσmicroα των δυτικών

υποκειmicroένων (επιστηmicroόνων και εργοδοτών) και όχι των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo οικιακών βοηθών

Οπότε περισσότερες ερευνητικές εργασίες που θα είχαν ως αντικείmicroενο την έmicromicroισθη οικιακή

εργασία από τη σκοπιά των lsquoάλλωνrsquo γυναικών θα πλούτιζαν πραγmicroατικά την επιστηmicroονική

γνώση σrsquo αυτό τον τοmicroέα Επίσης κατά την εκτίmicroηση ορισmicroένων ερευνητών παραmicroένουν

23

ανοιχτά προς διερεύνηση ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας

όπως αυτή βιώνεται από άλλες πολιτισmicroικές οmicroάδες αλλά και από ελληνίδες οικιακές βοηθούς

Τέλος ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας από τη σκοπιά των

εργοδοτριών που προέρχονται από διαφορετικά κοινωνικά στρώmicroατα αλλά και microε τη

συγκρότηση των στρωmicroάτων αυτών microέσα από την έmicromicroισθη οικιακή εργασία συνιστούν

microελλοντικές ερευνητικές προκλήσεις

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ

Οι κοινωνιολογικές και ανθρωπολογικές θεωρήσεις που συνδέουν τον κατά φύλα καταmicroερισmicroό

εργασίας microε τις νέες τεχνολογίες τονίζουν ότι η διαδικασία ταύτισης των ανδρών microε τις τεχνικές

γνώσεις και επιδεξιότητες ενισχύεται και νοmicroιmicroοποιείται από την ιδεολογία του φύλου που συνδέει

την αρρενωπότητα microε τη microηχανή τη microυϊκή δύναmicroη τη δύσκολη και ldquoβρώmicroικηrdquo δουλειά τη σύνθετη

κατασκευή τη σταθερή παρουσία σrsquo ένα συγκεκριmicroένο χώρο και για ένα συγκεκριmicroένο χρονικό

διάστηmicroα τη συγκέντρωση της προσοχής σrsquo ένα αντικείmicroενο καθώς και την αναλυτική και

ορθολογική σκέψη Οι γυναίκες αντιθέτως προσλαmicroβάνονται ως εύθραυστες η δε θηλυκότητά τους

συνδέεται microε τις αισθήσεις και τα αισθήmicroατα και ταυτίζεται microε τη φύση τη γη και το ανθρώπινο

σώmicroα που παράγουν καρπούς και ανθρώπους (Κανελλόπουλος 1989 Σακέλλης 1989 Στρατηγάκη

1996)

Η microηχανοποίηση της παραγωγής και η εφαρmicroογή της πληροφορικής τεχνολογίας στις

επιχειρήσεις φαίνεται ότι εξυπηρεί τις ανάγκες microιας κοινωνικής κατηγορίας των ανδρών για

ενίσχυση της υπεροχή τους απέναντι στις γυναίκες Με την ανάπτυξη όmicroως της πληροφορικής

διαπιστώθηκε ότι πολλές γυναίκες επιστρέφουν στο σπίτι τους και εργάζονται microε αmicroοιβή εκεί ενώ

άλλες microπορούν να διαλέξουν βολικά και microειωmicroένα ωράρια εργασίας για να ανταποκριθούν

καλύτερα στις δουλειές το σπιτιού και στη φροντίδα παιδιών συζύγων και ηλικιωmicroένων συγγενών

Ωστόσο οι περισσότεροι ερευνητές συmicroφωνούν ότι τέτοιες διευκολύνσεις σηmicroαίνουν αποδοχή ενός

υποβαθmicroισmicroένου περιεχοmicroένου εργασίας και έλλειψη κάθε προοπτικής εξέλιξης τη στιγmicroή που

αντίθετα οι άνδρες καταλαmicroβάνουν θέσεις microε αναβαθmicroισmicroένο περιεχόmicroενο εργασίας το οποίο

δηmicroιούργησε η πληροφορική Από αυτήν την άποψη η τεχνολογία δεν φαίνεται να είναι ουδέτερη

απέναντι στα δύο φύλα microάλιστα υποστηρίζει αντιλήψεις που ισχυροποιούν διακρίσεις σε lsquoγυναικείαrsquo

και lsquoαντρικάrsquo επαγγέλmicroατα διακρίσεις microε πολλαπλές συνέπειες ως προς την πρόσβαση στην

αγορά εργασίας τις ίσες αmicroοιβές και την επαγγελmicroατική εξέλιξη σε ανώτερα κλιmicroάκια (Κοσmicroαράς

1989 Μαρmicroατάκη-Μόλχο 1989 Στρατηγάκη 1987α Στρατηγάκη 1987β Στρατηγάκη 1989α

Στρατηγάκη 1989β Τζεπόγλου 1989)

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΚΕΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

24

Μέσα από την παρουσίαση των συναρτώmicroενων microε το φαινόmicroενο της γυναικείας εργασίας

στην Ελλάδα κεντρικών ζητηmicroάτων--έτσι όπως αυτά προκύπτουν από την επιστηmicroονική τους

διερεύνηση--microπορούν να διαπιστωθούν ορισmicroένες ελλείψεις και microερικά προβλήmicroατα σrsquo ότι

αφορά τους τρόπους προσέγγισης και ερmicroηνείας του όλου θέmicroατος

Καταρχήν στο microεγαλύτερο microέρος αυτών των microελετών κυριαρχεί η έmicroφαση στην ερmicroηνεία

των ποσοτικών στοιχείων της στατιστικής υπηρεσίας γεγονός που δηmicroιουργεί προβλήmicroατα στον

τρόπο αντιmicroετώπισης της κοινωνικής κατηγορίας laquoεργαζόmicroενες γυναίκεςraquo Απουσιάζουν οι

ποιοτικές microέθοδοι ανάλυσης τα υποκείmicroενα και οι βιοϊστορίες τους ο λόγος τους τα

συναισθήmicroατά τους και η συστηmicroατική παρακολούθηση των καθηmicroερινών εργασιακών τους

πρακτικών που συνήθως εξετάζονται κατά τη διάρκεια επιτόπιων ερευνών ανθρωπολογικού

χαρακτήρα Απουσιάζει δηλαδή στις περισσότερες περιπτώσεις η ίδια η σκοπιά των γυναικών

για την εργασιακή τους εmicroπειρία ενώ κυριαρχεί ο λόγος και οι ιδεολογικές τοποθετήσεις των

ερευνητών Απόρροια αυτών των απουσιών αποτελεί το γεγονός ότι στο όνοmicroα της καθιέρωσης

της ισότητας microεταξύ ανδρών και γυναικών διαφαίνεται η τάση θεώρησης των laquoεργαζόmicroενων

γυναικώνraquo ως ενιαία και οmicroοιογενής κατηγορία Οι γυναίκες που εργάζονται όmicroως δεν είναι ίσες

microεταξύ τους ούτε ως προς την κοινωνική προέλευση ούτε ως προς το εκπαιδευτικό lsquoκεφάλαιοrsquo

το οποίο φέρουν ή την οικογενειακή τους κατάσταση Ούτε επίσης έχουν τα ίδια κίνητρα που τις

ωθούν να εργαστούν ή να εγκαταλείψουν τη δουλειά τους Η γυναικεία εργασία συχνά εξετάζεται

ανεξάρτητα από το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο εmicroφανίζεται και

σπάνια συναρτάται microε microια προβληmicroατική για τα κοινωνικά στρώmicroατα στα οποία εντάσσονται οι

εργαζόmicroενες γυναίκες

Ένα άλλο προβληmicroατικό σηmicroείο των ερmicroηνευτικών προσεγγίσεων κοmicroβικό ως προς την

κατανόηση των εννοιών και των αναλυτικών εστιάσεων είναι το θέmicroα των όρων και των

ορισmicroών που χρησιmicroοποιούν οι ερευνητές για να περιγράψουν τις διαφορετικές εργασιακές

εmicroπειρίες των γυναικών Συνήθως χρησιmicroοποιούνται όροι εννοιολογικά αδιευκρίνιστοι όπως για

παράδειγmicroα laquoεργασίαraquo και laquoαπασχόλησηraquo Η χρήση του όρου laquoγυναικεία απασχόλησηraquo ή

laquoεργασίαraquo συνδέεται microε την ιδεολογία της γυναικείας απελευθέρωσης την πολιτισmicroική microορφή

της ελληνικής οικογένειας και την προβληmicroατική για την οικονοmicroική ανάπτυξη της χώρας

Ανάλογα προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται και εξαιτίας της χρήσης γενικευτικών αφαιρετικών

κατηγοριών όπως laquoεργαζόmicroενεςraquo και laquoάνεργεςraquo Τα πράγmicroατα περιπλέκονται ακόmicroη

περισσότερο όταν γίνεται χρήση των ορισmicroών των στατιστικών υπηρεσιών όπως laquomicroισθωτόςraquo

laquoαυτοαπασχολούmicroενοςraquo laquoνοικοκυράraquo laquoεπιχειρηmicroατικήraquo δράση laquoεισόδηmicroαraquo--ορισmicroών

δηλαδή που δεν microπορούν να ανταποκριθούν στο εννοιολογικό περιεχόmicroενο της γυναικείας

εργασίας Από αυτή την άποψη δεν microπορεί να φωτιστεί το ζήτηmicroα της κατασκευής της έmicroφυλης

ταυτότητας microέσα από την εργασιακή εmicroπειρία ούτε microπορούν να αναδειχθούν οι ποικίλες πτυχές

microιας προβληmicroατικής που διαπλέκουν το επάγγελmicroα microε την γυναικεία ταυτότητα την οικογένεια

και το γάmicroο στη σύγχρονη ελληνική πολιτισmicroική πραγmicroατικότητα

25

Τέλος κρίνεται απαραίτητος ο διάλογος στο πλαίσιο εmicroπειρικών ερευνών microεταξύ

επιστηmicroόνων από διαφορετικούς κλάδους των Κοινωνικών Επιστηmicroών προκειmicroένου να

επιτευχθεί microια ολοκληρωmicroένη και σφαιρική προσέγγιση του φαινοmicroένου της γυναικείας εργασίας

στα συνεχώς microεταβαλλόmicroενα πολιτισmicroικά περιβάλλοντα των αστικών και αγροτικών περιοχών

ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αβδελά Ε 1986 lsquoΠοιές δουλειές παίρνουν οι γυναίκεςrsquo ∆ίνη 160-61

Αβδελά Ε 1987α lsquo Η ισότητα στη ∆ηmicroόσια ∆ιοίκηση παλιές πρακτικές microε νεωτερικό microανδύαrsquo

∆ίνη 256-62

Αβδελά Ε 1987β lsquoΜισθωτές Σχέσεις και Φυλετικός Καταmicroερισmicroός της Εργασίας Οι Γυναίκες

∆ηmicroόσιοι Υπάλληλοι στην Ελλάδα στο Πρώτο Μισό του Αιώναrsquo Μνήmicroων τοmicro ΙΙ234-246

Αβδελά Ε 1988α lsquoΗ θέση της ∆ασκάλας Λόγοι και αντίλογοι σrsquo ένα microεσοπολεmicroικό

επαγγελmicroατικό έντυποrsquo ∆ίνη 3 46-53

Αβδελά Ε 1988β lsquoΣτοιχεία για την εργασία των γυναικών στο Μεσοπόλεmicroο Όψεις και Θέσειςrsquo

Στο Βενιζελισmicroός και Αστικός Εκσυγχρονισmicroός Πανεπιστηmicroιακές Εκδόσεις Κρήτης

Αβραmicroίδου Α 2001 Ευέλικτες microορφές απασχόλησης και ανισότητες στον εργασιακό χώρο

Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ

httpwwwKethigr)

Αθανασιάδου Χ Σ Πετροπούλου Γ Μιmicroίκου 2001 Οι συνθήκες της γυναικείας απασχόλησης

στην Ελλάδα1980-2000 Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο

στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 1999 Η οικογένεια στην Αθήνα οικογενειακά πρότυπα και συζυγικές

πρακτικές Αθήνα ΕΚΚΕ

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 2001 Η συmicromicroετοχή των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην

Ελλάδα Μια πρώτη προσέγγιση Εισήγηση στο Συνέδριο Γυναίκες και Επιστήmicroη Τάσεις και

Προοπτικές στην Ευρώπη Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκη 15-16 Μαρτίου

Αυδή- Καλκάνη Ι 1978 Η επαγγελmicroατικά εργαζόmicroενη Γυναίκα Αθήνα Παπαζήσης

Αυδή - Καλκάνη Ι 1989 Φεmicroινισmicroός και εργασίαστην Ελλάδα σήmicroερα Αθήνα Νέοι Καιροί

Βαΐου Ν 1987α lsquo Ελαστικό ωράριο ανελαστικές ανάγκεςrsquo Κάπα 16 25-26

Βαΐου Ν 1987β lsquoΆτυπες εργασιακές σχέσεις ή πώς κατασκευάζεται η ευελιξίαrsquo Κάπα 17 23-

24

Βαϊου Ν Μ Στρατηγάκη 1989 lsquoΗ εργασία των γυναικών Ανάmicroεσα σε δύο κόσmicroουςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4015-23

Βαΐου Ν 1989 lsquoΟ τόπος δουλειάς και το σπίτι Κατά φύλο καταmicroερισmicroοί εργασίας στη

διαδικασία ανάπτυξης της Αθήναςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)81 ndash 90

Βαΐου Ν 1991 lsquoΟ χώρος των γυναικών σrsquo έναν ανδρικό κόσmicroοrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash

48 15 ndash 17

26

Βαΐου Ν Στρατηγάκη Μ Χρονάκη Ζ 1991 lsquoΑmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι Μια γυναικεία

δουλειά και microια ιδεολογίαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45 47-53

Βαΐου Ν Χ Γολέmicroης Λ Λαmicroπριανίδης Κ Χατζηmicroιχάλης Ζ Χρονάκη 1996 Άτυπες microορφές

βιοmicroηχανικής παραγωγής-εργασίας και αστικός χώρος στο ΠΣΠ Αθήνα ΓΓΕΤ

Βαϊου Ν και Κ Χατζηmicroιχάλης 1997 Με τη ραπτοmicroηχανή στην κουζίνα και τους Πολωνούς στους

αγρούς Πόλεις περιφέρειες και άτυπη εργασία Αθήνα Εξάντας

Βλαχούτσικου Χ Α Μπαχαροπούλου- Κούλη 1991 lsquolaquoΝα χαρώ κι εγώ το σπίτι microου και το

κλειδί από τα microέσαraquo Γυναίκες και κατανάλωση σrsquo ένα χωριό της Βοιωτίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45

94-100

Vernier B 2001 H Kοινωνική Γένεση των Aισθηmicroάτων Πρωτότοκοι και Yστερότοκοι στην

Kάρπαθο Aθήνα Αλεξάνδρεια

Βουτυράς Σ 1981 Η Γυναίκα στη Μισθωτή εργασία Αθήνα Παπαζήσης

Βουτυράς Σ 1987 Μητρικός microισθός επαναστατική προοπτική ή οπισθοδρόmicroηση στην ισότητα

των φύλων ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Γαβριήλ Α 1989 lsquoΗ συmicroβολή του Σχολικού Επαγγελmicroατικού Προσανατολισmicroού στην

προετοιmicroασία των γυναικών για επαγγέλmicroατα που έχουν σχέση microε τις νέες τεχνολογίεςrsquo Στο Μ

Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για

τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1985 ∆ικαιώmicroατα και υποχρεώσεις της εργαζόmicroενης γυναίκας στην

microισθωτή εργασία Αθήνα

Γεωργακοπούλου Ν Β 1998 Ευελιξίες της εργασίας amp Γυναικεία απασχόληση στον τραπεζικό

τοmicroέα Πλαίσιο Προσέγγισης Βασικές Τάσεις και Προοπτικές ΙΝΕΟΤΟΕ

Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου Α 1986 lsquoΕργασία και γυναικεία απελευθέρωση ένας ισχυρός

αντίλογος στο στον φεmicroινιστικό συντηρητισmicroόrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 22-24

∆ασκαλάκης ∆ 1995 Η ρύθmicroιση των ευέλικτων microορφών απασχόλησης και οργάνωσης του

χρόνου εργασίας Αθήνα ndash Κοmicroοτηνή εκδ Σάκκουλα

∆έδε Ι 1995 lsquoΕπαγγελmicroατικές προοπτικές για τις γυναίκες στις αγορές της Ε Ε Μεταξύ

αποκλεισmicroού και ανέλιξηςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 86 179-191

∆ήmicroου Α 1989 lsquoΗ microερική απασχόληση Ένα γυναικείο φαινόmicroενο της αγοράς εργασίαςraquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4055 ndash 60

∆ουκάκης Ν Λ 1988 Εργασιακές Σχέσεις Οικονοmicroία και θεσmicroοί Αθήνα Οδυσσέας

∆ουλκέρη Τ 1986 Η συmicromicroετοχή της ελληνίδας στην οικογένεια και στην εργασία

ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

∆ουλκέρη Τ 1994 Ισότητα των φύλων στις εργασιακές σχέσεις Αθήνα Παπαζήσης

Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Η επαγγελmicroατική εξέλιξη των γυναικών στις τράπεζες

Αθήνα ΟΤΟΕ

27

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988α Γυναικεία απασχόληση Σύνοψη πρώτων

αποτελεσmicroάτων Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική

Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988β Η ∆οmicroή της Γυναικείας Απασχόλησης και η

Επαγγελmicroατική ∆ραστηριοποίηση των Γυναικών Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των

Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ηλιού Μ 1988 lsquoΟι γυναίκες πανεπιστηmicroιακοί εξέλιξη της θέσης τους ή στασιmicroότηταrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 70 3-23

Θανοπούλου Μ 1992 Η Γυναικεία Απασχόληση ή Εργασία στην Ελλάδα Κύριες Τάσεις και

Κατευθύνσεις της Μεταπολεmicroικής Βιβλιογραφίας Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη ΙV Αθήνα ΕΚΚΕ

Θανοπούλου Μ Ε Φρονίmicroου Β Τσιλιmicroιγκάκη 1997 Αποφυλακιζόmicroενες γυναίκεςΤο δικαίωmicroα

στην Επαγγελmicroατική επανένταξη ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Θανοπούλου Μ Β Κωτσοβέλου amp Ρ Παπαρούνη 1999 lsquoΗ σχέση επαγγελmicroατικής και

οικογενειακής ζωής των γυναικών διερεύνηση της ελληνικής βιβλιογραφίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 40

91-101

Ιγγλέση Χ 1990 Πρόσωπα Γυναικών Προσωπεία Συνείδησης Αθήνα Οδυσσέας

Ιγγλέση Χ 1996 Γυναικείες σπουδές και ταυτότητες φύλου Ένα παράδειγmicroα από τη σκοπιά της

ψυχολογίας Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Ιωακείmicroογλου Η Ο Καmicroινιώτη Α Κωστάκη Θ Σκοπελίτου 1998 lsquoΕκπαίδευση Φύλο και

Τρόπος Ένταξης στην Αγορά Εργασίας της Ελλάδαςrsquo Στο Ανεργία Εργασία Εκπαίδευση-Κατάρτιση

στην Ελλάδα και στην Γαλλία Πρακτικά Ελληνογαλλικού Συνεδρίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Καβουνίδη Τ 1982 lsquoΚαπιταλιστική ανάπτυξη και απασχόληση των γυναικών στη microεταποίηση

στην Ελλάδαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 14 53-63

Καβουνίδη Τ 1989 lsquo Ο έλεγχος της εργασίας της γυναίκαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4071-80

Καβουνίδη Τ 1990 Οι νέες γυναίκες και η επαγγελmicroατική εκπαίδευση και κατάρτιση Έκθεση

Έρευνας Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

Καβουνίδη Τ 1996 Οικογένεια και εργασία στην Αθήνα Σάκκουλας

Κανελλόπουλος Κ 1989 lsquoΝέα τεχνολογία Εκπαίδευση των γυναικών και η θέση τους στην

αγορά εργασίαςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Καραmicroεσίνη Μ 1998 lsquoΓυναίκες και απασχόληση στην Ελλάδα Τάσεις και ∆ιεθνείς Συγκρίσειςrsquo

Στο Ξ Πετρινιώτη και Γ Κουκουλές (επιmicro) Επετηρίδα εργασίας 1998 Αθήνα πανεπιστηmicroιακές

εκδόσεις Παντείου

Καραmicroεσίνη Μ amp Η Ιωακείmicroογλου 2003 Προσδιοριστικοί παράγοντες του microισθολογικού

χάσmicroατος microεταξύ ανδρών και γυναικών Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας σε

συνεργασία microε το Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

28

(δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Καραντινός ∆ 1987 lsquoΕργατικό δυναmicroικό απασχολούmicroενοι και άνεργοι microια διερεύνηση από

στατιστικά στοιχείαrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 66 121-143

Καραντινός ∆ 1988 lsquoΑνοιχτή ανεργία και αστικές αγορές εργασίας (1974-1985) Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 70 50-115

Καραντινός Τ 1989 lsquoΗ ανεργία των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Καραντινός ∆ ∆ Ζιώmicroας Μ Κετσετζοπούλου Α Μουρίκη 1997 Ευέλικτη απασχόληση και

ελαστικοποίηση του χρόνου εργασίας τάσεις εξελίξεις προοπτικές Αθήνα Εθνικό Ινστιτούτο

Εργασίας

Κασιmicroάτη Κ 1980 Τάσεις κινητικότητας εργασίας στην ελληνική βιοmicroηχανία Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1982 Η Γυναίκα στην Απασχόληση Φάκελος Ισότητας Αθήνα Οδυσσέας

Κασιmicroάτη Κ 1988 lsquoΕκπαίδευση Επαγγελmicroατική Εξειδίκευση και Αmicroοιβές Γυναικώνrsquo Ο Αγώνας

της Γυναίκας 37 21-22

Κασιmicroάτη Κ Ε Αλλισον 1989 Η Μορφολογία της ∆εύτερης Απασχόλησης Έρευνα για τα

κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Μελέτη ΙΙ ΑθήναΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1991 Επιλογή Επαγγέλmicroατος Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη Ι Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1998 Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Αθήνα ΕΚΚΕ

Κετσετζοπούλου Μ 2002 lsquoΓυναικεία Απασχόλησηrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ

Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο

Κοινωνικής Πολιτικής

Κετσετζοπούλου Μ Χ Συmicroεωνίδη 2002 lsquoΙσότητα των Φύλων Η Θέση της Γυναίκας στο

∆ηmicroόσιο και Ιδιωτικό Χώροrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό

Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής

Κοσmicroαράς Γ 1989 lsquoΗ θέση των γυναικών στην τυπογραφία microετά την εισαγωγή της

φωτοστοιχειοθεσίας Η κατάσταση στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro)

Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Κουκουλή-Σπηλιωτοπούλου Σ 1988 lsquoΗ κοινοτική αρχή της ισότητας αmicroοιβών και το ελληνικό

δίκαιοrsquo Ελληνική ∆ικαιοσύνη 29 1092-1128

Κουκούλη-Σπηλιοτοπούλου Σ 1998 lsquoΙσότητα των φύλων στην απασχόληση και την κοινωνική

ασφάλισηrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις

Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Κραβαρίτου Γ 1989 lsquoΟι γυναίκες στη Μεταmicroοντέρνα κοινωνία φτωχότερες ή πλουσιότερεςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 40 25 ndash 30

Κραβαρίτου Γ 1992 Εργασία και δικαιώmicroατα της γυναίκας Θεσσαλονίκη Σάκκουλα

29

Κραβαρίτου Γ 1996 Φύλο και ∆ίκαιο Αθήνα Παπαζήσης

Λαmicroπριανίδης Λ Γ Ανδριάς Στ Καραγιάννης Π Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995 Ένδυση Ξάνθη-

∆ράmicroα- Καβάλα Θεσσαλονίκη Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας

Λυmicroπεράκη Α 1991 Ευέλικτη εξιδίκευση Κρίση και αναδιάρθρωση στη microικρή βιοmicroηχανία

Αθήνα Gutenberg

Λυmicroπεράκη Α Α Μουρίκη 1996 Η Αθόρυβη Επανάσταση Νέες Μορφές Οργάνωσης της

Παραγωγής και της Εργασίας Αθήνα Gutenberg

Μαγγανάρα Ι 1988 lsquoΘέση και συνθήκες εργασίας των γυναικών εκλεγmicroένων αντιπροσώπων

στο τοπικό και περιφερειακό επίπεδο στην Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 8-11

Μαγγανάρα Ι 1998 lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεωνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Μαρmicroατάκη-Μόλχο Μ 1989 lsquoΗ γυναικεία απασχόληση στον τοmicroέα της microηχανογράφησης στην

Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα

Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Μουρίκη Α 1991α Ευέλικτες microορφές απασχόλησης ευλογία ή ανάθεmicroαrsquo Τόπος Επιθεώρηση

αστικών και περιφερειακών microελετών(3) 97 ndash 117

Μουρίκη Α 1991β lsquoΟι νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης και οι προοπτικές τους στην

ενοποιηmicroένη Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-4818ndash21

Μουσούρου Λ Μ 1985 Γυναικεία Απασχόληση και Οικογένεια Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1993 Γυναίκα και Απασχόληση ∆έκα ζητήmicroατα Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1996 lsquoΟι ανάγκες της οικογένειας και η απασχόληση σήmicroεραrsquo Στο

Οικογένεια και Εργασία Νέες Τάσεις στην Απασχόληση Αθήνα Ιδρυmicroα Μελετών Λαmicroπράκη amp

Εκαπιδευτήρια Κωστεά-Γείτονα

Μπακαλάκη Α 1988 lsquoΚοmicromicroωτική ένα laquoγυναικείοraquo επάγγελmicroαrsquo ∆ίνη 198-103

Μπακόπουλος Α 1986 Η ισότητα αmicroοιβών στι Κοινοτικό ∆ίκαιο Η ισότητα ανδρών και

γυναικών στην απασχόληση και την κοινωνική ασφάλιση κατά το κοινοτικό και ελληνικό δίκαιο

Συνέδριο Πανεπιστηmicroίου Αθηνών και ΕΟΚ Αθήνα Σάκκουλας

Νικολαΐδου Μ 1975 ∆ουλειά και Χειραφέτηση Η Γυναίκα στην Ελλάδα Αθήνα Καστανιώτης

Ντούλια Θ Κ ∆όλγυρα 1997 lsquoΟι οικονοmicroικές εξελίξεις και η εργασία των γυναικώνrsquo Στο

Οδηγός προώθησης των ίσων ευκαιριών microε Έmicroφαση στην απασχόληση των γυναικών Αθήνα

Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων ndash Γενική Γραmicromicroατεία Λαϊκής Επιmicroόρφωσης

Παναγιωτόπουλος Ν 1998 lsquoΣηmicroειώσεις για την απασχόληση των γυναικών και τον χρόνο

απασχόλησηςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (66)112 ndash 118

Πανταζή-Τζίφα Κ 1985 Η θέση της γυναίκας στην Ελλάδα Αθήνα Λιβάνης

Παπαγαρουφάλη-Ιακώβου Ε 1989 lsquoΦεmicroινισmicroός και εργασία ∆ιέξοδοι και αδιέξοδαrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα 4091-10

30

Παπαγιαννάκη Μ 1986 lsquoΆγνοια νόmicroου δεν δικαιολογείταιrsquo ∆ίνη 1 63-69

Παπαδηmicroητρίου Β 1988 lsquoΑναζήτηση τρόπων για τον σωστό καταmicroερισmicroό των οικογενειακών

και επαγγελmicroατικών υποχρεώσεωνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 33 28-30

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998α lsquoΗ επαγγελmicroατική διάρθρωση της απασχόλησης στην

περιφέρεια Αττικής 1988-1995rsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα

Ιδρυmicroα Σάκη Καράγεωργα

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998β lsquoΗ διάρκεια της ανεργίας στην περιφέρεια της Αττικής

1998-1995rsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 96-97 83-110

Παπαζήση Θ 1999 lsquoΜητρότητα και καρριέρα άτυχος γάmicroος από τρελλό έρωταrsquo Στο Το Φύλο

των ∆ικαιωmicroάτων Εξουσία Γυναίκες και Ιδιότητα του Πολίτη Ευρωπαϊκό Συνέδριο 9-10

Φεβρουαρίου 1996 Πρακτικά Αθήνα Νεφέλη

Παυλίδου Ε 1989 lsquoΓυναίκα και εργασία Οικονοmicroικές προσεγγίσεις των διακρίσεων στην

αγορά εργασίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40) 39-46

Πελαγίδης Θ 1995 lsquoΗ σκοτεινή πλευρά της εργασιακής ευελιξίας Έρευνα Πεδίου στην

ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκηςrsquo Τόπος (9) 95 ndash 119

Πετmicroεζίδου- Τσουλουβή Μ 1986 lsquoΠροβλήmicroατα ορισmicroού των κοινωνικών τάξεων εργασιακή

διαδικασία επαγγελmicroατικές κατηγορίες και νέα microεσαία στρώmicroαταrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 26 33-42

Πετράκη-Κώττη Α 1985 Όι διαφορές στις αmicroοιβές αντρών-γυναικώνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας

27 8-10

Πετράκη-Κώττη Α 1998 lsquoΗ θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα και οι

διαφορές στις αmicroοιβές των δύο φύλωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και

Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Πετρινιώτη Ξ 1989α lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό και η περίπτωση της

Ελλάδαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 105-140

Πετρινιώτη Ξ 1989β lsquoΠροβληmicroατισmicroοί γύρω από τη microέτρηση και την αποτίmicroηση της ολικής

εργασίας των γυναικώνrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)47-54

Πετρινιώτη Ξ 1989γ lsquoΗ απασχόληση των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Πετρινιώτη Ξ 1991 lsquoΟι εξελίξεις στην οικονοmicroία και η οργάνωση της εργασίας Νέες

προκλήσεις για τις γυναίκεςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-48 11-12

Πετρινιώτη Ξ 1998 Η δόmicroηση των εσωτερικών αγορών εργασίας φύλο τεχνολογία

ανταγωνισmicroός Η περίπτωση των τραπεζών Αθήνα Παπαζήση

Πετρονώτη Μ 1995α ∆ίκτυα Κοινωνικών σχέσεων Όψεις και Αλληλεπιδράσεις microε τη

∆ιδικασία Επαγγελmicroατικής Κινητικότητας ΑθήναΕΚΚΕ

Πετρονώτη Μ 1995β lsquoΣύγχρονες Ελληνίδες Επιχειρηmicroατίες Ανθρωπολογική Ανάγνωση των

Στρατηγικών τους στη Σφαίρα Εργασίαςrsquo Εθνολογία 4 67-92

31

Πιζάνιας Π 1993 Οι φτωχοί των πόλεων Αθήνα Θεmicroέλιο

Πιζάνιας Π 1995 lsquoΚοινωνική οργάνωση της εργασίας και άτυπες δραστηριότητεςrsquo Πρακτικά

Ευρωπαϊκού Σεmicroιναρίου laquoΜορφές Άτυπης Απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωσηraquo Αθήνα Praxis

Σακέλλης Γ 1989 lsquo Νέες τεχνολογίες καταmicroερισmicroός της εργασίας και η κατα φύλο κατάτmicroηση

της εργατικής δύναmicroηςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Σακέλλης Γ 1993 Πληθυσmicroός και εργατικό δυναmicroικό στην Ελλάδα Μορφολογία και

διαχρονικές εξελίξεις Αθήνα Γαβριηλίδης

Σαπουντζάκη Π 1991 lsquoΜεταποιητική δραστηριότητα και αστικός χώρος Μια εmicroπειρική έρευνα

στο κέντρο της Αθήν αςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4561-69

Σεβαστίδης Χ 1999 lsquoΗ microερική απασχόλησηrsquo Επιθεώρησης Εργατικού ∆ικαίου 58145-163

Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου ∆ 1998 lsquoΕπαγγελmicroατική κατάρτιση των γυναικώνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Σινόπουλος Π Α 1986 lsquoΟ επαγγελmicroατικός χρόνος της γυναίκας και η κοινωνική ποινή τηςrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 212-230

Στρατηγάκη Μ 1987α lsquolaquoΓυναικείαraquo Επαγγέλmicroατα αντιmicroέτωπες microε το πληκτρολόγιοrsquo Κάπα 8

28

Στρατηγάκη Μ 1987β lsquoΠληροφορική και επαγγέλmicroατα microε laquoφύλοraquorsquo Κάπα12 31-33

Στρατηγάκη Μ 1989α lsquoΤεχνολογικές εξελίξεις και ειδικότητες microε laquoφύλοraquorsquo Σύγχρονα Θέmicroατα

(40) 31-38

Στρατηγάκη Μ 1989β lsquoΗ θέση των γυναικών στις τράπεζες microετά την εισαγωγή της

πληροφορικής Μια πρώτη προσέγγισηrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες

Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Στρατηγάκη Μ 1991 lsquoΤεχνολογική αλλαγή και οργάνωση της εργασίας Νέες laquoγυναικείεςraquo

θέσεις εργασίαςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash 4813 ndash 14

Στρατηγάκη Μ 1996 Φύλο Εργασία Τεχνολογία Αθήνα Ο Πολίτης

Στρατούλης ∆ 1987 lsquoΝέα φαινόmicroενα και τάσεις στις microορφές εκmicroετάλλευσης της εργατικής

τάξης στη χώρα microαςrsquo Επιστηmicroονική Σκέψη (35)9 ndash 20

Συmicroεωνίδου Χ 1986 lsquoΓονιmicroότητα και απασχόληση γυναικών Μια πρώτη προσέγγιση του

θέmicroατος για την περιφέρεια Πρωτεύουσαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 188-200

Συmicroεωνίδου Χ 1989α lsquoΗ σύγκρουση των ρόλων της microητρότητας και της γυναικείας

απασχόλησηrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 141-153

Συmicroεωνίδου Χ 1989β lsquoΓεγονότα του κύκλου ζωής και γυναικεία απασχόλησηrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα (40)61-70

Συmicroεωνίδου Χ 1990 Απασχόληση και γονιmicroότητα των γυναικών στην περιοχή της

Πρωτεύουσας Αθήνα ΕΚΚΕ

32

Συmicroεωνίδου Χ Μ Μαγδαληνός 1993 lsquoΗ αλληλεξάρτηση microεταξύ γυναικείας απασχόλησης και

γονιmicroότηταςrsquo Στο Η Κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα σήmicroερα Πρακτικά Συνεδρίου που οργανώθηκε

από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών Αθήνα ΕΚΚΕ

Συmicroεωνίδου Χ 1994 lsquoΗ laquoασυmicroβατότηταraquo της οικογενειακής και επαγγελmicroατικής ζωής των

γυναικώνrsquo ∆ίνη 7113-130

Συmicroεωνίδου Χ 1998 lsquoΜορφές έmicromicroεσου κοινωνικού αποκλεισmicroού Απασχόληση και ανεργία

των Γυναικών στη Ελλάδαrsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα Ίδρυmicroα

Σάκη Καράγιωργα

Τεπέρογλου Α Λ Μαράτου-Αλιπράντη Μ Κετσετζοπούλου 2001 Μελέτη για την ενίσχυση

της συmicromicroετοχής των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην Ελλάδα Αθήνα ΕΚΚΕ- Γενική

Γραmicromicroατεία Έρευνας και Τεχνολογίας

Τζεπόγλου Σ 1989 lsquoΕκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες (πληροφορική-ηλεκτρονική) Η

συmicromicroετοχή των γυναικώνrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Τσουκαλάς Κ 1985 lsquoΕργασία και εργαζόmicroενοι στην πρωτεύουσα αδιαφάνεια ερωτήmicroατα

υποθέσειςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 60 3-71

Υπουργείο Εργασίας- Τmicroήmicroα Ισότητας 1985 Τα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώmicroατα της

γυναίκας Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Υπουργείο Προεδρίας-Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1995 Η κατάσταση των γυναικών στην

Ελλάδα κατά την δεκαετία 1984-1994 Εθνική Έκθεση της Ελλάδα για το 4ο Παγκόσmicroιο Συνέδριο του

ΟΗΕ για τις Γυναίκες Πεκίνο Σεπτέmicroβριος 1995 Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Φράγκος ∆ 1990 Ο οικονοmicroικά ενεργός πληθυσmicroός της Ελλάδας Αθήνα ΕΚΚΕ

Χλέτσος Μ 1988 lsquoΟι Γυναίκες και η αγορά εργασίαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών

68128-138

Χρονάκη Ζ 1986 lsquoΓυναίκα και εργασία στην Ελλάδαrsquo Αρχαιολογία 21 63-66

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Dubish J 1986 lsquoCulture Enters through the Kitchen Women Food and Social Boundaries in

Rural Greecersquo Στο J Dubish (επιmicro) Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton

University Press

du Boulay J 1974 Portrait of a Greek Mountain Village Oxford Clarendon Press

du Boulay J 1983 The Meaning of Dowry Changing Values in Rural Greece Journal of

Modern Greek Studies 1 243-270

Friedl E 1962 Vasilika A Village in Modern Greece New York Holt Rinehart and Winston

Friedl E 1986 lsquoThe Position of Women Appearance and Realityrsquo Στο J Dubish (επιmicro)

Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton University Press

Ηirschon R 1981 lsquoEssential Objects and the Sacred Interior and Exterior Space

33

in an Urban Greek Localityrsquo Στο S Ardener (επιmicro) Women and Space Ground Rules and

Social Maps Λονδίνο Croom Helm

Kanellopoulos C 1982 lsquoMale-female pay defferentials in Greecersquo Greek Economic Review 4

(2) 222-241

Karamessini M 2002 lsquoThe Gender Pay Gap in Greecersquo European Commission Expert Group

on Gender and Employment httpwwwumistacukmanagement ewerceggeegge-publications

Karantinos D 1998 lsquoFlexible employment and employment insertion in Greecersquo National

Center for Social Research Working Paper 2 9 ndash 27

Kyriazis N 1999 lsquoWomenrsquos Flexible Work and Family Responsibilities in Greecersquo Στο

Gender Inequalities in Southern Europe South European Society amp Politics Special Issue 4 2 35-

53

Lambiri-Dimaki J 1983 lsquoGreece in the 1980rsquos changing evaluation of the roles of men and

womenrsquo Στο Social Stratification in Greece (1962-1982) (συλλογικό) Athens Sakkoulas

Μiliori P 1993 lsquoWomen in Business and Managementrsquo Στο Μ J Davidson amp C L Cooper

(επιmicro) Εuropean Women in Business and Management University of Manchester Institute of

Science and Technology PCP

Moussourou L S Spiliotopoulos 1984 lsquoWomen at Work in Greece The Sociological and

Legal Perspectivesrsquo Στο M J Davidson amp C L Cooper (επιmicro) Women at Work LondonWiley amp

Sons

Ntermanakis N P Petroglou N Sereti M Zervou 2002 Towards a Closing of the Gender

Pay Gap Country Report Greece Research Centre for Gender Equality (KETHI) Greece

Papataxiarchis E 1995 lsquoMale Mobility and Matrifocality in the Aegean Basinrsquo Στο S

Damianakos M E Handman J Pitt-Rivers G Ravis-Giordani (επιmicro) Brothers and Others Essays

in Honour of John Peristiany Αθήνα ΕΚΚΕ

Psacharopoulos G 1983 lsquoSex discrimination in the Greek Labour Marketrsquo Journal of Modern

Greek Studies 12

Salamon S D amp Stanton JB 1986 lsquoIntroducing the Nikokyra Ideality and Reality in Social

Processrsquo Στο J Dubisch (επιmicro) Gender amp Power in Rural Greece Princeton Princeton University

Press

Sinopoulos P A 1988 lsquoThe Social Penalty of working woman and its measurementrsquo

International Journal of Sociology of the Family 18 21-32

Symeonidou-Alatopoulou H 1980 lsquoFemale labour force participation in Greecersquo Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 38 104-120

Symeonidou X 1997 lsquoFull time and part ndash time employment of women in Greece trends and

relationships with life ndashcycle eventsrsquo Στο P Blossfeld amp C Hakim (επιmicro) Between Equalization

and Marginalization Women working part ndash time in Europe and the United States of America

Οξφόρδη Oxford University Press

34

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek Women and Tourism Womenrsquos Cooperatives as an

Alternative Form of Organizationrsquo Στο N Redclift amp Th Sinclair (επιmicro) Working Women

International Perspectives on Labour and Gender Ideology ΛονδίνοRoutledge

Cavounidis J 1983 lsquoCapitalist Development and Women΄s Work in Greecersquo Journal of Modern

Greek Studies vol1 2 321-338

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας (ΓΓΙ) 2000 Νέες πολιτικές ανάπτυξης και προώθησης των

Γυναικείων Συναιτερισmicroών (Πρακτικά Πανελλαδικής Συνάντησης Γυναικείων Συνεταιρισmicroών) Αθήνα

ΑΤΕ

Γιδαράκου Ι 1996 lsquoΕργασιακές Σχέσεις στην Οικογενειακή Εκmicroετάλλευση Θέση και

προοπτικές της γυναικείας παρουσίαςrsquo Στο Κράτος και αγροτικός χώρος Πρακτικά 3ου Πανελληνίου

Συνεδρίου Αγροτικής Οικονοmicroίας Aθήνα Παπαζήσης

Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΑγροτικοί συνεταιρισmicroοί παράγοντες τοπικής ανάπτυξης του ελληνικού

αγροτικού χώρουrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη

Γιδαράκου Ι 1999 lsquoΕνδογενής ανάπτυξη της υπαίθρου και γυναικεία απασχόλησηrsquo Στο Χ

Κασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) Ύπαιθρος Χώρα Η ελληνική αγροτική κοινωνία στο τέλος του

Εικοστού αιώνα Αθήνα Πλέθρο

∆αmicroιανός ∆ Χ Κασίmicroης Α Μωυσίδης Μ Ντεmicroούζης 1994 Η πολυαπασχόληση στον

αγροτικό τοmicroέα και η αναπτυξιακή πολιτική στην Ελλάδα Αθήνα Ίδρυmicroα Μεσογειακών Μελετών

Giagou D C Apostolopoulos 1996 lsquoRural Women and the Development of the Agrοtourist

Cooperatives in Greece The Case of Petra Lesvosrsquo Journal of Rural Cooperation 24 (2) 143-155

Gidarakou I 1990 lsquoPart -time Farming and Farm Reproduction The case of two Communities

in Central Greecersquo Sociologia Ruralis XXX (34) 292-304

Gourdomichalis A 1991 lsquoWomen and the Reproduction of Family Farms Change and

Continuity in the Region of Thessaly Greecersquo Journal of Rural Studies vol 7 12 57-62

Ιακωβίδου Ο 1992 lsquoΟ ρόλος των γυναικείων συνεταιρισmicroών στην προώθηση του

Αγροτουρισmicroού στην Ελλάδαrsquo Συνεταιριστική Πορεία 27137-145

Ιακωβίδου Ο 2000 lsquoΑγροτοτουρισmicroός το Μικρό Όmicroορφο και Θηλυκό Πρόσωπο στον

Τουρισmicroόrsquo Στο Π Τσάρτας (επιmicro) Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστηmicroονικές προσεγγίσεις Αθήνα

Εξάντας

Kalantaridis Ch L Labrianidis 1999 lsquoFamily Production and the Global Market Rural

Industrial Growth in Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 39 2 146-164

Καφφέ- Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΠολυδραστηριότητα αγροτισσών νέοι ρόλοι τους στην ύπαιθρο-

νέες αναγκαιότητεςrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

35

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη Ζήτη

Κοβάνη Ε 1987 Εmicroπειρικές microελέτες στην αγροτική Ελλάδα ΑθήναΕΚΚΕ

Μωυσίδης Α 1986 Η Αγροτική Κοινωνία στη Σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα Ιδρυmicroα Μεσογειακών

Μελετών

Παπαγαρουφάλη Ε 1986 Η Ελληνίδα Αγρότισσα και Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Αθήνα Κέντρο

Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου (1985-1986)

Παπαδάκη-Κλαυδιανού Α Ε Γιασεmicroή 1991 lsquoΕκπαιδευτικές Ανάγκες και Επιmicroόρφωση των

Μελών του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισmicroού Νοτιοχώρων Χίου Μια επιτόπια Έρευναrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 833-31

Παπαδόπουλος Γ Χ Κασίmicroης 2000 Μελέτη Ισότητας Ευκαιριών Ανδρών-Γυναικών και

Αγροτική Ανάπτυξη Αθήνα ΕΚΚΕΙνστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας

ΠΑΣΕΓΕΣ 2000 Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Ελλάδας (Αστικοί και Αγροτικοί) οδηγός Αθήνα

Petronoti M 1981 lsquoThe economic autonomy of rural womenrsquo The Greek Review of social

Research A19816-18

Σαφιλίου Κ 2002 lsquoΟ αποκλεισmicroός των ελληνίδων από το γεωργικό επάγγελmicroα αρχίζει από την

οικογένειαrsquo Στο Λ Μαράτου ndash Αλιmicroπράντη (επιmicro) Οικογένειες και κράτος Πρόνοιας στην Ευρώπη

AθήναΕΚΚΕ Gutenberg

Stratigaki M 1988 lsquoAgricultural Modernization and Gender Division of Labour The case of

Heraklion Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 28 4 248-262

Τσάρτας Π Μ Θανοπούλου 1994 Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισmicroοί στην Ελλάδα

Μελέτη αποτίmicroησης της λειτουργίας τους Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

(ΚΕΓΜΕ)

Zακοπούλου E 1999 lsquoΠολυαπασχολούmicroενοι και Γεωργία προς microια νέα ανίχνευση ενός

πολυδιάστατου φαινοmicroένουrsquo Στο X Kασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) H Eλληνική Αγροτική Kοινωνία

στο τέλος του 20ού αιώνα Αθήνα EKKE- Πλέθρον

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 lsquoΕξαναγκαστική πορνεία microεταναστριών και προσφύγων

Γυναικώνrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός Κοινωνικό

Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη Συνάντηση

Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Alipranti L R Fakiolas 2003 lsquoThe lonely path of Migrant Women in Greecersquo Eπιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 165-188

Βαλέντσια Ν 1995 lsquoΗ κατάσταση των Φιλιππινέζων γυναικών στην Ελλάδα Μιαγυναίκα από

τις Φιλιππίνες αφηγείταιrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός

Ρατσισmicroός Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα

∆ιήmicroερη Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

36

Βεντούρα Λ 1993 lsquoΜετανάστευση γυναικών γέννηση και εξέλιξη του επιστηmicroονικού

διαφέροντοςrsquo ∆ίνη 6 230-240

Cavounidis J 2003 lsquoGenderd patterns of Migration to Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών 110 Α 221-238

Glavanis P 1995 lsquoΟι laquoΝέοι Είλωτεςraquo στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η laquoΜουσουλmicroανική Φωνήraquo ως

απάντηση σε τύπο και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισmicroούrsquo Στο Ι Ψηmicromicroένος (επιmicro) Μετανάστευση

από τα Βαλκάνια Κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

Iossifides Th 1997 lsquoImmigrants in the Athens Labour Market A Comparative Study of

Albanians Egyptians and Filipinosrsquo Στο R King και R Black (επιmicro) Southern Europe and the New

Immigrations Brighton Sussex Academic Press

Karakatsanis N M J Swarts 2003 lsquoMigrant Women Domestic Work and the Sex Trade in

Greece ndash A snapshot of Migrant policy in the Makingrsquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α

239-270

Κούρτοβικ Ι 1998 lsquoΕργασία Μεταναστριών και Προσφύγωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro)

Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Lazaridis G 1999 lsquoThe Helots of the New Millenium Ethnic- Greek Albanians and laquoOtherraquo

Albanians in Greecersquo Στο F Anthias and G Lazaridis (επιmicro) Ιnto the Margins Migration and

Exclusion in Southern Europe Aldershot Ashgate

Lazaridis G E Wickens 1999 lsquolaquoUsraquo and the laquoOtherraquo Ethnic Minorities in Greecersquo Annals of

Tourism Research 26632- 655

Lazaridis G I Psimmenos 2000 lsquoMigrant Flows from Albania to Greece Economic Social

and Spacial Exclusionrsquo Στο R King G Lazaridis Ch Tsardanidis (επιmicro) Eldorado or Fortress

Migration in Southern Europe New York St Martinrsquos Press

Λαζαρίδου Γ 1995 lsquoΜετανάστριες στην Ελλάδα- Οικιακές βοηθοί από Φιλιππίνες και Αλβανία-

Μία επιτόπια microελέτηrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός

Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη

Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Λάζος Γ 2002 Πορνεία και ∆ιεθνική Σωmicroατεmicroπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόmicroοι Α και Β

Αθήνα Καστανιώτης

Λιάκος Α 1998 lsquoΑντινοmicroίες στην Ανάλυση του Ρατσισmicroούrsquo Στο Έξι Κείmicroενα για το Ρατσισmicroό

Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισmicroού Αθήνα Παρασκήνιο

Μαράτου-Αλιπράντη Λ 1994 Ξένο εργατικό δυναmicroικό Τάσεις και το πρόβληmicroα της Κοινοτικής

Ενσωmicroάτωσης ∆ιαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισmicroού στην Ελλάδα Τόmicroος ΙΙ Αθήνα ΕΚΚΕ

Μουσούρου Λ Μ 1991 Μετανάστευση και microεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την

Ευρώπη Αθήνα Gutenberg

Πετρινιώτη Ξ 1993 Η microετανάστευση προς την Ελλάδα Αθήνα Οδυσσέας

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 13: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

13

ένα microεγάλο microισθολογικό χάσmicroα ανάmicroεσα στην αντρική και την γυναικεία εργασία (Kanellopoulos

1982 Karamessini 2002 Καραmicroεσίνη Ιωακείmicroογλου 2003 Κασιmicroάτη 1988 Κουκουλή-

Σπηλιωτοπούλου 1988 Ntermanakis Petroglou Sereti Zervou 2002 Πετράκη-Κώττη 1998) Το

γεγονός αυτό θεωρείται αποτέλεσmicroα τόσο των εργοδοτικών πρακτικών όσο και των συλλογικών

διαπραmicroατεύσεων που καθορίζουν τους βασικούς microισθούς στα επαγγέλmicroατα και τους κλάδους

Αποδίδεται επίσης ιστορικά στις κοινωνικές αντιλήψεις περί κατώτερης αξίας της γυναικείας

εργασίας σε σχέση microε την ανδρική καθώς και στη microικρή συνδικαλιστική δύναmicroη των εργαζόmicroενων

στα επαγγέλmicroατα και τους κλάδους όπου επικρατούν οι γυναίκες Ένας ακόmicroη προσδιοριστικός

παράγοντας του χάσmicroατος αmicroοιβών microεταξύ των φύλων είναι οι διαφορές φύλου στην εργασιακή

εmicroπειρία και την προϋπηρεσία στην δουλειά Αυτό δεν οφείλεται microόνο στο γεγονός ότι το γυναικείο

εργατικό δυναmicroικό είναι πιο νεανικό από το ανδρικό αλλά συνδέεται και microε τις διακοπές στη

σταδιοδροmicroία των γυναικών Συνεπώς το κλείσιmicroο της ψαλίδας των αmicroοιβών microεταξύ των φύλων

προϋποθέτει την διευκόλυνση των γυναικών ώστε να microη διακόπτουν την επαγγελmicroατική τους

δραστηριότητα και να επανεντάσσονται στην αγορά εργασίας χωρίς υποβάθmicroιση του microισθού και

των όρων απασχόλησής τους Απαιτεί ακόmicroη τη βελτίωση των προοπτικών προαγωγής και

επαγγελmicroατικής τους εξέλιξης

Ένα επιχείρηmicroα βάσει του οποίου διαρθρώνεται η προβληmicroατική περί microισθολογικού χάσmicroατος

είναι ότι οι γυναίκες έχουν microικρότερη ισχύ από τους άνδρες σε επίπεδο ατοmicroικής διαπραγmicroάτευσης

των microισθών Μεγαλύτερα περιθώρια για άmicroεσες διακρίσεις στις αmicroοιβές υπάρχουν στις microικρές απrsquo

ότι στις microεγάλες επιχειρήσεις διότι η διάρθρωση των microισθών είναι αδιαφανής τα συνδικάτα

απουσιάζουν και οι συνάδελφοι φοβούmicroενοι αντίποινα από τον εργοδότη είναι απρόθυmicroοι να

καταθέσουν στα δικαστήρια υπέρ microιας εργαζόmicroενης που υφίσταται διάκριση

Γενικά όλοι σχεδόν οι ερευνητές συmicroφωνούν ότι αν και η αρχή της ίσης αmicroοιβής για εργασία

ίσης αξίας κατοχυρώθηκε από το Σύνταγmicroα του 1975 έχει αγνοηθεί έκτοτε παντελώς τόσο από

τους κοινωνικούς εταίρους όσο και από τις κυβερνήσεις

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΝ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Η εργασία των γυναικών στον microη γεωργικό τοmicroέα είναι στο microέγιστο βαθmicroό της ορατή

microετρήσιmicroη αmicroειβόmicroενη και ασφαλισmicroένη ενώ η εργασία των αγροτισσών στις οικογενειακές

εκmicroεταλλεύσεις microετριέται εmicromicroέσως από τα δηmicroογραφικά microεγέθη και κατά κανόνα δεν αmicroοίβεται Η

έρευνα σχετικά microε τη συmicroβολή των γυναικών στην ανάπτυξη του αγροτικού χώρου παρουσιάζεται

εξαιρετικά ισχνή και χαρακτηρίζεται από microια γενικότερη έλλειψη εmicroπειρικών ερευνών και

συγκεκριmicroένων αναλύσεων

Στην ελληνική βιβλιογραφία η οποία εξετάζει τη συmicromicroετοχή των γυναικών στην αγροτική

ανάπτυξη διακρίνουmicroε δύο βασικές κατευθύνσεις Η microία επικεντρώνεται στη συmicromicroετοχή της

γυναίκας στην αγροτική ανάπτυξη την οποία προσεγγίζει σε σχέση microε το ζήτηmicroα της

πολυαπασχόλησης και των πολυαπασχολούmicroενων αγροτικών νοικοκυριών ενώ παράλληλα

14

εστιάζεται στα χαρακτηριστικά και τις ανάγκες της οικογενειακής εκmicroετάλλευσης (Cavounidis 1983

Γιδαράκου 1996 Γιδαράκου 1999 ∆αmicroιανός Κασίmicroης Μωυσίδης Ντεmicroούζης 1994 Gidarakou

1990 Gourdomichalis 1991 Kalantaridis Labrianidis 1999 Καφφέ- Γιδαράκου 1998 Κοβάνη

1987 Μωυσίδης 1986 Zακοπούλου 1999) Το βασικό συmicroπέρασmicroα που προκύπτει είναι ότι η

γυναίκα αντιmicroετωπίζει αδιέξοδα εξαιτίας του ότι η εργασία της στην γεωργική εκmicroετάλλευση δεν

αναγνωρίζεται ισότιmicroα microε αυτήν του άνδρα Η δεύτερη ερευνητική κατεύθυνση προσανατολίζεται

στον περιορισmicroό της γυναίκας στο νοικοκυριό ο οποίος δεν την ικανοποιεί ιδιαίτερα και έτσι ωθείται

να ασχοληθεί microε εξωγεωργικές δραστηριότητες (Stratigaki 1988)

Βάσει των ερευνών τη δεκαετία του rsquo90 εντοπίστηκαν δύο νέες κατηγορίες απασχόλησης για

τις γυναίκες στην ύπαιθρο α) οι γυναίκες γεωργοί-αρχηγοί της εκmicroετάλλευσης οι οποίες συνιστούν

και microειοψηφία στο σύνολο και β) οι γυναίκες microε αmicroοιβόmicroενη εργασία εξωγεωργικού χαρακτήρα στις

υπηρεσίες και τη βιοmicroηχανία ή απασχολούmicroενες microε παραγεωργικές δραστηριότητες εντός και εκτός

του νοικοκυριού τους (αγροτουρισmicroός χειροτεχνία) Στην πρώτη περίπτωση τονίζεται η

περιθωριοποίηση της γυναικείας εργασίας λόγω της microηχανοποίησης των γεωργικών εργασιών

όπου υπάρχει σαφής διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στις ανδρικές και τις γυναικείες εργασίες Οι γυναίκες

εσωτερικεύουν το ρόλο τους και ειδικεύονται στην εργασία microέσα στο νοικοκυριό δεδοmicroένου ότι η

παραγωγική γεωργική σφαίρα διακρίνεται από εκείνη της αναπαραγωγής του νοικοκυριού Η

δεύτερη περίπτωση συνδέεται microε την κατώτερη θέση της γυναίκας- συζύγου στην ιεραρχία της

εκmicroετάλλευσης δηλαδή στο ρόλο που επιτελεί στην γεωργική παραγωγική διαδικασία καθώς και

στη φύση των αγροτικών εργασιών

Η εργασιακή εmicroπλοκή της γυναίκας στην γεωργική επιχείρηση είναι εξίσου σηmicroαντική για την

αναγνώρισή της ως lsquoγεωργούrsquo στο πλαίσιο της αγροτικής κοινότητας Οι γυναίκες γίνονται microέλη

των αγροτικών συνεταιρισmicroών αλλά οι σύζυγοι είναι αυτοί που παρακολουθούν τις συνελεύσεις

οφελούνται από προγράmicromicroατα γεωργικής εκπαίδευσης και τελικά συmicromicroετέχουν ενεργά στην

διαδικασία λήψης γεωργικών αποφάσεων Έτσι η σύζυγος καταλήγει να έχει microια lsquoονοmicroαστικήrsquo

γεωργική ταυτότητα Η παραπάνω διαπίστωση συνδέεται microε τις κυρίαρχες αντιλήψεις περί

ανδρισmicroού στο βαθmicroό που η microεταβίβαση της ιδιότητας της lsquoγεωργούrsquo στις γυναίκες συζύγους θα

ήταν πολλαπλά απαξιωτική για τους άνδρες συζύγους (εφόσον και microια γυναίκα microπορεί νrsquo ασχοληθεί

microε τη γεωργία)

Οι ανισότητες που συνδέονται microε τον καταmicroερισmicroό της εργασίας microεταξύ των δύο φύλων

απορρέουν από τη θέση της γυναίκας στην οργάνωση της οικογένειας και δεν αίρονται στον εξω-

αγροτικό τοmicroέα αλλά αναπαράγονται microε τον ίδιο τρόπο Στον αγροτικό χώρο η ανισότητα των

ευκαιριών microεταξύ των δύο φύλων συνδέεται άmicroεσα microε την microηχανοποίηση της γεωργικής

παραγωγικής εργασίας όπως επίσης και microε την κατανοmicroή των ρόλων στο αγροτικό νοικοκυριό

Πολλοί κοινωνιολόγοι του αγροτικού χώρου διαπιστώνουν τον αυτο-αποκλεισmicroό των γυναικών ο

οποίος αποτελεί συνάρτηση της ανισότητας ευκαιριών που microε τη σειρά της προσδιορίζεται από

περιοριστικές εσωτερικευmicroένες αξίες και κανόνες συmicroπεριφοράς Ειδικότερα συνδέεται microε

15

συγκεκριmicroένες συmicroπεριφορές που lsquoεξουδετερώνουνrsquo τις γυναίκες ως ενεργά συmicromicroετέχοντα

υποκείmicroενα στην αγροτική κοινωνία και οικονοmicroία και θέτουν σε λειτουργία τα έmicroφυλα στερεότυπα

(Petronoti 1981)

Οι γυναίκες που ασχολούνται στον αγροτικό τοmicroέα παραγωγής δεν έχουν αναγνωρισmicroένη

επαγγελmicroατική ταυτότητα ως laquoαγρότισσεςraquo (Παπαγαρουφάλη 1986 Παπαδόπουλος Κασίmicroης

2000 Σαφιλίου 2002) Ενώ οι αγρότες lsquoεπαγγελmicroατοποιούνταιrsquo οι αγρότισσες lsquoνοικοκυροποιούνταιrsquo

Αυτό έχει σαν αποτέλεσmicroα--αλλά ταυτόχρονα συνιστά και αιτία για--τους πολλαπλούς

αποκλεισmicroούς των γυναικών από την απόκτηση microιας παγιωmicroένης επαγγελmicroατικής ταυτότητας α)

ενδοοικογενειακός αποκλεισmicroός (αποκλεισmicroός από τους συζύγους) β) αποκλεισmicroός προερχόmicroενος

από την εσωτερίκευση προτύπων δεδοmicroένου ότι το γεωργικό επάγγελmicroα είναι συνώνυmicroο του

ανδρικού επαγγέλmicroατος και γ) θεσmicroικός αποκλεισmicroός που σχετίζεται microε την ηλικία τη microόρφωση

και την επαγγελmicroατική κατάρτιση Ωστόσο η παροχή εκπαίδευσης στις γυναίκες αγρότισσες δεν

σηmicroαίνει αυτόmicroατα καλύτερη υποδοχή τους στην αγορά εργασίας

Για τις γυναίκες της υπαίθρου οι νέες εργασιακές προκλήσεις αναδεικνύονται κυρίως σε

παραγεωργικές δραστηριότητες επιχειρηmicroατικής microορφής στον αγροτοτουρισmicroό την αξιοποίηση

αγροτικών προϊόντων και ειδών πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καθώς και στη βιολογική γεωργία Μια

σηmicroαντική ερευνητική πρόκληση αποτελεί βέβαια το ερώτηmicroα κατά πόσο η γυναικεία

πολυδραστηριότητα συmicroβάλλει στον προσδιορισmicroό microιας νέας ταυτότητας των γυναικών η οποία

γίνεται αισθητή και έχει διαρκή παρουσία στον αγροτικό χώρο

Πολλές έρευνες στον αγροτικό χώρο διαπιστώνουν ότι το ιδιότυπο της οικογενειακής

εκmicroεταλλευσης ως lsquoεπιχείρησηςrsquo στην αγροτική παραγωγή και οι σχέσεις εξουσίας microεταξύ των

φύλων που αναπτύσσονται στο αγροτικό νοικοκυριό καλλιέργησαν κατά τη διαδικασία

εκσυγχρονισmicroού της παραγωγής συνθήκες καταmicroερισmicroού της εργασίας οι οποίες έβγαλαν τη

γυναίκα από το lsquoαόρατοrsquo πεδίο της εργατικής δύναmicroης Τις δύο τελευταίες δεκαετίες η έρευνα

σχετικά microε τα ζητήmicroατα των γυναικών του αγροτικού χώρου αποκάλυψε τη συmicroβολή της γυναίκας

στην επιβίωση του αγροτικού νοικοκυριού Την έκανε πιο lsquoορατήrsquo ως εργατική δύναmicroη και έθεσε

ταυτόχρονα την πρόκληση για τον επαναπροσδιορισmicroό των συmicroβατικών ορισmicroών της

lsquoαπασχόλησηςrsquo και του lsquoεργαζόmicroενου ατόmicroουrsquo που χρησιmicroοποποιεί η στατιστική πρόκειται για

ορισmicroούς από τους οποίους διαφεύγει η αποτίmicroηση ενός σηmicroαντικού microέρους της γυναικείας

αποσχόλησης επειδή δεν συνδέεται microε την παραγωγή προϊόντων για την αγορά Αποκάλυψε

επίσης την κρίση της επαγγελmicroατικής ταυτότητας που αντιmicroετωπίζει η εργαζόmicroενη γυναίκα στον

αγροτικό τοmicroέα καθώς βρίσκεται στη σκιά του άνδρα αρχηγού της εκmicroετάλλευσης και σrsquo έναν

κόσmicroο όπου πλέον το lsquoεπάγγελmicroαrsquo τείνει να προσδιορίζει την lsquoκοινωνική ταυτότηταrsquo του ατόmicroου

Στον αγροτικό χώρο η ανάπτυξη επιχειρηmicroατικών πρωτοβουλιών (microε τη microορφή

συνεταιρισmicroών) από γυναίκες αποτελεί ένα σχετικά καινούριο φαινόmicroενο Οι τοmicroείς στους οποίους

αναπτύσσουν επιχειρηmicroατική δράση οι γυναίκες αφορούν στον αγροτοτουρισmicroό στη βιοτεχνική-

οικοτεχνική παραγωγή και εmicroπορία ειδών που προέρχονται από τη microεταποίηση προϊόντων της

16

γεωργικής εκmicroετάλλευσης στην κατασκευή και εmicroπορία προϊόντων της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς

(είδη λαϊκής τέχνης) καθώς και στην παραγωγή και εmicroπορία προϊόντων εναλλακτικών microορφών

γεωργίας (Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 2000 Γιδαράκου 1998 ΠΑΣΕΓΕΣ 2000) Οι

αγροτοτουριστικοί συνεταιρισmicroοί ιδρύθηκαν microε πρωτοβουλία της Γενικής Γραmicromicroατατείας Ισότητας

στόχος της οποίας ήταν κυρίως η απόκτηση εκ microέρους των συνεταιρισmicroένων γυναικών οικονοmicroικής

και κοινωνικής αυτοδυναmicroίας και λιγότερο η συmicroβολή τους στην στήριξη του οικογενειακού

εισοδήmicroατος (Giagou Apostolopoulos 1996 Ιακωβίδου 1992 Ιακωβίδου 2000 Παπαδάκη-

Κλαυδιανού Γιασεmicroή 1991 Τσάρτας Θανοπούλου 1994) Ωστόσο στη microεγάλη τους πλειοψηφία

οι γυναίκες θεωρούν την εξασφάλιση συmicroπληρωmicroατικού εισοδήmicroατος για το νοικοκυριό ως τον

κυριότερο λόγο ενασχόλησής τους microε τον αγροτοτουριστικό συνεταιρισmicroό (Castelberg-Koulma

1991) Οι κοινωνικοί λόγοι (προσωπική αναγνώριση και κοινωνική καταξίωση) που ήταν και οι

πρωταρχικοί στόχοι ίδρυσης των συνεταιρισmicroών παίζουν γιrsquo αυτές δευτερεύοντα ρόλο Γενικά οι

αγροτοτουριστικοί συνεταιρισmicroοί δεν αποτέλεσαν αισθητή εναλλακτική λύση στο πρόβληmicroα της

επαγγελmicroατικής απασχόλησης των γυναικών Μόνο το 30 έχει τη νοmicroική ευθύνη για τη λειτουργία

τους δηλαδή τη δυνατότητα να κατοχυρώσουν επαγγελmicroατικά δικαιώmicroατα και υποχρεώσεις

Ωστόσο ακόmicroη και microέσα από τους αγροτοτουριστικούς συνεταιρισmicroούς οι γυναίκες έδειξαν ότι

αποτελούν εργατικό δυναmicroικό σε εφεδρεία το οποίο microπορεί να κινητοποιήσει ενδογενείς πηγές

πλούτου Με την απόδρασή τους από τον αθέατο και ανώνυmicroο χώρο του νοικοκυριού οι γυναίκες

έχουν τη δυνατότητα να υποστηρίξουν πρωτοβουλίες που απευθύνονται στη διατήρηση

αξιοποίηση και ανάδειξη της πολιτισmicroικής κληρονοmicroιάς microέσα από τέτοιες δραστηριότητες οι

γυναίκες και ο αγροτικός χώρος προσλαmicroβάνονται ως θεmicroατοφύλακες της παράδοσης Σε αυτό το

σηmicroείο έχει σηmicroασία να τονιστεί ο αmicroφίσηmicroος χαρακτήρας που έχει η γυναικεία ταυτότητα σε σχέση

microε τον αγροτικό χώρο και τις γεωργικές δραστηριότητες Από τη microια πλευρά οι γυναίκες θεωρούνται

φορείς της lsquoαυθεντικότηταςrsquo και συνεπώς βρίσκονται πιο κοντά στη lsquoφύσηrsquo και τις τοπικές

παραδόσεις ωθούmicroενες έτσι σε επιχειρηmicroατικές δράσεις όπως τους αγροτοτουριστικούς

συνεταιρισmicroούς που εmicroπορεύονται lsquoαγνάrsquo και lsquoφυσικάrsquo προϊόντα ταυτόχρονα όmicroως είναι και φορείς

της νεωτερικότητας αφού δρουν αυτόνοmicroα και ορθολογικά microέσα στην αγροτική αγορά εργασίας

ακόmicroη και όταν ασχολούνται microε εξωγεωργικές δραστηριότητες

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Οι σύγχρονες ελληνικές επιχειρήσεις ενώ αντιmicroετωπίζονται ως κεντρικός άξονας της

οικονοmicroίας δεν έχουν διερευνηθεί αναφορικά microε το πώς επιχειρηmicroατίες διαφορετικού φύλου και

ειδικότητας απαντούν στις προκλήσεις της αγοράς καινοτοmicroούν ή προσδένονται σε οικείες

microεθόδους παραγωγής υποτάσσονται στις επιταγές της οικονοmicroικής πολιτικής ή καταφεύγουν σε

στρατηγικές microε τις οποίες αναδιατάσσουν τις δυνάmicroεις τους

Το ζήτηmicroα της lsquoυποτέλειαςrsquo των γυναικών αποκτά καινούριες διαστάσεις microεταξύ των

επαγγελmicroατικά και οικονοmicroικά αυτοδύναmicroων επιχειρηmicroατιών και δεν αίρεται microε την

17

ανεξαρτητοποίησή τους στο βαθmicroό που η αναπαραγωγή του διαχωρισmicroού των οικογενειακών

σχέσεων συνεχίζει να διέπει όλα τα πεδία ζωής Οι γυναίκες επιχειρηmicroατίες αυτοπροσδιορίζονται microε

όρους οικογενειακών κυρίως ρόλων και διαπροσωπικών σχέσεων Οι έρευνες πεδίου από

κοινωνικούς επιστήmicroονες σε αστικές αλλά και πρώην αγροτικές περιοχές που αναπτύχθηκαν

τουριστικά καταδεικνύουν ότι η συmicroπεριφορά αυτών των γυναικών απορρέει από την ιδεολογική

παραδοχή ότι η γυναικεία εργασία σε επιχειρήσεις δεν εγγράφεται τόσο ως προσωπική επιλογή

όσο ως προέκταση των οικογενειακών καθηκόντων που πρέπει να φέρουν σε πέρας παράλληλα microε

και όχι σε βάρος των οικιακών φροντίδων (Galani- Moutafi 1993 Galani- Moutafi 1994 Νάζου

2003 Πετρονώτη 1995β) Η έννοια της ανόδου κατανοείται ως επινόηση λύσεων οι οποίες

συmicroφιλιώνουν τις επαγγελmicroατικές microε τις οικογενειακές υποχρεώσεις χωρίς να αποδεσmicroεύουν από

τους συmicroβατικούς γυναικείους ρόλους

Η microόδα η βιοmicroηχανία υποδηmicroάτων τα κοσmicroηmicroατοπωλεία και τα ινστιτούτα οmicroορφιάς τα

κοmicromicroωτήρια τα ξενοδοχεία ο τουρισmicroός και οι δηmicroόσιες σχέσεις συνιστούν ldquoεύκολεςrdquo περιοχές για

ανάπτυξη ενός επιχειρηmicroατικού ανανταγωνισmicroού microεταξύ των γυναικών Ο lsquoπαραδοσιακάrsquo

γυναικείος κόσmicroος γίνεται η αφετηρία από την οποία οι γυναίκες πορεύονται microε τον τρόπο τους

απαντώντας έτσι στην ανδρική εκδοχή της επιχειρηmicroατικότητας Ο γυναικείος επιχειρηmicroατικός

κόσmicroος γίνεται microrsquo αυτόν τον τρόπο ευκολότερα αποδεκτός

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ

Οι πολιτισmicroικά συγκροτηmicroένες έmicroφυλες σχέσεις και οι ιδεολογίες της σεξουαλικότητας

συνθέτουν τη βάση όχι microόνο για τον καταmicroερισmicroό εργασίας αλλά και για τη ρύθmicroιση ζητηmicroάτων

ιδιοκτησίας και microεταβίβασης της περιουσίας τα οποία συνιστούν παράγοντες κρίσιmicroης σηmicroασίας για

την τουριστική ανάπτυξη Όπως και στον αγροτικό χώρο έτσι και στις τουριστικές περιοχές σε

επίπεδο κοινωνικού συmicroβολισmicroού οι γυναίκες συχνά καταλαmicroβάνουν microια αmicroφίσηmicroη θέση η οποία

συνδυάζει τις δυνάmicroεις της παράδοσης και του εκmicroοντερνισmicroού Οι έmicroφυλες σχέσεις όχι microόνο

συmicroβάλλουν στη συγκρότηση του τουρισmicroού αλλά οι ίδιες διαmicroορφώνονται και

επανασυγκροτούνται στο πλαίσιο του τουρισmicroού (Γαλανή-Mουτάφη 2002)

Η έρευνα δείχνει ότι ο τουρισmicroός συχνά παρέχει νέες σηmicroαντικές πηγές εισοδήmicroατος και

απασχόλησης για τις γυναίκες (Castelberg-Koulma 1991 Ιακωβίδου 1991 Κασιmicroάτη Θανοπούλου

Τσάρτας 1995 Leontidou 1994 Μανώλογλου 1990 Stott 1985 Τσάρτας 1989 Τσάρτας 1991α

Τσάρτας 1991β Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου 1985) Το γεγονός αυτό έχει σηmicroαντικές

επιπτώσεις στις ζωές των γυναικών οι οποίες δεν απολάmicroβαναν ανέκαθεν το δικαίωmicroα πρόσβασης

στην αγορά εργασίας Βέβαια οι ευκαιρίες για εργασία στον τουριστικό τοmicroέα τείνουν να

περιορίζονται στα είδη εκείνα της εργασίας που αξιολογούνται ως πολιτισmicroικά laquoκατάλληλαraquo γιrsquo

αυτές Έτσι οι ερευνητές έχουν στραφεί στους τρόπους microε τους οποίους οι κανόνες της

σεξουαλικότητας ενδέχεται να περιορίζουν την πρόσβαση των γυναικών σε θέσεις εργασίας να

επιδρούν στην κοινωνικότητά τους microε τους τουρίστες και να καθορίζουν το είδος της εργασίας και

18

των κοινωνικών σχέσεων που τους αρmicroόζει να εmicroπλέκονται (Scott 1997) Οι έρευνες καταλήγουν

στα εξής συmicroπεράσmicroατα

1) Η microικρής κλίmicroακας τοπικά ελεγχόmicroενη τουριστική ανάπτυξη παρέχει σηmicroαντικές ευκαιρίες

απασχόλησης για τις γυναίκες διότι οι microικρές οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν συνέχεια της

οικογενειακής οικίας και η διαχείρισή τους προσλαmicroβάνεται ως επέκταση των οικιακών τους

καθηκόντων

2) Οι γυναίκες από τη στιγmicroή που συνεισφέρουν microε το εισόδηmicroά τους στους πόρους της οικιακής

οmicroάδας κερδίζουν γόητρο και αναγνώριση

3) Καθώς αυξάνεται το εισόδηmicroά τους αποκτούν microεγαλύτερη συmicromicroετοχή στις διαδικασίες λήψης

αποφάσεων στο νοικοκυριό καθώς και πρόσβαση στο δηmicroόσιο χώρο

Οι εργαζόmicroενες στον τουριστικό τοmicroέα γενικά εmicroφανίζουν ετερόγενεια και δεν πρέπει να

παρουσιάζονται ως οιmicroοιογενής ή αδιαφοροποίητη κοινωνική κατηγορία ΄Εχουν συνήθως

διαφορετικούς στόχους και υφίστανται διαφορετικούς περιορισmicroούς Τα ακαδηmicroαϊκά προσόντα και

η επαγγελmicroατική εmicroπειρία που ενδέχεται να έχουν πολλές από τις εργαζόmicroενες τις ωθούν να

αναζητούν θέσεις εργασίας ανάλογες από άποψη αmicroοιβής ευθυνών δεξιοτήτων και εκπαίδευσης

Οι γυναίκες όmicroως που απασχολούνται ως απλές εργαζόmicroενες ή συmicroβοηθούντα microέλη στην

οικογενειακή επιχείρηση δεν προωθούν τα ατοmicroικά οικονοmicroικά τους συmicroφέροντα αλλά υπηρετούν

οικmicroονοmicroικές στρατηγικές του νοικοκυριού Οι οικονοmicroικές ενασχολήσεις των γυναικών στον

τουρισmicroό η σχέση τους microε την ιδιοκτησία microέσω του θεσmicroού της προίκας τα πρότυπα του γάmicroου και

της microεταγαmicroήλιας εγκατάστασης που επηρεάστηκαν από την είσοδό τους στην τουριστική αγορά

εργασίας έθεσαν τους όρους για ποικίλες αλλαγές σε ενδο-οικιακό και δια-οικιακό επίπεδο (Galani-

Moutafi 1993 Galani- Moutafi 1994 Stott 1982) Ωστόσο οι αλλαγές που πραγmicroατοποιήθηκαν στην

οικονοmicroική και οικιακή ζωή των γυναικών δεν συνοδεύτηκαν από ανάλογες ιδεολογικές microεταβολές

ούτε άλλαξαν ο καταmicroερισmicroός εργασίας στα νοικοκυριά και οι πολιτισmicroικές αντιλήψεις που

προσδιορίζουν τη γυναικεία ταυτότητα

Οι οικογενειακές υποχρεώσεις που παραmicroένουν σταθερά lsquoευθύνηrsquo και lsquoυποχρέωσηrsquo της

γυναίκας δεν microπορούν εύκολα να συνδυαστούν microε δύο βασικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης

στον τουρισmicroό την εποχιακότητα και τη γεωγραφική microετακίνηση Οι γυναίκες καταλήγουν να

επιλέγουν εργασία που τους εξασφαλίζει σταθερότητα ή ελεγχόmicroενα ωράρια ώστε να microπορούν νrsquo

ανταπεξέλθουν στις πολλαπλές υποχρεώσεις τους

Οι εσωτερικές διαφοροποιήσεις στη διάρθρωση της υποδοmicroής των τουριστικών καταλυmicroάτων

είναι ένας παράγοντας που επηρεάζει καθοριστικά τα χαρακτηριστικά της απασχόλησης γενικά και

ειδικότερα της γυναικείας τα τελευταία είκοσι χρόνια Η κυριότερη διαφοροποίηση σχετίζεται microε την

αλmicroατώδη ανάπτυξη των τύπων καταλυmicroάτων που απαιτούν πολύ microικρότερο συντελεστή εργασίας

από τα κλασικού τύπου καταλύmicroατα (ξενοδοχεία) Αποτέλεσmicroα αυτού του φαινοmicroένου είναι η

στασιmicroότητα στην αγορά εργασίας ειδικευmicroένου προσωπικού στα πάσης φύσεως ξενοδοχειακά

καταλύmicroατα ενώ αντίθετα υπάρχει microια αύξηση τόσο της ανειδίκευτης εργασίας όσο και της

19

περιστασιακής microερικής ή και της άτυπης εργασίας Ένα πολύ υψηλό ποσοστό αυτού του είδους

της απασχόλησης στον ελληνικό τουριστικό τοmicroέα καλύπτεται από γυναίκες Η διχοτόmicroηση που

προκύπτει οδηγεί (ιδιαίτερα στα ξενοδοχεία) σε microια κατά φύλο κατανοmicroή των θέσεων εργασίας η

οποία αποκλείει ουσιαστικά τις γυναίκες από τις υψηλές επαγγελmicroατικές θέσεις

Ένα πρώτο συmicroπέρασmicroα στο οποίο καταλήγουν οι έρευνες είναι ότι οι γυναίκες εmicroφανίζουν microια

ανοδική τάση στις θέσεις εργασίας που απαιτούν ειδική microόρφωση και εmicroπειρία (τmicroήmicroα υποδοχής

και εξυπηρέτησης πελατών οικονοmicroικές υπηρεσίες κουζίνα) Παράλληλα όmicroως η παρουσία τους

είναι σαφώς υποβαθmicroισmicroένη στις θέσεις προΐσταmicroένων και διευθυντών τmicroηmicroάτων Επίσης έχουν

δηmicroιουργηθεί θέσεις απασχόλησης καθαρά laquoγυναικείεςraquo (καmicroαριέρες καθαρίστριες) Παρατηρείται

δηλαδή ένας σαφής διαχωρισmicroός κατά φύλο στις θέσεις εργασίας στα ξενοδοχεία αν και

διαφαίνονται σαφείς τάσεις βελτίωσης αυτής της κατάστασης που σχετίζονται microε τη νοmicroοθεσία

Ιδιαίτερα σηmicroαντική εmicroφανίζεται η παρουσία των γυναικών επιχειρηmicroατιών στο χώρο των

ενοικιαζόmicroενων δωmicroατίων Αυτή η ιδιαίτερη microορφή αυτοαπασχόλησης συνδυάζει αφενός τη microικρού

microεγέθους οικογενειακή επιχείρηση και αφετέρου την παράλληλη απασχόληση στο σπίτι ή στην

αγροτική εκmicroετάλλευση αποτελεί δε ένα τυπικό microοντέλο τουριστικής επιχείρησης στην ύπαιθρο και

ιδιαίτερα στις νησιωτικές περιοχές (Kousis 1989) Το επάγγελmicroα της ξεναγού είναι επίσης ένα

παραδοσιακά lsquoγυναικείοrsquo επάγγελmicroα

Το γενικό συmicroπέρασmicroα που προκύπτει από τις εmicroπειρικές έρευνες είναι ότι η σηmicroαντική

αύξηση των εισοδηmicroάτων των γυναικών που εmicroπλέκονται στην τουριστική αγορά εργασίας δεν έχει

επιφέρει σηmicroαντική βελτίωση των συνθηκών εργασίας αυτών των γυναικών ούτε έχει αλλάξει

δραmicroατικά τις ταυτίσεις τους microε το χώρο του σπιτιού και το νοικοκυριό (Νάζου 2003 Stott 1979

Τσάρτας 1993)

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ METANAΣTEYΣH

Η παράmicroετρος του φύλου στην κατανόηση του microεταναστευτικού φαινοmicroένου ήρθε στην

επιφάνεια την τελευταία δεκαετία ∆ιάφορες διαστάσεις των έmicroφυλων σχέσεων όπως ο

διαχωρισmicroός της εργασίας σε αmicroοιβόmicroενη και microη το θέmicroα της πλήρους ή microερικής απασχόλησης οι

σχέσεις εξουσίας microέσα στην οικογένεια αποτελούν στοιχεία των δοmicroικών δυνάmicroεων που οδηγούν

στην microετανάστευση Μέχρι πρόσφατα οι γυναίκες ήταν απούσες από το σώmicroα των επιστηmicroονικών

εργασιών που αναλύουν τη microετανάστευση εξαιτίας της έmicroφασης στην αντρική microετανάστευση και του

γεγονότος ότι οι γυναίκες εmicroφανίζονταν ως απλές συνοδοί των αντρώνσυζύγων που microετακινούνταν

για οικονοmicroικούς λόγους

Σήmicroερα όπως διαπιστώνουν πολλοί ερευνητές microια microεγάλη microερίδα γυναικών ταξιδεύουν microόνες

σε αναζήτηση καλύτερων συνθηκών εργασίας και αντιmicroετωπίζουν την επαγγελmicroατική ανασφάλεια

και την εκmicroετάλλευση από τους εργοδότες τους (Alipranti Fakiolas 2003 Βεντούρα 1993

Cavounidis 2003 Iossifides 1997 Μουσούρου 1991 Πετρινιώτη 1993 Πετρονώτη 1998

Πουλοπούλου-Εmicroκε 1990 Ρυλmicroόν 1993 Tastsoglou Hadjicostandi 2003 Ψηmicromicroένος 1995) Ένα

20

microεγάλο τmicroήmicroα αυτής της microερίδας των γυναικών εργαζοmicroένων ασχολείται microε την οικιακή εργασία

γεγονός που προσδίδει ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό στις χώρες υποδοχής οικονοmicroικών

microεταναστών στη Νότια Ευρώπη (Βαλέντσια 1995 Κούρτοβικ 1998 Lazaridis 1999 Lazaridis

Wickens 1999 Lazaridis Psimmenos 2000 Λαζαρίδου 1995 Τόπαλη 2001) Οι γυναίκες

microετανάστριες εργάζονται ως ανειδίκευτο δυναmicroικό παρά τις πιστοποιηmicroένες ικανότητές τους ενώ η

απροθυmicroία των εργοδοτών τους να τις ασφαλίσουν έχει αρνητικές συνέπειες στην ανανέωση των

νόmicroιmicroων αδειών παραmicroονής τους στη χώρα Επιπρόσθετα ένα υψηλό ποσοστό των γυναικών

microεταναστριών εισέρχονται στη χώρα διαmicroέσου οργανωmicroένων δικτύων σωmicroατεmicroπορίας και

οδηγούνται στην πορνεία στελεχώνοντας τη σεξουαλική βιοmicroηχανία Οι γυναίκες αυτές αποτελούν

νέες ldquoεξωτικέςrdquo έλξεις και γίνονται αντιληπτές ως εmicroπόρευmicroα microαζικής κατανάλωσης καθώς

προωθούνται και εκπορνεύονται microε τη χρήση βίας και εξαναγκασmicroού Πολλές απ τις εν λόγω

microετανάστριες γυναίκες έζησαν και ζουν στα όρια της φυσικής επιβίωσης και συχνά κάτω από τα

όρια αυτά Επίσης χάρη στο καθεστώς βίας και εξαναγκασmicroού υποχρεώνονται να ικανοποιούν

κάθε είδους απαιτήσεις Οι γυναίκες αυτές έχουν αντιmicroετωπιστεί ως lsquoεγκληmicroατίεςrsquo παρά ως άτοmicroα

microε δικαιώmicroατα και αυτό συmicroβαίνει διότι--σύmicroφωνα microε τους ερευνητές--οι γυναίκες lsquoθυmicroατοπιούνταιrsquo

και τιmicroωρούνται για τη δράση τους ενώ το οργανωmicroένο έγκληmicroα της διακίνησης σωmicroατεmicroπορίας

δεν τιmicroωρείτα Κάτω από τέτοιες συνθήκες η κοινωνική τους ζωή περιορίζεται και εmicroποδίζεται η

κοινωνική τους ενσωmicroάτωση Ωστόσο παρά την ύπαρξη πολλών δυσκολιών που αντιmicroετωπίζουν

τελικά ένα microεγάλος αριθmicroός των γυναικών αυτών κατορθώνει και επιβιώνει οικονοmicroικά και

κοινωνικά (Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 Karakatsanis Swarts 2003 Poulopoulos-Emke

2003 Psimmenos 2000)

Οι προσεγγίσεις των ζητηmicroάτων που συνδέουν τη microετανάστευση microε τη διεθνή σωmicroατεmicroπορία

συmicroπληρώνουν τις λιγοστές microελέτες οι οποίες σχετίζονται microε την πορνεία και τη σεξουαλική

εργασία (Λάζος 2002) Οι περισσότερες έχουν επηρεαστεί κατά κύριο λόγο από τη ριζοσπαστική

φεmicroινιστική άποψη περί σεξουαλικότητας η οποία προσλαmicroβάνει τις γυναίκες ως σεξουαλικά

θύmicroατα από τη στιγmicroή που υφίστανται την αντικειmicroενοποίηση και την εmicroπορευmicroατοποίηση των

σωmicroάτων τους Ελάχιστες έρευνες προσανατολίζονται στην κατεύθυνση περισσότερο

φιλελεύθερων απόψεων σύmicroφωνα microε τις οποίες οι ίδιες οι γυναίκες συνιστούν σεξουαλικά δρώντα

υποκείmicroενα τα οποία διαχειρίζονται και ελέγχουν τις σχέσεις εξουσίας προς όφελός τους

Οι microετανάστριες είναι γυναίκες όλων των ηλικιών φυλών και εθνικοτήτων Μερικές από αυτές

κατέχουν νόmicroιmicroες άδειες παραmicroονής ενώ άλλες παραmicroένουν για microεγάλο χρονικό διάστηmicroα

ακαταχώρητες ως microόνιmicroοι κάτοικοι σε microητρώα εργασίας Από τα επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα

προκύπτει ότι το ελληνικό κράτος πολύ δύσκολα επιτρέπει σrsquo αυτές τις γυναίκες και τις οικογένειές

τους να ζήσουν και να εργαστούν microε αξιοπρέπεια Αποτελούν δε ένα είδος lsquoυπο-προλεταριάτουrsquo

προς εκmicroετάλλευση άσχετα αν απασχολούνται στο καθάρισmicroα του σπιτιού στην φύλαξη παιδιών

και ηλικιωmicroένων ή στην οικοδοmicroή Ο αποκλεισmicroός και η περιθωριοποίηση των microεταναστριών

γυναικών αναπαράγονται σε καθηmicroερινή βάση και microε περίπλοκους τρόπους και σε συmicroβολικό

21

επίπεδο καθώς γίνονται αντιληπτές microέσα από στερεοτυπικούς ρόλους ως laquoπόρνεςraquo ή

laquoυπηρέτριεςraquo

Αν η συmicromicroετοχή των νόmicroιmicroων microεταναστριών στην ελληνική αγορά εργασίας είναι περιορισmicroένη

από την άποψη των πολιτικών νοmicroικών και πολιτειακών τους δικαιωmicroάτων και εξαρτάται από το

χρώmicroα του δέρmicroατός τους ή την καταγωγή τους οι ακαταχώρητες σε microητρώα γυναίκες

microετανάστριες χωρίς άδειες εργασίας είναι πιο τρωτές από όλους τους άλλους εργαζόmicroενους Αυτές

ζουν microια πολύ δύσκολη ζωή η οποία είναι θεσmicroοθετηmicroένη microε όρους πολιτισmicroικού κοινωνικού και

πολιτικού lsquoapartheidrsquo (Μαράτου-Αλιπράντη 1994 Glavanis 1995 Λιάκος 1998)

Είναι σηmicroαντικό να αναφερθεί στο σηmicroείο αυτό ότι οι περισσότεροι από τους κοινωνικούς

επιστήmicroονες επισηmicroαίνουν την αναγκαιότητα να microελετηθούν οι microεταναστάτριες εργαζόmicroενες ως

διαφοροποιηmicroένη και όχι ως οmicroοιογενής κοινωνική κατηγορία ώστε να δοθεί έmicroφαση στις ιδιαίτερες

εργασιακές τους εmicroπειρίες και στις αντιλήψεις τους για το νέο πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο

εντάσσονται microέσω της εργασίας Έτσι θα προκύψει microια ουσιαστική γνώση για τις lsquoάλλεςrsquo γυναίκες

που διεκδικούν χώρο στην αγορά εργασίας και εmicroφανίζονται όλο και συχνότερα να πλαισιώνουν

την οικιακή οmicroάδα συνήθως ως ως έmicromicroισθες οικιακοί βοηθοί

Γενικά σε microια κοινωνία όπως η ελληνική στην οποία οι Ελληνίδες microορφώνονται και

συmicromicroετέχουν στην αγορά εργασίας το αίτηmicroα για microετανάστριες εργαζόmicroενες έχει προβληθεί ως

επιτακτική ανάγκη και έχει συmicroβάλει στην ldquoθηλυκοποίησηrdquo (feminization) της microετανάστευσης στη

χώρα Καθώς όλο και περισσότερες Ελληνίδες αφήνουν το σπίτι και τα οικιακά προκειmicroένουν να

εργαστούν και να συmicromicroετέχουν στη δηmicroόσια ζωή απορρίπτοντας ή αmicroφισβητώντας την έmicroφυλη

φύση των ρόλων τους και την ταύτισή τους microε τον οικιακό χώρο τείνουν να στηρίζονται στις

εργασίες των microεταναστριών που αναλαmicroβάνουν τη φροντίδα σπιτιού των παιδιών και των

ηλικιωmicroένων

ΕΜΜΙΣΘΗ ΟΙΚΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΡΙΕΣ

Η έmicromicroισθη οικιακή εργασία αποτελεί έναν ερευνητικό τοmicroέα που έχει απασχολήσει ελάχιστα

τους κοινωνικούς επιστήmicroονες στην Ελλάδα (Βαλέντσια 1995 Lazaridis 1999 Λαζαρίδου 1995

Τόπαλη 2001) Οι αναφορές πάνω στο θέmicroα είναι αποσπασmicroατικές ενώ στην πλειοψηφία τους

οι έρευνες είναι κοινωνιολογικές Σε θεωρητικό επίπεδο η microελέτη της οικιακής εργασίας

παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω των ιδιαιτεροτήτων που την καθιστούν ιδανικό

περιβάλλον για την παρατήρηση της αλληλοδιαπλοκής φύλου συγγένειας κοινωνικής τάξης και

εθνοτικής ταυτότητας Πρόκειται για εργασία microε έντονη έmicroφυλη διαφοροποίηση (εργασία

γυναικών και εργασιακή σχέση που θεωρείται πως αναπτύσσεται κυρίως ανάmicroεσα σε γυναίκες)

και εργασία που λαmicroβάνει χώρα στον ιδιωτικό χώρο του σπιτιού και συχνά συνδέεται microε τη

φροντίδα των παιδιών και άλλων microελών της οικογένειας Επιπλέον πρόκειται για εργασιακή

σχέση την οποία χαρακτηρίζει έντονη ταξική ανισότητα (εργασία που αναλαmicroβάνουν άτοmicroα microε

22

χαmicroηλό status και έχει χαmicroηλές αποδοχές για τα microεσοαστικά ή microεγαλοαστικά στρωmicroάτων)

Τέλος η οικιαική εργασία επιτελείται συνήθως από οmicroάδες οικονοmicroικών microεταναστών

Στην Ελλάδα η έmicromicroισθη οικιακή εργασία είναι laquoφυλετικοποιηmicroένηraquo αποτελεί δηλαδή

εργασία που προορίζεται για οmicroάδες microε διαφορετική πολιτισmicroική ταυτότητα Ο τύπος εργασίας

που συναρτάται microε την παροχή προσωπικών υπηρεσιών προσελκύει σήmicroερα εργαζόmicroενες

γυναίκες microετανάστριες Πολλές microελέτες πάνω στην οικιακή εργασία επικεντρώνονται σε οmicroάδες

των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo microεταναστών και αφορούν χώρες και πολιτισmicroικά περιβάλλοντα microε

ισχυρές οικονοmicroίες Σε τέτοιες συνθήκες ο ρατσισmicroός αποτελεί στοιχείο έντασης και

επισηmicroαίνεται από οργανώσεις και συνδικάτα οικιακών βοηθών ως ένα από τα βασικά σηmicroεία

πάλης Στην Ελλάδα όπως άλλωστε στο microεγαλύτερο microέρος του δυτικού κόσmicroου η έmicromicroισθη

οικιακή εργασία γίνεται αντιληπτή ως εργασία χωρίς status κίνητρα (για επαγγελmicroατική εξέλιξη)

ασφάλεια και αναγνώριση Η παρουσία οικιακών βοηθών microέσα στην οικιακή οmicroάδα αποτελεί

κοινό τόπο σε σπίτια της Αθηναϊκής microεσαίας τάξης Οι οικιακές βοηθοί προέρχονται από τις

Φιλιππίνες την Πολωνία την Ουκρανία τη Ρωσία ενώ η πλειοψηφία των Αλβανών

microεταναστών εργάζεται σε ελληνικά νοικοκυριά

Το πλαίσιο των διαπολιτισmicroικών συναντήσεων microεταξύ lsquoεντόπιωνrsquo (ελλήνων) και lsquoάλλωνrsquo

(microεταναστριών) το οποίο καθορίζεται από τη ζήτηση και προσφορά έmicromicroισθης οικιακής εργασίας

δηmicroιουργεί τους όρους πρόσληψης των lsquoξένωνrsquo την παγίωση στερεοτύπων και τη διαmicroόρφωση

ενός συνόλου σηmicroασιοδοτήσεων που αφορά τόσο τις microετανάστριες ως laquoοικιακές βοηθούςraquo όσο

και την έννοια της laquoέmicromicroισθης οικιακής εργασίαςraquo αλλά και γενικότερα τις έννοιες της

οικιακότητας της συγγένειας και της εθνικής ταυτότητας

Οι περιπτώσεις των Φιλιππινέζων των Αλβανίδων των Πολωνέζων και γενικότερα των

γυναικών microεταναστριών στην Ελλάδα συνιστούν ένα σηmicroαντικό πεδίο έρευνας των κοινωνικών

επιστηmicroών Οι γυναίκες microετανάστριες αποτελούν ένα microεγάλο αριθmicroητικά κοmicromicroάτι των

microεταναστών που δέχεται τις τελευταίες δύο δεκαετίες η χώρα και οι πρακτικές τους σε διάφορα

πολιτισmicroικά πλαίσια microεταβάλλουν το ελληνικό αστεακό τοπίο (ίδρυση νέων εκκλησιών νέου

τύπου εργασιακή απασχόληση νέου τύπου οικογενειακές σχέσεις) Ιδιαίτερη ερευνητική έmicroφαση

θα microπορούσε να δοθεί επίσης στην βιωmicroατική εmicroπειρία των ΕλλήνωνΕλληνίδων και τις microεταξύ

τους σχέσεις και αναπαραστάσεις της δικής τους ταυτότητας ενόψει της παρουσίας των

laquoάλλωνraquo Ανθρωπολόγοι που έχουν πραγmicroατοποιήσει και τις πιο ενδιαφέρουσες έρευνες

σχετικά microε microετανάστριες γυναίκες οικιακές βοηθούς (Τόπαλη 2001) παρατηρούν ότι οι σχετικά

περιορισmicroένες σε αριθmicroό microελέτες για microεταναστριες οικιακές βοηθούς επικεντρώθηκαν στην

πλειοψηφία τους στην προσέγγιση της οικιακής εργασίας microέσα από το πρίσmicroα των δυτικών

υποκειmicroένων (επιστηmicroόνων και εργοδοτών) και όχι των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo οικιακών βοηθών

Οπότε περισσότερες ερευνητικές εργασίες που θα είχαν ως αντικείmicroενο την έmicromicroισθη οικιακή

εργασία από τη σκοπιά των lsquoάλλωνrsquo γυναικών θα πλούτιζαν πραγmicroατικά την επιστηmicroονική

γνώση σrsquo αυτό τον τοmicroέα Επίσης κατά την εκτίmicroηση ορισmicroένων ερευνητών παραmicroένουν

23

ανοιχτά προς διερεύνηση ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας

όπως αυτή βιώνεται από άλλες πολιτισmicroικές οmicroάδες αλλά και από ελληνίδες οικιακές βοηθούς

Τέλος ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας από τη σκοπιά των

εργοδοτριών που προέρχονται από διαφορετικά κοινωνικά στρώmicroατα αλλά και microε τη

συγκρότηση των στρωmicroάτων αυτών microέσα από την έmicromicroισθη οικιακή εργασία συνιστούν

microελλοντικές ερευνητικές προκλήσεις

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ

Οι κοινωνιολογικές και ανθρωπολογικές θεωρήσεις που συνδέουν τον κατά φύλα καταmicroερισmicroό

εργασίας microε τις νέες τεχνολογίες τονίζουν ότι η διαδικασία ταύτισης των ανδρών microε τις τεχνικές

γνώσεις και επιδεξιότητες ενισχύεται και νοmicroιmicroοποιείται από την ιδεολογία του φύλου που συνδέει

την αρρενωπότητα microε τη microηχανή τη microυϊκή δύναmicroη τη δύσκολη και ldquoβρώmicroικηrdquo δουλειά τη σύνθετη

κατασκευή τη σταθερή παρουσία σrsquo ένα συγκεκριmicroένο χώρο και για ένα συγκεκριmicroένο χρονικό

διάστηmicroα τη συγκέντρωση της προσοχής σrsquo ένα αντικείmicroενο καθώς και την αναλυτική και

ορθολογική σκέψη Οι γυναίκες αντιθέτως προσλαmicroβάνονται ως εύθραυστες η δε θηλυκότητά τους

συνδέεται microε τις αισθήσεις και τα αισθήmicroατα και ταυτίζεται microε τη φύση τη γη και το ανθρώπινο

σώmicroα που παράγουν καρπούς και ανθρώπους (Κανελλόπουλος 1989 Σακέλλης 1989 Στρατηγάκη

1996)

Η microηχανοποίηση της παραγωγής και η εφαρmicroογή της πληροφορικής τεχνολογίας στις

επιχειρήσεις φαίνεται ότι εξυπηρεί τις ανάγκες microιας κοινωνικής κατηγορίας των ανδρών για

ενίσχυση της υπεροχή τους απέναντι στις γυναίκες Με την ανάπτυξη όmicroως της πληροφορικής

διαπιστώθηκε ότι πολλές γυναίκες επιστρέφουν στο σπίτι τους και εργάζονται microε αmicroοιβή εκεί ενώ

άλλες microπορούν να διαλέξουν βολικά και microειωmicroένα ωράρια εργασίας για να ανταποκριθούν

καλύτερα στις δουλειές το σπιτιού και στη φροντίδα παιδιών συζύγων και ηλικιωmicroένων συγγενών

Ωστόσο οι περισσότεροι ερευνητές συmicroφωνούν ότι τέτοιες διευκολύνσεις σηmicroαίνουν αποδοχή ενός

υποβαθmicroισmicroένου περιεχοmicroένου εργασίας και έλλειψη κάθε προοπτικής εξέλιξης τη στιγmicroή που

αντίθετα οι άνδρες καταλαmicroβάνουν θέσεις microε αναβαθmicroισmicroένο περιεχόmicroενο εργασίας το οποίο

δηmicroιούργησε η πληροφορική Από αυτήν την άποψη η τεχνολογία δεν φαίνεται να είναι ουδέτερη

απέναντι στα δύο φύλα microάλιστα υποστηρίζει αντιλήψεις που ισχυροποιούν διακρίσεις σε lsquoγυναικείαrsquo

και lsquoαντρικάrsquo επαγγέλmicroατα διακρίσεις microε πολλαπλές συνέπειες ως προς την πρόσβαση στην

αγορά εργασίας τις ίσες αmicroοιβές και την επαγγελmicroατική εξέλιξη σε ανώτερα κλιmicroάκια (Κοσmicroαράς

1989 Μαρmicroατάκη-Μόλχο 1989 Στρατηγάκη 1987α Στρατηγάκη 1987β Στρατηγάκη 1989α

Στρατηγάκη 1989β Τζεπόγλου 1989)

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΚΕΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

24

Μέσα από την παρουσίαση των συναρτώmicroενων microε το φαινόmicroενο της γυναικείας εργασίας

στην Ελλάδα κεντρικών ζητηmicroάτων--έτσι όπως αυτά προκύπτουν από την επιστηmicroονική τους

διερεύνηση--microπορούν να διαπιστωθούν ορισmicroένες ελλείψεις και microερικά προβλήmicroατα σrsquo ότι

αφορά τους τρόπους προσέγγισης και ερmicroηνείας του όλου θέmicroατος

Καταρχήν στο microεγαλύτερο microέρος αυτών των microελετών κυριαρχεί η έmicroφαση στην ερmicroηνεία

των ποσοτικών στοιχείων της στατιστικής υπηρεσίας γεγονός που δηmicroιουργεί προβλήmicroατα στον

τρόπο αντιmicroετώπισης της κοινωνικής κατηγορίας laquoεργαζόmicroενες γυναίκεςraquo Απουσιάζουν οι

ποιοτικές microέθοδοι ανάλυσης τα υποκείmicroενα και οι βιοϊστορίες τους ο λόγος τους τα

συναισθήmicroατά τους και η συστηmicroατική παρακολούθηση των καθηmicroερινών εργασιακών τους

πρακτικών που συνήθως εξετάζονται κατά τη διάρκεια επιτόπιων ερευνών ανθρωπολογικού

χαρακτήρα Απουσιάζει δηλαδή στις περισσότερες περιπτώσεις η ίδια η σκοπιά των γυναικών

για την εργασιακή τους εmicroπειρία ενώ κυριαρχεί ο λόγος και οι ιδεολογικές τοποθετήσεις των

ερευνητών Απόρροια αυτών των απουσιών αποτελεί το γεγονός ότι στο όνοmicroα της καθιέρωσης

της ισότητας microεταξύ ανδρών και γυναικών διαφαίνεται η τάση θεώρησης των laquoεργαζόmicroενων

γυναικώνraquo ως ενιαία και οmicroοιογενής κατηγορία Οι γυναίκες που εργάζονται όmicroως δεν είναι ίσες

microεταξύ τους ούτε ως προς την κοινωνική προέλευση ούτε ως προς το εκπαιδευτικό lsquoκεφάλαιοrsquo

το οποίο φέρουν ή την οικογενειακή τους κατάσταση Ούτε επίσης έχουν τα ίδια κίνητρα που τις

ωθούν να εργαστούν ή να εγκαταλείψουν τη δουλειά τους Η γυναικεία εργασία συχνά εξετάζεται

ανεξάρτητα από το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο εmicroφανίζεται και

σπάνια συναρτάται microε microια προβληmicroατική για τα κοινωνικά στρώmicroατα στα οποία εντάσσονται οι

εργαζόmicroενες γυναίκες

Ένα άλλο προβληmicroατικό σηmicroείο των ερmicroηνευτικών προσεγγίσεων κοmicroβικό ως προς την

κατανόηση των εννοιών και των αναλυτικών εστιάσεων είναι το θέmicroα των όρων και των

ορισmicroών που χρησιmicroοποιούν οι ερευνητές για να περιγράψουν τις διαφορετικές εργασιακές

εmicroπειρίες των γυναικών Συνήθως χρησιmicroοποιούνται όροι εννοιολογικά αδιευκρίνιστοι όπως για

παράδειγmicroα laquoεργασίαraquo και laquoαπασχόλησηraquo Η χρήση του όρου laquoγυναικεία απασχόλησηraquo ή

laquoεργασίαraquo συνδέεται microε την ιδεολογία της γυναικείας απελευθέρωσης την πολιτισmicroική microορφή

της ελληνικής οικογένειας και την προβληmicroατική για την οικονοmicroική ανάπτυξη της χώρας

Ανάλογα προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται και εξαιτίας της χρήσης γενικευτικών αφαιρετικών

κατηγοριών όπως laquoεργαζόmicroενεςraquo και laquoάνεργεςraquo Τα πράγmicroατα περιπλέκονται ακόmicroη

περισσότερο όταν γίνεται χρήση των ορισmicroών των στατιστικών υπηρεσιών όπως laquomicroισθωτόςraquo

laquoαυτοαπασχολούmicroενοςraquo laquoνοικοκυράraquo laquoεπιχειρηmicroατικήraquo δράση laquoεισόδηmicroαraquo--ορισmicroών

δηλαδή που δεν microπορούν να ανταποκριθούν στο εννοιολογικό περιεχόmicroενο της γυναικείας

εργασίας Από αυτή την άποψη δεν microπορεί να φωτιστεί το ζήτηmicroα της κατασκευής της έmicroφυλης

ταυτότητας microέσα από την εργασιακή εmicroπειρία ούτε microπορούν να αναδειχθούν οι ποικίλες πτυχές

microιας προβληmicroατικής που διαπλέκουν το επάγγελmicroα microε την γυναικεία ταυτότητα την οικογένεια

και το γάmicroο στη σύγχρονη ελληνική πολιτισmicroική πραγmicroατικότητα

25

Τέλος κρίνεται απαραίτητος ο διάλογος στο πλαίσιο εmicroπειρικών ερευνών microεταξύ

επιστηmicroόνων από διαφορετικούς κλάδους των Κοινωνικών Επιστηmicroών προκειmicroένου να

επιτευχθεί microια ολοκληρωmicroένη και σφαιρική προσέγγιση του φαινοmicroένου της γυναικείας εργασίας

στα συνεχώς microεταβαλλόmicroενα πολιτισmicroικά περιβάλλοντα των αστικών και αγροτικών περιοχών

ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αβδελά Ε 1986 lsquoΠοιές δουλειές παίρνουν οι γυναίκεςrsquo ∆ίνη 160-61

Αβδελά Ε 1987α lsquo Η ισότητα στη ∆ηmicroόσια ∆ιοίκηση παλιές πρακτικές microε νεωτερικό microανδύαrsquo

∆ίνη 256-62

Αβδελά Ε 1987β lsquoΜισθωτές Σχέσεις και Φυλετικός Καταmicroερισmicroός της Εργασίας Οι Γυναίκες

∆ηmicroόσιοι Υπάλληλοι στην Ελλάδα στο Πρώτο Μισό του Αιώναrsquo Μνήmicroων τοmicro ΙΙ234-246

Αβδελά Ε 1988α lsquoΗ θέση της ∆ασκάλας Λόγοι και αντίλογοι σrsquo ένα microεσοπολεmicroικό

επαγγελmicroατικό έντυποrsquo ∆ίνη 3 46-53

Αβδελά Ε 1988β lsquoΣτοιχεία για την εργασία των γυναικών στο Μεσοπόλεmicroο Όψεις και Θέσειςrsquo

Στο Βενιζελισmicroός και Αστικός Εκσυγχρονισmicroός Πανεπιστηmicroιακές Εκδόσεις Κρήτης

Αβραmicroίδου Α 2001 Ευέλικτες microορφές απασχόλησης και ανισότητες στον εργασιακό χώρο

Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ

httpwwwKethigr)

Αθανασιάδου Χ Σ Πετροπούλου Γ Μιmicroίκου 2001 Οι συνθήκες της γυναικείας απασχόλησης

στην Ελλάδα1980-2000 Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο

στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 1999 Η οικογένεια στην Αθήνα οικογενειακά πρότυπα και συζυγικές

πρακτικές Αθήνα ΕΚΚΕ

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 2001 Η συmicromicroετοχή των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην

Ελλάδα Μια πρώτη προσέγγιση Εισήγηση στο Συνέδριο Γυναίκες και Επιστήmicroη Τάσεις και

Προοπτικές στην Ευρώπη Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκη 15-16 Μαρτίου

Αυδή- Καλκάνη Ι 1978 Η επαγγελmicroατικά εργαζόmicroενη Γυναίκα Αθήνα Παπαζήσης

Αυδή - Καλκάνη Ι 1989 Φεmicroινισmicroός και εργασίαστην Ελλάδα σήmicroερα Αθήνα Νέοι Καιροί

Βαΐου Ν 1987α lsquo Ελαστικό ωράριο ανελαστικές ανάγκεςrsquo Κάπα 16 25-26

Βαΐου Ν 1987β lsquoΆτυπες εργασιακές σχέσεις ή πώς κατασκευάζεται η ευελιξίαrsquo Κάπα 17 23-

24

Βαϊου Ν Μ Στρατηγάκη 1989 lsquoΗ εργασία των γυναικών Ανάmicroεσα σε δύο κόσmicroουςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4015-23

Βαΐου Ν 1989 lsquoΟ τόπος δουλειάς και το σπίτι Κατά φύλο καταmicroερισmicroοί εργασίας στη

διαδικασία ανάπτυξης της Αθήναςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)81 ndash 90

Βαΐου Ν 1991 lsquoΟ χώρος των γυναικών σrsquo έναν ανδρικό κόσmicroοrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash

48 15 ndash 17

26

Βαΐου Ν Στρατηγάκη Μ Χρονάκη Ζ 1991 lsquoΑmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι Μια γυναικεία

δουλειά και microια ιδεολογίαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45 47-53

Βαΐου Ν Χ Γολέmicroης Λ Λαmicroπριανίδης Κ Χατζηmicroιχάλης Ζ Χρονάκη 1996 Άτυπες microορφές

βιοmicroηχανικής παραγωγής-εργασίας και αστικός χώρος στο ΠΣΠ Αθήνα ΓΓΕΤ

Βαϊου Ν και Κ Χατζηmicroιχάλης 1997 Με τη ραπτοmicroηχανή στην κουζίνα και τους Πολωνούς στους

αγρούς Πόλεις περιφέρειες και άτυπη εργασία Αθήνα Εξάντας

Βλαχούτσικου Χ Α Μπαχαροπούλου- Κούλη 1991 lsquolaquoΝα χαρώ κι εγώ το σπίτι microου και το

κλειδί από τα microέσαraquo Γυναίκες και κατανάλωση σrsquo ένα χωριό της Βοιωτίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45

94-100

Vernier B 2001 H Kοινωνική Γένεση των Aισθηmicroάτων Πρωτότοκοι και Yστερότοκοι στην

Kάρπαθο Aθήνα Αλεξάνδρεια

Βουτυράς Σ 1981 Η Γυναίκα στη Μισθωτή εργασία Αθήνα Παπαζήσης

Βουτυράς Σ 1987 Μητρικός microισθός επαναστατική προοπτική ή οπισθοδρόmicroηση στην ισότητα

των φύλων ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Γαβριήλ Α 1989 lsquoΗ συmicroβολή του Σχολικού Επαγγελmicroατικού Προσανατολισmicroού στην

προετοιmicroασία των γυναικών για επαγγέλmicroατα που έχουν σχέση microε τις νέες τεχνολογίεςrsquo Στο Μ

Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για

τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1985 ∆ικαιώmicroατα και υποχρεώσεις της εργαζόmicroενης γυναίκας στην

microισθωτή εργασία Αθήνα

Γεωργακοπούλου Ν Β 1998 Ευελιξίες της εργασίας amp Γυναικεία απασχόληση στον τραπεζικό

τοmicroέα Πλαίσιο Προσέγγισης Βασικές Τάσεις και Προοπτικές ΙΝΕΟΤΟΕ

Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου Α 1986 lsquoΕργασία και γυναικεία απελευθέρωση ένας ισχυρός

αντίλογος στο στον φεmicroινιστικό συντηρητισmicroόrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 22-24

∆ασκαλάκης ∆ 1995 Η ρύθmicroιση των ευέλικτων microορφών απασχόλησης και οργάνωσης του

χρόνου εργασίας Αθήνα ndash Κοmicroοτηνή εκδ Σάκκουλα

∆έδε Ι 1995 lsquoΕπαγγελmicroατικές προοπτικές για τις γυναίκες στις αγορές της Ε Ε Μεταξύ

αποκλεισmicroού και ανέλιξηςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 86 179-191

∆ήmicroου Α 1989 lsquoΗ microερική απασχόληση Ένα γυναικείο φαινόmicroενο της αγοράς εργασίαςraquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4055 ndash 60

∆ουκάκης Ν Λ 1988 Εργασιακές Σχέσεις Οικονοmicroία και θεσmicroοί Αθήνα Οδυσσέας

∆ουλκέρη Τ 1986 Η συmicromicroετοχή της ελληνίδας στην οικογένεια και στην εργασία

ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

∆ουλκέρη Τ 1994 Ισότητα των φύλων στις εργασιακές σχέσεις Αθήνα Παπαζήσης

Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Η επαγγελmicroατική εξέλιξη των γυναικών στις τράπεζες

Αθήνα ΟΤΟΕ

27

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988α Γυναικεία απασχόληση Σύνοψη πρώτων

αποτελεσmicroάτων Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική

Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988β Η ∆οmicroή της Γυναικείας Απασχόλησης και η

Επαγγελmicroατική ∆ραστηριοποίηση των Γυναικών Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των

Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ηλιού Μ 1988 lsquoΟι γυναίκες πανεπιστηmicroιακοί εξέλιξη της θέσης τους ή στασιmicroότηταrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 70 3-23

Θανοπούλου Μ 1992 Η Γυναικεία Απασχόληση ή Εργασία στην Ελλάδα Κύριες Τάσεις και

Κατευθύνσεις της Μεταπολεmicroικής Βιβλιογραφίας Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη ΙV Αθήνα ΕΚΚΕ

Θανοπούλου Μ Ε Φρονίmicroου Β Τσιλιmicroιγκάκη 1997 Αποφυλακιζόmicroενες γυναίκεςΤο δικαίωmicroα

στην Επαγγελmicroατική επανένταξη ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Θανοπούλου Μ Β Κωτσοβέλου amp Ρ Παπαρούνη 1999 lsquoΗ σχέση επαγγελmicroατικής και

οικογενειακής ζωής των γυναικών διερεύνηση της ελληνικής βιβλιογραφίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 40

91-101

Ιγγλέση Χ 1990 Πρόσωπα Γυναικών Προσωπεία Συνείδησης Αθήνα Οδυσσέας

Ιγγλέση Χ 1996 Γυναικείες σπουδές και ταυτότητες φύλου Ένα παράδειγmicroα από τη σκοπιά της

ψυχολογίας Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Ιωακείmicroογλου Η Ο Καmicroινιώτη Α Κωστάκη Θ Σκοπελίτου 1998 lsquoΕκπαίδευση Φύλο και

Τρόπος Ένταξης στην Αγορά Εργασίας της Ελλάδαςrsquo Στο Ανεργία Εργασία Εκπαίδευση-Κατάρτιση

στην Ελλάδα και στην Γαλλία Πρακτικά Ελληνογαλλικού Συνεδρίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Καβουνίδη Τ 1982 lsquoΚαπιταλιστική ανάπτυξη και απασχόληση των γυναικών στη microεταποίηση

στην Ελλάδαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 14 53-63

Καβουνίδη Τ 1989 lsquo Ο έλεγχος της εργασίας της γυναίκαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4071-80

Καβουνίδη Τ 1990 Οι νέες γυναίκες και η επαγγελmicroατική εκπαίδευση και κατάρτιση Έκθεση

Έρευνας Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

Καβουνίδη Τ 1996 Οικογένεια και εργασία στην Αθήνα Σάκκουλας

Κανελλόπουλος Κ 1989 lsquoΝέα τεχνολογία Εκπαίδευση των γυναικών και η θέση τους στην

αγορά εργασίαςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Καραmicroεσίνη Μ 1998 lsquoΓυναίκες και απασχόληση στην Ελλάδα Τάσεις και ∆ιεθνείς Συγκρίσειςrsquo

Στο Ξ Πετρινιώτη και Γ Κουκουλές (επιmicro) Επετηρίδα εργασίας 1998 Αθήνα πανεπιστηmicroιακές

εκδόσεις Παντείου

Καραmicroεσίνη Μ amp Η Ιωακείmicroογλου 2003 Προσδιοριστικοί παράγοντες του microισθολογικού

χάσmicroατος microεταξύ ανδρών και γυναικών Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας σε

συνεργασία microε το Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

28

(δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Καραντινός ∆ 1987 lsquoΕργατικό δυναmicroικό απασχολούmicroενοι και άνεργοι microια διερεύνηση από

στατιστικά στοιχείαrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 66 121-143

Καραντινός ∆ 1988 lsquoΑνοιχτή ανεργία και αστικές αγορές εργασίας (1974-1985) Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 70 50-115

Καραντινός Τ 1989 lsquoΗ ανεργία των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Καραντινός ∆ ∆ Ζιώmicroας Μ Κετσετζοπούλου Α Μουρίκη 1997 Ευέλικτη απασχόληση και

ελαστικοποίηση του χρόνου εργασίας τάσεις εξελίξεις προοπτικές Αθήνα Εθνικό Ινστιτούτο

Εργασίας

Κασιmicroάτη Κ 1980 Τάσεις κινητικότητας εργασίας στην ελληνική βιοmicroηχανία Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1982 Η Γυναίκα στην Απασχόληση Φάκελος Ισότητας Αθήνα Οδυσσέας

Κασιmicroάτη Κ 1988 lsquoΕκπαίδευση Επαγγελmicroατική Εξειδίκευση και Αmicroοιβές Γυναικώνrsquo Ο Αγώνας

της Γυναίκας 37 21-22

Κασιmicroάτη Κ Ε Αλλισον 1989 Η Μορφολογία της ∆εύτερης Απασχόλησης Έρευνα για τα

κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Μελέτη ΙΙ ΑθήναΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1991 Επιλογή Επαγγέλmicroατος Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη Ι Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1998 Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Αθήνα ΕΚΚΕ

Κετσετζοπούλου Μ 2002 lsquoΓυναικεία Απασχόλησηrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ

Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο

Κοινωνικής Πολιτικής

Κετσετζοπούλου Μ Χ Συmicroεωνίδη 2002 lsquoΙσότητα των Φύλων Η Θέση της Γυναίκας στο

∆ηmicroόσιο και Ιδιωτικό Χώροrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό

Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής

Κοσmicroαράς Γ 1989 lsquoΗ θέση των γυναικών στην τυπογραφία microετά την εισαγωγή της

φωτοστοιχειοθεσίας Η κατάσταση στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro)

Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Κουκουλή-Σπηλιωτοπούλου Σ 1988 lsquoΗ κοινοτική αρχή της ισότητας αmicroοιβών και το ελληνικό

δίκαιοrsquo Ελληνική ∆ικαιοσύνη 29 1092-1128

Κουκούλη-Σπηλιοτοπούλου Σ 1998 lsquoΙσότητα των φύλων στην απασχόληση και την κοινωνική

ασφάλισηrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις

Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Κραβαρίτου Γ 1989 lsquoΟι γυναίκες στη Μεταmicroοντέρνα κοινωνία φτωχότερες ή πλουσιότερεςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 40 25 ndash 30

Κραβαρίτου Γ 1992 Εργασία και δικαιώmicroατα της γυναίκας Θεσσαλονίκη Σάκκουλα

29

Κραβαρίτου Γ 1996 Φύλο και ∆ίκαιο Αθήνα Παπαζήσης

Λαmicroπριανίδης Λ Γ Ανδριάς Στ Καραγιάννης Π Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995 Ένδυση Ξάνθη-

∆ράmicroα- Καβάλα Θεσσαλονίκη Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας

Λυmicroπεράκη Α 1991 Ευέλικτη εξιδίκευση Κρίση και αναδιάρθρωση στη microικρή βιοmicroηχανία

Αθήνα Gutenberg

Λυmicroπεράκη Α Α Μουρίκη 1996 Η Αθόρυβη Επανάσταση Νέες Μορφές Οργάνωσης της

Παραγωγής και της Εργασίας Αθήνα Gutenberg

Μαγγανάρα Ι 1988 lsquoΘέση και συνθήκες εργασίας των γυναικών εκλεγmicroένων αντιπροσώπων

στο τοπικό και περιφερειακό επίπεδο στην Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 8-11

Μαγγανάρα Ι 1998 lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεωνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Μαρmicroατάκη-Μόλχο Μ 1989 lsquoΗ γυναικεία απασχόληση στον τοmicroέα της microηχανογράφησης στην

Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα

Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Μουρίκη Α 1991α Ευέλικτες microορφές απασχόλησης ευλογία ή ανάθεmicroαrsquo Τόπος Επιθεώρηση

αστικών και περιφερειακών microελετών(3) 97 ndash 117

Μουρίκη Α 1991β lsquoΟι νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης και οι προοπτικές τους στην

ενοποιηmicroένη Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-4818ndash21

Μουσούρου Λ Μ 1985 Γυναικεία Απασχόληση και Οικογένεια Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1993 Γυναίκα και Απασχόληση ∆έκα ζητήmicroατα Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1996 lsquoΟι ανάγκες της οικογένειας και η απασχόληση σήmicroεραrsquo Στο

Οικογένεια και Εργασία Νέες Τάσεις στην Απασχόληση Αθήνα Ιδρυmicroα Μελετών Λαmicroπράκη amp

Εκαπιδευτήρια Κωστεά-Γείτονα

Μπακαλάκη Α 1988 lsquoΚοmicromicroωτική ένα laquoγυναικείοraquo επάγγελmicroαrsquo ∆ίνη 198-103

Μπακόπουλος Α 1986 Η ισότητα αmicroοιβών στι Κοινοτικό ∆ίκαιο Η ισότητα ανδρών και

γυναικών στην απασχόληση και την κοινωνική ασφάλιση κατά το κοινοτικό και ελληνικό δίκαιο

Συνέδριο Πανεπιστηmicroίου Αθηνών και ΕΟΚ Αθήνα Σάκκουλας

Νικολαΐδου Μ 1975 ∆ουλειά και Χειραφέτηση Η Γυναίκα στην Ελλάδα Αθήνα Καστανιώτης

Ντούλια Θ Κ ∆όλγυρα 1997 lsquoΟι οικονοmicroικές εξελίξεις και η εργασία των γυναικώνrsquo Στο

Οδηγός προώθησης των ίσων ευκαιριών microε Έmicroφαση στην απασχόληση των γυναικών Αθήνα

Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων ndash Γενική Γραmicromicroατεία Λαϊκής Επιmicroόρφωσης

Παναγιωτόπουλος Ν 1998 lsquoΣηmicroειώσεις για την απασχόληση των γυναικών και τον χρόνο

απασχόλησηςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (66)112 ndash 118

Πανταζή-Τζίφα Κ 1985 Η θέση της γυναίκας στην Ελλάδα Αθήνα Λιβάνης

Παπαγαρουφάλη-Ιακώβου Ε 1989 lsquoΦεmicroινισmicroός και εργασία ∆ιέξοδοι και αδιέξοδαrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα 4091-10

30

Παπαγιαννάκη Μ 1986 lsquoΆγνοια νόmicroου δεν δικαιολογείταιrsquo ∆ίνη 1 63-69

Παπαδηmicroητρίου Β 1988 lsquoΑναζήτηση τρόπων για τον σωστό καταmicroερισmicroό των οικογενειακών

και επαγγελmicroατικών υποχρεώσεωνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 33 28-30

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998α lsquoΗ επαγγελmicroατική διάρθρωση της απασχόλησης στην

περιφέρεια Αττικής 1988-1995rsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα

Ιδρυmicroα Σάκη Καράγεωργα

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998β lsquoΗ διάρκεια της ανεργίας στην περιφέρεια της Αττικής

1998-1995rsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 96-97 83-110

Παπαζήση Θ 1999 lsquoΜητρότητα και καρριέρα άτυχος γάmicroος από τρελλό έρωταrsquo Στο Το Φύλο

των ∆ικαιωmicroάτων Εξουσία Γυναίκες και Ιδιότητα του Πολίτη Ευρωπαϊκό Συνέδριο 9-10

Φεβρουαρίου 1996 Πρακτικά Αθήνα Νεφέλη

Παυλίδου Ε 1989 lsquoΓυναίκα και εργασία Οικονοmicroικές προσεγγίσεις των διακρίσεων στην

αγορά εργασίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40) 39-46

Πελαγίδης Θ 1995 lsquoΗ σκοτεινή πλευρά της εργασιακής ευελιξίας Έρευνα Πεδίου στην

ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκηςrsquo Τόπος (9) 95 ndash 119

Πετmicroεζίδου- Τσουλουβή Μ 1986 lsquoΠροβλήmicroατα ορισmicroού των κοινωνικών τάξεων εργασιακή

διαδικασία επαγγελmicroατικές κατηγορίες και νέα microεσαία στρώmicroαταrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 26 33-42

Πετράκη-Κώττη Α 1985 Όι διαφορές στις αmicroοιβές αντρών-γυναικώνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας

27 8-10

Πετράκη-Κώττη Α 1998 lsquoΗ θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα και οι

διαφορές στις αmicroοιβές των δύο φύλωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και

Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Πετρινιώτη Ξ 1989α lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό και η περίπτωση της

Ελλάδαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 105-140

Πετρινιώτη Ξ 1989β lsquoΠροβληmicroατισmicroοί γύρω από τη microέτρηση και την αποτίmicroηση της ολικής

εργασίας των γυναικώνrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)47-54

Πετρινιώτη Ξ 1989γ lsquoΗ απασχόληση των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Πετρινιώτη Ξ 1991 lsquoΟι εξελίξεις στην οικονοmicroία και η οργάνωση της εργασίας Νέες

προκλήσεις για τις γυναίκεςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-48 11-12

Πετρινιώτη Ξ 1998 Η δόmicroηση των εσωτερικών αγορών εργασίας φύλο τεχνολογία

ανταγωνισmicroός Η περίπτωση των τραπεζών Αθήνα Παπαζήση

Πετρονώτη Μ 1995α ∆ίκτυα Κοινωνικών σχέσεων Όψεις και Αλληλεπιδράσεις microε τη

∆ιδικασία Επαγγελmicroατικής Κινητικότητας ΑθήναΕΚΚΕ

Πετρονώτη Μ 1995β lsquoΣύγχρονες Ελληνίδες Επιχειρηmicroατίες Ανθρωπολογική Ανάγνωση των

Στρατηγικών τους στη Σφαίρα Εργασίαςrsquo Εθνολογία 4 67-92

31

Πιζάνιας Π 1993 Οι φτωχοί των πόλεων Αθήνα Θεmicroέλιο

Πιζάνιας Π 1995 lsquoΚοινωνική οργάνωση της εργασίας και άτυπες δραστηριότητεςrsquo Πρακτικά

Ευρωπαϊκού Σεmicroιναρίου laquoΜορφές Άτυπης Απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωσηraquo Αθήνα Praxis

Σακέλλης Γ 1989 lsquo Νέες τεχνολογίες καταmicroερισmicroός της εργασίας και η κατα φύλο κατάτmicroηση

της εργατικής δύναmicroηςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Σακέλλης Γ 1993 Πληθυσmicroός και εργατικό δυναmicroικό στην Ελλάδα Μορφολογία και

διαχρονικές εξελίξεις Αθήνα Γαβριηλίδης

Σαπουντζάκη Π 1991 lsquoΜεταποιητική δραστηριότητα και αστικός χώρος Μια εmicroπειρική έρευνα

στο κέντρο της Αθήν αςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4561-69

Σεβαστίδης Χ 1999 lsquoΗ microερική απασχόλησηrsquo Επιθεώρησης Εργατικού ∆ικαίου 58145-163

Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου ∆ 1998 lsquoΕπαγγελmicroατική κατάρτιση των γυναικώνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Σινόπουλος Π Α 1986 lsquoΟ επαγγελmicroατικός χρόνος της γυναίκας και η κοινωνική ποινή τηςrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 212-230

Στρατηγάκη Μ 1987α lsquolaquoΓυναικείαraquo Επαγγέλmicroατα αντιmicroέτωπες microε το πληκτρολόγιοrsquo Κάπα 8

28

Στρατηγάκη Μ 1987β lsquoΠληροφορική και επαγγέλmicroατα microε laquoφύλοraquorsquo Κάπα12 31-33

Στρατηγάκη Μ 1989α lsquoΤεχνολογικές εξελίξεις και ειδικότητες microε laquoφύλοraquorsquo Σύγχρονα Θέmicroατα

(40) 31-38

Στρατηγάκη Μ 1989β lsquoΗ θέση των γυναικών στις τράπεζες microετά την εισαγωγή της

πληροφορικής Μια πρώτη προσέγγισηrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες

Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Στρατηγάκη Μ 1991 lsquoΤεχνολογική αλλαγή και οργάνωση της εργασίας Νέες laquoγυναικείεςraquo

θέσεις εργασίαςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash 4813 ndash 14

Στρατηγάκη Μ 1996 Φύλο Εργασία Τεχνολογία Αθήνα Ο Πολίτης

Στρατούλης ∆ 1987 lsquoΝέα φαινόmicroενα και τάσεις στις microορφές εκmicroετάλλευσης της εργατικής

τάξης στη χώρα microαςrsquo Επιστηmicroονική Σκέψη (35)9 ndash 20

Συmicroεωνίδου Χ 1986 lsquoΓονιmicroότητα και απασχόληση γυναικών Μια πρώτη προσέγγιση του

θέmicroατος για την περιφέρεια Πρωτεύουσαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 188-200

Συmicroεωνίδου Χ 1989α lsquoΗ σύγκρουση των ρόλων της microητρότητας και της γυναικείας

απασχόλησηrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 141-153

Συmicroεωνίδου Χ 1989β lsquoΓεγονότα του κύκλου ζωής και γυναικεία απασχόλησηrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα (40)61-70

Συmicroεωνίδου Χ 1990 Απασχόληση και γονιmicroότητα των γυναικών στην περιοχή της

Πρωτεύουσας Αθήνα ΕΚΚΕ

32

Συmicroεωνίδου Χ Μ Μαγδαληνός 1993 lsquoΗ αλληλεξάρτηση microεταξύ γυναικείας απασχόλησης και

γονιmicroότηταςrsquo Στο Η Κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα σήmicroερα Πρακτικά Συνεδρίου που οργανώθηκε

από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών Αθήνα ΕΚΚΕ

Συmicroεωνίδου Χ 1994 lsquoΗ laquoασυmicroβατότηταraquo της οικογενειακής και επαγγελmicroατικής ζωής των

γυναικώνrsquo ∆ίνη 7113-130

Συmicroεωνίδου Χ 1998 lsquoΜορφές έmicromicroεσου κοινωνικού αποκλεισmicroού Απασχόληση και ανεργία

των Γυναικών στη Ελλάδαrsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα Ίδρυmicroα

Σάκη Καράγιωργα

Τεπέρογλου Α Λ Μαράτου-Αλιπράντη Μ Κετσετζοπούλου 2001 Μελέτη για την ενίσχυση

της συmicromicroετοχής των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην Ελλάδα Αθήνα ΕΚΚΕ- Γενική

Γραmicromicroατεία Έρευνας και Τεχνολογίας

Τζεπόγλου Σ 1989 lsquoΕκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες (πληροφορική-ηλεκτρονική) Η

συmicromicroετοχή των γυναικώνrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Τσουκαλάς Κ 1985 lsquoΕργασία και εργαζόmicroενοι στην πρωτεύουσα αδιαφάνεια ερωτήmicroατα

υποθέσειςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 60 3-71

Υπουργείο Εργασίας- Τmicroήmicroα Ισότητας 1985 Τα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώmicroατα της

γυναίκας Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Υπουργείο Προεδρίας-Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1995 Η κατάσταση των γυναικών στην

Ελλάδα κατά την δεκαετία 1984-1994 Εθνική Έκθεση της Ελλάδα για το 4ο Παγκόσmicroιο Συνέδριο του

ΟΗΕ για τις Γυναίκες Πεκίνο Σεπτέmicroβριος 1995 Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Φράγκος ∆ 1990 Ο οικονοmicroικά ενεργός πληθυσmicroός της Ελλάδας Αθήνα ΕΚΚΕ

Χλέτσος Μ 1988 lsquoΟι Γυναίκες και η αγορά εργασίαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών

68128-138

Χρονάκη Ζ 1986 lsquoΓυναίκα και εργασία στην Ελλάδαrsquo Αρχαιολογία 21 63-66

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Dubish J 1986 lsquoCulture Enters through the Kitchen Women Food and Social Boundaries in

Rural Greecersquo Στο J Dubish (επιmicro) Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton

University Press

du Boulay J 1974 Portrait of a Greek Mountain Village Oxford Clarendon Press

du Boulay J 1983 The Meaning of Dowry Changing Values in Rural Greece Journal of

Modern Greek Studies 1 243-270

Friedl E 1962 Vasilika A Village in Modern Greece New York Holt Rinehart and Winston

Friedl E 1986 lsquoThe Position of Women Appearance and Realityrsquo Στο J Dubish (επιmicro)

Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton University Press

Ηirschon R 1981 lsquoEssential Objects and the Sacred Interior and Exterior Space

33

in an Urban Greek Localityrsquo Στο S Ardener (επιmicro) Women and Space Ground Rules and

Social Maps Λονδίνο Croom Helm

Kanellopoulos C 1982 lsquoMale-female pay defferentials in Greecersquo Greek Economic Review 4

(2) 222-241

Karamessini M 2002 lsquoThe Gender Pay Gap in Greecersquo European Commission Expert Group

on Gender and Employment httpwwwumistacukmanagement ewerceggeegge-publications

Karantinos D 1998 lsquoFlexible employment and employment insertion in Greecersquo National

Center for Social Research Working Paper 2 9 ndash 27

Kyriazis N 1999 lsquoWomenrsquos Flexible Work and Family Responsibilities in Greecersquo Στο

Gender Inequalities in Southern Europe South European Society amp Politics Special Issue 4 2 35-

53

Lambiri-Dimaki J 1983 lsquoGreece in the 1980rsquos changing evaluation of the roles of men and

womenrsquo Στο Social Stratification in Greece (1962-1982) (συλλογικό) Athens Sakkoulas

Μiliori P 1993 lsquoWomen in Business and Managementrsquo Στο Μ J Davidson amp C L Cooper

(επιmicro) Εuropean Women in Business and Management University of Manchester Institute of

Science and Technology PCP

Moussourou L S Spiliotopoulos 1984 lsquoWomen at Work in Greece The Sociological and

Legal Perspectivesrsquo Στο M J Davidson amp C L Cooper (επιmicro) Women at Work LondonWiley amp

Sons

Ntermanakis N P Petroglou N Sereti M Zervou 2002 Towards a Closing of the Gender

Pay Gap Country Report Greece Research Centre for Gender Equality (KETHI) Greece

Papataxiarchis E 1995 lsquoMale Mobility and Matrifocality in the Aegean Basinrsquo Στο S

Damianakos M E Handman J Pitt-Rivers G Ravis-Giordani (επιmicro) Brothers and Others Essays

in Honour of John Peristiany Αθήνα ΕΚΚΕ

Psacharopoulos G 1983 lsquoSex discrimination in the Greek Labour Marketrsquo Journal of Modern

Greek Studies 12

Salamon S D amp Stanton JB 1986 lsquoIntroducing the Nikokyra Ideality and Reality in Social

Processrsquo Στο J Dubisch (επιmicro) Gender amp Power in Rural Greece Princeton Princeton University

Press

Sinopoulos P A 1988 lsquoThe Social Penalty of working woman and its measurementrsquo

International Journal of Sociology of the Family 18 21-32

Symeonidou-Alatopoulou H 1980 lsquoFemale labour force participation in Greecersquo Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 38 104-120

Symeonidou X 1997 lsquoFull time and part ndash time employment of women in Greece trends and

relationships with life ndashcycle eventsrsquo Στο P Blossfeld amp C Hakim (επιmicro) Between Equalization

and Marginalization Women working part ndash time in Europe and the United States of America

Οξφόρδη Oxford University Press

34

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek Women and Tourism Womenrsquos Cooperatives as an

Alternative Form of Organizationrsquo Στο N Redclift amp Th Sinclair (επιmicro) Working Women

International Perspectives on Labour and Gender Ideology ΛονδίνοRoutledge

Cavounidis J 1983 lsquoCapitalist Development and Women΄s Work in Greecersquo Journal of Modern

Greek Studies vol1 2 321-338

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας (ΓΓΙ) 2000 Νέες πολιτικές ανάπτυξης και προώθησης των

Γυναικείων Συναιτερισmicroών (Πρακτικά Πανελλαδικής Συνάντησης Γυναικείων Συνεταιρισmicroών) Αθήνα

ΑΤΕ

Γιδαράκου Ι 1996 lsquoΕργασιακές Σχέσεις στην Οικογενειακή Εκmicroετάλλευση Θέση και

προοπτικές της γυναικείας παρουσίαςrsquo Στο Κράτος και αγροτικός χώρος Πρακτικά 3ου Πανελληνίου

Συνεδρίου Αγροτικής Οικονοmicroίας Aθήνα Παπαζήσης

Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΑγροτικοί συνεταιρισmicroοί παράγοντες τοπικής ανάπτυξης του ελληνικού

αγροτικού χώρουrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη

Γιδαράκου Ι 1999 lsquoΕνδογενής ανάπτυξη της υπαίθρου και γυναικεία απασχόλησηrsquo Στο Χ

Κασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) Ύπαιθρος Χώρα Η ελληνική αγροτική κοινωνία στο τέλος του

Εικοστού αιώνα Αθήνα Πλέθρο

∆αmicroιανός ∆ Χ Κασίmicroης Α Μωυσίδης Μ Ντεmicroούζης 1994 Η πολυαπασχόληση στον

αγροτικό τοmicroέα και η αναπτυξιακή πολιτική στην Ελλάδα Αθήνα Ίδρυmicroα Μεσογειακών Μελετών

Giagou D C Apostolopoulos 1996 lsquoRural Women and the Development of the Agrοtourist

Cooperatives in Greece The Case of Petra Lesvosrsquo Journal of Rural Cooperation 24 (2) 143-155

Gidarakou I 1990 lsquoPart -time Farming and Farm Reproduction The case of two Communities

in Central Greecersquo Sociologia Ruralis XXX (34) 292-304

Gourdomichalis A 1991 lsquoWomen and the Reproduction of Family Farms Change and

Continuity in the Region of Thessaly Greecersquo Journal of Rural Studies vol 7 12 57-62

Ιακωβίδου Ο 1992 lsquoΟ ρόλος των γυναικείων συνεταιρισmicroών στην προώθηση του

Αγροτουρισmicroού στην Ελλάδαrsquo Συνεταιριστική Πορεία 27137-145

Ιακωβίδου Ο 2000 lsquoΑγροτοτουρισmicroός το Μικρό Όmicroορφο και Θηλυκό Πρόσωπο στον

Τουρισmicroόrsquo Στο Π Τσάρτας (επιmicro) Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστηmicroονικές προσεγγίσεις Αθήνα

Εξάντας

Kalantaridis Ch L Labrianidis 1999 lsquoFamily Production and the Global Market Rural

Industrial Growth in Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 39 2 146-164

Καφφέ- Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΠολυδραστηριότητα αγροτισσών νέοι ρόλοι τους στην ύπαιθρο-

νέες αναγκαιότητεςrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

35

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη Ζήτη

Κοβάνη Ε 1987 Εmicroπειρικές microελέτες στην αγροτική Ελλάδα ΑθήναΕΚΚΕ

Μωυσίδης Α 1986 Η Αγροτική Κοινωνία στη Σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα Ιδρυmicroα Μεσογειακών

Μελετών

Παπαγαρουφάλη Ε 1986 Η Ελληνίδα Αγρότισσα και Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Αθήνα Κέντρο

Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου (1985-1986)

Παπαδάκη-Κλαυδιανού Α Ε Γιασεmicroή 1991 lsquoΕκπαιδευτικές Ανάγκες και Επιmicroόρφωση των

Μελών του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισmicroού Νοτιοχώρων Χίου Μια επιτόπια Έρευναrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 833-31

Παπαδόπουλος Γ Χ Κασίmicroης 2000 Μελέτη Ισότητας Ευκαιριών Ανδρών-Γυναικών και

Αγροτική Ανάπτυξη Αθήνα ΕΚΚΕΙνστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας

ΠΑΣΕΓΕΣ 2000 Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Ελλάδας (Αστικοί και Αγροτικοί) οδηγός Αθήνα

Petronoti M 1981 lsquoThe economic autonomy of rural womenrsquo The Greek Review of social

Research A19816-18

Σαφιλίου Κ 2002 lsquoΟ αποκλεισmicroός των ελληνίδων από το γεωργικό επάγγελmicroα αρχίζει από την

οικογένειαrsquo Στο Λ Μαράτου ndash Αλιmicroπράντη (επιmicro) Οικογένειες και κράτος Πρόνοιας στην Ευρώπη

AθήναΕΚΚΕ Gutenberg

Stratigaki M 1988 lsquoAgricultural Modernization and Gender Division of Labour The case of

Heraklion Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 28 4 248-262

Τσάρτας Π Μ Θανοπούλου 1994 Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισmicroοί στην Ελλάδα

Μελέτη αποτίmicroησης της λειτουργίας τους Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

(ΚΕΓΜΕ)

Zακοπούλου E 1999 lsquoΠολυαπασχολούmicroενοι και Γεωργία προς microια νέα ανίχνευση ενός

πολυδιάστατου φαινοmicroένουrsquo Στο X Kασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) H Eλληνική Αγροτική Kοινωνία

στο τέλος του 20ού αιώνα Αθήνα EKKE- Πλέθρον

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 lsquoΕξαναγκαστική πορνεία microεταναστριών και προσφύγων

Γυναικώνrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός Κοινωνικό

Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη Συνάντηση

Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Alipranti L R Fakiolas 2003 lsquoThe lonely path of Migrant Women in Greecersquo Eπιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 165-188

Βαλέντσια Ν 1995 lsquoΗ κατάσταση των Φιλιππινέζων γυναικών στην Ελλάδα Μιαγυναίκα από

τις Φιλιππίνες αφηγείταιrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός

Ρατσισmicroός Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα

∆ιήmicroερη Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

36

Βεντούρα Λ 1993 lsquoΜετανάστευση γυναικών γέννηση και εξέλιξη του επιστηmicroονικού

διαφέροντοςrsquo ∆ίνη 6 230-240

Cavounidis J 2003 lsquoGenderd patterns of Migration to Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών 110 Α 221-238

Glavanis P 1995 lsquoΟι laquoΝέοι Είλωτεςraquo στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η laquoΜουσουλmicroανική Φωνήraquo ως

απάντηση σε τύπο και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισmicroούrsquo Στο Ι Ψηmicromicroένος (επιmicro) Μετανάστευση

από τα Βαλκάνια Κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

Iossifides Th 1997 lsquoImmigrants in the Athens Labour Market A Comparative Study of

Albanians Egyptians and Filipinosrsquo Στο R King και R Black (επιmicro) Southern Europe and the New

Immigrations Brighton Sussex Academic Press

Karakatsanis N M J Swarts 2003 lsquoMigrant Women Domestic Work and the Sex Trade in

Greece ndash A snapshot of Migrant policy in the Makingrsquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α

239-270

Κούρτοβικ Ι 1998 lsquoΕργασία Μεταναστριών και Προσφύγωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro)

Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Lazaridis G 1999 lsquoThe Helots of the New Millenium Ethnic- Greek Albanians and laquoOtherraquo

Albanians in Greecersquo Στο F Anthias and G Lazaridis (επιmicro) Ιnto the Margins Migration and

Exclusion in Southern Europe Aldershot Ashgate

Lazaridis G E Wickens 1999 lsquolaquoUsraquo and the laquoOtherraquo Ethnic Minorities in Greecersquo Annals of

Tourism Research 26632- 655

Lazaridis G I Psimmenos 2000 lsquoMigrant Flows from Albania to Greece Economic Social

and Spacial Exclusionrsquo Στο R King G Lazaridis Ch Tsardanidis (επιmicro) Eldorado or Fortress

Migration in Southern Europe New York St Martinrsquos Press

Λαζαρίδου Γ 1995 lsquoΜετανάστριες στην Ελλάδα- Οικιακές βοηθοί από Φιλιππίνες και Αλβανία-

Μία επιτόπια microελέτηrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός

Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη

Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Λάζος Γ 2002 Πορνεία και ∆ιεθνική Σωmicroατεmicroπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόmicroοι Α και Β

Αθήνα Καστανιώτης

Λιάκος Α 1998 lsquoΑντινοmicroίες στην Ανάλυση του Ρατσισmicroούrsquo Στο Έξι Κείmicroενα για το Ρατσισmicroό

Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισmicroού Αθήνα Παρασκήνιο

Μαράτου-Αλιπράντη Λ 1994 Ξένο εργατικό δυναmicroικό Τάσεις και το πρόβληmicroα της Κοινοτικής

Ενσωmicroάτωσης ∆ιαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισmicroού στην Ελλάδα Τόmicroος ΙΙ Αθήνα ΕΚΚΕ

Μουσούρου Λ Μ 1991 Μετανάστευση και microεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την

Ευρώπη Αθήνα Gutenberg

Πετρινιώτη Ξ 1993 Η microετανάστευση προς την Ελλάδα Αθήνα Οδυσσέας

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 14: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

14

εστιάζεται στα χαρακτηριστικά και τις ανάγκες της οικογενειακής εκmicroετάλλευσης (Cavounidis 1983

Γιδαράκου 1996 Γιδαράκου 1999 ∆αmicroιανός Κασίmicroης Μωυσίδης Ντεmicroούζης 1994 Gidarakou

1990 Gourdomichalis 1991 Kalantaridis Labrianidis 1999 Καφφέ- Γιδαράκου 1998 Κοβάνη

1987 Μωυσίδης 1986 Zακοπούλου 1999) Το βασικό συmicroπέρασmicroα που προκύπτει είναι ότι η

γυναίκα αντιmicroετωπίζει αδιέξοδα εξαιτίας του ότι η εργασία της στην γεωργική εκmicroετάλλευση δεν

αναγνωρίζεται ισότιmicroα microε αυτήν του άνδρα Η δεύτερη ερευνητική κατεύθυνση προσανατολίζεται

στον περιορισmicroό της γυναίκας στο νοικοκυριό ο οποίος δεν την ικανοποιεί ιδιαίτερα και έτσι ωθείται

να ασχοληθεί microε εξωγεωργικές δραστηριότητες (Stratigaki 1988)

Βάσει των ερευνών τη δεκαετία του rsquo90 εντοπίστηκαν δύο νέες κατηγορίες απασχόλησης για

τις γυναίκες στην ύπαιθρο α) οι γυναίκες γεωργοί-αρχηγοί της εκmicroετάλλευσης οι οποίες συνιστούν

και microειοψηφία στο σύνολο και β) οι γυναίκες microε αmicroοιβόmicroενη εργασία εξωγεωργικού χαρακτήρα στις

υπηρεσίες και τη βιοmicroηχανία ή απασχολούmicroενες microε παραγεωργικές δραστηριότητες εντός και εκτός

του νοικοκυριού τους (αγροτουρισmicroός χειροτεχνία) Στην πρώτη περίπτωση τονίζεται η

περιθωριοποίηση της γυναικείας εργασίας λόγω της microηχανοποίησης των γεωργικών εργασιών

όπου υπάρχει σαφής διαχωρισmicroός ανάmicroεσα στις ανδρικές και τις γυναικείες εργασίες Οι γυναίκες

εσωτερικεύουν το ρόλο τους και ειδικεύονται στην εργασία microέσα στο νοικοκυριό δεδοmicroένου ότι η

παραγωγική γεωργική σφαίρα διακρίνεται από εκείνη της αναπαραγωγής του νοικοκυριού Η

δεύτερη περίπτωση συνδέεται microε την κατώτερη θέση της γυναίκας- συζύγου στην ιεραρχία της

εκmicroετάλλευσης δηλαδή στο ρόλο που επιτελεί στην γεωργική παραγωγική διαδικασία καθώς και

στη φύση των αγροτικών εργασιών

Η εργασιακή εmicroπλοκή της γυναίκας στην γεωργική επιχείρηση είναι εξίσου σηmicroαντική για την

αναγνώρισή της ως lsquoγεωργούrsquo στο πλαίσιο της αγροτικής κοινότητας Οι γυναίκες γίνονται microέλη

των αγροτικών συνεταιρισmicroών αλλά οι σύζυγοι είναι αυτοί που παρακολουθούν τις συνελεύσεις

οφελούνται από προγράmicromicroατα γεωργικής εκπαίδευσης και τελικά συmicromicroετέχουν ενεργά στην

διαδικασία λήψης γεωργικών αποφάσεων Έτσι η σύζυγος καταλήγει να έχει microια lsquoονοmicroαστικήrsquo

γεωργική ταυτότητα Η παραπάνω διαπίστωση συνδέεται microε τις κυρίαρχες αντιλήψεις περί

ανδρισmicroού στο βαθmicroό που η microεταβίβαση της ιδιότητας της lsquoγεωργούrsquo στις γυναίκες συζύγους θα

ήταν πολλαπλά απαξιωτική για τους άνδρες συζύγους (εφόσον και microια γυναίκα microπορεί νrsquo ασχοληθεί

microε τη γεωργία)

Οι ανισότητες που συνδέονται microε τον καταmicroερισmicroό της εργασίας microεταξύ των δύο φύλων

απορρέουν από τη θέση της γυναίκας στην οργάνωση της οικογένειας και δεν αίρονται στον εξω-

αγροτικό τοmicroέα αλλά αναπαράγονται microε τον ίδιο τρόπο Στον αγροτικό χώρο η ανισότητα των

ευκαιριών microεταξύ των δύο φύλων συνδέεται άmicroεσα microε την microηχανοποίηση της γεωργικής

παραγωγικής εργασίας όπως επίσης και microε την κατανοmicroή των ρόλων στο αγροτικό νοικοκυριό

Πολλοί κοινωνιολόγοι του αγροτικού χώρου διαπιστώνουν τον αυτο-αποκλεισmicroό των γυναικών ο

οποίος αποτελεί συνάρτηση της ανισότητας ευκαιριών που microε τη σειρά της προσδιορίζεται από

περιοριστικές εσωτερικευmicroένες αξίες και κανόνες συmicroπεριφοράς Ειδικότερα συνδέεται microε

15

συγκεκριmicroένες συmicroπεριφορές που lsquoεξουδετερώνουνrsquo τις γυναίκες ως ενεργά συmicromicroετέχοντα

υποκείmicroενα στην αγροτική κοινωνία και οικονοmicroία και θέτουν σε λειτουργία τα έmicroφυλα στερεότυπα

(Petronoti 1981)

Οι γυναίκες που ασχολούνται στον αγροτικό τοmicroέα παραγωγής δεν έχουν αναγνωρισmicroένη

επαγγελmicroατική ταυτότητα ως laquoαγρότισσεςraquo (Παπαγαρουφάλη 1986 Παπαδόπουλος Κασίmicroης

2000 Σαφιλίου 2002) Ενώ οι αγρότες lsquoεπαγγελmicroατοποιούνταιrsquo οι αγρότισσες lsquoνοικοκυροποιούνταιrsquo

Αυτό έχει σαν αποτέλεσmicroα--αλλά ταυτόχρονα συνιστά και αιτία για--τους πολλαπλούς

αποκλεισmicroούς των γυναικών από την απόκτηση microιας παγιωmicroένης επαγγελmicroατικής ταυτότητας α)

ενδοοικογενειακός αποκλεισmicroός (αποκλεισmicroός από τους συζύγους) β) αποκλεισmicroός προερχόmicroενος

από την εσωτερίκευση προτύπων δεδοmicroένου ότι το γεωργικό επάγγελmicroα είναι συνώνυmicroο του

ανδρικού επαγγέλmicroατος και γ) θεσmicroικός αποκλεισmicroός που σχετίζεται microε την ηλικία τη microόρφωση

και την επαγγελmicroατική κατάρτιση Ωστόσο η παροχή εκπαίδευσης στις γυναίκες αγρότισσες δεν

σηmicroαίνει αυτόmicroατα καλύτερη υποδοχή τους στην αγορά εργασίας

Για τις γυναίκες της υπαίθρου οι νέες εργασιακές προκλήσεις αναδεικνύονται κυρίως σε

παραγεωργικές δραστηριότητες επιχειρηmicroατικής microορφής στον αγροτοτουρισmicroό την αξιοποίηση

αγροτικών προϊόντων και ειδών πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καθώς και στη βιολογική γεωργία Μια

σηmicroαντική ερευνητική πρόκληση αποτελεί βέβαια το ερώτηmicroα κατά πόσο η γυναικεία

πολυδραστηριότητα συmicroβάλλει στον προσδιορισmicroό microιας νέας ταυτότητας των γυναικών η οποία

γίνεται αισθητή και έχει διαρκή παρουσία στον αγροτικό χώρο

Πολλές έρευνες στον αγροτικό χώρο διαπιστώνουν ότι το ιδιότυπο της οικογενειακής

εκmicroεταλλευσης ως lsquoεπιχείρησηςrsquo στην αγροτική παραγωγή και οι σχέσεις εξουσίας microεταξύ των

φύλων που αναπτύσσονται στο αγροτικό νοικοκυριό καλλιέργησαν κατά τη διαδικασία

εκσυγχρονισmicroού της παραγωγής συνθήκες καταmicroερισmicroού της εργασίας οι οποίες έβγαλαν τη

γυναίκα από το lsquoαόρατοrsquo πεδίο της εργατικής δύναmicroης Τις δύο τελευταίες δεκαετίες η έρευνα

σχετικά microε τα ζητήmicroατα των γυναικών του αγροτικού χώρου αποκάλυψε τη συmicroβολή της γυναίκας

στην επιβίωση του αγροτικού νοικοκυριού Την έκανε πιο lsquoορατήrsquo ως εργατική δύναmicroη και έθεσε

ταυτόχρονα την πρόκληση για τον επαναπροσδιορισmicroό των συmicroβατικών ορισmicroών της

lsquoαπασχόλησηςrsquo και του lsquoεργαζόmicroενου ατόmicroουrsquo που χρησιmicroοποποιεί η στατιστική πρόκειται για

ορισmicroούς από τους οποίους διαφεύγει η αποτίmicroηση ενός σηmicroαντικού microέρους της γυναικείας

αποσχόλησης επειδή δεν συνδέεται microε την παραγωγή προϊόντων για την αγορά Αποκάλυψε

επίσης την κρίση της επαγγελmicroατικής ταυτότητας που αντιmicroετωπίζει η εργαζόmicroενη γυναίκα στον

αγροτικό τοmicroέα καθώς βρίσκεται στη σκιά του άνδρα αρχηγού της εκmicroετάλλευσης και σrsquo έναν

κόσmicroο όπου πλέον το lsquoεπάγγελmicroαrsquo τείνει να προσδιορίζει την lsquoκοινωνική ταυτότηταrsquo του ατόmicroου

Στον αγροτικό χώρο η ανάπτυξη επιχειρηmicroατικών πρωτοβουλιών (microε τη microορφή

συνεταιρισmicroών) από γυναίκες αποτελεί ένα σχετικά καινούριο φαινόmicroενο Οι τοmicroείς στους οποίους

αναπτύσσουν επιχειρηmicroατική δράση οι γυναίκες αφορούν στον αγροτοτουρισmicroό στη βιοτεχνική-

οικοτεχνική παραγωγή και εmicroπορία ειδών που προέρχονται από τη microεταποίηση προϊόντων της

16

γεωργικής εκmicroετάλλευσης στην κατασκευή και εmicroπορία προϊόντων της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς

(είδη λαϊκής τέχνης) καθώς και στην παραγωγή και εmicroπορία προϊόντων εναλλακτικών microορφών

γεωργίας (Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 2000 Γιδαράκου 1998 ΠΑΣΕΓΕΣ 2000) Οι

αγροτοτουριστικοί συνεταιρισmicroοί ιδρύθηκαν microε πρωτοβουλία της Γενικής Γραmicromicroατατείας Ισότητας

στόχος της οποίας ήταν κυρίως η απόκτηση εκ microέρους των συνεταιρισmicroένων γυναικών οικονοmicroικής

και κοινωνικής αυτοδυναmicroίας και λιγότερο η συmicroβολή τους στην στήριξη του οικογενειακού

εισοδήmicroατος (Giagou Apostolopoulos 1996 Ιακωβίδου 1992 Ιακωβίδου 2000 Παπαδάκη-

Κλαυδιανού Γιασεmicroή 1991 Τσάρτας Θανοπούλου 1994) Ωστόσο στη microεγάλη τους πλειοψηφία

οι γυναίκες θεωρούν την εξασφάλιση συmicroπληρωmicroατικού εισοδήmicroατος για το νοικοκυριό ως τον

κυριότερο λόγο ενασχόλησής τους microε τον αγροτοτουριστικό συνεταιρισmicroό (Castelberg-Koulma

1991) Οι κοινωνικοί λόγοι (προσωπική αναγνώριση και κοινωνική καταξίωση) που ήταν και οι

πρωταρχικοί στόχοι ίδρυσης των συνεταιρισmicroών παίζουν γιrsquo αυτές δευτερεύοντα ρόλο Γενικά οι

αγροτοτουριστικοί συνεταιρισmicroοί δεν αποτέλεσαν αισθητή εναλλακτική λύση στο πρόβληmicroα της

επαγγελmicroατικής απασχόλησης των γυναικών Μόνο το 30 έχει τη νοmicroική ευθύνη για τη λειτουργία

τους δηλαδή τη δυνατότητα να κατοχυρώσουν επαγγελmicroατικά δικαιώmicroατα και υποχρεώσεις

Ωστόσο ακόmicroη και microέσα από τους αγροτοτουριστικούς συνεταιρισmicroούς οι γυναίκες έδειξαν ότι

αποτελούν εργατικό δυναmicroικό σε εφεδρεία το οποίο microπορεί να κινητοποιήσει ενδογενείς πηγές

πλούτου Με την απόδρασή τους από τον αθέατο και ανώνυmicroο χώρο του νοικοκυριού οι γυναίκες

έχουν τη δυνατότητα να υποστηρίξουν πρωτοβουλίες που απευθύνονται στη διατήρηση

αξιοποίηση και ανάδειξη της πολιτισmicroικής κληρονοmicroιάς microέσα από τέτοιες δραστηριότητες οι

γυναίκες και ο αγροτικός χώρος προσλαmicroβάνονται ως θεmicroατοφύλακες της παράδοσης Σε αυτό το

σηmicroείο έχει σηmicroασία να τονιστεί ο αmicroφίσηmicroος χαρακτήρας που έχει η γυναικεία ταυτότητα σε σχέση

microε τον αγροτικό χώρο και τις γεωργικές δραστηριότητες Από τη microια πλευρά οι γυναίκες θεωρούνται

φορείς της lsquoαυθεντικότηταςrsquo και συνεπώς βρίσκονται πιο κοντά στη lsquoφύσηrsquo και τις τοπικές

παραδόσεις ωθούmicroενες έτσι σε επιχειρηmicroατικές δράσεις όπως τους αγροτοτουριστικούς

συνεταιρισmicroούς που εmicroπορεύονται lsquoαγνάrsquo και lsquoφυσικάrsquo προϊόντα ταυτόχρονα όmicroως είναι και φορείς

της νεωτερικότητας αφού δρουν αυτόνοmicroα και ορθολογικά microέσα στην αγροτική αγορά εργασίας

ακόmicroη και όταν ασχολούνται microε εξωγεωργικές δραστηριότητες

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Οι σύγχρονες ελληνικές επιχειρήσεις ενώ αντιmicroετωπίζονται ως κεντρικός άξονας της

οικονοmicroίας δεν έχουν διερευνηθεί αναφορικά microε το πώς επιχειρηmicroατίες διαφορετικού φύλου και

ειδικότητας απαντούν στις προκλήσεις της αγοράς καινοτοmicroούν ή προσδένονται σε οικείες

microεθόδους παραγωγής υποτάσσονται στις επιταγές της οικονοmicroικής πολιτικής ή καταφεύγουν σε

στρατηγικές microε τις οποίες αναδιατάσσουν τις δυνάmicroεις τους

Το ζήτηmicroα της lsquoυποτέλειαςrsquo των γυναικών αποκτά καινούριες διαστάσεις microεταξύ των

επαγγελmicroατικά και οικονοmicroικά αυτοδύναmicroων επιχειρηmicroατιών και δεν αίρεται microε την

17

ανεξαρτητοποίησή τους στο βαθmicroό που η αναπαραγωγή του διαχωρισmicroού των οικογενειακών

σχέσεων συνεχίζει να διέπει όλα τα πεδία ζωής Οι γυναίκες επιχειρηmicroατίες αυτοπροσδιορίζονται microε

όρους οικογενειακών κυρίως ρόλων και διαπροσωπικών σχέσεων Οι έρευνες πεδίου από

κοινωνικούς επιστήmicroονες σε αστικές αλλά και πρώην αγροτικές περιοχές που αναπτύχθηκαν

τουριστικά καταδεικνύουν ότι η συmicroπεριφορά αυτών των γυναικών απορρέει από την ιδεολογική

παραδοχή ότι η γυναικεία εργασία σε επιχειρήσεις δεν εγγράφεται τόσο ως προσωπική επιλογή

όσο ως προέκταση των οικογενειακών καθηκόντων που πρέπει να φέρουν σε πέρας παράλληλα microε

και όχι σε βάρος των οικιακών φροντίδων (Galani- Moutafi 1993 Galani- Moutafi 1994 Νάζου

2003 Πετρονώτη 1995β) Η έννοια της ανόδου κατανοείται ως επινόηση λύσεων οι οποίες

συmicroφιλιώνουν τις επαγγελmicroατικές microε τις οικογενειακές υποχρεώσεις χωρίς να αποδεσmicroεύουν από

τους συmicroβατικούς γυναικείους ρόλους

Η microόδα η βιοmicroηχανία υποδηmicroάτων τα κοσmicroηmicroατοπωλεία και τα ινστιτούτα οmicroορφιάς τα

κοmicromicroωτήρια τα ξενοδοχεία ο τουρισmicroός και οι δηmicroόσιες σχέσεις συνιστούν ldquoεύκολεςrdquo περιοχές για

ανάπτυξη ενός επιχειρηmicroατικού ανανταγωνισmicroού microεταξύ των γυναικών Ο lsquoπαραδοσιακάrsquo

γυναικείος κόσmicroος γίνεται η αφετηρία από την οποία οι γυναίκες πορεύονται microε τον τρόπο τους

απαντώντας έτσι στην ανδρική εκδοχή της επιχειρηmicroατικότητας Ο γυναικείος επιχειρηmicroατικός

κόσmicroος γίνεται microrsquo αυτόν τον τρόπο ευκολότερα αποδεκτός

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ

Οι πολιτισmicroικά συγκροτηmicroένες έmicroφυλες σχέσεις και οι ιδεολογίες της σεξουαλικότητας

συνθέτουν τη βάση όχι microόνο για τον καταmicroερισmicroό εργασίας αλλά και για τη ρύθmicroιση ζητηmicroάτων

ιδιοκτησίας και microεταβίβασης της περιουσίας τα οποία συνιστούν παράγοντες κρίσιmicroης σηmicroασίας για

την τουριστική ανάπτυξη Όπως και στον αγροτικό χώρο έτσι και στις τουριστικές περιοχές σε

επίπεδο κοινωνικού συmicroβολισmicroού οι γυναίκες συχνά καταλαmicroβάνουν microια αmicroφίσηmicroη θέση η οποία

συνδυάζει τις δυνάmicroεις της παράδοσης και του εκmicroοντερνισmicroού Οι έmicroφυλες σχέσεις όχι microόνο

συmicroβάλλουν στη συγκρότηση του τουρισmicroού αλλά οι ίδιες διαmicroορφώνονται και

επανασυγκροτούνται στο πλαίσιο του τουρισmicroού (Γαλανή-Mουτάφη 2002)

Η έρευνα δείχνει ότι ο τουρισmicroός συχνά παρέχει νέες σηmicroαντικές πηγές εισοδήmicroατος και

απασχόλησης για τις γυναίκες (Castelberg-Koulma 1991 Ιακωβίδου 1991 Κασιmicroάτη Θανοπούλου

Τσάρτας 1995 Leontidou 1994 Μανώλογλου 1990 Stott 1985 Τσάρτας 1989 Τσάρτας 1991α

Τσάρτας 1991β Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου 1985) Το γεγονός αυτό έχει σηmicroαντικές

επιπτώσεις στις ζωές των γυναικών οι οποίες δεν απολάmicroβαναν ανέκαθεν το δικαίωmicroα πρόσβασης

στην αγορά εργασίας Βέβαια οι ευκαιρίες για εργασία στον τουριστικό τοmicroέα τείνουν να

περιορίζονται στα είδη εκείνα της εργασίας που αξιολογούνται ως πολιτισmicroικά laquoκατάλληλαraquo γιrsquo

αυτές Έτσι οι ερευνητές έχουν στραφεί στους τρόπους microε τους οποίους οι κανόνες της

σεξουαλικότητας ενδέχεται να περιορίζουν την πρόσβαση των γυναικών σε θέσεις εργασίας να

επιδρούν στην κοινωνικότητά τους microε τους τουρίστες και να καθορίζουν το είδος της εργασίας και

18

των κοινωνικών σχέσεων που τους αρmicroόζει να εmicroπλέκονται (Scott 1997) Οι έρευνες καταλήγουν

στα εξής συmicroπεράσmicroατα

1) Η microικρής κλίmicroακας τοπικά ελεγχόmicroενη τουριστική ανάπτυξη παρέχει σηmicroαντικές ευκαιρίες

απασχόλησης για τις γυναίκες διότι οι microικρές οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν συνέχεια της

οικογενειακής οικίας και η διαχείρισή τους προσλαmicroβάνεται ως επέκταση των οικιακών τους

καθηκόντων

2) Οι γυναίκες από τη στιγmicroή που συνεισφέρουν microε το εισόδηmicroά τους στους πόρους της οικιακής

οmicroάδας κερδίζουν γόητρο και αναγνώριση

3) Καθώς αυξάνεται το εισόδηmicroά τους αποκτούν microεγαλύτερη συmicromicroετοχή στις διαδικασίες λήψης

αποφάσεων στο νοικοκυριό καθώς και πρόσβαση στο δηmicroόσιο χώρο

Οι εργαζόmicroενες στον τουριστικό τοmicroέα γενικά εmicroφανίζουν ετερόγενεια και δεν πρέπει να

παρουσιάζονται ως οιmicroοιογενής ή αδιαφοροποίητη κοινωνική κατηγορία ΄Εχουν συνήθως

διαφορετικούς στόχους και υφίστανται διαφορετικούς περιορισmicroούς Τα ακαδηmicroαϊκά προσόντα και

η επαγγελmicroατική εmicroπειρία που ενδέχεται να έχουν πολλές από τις εργαζόmicroενες τις ωθούν να

αναζητούν θέσεις εργασίας ανάλογες από άποψη αmicroοιβής ευθυνών δεξιοτήτων και εκπαίδευσης

Οι γυναίκες όmicroως που απασχολούνται ως απλές εργαζόmicroενες ή συmicroβοηθούντα microέλη στην

οικογενειακή επιχείρηση δεν προωθούν τα ατοmicroικά οικονοmicroικά τους συmicroφέροντα αλλά υπηρετούν

οικmicroονοmicroικές στρατηγικές του νοικοκυριού Οι οικονοmicroικές ενασχολήσεις των γυναικών στον

τουρισmicroό η σχέση τους microε την ιδιοκτησία microέσω του θεσmicroού της προίκας τα πρότυπα του γάmicroου και

της microεταγαmicroήλιας εγκατάστασης που επηρεάστηκαν από την είσοδό τους στην τουριστική αγορά

εργασίας έθεσαν τους όρους για ποικίλες αλλαγές σε ενδο-οικιακό και δια-οικιακό επίπεδο (Galani-

Moutafi 1993 Galani- Moutafi 1994 Stott 1982) Ωστόσο οι αλλαγές που πραγmicroατοποιήθηκαν στην

οικονοmicroική και οικιακή ζωή των γυναικών δεν συνοδεύτηκαν από ανάλογες ιδεολογικές microεταβολές

ούτε άλλαξαν ο καταmicroερισmicroός εργασίας στα νοικοκυριά και οι πολιτισmicroικές αντιλήψεις που

προσδιορίζουν τη γυναικεία ταυτότητα

Οι οικογενειακές υποχρεώσεις που παραmicroένουν σταθερά lsquoευθύνηrsquo και lsquoυποχρέωσηrsquo της

γυναίκας δεν microπορούν εύκολα να συνδυαστούν microε δύο βασικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης

στον τουρισmicroό την εποχιακότητα και τη γεωγραφική microετακίνηση Οι γυναίκες καταλήγουν να

επιλέγουν εργασία που τους εξασφαλίζει σταθερότητα ή ελεγχόmicroενα ωράρια ώστε να microπορούν νrsquo

ανταπεξέλθουν στις πολλαπλές υποχρεώσεις τους

Οι εσωτερικές διαφοροποιήσεις στη διάρθρωση της υποδοmicroής των τουριστικών καταλυmicroάτων

είναι ένας παράγοντας που επηρεάζει καθοριστικά τα χαρακτηριστικά της απασχόλησης γενικά και

ειδικότερα της γυναικείας τα τελευταία είκοσι χρόνια Η κυριότερη διαφοροποίηση σχετίζεται microε την

αλmicroατώδη ανάπτυξη των τύπων καταλυmicroάτων που απαιτούν πολύ microικρότερο συντελεστή εργασίας

από τα κλασικού τύπου καταλύmicroατα (ξενοδοχεία) Αποτέλεσmicroα αυτού του φαινοmicroένου είναι η

στασιmicroότητα στην αγορά εργασίας ειδικευmicroένου προσωπικού στα πάσης φύσεως ξενοδοχειακά

καταλύmicroατα ενώ αντίθετα υπάρχει microια αύξηση τόσο της ανειδίκευτης εργασίας όσο και της

19

περιστασιακής microερικής ή και της άτυπης εργασίας Ένα πολύ υψηλό ποσοστό αυτού του είδους

της απασχόλησης στον ελληνικό τουριστικό τοmicroέα καλύπτεται από γυναίκες Η διχοτόmicroηση που

προκύπτει οδηγεί (ιδιαίτερα στα ξενοδοχεία) σε microια κατά φύλο κατανοmicroή των θέσεων εργασίας η

οποία αποκλείει ουσιαστικά τις γυναίκες από τις υψηλές επαγγελmicroατικές θέσεις

Ένα πρώτο συmicroπέρασmicroα στο οποίο καταλήγουν οι έρευνες είναι ότι οι γυναίκες εmicroφανίζουν microια

ανοδική τάση στις θέσεις εργασίας που απαιτούν ειδική microόρφωση και εmicroπειρία (τmicroήmicroα υποδοχής

και εξυπηρέτησης πελατών οικονοmicroικές υπηρεσίες κουζίνα) Παράλληλα όmicroως η παρουσία τους

είναι σαφώς υποβαθmicroισmicroένη στις θέσεις προΐσταmicroένων και διευθυντών τmicroηmicroάτων Επίσης έχουν

δηmicroιουργηθεί θέσεις απασχόλησης καθαρά laquoγυναικείεςraquo (καmicroαριέρες καθαρίστριες) Παρατηρείται

δηλαδή ένας σαφής διαχωρισmicroός κατά φύλο στις θέσεις εργασίας στα ξενοδοχεία αν και

διαφαίνονται σαφείς τάσεις βελτίωσης αυτής της κατάστασης που σχετίζονται microε τη νοmicroοθεσία

Ιδιαίτερα σηmicroαντική εmicroφανίζεται η παρουσία των γυναικών επιχειρηmicroατιών στο χώρο των

ενοικιαζόmicroενων δωmicroατίων Αυτή η ιδιαίτερη microορφή αυτοαπασχόλησης συνδυάζει αφενός τη microικρού

microεγέθους οικογενειακή επιχείρηση και αφετέρου την παράλληλη απασχόληση στο σπίτι ή στην

αγροτική εκmicroετάλλευση αποτελεί δε ένα τυπικό microοντέλο τουριστικής επιχείρησης στην ύπαιθρο και

ιδιαίτερα στις νησιωτικές περιοχές (Kousis 1989) Το επάγγελmicroα της ξεναγού είναι επίσης ένα

παραδοσιακά lsquoγυναικείοrsquo επάγγελmicroα

Το γενικό συmicroπέρασmicroα που προκύπτει από τις εmicroπειρικές έρευνες είναι ότι η σηmicroαντική

αύξηση των εισοδηmicroάτων των γυναικών που εmicroπλέκονται στην τουριστική αγορά εργασίας δεν έχει

επιφέρει σηmicroαντική βελτίωση των συνθηκών εργασίας αυτών των γυναικών ούτε έχει αλλάξει

δραmicroατικά τις ταυτίσεις τους microε το χώρο του σπιτιού και το νοικοκυριό (Νάζου 2003 Stott 1979

Τσάρτας 1993)

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ METANAΣTEYΣH

Η παράmicroετρος του φύλου στην κατανόηση του microεταναστευτικού φαινοmicroένου ήρθε στην

επιφάνεια την τελευταία δεκαετία ∆ιάφορες διαστάσεις των έmicroφυλων σχέσεων όπως ο

διαχωρισmicroός της εργασίας σε αmicroοιβόmicroενη και microη το θέmicroα της πλήρους ή microερικής απασχόλησης οι

σχέσεις εξουσίας microέσα στην οικογένεια αποτελούν στοιχεία των δοmicroικών δυνάmicroεων που οδηγούν

στην microετανάστευση Μέχρι πρόσφατα οι γυναίκες ήταν απούσες από το σώmicroα των επιστηmicroονικών

εργασιών που αναλύουν τη microετανάστευση εξαιτίας της έmicroφασης στην αντρική microετανάστευση και του

γεγονότος ότι οι γυναίκες εmicroφανίζονταν ως απλές συνοδοί των αντρώνσυζύγων που microετακινούνταν

για οικονοmicroικούς λόγους

Σήmicroερα όπως διαπιστώνουν πολλοί ερευνητές microια microεγάλη microερίδα γυναικών ταξιδεύουν microόνες

σε αναζήτηση καλύτερων συνθηκών εργασίας και αντιmicroετωπίζουν την επαγγελmicroατική ανασφάλεια

και την εκmicroετάλλευση από τους εργοδότες τους (Alipranti Fakiolas 2003 Βεντούρα 1993

Cavounidis 2003 Iossifides 1997 Μουσούρου 1991 Πετρινιώτη 1993 Πετρονώτη 1998

Πουλοπούλου-Εmicroκε 1990 Ρυλmicroόν 1993 Tastsoglou Hadjicostandi 2003 Ψηmicromicroένος 1995) Ένα

20

microεγάλο τmicroήmicroα αυτής της microερίδας των γυναικών εργαζοmicroένων ασχολείται microε την οικιακή εργασία

γεγονός που προσδίδει ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό στις χώρες υποδοχής οικονοmicroικών

microεταναστών στη Νότια Ευρώπη (Βαλέντσια 1995 Κούρτοβικ 1998 Lazaridis 1999 Lazaridis

Wickens 1999 Lazaridis Psimmenos 2000 Λαζαρίδου 1995 Τόπαλη 2001) Οι γυναίκες

microετανάστριες εργάζονται ως ανειδίκευτο δυναmicroικό παρά τις πιστοποιηmicroένες ικανότητές τους ενώ η

απροθυmicroία των εργοδοτών τους να τις ασφαλίσουν έχει αρνητικές συνέπειες στην ανανέωση των

νόmicroιmicroων αδειών παραmicroονής τους στη χώρα Επιπρόσθετα ένα υψηλό ποσοστό των γυναικών

microεταναστριών εισέρχονται στη χώρα διαmicroέσου οργανωmicroένων δικτύων σωmicroατεmicroπορίας και

οδηγούνται στην πορνεία στελεχώνοντας τη σεξουαλική βιοmicroηχανία Οι γυναίκες αυτές αποτελούν

νέες ldquoεξωτικέςrdquo έλξεις και γίνονται αντιληπτές ως εmicroπόρευmicroα microαζικής κατανάλωσης καθώς

προωθούνται και εκπορνεύονται microε τη χρήση βίας και εξαναγκασmicroού Πολλές απ τις εν λόγω

microετανάστριες γυναίκες έζησαν και ζουν στα όρια της φυσικής επιβίωσης και συχνά κάτω από τα

όρια αυτά Επίσης χάρη στο καθεστώς βίας και εξαναγκασmicroού υποχρεώνονται να ικανοποιούν

κάθε είδους απαιτήσεις Οι γυναίκες αυτές έχουν αντιmicroετωπιστεί ως lsquoεγκληmicroατίεςrsquo παρά ως άτοmicroα

microε δικαιώmicroατα και αυτό συmicroβαίνει διότι--σύmicroφωνα microε τους ερευνητές--οι γυναίκες lsquoθυmicroατοπιούνταιrsquo

και τιmicroωρούνται για τη δράση τους ενώ το οργανωmicroένο έγκληmicroα της διακίνησης σωmicroατεmicroπορίας

δεν τιmicroωρείτα Κάτω από τέτοιες συνθήκες η κοινωνική τους ζωή περιορίζεται και εmicroποδίζεται η

κοινωνική τους ενσωmicroάτωση Ωστόσο παρά την ύπαρξη πολλών δυσκολιών που αντιmicroετωπίζουν

τελικά ένα microεγάλος αριθmicroός των γυναικών αυτών κατορθώνει και επιβιώνει οικονοmicroικά και

κοινωνικά (Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 Karakatsanis Swarts 2003 Poulopoulos-Emke

2003 Psimmenos 2000)

Οι προσεγγίσεις των ζητηmicroάτων που συνδέουν τη microετανάστευση microε τη διεθνή σωmicroατεmicroπορία

συmicroπληρώνουν τις λιγοστές microελέτες οι οποίες σχετίζονται microε την πορνεία και τη σεξουαλική

εργασία (Λάζος 2002) Οι περισσότερες έχουν επηρεαστεί κατά κύριο λόγο από τη ριζοσπαστική

φεmicroινιστική άποψη περί σεξουαλικότητας η οποία προσλαmicroβάνει τις γυναίκες ως σεξουαλικά

θύmicroατα από τη στιγmicroή που υφίστανται την αντικειmicroενοποίηση και την εmicroπορευmicroατοποίηση των

σωmicroάτων τους Ελάχιστες έρευνες προσανατολίζονται στην κατεύθυνση περισσότερο

φιλελεύθερων απόψεων σύmicroφωνα microε τις οποίες οι ίδιες οι γυναίκες συνιστούν σεξουαλικά δρώντα

υποκείmicroενα τα οποία διαχειρίζονται και ελέγχουν τις σχέσεις εξουσίας προς όφελός τους

Οι microετανάστριες είναι γυναίκες όλων των ηλικιών φυλών και εθνικοτήτων Μερικές από αυτές

κατέχουν νόmicroιmicroες άδειες παραmicroονής ενώ άλλες παραmicroένουν για microεγάλο χρονικό διάστηmicroα

ακαταχώρητες ως microόνιmicroοι κάτοικοι σε microητρώα εργασίας Από τα επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα

προκύπτει ότι το ελληνικό κράτος πολύ δύσκολα επιτρέπει σrsquo αυτές τις γυναίκες και τις οικογένειές

τους να ζήσουν και να εργαστούν microε αξιοπρέπεια Αποτελούν δε ένα είδος lsquoυπο-προλεταριάτουrsquo

προς εκmicroετάλλευση άσχετα αν απασχολούνται στο καθάρισmicroα του σπιτιού στην φύλαξη παιδιών

και ηλικιωmicroένων ή στην οικοδοmicroή Ο αποκλεισmicroός και η περιθωριοποίηση των microεταναστριών

γυναικών αναπαράγονται σε καθηmicroερινή βάση και microε περίπλοκους τρόπους και σε συmicroβολικό

21

επίπεδο καθώς γίνονται αντιληπτές microέσα από στερεοτυπικούς ρόλους ως laquoπόρνεςraquo ή

laquoυπηρέτριεςraquo

Αν η συmicromicroετοχή των νόmicroιmicroων microεταναστριών στην ελληνική αγορά εργασίας είναι περιορισmicroένη

από την άποψη των πολιτικών νοmicroικών και πολιτειακών τους δικαιωmicroάτων και εξαρτάται από το

χρώmicroα του δέρmicroατός τους ή την καταγωγή τους οι ακαταχώρητες σε microητρώα γυναίκες

microετανάστριες χωρίς άδειες εργασίας είναι πιο τρωτές από όλους τους άλλους εργαζόmicroενους Αυτές

ζουν microια πολύ δύσκολη ζωή η οποία είναι θεσmicroοθετηmicroένη microε όρους πολιτισmicroικού κοινωνικού και

πολιτικού lsquoapartheidrsquo (Μαράτου-Αλιπράντη 1994 Glavanis 1995 Λιάκος 1998)

Είναι σηmicroαντικό να αναφερθεί στο σηmicroείο αυτό ότι οι περισσότεροι από τους κοινωνικούς

επιστήmicroονες επισηmicroαίνουν την αναγκαιότητα να microελετηθούν οι microεταναστάτριες εργαζόmicroενες ως

διαφοροποιηmicroένη και όχι ως οmicroοιογενής κοινωνική κατηγορία ώστε να δοθεί έmicroφαση στις ιδιαίτερες

εργασιακές τους εmicroπειρίες και στις αντιλήψεις τους για το νέο πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο

εντάσσονται microέσω της εργασίας Έτσι θα προκύψει microια ουσιαστική γνώση για τις lsquoάλλεςrsquo γυναίκες

που διεκδικούν χώρο στην αγορά εργασίας και εmicroφανίζονται όλο και συχνότερα να πλαισιώνουν

την οικιακή οmicroάδα συνήθως ως ως έmicromicroισθες οικιακοί βοηθοί

Γενικά σε microια κοινωνία όπως η ελληνική στην οποία οι Ελληνίδες microορφώνονται και

συmicromicroετέχουν στην αγορά εργασίας το αίτηmicroα για microετανάστριες εργαζόmicroενες έχει προβληθεί ως

επιτακτική ανάγκη και έχει συmicroβάλει στην ldquoθηλυκοποίησηrdquo (feminization) της microετανάστευσης στη

χώρα Καθώς όλο και περισσότερες Ελληνίδες αφήνουν το σπίτι και τα οικιακά προκειmicroένουν να

εργαστούν και να συmicromicroετέχουν στη δηmicroόσια ζωή απορρίπτοντας ή αmicroφισβητώντας την έmicroφυλη

φύση των ρόλων τους και την ταύτισή τους microε τον οικιακό χώρο τείνουν να στηρίζονται στις

εργασίες των microεταναστριών που αναλαmicroβάνουν τη φροντίδα σπιτιού των παιδιών και των

ηλικιωmicroένων

ΕΜΜΙΣΘΗ ΟΙΚΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΡΙΕΣ

Η έmicromicroισθη οικιακή εργασία αποτελεί έναν ερευνητικό τοmicroέα που έχει απασχολήσει ελάχιστα

τους κοινωνικούς επιστήmicroονες στην Ελλάδα (Βαλέντσια 1995 Lazaridis 1999 Λαζαρίδου 1995

Τόπαλη 2001) Οι αναφορές πάνω στο θέmicroα είναι αποσπασmicroατικές ενώ στην πλειοψηφία τους

οι έρευνες είναι κοινωνιολογικές Σε θεωρητικό επίπεδο η microελέτη της οικιακής εργασίας

παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω των ιδιαιτεροτήτων που την καθιστούν ιδανικό

περιβάλλον για την παρατήρηση της αλληλοδιαπλοκής φύλου συγγένειας κοινωνικής τάξης και

εθνοτικής ταυτότητας Πρόκειται για εργασία microε έντονη έmicroφυλη διαφοροποίηση (εργασία

γυναικών και εργασιακή σχέση που θεωρείται πως αναπτύσσεται κυρίως ανάmicroεσα σε γυναίκες)

και εργασία που λαmicroβάνει χώρα στον ιδιωτικό χώρο του σπιτιού και συχνά συνδέεται microε τη

φροντίδα των παιδιών και άλλων microελών της οικογένειας Επιπλέον πρόκειται για εργασιακή

σχέση την οποία χαρακτηρίζει έντονη ταξική ανισότητα (εργασία που αναλαmicroβάνουν άτοmicroα microε

22

χαmicroηλό status και έχει χαmicroηλές αποδοχές για τα microεσοαστικά ή microεγαλοαστικά στρωmicroάτων)

Τέλος η οικιαική εργασία επιτελείται συνήθως από οmicroάδες οικονοmicroικών microεταναστών

Στην Ελλάδα η έmicromicroισθη οικιακή εργασία είναι laquoφυλετικοποιηmicroένηraquo αποτελεί δηλαδή

εργασία που προορίζεται για οmicroάδες microε διαφορετική πολιτισmicroική ταυτότητα Ο τύπος εργασίας

που συναρτάται microε την παροχή προσωπικών υπηρεσιών προσελκύει σήmicroερα εργαζόmicroενες

γυναίκες microετανάστριες Πολλές microελέτες πάνω στην οικιακή εργασία επικεντρώνονται σε οmicroάδες

των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo microεταναστών και αφορούν χώρες και πολιτισmicroικά περιβάλλοντα microε

ισχυρές οικονοmicroίες Σε τέτοιες συνθήκες ο ρατσισmicroός αποτελεί στοιχείο έντασης και

επισηmicroαίνεται από οργανώσεις και συνδικάτα οικιακών βοηθών ως ένα από τα βασικά σηmicroεία

πάλης Στην Ελλάδα όπως άλλωστε στο microεγαλύτερο microέρος του δυτικού κόσmicroου η έmicromicroισθη

οικιακή εργασία γίνεται αντιληπτή ως εργασία χωρίς status κίνητρα (για επαγγελmicroατική εξέλιξη)

ασφάλεια και αναγνώριση Η παρουσία οικιακών βοηθών microέσα στην οικιακή οmicroάδα αποτελεί

κοινό τόπο σε σπίτια της Αθηναϊκής microεσαίας τάξης Οι οικιακές βοηθοί προέρχονται από τις

Φιλιππίνες την Πολωνία την Ουκρανία τη Ρωσία ενώ η πλειοψηφία των Αλβανών

microεταναστών εργάζεται σε ελληνικά νοικοκυριά

Το πλαίσιο των διαπολιτισmicroικών συναντήσεων microεταξύ lsquoεντόπιωνrsquo (ελλήνων) και lsquoάλλωνrsquo

(microεταναστριών) το οποίο καθορίζεται από τη ζήτηση και προσφορά έmicromicroισθης οικιακής εργασίας

δηmicroιουργεί τους όρους πρόσληψης των lsquoξένωνrsquo την παγίωση στερεοτύπων και τη διαmicroόρφωση

ενός συνόλου σηmicroασιοδοτήσεων που αφορά τόσο τις microετανάστριες ως laquoοικιακές βοηθούςraquo όσο

και την έννοια της laquoέmicromicroισθης οικιακής εργασίαςraquo αλλά και γενικότερα τις έννοιες της

οικιακότητας της συγγένειας και της εθνικής ταυτότητας

Οι περιπτώσεις των Φιλιππινέζων των Αλβανίδων των Πολωνέζων και γενικότερα των

γυναικών microεταναστριών στην Ελλάδα συνιστούν ένα σηmicroαντικό πεδίο έρευνας των κοινωνικών

επιστηmicroών Οι γυναίκες microετανάστριες αποτελούν ένα microεγάλο αριθmicroητικά κοmicromicroάτι των

microεταναστών που δέχεται τις τελευταίες δύο δεκαετίες η χώρα και οι πρακτικές τους σε διάφορα

πολιτισmicroικά πλαίσια microεταβάλλουν το ελληνικό αστεακό τοπίο (ίδρυση νέων εκκλησιών νέου

τύπου εργασιακή απασχόληση νέου τύπου οικογενειακές σχέσεις) Ιδιαίτερη ερευνητική έmicroφαση

θα microπορούσε να δοθεί επίσης στην βιωmicroατική εmicroπειρία των ΕλλήνωνΕλληνίδων και τις microεταξύ

τους σχέσεις και αναπαραστάσεις της δικής τους ταυτότητας ενόψει της παρουσίας των

laquoάλλωνraquo Ανθρωπολόγοι που έχουν πραγmicroατοποιήσει και τις πιο ενδιαφέρουσες έρευνες

σχετικά microε microετανάστριες γυναίκες οικιακές βοηθούς (Τόπαλη 2001) παρατηρούν ότι οι σχετικά

περιορισmicroένες σε αριθmicroό microελέτες για microεταναστριες οικιακές βοηθούς επικεντρώθηκαν στην

πλειοψηφία τους στην προσέγγιση της οικιακής εργασίας microέσα από το πρίσmicroα των δυτικών

υποκειmicroένων (επιστηmicroόνων και εργοδοτών) και όχι των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo οικιακών βοηθών

Οπότε περισσότερες ερευνητικές εργασίες που θα είχαν ως αντικείmicroενο την έmicromicroισθη οικιακή

εργασία από τη σκοπιά των lsquoάλλωνrsquo γυναικών θα πλούτιζαν πραγmicroατικά την επιστηmicroονική

γνώση σrsquo αυτό τον τοmicroέα Επίσης κατά την εκτίmicroηση ορισmicroένων ερευνητών παραmicroένουν

23

ανοιχτά προς διερεύνηση ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας

όπως αυτή βιώνεται από άλλες πολιτισmicroικές οmicroάδες αλλά και από ελληνίδες οικιακές βοηθούς

Τέλος ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας από τη σκοπιά των

εργοδοτριών που προέρχονται από διαφορετικά κοινωνικά στρώmicroατα αλλά και microε τη

συγκρότηση των στρωmicroάτων αυτών microέσα από την έmicromicroισθη οικιακή εργασία συνιστούν

microελλοντικές ερευνητικές προκλήσεις

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ

Οι κοινωνιολογικές και ανθρωπολογικές θεωρήσεις που συνδέουν τον κατά φύλα καταmicroερισmicroό

εργασίας microε τις νέες τεχνολογίες τονίζουν ότι η διαδικασία ταύτισης των ανδρών microε τις τεχνικές

γνώσεις και επιδεξιότητες ενισχύεται και νοmicroιmicroοποιείται από την ιδεολογία του φύλου που συνδέει

την αρρενωπότητα microε τη microηχανή τη microυϊκή δύναmicroη τη δύσκολη και ldquoβρώmicroικηrdquo δουλειά τη σύνθετη

κατασκευή τη σταθερή παρουσία σrsquo ένα συγκεκριmicroένο χώρο και για ένα συγκεκριmicroένο χρονικό

διάστηmicroα τη συγκέντρωση της προσοχής σrsquo ένα αντικείmicroενο καθώς και την αναλυτική και

ορθολογική σκέψη Οι γυναίκες αντιθέτως προσλαmicroβάνονται ως εύθραυστες η δε θηλυκότητά τους

συνδέεται microε τις αισθήσεις και τα αισθήmicroατα και ταυτίζεται microε τη φύση τη γη και το ανθρώπινο

σώmicroα που παράγουν καρπούς και ανθρώπους (Κανελλόπουλος 1989 Σακέλλης 1989 Στρατηγάκη

1996)

Η microηχανοποίηση της παραγωγής και η εφαρmicroογή της πληροφορικής τεχνολογίας στις

επιχειρήσεις φαίνεται ότι εξυπηρεί τις ανάγκες microιας κοινωνικής κατηγορίας των ανδρών για

ενίσχυση της υπεροχή τους απέναντι στις γυναίκες Με την ανάπτυξη όmicroως της πληροφορικής

διαπιστώθηκε ότι πολλές γυναίκες επιστρέφουν στο σπίτι τους και εργάζονται microε αmicroοιβή εκεί ενώ

άλλες microπορούν να διαλέξουν βολικά και microειωmicroένα ωράρια εργασίας για να ανταποκριθούν

καλύτερα στις δουλειές το σπιτιού και στη φροντίδα παιδιών συζύγων και ηλικιωmicroένων συγγενών

Ωστόσο οι περισσότεροι ερευνητές συmicroφωνούν ότι τέτοιες διευκολύνσεις σηmicroαίνουν αποδοχή ενός

υποβαθmicroισmicroένου περιεχοmicroένου εργασίας και έλλειψη κάθε προοπτικής εξέλιξης τη στιγmicroή που

αντίθετα οι άνδρες καταλαmicroβάνουν θέσεις microε αναβαθmicroισmicroένο περιεχόmicroενο εργασίας το οποίο

δηmicroιούργησε η πληροφορική Από αυτήν την άποψη η τεχνολογία δεν φαίνεται να είναι ουδέτερη

απέναντι στα δύο φύλα microάλιστα υποστηρίζει αντιλήψεις που ισχυροποιούν διακρίσεις σε lsquoγυναικείαrsquo

και lsquoαντρικάrsquo επαγγέλmicroατα διακρίσεις microε πολλαπλές συνέπειες ως προς την πρόσβαση στην

αγορά εργασίας τις ίσες αmicroοιβές και την επαγγελmicroατική εξέλιξη σε ανώτερα κλιmicroάκια (Κοσmicroαράς

1989 Μαρmicroατάκη-Μόλχο 1989 Στρατηγάκη 1987α Στρατηγάκη 1987β Στρατηγάκη 1989α

Στρατηγάκη 1989β Τζεπόγλου 1989)

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΚΕΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

24

Μέσα από την παρουσίαση των συναρτώmicroενων microε το φαινόmicroενο της γυναικείας εργασίας

στην Ελλάδα κεντρικών ζητηmicroάτων--έτσι όπως αυτά προκύπτουν από την επιστηmicroονική τους

διερεύνηση--microπορούν να διαπιστωθούν ορισmicroένες ελλείψεις και microερικά προβλήmicroατα σrsquo ότι

αφορά τους τρόπους προσέγγισης και ερmicroηνείας του όλου θέmicroατος

Καταρχήν στο microεγαλύτερο microέρος αυτών των microελετών κυριαρχεί η έmicroφαση στην ερmicroηνεία

των ποσοτικών στοιχείων της στατιστικής υπηρεσίας γεγονός που δηmicroιουργεί προβλήmicroατα στον

τρόπο αντιmicroετώπισης της κοινωνικής κατηγορίας laquoεργαζόmicroενες γυναίκεςraquo Απουσιάζουν οι

ποιοτικές microέθοδοι ανάλυσης τα υποκείmicroενα και οι βιοϊστορίες τους ο λόγος τους τα

συναισθήmicroατά τους και η συστηmicroατική παρακολούθηση των καθηmicroερινών εργασιακών τους

πρακτικών που συνήθως εξετάζονται κατά τη διάρκεια επιτόπιων ερευνών ανθρωπολογικού

χαρακτήρα Απουσιάζει δηλαδή στις περισσότερες περιπτώσεις η ίδια η σκοπιά των γυναικών

για την εργασιακή τους εmicroπειρία ενώ κυριαρχεί ο λόγος και οι ιδεολογικές τοποθετήσεις των

ερευνητών Απόρροια αυτών των απουσιών αποτελεί το γεγονός ότι στο όνοmicroα της καθιέρωσης

της ισότητας microεταξύ ανδρών και γυναικών διαφαίνεται η τάση θεώρησης των laquoεργαζόmicroενων

γυναικώνraquo ως ενιαία και οmicroοιογενής κατηγορία Οι γυναίκες που εργάζονται όmicroως δεν είναι ίσες

microεταξύ τους ούτε ως προς την κοινωνική προέλευση ούτε ως προς το εκπαιδευτικό lsquoκεφάλαιοrsquo

το οποίο φέρουν ή την οικογενειακή τους κατάσταση Ούτε επίσης έχουν τα ίδια κίνητρα που τις

ωθούν να εργαστούν ή να εγκαταλείψουν τη δουλειά τους Η γυναικεία εργασία συχνά εξετάζεται

ανεξάρτητα από το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο εmicroφανίζεται και

σπάνια συναρτάται microε microια προβληmicroατική για τα κοινωνικά στρώmicroατα στα οποία εντάσσονται οι

εργαζόmicroενες γυναίκες

Ένα άλλο προβληmicroατικό σηmicroείο των ερmicroηνευτικών προσεγγίσεων κοmicroβικό ως προς την

κατανόηση των εννοιών και των αναλυτικών εστιάσεων είναι το θέmicroα των όρων και των

ορισmicroών που χρησιmicroοποιούν οι ερευνητές για να περιγράψουν τις διαφορετικές εργασιακές

εmicroπειρίες των γυναικών Συνήθως χρησιmicroοποιούνται όροι εννοιολογικά αδιευκρίνιστοι όπως για

παράδειγmicroα laquoεργασίαraquo και laquoαπασχόλησηraquo Η χρήση του όρου laquoγυναικεία απασχόλησηraquo ή

laquoεργασίαraquo συνδέεται microε την ιδεολογία της γυναικείας απελευθέρωσης την πολιτισmicroική microορφή

της ελληνικής οικογένειας και την προβληmicroατική για την οικονοmicroική ανάπτυξη της χώρας

Ανάλογα προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται και εξαιτίας της χρήσης γενικευτικών αφαιρετικών

κατηγοριών όπως laquoεργαζόmicroενεςraquo και laquoάνεργεςraquo Τα πράγmicroατα περιπλέκονται ακόmicroη

περισσότερο όταν γίνεται χρήση των ορισmicroών των στατιστικών υπηρεσιών όπως laquomicroισθωτόςraquo

laquoαυτοαπασχολούmicroενοςraquo laquoνοικοκυράraquo laquoεπιχειρηmicroατικήraquo δράση laquoεισόδηmicroαraquo--ορισmicroών

δηλαδή που δεν microπορούν να ανταποκριθούν στο εννοιολογικό περιεχόmicroενο της γυναικείας

εργασίας Από αυτή την άποψη δεν microπορεί να φωτιστεί το ζήτηmicroα της κατασκευής της έmicroφυλης

ταυτότητας microέσα από την εργασιακή εmicroπειρία ούτε microπορούν να αναδειχθούν οι ποικίλες πτυχές

microιας προβληmicroατικής που διαπλέκουν το επάγγελmicroα microε την γυναικεία ταυτότητα την οικογένεια

και το γάmicroο στη σύγχρονη ελληνική πολιτισmicroική πραγmicroατικότητα

25

Τέλος κρίνεται απαραίτητος ο διάλογος στο πλαίσιο εmicroπειρικών ερευνών microεταξύ

επιστηmicroόνων από διαφορετικούς κλάδους των Κοινωνικών Επιστηmicroών προκειmicroένου να

επιτευχθεί microια ολοκληρωmicroένη και σφαιρική προσέγγιση του φαινοmicroένου της γυναικείας εργασίας

στα συνεχώς microεταβαλλόmicroενα πολιτισmicroικά περιβάλλοντα των αστικών και αγροτικών περιοχών

ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αβδελά Ε 1986 lsquoΠοιές δουλειές παίρνουν οι γυναίκεςrsquo ∆ίνη 160-61

Αβδελά Ε 1987α lsquo Η ισότητα στη ∆ηmicroόσια ∆ιοίκηση παλιές πρακτικές microε νεωτερικό microανδύαrsquo

∆ίνη 256-62

Αβδελά Ε 1987β lsquoΜισθωτές Σχέσεις και Φυλετικός Καταmicroερισmicroός της Εργασίας Οι Γυναίκες

∆ηmicroόσιοι Υπάλληλοι στην Ελλάδα στο Πρώτο Μισό του Αιώναrsquo Μνήmicroων τοmicro ΙΙ234-246

Αβδελά Ε 1988α lsquoΗ θέση της ∆ασκάλας Λόγοι και αντίλογοι σrsquo ένα microεσοπολεmicroικό

επαγγελmicroατικό έντυποrsquo ∆ίνη 3 46-53

Αβδελά Ε 1988β lsquoΣτοιχεία για την εργασία των γυναικών στο Μεσοπόλεmicroο Όψεις και Θέσειςrsquo

Στο Βενιζελισmicroός και Αστικός Εκσυγχρονισmicroός Πανεπιστηmicroιακές Εκδόσεις Κρήτης

Αβραmicroίδου Α 2001 Ευέλικτες microορφές απασχόλησης και ανισότητες στον εργασιακό χώρο

Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ

httpwwwKethigr)

Αθανασιάδου Χ Σ Πετροπούλου Γ Μιmicroίκου 2001 Οι συνθήκες της γυναικείας απασχόλησης

στην Ελλάδα1980-2000 Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο

στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 1999 Η οικογένεια στην Αθήνα οικογενειακά πρότυπα και συζυγικές

πρακτικές Αθήνα ΕΚΚΕ

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 2001 Η συmicromicroετοχή των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην

Ελλάδα Μια πρώτη προσέγγιση Εισήγηση στο Συνέδριο Γυναίκες και Επιστήmicroη Τάσεις και

Προοπτικές στην Ευρώπη Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκη 15-16 Μαρτίου

Αυδή- Καλκάνη Ι 1978 Η επαγγελmicroατικά εργαζόmicroενη Γυναίκα Αθήνα Παπαζήσης

Αυδή - Καλκάνη Ι 1989 Φεmicroινισmicroός και εργασίαστην Ελλάδα σήmicroερα Αθήνα Νέοι Καιροί

Βαΐου Ν 1987α lsquo Ελαστικό ωράριο ανελαστικές ανάγκεςrsquo Κάπα 16 25-26

Βαΐου Ν 1987β lsquoΆτυπες εργασιακές σχέσεις ή πώς κατασκευάζεται η ευελιξίαrsquo Κάπα 17 23-

24

Βαϊου Ν Μ Στρατηγάκη 1989 lsquoΗ εργασία των γυναικών Ανάmicroεσα σε δύο κόσmicroουςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4015-23

Βαΐου Ν 1989 lsquoΟ τόπος δουλειάς και το σπίτι Κατά φύλο καταmicroερισmicroοί εργασίας στη

διαδικασία ανάπτυξης της Αθήναςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)81 ndash 90

Βαΐου Ν 1991 lsquoΟ χώρος των γυναικών σrsquo έναν ανδρικό κόσmicroοrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash

48 15 ndash 17

26

Βαΐου Ν Στρατηγάκη Μ Χρονάκη Ζ 1991 lsquoΑmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι Μια γυναικεία

δουλειά και microια ιδεολογίαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45 47-53

Βαΐου Ν Χ Γολέmicroης Λ Λαmicroπριανίδης Κ Χατζηmicroιχάλης Ζ Χρονάκη 1996 Άτυπες microορφές

βιοmicroηχανικής παραγωγής-εργασίας και αστικός χώρος στο ΠΣΠ Αθήνα ΓΓΕΤ

Βαϊου Ν και Κ Χατζηmicroιχάλης 1997 Με τη ραπτοmicroηχανή στην κουζίνα και τους Πολωνούς στους

αγρούς Πόλεις περιφέρειες και άτυπη εργασία Αθήνα Εξάντας

Βλαχούτσικου Χ Α Μπαχαροπούλου- Κούλη 1991 lsquolaquoΝα χαρώ κι εγώ το σπίτι microου και το

κλειδί από τα microέσαraquo Γυναίκες και κατανάλωση σrsquo ένα χωριό της Βοιωτίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45

94-100

Vernier B 2001 H Kοινωνική Γένεση των Aισθηmicroάτων Πρωτότοκοι και Yστερότοκοι στην

Kάρπαθο Aθήνα Αλεξάνδρεια

Βουτυράς Σ 1981 Η Γυναίκα στη Μισθωτή εργασία Αθήνα Παπαζήσης

Βουτυράς Σ 1987 Μητρικός microισθός επαναστατική προοπτική ή οπισθοδρόmicroηση στην ισότητα

των φύλων ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Γαβριήλ Α 1989 lsquoΗ συmicroβολή του Σχολικού Επαγγελmicroατικού Προσανατολισmicroού στην

προετοιmicroασία των γυναικών για επαγγέλmicroατα που έχουν σχέση microε τις νέες τεχνολογίεςrsquo Στο Μ

Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για

τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1985 ∆ικαιώmicroατα και υποχρεώσεις της εργαζόmicroενης γυναίκας στην

microισθωτή εργασία Αθήνα

Γεωργακοπούλου Ν Β 1998 Ευελιξίες της εργασίας amp Γυναικεία απασχόληση στον τραπεζικό

τοmicroέα Πλαίσιο Προσέγγισης Βασικές Τάσεις και Προοπτικές ΙΝΕΟΤΟΕ

Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου Α 1986 lsquoΕργασία και γυναικεία απελευθέρωση ένας ισχυρός

αντίλογος στο στον φεmicroινιστικό συντηρητισmicroόrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 22-24

∆ασκαλάκης ∆ 1995 Η ρύθmicroιση των ευέλικτων microορφών απασχόλησης και οργάνωσης του

χρόνου εργασίας Αθήνα ndash Κοmicroοτηνή εκδ Σάκκουλα

∆έδε Ι 1995 lsquoΕπαγγελmicroατικές προοπτικές για τις γυναίκες στις αγορές της Ε Ε Μεταξύ

αποκλεισmicroού και ανέλιξηςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 86 179-191

∆ήmicroου Α 1989 lsquoΗ microερική απασχόληση Ένα γυναικείο φαινόmicroενο της αγοράς εργασίαςraquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4055 ndash 60

∆ουκάκης Ν Λ 1988 Εργασιακές Σχέσεις Οικονοmicroία και θεσmicroοί Αθήνα Οδυσσέας

∆ουλκέρη Τ 1986 Η συmicromicroετοχή της ελληνίδας στην οικογένεια και στην εργασία

ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

∆ουλκέρη Τ 1994 Ισότητα των φύλων στις εργασιακές σχέσεις Αθήνα Παπαζήσης

Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Η επαγγελmicroατική εξέλιξη των γυναικών στις τράπεζες

Αθήνα ΟΤΟΕ

27

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988α Γυναικεία απασχόληση Σύνοψη πρώτων

αποτελεσmicroάτων Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική

Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988β Η ∆οmicroή της Γυναικείας Απασχόλησης και η

Επαγγελmicroατική ∆ραστηριοποίηση των Γυναικών Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των

Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ηλιού Μ 1988 lsquoΟι γυναίκες πανεπιστηmicroιακοί εξέλιξη της θέσης τους ή στασιmicroότηταrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 70 3-23

Θανοπούλου Μ 1992 Η Γυναικεία Απασχόληση ή Εργασία στην Ελλάδα Κύριες Τάσεις και

Κατευθύνσεις της Μεταπολεmicroικής Βιβλιογραφίας Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη ΙV Αθήνα ΕΚΚΕ

Θανοπούλου Μ Ε Φρονίmicroου Β Τσιλιmicroιγκάκη 1997 Αποφυλακιζόmicroενες γυναίκεςΤο δικαίωmicroα

στην Επαγγελmicroατική επανένταξη ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Θανοπούλου Μ Β Κωτσοβέλου amp Ρ Παπαρούνη 1999 lsquoΗ σχέση επαγγελmicroατικής και

οικογενειακής ζωής των γυναικών διερεύνηση της ελληνικής βιβλιογραφίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 40

91-101

Ιγγλέση Χ 1990 Πρόσωπα Γυναικών Προσωπεία Συνείδησης Αθήνα Οδυσσέας

Ιγγλέση Χ 1996 Γυναικείες σπουδές και ταυτότητες φύλου Ένα παράδειγmicroα από τη σκοπιά της

ψυχολογίας Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Ιωακείmicroογλου Η Ο Καmicroινιώτη Α Κωστάκη Θ Σκοπελίτου 1998 lsquoΕκπαίδευση Φύλο και

Τρόπος Ένταξης στην Αγορά Εργασίας της Ελλάδαςrsquo Στο Ανεργία Εργασία Εκπαίδευση-Κατάρτιση

στην Ελλάδα και στην Γαλλία Πρακτικά Ελληνογαλλικού Συνεδρίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Καβουνίδη Τ 1982 lsquoΚαπιταλιστική ανάπτυξη και απασχόληση των γυναικών στη microεταποίηση

στην Ελλάδαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 14 53-63

Καβουνίδη Τ 1989 lsquo Ο έλεγχος της εργασίας της γυναίκαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4071-80

Καβουνίδη Τ 1990 Οι νέες γυναίκες και η επαγγελmicroατική εκπαίδευση και κατάρτιση Έκθεση

Έρευνας Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

Καβουνίδη Τ 1996 Οικογένεια και εργασία στην Αθήνα Σάκκουλας

Κανελλόπουλος Κ 1989 lsquoΝέα τεχνολογία Εκπαίδευση των γυναικών και η θέση τους στην

αγορά εργασίαςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Καραmicroεσίνη Μ 1998 lsquoΓυναίκες και απασχόληση στην Ελλάδα Τάσεις και ∆ιεθνείς Συγκρίσειςrsquo

Στο Ξ Πετρινιώτη και Γ Κουκουλές (επιmicro) Επετηρίδα εργασίας 1998 Αθήνα πανεπιστηmicroιακές

εκδόσεις Παντείου

Καραmicroεσίνη Μ amp Η Ιωακείmicroογλου 2003 Προσδιοριστικοί παράγοντες του microισθολογικού

χάσmicroατος microεταξύ ανδρών και γυναικών Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας σε

συνεργασία microε το Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

28

(δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Καραντινός ∆ 1987 lsquoΕργατικό δυναmicroικό απασχολούmicroενοι και άνεργοι microια διερεύνηση από

στατιστικά στοιχείαrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 66 121-143

Καραντινός ∆ 1988 lsquoΑνοιχτή ανεργία και αστικές αγορές εργασίας (1974-1985) Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 70 50-115

Καραντινός Τ 1989 lsquoΗ ανεργία των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Καραντινός ∆ ∆ Ζιώmicroας Μ Κετσετζοπούλου Α Μουρίκη 1997 Ευέλικτη απασχόληση και

ελαστικοποίηση του χρόνου εργασίας τάσεις εξελίξεις προοπτικές Αθήνα Εθνικό Ινστιτούτο

Εργασίας

Κασιmicroάτη Κ 1980 Τάσεις κινητικότητας εργασίας στην ελληνική βιοmicroηχανία Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1982 Η Γυναίκα στην Απασχόληση Φάκελος Ισότητας Αθήνα Οδυσσέας

Κασιmicroάτη Κ 1988 lsquoΕκπαίδευση Επαγγελmicroατική Εξειδίκευση και Αmicroοιβές Γυναικώνrsquo Ο Αγώνας

της Γυναίκας 37 21-22

Κασιmicroάτη Κ Ε Αλλισον 1989 Η Μορφολογία της ∆εύτερης Απασχόλησης Έρευνα για τα

κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Μελέτη ΙΙ ΑθήναΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1991 Επιλογή Επαγγέλmicroατος Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη Ι Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1998 Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Αθήνα ΕΚΚΕ

Κετσετζοπούλου Μ 2002 lsquoΓυναικεία Απασχόλησηrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ

Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο

Κοινωνικής Πολιτικής

Κετσετζοπούλου Μ Χ Συmicroεωνίδη 2002 lsquoΙσότητα των Φύλων Η Θέση της Γυναίκας στο

∆ηmicroόσιο και Ιδιωτικό Χώροrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό

Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής

Κοσmicroαράς Γ 1989 lsquoΗ θέση των γυναικών στην τυπογραφία microετά την εισαγωγή της

φωτοστοιχειοθεσίας Η κατάσταση στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro)

Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Κουκουλή-Σπηλιωτοπούλου Σ 1988 lsquoΗ κοινοτική αρχή της ισότητας αmicroοιβών και το ελληνικό

δίκαιοrsquo Ελληνική ∆ικαιοσύνη 29 1092-1128

Κουκούλη-Σπηλιοτοπούλου Σ 1998 lsquoΙσότητα των φύλων στην απασχόληση και την κοινωνική

ασφάλισηrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις

Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Κραβαρίτου Γ 1989 lsquoΟι γυναίκες στη Μεταmicroοντέρνα κοινωνία φτωχότερες ή πλουσιότερεςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 40 25 ndash 30

Κραβαρίτου Γ 1992 Εργασία και δικαιώmicroατα της γυναίκας Θεσσαλονίκη Σάκκουλα

29

Κραβαρίτου Γ 1996 Φύλο και ∆ίκαιο Αθήνα Παπαζήσης

Λαmicroπριανίδης Λ Γ Ανδριάς Στ Καραγιάννης Π Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995 Ένδυση Ξάνθη-

∆ράmicroα- Καβάλα Θεσσαλονίκη Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας

Λυmicroπεράκη Α 1991 Ευέλικτη εξιδίκευση Κρίση και αναδιάρθρωση στη microικρή βιοmicroηχανία

Αθήνα Gutenberg

Λυmicroπεράκη Α Α Μουρίκη 1996 Η Αθόρυβη Επανάσταση Νέες Μορφές Οργάνωσης της

Παραγωγής και της Εργασίας Αθήνα Gutenberg

Μαγγανάρα Ι 1988 lsquoΘέση και συνθήκες εργασίας των γυναικών εκλεγmicroένων αντιπροσώπων

στο τοπικό και περιφερειακό επίπεδο στην Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 8-11

Μαγγανάρα Ι 1998 lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεωνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Μαρmicroατάκη-Μόλχο Μ 1989 lsquoΗ γυναικεία απασχόληση στον τοmicroέα της microηχανογράφησης στην

Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα

Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Μουρίκη Α 1991α Ευέλικτες microορφές απασχόλησης ευλογία ή ανάθεmicroαrsquo Τόπος Επιθεώρηση

αστικών και περιφερειακών microελετών(3) 97 ndash 117

Μουρίκη Α 1991β lsquoΟι νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης και οι προοπτικές τους στην

ενοποιηmicroένη Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-4818ndash21

Μουσούρου Λ Μ 1985 Γυναικεία Απασχόληση και Οικογένεια Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1993 Γυναίκα και Απασχόληση ∆έκα ζητήmicroατα Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1996 lsquoΟι ανάγκες της οικογένειας και η απασχόληση σήmicroεραrsquo Στο

Οικογένεια και Εργασία Νέες Τάσεις στην Απασχόληση Αθήνα Ιδρυmicroα Μελετών Λαmicroπράκη amp

Εκαπιδευτήρια Κωστεά-Γείτονα

Μπακαλάκη Α 1988 lsquoΚοmicromicroωτική ένα laquoγυναικείοraquo επάγγελmicroαrsquo ∆ίνη 198-103

Μπακόπουλος Α 1986 Η ισότητα αmicroοιβών στι Κοινοτικό ∆ίκαιο Η ισότητα ανδρών και

γυναικών στην απασχόληση και την κοινωνική ασφάλιση κατά το κοινοτικό και ελληνικό δίκαιο

Συνέδριο Πανεπιστηmicroίου Αθηνών και ΕΟΚ Αθήνα Σάκκουλας

Νικολαΐδου Μ 1975 ∆ουλειά και Χειραφέτηση Η Γυναίκα στην Ελλάδα Αθήνα Καστανιώτης

Ντούλια Θ Κ ∆όλγυρα 1997 lsquoΟι οικονοmicroικές εξελίξεις και η εργασία των γυναικώνrsquo Στο

Οδηγός προώθησης των ίσων ευκαιριών microε Έmicroφαση στην απασχόληση των γυναικών Αθήνα

Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων ndash Γενική Γραmicromicroατεία Λαϊκής Επιmicroόρφωσης

Παναγιωτόπουλος Ν 1998 lsquoΣηmicroειώσεις για την απασχόληση των γυναικών και τον χρόνο

απασχόλησηςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (66)112 ndash 118

Πανταζή-Τζίφα Κ 1985 Η θέση της γυναίκας στην Ελλάδα Αθήνα Λιβάνης

Παπαγαρουφάλη-Ιακώβου Ε 1989 lsquoΦεmicroινισmicroός και εργασία ∆ιέξοδοι και αδιέξοδαrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα 4091-10

30

Παπαγιαννάκη Μ 1986 lsquoΆγνοια νόmicroου δεν δικαιολογείταιrsquo ∆ίνη 1 63-69

Παπαδηmicroητρίου Β 1988 lsquoΑναζήτηση τρόπων για τον σωστό καταmicroερισmicroό των οικογενειακών

και επαγγελmicroατικών υποχρεώσεωνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 33 28-30

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998α lsquoΗ επαγγελmicroατική διάρθρωση της απασχόλησης στην

περιφέρεια Αττικής 1988-1995rsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα

Ιδρυmicroα Σάκη Καράγεωργα

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998β lsquoΗ διάρκεια της ανεργίας στην περιφέρεια της Αττικής

1998-1995rsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 96-97 83-110

Παπαζήση Θ 1999 lsquoΜητρότητα και καρριέρα άτυχος γάmicroος από τρελλό έρωταrsquo Στο Το Φύλο

των ∆ικαιωmicroάτων Εξουσία Γυναίκες και Ιδιότητα του Πολίτη Ευρωπαϊκό Συνέδριο 9-10

Φεβρουαρίου 1996 Πρακτικά Αθήνα Νεφέλη

Παυλίδου Ε 1989 lsquoΓυναίκα και εργασία Οικονοmicroικές προσεγγίσεις των διακρίσεων στην

αγορά εργασίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40) 39-46

Πελαγίδης Θ 1995 lsquoΗ σκοτεινή πλευρά της εργασιακής ευελιξίας Έρευνα Πεδίου στην

ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκηςrsquo Τόπος (9) 95 ndash 119

Πετmicroεζίδου- Τσουλουβή Μ 1986 lsquoΠροβλήmicroατα ορισmicroού των κοινωνικών τάξεων εργασιακή

διαδικασία επαγγελmicroατικές κατηγορίες και νέα microεσαία στρώmicroαταrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 26 33-42

Πετράκη-Κώττη Α 1985 Όι διαφορές στις αmicroοιβές αντρών-γυναικώνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας

27 8-10

Πετράκη-Κώττη Α 1998 lsquoΗ θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα και οι

διαφορές στις αmicroοιβές των δύο φύλωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και

Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Πετρινιώτη Ξ 1989α lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό και η περίπτωση της

Ελλάδαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 105-140

Πετρινιώτη Ξ 1989β lsquoΠροβληmicroατισmicroοί γύρω από τη microέτρηση και την αποτίmicroηση της ολικής

εργασίας των γυναικώνrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)47-54

Πετρινιώτη Ξ 1989γ lsquoΗ απασχόληση των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Πετρινιώτη Ξ 1991 lsquoΟι εξελίξεις στην οικονοmicroία και η οργάνωση της εργασίας Νέες

προκλήσεις για τις γυναίκεςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-48 11-12

Πετρινιώτη Ξ 1998 Η δόmicroηση των εσωτερικών αγορών εργασίας φύλο τεχνολογία

ανταγωνισmicroός Η περίπτωση των τραπεζών Αθήνα Παπαζήση

Πετρονώτη Μ 1995α ∆ίκτυα Κοινωνικών σχέσεων Όψεις και Αλληλεπιδράσεις microε τη

∆ιδικασία Επαγγελmicroατικής Κινητικότητας ΑθήναΕΚΚΕ

Πετρονώτη Μ 1995β lsquoΣύγχρονες Ελληνίδες Επιχειρηmicroατίες Ανθρωπολογική Ανάγνωση των

Στρατηγικών τους στη Σφαίρα Εργασίαςrsquo Εθνολογία 4 67-92

31

Πιζάνιας Π 1993 Οι φτωχοί των πόλεων Αθήνα Θεmicroέλιο

Πιζάνιας Π 1995 lsquoΚοινωνική οργάνωση της εργασίας και άτυπες δραστηριότητεςrsquo Πρακτικά

Ευρωπαϊκού Σεmicroιναρίου laquoΜορφές Άτυπης Απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωσηraquo Αθήνα Praxis

Σακέλλης Γ 1989 lsquo Νέες τεχνολογίες καταmicroερισmicroός της εργασίας και η κατα φύλο κατάτmicroηση

της εργατικής δύναmicroηςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Σακέλλης Γ 1993 Πληθυσmicroός και εργατικό δυναmicroικό στην Ελλάδα Μορφολογία και

διαχρονικές εξελίξεις Αθήνα Γαβριηλίδης

Σαπουντζάκη Π 1991 lsquoΜεταποιητική δραστηριότητα και αστικός χώρος Μια εmicroπειρική έρευνα

στο κέντρο της Αθήν αςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4561-69

Σεβαστίδης Χ 1999 lsquoΗ microερική απασχόλησηrsquo Επιθεώρησης Εργατικού ∆ικαίου 58145-163

Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου ∆ 1998 lsquoΕπαγγελmicroατική κατάρτιση των γυναικώνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Σινόπουλος Π Α 1986 lsquoΟ επαγγελmicroατικός χρόνος της γυναίκας και η κοινωνική ποινή τηςrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 212-230

Στρατηγάκη Μ 1987α lsquolaquoΓυναικείαraquo Επαγγέλmicroατα αντιmicroέτωπες microε το πληκτρολόγιοrsquo Κάπα 8

28

Στρατηγάκη Μ 1987β lsquoΠληροφορική και επαγγέλmicroατα microε laquoφύλοraquorsquo Κάπα12 31-33

Στρατηγάκη Μ 1989α lsquoΤεχνολογικές εξελίξεις και ειδικότητες microε laquoφύλοraquorsquo Σύγχρονα Θέmicroατα

(40) 31-38

Στρατηγάκη Μ 1989β lsquoΗ θέση των γυναικών στις τράπεζες microετά την εισαγωγή της

πληροφορικής Μια πρώτη προσέγγισηrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες

Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Στρατηγάκη Μ 1991 lsquoΤεχνολογική αλλαγή και οργάνωση της εργασίας Νέες laquoγυναικείεςraquo

θέσεις εργασίαςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash 4813 ndash 14

Στρατηγάκη Μ 1996 Φύλο Εργασία Τεχνολογία Αθήνα Ο Πολίτης

Στρατούλης ∆ 1987 lsquoΝέα φαινόmicroενα και τάσεις στις microορφές εκmicroετάλλευσης της εργατικής

τάξης στη χώρα microαςrsquo Επιστηmicroονική Σκέψη (35)9 ndash 20

Συmicroεωνίδου Χ 1986 lsquoΓονιmicroότητα και απασχόληση γυναικών Μια πρώτη προσέγγιση του

θέmicroατος για την περιφέρεια Πρωτεύουσαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 188-200

Συmicroεωνίδου Χ 1989α lsquoΗ σύγκρουση των ρόλων της microητρότητας και της γυναικείας

απασχόλησηrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 141-153

Συmicroεωνίδου Χ 1989β lsquoΓεγονότα του κύκλου ζωής και γυναικεία απασχόλησηrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα (40)61-70

Συmicroεωνίδου Χ 1990 Απασχόληση και γονιmicroότητα των γυναικών στην περιοχή της

Πρωτεύουσας Αθήνα ΕΚΚΕ

32

Συmicroεωνίδου Χ Μ Μαγδαληνός 1993 lsquoΗ αλληλεξάρτηση microεταξύ γυναικείας απασχόλησης και

γονιmicroότηταςrsquo Στο Η Κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα σήmicroερα Πρακτικά Συνεδρίου που οργανώθηκε

από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών Αθήνα ΕΚΚΕ

Συmicroεωνίδου Χ 1994 lsquoΗ laquoασυmicroβατότηταraquo της οικογενειακής και επαγγελmicroατικής ζωής των

γυναικώνrsquo ∆ίνη 7113-130

Συmicroεωνίδου Χ 1998 lsquoΜορφές έmicromicroεσου κοινωνικού αποκλεισmicroού Απασχόληση και ανεργία

των Γυναικών στη Ελλάδαrsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα Ίδρυmicroα

Σάκη Καράγιωργα

Τεπέρογλου Α Λ Μαράτου-Αλιπράντη Μ Κετσετζοπούλου 2001 Μελέτη για την ενίσχυση

της συmicromicroετοχής των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην Ελλάδα Αθήνα ΕΚΚΕ- Γενική

Γραmicromicroατεία Έρευνας και Τεχνολογίας

Τζεπόγλου Σ 1989 lsquoΕκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες (πληροφορική-ηλεκτρονική) Η

συmicromicroετοχή των γυναικώνrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Τσουκαλάς Κ 1985 lsquoΕργασία και εργαζόmicroενοι στην πρωτεύουσα αδιαφάνεια ερωτήmicroατα

υποθέσειςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 60 3-71

Υπουργείο Εργασίας- Τmicroήmicroα Ισότητας 1985 Τα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώmicroατα της

γυναίκας Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Υπουργείο Προεδρίας-Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1995 Η κατάσταση των γυναικών στην

Ελλάδα κατά την δεκαετία 1984-1994 Εθνική Έκθεση της Ελλάδα για το 4ο Παγκόσmicroιο Συνέδριο του

ΟΗΕ για τις Γυναίκες Πεκίνο Σεπτέmicroβριος 1995 Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Φράγκος ∆ 1990 Ο οικονοmicroικά ενεργός πληθυσmicroός της Ελλάδας Αθήνα ΕΚΚΕ

Χλέτσος Μ 1988 lsquoΟι Γυναίκες και η αγορά εργασίαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών

68128-138

Χρονάκη Ζ 1986 lsquoΓυναίκα και εργασία στην Ελλάδαrsquo Αρχαιολογία 21 63-66

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Dubish J 1986 lsquoCulture Enters through the Kitchen Women Food and Social Boundaries in

Rural Greecersquo Στο J Dubish (επιmicro) Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton

University Press

du Boulay J 1974 Portrait of a Greek Mountain Village Oxford Clarendon Press

du Boulay J 1983 The Meaning of Dowry Changing Values in Rural Greece Journal of

Modern Greek Studies 1 243-270

Friedl E 1962 Vasilika A Village in Modern Greece New York Holt Rinehart and Winston

Friedl E 1986 lsquoThe Position of Women Appearance and Realityrsquo Στο J Dubish (επιmicro)

Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton University Press

Ηirschon R 1981 lsquoEssential Objects and the Sacred Interior and Exterior Space

33

in an Urban Greek Localityrsquo Στο S Ardener (επιmicro) Women and Space Ground Rules and

Social Maps Λονδίνο Croom Helm

Kanellopoulos C 1982 lsquoMale-female pay defferentials in Greecersquo Greek Economic Review 4

(2) 222-241

Karamessini M 2002 lsquoThe Gender Pay Gap in Greecersquo European Commission Expert Group

on Gender and Employment httpwwwumistacukmanagement ewerceggeegge-publications

Karantinos D 1998 lsquoFlexible employment and employment insertion in Greecersquo National

Center for Social Research Working Paper 2 9 ndash 27

Kyriazis N 1999 lsquoWomenrsquos Flexible Work and Family Responsibilities in Greecersquo Στο

Gender Inequalities in Southern Europe South European Society amp Politics Special Issue 4 2 35-

53

Lambiri-Dimaki J 1983 lsquoGreece in the 1980rsquos changing evaluation of the roles of men and

womenrsquo Στο Social Stratification in Greece (1962-1982) (συλλογικό) Athens Sakkoulas

Μiliori P 1993 lsquoWomen in Business and Managementrsquo Στο Μ J Davidson amp C L Cooper

(επιmicro) Εuropean Women in Business and Management University of Manchester Institute of

Science and Technology PCP

Moussourou L S Spiliotopoulos 1984 lsquoWomen at Work in Greece The Sociological and

Legal Perspectivesrsquo Στο M J Davidson amp C L Cooper (επιmicro) Women at Work LondonWiley amp

Sons

Ntermanakis N P Petroglou N Sereti M Zervou 2002 Towards a Closing of the Gender

Pay Gap Country Report Greece Research Centre for Gender Equality (KETHI) Greece

Papataxiarchis E 1995 lsquoMale Mobility and Matrifocality in the Aegean Basinrsquo Στο S

Damianakos M E Handman J Pitt-Rivers G Ravis-Giordani (επιmicro) Brothers and Others Essays

in Honour of John Peristiany Αθήνα ΕΚΚΕ

Psacharopoulos G 1983 lsquoSex discrimination in the Greek Labour Marketrsquo Journal of Modern

Greek Studies 12

Salamon S D amp Stanton JB 1986 lsquoIntroducing the Nikokyra Ideality and Reality in Social

Processrsquo Στο J Dubisch (επιmicro) Gender amp Power in Rural Greece Princeton Princeton University

Press

Sinopoulos P A 1988 lsquoThe Social Penalty of working woman and its measurementrsquo

International Journal of Sociology of the Family 18 21-32

Symeonidou-Alatopoulou H 1980 lsquoFemale labour force participation in Greecersquo Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 38 104-120

Symeonidou X 1997 lsquoFull time and part ndash time employment of women in Greece trends and

relationships with life ndashcycle eventsrsquo Στο P Blossfeld amp C Hakim (επιmicro) Between Equalization

and Marginalization Women working part ndash time in Europe and the United States of America

Οξφόρδη Oxford University Press

34

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek Women and Tourism Womenrsquos Cooperatives as an

Alternative Form of Organizationrsquo Στο N Redclift amp Th Sinclair (επιmicro) Working Women

International Perspectives on Labour and Gender Ideology ΛονδίνοRoutledge

Cavounidis J 1983 lsquoCapitalist Development and Women΄s Work in Greecersquo Journal of Modern

Greek Studies vol1 2 321-338

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας (ΓΓΙ) 2000 Νέες πολιτικές ανάπτυξης και προώθησης των

Γυναικείων Συναιτερισmicroών (Πρακτικά Πανελλαδικής Συνάντησης Γυναικείων Συνεταιρισmicroών) Αθήνα

ΑΤΕ

Γιδαράκου Ι 1996 lsquoΕργασιακές Σχέσεις στην Οικογενειακή Εκmicroετάλλευση Θέση και

προοπτικές της γυναικείας παρουσίαςrsquo Στο Κράτος και αγροτικός χώρος Πρακτικά 3ου Πανελληνίου

Συνεδρίου Αγροτικής Οικονοmicroίας Aθήνα Παπαζήσης

Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΑγροτικοί συνεταιρισmicroοί παράγοντες τοπικής ανάπτυξης του ελληνικού

αγροτικού χώρουrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη

Γιδαράκου Ι 1999 lsquoΕνδογενής ανάπτυξη της υπαίθρου και γυναικεία απασχόλησηrsquo Στο Χ

Κασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) Ύπαιθρος Χώρα Η ελληνική αγροτική κοινωνία στο τέλος του

Εικοστού αιώνα Αθήνα Πλέθρο

∆αmicroιανός ∆ Χ Κασίmicroης Α Μωυσίδης Μ Ντεmicroούζης 1994 Η πολυαπασχόληση στον

αγροτικό τοmicroέα και η αναπτυξιακή πολιτική στην Ελλάδα Αθήνα Ίδρυmicroα Μεσογειακών Μελετών

Giagou D C Apostolopoulos 1996 lsquoRural Women and the Development of the Agrοtourist

Cooperatives in Greece The Case of Petra Lesvosrsquo Journal of Rural Cooperation 24 (2) 143-155

Gidarakou I 1990 lsquoPart -time Farming and Farm Reproduction The case of two Communities

in Central Greecersquo Sociologia Ruralis XXX (34) 292-304

Gourdomichalis A 1991 lsquoWomen and the Reproduction of Family Farms Change and

Continuity in the Region of Thessaly Greecersquo Journal of Rural Studies vol 7 12 57-62

Ιακωβίδου Ο 1992 lsquoΟ ρόλος των γυναικείων συνεταιρισmicroών στην προώθηση του

Αγροτουρισmicroού στην Ελλάδαrsquo Συνεταιριστική Πορεία 27137-145

Ιακωβίδου Ο 2000 lsquoΑγροτοτουρισmicroός το Μικρό Όmicroορφο και Θηλυκό Πρόσωπο στον

Τουρισmicroόrsquo Στο Π Τσάρτας (επιmicro) Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστηmicroονικές προσεγγίσεις Αθήνα

Εξάντας

Kalantaridis Ch L Labrianidis 1999 lsquoFamily Production and the Global Market Rural

Industrial Growth in Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 39 2 146-164

Καφφέ- Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΠολυδραστηριότητα αγροτισσών νέοι ρόλοι τους στην ύπαιθρο-

νέες αναγκαιότητεςrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

35

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη Ζήτη

Κοβάνη Ε 1987 Εmicroπειρικές microελέτες στην αγροτική Ελλάδα ΑθήναΕΚΚΕ

Μωυσίδης Α 1986 Η Αγροτική Κοινωνία στη Σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα Ιδρυmicroα Μεσογειακών

Μελετών

Παπαγαρουφάλη Ε 1986 Η Ελληνίδα Αγρότισσα και Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Αθήνα Κέντρο

Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου (1985-1986)

Παπαδάκη-Κλαυδιανού Α Ε Γιασεmicroή 1991 lsquoΕκπαιδευτικές Ανάγκες και Επιmicroόρφωση των

Μελών του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισmicroού Νοτιοχώρων Χίου Μια επιτόπια Έρευναrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 833-31

Παπαδόπουλος Γ Χ Κασίmicroης 2000 Μελέτη Ισότητας Ευκαιριών Ανδρών-Γυναικών και

Αγροτική Ανάπτυξη Αθήνα ΕΚΚΕΙνστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας

ΠΑΣΕΓΕΣ 2000 Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Ελλάδας (Αστικοί και Αγροτικοί) οδηγός Αθήνα

Petronoti M 1981 lsquoThe economic autonomy of rural womenrsquo The Greek Review of social

Research A19816-18

Σαφιλίου Κ 2002 lsquoΟ αποκλεισmicroός των ελληνίδων από το γεωργικό επάγγελmicroα αρχίζει από την

οικογένειαrsquo Στο Λ Μαράτου ndash Αλιmicroπράντη (επιmicro) Οικογένειες και κράτος Πρόνοιας στην Ευρώπη

AθήναΕΚΚΕ Gutenberg

Stratigaki M 1988 lsquoAgricultural Modernization and Gender Division of Labour The case of

Heraklion Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 28 4 248-262

Τσάρτας Π Μ Θανοπούλου 1994 Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισmicroοί στην Ελλάδα

Μελέτη αποτίmicroησης της λειτουργίας τους Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

(ΚΕΓΜΕ)

Zακοπούλου E 1999 lsquoΠολυαπασχολούmicroενοι και Γεωργία προς microια νέα ανίχνευση ενός

πολυδιάστατου φαινοmicroένουrsquo Στο X Kασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) H Eλληνική Αγροτική Kοινωνία

στο τέλος του 20ού αιώνα Αθήνα EKKE- Πλέθρον

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 lsquoΕξαναγκαστική πορνεία microεταναστριών και προσφύγων

Γυναικώνrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός Κοινωνικό

Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη Συνάντηση

Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Alipranti L R Fakiolas 2003 lsquoThe lonely path of Migrant Women in Greecersquo Eπιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 165-188

Βαλέντσια Ν 1995 lsquoΗ κατάσταση των Φιλιππινέζων γυναικών στην Ελλάδα Μιαγυναίκα από

τις Φιλιππίνες αφηγείταιrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός

Ρατσισmicroός Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα

∆ιήmicroερη Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

36

Βεντούρα Λ 1993 lsquoΜετανάστευση γυναικών γέννηση και εξέλιξη του επιστηmicroονικού

διαφέροντοςrsquo ∆ίνη 6 230-240

Cavounidis J 2003 lsquoGenderd patterns of Migration to Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών 110 Α 221-238

Glavanis P 1995 lsquoΟι laquoΝέοι Είλωτεςraquo στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η laquoΜουσουλmicroανική Φωνήraquo ως

απάντηση σε τύπο και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισmicroούrsquo Στο Ι Ψηmicromicroένος (επιmicro) Μετανάστευση

από τα Βαλκάνια Κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

Iossifides Th 1997 lsquoImmigrants in the Athens Labour Market A Comparative Study of

Albanians Egyptians and Filipinosrsquo Στο R King και R Black (επιmicro) Southern Europe and the New

Immigrations Brighton Sussex Academic Press

Karakatsanis N M J Swarts 2003 lsquoMigrant Women Domestic Work and the Sex Trade in

Greece ndash A snapshot of Migrant policy in the Makingrsquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α

239-270

Κούρτοβικ Ι 1998 lsquoΕργασία Μεταναστριών και Προσφύγωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro)

Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Lazaridis G 1999 lsquoThe Helots of the New Millenium Ethnic- Greek Albanians and laquoOtherraquo

Albanians in Greecersquo Στο F Anthias and G Lazaridis (επιmicro) Ιnto the Margins Migration and

Exclusion in Southern Europe Aldershot Ashgate

Lazaridis G E Wickens 1999 lsquolaquoUsraquo and the laquoOtherraquo Ethnic Minorities in Greecersquo Annals of

Tourism Research 26632- 655

Lazaridis G I Psimmenos 2000 lsquoMigrant Flows from Albania to Greece Economic Social

and Spacial Exclusionrsquo Στο R King G Lazaridis Ch Tsardanidis (επιmicro) Eldorado or Fortress

Migration in Southern Europe New York St Martinrsquos Press

Λαζαρίδου Γ 1995 lsquoΜετανάστριες στην Ελλάδα- Οικιακές βοηθοί από Φιλιππίνες και Αλβανία-

Μία επιτόπια microελέτηrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός

Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη

Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Λάζος Γ 2002 Πορνεία και ∆ιεθνική Σωmicroατεmicroπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόmicroοι Α και Β

Αθήνα Καστανιώτης

Λιάκος Α 1998 lsquoΑντινοmicroίες στην Ανάλυση του Ρατσισmicroούrsquo Στο Έξι Κείmicroενα για το Ρατσισmicroό

Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισmicroού Αθήνα Παρασκήνιο

Μαράτου-Αλιπράντη Λ 1994 Ξένο εργατικό δυναmicroικό Τάσεις και το πρόβληmicroα της Κοινοτικής

Ενσωmicroάτωσης ∆ιαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισmicroού στην Ελλάδα Τόmicroος ΙΙ Αθήνα ΕΚΚΕ

Μουσούρου Λ Μ 1991 Μετανάστευση και microεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την

Ευρώπη Αθήνα Gutenberg

Πετρινιώτη Ξ 1993 Η microετανάστευση προς την Ελλάδα Αθήνα Οδυσσέας

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 15: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

15

συγκεκριmicroένες συmicroπεριφορές που lsquoεξουδετερώνουνrsquo τις γυναίκες ως ενεργά συmicromicroετέχοντα

υποκείmicroενα στην αγροτική κοινωνία και οικονοmicroία και θέτουν σε λειτουργία τα έmicroφυλα στερεότυπα

(Petronoti 1981)

Οι γυναίκες που ασχολούνται στον αγροτικό τοmicroέα παραγωγής δεν έχουν αναγνωρισmicroένη

επαγγελmicroατική ταυτότητα ως laquoαγρότισσεςraquo (Παπαγαρουφάλη 1986 Παπαδόπουλος Κασίmicroης

2000 Σαφιλίου 2002) Ενώ οι αγρότες lsquoεπαγγελmicroατοποιούνταιrsquo οι αγρότισσες lsquoνοικοκυροποιούνταιrsquo

Αυτό έχει σαν αποτέλεσmicroα--αλλά ταυτόχρονα συνιστά και αιτία για--τους πολλαπλούς

αποκλεισmicroούς των γυναικών από την απόκτηση microιας παγιωmicroένης επαγγελmicroατικής ταυτότητας α)

ενδοοικογενειακός αποκλεισmicroός (αποκλεισmicroός από τους συζύγους) β) αποκλεισmicroός προερχόmicroενος

από την εσωτερίκευση προτύπων δεδοmicroένου ότι το γεωργικό επάγγελmicroα είναι συνώνυmicroο του

ανδρικού επαγγέλmicroατος και γ) θεσmicroικός αποκλεισmicroός που σχετίζεται microε την ηλικία τη microόρφωση

και την επαγγελmicroατική κατάρτιση Ωστόσο η παροχή εκπαίδευσης στις γυναίκες αγρότισσες δεν

σηmicroαίνει αυτόmicroατα καλύτερη υποδοχή τους στην αγορά εργασίας

Για τις γυναίκες της υπαίθρου οι νέες εργασιακές προκλήσεις αναδεικνύονται κυρίως σε

παραγεωργικές δραστηριότητες επιχειρηmicroατικής microορφής στον αγροτοτουρισmicroό την αξιοποίηση

αγροτικών προϊόντων και ειδών πολιτιστικής κληρονοmicroιάς καθώς και στη βιολογική γεωργία Μια

σηmicroαντική ερευνητική πρόκληση αποτελεί βέβαια το ερώτηmicroα κατά πόσο η γυναικεία

πολυδραστηριότητα συmicroβάλλει στον προσδιορισmicroό microιας νέας ταυτότητας των γυναικών η οποία

γίνεται αισθητή και έχει διαρκή παρουσία στον αγροτικό χώρο

Πολλές έρευνες στον αγροτικό χώρο διαπιστώνουν ότι το ιδιότυπο της οικογενειακής

εκmicroεταλλευσης ως lsquoεπιχείρησηςrsquo στην αγροτική παραγωγή και οι σχέσεις εξουσίας microεταξύ των

φύλων που αναπτύσσονται στο αγροτικό νοικοκυριό καλλιέργησαν κατά τη διαδικασία

εκσυγχρονισmicroού της παραγωγής συνθήκες καταmicroερισmicroού της εργασίας οι οποίες έβγαλαν τη

γυναίκα από το lsquoαόρατοrsquo πεδίο της εργατικής δύναmicroης Τις δύο τελευταίες δεκαετίες η έρευνα

σχετικά microε τα ζητήmicroατα των γυναικών του αγροτικού χώρου αποκάλυψε τη συmicroβολή της γυναίκας

στην επιβίωση του αγροτικού νοικοκυριού Την έκανε πιο lsquoορατήrsquo ως εργατική δύναmicroη και έθεσε

ταυτόχρονα την πρόκληση για τον επαναπροσδιορισmicroό των συmicroβατικών ορισmicroών της

lsquoαπασχόλησηςrsquo και του lsquoεργαζόmicroενου ατόmicroουrsquo που χρησιmicroοποποιεί η στατιστική πρόκειται για

ορισmicroούς από τους οποίους διαφεύγει η αποτίmicroηση ενός σηmicroαντικού microέρους της γυναικείας

αποσχόλησης επειδή δεν συνδέεται microε την παραγωγή προϊόντων για την αγορά Αποκάλυψε

επίσης την κρίση της επαγγελmicroατικής ταυτότητας που αντιmicroετωπίζει η εργαζόmicroενη γυναίκα στον

αγροτικό τοmicroέα καθώς βρίσκεται στη σκιά του άνδρα αρχηγού της εκmicroετάλλευσης και σrsquo έναν

κόσmicroο όπου πλέον το lsquoεπάγγελmicroαrsquo τείνει να προσδιορίζει την lsquoκοινωνική ταυτότηταrsquo του ατόmicroου

Στον αγροτικό χώρο η ανάπτυξη επιχειρηmicroατικών πρωτοβουλιών (microε τη microορφή

συνεταιρισmicroών) από γυναίκες αποτελεί ένα σχετικά καινούριο φαινόmicroενο Οι τοmicroείς στους οποίους

αναπτύσσουν επιχειρηmicroατική δράση οι γυναίκες αφορούν στον αγροτοτουρισmicroό στη βιοτεχνική-

οικοτεχνική παραγωγή και εmicroπορία ειδών που προέρχονται από τη microεταποίηση προϊόντων της

16

γεωργικής εκmicroετάλλευσης στην κατασκευή και εmicroπορία προϊόντων της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς

(είδη λαϊκής τέχνης) καθώς και στην παραγωγή και εmicroπορία προϊόντων εναλλακτικών microορφών

γεωργίας (Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 2000 Γιδαράκου 1998 ΠΑΣΕΓΕΣ 2000) Οι

αγροτοτουριστικοί συνεταιρισmicroοί ιδρύθηκαν microε πρωτοβουλία της Γενικής Γραmicromicroατατείας Ισότητας

στόχος της οποίας ήταν κυρίως η απόκτηση εκ microέρους των συνεταιρισmicroένων γυναικών οικονοmicroικής

και κοινωνικής αυτοδυναmicroίας και λιγότερο η συmicroβολή τους στην στήριξη του οικογενειακού

εισοδήmicroατος (Giagou Apostolopoulos 1996 Ιακωβίδου 1992 Ιακωβίδου 2000 Παπαδάκη-

Κλαυδιανού Γιασεmicroή 1991 Τσάρτας Θανοπούλου 1994) Ωστόσο στη microεγάλη τους πλειοψηφία

οι γυναίκες θεωρούν την εξασφάλιση συmicroπληρωmicroατικού εισοδήmicroατος για το νοικοκυριό ως τον

κυριότερο λόγο ενασχόλησής τους microε τον αγροτοτουριστικό συνεταιρισmicroό (Castelberg-Koulma

1991) Οι κοινωνικοί λόγοι (προσωπική αναγνώριση και κοινωνική καταξίωση) που ήταν και οι

πρωταρχικοί στόχοι ίδρυσης των συνεταιρισmicroών παίζουν γιrsquo αυτές δευτερεύοντα ρόλο Γενικά οι

αγροτοτουριστικοί συνεταιρισmicroοί δεν αποτέλεσαν αισθητή εναλλακτική λύση στο πρόβληmicroα της

επαγγελmicroατικής απασχόλησης των γυναικών Μόνο το 30 έχει τη νοmicroική ευθύνη για τη λειτουργία

τους δηλαδή τη δυνατότητα να κατοχυρώσουν επαγγελmicroατικά δικαιώmicroατα και υποχρεώσεις

Ωστόσο ακόmicroη και microέσα από τους αγροτοτουριστικούς συνεταιρισmicroούς οι γυναίκες έδειξαν ότι

αποτελούν εργατικό δυναmicroικό σε εφεδρεία το οποίο microπορεί να κινητοποιήσει ενδογενείς πηγές

πλούτου Με την απόδρασή τους από τον αθέατο και ανώνυmicroο χώρο του νοικοκυριού οι γυναίκες

έχουν τη δυνατότητα να υποστηρίξουν πρωτοβουλίες που απευθύνονται στη διατήρηση

αξιοποίηση και ανάδειξη της πολιτισmicroικής κληρονοmicroιάς microέσα από τέτοιες δραστηριότητες οι

γυναίκες και ο αγροτικός χώρος προσλαmicroβάνονται ως θεmicroατοφύλακες της παράδοσης Σε αυτό το

σηmicroείο έχει σηmicroασία να τονιστεί ο αmicroφίσηmicroος χαρακτήρας που έχει η γυναικεία ταυτότητα σε σχέση

microε τον αγροτικό χώρο και τις γεωργικές δραστηριότητες Από τη microια πλευρά οι γυναίκες θεωρούνται

φορείς της lsquoαυθεντικότηταςrsquo και συνεπώς βρίσκονται πιο κοντά στη lsquoφύσηrsquo και τις τοπικές

παραδόσεις ωθούmicroενες έτσι σε επιχειρηmicroατικές δράσεις όπως τους αγροτοτουριστικούς

συνεταιρισmicroούς που εmicroπορεύονται lsquoαγνάrsquo και lsquoφυσικάrsquo προϊόντα ταυτόχρονα όmicroως είναι και φορείς

της νεωτερικότητας αφού δρουν αυτόνοmicroα και ορθολογικά microέσα στην αγροτική αγορά εργασίας

ακόmicroη και όταν ασχολούνται microε εξωγεωργικές δραστηριότητες

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Οι σύγχρονες ελληνικές επιχειρήσεις ενώ αντιmicroετωπίζονται ως κεντρικός άξονας της

οικονοmicroίας δεν έχουν διερευνηθεί αναφορικά microε το πώς επιχειρηmicroατίες διαφορετικού φύλου και

ειδικότητας απαντούν στις προκλήσεις της αγοράς καινοτοmicroούν ή προσδένονται σε οικείες

microεθόδους παραγωγής υποτάσσονται στις επιταγές της οικονοmicroικής πολιτικής ή καταφεύγουν σε

στρατηγικές microε τις οποίες αναδιατάσσουν τις δυνάmicroεις τους

Το ζήτηmicroα της lsquoυποτέλειαςrsquo των γυναικών αποκτά καινούριες διαστάσεις microεταξύ των

επαγγελmicroατικά και οικονοmicroικά αυτοδύναmicroων επιχειρηmicroατιών και δεν αίρεται microε την

17

ανεξαρτητοποίησή τους στο βαθmicroό που η αναπαραγωγή του διαχωρισmicroού των οικογενειακών

σχέσεων συνεχίζει να διέπει όλα τα πεδία ζωής Οι γυναίκες επιχειρηmicroατίες αυτοπροσδιορίζονται microε

όρους οικογενειακών κυρίως ρόλων και διαπροσωπικών σχέσεων Οι έρευνες πεδίου από

κοινωνικούς επιστήmicroονες σε αστικές αλλά και πρώην αγροτικές περιοχές που αναπτύχθηκαν

τουριστικά καταδεικνύουν ότι η συmicroπεριφορά αυτών των γυναικών απορρέει από την ιδεολογική

παραδοχή ότι η γυναικεία εργασία σε επιχειρήσεις δεν εγγράφεται τόσο ως προσωπική επιλογή

όσο ως προέκταση των οικογενειακών καθηκόντων που πρέπει να φέρουν σε πέρας παράλληλα microε

και όχι σε βάρος των οικιακών φροντίδων (Galani- Moutafi 1993 Galani- Moutafi 1994 Νάζου

2003 Πετρονώτη 1995β) Η έννοια της ανόδου κατανοείται ως επινόηση λύσεων οι οποίες

συmicroφιλιώνουν τις επαγγελmicroατικές microε τις οικογενειακές υποχρεώσεις χωρίς να αποδεσmicroεύουν από

τους συmicroβατικούς γυναικείους ρόλους

Η microόδα η βιοmicroηχανία υποδηmicroάτων τα κοσmicroηmicroατοπωλεία και τα ινστιτούτα οmicroορφιάς τα

κοmicromicroωτήρια τα ξενοδοχεία ο τουρισmicroός και οι δηmicroόσιες σχέσεις συνιστούν ldquoεύκολεςrdquo περιοχές για

ανάπτυξη ενός επιχειρηmicroατικού ανανταγωνισmicroού microεταξύ των γυναικών Ο lsquoπαραδοσιακάrsquo

γυναικείος κόσmicroος γίνεται η αφετηρία από την οποία οι γυναίκες πορεύονται microε τον τρόπο τους

απαντώντας έτσι στην ανδρική εκδοχή της επιχειρηmicroατικότητας Ο γυναικείος επιχειρηmicroατικός

κόσmicroος γίνεται microrsquo αυτόν τον τρόπο ευκολότερα αποδεκτός

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ

Οι πολιτισmicroικά συγκροτηmicroένες έmicroφυλες σχέσεις και οι ιδεολογίες της σεξουαλικότητας

συνθέτουν τη βάση όχι microόνο για τον καταmicroερισmicroό εργασίας αλλά και για τη ρύθmicroιση ζητηmicroάτων

ιδιοκτησίας και microεταβίβασης της περιουσίας τα οποία συνιστούν παράγοντες κρίσιmicroης σηmicroασίας για

την τουριστική ανάπτυξη Όπως και στον αγροτικό χώρο έτσι και στις τουριστικές περιοχές σε

επίπεδο κοινωνικού συmicroβολισmicroού οι γυναίκες συχνά καταλαmicroβάνουν microια αmicroφίσηmicroη θέση η οποία

συνδυάζει τις δυνάmicroεις της παράδοσης και του εκmicroοντερνισmicroού Οι έmicroφυλες σχέσεις όχι microόνο

συmicroβάλλουν στη συγκρότηση του τουρισmicroού αλλά οι ίδιες διαmicroορφώνονται και

επανασυγκροτούνται στο πλαίσιο του τουρισmicroού (Γαλανή-Mουτάφη 2002)

Η έρευνα δείχνει ότι ο τουρισmicroός συχνά παρέχει νέες σηmicroαντικές πηγές εισοδήmicroατος και

απασχόλησης για τις γυναίκες (Castelberg-Koulma 1991 Ιακωβίδου 1991 Κασιmicroάτη Θανοπούλου

Τσάρτας 1995 Leontidou 1994 Μανώλογλου 1990 Stott 1985 Τσάρτας 1989 Τσάρτας 1991α

Τσάρτας 1991β Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου 1985) Το γεγονός αυτό έχει σηmicroαντικές

επιπτώσεις στις ζωές των γυναικών οι οποίες δεν απολάmicroβαναν ανέκαθεν το δικαίωmicroα πρόσβασης

στην αγορά εργασίας Βέβαια οι ευκαιρίες για εργασία στον τουριστικό τοmicroέα τείνουν να

περιορίζονται στα είδη εκείνα της εργασίας που αξιολογούνται ως πολιτισmicroικά laquoκατάλληλαraquo γιrsquo

αυτές Έτσι οι ερευνητές έχουν στραφεί στους τρόπους microε τους οποίους οι κανόνες της

σεξουαλικότητας ενδέχεται να περιορίζουν την πρόσβαση των γυναικών σε θέσεις εργασίας να

επιδρούν στην κοινωνικότητά τους microε τους τουρίστες και να καθορίζουν το είδος της εργασίας και

18

των κοινωνικών σχέσεων που τους αρmicroόζει να εmicroπλέκονται (Scott 1997) Οι έρευνες καταλήγουν

στα εξής συmicroπεράσmicroατα

1) Η microικρής κλίmicroακας τοπικά ελεγχόmicroενη τουριστική ανάπτυξη παρέχει σηmicroαντικές ευκαιρίες

απασχόλησης για τις γυναίκες διότι οι microικρές οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν συνέχεια της

οικογενειακής οικίας και η διαχείρισή τους προσλαmicroβάνεται ως επέκταση των οικιακών τους

καθηκόντων

2) Οι γυναίκες από τη στιγmicroή που συνεισφέρουν microε το εισόδηmicroά τους στους πόρους της οικιακής

οmicroάδας κερδίζουν γόητρο και αναγνώριση

3) Καθώς αυξάνεται το εισόδηmicroά τους αποκτούν microεγαλύτερη συmicromicroετοχή στις διαδικασίες λήψης

αποφάσεων στο νοικοκυριό καθώς και πρόσβαση στο δηmicroόσιο χώρο

Οι εργαζόmicroενες στον τουριστικό τοmicroέα γενικά εmicroφανίζουν ετερόγενεια και δεν πρέπει να

παρουσιάζονται ως οιmicroοιογενής ή αδιαφοροποίητη κοινωνική κατηγορία ΄Εχουν συνήθως

διαφορετικούς στόχους και υφίστανται διαφορετικούς περιορισmicroούς Τα ακαδηmicroαϊκά προσόντα και

η επαγγελmicroατική εmicroπειρία που ενδέχεται να έχουν πολλές από τις εργαζόmicroενες τις ωθούν να

αναζητούν θέσεις εργασίας ανάλογες από άποψη αmicroοιβής ευθυνών δεξιοτήτων και εκπαίδευσης

Οι γυναίκες όmicroως που απασχολούνται ως απλές εργαζόmicroενες ή συmicroβοηθούντα microέλη στην

οικογενειακή επιχείρηση δεν προωθούν τα ατοmicroικά οικονοmicroικά τους συmicroφέροντα αλλά υπηρετούν

οικmicroονοmicroικές στρατηγικές του νοικοκυριού Οι οικονοmicroικές ενασχολήσεις των γυναικών στον

τουρισmicroό η σχέση τους microε την ιδιοκτησία microέσω του θεσmicroού της προίκας τα πρότυπα του γάmicroου και

της microεταγαmicroήλιας εγκατάστασης που επηρεάστηκαν από την είσοδό τους στην τουριστική αγορά

εργασίας έθεσαν τους όρους για ποικίλες αλλαγές σε ενδο-οικιακό και δια-οικιακό επίπεδο (Galani-

Moutafi 1993 Galani- Moutafi 1994 Stott 1982) Ωστόσο οι αλλαγές που πραγmicroατοποιήθηκαν στην

οικονοmicroική και οικιακή ζωή των γυναικών δεν συνοδεύτηκαν από ανάλογες ιδεολογικές microεταβολές

ούτε άλλαξαν ο καταmicroερισmicroός εργασίας στα νοικοκυριά και οι πολιτισmicroικές αντιλήψεις που

προσδιορίζουν τη γυναικεία ταυτότητα

Οι οικογενειακές υποχρεώσεις που παραmicroένουν σταθερά lsquoευθύνηrsquo και lsquoυποχρέωσηrsquo της

γυναίκας δεν microπορούν εύκολα να συνδυαστούν microε δύο βασικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης

στον τουρισmicroό την εποχιακότητα και τη γεωγραφική microετακίνηση Οι γυναίκες καταλήγουν να

επιλέγουν εργασία που τους εξασφαλίζει σταθερότητα ή ελεγχόmicroενα ωράρια ώστε να microπορούν νrsquo

ανταπεξέλθουν στις πολλαπλές υποχρεώσεις τους

Οι εσωτερικές διαφοροποιήσεις στη διάρθρωση της υποδοmicroής των τουριστικών καταλυmicroάτων

είναι ένας παράγοντας που επηρεάζει καθοριστικά τα χαρακτηριστικά της απασχόλησης γενικά και

ειδικότερα της γυναικείας τα τελευταία είκοσι χρόνια Η κυριότερη διαφοροποίηση σχετίζεται microε την

αλmicroατώδη ανάπτυξη των τύπων καταλυmicroάτων που απαιτούν πολύ microικρότερο συντελεστή εργασίας

από τα κλασικού τύπου καταλύmicroατα (ξενοδοχεία) Αποτέλεσmicroα αυτού του φαινοmicroένου είναι η

στασιmicroότητα στην αγορά εργασίας ειδικευmicroένου προσωπικού στα πάσης φύσεως ξενοδοχειακά

καταλύmicroατα ενώ αντίθετα υπάρχει microια αύξηση τόσο της ανειδίκευτης εργασίας όσο και της

19

περιστασιακής microερικής ή και της άτυπης εργασίας Ένα πολύ υψηλό ποσοστό αυτού του είδους

της απασχόλησης στον ελληνικό τουριστικό τοmicroέα καλύπτεται από γυναίκες Η διχοτόmicroηση που

προκύπτει οδηγεί (ιδιαίτερα στα ξενοδοχεία) σε microια κατά φύλο κατανοmicroή των θέσεων εργασίας η

οποία αποκλείει ουσιαστικά τις γυναίκες από τις υψηλές επαγγελmicroατικές θέσεις

Ένα πρώτο συmicroπέρασmicroα στο οποίο καταλήγουν οι έρευνες είναι ότι οι γυναίκες εmicroφανίζουν microια

ανοδική τάση στις θέσεις εργασίας που απαιτούν ειδική microόρφωση και εmicroπειρία (τmicroήmicroα υποδοχής

και εξυπηρέτησης πελατών οικονοmicroικές υπηρεσίες κουζίνα) Παράλληλα όmicroως η παρουσία τους

είναι σαφώς υποβαθmicroισmicroένη στις θέσεις προΐσταmicroένων και διευθυντών τmicroηmicroάτων Επίσης έχουν

δηmicroιουργηθεί θέσεις απασχόλησης καθαρά laquoγυναικείεςraquo (καmicroαριέρες καθαρίστριες) Παρατηρείται

δηλαδή ένας σαφής διαχωρισmicroός κατά φύλο στις θέσεις εργασίας στα ξενοδοχεία αν και

διαφαίνονται σαφείς τάσεις βελτίωσης αυτής της κατάστασης που σχετίζονται microε τη νοmicroοθεσία

Ιδιαίτερα σηmicroαντική εmicroφανίζεται η παρουσία των γυναικών επιχειρηmicroατιών στο χώρο των

ενοικιαζόmicroενων δωmicroατίων Αυτή η ιδιαίτερη microορφή αυτοαπασχόλησης συνδυάζει αφενός τη microικρού

microεγέθους οικογενειακή επιχείρηση και αφετέρου την παράλληλη απασχόληση στο σπίτι ή στην

αγροτική εκmicroετάλλευση αποτελεί δε ένα τυπικό microοντέλο τουριστικής επιχείρησης στην ύπαιθρο και

ιδιαίτερα στις νησιωτικές περιοχές (Kousis 1989) Το επάγγελmicroα της ξεναγού είναι επίσης ένα

παραδοσιακά lsquoγυναικείοrsquo επάγγελmicroα

Το γενικό συmicroπέρασmicroα που προκύπτει από τις εmicroπειρικές έρευνες είναι ότι η σηmicroαντική

αύξηση των εισοδηmicroάτων των γυναικών που εmicroπλέκονται στην τουριστική αγορά εργασίας δεν έχει

επιφέρει σηmicroαντική βελτίωση των συνθηκών εργασίας αυτών των γυναικών ούτε έχει αλλάξει

δραmicroατικά τις ταυτίσεις τους microε το χώρο του σπιτιού και το νοικοκυριό (Νάζου 2003 Stott 1979

Τσάρτας 1993)

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ METANAΣTEYΣH

Η παράmicroετρος του φύλου στην κατανόηση του microεταναστευτικού φαινοmicroένου ήρθε στην

επιφάνεια την τελευταία δεκαετία ∆ιάφορες διαστάσεις των έmicroφυλων σχέσεων όπως ο

διαχωρισmicroός της εργασίας σε αmicroοιβόmicroενη και microη το θέmicroα της πλήρους ή microερικής απασχόλησης οι

σχέσεις εξουσίας microέσα στην οικογένεια αποτελούν στοιχεία των δοmicroικών δυνάmicroεων που οδηγούν

στην microετανάστευση Μέχρι πρόσφατα οι γυναίκες ήταν απούσες από το σώmicroα των επιστηmicroονικών

εργασιών που αναλύουν τη microετανάστευση εξαιτίας της έmicroφασης στην αντρική microετανάστευση και του

γεγονότος ότι οι γυναίκες εmicroφανίζονταν ως απλές συνοδοί των αντρώνσυζύγων που microετακινούνταν

για οικονοmicroικούς λόγους

Σήmicroερα όπως διαπιστώνουν πολλοί ερευνητές microια microεγάλη microερίδα γυναικών ταξιδεύουν microόνες

σε αναζήτηση καλύτερων συνθηκών εργασίας και αντιmicroετωπίζουν την επαγγελmicroατική ανασφάλεια

και την εκmicroετάλλευση από τους εργοδότες τους (Alipranti Fakiolas 2003 Βεντούρα 1993

Cavounidis 2003 Iossifides 1997 Μουσούρου 1991 Πετρινιώτη 1993 Πετρονώτη 1998

Πουλοπούλου-Εmicroκε 1990 Ρυλmicroόν 1993 Tastsoglou Hadjicostandi 2003 Ψηmicromicroένος 1995) Ένα

20

microεγάλο τmicroήmicroα αυτής της microερίδας των γυναικών εργαζοmicroένων ασχολείται microε την οικιακή εργασία

γεγονός που προσδίδει ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό στις χώρες υποδοχής οικονοmicroικών

microεταναστών στη Νότια Ευρώπη (Βαλέντσια 1995 Κούρτοβικ 1998 Lazaridis 1999 Lazaridis

Wickens 1999 Lazaridis Psimmenos 2000 Λαζαρίδου 1995 Τόπαλη 2001) Οι γυναίκες

microετανάστριες εργάζονται ως ανειδίκευτο δυναmicroικό παρά τις πιστοποιηmicroένες ικανότητές τους ενώ η

απροθυmicroία των εργοδοτών τους να τις ασφαλίσουν έχει αρνητικές συνέπειες στην ανανέωση των

νόmicroιmicroων αδειών παραmicroονής τους στη χώρα Επιπρόσθετα ένα υψηλό ποσοστό των γυναικών

microεταναστριών εισέρχονται στη χώρα διαmicroέσου οργανωmicroένων δικτύων σωmicroατεmicroπορίας και

οδηγούνται στην πορνεία στελεχώνοντας τη σεξουαλική βιοmicroηχανία Οι γυναίκες αυτές αποτελούν

νέες ldquoεξωτικέςrdquo έλξεις και γίνονται αντιληπτές ως εmicroπόρευmicroα microαζικής κατανάλωσης καθώς

προωθούνται και εκπορνεύονται microε τη χρήση βίας και εξαναγκασmicroού Πολλές απ τις εν λόγω

microετανάστριες γυναίκες έζησαν και ζουν στα όρια της φυσικής επιβίωσης και συχνά κάτω από τα

όρια αυτά Επίσης χάρη στο καθεστώς βίας και εξαναγκασmicroού υποχρεώνονται να ικανοποιούν

κάθε είδους απαιτήσεις Οι γυναίκες αυτές έχουν αντιmicroετωπιστεί ως lsquoεγκληmicroατίεςrsquo παρά ως άτοmicroα

microε δικαιώmicroατα και αυτό συmicroβαίνει διότι--σύmicroφωνα microε τους ερευνητές--οι γυναίκες lsquoθυmicroατοπιούνταιrsquo

και τιmicroωρούνται για τη δράση τους ενώ το οργανωmicroένο έγκληmicroα της διακίνησης σωmicroατεmicroπορίας

δεν τιmicroωρείτα Κάτω από τέτοιες συνθήκες η κοινωνική τους ζωή περιορίζεται και εmicroποδίζεται η

κοινωνική τους ενσωmicroάτωση Ωστόσο παρά την ύπαρξη πολλών δυσκολιών που αντιmicroετωπίζουν

τελικά ένα microεγάλος αριθmicroός των γυναικών αυτών κατορθώνει και επιβιώνει οικονοmicroικά και

κοινωνικά (Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 Karakatsanis Swarts 2003 Poulopoulos-Emke

2003 Psimmenos 2000)

Οι προσεγγίσεις των ζητηmicroάτων που συνδέουν τη microετανάστευση microε τη διεθνή σωmicroατεmicroπορία

συmicroπληρώνουν τις λιγοστές microελέτες οι οποίες σχετίζονται microε την πορνεία και τη σεξουαλική

εργασία (Λάζος 2002) Οι περισσότερες έχουν επηρεαστεί κατά κύριο λόγο από τη ριζοσπαστική

φεmicroινιστική άποψη περί σεξουαλικότητας η οποία προσλαmicroβάνει τις γυναίκες ως σεξουαλικά

θύmicroατα από τη στιγmicroή που υφίστανται την αντικειmicroενοποίηση και την εmicroπορευmicroατοποίηση των

σωmicroάτων τους Ελάχιστες έρευνες προσανατολίζονται στην κατεύθυνση περισσότερο

φιλελεύθερων απόψεων σύmicroφωνα microε τις οποίες οι ίδιες οι γυναίκες συνιστούν σεξουαλικά δρώντα

υποκείmicroενα τα οποία διαχειρίζονται και ελέγχουν τις σχέσεις εξουσίας προς όφελός τους

Οι microετανάστριες είναι γυναίκες όλων των ηλικιών φυλών και εθνικοτήτων Μερικές από αυτές

κατέχουν νόmicroιmicroες άδειες παραmicroονής ενώ άλλες παραmicroένουν για microεγάλο χρονικό διάστηmicroα

ακαταχώρητες ως microόνιmicroοι κάτοικοι σε microητρώα εργασίας Από τα επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα

προκύπτει ότι το ελληνικό κράτος πολύ δύσκολα επιτρέπει σrsquo αυτές τις γυναίκες και τις οικογένειές

τους να ζήσουν και να εργαστούν microε αξιοπρέπεια Αποτελούν δε ένα είδος lsquoυπο-προλεταριάτουrsquo

προς εκmicroετάλλευση άσχετα αν απασχολούνται στο καθάρισmicroα του σπιτιού στην φύλαξη παιδιών

και ηλικιωmicroένων ή στην οικοδοmicroή Ο αποκλεισmicroός και η περιθωριοποίηση των microεταναστριών

γυναικών αναπαράγονται σε καθηmicroερινή βάση και microε περίπλοκους τρόπους και σε συmicroβολικό

21

επίπεδο καθώς γίνονται αντιληπτές microέσα από στερεοτυπικούς ρόλους ως laquoπόρνεςraquo ή

laquoυπηρέτριεςraquo

Αν η συmicromicroετοχή των νόmicroιmicroων microεταναστριών στην ελληνική αγορά εργασίας είναι περιορισmicroένη

από την άποψη των πολιτικών νοmicroικών και πολιτειακών τους δικαιωmicroάτων και εξαρτάται από το

χρώmicroα του δέρmicroατός τους ή την καταγωγή τους οι ακαταχώρητες σε microητρώα γυναίκες

microετανάστριες χωρίς άδειες εργασίας είναι πιο τρωτές από όλους τους άλλους εργαζόmicroενους Αυτές

ζουν microια πολύ δύσκολη ζωή η οποία είναι θεσmicroοθετηmicroένη microε όρους πολιτισmicroικού κοινωνικού και

πολιτικού lsquoapartheidrsquo (Μαράτου-Αλιπράντη 1994 Glavanis 1995 Λιάκος 1998)

Είναι σηmicroαντικό να αναφερθεί στο σηmicroείο αυτό ότι οι περισσότεροι από τους κοινωνικούς

επιστήmicroονες επισηmicroαίνουν την αναγκαιότητα να microελετηθούν οι microεταναστάτριες εργαζόmicroενες ως

διαφοροποιηmicroένη και όχι ως οmicroοιογενής κοινωνική κατηγορία ώστε να δοθεί έmicroφαση στις ιδιαίτερες

εργασιακές τους εmicroπειρίες και στις αντιλήψεις τους για το νέο πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο

εντάσσονται microέσω της εργασίας Έτσι θα προκύψει microια ουσιαστική γνώση για τις lsquoάλλεςrsquo γυναίκες

που διεκδικούν χώρο στην αγορά εργασίας και εmicroφανίζονται όλο και συχνότερα να πλαισιώνουν

την οικιακή οmicroάδα συνήθως ως ως έmicromicroισθες οικιακοί βοηθοί

Γενικά σε microια κοινωνία όπως η ελληνική στην οποία οι Ελληνίδες microορφώνονται και

συmicromicroετέχουν στην αγορά εργασίας το αίτηmicroα για microετανάστριες εργαζόmicroενες έχει προβληθεί ως

επιτακτική ανάγκη και έχει συmicroβάλει στην ldquoθηλυκοποίησηrdquo (feminization) της microετανάστευσης στη

χώρα Καθώς όλο και περισσότερες Ελληνίδες αφήνουν το σπίτι και τα οικιακά προκειmicroένουν να

εργαστούν και να συmicromicroετέχουν στη δηmicroόσια ζωή απορρίπτοντας ή αmicroφισβητώντας την έmicroφυλη

φύση των ρόλων τους και την ταύτισή τους microε τον οικιακό χώρο τείνουν να στηρίζονται στις

εργασίες των microεταναστριών που αναλαmicroβάνουν τη φροντίδα σπιτιού των παιδιών και των

ηλικιωmicroένων

ΕΜΜΙΣΘΗ ΟΙΚΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΡΙΕΣ

Η έmicromicroισθη οικιακή εργασία αποτελεί έναν ερευνητικό τοmicroέα που έχει απασχολήσει ελάχιστα

τους κοινωνικούς επιστήmicroονες στην Ελλάδα (Βαλέντσια 1995 Lazaridis 1999 Λαζαρίδου 1995

Τόπαλη 2001) Οι αναφορές πάνω στο θέmicroα είναι αποσπασmicroατικές ενώ στην πλειοψηφία τους

οι έρευνες είναι κοινωνιολογικές Σε θεωρητικό επίπεδο η microελέτη της οικιακής εργασίας

παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω των ιδιαιτεροτήτων που την καθιστούν ιδανικό

περιβάλλον για την παρατήρηση της αλληλοδιαπλοκής φύλου συγγένειας κοινωνικής τάξης και

εθνοτικής ταυτότητας Πρόκειται για εργασία microε έντονη έmicroφυλη διαφοροποίηση (εργασία

γυναικών και εργασιακή σχέση που θεωρείται πως αναπτύσσεται κυρίως ανάmicroεσα σε γυναίκες)

και εργασία που λαmicroβάνει χώρα στον ιδιωτικό χώρο του σπιτιού και συχνά συνδέεται microε τη

φροντίδα των παιδιών και άλλων microελών της οικογένειας Επιπλέον πρόκειται για εργασιακή

σχέση την οποία χαρακτηρίζει έντονη ταξική ανισότητα (εργασία που αναλαmicroβάνουν άτοmicroα microε

22

χαmicroηλό status και έχει χαmicroηλές αποδοχές για τα microεσοαστικά ή microεγαλοαστικά στρωmicroάτων)

Τέλος η οικιαική εργασία επιτελείται συνήθως από οmicroάδες οικονοmicroικών microεταναστών

Στην Ελλάδα η έmicromicroισθη οικιακή εργασία είναι laquoφυλετικοποιηmicroένηraquo αποτελεί δηλαδή

εργασία που προορίζεται για οmicroάδες microε διαφορετική πολιτισmicroική ταυτότητα Ο τύπος εργασίας

που συναρτάται microε την παροχή προσωπικών υπηρεσιών προσελκύει σήmicroερα εργαζόmicroενες

γυναίκες microετανάστριες Πολλές microελέτες πάνω στην οικιακή εργασία επικεντρώνονται σε οmicroάδες

των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo microεταναστών και αφορούν χώρες και πολιτισmicroικά περιβάλλοντα microε

ισχυρές οικονοmicroίες Σε τέτοιες συνθήκες ο ρατσισmicroός αποτελεί στοιχείο έντασης και

επισηmicroαίνεται από οργανώσεις και συνδικάτα οικιακών βοηθών ως ένα από τα βασικά σηmicroεία

πάλης Στην Ελλάδα όπως άλλωστε στο microεγαλύτερο microέρος του δυτικού κόσmicroου η έmicromicroισθη

οικιακή εργασία γίνεται αντιληπτή ως εργασία χωρίς status κίνητρα (για επαγγελmicroατική εξέλιξη)

ασφάλεια και αναγνώριση Η παρουσία οικιακών βοηθών microέσα στην οικιακή οmicroάδα αποτελεί

κοινό τόπο σε σπίτια της Αθηναϊκής microεσαίας τάξης Οι οικιακές βοηθοί προέρχονται από τις

Φιλιππίνες την Πολωνία την Ουκρανία τη Ρωσία ενώ η πλειοψηφία των Αλβανών

microεταναστών εργάζεται σε ελληνικά νοικοκυριά

Το πλαίσιο των διαπολιτισmicroικών συναντήσεων microεταξύ lsquoεντόπιωνrsquo (ελλήνων) και lsquoάλλωνrsquo

(microεταναστριών) το οποίο καθορίζεται από τη ζήτηση και προσφορά έmicromicroισθης οικιακής εργασίας

δηmicroιουργεί τους όρους πρόσληψης των lsquoξένωνrsquo την παγίωση στερεοτύπων και τη διαmicroόρφωση

ενός συνόλου σηmicroασιοδοτήσεων που αφορά τόσο τις microετανάστριες ως laquoοικιακές βοηθούςraquo όσο

και την έννοια της laquoέmicromicroισθης οικιακής εργασίαςraquo αλλά και γενικότερα τις έννοιες της

οικιακότητας της συγγένειας και της εθνικής ταυτότητας

Οι περιπτώσεις των Φιλιππινέζων των Αλβανίδων των Πολωνέζων και γενικότερα των

γυναικών microεταναστριών στην Ελλάδα συνιστούν ένα σηmicroαντικό πεδίο έρευνας των κοινωνικών

επιστηmicroών Οι γυναίκες microετανάστριες αποτελούν ένα microεγάλο αριθmicroητικά κοmicromicroάτι των

microεταναστών που δέχεται τις τελευταίες δύο δεκαετίες η χώρα και οι πρακτικές τους σε διάφορα

πολιτισmicroικά πλαίσια microεταβάλλουν το ελληνικό αστεακό τοπίο (ίδρυση νέων εκκλησιών νέου

τύπου εργασιακή απασχόληση νέου τύπου οικογενειακές σχέσεις) Ιδιαίτερη ερευνητική έmicroφαση

θα microπορούσε να δοθεί επίσης στην βιωmicroατική εmicroπειρία των ΕλλήνωνΕλληνίδων και τις microεταξύ

τους σχέσεις και αναπαραστάσεις της δικής τους ταυτότητας ενόψει της παρουσίας των

laquoάλλωνraquo Ανθρωπολόγοι που έχουν πραγmicroατοποιήσει και τις πιο ενδιαφέρουσες έρευνες

σχετικά microε microετανάστριες γυναίκες οικιακές βοηθούς (Τόπαλη 2001) παρατηρούν ότι οι σχετικά

περιορισmicroένες σε αριθmicroό microελέτες για microεταναστριες οικιακές βοηθούς επικεντρώθηκαν στην

πλειοψηφία τους στην προσέγγιση της οικιακής εργασίας microέσα από το πρίσmicroα των δυτικών

υποκειmicroένων (επιστηmicroόνων και εργοδοτών) και όχι των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo οικιακών βοηθών

Οπότε περισσότερες ερευνητικές εργασίες που θα είχαν ως αντικείmicroενο την έmicromicroισθη οικιακή

εργασία από τη σκοπιά των lsquoάλλωνrsquo γυναικών θα πλούτιζαν πραγmicroατικά την επιστηmicroονική

γνώση σrsquo αυτό τον τοmicroέα Επίσης κατά την εκτίmicroηση ορισmicroένων ερευνητών παραmicroένουν

23

ανοιχτά προς διερεύνηση ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας

όπως αυτή βιώνεται από άλλες πολιτισmicroικές οmicroάδες αλλά και από ελληνίδες οικιακές βοηθούς

Τέλος ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας από τη σκοπιά των

εργοδοτριών που προέρχονται από διαφορετικά κοινωνικά στρώmicroατα αλλά και microε τη

συγκρότηση των στρωmicroάτων αυτών microέσα από την έmicromicroισθη οικιακή εργασία συνιστούν

microελλοντικές ερευνητικές προκλήσεις

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ

Οι κοινωνιολογικές και ανθρωπολογικές θεωρήσεις που συνδέουν τον κατά φύλα καταmicroερισmicroό

εργασίας microε τις νέες τεχνολογίες τονίζουν ότι η διαδικασία ταύτισης των ανδρών microε τις τεχνικές

γνώσεις και επιδεξιότητες ενισχύεται και νοmicroιmicroοποιείται από την ιδεολογία του φύλου που συνδέει

την αρρενωπότητα microε τη microηχανή τη microυϊκή δύναmicroη τη δύσκολη και ldquoβρώmicroικηrdquo δουλειά τη σύνθετη

κατασκευή τη σταθερή παρουσία σrsquo ένα συγκεκριmicroένο χώρο και για ένα συγκεκριmicroένο χρονικό

διάστηmicroα τη συγκέντρωση της προσοχής σrsquo ένα αντικείmicroενο καθώς και την αναλυτική και

ορθολογική σκέψη Οι γυναίκες αντιθέτως προσλαmicroβάνονται ως εύθραυστες η δε θηλυκότητά τους

συνδέεται microε τις αισθήσεις και τα αισθήmicroατα και ταυτίζεται microε τη φύση τη γη και το ανθρώπινο

σώmicroα που παράγουν καρπούς και ανθρώπους (Κανελλόπουλος 1989 Σακέλλης 1989 Στρατηγάκη

1996)

Η microηχανοποίηση της παραγωγής και η εφαρmicroογή της πληροφορικής τεχνολογίας στις

επιχειρήσεις φαίνεται ότι εξυπηρεί τις ανάγκες microιας κοινωνικής κατηγορίας των ανδρών για

ενίσχυση της υπεροχή τους απέναντι στις γυναίκες Με την ανάπτυξη όmicroως της πληροφορικής

διαπιστώθηκε ότι πολλές γυναίκες επιστρέφουν στο σπίτι τους και εργάζονται microε αmicroοιβή εκεί ενώ

άλλες microπορούν να διαλέξουν βολικά και microειωmicroένα ωράρια εργασίας για να ανταποκριθούν

καλύτερα στις δουλειές το σπιτιού και στη φροντίδα παιδιών συζύγων και ηλικιωmicroένων συγγενών

Ωστόσο οι περισσότεροι ερευνητές συmicroφωνούν ότι τέτοιες διευκολύνσεις σηmicroαίνουν αποδοχή ενός

υποβαθmicroισmicroένου περιεχοmicroένου εργασίας και έλλειψη κάθε προοπτικής εξέλιξης τη στιγmicroή που

αντίθετα οι άνδρες καταλαmicroβάνουν θέσεις microε αναβαθmicroισmicroένο περιεχόmicroενο εργασίας το οποίο

δηmicroιούργησε η πληροφορική Από αυτήν την άποψη η τεχνολογία δεν φαίνεται να είναι ουδέτερη

απέναντι στα δύο φύλα microάλιστα υποστηρίζει αντιλήψεις που ισχυροποιούν διακρίσεις σε lsquoγυναικείαrsquo

και lsquoαντρικάrsquo επαγγέλmicroατα διακρίσεις microε πολλαπλές συνέπειες ως προς την πρόσβαση στην

αγορά εργασίας τις ίσες αmicroοιβές και την επαγγελmicroατική εξέλιξη σε ανώτερα κλιmicroάκια (Κοσmicroαράς

1989 Μαρmicroατάκη-Μόλχο 1989 Στρατηγάκη 1987α Στρατηγάκη 1987β Στρατηγάκη 1989α

Στρατηγάκη 1989β Τζεπόγλου 1989)

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΚΕΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

24

Μέσα από την παρουσίαση των συναρτώmicroενων microε το φαινόmicroενο της γυναικείας εργασίας

στην Ελλάδα κεντρικών ζητηmicroάτων--έτσι όπως αυτά προκύπτουν από την επιστηmicroονική τους

διερεύνηση--microπορούν να διαπιστωθούν ορισmicroένες ελλείψεις και microερικά προβλήmicroατα σrsquo ότι

αφορά τους τρόπους προσέγγισης και ερmicroηνείας του όλου θέmicroατος

Καταρχήν στο microεγαλύτερο microέρος αυτών των microελετών κυριαρχεί η έmicroφαση στην ερmicroηνεία

των ποσοτικών στοιχείων της στατιστικής υπηρεσίας γεγονός που δηmicroιουργεί προβλήmicroατα στον

τρόπο αντιmicroετώπισης της κοινωνικής κατηγορίας laquoεργαζόmicroενες γυναίκεςraquo Απουσιάζουν οι

ποιοτικές microέθοδοι ανάλυσης τα υποκείmicroενα και οι βιοϊστορίες τους ο λόγος τους τα

συναισθήmicroατά τους και η συστηmicroατική παρακολούθηση των καθηmicroερινών εργασιακών τους

πρακτικών που συνήθως εξετάζονται κατά τη διάρκεια επιτόπιων ερευνών ανθρωπολογικού

χαρακτήρα Απουσιάζει δηλαδή στις περισσότερες περιπτώσεις η ίδια η σκοπιά των γυναικών

για την εργασιακή τους εmicroπειρία ενώ κυριαρχεί ο λόγος και οι ιδεολογικές τοποθετήσεις των

ερευνητών Απόρροια αυτών των απουσιών αποτελεί το γεγονός ότι στο όνοmicroα της καθιέρωσης

της ισότητας microεταξύ ανδρών και γυναικών διαφαίνεται η τάση θεώρησης των laquoεργαζόmicroενων

γυναικώνraquo ως ενιαία και οmicroοιογενής κατηγορία Οι γυναίκες που εργάζονται όmicroως δεν είναι ίσες

microεταξύ τους ούτε ως προς την κοινωνική προέλευση ούτε ως προς το εκπαιδευτικό lsquoκεφάλαιοrsquo

το οποίο φέρουν ή την οικογενειακή τους κατάσταση Ούτε επίσης έχουν τα ίδια κίνητρα που τις

ωθούν να εργαστούν ή να εγκαταλείψουν τη δουλειά τους Η γυναικεία εργασία συχνά εξετάζεται

ανεξάρτητα από το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο εmicroφανίζεται και

σπάνια συναρτάται microε microια προβληmicroατική για τα κοινωνικά στρώmicroατα στα οποία εντάσσονται οι

εργαζόmicroενες γυναίκες

Ένα άλλο προβληmicroατικό σηmicroείο των ερmicroηνευτικών προσεγγίσεων κοmicroβικό ως προς την

κατανόηση των εννοιών και των αναλυτικών εστιάσεων είναι το θέmicroα των όρων και των

ορισmicroών που χρησιmicroοποιούν οι ερευνητές για να περιγράψουν τις διαφορετικές εργασιακές

εmicroπειρίες των γυναικών Συνήθως χρησιmicroοποιούνται όροι εννοιολογικά αδιευκρίνιστοι όπως για

παράδειγmicroα laquoεργασίαraquo και laquoαπασχόλησηraquo Η χρήση του όρου laquoγυναικεία απασχόλησηraquo ή

laquoεργασίαraquo συνδέεται microε την ιδεολογία της γυναικείας απελευθέρωσης την πολιτισmicroική microορφή

της ελληνικής οικογένειας και την προβληmicroατική για την οικονοmicroική ανάπτυξη της χώρας

Ανάλογα προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται και εξαιτίας της χρήσης γενικευτικών αφαιρετικών

κατηγοριών όπως laquoεργαζόmicroενεςraquo και laquoάνεργεςraquo Τα πράγmicroατα περιπλέκονται ακόmicroη

περισσότερο όταν γίνεται χρήση των ορισmicroών των στατιστικών υπηρεσιών όπως laquomicroισθωτόςraquo

laquoαυτοαπασχολούmicroενοςraquo laquoνοικοκυράraquo laquoεπιχειρηmicroατικήraquo δράση laquoεισόδηmicroαraquo--ορισmicroών

δηλαδή που δεν microπορούν να ανταποκριθούν στο εννοιολογικό περιεχόmicroενο της γυναικείας

εργασίας Από αυτή την άποψη δεν microπορεί να φωτιστεί το ζήτηmicroα της κατασκευής της έmicroφυλης

ταυτότητας microέσα από την εργασιακή εmicroπειρία ούτε microπορούν να αναδειχθούν οι ποικίλες πτυχές

microιας προβληmicroατικής που διαπλέκουν το επάγγελmicroα microε την γυναικεία ταυτότητα την οικογένεια

και το γάmicroο στη σύγχρονη ελληνική πολιτισmicroική πραγmicroατικότητα

25

Τέλος κρίνεται απαραίτητος ο διάλογος στο πλαίσιο εmicroπειρικών ερευνών microεταξύ

επιστηmicroόνων από διαφορετικούς κλάδους των Κοινωνικών Επιστηmicroών προκειmicroένου να

επιτευχθεί microια ολοκληρωmicroένη και σφαιρική προσέγγιση του φαινοmicroένου της γυναικείας εργασίας

στα συνεχώς microεταβαλλόmicroενα πολιτισmicroικά περιβάλλοντα των αστικών και αγροτικών περιοχών

ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αβδελά Ε 1986 lsquoΠοιές δουλειές παίρνουν οι γυναίκεςrsquo ∆ίνη 160-61

Αβδελά Ε 1987α lsquo Η ισότητα στη ∆ηmicroόσια ∆ιοίκηση παλιές πρακτικές microε νεωτερικό microανδύαrsquo

∆ίνη 256-62

Αβδελά Ε 1987β lsquoΜισθωτές Σχέσεις και Φυλετικός Καταmicroερισmicroός της Εργασίας Οι Γυναίκες

∆ηmicroόσιοι Υπάλληλοι στην Ελλάδα στο Πρώτο Μισό του Αιώναrsquo Μνήmicroων τοmicro ΙΙ234-246

Αβδελά Ε 1988α lsquoΗ θέση της ∆ασκάλας Λόγοι και αντίλογοι σrsquo ένα microεσοπολεmicroικό

επαγγελmicroατικό έντυποrsquo ∆ίνη 3 46-53

Αβδελά Ε 1988β lsquoΣτοιχεία για την εργασία των γυναικών στο Μεσοπόλεmicroο Όψεις και Θέσειςrsquo

Στο Βενιζελισmicroός και Αστικός Εκσυγχρονισmicroός Πανεπιστηmicroιακές Εκδόσεις Κρήτης

Αβραmicroίδου Α 2001 Ευέλικτες microορφές απασχόλησης και ανισότητες στον εργασιακό χώρο

Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ

httpwwwKethigr)

Αθανασιάδου Χ Σ Πετροπούλου Γ Μιmicroίκου 2001 Οι συνθήκες της γυναικείας απασχόλησης

στην Ελλάδα1980-2000 Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο

στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 1999 Η οικογένεια στην Αθήνα οικογενειακά πρότυπα και συζυγικές

πρακτικές Αθήνα ΕΚΚΕ

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 2001 Η συmicromicroετοχή των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην

Ελλάδα Μια πρώτη προσέγγιση Εισήγηση στο Συνέδριο Γυναίκες και Επιστήmicroη Τάσεις και

Προοπτικές στην Ευρώπη Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκη 15-16 Μαρτίου

Αυδή- Καλκάνη Ι 1978 Η επαγγελmicroατικά εργαζόmicroενη Γυναίκα Αθήνα Παπαζήσης

Αυδή - Καλκάνη Ι 1989 Φεmicroινισmicroός και εργασίαστην Ελλάδα σήmicroερα Αθήνα Νέοι Καιροί

Βαΐου Ν 1987α lsquo Ελαστικό ωράριο ανελαστικές ανάγκεςrsquo Κάπα 16 25-26

Βαΐου Ν 1987β lsquoΆτυπες εργασιακές σχέσεις ή πώς κατασκευάζεται η ευελιξίαrsquo Κάπα 17 23-

24

Βαϊου Ν Μ Στρατηγάκη 1989 lsquoΗ εργασία των γυναικών Ανάmicroεσα σε δύο κόσmicroουςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4015-23

Βαΐου Ν 1989 lsquoΟ τόπος δουλειάς και το σπίτι Κατά φύλο καταmicroερισmicroοί εργασίας στη

διαδικασία ανάπτυξης της Αθήναςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)81 ndash 90

Βαΐου Ν 1991 lsquoΟ χώρος των γυναικών σrsquo έναν ανδρικό κόσmicroοrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash

48 15 ndash 17

26

Βαΐου Ν Στρατηγάκη Μ Χρονάκη Ζ 1991 lsquoΑmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι Μια γυναικεία

δουλειά και microια ιδεολογίαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45 47-53

Βαΐου Ν Χ Γολέmicroης Λ Λαmicroπριανίδης Κ Χατζηmicroιχάλης Ζ Χρονάκη 1996 Άτυπες microορφές

βιοmicroηχανικής παραγωγής-εργασίας και αστικός χώρος στο ΠΣΠ Αθήνα ΓΓΕΤ

Βαϊου Ν και Κ Χατζηmicroιχάλης 1997 Με τη ραπτοmicroηχανή στην κουζίνα και τους Πολωνούς στους

αγρούς Πόλεις περιφέρειες και άτυπη εργασία Αθήνα Εξάντας

Βλαχούτσικου Χ Α Μπαχαροπούλου- Κούλη 1991 lsquolaquoΝα χαρώ κι εγώ το σπίτι microου και το

κλειδί από τα microέσαraquo Γυναίκες και κατανάλωση σrsquo ένα χωριό της Βοιωτίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45

94-100

Vernier B 2001 H Kοινωνική Γένεση των Aισθηmicroάτων Πρωτότοκοι και Yστερότοκοι στην

Kάρπαθο Aθήνα Αλεξάνδρεια

Βουτυράς Σ 1981 Η Γυναίκα στη Μισθωτή εργασία Αθήνα Παπαζήσης

Βουτυράς Σ 1987 Μητρικός microισθός επαναστατική προοπτική ή οπισθοδρόmicroηση στην ισότητα

των φύλων ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Γαβριήλ Α 1989 lsquoΗ συmicroβολή του Σχολικού Επαγγελmicroατικού Προσανατολισmicroού στην

προετοιmicroασία των γυναικών για επαγγέλmicroατα που έχουν σχέση microε τις νέες τεχνολογίεςrsquo Στο Μ

Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για

τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1985 ∆ικαιώmicroατα και υποχρεώσεις της εργαζόmicroενης γυναίκας στην

microισθωτή εργασία Αθήνα

Γεωργακοπούλου Ν Β 1998 Ευελιξίες της εργασίας amp Γυναικεία απασχόληση στον τραπεζικό

τοmicroέα Πλαίσιο Προσέγγισης Βασικές Τάσεις και Προοπτικές ΙΝΕΟΤΟΕ

Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου Α 1986 lsquoΕργασία και γυναικεία απελευθέρωση ένας ισχυρός

αντίλογος στο στον φεmicroινιστικό συντηρητισmicroόrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 22-24

∆ασκαλάκης ∆ 1995 Η ρύθmicroιση των ευέλικτων microορφών απασχόλησης και οργάνωσης του

χρόνου εργασίας Αθήνα ndash Κοmicroοτηνή εκδ Σάκκουλα

∆έδε Ι 1995 lsquoΕπαγγελmicroατικές προοπτικές για τις γυναίκες στις αγορές της Ε Ε Μεταξύ

αποκλεισmicroού και ανέλιξηςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 86 179-191

∆ήmicroου Α 1989 lsquoΗ microερική απασχόληση Ένα γυναικείο φαινόmicroενο της αγοράς εργασίαςraquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4055 ndash 60

∆ουκάκης Ν Λ 1988 Εργασιακές Σχέσεις Οικονοmicroία και θεσmicroοί Αθήνα Οδυσσέας

∆ουλκέρη Τ 1986 Η συmicromicroετοχή της ελληνίδας στην οικογένεια και στην εργασία

ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

∆ουλκέρη Τ 1994 Ισότητα των φύλων στις εργασιακές σχέσεις Αθήνα Παπαζήσης

Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Η επαγγελmicroατική εξέλιξη των γυναικών στις τράπεζες

Αθήνα ΟΤΟΕ

27

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988α Γυναικεία απασχόληση Σύνοψη πρώτων

αποτελεσmicroάτων Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική

Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988β Η ∆οmicroή της Γυναικείας Απασχόλησης και η

Επαγγελmicroατική ∆ραστηριοποίηση των Γυναικών Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των

Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ηλιού Μ 1988 lsquoΟι γυναίκες πανεπιστηmicroιακοί εξέλιξη της θέσης τους ή στασιmicroότηταrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 70 3-23

Θανοπούλου Μ 1992 Η Γυναικεία Απασχόληση ή Εργασία στην Ελλάδα Κύριες Τάσεις και

Κατευθύνσεις της Μεταπολεmicroικής Βιβλιογραφίας Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη ΙV Αθήνα ΕΚΚΕ

Θανοπούλου Μ Ε Φρονίmicroου Β Τσιλιmicroιγκάκη 1997 Αποφυλακιζόmicroενες γυναίκεςΤο δικαίωmicroα

στην Επαγγελmicroατική επανένταξη ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Θανοπούλου Μ Β Κωτσοβέλου amp Ρ Παπαρούνη 1999 lsquoΗ σχέση επαγγελmicroατικής και

οικογενειακής ζωής των γυναικών διερεύνηση της ελληνικής βιβλιογραφίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 40

91-101

Ιγγλέση Χ 1990 Πρόσωπα Γυναικών Προσωπεία Συνείδησης Αθήνα Οδυσσέας

Ιγγλέση Χ 1996 Γυναικείες σπουδές και ταυτότητες φύλου Ένα παράδειγmicroα από τη σκοπιά της

ψυχολογίας Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Ιωακείmicroογλου Η Ο Καmicroινιώτη Α Κωστάκη Θ Σκοπελίτου 1998 lsquoΕκπαίδευση Φύλο και

Τρόπος Ένταξης στην Αγορά Εργασίας της Ελλάδαςrsquo Στο Ανεργία Εργασία Εκπαίδευση-Κατάρτιση

στην Ελλάδα και στην Γαλλία Πρακτικά Ελληνογαλλικού Συνεδρίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Καβουνίδη Τ 1982 lsquoΚαπιταλιστική ανάπτυξη και απασχόληση των γυναικών στη microεταποίηση

στην Ελλάδαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 14 53-63

Καβουνίδη Τ 1989 lsquo Ο έλεγχος της εργασίας της γυναίκαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4071-80

Καβουνίδη Τ 1990 Οι νέες γυναίκες και η επαγγελmicroατική εκπαίδευση και κατάρτιση Έκθεση

Έρευνας Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

Καβουνίδη Τ 1996 Οικογένεια και εργασία στην Αθήνα Σάκκουλας

Κανελλόπουλος Κ 1989 lsquoΝέα τεχνολογία Εκπαίδευση των γυναικών και η θέση τους στην

αγορά εργασίαςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Καραmicroεσίνη Μ 1998 lsquoΓυναίκες και απασχόληση στην Ελλάδα Τάσεις και ∆ιεθνείς Συγκρίσειςrsquo

Στο Ξ Πετρινιώτη και Γ Κουκουλές (επιmicro) Επετηρίδα εργασίας 1998 Αθήνα πανεπιστηmicroιακές

εκδόσεις Παντείου

Καραmicroεσίνη Μ amp Η Ιωακείmicroογλου 2003 Προσδιοριστικοί παράγοντες του microισθολογικού

χάσmicroατος microεταξύ ανδρών και γυναικών Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας σε

συνεργασία microε το Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

28

(δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Καραντινός ∆ 1987 lsquoΕργατικό δυναmicroικό απασχολούmicroενοι και άνεργοι microια διερεύνηση από

στατιστικά στοιχείαrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 66 121-143

Καραντινός ∆ 1988 lsquoΑνοιχτή ανεργία και αστικές αγορές εργασίας (1974-1985) Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 70 50-115

Καραντινός Τ 1989 lsquoΗ ανεργία των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Καραντινός ∆ ∆ Ζιώmicroας Μ Κετσετζοπούλου Α Μουρίκη 1997 Ευέλικτη απασχόληση και

ελαστικοποίηση του χρόνου εργασίας τάσεις εξελίξεις προοπτικές Αθήνα Εθνικό Ινστιτούτο

Εργασίας

Κασιmicroάτη Κ 1980 Τάσεις κινητικότητας εργασίας στην ελληνική βιοmicroηχανία Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1982 Η Γυναίκα στην Απασχόληση Φάκελος Ισότητας Αθήνα Οδυσσέας

Κασιmicroάτη Κ 1988 lsquoΕκπαίδευση Επαγγελmicroατική Εξειδίκευση και Αmicroοιβές Γυναικώνrsquo Ο Αγώνας

της Γυναίκας 37 21-22

Κασιmicroάτη Κ Ε Αλλισον 1989 Η Μορφολογία της ∆εύτερης Απασχόλησης Έρευνα για τα

κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Μελέτη ΙΙ ΑθήναΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1991 Επιλογή Επαγγέλmicroατος Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη Ι Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1998 Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Αθήνα ΕΚΚΕ

Κετσετζοπούλου Μ 2002 lsquoΓυναικεία Απασχόλησηrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ

Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο

Κοινωνικής Πολιτικής

Κετσετζοπούλου Μ Χ Συmicroεωνίδη 2002 lsquoΙσότητα των Φύλων Η Θέση της Γυναίκας στο

∆ηmicroόσιο και Ιδιωτικό Χώροrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό

Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής

Κοσmicroαράς Γ 1989 lsquoΗ θέση των γυναικών στην τυπογραφία microετά την εισαγωγή της

φωτοστοιχειοθεσίας Η κατάσταση στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro)

Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Κουκουλή-Σπηλιωτοπούλου Σ 1988 lsquoΗ κοινοτική αρχή της ισότητας αmicroοιβών και το ελληνικό

δίκαιοrsquo Ελληνική ∆ικαιοσύνη 29 1092-1128

Κουκούλη-Σπηλιοτοπούλου Σ 1998 lsquoΙσότητα των φύλων στην απασχόληση και την κοινωνική

ασφάλισηrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις

Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Κραβαρίτου Γ 1989 lsquoΟι γυναίκες στη Μεταmicroοντέρνα κοινωνία φτωχότερες ή πλουσιότερεςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 40 25 ndash 30

Κραβαρίτου Γ 1992 Εργασία και δικαιώmicroατα της γυναίκας Θεσσαλονίκη Σάκκουλα

29

Κραβαρίτου Γ 1996 Φύλο και ∆ίκαιο Αθήνα Παπαζήσης

Λαmicroπριανίδης Λ Γ Ανδριάς Στ Καραγιάννης Π Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995 Ένδυση Ξάνθη-

∆ράmicroα- Καβάλα Θεσσαλονίκη Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας

Λυmicroπεράκη Α 1991 Ευέλικτη εξιδίκευση Κρίση και αναδιάρθρωση στη microικρή βιοmicroηχανία

Αθήνα Gutenberg

Λυmicroπεράκη Α Α Μουρίκη 1996 Η Αθόρυβη Επανάσταση Νέες Μορφές Οργάνωσης της

Παραγωγής και της Εργασίας Αθήνα Gutenberg

Μαγγανάρα Ι 1988 lsquoΘέση και συνθήκες εργασίας των γυναικών εκλεγmicroένων αντιπροσώπων

στο τοπικό και περιφερειακό επίπεδο στην Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 8-11

Μαγγανάρα Ι 1998 lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεωνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Μαρmicroατάκη-Μόλχο Μ 1989 lsquoΗ γυναικεία απασχόληση στον τοmicroέα της microηχανογράφησης στην

Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα

Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Μουρίκη Α 1991α Ευέλικτες microορφές απασχόλησης ευλογία ή ανάθεmicroαrsquo Τόπος Επιθεώρηση

αστικών και περιφερειακών microελετών(3) 97 ndash 117

Μουρίκη Α 1991β lsquoΟι νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης και οι προοπτικές τους στην

ενοποιηmicroένη Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-4818ndash21

Μουσούρου Λ Μ 1985 Γυναικεία Απασχόληση και Οικογένεια Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1993 Γυναίκα και Απασχόληση ∆έκα ζητήmicroατα Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1996 lsquoΟι ανάγκες της οικογένειας και η απασχόληση σήmicroεραrsquo Στο

Οικογένεια και Εργασία Νέες Τάσεις στην Απασχόληση Αθήνα Ιδρυmicroα Μελετών Λαmicroπράκη amp

Εκαπιδευτήρια Κωστεά-Γείτονα

Μπακαλάκη Α 1988 lsquoΚοmicromicroωτική ένα laquoγυναικείοraquo επάγγελmicroαrsquo ∆ίνη 198-103

Μπακόπουλος Α 1986 Η ισότητα αmicroοιβών στι Κοινοτικό ∆ίκαιο Η ισότητα ανδρών και

γυναικών στην απασχόληση και την κοινωνική ασφάλιση κατά το κοινοτικό και ελληνικό δίκαιο

Συνέδριο Πανεπιστηmicroίου Αθηνών και ΕΟΚ Αθήνα Σάκκουλας

Νικολαΐδου Μ 1975 ∆ουλειά και Χειραφέτηση Η Γυναίκα στην Ελλάδα Αθήνα Καστανιώτης

Ντούλια Θ Κ ∆όλγυρα 1997 lsquoΟι οικονοmicroικές εξελίξεις και η εργασία των γυναικώνrsquo Στο

Οδηγός προώθησης των ίσων ευκαιριών microε Έmicroφαση στην απασχόληση των γυναικών Αθήνα

Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων ndash Γενική Γραmicromicroατεία Λαϊκής Επιmicroόρφωσης

Παναγιωτόπουλος Ν 1998 lsquoΣηmicroειώσεις για την απασχόληση των γυναικών και τον χρόνο

απασχόλησηςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (66)112 ndash 118

Πανταζή-Τζίφα Κ 1985 Η θέση της γυναίκας στην Ελλάδα Αθήνα Λιβάνης

Παπαγαρουφάλη-Ιακώβου Ε 1989 lsquoΦεmicroινισmicroός και εργασία ∆ιέξοδοι και αδιέξοδαrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα 4091-10

30

Παπαγιαννάκη Μ 1986 lsquoΆγνοια νόmicroου δεν δικαιολογείταιrsquo ∆ίνη 1 63-69

Παπαδηmicroητρίου Β 1988 lsquoΑναζήτηση τρόπων για τον σωστό καταmicroερισmicroό των οικογενειακών

και επαγγελmicroατικών υποχρεώσεωνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 33 28-30

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998α lsquoΗ επαγγελmicroατική διάρθρωση της απασχόλησης στην

περιφέρεια Αττικής 1988-1995rsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα

Ιδρυmicroα Σάκη Καράγεωργα

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998β lsquoΗ διάρκεια της ανεργίας στην περιφέρεια της Αττικής

1998-1995rsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 96-97 83-110

Παπαζήση Θ 1999 lsquoΜητρότητα και καρριέρα άτυχος γάmicroος από τρελλό έρωταrsquo Στο Το Φύλο

των ∆ικαιωmicroάτων Εξουσία Γυναίκες και Ιδιότητα του Πολίτη Ευρωπαϊκό Συνέδριο 9-10

Φεβρουαρίου 1996 Πρακτικά Αθήνα Νεφέλη

Παυλίδου Ε 1989 lsquoΓυναίκα και εργασία Οικονοmicroικές προσεγγίσεις των διακρίσεων στην

αγορά εργασίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40) 39-46

Πελαγίδης Θ 1995 lsquoΗ σκοτεινή πλευρά της εργασιακής ευελιξίας Έρευνα Πεδίου στην

ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκηςrsquo Τόπος (9) 95 ndash 119

Πετmicroεζίδου- Τσουλουβή Μ 1986 lsquoΠροβλήmicroατα ορισmicroού των κοινωνικών τάξεων εργασιακή

διαδικασία επαγγελmicroατικές κατηγορίες και νέα microεσαία στρώmicroαταrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 26 33-42

Πετράκη-Κώττη Α 1985 Όι διαφορές στις αmicroοιβές αντρών-γυναικώνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας

27 8-10

Πετράκη-Κώττη Α 1998 lsquoΗ θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα και οι

διαφορές στις αmicroοιβές των δύο φύλωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και

Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Πετρινιώτη Ξ 1989α lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό και η περίπτωση της

Ελλάδαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 105-140

Πετρινιώτη Ξ 1989β lsquoΠροβληmicroατισmicroοί γύρω από τη microέτρηση και την αποτίmicroηση της ολικής

εργασίας των γυναικώνrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)47-54

Πετρινιώτη Ξ 1989γ lsquoΗ απασχόληση των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Πετρινιώτη Ξ 1991 lsquoΟι εξελίξεις στην οικονοmicroία και η οργάνωση της εργασίας Νέες

προκλήσεις για τις γυναίκεςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-48 11-12

Πετρινιώτη Ξ 1998 Η δόmicroηση των εσωτερικών αγορών εργασίας φύλο τεχνολογία

ανταγωνισmicroός Η περίπτωση των τραπεζών Αθήνα Παπαζήση

Πετρονώτη Μ 1995α ∆ίκτυα Κοινωνικών σχέσεων Όψεις και Αλληλεπιδράσεις microε τη

∆ιδικασία Επαγγελmicroατικής Κινητικότητας ΑθήναΕΚΚΕ

Πετρονώτη Μ 1995β lsquoΣύγχρονες Ελληνίδες Επιχειρηmicroατίες Ανθρωπολογική Ανάγνωση των

Στρατηγικών τους στη Σφαίρα Εργασίαςrsquo Εθνολογία 4 67-92

31

Πιζάνιας Π 1993 Οι φτωχοί των πόλεων Αθήνα Θεmicroέλιο

Πιζάνιας Π 1995 lsquoΚοινωνική οργάνωση της εργασίας και άτυπες δραστηριότητεςrsquo Πρακτικά

Ευρωπαϊκού Σεmicroιναρίου laquoΜορφές Άτυπης Απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωσηraquo Αθήνα Praxis

Σακέλλης Γ 1989 lsquo Νέες τεχνολογίες καταmicroερισmicroός της εργασίας και η κατα φύλο κατάτmicroηση

της εργατικής δύναmicroηςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Σακέλλης Γ 1993 Πληθυσmicroός και εργατικό δυναmicroικό στην Ελλάδα Μορφολογία και

διαχρονικές εξελίξεις Αθήνα Γαβριηλίδης

Σαπουντζάκη Π 1991 lsquoΜεταποιητική δραστηριότητα και αστικός χώρος Μια εmicroπειρική έρευνα

στο κέντρο της Αθήν αςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4561-69

Σεβαστίδης Χ 1999 lsquoΗ microερική απασχόλησηrsquo Επιθεώρησης Εργατικού ∆ικαίου 58145-163

Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου ∆ 1998 lsquoΕπαγγελmicroατική κατάρτιση των γυναικώνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Σινόπουλος Π Α 1986 lsquoΟ επαγγελmicroατικός χρόνος της γυναίκας και η κοινωνική ποινή τηςrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 212-230

Στρατηγάκη Μ 1987α lsquolaquoΓυναικείαraquo Επαγγέλmicroατα αντιmicroέτωπες microε το πληκτρολόγιοrsquo Κάπα 8

28

Στρατηγάκη Μ 1987β lsquoΠληροφορική και επαγγέλmicroατα microε laquoφύλοraquorsquo Κάπα12 31-33

Στρατηγάκη Μ 1989α lsquoΤεχνολογικές εξελίξεις και ειδικότητες microε laquoφύλοraquorsquo Σύγχρονα Θέmicroατα

(40) 31-38

Στρατηγάκη Μ 1989β lsquoΗ θέση των γυναικών στις τράπεζες microετά την εισαγωγή της

πληροφορικής Μια πρώτη προσέγγισηrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες

Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Στρατηγάκη Μ 1991 lsquoΤεχνολογική αλλαγή και οργάνωση της εργασίας Νέες laquoγυναικείεςraquo

θέσεις εργασίαςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash 4813 ndash 14

Στρατηγάκη Μ 1996 Φύλο Εργασία Τεχνολογία Αθήνα Ο Πολίτης

Στρατούλης ∆ 1987 lsquoΝέα φαινόmicroενα και τάσεις στις microορφές εκmicroετάλλευσης της εργατικής

τάξης στη χώρα microαςrsquo Επιστηmicroονική Σκέψη (35)9 ndash 20

Συmicroεωνίδου Χ 1986 lsquoΓονιmicroότητα και απασχόληση γυναικών Μια πρώτη προσέγγιση του

θέmicroατος για την περιφέρεια Πρωτεύουσαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 188-200

Συmicroεωνίδου Χ 1989α lsquoΗ σύγκρουση των ρόλων της microητρότητας και της γυναικείας

απασχόλησηrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 141-153

Συmicroεωνίδου Χ 1989β lsquoΓεγονότα του κύκλου ζωής και γυναικεία απασχόλησηrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα (40)61-70

Συmicroεωνίδου Χ 1990 Απασχόληση και γονιmicroότητα των γυναικών στην περιοχή της

Πρωτεύουσας Αθήνα ΕΚΚΕ

32

Συmicroεωνίδου Χ Μ Μαγδαληνός 1993 lsquoΗ αλληλεξάρτηση microεταξύ γυναικείας απασχόλησης και

γονιmicroότηταςrsquo Στο Η Κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα σήmicroερα Πρακτικά Συνεδρίου που οργανώθηκε

από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών Αθήνα ΕΚΚΕ

Συmicroεωνίδου Χ 1994 lsquoΗ laquoασυmicroβατότηταraquo της οικογενειακής και επαγγελmicroατικής ζωής των

γυναικώνrsquo ∆ίνη 7113-130

Συmicroεωνίδου Χ 1998 lsquoΜορφές έmicromicroεσου κοινωνικού αποκλεισmicroού Απασχόληση και ανεργία

των Γυναικών στη Ελλάδαrsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα Ίδρυmicroα

Σάκη Καράγιωργα

Τεπέρογλου Α Λ Μαράτου-Αλιπράντη Μ Κετσετζοπούλου 2001 Μελέτη για την ενίσχυση

της συmicromicroετοχής των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην Ελλάδα Αθήνα ΕΚΚΕ- Γενική

Γραmicromicroατεία Έρευνας και Τεχνολογίας

Τζεπόγλου Σ 1989 lsquoΕκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες (πληροφορική-ηλεκτρονική) Η

συmicromicroετοχή των γυναικώνrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Τσουκαλάς Κ 1985 lsquoΕργασία και εργαζόmicroενοι στην πρωτεύουσα αδιαφάνεια ερωτήmicroατα

υποθέσειςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 60 3-71

Υπουργείο Εργασίας- Τmicroήmicroα Ισότητας 1985 Τα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώmicroατα της

γυναίκας Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Υπουργείο Προεδρίας-Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1995 Η κατάσταση των γυναικών στην

Ελλάδα κατά την δεκαετία 1984-1994 Εθνική Έκθεση της Ελλάδα για το 4ο Παγκόσmicroιο Συνέδριο του

ΟΗΕ για τις Γυναίκες Πεκίνο Σεπτέmicroβριος 1995 Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Φράγκος ∆ 1990 Ο οικονοmicroικά ενεργός πληθυσmicroός της Ελλάδας Αθήνα ΕΚΚΕ

Χλέτσος Μ 1988 lsquoΟι Γυναίκες και η αγορά εργασίαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών

68128-138

Χρονάκη Ζ 1986 lsquoΓυναίκα και εργασία στην Ελλάδαrsquo Αρχαιολογία 21 63-66

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Dubish J 1986 lsquoCulture Enters through the Kitchen Women Food and Social Boundaries in

Rural Greecersquo Στο J Dubish (επιmicro) Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton

University Press

du Boulay J 1974 Portrait of a Greek Mountain Village Oxford Clarendon Press

du Boulay J 1983 The Meaning of Dowry Changing Values in Rural Greece Journal of

Modern Greek Studies 1 243-270

Friedl E 1962 Vasilika A Village in Modern Greece New York Holt Rinehart and Winston

Friedl E 1986 lsquoThe Position of Women Appearance and Realityrsquo Στο J Dubish (επιmicro)

Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton University Press

Ηirschon R 1981 lsquoEssential Objects and the Sacred Interior and Exterior Space

33

in an Urban Greek Localityrsquo Στο S Ardener (επιmicro) Women and Space Ground Rules and

Social Maps Λονδίνο Croom Helm

Kanellopoulos C 1982 lsquoMale-female pay defferentials in Greecersquo Greek Economic Review 4

(2) 222-241

Karamessini M 2002 lsquoThe Gender Pay Gap in Greecersquo European Commission Expert Group

on Gender and Employment httpwwwumistacukmanagement ewerceggeegge-publications

Karantinos D 1998 lsquoFlexible employment and employment insertion in Greecersquo National

Center for Social Research Working Paper 2 9 ndash 27

Kyriazis N 1999 lsquoWomenrsquos Flexible Work and Family Responsibilities in Greecersquo Στο

Gender Inequalities in Southern Europe South European Society amp Politics Special Issue 4 2 35-

53

Lambiri-Dimaki J 1983 lsquoGreece in the 1980rsquos changing evaluation of the roles of men and

womenrsquo Στο Social Stratification in Greece (1962-1982) (συλλογικό) Athens Sakkoulas

Μiliori P 1993 lsquoWomen in Business and Managementrsquo Στο Μ J Davidson amp C L Cooper

(επιmicro) Εuropean Women in Business and Management University of Manchester Institute of

Science and Technology PCP

Moussourou L S Spiliotopoulos 1984 lsquoWomen at Work in Greece The Sociological and

Legal Perspectivesrsquo Στο M J Davidson amp C L Cooper (επιmicro) Women at Work LondonWiley amp

Sons

Ntermanakis N P Petroglou N Sereti M Zervou 2002 Towards a Closing of the Gender

Pay Gap Country Report Greece Research Centre for Gender Equality (KETHI) Greece

Papataxiarchis E 1995 lsquoMale Mobility and Matrifocality in the Aegean Basinrsquo Στο S

Damianakos M E Handman J Pitt-Rivers G Ravis-Giordani (επιmicro) Brothers and Others Essays

in Honour of John Peristiany Αθήνα ΕΚΚΕ

Psacharopoulos G 1983 lsquoSex discrimination in the Greek Labour Marketrsquo Journal of Modern

Greek Studies 12

Salamon S D amp Stanton JB 1986 lsquoIntroducing the Nikokyra Ideality and Reality in Social

Processrsquo Στο J Dubisch (επιmicro) Gender amp Power in Rural Greece Princeton Princeton University

Press

Sinopoulos P A 1988 lsquoThe Social Penalty of working woman and its measurementrsquo

International Journal of Sociology of the Family 18 21-32

Symeonidou-Alatopoulou H 1980 lsquoFemale labour force participation in Greecersquo Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 38 104-120

Symeonidou X 1997 lsquoFull time and part ndash time employment of women in Greece trends and

relationships with life ndashcycle eventsrsquo Στο P Blossfeld amp C Hakim (επιmicro) Between Equalization

and Marginalization Women working part ndash time in Europe and the United States of America

Οξφόρδη Oxford University Press

34

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek Women and Tourism Womenrsquos Cooperatives as an

Alternative Form of Organizationrsquo Στο N Redclift amp Th Sinclair (επιmicro) Working Women

International Perspectives on Labour and Gender Ideology ΛονδίνοRoutledge

Cavounidis J 1983 lsquoCapitalist Development and Women΄s Work in Greecersquo Journal of Modern

Greek Studies vol1 2 321-338

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας (ΓΓΙ) 2000 Νέες πολιτικές ανάπτυξης και προώθησης των

Γυναικείων Συναιτερισmicroών (Πρακτικά Πανελλαδικής Συνάντησης Γυναικείων Συνεταιρισmicroών) Αθήνα

ΑΤΕ

Γιδαράκου Ι 1996 lsquoΕργασιακές Σχέσεις στην Οικογενειακή Εκmicroετάλλευση Θέση και

προοπτικές της γυναικείας παρουσίαςrsquo Στο Κράτος και αγροτικός χώρος Πρακτικά 3ου Πανελληνίου

Συνεδρίου Αγροτικής Οικονοmicroίας Aθήνα Παπαζήσης

Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΑγροτικοί συνεταιρισmicroοί παράγοντες τοπικής ανάπτυξης του ελληνικού

αγροτικού χώρουrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη

Γιδαράκου Ι 1999 lsquoΕνδογενής ανάπτυξη της υπαίθρου και γυναικεία απασχόλησηrsquo Στο Χ

Κασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) Ύπαιθρος Χώρα Η ελληνική αγροτική κοινωνία στο τέλος του

Εικοστού αιώνα Αθήνα Πλέθρο

∆αmicroιανός ∆ Χ Κασίmicroης Α Μωυσίδης Μ Ντεmicroούζης 1994 Η πολυαπασχόληση στον

αγροτικό τοmicroέα και η αναπτυξιακή πολιτική στην Ελλάδα Αθήνα Ίδρυmicroα Μεσογειακών Μελετών

Giagou D C Apostolopoulos 1996 lsquoRural Women and the Development of the Agrοtourist

Cooperatives in Greece The Case of Petra Lesvosrsquo Journal of Rural Cooperation 24 (2) 143-155

Gidarakou I 1990 lsquoPart -time Farming and Farm Reproduction The case of two Communities

in Central Greecersquo Sociologia Ruralis XXX (34) 292-304

Gourdomichalis A 1991 lsquoWomen and the Reproduction of Family Farms Change and

Continuity in the Region of Thessaly Greecersquo Journal of Rural Studies vol 7 12 57-62

Ιακωβίδου Ο 1992 lsquoΟ ρόλος των γυναικείων συνεταιρισmicroών στην προώθηση του

Αγροτουρισmicroού στην Ελλάδαrsquo Συνεταιριστική Πορεία 27137-145

Ιακωβίδου Ο 2000 lsquoΑγροτοτουρισmicroός το Μικρό Όmicroορφο και Θηλυκό Πρόσωπο στον

Τουρισmicroόrsquo Στο Π Τσάρτας (επιmicro) Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστηmicroονικές προσεγγίσεις Αθήνα

Εξάντας

Kalantaridis Ch L Labrianidis 1999 lsquoFamily Production and the Global Market Rural

Industrial Growth in Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 39 2 146-164

Καφφέ- Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΠολυδραστηριότητα αγροτισσών νέοι ρόλοι τους στην ύπαιθρο-

νέες αναγκαιότητεςrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

35

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη Ζήτη

Κοβάνη Ε 1987 Εmicroπειρικές microελέτες στην αγροτική Ελλάδα ΑθήναΕΚΚΕ

Μωυσίδης Α 1986 Η Αγροτική Κοινωνία στη Σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα Ιδρυmicroα Μεσογειακών

Μελετών

Παπαγαρουφάλη Ε 1986 Η Ελληνίδα Αγρότισσα και Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Αθήνα Κέντρο

Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου (1985-1986)

Παπαδάκη-Κλαυδιανού Α Ε Γιασεmicroή 1991 lsquoΕκπαιδευτικές Ανάγκες και Επιmicroόρφωση των

Μελών του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισmicroού Νοτιοχώρων Χίου Μια επιτόπια Έρευναrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 833-31

Παπαδόπουλος Γ Χ Κασίmicroης 2000 Μελέτη Ισότητας Ευκαιριών Ανδρών-Γυναικών και

Αγροτική Ανάπτυξη Αθήνα ΕΚΚΕΙνστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας

ΠΑΣΕΓΕΣ 2000 Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Ελλάδας (Αστικοί και Αγροτικοί) οδηγός Αθήνα

Petronoti M 1981 lsquoThe economic autonomy of rural womenrsquo The Greek Review of social

Research A19816-18

Σαφιλίου Κ 2002 lsquoΟ αποκλεισmicroός των ελληνίδων από το γεωργικό επάγγελmicroα αρχίζει από την

οικογένειαrsquo Στο Λ Μαράτου ndash Αλιmicroπράντη (επιmicro) Οικογένειες και κράτος Πρόνοιας στην Ευρώπη

AθήναΕΚΚΕ Gutenberg

Stratigaki M 1988 lsquoAgricultural Modernization and Gender Division of Labour The case of

Heraklion Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 28 4 248-262

Τσάρτας Π Μ Θανοπούλου 1994 Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισmicroοί στην Ελλάδα

Μελέτη αποτίmicroησης της λειτουργίας τους Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

(ΚΕΓΜΕ)

Zακοπούλου E 1999 lsquoΠολυαπασχολούmicroενοι και Γεωργία προς microια νέα ανίχνευση ενός

πολυδιάστατου φαινοmicroένουrsquo Στο X Kασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) H Eλληνική Αγροτική Kοινωνία

στο τέλος του 20ού αιώνα Αθήνα EKKE- Πλέθρον

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 lsquoΕξαναγκαστική πορνεία microεταναστριών και προσφύγων

Γυναικώνrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός Κοινωνικό

Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη Συνάντηση

Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Alipranti L R Fakiolas 2003 lsquoThe lonely path of Migrant Women in Greecersquo Eπιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 165-188

Βαλέντσια Ν 1995 lsquoΗ κατάσταση των Φιλιππινέζων γυναικών στην Ελλάδα Μιαγυναίκα από

τις Φιλιππίνες αφηγείταιrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός

Ρατσισmicroός Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα

∆ιήmicroερη Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

36

Βεντούρα Λ 1993 lsquoΜετανάστευση γυναικών γέννηση και εξέλιξη του επιστηmicroονικού

διαφέροντοςrsquo ∆ίνη 6 230-240

Cavounidis J 2003 lsquoGenderd patterns of Migration to Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών 110 Α 221-238

Glavanis P 1995 lsquoΟι laquoΝέοι Είλωτεςraquo στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η laquoΜουσουλmicroανική Φωνήraquo ως

απάντηση σε τύπο και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισmicroούrsquo Στο Ι Ψηmicromicroένος (επιmicro) Μετανάστευση

από τα Βαλκάνια Κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

Iossifides Th 1997 lsquoImmigrants in the Athens Labour Market A Comparative Study of

Albanians Egyptians and Filipinosrsquo Στο R King και R Black (επιmicro) Southern Europe and the New

Immigrations Brighton Sussex Academic Press

Karakatsanis N M J Swarts 2003 lsquoMigrant Women Domestic Work and the Sex Trade in

Greece ndash A snapshot of Migrant policy in the Makingrsquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α

239-270

Κούρτοβικ Ι 1998 lsquoΕργασία Μεταναστριών και Προσφύγωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro)

Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Lazaridis G 1999 lsquoThe Helots of the New Millenium Ethnic- Greek Albanians and laquoOtherraquo

Albanians in Greecersquo Στο F Anthias and G Lazaridis (επιmicro) Ιnto the Margins Migration and

Exclusion in Southern Europe Aldershot Ashgate

Lazaridis G E Wickens 1999 lsquolaquoUsraquo and the laquoOtherraquo Ethnic Minorities in Greecersquo Annals of

Tourism Research 26632- 655

Lazaridis G I Psimmenos 2000 lsquoMigrant Flows from Albania to Greece Economic Social

and Spacial Exclusionrsquo Στο R King G Lazaridis Ch Tsardanidis (επιmicro) Eldorado or Fortress

Migration in Southern Europe New York St Martinrsquos Press

Λαζαρίδου Γ 1995 lsquoΜετανάστριες στην Ελλάδα- Οικιακές βοηθοί από Φιλιππίνες και Αλβανία-

Μία επιτόπια microελέτηrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός

Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη

Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Λάζος Γ 2002 Πορνεία και ∆ιεθνική Σωmicroατεmicroπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόmicroοι Α και Β

Αθήνα Καστανιώτης

Λιάκος Α 1998 lsquoΑντινοmicroίες στην Ανάλυση του Ρατσισmicroούrsquo Στο Έξι Κείmicroενα για το Ρατσισmicroό

Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισmicroού Αθήνα Παρασκήνιο

Μαράτου-Αλιπράντη Λ 1994 Ξένο εργατικό δυναmicroικό Τάσεις και το πρόβληmicroα της Κοινοτικής

Ενσωmicroάτωσης ∆ιαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισmicroού στην Ελλάδα Τόmicroος ΙΙ Αθήνα ΕΚΚΕ

Μουσούρου Λ Μ 1991 Μετανάστευση και microεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την

Ευρώπη Αθήνα Gutenberg

Πετρινιώτη Ξ 1993 Η microετανάστευση προς την Ελλάδα Αθήνα Οδυσσέας

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 16: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

16

γεωργικής εκmicroετάλλευσης στην κατασκευή και εmicroπορία προϊόντων της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς

(είδη λαϊκής τέχνης) καθώς και στην παραγωγή και εmicroπορία προϊόντων εναλλακτικών microορφών

γεωργίας (Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 2000 Γιδαράκου 1998 ΠΑΣΕΓΕΣ 2000) Οι

αγροτοτουριστικοί συνεταιρισmicroοί ιδρύθηκαν microε πρωτοβουλία της Γενικής Γραmicromicroατατείας Ισότητας

στόχος της οποίας ήταν κυρίως η απόκτηση εκ microέρους των συνεταιρισmicroένων γυναικών οικονοmicroικής

και κοινωνικής αυτοδυναmicroίας και λιγότερο η συmicroβολή τους στην στήριξη του οικογενειακού

εισοδήmicroατος (Giagou Apostolopoulos 1996 Ιακωβίδου 1992 Ιακωβίδου 2000 Παπαδάκη-

Κλαυδιανού Γιασεmicroή 1991 Τσάρτας Θανοπούλου 1994) Ωστόσο στη microεγάλη τους πλειοψηφία

οι γυναίκες θεωρούν την εξασφάλιση συmicroπληρωmicroατικού εισοδήmicroατος για το νοικοκυριό ως τον

κυριότερο λόγο ενασχόλησής τους microε τον αγροτοτουριστικό συνεταιρισmicroό (Castelberg-Koulma

1991) Οι κοινωνικοί λόγοι (προσωπική αναγνώριση και κοινωνική καταξίωση) που ήταν και οι

πρωταρχικοί στόχοι ίδρυσης των συνεταιρισmicroών παίζουν γιrsquo αυτές δευτερεύοντα ρόλο Γενικά οι

αγροτοτουριστικοί συνεταιρισmicroοί δεν αποτέλεσαν αισθητή εναλλακτική λύση στο πρόβληmicroα της

επαγγελmicroατικής απασχόλησης των γυναικών Μόνο το 30 έχει τη νοmicroική ευθύνη για τη λειτουργία

τους δηλαδή τη δυνατότητα να κατοχυρώσουν επαγγελmicroατικά δικαιώmicroατα και υποχρεώσεις

Ωστόσο ακόmicroη και microέσα από τους αγροτοτουριστικούς συνεταιρισmicroούς οι γυναίκες έδειξαν ότι

αποτελούν εργατικό δυναmicroικό σε εφεδρεία το οποίο microπορεί να κινητοποιήσει ενδογενείς πηγές

πλούτου Με την απόδρασή τους από τον αθέατο και ανώνυmicroο χώρο του νοικοκυριού οι γυναίκες

έχουν τη δυνατότητα να υποστηρίξουν πρωτοβουλίες που απευθύνονται στη διατήρηση

αξιοποίηση και ανάδειξη της πολιτισmicroικής κληρονοmicroιάς microέσα από τέτοιες δραστηριότητες οι

γυναίκες και ο αγροτικός χώρος προσλαmicroβάνονται ως θεmicroατοφύλακες της παράδοσης Σε αυτό το

σηmicroείο έχει σηmicroασία να τονιστεί ο αmicroφίσηmicroος χαρακτήρας που έχει η γυναικεία ταυτότητα σε σχέση

microε τον αγροτικό χώρο και τις γεωργικές δραστηριότητες Από τη microια πλευρά οι γυναίκες θεωρούνται

φορείς της lsquoαυθεντικότηταςrsquo και συνεπώς βρίσκονται πιο κοντά στη lsquoφύσηrsquo και τις τοπικές

παραδόσεις ωθούmicroενες έτσι σε επιχειρηmicroατικές δράσεις όπως τους αγροτοτουριστικούς

συνεταιρισmicroούς που εmicroπορεύονται lsquoαγνάrsquo και lsquoφυσικάrsquo προϊόντα ταυτόχρονα όmicroως είναι και φορείς

της νεωτερικότητας αφού δρουν αυτόνοmicroα και ορθολογικά microέσα στην αγροτική αγορά εργασίας

ακόmicroη και όταν ασχολούνται microε εξωγεωργικές δραστηριότητες

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Οι σύγχρονες ελληνικές επιχειρήσεις ενώ αντιmicroετωπίζονται ως κεντρικός άξονας της

οικονοmicroίας δεν έχουν διερευνηθεί αναφορικά microε το πώς επιχειρηmicroατίες διαφορετικού φύλου και

ειδικότητας απαντούν στις προκλήσεις της αγοράς καινοτοmicroούν ή προσδένονται σε οικείες

microεθόδους παραγωγής υποτάσσονται στις επιταγές της οικονοmicroικής πολιτικής ή καταφεύγουν σε

στρατηγικές microε τις οποίες αναδιατάσσουν τις δυνάmicroεις τους

Το ζήτηmicroα της lsquoυποτέλειαςrsquo των γυναικών αποκτά καινούριες διαστάσεις microεταξύ των

επαγγελmicroατικά και οικονοmicroικά αυτοδύναmicroων επιχειρηmicroατιών και δεν αίρεται microε την

17

ανεξαρτητοποίησή τους στο βαθmicroό που η αναπαραγωγή του διαχωρισmicroού των οικογενειακών

σχέσεων συνεχίζει να διέπει όλα τα πεδία ζωής Οι γυναίκες επιχειρηmicroατίες αυτοπροσδιορίζονται microε

όρους οικογενειακών κυρίως ρόλων και διαπροσωπικών σχέσεων Οι έρευνες πεδίου από

κοινωνικούς επιστήmicroονες σε αστικές αλλά και πρώην αγροτικές περιοχές που αναπτύχθηκαν

τουριστικά καταδεικνύουν ότι η συmicroπεριφορά αυτών των γυναικών απορρέει από την ιδεολογική

παραδοχή ότι η γυναικεία εργασία σε επιχειρήσεις δεν εγγράφεται τόσο ως προσωπική επιλογή

όσο ως προέκταση των οικογενειακών καθηκόντων που πρέπει να φέρουν σε πέρας παράλληλα microε

και όχι σε βάρος των οικιακών φροντίδων (Galani- Moutafi 1993 Galani- Moutafi 1994 Νάζου

2003 Πετρονώτη 1995β) Η έννοια της ανόδου κατανοείται ως επινόηση λύσεων οι οποίες

συmicroφιλιώνουν τις επαγγελmicroατικές microε τις οικογενειακές υποχρεώσεις χωρίς να αποδεσmicroεύουν από

τους συmicroβατικούς γυναικείους ρόλους

Η microόδα η βιοmicroηχανία υποδηmicroάτων τα κοσmicroηmicroατοπωλεία και τα ινστιτούτα οmicroορφιάς τα

κοmicromicroωτήρια τα ξενοδοχεία ο τουρισmicroός και οι δηmicroόσιες σχέσεις συνιστούν ldquoεύκολεςrdquo περιοχές για

ανάπτυξη ενός επιχειρηmicroατικού ανανταγωνισmicroού microεταξύ των γυναικών Ο lsquoπαραδοσιακάrsquo

γυναικείος κόσmicroος γίνεται η αφετηρία από την οποία οι γυναίκες πορεύονται microε τον τρόπο τους

απαντώντας έτσι στην ανδρική εκδοχή της επιχειρηmicroατικότητας Ο γυναικείος επιχειρηmicroατικός

κόσmicroος γίνεται microrsquo αυτόν τον τρόπο ευκολότερα αποδεκτός

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ

Οι πολιτισmicroικά συγκροτηmicroένες έmicroφυλες σχέσεις και οι ιδεολογίες της σεξουαλικότητας

συνθέτουν τη βάση όχι microόνο για τον καταmicroερισmicroό εργασίας αλλά και για τη ρύθmicroιση ζητηmicroάτων

ιδιοκτησίας και microεταβίβασης της περιουσίας τα οποία συνιστούν παράγοντες κρίσιmicroης σηmicroασίας για

την τουριστική ανάπτυξη Όπως και στον αγροτικό χώρο έτσι και στις τουριστικές περιοχές σε

επίπεδο κοινωνικού συmicroβολισmicroού οι γυναίκες συχνά καταλαmicroβάνουν microια αmicroφίσηmicroη θέση η οποία

συνδυάζει τις δυνάmicroεις της παράδοσης και του εκmicroοντερνισmicroού Οι έmicroφυλες σχέσεις όχι microόνο

συmicroβάλλουν στη συγκρότηση του τουρισmicroού αλλά οι ίδιες διαmicroορφώνονται και

επανασυγκροτούνται στο πλαίσιο του τουρισmicroού (Γαλανή-Mουτάφη 2002)

Η έρευνα δείχνει ότι ο τουρισmicroός συχνά παρέχει νέες σηmicroαντικές πηγές εισοδήmicroατος και

απασχόλησης για τις γυναίκες (Castelberg-Koulma 1991 Ιακωβίδου 1991 Κασιmicroάτη Θανοπούλου

Τσάρτας 1995 Leontidou 1994 Μανώλογλου 1990 Stott 1985 Τσάρτας 1989 Τσάρτας 1991α

Τσάρτας 1991β Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου 1985) Το γεγονός αυτό έχει σηmicroαντικές

επιπτώσεις στις ζωές των γυναικών οι οποίες δεν απολάmicroβαναν ανέκαθεν το δικαίωmicroα πρόσβασης

στην αγορά εργασίας Βέβαια οι ευκαιρίες για εργασία στον τουριστικό τοmicroέα τείνουν να

περιορίζονται στα είδη εκείνα της εργασίας που αξιολογούνται ως πολιτισmicroικά laquoκατάλληλαraquo γιrsquo

αυτές Έτσι οι ερευνητές έχουν στραφεί στους τρόπους microε τους οποίους οι κανόνες της

σεξουαλικότητας ενδέχεται να περιορίζουν την πρόσβαση των γυναικών σε θέσεις εργασίας να

επιδρούν στην κοινωνικότητά τους microε τους τουρίστες και να καθορίζουν το είδος της εργασίας και

18

των κοινωνικών σχέσεων που τους αρmicroόζει να εmicroπλέκονται (Scott 1997) Οι έρευνες καταλήγουν

στα εξής συmicroπεράσmicroατα

1) Η microικρής κλίmicroακας τοπικά ελεγχόmicroενη τουριστική ανάπτυξη παρέχει σηmicroαντικές ευκαιρίες

απασχόλησης για τις γυναίκες διότι οι microικρές οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν συνέχεια της

οικογενειακής οικίας και η διαχείρισή τους προσλαmicroβάνεται ως επέκταση των οικιακών τους

καθηκόντων

2) Οι γυναίκες από τη στιγmicroή που συνεισφέρουν microε το εισόδηmicroά τους στους πόρους της οικιακής

οmicroάδας κερδίζουν γόητρο και αναγνώριση

3) Καθώς αυξάνεται το εισόδηmicroά τους αποκτούν microεγαλύτερη συmicromicroετοχή στις διαδικασίες λήψης

αποφάσεων στο νοικοκυριό καθώς και πρόσβαση στο δηmicroόσιο χώρο

Οι εργαζόmicroενες στον τουριστικό τοmicroέα γενικά εmicroφανίζουν ετερόγενεια και δεν πρέπει να

παρουσιάζονται ως οιmicroοιογενής ή αδιαφοροποίητη κοινωνική κατηγορία ΄Εχουν συνήθως

διαφορετικούς στόχους και υφίστανται διαφορετικούς περιορισmicroούς Τα ακαδηmicroαϊκά προσόντα και

η επαγγελmicroατική εmicroπειρία που ενδέχεται να έχουν πολλές από τις εργαζόmicroενες τις ωθούν να

αναζητούν θέσεις εργασίας ανάλογες από άποψη αmicroοιβής ευθυνών δεξιοτήτων και εκπαίδευσης

Οι γυναίκες όmicroως που απασχολούνται ως απλές εργαζόmicroενες ή συmicroβοηθούντα microέλη στην

οικογενειακή επιχείρηση δεν προωθούν τα ατοmicroικά οικονοmicroικά τους συmicroφέροντα αλλά υπηρετούν

οικmicroονοmicroικές στρατηγικές του νοικοκυριού Οι οικονοmicroικές ενασχολήσεις των γυναικών στον

τουρισmicroό η σχέση τους microε την ιδιοκτησία microέσω του θεσmicroού της προίκας τα πρότυπα του γάmicroου και

της microεταγαmicroήλιας εγκατάστασης που επηρεάστηκαν από την είσοδό τους στην τουριστική αγορά

εργασίας έθεσαν τους όρους για ποικίλες αλλαγές σε ενδο-οικιακό και δια-οικιακό επίπεδο (Galani-

Moutafi 1993 Galani- Moutafi 1994 Stott 1982) Ωστόσο οι αλλαγές που πραγmicroατοποιήθηκαν στην

οικονοmicroική και οικιακή ζωή των γυναικών δεν συνοδεύτηκαν από ανάλογες ιδεολογικές microεταβολές

ούτε άλλαξαν ο καταmicroερισmicroός εργασίας στα νοικοκυριά και οι πολιτισmicroικές αντιλήψεις που

προσδιορίζουν τη γυναικεία ταυτότητα

Οι οικογενειακές υποχρεώσεις που παραmicroένουν σταθερά lsquoευθύνηrsquo και lsquoυποχρέωσηrsquo της

γυναίκας δεν microπορούν εύκολα να συνδυαστούν microε δύο βασικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης

στον τουρισmicroό την εποχιακότητα και τη γεωγραφική microετακίνηση Οι γυναίκες καταλήγουν να

επιλέγουν εργασία που τους εξασφαλίζει σταθερότητα ή ελεγχόmicroενα ωράρια ώστε να microπορούν νrsquo

ανταπεξέλθουν στις πολλαπλές υποχρεώσεις τους

Οι εσωτερικές διαφοροποιήσεις στη διάρθρωση της υποδοmicroής των τουριστικών καταλυmicroάτων

είναι ένας παράγοντας που επηρεάζει καθοριστικά τα χαρακτηριστικά της απασχόλησης γενικά και

ειδικότερα της γυναικείας τα τελευταία είκοσι χρόνια Η κυριότερη διαφοροποίηση σχετίζεται microε την

αλmicroατώδη ανάπτυξη των τύπων καταλυmicroάτων που απαιτούν πολύ microικρότερο συντελεστή εργασίας

από τα κλασικού τύπου καταλύmicroατα (ξενοδοχεία) Αποτέλεσmicroα αυτού του φαινοmicroένου είναι η

στασιmicroότητα στην αγορά εργασίας ειδικευmicroένου προσωπικού στα πάσης φύσεως ξενοδοχειακά

καταλύmicroατα ενώ αντίθετα υπάρχει microια αύξηση τόσο της ανειδίκευτης εργασίας όσο και της

19

περιστασιακής microερικής ή και της άτυπης εργασίας Ένα πολύ υψηλό ποσοστό αυτού του είδους

της απασχόλησης στον ελληνικό τουριστικό τοmicroέα καλύπτεται από γυναίκες Η διχοτόmicroηση που

προκύπτει οδηγεί (ιδιαίτερα στα ξενοδοχεία) σε microια κατά φύλο κατανοmicroή των θέσεων εργασίας η

οποία αποκλείει ουσιαστικά τις γυναίκες από τις υψηλές επαγγελmicroατικές θέσεις

Ένα πρώτο συmicroπέρασmicroα στο οποίο καταλήγουν οι έρευνες είναι ότι οι γυναίκες εmicroφανίζουν microια

ανοδική τάση στις θέσεις εργασίας που απαιτούν ειδική microόρφωση και εmicroπειρία (τmicroήmicroα υποδοχής

και εξυπηρέτησης πελατών οικονοmicroικές υπηρεσίες κουζίνα) Παράλληλα όmicroως η παρουσία τους

είναι σαφώς υποβαθmicroισmicroένη στις θέσεις προΐσταmicroένων και διευθυντών τmicroηmicroάτων Επίσης έχουν

δηmicroιουργηθεί θέσεις απασχόλησης καθαρά laquoγυναικείεςraquo (καmicroαριέρες καθαρίστριες) Παρατηρείται

δηλαδή ένας σαφής διαχωρισmicroός κατά φύλο στις θέσεις εργασίας στα ξενοδοχεία αν και

διαφαίνονται σαφείς τάσεις βελτίωσης αυτής της κατάστασης που σχετίζονται microε τη νοmicroοθεσία

Ιδιαίτερα σηmicroαντική εmicroφανίζεται η παρουσία των γυναικών επιχειρηmicroατιών στο χώρο των

ενοικιαζόmicroενων δωmicroατίων Αυτή η ιδιαίτερη microορφή αυτοαπασχόλησης συνδυάζει αφενός τη microικρού

microεγέθους οικογενειακή επιχείρηση και αφετέρου την παράλληλη απασχόληση στο σπίτι ή στην

αγροτική εκmicroετάλλευση αποτελεί δε ένα τυπικό microοντέλο τουριστικής επιχείρησης στην ύπαιθρο και

ιδιαίτερα στις νησιωτικές περιοχές (Kousis 1989) Το επάγγελmicroα της ξεναγού είναι επίσης ένα

παραδοσιακά lsquoγυναικείοrsquo επάγγελmicroα

Το γενικό συmicroπέρασmicroα που προκύπτει από τις εmicroπειρικές έρευνες είναι ότι η σηmicroαντική

αύξηση των εισοδηmicroάτων των γυναικών που εmicroπλέκονται στην τουριστική αγορά εργασίας δεν έχει

επιφέρει σηmicroαντική βελτίωση των συνθηκών εργασίας αυτών των γυναικών ούτε έχει αλλάξει

δραmicroατικά τις ταυτίσεις τους microε το χώρο του σπιτιού και το νοικοκυριό (Νάζου 2003 Stott 1979

Τσάρτας 1993)

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ METANAΣTEYΣH

Η παράmicroετρος του φύλου στην κατανόηση του microεταναστευτικού φαινοmicroένου ήρθε στην

επιφάνεια την τελευταία δεκαετία ∆ιάφορες διαστάσεις των έmicroφυλων σχέσεων όπως ο

διαχωρισmicroός της εργασίας σε αmicroοιβόmicroενη και microη το θέmicroα της πλήρους ή microερικής απασχόλησης οι

σχέσεις εξουσίας microέσα στην οικογένεια αποτελούν στοιχεία των δοmicroικών δυνάmicroεων που οδηγούν

στην microετανάστευση Μέχρι πρόσφατα οι γυναίκες ήταν απούσες από το σώmicroα των επιστηmicroονικών

εργασιών που αναλύουν τη microετανάστευση εξαιτίας της έmicroφασης στην αντρική microετανάστευση και του

γεγονότος ότι οι γυναίκες εmicroφανίζονταν ως απλές συνοδοί των αντρώνσυζύγων που microετακινούνταν

για οικονοmicroικούς λόγους

Σήmicroερα όπως διαπιστώνουν πολλοί ερευνητές microια microεγάλη microερίδα γυναικών ταξιδεύουν microόνες

σε αναζήτηση καλύτερων συνθηκών εργασίας και αντιmicroετωπίζουν την επαγγελmicroατική ανασφάλεια

και την εκmicroετάλλευση από τους εργοδότες τους (Alipranti Fakiolas 2003 Βεντούρα 1993

Cavounidis 2003 Iossifides 1997 Μουσούρου 1991 Πετρινιώτη 1993 Πετρονώτη 1998

Πουλοπούλου-Εmicroκε 1990 Ρυλmicroόν 1993 Tastsoglou Hadjicostandi 2003 Ψηmicromicroένος 1995) Ένα

20

microεγάλο τmicroήmicroα αυτής της microερίδας των γυναικών εργαζοmicroένων ασχολείται microε την οικιακή εργασία

γεγονός που προσδίδει ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό στις χώρες υποδοχής οικονοmicroικών

microεταναστών στη Νότια Ευρώπη (Βαλέντσια 1995 Κούρτοβικ 1998 Lazaridis 1999 Lazaridis

Wickens 1999 Lazaridis Psimmenos 2000 Λαζαρίδου 1995 Τόπαλη 2001) Οι γυναίκες

microετανάστριες εργάζονται ως ανειδίκευτο δυναmicroικό παρά τις πιστοποιηmicroένες ικανότητές τους ενώ η

απροθυmicroία των εργοδοτών τους να τις ασφαλίσουν έχει αρνητικές συνέπειες στην ανανέωση των

νόmicroιmicroων αδειών παραmicroονής τους στη χώρα Επιπρόσθετα ένα υψηλό ποσοστό των γυναικών

microεταναστριών εισέρχονται στη χώρα διαmicroέσου οργανωmicroένων δικτύων σωmicroατεmicroπορίας και

οδηγούνται στην πορνεία στελεχώνοντας τη σεξουαλική βιοmicroηχανία Οι γυναίκες αυτές αποτελούν

νέες ldquoεξωτικέςrdquo έλξεις και γίνονται αντιληπτές ως εmicroπόρευmicroα microαζικής κατανάλωσης καθώς

προωθούνται και εκπορνεύονται microε τη χρήση βίας και εξαναγκασmicroού Πολλές απ τις εν λόγω

microετανάστριες γυναίκες έζησαν και ζουν στα όρια της φυσικής επιβίωσης και συχνά κάτω από τα

όρια αυτά Επίσης χάρη στο καθεστώς βίας και εξαναγκασmicroού υποχρεώνονται να ικανοποιούν

κάθε είδους απαιτήσεις Οι γυναίκες αυτές έχουν αντιmicroετωπιστεί ως lsquoεγκληmicroατίεςrsquo παρά ως άτοmicroα

microε δικαιώmicroατα και αυτό συmicroβαίνει διότι--σύmicroφωνα microε τους ερευνητές--οι γυναίκες lsquoθυmicroατοπιούνταιrsquo

και τιmicroωρούνται για τη δράση τους ενώ το οργανωmicroένο έγκληmicroα της διακίνησης σωmicroατεmicroπορίας

δεν τιmicroωρείτα Κάτω από τέτοιες συνθήκες η κοινωνική τους ζωή περιορίζεται και εmicroποδίζεται η

κοινωνική τους ενσωmicroάτωση Ωστόσο παρά την ύπαρξη πολλών δυσκολιών που αντιmicroετωπίζουν

τελικά ένα microεγάλος αριθmicroός των γυναικών αυτών κατορθώνει και επιβιώνει οικονοmicroικά και

κοινωνικά (Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 Karakatsanis Swarts 2003 Poulopoulos-Emke

2003 Psimmenos 2000)

Οι προσεγγίσεις των ζητηmicroάτων που συνδέουν τη microετανάστευση microε τη διεθνή σωmicroατεmicroπορία

συmicroπληρώνουν τις λιγοστές microελέτες οι οποίες σχετίζονται microε την πορνεία και τη σεξουαλική

εργασία (Λάζος 2002) Οι περισσότερες έχουν επηρεαστεί κατά κύριο λόγο από τη ριζοσπαστική

φεmicroινιστική άποψη περί σεξουαλικότητας η οποία προσλαmicroβάνει τις γυναίκες ως σεξουαλικά

θύmicroατα από τη στιγmicroή που υφίστανται την αντικειmicroενοποίηση και την εmicroπορευmicroατοποίηση των

σωmicroάτων τους Ελάχιστες έρευνες προσανατολίζονται στην κατεύθυνση περισσότερο

φιλελεύθερων απόψεων σύmicroφωνα microε τις οποίες οι ίδιες οι γυναίκες συνιστούν σεξουαλικά δρώντα

υποκείmicroενα τα οποία διαχειρίζονται και ελέγχουν τις σχέσεις εξουσίας προς όφελός τους

Οι microετανάστριες είναι γυναίκες όλων των ηλικιών φυλών και εθνικοτήτων Μερικές από αυτές

κατέχουν νόmicroιmicroες άδειες παραmicroονής ενώ άλλες παραmicroένουν για microεγάλο χρονικό διάστηmicroα

ακαταχώρητες ως microόνιmicroοι κάτοικοι σε microητρώα εργασίας Από τα επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα

προκύπτει ότι το ελληνικό κράτος πολύ δύσκολα επιτρέπει σrsquo αυτές τις γυναίκες και τις οικογένειές

τους να ζήσουν και να εργαστούν microε αξιοπρέπεια Αποτελούν δε ένα είδος lsquoυπο-προλεταριάτουrsquo

προς εκmicroετάλλευση άσχετα αν απασχολούνται στο καθάρισmicroα του σπιτιού στην φύλαξη παιδιών

και ηλικιωmicroένων ή στην οικοδοmicroή Ο αποκλεισmicroός και η περιθωριοποίηση των microεταναστριών

γυναικών αναπαράγονται σε καθηmicroερινή βάση και microε περίπλοκους τρόπους και σε συmicroβολικό

21

επίπεδο καθώς γίνονται αντιληπτές microέσα από στερεοτυπικούς ρόλους ως laquoπόρνεςraquo ή

laquoυπηρέτριεςraquo

Αν η συmicromicroετοχή των νόmicroιmicroων microεταναστριών στην ελληνική αγορά εργασίας είναι περιορισmicroένη

από την άποψη των πολιτικών νοmicroικών και πολιτειακών τους δικαιωmicroάτων και εξαρτάται από το

χρώmicroα του δέρmicroατός τους ή την καταγωγή τους οι ακαταχώρητες σε microητρώα γυναίκες

microετανάστριες χωρίς άδειες εργασίας είναι πιο τρωτές από όλους τους άλλους εργαζόmicroενους Αυτές

ζουν microια πολύ δύσκολη ζωή η οποία είναι θεσmicroοθετηmicroένη microε όρους πολιτισmicroικού κοινωνικού και

πολιτικού lsquoapartheidrsquo (Μαράτου-Αλιπράντη 1994 Glavanis 1995 Λιάκος 1998)

Είναι σηmicroαντικό να αναφερθεί στο σηmicroείο αυτό ότι οι περισσότεροι από τους κοινωνικούς

επιστήmicroονες επισηmicroαίνουν την αναγκαιότητα να microελετηθούν οι microεταναστάτριες εργαζόmicroενες ως

διαφοροποιηmicroένη και όχι ως οmicroοιογενής κοινωνική κατηγορία ώστε να δοθεί έmicroφαση στις ιδιαίτερες

εργασιακές τους εmicroπειρίες και στις αντιλήψεις τους για το νέο πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο

εντάσσονται microέσω της εργασίας Έτσι θα προκύψει microια ουσιαστική γνώση για τις lsquoάλλεςrsquo γυναίκες

που διεκδικούν χώρο στην αγορά εργασίας και εmicroφανίζονται όλο και συχνότερα να πλαισιώνουν

την οικιακή οmicroάδα συνήθως ως ως έmicromicroισθες οικιακοί βοηθοί

Γενικά σε microια κοινωνία όπως η ελληνική στην οποία οι Ελληνίδες microορφώνονται και

συmicromicroετέχουν στην αγορά εργασίας το αίτηmicroα για microετανάστριες εργαζόmicroενες έχει προβληθεί ως

επιτακτική ανάγκη και έχει συmicroβάλει στην ldquoθηλυκοποίησηrdquo (feminization) της microετανάστευσης στη

χώρα Καθώς όλο και περισσότερες Ελληνίδες αφήνουν το σπίτι και τα οικιακά προκειmicroένουν να

εργαστούν και να συmicromicroετέχουν στη δηmicroόσια ζωή απορρίπτοντας ή αmicroφισβητώντας την έmicroφυλη

φύση των ρόλων τους και την ταύτισή τους microε τον οικιακό χώρο τείνουν να στηρίζονται στις

εργασίες των microεταναστριών που αναλαmicroβάνουν τη φροντίδα σπιτιού των παιδιών και των

ηλικιωmicroένων

ΕΜΜΙΣΘΗ ΟΙΚΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΡΙΕΣ

Η έmicromicroισθη οικιακή εργασία αποτελεί έναν ερευνητικό τοmicroέα που έχει απασχολήσει ελάχιστα

τους κοινωνικούς επιστήmicroονες στην Ελλάδα (Βαλέντσια 1995 Lazaridis 1999 Λαζαρίδου 1995

Τόπαλη 2001) Οι αναφορές πάνω στο θέmicroα είναι αποσπασmicroατικές ενώ στην πλειοψηφία τους

οι έρευνες είναι κοινωνιολογικές Σε θεωρητικό επίπεδο η microελέτη της οικιακής εργασίας

παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω των ιδιαιτεροτήτων που την καθιστούν ιδανικό

περιβάλλον για την παρατήρηση της αλληλοδιαπλοκής φύλου συγγένειας κοινωνικής τάξης και

εθνοτικής ταυτότητας Πρόκειται για εργασία microε έντονη έmicroφυλη διαφοροποίηση (εργασία

γυναικών και εργασιακή σχέση που θεωρείται πως αναπτύσσεται κυρίως ανάmicroεσα σε γυναίκες)

και εργασία που λαmicroβάνει χώρα στον ιδιωτικό χώρο του σπιτιού και συχνά συνδέεται microε τη

φροντίδα των παιδιών και άλλων microελών της οικογένειας Επιπλέον πρόκειται για εργασιακή

σχέση την οποία χαρακτηρίζει έντονη ταξική ανισότητα (εργασία που αναλαmicroβάνουν άτοmicroα microε

22

χαmicroηλό status και έχει χαmicroηλές αποδοχές για τα microεσοαστικά ή microεγαλοαστικά στρωmicroάτων)

Τέλος η οικιαική εργασία επιτελείται συνήθως από οmicroάδες οικονοmicroικών microεταναστών

Στην Ελλάδα η έmicromicroισθη οικιακή εργασία είναι laquoφυλετικοποιηmicroένηraquo αποτελεί δηλαδή

εργασία που προορίζεται για οmicroάδες microε διαφορετική πολιτισmicroική ταυτότητα Ο τύπος εργασίας

που συναρτάται microε την παροχή προσωπικών υπηρεσιών προσελκύει σήmicroερα εργαζόmicroενες

γυναίκες microετανάστριες Πολλές microελέτες πάνω στην οικιακή εργασία επικεντρώνονται σε οmicroάδες

των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo microεταναστών και αφορούν χώρες και πολιτισmicroικά περιβάλλοντα microε

ισχυρές οικονοmicroίες Σε τέτοιες συνθήκες ο ρατσισmicroός αποτελεί στοιχείο έντασης και

επισηmicroαίνεται από οργανώσεις και συνδικάτα οικιακών βοηθών ως ένα από τα βασικά σηmicroεία

πάλης Στην Ελλάδα όπως άλλωστε στο microεγαλύτερο microέρος του δυτικού κόσmicroου η έmicromicroισθη

οικιακή εργασία γίνεται αντιληπτή ως εργασία χωρίς status κίνητρα (για επαγγελmicroατική εξέλιξη)

ασφάλεια και αναγνώριση Η παρουσία οικιακών βοηθών microέσα στην οικιακή οmicroάδα αποτελεί

κοινό τόπο σε σπίτια της Αθηναϊκής microεσαίας τάξης Οι οικιακές βοηθοί προέρχονται από τις

Φιλιππίνες την Πολωνία την Ουκρανία τη Ρωσία ενώ η πλειοψηφία των Αλβανών

microεταναστών εργάζεται σε ελληνικά νοικοκυριά

Το πλαίσιο των διαπολιτισmicroικών συναντήσεων microεταξύ lsquoεντόπιωνrsquo (ελλήνων) και lsquoάλλωνrsquo

(microεταναστριών) το οποίο καθορίζεται από τη ζήτηση και προσφορά έmicromicroισθης οικιακής εργασίας

δηmicroιουργεί τους όρους πρόσληψης των lsquoξένωνrsquo την παγίωση στερεοτύπων και τη διαmicroόρφωση

ενός συνόλου σηmicroασιοδοτήσεων που αφορά τόσο τις microετανάστριες ως laquoοικιακές βοηθούςraquo όσο

και την έννοια της laquoέmicromicroισθης οικιακής εργασίαςraquo αλλά και γενικότερα τις έννοιες της

οικιακότητας της συγγένειας και της εθνικής ταυτότητας

Οι περιπτώσεις των Φιλιππινέζων των Αλβανίδων των Πολωνέζων και γενικότερα των

γυναικών microεταναστριών στην Ελλάδα συνιστούν ένα σηmicroαντικό πεδίο έρευνας των κοινωνικών

επιστηmicroών Οι γυναίκες microετανάστριες αποτελούν ένα microεγάλο αριθmicroητικά κοmicromicroάτι των

microεταναστών που δέχεται τις τελευταίες δύο δεκαετίες η χώρα και οι πρακτικές τους σε διάφορα

πολιτισmicroικά πλαίσια microεταβάλλουν το ελληνικό αστεακό τοπίο (ίδρυση νέων εκκλησιών νέου

τύπου εργασιακή απασχόληση νέου τύπου οικογενειακές σχέσεις) Ιδιαίτερη ερευνητική έmicroφαση

θα microπορούσε να δοθεί επίσης στην βιωmicroατική εmicroπειρία των ΕλλήνωνΕλληνίδων και τις microεταξύ

τους σχέσεις και αναπαραστάσεις της δικής τους ταυτότητας ενόψει της παρουσίας των

laquoάλλωνraquo Ανθρωπολόγοι που έχουν πραγmicroατοποιήσει και τις πιο ενδιαφέρουσες έρευνες

σχετικά microε microετανάστριες γυναίκες οικιακές βοηθούς (Τόπαλη 2001) παρατηρούν ότι οι σχετικά

περιορισmicroένες σε αριθmicroό microελέτες για microεταναστριες οικιακές βοηθούς επικεντρώθηκαν στην

πλειοψηφία τους στην προσέγγιση της οικιακής εργασίας microέσα από το πρίσmicroα των δυτικών

υποκειmicroένων (επιστηmicroόνων και εργοδοτών) και όχι των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo οικιακών βοηθών

Οπότε περισσότερες ερευνητικές εργασίες που θα είχαν ως αντικείmicroενο την έmicromicroισθη οικιακή

εργασία από τη σκοπιά των lsquoάλλωνrsquo γυναικών θα πλούτιζαν πραγmicroατικά την επιστηmicroονική

γνώση σrsquo αυτό τον τοmicroέα Επίσης κατά την εκτίmicroηση ορισmicroένων ερευνητών παραmicroένουν

23

ανοιχτά προς διερεύνηση ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας

όπως αυτή βιώνεται από άλλες πολιτισmicroικές οmicroάδες αλλά και από ελληνίδες οικιακές βοηθούς

Τέλος ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας από τη σκοπιά των

εργοδοτριών που προέρχονται από διαφορετικά κοινωνικά στρώmicroατα αλλά και microε τη

συγκρότηση των στρωmicroάτων αυτών microέσα από την έmicromicroισθη οικιακή εργασία συνιστούν

microελλοντικές ερευνητικές προκλήσεις

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ

Οι κοινωνιολογικές και ανθρωπολογικές θεωρήσεις που συνδέουν τον κατά φύλα καταmicroερισmicroό

εργασίας microε τις νέες τεχνολογίες τονίζουν ότι η διαδικασία ταύτισης των ανδρών microε τις τεχνικές

γνώσεις και επιδεξιότητες ενισχύεται και νοmicroιmicroοποιείται από την ιδεολογία του φύλου που συνδέει

την αρρενωπότητα microε τη microηχανή τη microυϊκή δύναmicroη τη δύσκολη και ldquoβρώmicroικηrdquo δουλειά τη σύνθετη

κατασκευή τη σταθερή παρουσία σrsquo ένα συγκεκριmicroένο χώρο και για ένα συγκεκριmicroένο χρονικό

διάστηmicroα τη συγκέντρωση της προσοχής σrsquo ένα αντικείmicroενο καθώς και την αναλυτική και

ορθολογική σκέψη Οι γυναίκες αντιθέτως προσλαmicroβάνονται ως εύθραυστες η δε θηλυκότητά τους

συνδέεται microε τις αισθήσεις και τα αισθήmicroατα και ταυτίζεται microε τη φύση τη γη και το ανθρώπινο

σώmicroα που παράγουν καρπούς και ανθρώπους (Κανελλόπουλος 1989 Σακέλλης 1989 Στρατηγάκη

1996)

Η microηχανοποίηση της παραγωγής και η εφαρmicroογή της πληροφορικής τεχνολογίας στις

επιχειρήσεις φαίνεται ότι εξυπηρεί τις ανάγκες microιας κοινωνικής κατηγορίας των ανδρών για

ενίσχυση της υπεροχή τους απέναντι στις γυναίκες Με την ανάπτυξη όmicroως της πληροφορικής

διαπιστώθηκε ότι πολλές γυναίκες επιστρέφουν στο σπίτι τους και εργάζονται microε αmicroοιβή εκεί ενώ

άλλες microπορούν να διαλέξουν βολικά και microειωmicroένα ωράρια εργασίας για να ανταποκριθούν

καλύτερα στις δουλειές το σπιτιού και στη φροντίδα παιδιών συζύγων και ηλικιωmicroένων συγγενών

Ωστόσο οι περισσότεροι ερευνητές συmicroφωνούν ότι τέτοιες διευκολύνσεις σηmicroαίνουν αποδοχή ενός

υποβαθmicroισmicroένου περιεχοmicroένου εργασίας και έλλειψη κάθε προοπτικής εξέλιξης τη στιγmicroή που

αντίθετα οι άνδρες καταλαmicroβάνουν θέσεις microε αναβαθmicroισmicroένο περιεχόmicroενο εργασίας το οποίο

δηmicroιούργησε η πληροφορική Από αυτήν την άποψη η τεχνολογία δεν φαίνεται να είναι ουδέτερη

απέναντι στα δύο φύλα microάλιστα υποστηρίζει αντιλήψεις που ισχυροποιούν διακρίσεις σε lsquoγυναικείαrsquo

και lsquoαντρικάrsquo επαγγέλmicroατα διακρίσεις microε πολλαπλές συνέπειες ως προς την πρόσβαση στην

αγορά εργασίας τις ίσες αmicroοιβές και την επαγγελmicroατική εξέλιξη σε ανώτερα κλιmicroάκια (Κοσmicroαράς

1989 Μαρmicroατάκη-Μόλχο 1989 Στρατηγάκη 1987α Στρατηγάκη 1987β Στρατηγάκη 1989α

Στρατηγάκη 1989β Τζεπόγλου 1989)

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΚΕΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

24

Μέσα από την παρουσίαση των συναρτώmicroενων microε το φαινόmicroενο της γυναικείας εργασίας

στην Ελλάδα κεντρικών ζητηmicroάτων--έτσι όπως αυτά προκύπτουν από την επιστηmicroονική τους

διερεύνηση--microπορούν να διαπιστωθούν ορισmicroένες ελλείψεις και microερικά προβλήmicroατα σrsquo ότι

αφορά τους τρόπους προσέγγισης και ερmicroηνείας του όλου θέmicroατος

Καταρχήν στο microεγαλύτερο microέρος αυτών των microελετών κυριαρχεί η έmicroφαση στην ερmicroηνεία

των ποσοτικών στοιχείων της στατιστικής υπηρεσίας γεγονός που δηmicroιουργεί προβλήmicroατα στον

τρόπο αντιmicroετώπισης της κοινωνικής κατηγορίας laquoεργαζόmicroενες γυναίκεςraquo Απουσιάζουν οι

ποιοτικές microέθοδοι ανάλυσης τα υποκείmicroενα και οι βιοϊστορίες τους ο λόγος τους τα

συναισθήmicroατά τους και η συστηmicroατική παρακολούθηση των καθηmicroερινών εργασιακών τους

πρακτικών που συνήθως εξετάζονται κατά τη διάρκεια επιτόπιων ερευνών ανθρωπολογικού

χαρακτήρα Απουσιάζει δηλαδή στις περισσότερες περιπτώσεις η ίδια η σκοπιά των γυναικών

για την εργασιακή τους εmicroπειρία ενώ κυριαρχεί ο λόγος και οι ιδεολογικές τοποθετήσεις των

ερευνητών Απόρροια αυτών των απουσιών αποτελεί το γεγονός ότι στο όνοmicroα της καθιέρωσης

της ισότητας microεταξύ ανδρών και γυναικών διαφαίνεται η τάση θεώρησης των laquoεργαζόmicroενων

γυναικώνraquo ως ενιαία και οmicroοιογενής κατηγορία Οι γυναίκες που εργάζονται όmicroως δεν είναι ίσες

microεταξύ τους ούτε ως προς την κοινωνική προέλευση ούτε ως προς το εκπαιδευτικό lsquoκεφάλαιοrsquo

το οποίο φέρουν ή την οικογενειακή τους κατάσταση Ούτε επίσης έχουν τα ίδια κίνητρα που τις

ωθούν να εργαστούν ή να εγκαταλείψουν τη δουλειά τους Η γυναικεία εργασία συχνά εξετάζεται

ανεξάρτητα από το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο εmicroφανίζεται και

σπάνια συναρτάται microε microια προβληmicroατική για τα κοινωνικά στρώmicroατα στα οποία εντάσσονται οι

εργαζόmicroενες γυναίκες

Ένα άλλο προβληmicroατικό σηmicroείο των ερmicroηνευτικών προσεγγίσεων κοmicroβικό ως προς την

κατανόηση των εννοιών και των αναλυτικών εστιάσεων είναι το θέmicroα των όρων και των

ορισmicroών που χρησιmicroοποιούν οι ερευνητές για να περιγράψουν τις διαφορετικές εργασιακές

εmicroπειρίες των γυναικών Συνήθως χρησιmicroοποιούνται όροι εννοιολογικά αδιευκρίνιστοι όπως για

παράδειγmicroα laquoεργασίαraquo και laquoαπασχόλησηraquo Η χρήση του όρου laquoγυναικεία απασχόλησηraquo ή

laquoεργασίαraquo συνδέεται microε την ιδεολογία της γυναικείας απελευθέρωσης την πολιτισmicroική microορφή

της ελληνικής οικογένειας και την προβληmicroατική για την οικονοmicroική ανάπτυξη της χώρας

Ανάλογα προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται και εξαιτίας της χρήσης γενικευτικών αφαιρετικών

κατηγοριών όπως laquoεργαζόmicroενεςraquo και laquoάνεργεςraquo Τα πράγmicroατα περιπλέκονται ακόmicroη

περισσότερο όταν γίνεται χρήση των ορισmicroών των στατιστικών υπηρεσιών όπως laquomicroισθωτόςraquo

laquoαυτοαπασχολούmicroενοςraquo laquoνοικοκυράraquo laquoεπιχειρηmicroατικήraquo δράση laquoεισόδηmicroαraquo--ορισmicroών

δηλαδή που δεν microπορούν να ανταποκριθούν στο εννοιολογικό περιεχόmicroενο της γυναικείας

εργασίας Από αυτή την άποψη δεν microπορεί να φωτιστεί το ζήτηmicroα της κατασκευής της έmicroφυλης

ταυτότητας microέσα από την εργασιακή εmicroπειρία ούτε microπορούν να αναδειχθούν οι ποικίλες πτυχές

microιας προβληmicroατικής που διαπλέκουν το επάγγελmicroα microε την γυναικεία ταυτότητα την οικογένεια

και το γάmicroο στη σύγχρονη ελληνική πολιτισmicroική πραγmicroατικότητα

25

Τέλος κρίνεται απαραίτητος ο διάλογος στο πλαίσιο εmicroπειρικών ερευνών microεταξύ

επιστηmicroόνων από διαφορετικούς κλάδους των Κοινωνικών Επιστηmicroών προκειmicroένου να

επιτευχθεί microια ολοκληρωmicroένη και σφαιρική προσέγγιση του φαινοmicroένου της γυναικείας εργασίας

στα συνεχώς microεταβαλλόmicroενα πολιτισmicroικά περιβάλλοντα των αστικών και αγροτικών περιοχών

ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αβδελά Ε 1986 lsquoΠοιές δουλειές παίρνουν οι γυναίκεςrsquo ∆ίνη 160-61

Αβδελά Ε 1987α lsquo Η ισότητα στη ∆ηmicroόσια ∆ιοίκηση παλιές πρακτικές microε νεωτερικό microανδύαrsquo

∆ίνη 256-62

Αβδελά Ε 1987β lsquoΜισθωτές Σχέσεις και Φυλετικός Καταmicroερισmicroός της Εργασίας Οι Γυναίκες

∆ηmicroόσιοι Υπάλληλοι στην Ελλάδα στο Πρώτο Μισό του Αιώναrsquo Μνήmicroων τοmicro ΙΙ234-246

Αβδελά Ε 1988α lsquoΗ θέση της ∆ασκάλας Λόγοι και αντίλογοι σrsquo ένα microεσοπολεmicroικό

επαγγελmicroατικό έντυποrsquo ∆ίνη 3 46-53

Αβδελά Ε 1988β lsquoΣτοιχεία για την εργασία των γυναικών στο Μεσοπόλεmicroο Όψεις και Θέσειςrsquo

Στο Βενιζελισmicroός και Αστικός Εκσυγχρονισmicroός Πανεπιστηmicroιακές Εκδόσεις Κρήτης

Αβραmicroίδου Α 2001 Ευέλικτες microορφές απασχόλησης και ανισότητες στον εργασιακό χώρο

Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ

httpwwwKethigr)

Αθανασιάδου Χ Σ Πετροπούλου Γ Μιmicroίκου 2001 Οι συνθήκες της γυναικείας απασχόλησης

στην Ελλάδα1980-2000 Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο

στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 1999 Η οικογένεια στην Αθήνα οικογενειακά πρότυπα και συζυγικές

πρακτικές Αθήνα ΕΚΚΕ

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 2001 Η συmicromicroετοχή των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην

Ελλάδα Μια πρώτη προσέγγιση Εισήγηση στο Συνέδριο Γυναίκες και Επιστήmicroη Τάσεις και

Προοπτικές στην Ευρώπη Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκη 15-16 Μαρτίου

Αυδή- Καλκάνη Ι 1978 Η επαγγελmicroατικά εργαζόmicroενη Γυναίκα Αθήνα Παπαζήσης

Αυδή - Καλκάνη Ι 1989 Φεmicroινισmicroός και εργασίαστην Ελλάδα σήmicroερα Αθήνα Νέοι Καιροί

Βαΐου Ν 1987α lsquo Ελαστικό ωράριο ανελαστικές ανάγκεςrsquo Κάπα 16 25-26

Βαΐου Ν 1987β lsquoΆτυπες εργασιακές σχέσεις ή πώς κατασκευάζεται η ευελιξίαrsquo Κάπα 17 23-

24

Βαϊου Ν Μ Στρατηγάκη 1989 lsquoΗ εργασία των γυναικών Ανάmicroεσα σε δύο κόσmicroουςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4015-23

Βαΐου Ν 1989 lsquoΟ τόπος δουλειάς και το σπίτι Κατά φύλο καταmicroερισmicroοί εργασίας στη

διαδικασία ανάπτυξης της Αθήναςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)81 ndash 90

Βαΐου Ν 1991 lsquoΟ χώρος των γυναικών σrsquo έναν ανδρικό κόσmicroοrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash

48 15 ndash 17

26

Βαΐου Ν Στρατηγάκη Μ Χρονάκη Ζ 1991 lsquoΑmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι Μια γυναικεία

δουλειά και microια ιδεολογίαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45 47-53

Βαΐου Ν Χ Γολέmicroης Λ Λαmicroπριανίδης Κ Χατζηmicroιχάλης Ζ Χρονάκη 1996 Άτυπες microορφές

βιοmicroηχανικής παραγωγής-εργασίας και αστικός χώρος στο ΠΣΠ Αθήνα ΓΓΕΤ

Βαϊου Ν και Κ Χατζηmicroιχάλης 1997 Με τη ραπτοmicroηχανή στην κουζίνα και τους Πολωνούς στους

αγρούς Πόλεις περιφέρειες και άτυπη εργασία Αθήνα Εξάντας

Βλαχούτσικου Χ Α Μπαχαροπούλου- Κούλη 1991 lsquolaquoΝα χαρώ κι εγώ το σπίτι microου και το

κλειδί από τα microέσαraquo Γυναίκες και κατανάλωση σrsquo ένα χωριό της Βοιωτίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45

94-100

Vernier B 2001 H Kοινωνική Γένεση των Aισθηmicroάτων Πρωτότοκοι και Yστερότοκοι στην

Kάρπαθο Aθήνα Αλεξάνδρεια

Βουτυράς Σ 1981 Η Γυναίκα στη Μισθωτή εργασία Αθήνα Παπαζήσης

Βουτυράς Σ 1987 Μητρικός microισθός επαναστατική προοπτική ή οπισθοδρόmicroηση στην ισότητα

των φύλων ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Γαβριήλ Α 1989 lsquoΗ συmicroβολή του Σχολικού Επαγγελmicroατικού Προσανατολισmicroού στην

προετοιmicroασία των γυναικών για επαγγέλmicroατα που έχουν σχέση microε τις νέες τεχνολογίεςrsquo Στο Μ

Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για

τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1985 ∆ικαιώmicroατα και υποχρεώσεις της εργαζόmicroενης γυναίκας στην

microισθωτή εργασία Αθήνα

Γεωργακοπούλου Ν Β 1998 Ευελιξίες της εργασίας amp Γυναικεία απασχόληση στον τραπεζικό

τοmicroέα Πλαίσιο Προσέγγισης Βασικές Τάσεις και Προοπτικές ΙΝΕΟΤΟΕ

Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου Α 1986 lsquoΕργασία και γυναικεία απελευθέρωση ένας ισχυρός

αντίλογος στο στον φεmicroινιστικό συντηρητισmicroόrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 22-24

∆ασκαλάκης ∆ 1995 Η ρύθmicroιση των ευέλικτων microορφών απασχόλησης και οργάνωσης του

χρόνου εργασίας Αθήνα ndash Κοmicroοτηνή εκδ Σάκκουλα

∆έδε Ι 1995 lsquoΕπαγγελmicroατικές προοπτικές για τις γυναίκες στις αγορές της Ε Ε Μεταξύ

αποκλεισmicroού και ανέλιξηςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 86 179-191

∆ήmicroου Α 1989 lsquoΗ microερική απασχόληση Ένα γυναικείο φαινόmicroενο της αγοράς εργασίαςraquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4055 ndash 60

∆ουκάκης Ν Λ 1988 Εργασιακές Σχέσεις Οικονοmicroία και θεσmicroοί Αθήνα Οδυσσέας

∆ουλκέρη Τ 1986 Η συmicromicroετοχή της ελληνίδας στην οικογένεια και στην εργασία

ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

∆ουλκέρη Τ 1994 Ισότητα των φύλων στις εργασιακές σχέσεις Αθήνα Παπαζήσης

Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Η επαγγελmicroατική εξέλιξη των γυναικών στις τράπεζες

Αθήνα ΟΤΟΕ

27

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988α Γυναικεία απασχόληση Σύνοψη πρώτων

αποτελεσmicroάτων Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική

Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988β Η ∆οmicroή της Γυναικείας Απασχόλησης και η

Επαγγελmicroατική ∆ραστηριοποίηση των Γυναικών Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των

Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ηλιού Μ 1988 lsquoΟι γυναίκες πανεπιστηmicroιακοί εξέλιξη της θέσης τους ή στασιmicroότηταrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 70 3-23

Θανοπούλου Μ 1992 Η Γυναικεία Απασχόληση ή Εργασία στην Ελλάδα Κύριες Τάσεις και

Κατευθύνσεις της Μεταπολεmicroικής Βιβλιογραφίας Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη ΙV Αθήνα ΕΚΚΕ

Θανοπούλου Μ Ε Φρονίmicroου Β Τσιλιmicroιγκάκη 1997 Αποφυλακιζόmicroενες γυναίκεςΤο δικαίωmicroα

στην Επαγγελmicroατική επανένταξη ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Θανοπούλου Μ Β Κωτσοβέλου amp Ρ Παπαρούνη 1999 lsquoΗ σχέση επαγγελmicroατικής και

οικογενειακής ζωής των γυναικών διερεύνηση της ελληνικής βιβλιογραφίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 40

91-101

Ιγγλέση Χ 1990 Πρόσωπα Γυναικών Προσωπεία Συνείδησης Αθήνα Οδυσσέας

Ιγγλέση Χ 1996 Γυναικείες σπουδές και ταυτότητες φύλου Ένα παράδειγmicroα από τη σκοπιά της

ψυχολογίας Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Ιωακείmicroογλου Η Ο Καmicroινιώτη Α Κωστάκη Θ Σκοπελίτου 1998 lsquoΕκπαίδευση Φύλο και

Τρόπος Ένταξης στην Αγορά Εργασίας της Ελλάδαςrsquo Στο Ανεργία Εργασία Εκπαίδευση-Κατάρτιση

στην Ελλάδα και στην Γαλλία Πρακτικά Ελληνογαλλικού Συνεδρίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Καβουνίδη Τ 1982 lsquoΚαπιταλιστική ανάπτυξη και απασχόληση των γυναικών στη microεταποίηση

στην Ελλάδαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 14 53-63

Καβουνίδη Τ 1989 lsquo Ο έλεγχος της εργασίας της γυναίκαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4071-80

Καβουνίδη Τ 1990 Οι νέες γυναίκες και η επαγγελmicroατική εκπαίδευση και κατάρτιση Έκθεση

Έρευνας Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

Καβουνίδη Τ 1996 Οικογένεια και εργασία στην Αθήνα Σάκκουλας

Κανελλόπουλος Κ 1989 lsquoΝέα τεχνολογία Εκπαίδευση των γυναικών και η θέση τους στην

αγορά εργασίαςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Καραmicroεσίνη Μ 1998 lsquoΓυναίκες και απασχόληση στην Ελλάδα Τάσεις και ∆ιεθνείς Συγκρίσειςrsquo

Στο Ξ Πετρινιώτη και Γ Κουκουλές (επιmicro) Επετηρίδα εργασίας 1998 Αθήνα πανεπιστηmicroιακές

εκδόσεις Παντείου

Καραmicroεσίνη Μ amp Η Ιωακείmicroογλου 2003 Προσδιοριστικοί παράγοντες του microισθολογικού

χάσmicroατος microεταξύ ανδρών και γυναικών Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας σε

συνεργασία microε το Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

28

(δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Καραντινός ∆ 1987 lsquoΕργατικό δυναmicroικό απασχολούmicroενοι και άνεργοι microια διερεύνηση από

στατιστικά στοιχείαrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 66 121-143

Καραντινός ∆ 1988 lsquoΑνοιχτή ανεργία και αστικές αγορές εργασίας (1974-1985) Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 70 50-115

Καραντινός Τ 1989 lsquoΗ ανεργία των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Καραντινός ∆ ∆ Ζιώmicroας Μ Κετσετζοπούλου Α Μουρίκη 1997 Ευέλικτη απασχόληση και

ελαστικοποίηση του χρόνου εργασίας τάσεις εξελίξεις προοπτικές Αθήνα Εθνικό Ινστιτούτο

Εργασίας

Κασιmicroάτη Κ 1980 Τάσεις κινητικότητας εργασίας στην ελληνική βιοmicroηχανία Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1982 Η Γυναίκα στην Απασχόληση Φάκελος Ισότητας Αθήνα Οδυσσέας

Κασιmicroάτη Κ 1988 lsquoΕκπαίδευση Επαγγελmicroατική Εξειδίκευση και Αmicroοιβές Γυναικώνrsquo Ο Αγώνας

της Γυναίκας 37 21-22

Κασιmicroάτη Κ Ε Αλλισον 1989 Η Μορφολογία της ∆εύτερης Απασχόλησης Έρευνα για τα

κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Μελέτη ΙΙ ΑθήναΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1991 Επιλογή Επαγγέλmicroατος Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη Ι Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1998 Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Αθήνα ΕΚΚΕ

Κετσετζοπούλου Μ 2002 lsquoΓυναικεία Απασχόλησηrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ

Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο

Κοινωνικής Πολιτικής

Κετσετζοπούλου Μ Χ Συmicroεωνίδη 2002 lsquoΙσότητα των Φύλων Η Θέση της Γυναίκας στο

∆ηmicroόσιο και Ιδιωτικό Χώροrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό

Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής

Κοσmicroαράς Γ 1989 lsquoΗ θέση των γυναικών στην τυπογραφία microετά την εισαγωγή της

φωτοστοιχειοθεσίας Η κατάσταση στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro)

Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Κουκουλή-Σπηλιωτοπούλου Σ 1988 lsquoΗ κοινοτική αρχή της ισότητας αmicroοιβών και το ελληνικό

δίκαιοrsquo Ελληνική ∆ικαιοσύνη 29 1092-1128

Κουκούλη-Σπηλιοτοπούλου Σ 1998 lsquoΙσότητα των φύλων στην απασχόληση και την κοινωνική

ασφάλισηrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις

Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Κραβαρίτου Γ 1989 lsquoΟι γυναίκες στη Μεταmicroοντέρνα κοινωνία φτωχότερες ή πλουσιότερεςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 40 25 ndash 30

Κραβαρίτου Γ 1992 Εργασία και δικαιώmicroατα της γυναίκας Θεσσαλονίκη Σάκκουλα

29

Κραβαρίτου Γ 1996 Φύλο και ∆ίκαιο Αθήνα Παπαζήσης

Λαmicroπριανίδης Λ Γ Ανδριάς Στ Καραγιάννης Π Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995 Ένδυση Ξάνθη-

∆ράmicroα- Καβάλα Θεσσαλονίκη Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας

Λυmicroπεράκη Α 1991 Ευέλικτη εξιδίκευση Κρίση και αναδιάρθρωση στη microικρή βιοmicroηχανία

Αθήνα Gutenberg

Λυmicroπεράκη Α Α Μουρίκη 1996 Η Αθόρυβη Επανάσταση Νέες Μορφές Οργάνωσης της

Παραγωγής και της Εργασίας Αθήνα Gutenberg

Μαγγανάρα Ι 1988 lsquoΘέση και συνθήκες εργασίας των γυναικών εκλεγmicroένων αντιπροσώπων

στο τοπικό και περιφερειακό επίπεδο στην Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 8-11

Μαγγανάρα Ι 1998 lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεωνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Μαρmicroατάκη-Μόλχο Μ 1989 lsquoΗ γυναικεία απασχόληση στον τοmicroέα της microηχανογράφησης στην

Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα

Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Μουρίκη Α 1991α Ευέλικτες microορφές απασχόλησης ευλογία ή ανάθεmicroαrsquo Τόπος Επιθεώρηση

αστικών και περιφερειακών microελετών(3) 97 ndash 117

Μουρίκη Α 1991β lsquoΟι νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης και οι προοπτικές τους στην

ενοποιηmicroένη Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-4818ndash21

Μουσούρου Λ Μ 1985 Γυναικεία Απασχόληση και Οικογένεια Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1993 Γυναίκα και Απασχόληση ∆έκα ζητήmicroατα Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1996 lsquoΟι ανάγκες της οικογένειας και η απασχόληση σήmicroεραrsquo Στο

Οικογένεια και Εργασία Νέες Τάσεις στην Απασχόληση Αθήνα Ιδρυmicroα Μελετών Λαmicroπράκη amp

Εκαπιδευτήρια Κωστεά-Γείτονα

Μπακαλάκη Α 1988 lsquoΚοmicromicroωτική ένα laquoγυναικείοraquo επάγγελmicroαrsquo ∆ίνη 198-103

Μπακόπουλος Α 1986 Η ισότητα αmicroοιβών στι Κοινοτικό ∆ίκαιο Η ισότητα ανδρών και

γυναικών στην απασχόληση και την κοινωνική ασφάλιση κατά το κοινοτικό και ελληνικό δίκαιο

Συνέδριο Πανεπιστηmicroίου Αθηνών και ΕΟΚ Αθήνα Σάκκουλας

Νικολαΐδου Μ 1975 ∆ουλειά και Χειραφέτηση Η Γυναίκα στην Ελλάδα Αθήνα Καστανιώτης

Ντούλια Θ Κ ∆όλγυρα 1997 lsquoΟι οικονοmicroικές εξελίξεις και η εργασία των γυναικώνrsquo Στο

Οδηγός προώθησης των ίσων ευκαιριών microε Έmicroφαση στην απασχόληση των γυναικών Αθήνα

Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων ndash Γενική Γραmicromicroατεία Λαϊκής Επιmicroόρφωσης

Παναγιωτόπουλος Ν 1998 lsquoΣηmicroειώσεις για την απασχόληση των γυναικών και τον χρόνο

απασχόλησηςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (66)112 ndash 118

Πανταζή-Τζίφα Κ 1985 Η θέση της γυναίκας στην Ελλάδα Αθήνα Λιβάνης

Παπαγαρουφάλη-Ιακώβου Ε 1989 lsquoΦεmicroινισmicroός και εργασία ∆ιέξοδοι και αδιέξοδαrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα 4091-10

30

Παπαγιαννάκη Μ 1986 lsquoΆγνοια νόmicroου δεν δικαιολογείταιrsquo ∆ίνη 1 63-69

Παπαδηmicroητρίου Β 1988 lsquoΑναζήτηση τρόπων για τον σωστό καταmicroερισmicroό των οικογενειακών

και επαγγελmicroατικών υποχρεώσεωνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 33 28-30

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998α lsquoΗ επαγγελmicroατική διάρθρωση της απασχόλησης στην

περιφέρεια Αττικής 1988-1995rsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα

Ιδρυmicroα Σάκη Καράγεωργα

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998β lsquoΗ διάρκεια της ανεργίας στην περιφέρεια της Αττικής

1998-1995rsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 96-97 83-110

Παπαζήση Θ 1999 lsquoΜητρότητα και καρριέρα άτυχος γάmicroος από τρελλό έρωταrsquo Στο Το Φύλο

των ∆ικαιωmicroάτων Εξουσία Γυναίκες και Ιδιότητα του Πολίτη Ευρωπαϊκό Συνέδριο 9-10

Φεβρουαρίου 1996 Πρακτικά Αθήνα Νεφέλη

Παυλίδου Ε 1989 lsquoΓυναίκα και εργασία Οικονοmicroικές προσεγγίσεις των διακρίσεων στην

αγορά εργασίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40) 39-46

Πελαγίδης Θ 1995 lsquoΗ σκοτεινή πλευρά της εργασιακής ευελιξίας Έρευνα Πεδίου στην

ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκηςrsquo Τόπος (9) 95 ndash 119

Πετmicroεζίδου- Τσουλουβή Μ 1986 lsquoΠροβλήmicroατα ορισmicroού των κοινωνικών τάξεων εργασιακή

διαδικασία επαγγελmicroατικές κατηγορίες και νέα microεσαία στρώmicroαταrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 26 33-42

Πετράκη-Κώττη Α 1985 Όι διαφορές στις αmicroοιβές αντρών-γυναικώνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας

27 8-10

Πετράκη-Κώττη Α 1998 lsquoΗ θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα και οι

διαφορές στις αmicroοιβές των δύο φύλωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και

Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Πετρινιώτη Ξ 1989α lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό και η περίπτωση της

Ελλάδαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 105-140

Πετρινιώτη Ξ 1989β lsquoΠροβληmicroατισmicroοί γύρω από τη microέτρηση και την αποτίmicroηση της ολικής

εργασίας των γυναικώνrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)47-54

Πετρινιώτη Ξ 1989γ lsquoΗ απασχόληση των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Πετρινιώτη Ξ 1991 lsquoΟι εξελίξεις στην οικονοmicroία και η οργάνωση της εργασίας Νέες

προκλήσεις για τις γυναίκεςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-48 11-12

Πετρινιώτη Ξ 1998 Η δόmicroηση των εσωτερικών αγορών εργασίας φύλο τεχνολογία

ανταγωνισmicroός Η περίπτωση των τραπεζών Αθήνα Παπαζήση

Πετρονώτη Μ 1995α ∆ίκτυα Κοινωνικών σχέσεων Όψεις και Αλληλεπιδράσεις microε τη

∆ιδικασία Επαγγελmicroατικής Κινητικότητας ΑθήναΕΚΚΕ

Πετρονώτη Μ 1995β lsquoΣύγχρονες Ελληνίδες Επιχειρηmicroατίες Ανθρωπολογική Ανάγνωση των

Στρατηγικών τους στη Σφαίρα Εργασίαςrsquo Εθνολογία 4 67-92

31

Πιζάνιας Π 1993 Οι φτωχοί των πόλεων Αθήνα Θεmicroέλιο

Πιζάνιας Π 1995 lsquoΚοινωνική οργάνωση της εργασίας και άτυπες δραστηριότητεςrsquo Πρακτικά

Ευρωπαϊκού Σεmicroιναρίου laquoΜορφές Άτυπης Απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωσηraquo Αθήνα Praxis

Σακέλλης Γ 1989 lsquo Νέες τεχνολογίες καταmicroερισmicroός της εργασίας και η κατα φύλο κατάτmicroηση

της εργατικής δύναmicroηςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Σακέλλης Γ 1993 Πληθυσmicroός και εργατικό δυναmicroικό στην Ελλάδα Μορφολογία και

διαχρονικές εξελίξεις Αθήνα Γαβριηλίδης

Σαπουντζάκη Π 1991 lsquoΜεταποιητική δραστηριότητα και αστικός χώρος Μια εmicroπειρική έρευνα

στο κέντρο της Αθήν αςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4561-69

Σεβαστίδης Χ 1999 lsquoΗ microερική απασχόλησηrsquo Επιθεώρησης Εργατικού ∆ικαίου 58145-163

Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου ∆ 1998 lsquoΕπαγγελmicroατική κατάρτιση των γυναικώνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Σινόπουλος Π Α 1986 lsquoΟ επαγγελmicroατικός χρόνος της γυναίκας και η κοινωνική ποινή τηςrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 212-230

Στρατηγάκη Μ 1987α lsquolaquoΓυναικείαraquo Επαγγέλmicroατα αντιmicroέτωπες microε το πληκτρολόγιοrsquo Κάπα 8

28

Στρατηγάκη Μ 1987β lsquoΠληροφορική και επαγγέλmicroατα microε laquoφύλοraquorsquo Κάπα12 31-33

Στρατηγάκη Μ 1989α lsquoΤεχνολογικές εξελίξεις και ειδικότητες microε laquoφύλοraquorsquo Σύγχρονα Θέmicroατα

(40) 31-38

Στρατηγάκη Μ 1989β lsquoΗ θέση των γυναικών στις τράπεζες microετά την εισαγωγή της

πληροφορικής Μια πρώτη προσέγγισηrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες

Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Στρατηγάκη Μ 1991 lsquoΤεχνολογική αλλαγή και οργάνωση της εργασίας Νέες laquoγυναικείεςraquo

θέσεις εργασίαςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash 4813 ndash 14

Στρατηγάκη Μ 1996 Φύλο Εργασία Τεχνολογία Αθήνα Ο Πολίτης

Στρατούλης ∆ 1987 lsquoΝέα φαινόmicroενα και τάσεις στις microορφές εκmicroετάλλευσης της εργατικής

τάξης στη χώρα microαςrsquo Επιστηmicroονική Σκέψη (35)9 ndash 20

Συmicroεωνίδου Χ 1986 lsquoΓονιmicroότητα και απασχόληση γυναικών Μια πρώτη προσέγγιση του

θέmicroατος για την περιφέρεια Πρωτεύουσαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 188-200

Συmicroεωνίδου Χ 1989α lsquoΗ σύγκρουση των ρόλων της microητρότητας και της γυναικείας

απασχόλησηrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 141-153

Συmicroεωνίδου Χ 1989β lsquoΓεγονότα του κύκλου ζωής και γυναικεία απασχόλησηrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα (40)61-70

Συmicroεωνίδου Χ 1990 Απασχόληση και γονιmicroότητα των γυναικών στην περιοχή της

Πρωτεύουσας Αθήνα ΕΚΚΕ

32

Συmicroεωνίδου Χ Μ Μαγδαληνός 1993 lsquoΗ αλληλεξάρτηση microεταξύ γυναικείας απασχόλησης και

γονιmicroότηταςrsquo Στο Η Κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα σήmicroερα Πρακτικά Συνεδρίου που οργανώθηκε

από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών Αθήνα ΕΚΚΕ

Συmicroεωνίδου Χ 1994 lsquoΗ laquoασυmicroβατότηταraquo της οικογενειακής και επαγγελmicroατικής ζωής των

γυναικώνrsquo ∆ίνη 7113-130

Συmicroεωνίδου Χ 1998 lsquoΜορφές έmicromicroεσου κοινωνικού αποκλεισmicroού Απασχόληση και ανεργία

των Γυναικών στη Ελλάδαrsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα Ίδρυmicroα

Σάκη Καράγιωργα

Τεπέρογλου Α Λ Μαράτου-Αλιπράντη Μ Κετσετζοπούλου 2001 Μελέτη για την ενίσχυση

της συmicromicroετοχής των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην Ελλάδα Αθήνα ΕΚΚΕ- Γενική

Γραmicromicroατεία Έρευνας και Τεχνολογίας

Τζεπόγλου Σ 1989 lsquoΕκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες (πληροφορική-ηλεκτρονική) Η

συmicromicroετοχή των γυναικώνrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Τσουκαλάς Κ 1985 lsquoΕργασία και εργαζόmicroενοι στην πρωτεύουσα αδιαφάνεια ερωτήmicroατα

υποθέσειςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 60 3-71

Υπουργείο Εργασίας- Τmicroήmicroα Ισότητας 1985 Τα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώmicroατα της

γυναίκας Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Υπουργείο Προεδρίας-Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1995 Η κατάσταση των γυναικών στην

Ελλάδα κατά την δεκαετία 1984-1994 Εθνική Έκθεση της Ελλάδα για το 4ο Παγκόσmicroιο Συνέδριο του

ΟΗΕ για τις Γυναίκες Πεκίνο Σεπτέmicroβριος 1995 Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Φράγκος ∆ 1990 Ο οικονοmicroικά ενεργός πληθυσmicroός της Ελλάδας Αθήνα ΕΚΚΕ

Χλέτσος Μ 1988 lsquoΟι Γυναίκες και η αγορά εργασίαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών

68128-138

Χρονάκη Ζ 1986 lsquoΓυναίκα και εργασία στην Ελλάδαrsquo Αρχαιολογία 21 63-66

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Dubish J 1986 lsquoCulture Enters through the Kitchen Women Food and Social Boundaries in

Rural Greecersquo Στο J Dubish (επιmicro) Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton

University Press

du Boulay J 1974 Portrait of a Greek Mountain Village Oxford Clarendon Press

du Boulay J 1983 The Meaning of Dowry Changing Values in Rural Greece Journal of

Modern Greek Studies 1 243-270

Friedl E 1962 Vasilika A Village in Modern Greece New York Holt Rinehart and Winston

Friedl E 1986 lsquoThe Position of Women Appearance and Realityrsquo Στο J Dubish (επιmicro)

Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton University Press

Ηirschon R 1981 lsquoEssential Objects and the Sacred Interior and Exterior Space

33

in an Urban Greek Localityrsquo Στο S Ardener (επιmicro) Women and Space Ground Rules and

Social Maps Λονδίνο Croom Helm

Kanellopoulos C 1982 lsquoMale-female pay defferentials in Greecersquo Greek Economic Review 4

(2) 222-241

Karamessini M 2002 lsquoThe Gender Pay Gap in Greecersquo European Commission Expert Group

on Gender and Employment httpwwwumistacukmanagement ewerceggeegge-publications

Karantinos D 1998 lsquoFlexible employment and employment insertion in Greecersquo National

Center for Social Research Working Paper 2 9 ndash 27

Kyriazis N 1999 lsquoWomenrsquos Flexible Work and Family Responsibilities in Greecersquo Στο

Gender Inequalities in Southern Europe South European Society amp Politics Special Issue 4 2 35-

53

Lambiri-Dimaki J 1983 lsquoGreece in the 1980rsquos changing evaluation of the roles of men and

womenrsquo Στο Social Stratification in Greece (1962-1982) (συλλογικό) Athens Sakkoulas

Μiliori P 1993 lsquoWomen in Business and Managementrsquo Στο Μ J Davidson amp C L Cooper

(επιmicro) Εuropean Women in Business and Management University of Manchester Institute of

Science and Technology PCP

Moussourou L S Spiliotopoulos 1984 lsquoWomen at Work in Greece The Sociological and

Legal Perspectivesrsquo Στο M J Davidson amp C L Cooper (επιmicro) Women at Work LondonWiley amp

Sons

Ntermanakis N P Petroglou N Sereti M Zervou 2002 Towards a Closing of the Gender

Pay Gap Country Report Greece Research Centre for Gender Equality (KETHI) Greece

Papataxiarchis E 1995 lsquoMale Mobility and Matrifocality in the Aegean Basinrsquo Στο S

Damianakos M E Handman J Pitt-Rivers G Ravis-Giordani (επιmicro) Brothers and Others Essays

in Honour of John Peristiany Αθήνα ΕΚΚΕ

Psacharopoulos G 1983 lsquoSex discrimination in the Greek Labour Marketrsquo Journal of Modern

Greek Studies 12

Salamon S D amp Stanton JB 1986 lsquoIntroducing the Nikokyra Ideality and Reality in Social

Processrsquo Στο J Dubisch (επιmicro) Gender amp Power in Rural Greece Princeton Princeton University

Press

Sinopoulos P A 1988 lsquoThe Social Penalty of working woman and its measurementrsquo

International Journal of Sociology of the Family 18 21-32

Symeonidou-Alatopoulou H 1980 lsquoFemale labour force participation in Greecersquo Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 38 104-120

Symeonidou X 1997 lsquoFull time and part ndash time employment of women in Greece trends and

relationships with life ndashcycle eventsrsquo Στο P Blossfeld amp C Hakim (επιmicro) Between Equalization

and Marginalization Women working part ndash time in Europe and the United States of America

Οξφόρδη Oxford University Press

34

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek Women and Tourism Womenrsquos Cooperatives as an

Alternative Form of Organizationrsquo Στο N Redclift amp Th Sinclair (επιmicro) Working Women

International Perspectives on Labour and Gender Ideology ΛονδίνοRoutledge

Cavounidis J 1983 lsquoCapitalist Development and Women΄s Work in Greecersquo Journal of Modern

Greek Studies vol1 2 321-338

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας (ΓΓΙ) 2000 Νέες πολιτικές ανάπτυξης και προώθησης των

Γυναικείων Συναιτερισmicroών (Πρακτικά Πανελλαδικής Συνάντησης Γυναικείων Συνεταιρισmicroών) Αθήνα

ΑΤΕ

Γιδαράκου Ι 1996 lsquoΕργασιακές Σχέσεις στην Οικογενειακή Εκmicroετάλλευση Θέση και

προοπτικές της γυναικείας παρουσίαςrsquo Στο Κράτος και αγροτικός χώρος Πρακτικά 3ου Πανελληνίου

Συνεδρίου Αγροτικής Οικονοmicroίας Aθήνα Παπαζήσης

Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΑγροτικοί συνεταιρισmicroοί παράγοντες τοπικής ανάπτυξης του ελληνικού

αγροτικού χώρουrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη

Γιδαράκου Ι 1999 lsquoΕνδογενής ανάπτυξη της υπαίθρου και γυναικεία απασχόλησηrsquo Στο Χ

Κασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) Ύπαιθρος Χώρα Η ελληνική αγροτική κοινωνία στο τέλος του

Εικοστού αιώνα Αθήνα Πλέθρο

∆αmicroιανός ∆ Χ Κασίmicroης Α Μωυσίδης Μ Ντεmicroούζης 1994 Η πολυαπασχόληση στον

αγροτικό τοmicroέα και η αναπτυξιακή πολιτική στην Ελλάδα Αθήνα Ίδρυmicroα Μεσογειακών Μελετών

Giagou D C Apostolopoulos 1996 lsquoRural Women and the Development of the Agrοtourist

Cooperatives in Greece The Case of Petra Lesvosrsquo Journal of Rural Cooperation 24 (2) 143-155

Gidarakou I 1990 lsquoPart -time Farming and Farm Reproduction The case of two Communities

in Central Greecersquo Sociologia Ruralis XXX (34) 292-304

Gourdomichalis A 1991 lsquoWomen and the Reproduction of Family Farms Change and

Continuity in the Region of Thessaly Greecersquo Journal of Rural Studies vol 7 12 57-62

Ιακωβίδου Ο 1992 lsquoΟ ρόλος των γυναικείων συνεταιρισmicroών στην προώθηση του

Αγροτουρισmicroού στην Ελλάδαrsquo Συνεταιριστική Πορεία 27137-145

Ιακωβίδου Ο 2000 lsquoΑγροτοτουρισmicroός το Μικρό Όmicroορφο και Θηλυκό Πρόσωπο στον

Τουρισmicroόrsquo Στο Π Τσάρτας (επιmicro) Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστηmicroονικές προσεγγίσεις Αθήνα

Εξάντας

Kalantaridis Ch L Labrianidis 1999 lsquoFamily Production and the Global Market Rural

Industrial Growth in Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 39 2 146-164

Καφφέ- Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΠολυδραστηριότητα αγροτισσών νέοι ρόλοι τους στην ύπαιθρο-

νέες αναγκαιότητεςrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

35

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη Ζήτη

Κοβάνη Ε 1987 Εmicroπειρικές microελέτες στην αγροτική Ελλάδα ΑθήναΕΚΚΕ

Μωυσίδης Α 1986 Η Αγροτική Κοινωνία στη Σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα Ιδρυmicroα Μεσογειακών

Μελετών

Παπαγαρουφάλη Ε 1986 Η Ελληνίδα Αγρότισσα και Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Αθήνα Κέντρο

Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου (1985-1986)

Παπαδάκη-Κλαυδιανού Α Ε Γιασεmicroή 1991 lsquoΕκπαιδευτικές Ανάγκες και Επιmicroόρφωση των

Μελών του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισmicroού Νοτιοχώρων Χίου Μια επιτόπια Έρευναrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 833-31

Παπαδόπουλος Γ Χ Κασίmicroης 2000 Μελέτη Ισότητας Ευκαιριών Ανδρών-Γυναικών και

Αγροτική Ανάπτυξη Αθήνα ΕΚΚΕΙνστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας

ΠΑΣΕΓΕΣ 2000 Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Ελλάδας (Αστικοί και Αγροτικοί) οδηγός Αθήνα

Petronoti M 1981 lsquoThe economic autonomy of rural womenrsquo The Greek Review of social

Research A19816-18

Σαφιλίου Κ 2002 lsquoΟ αποκλεισmicroός των ελληνίδων από το γεωργικό επάγγελmicroα αρχίζει από την

οικογένειαrsquo Στο Λ Μαράτου ndash Αλιmicroπράντη (επιmicro) Οικογένειες και κράτος Πρόνοιας στην Ευρώπη

AθήναΕΚΚΕ Gutenberg

Stratigaki M 1988 lsquoAgricultural Modernization and Gender Division of Labour The case of

Heraklion Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 28 4 248-262

Τσάρτας Π Μ Θανοπούλου 1994 Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισmicroοί στην Ελλάδα

Μελέτη αποτίmicroησης της λειτουργίας τους Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

(ΚΕΓΜΕ)

Zακοπούλου E 1999 lsquoΠολυαπασχολούmicroενοι και Γεωργία προς microια νέα ανίχνευση ενός

πολυδιάστατου φαινοmicroένουrsquo Στο X Kασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) H Eλληνική Αγροτική Kοινωνία

στο τέλος του 20ού αιώνα Αθήνα EKKE- Πλέθρον

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 lsquoΕξαναγκαστική πορνεία microεταναστριών και προσφύγων

Γυναικώνrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός Κοινωνικό

Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη Συνάντηση

Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Alipranti L R Fakiolas 2003 lsquoThe lonely path of Migrant Women in Greecersquo Eπιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 165-188

Βαλέντσια Ν 1995 lsquoΗ κατάσταση των Φιλιππινέζων γυναικών στην Ελλάδα Μιαγυναίκα από

τις Φιλιππίνες αφηγείταιrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός

Ρατσισmicroός Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα

∆ιήmicroερη Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

36

Βεντούρα Λ 1993 lsquoΜετανάστευση γυναικών γέννηση και εξέλιξη του επιστηmicroονικού

διαφέροντοςrsquo ∆ίνη 6 230-240

Cavounidis J 2003 lsquoGenderd patterns of Migration to Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών 110 Α 221-238

Glavanis P 1995 lsquoΟι laquoΝέοι Είλωτεςraquo στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η laquoΜουσουλmicroανική Φωνήraquo ως

απάντηση σε τύπο και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισmicroούrsquo Στο Ι Ψηmicromicroένος (επιmicro) Μετανάστευση

από τα Βαλκάνια Κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

Iossifides Th 1997 lsquoImmigrants in the Athens Labour Market A Comparative Study of

Albanians Egyptians and Filipinosrsquo Στο R King και R Black (επιmicro) Southern Europe and the New

Immigrations Brighton Sussex Academic Press

Karakatsanis N M J Swarts 2003 lsquoMigrant Women Domestic Work and the Sex Trade in

Greece ndash A snapshot of Migrant policy in the Makingrsquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α

239-270

Κούρτοβικ Ι 1998 lsquoΕργασία Μεταναστριών και Προσφύγωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro)

Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Lazaridis G 1999 lsquoThe Helots of the New Millenium Ethnic- Greek Albanians and laquoOtherraquo

Albanians in Greecersquo Στο F Anthias and G Lazaridis (επιmicro) Ιnto the Margins Migration and

Exclusion in Southern Europe Aldershot Ashgate

Lazaridis G E Wickens 1999 lsquolaquoUsraquo and the laquoOtherraquo Ethnic Minorities in Greecersquo Annals of

Tourism Research 26632- 655

Lazaridis G I Psimmenos 2000 lsquoMigrant Flows from Albania to Greece Economic Social

and Spacial Exclusionrsquo Στο R King G Lazaridis Ch Tsardanidis (επιmicro) Eldorado or Fortress

Migration in Southern Europe New York St Martinrsquos Press

Λαζαρίδου Γ 1995 lsquoΜετανάστριες στην Ελλάδα- Οικιακές βοηθοί από Φιλιππίνες και Αλβανία-

Μία επιτόπια microελέτηrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός

Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη

Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Λάζος Γ 2002 Πορνεία και ∆ιεθνική Σωmicroατεmicroπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόmicroοι Α και Β

Αθήνα Καστανιώτης

Λιάκος Α 1998 lsquoΑντινοmicroίες στην Ανάλυση του Ρατσισmicroούrsquo Στο Έξι Κείmicroενα για το Ρατσισmicroό

Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισmicroού Αθήνα Παρασκήνιο

Μαράτου-Αλιπράντη Λ 1994 Ξένο εργατικό δυναmicroικό Τάσεις και το πρόβληmicroα της Κοινοτικής

Ενσωmicroάτωσης ∆ιαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισmicroού στην Ελλάδα Τόmicroος ΙΙ Αθήνα ΕΚΚΕ

Μουσούρου Λ Μ 1991 Μετανάστευση και microεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την

Ευρώπη Αθήνα Gutenberg

Πετρινιώτη Ξ 1993 Η microετανάστευση προς την Ελλάδα Αθήνα Οδυσσέας

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 17: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

17

ανεξαρτητοποίησή τους στο βαθmicroό που η αναπαραγωγή του διαχωρισmicroού των οικογενειακών

σχέσεων συνεχίζει να διέπει όλα τα πεδία ζωής Οι γυναίκες επιχειρηmicroατίες αυτοπροσδιορίζονται microε

όρους οικογενειακών κυρίως ρόλων και διαπροσωπικών σχέσεων Οι έρευνες πεδίου από

κοινωνικούς επιστήmicroονες σε αστικές αλλά και πρώην αγροτικές περιοχές που αναπτύχθηκαν

τουριστικά καταδεικνύουν ότι η συmicroπεριφορά αυτών των γυναικών απορρέει από την ιδεολογική

παραδοχή ότι η γυναικεία εργασία σε επιχειρήσεις δεν εγγράφεται τόσο ως προσωπική επιλογή

όσο ως προέκταση των οικογενειακών καθηκόντων που πρέπει να φέρουν σε πέρας παράλληλα microε

και όχι σε βάρος των οικιακών φροντίδων (Galani- Moutafi 1993 Galani- Moutafi 1994 Νάζου

2003 Πετρονώτη 1995β) Η έννοια της ανόδου κατανοείται ως επινόηση λύσεων οι οποίες

συmicroφιλιώνουν τις επαγγελmicroατικές microε τις οικογενειακές υποχρεώσεις χωρίς να αποδεσmicroεύουν από

τους συmicroβατικούς γυναικείους ρόλους

Η microόδα η βιοmicroηχανία υποδηmicroάτων τα κοσmicroηmicroατοπωλεία και τα ινστιτούτα οmicroορφιάς τα

κοmicromicroωτήρια τα ξενοδοχεία ο τουρισmicroός και οι δηmicroόσιες σχέσεις συνιστούν ldquoεύκολεςrdquo περιοχές για

ανάπτυξη ενός επιχειρηmicroατικού ανανταγωνισmicroού microεταξύ των γυναικών Ο lsquoπαραδοσιακάrsquo

γυναικείος κόσmicroος γίνεται η αφετηρία από την οποία οι γυναίκες πορεύονται microε τον τρόπο τους

απαντώντας έτσι στην ανδρική εκδοχή της επιχειρηmicroατικότητας Ο γυναικείος επιχειρηmicroατικός

κόσmicroος γίνεται microrsquo αυτόν τον τρόπο ευκολότερα αποδεκτός

Η ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΤΟΜΕΑ

Οι πολιτισmicroικά συγκροτηmicroένες έmicroφυλες σχέσεις και οι ιδεολογίες της σεξουαλικότητας

συνθέτουν τη βάση όχι microόνο για τον καταmicroερισmicroό εργασίας αλλά και για τη ρύθmicroιση ζητηmicroάτων

ιδιοκτησίας και microεταβίβασης της περιουσίας τα οποία συνιστούν παράγοντες κρίσιmicroης σηmicroασίας για

την τουριστική ανάπτυξη Όπως και στον αγροτικό χώρο έτσι και στις τουριστικές περιοχές σε

επίπεδο κοινωνικού συmicroβολισmicroού οι γυναίκες συχνά καταλαmicroβάνουν microια αmicroφίσηmicroη θέση η οποία

συνδυάζει τις δυνάmicroεις της παράδοσης και του εκmicroοντερνισmicroού Οι έmicroφυλες σχέσεις όχι microόνο

συmicroβάλλουν στη συγκρότηση του τουρισmicroού αλλά οι ίδιες διαmicroορφώνονται και

επανασυγκροτούνται στο πλαίσιο του τουρισmicroού (Γαλανή-Mουτάφη 2002)

Η έρευνα δείχνει ότι ο τουρισmicroός συχνά παρέχει νέες σηmicroαντικές πηγές εισοδήmicroατος και

απασχόλησης για τις γυναίκες (Castelberg-Koulma 1991 Ιακωβίδου 1991 Κασιmicroάτη Θανοπούλου

Τσάρτας 1995 Leontidou 1994 Μανώλογλου 1990 Stott 1985 Τσάρτας 1989 Τσάρτας 1991α

Τσάρτας 1991β Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου 1985) Το γεγονός αυτό έχει σηmicroαντικές

επιπτώσεις στις ζωές των γυναικών οι οποίες δεν απολάmicroβαναν ανέκαθεν το δικαίωmicroα πρόσβασης

στην αγορά εργασίας Βέβαια οι ευκαιρίες για εργασία στον τουριστικό τοmicroέα τείνουν να

περιορίζονται στα είδη εκείνα της εργασίας που αξιολογούνται ως πολιτισmicroικά laquoκατάλληλαraquo γιrsquo

αυτές Έτσι οι ερευνητές έχουν στραφεί στους τρόπους microε τους οποίους οι κανόνες της

σεξουαλικότητας ενδέχεται να περιορίζουν την πρόσβαση των γυναικών σε θέσεις εργασίας να

επιδρούν στην κοινωνικότητά τους microε τους τουρίστες και να καθορίζουν το είδος της εργασίας και

18

των κοινωνικών σχέσεων που τους αρmicroόζει να εmicroπλέκονται (Scott 1997) Οι έρευνες καταλήγουν

στα εξής συmicroπεράσmicroατα

1) Η microικρής κλίmicroακας τοπικά ελεγχόmicroενη τουριστική ανάπτυξη παρέχει σηmicroαντικές ευκαιρίες

απασχόλησης για τις γυναίκες διότι οι microικρές οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν συνέχεια της

οικογενειακής οικίας και η διαχείρισή τους προσλαmicroβάνεται ως επέκταση των οικιακών τους

καθηκόντων

2) Οι γυναίκες από τη στιγmicroή που συνεισφέρουν microε το εισόδηmicroά τους στους πόρους της οικιακής

οmicroάδας κερδίζουν γόητρο και αναγνώριση

3) Καθώς αυξάνεται το εισόδηmicroά τους αποκτούν microεγαλύτερη συmicromicroετοχή στις διαδικασίες λήψης

αποφάσεων στο νοικοκυριό καθώς και πρόσβαση στο δηmicroόσιο χώρο

Οι εργαζόmicroενες στον τουριστικό τοmicroέα γενικά εmicroφανίζουν ετερόγενεια και δεν πρέπει να

παρουσιάζονται ως οιmicroοιογενής ή αδιαφοροποίητη κοινωνική κατηγορία ΄Εχουν συνήθως

διαφορετικούς στόχους και υφίστανται διαφορετικούς περιορισmicroούς Τα ακαδηmicroαϊκά προσόντα και

η επαγγελmicroατική εmicroπειρία που ενδέχεται να έχουν πολλές από τις εργαζόmicroενες τις ωθούν να

αναζητούν θέσεις εργασίας ανάλογες από άποψη αmicroοιβής ευθυνών δεξιοτήτων και εκπαίδευσης

Οι γυναίκες όmicroως που απασχολούνται ως απλές εργαζόmicroενες ή συmicroβοηθούντα microέλη στην

οικογενειακή επιχείρηση δεν προωθούν τα ατοmicroικά οικονοmicroικά τους συmicroφέροντα αλλά υπηρετούν

οικmicroονοmicroικές στρατηγικές του νοικοκυριού Οι οικονοmicroικές ενασχολήσεις των γυναικών στον

τουρισmicroό η σχέση τους microε την ιδιοκτησία microέσω του θεσmicroού της προίκας τα πρότυπα του γάmicroου και

της microεταγαmicroήλιας εγκατάστασης που επηρεάστηκαν από την είσοδό τους στην τουριστική αγορά

εργασίας έθεσαν τους όρους για ποικίλες αλλαγές σε ενδο-οικιακό και δια-οικιακό επίπεδο (Galani-

Moutafi 1993 Galani- Moutafi 1994 Stott 1982) Ωστόσο οι αλλαγές που πραγmicroατοποιήθηκαν στην

οικονοmicroική και οικιακή ζωή των γυναικών δεν συνοδεύτηκαν από ανάλογες ιδεολογικές microεταβολές

ούτε άλλαξαν ο καταmicroερισmicroός εργασίας στα νοικοκυριά και οι πολιτισmicroικές αντιλήψεις που

προσδιορίζουν τη γυναικεία ταυτότητα

Οι οικογενειακές υποχρεώσεις που παραmicroένουν σταθερά lsquoευθύνηrsquo και lsquoυποχρέωσηrsquo της

γυναίκας δεν microπορούν εύκολα να συνδυαστούν microε δύο βασικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης

στον τουρισmicroό την εποχιακότητα και τη γεωγραφική microετακίνηση Οι γυναίκες καταλήγουν να

επιλέγουν εργασία που τους εξασφαλίζει σταθερότητα ή ελεγχόmicroενα ωράρια ώστε να microπορούν νrsquo

ανταπεξέλθουν στις πολλαπλές υποχρεώσεις τους

Οι εσωτερικές διαφοροποιήσεις στη διάρθρωση της υποδοmicroής των τουριστικών καταλυmicroάτων

είναι ένας παράγοντας που επηρεάζει καθοριστικά τα χαρακτηριστικά της απασχόλησης γενικά και

ειδικότερα της γυναικείας τα τελευταία είκοσι χρόνια Η κυριότερη διαφοροποίηση σχετίζεται microε την

αλmicroατώδη ανάπτυξη των τύπων καταλυmicroάτων που απαιτούν πολύ microικρότερο συντελεστή εργασίας

από τα κλασικού τύπου καταλύmicroατα (ξενοδοχεία) Αποτέλεσmicroα αυτού του φαινοmicroένου είναι η

στασιmicroότητα στην αγορά εργασίας ειδικευmicroένου προσωπικού στα πάσης φύσεως ξενοδοχειακά

καταλύmicroατα ενώ αντίθετα υπάρχει microια αύξηση τόσο της ανειδίκευτης εργασίας όσο και της

19

περιστασιακής microερικής ή και της άτυπης εργασίας Ένα πολύ υψηλό ποσοστό αυτού του είδους

της απασχόλησης στον ελληνικό τουριστικό τοmicroέα καλύπτεται από γυναίκες Η διχοτόmicroηση που

προκύπτει οδηγεί (ιδιαίτερα στα ξενοδοχεία) σε microια κατά φύλο κατανοmicroή των θέσεων εργασίας η

οποία αποκλείει ουσιαστικά τις γυναίκες από τις υψηλές επαγγελmicroατικές θέσεις

Ένα πρώτο συmicroπέρασmicroα στο οποίο καταλήγουν οι έρευνες είναι ότι οι γυναίκες εmicroφανίζουν microια

ανοδική τάση στις θέσεις εργασίας που απαιτούν ειδική microόρφωση και εmicroπειρία (τmicroήmicroα υποδοχής

και εξυπηρέτησης πελατών οικονοmicroικές υπηρεσίες κουζίνα) Παράλληλα όmicroως η παρουσία τους

είναι σαφώς υποβαθmicroισmicroένη στις θέσεις προΐσταmicroένων και διευθυντών τmicroηmicroάτων Επίσης έχουν

δηmicroιουργηθεί θέσεις απασχόλησης καθαρά laquoγυναικείεςraquo (καmicroαριέρες καθαρίστριες) Παρατηρείται

δηλαδή ένας σαφής διαχωρισmicroός κατά φύλο στις θέσεις εργασίας στα ξενοδοχεία αν και

διαφαίνονται σαφείς τάσεις βελτίωσης αυτής της κατάστασης που σχετίζονται microε τη νοmicroοθεσία

Ιδιαίτερα σηmicroαντική εmicroφανίζεται η παρουσία των γυναικών επιχειρηmicroατιών στο χώρο των

ενοικιαζόmicroενων δωmicroατίων Αυτή η ιδιαίτερη microορφή αυτοαπασχόλησης συνδυάζει αφενός τη microικρού

microεγέθους οικογενειακή επιχείρηση και αφετέρου την παράλληλη απασχόληση στο σπίτι ή στην

αγροτική εκmicroετάλλευση αποτελεί δε ένα τυπικό microοντέλο τουριστικής επιχείρησης στην ύπαιθρο και

ιδιαίτερα στις νησιωτικές περιοχές (Kousis 1989) Το επάγγελmicroα της ξεναγού είναι επίσης ένα

παραδοσιακά lsquoγυναικείοrsquo επάγγελmicroα

Το γενικό συmicroπέρασmicroα που προκύπτει από τις εmicroπειρικές έρευνες είναι ότι η σηmicroαντική

αύξηση των εισοδηmicroάτων των γυναικών που εmicroπλέκονται στην τουριστική αγορά εργασίας δεν έχει

επιφέρει σηmicroαντική βελτίωση των συνθηκών εργασίας αυτών των γυναικών ούτε έχει αλλάξει

δραmicroατικά τις ταυτίσεις τους microε το χώρο του σπιτιού και το νοικοκυριό (Νάζου 2003 Stott 1979

Τσάρτας 1993)

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ METANAΣTEYΣH

Η παράmicroετρος του φύλου στην κατανόηση του microεταναστευτικού φαινοmicroένου ήρθε στην

επιφάνεια την τελευταία δεκαετία ∆ιάφορες διαστάσεις των έmicroφυλων σχέσεων όπως ο

διαχωρισmicroός της εργασίας σε αmicroοιβόmicroενη και microη το θέmicroα της πλήρους ή microερικής απασχόλησης οι

σχέσεις εξουσίας microέσα στην οικογένεια αποτελούν στοιχεία των δοmicroικών δυνάmicroεων που οδηγούν

στην microετανάστευση Μέχρι πρόσφατα οι γυναίκες ήταν απούσες από το σώmicroα των επιστηmicroονικών

εργασιών που αναλύουν τη microετανάστευση εξαιτίας της έmicroφασης στην αντρική microετανάστευση και του

γεγονότος ότι οι γυναίκες εmicroφανίζονταν ως απλές συνοδοί των αντρώνσυζύγων που microετακινούνταν

για οικονοmicroικούς λόγους

Σήmicroερα όπως διαπιστώνουν πολλοί ερευνητές microια microεγάλη microερίδα γυναικών ταξιδεύουν microόνες

σε αναζήτηση καλύτερων συνθηκών εργασίας και αντιmicroετωπίζουν την επαγγελmicroατική ανασφάλεια

και την εκmicroετάλλευση από τους εργοδότες τους (Alipranti Fakiolas 2003 Βεντούρα 1993

Cavounidis 2003 Iossifides 1997 Μουσούρου 1991 Πετρινιώτη 1993 Πετρονώτη 1998

Πουλοπούλου-Εmicroκε 1990 Ρυλmicroόν 1993 Tastsoglou Hadjicostandi 2003 Ψηmicromicroένος 1995) Ένα

20

microεγάλο τmicroήmicroα αυτής της microερίδας των γυναικών εργαζοmicroένων ασχολείται microε την οικιακή εργασία

γεγονός που προσδίδει ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό στις χώρες υποδοχής οικονοmicroικών

microεταναστών στη Νότια Ευρώπη (Βαλέντσια 1995 Κούρτοβικ 1998 Lazaridis 1999 Lazaridis

Wickens 1999 Lazaridis Psimmenos 2000 Λαζαρίδου 1995 Τόπαλη 2001) Οι γυναίκες

microετανάστριες εργάζονται ως ανειδίκευτο δυναmicroικό παρά τις πιστοποιηmicroένες ικανότητές τους ενώ η

απροθυmicroία των εργοδοτών τους να τις ασφαλίσουν έχει αρνητικές συνέπειες στην ανανέωση των

νόmicroιmicroων αδειών παραmicroονής τους στη χώρα Επιπρόσθετα ένα υψηλό ποσοστό των γυναικών

microεταναστριών εισέρχονται στη χώρα διαmicroέσου οργανωmicroένων δικτύων σωmicroατεmicroπορίας και

οδηγούνται στην πορνεία στελεχώνοντας τη σεξουαλική βιοmicroηχανία Οι γυναίκες αυτές αποτελούν

νέες ldquoεξωτικέςrdquo έλξεις και γίνονται αντιληπτές ως εmicroπόρευmicroα microαζικής κατανάλωσης καθώς

προωθούνται και εκπορνεύονται microε τη χρήση βίας και εξαναγκασmicroού Πολλές απ τις εν λόγω

microετανάστριες γυναίκες έζησαν και ζουν στα όρια της φυσικής επιβίωσης και συχνά κάτω από τα

όρια αυτά Επίσης χάρη στο καθεστώς βίας και εξαναγκασmicroού υποχρεώνονται να ικανοποιούν

κάθε είδους απαιτήσεις Οι γυναίκες αυτές έχουν αντιmicroετωπιστεί ως lsquoεγκληmicroατίεςrsquo παρά ως άτοmicroα

microε δικαιώmicroατα και αυτό συmicroβαίνει διότι--σύmicroφωνα microε τους ερευνητές--οι γυναίκες lsquoθυmicroατοπιούνταιrsquo

και τιmicroωρούνται για τη δράση τους ενώ το οργανωmicroένο έγκληmicroα της διακίνησης σωmicroατεmicroπορίας

δεν τιmicroωρείτα Κάτω από τέτοιες συνθήκες η κοινωνική τους ζωή περιορίζεται και εmicroποδίζεται η

κοινωνική τους ενσωmicroάτωση Ωστόσο παρά την ύπαρξη πολλών δυσκολιών που αντιmicroετωπίζουν

τελικά ένα microεγάλος αριθmicroός των γυναικών αυτών κατορθώνει και επιβιώνει οικονοmicroικά και

κοινωνικά (Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 Karakatsanis Swarts 2003 Poulopoulos-Emke

2003 Psimmenos 2000)

Οι προσεγγίσεις των ζητηmicroάτων που συνδέουν τη microετανάστευση microε τη διεθνή σωmicroατεmicroπορία

συmicroπληρώνουν τις λιγοστές microελέτες οι οποίες σχετίζονται microε την πορνεία και τη σεξουαλική

εργασία (Λάζος 2002) Οι περισσότερες έχουν επηρεαστεί κατά κύριο λόγο από τη ριζοσπαστική

φεmicroινιστική άποψη περί σεξουαλικότητας η οποία προσλαmicroβάνει τις γυναίκες ως σεξουαλικά

θύmicroατα από τη στιγmicroή που υφίστανται την αντικειmicroενοποίηση και την εmicroπορευmicroατοποίηση των

σωmicroάτων τους Ελάχιστες έρευνες προσανατολίζονται στην κατεύθυνση περισσότερο

φιλελεύθερων απόψεων σύmicroφωνα microε τις οποίες οι ίδιες οι γυναίκες συνιστούν σεξουαλικά δρώντα

υποκείmicroενα τα οποία διαχειρίζονται και ελέγχουν τις σχέσεις εξουσίας προς όφελός τους

Οι microετανάστριες είναι γυναίκες όλων των ηλικιών φυλών και εθνικοτήτων Μερικές από αυτές

κατέχουν νόmicroιmicroες άδειες παραmicroονής ενώ άλλες παραmicroένουν για microεγάλο χρονικό διάστηmicroα

ακαταχώρητες ως microόνιmicroοι κάτοικοι σε microητρώα εργασίας Από τα επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα

προκύπτει ότι το ελληνικό κράτος πολύ δύσκολα επιτρέπει σrsquo αυτές τις γυναίκες και τις οικογένειές

τους να ζήσουν και να εργαστούν microε αξιοπρέπεια Αποτελούν δε ένα είδος lsquoυπο-προλεταριάτουrsquo

προς εκmicroετάλλευση άσχετα αν απασχολούνται στο καθάρισmicroα του σπιτιού στην φύλαξη παιδιών

και ηλικιωmicroένων ή στην οικοδοmicroή Ο αποκλεισmicroός και η περιθωριοποίηση των microεταναστριών

γυναικών αναπαράγονται σε καθηmicroερινή βάση και microε περίπλοκους τρόπους και σε συmicroβολικό

21

επίπεδο καθώς γίνονται αντιληπτές microέσα από στερεοτυπικούς ρόλους ως laquoπόρνεςraquo ή

laquoυπηρέτριεςraquo

Αν η συmicromicroετοχή των νόmicroιmicroων microεταναστριών στην ελληνική αγορά εργασίας είναι περιορισmicroένη

από την άποψη των πολιτικών νοmicroικών και πολιτειακών τους δικαιωmicroάτων και εξαρτάται από το

χρώmicroα του δέρmicroατός τους ή την καταγωγή τους οι ακαταχώρητες σε microητρώα γυναίκες

microετανάστριες χωρίς άδειες εργασίας είναι πιο τρωτές από όλους τους άλλους εργαζόmicroενους Αυτές

ζουν microια πολύ δύσκολη ζωή η οποία είναι θεσmicroοθετηmicroένη microε όρους πολιτισmicroικού κοινωνικού και

πολιτικού lsquoapartheidrsquo (Μαράτου-Αλιπράντη 1994 Glavanis 1995 Λιάκος 1998)

Είναι σηmicroαντικό να αναφερθεί στο σηmicroείο αυτό ότι οι περισσότεροι από τους κοινωνικούς

επιστήmicroονες επισηmicroαίνουν την αναγκαιότητα να microελετηθούν οι microεταναστάτριες εργαζόmicroενες ως

διαφοροποιηmicroένη και όχι ως οmicroοιογενής κοινωνική κατηγορία ώστε να δοθεί έmicroφαση στις ιδιαίτερες

εργασιακές τους εmicroπειρίες και στις αντιλήψεις τους για το νέο πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο

εντάσσονται microέσω της εργασίας Έτσι θα προκύψει microια ουσιαστική γνώση για τις lsquoάλλεςrsquo γυναίκες

που διεκδικούν χώρο στην αγορά εργασίας και εmicroφανίζονται όλο και συχνότερα να πλαισιώνουν

την οικιακή οmicroάδα συνήθως ως ως έmicromicroισθες οικιακοί βοηθοί

Γενικά σε microια κοινωνία όπως η ελληνική στην οποία οι Ελληνίδες microορφώνονται και

συmicromicroετέχουν στην αγορά εργασίας το αίτηmicroα για microετανάστριες εργαζόmicroενες έχει προβληθεί ως

επιτακτική ανάγκη και έχει συmicroβάλει στην ldquoθηλυκοποίησηrdquo (feminization) της microετανάστευσης στη

χώρα Καθώς όλο και περισσότερες Ελληνίδες αφήνουν το σπίτι και τα οικιακά προκειmicroένουν να

εργαστούν και να συmicromicroετέχουν στη δηmicroόσια ζωή απορρίπτοντας ή αmicroφισβητώντας την έmicroφυλη

φύση των ρόλων τους και την ταύτισή τους microε τον οικιακό χώρο τείνουν να στηρίζονται στις

εργασίες των microεταναστριών που αναλαmicroβάνουν τη φροντίδα σπιτιού των παιδιών και των

ηλικιωmicroένων

ΕΜΜΙΣΘΗ ΟΙΚΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΡΙΕΣ

Η έmicromicroισθη οικιακή εργασία αποτελεί έναν ερευνητικό τοmicroέα που έχει απασχολήσει ελάχιστα

τους κοινωνικούς επιστήmicroονες στην Ελλάδα (Βαλέντσια 1995 Lazaridis 1999 Λαζαρίδου 1995

Τόπαλη 2001) Οι αναφορές πάνω στο θέmicroα είναι αποσπασmicroατικές ενώ στην πλειοψηφία τους

οι έρευνες είναι κοινωνιολογικές Σε θεωρητικό επίπεδο η microελέτη της οικιακής εργασίας

παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω των ιδιαιτεροτήτων που την καθιστούν ιδανικό

περιβάλλον για την παρατήρηση της αλληλοδιαπλοκής φύλου συγγένειας κοινωνικής τάξης και

εθνοτικής ταυτότητας Πρόκειται για εργασία microε έντονη έmicroφυλη διαφοροποίηση (εργασία

γυναικών και εργασιακή σχέση που θεωρείται πως αναπτύσσεται κυρίως ανάmicroεσα σε γυναίκες)

και εργασία που λαmicroβάνει χώρα στον ιδιωτικό χώρο του σπιτιού και συχνά συνδέεται microε τη

φροντίδα των παιδιών και άλλων microελών της οικογένειας Επιπλέον πρόκειται για εργασιακή

σχέση την οποία χαρακτηρίζει έντονη ταξική ανισότητα (εργασία που αναλαmicroβάνουν άτοmicroα microε

22

χαmicroηλό status και έχει χαmicroηλές αποδοχές για τα microεσοαστικά ή microεγαλοαστικά στρωmicroάτων)

Τέλος η οικιαική εργασία επιτελείται συνήθως από οmicroάδες οικονοmicroικών microεταναστών

Στην Ελλάδα η έmicromicroισθη οικιακή εργασία είναι laquoφυλετικοποιηmicroένηraquo αποτελεί δηλαδή

εργασία που προορίζεται για οmicroάδες microε διαφορετική πολιτισmicroική ταυτότητα Ο τύπος εργασίας

που συναρτάται microε την παροχή προσωπικών υπηρεσιών προσελκύει σήmicroερα εργαζόmicroενες

γυναίκες microετανάστριες Πολλές microελέτες πάνω στην οικιακή εργασία επικεντρώνονται σε οmicroάδες

των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo microεταναστών και αφορούν χώρες και πολιτισmicroικά περιβάλλοντα microε

ισχυρές οικονοmicroίες Σε τέτοιες συνθήκες ο ρατσισmicroός αποτελεί στοιχείο έντασης και

επισηmicroαίνεται από οργανώσεις και συνδικάτα οικιακών βοηθών ως ένα από τα βασικά σηmicroεία

πάλης Στην Ελλάδα όπως άλλωστε στο microεγαλύτερο microέρος του δυτικού κόσmicroου η έmicromicroισθη

οικιακή εργασία γίνεται αντιληπτή ως εργασία χωρίς status κίνητρα (για επαγγελmicroατική εξέλιξη)

ασφάλεια και αναγνώριση Η παρουσία οικιακών βοηθών microέσα στην οικιακή οmicroάδα αποτελεί

κοινό τόπο σε σπίτια της Αθηναϊκής microεσαίας τάξης Οι οικιακές βοηθοί προέρχονται από τις

Φιλιππίνες την Πολωνία την Ουκρανία τη Ρωσία ενώ η πλειοψηφία των Αλβανών

microεταναστών εργάζεται σε ελληνικά νοικοκυριά

Το πλαίσιο των διαπολιτισmicroικών συναντήσεων microεταξύ lsquoεντόπιωνrsquo (ελλήνων) και lsquoάλλωνrsquo

(microεταναστριών) το οποίο καθορίζεται από τη ζήτηση και προσφορά έmicromicroισθης οικιακής εργασίας

δηmicroιουργεί τους όρους πρόσληψης των lsquoξένωνrsquo την παγίωση στερεοτύπων και τη διαmicroόρφωση

ενός συνόλου σηmicroασιοδοτήσεων που αφορά τόσο τις microετανάστριες ως laquoοικιακές βοηθούςraquo όσο

και την έννοια της laquoέmicromicroισθης οικιακής εργασίαςraquo αλλά και γενικότερα τις έννοιες της

οικιακότητας της συγγένειας και της εθνικής ταυτότητας

Οι περιπτώσεις των Φιλιππινέζων των Αλβανίδων των Πολωνέζων και γενικότερα των

γυναικών microεταναστριών στην Ελλάδα συνιστούν ένα σηmicroαντικό πεδίο έρευνας των κοινωνικών

επιστηmicroών Οι γυναίκες microετανάστριες αποτελούν ένα microεγάλο αριθmicroητικά κοmicromicroάτι των

microεταναστών που δέχεται τις τελευταίες δύο δεκαετίες η χώρα και οι πρακτικές τους σε διάφορα

πολιτισmicroικά πλαίσια microεταβάλλουν το ελληνικό αστεακό τοπίο (ίδρυση νέων εκκλησιών νέου

τύπου εργασιακή απασχόληση νέου τύπου οικογενειακές σχέσεις) Ιδιαίτερη ερευνητική έmicroφαση

θα microπορούσε να δοθεί επίσης στην βιωmicroατική εmicroπειρία των ΕλλήνωνΕλληνίδων και τις microεταξύ

τους σχέσεις και αναπαραστάσεις της δικής τους ταυτότητας ενόψει της παρουσίας των

laquoάλλωνraquo Ανθρωπολόγοι που έχουν πραγmicroατοποιήσει και τις πιο ενδιαφέρουσες έρευνες

σχετικά microε microετανάστριες γυναίκες οικιακές βοηθούς (Τόπαλη 2001) παρατηρούν ότι οι σχετικά

περιορισmicroένες σε αριθmicroό microελέτες για microεταναστριες οικιακές βοηθούς επικεντρώθηκαν στην

πλειοψηφία τους στην προσέγγιση της οικιακής εργασίας microέσα από το πρίσmicroα των δυτικών

υποκειmicroένων (επιστηmicroόνων και εργοδοτών) και όχι των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo οικιακών βοηθών

Οπότε περισσότερες ερευνητικές εργασίες που θα είχαν ως αντικείmicroενο την έmicromicroισθη οικιακή

εργασία από τη σκοπιά των lsquoάλλωνrsquo γυναικών θα πλούτιζαν πραγmicroατικά την επιστηmicroονική

γνώση σrsquo αυτό τον τοmicroέα Επίσης κατά την εκτίmicroηση ορισmicroένων ερευνητών παραmicroένουν

23

ανοιχτά προς διερεύνηση ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας

όπως αυτή βιώνεται από άλλες πολιτισmicroικές οmicroάδες αλλά και από ελληνίδες οικιακές βοηθούς

Τέλος ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας από τη σκοπιά των

εργοδοτριών που προέρχονται από διαφορετικά κοινωνικά στρώmicroατα αλλά και microε τη

συγκρότηση των στρωmicroάτων αυτών microέσα από την έmicromicroισθη οικιακή εργασία συνιστούν

microελλοντικές ερευνητικές προκλήσεις

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ

Οι κοινωνιολογικές και ανθρωπολογικές θεωρήσεις που συνδέουν τον κατά φύλα καταmicroερισmicroό

εργασίας microε τις νέες τεχνολογίες τονίζουν ότι η διαδικασία ταύτισης των ανδρών microε τις τεχνικές

γνώσεις και επιδεξιότητες ενισχύεται και νοmicroιmicroοποιείται από την ιδεολογία του φύλου που συνδέει

την αρρενωπότητα microε τη microηχανή τη microυϊκή δύναmicroη τη δύσκολη και ldquoβρώmicroικηrdquo δουλειά τη σύνθετη

κατασκευή τη σταθερή παρουσία σrsquo ένα συγκεκριmicroένο χώρο και για ένα συγκεκριmicroένο χρονικό

διάστηmicroα τη συγκέντρωση της προσοχής σrsquo ένα αντικείmicroενο καθώς και την αναλυτική και

ορθολογική σκέψη Οι γυναίκες αντιθέτως προσλαmicroβάνονται ως εύθραυστες η δε θηλυκότητά τους

συνδέεται microε τις αισθήσεις και τα αισθήmicroατα και ταυτίζεται microε τη φύση τη γη και το ανθρώπινο

σώmicroα που παράγουν καρπούς και ανθρώπους (Κανελλόπουλος 1989 Σακέλλης 1989 Στρατηγάκη

1996)

Η microηχανοποίηση της παραγωγής και η εφαρmicroογή της πληροφορικής τεχνολογίας στις

επιχειρήσεις φαίνεται ότι εξυπηρεί τις ανάγκες microιας κοινωνικής κατηγορίας των ανδρών για

ενίσχυση της υπεροχή τους απέναντι στις γυναίκες Με την ανάπτυξη όmicroως της πληροφορικής

διαπιστώθηκε ότι πολλές γυναίκες επιστρέφουν στο σπίτι τους και εργάζονται microε αmicroοιβή εκεί ενώ

άλλες microπορούν να διαλέξουν βολικά και microειωmicroένα ωράρια εργασίας για να ανταποκριθούν

καλύτερα στις δουλειές το σπιτιού και στη φροντίδα παιδιών συζύγων και ηλικιωmicroένων συγγενών

Ωστόσο οι περισσότεροι ερευνητές συmicroφωνούν ότι τέτοιες διευκολύνσεις σηmicroαίνουν αποδοχή ενός

υποβαθmicroισmicroένου περιεχοmicroένου εργασίας και έλλειψη κάθε προοπτικής εξέλιξης τη στιγmicroή που

αντίθετα οι άνδρες καταλαmicroβάνουν θέσεις microε αναβαθmicroισmicroένο περιεχόmicroενο εργασίας το οποίο

δηmicroιούργησε η πληροφορική Από αυτήν την άποψη η τεχνολογία δεν φαίνεται να είναι ουδέτερη

απέναντι στα δύο φύλα microάλιστα υποστηρίζει αντιλήψεις που ισχυροποιούν διακρίσεις σε lsquoγυναικείαrsquo

και lsquoαντρικάrsquo επαγγέλmicroατα διακρίσεις microε πολλαπλές συνέπειες ως προς την πρόσβαση στην

αγορά εργασίας τις ίσες αmicroοιβές και την επαγγελmicroατική εξέλιξη σε ανώτερα κλιmicroάκια (Κοσmicroαράς

1989 Μαρmicroατάκη-Μόλχο 1989 Στρατηγάκη 1987α Στρατηγάκη 1987β Στρατηγάκη 1989α

Στρατηγάκη 1989β Τζεπόγλου 1989)

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΚΕΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

24

Μέσα από την παρουσίαση των συναρτώmicroενων microε το φαινόmicroενο της γυναικείας εργασίας

στην Ελλάδα κεντρικών ζητηmicroάτων--έτσι όπως αυτά προκύπτουν από την επιστηmicroονική τους

διερεύνηση--microπορούν να διαπιστωθούν ορισmicroένες ελλείψεις και microερικά προβλήmicroατα σrsquo ότι

αφορά τους τρόπους προσέγγισης και ερmicroηνείας του όλου θέmicroατος

Καταρχήν στο microεγαλύτερο microέρος αυτών των microελετών κυριαρχεί η έmicroφαση στην ερmicroηνεία

των ποσοτικών στοιχείων της στατιστικής υπηρεσίας γεγονός που δηmicroιουργεί προβλήmicroατα στον

τρόπο αντιmicroετώπισης της κοινωνικής κατηγορίας laquoεργαζόmicroενες γυναίκεςraquo Απουσιάζουν οι

ποιοτικές microέθοδοι ανάλυσης τα υποκείmicroενα και οι βιοϊστορίες τους ο λόγος τους τα

συναισθήmicroατά τους και η συστηmicroατική παρακολούθηση των καθηmicroερινών εργασιακών τους

πρακτικών που συνήθως εξετάζονται κατά τη διάρκεια επιτόπιων ερευνών ανθρωπολογικού

χαρακτήρα Απουσιάζει δηλαδή στις περισσότερες περιπτώσεις η ίδια η σκοπιά των γυναικών

για την εργασιακή τους εmicroπειρία ενώ κυριαρχεί ο λόγος και οι ιδεολογικές τοποθετήσεις των

ερευνητών Απόρροια αυτών των απουσιών αποτελεί το γεγονός ότι στο όνοmicroα της καθιέρωσης

της ισότητας microεταξύ ανδρών και γυναικών διαφαίνεται η τάση θεώρησης των laquoεργαζόmicroενων

γυναικώνraquo ως ενιαία και οmicroοιογενής κατηγορία Οι γυναίκες που εργάζονται όmicroως δεν είναι ίσες

microεταξύ τους ούτε ως προς την κοινωνική προέλευση ούτε ως προς το εκπαιδευτικό lsquoκεφάλαιοrsquo

το οποίο φέρουν ή την οικογενειακή τους κατάσταση Ούτε επίσης έχουν τα ίδια κίνητρα που τις

ωθούν να εργαστούν ή να εγκαταλείψουν τη δουλειά τους Η γυναικεία εργασία συχνά εξετάζεται

ανεξάρτητα από το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο εmicroφανίζεται και

σπάνια συναρτάται microε microια προβληmicroατική για τα κοινωνικά στρώmicroατα στα οποία εντάσσονται οι

εργαζόmicroενες γυναίκες

Ένα άλλο προβληmicroατικό σηmicroείο των ερmicroηνευτικών προσεγγίσεων κοmicroβικό ως προς την

κατανόηση των εννοιών και των αναλυτικών εστιάσεων είναι το θέmicroα των όρων και των

ορισmicroών που χρησιmicroοποιούν οι ερευνητές για να περιγράψουν τις διαφορετικές εργασιακές

εmicroπειρίες των γυναικών Συνήθως χρησιmicroοποιούνται όροι εννοιολογικά αδιευκρίνιστοι όπως για

παράδειγmicroα laquoεργασίαraquo και laquoαπασχόλησηraquo Η χρήση του όρου laquoγυναικεία απασχόλησηraquo ή

laquoεργασίαraquo συνδέεται microε την ιδεολογία της γυναικείας απελευθέρωσης την πολιτισmicroική microορφή

της ελληνικής οικογένειας και την προβληmicroατική για την οικονοmicroική ανάπτυξη της χώρας

Ανάλογα προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται και εξαιτίας της χρήσης γενικευτικών αφαιρετικών

κατηγοριών όπως laquoεργαζόmicroενεςraquo και laquoάνεργεςraquo Τα πράγmicroατα περιπλέκονται ακόmicroη

περισσότερο όταν γίνεται χρήση των ορισmicroών των στατιστικών υπηρεσιών όπως laquomicroισθωτόςraquo

laquoαυτοαπασχολούmicroενοςraquo laquoνοικοκυράraquo laquoεπιχειρηmicroατικήraquo δράση laquoεισόδηmicroαraquo--ορισmicroών

δηλαδή που δεν microπορούν να ανταποκριθούν στο εννοιολογικό περιεχόmicroενο της γυναικείας

εργασίας Από αυτή την άποψη δεν microπορεί να φωτιστεί το ζήτηmicroα της κατασκευής της έmicroφυλης

ταυτότητας microέσα από την εργασιακή εmicroπειρία ούτε microπορούν να αναδειχθούν οι ποικίλες πτυχές

microιας προβληmicroατικής που διαπλέκουν το επάγγελmicroα microε την γυναικεία ταυτότητα την οικογένεια

και το γάmicroο στη σύγχρονη ελληνική πολιτισmicroική πραγmicroατικότητα

25

Τέλος κρίνεται απαραίτητος ο διάλογος στο πλαίσιο εmicroπειρικών ερευνών microεταξύ

επιστηmicroόνων από διαφορετικούς κλάδους των Κοινωνικών Επιστηmicroών προκειmicroένου να

επιτευχθεί microια ολοκληρωmicroένη και σφαιρική προσέγγιση του φαινοmicroένου της γυναικείας εργασίας

στα συνεχώς microεταβαλλόmicroενα πολιτισmicroικά περιβάλλοντα των αστικών και αγροτικών περιοχών

ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αβδελά Ε 1986 lsquoΠοιές δουλειές παίρνουν οι γυναίκεςrsquo ∆ίνη 160-61

Αβδελά Ε 1987α lsquo Η ισότητα στη ∆ηmicroόσια ∆ιοίκηση παλιές πρακτικές microε νεωτερικό microανδύαrsquo

∆ίνη 256-62

Αβδελά Ε 1987β lsquoΜισθωτές Σχέσεις και Φυλετικός Καταmicroερισmicroός της Εργασίας Οι Γυναίκες

∆ηmicroόσιοι Υπάλληλοι στην Ελλάδα στο Πρώτο Μισό του Αιώναrsquo Μνήmicroων τοmicro ΙΙ234-246

Αβδελά Ε 1988α lsquoΗ θέση της ∆ασκάλας Λόγοι και αντίλογοι σrsquo ένα microεσοπολεmicroικό

επαγγελmicroατικό έντυποrsquo ∆ίνη 3 46-53

Αβδελά Ε 1988β lsquoΣτοιχεία για την εργασία των γυναικών στο Μεσοπόλεmicroο Όψεις και Θέσειςrsquo

Στο Βενιζελισmicroός και Αστικός Εκσυγχρονισmicroός Πανεπιστηmicroιακές Εκδόσεις Κρήτης

Αβραmicroίδου Α 2001 Ευέλικτες microορφές απασχόλησης και ανισότητες στον εργασιακό χώρο

Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ

httpwwwKethigr)

Αθανασιάδου Χ Σ Πετροπούλου Γ Μιmicroίκου 2001 Οι συνθήκες της γυναικείας απασχόλησης

στην Ελλάδα1980-2000 Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο

στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 1999 Η οικογένεια στην Αθήνα οικογενειακά πρότυπα και συζυγικές

πρακτικές Αθήνα ΕΚΚΕ

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 2001 Η συmicromicroετοχή των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην

Ελλάδα Μια πρώτη προσέγγιση Εισήγηση στο Συνέδριο Γυναίκες και Επιστήmicroη Τάσεις και

Προοπτικές στην Ευρώπη Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκη 15-16 Μαρτίου

Αυδή- Καλκάνη Ι 1978 Η επαγγελmicroατικά εργαζόmicroενη Γυναίκα Αθήνα Παπαζήσης

Αυδή - Καλκάνη Ι 1989 Φεmicroινισmicroός και εργασίαστην Ελλάδα σήmicroερα Αθήνα Νέοι Καιροί

Βαΐου Ν 1987α lsquo Ελαστικό ωράριο ανελαστικές ανάγκεςrsquo Κάπα 16 25-26

Βαΐου Ν 1987β lsquoΆτυπες εργασιακές σχέσεις ή πώς κατασκευάζεται η ευελιξίαrsquo Κάπα 17 23-

24

Βαϊου Ν Μ Στρατηγάκη 1989 lsquoΗ εργασία των γυναικών Ανάmicroεσα σε δύο κόσmicroουςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4015-23

Βαΐου Ν 1989 lsquoΟ τόπος δουλειάς και το σπίτι Κατά φύλο καταmicroερισmicroοί εργασίας στη

διαδικασία ανάπτυξης της Αθήναςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)81 ndash 90

Βαΐου Ν 1991 lsquoΟ χώρος των γυναικών σrsquo έναν ανδρικό κόσmicroοrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash

48 15 ndash 17

26

Βαΐου Ν Στρατηγάκη Μ Χρονάκη Ζ 1991 lsquoΑmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι Μια γυναικεία

δουλειά και microια ιδεολογίαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45 47-53

Βαΐου Ν Χ Γολέmicroης Λ Λαmicroπριανίδης Κ Χατζηmicroιχάλης Ζ Χρονάκη 1996 Άτυπες microορφές

βιοmicroηχανικής παραγωγής-εργασίας και αστικός χώρος στο ΠΣΠ Αθήνα ΓΓΕΤ

Βαϊου Ν και Κ Χατζηmicroιχάλης 1997 Με τη ραπτοmicroηχανή στην κουζίνα και τους Πολωνούς στους

αγρούς Πόλεις περιφέρειες και άτυπη εργασία Αθήνα Εξάντας

Βλαχούτσικου Χ Α Μπαχαροπούλου- Κούλη 1991 lsquolaquoΝα χαρώ κι εγώ το σπίτι microου και το

κλειδί από τα microέσαraquo Γυναίκες και κατανάλωση σrsquo ένα χωριό της Βοιωτίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45

94-100

Vernier B 2001 H Kοινωνική Γένεση των Aισθηmicroάτων Πρωτότοκοι και Yστερότοκοι στην

Kάρπαθο Aθήνα Αλεξάνδρεια

Βουτυράς Σ 1981 Η Γυναίκα στη Μισθωτή εργασία Αθήνα Παπαζήσης

Βουτυράς Σ 1987 Μητρικός microισθός επαναστατική προοπτική ή οπισθοδρόmicroηση στην ισότητα

των φύλων ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Γαβριήλ Α 1989 lsquoΗ συmicroβολή του Σχολικού Επαγγελmicroατικού Προσανατολισmicroού στην

προετοιmicroασία των γυναικών για επαγγέλmicroατα που έχουν σχέση microε τις νέες τεχνολογίεςrsquo Στο Μ

Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για

τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1985 ∆ικαιώmicroατα και υποχρεώσεις της εργαζόmicroενης γυναίκας στην

microισθωτή εργασία Αθήνα

Γεωργακοπούλου Ν Β 1998 Ευελιξίες της εργασίας amp Γυναικεία απασχόληση στον τραπεζικό

τοmicroέα Πλαίσιο Προσέγγισης Βασικές Τάσεις και Προοπτικές ΙΝΕΟΤΟΕ

Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου Α 1986 lsquoΕργασία και γυναικεία απελευθέρωση ένας ισχυρός

αντίλογος στο στον φεmicroινιστικό συντηρητισmicroόrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 22-24

∆ασκαλάκης ∆ 1995 Η ρύθmicroιση των ευέλικτων microορφών απασχόλησης και οργάνωσης του

χρόνου εργασίας Αθήνα ndash Κοmicroοτηνή εκδ Σάκκουλα

∆έδε Ι 1995 lsquoΕπαγγελmicroατικές προοπτικές για τις γυναίκες στις αγορές της Ε Ε Μεταξύ

αποκλεισmicroού και ανέλιξηςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 86 179-191

∆ήmicroου Α 1989 lsquoΗ microερική απασχόληση Ένα γυναικείο φαινόmicroενο της αγοράς εργασίαςraquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4055 ndash 60

∆ουκάκης Ν Λ 1988 Εργασιακές Σχέσεις Οικονοmicroία και θεσmicroοί Αθήνα Οδυσσέας

∆ουλκέρη Τ 1986 Η συmicromicroετοχή της ελληνίδας στην οικογένεια και στην εργασία

ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

∆ουλκέρη Τ 1994 Ισότητα των φύλων στις εργασιακές σχέσεις Αθήνα Παπαζήσης

Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Η επαγγελmicroατική εξέλιξη των γυναικών στις τράπεζες

Αθήνα ΟΤΟΕ

27

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988α Γυναικεία απασχόληση Σύνοψη πρώτων

αποτελεσmicroάτων Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική

Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988β Η ∆οmicroή της Γυναικείας Απασχόλησης και η

Επαγγελmicroατική ∆ραστηριοποίηση των Γυναικών Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των

Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ηλιού Μ 1988 lsquoΟι γυναίκες πανεπιστηmicroιακοί εξέλιξη της θέσης τους ή στασιmicroότηταrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 70 3-23

Θανοπούλου Μ 1992 Η Γυναικεία Απασχόληση ή Εργασία στην Ελλάδα Κύριες Τάσεις και

Κατευθύνσεις της Μεταπολεmicroικής Βιβλιογραφίας Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη ΙV Αθήνα ΕΚΚΕ

Θανοπούλου Μ Ε Φρονίmicroου Β Τσιλιmicroιγκάκη 1997 Αποφυλακιζόmicroενες γυναίκεςΤο δικαίωmicroα

στην Επαγγελmicroατική επανένταξη ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Θανοπούλου Μ Β Κωτσοβέλου amp Ρ Παπαρούνη 1999 lsquoΗ σχέση επαγγελmicroατικής και

οικογενειακής ζωής των γυναικών διερεύνηση της ελληνικής βιβλιογραφίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 40

91-101

Ιγγλέση Χ 1990 Πρόσωπα Γυναικών Προσωπεία Συνείδησης Αθήνα Οδυσσέας

Ιγγλέση Χ 1996 Γυναικείες σπουδές και ταυτότητες φύλου Ένα παράδειγmicroα από τη σκοπιά της

ψυχολογίας Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Ιωακείmicroογλου Η Ο Καmicroινιώτη Α Κωστάκη Θ Σκοπελίτου 1998 lsquoΕκπαίδευση Φύλο και

Τρόπος Ένταξης στην Αγορά Εργασίας της Ελλάδαςrsquo Στο Ανεργία Εργασία Εκπαίδευση-Κατάρτιση

στην Ελλάδα και στην Γαλλία Πρακτικά Ελληνογαλλικού Συνεδρίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Καβουνίδη Τ 1982 lsquoΚαπιταλιστική ανάπτυξη και απασχόληση των γυναικών στη microεταποίηση

στην Ελλάδαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 14 53-63

Καβουνίδη Τ 1989 lsquo Ο έλεγχος της εργασίας της γυναίκαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4071-80

Καβουνίδη Τ 1990 Οι νέες γυναίκες και η επαγγελmicroατική εκπαίδευση και κατάρτιση Έκθεση

Έρευνας Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

Καβουνίδη Τ 1996 Οικογένεια και εργασία στην Αθήνα Σάκκουλας

Κανελλόπουλος Κ 1989 lsquoΝέα τεχνολογία Εκπαίδευση των γυναικών και η θέση τους στην

αγορά εργασίαςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Καραmicroεσίνη Μ 1998 lsquoΓυναίκες και απασχόληση στην Ελλάδα Τάσεις και ∆ιεθνείς Συγκρίσειςrsquo

Στο Ξ Πετρινιώτη και Γ Κουκουλές (επιmicro) Επετηρίδα εργασίας 1998 Αθήνα πανεπιστηmicroιακές

εκδόσεις Παντείου

Καραmicroεσίνη Μ amp Η Ιωακείmicroογλου 2003 Προσδιοριστικοί παράγοντες του microισθολογικού

χάσmicroατος microεταξύ ανδρών και γυναικών Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας σε

συνεργασία microε το Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

28

(δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Καραντινός ∆ 1987 lsquoΕργατικό δυναmicroικό απασχολούmicroενοι και άνεργοι microια διερεύνηση από

στατιστικά στοιχείαrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 66 121-143

Καραντινός ∆ 1988 lsquoΑνοιχτή ανεργία και αστικές αγορές εργασίας (1974-1985) Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 70 50-115

Καραντινός Τ 1989 lsquoΗ ανεργία των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Καραντινός ∆ ∆ Ζιώmicroας Μ Κετσετζοπούλου Α Μουρίκη 1997 Ευέλικτη απασχόληση και

ελαστικοποίηση του χρόνου εργασίας τάσεις εξελίξεις προοπτικές Αθήνα Εθνικό Ινστιτούτο

Εργασίας

Κασιmicroάτη Κ 1980 Τάσεις κινητικότητας εργασίας στην ελληνική βιοmicroηχανία Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1982 Η Γυναίκα στην Απασχόληση Φάκελος Ισότητας Αθήνα Οδυσσέας

Κασιmicroάτη Κ 1988 lsquoΕκπαίδευση Επαγγελmicroατική Εξειδίκευση και Αmicroοιβές Γυναικώνrsquo Ο Αγώνας

της Γυναίκας 37 21-22

Κασιmicroάτη Κ Ε Αλλισον 1989 Η Μορφολογία της ∆εύτερης Απασχόλησης Έρευνα για τα

κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Μελέτη ΙΙ ΑθήναΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1991 Επιλογή Επαγγέλmicroατος Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη Ι Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1998 Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Αθήνα ΕΚΚΕ

Κετσετζοπούλου Μ 2002 lsquoΓυναικεία Απασχόλησηrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ

Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο

Κοινωνικής Πολιτικής

Κετσετζοπούλου Μ Χ Συmicroεωνίδη 2002 lsquoΙσότητα των Φύλων Η Θέση της Γυναίκας στο

∆ηmicroόσιο και Ιδιωτικό Χώροrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό

Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής

Κοσmicroαράς Γ 1989 lsquoΗ θέση των γυναικών στην τυπογραφία microετά την εισαγωγή της

φωτοστοιχειοθεσίας Η κατάσταση στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro)

Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Κουκουλή-Σπηλιωτοπούλου Σ 1988 lsquoΗ κοινοτική αρχή της ισότητας αmicroοιβών και το ελληνικό

δίκαιοrsquo Ελληνική ∆ικαιοσύνη 29 1092-1128

Κουκούλη-Σπηλιοτοπούλου Σ 1998 lsquoΙσότητα των φύλων στην απασχόληση και την κοινωνική

ασφάλισηrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις

Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Κραβαρίτου Γ 1989 lsquoΟι γυναίκες στη Μεταmicroοντέρνα κοινωνία φτωχότερες ή πλουσιότερεςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 40 25 ndash 30

Κραβαρίτου Γ 1992 Εργασία και δικαιώmicroατα της γυναίκας Θεσσαλονίκη Σάκκουλα

29

Κραβαρίτου Γ 1996 Φύλο και ∆ίκαιο Αθήνα Παπαζήσης

Λαmicroπριανίδης Λ Γ Ανδριάς Στ Καραγιάννης Π Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995 Ένδυση Ξάνθη-

∆ράmicroα- Καβάλα Θεσσαλονίκη Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας

Λυmicroπεράκη Α 1991 Ευέλικτη εξιδίκευση Κρίση και αναδιάρθρωση στη microικρή βιοmicroηχανία

Αθήνα Gutenberg

Λυmicroπεράκη Α Α Μουρίκη 1996 Η Αθόρυβη Επανάσταση Νέες Μορφές Οργάνωσης της

Παραγωγής και της Εργασίας Αθήνα Gutenberg

Μαγγανάρα Ι 1988 lsquoΘέση και συνθήκες εργασίας των γυναικών εκλεγmicroένων αντιπροσώπων

στο τοπικό και περιφερειακό επίπεδο στην Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 8-11

Μαγγανάρα Ι 1998 lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεωνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Μαρmicroατάκη-Μόλχο Μ 1989 lsquoΗ γυναικεία απασχόληση στον τοmicroέα της microηχανογράφησης στην

Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα

Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Μουρίκη Α 1991α Ευέλικτες microορφές απασχόλησης ευλογία ή ανάθεmicroαrsquo Τόπος Επιθεώρηση

αστικών και περιφερειακών microελετών(3) 97 ndash 117

Μουρίκη Α 1991β lsquoΟι νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης και οι προοπτικές τους στην

ενοποιηmicroένη Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-4818ndash21

Μουσούρου Λ Μ 1985 Γυναικεία Απασχόληση και Οικογένεια Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1993 Γυναίκα και Απασχόληση ∆έκα ζητήmicroατα Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1996 lsquoΟι ανάγκες της οικογένειας και η απασχόληση σήmicroεραrsquo Στο

Οικογένεια και Εργασία Νέες Τάσεις στην Απασχόληση Αθήνα Ιδρυmicroα Μελετών Λαmicroπράκη amp

Εκαπιδευτήρια Κωστεά-Γείτονα

Μπακαλάκη Α 1988 lsquoΚοmicromicroωτική ένα laquoγυναικείοraquo επάγγελmicroαrsquo ∆ίνη 198-103

Μπακόπουλος Α 1986 Η ισότητα αmicroοιβών στι Κοινοτικό ∆ίκαιο Η ισότητα ανδρών και

γυναικών στην απασχόληση και την κοινωνική ασφάλιση κατά το κοινοτικό και ελληνικό δίκαιο

Συνέδριο Πανεπιστηmicroίου Αθηνών και ΕΟΚ Αθήνα Σάκκουλας

Νικολαΐδου Μ 1975 ∆ουλειά και Χειραφέτηση Η Γυναίκα στην Ελλάδα Αθήνα Καστανιώτης

Ντούλια Θ Κ ∆όλγυρα 1997 lsquoΟι οικονοmicroικές εξελίξεις και η εργασία των γυναικώνrsquo Στο

Οδηγός προώθησης των ίσων ευκαιριών microε Έmicroφαση στην απασχόληση των γυναικών Αθήνα

Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων ndash Γενική Γραmicromicroατεία Λαϊκής Επιmicroόρφωσης

Παναγιωτόπουλος Ν 1998 lsquoΣηmicroειώσεις για την απασχόληση των γυναικών και τον χρόνο

απασχόλησηςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (66)112 ndash 118

Πανταζή-Τζίφα Κ 1985 Η θέση της γυναίκας στην Ελλάδα Αθήνα Λιβάνης

Παπαγαρουφάλη-Ιακώβου Ε 1989 lsquoΦεmicroινισmicroός και εργασία ∆ιέξοδοι και αδιέξοδαrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα 4091-10

30

Παπαγιαννάκη Μ 1986 lsquoΆγνοια νόmicroου δεν δικαιολογείταιrsquo ∆ίνη 1 63-69

Παπαδηmicroητρίου Β 1988 lsquoΑναζήτηση τρόπων για τον σωστό καταmicroερισmicroό των οικογενειακών

και επαγγελmicroατικών υποχρεώσεωνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 33 28-30

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998α lsquoΗ επαγγελmicroατική διάρθρωση της απασχόλησης στην

περιφέρεια Αττικής 1988-1995rsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα

Ιδρυmicroα Σάκη Καράγεωργα

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998β lsquoΗ διάρκεια της ανεργίας στην περιφέρεια της Αττικής

1998-1995rsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 96-97 83-110

Παπαζήση Θ 1999 lsquoΜητρότητα και καρριέρα άτυχος γάmicroος από τρελλό έρωταrsquo Στο Το Φύλο

των ∆ικαιωmicroάτων Εξουσία Γυναίκες και Ιδιότητα του Πολίτη Ευρωπαϊκό Συνέδριο 9-10

Φεβρουαρίου 1996 Πρακτικά Αθήνα Νεφέλη

Παυλίδου Ε 1989 lsquoΓυναίκα και εργασία Οικονοmicroικές προσεγγίσεις των διακρίσεων στην

αγορά εργασίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40) 39-46

Πελαγίδης Θ 1995 lsquoΗ σκοτεινή πλευρά της εργασιακής ευελιξίας Έρευνα Πεδίου στην

ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκηςrsquo Τόπος (9) 95 ndash 119

Πετmicroεζίδου- Τσουλουβή Μ 1986 lsquoΠροβλήmicroατα ορισmicroού των κοινωνικών τάξεων εργασιακή

διαδικασία επαγγελmicroατικές κατηγορίες και νέα microεσαία στρώmicroαταrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 26 33-42

Πετράκη-Κώττη Α 1985 Όι διαφορές στις αmicroοιβές αντρών-γυναικώνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας

27 8-10

Πετράκη-Κώττη Α 1998 lsquoΗ θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα και οι

διαφορές στις αmicroοιβές των δύο φύλωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και

Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Πετρινιώτη Ξ 1989α lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό και η περίπτωση της

Ελλάδαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 105-140

Πετρινιώτη Ξ 1989β lsquoΠροβληmicroατισmicroοί γύρω από τη microέτρηση και την αποτίmicroηση της ολικής

εργασίας των γυναικώνrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)47-54

Πετρινιώτη Ξ 1989γ lsquoΗ απασχόληση των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Πετρινιώτη Ξ 1991 lsquoΟι εξελίξεις στην οικονοmicroία και η οργάνωση της εργασίας Νέες

προκλήσεις για τις γυναίκεςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-48 11-12

Πετρινιώτη Ξ 1998 Η δόmicroηση των εσωτερικών αγορών εργασίας φύλο τεχνολογία

ανταγωνισmicroός Η περίπτωση των τραπεζών Αθήνα Παπαζήση

Πετρονώτη Μ 1995α ∆ίκτυα Κοινωνικών σχέσεων Όψεις και Αλληλεπιδράσεις microε τη

∆ιδικασία Επαγγελmicroατικής Κινητικότητας ΑθήναΕΚΚΕ

Πετρονώτη Μ 1995β lsquoΣύγχρονες Ελληνίδες Επιχειρηmicroατίες Ανθρωπολογική Ανάγνωση των

Στρατηγικών τους στη Σφαίρα Εργασίαςrsquo Εθνολογία 4 67-92

31

Πιζάνιας Π 1993 Οι φτωχοί των πόλεων Αθήνα Θεmicroέλιο

Πιζάνιας Π 1995 lsquoΚοινωνική οργάνωση της εργασίας και άτυπες δραστηριότητεςrsquo Πρακτικά

Ευρωπαϊκού Σεmicroιναρίου laquoΜορφές Άτυπης Απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωσηraquo Αθήνα Praxis

Σακέλλης Γ 1989 lsquo Νέες τεχνολογίες καταmicroερισmicroός της εργασίας και η κατα φύλο κατάτmicroηση

της εργατικής δύναmicroηςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Σακέλλης Γ 1993 Πληθυσmicroός και εργατικό δυναmicroικό στην Ελλάδα Μορφολογία και

διαχρονικές εξελίξεις Αθήνα Γαβριηλίδης

Σαπουντζάκη Π 1991 lsquoΜεταποιητική δραστηριότητα και αστικός χώρος Μια εmicroπειρική έρευνα

στο κέντρο της Αθήν αςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4561-69

Σεβαστίδης Χ 1999 lsquoΗ microερική απασχόλησηrsquo Επιθεώρησης Εργατικού ∆ικαίου 58145-163

Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου ∆ 1998 lsquoΕπαγγελmicroατική κατάρτιση των γυναικώνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Σινόπουλος Π Α 1986 lsquoΟ επαγγελmicroατικός χρόνος της γυναίκας και η κοινωνική ποινή τηςrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 212-230

Στρατηγάκη Μ 1987α lsquolaquoΓυναικείαraquo Επαγγέλmicroατα αντιmicroέτωπες microε το πληκτρολόγιοrsquo Κάπα 8

28

Στρατηγάκη Μ 1987β lsquoΠληροφορική και επαγγέλmicroατα microε laquoφύλοraquorsquo Κάπα12 31-33

Στρατηγάκη Μ 1989α lsquoΤεχνολογικές εξελίξεις και ειδικότητες microε laquoφύλοraquorsquo Σύγχρονα Θέmicroατα

(40) 31-38

Στρατηγάκη Μ 1989β lsquoΗ θέση των γυναικών στις τράπεζες microετά την εισαγωγή της

πληροφορικής Μια πρώτη προσέγγισηrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες

Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Στρατηγάκη Μ 1991 lsquoΤεχνολογική αλλαγή και οργάνωση της εργασίας Νέες laquoγυναικείεςraquo

θέσεις εργασίαςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash 4813 ndash 14

Στρατηγάκη Μ 1996 Φύλο Εργασία Τεχνολογία Αθήνα Ο Πολίτης

Στρατούλης ∆ 1987 lsquoΝέα φαινόmicroενα και τάσεις στις microορφές εκmicroετάλλευσης της εργατικής

τάξης στη χώρα microαςrsquo Επιστηmicroονική Σκέψη (35)9 ndash 20

Συmicroεωνίδου Χ 1986 lsquoΓονιmicroότητα και απασχόληση γυναικών Μια πρώτη προσέγγιση του

θέmicroατος για την περιφέρεια Πρωτεύουσαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 188-200

Συmicroεωνίδου Χ 1989α lsquoΗ σύγκρουση των ρόλων της microητρότητας και της γυναικείας

απασχόλησηrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 141-153

Συmicroεωνίδου Χ 1989β lsquoΓεγονότα του κύκλου ζωής και γυναικεία απασχόλησηrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα (40)61-70

Συmicroεωνίδου Χ 1990 Απασχόληση και γονιmicroότητα των γυναικών στην περιοχή της

Πρωτεύουσας Αθήνα ΕΚΚΕ

32

Συmicroεωνίδου Χ Μ Μαγδαληνός 1993 lsquoΗ αλληλεξάρτηση microεταξύ γυναικείας απασχόλησης και

γονιmicroότηταςrsquo Στο Η Κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα σήmicroερα Πρακτικά Συνεδρίου που οργανώθηκε

από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών Αθήνα ΕΚΚΕ

Συmicroεωνίδου Χ 1994 lsquoΗ laquoασυmicroβατότηταraquo της οικογενειακής και επαγγελmicroατικής ζωής των

γυναικώνrsquo ∆ίνη 7113-130

Συmicroεωνίδου Χ 1998 lsquoΜορφές έmicromicroεσου κοινωνικού αποκλεισmicroού Απασχόληση και ανεργία

των Γυναικών στη Ελλάδαrsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα Ίδρυmicroα

Σάκη Καράγιωργα

Τεπέρογλου Α Λ Μαράτου-Αλιπράντη Μ Κετσετζοπούλου 2001 Μελέτη για την ενίσχυση

της συmicromicroετοχής των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην Ελλάδα Αθήνα ΕΚΚΕ- Γενική

Γραmicromicroατεία Έρευνας και Τεχνολογίας

Τζεπόγλου Σ 1989 lsquoΕκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες (πληροφορική-ηλεκτρονική) Η

συmicromicroετοχή των γυναικώνrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Τσουκαλάς Κ 1985 lsquoΕργασία και εργαζόmicroενοι στην πρωτεύουσα αδιαφάνεια ερωτήmicroατα

υποθέσειςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 60 3-71

Υπουργείο Εργασίας- Τmicroήmicroα Ισότητας 1985 Τα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώmicroατα της

γυναίκας Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Υπουργείο Προεδρίας-Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1995 Η κατάσταση των γυναικών στην

Ελλάδα κατά την δεκαετία 1984-1994 Εθνική Έκθεση της Ελλάδα για το 4ο Παγκόσmicroιο Συνέδριο του

ΟΗΕ για τις Γυναίκες Πεκίνο Σεπτέmicroβριος 1995 Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Φράγκος ∆ 1990 Ο οικονοmicroικά ενεργός πληθυσmicroός της Ελλάδας Αθήνα ΕΚΚΕ

Χλέτσος Μ 1988 lsquoΟι Γυναίκες και η αγορά εργασίαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών

68128-138

Χρονάκη Ζ 1986 lsquoΓυναίκα και εργασία στην Ελλάδαrsquo Αρχαιολογία 21 63-66

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Dubish J 1986 lsquoCulture Enters through the Kitchen Women Food and Social Boundaries in

Rural Greecersquo Στο J Dubish (επιmicro) Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton

University Press

du Boulay J 1974 Portrait of a Greek Mountain Village Oxford Clarendon Press

du Boulay J 1983 The Meaning of Dowry Changing Values in Rural Greece Journal of

Modern Greek Studies 1 243-270

Friedl E 1962 Vasilika A Village in Modern Greece New York Holt Rinehart and Winston

Friedl E 1986 lsquoThe Position of Women Appearance and Realityrsquo Στο J Dubish (επιmicro)

Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton University Press

Ηirschon R 1981 lsquoEssential Objects and the Sacred Interior and Exterior Space

33

in an Urban Greek Localityrsquo Στο S Ardener (επιmicro) Women and Space Ground Rules and

Social Maps Λονδίνο Croom Helm

Kanellopoulos C 1982 lsquoMale-female pay defferentials in Greecersquo Greek Economic Review 4

(2) 222-241

Karamessini M 2002 lsquoThe Gender Pay Gap in Greecersquo European Commission Expert Group

on Gender and Employment httpwwwumistacukmanagement ewerceggeegge-publications

Karantinos D 1998 lsquoFlexible employment and employment insertion in Greecersquo National

Center for Social Research Working Paper 2 9 ndash 27

Kyriazis N 1999 lsquoWomenrsquos Flexible Work and Family Responsibilities in Greecersquo Στο

Gender Inequalities in Southern Europe South European Society amp Politics Special Issue 4 2 35-

53

Lambiri-Dimaki J 1983 lsquoGreece in the 1980rsquos changing evaluation of the roles of men and

womenrsquo Στο Social Stratification in Greece (1962-1982) (συλλογικό) Athens Sakkoulas

Μiliori P 1993 lsquoWomen in Business and Managementrsquo Στο Μ J Davidson amp C L Cooper

(επιmicro) Εuropean Women in Business and Management University of Manchester Institute of

Science and Technology PCP

Moussourou L S Spiliotopoulos 1984 lsquoWomen at Work in Greece The Sociological and

Legal Perspectivesrsquo Στο M J Davidson amp C L Cooper (επιmicro) Women at Work LondonWiley amp

Sons

Ntermanakis N P Petroglou N Sereti M Zervou 2002 Towards a Closing of the Gender

Pay Gap Country Report Greece Research Centre for Gender Equality (KETHI) Greece

Papataxiarchis E 1995 lsquoMale Mobility and Matrifocality in the Aegean Basinrsquo Στο S

Damianakos M E Handman J Pitt-Rivers G Ravis-Giordani (επιmicro) Brothers and Others Essays

in Honour of John Peristiany Αθήνα ΕΚΚΕ

Psacharopoulos G 1983 lsquoSex discrimination in the Greek Labour Marketrsquo Journal of Modern

Greek Studies 12

Salamon S D amp Stanton JB 1986 lsquoIntroducing the Nikokyra Ideality and Reality in Social

Processrsquo Στο J Dubisch (επιmicro) Gender amp Power in Rural Greece Princeton Princeton University

Press

Sinopoulos P A 1988 lsquoThe Social Penalty of working woman and its measurementrsquo

International Journal of Sociology of the Family 18 21-32

Symeonidou-Alatopoulou H 1980 lsquoFemale labour force participation in Greecersquo Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 38 104-120

Symeonidou X 1997 lsquoFull time and part ndash time employment of women in Greece trends and

relationships with life ndashcycle eventsrsquo Στο P Blossfeld amp C Hakim (επιmicro) Between Equalization

and Marginalization Women working part ndash time in Europe and the United States of America

Οξφόρδη Oxford University Press

34

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek Women and Tourism Womenrsquos Cooperatives as an

Alternative Form of Organizationrsquo Στο N Redclift amp Th Sinclair (επιmicro) Working Women

International Perspectives on Labour and Gender Ideology ΛονδίνοRoutledge

Cavounidis J 1983 lsquoCapitalist Development and Women΄s Work in Greecersquo Journal of Modern

Greek Studies vol1 2 321-338

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας (ΓΓΙ) 2000 Νέες πολιτικές ανάπτυξης και προώθησης των

Γυναικείων Συναιτερισmicroών (Πρακτικά Πανελλαδικής Συνάντησης Γυναικείων Συνεταιρισmicroών) Αθήνα

ΑΤΕ

Γιδαράκου Ι 1996 lsquoΕργασιακές Σχέσεις στην Οικογενειακή Εκmicroετάλλευση Θέση και

προοπτικές της γυναικείας παρουσίαςrsquo Στο Κράτος και αγροτικός χώρος Πρακτικά 3ου Πανελληνίου

Συνεδρίου Αγροτικής Οικονοmicroίας Aθήνα Παπαζήσης

Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΑγροτικοί συνεταιρισmicroοί παράγοντες τοπικής ανάπτυξης του ελληνικού

αγροτικού χώρουrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη

Γιδαράκου Ι 1999 lsquoΕνδογενής ανάπτυξη της υπαίθρου και γυναικεία απασχόλησηrsquo Στο Χ

Κασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) Ύπαιθρος Χώρα Η ελληνική αγροτική κοινωνία στο τέλος του

Εικοστού αιώνα Αθήνα Πλέθρο

∆αmicroιανός ∆ Χ Κασίmicroης Α Μωυσίδης Μ Ντεmicroούζης 1994 Η πολυαπασχόληση στον

αγροτικό τοmicroέα και η αναπτυξιακή πολιτική στην Ελλάδα Αθήνα Ίδρυmicroα Μεσογειακών Μελετών

Giagou D C Apostolopoulos 1996 lsquoRural Women and the Development of the Agrοtourist

Cooperatives in Greece The Case of Petra Lesvosrsquo Journal of Rural Cooperation 24 (2) 143-155

Gidarakou I 1990 lsquoPart -time Farming and Farm Reproduction The case of two Communities

in Central Greecersquo Sociologia Ruralis XXX (34) 292-304

Gourdomichalis A 1991 lsquoWomen and the Reproduction of Family Farms Change and

Continuity in the Region of Thessaly Greecersquo Journal of Rural Studies vol 7 12 57-62

Ιακωβίδου Ο 1992 lsquoΟ ρόλος των γυναικείων συνεταιρισmicroών στην προώθηση του

Αγροτουρισmicroού στην Ελλάδαrsquo Συνεταιριστική Πορεία 27137-145

Ιακωβίδου Ο 2000 lsquoΑγροτοτουρισmicroός το Μικρό Όmicroορφο και Θηλυκό Πρόσωπο στον

Τουρισmicroόrsquo Στο Π Τσάρτας (επιmicro) Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστηmicroονικές προσεγγίσεις Αθήνα

Εξάντας

Kalantaridis Ch L Labrianidis 1999 lsquoFamily Production and the Global Market Rural

Industrial Growth in Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 39 2 146-164

Καφφέ- Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΠολυδραστηριότητα αγροτισσών νέοι ρόλοι τους στην ύπαιθρο-

νέες αναγκαιότητεςrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

35

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη Ζήτη

Κοβάνη Ε 1987 Εmicroπειρικές microελέτες στην αγροτική Ελλάδα ΑθήναΕΚΚΕ

Μωυσίδης Α 1986 Η Αγροτική Κοινωνία στη Σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα Ιδρυmicroα Μεσογειακών

Μελετών

Παπαγαρουφάλη Ε 1986 Η Ελληνίδα Αγρότισσα και Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Αθήνα Κέντρο

Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου (1985-1986)

Παπαδάκη-Κλαυδιανού Α Ε Γιασεmicroή 1991 lsquoΕκπαιδευτικές Ανάγκες και Επιmicroόρφωση των

Μελών του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισmicroού Νοτιοχώρων Χίου Μια επιτόπια Έρευναrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 833-31

Παπαδόπουλος Γ Χ Κασίmicroης 2000 Μελέτη Ισότητας Ευκαιριών Ανδρών-Γυναικών και

Αγροτική Ανάπτυξη Αθήνα ΕΚΚΕΙνστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας

ΠΑΣΕΓΕΣ 2000 Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Ελλάδας (Αστικοί και Αγροτικοί) οδηγός Αθήνα

Petronoti M 1981 lsquoThe economic autonomy of rural womenrsquo The Greek Review of social

Research A19816-18

Σαφιλίου Κ 2002 lsquoΟ αποκλεισmicroός των ελληνίδων από το γεωργικό επάγγελmicroα αρχίζει από την

οικογένειαrsquo Στο Λ Μαράτου ndash Αλιmicroπράντη (επιmicro) Οικογένειες και κράτος Πρόνοιας στην Ευρώπη

AθήναΕΚΚΕ Gutenberg

Stratigaki M 1988 lsquoAgricultural Modernization and Gender Division of Labour The case of

Heraklion Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 28 4 248-262

Τσάρτας Π Μ Θανοπούλου 1994 Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισmicroοί στην Ελλάδα

Μελέτη αποτίmicroησης της λειτουργίας τους Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

(ΚΕΓΜΕ)

Zακοπούλου E 1999 lsquoΠολυαπασχολούmicroενοι και Γεωργία προς microια νέα ανίχνευση ενός

πολυδιάστατου φαινοmicroένουrsquo Στο X Kασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) H Eλληνική Αγροτική Kοινωνία

στο τέλος του 20ού αιώνα Αθήνα EKKE- Πλέθρον

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 lsquoΕξαναγκαστική πορνεία microεταναστριών και προσφύγων

Γυναικώνrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός Κοινωνικό

Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη Συνάντηση

Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Alipranti L R Fakiolas 2003 lsquoThe lonely path of Migrant Women in Greecersquo Eπιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 165-188

Βαλέντσια Ν 1995 lsquoΗ κατάσταση των Φιλιππινέζων γυναικών στην Ελλάδα Μιαγυναίκα από

τις Φιλιππίνες αφηγείταιrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός

Ρατσισmicroός Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα

∆ιήmicroερη Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

36

Βεντούρα Λ 1993 lsquoΜετανάστευση γυναικών γέννηση και εξέλιξη του επιστηmicroονικού

διαφέροντοςrsquo ∆ίνη 6 230-240

Cavounidis J 2003 lsquoGenderd patterns of Migration to Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών 110 Α 221-238

Glavanis P 1995 lsquoΟι laquoΝέοι Είλωτεςraquo στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η laquoΜουσουλmicroανική Φωνήraquo ως

απάντηση σε τύπο και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισmicroούrsquo Στο Ι Ψηmicromicroένος (επιmicro) Μετανάστευση

από τα Βαλκάνια Κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

Iossifides Th 1997 lsquoImmigrants in the Athens Labour Market A Comparative Study of

Albanians Egyptians and Filipinosrsquo Στο R King και R Black (επιmicro) Southern Europe and the New

Immigrations Brighton Sussex Academic Press

Karakatsanis N M J Swarts 2003 lsquoMigrant Women Domestic Work and the Sex Trade in

Greece ndash A snapshot of Migrant policy in the Makingrsquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α

239-270

Κούρτοβικ Ι 1998 lsquoΕργασία Μεταναστριών και Προσφύγωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro)

Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Lazaridis G 1999 lsquoThe Helots of the New Millenium Ethnic- Greek Albanians and laquoOtherraquo

Albanians in Greecersquo Στο F Anthias and G Lazaridis (επιmicro) Ιnto the Margins Migration and

Exclusion in Southern Europe Aldershot Ashgate

Lazaridis G E Wickens 1999 lsquolaquoUsraquo and the laquoOtherraquo Ethnic Minorities in Greecersquo Annals of

Tourism Research 26632- 655

Lazaridis G I Psimmenos 2000 lsquoMigrant Flows from Albania to Greece Economic Social

and Spacial Exclusionrsquo Στο R King G Lazaridis Ch Tsardanidis (επιmicro) Eldorado or Fortress

Migration in Southern Europe New York St Martinrsquos Press

Λαζαρίδου Γ 1995 lsquoΜετανάστριες στην Ελλάδα- Οικιακές βοηθοί από Φιλιππίνες και Αλβανία-

Μία επιτόπια microελέτηrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός

Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη

Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Λάζος Γ 2002 Πορνεία και ∆ιεθνική Σωmicroατεmicroπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόmicroοι Α και Β

Αθήνα Καστανιώτης

Λιάκος Α 1998 lsquoΑντινοmicroίες στην Ανάλυση του Ρατσισmicroούrsquo Στο Έξι Κείmicroενα για το Ρατσισmicroό

Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισmicroού Αθήνα Παρασκήνιο

Μαράτου-Αλιπράντη Λ 1994 Ξένο εργατικό δυναmicroικό Τάσεις και το πρόβληmicroα της Κοινοτικής

Ενσωmicroάτωσης ∆ιαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισmicroού στην Ελλάδα Τόmicroος ΙΙ Αθήνα ΕΚΚΕ

Μουσούρου Λ Μ 1991 Μετανάστευση και microεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την

Ευρώπη Αθήνα Gutenberg

Πετρινιώτη Ξ 1993 Η microετανάστευση προς την Ελλάδα Αθήνα Οδυσσέας

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 18: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

18

των κοινωνικών σχέσεων που τους αρmicroόζει να εmicroπλέκονται (Scott 1997) Οι έρευνες καταλήγουν

στα εξής συmicroπεράσmicroατα

1) Η microικρής κλίmicroακας τοπικά ελεγχόmicroενη τουριστική ανάπτυξη παρέχει σηmicroαντικές ευκαιρίες

απασχόλησης για τις γυναίκες διότι οι microικρές οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν συνέχεια της

οικογενειακής οικίας και η διαχείρισή τους προσλαmicroβάνεται ως επέκταση των οικιακών τους

καθηκόντων

2) Οι γυναίκες από τη στιγmicroή που συνεισφέρουν microε το εισόδηmicroά τους στους πόρους της οικιακής

οmicroάδας κερδίζουν γόητρο και αναγνώριση

3) Καθώς αυξάνεται το εισόδηmicroά τους αποκτούν microεγαλύτερη συmicromicroετοχή στις διαδικασίες λήψης

αποφάσεων στο νοικοκυριό καθώς και πρόσβαση στο δηmicroόσιο χώρο

Οι εργαζόmicroενες στον τουριστικό τοmicroέα γενικά εmicroφανίζουν ετερόγενεια και δεν πρέπει να

παρουσιάζονται ως οιmicroοιογενής ή αδιαφοροποίητη κοινωνική κατηγορία ΄Εχουν συνήθως

διαφορετικούς στόχους και υφίστανται διαφορετικούς περιορισmicroούς Τα ακαδηmicroαϊκά προσόντα και

η επαγγελmicroατική εmicroπειρία που ενδέχεται να έχουν πολλές από τις εργαζόmicroενες τις ωθούν να

αναζητούν θέσεις εργασίας ανάλογες από άποψη αmicroοιβής ευθυνών δεξιοτήτων και εκπαίδευσης

Οι γυναίκες όmicroως που απασχολούνται ως απλές εργαζόmicroενες ή συmicroβοηθούντα microέλη στην

οικογενειακή επιχείρηση δεν προωθούν τα ατοmicroικά οικονοmicroικά τους συmicroφέροντα αλλά υπηρετούν

οικmicroονοmicroικές στρατηγικές του νοικοκυριού Οι οικονοmicroικές ενασχολήσεις των γυναικών στον

τουρισmicroό η σχέση τους microε την ιδιοκτησία microέσω του θεσmicroού της προίκας τα πρότυπα του γάmicroου και

της microεταγαmicroήλιας εγκατάστασης που επηρεάστηκαν από την είσοδό τους στην τουριστική αγορά

εργασίας έθεσαν τους όρους για ποικίλες αλλαγές σε ενδο-οικιακό και δια-οικιακό επίπεδο (Galani-

Moutafi 1993 Galani- Moutafi 1994 Stott 1982) Ωστόσο οι αλλαγές που πραγmicroατοποιήθηκαν στην

οικονοmicroική και οικιακή ζωή των γυναικών δεν συνοδεύτηκαν από ανάλογες ιδεολογικές microεταβολές

ούτε άλλαξαν ο καταmicroερισmicroός εργασίας στα νοικοκυριά και οι πολιτισmicroικές αντιλήψεις που

προσδιορίζουν τη γυναικεία ταυτότητα

Οι οικογενειακές υποχρεώσεις που παραmicroένουν σταθερά lsquoευθύνηrsquo και lsquoυποχρέωσηrsquo της

γυναίκας δεν microπορούν εύκολα να συνδυαστούν microε δύο βασικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης

στον τουρισmicroό την εποχιακότητα και τη γεωγραφική microετακίνηση Οι γυναίκες καταλήγουν να

επιλέγουν εργασία που τους εξασφαλίζει σταθερότητα ή ελεγχόmicroενα ωράρια ώστε να microπορούν νrsquo

ανταπεξέλθουν στις πολλαπλές υποχρεώσεις τους

Οι εσωτερικές διαφοροποιήσεις στη διάρθρωση της υποδοmicroής των τουριστικών καταλυmicroάτων

είναι ένας παράγοντας που επηρεάζει καθοριστικά τα χαρακτηριστικά της απασχόλησης γενικά και

ειδικότερα της γυναικείας τα τελευταία είκοσι χρόνια Η κυριότερη διαφοροποίηση σχετίζεται microε την

αλmicroατώδη ανάπτυξη των τύπων καταλυmicroάτων που απαιτούν πολύ microικρότερο συντελεστή εργασίας

από τα κλασικού τύπου καταλύmicroατα (ξενοδοχεία) Αποτέλεσmicroα αυτού του φαινοmicroένου είναι η

στασιmicroότητα στην αγορά εργασίας ειδικευmicroένου προσωπικού στα πάσης φύσεως ξενοδοχειακά

καταλύmicroατα ενώ αντίθετα υπάρχει microια αύξηση τόσο της ανειδίκευτης εργασίας όσο και της

19

περιστασιακής microερικής ή και της άτυπης εργασίας Ένα πολύ υψηλό ποσοστό αυτού του είδους

της απασχόλησης στον ελληνικό τουριστικό τοmicroέα καλύπτεται από γυναίκες Η διχοτόmicroηση που

προκύπτει οδηγεί (ιδιαίτερα στα ξενοδοχεία) σε microια κατά φύλο κατανοmicroή των θέσεων εργασίας η

οποία αποκλείει ουσιαστικά τις γυναίκες από τις υψηλές επαγγελmicroατικές θέσεις

Ένα πρώτο συmicroπέρασmicroα στο οποίο καταλήγουν οι έρευνες είναι ότι οι γυναίκες εmicroφανίζουν microια

ανοδική τάση στις θέσεις εργασίας που απαιτούν ειδική microόρφωση και εmicroπειρία (τmicroήmicroα υποδοχής

και εξυπηρέτησης πελατών οικονοmicroικές υπηρεσίες κουζίνα) Παράλληλα όmicroως η παρουσία τους

είναι σαφώς υποβαθmicroισmicroένη στις θέσεις προΐσταmicroένων και διευθυντών τmicroηmicroάτων Επίσης έχουν

δηmicroιουργηθεί θέσεις απασχόλησης καθαρά laquoγυναικείεςraquo (καmicroαριέρες καθαρίστριες) Παρατηρείται

δηλαδή ένας σαφής διαχωρισmicroός κατά φύλο στις θέσεις εργασίας στα ξενοδοχεία αν και

διαφαίνονται σαφείς τάσεις βελτίωσης αυτής της κατάστασης που σχετίζονται microε τη νοmicroοθεσία

Ιδιαίτερα σηmicroαντική εmicroφανίζεται η παρουσία των γυναικών επιχειρηmicroατιών στο χώρο των

ενοικιαζόmicroενων δωmicroατίων Αυτή η ιδιαίτερη microορφή αυτοαπασχόλησης συνδυάζει αφενός τη microικρού

microεγέθους οικογενειακή επιχείρηση και αφετέρου την παράλληλη απασχόληση στο σπίτι ή στην

αγροτική εκmicroετάλλευση αποτελεί δε ένα τυπικό microοντέλο τουριστικής επιχείρησης στην ύπαιθρο και

ιδιαίτερα στις νησιωτικές περιοχές (Kousis 1989) Το επάγγελmicroα της ξεναγού είναι επίσης ένα

παραδοσιακά lsquoγυναικείοrsquo επάγγελmicroα

Το γενικό συmicroπέρασmicroα που προκύπτει από τις εmicroπειρικές έρευνες είναι ότι η σηmicroαντική

αύξηση των εισοδηmicroάτων των γυναικών που εmicroπλέκονται στην τουριστική αγορά εργασίας δεν έχει

επιφέρει σηmicroαντική βελτίωση των συνθηκών εργασίας αυτών των γυναικών ούτε έχει αλλάξει

δραmicroατικά τις ταυτίσεις τους microε το χώρο του σπιτιού και το νοικοκυριό (Νάζου 2003 Stott 1979

Τσάρτας 1993)

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ METANAΣTEYΣH

Η παράmicroετρος του φύλου στην κατανόηση του microεταναστευτικού φαινοmicroένου ήρθε στην

επιφάνεια την τελευταία δεκαετία ∆ιάφορες διαστάσεις των έmicroφυλων σχέσεων όπως ο

διαχωρισmicroός της εργασίας σε αmicroοιβόmicroενη και microη το θέmicroα της πλήρους ή microερικής απασχόλησης οι

σχέσεις εξουσίας microέσα στην οικογένεια αποτελούν στοιχεία των δοmicroικών δυνάmicroεων που οδηγούν

στην microετανάστευση Μέχρι πρόσφατα οι γυναίκες ήταν απούσες από το σώmicroα των επιστηmicroονικών

εργασιών που αναλύουν τη microετανάστευση εξαιτίας της έmicroφασης στην αντρική microετανάστευση και του

γεγονότος ότι οι γυναίκες εmicroφανίζονταν ως απλές συνοδοί των αντρώνσυζύγων που microετακινούνταν

για οικονοmicroικούς λόγους

Σήmicroερα όπως διαπιστώνουν πολλοί ερευνητές microια microεγάλη microερίδα γυναικών ταξιδεύουν microόνες

σε αναζήτηση καλύτερων συνθηκών εργασίας και αντιmicroετωπίζουν την επαγγελmicroατική ανασφάλεια

και την εκmicroετάλλευση από τους εργοδότες τους (Alipranti Fakiolas 2003 Βεντούρα 1993

Cavounidis 2003 Iossifides 1997 Μουσούρου 1991 Πετρινιώτη 1993 Πετρονώτη 1998

Πουλοπούλου-Εmicroκε 1990 Ρυλmicroόν 1993 Tastsoglou Hadjicostandi 2003 Ψηmicromicroένος 1995) Ένα

20

microεγάλο τmicroήmicroα αυτής της microερίδας των γυναικών εργαζοmicroένων ασχολείται microε την οικιακή εργασία

γεγονός που προσδίδει ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό στις χώρες υποδοχής οικονοmicroικών

microεταναστών στη Νότια Ευρώπη (Βαλέντσια 1995 Κούρτοβικ 1998 Lazaridis 1999 Lazaridis

Wickens 1999 Lazaridis Psimmenos 2000 Λαζαρίδου 1995 Τόπαλη 2001) Οι γυναίκες

microετανάστριες εργάζονται ως ανειδίκευτο δυναmicroικό παρά τις πιστοποιηmicroένες ικανότητές τους ενώ η

απροθυmicroία των εργοδοτών τους να τις ασφαλίσουν έχει αρνητικές συνέπειες στην ανανέωση των

νόmicroιmicroων αδειών παραmicroονής τους στη χώρα Επιπρόσθετα ένα υψηλό ποσοστό των γυναικών

microεταναστριών εισέρχονται στη χώρα διαmicroέσου οργανωmicroένων δικτύων σωmicroατεmicroπορίας και

οδηγούνται στην πορνεία στελεχώνοντας τη σεξουαλική βιοmicroηχανία Οι γυναίκες αυτές αποτελούν

νέες ldquoεξωτικέςrdquo έλξεις και γίνονται αντιληπτές ως εmicroπόρευmicroα microαζικής κατανάλωσης καθώς

προωθούνται και εκπορνεύονται microε τη χρήση βίας και εξαναγκασmicroού Πολλές απ τις εν λόγω

microετανάστριες γυναίκες έζησαν και ζουν στα όρια της φυσικής επιβίωσης και συχνά κάτω από τα

όρια αυτά Επίσης χάρη στο καθεστώς βίας και εξαναγκασmicroού υποχρεώνονται να ικανοποιούν

κάθε είδους απαιτήσεις Οι γυναίκες αυτές έχουν αντιmicroετωπιστεί ως lsquoεγκληmicroατίεςrsquo παρά ως άτοmicroα

microε δικαιώmicroατα και αυτό συmicroβαίνει διότι--σύmicroφωνα microε τους ερευνητές--οι γυναίκες lsquoθυmicroατοπιούνταιrsquo

και τιmicroωρούνται για τη δράση τους ενώ το οργανωmicroένο έγκληmicroα της διακίνησης σωmicroατεmicroπορίας

δεν τιmicroωρείτα Κάτω από τέτοιες συνθήκες η κοινωνική τους ζωή περιορίζεται και εmicroποδίζεται η

κοινωνική τους ενσωmicroάτωση Ωστόσο παρά την ύπαρξη πολλών δυσκολιών που αντιmicroετωπίζουν

τελικά ένα microεγάλος αριθmicroός των γυναικών αυτών κατορθώνει και επιβιώνει οικονοmicroικά και

κοινωνικά (Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 Karakatsanis Swarts 2003 Poulopoulos-Emke

2003 Psimmenos 2000)

Οι προσεγγίσεις των ζητηmicroάτων που συνδέουν τη microετανάστευση microε τη διεθνή σωmicroατεmicroπορία

συmicroπληρώνουν τις λιγοστές microελέτες οι οποίες σχετίζονται microε την πορνεία και τη σεξουαλική

εργασία (Λάζος 2002) Οι περισσότερες έχουν επηρεαστεί κατά κύριο λόγο από τη ριζοσπαστική

φεmicroινιστική άποψη περί σεξουαλικότητας η οποία προσλαmicroβάνει τις γυναίκες ως σεξουαλικά

θύmicroατα από τη στιγmicroή που υφίστανται την αντικειmicroενοποίηση και την εmicroπορευmicroατοποίηση των

σωmicroάτων τους Ελάχιστες έρευνες προσανατολίζονται στην κατεύθυνση περισσότερο

φιλελεύθερων απόψεων σύmicroφωνα microε τις οποίες οι ίδιες οι γυναίκες συνιστούν σεξουαλικά δρώντα

υποκείmicroενα τα οποία διαχειρίζονται και ελέγχουν τις σχέσεις εξουσίας προς όφελός τους

Οι microετανάστριες είναι γυναίκες όλων των ηλικιών φυλών και εθνικοτήτων Μερικές από αυτές

κατέχουν νόmicroιmicroες άδειες παραmicroονής ενώ άλλες παραmicroένουν για microεγάλο χρονικό διάστηmicroα

ακαταχώρητες ως microόνιmicroοι κάτοικοι σε microητρώα εργασίας Από τα επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα

προκύπτει ότι το ελληνικό κράτος πολύ δύσκολα επιτρέπει σrsquo αυτές τις γυναίκες και τις οικογένειές

τους να ζήσουν και να εργαστούν microε αξιοπρέπεια Αποτελούν δε ένα είδος lsquoυπο-προλεταριάτουrsquo

προς εκmicroετάλλευση άσχετα αν απασχολούνται στο καθάρισmicroα του σπιτιού στην φύλαξη παιδιών

και ηλικιωmicroένων ή στην οικοδοmicroή Ο αποκλεισmicroός και η περιθωριοποίηση των microεταναστριών

γυναικών αναπαράγονται σε καθηmicroερινή βάση και microε περίπλοκους τρόπους και σε συmicroβολικό

21

επίπεδο καθώς γίνονται αντιληπτές microέσα από στερεοτυπικούς ρόλους ως laquoπόρνεςraquo ή

laquoυπηρέτριεςraquo

Αν η συmicromicroετοχή των νόmicroιmicroων microεταναστριών στην ελληνική αγορά εργασίας είναι περιορισmicroένη

από την άποψη των πολιτικών νοmicroικών και πολιτειακών τους δικαιωmicroάτων και εξαρτάται από το

χρώmicroα του δέρmicroατός τους ή την καταγωγή τους οι ακαταχώρητες σε microητρώα γυναίκες

microετανάστριες χωρίς άδειες εργασίας είναι πιο τρωτές από όλους τους άλλους εργαζόmicroενους Αυτές

ζουν microια πολύ δύσκολη ζωή η οποία είναι θεσmicroοθετηmicroένη microε όρους πολιτισmicroικού κοινωνικού και

πολιτικού lsquoapartheidrsquo (Μαράτου-Αλιπράντη 1994 Glavanis 1995 Λιάκος 1998)

Είναι σηmicroαντικό να αναφερθεί στο σηmicroείο αυτό ότι οι περισσότεροι από τους κοινωνικούς

επιστήmicroονες επισηmicroαίνουν την αναγκαιότητα να microελετηθούν οι microεταναστάτριες εργαζόmicroενες ως

διαφοροποιηmicroένη και όχι ως οmicroοιογενής κοινωνική κατηγορία ώστε να δοθεί έmicroφαση στις ιδιαίτερες

εργασιακές τους εmicroπειρίες και στις αντιλήψεις τους για το νέο πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο

εντάσσονται microέσω της εργασίας Έτσι θα προκύψει microια ουσιαστική γνώση για τις lsquoάλλεςrsquo γυναίκες

που διεκδικούν χώρο στην αγορά εργασίας και εmicroφανίζονται όλο και συχνότερα να πλαισιώνουν

την οικιακή οmicroάδα συνήθως ως ως έmicromicroισθες οικιακοί βοηθοί

Γενικά σε microια κοινωνία όπως η ελληνική στην οποία οι Ελληνίδες microορφώνονται και

συmicromicroετέχουν στην αγορά εργασίας το αίτηmicroα για microετανάστριες εργαζόmicroενες έχει προβληθεί ως

επιτακτική ανάγκη και έχει συmicroβάλει στην ldquoθηλυκοποίησηrdquo (feminization) της microετανάστευσης στη

χώρα Καθώς όλο και περισσότερες Ελληνίδες αφήνουν το σπίτι και τα οικιακά προκειmicroένουν να

εργαστούν και να συmicromicroετέχουν στη δηmicroόσια ζωή απορρίπτοντας ή αmicroφισβητώντας την έmicroφυλη

φύση των ρόλων τους και την ταύτισή τους microε τον οικιακό χώρο τείνουν να στηρίζονται στις

εργασίες των microεταναστριών που αναλαmicroβάνουν τη φροντίδα σπιτιού των παιδιών και των

ηλικιωmicroένων

ΕΜΜΙΣΘΗ ΟΙΚΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΡΙΕΣ

Η έmicromicroισθη οικιακή εργασία αποτελεί έναν ερευνητικό τοmicroέα που έχει απασχολήσει ελάχιστα

τους κοινωνικούς επιστήmicroονες στην Ελλάδα (Βαλέντσια 1995 Lazaridis 1999 Λαζαρίδου 1995

Τόπαλη 2001) Οι αναφορές πάνω στο θέmicroα είναι αποσπασmicroατικές ενώ στην πλειοψηφία τους

οι έρευνες είναι κοινωνιολογικές Σε θεωρητικό επίπεδο η microελέτη της οικιακής εργασίας

παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω των ιδιαιτεροτήτων που την καθιστούν ιδανικό

περιβάλλον για την παρατήρηση της αλληλοδιαπλοκής φύλου συγγένειας κοινωνικής τάξης και

εθνοτικής ταυτότητας Πρόκειται για εργασία microε έντονη έmicroφυλη διαφοροποίηση (εργασία

γυναικών και εργασιακή σχέση που θεωρείται πως αναπτύσσεται κυρίως ανάmicroεσα σε γυναίκες)

και εργασία που λαmicroβάνει χώρα στον ιδιωτικό χώρο του σπιτιού και συχνά συνδέεται microε τη

φροντίδα των παιδιών και άλλων microελών της οικογένειας Επιπλέον πρόκειται για εργασιακή

σχέση την οποία χαρακτηρίζει έντονη ταξική ανισότητα (εργασία που αναλαmicroβάνουν άτοmicroα microε

22

χαmicroηλό status και έχει χαmicroηλές αποδοχές για τα microεσοαστικά ή microεγαλοαστικά στρωmicroάτων)

Τέλος η οικιαική εργασία επιτελείται συνήθως από οmicroάδες οικονοmicroικών microεταναστών

Στην Ελλάδα η έmicromicroισθη οικιακή εργασία είναι laquoφυλετικοποιηmicroένηraquo αποτελεί δηλαδή

εργασία που προορίζεται για οmicroάδες microε διαφορετική πολιτισmicroική ταυτότητα Ο τύπος εργασίας

που συναρτάται microε την παροχή προσωπικών υπηρεσιών προσελκύει σήmicroερα εργαζόmicroενες

γυναίκες microετανάστριες Πολλές microελέτες πάνω στην οικιακή εργασία επικεντρώνονται σε οmicroάδες

των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo microεταναστών και αφορούν χώρες και πολιτισmicroικά περιβάλλοντα microε

ισχυρές οικονοmicroίες Σε τέτοιες συνθήκες ο ρατσισmicroός αποτελεί στοιχείο έντασης και

επισηmicroαίνεται από οργανώσεις και συνδικάτα οικιακών βοηθών ως ένα από τα βασικά σηmicroεία

πάλης Στην Ελλάδα όπως άλλωστε στο microεγαλύτερο microέρος του δυτικού κόσmicroου η έmicromicroισθη

οικιακή εργασία γίνεται αντιληπτή ως εργασία χωρίς status κίνητρα (για επαγγελmicroατική εξέλιξη)

ασφάλεια και αναγνώριση Η παρουσία οικιακών βοηθών microέσα στην οικιακή οmicroάδα αποτελεί

κοινό τόπο σε σπίτια της Αθηναϊκής microεσαίας τάξης Οι οικιακές βοηθοί προέρχονται από τις

Φιλιππίνες την Πολωνία την Ουκρανία τη Ρωσία ενώ η πλειοψηφία των Αλβανών

microεταναστών εργάζεται σε ελληνικά νοικοκυριά

Το πλαίσιο των διαπολιτισmicroικών συναντήσεων microεταξύ lsquoεντόπιωνrsquo (ελλήνων) και lsquoάλλωνrsquo

(microεταναστριών) το οποίο καθορίζεται από τη ζήτηση και προσφορά έmicromicroισθης οικιακής εργασίας

δηmicroιουργεί τους όρους πρόσληψης των lsquoξένωνrsquo την παγίωση στερεοτύπων και τη διαmicroόρφωση

ενός συνόλου σηmicroασιοδοτήσεων που αφορά τόσο τις microετανάστριες ως laquoοικιακές βοηθούςraquo όσο

και την έννοια της laquoέmicromicroισθης οικιακής εργασίαςraquo αλλά και γενικότερα τις έννοιες της

οικιακότητας της συγγένειας και της εθνικής ταυτότητας

Οι περιπτώσεις των Φιλιππινέζων των Αλβανίδων των Πολωνέζων και γενικότερα των

γυναικών microεταναστριών στην Ελλάδα συνιστούν ένα σηmicroαντικό πεδίο έρευνας των κοινωνικών

επιστηmicroών Οι γυναίκες microετανάστριες αποτελούν ένα microεγάλο αριθmicroητικά κοmicromicroάτι των

microεταναστών που δέχεται τις τελευταίες δύο δεκαετίες η χώρα και οι πρακτικές τους σε διάφορα

πολιτισmicroικά πλαίσια microεταβάλλουν το ελληνικό αστεακό τοπίο (ίδρυση νέων εκκλησιών νέου

τύπου εργασιακή απασχόληση νέου τύπου οικογενειακές σχέσεις) Ιδιαίτερη ερευνητική έmicroφαση

θα microπορούσε να δοθεί επίσης στην βιωmicroατική εmicroπειρία των ΕλλήνωνΕλληνίδων και τις microεταξύ

τους σχέσεις και αναπαραστάσεις της δικής τους ταυτότητας ενόψει της παρουσίας των

laquoάλλωνraquo Ανθρωπολόγοι που έχουν πραγmicroατοποιήσει και τις πιο ενδιαφέρουσες έρευνες

σχετικά microε microετανάστριες γυναίκες οικιακές βοηθούς (Τόπαλη 2001) παρατηρούν ότι οι σχετικά

περιορισmicroένες σε αριθmicroό microελέτες για microεταναστριες οικιακές βοηθούς επικεντρώθηκαν στην

πλειοψηφία τους στην προσέγγιση της οικιακής εργασίας microέσα από το πρίσmicroα των δυτικών

υποκειmicroένων (επιστηmicroόνων και εργοδοτών) και όχι των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo οικιακών βοηθών

Οπότε περισσότερες ερευνητικές εργασίες που θα είχαν ως αντικείmicroενο την έmicromicroισθη οικιακή

εργασία από τη σκοπιά των lsquoάλλωνrsquo γυναικών θα πλούτιζαν πραγmicroατικά την επιστηmicroονική

γνώση σrsquo αυτό τον τοmicroέα Επίσης κατά την εκτίmicroηση ορισmicroένων ερευνητών παραmicroένουν

23

ανοιχτά προς διερεύνηση ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας

όπως αυτή βιώνεται από άλλες πολιτισmicroικές οmicroάδες αλλά και από ελληνίδες οικιακές βοηθούς

Τέλος ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας από τη σκοπιά των

εργοδοτριών που προέρχονται από διαφορετικά κοινωνικά στρώmicroατα αλλά και microε τη

συγκρότηση των στρωmicroάτων αυτών microέσα από την έmicromicroισθη οικιακή εργασία συνιστούν

microελλοντικές ερευνητικές προκλήσεις

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ

Οι κοινωνιολογικές και ανθρωπολογικές θεωρήσεις που συνδέουν τον κατά φύλα καταmicroερισmicroό

εργασίας microε τις νέες τεχνολογίες τονίζουν ότι η διαδικασία ταύτισης των ανδρών microε τις τεχνικές

γνώσεις και επιδεξιότητες ενισχύεται και νοmicroιmicroοποιείται από την ιδεολογία του φύλου που συνδέει

την αρρενωπότητα microε τη microηχανή τη microυϊκή δύναmicroη τη δύσκολη και ldquoβρώmicroικηrdquo δουλειά τη σύνθετη

κατασκευή τη σταθερή παρουσία σrsquo ένα συγκεκριmicroένο χώρο και για ένα συγκεκριmicroένο χρονικό

διάστηmicroα τη συγκέντρωση της προσοχής σrsquo ένα αντικείmicroενο καθώς και την αναλυτική και

ορθολογική σκέψη Οι γυναίκες αντιθέτως προσλαmicroβάνονται ως εύθραυστες η δε θηλυκότητά τους

συνδέεται microε τις αισθήσεις και τα αισθήmicroατα και ταυτίζεται microε τη φύση τη γη και το ανθρώπινο

σώmicroα που παράγουν καρπούς και ανθρώπους (Κανελλόπουλος 1989 Σακέλλης 1989 Στρατηγάκη

1996)

Η microηχανοποίηση της παραγωγής και η εφαρmicroογή της πληροφορικής τεχνολογίας στις

επιχειρήσεις φαίνεται ότι εξυπηρεί τις ανάγκες microιας κοινωνικής κατηγορίας των ανδρών για

ενίσχυση της υπεροχή τους απέναντι στις γυναίκες Με την ανάπτυξη όmicroως της πληροφορικής

διαπιστώθηκε ότι πολλές γυναίκες επιστρέφουν στο σπίτι τους και εργάζονται microε αmicroοιβή εκεί ενώ

άλλες microπορούν να διαλέξουν βολικά και microειωmicroένα ωράρια εργασίας για να ανταποκριθούν

καλύτερα στις δουλειές το σπιτιού και στη φροντίδα παιδιών συζύγων και ηλικιωmicroένων συγγενών

Ωστόσο οι περισσότεροι ερευνητές συmicroφωνούν ότι τέτοιες διευκολύνσεις σηmicroαίνουν αποδοχή ενός

υποβαθmicroισmicroένου περιεχοmicroένου εργασίας και έλλειψη κάθε προοπτικής εξέλιξης τη στιγmicroή που

αντίθετα οι άνδρες καταλαmicroβάνουν θέσεις microε αναβαθmicroισmicroένο περιεχόmicroενο εργασίας το οποίο

δηmicroιούργησε η πληροφορική Από αυτήν την άποψη η τεχνολογία δεν φαίνεται να είναι ουδέτερη

απέναντι στα δύο φύλα microάλιστα υποστηρίζει αντιλήψεις που ισχυροποιούν διακρίσεις σε lsquoγυναικείαrsquo

και lsquoαντρικάrsquo επαγγέλmicroατα διακρίσεις microε πολλαπλές συνέπειες ως προς την πρόσβαση στην

αγορά εργασίας τις ίσες αmicroοιβές και την επαγγελmicroατική εξέλιξη σε ανώτερα κλιmicroάκια (Κοσmicroαράς

1989 Μαρmicroατάκη-Μόλχο 1989 Στρατηγάκη 1987α Στρατηγάκη 1987β Στρατηγάκη 1989α

Στρατηγάκη 1989β Τζεπόγλου 1989)

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΚΕΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

24

Μέσα από την παρουσίαση των συναρτώmicroενων microε το φαινόmicroενο της γυναικείας εργασίας

στην Ελλάδα κεντρικών ζητηmicroάτων--έτσι όπως αυτά προκύπτουν από την επιστηmicroονική τους

διερεύνηση--microπορούν να διαπιστωθούν ορισmicroένες ελλείψεις και microερικά προβλήmicroατα σrsquo ότι

αφορά τους τρόπους προσέγγισης και ερmicroηνείας του όλου θέmicroατος

Καταρχήν στο microεγαλύτερο microέρος αυτών των microελετών κυριαρχεί η έmicroφαση στην ερmicroηνεία

των ποσοτικών στοιχείων της στατιστικής υπηρεσίας γεγονός που δηmicroιουργεί προβλήmicroατα στον

τρόπο αντιmicroετώπισης της κοινωνικής κατηγορίας laquoεργαζόmicroενες γυναίκεςraquo Απουσιάζουν οι

ποιοτικές microέθοδοι ανάλυσης τα υποκείmicroενα και οι βιοϊστορίες τους ο λόγος τους τα

συναισθήmicroατά τους και η συστηmicroατική παρακολούθηση των καθηmicroερινών εργασιακών τους

πρακτικών που συνήθως εξετάζονται κατά τη διάρκεια επιτόπιων ερευνών ανθρωπολογικού

χαρακτήρα Απουσιάζει δηλαδή στις περισσότερες περιπτώσεις η ίδια η σκοπιά των γυναικών

για την εργασιακή τους εmicroπειρία ενώ κυριαρχεί ο λόγος και οι ιδεολογικές τοποθετήσεις των

ερευνητών Απόρροια αυτών των απουσιών αποτελεί το γεγονός ότι στο όνοmicroα της καθιέρωσης

της ισότητας microεταξύ ανδρών και γυναικών διαφαίνεται η τάση θεώρησης των laquoεργαζόmicroενων

γυναικώνraquo ως ενιαία και οmicroοιογενής κατηγορία Οι γυναίκες που εργάζονται όmicroως δεν είναι ίσες

microεταξύ τους ούτε ως προς την κοινωνική προέλευση ούτε ως προς το εκπαιδευτικό lsquoκεφάλαιοrsquo

το οποίο φέρουν ή την οικογενειακή τους κατάσταση Ούτε επίσης έχουν τα ίδια κίνητρα που τις

ωθούν να εργαστούν ή να εγκαταλείψουν τη δουλειά τους Η γυναικεία εργασία συχνά εξετάζεται

ανεξάρτητα από το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο εmicroφανίζεται και

σπάνια συναρτάται microε microια προβληmicroατική για τα κοινωνικά στρώmicroατα στα οποία εντάσσονται οι

εργαζόmicroενες γυναίκες

Ένα άλλο προβληmicroατικό σηmicroείο των ερmicroηνευτικών προσεγγίσεων κοmicroβικό ως προς την

κατανόηση των εννοιών και των αναλυτικών εστιάσεων είναι το θέmicroα των όρων και των

ορισmicroών που χρησιmicroοποιούν οι ερευνητές για να περιγράψουν τις διαφορετικές εργασιακές

εmicroπειρίες των γυναικών Συνήθως χρησιmicroοποιούνται όροι εννοιολογικά αδιευκρίνιστοι όπως για

παράδειγmicroα laquoεργασίαraquo και laquoαπασχόλησηraquo Η χρήση του όρου laquoγυναικεία απασχόλησηraquo ή

laquoεργασίαraquo συνδέεται microε την ιδεολογία της γυναικείας απελευθέρωσης την πολιτισmicroική microορφή

της ελληνικής οικογένειας και την προβληmicroατική για την οικονοmicroική ανάπτυξη της χώρας

Ανάλογα προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται και εξαιτίας της χρήσης γενικευτικών αφαιρετικών

κατηγοριών όπως laquoεργαζόmicroενεςraquo και laquoάνεργεςraquo Τα πράγmicroατα περιπλέκονται ακόmicroη

περισσότερο όταν γίνεται χρήση των ορισmicroών των στατιστικών υπηρεσιών όπως laquomicroισθωτόςraquo

laquoαυτοαπασχολούmicroενοςraquo laquoνοικοκυράraquo laquoεπιχειρηmicroατικήraquo δράση laquoεισόδηmicroαraquo--ορισmicroών

δηλαδή που δεν microπορούν να ανταποκριθούν στο εννοιολογικό περιεχόmicroενο της γυναικείας

εργασίας Από αυτή την άποψη δεν microπορεί να φωτιστεί το ζήτηmicroα της κατασκευής της έmicroφυλης

ταυτότητας microέσα από την εργασιακή εmicroπειρία ούτε microπορούν να αναδειχθούν οι ποικίλες πτυχές

microιας προβληmicroατικής που διαπλέκουν το επάγγελmicroα microε την γυναικεία ταυτότητα την οικογένεια

και το γάmicroο στη σύγχρονη ελληνική πολιτισmicroική πραγmicroατικότητα

25

Τέλος κρίνεται απαραίτητος ο διάλογος στο πλαίσιο εmicroπειρικών ερευνών microεταξύ

επιστηmicroόνων από διαφορετικούς κλάδους των Κοινωνικών Επιστηmicroών προκειmicroένου να

επιτευχθεί microια ολοκληρωmicroένη και σφαιρική προσέγγιση του φαινοmicroένου της γυναικείας εργασίας

στα συνεχώς microεταβαλλόmicroενα πολιτισmicroικά περιβάλλοντα των αστικών και αγροτικών περιοχών

ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αβδελά Ε 1986 lsquoΠοιές δουλειές παίρνουν οι γυναίκεςrsquo ∆ίνη 160-61

Αβδελά Ε 1987α lsquo Η ισότητα στη ∆ηmicroόσια ∆ιοίκηση παλιές πρακτικές microε νεωτερικό microανδύαrsquo

∆ίνη 256-62

Αβδελά Ε 1987β lsquoΜισθωτές Σχέσεις και Φυλετικός Καταmicroερισmicroός της Εργασίας Οι Γυναίκες

∆ηmicroόσιοι Υπάλληλοι στην Ελλάδα στο Πρώτο Μισό του Αιώναrsquo Μνήmicroων τοmicro ΙΙ234-246

Αβδελά Ε 1988α lsquoΗ θέση της ∆ασκάλας Λόγοι και αντίλογοι σrsquo ένα microεσοπολεmicroικό

επαγγελmicroατικό έντυποrsquo ∆ίνη 3 46-53

Αβδελά Ε 1988β lsquoΣτοιχεία για την εργασία των γυναικών στο Μεσοπόλεmicroο Όψεις και Θέσειςrsquo

Στο Βενιζελισmicroός και Αστικός Εκσυγχρονισmicroός Πανεπιστηmicroιακές Εκδόσεις Κρήτης

Αβραmicroίδου Α 2001 Ευέλικτες microορφές απασχόλησης και ανισότητες στον εργασιακό χώρο

Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ

httpwwwKethigr)

Αθανασιάδου Χ Σ Πετροπούλου Γ Μιmicroίκου 2001 Οι συνθήκες της γυναικείας απασχόλησης

στην Ελλάδα1980-2000 Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο

στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 1999 Η οικογένεια στην Αθήνα οικογενειακά πρότυπα και συζυγικές

πρακτικές Αθήνα ΕΚΚΕ

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 2001 Η συmicromicroετοχή των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην

Ελλάδα Μια πρώτη προσέγγιση Εισήγηση στο Συνέδριο Γυναίκες και Επιστήmicroη Τάσεις και

Προοπτικές στην Ευρώπη Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκη 15-16 Μαρτίου

Αυδή- Καλκάνη Ι 1978 Η επαγγελmicroατικά εργαζόmicroενη Γυναίκα Αθήνα Παπαζήσης

Αυδή - Καλκάνη Ι 1989 Φεmicroινισmicroός και εργασίαστην Ελλάδα σήmicroερα Αθήνα Νέοι Καιροί

Βαΐου Ν 1987α lsquo Ελαστικό ωράριο ανελαστικές ανάγκεςrsquo Κάπα 16 25-26

Βαΐου Ν 1987β lsquoΆτυπες εργασιακές σχέσεις ή πώς κατασκευάζεται η ευελιξίαrsquo Κάπα 17 23-

24

Βαϊου Ν Μ Στρατηγάκη 1989 lsquoΗ εργασία των γυναικών Ανάmicroεσα σε δύο κόσmicroουςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4015-23

Βαΐου Ν 1989 lsquoΟ τόπος δουλειάς και το σπίτι Κατά φύλο καταmicroερισmicroοί εργασίας στη

διαδικασία ανάπτυξης της Αθήναςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)81 ndash 90

Βαΐου Ν 1991 lsquoΟ χώρος των γυναικών σrsquo έναν ανδρικό κόσmicroοrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash

48 15 ndash 17

26

Βαΐου Ν Στρατηγάκη Μ Χρονάκη Ζ 1991 lsquoΑmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι Μια γυναικεία

δουλειά και microια ιδεολογίαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45 47-53

Βαΐου Ν Χ Γολέmicroης Λ Λαmicroπριανίδης Κ Χατζηmicroιχάλης Ζ Χρονάκη 1996 Άτυπες microορφές

βιοmicroηχανικής παραγωγής-εργασίας και αστικός χώρος στο ΠΣΠ Αθήνα ΓΓΕΤ

Βαϊου Ν και Κ Χατζηmicroιχάλης 1997 Με τη ραπτοmicroηχανή στην κουζίνα και τους Πολωνούς στους

αγρούς Πόλεις περιφέρειες και άτυπη εργασία Αθήνα Εξάντας

Βλαχούτσικου Χ Α Μπαχαροπούλου- Κούλη 1991 lsquolaquoΝα χαρώ κι εγώ το σπίτι microου και το

κλειδί από τα microέσαraquo Γυναίκες και κατανάλωση σrsquo ένα χωριό της Βοιωτίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45

94-100

Vernier B 2001 H Kοινωνική Γένεση των Aισθηmicroάτων Πρωτότοκοι και Yστερότοκοι στην

Kάρπαθο Aθήνα Αλεξάνδρεια

Βουτυράς Σ 1981 Η Γυναίκα στη Μισθωτή εργασία Αθήνα Παπαζήσης

Βουτυράς Σ 1987 Μητρικός microισθός επαναστατική προοπτική ή οπισθοδρόmicroηση στην ισότητα

των φύλων ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Γαβριήλ Α 1989 lsquoΗ συmicroβολή του Σχολικού Επαγγελmicroατικού Προσανατολισmicroού στην

προετοιmicroασία των γυναικών για επαγγέλmicroατα που έχουν σχέση microε τις νέες τεχνολογίεςrsquo Στο Μ

Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για

τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1985 ∆ικαιώmicroατα και υποχρεώσεις της εργαζόmicroενης γυναίκας στην

microισθωτή εργασία Αθήνα

Γεωργακοπούλου Ν Β 1998 Ευελιξίες της εργασίας amp Γυναικεία απασχόληση στον τραπεζικό

τοmicroέα Πλαίσιο Προσέγγισης Βασικές Τάσεις και Προοπτικές ΙΝΕΟΤΟΕ

Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου Α 1986 lsquoΕργασία και γυναικεία απελευθέρωση ένας ισχυρός

αντίλογος στο στον φεmicroινιστικό συντηρητισmicroόrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 22-24

∆ασκαλάκης ∆ 1995 Η ρύθmicroιση των ευέλικτων microορφών απασχόλησης και οργάνωσης του

χρόνου εργασίας Αθήνα ndash Κοmicroοτηνή εκδ Σάκκουλα

∆έδε Ι 1995 lsquoΕπαγγελmicroατικές προοπτικές για τις γυναίκες στις αγορές της Ε Ε Μεταξύ

αποκλεισmicroού και ανέλιξηςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 86 179-191

∆ήmicroου Α 1989 lsquoΗ microερική απασχόληση Ένα γυναικείο φαινόmicroενο της αγοράς εργασίαςraquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4055 ndash 60

∆ουκάκης Ν Λ 1988 Εργασιακές Σχέσεις Οικονοmicroία και θεσmicroοί Αθήνα Οδυσσέας

∆ουλκέρη Τ 1986 Η συmicromicroετοχή της ελληνίδας στην οικογένεια και στην εργασία

ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

∆ουλκέρη Τ 1994 Ισότητα των φύλων στις εργασιακές σχέσεις Αθήνα Παπαζήσης

Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Η επαγγελmicroατική εξέλιξη των γυναικών στις τράπεζες

Αθήνα ΟΤΟΕ

27

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988α Γυναικεία απασχόληση Σύνοψη πρώτων

αποτελεσmicroάτων Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική

Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988β Η ∆οmicroή της Γυναικείας Απασχόλησης και η

Επαγγελmicroατική ∆ραστηριοποίηση των Γυναικών Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των

Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ηλιού Μ 1988 lsquoΟι γυναίκες πανεπιστηmicroιακοί εξέλιξη της θέσης τους ή στασιmicroότηταrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 70 3-23

Θανοπούλου Μ 1992 Η Γυναικεία Απασχόληση ή Εργασία στην Ελλάδα Κύριες Τάσεις και

Κατευθύνσεις της Μεταπολεmicroικής Βιβλιογραφίας Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη ΙV Αθήνα ΕΚΚΕ

Θανοπούλου Μ Ε Φρονίmicroου Β Τσιλιmicroιγκάκη 1997 Αποφυλακιζόmicroενες γυναίκεςΤο δικαίωmicroα

στην Επαγγελmicroατική επανένταξη ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Θανοπούλου Μ Β Κωτσοβέλου amp Ρ Παπαρούνη 1999 lsquoΗ σχέση επαγγελmicroατικής και

οικογενειακής ζωής των γυναικών διερεύνηση της ελληνικής βιβλιογραφίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 40

91-101

Ιγγλέση Χ 1990 Πρόσωπα Γυναικών Προσωπεία Συνείδησης Αθήνα Οδυσσέας

Ιγγλέση Χ 1996 Γυναικείες σπουδές και ταυτότητες φύλου Ένα παράδειγmicroα από τη σκοπιά της

ψυχολογίας Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Ιωακείmicroογλου Η Ο Καmicroινιώτη Α Κωστάκη Θ Σκοπελίτου 1998 lsquoΕκπαίδευση Φύλο και

Τρόπος Ένταξης στην Αγορά Εργασίας της Ελλάδαςrsquo Στο Ανεργία Εργασία Εκπαίδευση-Κατάρτιση

στην Ελλάδα και στην Γαλλία Πρακτικά Ελληνογαλλικού Συνεδρίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Καβουνίδη Τ 1982 lsquoΚαπιταλιστική ανάπτυξη και απασχόληση των γυναικών στη microεταποίηση

στην Ελλάδαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 14 53-63

Καβουνίδη Τ 1989 lsquo Ο έλεγχος της εργασίας της γυναίκαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4071-80

Καβουνίδη Τ 1990 Οι νέες γυναίκες και η επαγγελmicroατική εκπαίδευση και κατάρτιση Έκθεση

Έρευνας Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

Καβουνίδη Τ 1996 Οικογένεια και εργασία στην Αθήνα Σάκκουλας

Κανελλόπουλος Κ 1989 lsquoΝέα τεχνολογία Εκπαίδευση των γυναικών και η θέση τους στην

αγορά εργασίαςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Καραmicroεσίνη Μ 1998 lsquoΓυναίκες και απασχόληση στην Ελλάδα Τάσεις και ∆ιεθνείς Συγκρίσειςrsquo

Στο Ξ Πετρινιώτη και Γ Κουκουλές (επιmicro) Επετηρίδα εργασίας 1998 Αθήνα πανεπιστηmicroιακές

εκδόσεις Παντείου

Καραmicroεσίνη Μ amp Η Ιωακείmicroογλου 2003 Προσδιοριστικοί παράγοντες του microισθολογικού

χάσmicroατος microεταξύ ανδρών και γυναικών Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας σε

συνεργασία microε το Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

28

(δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Καραντινός ∆ 1987 lsquoΕργατικό δυναmicroικό απασχολούmicroενοι και άνεργοι microια διερεύνηση από

στατιστικά στοιχείαrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 66 121-143

Καραντινός ∆ 1988 lsquoΑνοιχτή ανεργία και αστικές αγορές εργασίας (1974-1985) Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 70 50-115

Καραντινός Τ 1989 lsquoΗ ανεργία των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Καραντινός ∆ ∆ Ζιώmicroας Μ Κετσετζοπούλου Α Μουρίκη 1997 Ευέλικτη απασχόληση και

ελαστικοποίηση του χρόνου εργασίας τάσεις εξελίξεις προοπτικές Αθήνα Εθνικό Ινστιτούτο

Εργασίας

Κασιmicroάτη Κ 1980 Τάσεις κινητικότητας εργασίας στην ελληνική βιοmicroηχανία Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1982 Η Γυναίκα στην Απασχόληση Φάκελος Ισότητας Αθήνα Οδυσσέας

Κασιmicroάτη Κ 1988 lsquoΕκπαίδευση Επαγγελmicroατική Εξειδίκευση και Αmicroοιβές Γυναικώνrsquo Ο Αγώνας

της Γυναίκας 37 21-22

Κασιmicroάτη Κ Ε Αλλισον 1989 Η Μορφολογία της ∆εύτερης Απασχόλησης Έρευνα για τα

κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Μελέτη ΙΙ ΑθήναΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1991 Επιλογή Επαγγέλmicroατος Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη Ι Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1998 Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Αθήνα ΕΚΚΕ

Κετσετζοπούλου Μ 2002 lsquoΓυναικεία Απασχόλησηrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ

Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο

Κοινωνικής Πολιτικής

Κετσετζοπούλου Μ Χ Συmicroεωνίδη 2002 lsquoΙσότητα των Φύλων Η Θέση της Γυναίκας στο

∆ηmicroόσιο και Ιδιωτικό Χώροrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό

Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής

Κοσmicroαράς Γ 1989 lsquoΗ θέση των γυναικών στην τυπογραφία microετά την εισαγωγή της

φωτοστοιχειοθεσίας Η κατάσταση στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro)

Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Κουκουλή-Σπηλιωτοπούλου Σ 1988 lsquoΗ κοινοτική αρχή της ισότητας αmicroοιβών και το ελληνικό

δίκαιοrsquo Ελληνική ∆ικαιοσύνη 29 1092-1128

Κουκούλη-Σπηλιοτοπούλου Σ 1998 lsquoΙσότητα των φύλων στην απασχόληση και την κοινωνική

ασφάλισηrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις

Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Κραβαρίτου Γ 1989 lsquoΟι γυναίκες στη Μεταmicroοντέρνα κοινωνία φτωχότερες ή πλουσιότερεςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 40 25 ndash 30

Κραβαρίτου Γ 1992 Εργασία και δικαιώmicroατα της γυναίκας Θεσσαλονίκη Σάκκουλα

29

Κραβαρίτου Γ 1996 Φύλο και ∆ίκαιο Αθήνα Παπαζήσης

Λαmicroπριανίδης Λ Γ Ανδριάς Στ Καραγιάννης Π Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995 Ένδυση Ξάνθη-

∆ράmicroα- Καβάλα Θεσσαλονίκη Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας

Λυmicroπεράκη Α 1991 Ευέλικτη εξιδίκευση Κρίση και αναδιάρθρωση στη microικρή βιοmicroηχανία

Αθήνα Gutenberg

Λυmicroπεράκη Α Α Μουρίκη 1996 Η Αθόρυβη Επανάσταση Νέες Μορφές Οργάνωσης της

Παραγωγής και της Εργασίας Αθήνα Gutenberg

Μαγγανάρα Ι 1988 lsquoΘέση και συνθήκες εργασίας των γυναικών εκλεγmicroένων αντιπροσώπων

στο τοπικό και περιφερειακό επίπεδο στην Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 8-11

Μαγγανάρα Ι 1998 lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεωνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Μαρmicroατάκη-Μόλχο Μ 1989 lsquoΗ γυναικεία απασχόληση στον τοmicroέα της microηχανογράφησης στην

Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα

Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Μουρίκη Α 1991α Ευέλικτες microορφές απασχόλησης ευλογία ή ανάθεmicroαrsquo Τόπος Επιθεώρηση

αστικών και περιφερειακών microελετών(3) 97 ndash 117

Μουρίκη Α 1991β lsquoΟι νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης και οι προοπτικές τους στην

ενοποιηmicroένη Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-4818ndash21

Μουσούρου Λ Μ 1985 Γυναικεία Απασχόληση και Οικογένεια Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1993 Γυναίκα και Απασχόληση ∆έκα ζητήmicroατα Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1996 lsquoΟι ανάγκες της οικογένειας και η απασχόληση σήmicroεραrsquo Στο

Οικογένεια και Εργασία Νέες Τάσεις στην Απασχόληση Αθήνα Ιδρυmicroα Μελετών Λαmicroπράκη amp

Εκαπιδευτήρια Κωστεά-Γείτονα

Μπακαλάκη Α 1988 lsquoΚοmicromicroωτική ένα laquoγυναικείοraquo επάγγελmicroαrsquo ∆ίνη 198-103

Μπακόπουλος Α 1986 Η ισότητα αmicroοιβών στι Κοινοτικό ∆ίκαιο Η ισότητα ανδρών και

γυναικών στην απασχόληση και την κοινωνική ασφάλιση κατά το κοινοτικό και ελληνικό δίκαιο

Συνέδριο Πανεπιστηmicroίου Αθηνών και ΕΟΚ Αθήνα Σάκκουλας

Νικολαΐδου Μ 1975 ∆ουλειά και Χειραφέτηση Η Γυναίκα στην Ελλάδα Αθήνα Καστανιώτης

Ντούλια Θ Κ ∆όλγυρα 1997 lsquoΟι οικονοmicroικές εξελίξεις και η εργασία των γυναικώνrsquo Στο

Οδηγός προώθησης των ίσων ευκαιριών microε Έmicroφαση στην απασχόληση των γυναικών Αθήνα

Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων ndash Γενική Γραmicromicroατεία Λαϊκής Επιmicroόρφωσης

Παναγιωτόπουλος Ν 1998 lsquoΣηmicroειώσεις για την απασχόληση των γυναικών και τον χρόνο

απασχόλησηςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (66)112 ndash 118

Πανταζή-Τζίφα Κ 1985 Η θέση της γυναίκας στην Ελλάδα Αθήνα Λιβάνης

Παπαγαρουφάλη-Ιακώβου Ε 1989 lsquoΦεmicroινισmicroός και εργασία ∆ιέξοδοι και αδιέξοδαrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα 4091-10

30

Παπαγιαννάκη Μ 1986 lsquoΆγνοια νόmicroου δεν δικαιολογείταιrsquo ∆ίνη 1 63-69

Παπαδηmicroητρίου Β 1988 lsquoΑναζήτηση τρόπων για τον σωστό καταmicroερισmicroό των οικογενειακών

και επαγγελmicroατικών υποχρεώσεωνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 33 28-30

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998α lsquoΗ επαγγελmicroατική διάρθρωση της απασχόλησης στην

περιφέρεια Αττικής 1988-1995rsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα

Ιδρυmicroα Σάκη Καράγεωργα

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998β lsquoΗ διάρκεια της ανεργίας στην περιφέρεια της Αττικής

1998-1995rsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 96-97 83-110

Παπαζήση Θ 1999 lsquoΜητρότητα και καρριέρα άτυχος γάmicroος από τρελλό έρωταrsquo Στο Το Φύλο

των ∆ικαιωmicroάτων Εξουσία Γυναίκες και Ιδιότητα του Πολίτη Ευρωπαϊκό Συνέδριο 9-10

Φεβρουαρίου 1996 Πρακτικά Αθήνα Νεφέλη

Παυλίδου Ε 1989 lsquoΓυναίκα και εργασία Οικονοmicroικές προσεγγίσεις των διακρίσεων στην

αγορά εργασίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40) 39-46

Πελαγίδης Θ 1995 lsquoΗ σκοτεινή πλευρά της εργασιακής ευελιξίας Έρευνα Πεδίου στην

ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκηςrsquo Τόπος (9) 95 ndash 119

Πετmicroεζίδου- Τσουλουβή Μ 1986 lsquoΠροβλήmicroατα ορισmicroού των κοινωνικών τάξεων εργασιακή

διαδικασία επαγγελmicroατικές κατηγορίες και νέα microεσαία στρώmicroαταrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 26 33-42

Πετράκη-Κώττη Α 1985 Όι διαφορές στις αmicroοιβές αντρών-γυναικώνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας

27 8-10

Πετράκη-Κώττη Α 1998 lsquoΗ θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα και οι

διαφορές στις αmicroοιβές των δύο φύλωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και

Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Πετρινιώτη Ξ 1989α lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό και η περίπτωση της

Ελλάδαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 105-140

Πετρινιώτη Ξ 1989β lsquoΠροβληmicroατισmicroοί γύρω από τη microέτρηση και την αποτίmicroηση της ολικής

εργασίας των γυναικώνrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)47-54

Πετρινιώτη Ξ 1989γ lsquoΗ απασχόληση των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Πετρινιώτη Ξ 1991 lsquoΟι εξελίξεις στην οικονοmicroία και η οργάνωση της εργασίας Νέες

προκλήσεις για τις γυναίκεςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-48 11-12

Πετρινιώτη Ξ 1998 Η δόmicroηση των εσωτερικών αγορών εργασίας φύλο τεχνολογία

ανταγωνισmicroός Η περίπτωση των τραπεζών Αθήνα Παπαζήση

Πετρονώτη Μ 1995α ∆ίκτυα Κοινωνικών σχέσεων Όψεις και Αλληλεπιδράσεις microε τη

∆ιδικασία Επαγγελmicroατικής Κινητικότητας ΑθήναΕΚΚΕ

Πετρονώτη Μ 1995β lsquoΣύγχρονες Ελληνίδες Επιχειρηmicroατίες Ανθρωπολογική Ανάγνωση των

Στρατηγικών τους στη Σφαίρα Εργασίαςrsquo Εθνολογία 4 67-92

31

Πιζάνιας Π 1993 Οι φτωχοί των πόλεων Αθήνα Θεmicroέλιο

Πιζάνιας Π 1995 lsquoΚοινωνική οργάνωση της εργασίας και άτυπες δραστηριότητεςrsquo Πρακτικά

Ευρωπαϊκού Σεmicroιναρίου laquoΜορφές Άτυπης Απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωσηraquo Αθήνα Praxis

Σακέλλης Γ 1989 lsquo Νέες τεχνολογίες καταmicroερισmicroός της εργασίας και η κατα φύλο κατάτmicroηση

της εργατικής δύναmicroηςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Σακέλλης Γ 1993 Πληθυσmicroός και εργατικό δυναmicroικό στην Ελλάδα Μορφολογία και

διαχρονικές εξελίξεις Αθήνα Γαβριηλίδης

Σαπουντζάκη Π 1991 lsquoΜεταποιητική δραστηριότητα και αστικός χώρος Μια εmicroπειρική έρευνα

στο κέντρο της Αθήν αςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4561-69

Σεβαστίδης Χ 1999 lsquoΗ microερική απασχόλησηrsquo Επιθεώρησης Εργατικού ∆ικαίου 58145-163

Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου ∆ 1998 lsquoΕπαγγελmicroατική κατάρτιση των γυναικώνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Σινόπουλος Π Α 1986 lsquoΟ επαγγελmicroατικός χρόνος της γυναίκας και η κοινωνική ποινή τηςrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 212-230

Στρατηγάκη Μ 1987α lsquolaquoΓυναικείαraquo Επαγγέλmicroατα αντιmicroέτωπες microε το πληκτρολόγιοrsquo Κάπα 8

28

Στρατηγάκη Μ 1987β lsquoΠληροφορική και επαγγέλmicroατα microε laquoφύλοraquorsquo Κάπα12 31-33

Στρατηγάκη Μ 1989α lsquoΤεχνολογικές εξελίξεις και ειδικότητες microε laquoφύλοraquorsquo Σύγχρονα Θέmicroατα

(40) 31-38

Στρατηγάκη Μ 1989β lsquoΗ θέση των γυναικών στις τράπεζες microετά την εισαγωγή της

πληροφορικής Μια πρώτη προσέγγισηrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες

Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Στρατηγάκη Μ 1991 lsquoΤεχνολογική αλλαγή και οργάνωση της εργασίας Νέες laquoγυναικείεςraquo

θέσεις εργασίαςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash 4813 ndash 14

Στρατηγάκη Μ 1996 Φύλο Εργασία Τεχνολογία Αθήνα Ο Πολίτης

Στρατούλης ∆ 1987 lsquoΝέα φαινόmicroενα και τάσεις στις microορφές εκmicroετάλλευσης της εργατικής

τάξης στη χώρα microαςrsquo Επιστηmicroονική Σκέψη (35)9 ndash 20

Συmicroεωνίδου Χ 1986 lsquoΓονιmicroότητα και απασχόληση γυναικών Μια πρώτη προσέγγιση του

θέmicroατος για την περιφέρεια Πρωτεύουσαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 188-200

Συmicroεωνίδου Χ 1989α lsquoΗ σύγκρουση των ρόλων της microητρότητας και της γυναικείας

απασχόλησηrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 141-153

Συmicroεωνίδου Χ 1989β lsquoΓεγονότα του κύκλου ζωής και γυναικεία απασχόλησηrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα (40)61-70

Συmicroεωνίδου Χ 1990 Απασχόληση και γονιmicroότητα των γυναικών στην περιοχή της

Πρωτεύουσας Αθήνα ΕΚΚΕ

32

Συmicroεωνίδου Χ Μ Μαγδαληνός 1993 lsquoΗ αλληλεξάρτηση microεταξύ γυναικείας απασχόλησης και

γονιmicroότηταςrsquo Στο Η Κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα σήmicroερα Πρακτικά Συνεδρίου που οργανώθηκε

από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών Αθήνα ΕΚΚΕ

Συmicroεωνίδου Χ 1994 lsquoΗ laquoασυmicroβατότηταraquo της οικογενειακής και επαγγελmicroατικής ζωής των

γυναικώνrsquo ∆ίνη 7113-130

Συmicroεωνίδου Χ 1998 lsquoΜορφές έmicromicroεσου κοινωνικού αποκλεισmicroού Απασχόληση και ανεργία

των Γυναικών στη Ελλάδαrsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα Ίδρυmicroα

Σάκη Καράγιωργα

Τεπέρογλου Α Λ Μαράτου-Αλιπράντη Μ Κετσετζοπούλου 2001 Μελέτη για την ενίσχυση

της συmicromicroετοχής των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην Ελλάδα Αθήνα ΕΚΚΕ- Γενική

Γραmicromicroατεία Έρευνας και Τεχνολογίας

Τζεπόγλου Σ 1989 lsquoΕκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες (πληροφορική-ηλεκτρονική) Η

συmicromicroετοχή των γυναικώνrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Τσουκαλάς Κ 1985 lsquoΕργασία και εργαζόmicroενοι στην πρωτεύουσα αδιαφάνεια ερωτήmicroατα

υποθέσειςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 60 3-71

Υπουργείο Εργασίας- Τmicroήmicroα Ισότητας 1985 Τα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώmicroατα της

γυναίκας Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Υπουργείο Προεδρίας-Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1995 Η κατάσταση των γυναικών στην

Ελλάδα κατά την δεκαετία 1984-1994 Εθνική Έκθεση της Ελλάδα για το 4ο Παγκόσmicroιο Συνέδριο του

ΟΗΕ για τις Γυναίκες Πεκίνο Σεπτέmicroβριος 1995 Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Φράγκος ∆ 1990 Ο οικονοmicroικά ενεργός πληθυσmicroός της Ελλάδας Αθήνα ΕΚΚΕ

Χλέτσος Μ 1988 lsquoΟι Γυναίκες και η αγορά εργασίαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών

68128-138

Χρονάκη Ζ 1986 lsquoΓυναίκα και εργασία στην Ελλάδαrsquo Αρχαιολογία 21 63-66

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Dubish J 1986 lsquoCulture Enters through the Kitchen Women Food and Social Boundaries in

Rural Greecersquo Στο J Dubish (επιmicro) Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton

University Press

du Boulay J 1974 Portrait of a Greek Mountain Village Oxford Clarendon Press

du Boulay J 1983 The Meaning of Dowry Changing Values in Rural Greece Journal of

Modern Greek Studies 1 243-270

Friedl E 1962 Vasilika A Village in Modern Greece New York Holt Rinehart and Winston

Friedl E 1986 lsquoThe Position of Women Appearance and Realityrsquo Στο J Dubish (επιmicro)

Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton University Press

Ηirschon R 1981 lsquoEssential Objects and the Sacred Interior and Exterior Space

33

in an Urban Greek Localityrsquo Στο S Ardener (επιmicro) Women and Space Ground Rules and

Social Maps Λονδίνο Croom Helm

Kanellopoulos C 1982 lsquoMale-female pay defferentials in Greecersquo Greek Economic Review 4

(2) 222-241

Karamessini M 2002 lsquoThe Gender Pay Gap in Greecersquo European Commission Expert Group

on Gender and Employment httpwwwumistacukmanagement ewerceggeegge-publications

Karantinos D 1998 lsquoFlexible employment and employment insertion in Greecersquo National

Center for Social Research Working Paper 2 9 ndash 27

Kyriazis N 1999 lsquoWomenrsquos Flexible Work and Family Responsibilities in Greecersquo Στο

Gender Inequalities in Southern Europe South European Society amp Politics Special Issue 4 2 35-

53

Lambiri-Dimaki J 1983 lsquoGreece in the 1980rsquos changing evaluation of the roles of men and

womenrsquo Στο Social Stratification in Greece (1962-1982) (συλλογικό) Athens Sakkoulas

Μiliori P 1993 lsquoWomen in Business and Managementrsquo Στο Μ J Davidson amp C L Cooper

(επιmicro) Εuropean Women in Business and Management University of Manchester Institute of

Science and Technology PCP

Moussourou L S Spiliotopoulos 1984 lsquoWomen at Work in Greece The Sociological and

Legal Perspectivesrsquo Στο M J Davidson amp C L Cooper (επιmicro) Women at Work LondonWiley amp

Sons

Ntermanakis N P Petroglou N Sereti M Zervou 2002 Towards a Closing of the Gender

Pay Gap Country Report Greece Research Centre for Gender Equality (KETHI) Greece

Papataxiarchis E 1995 lsquoMale Mobility and Matrifocality in the Aegean Basinrsquo Στο S

Damianakos M E Handman J Pitt-Rivers G Ravis-Giordani (επιmicro) Brothers and Others Essays

in Honour of John Peristiany Αθήνα ΕΚΚΕ

Psacharopoulos G 1983 lsquoSex discrimination in the Greek Labour Marketrsquo Journal of Modern

Greek Studies 12

Salamon S D amp Stanton JB 1986 lsquoIntroducing the Nikokyra Ideality and Reality in Social

Processrsquo Στο J Dubisch (επιmicro) Gender amp Power in Rural Greece Princeton Princeton University

Press

Sinopoulos P A 1988 lsquoThe Social Penalty of working woman and its measurementrsquo

International Journal of Sociology of the Family 18 21-32

Symeonidou-Alatopoulou H 1980 lsquoFemale labour force participation in Greecersquo Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 38 104-120

Symeonidou X 1997 lsquoFull time and part ndash time employment of women in Greece trends and

relationships with life ndashcycle eventsrsquo Στο P Blossfeld amp C Hakim (επιmicro) Between Equalization

and Marginalization Women working part ndash time in Europe and the United States of America

Οξφόρδη Oxford University Press

34

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek Women and Tourism Womenrsquos Cooperatives as an

Alternative Form of Organizationrsquo Στο N Redclift amp Th Sinclair (επιmicro) Working Women

International Perspectives on Labour and Gender Ideology ΛονδίνοRoutledge

Cavounidis J 1983 lsquoCapitalist Development and Women΄s Work in Greecersquo Journal of Modern

Greek Studies vol1 2 321-338

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας (ΓΓΙ) 2000 Νέες πολιτικές ανάπτυξης και προώθησης των

Γυναικείων Συναιτερισmicroών (Πρακτικά Πανελλαδικής Συνάντησης Γυναικείων Συνεταιρισmicroών) Αθήνα

ΑΤΕ

Γιδαράκου Ι 1996 lsquoΕργασιακές Σχέσεις στην Οικογενειακή Εκmicroετάλλευση Θέση και

προοπτικές της γυναικείας παρουσίαςrsquo Στο Κράτος και αγροτικός χώρος Πρακτικά 3ου Πανελληνίου

Συνεδρίου Αγροτικής Οικονοmicroίας Aθήνα Παπαζήσης

Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΑγροτικοί συνεταιρισmicroοί παράγοντες τοπικής ανάπτυξης του ελληνικού

αγροτικού χώρουrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη

Γιδαράκου Ι 1999 lsquoΕνδογενής ανάπτυξη της υπαίθρου και γυναικεία απασχόλησηrsquo Στο Χ

Κασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) Ύπαιθρος Χώρα Η ελληνική αγροτική κοινωνία στο τέλος του

Εικοστού αιώνα Αθήνα Πλέθρο

∆αmicroιανός ∆ Χ Κασίmicroης Α Μωυσίδης Μ Ντεmicroούζης 1994 Η πολυαπασχόληση στον

αγροτικό τοmicroέα και η αναπτυξιακή πολιτική στην Ελλάδα Αθήνα Ίδρυmicroα Μεσογειακών Μελετών

Giagou D C Apostolopoulos 1996 lsquoRural Women and the Development of the Agrοtourist

Cooperatives in Greece The Case of Petra Lesvosrsquo Journal of Rural Cooperation 24 (2) 143-155

Gidarakou I 1990 lsquoPart -time Farming and Farm Reproduction The case of two Communities

in Central Greecersquo Sociologia Ruralis XXX (34) 292-304

Gourdomichalis A 1991 lsquoWomen and the Reproduction of Family Farms Change and

Continuity in the Region of Thessaly Greecersquo Journal of Rural Studies vol 7 12 57-62

Ιακωβίδου Ο 1992 lsquoΟ ρόλος των γυναικείων συνεταιρισmicroών στην προώθηση του

Αγροτουρισmicroού στην Ελλάδαrsquo Συνεταιριστική Πορεία 27137-145

Ιακωβίδου Ο 2000 lsquoΑγροτοτουρισmicroός το Μικρό Όmicroορφο και Θηλυκό Πρόσωπο στον

Τουρισmicroόrsquo Στο Π Τσάρτας (επιmicro) Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστηmicroονικές προσεγγίσεις Αθήνα

Εξάντας

Kalantaridis Ch L Labrianidis 1999 lsquoFamily Production and the Global Market Rural

Industrial Growth in Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 39 2 146-164

Καφφέ- Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΠολυδραστηριότητα αγροτισσών νέοι ρόλοι τους στην ύπαιθρο-

νέες αναγκαιότητεςrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

35

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη Ζήτη

Κοβάνη Ε 1987 Εmicroπειρικές microελέτες στην αγροτική Ελλάδα ΑθήναΕΚΚΕ

Μωυσίδης Α 1986 Η Αγροτική Κοινωνία στη Σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα Ιδρυmicroα Μεσογειακών

Μελετών

Παπαγαρουφάλη Ε 1986 Η Ελληνίδα Αγρότισσα και Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Αθήνα Κέντρο

Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου (1985-1986)

Παπαδάκη-Κλαυδιανού Α Ε Γιασεmicroή 1991 lsquoΕκπαιδευτικές Ανάγκες και Επιmicroόρφωση των

Μελών του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισmicroού Νοτιοχώρων Χίου Μια επιτόπια Έρευναrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 833-31

Παπαδόπουλος Γ Χ Κασίmicroης 2000 Μελέτη Ισότητας Ευκαιριών Ανδρών-Γυναικών και

Αγροτική Ανάπτυξη Αθήνα ΕΚΚΕΙνστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας

ΠΑΣΕΓΕΣ 2000 Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Ελλάδας (Αστικοί και Αγροτικοί) οδηγός Αθήνα

Petronoti M 1981 lsquoThe economic autonomy of rural womenrsquo The Greek Review of social

Research A19816-18

Σαφιλίου Κ 2002 lsquoΟ αποκλεισmicroός των ελληνίδων από το γεωργικό επάγγελmicroα αρχίζει από την

οικογένειαrsquo Στο Λ Μαράτου ndash Αλιmicroπράντη (επιmicro) Οικογένειες και κράτος Πρόνοιας στην Ευρώπη

AθήναΕΚΚΕ Gutenberg

Stratigaki M 1988 lsquoAgricultural Modernization and Gender Division of Labour The case of

Heraklion Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 28 4 248-262

Τσάρτας Π Μ Θανοπούλου 1994 Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισmicroοί στην Ελλάδα

Μελέτη αποτίmicroησης της λειτουργίας τους Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

(ΚΕΓΜΕ)

Zακοπούλου E 1999 lsquoΠολυαπασχολούmicroενοι και Γεωργία προς microια νέα ανίχνευση ενός

πολυδιάστατου φαινοmicroένουrsquo Στο X Kασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) H Eλληνική Αγροτική Kοινωνία

στο τέλος του 20ού αιώνα Αθήνα EKKE- Πλέθρον

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 lsquoΕξαναγκαστική πορνεία microεταναστριών και προσφύγων

Γυναικώνrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός Κοινωνικό

Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη Συνάντηση

Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Alipranti L R Fakiolas 2003 lsquoThe lonely path of Migrant Women in Greecersquo Eπιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 165-188

Βαλέντσια Ν 1995 lsquoΗ κατάσταση των Φιλιππινέζων γυναικών στην Ελλάδα Μιαγυναίκα από

τις Φιλιππίνες αφηγείταιrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός

Ρατσισmicroός Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα

∆ιήmicroερη Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

36

Βεντούρα Λ 1993 lsquoΜετανάστευση γυναικών γέννηση και εξέλιξη του επιστηmicroονικού

διαφέροντοςrsquo ∆ίνη 6 230-240

Cavounidis J 2003 lsquoGenderd patterns of Migration to Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών 110 Α 221-238

Glavanis P 1995 lsquoΟι laquoΝέοι Είλωτεςraquo στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η laquoΜουσουλmicroανική Φωνήraquo ως

απάντηση σε τύπο και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισmicroούrsquo Στο Ι Ψηmicromicroένος (επιmicro) Μετανάστευση

από τα Βαλκάνια Κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

Iossifides Th 1997 lsquoImmigrants in the Athens Labour Market A Comparative Study of

Albanians Egyptians and Filipinosrsquo Στο R King και R Black (επιmicro) Southern Europe and the New

Immigrations Brighton Sussex Academic Press

Karakatsanis N M J Swarts 2003 lsquoMigrant Women Domestic Work and the Sex Trade in

Greece ndash A snapshot of Migrant policy in the Makingrsquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α

239-270

Κούρτοβικ Ι 1998 lsquoΕργασία Μεταναστριών και Προσφύγωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro)

Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Lazaridis G 1999 lsquoThe Helots of the New Millenium Ethnic- Greek Albanians and laquoOtherraquo

Albanians in Greecersquo Στο F Anthias and G Lazaridis (επιmicro) Ιnto the Margins Migration and

Exclusion in Southern Europe Aldershot Ashgate

Lazaridis G E Wickens 1999 lsquolaquoUsraquo and the laquoOtherraquo Ethnic Minorities in Greecersquo Annals of

Tourism Research 26632- 655

Lazaridis G I Psimmenos 2000 lsquoMigrant Flows from Albania to Greece Economic Social

and Spacial Exclusionrsquo Στο R King G Lazaridis Ch Tsardanidis (επιmicro) Eldorado or Fortress

Migration in Southern Europe New York St Martinrsquos Press

Λαζαρίδου Γ 1995 lsquoΜετανάστριες στην Ελλάδα- Οικιακές βοηθοί από Φιλιππίνες και Αλβανία-

Μία επιτόπια microελέτηrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός

Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη

Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Λάζος Γ 2002 Πορνεία και ∆ιεθνική Σωmicroατεmicroπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόmicroοι Α και Β

Αθήνα Καστανιώτης

Λιάκος Α 1998 lsquoΑντινοmicroίες στην Ανάλυση του Ρατσισmicroούrsquo Στο Έξι Κείmicroενα για το Ρατσισmicroό

Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισmicroού Αθήνα Παρασκήνιο

Μαράτου-Αλιπράντη Λ 1994 Ξένο εργατικό δυναmicroικό Τάσεις και το πρόβληmicroα της Κοινοτικής

Ενσωmicroάτωσης ∆ιαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισmicroού στην Ελλάδα Τόmicroος ΙΙ Αθήνα ΕΚΚΕ

Μουσούρου Λ Μ 1991 Μετανάστευση και microεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την

Ευρώπη Αθήνα Gutenberg

Πετρινιώτη Ξ 1993 Η microετανάστευση προς την Ελλάδα Αθήνα Οδυσσέας

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 19: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

19

περιστασιακής microερικής ή και της άτυπης εργασίας Ένα πολύ υψηλό ποσοστό αυτού του είδους

της απασχόλησης στον ελληνικό τουριστικό τοmicroέα καλύπτεται από γυναίκες Η διχοτόmicroηση που

προκύπτει οδηγεί (ιδιαίτερα στα ξενοδοχεία) σε microια κατά φύλο κατανοmicroή των θέσεων εργασίας η

οποία αποκλείει ουσιαστικά τις γυναίκες από τις υψηλές επαγγελmicroατικές θέσεις

Ένα πρώτο συmicroπέρασmicroα στο οποίο καταλήγουν οι έρευνες είναι ότι οι γυναίκες εmicroφανίζουν microια

ανοδική τάση στις θέσεις εργασίας που απαιτούν ειδική microόρφωση και εmicroπειρία (τmicroήmicroα υποδοχής

και εξυπηρέτησης πελατών οικονοmicroικές υπηρεσίες κουζίνα) Παράλληλα όmicroως η παρουσία τους

είναι σαφώς υποβαθmicroισmicroένη στις θέσεις προΐσταmicroένων και διευθυντών τmicroηmicroάτων Επίσης έχουν

δηmicroιουργηθεί θέσεις απασχόλησης καθαρά laquoγυναικείεςraquo (καmicroαριέρες καθαρίστριες) Παρατηρείται

δηλαδή ένας σαφής διαχωρισmicroός κατά φύλο στις θέσεις εργασίας στα ξενοδοχεία αν και

διαφαίνονται σαφείς τάσεις βελτίωσης αυτής της κατάστασης που σχετίζονται microε τη νοmicroοθεσία

Ιδιαίτερα σηmicroαντική εmicroφανίζεται η παρουσία των γυναικών επιχειρηmicroατιών στο χώρο των

ενοικιαζόmicroενων δωmicroατίων Αυτή η ιδιαίτερη microορφή αυτοαπασχόλησης συνδυάζει αφενός τη microικρού

microεγέθους οικογενειακή επιχείρηση και αφετέρου την παράλληλη απασχόληση στο σπίτι ή στην

αγροτική εκmicroετάλλευση αποτελεί δε ένα τυπικό microοντέλο τουριστικής επιχείρησης στην ύπαιθρο και

ιδιαίτερα στις νησιωτικές περιοχές (Kousis 1989) Το επάγγελmicroα της ξεναγού είναι επίσης ένα

παραδοσιακά lsquoγυναικείοrsquo επάγγελmicroα

Το γενικό συmicroπέρασmicroα που προκύπτει από τις εmicroπειρικές έρευνες είναι ότι η σηmicroαντική

αύξηση των εισοδηmicroάτων των γυναικών που εmicroπλέκονται στην τουριστική αγορά εργασίας δεν έχει

επιφέρει σηmicroαντική βελτίωση των συνθηκών εργασίας αυτών των γυναικών ούτε έχει αλλάξει

δραmicroατικά τις ταυτίσεις τους microε το χώρο του σπιτιού και το νοικοκυριό (Νάζου 2003 Stott 1979

Τσάρτας 1993)

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ METANAΣTEYΣH

Η παράmicroετρος του φύλου στην κατανόηση του microεταναστευτικού φαινοmicroένου ήρθε στην

επιφάνεια την τελευταία δεκαετία ∆ιάφορες διαστάσεις των έmicroφυλων σχέσεων όπως ο

διαχωρισmicroός της εργασίας σε αmicroοιβόmicroενη και microη το θέmicroα της πλήρους ή microερικής απασχόλησης οι

σχέσεις εξουσίας microέσα στην οικογένεια αποτελούν στοιχεία των δοmicroικών δυνάmicroεων που οδηγούν

στην microετανάστευση Μέχρι πρόσφατα οι γυναίκες ήταν απούσες από το σώmicroα των επιστηmicroονικών

εργασιών που αναλύουν τη microετανάστευση εξαιτίας της έmicroφασης στην αντρική microετανάστευση και του

γεγονότος ότι οι γυναίκες εmicroφανίζονταν ως απλές συνοδοί των αντρώνσυζύγων που microετακινούνταν

για οικονοmicroικούς λόγους

Σήmicroερα όπως διαπιστώνουν πολλοί ερευνητές microια microεγάλη microερίδα γυναικών ταξιδεύουν microόνες

σε αναζήτηση καλύτερων συνθηκών εργασίας και αντιmicroετωπίζουν την επαγγελmicroατική ανασφάλεια

και την εκmicroετάλλευση από τους εργοδότες τους (Alipranti Fakiolas 2003 Βεντούρα 1993

Cavounidis 2003 Iossifides 1997 Μουσούρου 1991 Πετρινιώτη 1993 Πετρονώτη 1998

Πουλοπούλου-Εmicroκε 1990 Ρυλmicroόν 1993 Tastsoglou Hadjicostandi 2003 Ψηmicromicroένος 1995) Ένα

20

microεγάλο τmicroήmicroα αυτής της microερίδας των γυναικών εργαζοmicroένων ασχολείται microε την οικιακή εργασία

γεγονός που προσδίδει ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό στις χώρες υποδοχής οικονοmicroικών

microεταναστών στη Νότια Ευρώπη (Βαλέντσια 1995 Κούρτοβικ 1998 Lazaridis 1999 Lazaridis

Wickens 1999 Lazaridis Psimmenos 2000 Λαζαρίδου 1995 Τόπαλη 2001) Οι γυναίκες

microετανάστριες εργάζονται ως ανειδίκευτο δυναmicroικό παρά τις πιστοποιηmicroένες ικανότητές τους ενώ η

απροθυmicroία των εργοδοτών τους να τις ασφαλίσουν έχει αρνητικές συνέπειες στην ανανέωση των

νόmicroιmicroων αδειών παραmicroονής τους στη χώρα Επιπρόσθετα ένα υψηλό ποσοστό των γυναικών

microεταναστριών εισέρχονται στη χώρα διαmicroέσου οργανωmicroένων δικτύων σωmicroατεmicroπορίας και

οδηγούνται στην πορνεία στελεχώνοντας τη σεξουαλική βιοmicroηχανία Οι γυναίκες αυτές αποτελούν

νέες ldquoεξωτικέςrdquo έλξεις και γίνονται αντιληπτές ως εmicroπόρευmicroα microαζικής κατανάλωσης καθώς

προωθούνται και εκπορνεύονται microε τη χρήση βίας και εξαναγκασmicroού Πολλές απ τις εν λόγω

microετανάστριες γυναίκες έζησαν και ζουν στα όρια της φυσικής επιβίωσης και συχνά κάτω από τα

όρια αυτά Επίσης χάρη στο καθεστώς βίας και εξαναγκασmicroού υποχρεώνονται να ικανοποιούν

κάθε είδους απαιτήσεις Οι γυναίκες αυτές έχουν αντιmicroετωπιστεί ως lsquoεγκληmicroατίεςrsquo παρά ως άτοmicroα

microε δικαιώmicroατα και αυτό συmicroβαίνει διότι--σύmicroφωνα microε τους ερευνητές--οι γυναίκες lsquoθυmicroατοπιούνταιrsquo

και τιmicroωρούνται για τη δράση τους ενώ το οργανωmicroένο έγκληmicroα της διακίνησης σωmicroατεmicroπορίας

δεν τιmicroωρείτα Κάτω από τέτοιες συνθήκες η κοινωνική τους ζωή περιορίζεται και εmicroποδίζεται η

κοινωνική τους ενσωmicroάτωση Ωστόσο παρά την ύπαρξη πολλών δυσκολιών που αντιmicroετωπίζουν

τελικά ένα microεγάλος αριθmicroός των γυναικών αυτών κατορθώνει και επιβιώνει οικονοmicroικά και

κοινωνικά (Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 Karakatsanis Swarts 2003 Poulopoulos-Emke

2003 Psimmenos 2000)

Οι προσεγγίσεις των ζητηmicroάτων που συνδέουν τη microετανάστευση microε τη διεθνή σωmicroατεmicroπορία

συmicroπληρώνουν τις λιγοστές microελέτες οι οποίες σχετίζονται microε την πορνεία και τη σεξουαλική

εργασία (Λάζος 2002) Οι περισσότερες έχουν επηρεαστεί κατά κύριο λόγο από τη ριζοσπαστική

φεmicroινιστική άποψη περί σεξουαλικότητας η οποία προσλαmicroβάνει τις γυναίκες ως σεξουαλικά

θύmicroατα από τη στιγmicroή που υφίστανται την αντικειmicroενοποίηση και την εmicroπορευmicroατοποίηση των

σωmicroάτων τους Ελάχιστες έρευνες προσανατολίζονται στην κατεύθυνση περισσότερο

φιλελεύθερων απόψεων σύmicroφωνα microε τις οποίες οι ίδιες οι γυναίκες συνιστούν σεξουαλικά δρώντα

υποκείmicroενα τα οποία διαχειρίζονται και ελέγχουν τις σχέσεις εξουσίας προς όφελός τους

Οι microετανάστριες είναι γυναίκες όλων των ηλικιών φυλών και εθνικοτήτων Μερικές από αυτές

κατέχουν νόmicroιmicroες άδειες παραmicroονής ενώ άλλες παραmicroένουν για microεγάλο χρονικό διάστηmicroα

ακαταχώρητες ως microόνιmicroοι κάτοικοι σε microητρώα εργασίας Από τα επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα

προκύπτει ότι το ελληνικό κράτος πολύ δύσκολα επιτρέπει σrsquo αυτές τις γυναίκες και τις οικογένειές

τους να ζήσουν και να εργαστούν microε αξιοπρέπεια Αποτελούν δε ένα είδος lsquoυπο-προλεταριάτουrsquo

προς εκmicroετάλλευση άσχετα αν απασχολούνται στο καθάρισmicroα του σπιτιού στην φύλαξη παιδιών

και ηλικιωmicroένων ή στην οικοδοmicroή Ο αποκλεισmicroός και η περιθωριοποίηση των microεταναστριών

γυναικών αναπαράγονται σε καθηmicroερινή βάση και microε περίπλοκους τρόπους και σε συmicroβολικό

21

επίπεδο καθώς γίνονται αντιληπτές microέσα από στερεοτυπικούς ρόλους ως laquoπόρνεςraquo ή

laquoυπηρέτριεςraquo

Αν η συmicromicroετοχή των νόmicroιmicroων microεταναστριών στην ελληνική αγορά εργασίας είναι περιορισmicroένη

από την άποψη των πολιτικών νοmicroικών και πολιτειακών τους δικαιωmicroάτων και εξαρτάται από το

χρώmicroα του δέρmicroατός τους ή την καταγωγή τους οι ακαταχώρητες σε microητρώα γυναίκες

microετανάστριες χωρίς άδειες εργασίας είναι πιο τρωτές από όλους τους άλλους εργαζόmicroενους Αυτές

ζουν microια πολύ δύσκολη ζωή η οποία είναι θεσmicroοθετηmicroένη microε όρους πολιτισmicroικού κοινωνικού και

πολιτικού lsquoapartheidrsquo (Μαράτου-Αλιπράντη 1994 Glavanis 1995 Λιάκος 1998)

Είναι σηmicroαντικό να αναφερθεί στο σηmicroείο αυτό ότι οι περισσότεροι από τους κοινωνικούς

επιστήmicroονες επισηmicroαίνουν την αναγκαιότητα να microελετηθούν οι microεταναστάτριες εργαζόmicroενες ως

διαφοροποιηmicroένη και όχι ως οmicroοιογενής κοινωνική κατηγορία ώστε να δοθεί έmicroφαση στις ιδιαίτερες

εργασιακές τους εmicroπειρίες και στις αντιλήψεις τους για το νέο πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο

εντάσσονται microέσω της εργασίας Έτσι θα προκύψει microια ουσιαστική γνώση για τις lsquoάλλεςrsquo γυναίκες

που διεκδικούν χώρο στην αγορά εργασίας και εmicroφανίζονται όλο και συχνότερα να πλαισιώνουν

την οικιακή οmicroάδα συνήθως ως ως έmicromicroισθες οικιακοί βοηθοί

Γενικά σε microια κοινωνία όπως η ελληνική στην οποία οι Ελληνίδες microορφώνονται και

συmicromicroετέχουν στην αγορά εργασίας το αίτηmicroα για microετανάστριες εργαζόmicroενες έχει προβληθεί ως

επιτακτική ανάγκη και έχει συmicroβάλει στην ldquoθηλυκοποίησηrdquo (feminization) της microετανάστευσης στη

χώρα Καθώς όλο και περισσότερες Ελληνίδες αφήνουν το σπίτι και τα οικιακά προκειmicroένουν να

εργαστούν και να συmicromicroετέχουν στη δηmicroόσια ζωή απορρίπτοντας ή αmicroφισβητώντας την έmicroφυλη

φύση των ρόλων τους και την ταύτισή τους microε τον οικιακό χώρο τείνουν να στηρίζονται στις

εργασίες των microεταναστριών που αναλαmicroβάνουν τη φροντίδα σπιτιού των παιδιών και των

ηλικιωmicroένων

ΕΜΜΙΣΘΗ ΟΙΚΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΡΙΕΣ

Η έmicromicroισθη οικιακή εργασία αποτελεί έναν ερευνητικό τοmicroέα που έχει απασχολήσει ελάχιστα

τους κοινωνικούς επιστήmicroονες στην Ελλάδα (Βαλέντσια 1995 Lazaridis 1999 Λαζαρίδου 1995

Τόπαλη 2001) Οι αναφορές πάνω στο θέmicroα είναι αποσπασmicroατικές ενώ στην πλειοψηφία τους

οι έρευνες είναι κοινωνιολογικές Σε θεωρητικό επίπεδο η microελέτη της οικιακής εργασίας

παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω των ιδιαιτεροτήτων που την καθιστούν ιδανικό

περιβάλλον για την παρατήρηση της αλληλοδιαπλοκής φύλου συγγένειας κοινωνικής τάξης και

εθνοτικής ταυτότητας Πρόκειται για εργασία microε έντονη έmicroφυλη διαφοροποίηση (εργασία

γυναικών και εργασιακή σχέση που θεωρείται πως αναπτύσσεται κυρίως ανάmicroεσα σε γυναίκες)

και εργασία που λαmicroβάνει χώρα στον ιδιωτικό χώρο του σπιτιού και συχνά συνδέεται microε τη

φροντίδα των παιδιών και άλλων microελών της οικογένειας Επιπλέον πρόκειται για εργασιακή

σχέση την οποία χαρακτηρίζει έντονη ταξική ανισότητα (εργασία που αναλαmicroβάνουν άτοmicroα microε

22

χαmicroηλό status και έχει χαmicroηλές αποδοχές για τα microεσοαστικά ή microεγαλοαστικά στρωmicroάτων)

Τέλος η οικιαική εργασία επιτελείται συνήθως από οmicroάδες οικονοmicroικών microεταναστών

Στην Ελλάδα η έmicromicroισθη οικιακή εργασία είναι laquoφυλετικοποιηmicroένηraquo αποτελεί δηλαδή

εργασία που προορίζεται για οmicroάδες microε διαφορετική πολιτισmicroική ταυτότητα Ο τύπος εργασίας

που συναρτάται microε την παροχή προσωπικών υπηρεσιών προσελκύει σήmicroερα εργαζόmicroενες

γυναίκες microετανάστριες Πολλές microελέτες πάνω στην οικιακή εργασία επικεντρώνονται σε οmicroάδες

των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo microεταναστών και αφορούν χώρες και πολιτισmicroικά περιβάλλοντα microε

ισχυρές οικονοmicroίες Σε τέτοιες συνθήκες ο ρατσισmicroός αποτελεί στοιχείο έντασης και

επισηmicroαίνεται από οργανώσεις και συνδικάτα οικιακών βοηθών ως ένα από τα βασικά σηmicroεία

πάλης Στην Ελλάδα όπως άλλωστε στο microεγαλύτερο microέρος του δυτικού κόσmicroου η έmicromicroισθη

οικιακή εργασία γίνεται αντιληπτή ως εργασία χωρίς status κίνητρα (για επαγγελmicroατική εξέλιξη)

ασφάλεια και αναγνώριση Η παρουσία οικιακών βοηθών microέσα στην οικιακή οmicroάδα αποτελεί

κοινό τόπο σε σπίτια της Αθηναϊκής microεσαίας τάξης Οι οικιακές βοηθοί προέρχονται από τις

Φιλιππίνες την Πολωνία την Ουκρανία τη Ρωσία ενώ η πλειοψηφία των Αλβανών

microεταναστών εργάζεται σε ελληνικά νοικοκυριά

Το πλαίσιο των διαπολιτισmicroικών συναντήσεων microεταξύ lsquoεντόπιωνrsquo (ελλήνων) και lsquoάλλωνrsquo

(microεταναστριών) το οποίο καθορίζεται από τη ζήτηση και προσφορά έmicromicroισθης οικιακής εργασίας

δηmicroιουργεί τους όρους πρόσληψης των lsquoξένωνrsquo την παγίωση στερεοτύπων και τη διαmicroόρφωση

ενός συνόλου σηmicroασιοδοτήσεων που αφορά τόσο τις microετανάστριες ως laquoοικιακές βοηθούςraquo όσο

και την έννοια της laquoέmicromicroισθης οικιακής εργασίαςraquo αλλά και γενικότερα τις έννοιες της

οικιακότητας της συγγένειας και της εθνικής ταυτότητας

Οι περιπτώσεις των Φιλιππινέζων των Αλβανίδων των Πολωνέζων και γενικότερα των

γυναικών microεταναστριών στην Ελλάδα συνιστούν ένα σηmicroαντικό πεδίο έρευνας των κοινωνικών

επιστηmicroών Οι γυναίκες microετανάστριες αποτελούν ένα microεγάλο αριθmicroητικά κοmicromicroάτι των

microεταναστών που δέχεται τις τελευταίες δύο δεκαετίες η χώρα και οι πρακτικές τους σε διάφορα

πολιτισmicroικά πλαίσια microεταβάλλουν το ελληνικό αστεακό τοπίο (ίδρυση νέων εκκλησιών νέου

τύπου εργασιακή απασχόληση νέου τύπου οικογενειακές σχέσεις) Ιδιαίτερη ερευνητική έmicroφαση

θα microπορούσε να δοθεί επίσης στην βιωmicroατική εmicroπειρία των ΕλλήνωνΕλληνίδων και τις microεταξύ

τους σχέσεις και αναπαραστάσεις της δικής τους ταυτότητας ενόψει της παρουσίας των

laquoάλλωνraquo Ανθρωπολόγοι που έχουν πραγmicroατοποιήσει και τις πιο ενδιαφέρουσες έρευνες

σχετικά microε microετανάστριες γυναίκες οικιακές βοηθούς (Τόπαλη 2001) παρατηρούν ότι οι σχετικά

περιορισmicroένες σε αριθmicroό microελέτες για microεταναστριες οικιακές βοηθούς επικεντρώθηκαν στην

πλειοψηφία τους στην προσέγγιση της οικιακής εργασίας microέσα από το πρίσmicroα των δυτικών

υποκειmicroένων (επιστηmicroόνων και εργοδοτών) και όχι των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo οικιακών βοηθών

Οπότε περισσότερες ερευνητικές εργασίες που θα είχαν ως αντικείmicroενο την έmicromicroισθη οικιακή

εργασία από τη σκοπιά των lsquoάλλωνrsquo γυναικών θα πλούτιζαν πραγmicroατικά την επιστηmicroονική

γνώση σrsquo αυτό τον τοmicroέα Επίσης κατά την εκτίmicroηση ορισmicroένων ερευνητών παραmicroένουν

23

ανοιχτά προς διερεύνηση ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας

όπως αυτή βιώνεται από άλλες πολιτισmicroικές οmicroάδες αλλά και από ελληνίδες οικιακές βοηθούς

Τέλος ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας από τη σκοπιά των

εργοδοτριών που προέρχονται από διαφορετικά κοινωνικά στρώmicroατα αλλά και microε τη

συγκρότηση των στρωmicroάτων αυτών microέσα από την έmicromicroισθη οικιακή εργασία συνιστούν

microελλοντικές ερευνητικές προκλήσεις

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ

Οι κοινωνιολογικές και ανθρωπολογικές θεωρήσεις που συνδέουν τον κατά φύλα καταmicroερισmicroό

εργασίας microε τις νέες τεχνολογίες τονίζουν ότι η διαδικασία ταύτισης των ανδρών microε τις τεχνικές

γνώσεις και επιδεξιότητες ενισχύεται και νοmicroιmicroοποιείται από την ιδεολογία του φύλου που συνδέει

την αρρενωπότητα microε τη microηχανή τη microυϊκή δύναmicroη τη δύσκολη και ldquoβρώmicroικηrdquo δουλειά τη σύνθετη

κατασκευή τη σταθερή παρουσία σrsquo ένα συγκεκριmicroένο χώρο και για ένα συγκεκριmicroένο χρονικό

διάστηmicroα τη συγκέντρωση της προσοχής σrsquo ένα αντικείmicroενο καθώς και την αναλυτική και

ορθολογική σκέψη Οι γυναίκες αντιθέτως προσλαmicroβάνονται ως εύθραυστες η δε θηλυκότητά τους

συνδέεται microε τις αισθήσεις και τα αισθήmicroατα και ταυτίζεται microε τη φύση τη γη και το ανθρώπινο

σώmicroα που παράγουν καρπούς και ανθρώπους (Κανελλόπουλος 1989 Σακέλλης 1989 Στρατηγάκη

1996)

Η microηχανοποίηση της παραγωγής και η εφαρmicroογή της πληροφορικής τεχνολογίας στις

επιχειρήσεις φαίνεται ότι εξυπηρεί τις ανάγκες microιας κοινωνικής κατηγορίας των ανδρών για

ενίσχυση της υπεροχή τους απέναντι στις γυναίκες Με την ανάπτυξη όmicroως της πληροφορικής

διαπιστώθηκε ότι πολλές γυναίκες επιστρέφουν στο σπίτι τους και εργάζονται microε αmicroοιβή εκεί ενώ

άλλες microπορούν να διαλέξουν βολικά και microειωmicroένα ωράρια εργασίας για να ανταποκριθούν

καλύτερα στις δουλειές το σπιτιού και στη φροντίδα παιδιών συζύγων και ηλικιωmicroένων συγγενών

Ωστόσο οι περισσότεροι ερευνητές συmicroφωνούν ότι τέτοιες διευκολύνσεις σηmicroαίνουν αποδοχή ενός

υποβαθmicroισmicroένου περιεχοmicroένου εργασίας και έλλειψη κάθε προοπτικής εξέλιξης τη στιγmicroή που

αντίθετα οι άνδρες καταλαmicroβάνουν θέσεις microε αναβαθmicroισmicroένο περιεχόmicroενο εργασίας το οποίο

δηmicroιούργησε η πληροφορική Από αυτήν την άποψη η τεχνολογία δεν φαίνεται να είναι ουδέτερη

απέναντι στα δύο φύλα microάλιστα υποστηρίζει αντιλήψεις που ισχυροποιούν διακρίσεις σε lsquoγυναικείαrsquo

και lsquoαντρικάrsquo επαγγέλmicroατα διακρίσεις microε πολλαπλές συνέπειες ως προς την πρόσβαση στην

αγορά εργασίας τις ίσες αmicroοιβές και την επαγγελmicroατική εξέλιξη σε ανώτερα κλιmicroάκια (Κοσmicroαράς

1989 Μαρmicroατάκη-Μόλχο 1989 Στρατηγάκη 1987α Στρατηγάκη 1987β Στρατηγάκη 1989α

Στρατηγάκη 1989β Τζεπόγλου 1989)

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΚΕΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

24

Μέσα από την παρουσίαση των συναρτώmicroενων microε το φαινόmicroενο της γυναικείας εργασίας

στην Ελλάδα κεντρικών ζητηmicroάτων--έτσι όπως αυτά προκύπτουν από την επιστηmicroονική τους

διερεύνηση--microπορούν να διαπιστωθούν ορισmicroένες ελλείψεις και microερικά προβλήmicroατα σrsquo ότι

αφορά τους τρόπους προσέγγισης και ερmicroηνείας του όλου θέmicroατος

Καταρχήν στο microεγαλύτερο microέρος αυτών των microελετών κυριαρχεί η έmicroφαση στην ερmicroηνεία

των ποσοτικών στοιχείων της στατιστικής υπηρεσίας γεγονός που δηmicroιουργεί προβλήmicroατα στον

τρόπο αντιmicroετώπισης της κοινωνικής κατηγορίας laquoεργαζόmicroενες γυναίκεςraquo Απουσιάζουν οι

ποιοτικές microέθοδοι ανάλυσης τα υποκείmicroενα και οι βιοϊστορίες τους ο λόγος τους τα

συναισθήmicroατά τους και η συστηmicroατική παρακολούθηση των καθηmicroερινών εργασιακών τους

πρακτικών που συνήθως εξετάζονται κατά τη διάρκεια επιτόπιων ερευνών ανθρωπολογικού

χαρακτήρα Απουσιάζει δηλαδή στις περισσότερες περιπτώσεις η ίδια η σκοπιά των γυναικών

για την εργασιακή τους εmicroπειρία ενώ κυριαρχεί ο λόγος και οι ιδεολογικές τοποθετήσεις των

ερευνητών Απόρροια αυτών των απουσιών αποτελεί το γεγονός ότι στο όνοmicroα της καθιέρωσης

της ισότητας microεταξύ ανδρών και γυναικών διαφαίνεται η τάση θεώρησης των laquoεργαζόmicroενων

γυναικώνraquo ως ενιαία και οmicroοιογενής κατηγορία Οι γυναίκες που εργάζονται όmicroως δεν είναι ίσες

microεταξύ τους ούτε ως προς την κοινωνική προέλευση ούτε ως προς το εκπαιδευτικό lsquoκεφάλαιοrsquo

το οποίο φέρουν ή την οικογενειακή τους κατάσταση Ούτε επίσης έχουν τα ίδια κίνητρα που τις

ωθούν να εργαστούν ή να εγκαταλείψουν τη δουλειά τους Η γυναικεία εργασία συχνά εξετάζεται

ανεξάρτητα από το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο εmicroφανίζεται και

σπάνια συναρτάται microε microια προβληmicroατική για τα κοινωνικά στρώmicroατα στα οποία εντάσσονται οι

εργαζόmicroενες γυναίκες

Ένα άλλο προβληmicroατικό σηmicroείο των ερmicroηνευτικών προσεγγίσεων κοmicroβικό ως προς την

κατανόηση των εννοιών και των αναλυτικών εστιάσεων είναι το θέmicroα των όρων και των

ορισmicroών που χρησιmicroοποιούν οι ερευνητές για να περιγράψουν τις διαφορετικές εργασιακές

εmicroπειρίες των γυναικών Συνήθως χρησιmicroοποιούνται όροι εννοιολογικά αδιευκρίνιστοι όπως για

παράδειγmicroα laquoεργασίαraquo και laquoαπασχόλησηraquo Η χρήση του όρου laquoγυναικεία απασχόλησηraquo ή

laquoεργασίαraquo συνδέεται microε την ιδεολογία της γυναικείας απελευθέρωσης την πολιτισmicroική microορφή

της ελληνικής οικογένειας και την προβληmicroατική για την οικονοmicroική ανάπτυξη της χώρας

Ανάλογα προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται και εξαιτίας της χρήσης γενικευτικών αφαιρετικών

κατηγοριών όπως laquoεργαζόmicroενεςraquo και laquoάνεργεςraquo Τα πράγmicroατα περιπλέκονται ακόmicroη

περισσότερο όταν γίνεται χρήση των ορισmicroών των στατιστικών υπηρεσιών όπως laquomicroισθωτόςraquo

laquoαυτοαπασχολούmicroενοςraquo laquoνοικοκυράraquo laquoεπιχειρηmicroατικήraquo δράση laquoεισόδηmicroαraquo--ορισmicroών

δηλαδή που δεν microπορούν να ανταποκριθούν στο εννοιολογικό περιεχόmicroενο της γυναικείας

εργασίας Από αυτή την άποψη δεν microπορεί να φωτιστεί το ζήτηmicroα της κατασκευής της έmicroφυλης

ταυτότητας microέσα από την εργασιακή εmicroπειρία ούτε microπορούν να αναδειχθούν οι ποικίλες πτυχές

microιας προβληmicroατικής που διαπλέκουν το επάγγελmicroα microε την γυναικεία ταυτότητα την οικογένεια

και το γάmicroο στη σύγχρονη ελληνική πολιτισmicroική πραγmicroατικότητα

25

Τέλος κρίνεται απαραίτητος ο διάλογος στο πλαίσιο εmicroπειρικών ερευνών microεταξύ

επιστηmicroόνων από διαφορετικούς κλάδους των Κοινωνικών Επιστηmicroών προκειmicroένου να

επιτευχθεί microια ολοκληρωmicroένη και σφαιρική προσέγγιση του φαινοmicroένου της γυναικείας εργασίας

στα συνεχώς microεταβαλλόmicroενα πολιτισmicroικά περιβάλλοντα των αστικών και αγροτικών περιοχών

ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αβδελά Ε 1986 lsquoΠοιές δουλειές παίρνουν οι γυναίκεςrsquo ∆ίνη 160-61

Αβδελά Ε 1987α lsquo Η ισότητα στη ∆ηmicroόσια ∆ιοίκηση παλιές πρακτικές microε νεωτερικό microανδύαrsquo

∆ίνη 256-62

Αβδελά Ε 1987β lsquoΜισθωτές Σχέσεις και Φυλετικός Καταmicroερισmicroός της Εργασίας Οι Γυναίκες

∆ηmicroόσιοι Υπάλληλοι στην Ελλάδα στο Πρώτο Μισό του Αιώναrsquo Μνήmicroων τοmicro ΙΙ234-246

Αβδελά Ε 1988α lsquoΗ θέση της ∆ασκάλας Λόγοι και αντίλογοι σrsquo ένα microεσοπολεmicroικό

επαγγελmicroατικό έντυποrsquo ∆ίνη 3 46-53

Αβδελά Ε 1988β lsquoΣτοιχεία για την εργασία των γυναικών στο Μεσοπόλεmicroο Όψεις και Θέσειςrsquo

Στο Βενιζελισmicroός και Αστικός Εκσυγχρονισmicroός Πανεπιστηmicroιακές Εκδόσεις Κρήτης

Αβραmicroίδου Α 2001 Ευέλικτες microορφές απασχόλησης και ανισότητες στον εργασιακό χώρο

Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ

httpwwwKethigr)

Αθανασιάδου Χ Σ Πετροπούλου Γ Μιmicroίκου 2001 Οι συνθήκες της γυναικείας απασχόλησης

στην Ελλάδα1980-2000 Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο

στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 1999 Η οικογένεια στην Αθήνα οικογενειακά πρότυπα και συζυγικές

πρακτικές Αθήνα ΕΚΚΕ

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 2001 Η συmicromicroετοχή των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην

Ελλάδα Μια πρώτη προσέγγιση Εισήγηση στο Συνέδριο Γυναίκες και Επιστήmicroη Τάσεις και

Προοπτικές στην Ευρώπη Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκη 15-16 Μαρτίου

Αυδή- Καλκάνη Ι 1978 Η επαγγελmicroατικά εργαζόmicroενη Γυναίκα Αθήνα Παπαζήσης

Αυδή - Καλκάνη Ι 1989 Φεmicroινισmicroός και εργασίαστην Ελλάδα σήmicroερα Αθήνα Νέοι Καιροί

Βαΐου Ν 1987α lsquo Ελαστικό ωράριο ανελαστικές ανάγκεςrsquo Κάπα 16 25-26

Βαΐου Ν 1987β lsquoΆτυπες εργασιακές σχέσεις ή πώς κατασκευάζεται η ευελιξίαrsquo Κάπα 17 23-

24

Βαϊου Ν Μ Στρατηγάκη 1989 lsquoΗ εργασία των γυναικών Ανάmicroεσα σε δύο κόσmicroουςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4015-23

Βαΐου Ν 1989 lsquoΟ τόπος δουλειάς και το σπίτι Κατά φύλο καταmicroερισmicroοί εργασίας στη

διαδικασία ανάπτυξης της Αθήναςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)81 ndash 90

Βαΐου Ν 1991 lsquoΟ χώρος των γυναικών σrsquo έναν ανδρικό κόσmicroοrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash

48 15 ndash 17

26

Βαΐου Ν Στρατηγάκη Μ Χρονάκη Ζ 1991 lsquoΑmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι Μια γυναικεία

δουλειά και microια ιδεολογίαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45 47-53

Βαΐου Ν Χ Γολέmicroης Λ Λαmicroπριανίδης Κ Χατζηmicroιχάλης Ζ Χρονάκη 1996 Άτυπες microορφές

βιοmicroηχανικής παραγωγής-εργασίας και αστικός χώρος στο ΠΣΠ Αθήνα ΓΓΕΤ

Βαϊου Ν και Κ Χατζηmicroιχάλης 1997 Με τη ραπτοmicroηχανή στην κουζίνα και τους Πολωνούς στους

αγρούς Πόλεις περιφέρειες και άτυπη εργασία Αθήνα Εξάντας

Βλαχούτσικου Χ Α Μπαχαροπούλου- Κούλη 1991 lsquolaquoΝα χαρώ κι εγώ το σπίτι microου και το

κλειδί από τα microέσαraquo Γυναίκες και κατανάλωση σrsquo ένα χωριό της Βοιωτίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45

94-100

Vernier B 2001 H Kοινωνική Γένεση των Aισθηmicroάτων Πρωτότοκοι και Yστερότοκοι στην

Kάρπαθο Aθήνα Αλεξάνδρεια

Βουτυράς Σ 1981 Η Γυναίκα στη Μισθωτή εργασία Αθήνα Παπαζήσης

Βουτυράς Σ 1987 Μητρικός microισθός επαναστατική προοπτική ή οπισθοδρόmicroηση στην ισότητα

των φύλων ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Γαβριήλ Α 1989 lsquoΗ συmicroβολή του Σχολικού Επαγγελmicroατικού Προσανατολισmicroού στην

προετοιmicroασία των γυναικών για επαγγέλmicroατα που έχουν σχέση microε τις νέες τεχνολογίεςrsquo Στο Μ

Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για

τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1985 ∆ικαιώmicroατα και υποχρεώσεις της εργαζόmicroενης γυναίκας στην

microισθωτή εργασία Αθήνα

Γεωργακοπούλου Ν Β 1998 Ευελιξίες της εργασίας amp Γυναικεία απασχόληση στον τραπεζικό

τοmicroέα Πλαίσιο Προσέγγισης Βασικές Τάσεις και Προοπτικές ΙΝΕΟΤΟΕ

Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου Α 1986 lsquoΕργασία και γυναικεία απελευθέρωση ένας ισχυρός

αντίλογος στο στον φεmicroινιστικό συντηρητισmicroόrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 22-24

∆ασκαλάκης ∆ 1995 Η ρύθmicroιση των ευέλικτων microορφών απασχόλησης και οργάνωσης του

χρόνου εργασίας Αθήνα ndash Κοmicroοτηνή εκδ Σάκκουλα

∆έδε Ι 1995 lsquoΕπαγγελmicroατικές προοπτικές για τις γυναίκες στις αγορές της Ε Ε Μεταξύ

αποκλεισmicroού και ανέλιξηςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 86 179-191

∆ήmicroου Α 1989 lsquoΗ microερική απασχόληση Ένα γυναικείο φαινόmicroενο της αγοράς εργασίαςraquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4055 ndash 60

∆ουκάκης Ν Λ 1988 Εργασιακές Σχέσεις Οικονοmicroία και θεσmicroοί Αθήνα Οδυσσέας

∆ουλκέρη Τ 1986 Η συmicromicroετοχή της ελληνίδας στην οικογένεια και στην εργασία

ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

∆ουλκέρη Τ 1994 Ισότητα των φύλων στις εργασιακές σχέσεις Αθήνα Παπαζήσης

Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Η επαγγελmicroατική εξέλιξη των γυναικών στις τράπεζες

Αθήνα ΟΤΟΕ

27

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988α Γυναικεία απασχόληση Σύνοψη πρώτων

αποτελεσmicroάτων Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική

Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988β Η ∆οmicroή της Γυναικείας Απασχόλησης και η

Επαγγελmicroατική ∆ραστηριοποίηση των Γυναικών Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των

Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ηλιού Μ 1988 lsquoΟι γυναίκες πανεπιστηmicroιακοί εξέλιξη της θέσης τους ή στασιmicroότηταrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 70 3-23

Θανοπούλου Μ 1992 Η Γυναικεία Απασχόληση ή Εργασία στην Ελλάδα Κύριες Τάσεις και

Κατευθύνσεις της Μεταπολεmicroικής Βιβλιογραφίας Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη ΙV Αθήνα ΕΚΚΕ

Θανοπούλου Μ Ε Φρονίmicroου Β Τσιλιmicroιγκάκη 1997 Αποφυλακιζόmicroενες γυναίκεςΤο δικαίωmicroα

στην Επαγγελmicroατική επανένταξη ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Θανοπούλου Μ Β Κωτσοβέλου amp Ρ Παπαρούνη 1999 lsquoΗ σχέση επαγγελmicroατικής και

οικογενειακής ζωής των γυναικών διερεύνηση της ελληνικής βιβλιογραφίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 40

91-101

Ιγγλέση Χ 1990 Πρόσωπα Γυναικών Προσωπεία Συνείδησης Αθήνα Οδυσσέας

Ιγγλέση Χ 1996 Γυναικείες σπουδές και ταυτότητες φύλου Ένα παράδειγmicroα από τη σκοπιά της

ψυχολογίας Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Ιωακείmicroογλου Η Ο Καmicroινιώτη Α Κωστάκη Θ Σκοπελίτου 1998 lsquoΕκπαίδευση Φύλο και

Τρόπος Ένταξης στην Αγορά Εργασίας της Ελλάδαςrsquo Στο Ανεργία Εργασία Εκπαίδευση-Κατάρτιση

στην Ελλάδα και στην Γαλλία Πρακτικά Ελληνογαλλικού Συνεδρίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Καβουνίδη Τ 1982 lsquoΚαπιταλιστική ανάπτυξη και απασχόληση των γυναικών στη microεταποίηση

στην Ελλάδαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 14 53-63

Καβουνίδη Τ 1989 lsquo Ο έλεγχος της εργασίας της γυναίκαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4071-80

Καβουνίδη Τ 1990 Οι νέες γυναίκες και η επαγγελmicroατική εκπαίδευση και κατάρτιση Έκθεση

Έρευνας Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

Καβουνίδη Τ 1996 Οικογένεια και εργασία στην Αθήνα Σάκκουλας

Κανελλόπουλος Κ 1989 lsquoΝέα τεχνολογία Εκπαίδευση των γυναικών και η θέση τους στην

αγορά εργασίαςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Καραmicroεσίνη Μ 1998 lsquoΓυναίκες και απασχόληση στην Ελλάδα Τάσεις και ∆ιεθνείς Συγκρίσειςrsquo

Στο Ξ Πετρινιώτη και Γ Κουκουλές (επιmicro) Επετηρίδα εργασίας 1998 Αθήνα πανεπιστηmicroιακές

εκδόσεις Παντείου

Καραmicroεσίνη Μ amp Η Ιωακείmicroογλου 2003 Προσδιοριστικοί παράγοντες του microισθολογικού

χάσmicroατος microεταξύ ανδρών και γυναικών Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας σε

συνεργασία microε το Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

28

(δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Καραντινός ∆ 1987 lsquoΕργατικό δυναmicroικό απασχολούmicroενοι και άνεργοι microια διερεύνηση από

στατιστικά στοιχείαrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 66 121-143

Καραντινός ∆ 1988 lsquoΑνοιχτή ανεργία και αστικές αγορές εργασίας (1974-1985) Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 70 50-115

Καραντινός Τ 1989 lsquoΗ ανεργία των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Καραντινός ∆ ∆ Ζιώmicroας Μ Κετσετζοπούλου Α Μουρίκη 1997 Ευέλικτη απασχόληση και

ελαστικοποίηση του χρόνου εργασίας τάσεις εξελίξεις προοπτικές Αθήνα Εθνικό Ινστιτούτο

Εργασίας

Κασιmicroάτη Κ 1980 Τάσεις κινητικότητας εργασίας στην ελληνική βιοmicroηχανία Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1982 Η Γυναίκα στην Απασχόληση Φάκελος Ισότητας Αθήνα Οδυσσέας

Κασιmicroάτη Κ 1988 lsquoΕκπαίδευση Επαγγελmicroατική Εξειδίκευση και Αmicroοιβές Γυναικώνrsquo Ο Αγώνας

της Γυναίκας 37 21-22

Κασιmicroάτη Κ Ε Αλλισον 1989 Η Μορφολογία της ∆εύτερης Απασχόλησης Έρευνα για τα

κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Μελέτη ΙΙ ΑθήναΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1991 Επιλογή Επαγγέλmicroατος Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη Ι Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1998 Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Αθήνα ΕΚΚΕ

Κετσετζοπούλου Μ 2002 lsquoΓυναικεία Απασχόλησηrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ

Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο

Κοινωνικής Πολιτικής

Κετσετζοπούλου Μ Χ Συmicroεωνίδη 2002 lsquoΙσότητα των Φύλων Η Θέση της Γυναίκας στο

∆ηmicroόσιο και Ιδιωτικό Χώροrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό

Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής

Κοσmicroαράς Γ 1989 lsquoΗ θέση των γυναικών στην τυπογραφία microετά την εισαγωγή της

φωτοστοιχειοθεσίας Η κατάσταση στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro)

Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Κουκουλή-Σπηλιωτοπούλου Σ 1988 lsquoΗ κοινοτική αρχή της ισότητας αmicroοιβών και το ελληνικό

δίκαιοrsquo Ελληνική ∆ικαιοσύνη 29 1092-1128

Κουκούλη-Σπηλιοτοπούλου Σ 1998 lsquoΙσότητα των φύλων στην απασχόληση και την κοινωνική

ασφάλισηrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις

Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Κραβαρίτου Γ 1989 lsquoΟι γυναίκες στη Μεταmicroοντέρνα κοινωνία φτωχότερες ή πλουσιότερεςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 40 25 ndash 30

Κραβαρίτου Γ 1992 Εργασία και δικαιώmicroατα της γυναίκας Θεσσαλονίκη Σάκκουλα

29

Κραβαρίτου Γ 1996 Φύλο και ∆ίκαιο Αθήνα Παπαζήσης

Λαmicroπριανίδης Λ Γ Ανδριάς Στ Καραγιάννης Π Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995 Ένδυση Ξάνθη-

∆ράmicroα- Καβάλα Θεσσαλονίκη Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας

Λυmicroπεράκη Α 1991 Ευέλικτη εξιδίκευση Κρίση και αναδιάρθρωση στη microικρή βιοmicroηχανία

Αθήνα Gutenberg

Λυmicroπεράκη Α Α Μουρίκη 1996 Η Αθόρυβη Επανάσταση Νέες Μορφές Οργάνωσης της

Παραγωγής και της Εργασίας Αθήνα Gutenberg

Μαγγανάρα Ι 1988 lsquoΘέση και συνθήκες εργασίας των γυναικών εκλεγmicroένων αντιπροσώπων

στο τοπικό και περιφερειακό επίπεδο στην Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 8-11

Μαγγανάρα Ι 1998 lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεωνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Μαρmicroατάκη-Μόλχο Μ 1989 lsquoΗ γυναικεία απασχόληση στον τοmicroέα της microηχανογράφησης στην

Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα

Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Μουρίκη Α 1991α Ευέλικτες microορφές απασχόλησης ευλογία ή ανάθεmicroαrsquo Τόπος Επιθεώρηση

αστικών και περιφερειακών microελετών(3) 97 ndash 117

Μουρίκη Α 1991β lsquoΟι νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης και οι προοπτικές τους στην

ενοποιηmicroένη Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-4818ndash21

Μουσούρου Λ Μ 1985 Γυναικεία Απασχόληση και Οικογένεια Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1993 Γυναίκα και Απασχόληση ∆έκα ζητήmicroατα Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1996 lsquoΟι ανάγκες της οικογένειας και η απασχόληση σήmicroεραrsquo Στο

Οικογένεια και Εργασία Νέες Τάσεις στην Απασχόληση Αθήνα Ιδρυmicroα Μελετών Λαmicroπράκη amp

Εκαπιδευτήρια Κωστεά-Γείτονα

Μπακαλάκη Α 1988 lsquoΚοmicromicroωτική ένα laquoγυναικείοraquo επάγγελmicroαrsquo ∆ίνη 198-103

Μπακόπουλος Α 1986 Η ισότητα αmicroοιβών στι Κοινοτικό ∆ίκαιο Η ισότητα ανδρών και

γυναικών στην απασχόληση και την κοινωνική ασφάλιση κατά το κοινοτικό και ελληνικό δίκαιο

Συνέδριο Πανεπιστηmicroίου Αθηνών και ΕΟΚ Αθήνα Σάκκουλας

Νικολαΐδου Μ 1975 ∆ουλειά και Χειραφέτηση Η Γυναίκα στην Ελλάδα Αθήνα Καστανιώτης

Ντούλια Θ Κ ∆όλγυρα 1997 lsquoΟι οικονοmicroικές εξελίξεις και η εργασία των γυναικώνrsquo Στο

Οδηγός προώθησης των ίσων ευκαιριών microε Έmicroφαση στην απασχόληση των γυναικών Αθήνα

Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων ndash Γενική Γραmicromicroατεία Λαϊκής Επιmicroόρφωσης

Παναγιωτόπουλος Ν 1998 lsquoΣηmicroειώσεις για την απασχόληση των γυναικών και τον χρόνο

απασχόλησηςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (66)112 ndash 118

Πανταζή-Τζίφα Κ 1985 Η θέση της γυναίκας στην Ελλάδα Αθήνα Λιβάνης

Παπαγαρουφάλη-Ιακώβου Ε 1989 lsquoΦεmicroινισmicroός και εργασία ∆ιέξοδοι και αδιέξοδαrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα 4091-10

30

Παπαγιαννάκη Μ 1986 lsquoΆγνοια νόmicroου δεν δικαιολογείταιrsquo ∆ίνη 1 63-69

Παπαδηmicroητρίου Β 1988 lsquoΑναζήτηση τρόπων για τον σωστό καταmicroερισmicroό των οικογενειακών

και επαγγελmicroατικών υποχρεώσεωνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 33 28-30

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998α lsquoΗ επαγγελmicroατική διάρθρωση της απασχόλησης στην

περιφέρεια Αττικής 1988-1995rsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα

Ιδρυmicroα Σάκη Καράγεωργα

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998β lsquoΗ διάρκεια της ανεργίας στην περιφέρεια της Αττικής

1998-1995rsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 96-97 83-110

Παπαζήση Θ 1999 lsquoΜητρότητα και καρριέρα άτυχος γάmicroος από τρελλό έρωταrsquo Στο Το Φύλο

των ∆ικαιωmicroάτων Εξουσία Γυναίκες και Ιδιότητα του Πολίτη Ευρωπαϊκό Συνέδριο 9-10

Φεβρουαρίου 1996 Πρακτικά Αθήνα Νεφέλη

Παυλίδου Ε 1989 lsquoΓυναίκα και εργασία Οικονοmicroικές προσεγγίσεις των διακρίσεων στην

αγορά εργασίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40) 39-46

Πελαγίδης Θ 1995 lsquoΗ σκοτεινή πλευρά της εργασιακής ευελιξίας Έρευνα Πεδίου στην

ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκηςrsquo Τόπος (9) 95 ndash 119

Πετmicroεζίδου- Τσουλουβή Μ 1986 lsquoΠροβλήmicroατα ορισmicroού των κοινωνικών τάξεων εργασιακή

διαδικασία επαγγελmicroατικές κατηγορίες και νέα microεσαία στρώmicroαταrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 26 33-42

Πετράκη-Κώττη Α 1985 Όι διαφορές στις αmicroοιβές αντρών-γυναικώνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας

27 8-10

Πετράκη-Κώττη Α 1998 lsquoΗ θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα και οι

διαφορές στις αmicroοιβές των δύο φύλωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και

Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Πετρινιώτη Ξ 1989α lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό και η περίπτωση της

Ελλάδαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 105-140

Πετρινιώτη Ξ 1989β lsquoΠροβληmicroατισmicroοί γύρω από τη microέτρηση και την αποτίmicroηση της ολικής

εργασίας των γυναικώνrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)47-54

Πετρινιώτη Ξ 1989γ lsquoΗ απασχόληση των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Πετρινιώτη Ξ 1991 lsquoΟι εξελίξεις στην οικονοmicroία και η οργάνωση της εργασίας Νέες

προκλήσεις για τις γυναίκεςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-48 11-12

Πετρινιώτη Ξ 1998 Η δόmicroηση των εσωτερικών αγορών εργασίας φύλο τεχνολογία

ανταγωνισmicroός Η περίπτωση των τραπεζών Αθήνα Παπαζήση

Πετρονώτη Μ 1995α ∆ίκτυα Κοινωνικών σχέσεων Όψεις και Αλληλεπιδράσεις microε τη

∆ιδικασία Επαγγελmicroατικής Κινητικότητας ΑθήναΕΚΚΕ

Πετρονώτη Μ 1995β lsquoΣύγχρονες Ελληνίδες Επιχειρηmicroατίες Ανθρωπολογική Ανάγνωση των

Στρατηγικών τους στη Σφαίρα Εργασίαςrsquo Εθνολογία 4 67-92

31

Πιζάνιας Π 1993 Οι φτωχοί των πόλεων Αθήνα Θεmicroέλιο

Πιζάνιας Π 1995 lsquoΚοινωνική οργάνωση της εργασίας και άτυπες δραστηριότητεςrsquo Πρακτικά

Ευρωπαϊκού Σεmicroιναρίου laquoΜορφές Άτυπης Απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωσηraquo Αθήνα Praxis

Σακέλλης Γ 1989 lsquo Νέες τεχνολογίες καταmicroερισmicroός της εργασίας και η κατα φύλο κατάτmicroηση

της εργατικής δύναmicroηςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Σακέλλης Γ 1993 Πληθυσmicroός και εργατικό δυναmicroικό στην Ελλάδα Μορφολογία και

διαχρονικές εξελίξεις Αθήνα Γαβριηλίδης

Σαπουντζάκη Π 1991 lsquoΜεταποιητική δραστηριότητα και αστικός χώρος Μια εmicroπειρική έρευνα

στο κέντρο της Αθήν αςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4561-69

Σεβαστίδης Χ 1999 lsquoΗ microερική απασχόλησηrsquo Επιθεώρησης Εργατικού ∆ικαίου 58145-163

Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου ∆ 1998 lsquoΕπαγγελmicroατική κατάρτιση των γυναικώνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Σινόπουλος Π Α 1986 lsquoΟ επαγγελmicroατικός χρόνος της γυναίκας και η κοινωνική ποινή τηςrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 212-230

Στρατηγάκη Μ 1987α lsquolaquoΓυναικείαraquo Επαγγέλmicroατα αντιmicroέτωπες microε το πληκτρολόγιοrsquo Κάπα 8

28

Στρατηγάκη Μ 1987β lsquoΠληροφορική και επαγγέλmicroατα microε laquoφύλοraquorsquo Κάπα12 31-33

Στρατηγάκη Μ 1989α lsquoΤεχνολογικές εξελίξεις και ειδικότητες microε laquoφύλοraquorsquo Σύγχρονα Θέmicroατα

(40) 31-38

Στρατηγάκη Μ 1989β lsquoΗ θέση των γυναικών στις τράπεζες microετά την εισαγωγή της

πληροφορικής Μια πρώτη προσέγγισηrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες

Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Στρατηγάκη Μ 1991 lsquoΤεχνολογική αλλαγή και οργάνωση της εργασίας Νέες laquoγυναικείεςraquo

θέσεις εργασίαςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash 4813 ndash 14

Στρατηγάκη Μ 1996 Φύλο Εργασία Τεχνολογία Αθήνα Ο Πολίτης

Στρατούλης ∆ 1987 lsquoΝέα φαινόmicroενα και τάσεις στις microορφές εκmicroετάλλευσης της εργατικής

τάξης στη χώρα microαςrsquo Επιστηmicroονική Σκέψη (35)9 ndash 20

Συmicroεωνίδου Χ 1986 lsquoΓονιmicroότητα και απασχόληση γυναικών Μια πρώτη προσέγγιση του

θέmicroατος για την περιφέρεια Πρωτεύουσαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 188-200

Συmicroεωνίδου Χ 1989α lsquoΗ σύγκρουση των ρόλων της microητρότητας και της γυναικείας

απασχόλησηrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 141-153

Συmicroεωνίδου Χ 1989β lsquoΓεγονότα του κύκλου ζωής και γυναικεία απασχόλησηrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα (40)61-70

Συmicroεωνίδου Χ 1990 Απασχόληση και γονιmicroότητα των γυναικών στην περιοχή της

Πρωτεύουσας Αθήνα ΕΚΚΕ

32

Συmicroεωνίδου Χ Μ Μαγδαληνός 1993 lsquoΗ αλληλεξάρτηση microεταξύ γυναικείας απασχόλησης και

γονιmicroότηταςrsquo Στο Η Κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα σήmicroερα Πρακτικά Συνεδρίου που οργανώθηκε

από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών Αθήνα ΕΚΚΕ

Συmicroεωνίδου Χ 1994 lsquoΗ laquoασυmicroβατότηταraquo της οικογενειακής και επαγγελmicroατικής ζωής των

γυναικώνrsquo ∆ίνη 7113-130

Συmicroεωνίδου Χ 1998 lsquoΜορφές έmicromicroεσου κοινωνικού αποκλεισmicroού Απασχόληση και ανεργία

των Γυναικών στη Ελλάδαrsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα Ίδρυmicroα

Σάκη Καράγιωργα

Τεπέρογλου Α Λ Μαράτου-Αλιπράντη Μ Κετσετζοπούλου 2001 Μελέτη για την ενίσχυση

της συmicromicroετοχής των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην Ελλάδα Αθήνα ΕΚΚΕ- Γενική

Γραmicromicroατεία Έρευνας και Τεχνολογίας

Τζεπόγλου Σ 1989 lsquoΕκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες (πληροφορική-ηλεκτρονική) Η

συmicromicroετοχή των γυναικώνrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Τσουκαλάς Κ 1985 lsquoΕργασία και εργαζόmicroενοι στην πρωτεύουσα αδιαφάνεια ερωτήmicroατα

υποθέσειςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 60 3-71

Υπουργείο Εργασίας- Τmicroήmicroα Ισότητας 1985 Τα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώmicroατα της

γυναίκας Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Υπουργείο Προεδρίας-Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1995 Η κατάσταση των γυναικών στην

Ελλάδα κατά την δεκαετία 1984-1994 Εθνική Έκθεση της Ελλάδα για το 4ο Παγκόσmicroιο Συνέδριο του

ΟΗΕ για τις Γυναίκες Πεκίνο Σεπτέmicroβριος 1995 Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Φράγκος ∆ 1990 Ο οικονοmicroικά ενεργός πληθυσmicroός της Ελλάδας Αθήνα ΕΚΚΕ

Χλέτσος Μ 1988 lsquoΟι Γυναίκες και η αγορά εργασίαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών

68128-138

Χρονάκη Ζ 1986 lsquoΓυναίκα και εργασία στην Ελλάδαrsquo Αρχαιολογία 21 63-66

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Dubish J 1986 lsquoCulture Enters through the Kitchen Women Food and Social Boundaries in

Rural Greecersquo Στο J Dubish (επιmicro) Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton

University Press

du Boulay J 1974 Portrait of a Greek Mountain Village Oxford Clarendon Press

du Boulay J 1983 The Meaning of Dowry Changing Values in Rural Greece Journal of

Modern Greek Studies 1 243-270

Friedl E 1962 Vasilika A Village in Modern Greece New York Holt Rinehart and Winston

Friedl E 1986 lsquoThe Position of Women Appearance and Realityrsquo Στο J Dubish (επιmicro)

Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton University Press

Ηirschon R 1981 lsquoEssential Objects and the Sacred Interior and Exterior Space

33

in an Urban Greek Localityrsquo Στο S Ardener (επιmicro) Women and Space Ground Rules and

Social Maps Λονδίνο Croom Helm

Kanellopoulos C 1982 lsquoMale-female pay defferentials in Greecersquo Greek Economic Review 4

(2) 222-241

Karamessini M 2002 lsquoThe Gender Pay Gap in Greecersquo European Commission Expert Group

on Gender and Employment httpwwwumistacukmanagement ewerceggeegge-publications

Karantinos D 1998 lsquoFlexible employment and employment insertion in Greecersquo National

Center for Social Research Working Paper 2 9 ndash 27

Kyriazis N 1999 lsquoWomenrsquos Flexible Work and Family Responsibilities in Greecersquo Στο

Gender Inequalities in Southern Europe South European Society amp Politics Special Issue 4 2 35-

53

Lambiri-Dimaki J 1983 lsquoGreece in the 1980rsquos changing evaluation of the roles of men and

womenrsquo Στο Social Stratification in Greece (1962-1982) (συλλογικό) Athens Sakkoulas

Μiliori P 1993 lsquoWomen in Business and Managementrsquo Στο Μ J Davidson amp C L Cooper

(επιmicro) Εuropean Women in Business and Management University of Manchester Institute of

Science and Technology PCP

Moussourou L S Spiliotopoulos 1984 lsquoWomen at Work in Greece The Sociological and

Legal Perspectivesrsquo Στο M J Davidson amp C L Cooper (επιmicro) Women at Work LondonWiley amp

Sons

Ntermanakis N P Petroglou N Sereti M Zervou 2002 Towards a Closing of the Gender

Pay Gap Country Report Greece Research Centre for Gender Equality (KETHI) Greece

Papataxiarchis E 1995 lsquoMale Mobility and Matrifocality in the Aegean Basinrsquo Στο S

Damianakos M E Handman J Pitt-Rivers G Ravis-Giordani (επιmicro) Brothers and Others Essays

in Honour of John Peristiany Αθήνα ΕΚΚΕ

Psacharopoulos G 1983 lsquoSex discrimination in the Greek Labour Marketrsquo Journal of Modern

Greek Studies 12

Salamon S D amp Stanton JB 1986 lsquoIntroducing the Nikokyra Ideality and Reality in Social

Processrsquo Στο J Dubisch (επιmicro) Gender amp Power in Rural Greece Princeton Princeton University

Press

Sinopoulos P A 1988 lsquoThe Social Penalty of working woman and its measurementrsquo

International Journal of Sociology of the Family 18 21-32

Symeonidou-Alatopoulou H 1980 lsquoFemale labour force participation in Greecersquo Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 38 104-120

Symeonidou X 1997 lsquoFull time and part ndash time employment of women in Greece trends and

relationships with life ndashcycle eventsrsquo Στο P Blossfeld amp C Hakim (επιmicro) Between Equalization

and Marginalization Women working part ndash time in Europe and the United States of America

Οξφόρδη Oxford University Press

34

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek Women and Tourism Womenrsquos Cooperatives as an

Alternative Form of Organizationrsquo Στο N Redclift amp Th Sinclair (επιmicro) Working Women

International Perspectives on Labour and Gender Ideology ΛονδίνοRoutledge

Cavounidis J 1983 lsquoCapitalist Development and Women΄s Work in Greecersquo Journal of Modern

Greek Studies vol1 2 321-338

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας (ΓΓΙ) 2000 Νέες πολιτικές ανάπτυξης και προώθησης των

Γυναικείων Συναιτερισmicroών (Πρακτικά Πανελλαδικής Συνάντησης Γυναικείων Συνεταιρισmicroών) Αθήνα

ΑΤΕ

Γιδαράκου Ι 1996 lsquoΕργασιακές Σχέσεις στην Οικογενειακή Εκmicroετάλλευση Θέση και

προοπτικές της γυναικείας παρουσίαςrsquo Στο Κράτος και αγροτικός χώρος Πρακτικά 3ου Πανελληνίου

Συνεδρίου Αγροτικής Οικονοmicroίας Aθήνα Παπαζήσης

Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΑγροτικοί συνεταιρισmicroοί παράγοντες τοπικής ανάπτυξης του ελληνικού

αγροτικού χώρουrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη

Γιδαράκου Ι 1999 lsquoΕνδογενής ανάπτυξη της υπαίθρου και γυναικεία απασχόλησηrsquo Στο Χ

Κασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) Ύπαιθρος Χώρα Η ελληνική αγροτική κοινωνία στο τέλος του

Εικοστού αιώνα Αθήνα Πλέθρο

∆αmicroιανός ∆ Χ Κασίmicroης Α Μωυσίδης Μ Ντεmicroούζης 1994 Η πολυαπασχόληση στον

αγροτικό τοmicroέα και η αναπτυξιακή πολιτική στην Ελλάδα Αθήνα Ίδρυmicroα Μεσογειακών Μελετών

Giagou D C Apostolopoulos 1996 lsquoRural Women and the Development of the Agrοtourist

Cooperatives in Greece The Case of Petra Lesvosrsquo Journal of Rural Cooperation 24 (2) 143-155

Gidarakou I 1990 lsquoPart -time Farming and Farm Reproduction The case of two Communities

in Central Greecersquo Sociologia Ruralis XXX (34) 292-304

Gourdomichalis A 1991 lsquoWomen and the Reproduction of Family Farms Change and

Continuity in the Region of Thessaly Greecersquo Journal of Rural Studies vol 7 12 57-62

Ιακωβίδου Ο 1992 lsquoΟ ρόλος των γυναικείων συνεταιρισmicroών στην προώθηση του

Αγροτουρισmicroού στην Ελλάδαrsquo Συνεταιριστική Πορεία 27137-145

Ιακωβίδου Ο 2000 lsquoΑγροτοτουρισmicroός το Μικρό Όmicroορφο και Θηλυκό Πρόσωπο στον

Τουρισmicroόrsquo Στο Π Τσάρτας (επιmicro) Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστηmicroονικές προσεγγίσεις Αθήνα

Εξάντας

Kalantaridis Ch L Labrianidis 1999 lsquoFamily Production and the Global Market Rural

Industrial Growth in Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 39 2 146-164

Καφφέ- Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΠολυδραστηριότητα αγροτισσών νέοι ρόλοι τους στην ύπαιθρο-

νέες αναγκαιότητεςrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

35

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη Ζήτη

Κοβάνη Ε 1987 Εmicroπειρικές microελέτες στην αγροτική Ελλάδα ΑθήναΕΚΚΕ

Μωυσίδης Α 1986 Η Αγροτική Κοινωνία στη Σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα Ιδρυmicroα Μεσογειακών

Μελετών

Παπαγαρουφάλη Ε 1986 Η Ελληνίδα Αγρότισσα και Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Αθήνα Κέντρο

Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου (1985-1986)

Παπαδάκη-Κλαυδιανού Α Ε Γιασεmicroή 1991 lsquoΕκπαιδευτικές Ανάγκες και Επιmicroόρφωση των

Μελών του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισmicroού Νοτιοχώρων Χίου Μια επιτόπια Έρευναrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 833-31

Παπαδόπουλος Γ Χ Κασίmicroης 2000 Μελέτη Ισότητας Ευκαιριών Ανδρών-Γυναικών και

Αγροτική Ανάπτυξη Αθήνα ΕΚΚΕΙνστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας

ΠΑΣΕΓΕΣ 2000 Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Ελλάδας (Αστικοί και Αγροτικοί) οδηγός Αθήνα

Petronoti M 1981 lsquoThe economic autonomy of rural womenrsquo The Greek Review of social

Research A19816-18

Σαφιλίου Κ 2002 lsquoΟ αποκλεισmicroός των ελληνίδων από το γεωργικό επάγγελmicroα αρχίζει από την

οικογένειαrsquo Στο Λ Μαράτου ndash Αλιmicroπράντη (επιmicro) Οικογένειες και κράτος Πρόνοιας στην Ευρώπη

AθήναΕΚΚΕ Gutenberg

Stratigaki M 1988 lsquoAgricultural Modernization and Gender Division of Labour The case of

Heraklion Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 28 4 248-262

Τσάρτας Π Μ Θανοπούλου 1994 Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισmicroοί στην Ελλάδα

Μελέτη αποτίmicroησης της λειτουργίας τους Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

(ΚΕΓΜΕ)

Zακοπούλου E 1999 lsquoΠολυαπασχολούmicroενοι και Γεωργία προς microια νέα ανίχνευση ενός

πολυδιάστατου φαινοmicroένουrsquo Στο X Kασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) H Eλληνική Αγροτική Kοινωνία

στο τέλος του 20ού αιώνα Αθήνα EKKE- Πλέθρον

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 lsquoΕξαναγκαστική πορνεία microεταναστριών και προσφύγων

Γυναικώνrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός Κοινωνικό

Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη Συνάντηση

Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Alipranti L R Fakiolas 2003 lsquoThe lonely path of Migrant Women in Greecersquo Eπιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 165-188

Βαλέντσια Ν 1995 lsquoΗ κατάσταση των Φιλιππινέζων γυναικών στην Ελλάδα Μιαγυναίκα από

τις Φιλιππίνες αφηγείταιrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός

Ρατσισmicroός Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα

∆ιήmicroερη Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

36

Βεντούρα Λ 1993 lsquoΜετανάστευση γυναικών γέννηση και εξέλιξη του επιστηmicroονικού

διαφέροντοςrsquo ∆ίνη 6 230-240

Cavounidis J 2003 lsquoGenderd patterns of Migration to Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών 110 Α 221-238

Glavanis P 1995 lsquoΟι laquoΝέοι Είλωτεςraquo στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η laquoΜουσουλmicroανική Φωνήraquo ως

απάντηση σε τύπο και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισmicroούrsquo Στο Ι Ψηmicromicroένος (επιmicro) Μετανάστευση

από τα Βαλκάνια Κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

Iossifides Th 1997 lsquoImmigrants in the Athens Labour Market A Comparative Study of

Albanians Egyptians and Filipinosrsquo Στο R King και R Black (επιmicro) Southern Europe and the New

Immigrations Brighton Sussex Academic Press

Karakatsanis N M J Swarts 2003 lsquoMigrant Women Domestic Work and the Sex Trade in

Greece ndash A snapshot of Migrant policy in the Makingrsquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α

239-270

Κούρτοβικ Ι 1998 lsquoΕργασία Μεταναστριών και Προσφύγωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro)

Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Lazaridis G 1999 lsquoThe Helots of the New Millenium Ethnic- Greek Albanians and laquoOtherraquo

Albanians in Greecersquo Στο F Anthias and G Lazaridis (επιmicro) Ιnto the Margins Migration and

Exclusion in Southern Europe Aldershot Ashgate

Lazaridis G E Wickens 1999 lsquolaquoUsraquo and the laquoOtherraquo Ethnic Minorities in Greecersquo Annals of

Tourism Research 26632- 655

Lazaridis G I Psimmenos 2000 lsquoMigrant Flows from Albania to Greece Economic Social

and Spacial Exclusionrsquo Στο R King G Lazaridis Ch Tsardanidis (επιmicro) Eldorado or Fortress

Migration in Southern Europe New York St Martinrsquos Press

Λαζαρίδου Γ 1995 lsquoΜετανάστριες στην Ελλάδα- Οικιακές βοηθοί από Φιλιππίνες και Αλβανία-

Μία επιτόπια microελέτηrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός

Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη

Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Λάζος Γ 2002 Πορνεία και ∆ιεθνική Σωmicroατεmicroπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόmicroοι Α και Β

Αθήνα Καστανιώτης

Λιάκος Α 1998 lsquoΑντινοmicroίες στην Ανάλυση του Ρατσισmicroούrsquo Στο Έξι Κείmicroενα για το Ρατσισmicroό

Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισmicroού Αθήνα Παρασκήνιο

Μαράτου-Αλιπράντη Λ 1994 Ξένο εργατικό δυναmicroικό Τάσεις και το πρόβληmicroα της Κοινοτικής

Ενσωmicroάτωσης ∆ιαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισmicroού στην Ελλάδα Τόmicroος ΙΙ Αθήνα ΕΚΚΕ

Μουσούρου Λ Μ 1991 Μετανάστευση και microεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την

Ευρώπη Αθήνα Gutenberg

Πετρινιώτη Ξ 1993 Η microετανάστευση προς την Ελλάδα Αθήνα Οδυσσέας

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 20: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

20

microεγάλο τmicroήmicroα αυτής της microερίδας των γυναικών εργαζοmicroένων ασχολείται microε την οικιακή εργασία

γεγονός που προσδίδει ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό στις χώρες υποδοχής οικονοmicroικών

microεταναστών στη Νότια Ευρώπη (Βαλέντσια 1995 Κούρτοβικ 1998 Lazaridis 1999 Lazaridis

Wickens 1999 Lazaridis Psimmenos 2000 Λαζαρίδου 1995 Τόπαλη 2001) Οι γυναίκες

microετανάστριες εργάζονται ως ανειδίκευτο δυναmicroικό παρά τις πιστοποιηmicroένες ικανότητές τους ενώ η

απροθυmicroία των εργοδοτών τους να τις ασφαλίσουν έχει αρνητικές συνέπειες στην ανανέωση των

νόmicroιmicroων αδειών παραmicroονής τους στη χώρα Επιπρόσθετα ένα υψηλό ποσοστό των γυναικών

microεταναστριών εισέρχονται στη χώρα διαmicroέσου οργανωmicroένων δικτύων σωmicroατεmicroπορίας και

οδηγούνται στην πορνεία στελεχώνοντας τη σεξουαλική βιοmicroηχανία Οι γυναίκες αυτές αποτελούν

νέες ldquoεξωτικέςrdquo έλξεις και γίνονται αντιληπτές ως εmicroπόρευmicroα microαζικής κατανάλωσης καθώς

προωθούνται και εκπορνεύονται microε τη χρήση βίας και εξαναγκασmicroού Πολλές απ τις εν λόγω

microετανάστριες γυναίκες έζησαν και ζουν στα όρια της φυσικής επιβίωσης και συχνά κάτω από τα

όρια αυτά Επίσης χάρη στο καθεστώς βίας και εξαναγκασmicroού υποχρεώνονται να ικανοποιούν

κάθε είδους απαιτήσεις Οι γυναίκες αυτές έχουν αντιmicroετωπιστεί ως lsquoεγκληmicroατίεςrsquo παρά ως άτοmicroα

microε δικαιώmicroατα και αυτό συmicroβαίνει διότι--σύmicroφωνα microε τους ερευνητές--οι γυναίκες lsquoθυmicroατοπιούνταιrsquo

και τιmicroωρούνται για τη δράση τους ενώ το οργανωmicroένο έγκληmicroα της διακίνησης σωmicroατεmicroπορίας

δεν τιmicroωρείτα Κάτω από τέτοιες συνθήκες η κοινωνική τους ζωή περιορίζεται και εmicroποδίζεται η

κοινωνική τους ενσωmicroάτωση Ωστόσο παρά την ύπαρξη πολλών δυσκολιών που αντιmicroετωπίζουν

τελικά ένα microεγάλος αριθmicroός των γυναικών αυτών κατορθώνει και επιβιώνει οικονοmicroικά και

κοινωνικά (Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 Karakatsanis Swarts 2003 Poulopoulos-Emke

2003 Psimmenos 2000)

Οι προσεγγίσεις των ζητηmicroάτων που συνδέουν τη microετανάστευση microε τη διεθνή σωmicroατεmicroπορία

συmicroπληρώνουν τις λιγοστές microελέτες οι οποίες σχετίζονται microε την πορνεία και τη σεξουαλική

εργασία (Λάζος 2002) Οι περισσότερες έχουν επηρεαστεί κατά κύριο λόγο από τη ριζοσπαστική

φεmicroινιστική άποψη περί σεξουαλικότητας η οποία προσλαmicroβάνει τις γυναίκες ως σεξουαλικά

θύmicroατα από τη στιγmicroή που υφίστανται την αντικειmicroενοποίηση και την εmicroπορευmicroατοποίηση των

σωmicroάτων τους Ελάχιστες έρευνες προσανατολίζονται στην κατεύθυνση περισσότερο

φιλελεύθερων απόψεων σύmicroφωνα microε τις οποίες οι ίδιες οι γυναίκες συνιστούν σεξουαλικά δρώντα

υποκείmicroενα τα οποία διαχειρίζονται και ελέγχουν τις σχέσεις εξουσίας προς όφελός τους

Οι microετανάστριες είναι γυναίκες όλων των ηλικιών φυλών και εθνικοτήτων Μερικές από αυτές

κατέχουν νόmicroιmicroες άδειες παραmicroονής ενώ άλλες παραmicroένουν για microεγάλο χρονικό διάστηmicroα

ακαταχώρητες ως microόνιmicroοι κάτοικοι σε microητρώα εργασίας Από τα επιστηmicroονικά δηmicroοσιεύmicroατα

προκύπτει ότι το ελληνικό κράτος πολύ δύσκολα επιτρέπει σrsquo αυτές τις γυναίκες και τις οικογένειές

τους να ζήσουν και να εργαστούν microε αξιοπρέπεια Αποτελούν δε ένα είδος lsquoυπο-προλεταριάτουrsquo

προς εκmicroετάλλευση άσχετα αν απασχολούνται στο καθάρισmicroα του σπιτιού στην φύλαξη παιδιών

και ηλικιωmicroένων ή στην οικοδοmicroή Ο αποκλεισmicroός και η περιθωριοποίηση των microεταναστριών

γυναικών αναπαράγονται σε καθηmicroερινή βάση και microε περίπλοκους τρόπους και σε συmicroβολικό

21

επίπεδο καθώς γίνονται αντιληπτές microέσα από στερεοτυπικούς ρόλους ως laquoπόρνεςraquo ή

laquoυπηρέτριεςraquo

Αν η συmicromicroετοχή των νόmicroιmicroων microεταναστριών στην ελληνική αγορά εργασίας είναι περιορισmicroένη

από την άποψη των πολιτικών νοmicroικών και πολιτειακών τους δικαιωmicroάτων και εξαρτάται από το

χρώmicroα του δέρmicroατός τους ή την καταγωγή τους οι ακαταχώρητες σε microητρώα γυναίκες

microετανάστριες χωρίς άδειες εργασίας είναι πιο τρωτές από όλους τους άλλους εργαζόmicroενους Αυτές

ζουν microια πολύ δύσκολη ζωή η οποία είναι θεσmicroοθετηmicroένη microε όρους πολιτισmicroικού κοινωνικού και

πολιτικού lsquoapartheidrsquo (Μαράτου-Αλιπράντη 1994 Glavanis 1995 Λιάκος 1998)

Είναι σηmicroαντικό να αναφερθεί στο σηmicroείο αυτό ότι οι περισσότεροι από τους κοινωνικούς

επιστήmicroονες επισηmicroαίνουν την αναγκαιότητα να microελετηθούν οι microεταναστάτριες εργαζόmicroενες ως

διαφοροποιηmicroένη και όχι ως οmicroοιογενής κοινωνική κατηγορία ώστε να δοθεί έmicroφαση στις ιδιαίτερες

εργασιακές τους εmicroπειρίες και στις αντιλήψεις τους για το νέο πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο

εντάσσονται microέσω της εργασίας Έτσι θα προκύψει microια ουσιαστική γνώση για τις lsquoάλλεςrsquo γυναίκες

που διεκδικούν χώρο στην αγορά εργασίας και εmicroφανίζονται όλο και συχνότερα να πλαισιώνουν

την οικιακή οmicroάδα συνήθως ως ως έmicromicroισθες οικιακοί βοηθοί

Γενικά σε microια κοινωνία όπως η ελληνική στην οποία οι Ελληνίδες microορφώνονται και

συmicromicroετέχουν στην αγορά εργασίας το αίτηmicroα για microετανάστριες εργαζόmicroενες έχει προβληθεί ως

επιτακτική ανάγκη και έχει συmicroβάλει στην ldquoθηλυκοποίησηrdquo (feminization) της microετανάστευσης στη

χώρα Καθώς όλο και περισσότερες Ελληνίδες αφήνουν το σπίτι και τα οικιακά προκειmicroένουν να

εργαστούν και να συmicromicroετέχουν στη δηmicroόσια ζωή απορρίπτοντας ή αmicroφισβητώντας την έmicroφυλη

φύση των ρόλων τους και την ταύτισή τους microε τον οικιακό χώρο τείνουν να στηρίζονται στις

εργασίες των microεταναστριών που αναλαmicroβάνουν τη φροντίδα σπιτιού των παιδιών και των

ηλικιωmicroένων

ΕΜΜΙΣΘΗ ΟΙΚΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΡΙΕΣ

Η έmicromicroισθη οικιακή εργασία αποτελεί έναν ερευνητικό τοmicroέα που έχει απασχολήσει ελάχιστα

τους κοινωνικούς επιστήmicroονες στην Ελλάδα (Βαλέντσια 1995 Lazaridis 1999 Λαζαρίδου 1995

Τόπαλη 2001) Οι αναφορές πάνω στο θέmicroα είναι αποσπασmicroατικές ενώ στην πλειοψηφία τους

οι έρευνες είναι κοινωνιολογικές Σε θεωρητικό επίπεδο η microελέτη της οικιακής εργασίας

παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω των ιδιαιτεροτήτων που την καθιστούν ιδανικό

περιβάλλον για την παρατήρηση της αλληλοδιαπλοκής φύλου συγγένειας κοινωνικής τάξης και

εθνοτικής ταυτότητας Πρόκειται για εργασία microε έντονη έmicroφυλη διαφοροποίηση (εργασία

γυναικών και εργασιακή σχέση που θεωρείται πως αναπτύσσεται κυρίως ανάmicroεσα σε γυναίκες)

και εργασία που λαmicroβάνει χώρα στον ιδιωτικό χώρο του σπιτιού και συχνά συνδέεται microε τη

φροντίδα των παιδιών και άλλων microελών της οικογένειας Επιπλέον πρόκειται για εργασιακή

σχέση την οποία χαρακτηρίζει έντονη ταξική ανισότητα (εργασία που αναλαmicroβάνουν άτοmicroα microε

22

χαmicroηλό status και έχει χαmicroηλές αποδοχές για τα microεσοαστικά ή microεγαλοαστικά στρωmicroάτων)

Τέλος η οικιαική εργασία επιτελείται συνήθως από οmicroάδες οικονοmicroικών microεταναστών

Στην Ελλάδα η έmicromicroισθη οικιακή εργασία είναι laquoφυλετικοποιηmicroένηraquo αποτελεί δηλαδή

εργασία που προορίζεται για οmicroάδες microε διαφορετική πολιτισmicroική ταυτότητα Ο τύπος εργασίας

που συναρτάται microε την παροχή προσωπικών υπηρεσιών προσελκύει σήmicroερα εργαζόmicroενες

γυναίκες microετανάστριες Πολλές microελέτες πάνω στην οικιακή εργασία επικεντρώνονται σε οmicroάδες

των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo microεταναστών και αφορούν χώρες και πολιτισmicroικά περιβάλλοντα microε

ισχυρές οικονοmicroίες Σε τέτοιες συνθήκες ο ρατσισmicroός αποτελεί στοιχείο έντασης και

επισηmicroαίνεται από οργανώσεις και συνδικάτα οικιακών βοηθών ως ένα από τα βασικά σηmicroεία

πάλης Στην Ελλάδα όπως άλλωστε στο microεγαλύτερο microέρος του δυτικού κόσmicroου η έmicromicroισθη

οικιακή εργασία γίνεται αντιληπτή ως εργασία χωρίς status κίνητρα (για επαγγελmicroατική εξέλιξη)

ασφάλεια και αναγνώριση Η παρουσία οικιακών βοηθών microέσα στην οικιακή οmicroάδα αποτελεί

κοινό τόπο σε σπίτια της Αθηναϊκής microεσαίας τάξης Οι οικιακές βοηθοί προέρχονται από τις

Φιλιππίνες την Πολωνία την Ουκρανία τη Ρωσία ενώ η πλειοψηφία των Αλβανών

microεταναστών εργάζεται σε ελληνικά νοικοκυριά

Το πλαίσιο των διαπολιτισmicroικών συναντήσεων microεταξύ lsquoεντόπιωνrsquo (ελλήνων) και lsquoάλλωνrsquo

(microεταναστριών) το οποίο καθορίζεται από τη ζήτηση και προσφορά έmicromicroισθης οικιακής εργασίας

δηmicroιουργεί τους όρους πρόσληψης των lsquoξένωνrsquo την παγίωση στερεοτύπων και τη διαmicroόρφωση

ενός συνόλου σηmicroασιοδοτήσεων που αφορά τόσο τις microετανάστριες ως laquoοικιακές βοηθούςraquo όσο

και την έννοια της laquoέmicromicroισθης οικιακής εργασίαςraquo αλλά και γενικότερα τις έννοιες της

οικιακότητας της συγγένειας και της εθνικής ταυτότητας

Οι περιπτώσεις των Φιλιππινέζων των Αλβανίδων των Πολωνέζων και γενικότερα των

γυναικών microεταναστριών στην Ελλάδα συνιστούν ένα σηmicroαντικό πεδίο έρευνας των κοινωνικών

επιστηmicroών Οι γυναίκες microετανάστριες αποτελούν ένα microεγάλο αριθmicroητικά κοmicromicroάτι των

microεταναστών που δέχεται τις τελευταίες δύο δεκαετίες η χώρα και οι πρακτικές τους σε διάφορα

πολιτισmicroικά πλαίσια microεταβάλλουν το ελληνικό αστεακό τοπίο (ίδρυση νέων εκκλησιών νέου

τύπου εργασιακή απασχόληση νέου τύπου οικογενειακές σχέσεις) Ιδιαίτερη ερευνητική έmicroφαση

θα microπορούσε να δοθεί επίσης στην βιωmicroατική εmicroπειρία των ΕλλήνωνΕλληνίδων και τις microεταξύ

τους σχέσεις και αναπαραστάσεις της δικής τους ταυτότητας ενόψει της παρουσίας των

laquoάλλωνraquo Ανθρωπολόγοι που έχουν πραγmicroατοποιήσει και τις πιο ενδιαφέρουσες έρευνες

σχετικά microε microετανάστριες γυναίκες οικιακές βοηθούς (Τόπαλη 2001) παρατηρούν ότι οι σχετικά

περιορισmicroένες σε αριθmicroό microελέτες για microεταναστριες οικιακές βοηθούς επικεντρώθηκαν στην

πλειοψηφία τους στην προσέγγιση της οικιακής εργασίας microέσα από το πρίσmicroα των δυτικών

υποκειmicroένων (επιστηmicroόνων και εργοδοτών) και όχι των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo οικιακών βοηθών

Οπότε περισσότερες ερευνητικές εργασίες που θα είχαν ως αντικείmicroενο την έmicromicroισθη οικιακή

εργασία από τη σκοπιά των lsquoάλλωνrsquo γυναικών θα πλούτιζαν πραγmicroατικά την επιστηmicroονική

γνώση σrsquo αυτό τον τοmicroέα Επίσης κατά την εκτίmicroηση ορισmicroένων ερευνητών παραmicroένουν

23

ανοιχτά προς διερεύνηση ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας

όπως αυτή βιώνεται από άλλες πολιτισmicroικές οmicroάδες αλλά και από ελληνίδες οικιακές βοηθούς

Τέλος ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας από τη σκοπιά των

εργοδοτριών που προέρχονται από διαφορετικά κοινωνικά στρώmicroατα αλλά και microε τη

συγκρότηση των στρωmicroάτων αυτών microέσα από την έmicromicroισθη οικιακή εργασία συνιστούν

microελλοντικές ερευνητικές προκλήσεις

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ

Οι κοινωνιολογικές και ανθρωπολογικές θεωρήσεις που συνδέουν τον κατά φύλα καταmicroερισmicroό

εργασίας microε τις νέες τεχνολογίες τονίζουν ότι η διαδικασία ταύτισης των ανδρών microε τις τεχνικές

γνώσεις και επιδεξιότητες ενισχύεται και νοmicroιmicroοποιείται από την ιδεολογία του φύλου που συνδέει

την αρρενωπότητα microε τη microηχανή τη microυϊκή δύναmicroη τη δύσκολη και ldquoβρώmicroικηrdquo δουλειά τη σύνθετη

κατασκευή τη σταθερή παρουσία σrsquo ένα συγκεκριmicroένο χώρο και για ένα συγκεκριmicroένο χρονικό

διάστηmicroα τη συγκέντρωση της προσοχής σrsquo ένα αντικείmicroενο καθώς και την αναλυτική και

ορθολογική σκέψη Οι γυναίκες αντιθέτως προσλαmicroβάνονται ως εύθραυστες η δε θηλυκότητά τους

συνδέεται microε τις αισθήσεις και τα αισθήmicroατα και ταυτίζεται microε τη φύση τη γη και το ανθρώπινο

σώmicroα που παράγουν καρπούς και ανθρώπους (Κανελλόπουλος 1989 Σακέλλης 1989 Στρατηγάκη

1996)

Η microηχανοποίηση της παραγωγής και η εφαρmicroογή της πληροφορικής τεχνολογίας στις

επιχειρήσεις φαίνεται ότι εξυπηρεί τις ανάγκες microιας κοινωνικής κατηγορίας των ανδρών για

ενίσχυση της υπεροχή τους απέναντι στις γυναίκες Με την ανάπτυξη όmicroως της πληροφορικής

διαπιστώθηκε ότι πολλές γυναίκες επιστρέφουν στο σπίτι τους και εργάζονται microε αmicroοιβή εκεί ενώ

άλλες microπορούν να διαλέξουν βολικά και microειωmicroένα ωράρια εργασίας για να ανταποκριθούν

καλύτερα στις δουλειές το σπιτιού και στη φροντίδα παιδιών συζύγων και ηλικιωmicroένων συγγενών

Ωστόσο οι περισσότεροι ερευνητές συmicroφωνούν ότι τέτοιες διευκολύνσεις σηmicroαίνουν αποδοχή ενός

υποβαθmicroισmicroένου περιεχοmicroένου εργασίας και έλλειψη κάθε προοπτικής εξέλιξης τη στιγmicroή που

αντίθετα οι άνδρες καταλαmicroβάνουν θέσεις microε αναβαθmicroισmicroένο περιεχόmicroενο εργασίας το οποίο

δηmicroιούργησε η πληροφορική Από αυτήν την άποψη η τεχνολογία δεν φαίνεται να είναι ουδέτερη

απέναντι στα δύο φύλα microάλιστα υποστηρίζει αντιλήψεις που ισχυροποιούν διακρίσεις σε lsquoγυναικείαrsquo

και lsquoαντρικάrsquo επαγγέλmicroατα διακρίσεις microε πολλαπλές συνέπειες ως προς την πρόσβαση στην

αγορά εργασίας τις ίσες αmicroοιβές και την επαγγελmicroατική εξέλιξη σε ανώτερα κλιmicroάκια (Κοσmicroαράς

1989 Μαρmicroατάκη-Μόλχο 1989 Στρατηγάκη 1987α Στρατηγάκη 1987β Στρατηγάκη 1989α

Στρατηγάκη 1989β Τζεπόγλου 1989)

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΚΕΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

24

Μέσα από την παρουσίαση των συναρτώmicroενων microε το φαινόmicroενο της γυναικείας εργασίας

στην Ελλάδα κεντρικών ζητηmicroάτων--έτσι όπως αυτά προκύπτουν από την επιστηmicroονική τους

διερεύνηση--microπορούν να διαπιστωθούν ορισmicroένες ελλείψεις και microερικά προβλήmicroατα σrsquo ότι

αφορά τους τρόπους προσέγγισης και ερmicroηνείας του όλου θέmicroατος

Καταρχήν στο microεγαλύτερο microέρος αυτών των microελετών κυριαρχεί η έmicroφαση στην ερmicroηνεία

των ποσοτικών στοιχείων της στατιστικής υπηρεσίας γεγονός που δηmicroιουργεί προβλήmicroατα στον

τρόπο αντιmicroετώπισης της κοινωνικής κατηγορίας laquoεργαζόmicroενες γυναίκεςraquo Απουσιάζουν οι

ποιοτικές microέθοδοι ανάλυσης τα υποκείmicroενα και οι βιοϊστορίες τους ο λόγος τους τα

συναισθήmicroατά τους και η συστηmicroατική παρακολούθηση των καθηmicroερινών εργασιακών τους

πρακτικών που συνήθως εξετάζονται κατά τη διάρκεια επιτόπιων ερευνών ανθρωπολογικού

χαρακτήρα Απουσιάζει δηλαδή στις περισσότερες περιπτώσεις η ίδια η σκοπιά των γυναικών

για την εργασιακή τους εmicroπειρία ενώ κυριαρχεί ο λόγος και οι ιδεολογικές τοποθετήσεις των

ερευνητών Απόρροια αυτών των απουσιών αποτελεί το γεγονός ότι στο όνοmicroα της καθιέρωσης

της ισότητας microεταξύ ανδρών και γυναικών διαφαίνεται η τάση θεώρησης των laquoεργαζόmicroενων

γυναικώνraquo ως ενιαία και οmicroοιογενής κατηγορία Οι γυναίκες που εργάζονται όmicroως δεν είναι ίσες

microεταξύ τους ούτε ως προς την κοινωνική προέλευση ούτε ως προς το εκπαιδευτικό lsquoκεφάλαιοrsquo

το οποίο φέρουν ή την οικογενειακή τους κατάσταση Ούτε επίσης έχουν τα ίδια κίνητρα που τις

ωθούν να εργαστούν ή να εγκαταλείψουν τη δουλειά τους Η γυναικεία εργασία συχνά εξετάζεται

ανεξάρτητα από το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο εmicroφανίζεται και

σπάνια συναρτάται microε microια προβληmicroατική για τα κοινωνικά στρώmicroατα στα οποία εντάσσονται οι

εργαζόmicroενες γυναίκες

Ένα άλλο προβληmicroατικό σηmicroείο των ερmicroηνευτικών προσεγγίσεων κοmicroβικό ως προς την

κατανόηση των εννοιών και των αναλυτικών εστιάσεων είναι το θέmicroα των όρων και των

ορισmicroών που χρησιmicroοποιούν οι ερευνητές για να περιγράψουν τις διαφορετικές εργασιακές

εmicroπειρίες των γυναικών Συνήθως χρησιmicroοποιούνται όροι εννοιολογικά αδιευκρίνιστοι όπως για

παράδειγmicroα laquoεργασίαraquo και laquoαπασχόλησηraquo Η χρήση του όρου laquoγυναικεία απασχόλησηraquo ή

laquoεργασίαraquo συνδέεται microε την ιδεολογία της γυναικείας απελευθέρωσης την πολιτισmicroική microορφή

της ελληνικής οικογένειας και την προβληmicroατική για την οικονοmicroική ανάπτυξη της χώρας

Ανάλογα προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται και εξαιτίας της χρήσης γενικευτικών αφαιρετικών

κατηγοριών όπως laquoεργαζόmicroενεςraquo και laquoάνεργεςraquo Τα πράγmicroατα περιπλέκονται ακόmicroη

περισσότερο όταν γίνεται χρήση των ορισmicroών των στατιστικών υπηρεσιών όπως laquomicroισθωτόςraquo

laquoαυτοαπασχολούmicroενοςraquo laquoνοικοκυράraquo laquoεπιχειρηmicroατικήraquo δράση laquoεισόδηmicroαraquo--ορισmicroών

δηλαδή που δεν microπορούν να ανταποκριθούν στο εννοιολογικό περιεχόmicroενο της γυναικείας

εργασίας Από αυτή την άποψη δεν microπορεί να φωτιστεί το ζήτηmicroα της κατασκευής της έmicroφυλης

ταυτότητας microέσα από την εργασιακή εmicroπειρία ούτε microπορούν να αναδειχθούν οι ποικίλες πτυχές

microιας προβληmicroατικής που διαπλέκουν το επάγγελmicroα microε την γυναικεία ταυτότητα την οικογένεια

και το γάmicroο στη σύγχρονη ελληνική πολιτισmicroική πραγmicroατικότητα

25

Τέλος κρίνεται απαραίτητος ο διάλογος στο πλαίσιο εmicroπειρικών ερευνών microεταξύ

επιστηmicroόνων από διαφορετικούς κλάδους των Κοινωνικών Επιστηmicroών προκειmicroένου να

επιτευχθεί microια ολοκληρωmicroένη και σφαιρική προσέγγιση του φαινοmicroένου της γυναικείας εργασίας

στα συνεχώς microεταβαλλόmicroενα πολιτισmicroικά περιβάλλοντα των αστικών και αγροτικών περιοχών

ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αβδελά Ε 1986 lsquoΠοιές δουλειές παίρνουν οι γυναίκεςrsquo ∆ίνη 160-61

Αβδελά Ε 1987α lsquo Η ισότητα στη ∆ηmicroόσια ∆ιοίκηση παλιές πρακτικές microε νεωτερικό microανδύαrsquo

∆ίνη 256-62

Αβδελά Ε 1987β lsquoΜισθωτές Σχέσεις και Φυλετικός Καταmicroερισmicroός της Εργασίας Οι Γυναίκες

∆ηmicroόσιοι Υπάλληλοι στην Ελλάδα στο Πρώτο Μισό του Αιώναrsquo Μνήmicroων τοmicro ΙΙ234-246

Αβδελά Ε 1988α lsquoΗ θέση της ∆ασκάλας Λόγοι και αντίλογοι σrsquo ένα microεσοπολεmicroικό

επαγγελmicroατικό έντυποrsquo ∆ίνη 3 46-53

Αβδελά Ε 1988β lsquoΣτοιχεία για την εργασία των γυναικών στο Μεσοπόλεmicroο Όψεις και Θέσειςrsquo

Στο Βενιζελισmicroός και Αστικός Εκσυγχρονισmicroός Πανεπιστηmicroιακές Εκδόσεις Κρήτης

Αβραmicroίδου Α 2001 Ευέλικτες microορφές απασχόλησης και ανισότητες στον εργασιακό χώρο

Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ

httpwwwKethigr)

Αθανασιάδου Χ Σ Πετροπούλου Γ Μιmicroίκου 2001 Οι συνθήκες της γυναικείας απασχόλησης

στην Ελλάδα1980-2000 Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο

στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 1999 Η οικογένεια στην Αθήνα οικογενειακά πρότυπα και συζυγικές

πρακτικές Αθήνα ΕΚΚΕ

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 2001 Η συmicromicroετοχή των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην

Ελλάδα Μια πρώτη προσέγγιση Εισήγηση στο Συνέδριο Γυναίκες και Επιστήmicroη Τάσεις και

Προοπτικές στην Ευρώπη Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκη 15-16 Μαρτίου

Αυδή- Καλκάνη Ι 1978 Η επαγγελmicroατικά εργαζόmicroενη Γυναίκα Αθήνα Παπαζήσης

Αυδή - Καλκάνη Ι 1989 Φεmicroινισmicroός και εργασίαστην Ελλάδα σήmicroερα Αθήνα Νέοι Καιροί

Βαΐου Ν 1987α lsquo Ελαστικό ωράριο ανελαστικές ανάγκεςrsquo Κάπα 16 25-26

Βαΐου Ν 1987β lsquoΆτυπες εργασιακές σχέσεις ή πώς κατασκευάζεται η ευελιξίαrsquo Κάπα 17 23-

24

Βαϊου Ν Μ Στρατηγάκη 1989 lsquoΗ εργασία των γυναικών Ανάmicroεσα σε δύο κόσmicroουςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4015-23

Βαΐου Ν 1989 lsquoΟ τόπος δουλειάς και το σπίτι Κατά φύλο καταmicroερισmicroοί εργασίας στη

διαδικασία ανάπτυξης της Αθήναςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)81 ndash 90

Βαΐου Ν 1991 lsquoΟ χώρος των γυναικών σrsquo έναν ανδρικό κόσmicroοrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash

48 15 ndash 17

26

Βαΐου Ν Στρατηγάκη Μ Χρονάκη Ζ 1991 lsquoΑmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι Μια γυναικεία

δουλειά και microια ιδεολογίαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45 47-53

Βαΐου Ν Χ Γολέmicroης Λ Λαmicroπριανίδης Κ Χατζηmicroιχάλης Ζ Χρονάκη 1996 Άτυπες microορφές

βιοmicroηχανικής παραγωγής-εργασίας και αστικός χώρος στο ΠΣΠ Αθήνα ΓΓΕΤ

Βαϊου Ν και Κ Χατζηmicroιχάλης 1997 Με τη ραπτοmicroηχανή στην κουζίνα και τους Πολωνούς στους

αγρούς Πόλεις περιφέρειες και άτυπη εργασία Αθήνα Εξάντας

Βλαχούτσικου Χ Α Μπαχαροπούλου- Κούλη 1991 lsquolaquoΝα χαρώ κι εγώ το σπίτι microου και το

κλειδί από τα microέσαraquo Γυναίκες και κατανάλωση σrsquo ένα χωριό της Βοιωτίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45

94-100

Vernier B 2001 H Kοινωνική Γένεση των Aισθηmicroάτων Πρωτότοκοι και Yστερότοκοι στην

Kάρπαθο Aθήνα Αλεξάνδρεια

Βουτυράς Σ 1981 Η Γυναίκα στη Μισθωτή εργασία Αθήνα Παπαζήσης

Βουτυράς Σ 1987 Μητρικός microισθός επαναστατική προοπτική ή οπισθοδρόmicroηση στην ισότητα

των φύλων ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Γαβριήλ Α 1989 lsquoΗ συmicroβολή του Σχολικού Επαγγελmicroατικού Προσανατολισmicroού στην

προετοιmicroασία των γυναικών για επαγγέλmicroατα που έχουν σχέση microε τις νέες τεχνολογίεςrsquo Στο Μ

Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για

τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1985 ∆ικαιώmicroατα και υποχρεώσεις της εργαζόmicroενης γυναίκας στην

microισθωτή εργασία Αθήνα

Γεωργακοπούλου Ν Β 1998 Ευελιξίες της εργασίας amp Γυναικεία απασχόληση στον τραπεζικό

τοmicroέα Πλαίσιο Προσέγγισης Βασικές Τάσεις και Προοπτικές ΙΝΕΟΤΟΕ

Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου Α 1986 lsquoΕργασία και γυναικεία απελευθέρωση ένας ισχυρός

αντίλογος στο στον φεmicroινιστικό συντηρητισmicroόrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 22-24

∆ασκαλάκης ∆ 1995 Η ρύθmicroιση των ευέλικτων microορφών απασχόλησης και οργάνωσης του

χρόνου εργασίας Αθήνα ndash Κοmicroοτηνή εκδ Σάκκουλα

∆έδε Ι 1995 lsquoΕπαγγελmicroατικές προοπτικές για τις γυναίκες στις αγορές της Ε Ε Μεταξύ

αποκλεισmicroού και ανέλιξηςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 86 179-191

∆ήmicroου Α 1989 lsquoΗ microερική απασχόληση Ένα γυναικείο φαινόmicroενο της αγοράς εργασίαςraquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4055 ndash 60

∆ουκάκης Ν Λ 1988 Εργασιακές Σχέσεις Οικονοmicroία και θεσmicroοί Αθήνα Οδυσσέας

∆ουλκέρη Τ 1986 Η συmicromicroετοχή της ελληνίδας στην οικογένεια και στην εργασία

ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

∆ουλκέρη Τ 1994 Ισότητα των φύλων στις εργασιακές σχέσεις Αθήνα Παπαζήσης

Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Η επαγγελmicroατική εξέλιξη των γυναικών στις τράπεζες

Αθήνα ΟΤΟΕ

27

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988α Γυναικεία απασχόληση Σύνοψη πρώτων

αποτελεσmicroάτων Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική

Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988β Η ∆οmicroή της Γυναικείας Απασχόλησης και η

Επαγγελmicroατική ∆ραστηριοποίηση των Γυναικών Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των

Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ηλιού Μ 1988 lsquoΟι γυναίκες πανεπιστηmicroιακοί εξέλιξη της θέσης τους ή στασιmicroότηταrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 70 3-23

Θανοπούλου Μ 1992 Η Γυναικεία Απασχόληση ή Εργασία στην Ελλάδα Κύριες Τάσεις και

Κατευθύνσεις της Μεταπολεmicroικής Βιβλιογραφίας Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη ΙV Αθήνα ΕΚΚΕ

Θανοπούλου Μ Ε Φρονίmicroου Β Τσιλιmicroιγκάκη 1997 Αποφυλακιζόmicroενες γυναίκεςΤο δικαίωmicroα

στην Επαγγελmicroατική επανένταξη ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Θανοπούλου Μ Β Κωτσοβέλου amp Ρ Παπαρούνη 1999 lsquoΗ σχέση επαγγελmicroατικής και

οικογενειακής ζωής των γυναικών διερεύνηση της ελληνικής βιβλιογραφίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 40

91-101

Ιγγλέση Χ 1990 Πρόσωπα Γυναικών Προσωπεία Συνείδησης Αθήνα Οδυσσέας

Ιγγλέση Χ 1996 Γυναικείες σπουδές και ταυτότητες φύλου Ένα παράδειγmicroα από τη σκοπιά της

ψυχολογίας Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Ιωακείmicroογλου Η Ο Καmicroινιώτη Α Κωστάκη Θ Σκοπελίτου 1998 lsquoΕκπαίδευση Φύλο και

Τρόπος Ένταξης στην Αγορά Εργασίας της Ελλάδαςrsquo Στο Ανεργία Εργασία Εκπαίδευση-Κατάρτιση

στην Ελλάδα και στην Γαλλία Πρακτικά Ελληνογαλλικού Συνεδρίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Καβουνίδη Τ 1982 lsquoΚαπιταλιστική ανάπτυξη και απασχόληση των γυναικών στη microεταποίηση

στην Ελλάδαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 14 53-63

Καβουνίδη Τ 1989 lsquo Ο έλεγχος της εργασίας της γυναίκαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4071-80

Καβουνίδη Τ 1990 Οι νέες γυναίκες και η επαγγελmicroατική εκπαίδευση και κατάρτιση Έκθεση

Έρευνας Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

Καβουνίδη Τ 1996 Οικογένεια και εργασία στην Αθήνα Σάκκουλας

Κανελλόπουλος Κ 1989 lsquoΝέα τεχνολογία Εκπαίδευση των γυναικών και η θέση τους στην

αγορά εργασίαςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Καραmicroεσίνη Μ 1998 lsquoΓυναίκες και απασχόληση στην Ελλάδα Τάσεις και ∆ιεθνείς Συγκρίσειςrsquo

Στο Ξ Πετρινιώτη και Γ Κουκουλές (επιmicro) Επετηρίδα εργασίας 1998 Αθήνα πανεπιστηmicroιακές

εκδόσεις Παντείου

Καραmicroεσίνη Μ amp Η Ιωακείmicroογλου 2003 Προσδιοριστικοί παράγοντες του microισθολογικού

χάσmicroατος microεταξύ ανδρών και γυναικών Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας σε

συνεργασία microε το Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

28

(δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Καραντινός ∆ 1987 lsquoΕργατικό δυναmicroικό απασχολούmicroενοι και άνεργοι microια διερεύνηση από

στατιστικά στοιχείαrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 66 121-143

Καραντινός ∆ 1988 lsquoΑνοιχτή ανεργία και αστικές αγορές εργασίας (1974-1985) Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 70 50-115

Καραντινός Τ 1989 lsquoΗ ανεργία των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Καραντινός ∆ ∆ Ζιώmicroας Μ Κετσετζοπούλου Α Μουρίκη 1997 Ευέλικτη απασχόληση και

ελαστικοποίηση του χρόνου εργασίας τάσεις εξελίξεις προοπτικές Αθήνα Εθνικό Ινστιτούτο

Εργασίας

Κασιmicroάτη Κ 1980 Τάσεις κινητικότητας εργασίας στην ελληνική βιοmicroηχανία Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1982 Η Γυναίκα στην Απασχόληση Φάκελος Ισότητας Αθήνα Οδυσσέας

Κασιmicroάτη Κ 1988 lsquoΕκπαίδευση Επαγγελmicroατική Εξειδίκευση και Αmicroοιβές Γυναικώνrsquo Ο Αγώνας

της Γυναίκας 37 21-22

Κασιmicroάτη Κ Ε Αλλισον 1989 Η Μορφολογία της ∆εύτερης Απασχόλησης Έρευνα για τα

κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Μελέτη ΙΙ ΑθήναΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1991 Επιλογή Επαγγέλmicroατος Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη Ι Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1998 Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Αθήνα ΕΚΚΕ

Κετσετζοπούλου Μ 2002 lsquoΓυναικεία Απασχόλησηrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ

Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο

Κοινωνικής Πολιτικής

Κετσετζοπούλου Μ Χ Συmicroεωνίδη 2002 lsquoΙσότητα των Φύλων Η Θέση της Γυναίκας στο

∆ηmicroόσιο και Ιδιωτικό Χώροrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό

Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής

Κοσmicroαράς Γ 1989 lsquoΗ θέση των γυναικών στην τυπογραφία microετά την εισαγωγή της

φωτοστοιχειοθεσίας Η κατάσταση στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro)

Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Κουκουλή-Σπηλιωτοπούλου Σ 1988 lsquoΗ κοινοτική αρχή της ισότητας αmicroοιβών και το ελληνικό

δίκαιοrsquo Ελληνική ∆ικαιοσύνη 29 1092-1128

Κουκούλη-Σπηλιοτοπούλου Σ 1998 lsquoΙσότητα των φύλων στην απασχόληση και την κοινωνική

ασφάλισηrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις

Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Κραβαρίτου Γ 1989 lsquoΟι γυναίκες στη Μεταmicroοντέρνα κοινωνία φτωχότερες ή πλουσιότερεςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 40 25 ndash 30

Κραβαρίτου Γ 1992 Εργασία και δικαιώmicroατα της γυναίκας Θεσσαλονίκη Σάκκουλα

29

Κραβαρίτου Γ 1996 Φύλο και ∆ίκαιο Αθήνα Παπαζήσης

Λαmicroπριανίδης Λ Γ Ανδριάς Στ Καραγιάννης Π Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995 Ένδυση Ξάνθη-

∆ράmicroα- Καβάλα Θεσσαλονίκη Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας

Λυmicroπεράκη Α 1991 Ευέλικτη εξιδίκευση Κρίση και αναδιάρθρωση στη microικρή βιοmicroηχανία

Αθήνα Gutenberg

Λυmicroπεράκη Α Α Μουρίκη 1996 Η Αθόρυβη Επανάσταση Νέες Μορφές Οργάνωσης της

Παραγωγής και της Εργασίας Αθήνα Gutenberg

Μαγγανάρα Ι 1988 lsquoΘέση και συνθήκες εργασίας των γυναικών εκλεγmicroένων αντιπροσώπων

στο τοπικό και περιφερειακό επίπεδο στην Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 8-11

Μαγγανάρα Ι 1998 lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεωνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Μαρmicroατάκη-Μόλχο Μ 1989 lsquoΗ γυναικεία απασχόληση στον τοmicroέα της microηχανογράφησης στην

Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα

Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Μουρίκη Α 1991α Ευέλικτες microορφές απασχόλησης ευλογία ή ανάθεmicroαrsquo Τόπος Επιθεώρηση

αστικών και περιφερειακών microελετών(3) 97 ndash 117

Μουρίκη Α 1991β lsquoΟι νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης και οι προοπτικές τους στην

ενοποιηmicroένη Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-4818ndash21

Μουσούρου Λ Μ 1985 Γυναικεία Απασχόληση και Οικογένεια Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1993 Γυναίκα και Απασχόληση ∆έκα ζητήmicroατα Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1996 lsquoΟι ανάγκες της οικογένειας και η απασχόληση σήmicroεραrsquo Στο

Οικογένεια και Εργασία Νέες Τάσεις στην Απασχόληση Αθήνα Ιδρυmicroα Μελετών Λαmicroπράκη amp

Εκαπιδευτήρια Κωστεά-Γείτονα

Μπακαλάκη Α 1988 lsquoΚοmicromicroωτική ένα laquoγυναικείοraquo επάγγελmicroαrsquo ∆ίνη 198-103

Μπακόπουλος Α 1986 Η ισότητα αmicroοιβών στι Κοινοτικό ∆ίκαιο Η ισότητα ανδρών και

γυναικών στην απασχόληση και την κοινωνική ασφάλιση κατά το κοινοτικό και ελληνικό δίκαιο

Συνέδριο Πανεπιστηmicroίου Αθηνών και ΕΟΚ Αθήνα Σάκκουλας

Νικολαΐδου Μ 1975 ∆ουλειά και Χειραφέτηση Η Γυναίκα στην Ελλάδα Αθήνα Καστανιώτης

Ντούλια Θ Κ ∆όλγυρα 1997 lsquoΟι οικονοmicroικές εξελίξεις και η εργασία των γυναικώνrsquo Στο

Οδηγός προώθησης των ίσων ευκαιριών microε Έmicroφαση στην απασχόληση των γυναικών Αθήνα

Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων ndash Γενική Γραmicromicroατεία Λαϊκής Επιmicroόρφωσης

Παναγιωτόπουλος Ν 1998 lsquoΣηmicroειώσεις για την απασχόληση των γυναικών και τον χρόνο

απασχόλησηςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (66)112 ndash 118

Πανταζή-Τζίφα Κ 1985 Η θέση της γυναίκας στην Ελλάδα Αθήνα Λιβάνης

Παπαγαρουφάλη-Ιακώβου Ε 1989 lsquoΦεmicroινισmicroός και εργασία ∆ιέξοδοι και αδιέξοδαrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα 4091-10

30

Παπαγιαννάκη Μ 1986 lsquoΆγνοια νόmicroου δεν δικαιολογείταιrsquo ∆ίνη 1 63-69

Παπαδηmicroητρίου Β 1988 lsquoΑναζήτηση τρόπων για τον σωστό καταmicroερισmicroό των οικογενειακών

και επαγγελmicroατικών υποχρεώσεωνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 33 28-30

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998α lsquoΗ επαγγελmicroατική διάρθρωση της απασχόλησης στην

περιφέρεια Αττικής 1988-1995rsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα

Ιδρυmicroα Σάκη Καράγεωργα

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998β lsquoΗ διάρκεια της ανεργίας στην περιφέρεια της Αττικής

1998-1995rsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 96-97 83-110

Παπαζήση Θ 1999 lsquoΜητρότητα και καρριέρα άτυχος γάmicroος από τρελλό έρωταrsquo Στο Το Φύλο

των ∆ικαιωmicroάτων Εξουσία Γυναίκες και Ιδιότητα του Πολίτη Ευρωπαϊκό Συνέδριο 9-10

Φεβρουαρίου 1996 Πρακτικά Αθήνα Νεφέλη

Παυλίδου Ε 1989 lsquoΓυναίκα και εργασία Οικονοmicroικές προσεγγίσεις των διακρίσεων στην

αγορά εργασίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40) 39-46

Πελαγίδης Θ 1995 lsquoΗ σκοτεινή πλευρά της εργασιακής ευελιξίας Έρευνα Πεδίου στην

ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκηςrsquo Τόπος (9) 95 ndash 119

Πετmicroεζίδου- Τσουλουβή Μ 1986 lsquoΠροβλήmicroατα ορισmicroού των κοινωνικών τάξεων εργασιακή

διαδικασία επαγγελmicroατικές κατηγορίες και νέα microεσαία στρώmicroαταrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 26 33-42

Πετράκη-Κώττη Α 1985 Όι διαφορές στις αmicroοιβές αντρών-γυναικώνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας

27 8-10

Πετράκη-Κώττη Α 1998 lsquoΗ θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα και οι

διαφορές στις αmicroοιβές των δύο φύλωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και

Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Πετρινιώτη Ξ 1989α lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό και η περίπτωση της

Ελλάδαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 105-140

Πετρινιώτη Ξ 1989β lsquoΠροβληmicroατισmicroοί γύρω από τη microέτρηση και την αποτίmicroηση της ολικής

εργασίας των γυναικώνrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)47-54

Πετρινιώτη Ξ 1989γ lsquoΗ απασχόληση των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Πετρινιώτη Ξ 1991 lsquoΟι εξελίξεις στην οικονοmicroία και η οργάνωση της εργασίας Νέες

προκλήσεις για τις γυναίκεςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-48 11-12

Πετρινιώτη Ξ 1998 Η δόmicroηση των εσωτερικών αγορών εργασίας φύλο τεχνολογία

ανταγωνισmicroός Η περίπτωση των τραπεζών Αθήνα Παπαζήση

Πετρονώτη Μ 1995α ∆ίκτυα Κοινωνικών σχέσεων Όψεις και Αλληλεπιδράσεις microε τη

∆ιδικασία Επαγγελmicroατικής Κινητικότητας ΑθήναΕΚΚΕ

Πετρονώτη Μ 1995β lsquoΣύγχρονες Ελληνίδες Επιχειρηmicroατίες Ανθρωπολογική Ανάγνωση των

Στρατηγικών τους στη Σφαίρα Εργασίαςrsquo Εθνολογία 4 67-92

31

Πιζάνιας Π 1993 Οι φτωχοί των πόλεων Αθήνα Θεmicroέλιο

Πιζάνιας Π 1995 lsquoΚοινωνική οργάνωση της εργασίας και άτυπες δραστηριότητεςrsquo Πρακτικά

Ευρωπαϊκού Σεmicroιναρίου laquoΜορφές Άτυπης Απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωσηraquo Αθήνα Praxis

Σακέλλης Γ 1989 lsquo Νέες τεχνολογίες καταmicroερισmicroός της εργασίας και η κατα φύλο κατάτmicroηση

της εργατικής δύναmicroηςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Σακέλλης Γ 1993 Πληθυσmicroός και εργατικό δυναmicroικό στην Ελλάδα Μορφολογία και

διαχρονικές εξελίξεις Αθήνα Γαβριηλίδης

Σαπουντζάκη Π 1991 lsquoΜεταποιητική δραστηριότητα και αστικός χώρος Μια εmicroπειρική έρευνα

στο κέντρο της Αθήν αςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4561-69

Σεβαστίδης Χ 1999 lsquoΗ microερική απασχόλησηrsquo Επιθεώρησης Εργατικού ∆ικαίου 58145-163

Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου ∆ 1998 lsquoΕπαγγελmicroατική κατάρτιση των γυναικώνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Σινόπουλος Π Α 1986 lsquoΟ επαγγελmicroατικός χρόνος της γυναίκας και η κοινωνική ποινή τηςrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 212-230

Στρατηγάκη Μ 1987α lsquolaquoΓυναικείαraquo Επαγγέλmicroατα αντιmicroέτωπες microε το πληκτρολόγιοrsquo Κάπα 8

28

Στρατηγάκη Μ 1987β lsquoΠληροφορική και επαγγέλmicroατα microε laquoφύλοraquorsquo Κάπα12 31-33

Στρατηγάκη Μ 1989α lsquoΤεχνολογικές εξελίξεις και ειδικότητες microε laquoφύλοraquorsquo Σύγχρονα Θέmicroατα

(40) 31-38

Στρατηγάκη Μ 1989β lsquoΗ θέση των γυναικών στις τράπεζες microετά την εισαγωγή της

πληροφορικής Μια πρώτη προσέγγισηrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες

Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Στρατηγάκη Μ 1991 lsquoΤεχνολογική αλλαγή και οργάνωση της εργασίας Νέες laquoγυναικείεςraquo

θέσεις εργασίαςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash 4813 ndash 14

Στρατηγάκη Μ 1996 Φύλο Εργασία Τεχνολογία Αθήνα Ο Πολίτης

Στρατούλης ∆ 1987 lsquoΝέα φαινόmicroενα και τάσεις στις microορφές εκmicroετάλλευσης της εργατικής

τάξης στη χώρα microαςrsquo Επιστηmicroονική Σκέψη (35)9 ndash 20

Συmicroεωνίδου Χ 1986 lsquoΓονιmicroότητα και απασχόληση γυναικών Μια πρώτη προσέγγιση του

θέmicroατος για την περιφέρεια Πρωτεύουσαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 188-200

Συmicroεωνίδου Χ 1989α lsquoΗ σύγκρουση των ρόλων της microητρότητας και της γυναικείας

απασχόλησηrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 141-153

Συmicroεωνίδου Χ 1989β lsquoΓεγονότα του κύκλου ζωής και γυναικεία απασχόλησηrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα (40)61-70

Συmicroεωνίδου Χ 1990 Απασχόληση και γονιmicroότητα των γυναικών στην περιοχή της

Πρωτεύουσας Αθήνα ΕΚΚΕ

32

Συmicroεωνίδου Χ Μ Μαγδαληνός 1993 lsquoΗ αλληλεξάρτηση microεταξύ γυναικείας απασχόλησης και

γονιmicroότηταςrsquo Στο Η Κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα σήmicroερα Πρακτικά Συνεδρίου που οργανώθηκε

από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών Αθήνα ΕΚΚΕ

Συmicroεωνίδου Χ 1994 lsquoΗ laquoασυmicroβατότηταraquo της οικογενειακής και επαγγελmicroατικής ζωής των

γυναικώνrsquo ∆ίνη 7113-130

Συmicroεωνίδου Χ 1998 lsquoΜορφές έmicromicroεσου κοινωνικού αποκλεισmicroού Απασχόληση και ανεργία

των Γυναικών στη Ελλάδαrsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα Ίδρυmicroα

Σάκη Καράγιωργα

Τεπέρογλου Α Λ Μαράτου-Αλιπράντη Μ Κετσετζοπούλου 2001 Μελέτη για την ενίσχυση

της συmicromicroετοχής των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην Ελλάδα Αθήνα ΕΚΚΕ- Γενική

Γραmicromicroατεία Έρευνας και Τεχνολογίας

Τζεπόγλου Σ 1989 lsquoΕκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες (πληροφορική-ηλεκτρονική) Η

συmicromicroετοχή των γυναικώνrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Τσουκαλάς Κ 1985 lsquoΕργασία και εργαζόmicroενοι στην πρωτεύουσα αδιαφάνεια ερωτήmicroατα

υποθέσειςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 60 3-71

Υπουργείο Εργασίας- Τmicroήmicroα Ισότητας 1985 Τα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώmicroατα της

γυναίκας Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Υπουργείο Προεδρίας-Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1995 Η κατάσταση των γυναικών στην

Ελλάδα κατά την δεκαετία 1984-1994 Εθνική Έκθεση της Ελλάδα για το 4ο Παγκόσmicroιο Συνέδριο του

ΟΗΕ για τις Γυναίκες Πεκίνο Σεπτέmicroβριος 1995 Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Φράγκος ∆ 1990 Ο οικονοmicroικά ενεργός πληθυσmicroός της Ελλάδας Αθήνα ΕΚΚΕ

Χλέτσος Μ 1988 lsquoΟι Γυναίκες και η αγορά εργασίαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών

68128-138

Χρονάκη Ζ 1986 lsquoΓυναίκα και εργασία στην Ελλάδαrsquo Αρχαιολογία 21 63-66

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Dubish J 1986 lsquoCulture Enters through the Kitchen Women Food and Social Boundaries in

Rural Greecersquo Στο J Dubish (επιmicro) Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton

University Press

du Boulay J 1974 Portrait of a Greek Mountain Village Oxford Clarendon Press

du Boulay J 1983 The Meaning of Dowry Changing Values in Rural Greece Journal of

Modern Greek Studies 1 243-270

Friedl E 1962 Vasilika A Village in Modern Greece New York Holt Rinehart and Winston

Friedl E 1986 lsquoThe Position of Women Appearance and Realityrsquo Στο J Dubish (επιmicro)

Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton University Press

Ηirschon R 1981 lsquoEssential Objects and the Sacred Interior and Exterior Space

33

in an Urban Greek Localityrsquo Στο S Ardener (επιmicro) Women and Space Ground Rules and

Social Maps Λονδίνο Croom Helm

Kanellopoulos C 1982 lsquoMale-female pay defferentials in Greecersquo Greek Economic Review 4

(2) 222-241

Karamessini M 2002 lsquoThe Gender Pay Gap in Greecersquo European Commission Expert Group

on Gender and Employment httpwwwumistacukmanagement ewerceggeegge-publications

Karantinos D 1998 lsquoFlexible employment and employment insertion in Greecersquo National

Center for Social Research Working Paper 2 9 ndash 27

Kyriazis N 1999 lsquoWomenrsquos Flexible Work and Family Responsibilities in Greecersquo Στο

Gender Inequalities in Southern Europe South European Society amp Politics Special Issue 4 2 35-

53

Lambiri-Dimaki J 1983 lsquoGreece in the 1980rsquos changing evaluation of the roles of men and

womenrsquo Στο Social Stratification in Greece (1962-1982) (συλλογικό) Athens Sakkoulas

Μiliori P 1993 lsquoWomen in Business and Managementrsquo Στο Μ J Davidson amp C L Cooper

(επιmicro) Εuropean Women in Business and Management University of Manchester Institute of

Science and Technology PCP

Moussourou L S Spiliotopoulos 1984 lsquoWomen at Work in Greece The Sociological and

Legal Perspectivesrsquo Στο M J Davidson amp C L Cooper (επιmicro) Women at Work LondonWiley amp

Sons

Ntermanakis N P Petroglou N Sereti M Zervou 2002 Towards a Closing of the Gender

Pay Gap Country Report Greece Research Centre for Gender Equality (KETHI) Greece

Papataxiarchis E 1995 lsquoMale Mobility and Matrifocality in the Aegean Basinrsquo Στο S

Damianakos M E Handman J Pitt-Rivers G Ravis-Giordani (επιmicro) Brothers and Others Essays

in Honour of John Peristiany Αθήνα ΕΚΚΕ

Psacharopoulos G 1983 lsquoSex discrimination in the Greek Labour Marketrsquo Journal of Modern

Greek Studies 12

Salamon S D amp Stanton JB 1986 lsquoIntroducing the Nikokyra Ideality and Reality in Social

Processrsquo Στο J Dubisch (επιmicro) Gender amp Power in Rural Greece Princeton Princeton University

Press

Sinopoulos P A 1988 lsquoThe Social Penalty of working woman and its measurementrsquo

International Journal of Sociology of the Family 18 21-32

Symeonidou-Alatopoulou H 1980 lsquoFemale labour force participation in Greecersquo Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 38 104-120

Symeonidou X 1997 lsquoFull time and part ndash time employment of women in Greece trends and

relationships with life ndashcycle eventsrsquo Στο P Blossfeld amp C Hakim (επιmicro) Between Equalization

and Marginalization Women working part ndash time in Europe and the United States of America

Οξφόρδη Oxford University Press

34

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek Women and Tourism Womenrsquos Cooperatives as an

Alternative Form of Organizationrsquo Στο N Redclift amp Th Sinclair (επιmicro) Working Women

International Perspectives on Labour and Gender Ideology ΛονδίνοRoutledge

Cavounidis J 1983 lsquoCapitalist Development and Women΄s Work in Greecersquo Journal of Modern

Greek Studies vol1 2 321-338

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας (ΓΓΙ) 2000 Νέες πολιτικές ανάπτυξης και προώθησης των

Γυναικείων Συναιτερισmicroών (Πρακτικά Πανελλαδικής Συνάντησης Γυναικείων Συνεταιρισmicroών) Αθήνα

ΑΤΕ

Γιδαράκου Ι 1996 lsquoΕργασιακές Σχέσεις στην Οικογενειακή Εκmicroετάλλευση Θέση και

προοπτικές της γυναικείας παρουσίαςrsquo Στο Κράτος και αγροτικός χώρος Πρακτικά 3ου Πανελληνίου

Συνεδρίου Αγροτικής Οικονοmicroίας Aθήνα Παπαζήσης

Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΑγροτικοί συνεταιρισmicroοί παράγοντες τοπικής ανάπτυξης του ελληνικού

αγροτικού χώρουrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη

Γιδαράκου Ι 1999 lsquoΕνδογενής ανάπτυξη της υπαίθρου και γυναικεία απασχόλησηrsquo Στο Χ

Κασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) Ύπαιθρος Χώρα Η ελληνική αγροτική κοινωνία στο τέλος του

Εικοστού αιώνα Αθήνα Πλέθρο

∆αmicroιανός ∆ Χ Κασίmicroης Α Μωυσίδης Μ Ντεmicroούζης 1994 Η πολυαπασχόληση στον

αγροτικό τοmicroέα και η αναπτυξιακή πολιτική στην Ελλάδα Αθήνα Ίδρυmicroα Μεσογειακών Μελετών

Giagou D C Apostolopoulos 1996 lsquoRural Women and the Development of the Agrοtourist

Cooperatives in Greece The Case of Petra Lesvosrsquo Journal of Rural Cooperation 24 (2) 143-155

Gidarakou I 1990 lsquoPart -time Farming and Farm Reproduction The case of two Communities

in Central Greecersquo Sociologia Ruralis XXX (34) 292-304

Gourdomichalis A 1991 lsquoWomen and the Reproduction of Family Farms Change and

Continuity in the Region of Thessaly Greecersquo Journal of Rural Studies vol 7 12 57-62

Ιακωβίδου Ο 1992 lsquoΟ ρόλος των γυναικείων συνεταιρισmicroών στην προώθηση του

Αγροτουρισmicroού στην Ελλάδαrsquo Συνεταιριστική Πορεία 27137-145

Ιακωβίδου Ο 2000 lsquoΑγροτοτουρισmicroός το Μικρό Όmicroορφο και Θηλυκό Πρόσωπο στον

Τουρισmicroόrsquo Στο Π Τσάρτας (επιmicro) Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστηmicroονικές προσεγγίσεις Αθήνα

Εξάντας

Kalantaridis Ch L Labrianidis 1999 lsquoFamily Production and the Global Market Rural

Industrial Growth in Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 39 2 146-164

Καφφέ- Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΠολυδραστηριότητα αγροτισσών νέοι ρόλοι τους στην ύπαιθρο-

νέες αναγκαιότητεςrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

35

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη Ζήτη

Κοβάνη Ε 1987 Εmicroπειρικές microελέτες στην αγροτική Ελλάδα ΑθήναΕΚΚΕ

Μωυσίδης Α 1986 Η Αγροτική Κοινωνία στη Σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα Ιδρυmicroα Μεσογειακών

Μελετών

Παπαγαρουφάλη Ε 1986 Η Ελληνίδα Αγρότισσα και Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Αθήνα Κέντρο

Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου (1985-1986)

Παπαδάκη-Κλαυδιανού Α Ε Γιασεmicroή 1991 lsquoΕκπαιδευτικές Ανάγκες και Επιmicroόρφωση των

Μελών του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισmicroού Νοτιοχώρων Χίου Μια επιτόπια Έρευναrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 833-31

Παπαδόπουλος Γ Χ Κασίmicroης 2000 Μελέτη Ισότητας Ευκαιριών Ανδρών-Γυναικών και

Αγροτική Ανάπτυξη Αθήνα ΕΚΚΕΙνστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας

ΠΑΣΕΓΕΣ 2000 Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Ελλάδας (Αστικοί και Αγροτικοί) οδηγός Αθήνα

Petronoti M 1981 lsquoThe economic autonomy of rural womenrsquo The Greek Review of social

Research A19816-18

Σαφιλίου Κ 2002 lsquoΟ αποκλεισmicroός των ελληνίδων από το γεωργικό επάγγελmicroα αρχίζει από την

οικογένειαrsquo Στο Λ Μαράτου ndash Αλιmicroπράντη (επιmicro) Οικογένειες και κράτος Πρόνοιας στην Ευρώπη

AθήναΕΚΚΕ Gutenberg

Stratigaki M 1988 lsquoAgricultural Modernization and Gender Division of Labour The case of

Heraklion Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 28 4 248-262

Τσάρτας Π Μ Θανοπούλου 1994 Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισmicroοί στην Ελλάδα

Μελέτη αποτίmicroησης της λειτουργίας τους Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

(ΚΕΓΜΕ)

Zακοπούλου E 1999 lsquoΠολυαπασχολούmicroενοι και Γεωργία προς microια νέα ανίχνευση ενός

πολυδιάστατου φαινοmicroένουrsquo Στο X Kασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) H Eλληνική Αγροτική Kοινωνία

στο τέλος του 20ού αιώνα Αθήνα EKKE- Πλέθρον

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 lsquoΕξαναγκαστική πορνεία microεταναστριών και προσφύγων

Γυναικώνrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός Κοινωνικό

Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη Συνάντηση

Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Alipranti L R Fakiolas 2003 lsquoThe lonely path of Migrant Women in Greecersquo Eπιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 165-188

Βαλέντσια Ν 1995 lsquoΗ κατάσταση των Φιλιππινέζων γυναικών στην Ελλάδα Μιαγυναίκα από

τις Φιλιππίνες αφηγείταιrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός

Ρατσισmicroός Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα

∆ιήmicroερη Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

36

Βεντούρα Λ 1993 lsquoΜετανάστευση γυναικών γέννηση και εξέλιξη του επιστηmicroονικού

διαφέροντοςrsquo ∆ίνη 6 230-240

Cavounidis J 2003 lsquoGenderd patterns of Migration to Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών 110 Α 221-238

Glavanis P 1995 lsquoΟι laquoΝέοι Είλωτεςraquo στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η laquoΜουσουλmicroανική Φωνήraquo ως

απάντηση σε τύπο και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισmicroούrsquo Στο Ι Ψηmicromicroένος (επιmicro) Μετανάστευση

από τα Βαλκάνια Κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

Iossifides Th 1997 lsquoImmigrants in the Athens Labour Market A Comparative Study of

Albanians Egyptians and Filipinosrsquo Στο R King και R Black (επιmicro) Southern Europe and the New

Immigrations Brighton Sussex Academic Press

Karakatsanis N M J Swarts 2003 lsquoMigrant Women Domestic Work and the Sex Trade in

Greece ndash A snapshot of Migrant policy in the Makingrsquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α

239-270

Κούρτοβικ Ι 1998 lsquoΕργασία Μεταναστριών και Προσφύγωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro)

Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Lazaridis G 1999 lsquoThe Helots of the New Millenium Ethnic- Greek Albanians and laquoOtherraquo

Albanians in Greecersquo Στο F Anthias and G Lazaridis (επιmicro) Ιnto the Margins Migration and

Exclusion in Southern Europe Aldershot Ashgate

Lazaridis G E Wickens 1999 lsquolaquoUsraquo and the laquoOtherraquo Ethnic Minorities in Greecersquo Annals of

Tourism Research 26632- 655

Lazaridis G I Psimmenos 2000 lsquoMigrant Flows from Albania to Greece Economic Social

and Spacial Exclusionrsquo Στο R King G Lazaridis Ch Tsardanidis (επιmicro) Eldorado or Fortress

Migration in Southern Europe New York St Martinrsquos Press

Λαζαρίδου Γ 1995 lsquoΜετανάστριες στην Ελλάδα- Οικιακές βοηθοί από Φιλιππίνες και Αλβανία-

Μία επιτόπια microελέτηrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός

Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη

Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Λάζος Γ 2002 Πορνεία και ∆ιεθνική Σωmicroατεmicroπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόmicroοι Α και Β

Αθήνα Καστανιώτης

Λιάκος Α 1998 lsquoΑντινοmicroίες στην Ανάλυση του Ρατσισmicroούrsquo Στο Έξι Κείmicroενα για το Ρατσισmicroό

Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισmicroού Αθήνα Παρασκήνιο

Μαράτου-Αλιπράντη Λ 1994 Ξένο εργατικό δυναmicroικό Τάσεις και το πρόβληmicroα της Κοινοτικής

Ενσωmicroάτωσης ∆ιαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισmicroού στην Ελλάδα Τόmicroος ΙΙ Αθήνα ΕΚΚΕ

Μουσούρου Λ Μ 1991 Μετανάστευση και microεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την

Ευρώπη Αθήνα Gutenberg

Πετρινιώτη Ξ 1993 Η microετανάστευση προς την Ελλάδα Αθήνα Οδυσσέας

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 21: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

21

επίπεδο καθώς γίνονται αντιληπτές microέσα από στερεοτυπικούς ρόλους ως laquoπόρνεςraquo ή

laquoυπηρέτριεςraquo

Αν η συmicromicroετοχή των νόmicroιmicroων microεταναστριών στην ελληνική αγορά εργασίας είναι περιορισmicroένη

από την άποψη των πολιτικών νοmicroικών και πολιτειακών τους δικαιωmicroάτων και εξαρτάται από το

χρώmicroα του δέρmicroατός τους ή την καταγωγή τους οι ακαταχώρητες σε microητρώα γυναίκες

microετανάστριες χωρίς άδειες εργασίας είναι πιο τρωτές από όλους τους άλλους εργαζόmicroενους Αυτές

ζουν microια πολύ δύσκολη ζωή η οποία είναι θεσmicroοθετηmicroένη microε όρους πολιτισmicroικού κοινωνικού και

πολιτικού lsquoapartheidrsquo (Μαράτου-Αλιπράντη 1994 Glavanis 1995 Λιάκος 1998)

Είναι σηmicroαντικό να αναφερθεί στο σηmicroείο αυτό ότι οι περισσότεροι από τους κοινωνικούς

επιστήmicroονες επισηmicroαίνουν την αναγκαιότητα να microελετηθούν οι microεταναστάτριες εργαζόmicroενες ως

διαφοροποιηmicroένη και όχι ως οmicroοιογενής κοινωνική κατηγορία ώστε να δοθεί έmicroφαση στις ιδιαίτερες

εργασιακές τους εmicroπειρίες και στις αντιλήψεις τους για το νέο πολιτισmicroικό περιβάλλον στο οποίο

εντάσσονται microέσω της εργασίας Έτσι θα προκύψει microια ουσιαστική γνώση για τις lsquoάλλεςrsquo γυναίκες

που διεκδικούν χώρο στην αγορά εργασίας και εmicroφανίζονται όλο και συχνότερα να πλαισιώνουν

την οικιακή οmicroάδα συνήθως ως ως έmicromicroισθες οικιακοί βοηθοί

Γενικά σε microια κοινωνία όπως η ελληνική στην οποία οι Ελληνίδες microορφώνονται και

συmicromicroετέχουν στην αγορά εργασίας το αίτηmicroα για microετανάστριες εργαζόmicroενες έχει προβληθεί ως

επιτακτική ανάγκη και έχει συmicroβάλει στην ldquoθηλυκοποίησηrdquo (feminization) της microετανάστευσης στη

χώρα Καθώς όλο και περισσότερες Ελληνίδες αφήνουν το σπίτι και τα οικιακά προκειmicroένουν να

εργαστούν και να συmicromicroετέχουν στη δηmicroόσια ζωή απορρίπτοντας ή αmicroφισβητώντας την έmicroφυλη

φύση των ρόλων τους και την ταύτισή τους microε τον οικιακό χώρο τείνουν να στηρίζονται στις

εργασίες των microεταναστριών που αναλαmicroβάνουν τη φροντίδα σπιτιού των παιδιών και των

ηλικιωmicroένων

ΕΜΜΙΣΘΗ ΟΙΚΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΡΙΕΣ

Η έmicromicroισθη οικιακή εργασία αποτελεί έναν ερευνητικό τοmicroέα που έχει απασχολήσει ελάχιστα

τους κοινωνικούς επιστήmicroονες στην Ελλάδα (Βαλέντσια 1995 Lazaridis 1999 Λαζαρίδου 1995

Τόπαλη 2001) Οι αναφορές πάνω στο θέmicroα είναι αποσπασmicroατικές ενώ στην πλειοψηφία τους

οι έρευνες είναι κοινωνιολογικές Σε θεωρητικό επίπεδο η microελέτη της οικιακής εργασίας

παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω των ιδιαιτεροτήτων που την καθιστούν ιδανικό

περιβάλλον για την παρατήρηση της αλληλοδιαπλοκής φύλου συγγένειας κοινωνικής τάξης και

εθνοτικής ταυτότητας Πρόκειται για εργασία microε έντονη έmicroφυλη διαφοροποίηση (εργασία

γυναικών και εργασιακή σχέση που θεωρείται πως αναπτύσσεται κυρίως ανάmicroεσα σε γυναίκες)

και εργασία που λαmicroβάνει χώρα στον ιδιωτικό χώρο του σπιτιού και συχνά συνδέεται microε τη

φροντίδα των παιδιών και άλλων microελών της οικογένειας Επιπλέον πρόκειται για εργασιακή

σχέση την οποία χαρακτηρίζει έντονη ταξική ανισότητα (εργασία που αναλαmicroβάνουν άτοmicroα microε

22

χαmicroηλό status και έχει χαmicroηλές αποδοχές για τα microεσοαστικά ή microεγαλοαστικά στρωmicroάτων)

Τέλος η οικιαική εργασία επιτελείται συνήθως από οmicroάδες οικονοmicroικών microεταναστών

Στην Ελλάδα η έmicromicroισθη οικιακή εργασία είναι laquoφυλετικοποιηmicroένηraquo αποτελεί δηλαδή

εργασία που προορίζεται για οmicroάδες microε διαφορετική πολιτισmicroική ταυτότητα Ο τύπος εργασίας

που συναρτάται microε την παροχή προσωπικών υπηρεσιών προσελκύει σήmicroερα εργαζόmicroενες

γυναίκες microετανάστριες Πολλές microελέτες πάνω στην οικιακή εργασία επικεντρώνονται σε οmicroάδες

των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo microεταναστών και αφορούν χώρες και πολιτισmicroικά περιβάλλοντα microε

ισχυρές οικονοmicroίες Σε τέτοιες συνθήκες ο ρατσισmicroός αποτελεί στοιχείο έντασης και

επισηmicroαίνεται από οργανώσεις και συνδικάτα οικιακών βοηθών ως ένα από τα βασικά σηmicroεία

πάλης Στην Ελλάδα όπως άλλωστε στο microεγαλύτερο microέρος του δυτικού κόσmicroου η έmicromicroισθη

οικιακή εργασία γίνεται αντιληπτή ως εργασία χωρίς status κίνητρα (για επαγγελmicroατική εξέλιξη)

ασφάλεια και αναγνώριση Η παρουσία οικιακών βοηθών microέσα στην οικιακή οmicroάδα αποτελεί

κοινό τόπο σε σπίτια της Αθηναϊκής microεσαίας τάξης Οι οικιακές βοηθοί προέρχονται από τις

Φιλιππίνες την Πολωνία την Ουκρανία τη Ρωσία ενώ η πλειοψηφία των Αλβανών

microεταναστών εργάζεται σε ελληνικά νοικοκυριά

Το πλαίσιο των διαπολιτισmicroικών συναντήσεων microεταξύ lsquoεντόπιωνrsquo (ελλήνων) και lsquoάλλωνrsquo

(microεταναστριών) το οποίο καθορίζεται από τη ζήτηση και προσφορά έmicromicroισθης οικιακής εργασίας

δηmicroιουργεί τους όρους πρόσληψης των lsquoξένωνrsquo την παγίωση στερεοτύπων και τη διαmicroόρφωση

ενός συνόλου σηmicroασιοδοτήσεων που αφορά τόσο τις microετανάστριες ως laquoοικιακές βοηθούςraquo όσο

και την έννοια της laquoέmicromicroισθης οικιακής εργασίαςraquo αλλά και γενικότερα τις έννοιες της

οικιακότητας της συγγένειας και της εθνικής ταυτότητας

Οι περιπτώσεις των Φιλιππινέζων των Αλβανίδων των Πολωνέζων και γενικότερα των

γυναικών microεταναστριών στην Ελλάδα συνιστούν ένα σηmicroαντικό πεδίο έρευνας των κοινωνικών

επιστηmicroών Οι γυναίκες microετανάστριες αποτελούν ένα microεγάλο αριθmicroητικά κοmicromicroάτι των

microεταναστών που δέχεται τις τελευταίες δύο δεκαετίες η χώρα και οι πρακτικές τους σε διάφορα

πολιτισmicroικά πλαίσια microεταβάλλουν το ελληνικό αστεακό τοπίο (ίδρυση νέων εκκλησιών νέου

τύπου εργασιακή απασχόληση νέου τύπου οικογενειακές σχέσεις) Ιδιαίτερη ερευνητική έmicroφαση

θα microπορούσε να δοθεί επίσης στην βιωmicroατική εmicroπειρία των ΕλλήνωνΕλληνίδων και τις microεταξύ

τους σχέσεις και αναπαραστάσεις της δικής τους ταυτότητας ενόψει της παρουσίας των

laquoάλλωνraquo Ανθρωπολόγοι που έχουν πραγmicroατοποιήσει και τις πιο ενδιαφέρουσες έρευνες

σχετικά microε microετανάστριες γυναίκες οικιακές βοηθούς (Τόπαλη 2001) παρατηρούν ότι οι σχετικά

περιορισmicroένες σε αριθmicroό microελέτες για microεταναστριες οικιακές βοηθούς επικεντρώθηκαν στην

πλειοψηφία τους στην προσέγγιση της οικιακής εργασίας microέσα από το πρίσmicroα των δυτικών

υποκειmicroένων (επιστηmicroόνων και εργοδοτών) και όχι των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo οικιακών βοηθών

Οπότε περισσότερες ερευνητικές εργασίες που θα είχαν ως αντικείmicroενο την έmicromicroισθη οικιακή

εργασία από τη σκοπιά των lsquoάλλωνrsquo γυναικών θα πλούτιζαν πραγmicroατικά την επιστηmicroονική

γνώση σrsquo αυτό τον τοmicroέα Επίσης κατά την εκτίmicroηση ορισmicroένων ερευνητών παραmicroένουν

23

ανοιχτά προς διερεύνηση ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας

όπως αυτή βιώνεται από άλλες πολιτισmicroικές οmicroάδες αλλά και από ελληνίδες οικιακές βοηθούς

Τέλος ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας από τη σκοπιά των

εργοδοτριών που προέρχονται από διαφορετικά κοινωνικά στρώmicroατα αλλά και microε τη

συγκρότηση των στρωmicroάτων αυτών microέσα από την έmicromicroισθη οικιακή εργασία συνιστούν

microελλοντικές ερευνητικές προκλήσεις

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ

Οι κοινωνιολογικές και ανθρωπολογικές θεωρήσεις που συνδέουν τον κατά φύλα καταmicroερισmicroό

εργασίας microε τις νέες τεχνολογίες τονίζουν ότι η διαδικασία ταύτισης των ανδρών microε τις τεχνικές

γνώσεις και επιδεξιότητες ενισχύεται και νοmicroιmicroοποιείται από την ιδεολογία του φύλου που συνδέει

την αρρενωπότητα microε τη microηχανή τη microυϊκή δύναmicroη τη δύσκολη και ldquoβρώmicroικηrdquo δουλειά τη σύνθετη

κατασκευή τη σταθερή παρουσία σrsquo ένα συγκεκριmicroένο χώρο και για ένα συγκεκριmicroένο χρονικό

διάστηmicroα τη συγκέντρωση της προσοχής σrsquo ένα αντικείmicroενο καθώς και την αναλυτική και

ορθολογική σκέψη Οι γυναίκες αντιθέτως προσλαmicroβάνονται ως εύθραυστες η δε θηλυκότητά τους

συνδέεται microε τις αισθήσεις και τα αισθήmicroατα και ταυτίζεται microε τη φύση τη γη και το ανθρώπινο

σώmicroα που παράγουν καρπούς και ανθρώπους (Κανελλόπουλος 1989 Σακέλλης 1989 Στρατηγάκη

1996)

Η microηχανοποίηση της παραγωγής και η εφαρmicroογή της πληροφορικής τεχνολογίας στις

επιχειρήσεις φαίνεται ότι εξυπηρεί τις ανάγκες microιας κοινωνικής κατηγορίας των ανδρών για

ενίσχυση της υπεροχή τους απέναντι στις γυναίκες Με την ανάπτυξη όmicroως της πληροφορικής

διαπιστώθηκε ότι πολλές γυναίκες επιστρέφουν στο σπίτι τους και εργάζονται microε αmicroοιβή εκεί ενώ

άλλες microπορούν να διαλέξουν βολικά και microειωmicroένα ωράρια εργασίας για να ανταποκριθούν

καλύτερα στις δουλειές το σπιτιού και στη φροντίδα παιδιών συζύγων και ηλικιωmicroένων συγγενών

Ωστόσο οι περισσότεροι ερευνητές συmicroφωνούν ότι τέτοιες διευκολύνσεις σηmicroαίνουν αποδοχή ενός

υποβαθmicroισmicroένου περιεχοmicroένου εργασίας και έλλειψη κάθε προοπτικής εξέλιξης τη στιγmicroή που

αντίθετα οι άνδρες καταλαmicroβάνουν θέσεις microε αναβαθmicroισmicroένο περιεχόmicroενο εργασίας το οποίο

δηmicroιούργησε η πληροφορική Από αυτήν την άποψη η τεχνολογία δεν φαίνεται να είναι ουδέτερη

απέναντι στα δύο φύλα microάλιστα υποστηρίζει αντιλήψεις που ισχυροποιούν διακρίσεις σε lsquoγυναικείαrsquo

και lsquoαντρικάrsquo επαγγέλmicroατα διακρίσεις microε πολλαπλές συνέπειες ως προς την πρόσβαση στην

αγορά εργασίας τις ίσες αmicroοιβές και την επαγγελmicroατική εξέλιξη σε ανώτερα κλιmicroάκια (Κοσmicroαράς

1989 Μαρmicroατάκη-Μόλχο 1989 Στρατηγάκη 1987α Στρατηγάκη 1987β Στρατηγάκη 1989α

Στρατηγάκη 1989β Τζεπόγλου 1989)

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΚΕΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

24

Μέσα από την παρουσίαση των συναρτώmicroενων microε το φαινόmicroενο της γυναικείας εργασίας

στην Ελλάδα κεντρικών ζητηmicroάτων--έτσι όπως αυτά προκύπτουν από την επιστηmicroονική τους

διερεύνηση--microπορούν να διαπιστωθούν ορισmicroένες ελλείψεις και microερικά προβλήmicroατα σrsquo ότι

αφορά τους τρόπους προσέγγισης και ερmicroηνείας του όλου θέmicroατος

Καταρχήν στο microεγαλύτερο microέρος αυτών των microελετών κυριαρχεί η έmicroφαση στην ερmicroηνεία

των ποσοτικών στοιχείων της στατιστικής υπηρεσίας γεγονός που δηmicroιουργεί προβλήmicroατα στον

τρόπο αντιmicroετώπισης της κοινωνικής κατηγορίας laquoεργαζόmicroενες γυναίκεςraquo Απουσιάζουν οι

ποιοτικές microέθοδοι ανάλυσης τα υποκείmicroενα και οι βιοϊστορίες τους ο λόγος τους τα

συναισθήmicroατά τους και η συστηmicroατική παρακολούθηση των καθηmicroερινών εργασιακών τους

πρακτικών που συνήθως εξετάζονται κατά τη διάρκεια επιτόπιων ερευνών ανθρωπολογικού

χαρακτήρα Απουσιάζει δηλαδή στις περισσότερες περιπτώσεις η ίδια η σκοπιά των γυναικών

για την εργασιακή τους εmicroπειρία ενώ κυριαρχεί ο λόγος και οι ιδεολογικές τοποθετήσεις των

ερευνητών Απόρροια αυτών των απουσιών αποτελεί το γεγονός ότι στο όνοmicroα της καθιέρωσης

της ισότητας microεταξύ ανδρών και γυναικών διαφαίνεται η τάση θεώρησης των laquoεργαζόmicroενων

γυναικώνraquo ως ενιαία και οmicroοιογενής κατηγορία Οι γυναίκες που εργάζονται όmicroως δεν είναι ίσες

microεταξύ τους ούτε ως προς την κοινωνική προέλευση ούτε ως προς το εκπαιδευτικό lsquoκεφάλαιοrsquo

το οποίο φέρουν ή την οικογενειακή τους κατάσταση Ούτε επίσης έχουν τα ίδια κίνητρα που τις

ωθούν να εργαστούν ή να εγκαταλείψουν τη δουλειά τους Η γυναικεία εργασία συχνά εξετάζεται

ανεξάρτητα από το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο εmicroφανίζεται και

σπάνια συναρτάται microε microια προβληmicroατική για τα κοινωνικά στρώmicroατα στα οποία εντάσσονται οι

εργαζόmicroενες γυναίκες

Ένα άλλο προβληmicroατικό σηmicroείο των ερmicroηνευτικών προσεγγίσεων κοmicroβικό ως προς την

κατανόηση των εννοιών και των αναλυτικών εστιάσεων είναι το θέmicroα των όρων και των

ορισmicroών που χρησιmicroοποιούν οι ερευνητές για να περιγράψουν τις διαφορετικές εργασιακές

εmicroπειρίες των γυναικών Συνήθως χρησιmicroοποιούνται όροι εννοιολογικά αδιευκρίνιστοι όπως για

παράδειγmicroα laquoεργασίαraquo και laquoαπασχόλησηraquo Η χρήση του όρου laquoγυναικεία απασχόλησηraquo ή

laquoεργασίαraquo συνδέεται microε την ιδεολογία της γυναικείας απελευθέρωσης την πολιτισmicroική microορφή

της ελληνικής οικογένειας και την προβληmicroατική για την οικονοmicroική ανάπτυξη της χώρας

Ανάλογα προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται και εξαιτίας της χρήσης γενικευτικών αφαιρετικών

κατηγοριών όπως laquoεργαζόmicroενεςraquo και laquoάνεργεςraquo Τα πράγmicroατα περιπλέκονται ακόmicroη

περισσότερο όταν γίνεται χρήση των ορισmicroών των στατιστικών υπηρεσιών όπως laquomicroισθωτόςraquo

laquoαυτοαπασχολούmicroενοςraquo laquoνοικοκυράraquo laquoεπιχειρηmicroατικήraquo δράση laquoεισόδηmicroαraquo--ορισmicroών

δηλαδή που δεν microπορούν να ανταποκριθούν στο εννοιολογικό περιεχόmicroενο της γυναικείας

εργασίας Από αυτή την άποψη δεν microπορεί να φωτιστεί το ζήτηmicroα της κατασκευής της έmicroφυλης

ταυτότητας microέσα από την εργασιακή εmicroπειρία ούτε microπορούν να αναδειχθούν οι ποικίλες πτυχές

microιας προβληmicroατικής που διαπλέκουν το επάγγελmicroα microε την γυναικεία ταυτότητα την οικογένεια

και το γάmicroο στη σύγχρονη ελληνική πολιτισmicroική πραγmicroατικότητα

25

Τέλος κρίνεται απαραίτητος ο διάλογος στο πλαίσιο εmicroπειρικών ερευνών microεταξύ

επιστηmicroόνων από διαφορετικούς κλάδους των Κοινωνικών Επιστηmicroών προκειmicroένου να

επιτευχθεί microια ολοκληρωmicroένη και σφαιρική προσέγγιση του φαινοmicroένου της γυναικείας εργασίας

στα συνεχώς microεταβαλλόmicroενα πολιτισmicroικά περιβάλλοντα των αστικών και αγροτικών περιοχών

ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αβδελά Ε 1986 lsquoΠοιές δουλειές παίρνουν οι γυναίκεςrsquo ∆ίνη 160-61

Αβδελά Ε 1987α lsquo Η ισότητα στη ∆ηmicroόσια ∆ιοίκηση παλιές πρακτικές microε νεωτερικό microανδύαrsquo

∆ίνη 256-62

Αβδελά Ε 1987β lsquoΜισθωτές Σχέσεις και Φυλετικός Καταmicroερισmicroός της Εργασίας Οι Γυναίκες

∆ηmicroόσιοι Υπάλληλοι στην Ελλάδα στο Πρώτο Μισό του Αιώναrsquo Μνήmicroων τοmicro ΙΙ234-246

Αβδελά Ε 1988α lsquoΗ θέση της ∆ασκάλας Λόγοι και αντίλογοι σrsquo ένα microεσοπολεmicroικό

επαγγελmicroατικό έντυποrsquo ∆ίνη 3 46-53

Αβδελά Ε 1988β lsquoΣτοιχεία για την εργασία των γυναικών στο Μεσοπόλεmicroο Όψεις και Θέσειςrsquo

Στο Βενιζελισmicroός και Αστικός Εκσυγχρονισmicroός Πανεπιστηmicroιακές Εκδόσεις Κρήτης

Αβραmicroίδου Α 2001 Ευέλικτες microορφές απασχόλησης και ανισότητες στον εργασιακό χώρο

Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ

httpwwwKethigr)

Αθανασιάδου Χ Σ Πετροπούλου Γ Μιmicroίκου 2001 Οι συνθήκες της γυναικείας απασχόλησης

στην Ελλάδα1980-2000 Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο

στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 1999 Η οικογένεια στην Αθήνα οικογενειακά πρότυπα και συζυγικές

πρακτικές Αθήνα ΕΚΚΕ

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 2001 Η συmicromicroετοχή των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην

Ελλάδα Μια πρώτη προσέγγιση Εισήγηση στο Συνέδριο Γυναίκες και Επιστήmicroη Τάσεις και

Προοπτικές στην Ευρώπη Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκη 15-16 Μαρτίου

Αυδή- Καλκάνη Ι 1978 Η επαγγελmicroατικά εργαζόmicroενη Γυναίκα Αθήνα Παπαζήσης

Αυδή - Καλκάνη Ι 1989 Φεmicroινισmicroός και εργασίαστην Ελλάδα σήmicroερα Αθήνα Νέοι Καιροί

Βαΐου Ν 1987α lsquo Ελαστικό ωράριο ανελαστικές ανάγκεςrsquo Κάπα 16 25-26

Βαΐου Ν 1987β lsquoΆτυπες εργασιακές σχέσεις ή πώς κατασκευάζεται η ευελιξίαrsquo Κάπα 17 23-

24

Βαϊου Ν Μ Στρατηγάκη 1989 lsquoΗ εργασία των γυναικών Ανάmicroεσα σε δύο κόσmicroουςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4015-23

Βαΐου Ν 1989 lsquoΟ τόπος δουλειάς και το σπίτι Κατά φύλο καταmicroερισmicroοί εργασίας στη

διαδικασία ανάπτυξης της Αθήναςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)81 ndash 90

Βαΐου Ν 1991 lsquoΟ χώρος των γυναικών σrsquo έναν ανδρικό κόσmicroοrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash

48 15 ndash 17

26

Βαΐου Ν Στρατηγάκη Μ Χρονάκη Ζ 1991 lsquoΑmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι Μια γυναικεία

δουλειά και microια ιδεολογίαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45 47-53

Βαΐου Ν Χ Γολέmicroης Λ Λαmicroπριανίδης Κ Χατζηmicroιχάλης Ζ Χρονάκη 1996 Άτυπες microορφές

βιοmicroηχανικής παραγωγής-εργασίας και αστικός χώρος στο ΠΣΠ Αθήνα ΓΓΕΤ

Βαϊου Ν και Κ Χατζηmicroιχάλης 1997 Με τη ραπτοmicroηχανή στην κουζίνα και τους Πολωνούς στους

αγρούς Πόλεις περιφέρειες και άτυπη εργασία Αθήνα Εξάντας

Βλαχούτσικου Χ Α Μπαχαροπούλου- Κούλη 1991 lsquolaquoΝα χαρώ κι εγώ το σπίτι microου και το

κλειδί από τα microέσαraquo Γυναίκες και κατανάλωση σrsquo ένα χωριό της Βοιωτίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45

94-100

Vernier B 2001 H Kοινωνική Γένεση των Aισθηmicroάτων Πρωτότοκοι και Yστερότοκοι στην

Kάρπαθο Aθήνα Αλεξάνδρεια

Βουτυράς Σ 1981 Η Γυναίκα στη Μισθωτή εργασία Αθήνα Παπαζήσης

Βουτυράς Σ 1987 Μητρικός microισθός επαναστατική προοπτική ή οπισθοδρόmicroηση στην ισότητα

των φύλων ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Γαβριήλ Α 1989 lsquoΗ συmicroβολή του Σχολικού Επαγγελmicroατικού Προσανατολισmicroού στην

προετοιmicroασία των γυναικών για επαγγέλmicroατα που έχουν σχέση microε τις νέες τεχνολογίεςrsquo Στο Μ

Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για

τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1985 ∆ικαιώmicroατα και υποχρεώσεις της εργαζόmicroενης γυναίκας στην

microισθωτή εργασία Αθήνα

Γεωργακοπούλου Ν Β 1998 Ευελιξίες της εργασίας amp Γυναικεία απασχόληση στον τραπεζικό

τοmicroέα Πλαίσιο Προσέγγισης Βασικές Τάσεις και Προοπτικές ΙΝΕΟΤΟΕ

Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου Α 1986 lsquoΕργασία και γυναικεία απελευθέρωση ένας ισχυρός

αντίλογος στο στον φεmicroινιστικό συντηρητισmicroόrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 22-24

∆ασκαλάκης ∆ 1995 Η ρύθmicroιση των ευέλικτων microορφών απασχόλησης και οργάνωσης του

χρόνου εργασίας Αθήνα ndash Κοmicroοτηνή εκδ Σάκκουλα

∆έδε Ι 1995 lsquoΕπαγγελmicroατικές προοπτικές για τις γυναίκες στις αγορές της Ε Ε Μεταξύ

αποκλεισmicroού και ανέλιξηςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 86 179-191

∆ήmicroου Α 1989 lsquoΗ microερική απασχόληση Ένα γυναικείο φαινόmicroενο της αγοράς εργασίαςraquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4055 ndash 60

∆ουκάκης Ν Λ 1988 Εργασιακές Σχέσεις Οικονοmicroία και θεσmicroοί Αθήνα Οδυσσέας

∆ουλκέρη Τ 1986 Η συmicromicroετοχή της ελληνίδας στην οικογένεια και στην εργασία

ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

∆ουλκέρη Τ 1994 Ισότητα των φύλων στις εργασιακές σχέσεις Αθήνα Παπαζήσης

Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Η επαγγελmicroατική εξέλιξη των γυναικών στις τράπεζες

Αθήνα ΟΤΟΕ

27

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988α Γυναικεία απασχόληση Σύνοψη πρώτων

αποτελεσmicroάτων Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική

Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988β Η ∆οmicroή της Γυναικείας Απασχόλησης και η

Επαγγελmicroατική ∆ραστηριοποίηση των Γυναικών Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των

Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ηλιού Μ 1988 lsquoΟι γυναίκες πανεπιστηmicroιακοί εξέλιξη της θέσης τους ή στασιmicroότηταrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 70 3-23

Θανοπούλου Μ 1992 Η Γυναικεία Απασχόληση ή Εργασία στην Ελλάδα Κύριες Τάσεις και

Κατευθύνσεις της Μεταπολεmicroικής Βιβλιογραφίας Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη ΙV Αθήνα ΕΚΚΕ

Θανοπούλου Μ Ε Φρονίmicroου Β Τσιλιmicroιγκάκη 1997 Αποφυλακιζόmicroενες γυναίκεςΤο δικαίωmicroα

στην Επαγγελmicroατική επανένταξη ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Θανοπούλου Μ Β Κωτσοβέλου amp Ρ Παπαρούνη 1999 lsquoΗ σχέση επαγγελmicroατικής και

οικογενειακής ζωής των γυναικών διερεύνηση της ελληνικής βιβλιογραφίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 40

91-101

Ιγγλέση Χ 1990 Πρόσωπα Γυναικών Προσωπεία Συνείδησης Αθήνα Οδυσσέας

Ιγγλέση Χ 1996 Γυναικείες σπουδές και ταυτότητες φύλου Ένα παράδειγmicroα από τη σκοπιά της

ψυχολογίας Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Ιωακείmicroογλου Η Ο Καmicroινιώτη Α Κωστάκη Θ Σκοπελίτου 1998 lsquoΕκπαίδευση Φύλο και

Τρόπος Ένταξης στην Αγορά Εργασίας της Ελλάδαςrsquo Στο Ανεργία Εργασία Εκπαίδευση-Κατάρτιση

στην Ελλάδα και στην Γαλλία Πρακτικά Ελληνογαλλικού Συνεδρίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Καβουνίδη Τ 1982 lsquoΚαπιταλιστική ανάπτυξη και απασχόληση των γυναικών στη microεταποίηση

στην Ελλάδαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 14 53-63

Καβουνίδη Τ 1989 lsquo Ο έλεγχος της εργασίας της γυναίκαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4071-80

Καβουνίδη Τ 1990 Οι νέες γυναίκες και η επαγγελmicroατική εκπαίδευση και κατάρτιση Έκθεση

Έρευνας Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

Καβουνίδη Τ 1996 Οικογένεια και εργασία στην Αθήνα Σάκκουλας

Κανελλόπουλος Κ 1989 lsquoΝέα τεχνολογία Εκπαίδευση των γυναικών και η θέση τους στην

αγορά εργασίαςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Καραmicroεσίνη Μ 1998 lsquoΓυναίκες και απασχόληση στην Ελλάδα Τάσεις και ∆ιεθνείς Συγκρίσειςrsquo

Στο Ξ Πετρινιώτη και Γ Κουκουλές (επιmicro) Επετηρίδα εργασίας 1998 Αθήνα πανεπιστηmicroιακές

εκδόσεις Παντείου

Καραmicroεσίνη Μ amp Η Ιωακείmicroογλου 2003 Προσδιοριστικοί παράγοντες του microισθολογικού

χάσmicroατος microεταξύ ανδρών και γυναικών Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας σε

συνεργασία microε το Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

28

(δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Καραντινός ∆ 1987 lsquoΕργατικό δυναmicroικό απασχολούmicroενοι και άνεργοι microια διερεύνηση από

στατιστικά στοιχείαrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 66 121-143

Καραντινός ∆ 1988 lsquoΑνοιχτή ανεργία και αστικές αγορές εργασίας (1974-1985) Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 70 50-115

Καραντινός Τ 1989 lsquoΗ ανεργία των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Καραντινός ∆ ∆ Ζιώmicroας Μ Κετσετζοπούλου Α Μουρίκη 1997 Ευέλικτη απασχόληση και

ελαστικοποίηση του χρόνου εργασίας τάσεις εξελίξεις προοπτικές Αθήνα Εθνικό Ινστιτούτο

Εργασίας

Κασιmicroάτη Κ 1980 Τάσεις κινητικότητας εργασίας στην ελληνική βιοmicroηχανία Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1982 Η Γυναίκα στην Απασχόληση Φάκελος Ισότητας Αθήνα Οδυσσέας

Κασιmicroάτη Κ 1988 lsquoΕκπαίδευση Επαγγελmicroατική Εξειδίκευση και Αmicroοιβές Γυναικώνrsquo Ο Αγώνας

της Γυναίκας 37 21-22

Κασιmicroάτη Κ Ε Αλλισον 1989 Η Μορφολογία της ∆εύτερης Απασχόλησης Έρευνα για τα

κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Μελέτη ΙΙ ΑθήναΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1991 Επιλογή Επαγγέλmicroατος Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη Ι Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1998 Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Αθήνα ΕΚΚΕ

Κετσετζοπούλου Μ 2002 lsquoΓυναικεία Απασχόλησηrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ

Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο

Κοινωνικής Πολιτικής

Κετσετζοπούλου Μ Χ Συmicroεωνίδη 2002 lsquoΙσότητα των Φύλων Η Θέση της Γυναίκας στο

∆ηmicroόσιο και Ιδιωτικό Χώροrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό

Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής

Κοσmicroαράς Γ 1989 lsquoΗ θέση των γυναικών στην τυπογραφία microετά την εισαγωγή της

φωτοστοιχειοθεσίας Η κατάσταση στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro)

Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Κουκουλή-Σπηλιωτοπούλου Σ 1988 lsquoΗ κοινοτική αρχή της ισότητας αmicroοιβών και το ελληνικό

δίκαιοrsquo Ελληνική ∆ικαιοσύνη 29 1092-1128

Κουκούλη-Σπηλιοτοπούλου Σ 1998 lsquoΙσότητα των φύλων στην απασχόληση και την κοινωνική

ασφάλισηrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις

Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Κραβαρίτου Γ 1989 lsquoΟι γυναίκες στη Μεταmicroοντέρνα κοινωνία φτωχότερες ή πλουσιότερεςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 40 25 ndash 30

Κραβαρίτου Γ 1992 Εργασία και δικαιώmicroατα της γυναίκας Θεσσαλονίκη Σάκκουλα

29

Κραβαρίτου Γ 1996 Φύλο και ∆ίκαιο Αθήνα Παπαζήσης

Λαmicroπριανίδης Λ Γ Ανδριάς Στ Καραγιάννης Π Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995 Ένδυση Ξάνθη-

∆ράmicroα- Καβάλα Θεσσαλονίκη Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας

Λυmicroπεράκη Α 1991 Ευέλικτη εξιδίκευση Κρίση και αναδιάρθρωση στη microικρή βιοmicroηχανία

Αθήνα Gutenberg

Λυmicroπεράκη Α Α Μουρίκη 1996 Η Αθόρυβη Επανάσταση Νέες Μορφές Οργάνωσης της

Παραγωγής και της Εργασίας Αθήνα Gutenberg

Μαγγανάρα Ι 1988 lsquoΘέση και συνθήκες εργασίας των γυναικών εκλεγmicroένων αντιπροσώπων

στο τοπικό και περιφερειακό επίπεδο στην Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 8-11

Μαγγανάρα Ι 1998 lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεωνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Μαρmicroατάκη-Μόλχο Μ 1989 lsquoΗ γυναικεία απασχόληση στον τοmicroέα της microηχανογράφησης στην

Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα

Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Μουρίκη Α 1991α Ευέλικτες microορφές απασχόλησης ευλογία ή ανάθεmicroαrsquo Τόπος Επιθεώρηση

αστικών και περιφερειακών microελετών(3) 97 ndash 117

Μουρίκη Α 1991β lsquoΟι νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης και οι προοπτικές τους στην

ενοποιηmicroένη Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-4818ndash21

Μουσούρου Λ Μ 1985 Γυναικεία Απασχόληση και Οικογένεια Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1993 Γυναίκα και Απασχόληση ∆έκα ζητήmicroατα Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1996 lsquoΟι ανάγκες της οικογένειας και η απασχόληση σήmicroεραrsquo Στο

Οικογένεια και Εργασία Νέες Τάσεις στην Απασχόληση Αθήνα Ιδρυmicroα Μελετών Λαmicroπράκη amp

Εκαπιδευτήρια Κωστεά-Γείτονα

Μπακαλάκη Α 1988 lsquoΚοmicromicroωτική ένα laquoγυναικείοraquo επάγγελmicroαrsquo ∆ίνη 198-103

Μπακόπουλος Α 1986 Η ισότητα αmicroοιβών στι Κοινοτικό ∆ίκαιο Η ισότητα ανδρών και

γυναικών στην απασχόληση και την κοινωνική ασφάλιση κατά το κοινοτικό και ελληνικό δίκαιο

Συνέδριο Πανεπιστηmicroίου Αθηνών και ΕΟΚ Αθήνα Σάκκουλας

Νικολαΐδου Μ 1975 ∆ουλειά και Χειραφέτηση Η Γυναίκα στην Ελλάδα Αθήνα Καστανιώτης

Ντούλια Θ Κ ∆όλγυρα 1997 lsquoΟι οικονοmicroικές εξελίξεις και η εργασία των γυναικώνrsquo Στο

Οδηγός προώθησης των ίσων ευκαιριών microε Έmicroφαση στην απασχόληση των γυναικών Αθήνα

Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων ndash Γενική Γραmicromicroατεία Λαϊκής Επιmicroόρφωσης

Παναγιωτόπουλος Ν 1998 lsquoΣηmicroειώσεις για την απασχόληση των γυναικών και τον χρόνο

απασχόλησηςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (66)112 ndash 118

Πανταζή-Τζίφα Κ 1985 Η θέση της γυναίκας στην Ελλάδα Αθήνα Λιβάνης

Παπαγαρουφάλη-Ιακώβου Ε 1989 lsquoΦεmicroινισmicroός και εργασία ∆ιέξοδοι και αδιέξοδαrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα 4091-10

30

Παπαγιαννάκη Μ 1986 lsquoΆγνοια νόmicroου δεν δικαιολογείταιrsquo ∆ίνη 1 63-69

Παπαδηmicroητρίου Β 1988 lsquoΑναζήτηση τρόπων για τον σωστό καταmicroερισmicroό των οικογενειακών

και επαγγελmicroατικών υποχρεώσεωνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 33 28-30

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998α lsquoΗ επαγγελmicroατική διάρθρωση της απασχόλησης στην

περιφέρεια Αττικής 1988-1995rsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα

Ιδρυmicroα Σάκη Καράγεωργα

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998β lsquoΗ διάρκεια της ανεργίας στην περιφέρεια της Αττικής

1998-1995rsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 96-97 83-110

Παπαζήση Θ 1999 lsquoΜητρότητα και καρριέρα άτυχος γάmicroος από τρελλό έρωταrsquo Στο Το Φύλο

των ∆ικαιωmicroάτων Εξουσία Γυναίκες και Ιδιότητα του Πολίτη Ευρωπαϊκό Συνέδριο 9-10

Φεβρουαρίου 1996 Πρακτικά Αθήνα Νεφέλη

Παυλίδου Ε 1989 lsquoΓυναίκα και εργασία Οικονοmicroικές προσεγγίσεις των διακρίσεων στην

αγορά εργασίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40) 39-46

Πελαγίδης Θ 1995 lsquoΗ σκοτεινή πλευρά της εργασιακής ευελιξίας Έρευνα Πεδίου στην

ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκηςrsquo Τόπος (9) 95 ndash 119

Πετmicroεζίδου- Τσουλουβή Μ 1986 lsquoΠροβλήmicroατα ορισmicroού των κοινωνικών τάξεων εργασιακή

διαδικασία επαγγελmicroατικές κατηγορίες και νέα microεσαία στρώmicroαταrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 26 33-42

Πετράκη-Κώττη Α 1985 Όι διαφορές στις αmicroοιβές αντρών-γυναικώνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας

27 8-10

Πετράκη-Κώττη Α 1998 lsquoΗ θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα και οι

διαφορές στις αmicroοιβές των δύο φύλωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και

Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Πετρινιώτη Ξ 1989α lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό και η περίπτωση της

Ελλάδαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 105-140

Πετρινιώτη Ξ 1989β lsquoΠροβληmicroατισmicroοί γύρω από τη microέτρηση και την αποτίmicroηση της ολικής

εργασίας των γυναικώνrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)47-54

Πετρινιώτη Ξ 1989γ lsquoΗ απασχόληση των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Πετρινιώτη Ξ 1991 lsquoΟι εξελίξεις στην οικονοmicroία και η οργάνωση της εργασίας Νέες

προκλήσεις για τις γυναίκεςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-48 11-12

Πετρινιώτη Ξ 1998 Η δόmicroηση των εσωτερικών αγορών εργασίας φύλο τεχνολογία

ανταγωνισmicroός Η περίπτωση των τραπεζών Αθήνα Παπαζήση

Πετρονώτη Μ 1995α ∆ίκτυα Κοινωνικών σχέσεων Όψεις και Αλληλεπιδράσεις microε τη

∆ιδικασία Επαγγελmicroατικής Κινητικότητας ΑθήναΕΚΚΕ

Πετρονώτη Μ 1995β lsquoΣύγχρονες Ελληνίδες Επιχειρηmicroατίες Ανθρωπολογική Ανάγνωση των

Στρατηγικών τους στη Σφαίρα Εργασίαςrsquo Εθνολογία 4 67-92

31

Πιζάνιας Π 1993 Οι φτωχοί των πόλεων Αθήνα Θεmicroέλιο

Πιζάνιας Π 1995 lsquoΚοινωνική οργάνωση της εργασίας και άτυπες δραστηριότητεςrsquo Πρακτικά

Ευρωπαϊκού Σεmicroιναρίου laquoΜορφές Άτυπης Απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωσηraquo Αθήνα Praxis

Σακέλλης Γ 1989 lsquo Νέες τεχνολογίες καταmicroερισmicroός της εργασίας και η κατα φύλο κατάτmicroηση

της εργατικής δύναmicroηςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Σακέλλης Γ 1993 Πληθυσmicroός και εργατικό δυναmicroικό στην Ελλάδα Μορφολογία και

διαχρονικές εξελίξεις Αθήνα Γαβριηλίδης

Σαπουντζάκη Π 1991 lsquoΜεταποιητική δραστηριότητα και αστικός χώρος Μια εmicroπειρική έρευνα

στο κέντρο της Αθήν αςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4561-69

Σεβαστίδης Χ 1999 lsquoΗ microερική απασχόλησηrsquo Επιθεώρησης Εργατικού ∆ικαίου 58145-163

Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου ∆ 1998 lsquoΕπαγγελmicroατική κατάρτιση των γυναικώνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Σινόπουλος Π Α 1986 lsquoΟ επαγγελmicroατικός χρόνος της γυναίκας και η κοινωνική ποινή τηςrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 212-230

Στρατηγάκη Μ 1987α lsquolaquoΓυναικείαraquo Επαγγέλmicroατα αντιmicroέτωπες microε το πληκτρολόγιοrsquo Κάπα 8

28

Στρατηγάκη Μ 1987β lsquoΠληροφορική και επαγγέλmicroατα microε laquoφύλοraquorsquo Κάπα12 31-33

Στρατηγάκη Μ 1989α lsquoΤεχνολογικές εξελίξεις και ειδικότητες microε laquoφύλοraquorsquo Σύγχρονα Θέmicroατα

(40) 31-38

Στρατηγάκη Μ 1989β lsquoΗ θέση των γυναικών στις τράπεζες microετά την εισαγωγή της

πληροφορικής Μια πρώτη προσέγγισηrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες

Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Στρατηγάκη Μ 1991 lsquoΤεχνολογική αλλαγή και οργάνωση της εργασίας Νέες laquoγυναικείεςraquo

θέσεις εργασίαςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash 4813 ndash 14

Στρατηγάκη Μ 1996 Φύλο Εργασία Τεχνολογία Αθήνα Ο Πολίτης

Στρατούλης ∆ 1987 lsquoΝέα φαινόmicroενα και τάσεις στις microορφές εκmicroετάλλευσης της εργατικής

τάξης στη χώρα microαςrsquo Επιστηmicroονική Σκέψη (35)9 ndash 20

Συmicroεωνίδου Χ 1986 lsquoΓονιmicroότητα και απασχόληση γυναικών Μια πρώτη προσέγγιση του

θέmicroατος για την περιφέρεια Πρωτεύουσαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 188-200

Συmicroεωνίδου Χ 1989α lsquoΗ σύγκρουση των ρόλων της microητρότητας και της γυναικείας

απασχόλησηrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 141-153

Συmicroεωνίδου Χ 1989β lsquoΓεγονότα του κύκλου ζωής και γυναικεία απασχόλησηrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα (40)61-70

Συmicroεωνίδου Χ 1990 Απασχόληση και γονιmicroότητα των γυναικών στην περιοχή της

Πρωτεύουσας Αθήνα ΕΚΚΕ

32

Συmicroεωνίδου Χ Μ Μαγδαληνός 1993 lsquoΗ αλληλεξάρτηση microεταξύ γυναικείας απασχόλησης και

γονιmicroότηταςrsquo Στο Η Κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα σήmicroερα Πρακτικά Συνεδρίου που οργανώθηκε

από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών Αθήνα ΕΚΚΕ

Συmicroεωνίδου Χ 1994 lsquoΗ laquoασυmicroβατότηταraquo της οικογενειακής και επαγγελmicroατικής ζωής των

γυναικώνrsquo ∆ίνη 7113-130

Συmicroεωνίδου Χ 1998 lsquoΜορφές έmicromicroεσου κοινωνικού αποκλεισmicroού Απασχόληση και ανεργία

των Γυναικών στη Ελλάδαrsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα Ίδρυmicroα

Σάκη Καράγιωργα

Τεπέρογλου Α Λ Μαράτου-Αλιπράντη Μ Κετσετζοπούλου 2001 Μελέτη για την ενίσχυση

της συmicromicroετοχής των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην Ελλάδα Αθήνα ΕΚΚΕ- Γενική

Γραmicromicroατεία Έρευνας και Τεχνολογίας

Τζεπόγλου Σ 1989 lsquoΕκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες (πληροφορική-ηλεκτρονική) Η

συmicromicroετοχή των γυναικώνrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Τσουκαλάς Κ 1985 lsquoΕργασία και εργαζόmicroενοι στην πρωτεύουσα αδιαφάνεια ερωτήmicroατα

υποθέσειςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 60 3-71

Υπουργείο Εργασίας- Τmicroήmicroα Ισότητας 1985 Τα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώmicroατα της

γυναίκας Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Υπουργείο Προεδρίας-Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1995 Η κατάσταση των γυναικών στην

Ελλάδα κατά την δεκαετία 1984-1994 Εθνική Έκθεση της Ελλάδα για το 4ο Παγκόσmicroιο Συνέδριο του

ΟΗΕ για τις Γυναίκες Πεκίνο Σεπτέmicroβριος 1995 Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Φράγκος ∆ 1990 Ο οικονοmicroικά ενεργός πληθυσmicroός της Ελλάδας Αθήνα ΕΚΚΕ

Χλέτσος Μ 1988 lsquoΟι Γυναίκες και η αγορά εργασίαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών

68128-138

Χρονάκη Ζ 1986 lsquoΓυναίκα και εργασία στην Ελλάδαrsquo Αρχαιολογία 21 63-66

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Dubish J 1986 lsquoCulture Enters through the Kitchen Women Food and Social Boundaries in

Rural Greecersquo Στο J Dubish (επιmicro) Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton

University Press

du Boulay J 1974 Portrait of a Greek Mountain Village Oxford Clarendon Press

du Boulay J 1983 The Meaning of Dowry Changing Values in Rural Greece Journal of

Modern Greek Studies 1 243-270

Friedl E 1962 Vasilika A Village in Modern Greece New York Holt Rinehart and Winston

Friedl E 1986 lsquoThe Position of Women Appearance and Realityrsquo Στο J Dubish (επιmicro)

Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton University Press

Ηirschon R 1981 lsquoEssential Objects and the Sacred Interior and Exterior Space

33

in an Urban Greek Localityrsquo Στο S Ardener (επιmicro) Women and Space Ground Rules and

Social Maps Λονδίνο Croom Helm

Kanellopoulos C 1982 lsquoMale-female pay defferentials in Greecersquo Greek Economic Review 4

(2) 222-241

Karamessini M 2002 lsquoThe Gender Pay Gap in Greecersquo European Commission Expert Group

on Gender and Employment httpwwwumistacukmanagement ewerceggeegge-publications

Karantinos D 1998 lsquoFlexible employment and employment insertion in Greecersquo National

Center for Social Research Working Paper 2 9 ndash 27

Kyriazis N 1999 lsquoWomenrsquos Flexible Work and Family Responsibilities in Greecersquo Στο

Gender Inequalities in Southern Europe South European Society amp Politics Special Issue 4 2 35-

53

Lambiri-Dimaki J 1983 lsquoGreece in the 1980rsquos changing evaluation of the roles of men and

womenrsquo Στο Social Stratification in Greece (1962-1982) (συλλογικό) Athens Sakkoulas

Μiliori P 1993 lsquoWomen in Business and Managementrsquo Στο Μ J Davidson amp C L Cooper

(επιmicro) Εuropean Women in Business and Management University of Manchester Institute of

Science and Technology PCP

Moussourou L S Spiliotopoulos 1984 lsquoWomen at Work in Greece The Sociological and

Legal Perspectivesrsquo Στο M J Davidson amp C L Cooper (επιmicro) Women at Work LondonWiley amp

Sons

Ntermanakis N P Petroglou N Sereti M Zervou 2002 Towards a Closing of the Gender

Pay Gap Country Report Greece Research Centre for Gender Equality (KETHI) Greece

Papataxiarchis E 1995 lsquoMale Mobility and Matrifocality in the Aegean Basinrsquo Στο S

Damianakos M E Handman J Pitt-Rivers G Ravis-Giordani (επιmicro) Brothers and Others Essays

in Honour of John Peristiany Αθήνα ΕΚΚΕ

Psacharopoulos G 1983 lsquoSex discrimination in the Greek Labour Marketrsquo Journal of Modern

Greek Studies 12

Salamon S D amp Stanton JB 1986 lsquoIntroducing the Nikokyra Ideality and Reality in Social

Processrsquo Στο J Dubisch (επιmicro) Gender amp Power in Rural Greece Princeton Princeton University

Press

Sinopoulos P A 1988 lsquoThe Social Penalty of working woman and its measurementrsquo

International Journal of Sociology of the Family 18 21-32

Symeonidou-Alatopoulou H 1980 lsquoFemale labour force participation in Greecersquo Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 38 104-120

Symeonidou X 1997 lsquoFull time and part ndash time employment of women in Greece trends and

relationships with life ndashcycle eventsrsquo Στο P Blossfeld amp C Hakim (επιmicro) Between Equalization

and Marginalization Women working part ndash time in Europe and the United States of America

Οξφόρδη Oxford University Press

34

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek Women and Tourism Womenrsquos Cooperatives as an

Alternative Form of Organizationrsquo Στο N Redclift amp Th Sinclair (επιmicro) Working Women

International Perspectives on Labour and Gender Ideology ΛονδίνοRoutledge

Cavounidis J 1983 lsquoCapitalist Development and Women΄s Work in Greecersquo Journal of Modern

Greek Studies vol1 2 321-338

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας (ΓΓΙ) 2000 Νέες πολιτικές ανάπτυξης και προώθησης των

Γυναικείων Συναιτερισmicroών (Πρακτικά Πανελλαδικής Συνάντησης Γυναικείων Συνεταιρισmicroών) Αθήνα

ΑΤΕ

Γιδαράκου Ι 1996 lsquoΕργασιακές Σχέσεις στην Οικογενειακή Εκmicroετάλλευση Θέση και

προοπτικές της γυναικείας παρουσίαςrsquo Στο Κράτος και αγροτικός χώρος Πρακτικά 3ου Πανελληνίου

Συνεδρίου Αγροτικής Οικονοmicroίας Aθήνα Παπαζήσης

Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΑγροτικοί συνεταιρισmicroοί παράγοντες τοπικής ανάπτυξης του ελληνικού

αγροτικού χώρουrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη

Γιδαράκου Ι 1999 lsquoΕνδογενής ανάπτυξη της υπαίθρου και γυναικεία απασχόλησηrsquo Στο Χ

Κασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) Ύπαιθρος Χώρα Η ελληνική αγροτική κοινωνία στο τέλος του

Εικοστού αιώνα Αθήνα Πλέθρο

∆αmicroιανός ∆ Χ Κασίmicroης Α Μωυσίδης Μ Ντεmicroούζης 1994 Η πολυαπασχόληση στον

αγροτικό τοmicroέα και η αναπτυξιακή πολιτική στην Ελλάδα Αθήνα Ίδρυmicroα Μεσογειακών Μελετών

Giagou D C Apostolopoulos 1996 lsquoRural Women and the Development of the Agrοtourist

Cooperatives in Greece The Case of Petra Lesvosrsquo Journal of Rural Cooperation 24 (2) 143-155

Gidarakou I 1990 lsquoPart -time Farming and Farm Reproduction The case of two Communities

in Central Greecersquo Sociologia Ruralis XXX (34) 292-304

Gourdomichalis A 1991 lsquoWomen and the Reproduction of Family Farms Change and

Continuity in the Region of Thessaly Greecersquo Journal of Rural Studies vol 7 12 57-62

Ιακωβίδου Ο 1992 lsquoΟ ρόλος των γυναικείων συνεταιρισmicroών στην προώθηση του

Αγροτουρισmicroού στην Ελλάδαrsquo Συνεταιριστική Πορεία 27137-145

Ιακωβίδου Ο 2000 lsquoΑγροτοτουρισmicroός το Μικρό Όmicroορφο και Θηλυκό Πρόσωπο στον

Τουρισmicroόrsquo Στο Π Τσάρτας (επιmicro) Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστηmicroονικές προσεγγίσεις Αθήνα

Εξάντας

Kalantaridis Ch L Labrianidis 1999 lsquoFamily Production and the Global Market Rural

Industrial Growth in Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 39 2 146-164

Καφφέ- Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΠολυδραστηριότητα αγροτισσών νέοι ρόλοι τους στην ύπαιθρο-

νέες αναγκαιότητεςrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

35

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη Ζήτη

Κοβάνη Ε 1987 Εmicroπειρικές microελέτες στην αγροτική Ελλάδα ΑθήναΕΚΚΕ

Μωυσίδης Α 1986 Η Αγροτική Κοινωνία στη Σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα Ιδρυmicroα Μεσογειακών

Μελετών

Παπαγαρουφάλη Ε 1986 Η Ελληνίδα Αγρότισσα και Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Αθήνα Κέντρο

Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου (1985-1986)

Παπαδάκη-Κλαυδιανού Α Ε Γιασεmicroή 1991 lsquoΕκπαιδευτικές Ανάγκες και Επιmicroόρφωση των

Μελών του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισmicroού Νοτιοχώρων Χίου Μια επιτόπια Έρευναrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 833-31

Παπαδόπουλος Γ Χ Κασίmicroης 2000 Μελέτη Ισότητας Ευκαιριών Ανδρών-Γυναικών και

Αγροτική Ανάπτυξη Αθήνα ΕΚΚΕΙνστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας

ΠΑΣΕΓΕΣ 2000 Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Ελλάδας (Αστικοί και Αγροτικοί) οδηγός Αθήνα

Petronoti M 1981 lsquoThe economic autonomy of rural womenrsquo The Greek Review of social

Research A19816-18

Σαφιλίου Κ 2002 lsquoΟ αποκλεισmicroός των ελληνίδων από το γεωργικό επάγγελmicroα αρχίζει από την

οικογένειαrsquo Στο Λ Μαράτου ndash Αλιmicroπράντη (επιmicro) Οικογένειες και κράτος Πρόνοιας στην Ευρώπη

AθήναΕΚΚΕ Gutenberg

Stratigaki M 1988 lsquoAgricultural Modernization and Gender Division of Labour The case of

Heraklion Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 28 4 248-262

Τσάρτας Π Μ Θανοπούλου 1994 Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισmicroοί στην Ελλάδα

Μελέτη αποτίmicroησης της λειτουργίας τους Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

(ΚΕΓΜΕ)

Zακοπούλου E 1999 lsquoΠολυαπασχολούmicroενοι και Γεωργία προς microια νέα ανίχνευση ενός

πολυδιάστατου φαινοmicroένουrsquo Στο X Kασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) H Eλληνική Αγροτική Kοινωνία

στο τέλος του 20ού αιώνα Αθήνα EKKE- Πλέθρον

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 lsquoΕξαναγκαστική πορνεία microεταναστριών και προσφύγων

Γυναικώνrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός Κοινωνικό

Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη Συνάντηση

Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Alipranti L R Fakiolas 2003 lsquoThe lonely path of Migrant Women in Greecersquo Eπιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 165-188

Βαλέντσια Ν 1995 lsquoΗ κατάσταση των Φιλιππινέζων γυναικών στην Ελλάδα Μιαγυναίκα από

τις Φιλιππίνες αφηγείταιrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός

Ρατσισmicroός Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα

∆ιήmicroερη Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

36

Βεντούρα Λ 1993 lsquoΜετανάστευση γυναικών γέννηση και εξέλιξη του επιστηmicroονικού

διαφέροντοςrsquo ∆ίνη 6 230-240

Cavounidis J 2003 lsquoGenderd patterns of Migration to Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών 110 Α 221-238

Glavanis P 1995 lsquoΟι laquoΝέοι Είλωτεςraquo στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η laquoΜουσουλmicroανική Φωνήraquo ως

απάντηση σε τύπο και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισmicroούrsquo Στο Ι Ψηmicromicroένος (επιmicro) Μετανάστευση

από τα Βαλκάνια Κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

Iossifides Th 1997 lsquoImmigrants in the Athens Labour Market A Comparative Study of

Albanians Egyptians and Filipinosrsquo Στο R King και R Black (επιmicro) Southern Europe and the New

Immigrations Brighton Sussex Academic Press

Karakatsanis N M J Swarts 2003 lsquoMigrant Women Domestic Work and the Sex Trade in

Greece ndash A snapshot of Migrant policy in the Makingrsquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α

239-270

Κούρτοβικ Ι 1998 lsquoΕργασία Μεταναστριών και Προσφύγωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro)

Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Lazaridis G 1999 lsquoThe Helots of the New Millenium Ethnic- Greek Albanians and laquoOtherraquo

Albanians in Greecersquo Στο F Anthias and G Lazaridis (επιmicro) Ιnto the Margins Migration and

Exclusion in Southern Europe Aldershot Ashgate

Lazaridis G E Wickens 1999 lsquolaquoUsraquo and the laquoOtherraquo Ethnic Minorities in Greecersquo Annals of

Tourism Research 26632- 655

Lazaridis G I Psimmenos 2000 lsquoMigrant Flows from Albania to Greece Economic Social

and Spacial Exclusionrsquo Στο R King G Lazaridis Ch Tsardanidis (επιmicro) Eldorado or Fortress

Migration in Southern Europe New York St Martinrsquos Press

Λαζαρίδου Γ 1995 lsquoΜετανάστριες στην Ελλάδα- Οικιακές βοηθοί από Φιλιππίνες και Αλβανία-

Μία επιτόπια microελέτηrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός

Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη

Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Λάζος Γ 2002 Πορνεία και ∆ιεθνική Σωmicroατεmicroπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόmicroοι Α και Β

Αθήνα Καστανιώτης

Λιάκος Α 1998 lsquoΑντινοmicroίες στην Ανάλυση του Ρατσισmicroούrsquo Στο Έξι Κείmicroενα για το Ρατσισmicroό

Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισmicroού Αθήνα Παρασκήνιο

Μαράτου-Αλιπράντη Λ 1994 Ξένο εργατικό δυναmicroικό Τάσεις και το πρόβληmicroα της Κοινοτικής

Ενσωmicroάτωσης ∆ιαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισmicroού στην Ελλάδα Τόmicroος ΙΙ Αθήνα ΕΚΚΕ

Μουσούρου Λ Μ 1991 Μετανάστευση και microεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την

Ευρώπη Αθήνα Gutenberg

Πετρινιώτη Ξ 1993 Η microετανάστευση προς την Ελλάδα Αθήνα Οδυσσέας

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 22: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

22

χαmicroηλό status και έχει χαmicroηλές αποδοχές για τα microεσοαστικά ή microεγαλοαστικά στρωmicroάτων)

Τέλος η οικιαική εργασία επιτελείται συνήθως από οmicroάδες οικονοmicroικών microεταναστών

Στην Ελλάδα η έmicromicroισθη οικιακή εργασία είναι laquoφυλετικοποιηmicroένηraquo αποτελεί δηλαδή

εργασία που προορίζεται για οmicroάδες microε διαφορετική πολιτισmicroική ταυτότητα Ο τύπος εργασίας

που συναρτάται microε την παροχή προσωπικών υπηρεσιών προσελκύει σήmicroερα εργαζόmicroενες

γυναίκες microετανάστριες Πολλές microελέτες πάνω στην οικιακή εργασία επικεντρώνονται σε οmicroάδες

των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo microεταναστών και αφορούν χώρες και πολιτισmicroικά περιβάλλοντα microε

ισχυρές οικονοmicroίες Σε τέτοιες συνθήκες ο ρατσισmicroός αποτελεί στοιχείο έντασης και

επισηmicroαίνεται από οργανώσεις και συνδικάτα οικιακών βοηθών ως ένα από τα βασικά σηmicroεία

πάλης Στην Ελλάδα όπως άλλωστε στο microεγαλύτερο microέρος του δυτικού κόσmicroου η έmicromicroισθη

οικιακή εργασία γίνεται αντιληπτή ως εργασία χωρίς status κίνητρα (για επαγγελmicroατική εξέλιξη)

ασφάλεια και αναγνώριση Η παρουσία οικιακών βοηθών microέσα στην οικιακή οmicroάδα αποτελεί

κοινό τόπο σε σπίτια της Αθηναϊκής microεσαίας τάξης Οι οικιακές βοηθοί προέρχονται από τις

Φιλιππίνες την Πολωνία την Ουκρανία τη Ρωσία ενώ η πλειοψηφία των Αλβανών

microεταναστών εργάζεται σε ελληνικά νοικοκυριά

Το πλαίσιο των διαπολιτισmicroικών συναντήσεων microεταξύ lsquoεντόπιωνrsquo (ελλήνων) και lsquoάλλωνrsquo

(microεταναστριών) το οποίο καθορίζεται από τη ζήτηση και προσφορά έmicromicroισθης οικιακής εργασίας

δηmicroιουργεί τους όρους πρόσληψης των lsquoξένωνrsquo την παγίωση στερεοτύπων και τη διαmicroόρφωση

ενός συνόλου σηmicroασιοδοτήσεων που αφορά τόσο τις microετανάστριες ως laquoοικιακές βοηθούςraquo όσο

και την έννοια της laquoέmicromicroισθης οικιακής εργασίαςraquo αλλά και γενικότερα τις έννοιες της

οικιακότητας της συγγένειας και της εθνικής ταυτότητας

Οι περιπτώσεις των Φιλιππινέζων των Αλβανίδων των Πολωνέζων και γενικότερα των

γυναικών microεταναστριών στην Ελλάδα συνιστούν ένα σηmicroαντικό πεδίο έρευνας των κοινωνικών

επιστηmicroών Οι γυναίκες microετανάστριες αποτελούν ένα microεγάλο αριθmicroητικά κοmicromicroάτι των

microεταναστών που δέχεται τις τελευταίες δύο δεκαετίες η χώρα και οι πρακτικές τους σε διάφορα

πολιτισmicroικά πλαίσια microεταβάλλουν το ελληνικό αστεακό τοπίο (ίδρυση νέων εκκλησιών νέου

τύπου εργασιακή απασχόληση νέου τύπου οικογενειακές σχέσεις) Ιδιαίτερη ερευνητική έmicroφαση

θα microπορούσε να δοθεί επίσης στην βιωmicroατική εmicroπειρία των ΕλλήνωνΕλληνίδων και τις microεταξύ

τους σχέσεις και αναπαραστάσεις της δικής τους ταυτότητας ενόψει της παρουσίας των

laquoάλλωνraquo Ανθρωπολόγοι που έχουν πραγmicroατοποιήσει και τις πιο ενδιαφέρουσες έρευνες

σχετικά microε microετανάστριες γυναίκες οικιακές βοηθούς (Τόπαλη 2001) παρατηρούν ότι οι σχετικά

περιορισmicroένες σε αριθmicroό microελέτες για microεταναστριες οικιακές βοηθούς επικεντρώθηκαν στην

πλειοψηφία τους στην προσέγγιση της οικιακής εργασίας microέσα από το πρίσmicroα των δυτικών

υποκειmicroένων (επιστηmicroόνων και εργοδοτών) και όχι των πολιτισmicroικά lsquoάλλωνrsquo οικιακών βοηθών

Οπότε περισσότερες ερευνητικές εργασίες που θα είχαν ως αντικείmicroενο την έmicromicroισθη οικιακή

εργασία από τη σκοπιά των lsquoάλλωνrsquo γυναικών θα πλούτιζαν πραγmicroατικά την επιστηmicroονική

γνώση σrsquo αυτό τον τοmicroέα Επίσης κατά την εκτίmicroηση ορισmicroένων ερευνητών παραmicroένουν

23

ανοιχτά προς διερεύνηση ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας

όπως αυτή βιώνεται από άλλες πολιτισmicroικές οmicroάδες αλλά και από ελληνίδες οικιακές βοηθούς

Τέλος ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας από τη σκοπιά των

εργοδοτριών που προέρχονται από διαφορετικά κοινωνικά στρώmicroατα αλλά και microε τη

συγκρότηση των στρωmicroάτων αυτών microέσα από την έmicromicroισθη οικιακή εργασία συνιστούν

microελλοντικές ερευνητικές προκλήσεις

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ

Οι κοινωνιολογικές και ανθρωπολογικές θεωρήσεις που συνδέουν τον κατά φύλα καταmicroερισmicroό

εργασίας microε τις νέες τεχνολογίες τονίζουν ότι η διαδικασία ταύτισης των ανδρών microε τις τεχνικές

γνώσεις και επιδεξιότητες ενισχύεται και νοmicroιmicroοποιείται από την ιδεολογία του φύλου που συνδέει

την αρρενωπότητα microε τη microηχανή τη microυϊκή δύναmicroη τη δύσκολη και ldquoβρώmicroικηrdquo δουλειά τη σύνθετη

κατασκευή τη σταθερή παρουσία σrsquo ένα συγκεκριmicroένο χώρο και για ένα συγκεκριmicroένο χρονικό

διάστηmicroα τη συγκέντρωση της προσοχής σrsquo ένα αντικείmicroενο καθώς και την αναλυτική και

ορθολογική σκέψη Οι γυναίκες αντιθέτως προσλαmicroβάνονται ως εύθραυστες η δε θηλυκότητά τους

συνδέεται microε τις αισθήσεις και τα αισθήmicroατα και ταυτίζεται microε τη φύση τη γη και το ανθρώπινο

σώmicroα που παράγουν καρπούς και ανθρώπους (Κανελλόπουλος 1989 Σακέλλης 1989 Στρατηγάκη

1996)

Η microηχανοποίηση της παραγωγής και η εφαρmicroογή της πληροφορικής τεχνολογίας στις

επιχειρήσεις φαίνεται ότι εξυπηρεί τις ανάγκες microιας κοινωνικής κατηγορίας των ανδρών για

ενίσχυση της υπεροχή τους απέναντι στις γυναίκες Με την ανάπτυξη όmicroως της πληροφορικής

διαπιστώθηκε ότι πολλές γυναίκες επιστρέφουν στο σπίτι τους και εργάζονται microε αmicroοιβή εκεί ενώ

άλλες microπορούν να διαλέξουν βολικά και microειωmicroένα ωράρια εργασίας για να ανταποκριθούν

καλύτερα στις δουλειές το σπιτιού και στη φροντίδα παιδιών συζύγων και ηλικιωmicroένων συγγενών

Ωστόσο οι περισσότεροι ερευνητές συmicroφωνούν ότι τέτοιες διευκολύνσεις σηmicroαίνουν αποδοχή ενός

υποβαθmicroισmicroένου περιεχοmicroένου εργασίας και έλλειψη κάθε προοπτικής εξέλιξης τη στιγmicroή που

αντίθετα οι άνδρες καταλαmicroβάνουν θέσεις microε αναβαθmicroισmicroένο περιεχόmicroενο εργασίας το οποίο

δηmicroιούργησε η πληροφορική Από αυτήν την άποψη η τεχνολογία δεν φαίνεται να είναι ουδέτερη

απέναντι στα δύο φύλα microάλιστα υποστηρίζει αντιλήψεις που ισχυροποιούν διακρίσεις σε lsquoγυναικείαrsquo

και lsquoαντρικάrsquo επαγγέλmicroατα διακρίσεις microε πολλαπλές συνέπειες ως προς την πρόσβαση στην

αγορά εργασίας τις ίσες αmicroοιβές και την επαγγελmicroατική εξέλιξη σε ανώτερα κλιmicroάκια (Κοσmicroαράς

1989 Μαρmicroατάκη-Μόλχο 1989 Στρατηγάκη 1987α Στρατηγάκη 1987β Στρατηγάκη 1989α

Στρατηγάκη 1989β Τζεπόγλου 1989)

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΚΕΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

24

Μέσα από την παρουσίαση των συναρτώmicroενων microε το φαινόmicroενο της γυναικείας εργασίας

στην Ελλάδα κεντρικών ζητηmicroάτων--έτσι όπως αυτά προκύπτουν από την επιστηmicroονική τους

διερεύνηση--microπορούν να διαπιστωθούν ορισmicroένες ελλείψεις και microερικά προβλήmicroατα σrsquo ότι

αφορά τους τρόπους προσέγγισης και ερmicroηνείας του όλου θέmicroατος

Καταρχήν στο microεγαλύτερο microέρος αυτών των microελετών κυριαρχεί η έmicroφαση στην ερmicroηνεία

των ποσοτικών στοιχείων της στατιστικής υπηρεσίας γεγονός που δηmicroιουργεί προβλήmicroατα στον

τρόπο αντιmicroετώπισης της κοινωνικής κατηγορίας laquoεργαζόmicroενες γυναίκεςraquo Απουσιάζουν οι

ποιοτικές microέθοδοι ανάλυσης τα υποκείmicroενα και οι βιοϊστορίες τους ο λόγος τους τα

συναισθήmicroατά τους και η συστηmicroατική παρακολούθηση των καθηmicroερινών εργασιακών τους

πρακτικών που συνήθως εξετάζονται κατά τη διάρκεια επιτόπιων ερευνών ανθρωπολογικού

χαρακτήρα Απουσιάζει δηλαδή στις περισσότερες περιπτώσεις η ίδια η σκοπιά των γυναικών

για την εργασιακή τους εmicroπειρία ενώ κυριαρχεί ο λόγος και οι ιδεολογικές τοποθετήσεις των

ερευνητών Απόρροια αυτών των απουσιών αποτελεί το γεγονός ότι στο όνοmicroα της καθιέρωσης

της ισότητας microεταξύ ανδρών και γυναικών διαφαίνεται η τάση θεώρησης των laquoεργαζόmicroενων

γυναικώνraquo ως ενιαία και οmicroοιογενής κατηγορία Οι γυναίκες που εργάζονται όmicroως δεν είναι ίσες

microεταξύ τους ούτε ως προς την κοινωνική προέλευση ούτε ως προς το εκπαιδευτικό lsquoκεφάλαιοrsquo

το οποίο φέρουν ή την οικογενειακή τους κατάσταση Ούτε επίσης έχουν τα ίδια κίνητρα που τις

ωθούν να εργαστούν ή να εγκαταλείψουν τη δουλειά τους Η γυναικεία εργασία συχνά εξετάζεται

ανεξάρτητα από το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο εmicroφανίζεται και

σπάνια συναρτάται microε microια προβληmicroατική για τα κοινωνικά στρώmicroατα στα οποία εντάσσονται οι

εργαζόmicroενες γυναίκες

Ένα άλλο προβληmicroατικό σηmicroείο των ερmicroηνευτικών προσεγγίσεων κοmicroβικό ως προς την

κατανόηση των εννοιών και των αναλυτικών εστιάσεων είναι το θέmicroα των όρων και των

ορισmicroών που χρησιmicroοποιούν οι ερευνητές για να περιγράψουν τις διαφορετικές εργασιακές

εmicroπειρίες των γυναικών Συνήθως χρησιmicroοποιούνται όροι εννοιολογικά αδιευκρίνιστοι όπως για

παράδειγmicroα laquoεργασίαraquo και laquoαπασχόλησηraquo Η χρήση του όρου laquoγυναικεία απασχόλησηraquo ή

laquoεργασίαraquo συνδέεται microε την ιδεολογία της γυναικείας απελευθέρωσης την πολιτισmicroική microορφή

της ελληνικής οικογένειας και την προβληmicroατική για την οικονοmicroική ανάπτυξη της χώρας

Ανάλογα προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται και εξαιτίας της χρήσης γενικευτικών αφαιρετικών

κατηγοριών όπως laquoεργαζόmicroενεςraquo και laquoάνεργεςraquo Τα πράγmicroατα περιπλέκονται ακόmicroη

περισσότερο όταν γίνεται χρήση των ορισmicroών των στατιστικών υπηρεσιών όπως laquomicroισθωτόςraquo

laquoαυτοαπασχολούmicroενοςraquo laquoνοικοκυράraquo laquoεπιχειρηmicroατικήraquo δράση laquoεισόδηmicroαraquo--ορισmicroών

δηλαδή που δεν microπορούν να ανταποκριθούν στο εννοιολογικό περιεχόmicroενο της γυναικείας

εργασίας Από αυτή την άποψη δεν microπορεί να φωτιστεί το ζήτηmicroα της κατασκευής της έmicroφυλης

ταυτότητας microέσα από την εργασιακή εmicroπειρία ούτε microπορούν να αναδειχθούν οι ποικίλες πτυχές

microιας προβληmicroατικής που διαπλέκουν το επάγγελmicroα microε την γυναικεία ταυτότητα την οικογένεια

και το γάmicroο στη σύγχρονη ελληνική πολιτισmicroική πραγmicroατικότητα

25

Τέλος κρίνεται απαραίτητος ο διάλογος στο πλαίσιο εmicroπειρικών ερευνών microεταξύ

επιστηmicroόνων από διαφορετικούς κλάδους των Κοινωνικών Επιστηmicroών προκειmicroένου να

επιτευχθεί microια ολοκληρωmicroένη και σφαιρική προσέγγιση του φαινοmicroένου της γυναικείας εργασίας

στα συνεχώς microεταβαλλόmicroενα πολιτισmicroικά περιβάλλοντα των αστικών και αγροτικών περιοχών

ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αβδελά Ε 1986 lsquoΠοιές δουλειές παίρνουν οι γυναίκεςrsquo ∆ίνη 160-61

Αβδελά Ε 1987α lsquo Η ισότητα στη ∆ηmicroόσια ∆ιοίκηση παλιές πρακτικές microε νεωτερικό microανδύαrsquo

∆ίνη 256-62

Αβδελά Ε 1987β lsquoΜισθωτές Σχέσεις και Φυλετικός Καταmicroερισmicroός της Εργασίας Οι Γυναίκες

∆ηmicroόσιοι Υπάλληλοι στην Ελλάδα στο Πρώτο Μισό του Αιώναrsquo Μνήmicroων τοmicro ΙΙ234-246

Αβδελά Ε 1988α lsquoΗ θέση της ∆ασκάλας Λόγοι και αντίλογοι σrsquo ένα microεσοπολεmicroικό

επαγγελmicroατικό έντυποrsquo ∆ίνη 3 46-53

Αβδελά Ε 1988β lsquoΣτοιχεία για την εργασία των γυναικών στο Μεσοπόλεmicroο Όψεις και Θέσειςrsquo

Στο Βενιζελισmicroός και Αστικός Εκσυγχρονισmicroός Πανεπιστηmicroιακές Εκδόσεις Κρήτης

Αβραmicroίδου Α 2001 Ευέλικτες microορφές απασχόλησης και ανισότητες στον εργασιακό χώρο

Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ

httpwwwKethigr)

Αθανασιάδου Χ Σ Πετροπούλου Γ Μιmicroίκου 2001 Οι συνθήκες της γυναικείας απασχόλησης

στην Ελλάδα1980-2000 Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο

στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 1999 Η οικογένεια στην Αθήνα οικογενειακά πρότυπα και συζυγικές

πρακτικές Αθήνα ΕΚΚΕ

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 2001 Η συmicromicroετοχή των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην

Ελλάδα Μια πρώτη προσέγγιση Εισήγηση στο Συνέδριο Γυναίκες και Επιστήmicroη Τάσεις και

Προοπτικές στην Ευρώπη Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκη 15-16 Μαρτίου

Αυδή- Καλκάνη Ι 1978 Η επαγγελmicroατικά εργαζόmicroενη Γυναίκα Αθήνα Παπαζήσης

Αυδή - Καλκάνη Ι 1989 Φεmicroινισmicroός και εργασίαστην Ελλάδα σήmicroερα Αθήνα Νέοι Καιροί

Βαΐου Ν 1987α lsquo Ελαστικό ωράριο ανελαστικές ανάγκεςrsquo Κάπα 16 25-26

Βαΐου Ν 1987β lsquoΆτυπες εργασιακές σχέσεις ή πώς κατασκευάζεται η ευελιξίαrsquo Κάπα 17 23-

24

Βαϊου Ν Μ Στρατηγάκη 1989 lsquoΗ εργασία των γυναικών Ανάmicroεσα σε δύο κόσmicroουςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4015-23

Βαΐου Ν 1989 lsquoΟ τόπος δουλειάς και το σπίτι Κατά φύλο καταmicroερισmicroοί εργασίας στη

διαδικασία ανάπτυξης της Αθήναςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)81 ndash 90

Βαΐου Ν 1991 lsquoΟ χώρος των γυναικών σrsquo έναν ανδρικό κόσmicroοrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash

48 15 ndash 17

26

Βαΐου Ν Στρατηγάκη Μ Χρονάκη Ζ 1991 lsquoΑmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι Μια γυναικεία

δουλειά και microια ιδεολογίαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45 47-53

Βαΐου Ν Χ Γολέmicroης Λ Λαmicroπριανίδης Κ Χατζηmicroιχάλης Ζ Χρονάκη 1996 Άτυπες microορφές

βιοmicroηχανικής παραγωγής-εργασίας και αστικός χώρος στο ΠΣΠ Αθήνα ΓΓΕΤ

Βαϊου Ν και Κ Χατζηmicroιχάλης 1997 Με τη ραπτοmicroηχανή στην κουζίνα και τους Πολωνούς στους

αγρούς Πόλεις περιφέρειες και άτυπη εργασία Αθήνα Εξάντας

Βλαχούτσικου Χ Α Μπαχαροπούλου- Κούλη 1991 lsquolaquoΝα χαρώ κι εγώ το σπίτι microου και το

κλειδί από τα microέσαraquo Γυναίκες και κατανάλωση σrsquo ένα χωριό της Βοιωτίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45

94-100

Vernier B 2001 H Kοινωνική Γένεση των Aισθηmicroάτων Πρωτότοκοι και Yστερότοκοι στην

Kάρπαθο Aθήνα Αλεξάνδρεια

Βουτυράς Σ 1981 Η Γυναίκα στη Μισθωτή εργασία Αθήνα Παπαζήσης

Βουτυράς Σ 1987 Μητρικός microισθός επαναστατική προοπτική ή οπισθοδρόmicroηση στην ισότητα

των φύλων ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Γαβριήλ Α 1989 lsquoΗ συmicroβολή του Σχολικού Επαγγελmicroατικού Προσανατολισmicroού στην

προετοιmicroασία των γυναικών για επαγγέλmicroατα που έχουν σχέση microε τις νέες τεχνολογίεςrsquo Στο Μ

Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για

τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1985 ∆ικαιώmicroατα και υποχρεώσεις της εργαζόmicroενης γυναίκας στην

microισθωτή εργασία Αθήνα

Γεωργακοπούλου Ν Β 1998 Ευελιξίες της εργασίας amp Γυναικεία απασχόληση στον τραπεζικό

τοmicroέα Πλαίσιο Προσέγγισης Βασικές Τάσεις και Προοπτικές ΙΝΕΟΤΟΕ

Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου Α 1986 lsquoΕργασία και γυναικεία απελευθέρωση ένας ισχυρός

αντίλογος στο στον φεmicroινιστικό συντηρητισmicroόrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 22-24

∆ασκαλάκης ∆ 1995 Η ρύθmicroιση των ευέλικτων microορφών απασχόλησης και οργάνωσης του

χρόνου εργασίας Αθήνα ndash Κοmicroοτηνή εκδ Σάκκουλα

∆έδε Ι 1995 lsquoΕπαγγελmicroατικές προοπτικές για τις γυναίκες στις αγορές της Ε Ε Μεταξύ

αποκλεισmicroού και ανέλιξηςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 86 179-191

∆ήmicroου Α 1989 lsquoΗ microερική απασχόληση Ένα γυναικείο φαινόmicroενο της αγοράς εργασίαςraquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4055 ndash 60

∆ουκάκης Ν Λ 1988 Εργασιακές Σχέσεις Οικονοmicroία και θεσmicroοί Αθήνα Οδυσσέας

∆ουλκέρη Τ 1986 Η συmicromicroετοχή της ελληνίδας στην οικογένεια και στην εργασία

ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

∆ουλκέρη Τ 1994 Ισότητα των φύλων στις εργασιακές σχέσεις Αθήνα Παπαζήσης

Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Η επαγγελmicroατική εξέλιξη των γυναικών στις τράπεζες

Αθήνα ΟΤΟΕ

27

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988α Γυναικεία απασχόληση Σύνοψη πρώτων

αποτελεσmicroάτων Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική

Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988β Η ∆οmicroή της Γυναικείας Απασχόλησης και η

Επαγγελmicroατική ∆ραστηριοποίηση των Γυναικών Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των

Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ηλιού Μ 1988 lsquoΟι γυναίκες πανεπιστηmicroιακοί εξέλιξη της θέσης τους ή στασιmicroότηταrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 70 3-23

Θανοπούλου Μ 1992 Η Γυναικεία Απασχόληση ή Εργασία στην Ελλάδα Κύριες Τάσεις και

Κατευθύνσεις της Μεταπολεmicroικής Βιβλιογραφίας Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη ΙV Αθήνα ΕΚΚΕ

Θανοπούλου Μ Ε Φρονίmicroου Β Τσιλιmicroιγκάκη 1997 Αποφυλακιζόmicroενες γυναίκεςΤο δικαίωmicroα

στην Επαγγελmicroατική επανένταξη ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Θανοπούλου Μ Β Κωτσοβέλου amp Ρ Παπαρούνη 1999 lsquoΗ σχέση επαγγελmicroατικής και

οικογενειακής ζωής των γυναικών διερεύνηση της ελληνικής βιβλιογραφίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 40

91-101

Ιγγλέση Χ 1990 Πρόσωπα Γυναικών Προσωπεία Συνείδησης Αθήνα Οδυσσέας

Ιγγλέση Χ 1996 Γυναικείες σπουδές και ταυτότητες φύλου Ένα παράδειγmicroα από τη σκοπιά της

ψυχολογίας Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Ιωακείmicroογλου Η Ο Καmicroινιώτη Α Κωστάκη Θ Σκοπελίτου 1998 lsquoΕκπαίδευση Φύλο και

Τρόπος Ένταξης στην Αγορά Εργασίας της Ελλάδαςrsquo Στο Ανεργία Εργασία Εκπαίδευση-Κατάρτιση

στην Ελλάδα και στην Γαλλία Πρακτικά Ελληνογαλλικού Συνεδρίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Καβουνίδη Τ 1982 lsquoΚαπιταλιστική ανάπτυξη και απασχόληση των γυναικών στη microεταποίηση

στην Ελλάδαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 14 53-63

Καβουνίδη Τ 1989 lsquo Ο έλεγχος της εργασίας της γυναίκαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4071-80

Καβουνίδη Τ 1990 Οι νέες γυναίκες και η επαγγελmicroατική εκπαίδευση και κατάρτιση Έκθεση

Έρευνας Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

Καβουνίδη Τ 1996 Οικογένεια και εργασία στην Αθήνα Σάκκουλας

Κανελλόπουλος Κ 1989 lsquoΝέα τεχνολογία Εκπαίδευση των γυναικών και η θέση τους στην

αγορά εργασίαςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Καραmicroεσίνη Μ 1998 lsquoΓυναίκες και απασχόληση στην Ελλάδα Τάσεις και ∆ιεθνείς Συγκρίσειςrsquo

Στο Ξ Πετρινιώτη και Γ Κουκουλές (επιmicro) Επετηρίδα εργασίας 1998 Αθήνα πανεπιστηmicroιακές

εκδόσεις Παντείου

Καραmicroεσίνη Μ amp Η Ιωακείmicroογλου 2003 Προσδιοριστικοί παράγοντες του microισθολογικού

χάσmicroατος microεταξύ ανδρών και γυναικών Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας σε

συνεργασία microε το Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

28

(δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Καραντινός ∆ 1987 lsquoΕργατικό δυναmicroικό απασχολούmicroενοι και άνεργοι microια διερεύνηση από

στατιστικά στοιχείαrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 66 121-143

Καραντινός ∆ 1988 lsquoΑνοιχτή ανεργία και αστικές αγορές εργασίας (1974-1985) Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 70 50-115

Καραντινός Τ 1989 lsquoΗ ανεργία των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Καραντινός ∆ ∆ Ζιώmicroας Μ Κετσετζοπούλου Α Μουρίκη 1997 Ευέλικτη απασχόληση και

ελαστικοποίηση του χρόνου εργασίας τάσεις εξελίξεις προοπτικές Αθήνα Εθνικό Ινστιτούτο

Εργασίας

Κασιmicroάτη Κ 1980 Τάσεις κινητικότητας εργασίας στην ελληνική βιοmicroηχανία Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1982 Η Γυναίκα στην Απασχόληση Φάκελος Ισότητας Αθήνα Οδυσσέας

Κασιmicroάτη Κ 1988 lsquoΕκπαίδευση Επαγγελmicroατική Εξειδίκευση και Αmicroοιβές Γυναικώνrsquo Ο Αγώνας

της Γυναίκας 37 21-22

Κασιmicroάτη Κ Ε Αλλισον 1989 Η Μορφολογία της ∆εύτερης Απασχόλησης Έρευνα για τα

κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Μελέτη ΙΙ ΑθήναΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1991 Επιλογή Επαγγέλmicroατος Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη Ι Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1998 Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Αθήνα ΕΚΚΕ

Κετσετζοπούλου Μ 2002 lsquoΓυναικεία Απασχόλησηrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ

Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο

Κοινωνικής Πολιτικής

Κετσετζοπούλου Μ Χ Συmicroεωνίδη 2002 lsquoΙσότητα των Φύλων Η Θέση της Γυναίκας στο

∆ηmicroόσιο και Ιδιωτικό Χώροrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό

Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής

Κοσmicroαράς Γ 1989 lsquoΗ θέση των γυναικών στην τυπογραφία microετά την εισαγωγή της

φωτοστοιχειοθεσίας Η κατάσταση στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro)

Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Κουκουλή-Σπηλιωτοπούλου Σ 1988 lsquoΗ κοινοτική αρχή της ισότητας αmicroοιβών και το ελληνικό

δίκαιοrsquo Ελληνική ∆ικαιοσύνη 29 1092-1128

Κουκούλη-Σπηλιοτοπούλου Σ 1998 lsquoΙσότητα των φύλων στην απασχόληση και την κοινωνική

ασφάλισηrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις

Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Κραβαρίτου Γ 1989 lsquoΟι γυναίκες στη Μεταmicroοντέρνα κοινωνία φτωχότερες ή πλουσιότερεςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 40 25 ndash 30

Κραβαρίτου Γ 1992 Εργασία και δικαιώmicroατα της γυναίκας Θεσσαλονίκη Σάκκουλα

29

Κραβαρίτου Γ 1996 Φύλο και ∆ίκαιο Αθήνα Παπαζήσης

Λαmicroπριανίδης Λ Γ Ανδριάς Στ Καραγιάννης Π Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995 Ένδυση Ξάνθη-

∆ράmicroα- Καβάλα Θεσσαλονίκη Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας

Λυmicroπεράκη Α 1991 Ευέλικτη εξιδίκευση Κρίση και αναδιάρθρωση στη microικρή βιοmicroηχανία

Αθήνα Gutenberg

Λυmicroπεράκη Α Α Μουρίκη 1996 Η Αθόρυβη Επανάσταση Νέες Μορφές Οργάνωσης της

Παραγωγής και της Εργασίας Αθήνα Gutenberg

Μαγγανάρα Ι 1988 lsquoΘέση και συνθήκες εργασίας των γυναικών εκλεγmicroένων αντιπροσώπων

στο τοπικό και περιφερειακό επίπεδο στην Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 8-11

Μαγγανάρα Ι 1998 lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεωνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Μαρmicroατάκη-Μόλχο Μ 1989 lsquoΗ γυναικεία απασχόληση στον τοmicroέα της microηχανογράφησης στην

Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα

Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Μουρίκη Α 1991α Ευέλικτες microορφές απασχόλησης ευλογία ή ανάθεmicroαrsquo Τόπος Επιθεώρηση

αστικών και περιφερειακών microελετών(3) 97 ndash 117

Μουρίκη Α 1991β lsquoΟι νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης και οι προοπτικές τους στην

ενοποιηmicroένη Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-4818ndash21

Μουσούρου Λ Μ 1985 Γυναικεία Απασχόληση και Οικογένεια Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1993 Γυναίκα και Απασχόληση ∆έκα ζητήmicroατα Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1996 lsquoΟι ανάγκες της οικογένειας και η απασχόληση σήmicroεραrsquo Στο

Οικογένεια και Εργασία Νέες Τάσεις στην Απασχόληση Αθήνα Ιδρυmicroα Μελετών Λαmicroπράκη amp

Εκαπιδευτήρια Κωστεά-Γείτονα

Μπακαλάκη Α 1988 lsquoΚοmicromicroωτική ένα laquoγυναικείοraquo επάγγελmicroαrsquo ∆ίνη 198-103

Μπακόπουλος Α 1986 Η ισότητα αmicroοιβών στι Κοινοτικό ∆ίκαιο Η ισότητα ανδρών και

γυναικών στην απασχόληση και την κοινωνική ασφάλιση κατά το κοινοτικό και ελληνικό δίκαιο

Συνέδριο Πανεπιστηmicroίου Αθηνών και ΕΟΚ Αθήνα Σάκκουλας

Νικολαΐδου Μ 1975 ∆ουλειά και Χειραφέτηση Η Γυναίκα στην Ελλάδα Αθήνα Καστανιώτης

Ντούλια Θ Κ ∆όλγυρα 1997 lsquoΟι οικονοmicroικές εξελίξεις και η εργασία των γυναικώνrsquo Στο

Οδηγός προώθησης των ίσων ευκαιριών microε Έmicroφαση στην απασχόληση των γυναικών Αθήνα

Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων ndash Γενική Γραmicromicroατεία Λαϊκής Επιmicroόρφωσης

Παναγιωτόπουλος Ν 1998 lsquoΣηmicroειώσεις για την απασχόληση των γυναικών και τον χρόνο

απασχόλησηςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (66)112 ndash 118

Πανταζή-Τζίφα Κ 1985 Η θέση της γυναίκας στην Ελλάδα Αθήνα Λιβάνης

Παπαγαρουφάλη-Ιακώβου Ε 1989 lsquoΦεmicroινισmicroός και εργασία ∆ιέξοδοι και αδιέξοδαrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα 4091-10

30

Παπαγιαννάκη Μ 1986 lsquoΆγνοια νόmicroου δεν δικαιολογείταιrsquo ∆ίνη 1 63-69

Παπαδηmicroητρίου Β 1988 lsquoΑναζήτηση τρόπων για τον σωστό καταmicroερισmicroό των οικογενειακών

και επαγγελmicroατικών υποχρεώσεωνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 33 28-30

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998α lsquoΗ επαγγελmicroατική διάρθρωση της απασχόλησης στην

περιφέρεια Αττικής 1988-1995rsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα

Ιδρυmicroα Σάκη Καράγεωργα

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998β lsquoΗ διάρκεια της ανεργίας στην περιφέρεια της Αττικής

1998-1995rsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 96-97 83-110

Παπαζήση Θ 1999 lsquoΜητρότητα και καρριέρα άτυχος γάmicroος από τρελλό έρωταrsquo Στο Το Φύλο

των ∆ικαιωmicroάτων Εξουσία Γυναίκες και Ιδιότητα του Πολίτη Ευρωπαϊκό Συνέδριο 9-10

Φεβρουαρίου 1996 Πρακτικά Αθήνα Νεφέλη

Παυλίδου Ε 1989 lsquoΓυναίκα και εργασία Οικονοmicroικές προσεγγίσεις των διακρίσεων στην

αγορά εργασίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40) 39-46

Πελαγίδης Θ 1995 lsquoΗ σκοτεινή πλευρά της εργασιακής ευελιξίας Έρευνα Πεδίου στην

ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκηςrsquo Τόπος (9) 95 ndash 119

Πετmicroεζίδου- Τσουλουβή Μ 1986 lsquoΠροβλήmicroατα ορισmicroού των κοινωνικών τάξεων εργασιακή

διαδικασία επαγγελmicroατικές κατηγορίες και νέα microεσαία στρώmicroαταrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 26 33-42

Πετράκη-Κώττη Α 1985 Όι διαφορές στις αmicroοιβές αντρών-γυναικώνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας

27 8-10

Πετράκη-Κώττη Α 1998 lsquoΗ θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα και οι

διαφορές στις αmicroοιβές των δύο φύλωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και

Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Πετρινιώτη Ξ 1989α lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό και η περίπτωση της

Ελλάδαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 105-140

Πετρινιώτη Ξ 1989β lsquoΠροβληmicroατισmicroοί γύρω από τη microέτρηση και την αποτίmicroηση της ολικής

εργασίας των γυναικώνrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)47-54

Πετρινιώτη Ξ 1989γ lsquoΗ απασχόληση των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Πετρινιώτη Ξ 1991 lsquoΟι εξελίξεις στην οικονοmicroία και η οργάνωση της εργασίας Νέες

προκλήσεις για τις γυναίκεςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-48 11-12

Πετρινιώτη Ξ 1998 Η δόmicroηση των εσωτερικών αγορών εργασίας φύλο τεχνολογία

ανταγωνισmicroός Η περίπτωση των τραπεζών Αθήνα Παπαζήση

Πετρονώτη Μ 1995α ∆ίκτυα Κοινωνικών σχέσεων Όψεις και Αλληλεπιδράσεις microε τη

∆ιδικασία Επαγγελmicroατικής Κινητικότητας ΑθήναΕΚΚΕ

Πετρονώτη Μ 1995β lsquoΣύγχρονες Ελληνίδες Επιχειρηmicroατίες Ανθρωπολογική Ανάγνωση των

Στρατηγικών τους στη Σφαίρα Εργασίαςrsquo Εθνολογία 4 67-92

31

Πιζάνιας Π 1993 Οι φτωχοί των πόλεων Αθήνα Θεmicroέλιο

Πιζάνιας Π 1995 lsquoΚοινωνική οργάνωση της εργασίας και άτυπες δραστηριότητεςrsquo Πρακτικά

Ευρωπαϊκού Σεmicroιναρίου laquoΜορφές Άτυπης Απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωσηraquo Αθήνα Praxis

Σακέλλης Γ 1989 lsquo Νέες τεχνολογίες καταmicroερισmicroός της εργασίας και η κατα φύλο κατάτmicroηση

της εργατικής δύναmicroηςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Σακέλλης Γ 1993 Πληθυσmicroός και εργατικό δυναmicroικό στην Ελλάδα Μορφολογία και

διαχρονικές εξελίξεις Αθήνα Γαβριηλίδης

Σαπουντζάκη Π 1991 lsquoΜεταποιητική δραστηριότητα και αστικός χώρος Μια εmicroπειρική έρευνα

στο κέντρο της Αθήν αςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4561-69

Σεβαστίδης Χ 1999 lsquoΗ microερική απασχόλησηrsquo Επιθεώρησης Εργατικού ∆ικαίου 58145-163

Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου ∆ 1998 lsquoΕπαγγελmicroατική κατάρτιση των γυναικώνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Σινόπουλος Π Α 1986 lsquoΟ επαγγελmicroατικός χρόνος της γυναίκας και η κοινωνική ποινή τηςrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 212-230

Στρατηγάκη Μ 1987α lsquolaquoΓυναικείαraquo Επαγγέλmicroατα αντιmicroέτωπες microε το πληκτρολόγιοrsquo Κάπα 8

28

Στρατηγάκη Μ 1987β lsquoΠληροφορική και επαγγέλmicroατα microε laquoφύλοraquorsquo Κάπα12 31-33

Στρατηγάκη Μ 1989α lsquoΤεχνολογικές εξελίξεις και ειδικότητες microε laquoφύλοraquorsquo Σύγχρονα Θέmicroατα

(40) 31-38

Στρατηγάκη Μ 1989β lsquoΗ θέση των γυναικών στις τράπεζες microετά την εισαγωγή της

πληροφορικής Μια πρώτη προσέγγισηrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες

Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Στρατηγάκη Μ 1991 lsquoΤεχνολογική αλλαγή και οργάνωση της εργασίας Νέες laquoγυναικείεςraquo

θέσεις εργασίαςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash 4813 ndash 14

Στρατηγάκη Μ 1996 Φύλο Εργασία Τεχνολογία Αθήνα Ο Πολίτης

Στρατούλης ∆ 1987 lsquoΝέα φαινόmicroενα και τάσεις στις microορφές εκmicroετάλλευσης της εργατικής

τάξης στη χώρα microαςrsquo Επιστηmicroονική Σκέψη (35)9 ndash 20

Συmicroεωνίδου Χ 1986 lsquoΓονιmicroότητα και απασχόληση γυναικών Μια πρώτη προσέγγιση του

θέmicroατος για την περιφέρεια Πρωτεύουσαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 188-200

Συmicroεωνίδου Χ 1989α lsquoΗ σύγκρουση των ρόλων της microητρότητας και της γυναικείας

απασχόλησηrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 141-153

Συmicroεωνίδου Χ 1989β lsquoΓεγονότα του κύκλου ζωής και γυναικεία απασχόλησηrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα (40)61-70

Συmicroεωνίδου Χ 1990 Απασχόληση και γονιmicroότητα των γυναικών στην περιοχή της

Πρωτεύουσας Αθήνα ΕΚΚΕ

32

Συmicroεωνίδου Χ Μ Μαγδαληνός 1993 lsquoΗ αλληλεξάρτηση microεταξύ γυναικείας απασχόλησης και

γονιmicroότηταςrsquo Στο Η Κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα σήmicroερα Πρακτικά Συνεδρίου που οργανώθηκε

από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών Αθήνα ΕΚΚΕ

Συmicroεωνίδου Χ 1994 lsquoΗ laquoασυmicroβατότηταraquo της οικογενειακής και επαγγελmicroατικής ζωής των

γυναικώνrsquo ∆ίνη 7113-130

Συmicroεωνίδου Χ 1998 lsquoΜορφές έmicromicroεσου κοινωνικού αποκλεισmicroού Απασχόληση και ανεργία

των Γυναικών στη Ελλάδαrsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα Ίδρυmicroα

Σάκη Καράγιωργα

Τεπέρογλου Α Λ Μαράτου-Αλιπράντη Μ Κετσετζοπούλου 2001 Μελέτη για την ενίσχυση

της συmicromicroετοχής των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην Ελλάδα Αθήνα ΕΚΚΕ- Γενική

Γραmicromicroατεία Έρευνας και Τεχνολογίας

Τζεπόγλου Σ 1989 lsquoΕκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες (πληροφορική-ηλεκτρονική) Η

συmicromicroετοχή των γυναικώνrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Τσουκαλάς Κ 1985 lsquoΕργασία και εργαζόmicroενοι στην πρωτεύουσα αδιαφάνεια ερωτήmicroατα

υποθέσειςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 60 3-71

Υπουργείο Εργασίας- Τmicroήmicroα Ισότητας 1985 Τα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώmicroατα της

γυναίκας Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Υπουργείο Προεδρίας-Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1995 Η κατάσταση των γυναικών στην

Ελλάδα κατά την δεκαετία 1984-1994 Εθνική Έκθεση της Ελλάδα για το 4ο Παγκόσmicroιο Συνέδριο του

ΟΗΕ για τις Γυναίκες Πεκίνο Σεπτέmicroβριος 1995 Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Φράγκος ∆ 1990 Ο οικονοmicroικά ενεργός πληθυσmicroός της Ελλάδας Αθήνα ΕΚΚΕ

Χλέτσος Μ 1988 lsquoΟι Γυναίκες και η αγορά εργασίαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών

68128-138

Χρονάκη Ζ 1986 lsquoΓυναίκα και εργασία στην Ελλάδαrsquo Αρχαιολογία 21 63-66

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Dubish J 1986 lsquoCulture Enters through the Kitchen Women Food and Social Boundaries in

Rural Greecersquo Στο J Dubish (επιmicro) Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton

University Press

du Boulay J 1974 Portrait of a Greek Mountain Village Oxford Clarendon Press

du Boulay J 1983 The Meaning of Dowry Changing Values in Rural Greece Journal of

Modern Greek Studies 1 243-270

Friedl E 1962 Vasilika A Village in Modern Greece New York Holt Rinehart and Winston

Friedl E 1986 lsquoThe Position of Women Appearance and Realityrsquo Στο J Dubish (επιmicro)

Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton University Press

Ηirschon R 1981 lsquoEssential Objects and the Sacred Interior and Exterior Space

33

in an Urban Greek Localityrsquo Στο S Ardener (επιmicro) Women and Space Ground Rules and

Social Maps Λονδίνο Croom Helm

Kanellopoulos C 1982 lsquoMale-female pay defferentials in Greecersquo Greek Economic Review 4

(2) 222-241

Karamessini M 2002 lsquoThe Gender Pay Gap in Greecersquo European Commission Expert Group

on Gender and Employment httpwwwumistacukmanagement ewerceggeegge-publications

Karantinos D 1998 lsquoFlexible employment and employment insertion in Greecersquo National

Center for Social Research Working Paper 2 9 ndash 27

Kyriazis N 1999 lsquoWomenrsquos Flexible Work and Family Responsibilities in Greecersquo Στο

Gender Inequalities in Southern Europe South European Society amp Politics Special Issue 4 2 35-

53

Lambiri-Dimaki J 1983 lsquoGreece in the 1980rsquos changing evaluation of the roles of men and

womenrsquo Στο Social Stratification in Greece (1962-1982) (συλλογικό) Athens Sakkoulas

Μiliori P 1993 lsquoWomen in Business and Managementrsquo Στο Μ J Davidson amp C L Cooper

(επιmicro) Εuropean Women in Business and Management University of Manchester Institute of

Science and Technology PCP

Moussourou L S Spiliotopoulos 1984 lsquoWomen at Work in Greece The Sociological and

Legal Perspectivesrsquo Στο M J Davidson amp C L Cooper (επιmicro) Women at Work LondonWiley amp

Sons

Ntermanakis N P Petroglou N Sereti M Zervou 2002 Towards a Closing of the Gender

Pay Gap Country Report Greece Research Centre for Gender Equality (KETHI) Greece

Papataxiarchis E 1995 lsquoMale Mobility and Matrifocality in the Aegean Basinrsquo Στο S

Damianakos M E Handman J Pitt-Rivers G Ravis-Giordani (επιmicro) Brothers and Others Essays

in Honour of John Peristiany Αθήνα ΕΚΚΕ

Psacharopoulos G 1983 lsquoSex discrimination in the Greek Labour Marketrsquo Journal of Modern

Greek Studies 12

Salamon S D amp Stanton JB 1986 lsquoIntroducing the Nikokyra Ideality and Reality in Social

Processrsquo Στο J Dubisch (επιmicro) Gender amp Power in Rural Greece Princeton Princeton University

Press

Sinopoulos P A 1988 lsquoThe Social Penalty of working woman and its measurementrsquo

International Journal of Sociology of the Family 18 21-32

Symeonidou-Alatopoulou H 1980 lsquoFemale labour force participation in Greecersquo Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 38 104-120

Symeonidou X 1997 lsquoFull time and part ndash time employment of women in Greece trends and

relationships with life ndashcycle eventsrsquo Στο P Blossfeld amp C Hakim (επιmicro) Between Equalization

and Marginalization Women working part ndash time in Europe and the United States of America

Οξφόρδη Oxford University Press

34

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek Women and Tourism Womenrsquos Cooperatives as an

Alternative Form of Organizationrsquo Στο N Redclift amp Th Sinclair (επιmicro) Working Women

International Perspectives on Labour and Gender Ideology ΛονδίνοRoutledge

Cavounidis J 1983 lsquoCapitalist Development and Women΄s Work in Greecersquo Journal of Modern

Greek Studies vol1 2 321-338

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας (ΓΓΙ) 2000 Νέες πολιτικές ανάπτυξης και προώθησης των

Γυναικείων Συναιτερισmicroών (Πρακτικά Πανελλαδικής Συνάντησης Γυναικείων Συνεταιρισmicroών) Αθήνα

ΑΤΕ

Γιδαράκου Ι 1996 lsquoΕργασιακές Σχέσεις στην Οικογενειακή Εκmicroετάλλευση Θέση και

προοπτικές της γυναικείας παρουσίαςrsquo Στο Κράτος και αγροτικός χώρος Πρακτικά 3ου Πανελληνίου

Συνεδρίου Αγροτικής Οικονοmicroίας Aθήνα Παπαζήσης

Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΑγροτικοί συνεταιρισmicroοί παράγοντες τοπικής ανάπτυξης του ελληνικού

αγροτικού χώρουrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη

Γιδαράκου Ι 1999 lsquoΕνδογενής ανάπτυξη της υπαίθρου και γυναικεία απασχόλησηrsquo Στο Χ

Κασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) Ύπαιθρος Χώρα Η ελληνική αγροτική κοινωνία στο τέλος του

Εικοστού αιώνα Αθήνα Πλέθρο

∆αmicroιανός ∆ Χ Κασίmicroης Α Μωυσίδης Μ Ντεmicroούζης 1994 Η πολυαπασχόληση στον

αγροτικό τοmicroέα και η αναπτυξιακή πολιτική στην Ελλάδα Αθήνα Ίδρυmicroα Μεσογειακών Μελετών

Giagou D C Apostolopoulos 1996 lsquoRural Women and the Development of the Agrοtourist

Cooperatives in Greece The Case of Petra Lesvosrsquo Journal of Rural Cooperation 24 (2) 143-155

Gidarakou I 1990 lsquoPart -time Farming and Farm Reproduction The case of two Communities

in Central Greecersquo Sociologia Ruralis XXX (34) 292-304

Gourdomichalis A 1991 lsquoWomen and the Reproduction of Family Farms Change and

Continuity in the Region of Thessaly Greecersquo Journal of Rural Studies vol 7 12 57-62

Ιακωβίδου Ο 1992 lsquoΟ ρόλος των γυναικείων συνεταιρισmicroών στην προώθηση του

Αγροτουρισmicroού στην Ελλάδαrsquo Συνεταιριστική Πορεία 27137-145

Ιακωβίδου Ο 2000 lsquoΑγροτοτουρισmicroός το Μικρό Όmicroορφο και Θηλυκό Πρόσωπο στον

Τουρισmicroόrsquo Στο Π Τσάρτας (επιmicro) Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστηmicroονικές προσεγγίσεις Αθήνα

Εξάντας

Kalantaridis Ch L Labrianidis 1999 lsquoFamily Production and the Global Market Rural

Industrial Growth in Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 39 2 146-164

Καφφέ- Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΠολυδραστηριότητα αγροτισσών νέοι ρόλοι τους στην ύπαιθρο-

νέες αναγκαιότητεςrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

35

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη Ζήτη

Κοβάνη Ε 1987 Εmicroπειρικές microελέτες στην αγροτική Ελλάδα ΑθήναΕΚΚΕ

Μωυσίδης Α 1986 Η Αγροτική Κοινωνία στη Σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα Ιδρυmicroα Μεσογειακών

Μελετών

Παπαγαρουφάλη Ε 1986 Η Ελληνίδα Αγρότισσα και Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Αθήνα Κέντρο

Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου (1985-1986)

Παπαδάκη-Κλαυδιανού Α Ε Γιασεmicroή 1991 lsquoΕκπαιδευτικές Ανάγκες και Επιmicroόρφωση των

Μελών του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισmicroού Νοτιοχώρων Χίου Μια επιτόπια Έρευναrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 833-31

Παπαδόπουλος Γ Χ Κασίmicroης 2000 Μελέτη Ισότητας Ευκαιριών Ανδρών-Γυναικών και

Αγροτική Ανάπτυξη Αθήνα ΕΚΚΕΙνστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας

ΠΑΣΕΓΕΣ 2000 Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Ελλάδας (Αστικοί και Αγροτικοί) οδηγός Αθήνα

Petronoti M 1981 lsquoThe economic autonomy of rural womenrsquo The Greek Review of social

Research A19816-18

Σαφιλίου Κ 2002 lsquoΟ αποκλεισmicroός των ελληνίδων από το γεωργικό επάγγελmicroα αρχίζει από την

οικογένειαrsquo Στο Λ Μαράτου ndash Αλιmicroπράντη (επιmicro) Οικογένειες και κράτος Πρόνοιας στην Ευρώπη

AθήναΕΚΚΕ Gutenberg

Stratigaki M 1988 lsquoAgricultural Modernization and Gender Division of Labour The case of

Heraklion Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 28 4 248-262

Τσάρτας Π Μ Θανοπούλου 1994 Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισmicroοί στην Ελλάδα

Μελέτη αποτίmicroησης της λειτουργίας τους Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

(ΚΕΓΜΕ)

Zακοπούλου E 1999 lsquoΠολυαπασχολούmicroενοι και Γεωργία προς microια νέα ανίχνευση ενός

πολυδιάστατου φαινοmicroένουrsquo Στο X Kασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) H Eλληνική Αγροτική Kοινωνία

στο τέλος του 20ού αιώνα Αθήνα EKKE- Πλέθρον

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 lsquoΕξαναγκαστική πορνεία microεταναστριών και προσφύγων

Γυναικώνrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός Κοινωνικό

Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη Συνάντηση

Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Alipranti L R Fakiolas 2003 lsquoThe lonely path of Migrant Women in Greecersquo Eπιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 165-188

Βαλέντσια Ν 1995 lsquoΗ κατάσταση των Φιλιππινέζων γυναικών στην Ελλάδα Μιαγυναίκα από

τις Φιλιππίνες αφηγείταιrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός

Ρατσισmicroός Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα

∆ιήmicroερη Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

36

Βεντούρα Λ 1993 lsquoΜετανάστευση γυναικών γέννηση και εξέλιξη του επιστηmicroονικού

διαφέροντοςrsquo ∆ίνη 6 230-240

Cavounidis J 2003 lsquoGenderd patterns of Migration to Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών 110 Α 221-238

Glavanis P 1995 lsquoΟι laquoΝέοι Είλωτεςraquo στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η laquoΜουσουλmicroανική Φωνήraquo ως

απάντηση σε τύπο και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισmicroούrsquo Στο Ι Ψηmicromicroένος (επιmicro) Μετανάστευση

από τα Βαλκάνια Κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

Iossifides Th 1997 lsquoImmigrants in the Athens Labour Market A Comparative Study of

Albanians Egyptians and Filipinosrsquo Στο R King και R Black (επιmicro) Southern Europe and the New

Immigrations Brighton Sussex Academic Press

Karakatsanis N M J Swarts 2003 lsquoMigrant Women Domestic Work and the Sex Trade in

Greece ndash A snapshot of Migrant policy in the Makingrsquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α

239-270

Κούρτοβικ Ι 1998 lsquoΕργασία Μεταναστριών και Προσφύγωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro)

Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Lazaridis G 1999 lsquoThe Helots of the New Millenium Ethnic- Greek Albanians and laquoOtherraquo

Albanians in Greecersquo Στο F Anthias and G Lazaridis (επιmicro) Ιnto the Margins Migration and

Exclusion in Southern Europe Aldershot Ashgate

Lazaridis G E Wickens 1999 lsquolaquoUsraquo and the laquoOtherraquo Ethnic Minorities in Greecersquo Annals of

Tourism Research 26632- 655

Lazaridis G I Psimmenos 2000 lsquoMigrant Flows from Albania to Greece Economic Social

and Spacial Exclusionrsquo Στο R King G Lazaridis Ch Tsardanidis (επιmicro) Eldorado or Fortress

Migration in Southern Europe New York St Martinrsquos Press

Λαζαρίδου Γ 1995 lsquoΜετανάστριες στην Ελλάδα- Οικιακές βοηθοί από Φιλιππίνες και Αλβανία-

Μία επιτόπια microελέτηrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός

Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη

Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Λάζος Γ 2002 Πορνεία και ∆ιεθνική Σωmicroατεmicroπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόmicroοι Α και Β

Αθήνα Καστανιώτης

Λιάκος Α 1998 lsquoΑντινοmicroίες στην Ανάλυση του Ρατσισmicroούrsquo Στο Έξι Κείmicroενα για το Ρατσισmicroό

Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισmicroού Αθήνα Παρασκήνιο

Μαράτου-Αλιπράντη Λ 1994 Ξένο εργατικό δυναmicroικό Τάσεις και το πρόβληmicroα της Κοινοτικής

Ενσωmicroάτωσης ∆ιαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισmicroού στην Ελλάδα Τόmicroος ΙΙ Αθήνα ΕΚΚΕ

Μουσούρου Λ Μ 1991 Μετανάστευση και microεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την

Ευρώπη Αθήνα Gutenberg

Πετρινιώτη Ξ 1993 Η microετανάστευση προς την Ελλάδα Αθήνα Οδυσσέας

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 23: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

23

ανοιχτά προς διερεύνηση ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας

όπως αυτή βιώνεται από άλλες πολιτισmicroικές οmicroάδες αλλά και από ελληνίδες οικιακές βοηθούς

Τέλος ζητήmicroατα που σχετίζονται microε την εmicroπειρία της οικιακής εργασίας από τη σκοπιά των

εργοδοτριών που προέρχονται από διαφορετικά κοινωνικά στρώmicroατα αλλά και microε τη

συγκρότηση των στρωmicroάτων αυτών microέσα από την έmicromicroισθη οικιακή εργασία συνιστούν

microελλοντικές ερευνητικές προκλήσεις

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ

Οι κοινωνιολογικές και ανθρωπολογικές θεωρήσεις που συνδέουν τον κατά φύλα καταmicroερισmicroό

εργασίας microε τις νέες τεχνολογίες τονίζουν ότι η διαδικασία ταύτισης των ανδρών microε τις τεχνικές

γνώσεις και επιδεξιότητες ενισχύεται και νοmicroιmicroοποιείται από την ιδεολογία του φύλου που συνδέει

την αρρενωπότητα microε τη microηχανή τη microυϊκή δύναmicroη τη δύσκολη και ldquoβρώmicroικηrdquo δουλειά τη σύνθετη

κατασκευή τη σταθερή παρουσία σrsquo ένα συγκεκριmicroένο χώρο και για ένα συγκεκριmicroένο χρονικό

διάστηmicroα τη συγκέντρωση της προσοχής σrsquo ένα αντικείmicroενο καθώς και την αναλυτική και

ορθολογική σκέψη Οι γυναίκες αντιθέτως προσλαmicroβάνονται ως εύθραυστες η δε θηλυκότητά τους

συνδέεται microε τις αισθήσεις και τα αισθήmicroατα και ταυτίζεται microε τη φύση τη γη και το ανθρώπινο

σώmicroα που παράγουν καρπούς και ανθρώπους (Κανελλόπουλος 1989 Σακέλλης 1989 Στρατηγάκη

1996)

Η microηχανοποίηση της παραγωγής και η εφαρmicroογή της πληροφορικής τεχνολογίας στις

επιχειρήσεις φαίνεται ότι εξυπηρεί τις ανάγκες microιας κοινωνικής κατηγορίας των ανδρών για

ενίσχυση της υπεροχή τους απέναντι στις γυναίκες Με την ανάπτυξη όmicroως της πληροφορικής

διαπιστώθηκε ότι πολλές γυναίκες επιστρέφουν στο σπίτι τους και εργάζονται microε αmicroοιβή εκεί ενώ

άλλες microπορούν να διαλέξουν βολικά και microειωmicroένα ωράρια εργασίας για να ανταποκριθούν

καλύτερα στις δουλειές το σπιτιού και στη φροντίδα παιδιών συζύγων και ηλικιωmicroένων συγγενών

Ωστόσο οι περισσότεροι ερευνητές συmicroφωνούν ότι τέτοιες διευκολύνσεις σηmicroαίνουν αποδοχή ενός

υποβαθmicroισmicroένου περιεχοmicroένου εργασίας και έλλειψη κάθε προοπτικής εξέλιξης τη στιγmicroή που

αντίθετα οι άνδρες καταλαmicroβάνουν θέσεις microε αναβαθmicroισmicroένο περιεχόmicroενο εργασίας το οποίο

δηmicroιούργησε η πληροφορική Από αυτήν την άποψη η τεχνολογία δεν φαίνεται να είναι ουδέτερη

απέναντι στα δύο φύλα microάλιστα υποστηρίζει αντιλήψεις που ισχυροποιούν διακρίσεις σε lsquoγυναικείαrsquo

και lsquoαντρικάrsquo επαγγέλmicroατα διακρίσεις microε πολλαπλές συνέπειες ως προς την πρόσβαση στην

αγορά εργασίας τις ίσες αmicroοιβές και την επαγγελmicroατική εξέλιξη σε ανώτερα κλιmicroάκια (Κοσmicroαράς

1989 Μαρmicroατάκη-Μόλχο 1989 Στρατηγάκη 1987α Στρατηγάκη 1987β Στρατηγάκη 1989α

Στρατηγάκη 1989β Τζεπόγλου 1989)

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΚΕΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

24

Μέσα από την παρουσίαση των συναρτώmicroενων microε το φαινόmicroενο της γυναικείας εργασίας

στην Ελλάδα κεντρικών ζητηmicroάτων--έτσι όπως αυτά προκύπτουν από την επιστηmicroονική τους

διερεύνηση--microπορούν να διαπιστωθούν ορισmicroένες ελλείψεις και microερικά προβλήmicroατα σrsquo ότι

αφορά τους τρόπους προσέγγισης και ερmicroηνείας του όλου θέmicroατος

Καταρχήν στο microεγαλύτερο microέρος αυτών των microελετών κυριαρχεί η έmicroφαση στην ερmicroηνεία

των ποσοτικών στοιχείων της στατιστικής υπηρεσίας γεγονός που δηmicroιουργεί προβλήmicroατα στον

τρόπο αντιmicroετώπισης της κοινωνικής κατηγορίας laquoεργαζόmicroενες γυναίκεςraquo Απουσιάζουν οι

ποιοτικές microέθοδοι ανάλυσης τα υποκείmicroενα και οι βιοϊστορίες τους ο λόγος τους τα

συναισθήmicroατά τους και η συστηmicroατική παρακολούθηση των καθηmicroερινών εργασιακών τους

πρακτικών που συνήθως εξετάζονται κατά τη διάρκεια επιτόπιων ερευνών ανθρωπολογικού

χαρακτήρα Απουσιάζει δηλαδή στις περισσότερες περιπτώσεις η ίδια η σκοπιά των γυναικών

για την εργασιακή τους εmicroπειρία ενώ κυριαρχεί ο λόγος και οι ιδεολογικές τοποθετήσεις των

ερευνητών Απόρροια αυτών των απουσιών αποτελεί το γεγονός ότι στο όνοmicroα της καθιέρωσης

της ισότητας microεταξύ ανδρών και γυναικών διαφαίνεται η τάση θεώρησης των laquoεργαζόmicroενων

γυναικώνraquo ως ενιαία και οmicroοιογενής κατηγορία Οι γυναίκες που εργάζονται όmicroως δεν είναι ίσες

microεταξύ τους ούτε ως προς την κοινωνική προέλευση ούτε ως προς το εκπαιδευτικό lsquoκεφάλαιοrsquo

το οποίο φέρουν ή την οικογενειακή τους κατάσταση Ούτε επίσης έχουν τα ίδια κίνητρα που τις

ωθούν να εργαστούν ή να εγκαταλείψουν τη δουλειά τους Η γυναικεία εργασία συχνά εξετάζεται

ανεξάρτητα από το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο εmicroφανίζεται και

σπάνια συναρτάται microε microια προβληmicroατική για τα κοινωνικά στρώmicroατα στα οποία εντάσσονται οι

εργαζόmicroενες γυναίκες

Ένα άλλο προβληmicroατικό σηmicroείο των ερmicroηνευτικών προσεγγίσεων κοmicroβικό ως προς την

κατανόηση των εννοιών και των αναλυτικών εστιάσεων είναι το θέmicroα των όρων και των

ορισmicroών που χρησιmicroοποιούν οι ερευνητές για να περιγράψουν τις διαφορετικές εργασιακές

εmicroπειρίες των γυναικών Συνήθως χρησιmicroοποιούνται όροι εννοιολογικά αδιευκρίνιστοι όπως για

παράδειγmicroα laquoεργασίαraquo και laquoαπασχόλησηraquo Η χρήση του όρου laquoγυναικεία απασχόλησηraquo ή

laquoεργασίαraquo συνδέεται microε την ιδεολογία της γυναικείας απελευθέρωσης την πολιτισmicroική microορφή

της ελληνικής οικογένειας και την προβληmicroατική για την οικονοmicroική ανάπτυξη της χώρας

Ανάλογα προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται και εξαιτίας της χρήσης γενικευτικών αφαιρετικών

κατηγοριών όπως laquoεργαζόmicroενεςraquo και laquoάνεργεςraquo Τα πράγmicroατα περιπλέκονται ακόmicroη

περισσότερο όταν γίνεται χρήση των ορισmicroών των στατιστικών υπηρεσιών όπως laquomicroισθωτόςraquo

laquoαυτοαπασχολούmicroενοςraquo laquoνοικοκυράraquo laquoεπιχειρηmicroατικήraquo δράση laquoεισόδηmicroαraquo--ορισmicroών

δηλαδή που δεν microπορούν να ανταποκριθούν στο εννοιολογικό περιεχόmicroενο της γυναικείας

εργασίας Από αυτή την άποψη δεν microπορεί να φωτιστεί το ζήτηmicroα της κατασκευής της έmicroφυλης

ταυτότητας microέσα από την εργασιακή εmicroπειρία ούτε microπορούν να αναδειχθούν οι ποικίλες πτυχές

microιας προβληmicroατικής που διαπλέκουν το επάγγελmicroα microε την γυναικεία ταυτότητα την οικογένεια

και το γάmicroο στη σύγχρονη ελληνική πολιτισmicroική πραγmicroατικότητα

25

Τέλος κρίνεται απαραίτητος ο διάλογος στο πλαίσιο εmicroπειρικών ερευνών microεταξύ

επιστηmicroόνων από διαφορετικούς κλάδους των Κοινωνικών Επιστηmicroών προκειmicroένου να

επιτευχθεί microια ολοκληρωmicroένη και σφαιρική προσέγγιση του φαινοmicroένου της γυναικείας εργασίας

στα συνεχώς microεταβαλλόmicroενα πολιτισmicroικά περιβάλλοντα των αστικών και αγροτικών περιοχών

ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αβδελά Ε 1986 lsquoΠοιές δουλειές παίρνουν οι γυναίκεςrsquo ∆ίνη 160-61

Αβδελά Ε 1987α lsquo Η ισότητα στη ∆ηmicroόσια ∆ιοίκηση παλιές πρακτικές microε νεωτερικό microανδύαrsquo

∆ίνη 256-62

Αβδελά Ε 1987β lsquoΜισθωτές Σχέσεις και Φυλετικός Καταmicroερισmicroός της Εργασίας Οι Γυναίκες

∆ηmicroόσιοι Υπάλληλοι στην Ελλάδα στο Πρώτο Μισό του Αιώναrsquo Μνήmicroων τοmicro ΙΙ234-246

Αβδελά Ε 1988α lsquoΗ θέση της ∆ασκάλας Λόγοι και αντίλογοι σrsquo ένα microεσοπολεmicroικό

επαγγελmicroατικό έντυποrsquo ∆ίνη 3 46-53

Αβδελά Ε 1988β lsquoΣτοιχεία για την εργασία των γυναικών στο Μεσοπόλεmicroο Όψεις και Θέσειςrsquo

Στο Βενιζελισmicroός και Αστικός Εκσυγχρονισmicroός Πανεπιστηmicroιακές Εκδόσεις Κρήτης

Αβραmicroίδου Α 2001 Ευέλικτες microορφές απασχόλησης και ανισότητες στον εργασιακό χώρο

Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ

httpwwwKethigr)

Αθανασιάδου Χ Σ Πετροπούλου Γ Μιmicroίκου 2001 Οι συνθήκες της γυναικείας απασχόλησης

στην Ελλάδα1980-2000 Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο

στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 1999 Η οικογένεια στην Αθήνα οικογενειακά πρότυπα και συζυγικές

πρακτικές Αθήνα ΕΚΚΕ

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 2001 Η συmicromicroετοχή των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην

Ελλάδα Μια πρώτη προσέγγιση Εισήγηση στο Συνέδριο Γυναίκες και Επιστήmicroη Τάσεις και

Προοπτικές στην Ευρώπη Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκη 15-16 Μαρτίου

Αυδή- Καλκάνη Ι 1978 Η επαγγελmicroατικά εργαζόmicroενη Γυναίκα Αθήνα Παπαζήσης

Αυδή - Καλκάνη Ι 1989 Φεmicroινισmicroός και εργασίαστην Ελλάδα σήmicroερα Αθήνα Νέοι Καιροί

Βαΐου Ν 1987α lsquo Ελαστικό ωράριο ανελαστικές ανάγκεςrsquo Κάπα 16 25-26

Βαΐου Ν 1987β lsquoΆτυπες εργασιακές σχέσεις ή πώς κατασκευάζεται η ευελιξίαrsquo Κάπα 17 23-

24

Βαϊου Ν Μ Στρατηγάκη 1989 lsquoΗ εργασία των γυναικών Ανάmicroεσα σε δύο κόσmicroουςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4015-23

Βαΐου Ν 1989 lsquoΟ τόπος δουλειάς και το σπίτι Κατά φύλο καταmicroερισmicroοί εργασίας στη

διαδικασία ανάπτυξης της Αθήναςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)81 ndash 90

Βαΐου Ν 1991 lsquoΟ χώρος των γυναικών σrsquo έναν ανδρικό κόσmicroοrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash

48 15 ndash 17

26

Βαΐου Ν Στρατηγάκη Μ Χρονάκη Ζ 1991 lsquoΑmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι Μια γυναικεία

δουλειά και microια ιδεολογίαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45 47-53

Βαΐου Ν Χ Γολέmicroης Λ Λαmicroπριανίδης Κ Χατζηmicroιχάλης Ζ Χρονάκη 1996 Άτυπες microορφές

βιοmicroηχανικής παραγωγής-εργασίας και αστικός χώρος στο ΠΣΠ Αθήνα ΓΓΕΤ

Βαϊου Ν και Κ Χατζηmicroιχάλης 1997 Με τη ραπτοmicroηχανή στην κουζίνα και τους Πολωνούς στους

αγρούς Πόλεις περιφέρειες και άτυπη εργασία Αθήνα Εξάντας

Βλαχούτσικου Χ Α Μπαχαροπούλου- Κούλη 1991 lsquolaquoΝα χαρώ κι εγώ το σπίτι microου και το

κλειδί από τα microέσαraquo Γυναίκες και κατανάλωση σrsquo ένα χωριό της Βοιωτίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45

94-100

Vernier B 2001 H Kοινωνική Γένεση των Aισθηmicroάτων Πρωτότοκοι και Yστερότοκοι στην

Kάρπαθο Aθήνα Αλεξάνδρεια

Βουτυράς Σ 1981 Η Γυναίκα στη Μισθωτή εργασία Αθήνα Παπαζήσης

Βουτυράς Σ 1987 Μητρικός microισθός επαναστατική προοπτική ή οπισθοδρόmicroηση στην ισότητα

των φύλων ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Γαβριήλ Α 1989 lsquoΗ συmicroβολή του Σχολικού Επαγγελmicroατικού Προσανατολισmicroού στην

προετοιmicroασία των γυναικών για επαγγέλmicroατα που έχουν σχέση microε τις νέες τεχνολογίεςrsquo Στο Μ

Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για

τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1985 ∆ικαιώmicroατα και υποχρεώσεις της εργαζόmicroενης γυναίκας στην

microισθωτή εργασία Αθήνα

Γεωργακοπούλου Ν Β 1998 Ευελιξίες της εργασίας amp Γυναικεία απασχόληση στον τραπεζικό

τοmicroέα Πλαίσιο Προσέγγισης Βασικές Τάσεις και Προοπτικές ΙΝΕΟΤΟΕ

Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου Α 1986 lsquoΕργασία και γυναικεία απελευθέρωση ένας ισχυρός

αντίλογος στο στον φεmicroινιστικό συντηρητισmicroόrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 22-24

∆ασκαλάκης ∆ 1995 Η ρύθmicroιση των ευέλικτων microορφών απασχόλησης και οργάνωσης του

χρόνου εργασίας Αθήνα ndash Κοmicroοτηνή εκδ Σάκκουλα

∆έδε Ι 1995 lsquoΕπαγγελmicroατικές προοπτικές για τις γυναίκες στις αγορές της Ε Ε Μεταξύ

αποκλεισmicroού και ανέλιξηςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 86 179-191

∆ήmicroου Α 1989 lsquoΗ microερική απασχόληση Ένα γυναικείο φαινόmicroενο της αγοράς εργασίαςraquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4055 ndash 60

∆ουκάκης Ν Λ 1988 Εργασιακές Σχέσεις Οικονοmicroία και θεσmicroοί Αθήνα Οδυσσέας

∆ουλκέρη Τ 1986 Η συmicromicroετοχή της ελληνίδας στην οικογένεια και στην εργασία

ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

∆ουλκέρη Τ 1994 Ισότητα των φύλων στις εργασιακές σχέσεις Αθήνα Παπαζήσης

Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Η επαγγελmicroατική εξέλιξη των γυναικών στις τράπεζες

Αθήνα ΟΤΟΕ

27

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988α Γυναικεία απασχόληση Σύνοψη πρώτων

αποτελεσmicroάτων Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική

Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988β Η ∆οmicroή της Γυναικείας Απασχόλησης και η

Επαγγελmicroατική ∆ραστηριοποίηση των Γυναικών Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των

Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ηλιού Μ 1988 lsquoΟι γυναίκες πανεπιστηmicroιακοί εξέλιξη της θέσης τους ή στασιmicroότηταrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 70 3-23

Θανοπούλου Μ 1992 Η Γυναικεία Απασχόληση ή Εργασία στην Ελλάδα Κύριες Τάσεις και

Κατευθύνσεις της Μεταπολεmicroικής Βιβλιογραφίας Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη ΙV Αθήνα ΕΚΚΕ

Θανοπούλου Μ Ε Φρονίmicroου Β Τσιλιmicroιγκάκη 1997 Αποφυλακιζόmicroενες γυναίκεςΤο δικαίωmicroα

στην Επαγγελmicroατική επανένταξη ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Θανοπούλου Μ Β Κωτσοβέλου amp Ρ Παπαρούνη 1999 lsquoΗ σχέση επαγγελmicroατικής και

οικογενειακής ζωής των γυναικών διερεύνηση της ελληνικής βιβλιογραφίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 40

91-101

Ιγγλέση Χ 1990 Πρόσωπα Γυναικών Προσωπεία Συνείδησης Αθήνα Οδυσσέας

Ιγγλέση Χ 1996 Γυναικείες σπουδές και ταυτότητες φύλου Ένα παράδειγmicroα από τη σκοπιά της

ψυχολογίας Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Ιωακείmicroογλου Η Ο Καmicroινιώτη Α Κωστάκη Θ Σκοπελίτου 1998 lsquoΕκπαίδευση Φύλο και

Τρόπος Ένταξης στην Αγορά Εργασίας της Ελλάδαςrsquo Στο Ανεργία Εργασία Εκπαίδευση-Κατάρτιση

στην Ελλάδα και στην Γαλλία Πρακτικά Ελληνογαλλικού Συνεδρίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Καβουνίδη Τ 1982 lsquoΚαπιταλιστική ανάπτυξη και απασχόληση των γυναικών στη microεταποίηση

στην Ελλάδαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 14 53-63

Καβουνίδη Τ 1989 lsquo Ο έλεγχος της εργασίας της γυναίκαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4071-80

Καβουνίδη Τ 1990 Οι νέες γυναίκες και η επαγγελmicroατική εκπαίδευση και κατάρτιση Έκθεση

Έρευνας Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

Καβουνίδη Τ 1996 Οικογένεια και εργασία στην Αθήνα Σάκκουλας

Κανελλόπουλος Κ 1989 lsquoΝέα τεχνολογία Εκπαίδευση των γυναικών και η θέση τους στην

αγορά εργασίαςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Καραmicroεσίνη Μ 1998 lsquoΓυναίκες και απασχόληση στην Ελλάδα Τάσεις και ∆ιεθνείς Συγκρίσειςrsquo

Στο Ξ Πετρινιώτη και Γ Κουκουλές (επιmicro) Επετηρίδα εργασίας 1998 Αθήνα πανεπιστηmicroιακές

εκδόσεις Παντείου

Καραmicroεσίνη Μ amp Η Ιωακείmicroογλου 2003 Προσδιοριστικοί παράγοντες του microισθολογικού

χάσmicroατος microεταξύ ανδρών και γυναικών Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας σε

συνεργασία microε το Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

28

(δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Καραντινός ∆ 1987 lsquoΕργατικό δυναmicroικό απασχολούmicroενοι και άνεργοι microια διερεύνηση από

στατιστικά στοιχείαrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 66 121-143

Καραντινός ∆ 1988 lsquoΑνοιχτή ανεργία και αστικές αγορές εργασίας (1974-1985) Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 70 50-115

Καραντινός Τ 1989 lsquoΗ ανεργία των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Καραντινός ∆ ∆ Ζιώmicroας Μ Κετσετζοπούλου Α Μουρίκη 1997 Ευέλικτη απασχόληση και

ελαστικοποίηση του χρόνου εργασίας τάσεις εξελίξεις προοπτικές Αθήνα Εθνικό Ινστιτούτο

Εργασίας

Κασιmicroάτη Κ 1980 Τάσεις κινητικότητας εργασίας στην ελληνική βιοmicroηχανία Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1982 Η Γυναίκα στην Απασχόληση Φάκελος Ισότητας Αθήνα Οδυσσέας

Κασιmicroάτη Κ 1988 lsquoΕκπαίδευση Επαγγελmicroατική Εξειδίκευση και Αmicroοιβές Γυναικώνrsquo Ο Αγώνας

της Γυναίκας 37 21-22

Κασιmicroάτη Κ Ε Αλλισον 1989 Η Μορφολογία της ∆εύτερης Απασχόλησης Έρευνα για τα

κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Μελέτη ΙΙ ΑθήναΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1991 Επιλογή Επαγγέλmicroατος Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη Ι Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1998 Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Αθήνα ΕΚΚΕ

Κετσετζοπούλου Μ 2002 lsquoΓυναικεία Απασχόλησηrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ

Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο

Κοινωνικής Πολιτικής

Κετσετζοπούλου Μ Χ Συmicroεωνίδη 2002 lsquoΙσότητα των Φύλων Η Θέση της Γυναίκας στο

∆ηmicroόσιο και Ιδιωτικό Χώροrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό

Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής

Κοσmicroαράς Γ 1989 lsquoΗ θέση των γυναικών στην τυπογραφία microετά την εισαγωγή της

φωτοστοιχειοθεσίας Η κατάσταση στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro)

Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Κουκουλή-Σπηλιωτοπούλου Σ 1988 lsquoΗ κοινοτική αρχή της ισότητας αmicroοιβών και το ελληνικό

δίκαιοrsquo Ελληνική ∆ικαιοσύνη 29 1092-1128

Κουκούλη-Σπηλιοτοπούλου Σ 1998 lsquoΙσότητα των φύλων στην απασχόληση και την κοινωνική

ασφάλισηrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις

Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Κραβαρίτου Γ 1989 lsquoΟι γυναίκες στη Μεταmicroοντέρνα κοινωνία φτωχότερες ή πλουσιότερεςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 40 25 ndash 30

Κραβαρίτου Γ 1992 Εργασία και δικαιώmicroατα της γυναίκας Θεσσαλονίκη Σάκκουλα

29

Κραβαρίτου Γ 1996 Φύλο και ∆ίκαιο Αθήνα Παπαζήσης

Λαmicroπριανίδης Λ Γ Ανδριάς Στ Καραγιάννης Π Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995 Ένδυση Ξάνθη-

∆ράmicroα- Καβάλα Θεσσαλονίκη Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας

Λυmicroπεράκη Α 1991 Ευέλικτη εξιδίκευση Κρίση και αναδιάρθρωση στη microικρή βιοmicroηχανία

Αθήνα Gutenberg

Λυmicroπεράκη Α Α Μουρίκη 1996 Η Αθόρυβη Επανάσταση Νέες Μορφές Οργάνωσης της

Παραγωγής και της Εργασίας Αθήνα Gutenberg

Μαγγανάρα Ι 1988 lsquoΘέση και συνθήκες εργασίας των γυναικών εκλεγmicroένων αντιπροσώπων

στο τοπικό και περιφερειακό επίπεδο στην Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 8-11

Μαγγανάρα Ι 1998 lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεωνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Μαρmicroατάκη-Μόλχο Μ 1989 lsquoΗ γυναικεία απασχόληση στον τοmicroέα της microηχανογράφησης στην

Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα

Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Μουρίκη Α 1991α Ευέλικτες microορφές απασχόλησης ευλογία ή ανάθεmicroαrsquo Τόπος Επιθεώρηση

αστικών και περιφερειακών microελετών(3) 97 ndash 117

Μουρίκη Α 1991β lsquoΟι νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης και οι προοπτικές τους στην

ενοποιηmicroένη Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-4818ndash21

Μουσούρου Λ Μ 1985 Γυναικεία Απασχόληση και Οικογένεια Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1993 Γυναίκα και Απασχόληση ∆έκα ζητήmicroατα Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1996 lsquoΟι ανάγκες της οικογένειας και η απασχόληση σήmicroεραrsquo Στο

Οικογένεια και Εργασία Νέες Τάσεις στην Απασχόληση Αθήνα Ιδρυmicroα Μελετών Λαmicroπράκη amp

Εκαπιδευτήρια Κωστεά-Γείτονα

Μπακαλάκη Α 1988 lsquoΚοmicromicroωτική ένα laquoγυναικείοraquo επάγγελmicroαrsquo ∆ίνη 198-103

Μπακόπουλος Α 1986 Η ισότητα αmicroοιβών στι Κοινοτικό ∆ίκαιο Η ισότητα ανδρών και

γυναικών στην απασχόληση και την κοινωνική ασφάλιση κατά το κοινοτικό και ελληνικό δίκαιο

Συνέδριο Πανεπιστηmicroίου Αθηνών και ΕΟΚ Αθήνα Σάκκουλας

Νικολαΐδου Μ 1975 ∆ουλειά και Χειραφέτηση Η Γυναίκα στην Ελλάδα Αθήνα Καστανιώτης

Ντούλια Θ Κ ∆όλγυρα 1997 lsquoΟι οικονοmicroικές εξελίξεις και η εργασία των γυναικώνrsquo Στο

Οδηγός προώθησης των ίσων ευκαιριών microε Έmicroφαση στην απασχόληση των γυναικών Αθήνα

Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων ndash Γενική Γραmicromicroατεία Λαϊκής Επιmicroόρφωσης

Παναγιωτόπουλος Ν 1998 lsquoΣηmicroειώσεις για την απασχόληση των γυναικών και τον χρόνο

απασχόλησηςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (66)112 ndash 118

Πανταζή-Τζίφα Κ 1985 Η θέση της γυναίκας στην Ελλάδα Αθήνα Λιβάνης

Παπαγαρουφάλη-Ιακώβου Ε 1989 lsquoΦεmicroινισmicroός και εργασία ∆ιέξοδοι και αδιέξοδαrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα 4091-10

30

Παπαγιαννάκη Μ 1986 lsquoΆγνοια νόmicroου δεν δικαιολογείταιrsquo ∆ίνη 1 63-69

Παπαδηmicroητρίου Β 1988 lsquoΑναζήτηση τρόπων για τον σωστό καταmicroερισmicroό των οικογενειακών

και επαγγελmicroατικών υποχρεώσεωνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 33 28-30

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998α lsquoΗ επαγγελmicroατική διάρθρωση της απασχόλησης στην

περιφέρεια Αττικής 1988-1995rsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα

Ιδρυmicroα Σάκη Καράγεωργα

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998β lsquoΗ διάρκεια της ανεργίας στην περιφέρεια της Αττικής

1998-1995rsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 96-97 83-110

Παπαζήση Θ 1999 lsquoΜητρότητα και καρριέρα άτυχος γάmicroος από τρελλό έρωταrsquo Στο Το Φύλο

των ∆ικαιωmicroάτων Εξουσία Γυναίκες και Ιδιότητα του Πολίτη Ευρωπαϊκό Συνέδριο 9-10

Φεβρουαρίου 1996 Πρακτικά Αθήνα Νεφέλη

Παυλίδου Ε 1989 lsquoΓυναίκα και εργασία Οικονοmicroικές προσεγγίσεις των διακρίσεων στην

αγορά εργασίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40) 39-46

Πελαγίδης Θ 1995 lsquoΗ σκοτεινή πλευρά της εργασιακής ευελιξίας Έρευνα Πεδίου στην

ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκηςrsquo Τόπος (9) 95 ndash 119

Πετmicroεζίδου- Τσουλουβή Μ 1986 lsquoΠροβλήmicroατα ορισmicroού των κοινωνικών τάξεων εργασιακή

διαδικασία επαγγελmicroατικές κατηγορίες και νέα microεσαία στρώmicroαταrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 26 33-42

Πετράκη-Κώττη Α 1985 Όι διαφορές στις αmicroοιβές αντρών-γυναικώνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας

27 8-10

Πετράκη-Κώττη Α 1998 lsquoΗ θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα και οι

διαφορές στις αmicroοιβές των δύο φύλωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και

Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Πετρινιώτη Ξ 1989α lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό και η περίπτωση της

Ελλάδαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 105-140

Πετρινιώτη Ξ 1989β lsquoΠροβληmicroατισmicroοί γύρω από τη microέτρηση και την αποτίmicroηση της ολικής

εργασίας των γυναικώνrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)47-54

Πετρινιώτη Ξ 1989γ lsquoΗ απασχόληση των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Πετρινιώτη Ξ 1991 lsquoΟι εξελίξεις στην οικονοmicroία και η οργάνωση της εργασίας Νέες

προκλήσεις για τις γυναίκεςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-48 11-12

Πετρινιώτη Ξ 1998 Η δόmicroηση των εσωτερικών αγορών εργασίας φύλο τεχνολογία

ανταγωνισmicroός Η περίπτωση των τραπεζών Αθήνα Παπαζήση

Πετρονώτη Μ 1995α ∆ίκτυα Κοινωνικών σχέσεων Όψεις και Αλληλεπιδράσεις microε τη

∆ιδικασία Επαγγελmicroατικής Κινητικότητας ΑθήναΕΚΚΕ

Πετρονώτη Μ 1995β lsquoΣύγχρονες Ελληνίδες Επιχειρηmicroατίες Ανθρωπολογική Ανάγνωση των

Στρατηγικών τους στη Σφαίρα Εργασίαςrsquo Εθνολογία 4 67-92

31

Πιζάνιας Π 1993 Οι φτωχοί των πόλεων Αθήνα Θεmicroέλιο

Πιζάνιας Π 1995 lsquoΚοινωνική οργάνωση της εργασίας και άτυπες δραστηριότητεςrsquo Πρακτικά

Ευρωπαϊκού Σεmicroιναρίου laquoΜορφές Άτυπης Απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωσηraquo Αθήνα Praxis

Σακέλλης Γ 1989 lsquo Νέες τεχνολογίες καταmicroερισmicroός της εργασίας και η κατα φύλο κατάτmicroηση

της εργατικής δύναmicroηςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Σακέλλης Γ 1993 Πληθυσmicroός και εργατικό δυναmicroικό στην Ελλάδα Μορφολογία και

διαχρονικές εξελίξεις Αθήνα Γαβριηλίδης

Σαπουντζάκη Π 1991 lsquoΜεταποιητική δραστηριότητα και αστικός χώρος Μια εmicroπειρική έρευνα

στο κέντρο της Αθήν αςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4561-69

Σεβαστίδης Χ 1999 lsquoΗ microερική απασχόλησηrsquo Επιθεώρησης Εργατικού ∆ικαίου 58145-163

Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου ∆ 1998 lsquoΕπαγγελmicroατική κατάρτιση των γυναικώνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Σινόπουλος Π Α 1986 lsquoΟ επαγγελmicroατικός χρόνος της γυναίκας και η κοινωνική ποινή τηςrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 212-230

Στρατηγάκη Μ 1987α lsquolaquoΓυναικείαraquo Επαγγέλmicroατα αντιmicroέτωπες microε το πληκτρολόγιοrsquo Κάπα 8

28

Στρατηγάκη Μ 1987β lsquoΠληροφορική και επαγγέλmicroατα microε laquoφύλοraquorsquo Κάπα12 31-33

Στρατηγάκη Μ 1989α lsquoΤεχνολογικές εξελίξεις και ειδικότητες microε laquoφύλοraquorsquo Σύγχρονα Θέmicroατα

(40) 31-38

Στρατηγάκη Μ 1989β lsquoΗ θέση των γυναικών στις τράπεζες microετά την εισαγωγή της

πληροφορικής Μια πρώτη προσέγγισηrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες

Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Στρατηγάκη Μ 1991 lsquoΤεχνολογική αλλαγή και οργάνωση της εργασίας Νέες laquoγυναικείεςraquo

θέσεις εργασίαςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash 4813 ndash 14

Στρατηγάκη Μ 1996 Φύλο Εργασία Τεχνολογία Αθήνα Ο Πολίτης

Στρατούλης ∆ 1987 lsquoΝέα φαινόmicroενα και τάσεις στις microορφές εκmicroετάλλευσης της εργατικής

τάξης στη χώρα microαςrsquo Επιστηmicroονική Σκέψη (35)9 ndash 20

Συmicroεωνίδου Χ 1986 lsquoΓονιmicroότητα και απασχόληση γυναικών Μια πρώτη προσέγγιση του

θέmicroατος για την περιφέρεια Πρωτεύουσαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 188-200

Συmicroεωνίδου Χ 1989α lsquoΗ σύγκρουση των ρόλων της microητρότητας και της γυναικείας

απασχόλησηrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 141-153

Συmicroεωνίδου Χ 1989β lsquoΓεγονότα του κύκλου ζωής και γυναικεία απασχόλησηrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα (40)61-70

Συmicroεωνίδου Χ 1990 Απασχόληση και γονιmicroότητα των γυναικών στην περιοχή της

Πρωτεύουσας Αθήνα ΕΚΚΕ

32

Συmicroεωνίδου Χ Μ Μαγδαληνός 1993 lsquoΗ αλληλεξάρτηση microεταξύ γυναικείας απασχόλησης και

γονιmicroότηταςrsquo Στο Η Κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα σήmicroερα Πρακτικά Συνεδρίου που οργανώθηκε

από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών Αθήνα ΕΚΚΕ

Συmicroεωνίδου Χ 1994 lsquoΗ laquoασυmicroβατότηταraquo της οικογενειακής και επαγγελmicroατικής ζωής των

γυναικώνrsquo ∆ίνη 7113-130

Συmicroεωνίδου Χ 1998 lsquoΜορφές έmicromicroεσου κοινωνικού αποκλεισmicroού Απασχόληση και ανεργία

των Γυναικών στη Ελλάδαrsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα Ίδρυmicroα

Σάκη Καράγιωργα

Τεπέρογλου Α Λ Μαράτου-Αλιπράντη Μ Κετσετζοπούλου 2001 Μελέτη για την ενίσχυση

της συmicromicroετοχής των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην Ελλάδα Αθήνα ΕΚΚΕ- Γενική

Γραmicromicroατεία Έρευνας και Τεχνολογίας

Τζεπόγλου Σ 1989 lsquoΕκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες (πληροφορική-ηλεκτρονική) Η

συmicromicroετοχή των γυναικώνrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Τσουκαλάς Κ 1985 lsquoΕργασία και εργαζόmicroενοι στην πρωτεύουσα αδιαφάνεια ερωτήmicroατα

υποθέσειςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 60 3-71

Υπουργείο Εργασίας- Τmicroήmicroα Ισότητας 1985 Τα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώmicroατα της

γυναίκας Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Υπουργείο Προεδρίας-Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1995 Η κατάσταση των γυναικών στην

Ελλάδα κατά την δεκαετία 1984-1994 Εθνική Έκθεση της Ελλάδα για το 4ο Παγκόσmicroιο Συνέδριο του

ΟΗΕ για τις Γυναίκες Πεκίνο Σεπτέmicroβριος 1995 Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Φράγκος ∆ 1990 Ο οικονοmicroικά ενεργός πληθυσmicroός της Ελλάδας Αθήνα ΕΚΚΕ

Χλέτσος Μ 1988 lsquoΟι Γυναίκες και η αγορά εργασίαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών

68128-138

Χρονάκη Ζ 1986 lsquoΓυναίκα και εργασία στην Ελλάδαrsquo Αρχαιολογία 21 63-66

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Dubish J 1986 lsquoCulture Enters through the Kitchen Women Food and Social Boundaries in

Rural Greecersquo Στο J Dubish (επιmicro) Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton

University Press

du Boulay J 1974 Portrait of a Greek Mountain Village Oxford Clarendon Press

du Boulay J 1983 The Meaning of Dowry Changing Values in Rural Greece Journal of

Modern Greek Studies 1 243-270

Friedl E 1962 Vasilika A Village in Modern Greece New York Holt Rinehart and Winston

Friedl E 1986 lsquoThe Position of Women Appearance and Realityrsquo Στο J Dubish (επιmicro)

Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton University Press

Ηirschon R 1981 lsquoEssential Objects and the Sacred Interior and Exterior Space

33

in an Urban Greek Localityrsquo Στο S Ardener (επιmicro) Women and Space Ground Rules and

Social Maps Λονδίνο Croom Helm

Kanellopoulos C 1982 lsquoMale-female pay defferentials in Greecersquo Greek Economic Review 4

(2) 222-241

Karamessini M 2002 lsquoThe Gender Pay Gap in Greecersquo European Commission Expert Group

on Gender and Employment httpwwwumistacukmanagement ewerceggeegge-publications

Karantinos D 1998 lsquoFlexible employment and employment insertion in Greecersquo National

Center for Social Research Working Paper 2 9 ndash 27

Kyriazis N 1999 lsquoWomenrsquos Flexible Work and Family Responsibilities in Greecersquo Στο

Gender Inequalities in Southern Europe South European Society amp Politics Special Issue 4 2 35-

53

Lambiri-Dimaki J 1983 lsquoGreece in the 1980rsquos changing evaluation of the roles of men and

womenrsquo Στο Social Stratification in Greece (1962-1982) (συλλογικό) Athens Sakkoulas

Μiliori P 1993 lsquoWomen in Business and Managementrsquo Στο Μ J Davidson amp C L Cooper

(επιmicro) Εuropean Women in Business and Management University of Manchester Institute of

Science and Technology PCP

Moussourou L S Spiliotopoulos 1984 lsquoWomen at Work in Greece The Sociological and

Legal Perspectivesrsquo Στο M J Davidson amp C L Cooper (επιmicro) Women at Work LondonWiley amp

Sons

Ntermanakis N P Petroglou N Sereti M Zervou 2002 Towards a Closing of the Gender

Pay Gap Country Report Greece Research Centre for Gender Equality (KETHI) Greece

Papataxiarchis E 1995 lsquoMale Mobility and Matrifocality in the Aegean Basinrsquo Στο S

Damianakos M E Handman J Pitt-Rivers G Ravis-Giordani (επιmicro) Brothers and Others Essays

in Honour of John Peristiany Αθήνα ΕΚΚΕ

Psacharopoulos G 1983 lsquoSex discrimination in the Greek Labour Marketrsquo Journal of Modern

Greek Studies 12

Salamon S D amp Stanton JB 1986 lsquoIntroducing the Nikokyra Ideality and Reality in Social

Processrsquo Στο J Dubisch (επιmicro) Gender amp Power in Rural Greece Princeton Princeton University

Press

Sinopoulos P A 1988 lsquoThe Social Penalty of working woman and its measurementrsquo

International Journal of Sociology of the Family 18 21-32

Symeonidou-Alatopoulou H 1980 lsquoFemale labour force participation in Greecersquo Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 38 104-120

Symeonidou X 1997 lsquoFull time and part ndash time employment of women in Greece trends and

relationships with life ndashcycle eventsrsquo Στο P Blossfeld amp C Hakim (επιmicro) Between Equalization

and Marginalization Women working part ndash time in Europe and the United States of America

Οξφόρδη Oxford University Press

34

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek Women and Tourism Womenrsquos Cooperatives as an

Alternative Form of Organizationrsquo Στο N Redclift amp Th Sinclair (επιmicro) Working Women

International Perspectives on Labour and Gender Ideology ΛονδίνοRoutledge

Cavounidis J 1983 lsquoCapitalist Development and Women΄s Work in Greecersquo Journal of Modern

Greek Studies vol1 2 321-338

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας (ΓΓΙ) 2000 Νέες πολιτικές ανάπτυξης και προώθησης των

Γυναικείων Συναιτερισmicroών (Πρακτικά Πανελλαδικής Συνάντησης Γυναικείων Συνεταιρισmicroών) Αθήνα

ΑΤΕ

Γιδαράκου Ι 1996 lsquoΕργασιακές Σχέσεις στην Οικογενειακή Εκmicroετάλλευση Θέση και

προοπτικές της γυναικείας παρουσίαςrsquo Στο Κράτος και αγροτικός χώρος Πρακτικά 3ου Πανελληνίου

Συνεδρίου Αγροτικής Οικονοmicroίας Aθήνα Παπαζήσης

Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΑγροτικοί συνεταιρισmicroοί παράγοντες τοπικής ανάπτυξης του ελληνικού

αγροτικού χώρουrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη

Γιδαράκου Ι 1999 lsquoΕνδογενής ανάπτυξη της υπαίθρου και γυναικεία απασχόλησηrsquo Στο Χ

Κασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) Ύπαιθρος Χώρα Η ελληνική αγροτική κοινωνία στο τέλος του

Εικοστού αιώνα Αθήνα Πλέθρο

∆αmicroιανός ∆ Χ Κασίmicroης Α Μωυσίδης Μ Ντεmicroούζης 1994 Η πολυαπασχόληση στον

αγροτικό τοmicroέα και η αναπτυξιακή πολιτική στην Ελλάδα Αθήνα Ίδρυmicroα Μεσογειακών Μελετών

Giagou D C Apostolopoulos 1996 lsquoRural Women and the Development of the Agrοtourist

Cooperatives in Greece The Case of Petra Lesvosrsquo Journal of Rural Cooperation 24 (2) 143-155

Gidarakou I 1990 lsquoPart -time Farming and Farm Reproduction The case of two Communities

in Central Greecersquo Sociologia Ruralis XXX (34) 292-304

Gourdomichalis A 1991 lsquoWomen and the Reproduction of Family Farms Change and

Continuity in the Region of Thessaly Greecersquo Journal of Rural Studies vol 7 12 57-62

Ιακωβίδου Ο 1992 lsquoΟ ρόλος των γυναικείων συνεταιρισmicroών στην προώθηση του

Αγροτουρισmicroού στην Ελλάδαrsquo Συνεταιριστική Πορεία 27137-145

Ιακωβίδου Ο 2000 lsquoΑγροτοτουρισmicroός το Μικρό Όmicroορφο και Θηλυκό Πρόσωπο στον

Τουρισmicroόrsquo Στο Π Τσάρτας (επιmicro) Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστηmicroονικές προσεγγίσεις Αθήνα

Εξάντας

Kalantaridis Ch L Labrianidis 1999 lsquoFamily Production and the Global Market Rural

Industrial Growth in Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 39 2 146-164

Καφφέ- Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΠολυδραστηριότητα αγροτισσών νέοι ρόλοι τους στην ύπαιθρο-

νέες αναγκαιότητεςrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

35

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη Ζήτη

Κοβάνη Ε 1987 Εmicroπειρικές microελέτες στην αγροτική Ελλάδα ΑθήναΕΚΚΕ

Μωυσίδης Α 1986 Η Αγροτική Κοινωνία στη Σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα Ιδρυmicroα Μεσογειακών

Μελετών

Παπαγαρουφάλη Ε 1986 Η Ελληνίδα Αγρότισσα και Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Αθήνα Κέντρο

Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου (1985-1986)

Παπαδάκη-Κλαυδιανού Α Ε Γιασεmicroή 1991 lsquoΕκπαιδευτικές Ανάγκες και Επιmicroόρφωση των

Μελών του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισmicroού Νοτιοχώρων Χίου Μια επιτόπια Έρευναrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 833-31

Παπαδόπουλος Γ Χ Κασίmicroης 2000 Μελέτη Ισότητας Ευκαιριών Ανδρών-Γυναικών και

Αγροτική Ανάπτυξη Αθήνα ΕΚΚΕΙνστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας

ΠΑΣΕΓΕΣ 2000 Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Ελλάδας (Αστικοί και Αγροτικοί) οδηγός Αθήνα

Petronoti M 1981 lsquoThe economic autonomy of rural womenrsquo The Greek Review of social

Research A19816-18

Σαφιλίου Κ 2002 lsquoΟ αποκλεισmicroός των ελληνίδων από το γεωργικό επάγγελmicroα αρχίζει από την

οικογένειαrsquo Στο Λ Μαράτου ndash Αλιmicroπράντη (επιmicro) Οικογένειες και κράτος Πρόνοιας στην Ευρώπη

AθήναΕΚΚΕ Gutenberg

Stratigaki M 1988 lsquoAgricultural Modernization and Gender Division of Labour The case of

Heraklion Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 28 4 248-262

Τσάρτας Π Μ Θανοπούλου 1994 Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισmicroοί στην Ελλάδα

Μελέτη αποτίmicroησης της λειτουργίας τους Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

(ΚΕΓΜΕ)

Zακοπούλου E 1999 lsquoΠολυαπασχολούmicroενοι και Γεωργία προς microια νέα ανίχνευση ενός

πολυδιάστατου φαινοmicroένουrsquo Στο X Kασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) H Eλληνική Αγροτική Kοινωνία

στο τέλος του 20ού αιώνα Αθήνα EKKE- Πλέθρον

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 lsquoΕξαναγκαστική πορνεία microεταναστριών και προσφύγων

Γυναικώνrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός Κοινωνικό

Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη Συνάντηση

Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Alipranti L R Fakiolas 2003 lsquoThe lonely path of Migrant Women in Greecersquo Eπιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 165-188

Βαλέντσια Ν 1995 lsquoΗ κατάσταση των Φιλιππινέζων γυναικών στην Ελλάδα Μιαγυναίκα από

τις Φιλιππίνες αφηγείταιrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός

Ρατσισmicroός Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα

∆ιήmicroερη Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

36

Βεντούρα Λ 1993 lsquoΜετανάστευση γυναικών γέννηση και εξέλιξη του επιστηmicroονικού

διαφέροντοςrsquo ∆ίνη 6 230-240

Cavounidis J 2003 lsquoGenderd patterns of Migration to Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών 110 Α 221-238

Glavanis P 1995 lsquoΟι laquoΝέοι Είλωτεςraquo στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η laquoΜουσουλmicroανική Φωνήraquo ως

απάντηση σε τύπο και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισmicroούrsquo Στο Ι Ψηmicromicroένος (επιmicro) Μετανάστευση

από τα Βαλκάνια Κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

Iossifides Th 1997 lsquoImmigrants in the Athens Labour Market A Comparative Study of

Albanians Egyptians and Filipinosrsquo Στο R King και R Black (επιmicro) Southern Europe and the New

Immigrations Brighton Sussex Academic Press

Karakatsanis N M J Swarts 2003 lsquoMigrant Women Domestic Work and the Sex Trade in

Greece ndash A snapshot of Migrant policy in the Makingrsquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α

239-270

Κούρτοβικ Ι 1998 lsquoΕργασία Μεταναστριών και Προσφύγωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro)

Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Lazaridis G 1999 lsquoThe Helots of the New Millenium Ethnic- Greek Albanians and laquoOtherraquo

Albanians in Greecersquo Στο F Anthias and G Lazaridis (επιmicro) Ιnto the Margins Migration and

Exclusion in Southern Europe Aldershot Ashgate

Lazaridis G E Wickens 1999 lsquolaquoUsraquo and the laquoOtherraquo Ethnic Minorities in Greecersquo Annals of

Tourism Research 26632- 655

Lazaridis G I Psimmenos 2000 lsquoMigrant Flows from Albania to Greece Economic Social

and Spacial Exclusionrsquo Στο R King G Lazaridis Ch Tsardanidis (επιmicro) Eldorado or Fortress

Migration in Southern Europe New York St Martinrsquos Press

Λαζαρίδου Γ 1995 lsquoΜετανάστριες στην Ελλάδα- Οικιακές βοηθοί από Φιλιππίνες και Αλβανία-

Μία επιτόπια microελέτηrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός

Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη

Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Λάζος Γ 2002 Πορνεία και ∆ιεθνική Σωmicroατεmicroπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόmicroοι Α και Β

Αθήνα Καστανιώτης

Λιάκος Α 1998 lsquoΑντινοmicroίες στην Ανάλυση του Ρατσισmicroούrsquo Στο Έξι Κείmicroενα για το Ρατσισmicroό

Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισmicroού Αθήνα Παρασκήνιο

Μαράτου-Αλιπράντη Λ 1994 Ξένο εργατικό δυναmicroικό Τάσεις και το πρόβληmicroα της Κοινοτικής

Ενσωmicroάτωσης ∆ιαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισmicroού στην Ελλάδα Τόmicroος ΙΙ Αθήνα ΕΚΚΕ

Μουσούρου Λ Μ 1991 Μετανάστευση και microεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την

Ευρώπη Αθήνα Gutenberg

Πετρινιώτη Ξ 1993 Η microετανάστευση προς την Ελλάδα Αθήνα Οδυσσέας

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 24: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

24

Μέσα από την παρουσίαση των συναρτώmicroενων microε το φαινόmicroενο της γυναικείας εργασίας

στην Ελλάδα κεντρικών ζητηmicroάτων--έτσι όπως αυτά προκύπτουν από την επιστηmicroονική τους

διερεύνηση--microπορούν να διαπιστωθούν ορισmicroένες ελλείψεις και microερικά προβλήmicroατα σrsquo ότι

αφορά τους τρόπους προσέγγισης και ερmicroηνείας του όλου θέmicroατος

Καταρχήν στο microεγαλύτερο microέρος αυτών των microελετών κυριαρχεί η έmicroφαση στην ερmicroηνεία

των ποσοτικών στοιχείων της στατιστικής υπηρεσίας γεγονός που δηmicroιουργεί προβλήmicroατα στον

τρόπο αντιmicroετώπισης της κοινωνικής κατηγορίας laquoεργαζόmicroενες γυναίκεςraquo Απουσιάζουν οι

ποιοτικές microέθοδοι ανάλυσης τα υποκείmicroενα και οι βιοϊστορίες τους ο λόγος τους τα

συναισθήmicroατά τους και η συστηmicroατική παρακολούθηση των καθηmicroερινών εργασιακών τους

πρακτικών που συνήθως εξετάζονται κατά τη διάρκεια επιτόπιων ερευνών ανθρωπολογικού

χαρακτήρα Απουσιάζει δηλαδή στις περισσότερες περιπτώσεις η ίδια η σκοπιά των γυναικών

για την εργασιακή τους εmicroπειρία ενώ κυριαρχεί ο λόγος και οι ιδεολογικές τοποθετήσεις των

ερευνητών Απόρροια αυτών των απουσιών αποτελεί το γεγονός ότι στο όνοmicroα της καθιέρωσης

της ισότητας microεταξύ ανδρών και γυναικών διαφαίνεται η τάση θεώρησης των laquoεργαζόmicroενων

γυναικώνraquo ως ενιαία και οmicroοιογενής κατηγορία Οι γυναίκες που εργάζονται όmicroως δεν είναι ίσες

microεταξύ τους ούτε ως προς την κοινωνική προέλευση ούτε ως προς το εκπαιδευτικό lsquoκεφάλαιοrsquo

το οποίο φέρουν ή την οικογενειακή τους κατάσταση Ούτε επίσης έχουν τα ίδια κίνητρα που τις

ωθούν να εργαστούν ή να εγκαταλείψουν τη δουλειά τους Η γυναικεία εργασία συχνά εξετάζεται

ανεξάρτητα από το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο εmicroφανίζεται και

σπάνια συναρτάται microε microια προβληmicroατική για τα κοινωνικά στρώmicroατα στα οποία εντάσσονται οι

εργαζόmicroενες γυναίκες

Ένα άλλο προβληmicroατικό σηmicroείο των ερmicroηνευτικών προσεγγίσεων κοmicroβικό ως προς την

κατανόηση των εννοιών και των αναλυτικών εστιάσεων είναι το θέmicroα των όρων και των

ορισmicroών που χρησιmicroοποιούν οι ερευνητές για να περιγράψουν τις διαφορετικές εργασιακές

εmicroπειρίες των γυναικών Συνήθως χρησιmicroοποιούνται όροι εννοιολογικά αδιευκρίνιστοι όπως για

παράδειγmicroα laquoεργασίαraquo και laquoαπασχόλησηraquo Η χρήση του όρου laquoγυναικεία απασχόλησηraquo ή

laquoεργασίαraquo συνδέεται microε την ιδεολογία της γυναικείας απελευθέρωσης την πολιτισmicroική microορφή

της ελληνικής οικογένειας και την προβληmicroατική για την οικονοmicroική ανάπτυξη της χώρας

Ανάλογα προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται και εξαιτίας της χρήσης γενικευτικών αφαιρετικών

κατηγοριών όπως laquoεργαζόmicroενεςraquo και laquoάνεργεςraquo Τα πράγmicroατα περιπλέκονται ακόmicroη

περισσότερο όταν γίνεται χρήση των ορισmicroών των στατιστικών υπηρεσιών όπως laquomicroισθωτόςraquo

laquoαυτοαπασχολούmicroενοςraquo laquoνοικοκυράraquo laquoεπιχειρηmicroατικήraquo δράση laquoεισόδηmicroαraquo--ορισmicroών

δηλαδή που δεν microπορούν να ανταποκριθούν στο εννοιολογικό περιεχόmicroενο της γυναικείας

εργασίας Από αυτή την άποψη δεν microπορεί να φωτιστεί το ζήτηmicroα της κατασκευής της έmicroφυλης

ταυτότητας microέσα από την εργασιακή εmicroπειρία ούτε microπορούν να αναδειχθούν οι ποικίλες πτυχές

microιας προβληmicroατικής που διαπλέκουν το επάγγελmicroα microε την γυναικεία ταυτότητα την οικογένεια

και το γάmicroο στη σύγχρονη ελληνική πολιτισmicroική πραγmicroατικότητα

25

Τέλος κρίνεται απαραίτητος ο διάλογος στο πλαίσιο εmicroπειρικών ερευνών microεταξύ

επιστηmicroόνων από διαφορετικούς κλάδους των Κοινωνικών Επιστηmicroών προκειmicroένου να

επιτευχθεί microια ολοκληρωmicroένη και σφαιρική προσέγγιση του φαινοmicroένου της γυναικείας εργασίας

στα συνεχώς microεταβαλλόmicroενα πολιτισmicroικά περιβάλλοντα των αστικών και αγροτικών περιοχών

ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αβδελά Ε 1986 lsquoΠοιές δουλειές παίρνουν οι γυναίκεςrsquo ∆ίνη 160-61

Αβδελά Ε 1987α lsquo Η ισότητα στη ∆ηmicroόσια ∆ιοίκηση παλιές πρακτικές microε νεωτερικό microανδύαrsquo

∆ίνη 256-62

Αβδελά Ε 1987β lsquoΜισθωτές Σχέσεις και Φυλετικός Καταmicroερισmicroός της Εργασίας Οι Γυναίκες

∆ηmicroόσιοι Υπάλληλοι στην Ελλάδα στο Πρώτο Μισό του Αιώναrsquo Μνήmicroων τοmicro ΙΙ234-246

Αβδελά Ε 1988α lsquoΗ θέση της ∆ασκάλας Λόγοι και αντίλογοι σrsquo ένα microεσοπολεmicroικό

επαγγελmicroατικό έντυποrsquo ∆ίνη 3 46-53

Αβδελά Ε 1988β lsquoΣτοιχεία για την εργασία των γυναικών στο Μεσοπόλεmicroο Όψεις και Θέσειςrsquo

Στο Βενιζελισmicroός και Αστικός Εκσυγχρονισmicroός Πανεπιστηmicroιακές Εκδόσεις Κρήτης

Αβραmicroίδου Α 2001 Ευέλικτες microορφές απασχόλησης και ανισότητες στον εργασιακό χώρο

Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ

httpwwwKethigr)

Αθανασιάδου Χ Σ Πετροπούλου Γ Μιmicroίκου 2001 Οι συνθήκες της γυναικείας απασχόλησης

στην Ελλάδα1980-2000 Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο

στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 1999 Η οικογένεια στην Αθήνα οικογενειακά πρότυπα και συζυγικές

πρακτικές Αθήνα ΕΚΚΕ

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 2001 Η συmicromicroετοχή των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην

Ελλάδα Μια πρώτη προσέγγιση Εισήγηση στο Συνέδριο Γυναίκες και Επιστήmicroη Τάσεις και

Προοπτικές στην Ευρώπη Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκη 15-16 Μαρτίου

Αυδή- Καλκάνη Ι 1978 Η επαγγελmicroατικά εργαζόmicroενη Γυναίκα Αθήνα Παπαζήσης

Αυδή - Καλκάνη Ι 1989 Φεmicroινισmicroός και εργασίαστην Ελλάδα σήmicroερα Αθήνα Νέοι Καιροί

Βαΐου Ν 1987α lsquo Ελαστικό ωράριο ανελαστικές ανάγκεςrsquo Κάπα 16 25-26

Βαΐου Ν 1987β lsquoΆτυπες εργασιακές σχέσεις ή πώς κατασκευάζεται η ευελιξίαrsquo Κάπα 17 23-

24

Βαϊου Ν Μ Στρατηγάκη 1989 lsquoΗ εργασία των γυναικών Ανάmicroεσα σε δύο κόσmicroουςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4015-23

Βαΐου Ν 1989 lsquoΟ τόπος δουλειάς και το σπίτι Κατά φύλο καταmicroερισmicroοί εργασίας στη

διαδικασία ανάπτυξης της Αθήναςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)81 ndash 90

Βαΐου Ν 1991 lsquoΟ χώρος των γυναικών σrsquo έναν ανδρικό κόσmicroοrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash

48 15 ndash 17

26

Βαΐου Ν Στρατηγάκη Μ Χρονάκη Ζ 1991 lsquoΑmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι Μια γυναικεία

δουλειά και microια ιδεολογίαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45 47-53

Βαΐου Ν Χ Γολέmicroης Λ Λαmicroπριανίδης Κ Χατζηmicroιχάλης Ζ Χρονάκη 1996 Άτυπες microορφές

βιοmicroηχανικής παραγωγής-εργασίας και αστικός χώρος στο ΠΣΠ Αθήνα ΓΓΕΤ

Βαϊου Ν και Κ Χατζηmicroιχάλης 1997 Με τη ραπτοmicroηχανή στην κουζίνα και τους Πολωνούς στους

αγρούς Πόλεις περιφέρειες και άτυπη εργασία Αθήνα Εξάντας

Βλαχούτσικου Χ Α Μπαχαροπούλου- Κούλη 1991 lsquolaquoΝα χαρώ κι εγώ το σπίτι microου και το

κλειδί από τα microέσαraquo Γυναίκες και κατανάλωση σrsquo ένα χωριό της Βοιωτίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45

94-100

Vernier B 2001 H Kοινωνική Γένεση των Aισθηmicroάτων Πρωτότοκοι και Yστερότοκοι στην

Kάρπαθο Aθήνα Αλεξάνδρεια

Βουτυράς Σ 1981 Η Γυναίκα στη Μισθωτή εργασία Αθήνα Παπαζήσης

Βουτυράς Σ 1987 Μητρικός microισθός επαναστατική προοπτική ή οπισθοδρόmicroηση στην ισότητα

των φύλων ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Γαβριήλ Α 1989 lsquoΗ συmicroβολή του Σχολικού Επαγγελmicroατικού Προσανατολισmicroού στην

προετοιmicroασία των γυναικών για επαγγέλmicroατα που έχουν σχέση microε τις νέες τεχνολογίεςrsquo Στο Μ

Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για

τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1985 ∆ικαιώmicroατα και υποχρεώσεις της εργαζόmicroενης γυναίκας στην

microισθωτή εργασία Αθήνα

Γεωργακοπούλου Ν Β 1998 Ευελιξίες της εργασίας amp Γυναικεία απασχόληση στον τραπεζικό

τοmicroέα Πλαίσιο Προσέγγισης Βασικές Τάσεις και Προοπτικές ΙΝΕΟΤΟΕ

Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου Α 1986 lsquoΕργασία και γυναικεία απελευθέρωση ένας ισχυρός

αντίλογος στο στον φεmicroινιστικό συντηρητισmicroόrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 22-24

∆ασκαλάκης ∆ 1995 Η ρύθmicroιση των ευέλικτων microορφών απασχόλησης και οργάνωσης του

χρόνου εργασίας Αθήνα ndash Κοmicroοτηνή εκδ Σάκκουλα

∆έδε Ι 1995 lsquoΕπαγγελmicroατικές προοπτικές για τις γυναίκες στις αγορές της Ε Ε Μεταξύ

αποκλεισmicroού και ανέλιξηςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 86 179-191

∆ήmicroου Α 1989 lsquoΗ microερική απασχόληση Ένα γυναικείο φαινόmicroενο της αγοράς εργασίαςraquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4055 ndash 60

∆ουκάκης Ν Λ 1988 Εργασιακές Σχέσεις Οικονοmicroία και θεσmicroοί Αθήνα Οδυσσέας

∆ουλκέρη Τ 1986 Η συmicromicroετοχή της ελληνίδας στην οικογένεια και στην εργασία

ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

∆ουλκέρη Τ 1994 Ισότητα των φύλων στις εργασιακές σχέσεις Αθήνα Παπαζήσης

Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Η επαγγελmicroατική εξέλιξη των γυναικών στις τράπεζες

Αθήνα ΟΤΟΕ

27

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988α Γυναικεία απασχόληση Σύνοψη πρώτων

αποτελεσmicroάτων Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική

Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988β Η ∆οmicroή της Γυναικείας Απασχόλησης και η

Επαγγελmicroατική ∆ραστηριοποίηση των Γυναικών Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των

Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ηλιού Μ 1988 lsquoΟι γυναίκες πανεπιστηmicroιακοί εξέλιξη της θέσης τους ή στασιmicroότηταrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 70 3-23

Θανοπούλου Μ 1992 Η Γυναικεία Απασχόληση ή Εργασία στην Ελλάδα Κύριες Τάσεις και

Κατευθύνσεις της Μεταπολεmicroικής Βιβλιογραφίας Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη ΙV Αθήνα ΕΚΚΕ

Θανοπούλου Μ Ε Φρονίmicroου Β Τσιλιmicroιγκάκη 1997 Αποφυλακιζόmicroενες γυναίκεςΤο δικαίωmicroα

στην Επαγγελmicroατική επανένταξη ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Θανοπούλου Μ Β Κωτσοβέλου amp Ρ Παπαρούνη 1999 lsquoΗ σχέση επαγγελmicroατικής και

οικογενειακής ζωής των γυναικών διερεύνηση της ελληνικής βιβλιογραφίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 40

91-101

Ιγγλέση Χ 1990 Πρόσωπα Γυναικών Προσωπεία Συνείδησης Αθήνα Οδυσσέας

Ιγγλέση Χ 1996 Γυναικείες σπουδές και ταυτότητες φύλου Ένα παράδειγmicroα από τη σκοπιά της

ψυχολογίας Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Ιωακείmicroογλου Η Ο Καmicroινιώτη Α Κωστάκη Θ Σκοπελίτου 1998 lsquoΕκπαίδευση Φύλο και

Τρόπος Ένταξης στην Αγορά Εργασίας της Ελλάδαςrsquo Στο Ανεργία Εργασία Εκπαίδευση-Κατάρτιση

στην Ελλάδα και στην Γαλλία Πρακτικά Ελληνογαλλικού Συνεδρίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Καβουνίδη Τ 1982 lsquoΚαπιταλιστική ανάπτυξη και απασχόληση των γυναικών στη microεταποίηση

στην Ελλάδαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 14 53-63

Καβουνίδη Τ 1989 lsquo Ο έλεγχος της εργασίας της γυναίκαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4071-80

Καβουνίδη Τ 1990 Οι νέες γυναίκες και η επαγγελmicroατική εκπαίδευση και κατάρτιση Έκθεση

Έρευνας Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

Καβουνίδη Τ 1996 Οικογένεια και εργασία στην Αθήνα Σάκκουλας

Κανελλόπουλος Κ 1989 lsquoΝέα τεχνολογία Εκπαίδευση των γυναικών και η θέση τους στην

αγορά εργασίαςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Καραmicroεσίνη Μ 1998 lsquoΓυναίκες και απασχόληση στην Ελλάδα Τάσεις και ∆ιεθνείς Συγκρίσειςrsquo

Στο Ξ Πετρινιώτη και Γ Κουκουλές (επιmicro) Επετηρίδα εργασίας 1998 Αθήνα πανεπιστηmicroιακές

εκδόσεις Παντείου

Καραmicroεσίνη Μ amp Η Ιωακείmicroογλου 2003 Προσδιοριστικοί παράγοντες του microισθολογικού

χάσmicroατος microεταξύ ανδρών και γυναικών Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας σε

συνεργασία microε το Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

28

(δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Καραντινός ∆ 1987 lsquoΕργατικό δυναmicroικό απασχολούmicroενοι και άνεργοι microια διερεύνηση από

στατιστικά στοιχείαrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 66 121-143

Καραντινός ∆ 1988 lsquoΑνοιχτή ανεργία και αστικές αγορές εργασίας (1974-1985) Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 70 50-115

Καραντινός Τ 1989 lsquoΗ ανεργία των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Καραντινός ∆ ∆ Ζιώmicroας Μ Κετσετζοπούλου Α Μουρίκη 1997 Ευέλικτη απασχόληση και

ελαστικοποίηση του χρόνου εργασίας τάσεις εξελίξεις προοπτικές Αθήνα Εθνικό Ινστιτούτο

Εργασίας

Κασιmicroάτη Κ 1980 Τάσεις κινητικότητας εργασίας στην ελληνική βιοmicroηχανία Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1982 Η Γυναίκα στην Απασχόληση Φάκελος Ισότητας Αθήνα Οδυσσέας

Κασιmicroάτη Κ 1988 lsquoΕκπαίδευση Επαγγελmicroατική Εξειδίκευση και Αmicroοιβές Γυναικώνrsquo Ο Αγώνας

της Γυναίκας 37 21-22

Κασιmicroάτη Κ Ε Αλλισον 1989 Η Μορφολογία της ∆εύτερης Απασχόλησης Έρευνα για τα

κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Μελέτη ΙΙ ΑθήναΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1991 Επιλογή Επαγγέλmicroατος Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη Ι Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1998 Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Αθήνα ΕΚΚΕ

Κετσετζοπούλου Μ 2002 lsquoΓυναικεία Απασχόλησηrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ

Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο

Κοινωνικής Πολιτικής

Κετσετζοπούλου Μ Χ Συmicroεωνίδη 2002 lsquoΙσότητα των Φύλων Η Θέση της Γυναίκας στο

∆ηmicroόσιο και Ιδιωτικό Χώροrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό

Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής

Κοσmicroαράς Γ 1989 lsquoΗ θέση των γυναικών στην τυπογραφία microετά την εισαγωγή της

φωτοστοιχειοθεσίας Η κατάσταση στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro)

Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Κουκουλή-Σπηλιωτοπούλου Σ 1988 lsquoΗ κοινοτική αρχή της ισότητας αmicroοιβών και το ελληνικό

δίκαιοrsquo Ελληνική ∆ικαιοσύνη 29 1092-1128

Κουκούλη-Σπηλιοτοπούλου Σ 1998 lsquoΙσότητα των φύλων στην απασχόληση και την κοινωνική

ασφάλισηrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις

Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Κραβαρίτου Γ 1989 lsquoΟι γυναίκες στη Μεταmicroοντέρνα κοινωνία φτωχότερες ή πλουσιότερεςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 40 25 ndash 30

Κραβαρίτου Γ 1992 Εργασία και δικαιώmicroατα της γυναίκας Θεσσαλονίκη Σάκκουλα

29

Κραβαρίτου Γ 1996 Φύλο και ∆ίκαιο Αθήνα Παπαζήσης

Λαmicroπριανίδης Λ Γ Ανδριάς Στ Καραγιάννης Π Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995 Ένδυση Ξάνθη-

∆ράmicroα- Καβάλα Θεσσαλονίκη Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας

Λυmicroπεράκη Α 1991 Ευέλικτη εξιδίκευση Κρίση και αναδιάρθρωση στη microικρή βιοmicroηχανία

Αθήνα Gutenberg

Λυmicroπεράκη Α Α Μουρίκη 1996 Η Αθόρυβη Επανάσταση Νέες Μορφές Οργάνωσης της

Παραγωγής και της Εργασίας Αθήνα Gutenberg

Μαγγανάρα Ι 1988 lsquoΘέση και συνθήκες εργασίας των γυναικών εκλεγmicroένων αντιπροσώπων

στο τοπικό και περιφερειακό επίπεδο στην Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 8-11

Μαγγανάρα Ι 1998 lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεωνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Μαρmicroατάκη-Μόλχο Μ 1989 lsquoΗ γυναικεία απασχόληση στον τοmicroέα της microηχανογράφησης στην

Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα

Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Μουρίκη Α 1991α Ευέλικτες microορφές απασχόλησης ευλογία ή ανάθεmicroαrsquo Τόπος Επιθεώρηση

αστικών και περιφερειακών microελετών(3) 97 ndash 117

Μουρίκη Α 1991β lsquoΟι νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης και οι προοπτικές τους στην

ενοποιηmicroένη Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-4818ndash21

Μουσούρου Λ Μ 1985 Γυναικεία Απασχόληση και Οικογένεια Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1993 Γυναίκα και Απασχόληση ∆έκα ζητήmicroατα Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1996 lsquoΟι ανάγκες της οικογένειας και η απασχόληση σήmicroεραrsquo Στο

Οικογένεια και Εργασία Νέες Τάσεις στην Απασχόληση Αθήνα Ιδρυmicroα Μελετών Λαmicroπράκη amp

Εκαπιδευτήρια Κωστεά-Γείτονα

Μπακαλάκη Α 1988 lsquoΚοmicromicroωτική ένα laquoγυναικείοraquo επάγγελmicroαrsquo ∆ίνη 198-103

Μπακόπουλος Α 1986 Η ισότητα αmicroοιβών στι Κοινοτικό ∆ίκαιο Η ισότητα ανδρών και

γυναικών στην απασχόληση και την κοινωνική ασφάλιση κατά το κοινοτικό και ελληνικό δίκαιο

Συνέδριο Πανεπιστηmicroίου Αθηνών και ΕΟΚ Αθήνα Σάκκουλας

Νικολαΐδου Μ 1975 ∆ουλειά και Χειραφέτηση Η Γυναίκα στην Ελλάδα Αθήνα Καστανιώτης

Ντούλια Θ Κ ∆όλγυρα 1997 lsquoΟι οικονοmicroικές εξελίξεις και η εργασία των γυναικώνrsquo Στο

Οδηγός προώθησης των ίσων ευκαιριών microε Έmicroφαση στην απασχόληση των γυναικών Αθήνα

Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων ndash Γενική Γραmicromicroατεία Λαϊκής Επιmicroόρφωσης

Παναγιωτόπουλος Ν 1998 lsquoΣηmicroειώσεις για την απασχόληση των γυναικών και τον χρόνο

απασχόλησηςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (66)112 ndash 118

Πανταζή-Τζίφα Κ 1985 Η θέση της γυναίκας στην Ελλάδα Αθήνα Λιβάνης

Παπαγαρουφάλη-Ιακώβου Ε 1989 lsquoΦεmicroινισmicroός και εργασία ∆ιέξοδοι και αδιέξοδαrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα 4091-10

30

Παπαγιαννάκη Μ 1986 lsquoΆγνοια νόmicroου δεν δικαιολογείταιrsquo ∆ίνη 1 63-69

Παπαδηmicroητρίου Β 1988 lsquoΑναζήτηση τρόπων για τον σωστό καταmicroερισmicroό των οικογενειακών

και επαγγελmicroατικών υποχρεώσεωνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 33 28-30

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998α lsquoΗ επαγγελmicroατική διάρθρωση της απασχόλησης στην

περιφέρεια Αττικής 1988-1995rsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα

Ιδρυmicroα Σάκη Καράγεωργα

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998β lsquoΗ διάρκεια της ανεργίας στην περιφέρεια της Αττικής

1998-1995rsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 96-97 83-110

Παπαζήση Θ 1999 lsquoΜητρότητα και καρριέρα άτυχος γάmicroος από τρελλό έρωταrsquo Στο Το Φύλο

των ∆ικαιωmicroάτων Εξουσία Γυναίκες και Ιδιότητα του Πολίτη Ευρωπαϊκό Συνέδριο 9-10

Φεβρουαρίου 1996 Πρακτικά Αθήνα Νεφέλη

Παυλίδου Ε 1989 lsquoΓυναίκα και εργασία Οικονοmicroικές προσεγγίσεις των διακρίσεων στην

αγορά εργασίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40) 39-46

Πελαγίδης Θ 1995 lsquoΗ σκοτεινή πλευρά της εργασιακής ευελιξίας Έρευνα Πεδίου στην

ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκηςrsquo Τόπος (9) 95 ndash 119

Πετmicroεζίδου- Τσουλουβή Μ 1986 lsquoΠροβλήmicroατα ορισmicroού των κοινωνικών τάξεων εργασιακή

διαδικασία επαγγελmicroατικές κατηγορίες και νέα microεσαία στρώmicroαταrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 26 33-42

Πετράκη-Κώττη Α 1985 Όι διαφορές στις αmicroοιβές αντρών-γυναικώνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας

27 8-10

Πετράκη-Κώττη Α 1998 lsquoΗ θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα και οι

διαφορές στις αmicroοιβές των δύο φύλωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και

Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Πετρινιώτη Ξ 1989α lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό και η περίπτωση της

Ελλάδαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 105-140

Πετρινιώτη Ξ 1989β lsquoΠροβληmicroατισmicroοί γύρω από τη microέτρηση και την αποτίmicroηση της ολικής

εργασίας των γυναικώνrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)47-54

Πετρινιώτη Ξ 1989γ lsquoΗ απασχόληση των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Πετρινιώτη Ξ 1991 lsquoΟι εξελίξεις στην οικονοmicroία και η οργάνωση της εργασίας Νέες

προκλήσεις για τις γυναίκεςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-48 11-12

Πετρινιώτη Ξ 1998 Η δόmicroηση των εσωτερικών αγορών εργασίας φύλο τεχνολογία

ανταγωνισmicroός Η περίπτωση των τραπεζών Αθήνα Παπαζήση

Πετρονώτη Μ 1995α ∆ίκτυα Κοινωνικών σχέσεων Όψεις και Αλληλεπιδράσεις microε τη

∆ιδικασία Επαγγελmicroατικής Κινητικότητας ΑθήναΕΚΚΕ

Πετρονώτη Μ 1995β lsquoΣύγχρονες Ελληνίδες Επιχειρηmicroατίες Ανθρωπολογική Ανάγνωση των

Στρατηγικών τους στη Σφαίρα Εργασίαςrsquo Εθνολογία 4 67-92

31

Πιζάνιας Π 1993 Οι φτωχοί των πόλεων Αθήνα Θεmicroέλιο

Πιζάνιας Π 1995 lsquoΚοινωνική οργάνωση της εργασίας και άτυπες δραστηριότητεςrsquo Πρακτικά

Ευρωπαϊκού Σεmicroιναρίου laquoΜορφές Άτυπης Απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωσηraquo Αθήνα Praxis

Σακέλλης Γ 1989 lsquo Νέες τεχνολογίες καταmicroερισmicroός της εργασίας και η κατα φύλο κατάτmicroηση

της εργατικής δύναmicroηςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Σακέλλης Γ 1993 Πληθυσmicroός και εργατικό δυναmicroικό στην Ελλάδα Μορφολογία και

διαχρονικές εξελίξεις Αθήνα Γαβριηλίδης

Σαπουντζάκη Π 1991 lsquoΜεταποιητική δραστηριότητα και αστικός χώρος Μια εmicroπειρική έρευνα

στο κέντρο της Αθήν αςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4561-69

Σεβαστίδης Χ 1999 lsquoΗ microερική απασχόλησηrsquo Επιθεώρησης Εργατικού ∆ικαίου 58145-163

Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου ∆ 1998 lsquoΕπαγγελmicroατική κατάρτιση των γυναικώνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Σινόπουλος Π Α 1986 lsquoΟ επαγγελmicroατικός χρόνος της γυναίκας και η κοινωνική ποινή τηςrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 212-230

Στρατηγάκη Μ 1987α lsquolaquoΓυναικείαraquo Επαγγέλmicroατα αντιmicroέτωπες microε το πληκτρολόγιοrsquo Κάπα 8

28

Στρατηγάκη Μ 1987β lsquoΠληροφορική και επαγγέλmicroατα microε laquoφύλοraquorsquo Κάπα12 31-33

Στρατηγάκη Μ 1989α lsquoΤεχνολογικές εξελίξεις και ειδικότητες microε laquoφύλοraquorsquo Σύγχρονα Θέmicroατα

(40) 31-38

Στρατηγάκη Μ 1989β lsquoΗ θέση των γυναικών στις τράπεζες microετά την εισαγωγή της

πληροφορικής Μια πρώτη προσέγγισηrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες

Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Στρατηγάκη Μ 1991 lsquoΤεχνολογική αλλαγή και οργάνωση της εργασίας Νέες laquoγυναικείεςraquo

θέσεις εργασίαςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash 4813 ndash 14

Στρατηγάκη Μ 1996 Φύλο Εργασία Τεχνολογία Αθήνα Ο Πολίτης

Στρατούλης ∆ 1987 lsquoΝέα φαινόmicroενα και τάσεις στις microορφές εκmicroετάλλευσης της εργατικής

τάξης στη χώρα microαςrsquo Επιστηmicroονική Σκέψη (35)9 ndash 20

Συmicroεωνίδου Χ 1986 lsquoΓονιmicroότητα και απασχόληση γυναικών Μια πρώτη προσέγγιση του

θέmicroατος για την περιφέρεια Πρωτεύουσαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 188-200

Συmicroεωνίδου Χ 1989α lsquoΗ σύγκρουση των ρόλων της microητρότητας και της γυναικείας

απασχόλησηrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 141-153

Συmicroεωνίδου Χ 1989β lsquoΓεγονότα του κύκλου ζωής και γυναικεία απασχόλησηrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα (40)61-70

Συmicroεωνίδου Χ 1990 Απασχόληση και γονιmicroότητα των γυναικών στην περιοχή της

Πρωτεύουσας Αθήνα ΕΚΚΕ

32

Συmicroεωνίδου Χ Μ Μαγδαληνός 1993 lsquoΗ αλληλεξάρτηση microεταξύ γυναικείας απασχόλησης και

γονιmicroότηταςrsquo Στο Η Κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα σήmicroερα Πρακτικά Συνεδρίου που οργανώθηκε

από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών Αθήνα ΕΚΚΕ

Συmicroεωνίδου Χ 1994 lsquoΗ laquoασυmicroβατότηταraquo της οικογενειακής και επαγγελmicroατικής ζωής των

γυναικώνrsquo ∆ίνη 7113-130

Συmicroεωνίδου Χ 1998 lsquoΜορφές έmicromicroεσου κοινωνικού αποκλεισmicroού Απασχόληση και ανεργία

των Γυναικών στη Ελλάδαrsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα Ίδρυmicroα

Σάκη Καράγιωργα

Τεπέρογλου Α Λ Μαράτου-Αλιπράντη Μ Κετσετζοπούλου 2001 Μελέτη για την ενίσχυση

της συmicromicroετοχής των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην Ελλάδα Αθήνα ΕΚΚΕ- Γενική

Γραmicromicroατεία Έρευνας και Τεχνολογίας

Τζεπόγλου Σ 1989 lsquoΕκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες (πληροφορική-ηλεκτρονική) Η

συmicromicroετοχή των γυναικώνrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Τσουκαλάς Κ 1985 lsquoΕργασία και εργαζόmicroενοι στην πρωτεύουσα αδιαφάνεια ερωτήmicroατα

υποθέσειςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 60 3-71

Υπουργείο Εργασίας- Τmicroήmicroα Ισότητας 1985 Τα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώmicroατα της

γυναίκας Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Υπουργείο Προεδρίας-Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1995 Η κατάσταση των γυναικών στην

Ελλάδα κατά την δεκαετία 1984-1994 Εθνική Έκθεση της Ελλάδα για το 4ο Παγκόσmicroιο Συνέδριο του

ΟΗΕ για τις Γυναίκες Πεκίνο Σεπτέmicroβριος 1995 Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Φράγκος ∆ 1990 Ο οικονοmicroικά ενεργός πληθυσmicroός της Ελλάδας Αθήνα ΕΚΚΕ

Χλέτσος Μ 1988 lsquoΟι Γυναίκες και η αγορά εργασίαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών

68128-138

Χρονάκη Ζ 1986 lsquoΓυναίκα και εργασία στην Ελλάδαrsquo Αρχαιολογία 21 63-66

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Dubish J 1986 lsquoCulture Enters through the Kitchen Women Food and Social Boundaries in

Rural Greecersquo Στο J Dubish (επιmicro) Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton

University Press

du Boulay J 1974 Portrait of a Greek Mountain Village Oxford Clarendon Press

du Boulay J 1983 The Meaning of Dowry Changing Values in Rural Greece Journal of

Modern Greek Studies 1 243-270

Friedl E 1962 Vasilika A Village in Modern Greece New York Holt Rinehart and Winston

Friedl E 1986 lsquoThe Position of Women Appearance and Realityrsquo Στο J Dubish (επιmicro)

Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton University Press

Ηirschon R 1981 lsquoEssential Objects and the Sacred Interior and Exterior Space

33

in an Urban Greek Localityrsquo Στο S Ardener (επιmicro) Women and Space Ground Rules and

Social Maps Λονδίνο Croom Helm

Kanellopoulos C 1982 lsquoMale-female pay defferentials in Greecersquo Greek Economic Review 4

(2) 222-241

Karamessini M 2002 lsquoThe Gender Pay Gap in Greecersquo European Commission Expert Group

on Gender and Employment httpwwwumistacukmanagement ewerceggeegge-publications

Karantinos D 1998 lsquoFlexible employment and employment insertion in Greecersquo National

Center for Social Research Working Paper 2 9 ndash 27

Kyriazis N 1999 lsquoWomenrsquos Flexible Work and Family Responsibilities in Greecersquo Στο

Gender Inequalities in Southern Europe South European Society amp Politics Special Issue 4 2 35-

53

Lambiri-Dimaki J 1983 lsquoGreece in the 1980rsquos changing evaluation of the roles of men and

womenrsquo Στο Social Stratification in Greece (1962-1982) (συλλογικό) Athens Sakkoulas

Μiliori P 1993 lsquoWomen in Business and Managementrsquo Στο Μ J Davidson amp C L Cooper

(επιmicro) Εuropean Women in Business and Management University of Manchester Institute of

Science and Technology PCP

Moussourou L S Spiliotopoulos 1984 lsquoWomen at Work in Greece The Sociological and

Legal Perspectivesrsquo Στο M J Davidson amp C L Cooper (επιmicro) Women at Work LondonWiley amp

Sons

Ntermanakis N P Petroglou N Sereti M Zervou 2002 Towards a Closing of the Gender

Pay Gap Country Report Greece Research Centre for Gender Equality (KETHI) Greece

Papataxiarchis E 1995 lsquoMale Mobility and Matrifocality in the Aegean Basinrsquo Στο S

Damianakos M E Handman J Pitt-Rivers G Ravis-Giordani (επιmicro) Brothers and Others Essays

in Honour of John Peristiany Αθήνα ΕΚΚΕ

Psacharopoulos G 1983 lsquoSex discrimination in the Greek Labour Marketrsquo Journal of Modern

Greek Studies 12

Salamon S D amp Stanton JB 1986 lsquoIntroducing the Nikokyra Ideality and Reality in Social

Processrsquo Στο J Dubisch (επιmicro) Gender amp Power in Rural Greece Princeton Princeton University

Press

Sinopoulos P A 1988 lsquoThe Social Penalty of working woman and its measurementrsquo

International Journal of Sociology of the Family 18 21-32

Symeonidou-Alatopoulou H 1980 lsquoFemale labour force participation in Greecersquo Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 38 104-120

Symeonidou X 1997 lsquoFull time and part ndash time employment of women in Greece trends and

relationships with life ndashcycle eventsrsquo Στο P Blossfeld amp C Hakim (επιmicro) Between Equalization

and Marginalization Women working part ndash time in Europe and the United States of America

Οξφόρδη Oxford University Press

34

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek Women and Tourism Womenrsquos Cooperatives as an

Alternative Form of Organizationrsquo Στο N Redclift amp Th Sinclair (επιmicro) Working Women

International Perspectives on Labour and Gender Ideology ΛονδίνοRoutledge

Cavounidis J 1983 lsquoCapitalist Development and Women΄s Work in Greecersquo Journal of Modern

Greek Studies vol1 2 321-338

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας (ΓΓΙ) 2000 Νέες πολιτικές ανάπτυξης και προώθησης των

Γυναικείων Συναιτερισmicroών (Πρακτικά Πανελλαδικής Συνάντησης Γυναικείων Συνεταιρισmicroών) Αθήνα

ΑΤΕ

Γιδαράκου Ι 1996 lsquoΕργασιακές Σχέσεις στην Οικογενειακή Εκmicroετάλλευση Θέση και

προοπτικές της γυναικείας παρουσίαςrsquo Στο Κράτος και αγροτικός χώρος Πρακτικά 3ου Πανελληνίου

Συνεδρίου Αγροτικής Οικονοmicroίας Aθήνα Παπαζήσης

Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΑγροτικοί συνεταιρισmicroοί παράγοντες τοπικής ανάπτυξης του ελληνικού

αγροτικού χώρουrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη

Γιδαράκου Ι 1999 lsquoΕνδογενής ανάπτυξη της υπαίθρου και γυναικεία απασχόλησηrsquo Στο Χ

Κασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) Ύπαιθρος Χώρα Η ελληνική αγροτική κοινωνία στο τέλος του

Εικοστού αιώνα Αθήνα Πλέθρο

∆αmicroιανός ∆ Χ Κασίmicroης Α Μωυσίδης Μ Ντεmicroούζης 1994 Η πολυαπασχόληση στον

αγροτικό τοmicroέα και η αναπτυξιακή πολιτική στην Ελλάδα Αθήνα Ίδρυmicroα Μεσογειακών Μελετών

Giagou D C Apostolopoulos 1996 lsquoRural Women and the Development of the Agrοtourist

Cooperatives in Greece The Case of Petra Lesvosrsquo Journal of Rural Cooperation 24 (2) 143-155

Gidarakou I 1990 lsquoPart -time Farming and Farm Reproduction The case of two Communities

in Central Greecersquo Sociologia Ruralis XXX (34) 292-304

Gourdomichalis A 1991 lsquoWomen and the Reproduction of Family Farms Change and

Continuity in the Region of Thessaly Greecersquo Journal of Rural Studies vol 7 12 57-62

Ιακωβίδου Ο 1992 lsquoΟ ρόλος των γυναικείων συνεταιρισmicroών στην προώθηση του

Αγροτουρισmicroού στην Ελλάδαrsquo Συνεταιριστική Πορεία 27137-145

Ιακωβίδου Ο 2000 lsquoΑγροτοτουρισmicroός το Μικρό Όmicroορφο και Θηλυκό Πρόσωπο στον

Τουρισmicroόrsquo Στο Π Τσάρτας (επιmicro) Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστηmicroονικές προσεγγίσεις Αθήνα

Εξάντας

Kalantaridis Ch L Labrianidis 1999 lsquoFamily Production and the Global Market Rural

Industrial Growth in Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 39 2 146-164

Καφφέ- Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΠολυδραστηριότητα αγροτισσών νέοι ρόλοι τους στην ύπαιθρο-

νέες αναγκαιότητεςrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

35

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη Ζήτη

Κοβάνη Ε 1987 Εmicroπειρικές microελέτες στην αγροτική Ελλάδα ΑθήναΕΚΚΕ

Μωυσίδης Α 1986 Η Αγροτική Κοινωνία στη Σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα Ιδρυmicroα Μεσογειακών

Μελετών

Παπαγαρουφάλη Ε 1986 Η Ελληνίδα Αγρότισσα και Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Αθήνα Κέντρο

Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου (1985-1986)

Παπαδάκη-Κλαυδιανού Α Ε Γιασεmicroή 1991 lsquoΕκπαιδευτικές Ανάγκες και Επιmicroόρφωση των

Μελών του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισmicroού Νοτιοχώρων Χίου Μια επιτόπια Έρευναrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 833-31

Παπαδόπουλος Γ Χ Κασίmicroης 2000 Μελέτη Ισότητας Ευκαιριών Ανδρών-Γυναικών και

Αγροτική Ανάπτυξη Αθήνα ΕΚΚΕΙνστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας

ΠΑΣΕΓΕΣ 2000 Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Ελλάδας (Αστικοί και Αγροτικοί) οδηγός Αθήνα

Petronoti M 1981 lsquoThe economic autonomy of rural womenrsquo The Greek Review of social

Research A19816-18

Σαφιλίου Κ 2002 lsquoΟ αποκλεισmicroός των ελληνίδων από το γεωργικό επάγγελmicroα αρχίζει από την

οικογένειαrsquo Στο Λ Μαράτου ndash Αλιmicroπράντη (επιmicro) Οικογένειες και κράτος Πρόνοιας στην Ευρώπη

AθήναΕΚΚΕ Gutenberg

Stratigaki M 1988 lsquoAgricultural Modernization and Gender Division of Labour The case of

Heraklion Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 28 4 248-262

Τσάρτας Π Μ Θανοπούλου 1994 Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισmicroοί στην Ελλάδα

Μελέτη αποτίmicroησης της λειτουργίας τους Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

(ΚΕΓΜΕ)

Zακοπούλου E 1999 lsquoΠολυαπασχολούmicroενοι και Γεωργία προς microια νέα ανίχνευση ενός

πολυδιάστατου φαινοmicroένουrsquo Στο X Kασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) H Eλληνική Αγροτική Kοινωνία

στο τέλος του 20ού αιώνα Αθήνα EKKE- Πλέθρον

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 lsquoΕξαναγκαστική πορνεία microεταναστριών και προσφύγων

Γυναικώνrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός Κοινωνικό

Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη Συνάντηση

Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Alipranti L R Fakiolas 2003 lsquoThe lonely path of Migrant Women in Greecersquo Eπιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 165-188

Βαλέντσια Ν 1995 lsquoΗ κατάσταση των Φιλιππινέζων γυναικών στην Ελλάδα Μιαγυναίκα από

τις Φιλιππίνες αφηγείταιrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός

Ρατσισmicroός Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα

∆ιήmicroερη Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

36

Βεντούρα Λ 1993 lsquoΜετανάστευση γυναικών γέννηση και εξέλιξη του επιστηmicroονικού

διαφέροντοςrsquo ∆ίνη 6 230-240

Cavounidis J 2003 lsquoGenderd patterns of Migration to Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών 110 Α 221-238

Glavanis P 1995 lsquoΟι laquoΝέοι Είλωτεςraquo στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η laquoΜουσουλmicroανική Φωνήraquo ως

απάντηση σε τύπο και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισmicroούrsquo Στο Ι Ψηmicromicroένος (επιmicro) Μετανάστευση

από τα Βαλκάνια Κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

Iossifides Th 1997 lsquoImmigrants in the Athens Labour Market A Comparative Study of

Albanians Egyptians and Filipinosrsquo Στο R King και R Black (επιmicro) Southern Europe and the New

Immigrations Brighton Sussex Academic Press

Karakatsanis N M J Swarts 2003 lsquoMigrant Women Domestic Work and the Sex Trade in

Greece ndash A snapshot of Migrant policy in the Makingrsquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α

239-270

Κούρτοβικ Ι 1998 lsquoΕργασία Μεταναστριών και Προσφύγωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro)

Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Lazaridis G 1999 lsquoThe Helots of the New Millenium Ethnic- Greek Albanians and laquoOtherraquo

Albanians in Greecersquo Στο F Anthias and G Lazaridis (επιmicro) Ιnto the Margins Migration and

Exclusion in Southern Europe Aldershot Ashgate

Lazaridis G E Wickens 1999 lsquolaquoUsraquo and the laquoOtherraquo Ethnic Minorities in Greecersquo Annals of

Tourism Research 26632- 655

Lazaridis G I Psimmenos 2000 lsquoMigrant Flows from Albania to Greece Economic Social

and Spacial Exclusionrsquo Στο R King G Lazaridis Ch Tsardanidis (επιmicro) Eldorado or Fortress

Migration in Southern Europe New York St Martinrsquos Press

Λαζαρίδου Γ 1995 lsquoΜετανάστριες στην Ελλάδα- Οικιακές βοηθοί από Φιλιππίνες και Αλβανία-

Μία επιτόπια microελέτηrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός

Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη

Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Λάζος Γ 2002 Πορνεία και ∆ιεθνική Σωmicroατεmicroπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόmicroοι Α και Β

Αθήνα Καστανιώτης

Λιάκος Α 1998 lsquoΑντινοmicroίες στην Ανάλυση του Ρατσισmicroούrsquo Στο Έξι Κείmicroενα για το Ρατσισmicroό

Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισmicroού Αθήνα Παρασκήνιο

Μαράτου-Αλιπράντη Λ 1994 Ξένο εργατικό δυναmicroικό Τάσεις και το πρόβληmicroα της Κοινοτικής

Ενσωmicroάτωσης ∆ιαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισmicroού στην Ελλάδα Τόmicroος ΙΙ Αθήνα ΕΚΚΕ

Μουσούρου Λ Μ 1991 Μετανάστευση και microεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την

Ευρώπη Αθήνα Gutenberg

Πετρινιώτη Ξ 1993 Η microετανάστευση προς την Ελλάδα Αθήνα Οδυσσέας

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 25: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

25

Τέλος κρίνεται απαραίτητος ο διάλογος στο πλαίσιο εmicroπειρικών ερευνών microεταξύ

επιστηmicroόνων από διαφορετικούς κλάδους των Κοινωνικών Επιστηmicroών προκειmicroένου να

επιτευχθεί microια ολοκληρωmicroένη και σφαιρική προσέγγιση του φαινοmicroένου της γυναικείας εργασίας

στα συνεχώς microεταβαλλόmicroενα πολιτισmicroικά περιβάλλοντα των αστικών και αγροτικών περιοχών

ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αβδελά Ε 1986 lsquoΠοιές δουλειές παίρνουν οι γυναίκεςrsquo ∆ίνη 160-61

Αβδελά Ε 1987α lsquo Η ισότητα στη ∆ηmicroόσια ∆ιοίκηση παλιές πρακτικές microε νεωτερικό microανδύαrsquo

∆ίνη 256-62

Αβδελά Ε 1987β lsquoΜισθωτές Σχέσεις και Φυλετικός Καταmicroερισmicroός της Εργασίας Οι Γυναίκες

∆ηmicroόσιοι Υπάλληλοι στην Ελλάδα στο Πρώτο Μισό του Αιώναrsquo Μνήmicroων τοmicro ΙΙ234-246

Αβδελά Ε 1988α lsquoΗ θέση της ∆ασκάλας Λόγοι και αντίλογοι σrsquo ένα microεσοπολεmicroικό

επαγγελmicroατικό έντυποrsquo ∆ίνη 3 46-53

Αβδελά Ε 1988β lsquoΣτοιχεία για την εργασία των γυναικών στο Μεσοπόλεmicroο Όψεις και Θέσειςrsquo

Στο Βενιζελισmicroός και Αστικός Εκσυγχρονισmicroός Πανεπιστηmicroιακές Εκδόσεις Κρήτης

Αβραmicroίδου Α 2001 Ευέλικτες microορφές απασχόλησης και ανισότητες στον εργασιακό χώρο

Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ

httpwwwKethigr)

Αθανασιάδου Χ Σ Πετροπούλου Γ Μιmicroίκου 2001 Οι συνθήκες της γυναικείας απασχόλησης

στην Ελλάδα1980-2000 Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο

στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 1999 Η οικογένεια στην Αθήνα οικογενειακά πρότυπα και συζυγικές

πρακτικές Αθήνα ΕΚΚΕ

Αλιπράντη-Μαράτου Λ 2001 Η συmicromicroετοχή των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην

Ελλάδα Μια πρώτη προσέγγιση Εισήγηση στο Συνέδριο Γυναίκες και Επιστήmicroη Τάσεις και

Προοπτικές στην Ευρώπη Αριστοτέλειο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκη 15-16 Μαρτίου

Αυδή- Καλκάνη Ι 1978 Η επαγγελmicroατικά εργαζόmicroενη Γυναίκα Αθήνα Παπαζήσης

Αυδή - Καλκάνη Ι 1989 Φεmicroινισmicroός και εργασίαστην Ελλάδα σήmicroερα Αθήνα Νέοι Καιροί

Βαΐου Ν 1987α lsquo Ελαστικό ωράριο ανελαστικές ανάγκεςrsquo Κάπα 16 25-26

Βαΐου Ν 1987β lsquoΆτυπες εργασιακές σχέσεις ή πώς κατασκευάζεται η ευελιξίαrsquo Κάπα 17 23-

24

Βαϊου Ν Μ Στρατηγάκη 1989 lsquoΗ εργασία των γυναικών Ανάmicroεσα σε δύο κόσmicroουςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4015-23

Βαΐου Ν 1989 lsquoΟ τόπος δουλειάς και το σπίτι Κατά φύλο καταmicroερισmicroοί εργασίας στη

διαδικασία ανάπτυξης της Αθήναςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)81 ndash 90

Βαΐου Ν 1991 lsquoΟ χώρος των γυναικών σrsquo έναν ανδρικό κόσmicroοrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash

48 15 ndash 17

26

Βαΐου Ν Στρατηγάκη Μ Χρονάκη Ζ 1991 lsquoΑmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι Μια γυναικεία

δουλειά και microια ιδεολογίαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45 47-53

Βαΐου Ν Χ Γολέmicroης Λ Λαmicroπριανίδης Κ Χατζηmicroιχάλης Ζ Χρονάκη 1996 Άτυπες microορφές

βιοmicroηχανικής παραγωγής-εργασίας και αστικός χώρος στο ΠΣΠ Αθήνα ΓΓΕΤ

Βαϊου Ν και Κ Χατζηmicroιχάλης 1997 Με τη ραπτοmicroηχανή στην κουζίνα και τους Πολωνούς στους

αγρούς Πόλεις περιφέρειες και άτυπη εργασία Αθήνα Εξάντας

Βλαχούτσικου Χ Α Μπαχαροπούλου- Κούλη 1991 lsquolaquoΝα χαρώ κι εγώ το σπίτι microου και το

κλειδί από τα microέσαraquo Γυναίκες και κατανάλωση σrsquo ένα χωριό της Βοιωτίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45

94-100

Vernier B 2001 H Kοινωνική Γένεση των Aισθηmicroάτων Πρωτότοκοι και Yστερότοκοι στην

Kάρπαθο Aθήνα Αλεξάνδρεια

Βουτυράς Σ 1981 Η Γυναίκα στη Μισθωτή εργασία Αθήνα Παπαζήσης

Βουτυράς Σ 1987 Μητρικός microισθός επαναστατική προοπτική ή οπισθοδρόmicroηση στην ισότητα

των φύλων ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Γαβριήλ Α 1989 lsquoΗ συmicroβολή του Σχολικού Επαγγελmicroατικού Προσανατολισmicroού στην

προετοιmicroασία των γυναικών για επαγγέλmicroατα που έχουν σχέση microε τις νέες τεχνολογίεςrsquo Στο Μ

Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για

τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1985 ∆ικαιώmicroατα και υποχρεώσεις της εργαζόmicroενης γυναίκας στην

microισθωτή εργασία Αθήνα

Γεωργακοπούλου Ν Β 1998 Ευελιξίες της εργασίας amp Γυναικεία απασχόληση στον τραπεζικό

τοmicroέα Πλαίσιο Προσέγγισης Βασικές Τάσεις και Προοπτικές ΙΝΕΟΤΟΕ

Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου Α 1986 lsquoΕργασία και γυναικεία απελευθέρωση ένας ισχυρός

αντίλογος στο στον φεmicroινιστικό συντηρητισmicroόrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 22-24

∆ασκαλάκης ∆ 1995 Η ρύθmicroιση των ευέλικτων microορφών απασχόλησης και οργάνωσης του

χρόνου εργασίας Αθήνα ndash Κοmicroοτηνή εκδ Σάκκουλα

∆έδε Ι 1995 lsquoΕπαγγελmicroατικές προοπτικές για τις γυναίκες στις αγορές της Ε Ε Μεταξύ

αποκλεισmicroού και ανέλιξηςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 86 179-191

∆ήmicroου Α 1989 lsquoΗ microερική απασχόληση Ένα γυναικείο φαινόmicroενο της αγοράς εργασίαςraquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4055 ndash 60

∆ουκάκης Ν Λ 1988 Εργασιακές Σχέσεις Οικονοmicroία και θεσmicroοί Αθήνα Οδυσσέας

∆ουλκέρη Τ 1986 Η συmicromicroετοχή της ελληνίδας στην οικογένεια και στην εργασία

ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

∆ουλκέρη Τ 1994 Ισότητα των φύλων στις εργασιακές σχέσεις Αθήνα Παπαζήσης

Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Η επαγγελmicroατική εξέλιξη των γυναικών στις τράπεζες

Αθήνα ΟΤΟΕ

27

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988α Γυναικεία απασχόληση Σύνοψη πρώτων

αποτελεσmicroάτων Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική

Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988β Η ∆οmicroή της Γυναικείας Απασχόλησης και η

Επαγγελmicroατική ∆ραστηριοποίηση των Γυναικών Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των

Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ηλιού Μ 1988 lsquoΟι γυναίκες πανεπιστηmicroιακοί εξέλιξη της θέσης τους ή στασιmicroότηταrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 70 3-23

Θανοπούλου Μ 1992 Η Γυναικεία Απασχόληση ή Εργασία στην Ελλάδα Κύριες Τάσεις και

Κατευθύνσεις της Μεταπολεmicroικής Βιβλιογραφίας Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη ΙV Αθήνα ΕΚΚΕ

Θανοπούλου Μ Ε Φρονίmicroου Β Τσιλιmicroιγκάκη 1997 Αποφυλακιζόmicroενες γυναίκεςΤο δικαίωmicroα

στην Επαγγελmicroατική επανένταξη ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Θανοπούλου Μ Β Κωτσοβέλου amp Ρ Παπαρούνη 1999 lsquoΗ σχέση επαγγελmicroατικής και

οικογενειακής ζωής των γυναικών διερεύνηση της ελληνικής βιβλιογραφίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 40

91-101

Ιγγλέση Χ 1990 Πρόσωπα Γυναικών Προσωπεία Συνείδησης Αθήνα Οδυσσέας

Ιγγλέση Χ 1996 Γυναικείες σπουδές και ταυτότητες φύλου Ένα παράδειγmicroα από τη σκοπιά της

ψυχολογίας Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Ιωακείmicroογλου Η Ο Καmicroινιώτη Α Κωστάκη Θ Σκοπελίτου 1998 lsquoΕκπαίδευση Φύλο και

Τρόπος Ένταξης στην Αγορά Εργασίας της Ελλάδαςrsquo Στο Ανεργία Εργασία Εκπαίδευση-Κατάρτιση

στην Ελλάδα και στην Γαλλία Πρακτικά Ελληνογαλλικού Συνεδρίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Καβουνίδη Τ 1982 lsquoΚαπιταλιστική ανάπτυξη και απασχόληση των γυναικών στη microεταποίηση

στην Ελλάδαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 14 53-63

Καβουνίδη Τ 1989 lsquo Ο έλεγχος της εργασίας της γυναίκαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4071-80

Καβουνίδη Τ 1990 Οι νέες γυναίκες και η επαγγελmicroατική εκπαίδευση και κατάρτιση Έκθεση

Έρευνας Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

Καβουνίδη Τ 1996 Οικογένεια και εργασία στην Αθήνα Σάκκουλας

Κανελλόπουλος Κ 1989 lsquoΝέα τεχνολογία Εκπαίδευση των γυναικών και η θέση τους στην

αγορά εργασίαςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Καραmicroεσίνη Μ 1998 lsquoΓυναίκες και απασχόληση στην Ελλάδα Τάσεις και ∆ιεθνείς Συγκρίσειςrsquo

Στο Ξ Πετρινιώτη και Γ Κουκουλές (επιmicro) Επετηρίδα εργασίας 1998 Αθήνα πανεπιστηmicroιακές

εκδόσεις Παντείου

Καραmicroεσίνη Μ amp Η Ιωακείmicroογλου 2003 Προσδιοριστικοί παράγοντες του microισθολογικού

χάσmicroατος microεταξύ ανδρών και γυναικών Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας σε

συνεργασία microε το Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

28

(δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Καραντινός ∆ 1987 lsquoΕργατικό δυναmicroικό απασχολούmicroενοι και άνεργοι microια διερεύνηση από

στατιστικά στοιχείαrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 66 121-143

Καραντινός ∆ 1988 lsquoΑνοιχτή ανεργία και αστικές αγορές εργασίας (1974-1985) Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 70 50-115

Καραντινός Τ 1989 lsquoΗ ανεργία των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Καραντινός ∆ ∆ Ζιώmicroας Μ Κετσετζοπούλου Α Μουρίκη 1997 Ευέλικτη απασχόληση και

ελαστικοποίηση του χρόνου εργασίας τάσεις εξελίξεις προοπτικές Αθήνα Εθνικό Ινστιτούτο

Εργασίας

Κασιmicroάτη Κ 1980 Τάσεις κινητικότητας εργασίας στην ελληνική βιοmicroηχανία Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1982 Η Γυναίκα στην Απασχόληση Φάκελος Ισότητας Αθήνα Οδυσσέας

Κασιmicroάτη Κ 1988 lsquoΕκπαίδευση Επαγγελmicroατική Εξειδίκευση και Αmicroοιβές Γυναικώνrsquo Ο Αγώνας

της Γυναίκας 37 21-22

Κασιmicroάτη Κ Ε Αλλισον 1989 Η Μορφολογία της ∆εύτερης Απασχόλησης Έρευνα για τα

κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Μελέτη ΙΙ ΑθήναΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1991 Επιλογή Επαγγέλmicroατος Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη Ι Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1998 Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Αθήνα ΕΚΚΕ

Κετσετζοπούλου Μ 2002 lsquoΓυναικεία Απασχόλησηrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ

Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο

Κοινωνικής Πολιτικής

Κετσετζοπούλου Μ Χ Συmicroεωνίδη 2002 lsquoΙσότητα των Φύλων Η Θέση της Γυναίκας στο

∆ηmicroόσιο και Ιδιωτικό Χώροrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό

Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής

Κοσmicroαράς Γ 1989 lsquoΗ θέση των γυναικών στην τυπογραφία microετά την εισαγωγή της

φωτοστοιχειοθεσίας Η κατάσταση στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro)

Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Κουκουλή-Σπηλιωτοπούλου Σ 1988 lsquoΗ κοινοτική αρχή της ισότητας αmicroοιβών και το ελληνικό

δίκαιοrsquo Ελληνική ∆ικαιοσύνη 29 1092-1128

Κουκούλη-Σπηλιοτοπούλου Σ 1998 lsquoΙσότητα των φύλων στην απασχόληση και την κοινωνική

ασφάλισηrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις

Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Κραβαρίτου Γ 1989 lsquoΟι γυναίκες στη Μεταmicroοντέρνα κοινωνία φτωχότερες ή πλουσιότερεςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 40 25 ndash 30

Κραβαρίτου Γ 1992 Εργασία και δικαιώmicroατα της γυναίκας Θεσσαλονίκη Σάκκουλα

29

Κραβαρίτου Γ 1996 Φύλο και ∆ίκαιο Αθήνα Παπαζήσης

Λαmicroπριανίδης Λ Γ Ανδριάς Στ Καραγιάννης Π Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995 Ένδυση Ξάνθη-

∆ράmicroα- Καβάλα Θεσσαλονίκη Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας

Λυmicroπεράκη Α 1991 Ευέλικτη εξιδίκευση Κρίση και αναδιάρθρωση στη microικρή βιοmicroηχανία

Αθήνα Gutenberg

Λυmicroπεράκη Α Α Μουρίκη 1996 Η Αθόρυβη Επανάσταση Νέες Μορφές Οργάνωσης της

Παραγωγής και της Εργασίας Αθήνα Gutenberg

Μαγγανάρα Ι 1988 lsquoΘέση και συνθήκες εργασίας των γυναικών εκλεγmicroένων αντιπροσώπων

στο τοπικό και περιφερειακό επίπεδο στην Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 8-11

Μαγγανάρα Ι 1998 lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεωνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Μαρmicroατάκη-Μόλχο Μ 1989 lsquoΗ γυναικεία απασχόληση στον τοmicroέα της microηχανογράφησης στην

Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα

Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Μουρίκη Α 1991α Ευέλικτες microορφές απασχόλησης ευλογία ή ανάθεmicroαrsquo Τόπος Επιθεώρηση

αστικών και περιφερειακών microελετών(3) 97 ndash 117

Μουρίκη Α 1991β lsquoΟι νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης και οι προοπτικές τους στην

ενοποιηmicroένη Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-4818ndash21

Μουσούρου Λ Μ 1985 Γυναικεία Απασχόληση και Οικογένεια Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1993 Γυναίκα και Απασχόληση ∆έκα ζητήmicroατα Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1996 lsquoΟι ανάγκες της οικογένειας και η απασχόληση σήmicroεραrsquo Στο

Οικογένεια και Εργασία Νέες Τάσεις στην Απασχόληση Αθήνα Ιδρυmicroα Μελετών Λαmicroπράκη amp

Εκαπιδευτήρια Κωστεά-Γείτονα

Μπακαλάκη Α 1988 lsquoΚοmicromicroωτική ένα laquoγυναικείοraquo επάγγελmicroαrsquo ∆ίνη 198-103

Μπακόπουλος Α 1986 Η ισότητα αmicroοιβών στι Κοινοτικό ∆ίκαιο Η ισότητα ανδρών και

γυναικών στην απασχόληση και την κοινωνική ασφάλιση κατά το κοινοτικό και ελληνικό δίκαιο

Συνέδριο Πανεπιστηmicroίου Αθηνών και ΕΟΚ Αθήνα Σάκκουλας

Νικολαΐδου Μ 1975 ∆ουλειά και Χειραφέτηση Η Γυναίκα στην Ελλάδα Αθήνα Καστανιώτης

Ντούλια Θ Κ ∆όλγυρα 1997 lsquoΟι οικονοmicroικές εξελίξεις και η εργασία των γυναικώνrsquo Στο

Οδηγός προώθησης των ίσων ευκαιριών microε Έmicroφαση στην απασχόληση των γυναικών Αθήνα

Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων ndash Γενική Γραmicromicroατεία Λαϊκής Επιmicroόρφωσης

Παναγιωτόπουλος Ν 1998 lsquoΣηmicroειώσεις για την απασχόληση των γυναικών και τον χρόνο

απασχόλησηςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (66)112 ndash 118

Πανταζή-Τζίφα Κ 1985 Η θέση της γυναίκας στην Ελλάδα Αθήνα Λιβάνης

Παπαγαρουφάλη-Ιακώβου Ε 1989 lsquoΦεmicroινισmicroός και εργασία ∆ιέξοδοι και αδιέξοδαrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα 4091-10

30

Παπαγιαννάκη Μ 1986 lsquoΆγνοια νόmicroου δεν δικαιολογείταιrsquo ∆ίνη 1 63-69

Παπαδηmicroητρίου Β 1988 lsquoΑναζήτηση τρόπων για τον σωστό καταmicroερισmicroό των οικογενειακών

και επαγγελmicroατικών υποχρεώσεωνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 33 28-30

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998α lsquoΗ επαγγελmicroατική διάρθρωση της απασχόλησης στην

περιφέρεια Αττικής 1988-1995rsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα

Ιδρυmicroα Σάκη Καράγεωργα

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998β lsquoΗ διάρκεια της ανεργίας στην περιφέρεια της Αττικής

1998-1995rsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 96-97 83-110

Παπαζήση Θ 1999 lsquoΜητρότητα και καρριέρα άτυχος γάmicroος από τρελλό έρωταrsquo Στο Το Φύλο

των ∆ικαιωmicroάτων Εξουσία Γυναίκες και Ιδιότητα του Πολίτη Ευρωπαϊκό Συνέδριο 9-10

Φεβρουαρίου 1996 Πρακτικά Αθήνα Νεφέλη

Παυλίδου Ε 1989 lsquoΓυναίκα και εργασία Οικονοmicroικές προσεγγίσεις των διακρίσεων στην

αγορά εργασίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40) 39-46

Πελαγίδης Θ 1995 lsquoΗ σκοτεινή πλευρά της εργασιακής ευελιξίας Έρευνα Πεδίου στην

ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκηςrsquo Τόπος (9) 95 ndash 119

Πετmicroεζίδου- Τσουλουβή Μ 1986 lsquoΠροβλήmicroατα ορισmicroού των κοινωνικών τάξεων εργασιακή

διαδικασία επαγγελmicroατικές κατηγορίες και νέα microεσαία στρώmicroαταrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 26 33-42

Πετράκη-Κώττη Α 1985 Όι διαφορές στις αmicroοιβές αντρών-γυναικώνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας

27 8-10

Πετράκη-Κώττη Α 1998 lsquoΗ θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα και οι

διαφορές στις αmicroοιβές των δύο φύλωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και

Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Πετρινιώτη Ξ 1989α lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό και η περίπτωση της

Ελλάδαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 105-140

Πετρινιώτη Ξ 1989β lsquoΠροβληmicroατισmicroοί γύρω από τη microέτρηση και την αποτίmicroηση της ολικής

εργασίας των γυναικώνrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)47-54

Πετρινιώτη Ξ 1989γ lsquoΗ απασχόληση των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Πετρινιώτη Ξ 1991 lsquoΟι εξελίξεις στην οικονοmicroία και η οργάνωση της εργασίας Νέες

προκλήσεις για τις γυναίκεςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-48 11-12

Πετρινιώτη Ξ 1998 Η δόmicroηση των εσωτερικών αγορών εργασίας φύλο τεχνολογία

ανταγωνισmicroός Η περίπτωση των τραπεζών Αθήνα Παπαζήση

Πετρονώτη Μ 1995α ∆ίκτυα Κοινωνικών σχέσεων Όψεις και Αλληλεπιδράσεις microε τη

∆ιδικασία Επαγγελmicroατικής Κινητικότητας ΑθήναΕΚΚΕ

Πετρονώτη Μ 1995β lsquoΣύγχρονες Ελληνίδες Επιχειρηmicroατίες Ανθρωπολογική Ανάγνωση των

Στρατηγικών τους στη Σφαίρα Εργασίαςrsquo Εθνολογία 4 67-92

31

Πιζάνιας Π 1993 Οι φτωχοί των πόλεων Αθήνα Θεmicroέλιο

Πιζάνιας Π 1995 lsquoΚοινωνική οργάνωση της εργασίας και άτυπες δραστηριότητεςrsquo Πρακτικά

Ευρωπαϊκού Σεmicroιναρίου laquoΜορφές Άτυπης Απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωσηraquo Αθήνα Praxis

Σακέλλης Γ 1989 lsquo Νέες τεχνολογίες καταmicroερισmicroός της εργασίας και η κατα φύλο κατάτmicroηση

της εργατικής δύναmicroηςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Σακέλλης Γ 1993 Πληθυσmicroός και εργατικό δυναmicroικό στην Ελλάδα Μορφολογία και

διαχρονικές εξελίξεις Αθήνα Γαβριηλίδης

Σαπουντζάκη Π 1991 lsquoΜεταποιητική δραστηριότητα και αστικός χώρος Μια εmicroπειρική έρευνα

στο κέντρο της Αθήν αςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4561-69

Σεβαστίδης Χ 1999 lsquoΗ microερική απασχόλησηrsquo Επιθεώρησης Εργατικού ∆ικαίου 58145-163

Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου ∆ 1998 lsquoΕπαγγελmicroατική κατάρτιση των γυναικώνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Σινόπουλος Π Α 1986 lsquoΟ επαγγελmicroατικός χρόνος της γυναίκας και η κοινωνική ποινή τηςrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 212-230

Στρατηγάκη Μ 1987α lsquolaquoΓυναικείαraquo Επαγγέλmicroατα αντιmicroέτωπες microε το πληκτρολόγιοrsquo Κάπα 8

28

Στρατηγάκη Μ 1987β lsquoΠληροφορική και επαγγέλmicroατα microε laquoφύλοraquorsquo Κάπα12 31-33

Στρατηγάκη Μ 1989α lsquoΤεχνολογικές εξελίξεις και ειδικότητες microε laquoφύλοraquorsquo Σύγχρονα Θέmicroατα

(40) 31-38

Στρατηγάκη Μ 1989β lsquoΗ θέση των γυναικών στις τράπεζες microετά την εισαγωγή της

πληροφορικής Μια πρώτη προσέγγισηrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες

Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Στρατηγάκη Μ 1991 lsquoΤεχνολογική αλλαγή και οργάνωση της εργασίας Νέες laquoγυναικείεςraquo

θέσεις εργασίαςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash 4813 ndash 14

Στρατηγάκη Μ 1996 Φύλο Εργασία Τεχνολογία Αθήνα Ο Πολίτης

Στρατούλης ∆ 1987 lsquoΝέα φαινόmicroενα και τάσεις στις microορφές εκmicroετάλλευσης της εργατικής

τάξης στη χώρα microαςrsquo Επιστηmicroονική Σκέψη (35)9 ndash 20

Συmicroεωνίδου Χ 1986 lsquoΓονιmicroότητα και απασχόληση γυναικών Μια πρώτη προσέγγιση του

θέmicroατος για την περιφέρεια Πρωτεύουσαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 188-200

Συmicroεωνίδου Χ 1989α lsquoΗ σύγκρουση των ρόλων της microητρότητας και της γυναικείας

απασχόλησηrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 141-153

Συmicroεωνίδου Χ 1989β lsquoΓεγονότα του κύκλου ζωής και γυναικεία απασχόλησηrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα (40)61-70

Συmicroεωνίδου Χ 1990 Απασχόληση και γονιmicroότητα των γυναικών στην περιοχή της

Πρωτεύουσας Αθήνα ΕΚΚΕ

32

Συmicroεωνίδου Χ Μ Μαγδαληνός 1993 lsquoΗ αλληλεξάρτηση microεταξύ γυναικείας απασχόλησης και

γονιmicroότηταςrsquo Στο Η Κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα σήmicroερα Πρακτικά Συνεδρίου που οργανώθηκε

από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών Αθήνα ΕΚΚΕ

Συmicroεωνίδου Χ 1994 lsquoΗ laquoασυmicroβατότηταraquo της οικογενειακής και επαγγελmicroατικής ζωής των

γυναικώνrsquo ∆ίνη 7113-130

Συmicroεωνίδου Χ 1998 lsquoΜορφές έmicromicroεσου κοινωνικού αποκλεισmicroού Απασχόληση και ανεργία

των Γυναικών στη Ελλάδαrsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα Ίδρυmicroα

Σάκη Καράγιωργα

Τεπέρογλου Α Λ Μαράτου-Αλιπράντη Μ Κετσετζοπούλου 2001 Μελέτη για την ενίσχυση

της συmicromicroετοχής των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην Ελλάδα Αθήνα ΕΚΚΕ- Γενική

Γραmicromicroατεία Έρευνας και Τεχνολογίας

Τζεπόγλου Σ 1989 lsquoΕκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες (πληροφορική-ηλεκτρονική) Η

συmicromicroετοχή των γυναικώνrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Τσουκαλάς Κ 1985 lsquoΕργασία και εργαζόmicroενοι στην πρωτεύουσα αδιαφάνεια ερωτήmicroατα

υποθέσειςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 60 3-71

Υπουργείο Εργασίας- Τmicroήmicroα Ισότητας 1985 Τα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώmicroατα της

γυναίκας Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Υπουργείο Προεδρίας-Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1995 Η κατάσταση των γυναικών στην

Ελλάδα κατά την δεκαετία 1984-1994 Εθνική Έκθεση της Ελλάδα για το 4ο Παγκόσmicroιο Συνέδριο του

ΟΗΕ για τις Γυναίκες Πεκίνο Σεπτέmicroβριος 1995 Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Φράγκος ∆ 1990 Ο οικονοmicroικά ενεργός πληθυσmicroός της Ελλάδας Αθήνα ΕΚΚΕ

Χλέτσος Μ 1988 lsquoΟι Γυναίκες και η αγορά εργασίαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών

68128-138

Χρονάκη Ζ 1986 lsquoΓυναίκα και εργασία στην Ελλάδαrsquo Αρχαιολογία 21 63-66

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Dubish J 1986 lsquoCulture Enters through the Kitchen Women Food and Social Boundaries in

Rural Greecersquo Στο J Dubish (επιmicro) Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton

University Press

du Boulay J 1974 Portrait of a Greek Mountain Village Oxford Clarendon Press

du Boulay J 1983 The Meaning of Dowry Changing Values in Rural Greece Journal of

Modern Greek Studies 1 243-270

Friedl E 1962 Vasilika A Village in Modern Greece New York Holt Rinehart and Winston

Friedl E 1986 lsquoThe Position of Women Appearance and Realityrsquo Στο J Dubish (επιmicro)

Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton University Press

Ηirschon R 1981 lsquoEssential Objects and the Sacred Interior and Exterior Space

33

in an Urban Greek Localityrsquo Στο S Ardener (επιmicro) Women and Space Ground Rules and

Social Maps Λονδίνο Croom Helm

Kanellopoulos C 1982 lsquoMale-female pay defferentials in Greecersquo Greek Economic Review 4

(2) 222-241

Karamessini M 2002 lsquoThe Gender Pay Gap in Greecersquo European Commission Expert Group

on Gender and Employment httpwwwumistacukmanagement ewerceggeegge-publications

Karantinos D 1998 lsquoFlexible employment and employment insertion in Greecersquo National

Center for Social Research Working Paper 2 9 ndash 27

Kyriazis N 1999 lsquoWomenrsquos Flexible Work and Family Responsibilities in Greecersquo Στο

Gender Inequalities in Southern Europe South European Society amp Politics Special Issue 4 2 35-

53

Lambiri-Dimaki J 1983 lsquoGreece in the 1980rsquos changing evaluation of the roles of men and

womenrsquo Στο Social Stratification in Greece (1962-1982) (συλλογικό) Athens Sakkoulas

Μiliori P 1993 lsquoWomen in Business and Managementrsquo Στο Μ J Davidson amp C L Cooper

(επιmicro) Εuropean Women in Business and Management University of Manchester Institute of

Science and Technology PCP

Moussourou L S Spiliotopoulos 1984 lsquoWomen at Work in Greece The Sociological and

Legal Perspectivesrsquo Στο M J Davidson amp C L Cooper (επιmicro) Women at Work LondonWiley amp

Sons

Ntermanakis N P Petroglou N Sereti M Zervou 2002 Towards a Closing of the Gender

Pay Gap Country Report Greece Research Centre for Gender Equality (KETHI) Greece

Papataxiarchis E 1995 lsquoMale Mobility and Matrifocality in the Aegean Basinrsquo Στο S

Damianakos M E Handman J Pitt-Rivers G Ravis-Giordani (επιmicro) Brothers and Others Essays

in Honour of John Peristiany Αθήνα ΕΚΚΕ

Psacharopoulos G 1983 lsquoSex discrimination in the Greek Labour Marketrsquo Journal of Modern

Greek Studies 12

Salamon S D amp Stanton JB 1986 lsquoIntroducing the Nikokyra Ideality and Reality in Social

Processrsquo Στο J Dubisch (επιmicro) Gender amp Power in Rural Greece Princeton Princeton University

Press

Sinopoulos P A 1988 lsquoThe Social Penalty of working woman and its measurementrsquo

International Journal of Sociology of the Family 18 21-32

Symeonidou-Alatopoulou H 1980 lsquoFemale labour force participation in Greecersquo Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 38 104-120

Symeonidou X 1997 lsquoFull time and part ndash time employment of women in Greece trends and

relationships with life ndashcycle eventsrsquo Στο P Blossfeld amp C Hakim (επιmicro) Between Equalization

and Marginalization Women working part ndash time in Europe and the United States of America

Οξφόρδη Oxford University Press

34

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek Women and Tourism Womenrsquos Cooperatives as an

Alternative Form of Organizationrsquo Στο N Redclift amp Th Sinclair (επιmicro) Working Women

International Perspectives on Labour and Gender Ideology ΛονδίνοRoutledge

Cavounidis J 1983 lsquoCapitalist Development and Women΄s Work in Greecersquo Journal of Modern

Greek Studies vol1 2 321-338

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας (ΓΓΙ) 2000 Νέες πολιτικές ανάπτυξης και προώθησης των

Γυναικείων Συναιτερισmicroών (Πρακτικά Πανελλαδικής Συνάντησης Γυναικείων Συνεταιρισmicroών) Αθήνα

ΑΤΕ

Γιδαράκου Ι 1996 lsquoΕργασιακές Σχέσεις στην Οικογενειακή Εκmicroετάλλευση Θέση και

προοπτικές της γυναικείας παρουσίαςrsquo Στο Κράτος και αγροτικός χώρος Πρακτικά 3ου Πανελληνίου

Συνεδρίου Αγροτικής Οικονοmicroίας Aθήνα Παπαζήσης

Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΑγροτικοί συνεταιρισmicroοί παράγοντες τοπικής ανάπτυξης του ελληνικού

αγροτικού χώρουrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη

Γιδαράκου Ι 1999 lsquoΕνδογενής ανάπτυξη της υπαίθρου και γυναικεία απασχόλησηrsquo Στο Χ

Κασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) Ύπαιθρος Χώρα Η ελληνική αγροτική κοινωνία στο τέλος του

Εικοστού αιώνα Αθήνα Πλέθρο

∆αmicroιανός ∆ Χ Κασίmicroης Α Μωυσίδης Μ Ντεmicroούζης 1994 Η πολυαπασχόληση στον

αγροτικό τοmicroέα και η αναπτυξιακή πολιτική στην Ελλάδα Αθήνα Ίδρυmicroα Μεσογειακών Μελετών

Giagou D C Apostolopoulos 1996 lsquoRural Women and the Development of the Agrοtourist

Cooperatives in Greece The Case of Petra Lesvosrsquo Journal of Rural Cooperation 24 (2) 143-155

Gidarakou I 1990 lsquoPart -time Farming and Farm Reproduction The case of two Communities

in Central Greecersquo Sociologia Ruralis XXX (34) 292-304

Gourdomichalis A 1991 lsquoWomen and the Reproduction of Family Farms Change and

Continuity in the Region of Thessaly Greecersquo Journal of Rural Studies vol 7 12 57-62

Ιακωβίδου Ο 1992 lsquoΟ ρόλος των γυναικείων συνεταιρισmicroών στην προώθηση του

Αγροτουρισmicroού στην Ελλάδαrsquo Συνεταιριστική Πορεία 27137-145

Ιακωβίδου Ο 2000 lsquoΑγροτοτουρισmicroός το Μικρό Όmicroορφο και Θηλυκό Πρόσωπο στον

Τουρισmicroόrsquo Στο Π Τσάρτας (επιmicro) Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστηmicroονικές προσεγγίσεις Αθήνα

Εξάντας

Kalantaridis Ch L Labrianidis 1999 lsquoFamily Production and the Global Market Rural

Industrial Growth in Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 39 2 146-164

Καφφέ- Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΠολυδραστηριότητα αγροτισσών νέοι ρόλοι τους στην ύπαιθρο-

νέες αναγκαιότητεςrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

35

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη Ζήτη

Κοβάνη Ε 1987 Εmicroπειρικές microελέτες στην αγροτική Ελλάδα ΑθήναΕΚΚΕ

Μωυσίδης Α 1986 Η Αγροτική Κοινωνία στη Σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα Ιδρυmicroα Μεσογειακών

Μελετών

Παπαγαρουφάλη Ε 1986 Η Ελληνίδα Αγρότισσα και Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Αθήνα Κέντρο

Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου (1985-1986)

Παπαδάκη-Κλαυδιανού Α Ε Γιασεmicroή 1991 lsquoΕκπαιδευτικές Ανάγκες και Επιmicroόρφωση των

Μελών του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισmicroού Νοτιοχώρων Χίου Μια επιτόπια Έρευναrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 833-31

Παπαδόπουλος Γ Χ Κασίmicroης 2000 Μελέτη Ισότητας Ευκαιριών Ανδρών-Γυναικών και

Αγροτική Ανάπτυξη Αθήνα ΕΚΚΕΙνστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας

ΠΑΣΕΓΕΣ 2000 Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Ελλάδας (Αστικοί και Αγροτικοί) οδηγός Αθήνα

Petronoti M 1981 lsquoThe economic autonomy of rural womenrsquo The Greek Review of social

Research A19816-18

Σαφιλίου Κ 2002 lsquoΟ αποκλεισmicroός των ελληνίδων από το γεωργικό επάγγελmicroα αρχίζει από την

οικογένειαrsquo Στο Λ Μαράτου ndash Αλιmicroπράντη (επιmicro) Οικογένειες και κράτος Πρόνοιας στην Ευρώπη

AθήναΕΚΚΕ Gutenberg

Stratigaki M 1988 lsquoAgricultural Modernization and Gender Division of Labour The case of

Heraklion Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 28 4 248-262

Τσάρτας Π Μ Θανοπούλου 1994 Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισmicroοί στην Ελλάδα

Μελέτη αποτίmicroησης της λειτουργίας τους Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

(ΚΕΓΜΕ)

Zακοπούλου E 1999 lsquoΠολυαπασχολούmicroενοι και Γεωργία προς microια νέα ανίχνευση ενός

πολυδιάστατου φαινοmicroένουrsquo Στο X Kασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) H Eλληνική Αγροτική Kοινωνία

στο τέλος του 20ού αιώνα Αθήνα EKKE- Πλέθρον

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 lsquoΕξαναγκαστική πορνεία microεταναστριών και προσφύγων

Γυναικώνrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός Κοινωνικό

Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη Συνάντηση

Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Alipranti L R Fakiolas 2003 lsquoThe lonely path of Migrant Women in Greecersquo Eπιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 165-188

Βαλέντσια Ν 1995 lsquoΗ κατάσταση των Φιλιππινέζων γυναικών στην Ελλάδα Μιαγυναίκα από

τις Φιλιππίνες αφηγείταιrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός

Ρατσισmicroός Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα

∆ιήmicroερη Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

36

Βεντούρα Λ 1993 lsquoΜετανάστευση γυναικών γέννηση και εξέλιξη του επιστηmicroονικού

διαφέροντοςrsquo ∆ίνη 6 230-240

Cavounidis J 2003 lsquoGenderd patterns of Migration to Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών 110 Α 221-238

Glavanis P 1995 lsquoΟι laquoΝέοι Είλωτεςraquo στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η laquoΜουσουλmicroανική Φωνήraquo ως

απάντηση σε τύπο και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισmicroούrsquo Στο Ι Ψηmicromicroένος (επιmicro) Μετανάστευση

από τα Βαλκάνια Κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

Iossifides Th 1997 lsquoImmigrants in the Athens Labour Market A Comparative Study of

Albanians Egyptians and Filipinosrsquo Στο R King και R Black (επιmicro) Southern Europe and the New

Immigrations Brighton Sussex Academic Press

Karakatsanis N M J Swarts 2003 lsquoMigrant Women Domestic Work and the Sex Trade in

Greece ndash A snapshot of Migrant policy in the Makingrsquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α

239-270

Κούρτοβικ Ι 1998 lsquoΕργασία Μεταναστριών και Προσφύγωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro)

Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Lazaridis G 1999 lsquoThe Helots of the New Millenium Ethnic- Greek Albanians and laquoOtherraquo

Albanians in Greecersquo Στο F Anthias and G Lazaridis (επιmicro) Ιnto the Margins Migration and

Exclusion in Southern Europe Aldershot Ashgate

Lazaridis G E Wickens 1999 lsquolaquoUsraquo and the laquoOtherraquo Ethnic Minorities in Greecersquo Annals of

Tourism Research 26632- 655

Lazaridis G I Psimmenos 2000 lsquoMigrant Flows from Albania to Greece Economic Social

and Spacial Exclusionrsquo Στο R King G Lazaridis Ch Tsardanidis (επιmicro) Eldorado or Fortress

Migration in Southern Europe New York St Martinrsquos Press

Λαζαρίδου Γ 1995 lsquoΜετανάστριες στην Ελλάδα- Οικιακές βοηθοί από Φιλιππίνες και Αλβανία-

Μία επιτόπια microελέτηrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός

Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη

Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Λάζος Γ 2002 Πορνεία και ∆ιεθνική Σωmicroατεmicroπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόmicroοι Α και Β

Αθήνα Καστανιώτης

Λιάκος Α 1998 lsquoΑντινοmicroίες στην Ανάλυση του Ρατσισmicroούrsquo Στο Έξι Κείmicroενα για το Ρατσισmicroό

Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισmicroού Αθήνα Παρασκήνιο

Μαράτου-Αλιπράντη Λ 1994 Ξένο εργατικό δυναmicroικό Τάσεις και το πρόβληmicroα της Κοινοτικής

Ενσωmicroάτωσης ∆ιαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισmicroού στην Ελλάδα Τόmicroος ΙΙ Αθήνα ΕΚΚΕ

Μουσούρου Λ Μ 1991 Μετανάστευση και microεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την

Ευρώπη Αθήνα Gutenberg

Πετρινιώτη Ξ 1993 Η microετανάστευση προς την Ελλάδα Αθήνα Οδυσσέας

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 26: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

26

Βαΐου Ν Στρατηγάκη Μ Χρονάκη Ζ 1991 lsquoΑmicroοιβόmicroενη εργασία στο σπίτι Μια γυναικεία

δουλειά και microια ιδεολογίαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45 47-53

Βαΐου Ν Χ Γολέmicroης Λ Λαmicroπριανίδης Κ Χατζηmicroιχάλης Ζ Χρονάκη 1996 Άτυπες microορφές

βιοmicroηχανικής παραγωγής-εργασίας και αστικός χώρος στο ΠΣΠ Αθήνα ΓΓΕΤ

Βαϊου Ν και Κ Χατζηmicroιχάλης 1997 Με τη ραπτοmicroηχανή στην κουζίνα και τους Πολωνούς στους

αγρούς Πόλεις περιφέρειες και άτυπη εργασία Αθήνα Εξάντας

Βλαχούτσικου Χ Α Μπαχαροπούλου- Κούλη 1991 lsquolaquoΝα χαρώ κι εγώ το σπίτι microου και το

κλειδί από τα microέσαraquo Γυναίκες και κατανάλωση σrsquo ένα χωριό της Βοιωτίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 45

94-100

Vernier B 2001 H Kοινωνική Γένεση των Aισθηmicroάτων Πρωτότοκοι και Yστερότοκοι στην

Kάρπαθο Aθήνα Αλεξάνδρεια

Βουτυράς Σ 1981 Η Γυναίκα στη Μισθωτή εργασία Αθήνα Παπαζήσης

Βουτυράς Σ 1987 Μητρικός microισθός επαναστατική προοπτική ή οπισθοδρόmicroηση στην ισότητα

των φύλων ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Γαβριήλ Α 1989 lsquoΗ συmicroβολή του Σχολικού Επαγγελmicroατικού Προσανατολισmicroού στην

προετοιmicroασία των γυναικών για επαγγέλmicroατα που έχουν σχέση microε τις νέες τεχνολογίεςrsquo Στο Μ

Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για

τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1985 ∆ικαιώmicroατα και υποχρεώσεις της εργαζόmicroενης γυναίκας στην

microισθωτή εργασία Αθήνα

Γεωργακοπούλου Ν Β 1998 Ευελιξίες της εργασίας amp Γυναικεία απασχόληση στον τραπεζικό

τοmicroέα Πλαίσιο Προσέγγισης Βασικές Τάσεις και Προοπτικές ΙΝΕΟΤΟΕ

Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου Α 1986 lsquoΕργασία και γυναικεία απελευθέρωση ένας ισχυρός

αντίλογος στο στον φεmicroινιστικό συντηρητισmicroόrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 22-24

∆ασκαλάκης ∆ 1995 Η ρύθmicroιση των ευέλικτων microορφών απασχόλησης και οργάνωσης του

χρόνου εργασίας Αθήνα ndash Κοmicroοτηνή εκδ Σάκκουλα

∆έδε Ι 1995 lsquoΕπαγγελmicroατικές προοπτικές για τις γυναίκες στις αγορές της Ε Ε Μεταξύ

αποκλεισmicroού και ανέλιξηςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 86 179-191

∆ήmicroου Α 1989 lsquoΗ microερική απασχόληση Ένα γυναικείο φαινόmicroενο της αγοράς εργασίαςraquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 4055 ndash 60

∆ουκάκης Ν Λ 1988 Εργασιακές Σχέσεις Οικονοmicroία και θεσmicroοί Αθήνα Οδυσσέας

∆ουλκέρη Τ 1986 Η συmicromicroετοχή της ελληνίδας στην οικογένεια και στην εργασία

ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

∆ουλκέρη Τ 1994 Ισότητα των φύλων στις εργασιακές σχέσεις Αθήνα Παπαζήσης

Επιτροπή Ισότητας ΕΕΤ- ΟΤΟΕ 1991 Η επαγγελmicroατική εξέλιξη των γυναικών στις τράπεζες

Αθήνα ΟΤΟΕ

27

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988α Γυναικεία απασχόληση Σύνοψη πρώτων

αποτελεσmicroάτων Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική

Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988β Η ∆οmicroή της Γυναικείας Απασχόλησης και η

Επαγγελmicroατική ∆ραστηριοποίηση των Γυναικών Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των

Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ηλιού Μ 1988 lsquoΟι γυναίκες πανεπιστηmicroιακοί εξέλιξη της θέσης τους ή στασιmicroότηταrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 70 3-23

Θανοπούλου Μ 1992 Η Γυναικεία Απασχόληση ή Εργασία στην Ελλάδα Κύριες Τάσεις και

Κατευθύνσεις της Μεταπολεmicroικής Βιβλιογραφίας Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη ΙV Αθήνα ΕΚΚΕ

Θανοπούλου Μ Ε Φρονίmicroου Β Τσιλιmicroιγκάκη 1997 Αποφυλακιζόmicroενες γυναίκεςΤο δικαίωmicroα

στην Επαγγελmicroατική επανένταξη ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Θανοπούλου Μ Β Κωτσοβέλου amp Ρ Παπαρούνη 1999 lsquoΗ σχέση επαγγελmicroατικής και

οικογενειακής ζωής των γυναικών διερεύνηση της ελληνικής βιβλιογραφίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 40

91-101

Ιγγλέση Χ 1990 Πρόσωπα Γυναικών Προσωπεία Συνείδησης Αθήνα Οδυσσέας

Ιγγλέση Χ 1996 Γυναικείες σπουδές και ταυτότητες φύλου Ένα παράδειγmicroα από τη σκοπιά της

ψυχολογίας Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Ιωακείmicroογλου Η Ο Καmicroινιώτη Α Κωστάκη Θ Σκοπελίτου 1998 lsquoΕκπαίδευση Φύλο και

Τρόπος Ένταξης στην Αγορά Εργασίας της Ελλάδαςrsquo Στο Ανεργία Εργασία Εκπαίδευση-Κατάρτιση

στην Ελλάδα και στην Γαλλία Πρακτικά Ελληνογαλλικού Συνεδρίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Καβουνίδη Τ 1982 lsquoΚαπιταλιστική ανάπτυξη και απασχόληση των γυναικών στη microεταποίηση

στην Ελλάδαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 14 53-63

Καβουνίδη Τ 1989 lsquo Ο έλεγχος της εργασίας της γυναίκαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4071-80

Καβουνίδη Τ 1990 Οι νέες γυναίκες και η επαγγελmicroατική εκπαίδευση και κατάρτιση Έκθεση

Έρευνας Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

Καβουνίδη Τ 1996 Οικογένεια και εργασία στην Αθήνα Σάκκουλας

Κανελλόπουλος Κ 1989 lsquoΝέα τεχνολογία Εκπαίδευση των γυναικών και η θέση τους στην

αγορά εργασίαςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Καραmicroεσίνη Μ 1998 lsquoΓυναίκες και απασχόληση στην Ελλάδα Τάσεις και ∆ιεθνείς Συγκρίσειςrsquo

Στο Ξ Πετρινιώτη και Γ Κουκουλές (επιmicro) Επετηρίδα εργασίας 1998 Αθήνα πανεπιστηmicroιακές

εκδόσεις Παντείου

Καραmicroεσίνη Μ amp Η Ιωακείmicroογλου 2003 Προσδιοριστικοί παράγοντες του microισθολογικού

χάσmicroατος microεταξύ ανδρών και γυναικών Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας σε

συνεργασία microε το Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

28

(δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Καραντινός ∆ 1987 lsquoΕργατικό δυναmicroικό απασχολούmicroενοι και άνεργοι microια διερεύνηση από

στατιστικά στοιχείαrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 66 121-143

Καραντινός ∆ 1988 lsquoΑνοιχτή ανεργία και αστικές αγορές εργασίας (1974-1985) Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 70 50-115

Καραντινός Τ 1989 lsquoΗ ανεργία των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Καραντινός ∆ ∆ Ζιώmicroας Μ Κετσετζοπούλου Α Μουρίκη 1997 Ευέλικτη απασχόληση και

ελαστικοποίηση του χρόνου εργασίας τάσεις εξελίξεις προοπτικές Αθήνα Εθνικό Ινστιτούτο

Εργασίας

Κασιmicroάτη Κ 1980 Τάσεις κινητικότητας εργασίας στην ελληνική βιοmicroηχανία Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1982 Η Γυναίκα στην Απασχόληση Φάκελος Ισότητας Αθήνα Οδυσσέας

Κασιmicroάτη Κ 1988 lsquoΕκπαίδευση Επαγγελmicroατική Εξειδίκευση και Αmicroοιβές Γυναικώνrsquo Ο Αγώνας

της Γυναίκας 37 21-22

Κασιmicroάτη Κ Ε Αλλισον 1989 Η Μορφολογία της ∆εύτερης Απασχόλησης Έρευνα για τα

κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Μελέτη ΙΙ ΑθήναΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1991 Επιλογή Επαγγέλmicroατος Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη Ι Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1998 Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Αθήνα ΕΚΚΕ

Κετσετζοπούλου Μ 2002 lsquoΓυναικεία Απασχόλησηrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ

Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο

Κοινωνικής Πολιτικής

Κετσετζοπούλου Μ Χ Συmicroεωνίδη 2002 lsquoΙσότητα των Φύλων Η Θέση της Γυναίκας στο

∆ηmicroόσιο και Ιδιωτικό Χώροrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό

Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής

Κοσmicroαράς Γ 1989 lsquoΗ θέση των γυναικών στην τυπογραφία microετά την εισαγωγή της

φωτοστοιχειοθεσίας Η κατάσταση στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro)

Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Κουκουλή-Σπηλιωτοπούλου Σ 1988 lsquoΗ κοινοτική αρχή της ισότητας αmicroοιβών και το ελληνικό

δίκαιοrsquo Ελληνική ∆ικαιοσύνη 29 1092-1128

Κουκούλη-Σπηλιοτοπούλου Σ 1998 lsquoΙσότητα των φύλων στην απασχόληση και την κοινωνική

ασφάλισηrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις

Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Κραβαρίτου Γ 1989 lsquoΟι γυναίκες στη Μεταmicroοντέρνα κοινωνία φτωχότερες ή πλουσιότερεςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 40 25 ndash 30

Κραβαρίτου Γ 1992 Εργασία και δικαιώmicroατα της γυναίκας Θεσσαλονίκη Σάκκουλα

29

Κραβαρίτου Γ 1996 Φύλο και ∆ίκαιο Αθήνα Παπαζήσης

Λαmicroπριανίδης Λ Γ Ανδριάς Στ Καραγιάννης Π Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995 Ένδυση Ξάνθη-

∆ράmicroα- Καβάλα Θεσσαλονίκη Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας

Λυmicroπεράκη Α 1991 Ευέλικτη εξιδίκευση Κρίση και αναδιάρθρωση στη microικρή βιοmicroηχανία

Αθήνα Gutenberg

Λυmicroπεράκη Α Α Μουρίκη 1996 Η Αθόρυβη Επανάσταση Νέες Μορφές Οργάνωσης της

Παραγωγής και της Εργασίας Αθήνα Gutenberg

Μαγγανάρα Ι 1988 lsquoΘέση και συνθήκες εργασίας των γυναικών εκλεγmicroένων αντιπροσώπων

στο τοπικό και περιφερειακό επίπεδο στην Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 8-11

Μαγγανάρα Ι 1998 lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεωνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Μαρmicroατάκη-Μόλχο Μ 1989 lsquoΗ γυναικεία απασχόληση στον τοmicroέα της microηχανογράφησης στην

Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα

Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Μουρίκη Α 1991α Ευέλικτες microορφές απασχόλησης ευλογία ή ανάθεmicroαrsquo Τόπος Επιθεώρηση

αστικών και περιφερειακών microελετών(3) 97 ndash 117

Μουρίκη Α 1991β lsquoΟι νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης και οι προοπτικές τους στην

ενοποιηmicroένη Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-4818ndash21

Μουσούρου Λ Μ 1985 Γυναικεία Απασχόληση και Οικογένεια Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1993 Γυναίκα και Απασχόληση ∆έκα ζητήmicroατα Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1996 lsquoΟι ανάγκες της οικογένειας και η απασχόληση σήmicroεραrsquo Στο

Οικογένεια και Εργασία Νέες Τάσεις στην Απασχόληση Αθήνα Ιδρυmicroα Μελετών Λαmicroπράκη amp

Εκαπιδευτήρια Κωστεά-Γείτονα

Μπακαλάκη Α 1988 lsquoΚοmicromicroωτική ένα laquoγυναικείοraquo επάγγελmicroαrsquo ∆ίνη 198-103

Μπακόπουλος Α 1986 Η ισότητα αmicroοιβών στι Κοινοτικό ∆ίκαιο Η ισότητα ανδρών και

γυναικών στην απασχόληση και την κοινωνική ασφάλιση κατά το κοινοτικό και ελληνικό δίκαιο

Συνέδριο Πανεπιστηmicroίου Αθηνών και ΕΟΚ Αθήνα Σάκκουλας

Νικολαΐδου Μ 1975 ∆ουλειά και Χειραφέτηση Η Γυναίκα στην Ελλάδα Αθήνα Καστανιώτης

Ντούλια Θ Κ ∆όλγυρα 1997 lsquoΟι οικονοmicroικές εξελίξεις και η εργασία των γυναικώνrsquo Στο

Οδηγός προώθησης των ίσων ευκαιριών microε Έmicroφαση στην απασχόληση των γυναικών Αθήνα

Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων ndash Γενική Γραmicromicroατεία Λαϊκής Επιmicroόρφωσης

Παναγιωτόπουλος Ν 1998 lsquoΣηmicroειώσεις για την απασχόληση των γυναικών και τον χρόνο

απασχόλησηςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (66)112 ndash 118

Πανταζή-Τζίφα Κ 1985 Η θέση της γυναίκας στην Ελλάδα Αθήνα Λιβάνης

Παπαγαρουφάλη-Ιακώβου Ε 1989 lsquoΦεmicroινισmicroός και εργασία ∆ιέξοδοι και αδιέξοδαrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα 4091-10

30

Παπαγιαννάκη Μ 1986 lsquoΆγνοια νόmicroου δεν δικαιολογείταιrsquo ∆ίνη 1 63-69

Παπαδηmicroητρίου Β 1988 lsquoΑναζήτηση τρόπων για τον σωστό καταmicroερισmicroό των οικογενειακών

και επαγγελmicroατικών υποχρεώσεωνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 33 28-30

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998α lsquoΗ επαγγελmicroατική διάρθρωση της απασχόλησης στην

περιφέρεια Αττικής 1988-1995rsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα

Ιδρυmicroα Σάκη Καράγεωργα

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998β lsquoΗ διάρκεια της ανεργίας στην περιφέρεια της Αττικής

1998-1995rsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 96-97 83-110

Παπαζήση Θ 1999 lsquoΜητρότητα και καρριέρα άτυχος γάmicroος από τρελλό έρωταrsquo Στο Το Φύλο

των ∆ικαιωmicroάτων Εξουσία Γυναίκες και Ιδιότητα του Πολίτη Ευρωπαϊκό Συνέδριο 9-10

Φεβρουαρίου 1996 Πρακτικά Αθήνα Νεφέλη

Παυλίδου Ε 1989 lsquoΓυναίκα και εργασία Οικονοmicroικές προσεγγίσεις των διακρίσεων στην

αγορά εργασίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40) 39-46

Πελαγίδης Θ 1995 lsquoΗ σκοτεινή πλευρά της εργασιακής ευελιξίας Έρευνα Πεδίου στην

ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκηςrsquo Τόπος (9) 95 ndash 119

Πετmicroεζίδου- Τσουλουβή Μ 1986 lsquoΠροβλήmicroατα ορισmicroού των κοινωνικών τάξεων εργασιακή

διαδικασία επαγγελmicroατικές κατηγορίες και νέα microεσαία στρώmicroαταrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 26 33-42

Πετράκη-Κώττη Α 1985 Όι διαφορές στις αmicroοιβές αντρών-γυναικώνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας

27 8-10

Πετράκη-Κώττη Α 1998 lsquoΗ θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα και οι

διαφορές στις αmicroοιβές των δύο φύλωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και

Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Πετρινιώτη Ξ 1989α lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό και η περίπτωση της

Ελλάδαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 105-140

Πετρινιώτη Ξ 1989β lsquoΠροβληmicroατισmicroοί γύρω από τη microέτρηση και την αποτίmicroηση της ολικής

εργασίας των γυναικώνrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)47-54

Πετρινιώτη Ξ 1989γ lsquoΗ απασχόληση των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Πετρινιώτη Ξ 1991 lsquoΟι εξελίξεις στην οικονοmicroία και η οργάνωση της εργασίας Νέες

προκλήσεις για τις γυναίκεςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-48 11-12

Πετρινιώτη Ξ 1998 Η δόmicroηση των εσωτερικών αγορών εργασίας φύλο τεχνολογία

ανταγωνισmicroός Η περίπτωση των τραπεζών Αθήνα Παπαζήση

Πετρονώτη Μ 1995α ∆ίκτυα Κοινωνικών σχέσεων Όψεις και Αλληλεπιδράσεις microε τη

∆ιδικασία Επαγγελmicroατικής Κινητικότητας ΑθήναΕΚΚΕ

Πετρονώτη Μ 1995β lsquoΣύγχρονες Ελληνίδες Επιχειρηmicroατίες Ανθρωπολογική Ανάγνωση των

Στρατηγικών τους στη Σφαίρα Εργασίαςrsquo Εθνολογία 4 67-92

31

Πιζάνιας Π 1993 Οι φτωχοί των πόλεων Αθήνα Θεmicroέλιο

Πιζάνιας Π 1995 lsquoΚοινωνική οργάνωση της εργασίας και άτυπες δραστηριότητεςrsquo Πρακτικά

Ευρωπαϊκού Σεmicroιναρίου laquoΜορφές Άτυπης Απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωσηraquo Αθήνα Praxis

Σακέλλης Γ 1989 lsquo Νέες τεχνολογίες καταmicroερισmicroός της εργασίας και η κατα φύλο κατάτmicroηση

της εργατικής δύναmicroηςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Σακέλλης Γ 1993 Πληθυσmicroός και εργατικό δυναmicroικό στην Ελλάδα Μορφολογία και

διαχρονικές εξελίξεις Αθήνα Γαβριηλίδης

Σαπουντζάκη Π 1991 lsquoΜεταποιητική δραστηριότητα και αστικός χώρος Μια εmicroπειρική έρευνα

στο κέντρο της Αθήν αςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4561-69

Σεβαστίδης Χ 1999 lsquoΗ microερική απασχόλησηrsquo Επιθεώρησης Εργατικού ∆ικαίου 58145-163

Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου ∆ 1998 lsquoΕπαγγελmicroατική κατάρτιση των γυναικώνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Σινόπουλος Π Α 1986 lsquoΟ επαγγελmicroατικός χρόνος της γυναίκας και η κοινωνική ποινή τηςrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 212-230

Στρατηγάκη Μ 1987α lsquolaquoΓυναικείαraquo Επαγγέλmicroατα αντιmicroέτωπες microε το πληκτρολόγιοrsquo Κάπα 8

28

Στρατηγάκη Μ 1987β lsquoΠληροφορική και επαγγέλmicroατα microε laquoφύλοraquorsquo Κάπα12 31-33

Στρατηγάκη Μ 1989α lsquoΤεχνολογικές εξελίξεις και ειδικότητες microε laquoφύλοraquorsquo Σύγχρονα Θέmicroατα

(40) 31-38

Στρατηγάκη Μ 1989β lsquoΗ θέση των γυναικών στις τράπεζες microετά την εισαγωγή της

πληροφορικής Μια πρώτη προσέγγισηrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες

Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Στρατηγάκη Μ 1991 lsquoΤεχνολογική αλλαγή και οργάνωση της εργασίας Νέες laquoγυναικείεςraquo

θέσεις εργασίαςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash 4813 ndash 14

Στρατηγάκη Μ 1996 Φύλο Εργασία Τεχνολογία Αθήνα Ο Πολίτης

Στρατούλης ∆ 1987 lsquoΝέα φαινόmicroενα και τάσεις στις microορφές εκmicroετάλλευσης της εργατικής

τάξης στη χώρα microαςrsquo Επιστηmicroονική Σκέψη (35)9 ndash 20

Συmicroεωνίδου Χ 1986 lsquoΓονιmicroότητα και απασχόληση γυναικών Μια πρώτη προσέγγιση του

θέmicroατος για την περιφέρεια Πρωτεύουσαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 188-200

Συmicroεωνίδου Χ 1989α lsquoΗ σύγκρουση των ρόλων της microητρότητας και της γυναικείας

απασχόλησηrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 141-153

Συmicroεωνίδου Χ 1989β lsquoΓεγονότα του κύκλου ζωής και γυναικεία απασχόλησηrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα (40)61-70

Συmicroεωνίδου Χ 1990 Απασχόληση και γονιmicroότητα των γυναικών στην περιοχή της

Πρωτεύουσας Αθήνα ΕΚΚΕ

32

Συmicroεωνίδου Χ Μ Μαγδαληνός 1993 lsquoΗ αλληλεξάρτηση microεταξύ γυναικείας απασχόλησης και

γονιmicroότηταςrsquo Στο Η Κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα σήmicroερα Πρακτικά Συνεδρίου που οργανώθηκε

από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών Αθήνα ΕΚΚΕ

Συmicroεωνίδου Χ 1994 lsquoΗ laquoασυmicroβατότηταraquo της οικογενειακής και επαγγελmicroατικής ζωής των

γυναικώνrsquo ∆ίνη 7113-130

Συmicroεωνίδου Χ 1998 lsquoΜορφές έmicromicroεσου κοινωνικού αποκλεισmicroού Απασχόληση και ανεργία

των Γυναικών στη Ελλάδαrsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα Ίδρυmicroα

Σάκη Καράγιωργα

Τεπέρογλου Α Λ Μαράτου-Αλιπράντη Μ Κετσετζοπούλου 2001 Μελέτη για την ενίσχυση

της συmicromicroετοχής των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην Ελλάδα Αθήνα ΕΚΚΕ- Γενική

Γραmicromicroατεία Έρευνας και Τεχνολογίας

Τζεπόγλου Σ 1989 lsquoΕκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες (πληροφορική-ηλεκτρονική) Η

συmicromicroετοχή των γυναικώνrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Τσουκαλάς Κ 1985 lsquoΕργασία και εργαζόmicroενοι στην πρωτεύουσα αδιαφάνεια ερωτήmicroατα

υποθέσειςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 60 3-71

Υπουργείο Εργασίας- Τmicroήmicroα Ισότητας 1985 Τα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώmicroατα της

γυναίκας Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Υπουργείο Προεδρίας-Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1995 Η κατάσταση των γυναικών στην

Ελλάδα κατά την δεκαετία 1984-1994 Εθνική Έκθεση της Ελλάδα για το 4ο Παγκόσmicroιο Συνέδριο του

ΟΗΕ για τις Γυναίκες Πεκίνο Σεπτέmicroβριος 1995 Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Φράγκος ∆ 1990 Ο οικονοmicroικά ενεργός πληθυσmicroός της Ελλάδας Αθήνα ΕΚΚΕ

Χλέτσος Μ 1988 lsquoΟι Γυναίκες και η αγορά εργασίαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών

68128-138

Χρονάκη Ζ 1986 lsquoΓυναίκα και εργασία στην Ελλάδαrsquo Αρχαιολογία 21 63-66

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Dubish J 1986 lsquoCulture Enters through the Kitchen Women Food and Social Boundaries in

Rural Greecersquo Στο J Dubish (επιmicro) Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton

University Press

du Boulay J 1974 Portrait of a Greek Mountain Village Oxford Clarendon Press

du Boulay J 1983 The Meaning of Dowry Changing Values in Rural Greece Journal of

Modern Greek Studies 1 243-270

Friedl E 1962 Vasilika A Village in Modern Greece New York Holt Rinehart and Winston

Friedl E 1986 lsquoThe Position of Women Appearance and Realityrsquo Στο J Dubish (επιmicro)

Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton University Press

Ηirschon R 1981 lsquoEssential Objects and the Sacred Interior and Exterior Space

33

in an Urban Greek Localityrsquo Στο S Ardener (επιmicro) Women and Space Ground Rules and

Social Maps Λονδίνο Croom Helm

Kanellopoulos C 1982 lsquoMale-female pay defferentials in Greecersquo Greek Economic Review 4

(2) 222-241

Karamessini M 2002 lsquoThe Gender Pay Gap in Greecersquo European Commission Expert Group

on Gender and Employment httpwwwumistacukmanagement ewerceggeegge-publications

Karantinos D 1998 lsquoFlexible employment and employment insertion in Greecersquo National

Center for Social Research Working Paper 2 9 ndash 27

Kyriazis N 1999 lsquoWomenrsquos Flexible Work and Family Responsibilities in Greecersquo Στο

Gender Inequalities in Southern Europe South European Society amp Politics Special Issue 4 2 35-

53

Lambiri-Dimaki J 1983 lsquoGreece in the 1980rsquos changing evaluation of the roles of men and

womenrsquo Στο Social Stratification in Greece (1962-1982) (συλλογικό) Athens Sakkoulas

Μiliori P 1993 lsquoWomen in Business and Managementrsquo Στο Μ J Davidson amp C L Cooper

(επιmicro) Εuropean Women in Business and Management University of Manchester Institute of

Science and Technology PCP

Moussourou L S Spiliotopoulos 1984 lsquoWomen at Work in Greece The Sociological and

Legal Perspectivesrsquo Στο M J Davidson amp C L Cooper (επιmicro) Women at Work LondonWiley amp

Sons

Ntermanakis N P Petroglou N Sereti M Zervou 2002 Towards a Closing of the Gender

Pay Gap Country Report Greece Research Centre for Gender Equality (KETHI) Greece

Papataxiarchis E 1995 lsquoMale Mobility and Matrifocality in the Aegean Basinrsquo Στο S

Damianakos M E Handman J Pitt-Rivers G Ravis-Giordani (επιmicro) Brothers and Others Essays

in Honour of John Peristiany Αθήνα ΕΚΚΕ

Psacharopoulos G 1983 lsquoSex discrimination in the Greek Labour Marketrsquo Journal of Modern

Greek Studies 12

Salamon S D amp Stanton JB 1986 lsquoIntroducing the Nikokyra Ideality and Reality in Social

Processrsquo Στο J Dubisch (επιmicro) Gender amp Power in Rural Greece Princeton Princeton University

Press

Sinopoulos P A 1988 lsquoThe Social Penalty of working woman and its measurementrsquo

International Journal of Sociology of the Family 18 21-32

Symeonidou-Alatopoulou H 1980 lsquoFemale labour force participation in Greecersquo Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 38 104-120

Symeonidou X 1997 lsquoFull time and part ndash time employment of women in Greece trends and

relationships with life ndashcycle eventsrsquo Στο P Blossfeld amp C Hakim (επιmicro) Between Equalization

and Marginalization Women working part ndash time in Europe and the United States of America

Οξφόρδη Oxford University Press

34

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek Women and Tourism Womenrsquos Cooperatives as an

Alternative Form of Organizationrsquo Στο N Redclift amp Th Sinclair (επιmicro) Working Women

International Perspectives on Labour and Gender Ideology ΛονδίνοRoutledge

Cavounidis J 1983 lsquoCapitalist Development and Women΄s Work in Greecersquo Journal of Modern

Greek Studies vol1 2 321-338

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας (ΓΓΙ) 2000 Νέες πολιτικές ανάπτυξης και προώθησης των

Γυναικείων Συναιτερισmicroών (Πρακτικά Πανελλαδικής Συνάντησης Γυναικείων Συνεταιρισmicroών) Αθήνα

ΑΤΕ

Γιδαράκου Ι 1996 lsquoΕργασιακές Σχέσεις στην Οικογενειακή Εκmicroετάλλευση Θέση και

προοπτικές της γυναικείας παρουσίαςrsquo Στο Κράτος και αγροτικός χώρος Πρακτικά 3ου Πανελληνίου

Συνεδρίου Αγροτικής Οικονοmicroίας Aθήνα Παπαζήσης

Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΑγροτικοί συνεταιρισmicroοί παράγοντες τοπικής ανάπτυξης του ελληνικού

αγροτικού χώρουrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη

Γιδαράκου Ι 1999 lsquoΕνδογενής ανάπτυξη της υπαίθρου και γυναικεία απασχόλησηrsquo Στο Χ

Κασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) Ύπαιθρος Χώρα Η ελληνική αγροτική κοινωνία στο τέλος του

Εικοστού αιώνα Αθήνα Πλέθρο

∆αmicroιανός ∆ Χ Κασίmicroης Α Μωυσίδης Μ Ντεmicroούζης 1994 Η πολυαπασχόληση στον

αγροτικό τοmicroέα και η αναπτυξιακή πολιτική στην Ελλάδα Αθήνα Ίδρυmicroα Μεσογειακών Μελετών

Giagou D C Apostolopoulos 1996 lsquoRural Women and the Development of the Agrοtourist

Cooperatives in Greece The Case of Petra Lesvosrsquo Journal of Rural Cooperation 24 (2) 143-155

Gidarakou I 1990 lsquoPart -time Farming and Farm Reproduction The case of two Communities

in Central Greecersquo Sociologia Ruralis XXX (34) 292-304

Gourdomichalis A 1991 lsquoWomen and the Reproduction of Family Farms Change and

Continuity in the Region of Thessaly Greecersquo Journal of Rural Studies vol 7 12 57-62

Ιακωβίδου Ο 1992 lsquoΟ ρόλος των γυναικείων συνεταιρισmicroών στην προώθηση του

Αγροτουρισmicroού στην Ελλάδαrsquo Συνεταιριστική Πορεία 27137-145

Ιακωβίδου Ο 2000 lsquoΑγροτοτουρισmicroός το Μικρό Όmicroορφο και Θηλυκό Πρόσωπο στον

Τουρισmicroόrsquo Στο Π Τσάρτας (επιmicro) Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστηmicroονικές προσεγγίσεις Αθήνα

Εξάντας

Kalantaridis Ch L Labrianidis 1999 lsquoFamily Production and the Global Market Rural

Industrial Growth in Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 39 2 146-164

Καφφέ- Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΠολυδραστηριότητα αγροτισσών νέοι ρόλοι τους στην ύπαιθρο-

νέες αναγκαιότητεςrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

35

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη Ζήτη

Κοβάνη Ε 1987 Εmicroπειρικές microελέτες στην αγροτική Ελλάδα ΑθήναΕΚΚΕ

Μωυσίδης Α 1986 Η Αγροτική Κοινωνία στη Σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα Ιδρυmicroα Μεσογειακών

Μελετών

Παπαγαρουφάλη Ε 1986 Η Ελληνίδα Αγρότισσα και Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Αθήνα Κέντρο

Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου (1985-1986)

Παπαδάκη-Κλαυδιανού Α Ε Γιασεmicroή 1991 lsquoΕκπαιδευτικές Ανάγκες και Επιmicroόρφωση των

Μελών του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισmicroού Νοτιοχώρων Χίου Μια επιτόπια Έρευναrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 833-31

Παπαδόπουλος Γ Χ Κασίmicroης 2000 Μελέτη Ισότητας Ευκαιριών Ανδρών-Γυναικών και

Αγροτική Ανάπτυξη Αθήνα ΕΚΚΕΙνστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας

ΠΑΣΕΓΕΣ 2000 Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Ελλάδας (Αστικοί και Αγροτικοί) οδηγός Αθήνα

Petronoti M 1981 lsquoThe economic autonomy of rural womenrsquo The Greek Review of social

Research A19816-18

Σαφιλίου Κ 2002 lsquoΟ αποκλεισmicroός των ελληνίδων από το γεωργικό επάγγελmicroα αρχίζει από την

οικογένειαrsquo Στο Λ Μαράτου ndash Αλιmicroπράντη (επιmicro) Οικογένειες και κράτος Πρόνοιας στην Ευρώπη

AθήναΕΚΚΕ Gutenberg

Stratigaki M 1988 lsquoAgricultural Modernization and Gender Division of Labour The case of

Heraklion Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 28 4 248-262

Τσάρτας Π Μ Θανοπούλου 1994 Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισmicroοί στην Ελλάδα

Μελέτη αποτίmicroησης της λειτουργίας τους Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

(ΚΕΓΜΕ)

Zακοπούλου E 1999 lsquoΠολυαπασχολούmicroενοι και Γεωργία προς microια νέα ανίχνευση ενός

πολυδιάστατου φαινοmicroένουrsquo Στο X Kασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) H Eλληνική Αγροτική Kοινωνία

στο τέλος του 20ού αιώνα Αθήνα EKKE- Πλέθρον

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 lsquoΕξαναγκαστική πορνεία microεταναστριών και προσφύγων

Γυναικώνrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός Κοινωνικό

Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη Συνάντηση

Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Alipranti L R Fakiolas 2003 lsquoThe lonely path of Migrant Women in Greecersquo Eπιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 165-188

Βαλέντσια Ν 1995 lsquoΗ κατάσταση των Φιλιππινέζων γυναικών στην Ελλάδα Μιαγυναίκα από

τις Φιλιππίνες αφηγείταιrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός

Ρατσισmicroός Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα

∆ιήmicroερη Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

36

Βεντούρα Λ 1993 lsquoΜετανάστευση γυναικών γέννηση και εξέλιξη του επιστηmicroονικού

διαφέροντοςrsquo ∆ίνη 6 230-240

Cavounidis J 2003 lsquoGenderd patterns of Migration to Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών 110 Α 221-238

Glavanis P 1995 lsquoΟι laquoΝέοι Είλωτεςraquo στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η laquoΜουσουλmicroανική Φωνήraquo ως

απάντηση σε τύπο και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισmicroούrsquo Στο Ι Ψηmicromicroένος (επιmicro) Μετανάστευση

από τα Βαλκάνια Κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

Iossifides Th 1997 lsquoImmigrants in the Athens Labour Market A Comparative Study of

Albanians Egyptians and Filipinosrsquo Στο R King και R Black (επιmicro) Southern Europe and the New

Immigrations Brighton Sussex Academic Press

Karakatsanis N M J Swarts 2003 lsquoMigrant Women Domestic Work and the Sex Trade in

Greece ndash A snapshot of Migrant policy in the Makingrsquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α

239-270

Κούρτοβικ Ι 1998 lsquoΕργασία Μεταναστριών και Προσφύγωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro)

Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Lazaridis G 1999 lsquoThe Helots of the New Millenium Ethnic- Greek Albanians and laquoOtherraquo

Albanians in Greecersquo Στο F Anthias and G Lazaridis (επιmicro) Ιnto the Margins Migration and

Exclusion in Southern Europe Aldershot Ashgate

Lazaridis G E Wickens 1999 lsquolaquoUsraquo and the laquoOtherraquo Ethnic Minorities in Greecersquo Annals of

Tourism Research 26632- 655

Lazaridis G I Psimmenos 2000 lsquoMigrant Flows from Albania to Greece Economic Social

and Spacial Exclusionrsquo Στο R King G Lazaridis Ch Tsardanidis (επιmicro) Eldorado or Fortress

Migration in Southern Europe New York St Martinrsquos Press

Λαζαρίδου Γ 1995 lsquoΜετανάστριες στην Ελλάδα- Οικιακές βοηθοί από Φιλιππίνες και Αλβανία-

Μία επιτόπια microελέτηrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός

Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη

Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Λάζος Γ 2002 Πορνεία και ∆ιεθνική Σωmicroατεmicroπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόmicroοι Α και Β

Αθήνα Καστανιώτης

Λιάκος Α 1998 lsquoΑντινοmicroίες στην Ανάλυση του Ρατσισmicroούrsquo Στο Έξι Κείmicroενα για το Ρατσισmicroό

Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισmicroού Αθήνα Παρασκήνιο

Μαράτου-Αλιπράντη Λ 1994 Ξένο εργατικό δυναmicroικό Τάσεις και το πρόβληmicroα της Κοινοτικής

Ενσωmicroάτωσης ∆ιαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισmicroού στην Ελλάδα Τόmicroος ΙΙ Αθήνα ΕΚΚΕ

Μουσούρου Λ Μ 1991 Μετανάστευση και microεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την

Ευρώπη Αθήνα Gutenberg

Πετρινιώτη Ξ 1993 Η microετανάστευση προς την Ελλάδα Αθήνα Οδυσσέας

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 27: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

27

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988α Γυναικεία απασχόληση Σύνοψη πρώτων

αποτελεσmicroάτων Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική

Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ζακοπούλου Ε Ρ Παναγιωτοπούλου 1988β Η ∆οmicroή της Γυναικείας Απασχόλησης και η

Επαγγελmicroατική ∆ραστηριοποίηση των Γυναικών Έρευνα για την Πολιτική Συmicroπεριφορά των

Γυναικών Αθήνα ΕΚΚΕ Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας

Ηλιού Μ 1988 lsquoΟι γυναίκες πανεπιστηmicroιακοί εξέλιξη της θέσης τους ή στασιmicroότηταrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 70 3-23

Θανοπούλου Μ 1992 Η Γυναικεία Απασχόληση ή Εργασία στην Ελλάδα Κύριες Τάσεις και

Κατευθύνσεις της Μεταπολεmicroικής Βιβλιογραφίας Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη ΙV Αθήνα ΕΚΚΕ

Θανοπούλου Μ Ε Φρονίmicroου Β Τσιλιmicroιγκάκη 1997 Αποφυλακιζόmicroενες γυναίκεςΤο δικαίωmicroα

στην Επαγγελmicroατική επανένταξη ΑθήναΚοmicroοτηνή Σάκκουλας

Θανοπούλου Μ Β Κωτσοβέλου amp Ρ Παπαρούνη 1999 lsquoΗ σχέση επαγγελmicroατικής και

οικογενειακής ζωής των γυναικών διερεύνηση της ελληνικής βιβλιογραφίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 40

91-101

Ιγγλέση Χ 1990 Πρόσωπα Γυναικών Προσωπεία Συνείδησης Αθήνα Οδυσσέας

Ιγγλέση Χ 1996 Γυναικείες σπουδές και ταυτότητες φύλου Ένα παράδειγmicroα από τη σκοπιά της

ψυχολογίας Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Ιωακείmicroογλου Η Ο Καmicroινιώτη Α Κωστάκη Θ Σκοπελίτου 1998 lsquoΕκπαίδευση Φύλο και

Τρόπος Ένταξης στην Αγορά Εργασίας της Ελλάδαςrsquo Στο Ανεργία Εργασία Εκπαίδευση-Κατάρτιση

στην Ελλάδα και στην Γαλλία Πρακτικά Ελληνογαλλικού Συνεδρίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Καβουνίδη Τ 1982 lsquoΚαπιταλιστική ανάπτυξη και απασχόληση των γυναικών στη microεταποίηση

στην Ελλάδαrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 14 53-63

Καβουνίδη Τ 1989 lsquo Ο έλεγχος της εργασίας της γυναίκαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4071-80

Καβουνίδη Τ 1990 Οι νέες γυναίκες και η επαγγελmicroατική εκπαίδευση και κατάρτιση Έκθεση

Έρευνας Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

Καβουνίδη Τ 1996 Οικογένεια και εργασία στην Αθήνα Σάκκουλας

Κανελλόπουλος Κ 1989 lsquoΝέα τεχνολογία Εκπαίδευση των γυναικών και η θέση τους στην

αγορά εργασίαςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Καραmicroεσίνη Μ 1998 lsquoΓυναίκες και απασχόληση στην Ελλάδα Τάσεις και ∆ιεθνείς Συγκρίσειςrsquo

Στο Ξ Πετρινιώτη και Γ Κουκουλές (επιmicro) Επετηρίδα εργασίας 1998 Αθήνα πανεπιστηmicroιακές

εκδόσεις Παντείου

Καραmicroεσίνη Μ amp Η Ιωακείmicroογλου 2003 Προσδιοριστικοί παράγοντες του microισθολογικού

χάσmicroατος microεταξύ ανδρών και γυναικών Μελέτη Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας σε

συνεργασία microε το Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Κέντρο Κοινωνικής Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

28

(δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Καραντινός ∆ 1987 lsquoΕργατικό δυναmicroικό απασχολούmicroενοι και άνεργοι microια διερεύνηση από

στατιστικά στοιχείαrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 66 121-143

Καραντινός ∆ 1988 lsquoΑνοιχτή ανεργία και αστικές αγορές εργασίας (1974-1985) Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 70 50-115

Καραντινός Τ 1989 lsquoΗ ανεργία των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Καραντινός ∆ ∆ Ζιώmicroας Μ Κετσετζοπούλου Α Μουρίκη 1997 Ευέλικτη απασχόληση και

ελαστικοποίηση του χρόνου εργασίας τάσεις εξελίξεις προοπτικές Αθήνα Εθνικό Ινστιτούτο

Εργασίας

Κασιmicroάτη Κ 1980 Τάσεις κινητικότητας εργασίας στην ελληνική βιοmicroηχανία Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1982 Η Γυναίκα στην Απασχόληση Φάκελος Ισότητας Αθήνα Οδυσσέας

Κασιmicroάτη Κ 1988 lsquoΕκπαίδευση Επαγγελmicroατική Εξειδίκευση και Αmicroοιβές Γυναικώνrsquo Ο Αγώνας

της Γυναίκας 37 21-22

Κασιmicroάτη Κ Ε Αλλισον 1989 Η Μορφολογία της ∆εύτερης Απασχόλησης Έρευνα για τα

κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Μελέτη ΙΙ ΑθήναΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1991 Επιλογή Επαγγέλmicroατος Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη Ι Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1998 Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Αθήνα ΕΚΚΕ

Κετσετζοπούλου Μ 2002 lsquoΓυναικεία Απασχόλησηrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ

Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο

Κοινωνικής Πολιτικής

Κετσετζοπούλου Μ Χ Συmicroεωνίδη 2002 lsquoΙσότητα των Φύλων Η Θέση της Γυναίκας στο

∆ηmicroόσιο και Ιδιωτικό Χώροrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό

Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής

Κοσmicroαράς Γ 1989 lsquoΗ θέση των γυναικών στην τυπογραφία microετά την εισαγωγή της

φωτοστοιχειοθεσίας Η κατάσταση στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro)

Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Κουκουλή-Σπηλιωτοπούλου Σ 1988 lsquoΗ κοινοτική αρχή της ισότητας αmicroοιβών και το ελληνικό

δίκαιοrsquo Ελληνική ∆ικαιοσύνη 29 1092-1128

Κουκούλη-Σπηλιοτοπούλου Σ 1998 lsquoΙσότητα των φύλων στην απασχόληση και την κοινωνική

ασφάλισηrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις

Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Κραβαρίτου Γ 1989 lsquoΟι γυναίκες στη Μεταmicroοντέρνα κοινωνία φτωχότερες ή πλουσιότερεςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 40 25 ndash 30

Κραβαρίτου Γ 1992 Εργασία και δικαιώmicroατα της γυναίκας Θεσσαλονίκη Σάκκουλα

29

Κραβαρίτου Γ 1996 Φύλο και ∆ίκαιο Αθήνα Παπαζήσης

Λαmicroπριανίδης Λ Γ Ανδριάς Στ Καραγιάννης Π Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995 Ένδυση Ξάνθη-

∆ράmicroα- Καβάλα Θεσσαλονίκη Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας

Λυmicroπεράκη Α 1991 Ευέλικτη εξιδίκευση Κρίση και αναδιάρθρωση στη microικρή βιοmicroηχανία

Αθήνα Gutenberg

Λυmicroπεράκη Α Α Μουρίκη 1996 Η Αθόρυβη Επανάσταση Νέες Μορφές Οργάνωσης της

Παραγωγής και της Εργασίας Αθήνα Gutenberg

Μαγγανάρα Ι 1988 lsquoΘέση και συνθήκες εργασίας των γυναικών εκλεγmicroένων αντιπροσώπων

στο τοπικό και περιφερειακό επίπεδο στην Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 8-11

Μαγγανάρα Ι 1998 lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεωνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Μαρmicroατάκη-Μόλχο Μ 1989 lsquoΗ γυναικεία απασχόληση στον τοmicroέα της microηχανογράφησης στην

Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα

Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Μουρίκη Α 1991α Ευέλικτες microορφές απασχόλησης ευλογία ή ανάθεmicroαrsquo Τόπος Επιθεώρηση

αστικών και περιφερειακών microελετών(3) 97 ndash 117

Μουρίκη Α 1991β lsquoΟι νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης και οι προοπτικές τους στην

ενοποιηmicroένη Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-4818ndash21

Μουσούρου Λ Μ 1985 Γυναικεία Απασχόληση και Οικογένεια Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1993 Γυναίκα και Απασχόληση ∆έκα ζητήmicroατα Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1996 lsquoΟι ανάγκες της οικογένειας και η απασχόληση σήmicroεραrsquo Στο

Οικογένεια και Εργασία Νέες Τάσεις στην Απασχόληση Αθήνα Ιδρυmicroα Μελετών Λαmicroπράκη amp

Εκαπιδευτήρια Κωστεά-Γείτονα

Μπακαλάκη Α 1988 lsquoΚοmicromicroωτική ένα laquoγυναικείοraquo επάγγελmicroαrsquo ∆ίνη 198-103

Μπακόπουλος Α 1986 Η ισότητα αmicroοιβών στι Κοινοτικό ∆ίκαιο Η ισότητα ανδρών και

γυναικών στην απασχόληση και την κοινωνική ασφάλιση κατά το κοινοτικό και ελληνικό δίκαιο

Συνέδριο Πανεπιστηmicroίου Αθηνών και ΕΟΚ Αθήνα Σάκκουλας

Νικολαΐδου Μ 1975 ∆ουλειά και Χειραφέτηση Η Γυναίκα στην Ελλάδα Αθήνα Καστανιώτης

Ντούλια Θ Κ ∆όλγυρα 1997 lsquoΟι οικονοmicroικές εξελίξεις και η εργασία των γυναικώνrsquo Στο

Οδηγός προώθησης των ίσων ευκαιριών microε Έmicroφαση στην απασχόληση των γυναικών Αθήνα

Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων ndash Γενική Γραmicromicroατεία Λαϊκής Επιmicroόρφωσης

Παναγιωτόπουλος Ν 1998 lsquoΣηmicroειώσεις για την απασχόληση των γυναικών και τον χρόνο

απασχόλησηςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (66)112 ndash 118

Πανταζή-Τζίφα Κ 1985 Η θέση της γυναίκας στην Ελλάδα Αθήνα Λιβάνης

Παπαγαρουφάλη-Ιακώβου Ε 1989 lsquoΦεmicroινισmicroός και εργασία ∆ιέξοδοι και αδιέξοδαrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα 4091-10

30

Παπαγιαννάκη Μ 1986 lsquoΆγνοια νόmicroου δεν δικαιολογείταιrsquo ∆ίνη 1 63-69

Παπαδηmicroητρίου Β 1988 lsquoΑναζήτηση τρόπων για τον σωστό καταmicroερισmicroό των οικογενειακών

και επαγγελmicroατικών υποχρεώσεωνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 33 28-30

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998α lsquoΗ επαγγελmicroατική διάρθρωση της απασχόλησης στην

περιφέρεια Αττικής 1988-1995rsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα

Ιδρυmicroα Σάκη Καράγεωργα

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998β lsquoΗ διάρκεια της ανεργίας στην περιφέρεια της Αττικής

1998-1995rsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 96-97 83-110

Παπαζήση Θ 1999 lsquoΜητρότητα και καρριέρα άτυχος γάmicroος από τρελλό έρωταrsquo Στο Το Φύλο

των ∆ικαιωmicroάτων Εξουσία Γυναίκες και Ιδιότητα του Πολίτη Ευρωπαϊκό Συνέδριο 9-10

Φεβρουαρίου 1996 Πρακτικά Αθήνα Νεφέλη

Παυλίδου Ε 1989 lsquoΓυναίκα και εργασία Οικονοmicroικές προσεγγίσεις των διακρίσεων στην

αγορά εργασίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40) 39-46

Πελαγίδης Θ 1995 lsquoΗ σκοτεινή πλευρά της εργασιακής ευελιξίας Έρευνα Πεδίου στην

ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκηςrsquo Τόπος (9) 95 ndash 119

Πετmicroεζίδου- Τσουλουβή Μ 1986 lsquoΠροβλήmicroατα ορισmicroού των κοινωνικών τάξεων εργασιακή

διαδικασία επαγγελmicroατικές κατηγορίες και νέα microεσαία στρώmicroαταrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 26 33-42

Πετράκη-Κώττη Α 1985 Όι διαφορές στις αmicroοιβές αντρών-γυναικώνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας

27 8-10

Πετράκη-Κώττη Α 1998 lsquoΗ θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα και οι

διαφορές στις αmicroοιβές των δύο φύλωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και

Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Πετρινιώτη Ξ 1989α lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό και η περίπτωση της

Ελλάδαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 105-140

Πετρινιώτη Ξ 1989β lsquoΠροβληmicroατισmicroοί γύρω από τη microέτρηση και την αποτίmicroηση της ολικής

εργασίας των γυναικώνrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)47-54

Πετρινιώτη Ξ 1989γ lsquoΗ απασχόληση των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Πετρινιώτη Ξ 1991 lsquoΟι εξελίξεις στην οικονοmicroία και η οργάνωση της εργασίας Νέες

προκλήσεις για τις γυναίκεςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-48 11-12

Πετρινιώτη Ξ 1998 Η δόmicroηση των εσωτερικών αγορών εργασίας φύλο τεχνολογία

ανταγωνισmicroός Η περίπτωση των τραπεζών Αθήνα Παπαζήση

Πετρονώτη Μ 1995α ∆ίκτυα Κοινωνικών σχέσεων Όψεις και Αλληλεπιδράσεις microε τη

∆ιδικασία Επαγγελmicroατικής Κινητικότητας ΑθήναΕΚΚΕ

Πετρονώτη Μ 1995β lsquoΣύγχρονες Ελληνίδες Επιχειρηmicroατίες Ανθρωπολογική Ανάγνωση των

Στρατηγικών τους στη Σφαίρα Εργασίαςrsquo Εθνολογία 4 67-92

31

Πιζάνιας Π 1993 Οι φτωχοί των πόλεων Αθήνα Θεmicroέλιο

Πιζάνιας Π 1995 lsquoΚοινωνική οργάνωση της εργασίας και άτυπες δραστηριότητεςrsquo Πρακτικά

Ευρωπαϊκού Σεmicroιναρίου laquoΜορφές Άτυπης Απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωσηraquo Αθήνα Praxis

Σακέλλης Γ 1989 lsquo Νέες τεχνολογίες καταmicroερισmicroός της εργασίας και η κατα φύλο κατάτmicroηση

της εργατικής δύναmicroηςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Σακέλλης Γ 1993 Πληθυσmicroός και εργατικό δυναmicroικό στην Ελλάδα Μορφολογία και

διαχρονικές εξελίξεις Αθήνα Γαβριηλίδης

Σαπουντζάκη Π 1991 lsquoΜεταποιητική δραστηριότητα και αστικός χώρος Μια εmicroπειρική έρευνα

στο κέντρο της Αθήν αςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4561-69

Σεβαστίδης Χ 1999 lsquoΗ microερική απασχόλησηrsquo Επιθεώρησης Εργατικού ∆ικαίου 58145-163

Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου ∆ 1998 lsquoΕπαγγελmicroατική κατάρτιση των γυναικώνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Σινόπουλος Π Α 1986 lsquoΟ επαγγελmicroατικός χρόνος της γυναίκας και η κοινωνική ποινή τηςrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 212-230

Στρατηγάκη Μ 1987α lsquolaquoΓυναικείαraquo Επαγγέλmicroατα αντιmicroέτωπες microε το πληκτρολόγιοrsquo Κάπα 8

28

Στρατηγάκη Μ 1987β lsquoΠληροφορική και επαγγέλmicroατα microε laquoφύλοraquorsquo Κάπα12 31-33

Στρατηγάκη Μ 1989α lsquoΤεχνολογικές εξελίξεις και ειδικότητες microε laquoφύλοraquorsquo Σύγχρονα Θέmicroατα

(40) 31-38

Στρατηγάκη Μ 1989β lsquoΗ θέση των γυναικών στις τράπεζες microετά την εισαγωγή της

πληροφορικής Μια πρώτη προσέγγισηrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες

Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Στρατηγάκη Μ 1991 lsquoΤεχνολογική αλλαγή και οργάνωση της εργασίας Νέες laquoγυναικείεςraquo

θέσεις εργασίαςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash 4813 ndash 14

Στρατηγάκη Μ 1996 Φύλο Εργασία Τεχνολογία Αθήνα Ο Πολίτης

Στρατούλης ∆ 1987 lsquoΝέα φαινόmicroενα και τάσεις στις microορφές εκmicroετάλλευσης της εργατικής

τάξης στη χώρα microαςrsquo Επιστηmicroονική Σκέψη (35)9 ndash 20

Συmicroεωνίδου Χ 1986 lsquoΓονιmicroότητα και απασχόληση γυναικών Μια πρώτη προσέγγιση του

θέmicroατος για την περιφέρεια Πρωτεύουσαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 188-200

Συmicroεωνίδου Χ 1989α lsquoΗ σύγκρουση των ρόλων της microητρότητας και της γυναικείας

απασχόλησηrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 141-153

Συmicroεωνίδου Χ 1989β lsquoΓεγονότα του κύκλου ζωής και γυναικεία απασχόλησηrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα (40)61-70

Συmicroεωνίδου Χ 1990 Απασχόληση και γονιmicroότητα των γυναικών στην περιοχή της

Πρωτεύουσας Αθήνα ΕΚΚΕ

32

Συmicroεωνίδου Χ Μ Μαγδαληνός 1993 lsquoΗ αλληλεξάρτηση microεταξύ γυναικείας απασχόλησης και

γονιmicroότηταςrsquo Στο Η Κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα σήmicroερα Πρακτικά Συνεδρίου που οργανώθηκε

από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών Αθήνα ΕΚΚΕ

Συmicroεωνίδου Χ 1994 lsquoΗ laquoασυmicroβατότηταraquo της οικογενειακής και επαγγελmicroατικής ζωής των

γυναικώνrsquo ∆ίνη 7113-130

Συmicroεωνίδου Χ 1998 lsquoΜορφές έmicromicroεσου κοινωνικού αποκλεισmicroού Απασχόληση και ανεργία

των Γυναικών στη Ελλάδαrsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα Ίδρυmicroα

Σάκη Καράγιωργα

Τεπέρογλου Α Λ Μαράτου-Αλιπράντη Μ Κετσετζοπούλου 2001 Μελέτη για την ενίσχυση

της συmicromicroετοχής των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην Ελλάδα Αθήνα ΕΚΚΕ- Γενική

Γραmicromicroατεία Έρευνας και Τεχνολογίας

Τζεπόγλου Σ 1989 lsquoΕκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες (πληροφορική-ηλεκτρονική) Η

συmicromicroετοχή των γυναικώνrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Τσουκαλάς Κ 1985 lsquoΕργασία και εργαζόmicroενοι στην πρωτεύουσα αδιαφάνεια ερωτήmicroατα

υποθέσειςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 60 3-71

Υπουργείο Εργασίας- Τmicroήmicroα Ισότητας 1985 Τα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώmicroατα της

γυναίκας Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Υπουργείο Προεδρίας-Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1995 Η κατάσταση των γυναικών στην

Ελλάδα κατά την δεκαετία 1984-1994 Εθνική Έκθεση της Ελλάδα για το 4ο Παγκόσmicroιο Συνέδριο του

ΟΗΕ για τις Γυναίκες Πεκίνο Σεπτέmicroβριος 1995 Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Φράγκος ∆ 1990 Ο οικονοmicroικά ενεργός πληθυσmicroός της Ελλάδας Αθήνα ΕΚΚΕ

Χλέτσος Μ 1988 lsquoΟι Γυναίκες και η αγορά εργασίαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών

68128-138

Χρονάκη Ζ 1986 lsquoΓυναίκα και εργασία στην Ελλάδαrsquo Αρχαιολογία 21 63-66

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Dubish J 1986 lsquoCulture Enters through the Kitchen Women Food and Social Boundaries in

Rural Greecersquo Στο J Dubish (επιmicro) Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton

University Press

du Boulay J 1974 Portrait of a Greek Mountain Village Oxford Clarendon Press

du Boulay J 1983 The Meaning of Dowry Changing Values in Rural Greece Journal of

Modern Greek Studies 1 243-270

Friedl E 1962 Vasilika A Village in Modern Greece New York Holt Rinehart and Winston

Friedl E 1986 lsquoThe Position of Women Appearance and Realityrsquo Στο J Dubish (επιmicro)

Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton University Press

Ηirschon R 1981 lsquoEssential Objects and the Sacred Interior and Exterior Space

33

in an Urban Greek Localityrsquo Στο S Ardener (επιmicro) Women and Space Ground Rules and

Social Maps Λονδίνο Croom Helm

Kanellopoulos C 1982 lsquoMale-female pay defferentials in Greecersquo Greek Economic Review 4

(2) 222-241

Karamessini M 2002 lsquoThe Gender Pay Gap in Greecersquo European Commission Expert Group

on Gender and Employment httpwwwumistacukmanagement ewerceggeegge-publications

Karantinos D 1998 lsquoFlexible employment and employment insertion in Greecersquo National

Center for Social Research Working Paper 2 9 ndash 27

Kyriazis N 1999 lsquoWomenrsquos Flexible Work and Family Responsibilities in Greecersquo Στο

Gender Inequalities in Southern Europe South European Society amp Politics Special Issue 4 2 35-

53

Lambiri-Dimaki J 1983 lsquoGreece in the 1980rsquos changing evaluation of the roles of men and

womenrsquo Στο Social Stratification in Greece (1962-1982) (συλλογικό) Athens Sakkoulas

Μiliori P 1993 lsquoWomen in Business and Managementrsquo Στο Μ J Davidson amp C L Cooper

(επιmicro) Εuropean Women in Business and Management University of Manchester Institute of

Science and Technology PCP

Moussourou L S Spiliotopoulos 1984 lsquoWomen at Work in Greece The Sociological and

Legal Perspectivesrsquo Στο M J Davidson amp C L Cooper (επιmicro) Women at Work LondonWiley amp

Sons

Ntermanakis N P Petroglou N Sereti M Zervou 2002 Towards a Closing of the Gender

Pay Gap Country Report Greece Research Centre for Gender Equality (KETHI) Greece

Papataxiarchis E 1995 lsquoMale Mobility and Matrifocality in the Aegean Basinrsquo Στο S

Damianakos M E Handman J Pitt-Rivers G Ravis-Giordani (επιmicro) Brothers and Others Essays

in Honour of John Peristiany Αθήνα ΕΚΚΕ

Psacharopoulos G 1983 lsquoSex discrimination in the Greek Labour Marketrsquo Journal of Modern

Greek Studies 12

Salamon S D amp Stanton JB 1986 lsquoIntroducing the Nikokyra Ideality and Reality in Social

Processrsquo Στο J Dubisch (επιmicro) Gender amp Power in Rural Greece Princeton Princeton University

Press

Sinopoulos P A 1988 lsquoThe Social Penalty of working woman and its measurementrsquo

International Journal of Sociology of the Family 18 21-32

Symeonidou-Alatopoulou H 1980 lsquoFemale labour force participation in Greecersquo Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 38 104-120

Symeonidou X 1997 lsquoFull time and part ndash time employment of women in Greece trends and

relationships with life ndashcycle eventsrsquo Στο P Blossfeld amp C Hakim (επιmicro) Between Equalization

and Marginalization Women working part ndash time in Europe and the United States of America

Οξφόρδη Oxford University Press

34

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek Women and Tourism Womenrsquos Cooperatives as an

Alternative Form of Organizationrsquo Στο N Redclift amp Th Sinclair (επιmicro) Working Women

International Perspectives on Labour and Gender Ideology ΛονδίνοRoutledge

Cavounidis J 1983 lsquoCapitalist Development and Women΄s Work in Greecersquo Journal of Modern

Greek Studies vol1 2 321-338

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας (ΓΓΙ) 2000 Νέες πολιτικές ανάπτυξης και προώθησης των

Γυναικείων Συναιτερισmicroών (Πρακτικά Πανελλαδικής Συνάντησης Γυναικείων Συνεταιρισmicroών) Αθήνα

ΑΤΕ

Γιδαράκου Ι 1996 lsquoΕργασιακές Σχέσεις στην Οικογενειακή Εκmicroετάλλευση Θέση και

προοπτικές της γυναικείας παρουσίαςrsquo Στο Κράτος και αγροτικός χώρος Πρακτικά 3ου Πανελληνίου

Συνεδρίου Αγροτικής Οικονοmicroίας Aθήνα Παπαζήσης

Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΑγροτικοί συνεταιρισmicroοί παράγοντες τοπικής ανάπτυξης του ελληνικού

αγροτικού χώρουrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη

Γιδαράκου Ι 1999 lsquoΕνδογενής ανάπτυξη της υπαίθρου και γυναικεία απασχόλησηrsquo Στο Χ

Κασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) Ύπαιθρος Χώρα Η ελληνική αγροτική κοινωνία στο τέλος του

Εικοστού αιώνα Αθήνα Πλέθρο

∆αmicroιανός ∆ Χ Κασίmicroης Α Μωυσίδης Μ Ντεmicroούζης 1994 Η πολυαπασχόληση στον

αγροτικό τοmicroέα και η αναπτυξιακή πολιτική στην Ελλάδα Αθήνα Ίδρυmicroα Μεσογειακών Μελετών

Giagou D C Apostolopoulos 1996 lsquoRural Women and the Development of the Agrοtourist

Cooperatives in Greece The Case of Petra Lesvosrsquo Journal of Rural Cooperation 24 (2) 143-155

Gidarakou I 1990 lsquoPart -time Farming and Farm Reproduction The case of two Communities

in Central Greecersquo Sociologia Ruralis XXX (34) 292-304

Gourdomichalis A 1991 lsquoWomen and the Reproduction of Family Farms Change and

Continuity in the Region of Thessaly Greecersquo Journal of Rural Studies vol 7 12 57-62

Ιακωβίδου Ο 1992 lsquoΟ ρόλος των γυναικείων συνεταιρισmicroών στην προώθηση του

Αγροτουρισmicroού στην Ελλάδαrsquo Συνεταιριστική Πορεία 27137-145

Ιακωβίδου Ο 2000 lsquoΑγροτοτουρισmicroός το Μικρό Όmicroορφο και Θηλυκό Πρόσωπο στον

Τουρισmicroόrsquo Στο Π Τσάρτας (επιmicro) Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστηmicroονικές προσεγγίσεις Αθήνα

Εξάντας

Kalantaridis Ch L Labrianidis 1999 lsquoFamily Production and the Global Market Rural

Industrial Growth in Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 39 2 146-164

Καφφέ- Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΠολυδραστηριότητα αγροτισσών νέοι ρόλοι τους στην ύπαιθρο-

νέες αναγκαιότητεςrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

35

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη Ζήτη

Κοβάνη Ε 1987 Εmicroπειρικές microελέτες στην αγροτική Ελλάδα ΑθήναΕΚΚΕ

Μωυσίδης Α 1986 Η Αγροτική Κοινωνία στη Σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα Ιδρυmicroα Μεσογειακών

Μελετών

Παπαγαρουφάλη Ε 1986 Η Ελληνίδα Αγρότισσα και Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Αθήνα Κέντρο

Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου (1985-1986)

Παπαδάκη-Κλαυδιανού Α Ε Γιασεmicroή 1991 lsquoΕκπαιδευτικές Ανάγκες και Επιmicroόρφωση των

Μελών του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισmicroού Νοτιοχώρων Χίου Μια επιτόπια Έρευναrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 833-31

Παπαδόπουλος Γ Χ Κασίmicroης 2000 Μελέτη Ισότητας Ευκαιριών Ανδρών-Γυναικών και

Αγροτική Ανάπτυξη Αθήνα ΕΚΚΕΙνστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας

ΠΑΣΕΓΕΣ 2000 Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Ελλάδας (Αστικοί και Αγροτικοί) οδηγός Αθήνα

Petronoti M 1981 lsquoThe economic autonomy of rural womenrsquo The Greek Review of social

Research A19816-18

Σαφιλίου Κ 2002 lsquoΟ αποκλεισmicroός των ελληνίδων από το γεωργικό επάγγελmicroα αρχίζει από την

οικογένειαrsquo Στο Λ Μαράτου ndash Αλιmicroπράντη (επιmicro) Οικογένειες και κράτος Πρόνοιας στην Ευρώπη

AθήναΕΚΚΕ Gutenberg

Stratigaki M 1988 lsquoAgricultural Modernization and Gender Division of Labour The case of

Heraklion Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 28 4 248-262

Τσάρτας Π Μ Θανοπούλου 1994 Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισmicroοί στην Ελλάδα

Μελέτη αποτίmicroησης της λειτουργίας τους Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

(ΚΕΓΜΕ)

Zακοπούλου E 1999 lsquoΠολυαπασχολούmicroενοι και Γεωργία προς microια νέα ανίχνευση ενός

πολυδιάστατου φαινοmicroένουrsquo Στο X Kασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) H Eλληνική Αγροτική Kοινωνία

στο τέλος του 20ού αιώνα Αθήνα EKKE- Πλέθρον

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 lsquoΕξαναγκαστική πορνεία microεταναστριών και προσφύγων

Γυναικώνrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός Κοινωνικό

Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη Συνάντηση

Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Alipranti L R Fakiolas 2003 lsquoThe lonely path of Migrant Women in Greecersquo Eπιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 165-188

Βαλέντσια Ν 1995 lsquoΗ κατάσταση των Φιλιππινέζων γυναικών στην Ελλάδα Μιαγυναίκα από

τις Φιλιππίνες αφηγείταιrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός

Ρατσισmicroός Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα

∆ιήmicroερη Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

36

Βεντούρα Λ 1993 lsquoΜετανάστευση γυναικών γέννηση και εξέλιξη του επιστηmicroονικού

διαφέροντοςrsquo ∆ίνη 6 230-240

Cavounidis J 2003 lsquoGenderd patterns of Migration to Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών 110 Α 221-238

Glavanis P 1995 lsquoΟι laquoΝέοι Είλωτεςraquo στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η laquoΜουσουλmicroανική Φωνήraquo ως

απάντηση σε τύπο και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισmicroούrsquo Στο Ι Ψηmicromicroένος (επιmicro) Μετανάστευση

από τα Βαλκάνια Κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

Iossifides Th 1997 lsquoImmigrants in the Athens Labour Market A Comparative Study of

Albanians Egyptians and Filipinosrsquo Στο R King και R Black (επιmicro) Southern Europe and the New

Immigrations Brighton Sussex Academic Press

Karakatsanis N M J Swarts 2003 lsquoMigrant Women Domestic Work and the Sex Trade in

Greece ndash A snapshot of Migrant policy in the Makingrsquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α

239-270

Κούρτοβικ Ι 1998 lsquoΕργασία Μεταναστριών και Προσφύγωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro)

Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Lazaridis G 1999 lsquoThe Helots of the New Millenium Ethnic- Greek Albanians and laquoOtherraquo

Albanians in Greecersquo Στο F Anthias and G Lazaridis (επιmicro) Ιnto the Margins Migration and

Exclusion in Southern Europe Aldershot Ashgate

Lazaridis G E Wickens 1999 lsquolaquoUsraquo and the laquoOtherraquo Ethnic Minorities in Greecersquo Annals of

Tourism Research 26632- 655

Lazaridis G I Psimmenos 2000 lsquoMigrant Flows from Albania to Greece Economic Social

and Spacial Exclusionrsquo Στο R King G Lazaridis Ch Tsardanidis (επιmicro) Eldorado or Fortress

Migration in Southern Europe New York St Martinrsquos Press

Λαζαρίδου Γ 1995 lsquoΜετανάστριες στην Ελλάδα- Οικιακές βοηθοί από Φιλιππίνες και Αλβανία-

Μία επιτόπια microελέτηrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός

Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη

Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Λάζος Γ 2002 Πορνεία και ∆ιεθνική Σωmicroατεmicroπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόmicroοι Α και Β

Αθήνα Καστανιώτης

Λιάκος Α 1998 lsquoΑντινοmicroίες στην Ανάλυση του Ρατσισmicroούrsquo Στο Έξι Κείmicroενα για το Ρατσισmicroό

Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισmicroού Αθήνα Παρασκήνιο

Μαράτου-Αλιπράντη Λ 1994 Ξένο εργατικό δυναmicroικό Τάσεις και το πρόβληmicroα της Κοινοτικής

Ενσωmicroάτωσης ∆ιαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισmicroού στην Ελλάδα Τόmicroος ΙΙ Αθήνα ΕΚΚΕ

Μουσούρου Λ Μ 1991 Μετανάστευση και microεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την

Ευρώπη Αθήνα Gutenberg

Πετρινιώτη Ξ 1993 Η microετανάστευση προς την Ελλάδα Αθήνα Οδυσσέας

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 28: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

28

(δηmicroοσιευmicroένο στην ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr)

Καραντινός ∆ 1987 lsquoΕργατικό δυναmicroικό απασχολούmicroενοι και άνεργοι microια διερεύνηση από

στατιστικά στοιχείαrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 66 121-143

Καραντινός ∆ 1988 lsquoΑνοιχτή ανεργία και αστικές αγορές εργασίας (1974-1985) Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 70 50-115

Καραντινός Τ 1989 lsquoΗ ανεργία των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Καραντινός ∆ ∆ Ζιώmicroας Μ Κετσετζοπούλου Α Μουρίκη 1997 Ευέλικτη απασχόληση και

ελαστικοποίηση του χρόνου εργασίας τάσεις εξελίξεις προοπτικές Αθήνα Εθνικό Ινστιτούτο

Εργασίας

Κασιmicroάτη Κ 1980 Τάσεις κινητικότητας εργασίας στην ελληνική βιοmicroηχανία Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1982 Η Γυναίκα στην Απασχόληση Φάκελος Ισότητας Αθήνα Οδυσσέας

Κασιmicroάτη Κ 1988 lsquoΕκπαίδευση Επαγγελmicroατική Εξειδίκευση και Αmicroοιβές Γυναικώνrsquo Ο Αγώνας

της Γυναίκας 37 21-22

Κασιmicroάτη Κ Ε Αλλισον 1989 Η Μορφολογία της ∆εύτερης Απασχόλησης Έρευνα για τα

κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Μελέτη ΙΙ ΑθήναΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1991 Επιλογή Επαγγέλmicroατος Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της

απασχόλησης Μελέτη Ι Αθήνα ΕΚΚΕ

Κασιmicroάτη Κ 1998 Έρευνα για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης Αθήνα ΕΚΚΕ

Κετσετζοπούλου Μ 2002 lsquoΓυναικεία Απασχόλησηrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ

Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο

Κοινωνικής Πολιτικής

Κετσετζοπούλου Μ Χ Συmicroεωνίδη 2002 lsquoΙσότητα των Φύλων Η Θέση της Γυναίκας στο

∆ηmicroόσιο και Ιδιωτικό Χώροrsquo Στο Α Μουρίκη Μ Ναούmicroη Γ Παπαπέτρου (επιmicro) Το Κοινωνικό

Πορτραίτο της Ελλάδας 2001 Αθήνα ΕΚΚΕ Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής

Κοσmicroαράς Γ 1989 lsquoΗ θέση των γυναικών στην τυπογραφία microετά την εισαγωγή της

φωτοστοιχειοθεσίας Η κατάσταση στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro)

Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Κουκουλή-Σπηλιωτοπούλου Σ 1988 lsquoΗ κοινοτική αρχή της ισότητας αmicroοιβών και το ελληνικό

δίκαιοrsquo Ελληνική ∆ικαιοσύνη 29 1092-1128

Κουκούλη-Σπηλιοτοπούλου Σ 1998 lsquoΙσότητα των φύλων στην απασχόληση και την κοινωνική

ασφάλισηrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις

Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Κραβαρίτου Γ 1989 lsquoΟι γυναίκες στη Μεταmicroοντέρνα κοινωνία φτωχότερες ή πλουσιότερεςrsquo

Σύγχρονα Θέmicroατα 40 25 ndash 30

Κραβαρίτου Γ 1992 Εργασία και δικαιώmicroατα της γυναίκας Θεσσαλονίκη Σάκκουλα

29

Κραβαρίτου Γ 1996 Φύλο και ∆ίκαιο Αθήνα Παπαζήσης

Λαmicroπριανίδης Λ Γ Ανδριάς Στ Καραγιάννης Π Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995 Ένδυση Ξάνθη-

∆ράmicroα- Καβάλα Θεσσαλονίκη Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας

Λυmicroπεράκη Α 1991 Ευέλικτη εξιδίκευση Κρίση και αναδιάρθρωση στη microικρή βιοmicroηχανία

Αθήνα Gutenberg

Λυmicroπεράκη Α Α Μουρίκη 1996 Η Αθόρυβη Επανάσταση Νέες Μορφές Οργάνωσης της

Παραγωγής και της Εργασίας Αθήνα Gutenberg

Μαγγανάρα Ι 1988 lsquoΘέση και συνθήκες εργασίας των γυναικών εκλεγmicroένων αντιπροσώπων

στο τοπικό και περιφερειακό επίπεδο στην Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 8-11

Μαγγανάρα Ι 1998 lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεωνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Μαρmicroατάκη-Μόλχο Μ 1989 lsquoΗ γυναικεία απασχόληση στον τοmicroέα της microηχανογράφησης στην

Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα

Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Μουρίκη Α 1991α Ευέλικτες microορφές απασχόλησης ευλογία ή ανάθεmicroαrsquo Τόπος Επιθεώρηση

αστικών και περιφερειακών microελετών(3) 97 ndash 117

Μουρίκη Α 1991β lsquoΟι νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης και οι προοπτικές τους στην

ενοποιηmicroένη Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-4818ndash21

Μουσούρου Λ Μ 1985 Γυναικεία Απασχόληση και Οικογένεια Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1993 Γυναίκα και Απασχόληση ∆έκα ζητήmicroατα Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1996 lsquoΟι ανάγκες της οικογένειας και η απασχόληση σήmicroεραrsquo Στο

Οικογένεια και Εργασία Νέες Τάσεις στην Απασχόληση Αθήνα Ιδρυmicroα Μελετών Λαmicroπράκη amp

Εκαπιδευτήρια Κωστεά-Γείτονα

Μπακαλάκη Α 1988 lsquoΚοmicromicroωτική ένα laquoγυναικείοraquo επάγγελmicroαrsquo ∆ίνη 198-103

Μπακόπουλος Α 1986 Η ισότητα αmicroοιβών στι Κοινοτικό ∆ίκαιο Η ισότητα ανδρών και

γυναικών στην απασχόληση και την κοινωνική ασφάλιση κατά το κοινοτικό και ελληνικό δίκαιο

Συνέδριο Πανεπιστηmicroίου Αθηνών και ΕΟΚ Αθήνα Σάκκουλας

Νικολαΐδου Μ 1975 ∆ουλειά και Χειραφέτηση Η Γυναίκα στην Ελλάδα Αθήνα Καστανιώτης

Ντούλια Θ Κ ∆όλγυρα 1997 lsquoΟι οικονοmicroικές εξελίξεις και η εργασία των γυναικώνrsquo Στο

Οδηγός προώθησης των ίσων ευκαιριών microε Έmicroφαση στην απασχόληση των γυναικών Αθήνα

Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων ndash Γενική Γραmicromicroατεία Λαϊκής Επιmicroόρφωσης

Παναγιωτόπουλος Ν 1998 lsquoΣηmicroειώσεις για την απασχόληση των γυναικών και τον χρόνο

απασχόλησηςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (66)112 ndash 118

Πανταζή-Τζίφα Κ 1985 Η θέση της γυναίκας στην Ελλάδα Αθήνα Λιβάνης

Παπαγαρουφάλη-Ιακώβου Ε 1989 lsquoΦεmicroινισmicroός και εργασία ∆ιέξοδοι και αδιέξοδαrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα 4091-10

30

Παπαγιαννάκη Μ 1986 lsquoΆγνοια νόmicroου δεν δικαιολογείταιrsquo ∆ίνη 1 63-69

Παπαδηmicroητρίου Β 1988 lsquoΑναζήτηση τρόπων για τον σωστό καταmicroερισmicroό των οικογενειακών

και επαγγελmicroατικών υποχρεώσεωνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 33 28-30

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998α lsquoΗ επαγγελmicroατική διάρθρωση της απασχόλησης στην

περιφέρεια Αττικής 1988-1995rsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα

Ιδρυmicroα Σάκη Καράγεωργα

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998β lsquoΗ διάρκεια της ανεργίας στην περιφέρεια της Αττικής

1998-1995rsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 96-97 83-110

Παπαζήση Θ 1999 lsquoΜητρότητα και καρριέρα άτυχος γάmicroος από τρελλό έρωταrsquo Στο Το Φύλο

των ∆ικαιωmicroάτων Εξουσία Γυναίκες και Ιδιότητα του Πολίτη Ευρωπαϊκό Συνέδριο 9-10

Φεβρουαρίου 1996 Πρακτικά Αθήνα Νεφέλη

Παυλίδου Ε 1989 lsquoΓυναίκα και εργασία Οικονοmicroικές προσεγγίσεις των διακρίσεων στην

αγορά εργασίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40) 39-46

Πελαγίδης Θ 1995 lsquoΗ σκοτεινή πλευρά της εργασιακής ευελιξίας Έρευνα Πεδίου στην

ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκηςrsquo Τόπος (9) 95 ndash 119

Πετmicroεζίδου- Τσουλουβή Μ 1986 lsquoΠροβλήmicroατα ορισmicroού των κοινωνικών τάξεων εργασιακή

διαδικασία επαγγελmicroατικές κατηγορίες και νέα microεσαία στρώmicroαταrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 26 33-42

Πετράκη-Κώττη Α 1985 Όι διαφορές στις αmicroοιβές αντρών-γυναικώνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας

27 8-10

Πετράκη-Κώττη Α 1998 lsquoΗ θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα και οι

διαφορές στις αmicroοιβές των δύο φύλωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και

Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Πετρινιώτη Ξ 1989α lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό και η περίπτωση της

Ελλάδαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 105-140

Πετρινιώτη Ξ 1989β lsquoΠροβληmicroατισmicroοί γύρω από τη microέτρηση και την αποτίmicroηση της ολικής

εργασίας των γυναικώνrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)47-54

Πετρινιώτη Ξ 1989γ lsquoΗ απασχόληση των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Πετρινιώτη Ξ 1991 lsquoΟι εξελίξεις στην οικονοmicroία και η οργάνωση της εργασίας Νέες

προκλήσεις για τις γυναίκεςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-48 11-12

Πετρινιώτη Ξ 1998 Η δόmicroηση των εσωτερικών αγορών εργασίας φύλο τεχνολογία

ανταγωνισmicroός Η περίπτωση των τραπεζών Αθήνα Παπαζήση

Πετρονώτη Μ 1995α ∆ίκτυα Κοινωνικών σχέσεων Όψεις και Αλληλεπιδράσεις microε τη

∆ιδικασία Επαγγελmicroατικής Κινητικότητας ΑθήναΕΚΚΕ

Πετρονώτη Μ 1995β lsquoΣύγχρονες Ελληνίδες Επιχειρηmicroατίες Ανθρωπολογική Ανάγνωση των

Στρατηγικών τους στη Σφαίρα Εργασίαςrsquo Εθνολογία 4 67-92

31

Πιζάνιας Π 1993 Οι φτωχοί των πόλεων Αθήνα Θεmicroέλιο

Πιζάνιας Π 1995 lsquoΚοινωνική οργάνωση της εργασίας και άτυπες δραστηριότητεςrsquo Πρακτικά

Ευρωπαϊκού Σεmicroιναρίου laquoΜορφές Άτυπης Απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωσηraquo Αθήνα Praxis

Σακέλλης Γ 1989 lsquo Νέες τεχνολογίες καταmicroερισmicroός της εργασίας και η κατα φύλο κατάτmicroηση

της εργατικής δύναmicroηςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Σακέλλης Γ 1993 Πληθυσmicroός και εργατικό δυναmicroικό στην Ελλάδα Μορφολογία και

διαχρονικές εξελίξεις Αθήνα Γαβριηλίδης

Σαπουντζάκη Π 1991 lsquoΜεταποιητική δραστηριότητα και αστικός χώρος Μια εmicroπειρική έρευνα

στο κέντρο της Αθήν αςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4561-69

Σεβαστίδης Χ 1999 lsquoΗ microερική απασχόλησηrsquo Επιθεώρησης Εργατικού ∆ικαίου 58145-163

Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου ∆ 1998 lsquoΕπαγγελmicroατική κατάρτιση των γυναικώνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Σινόπουλος Π Α 1986 lsquoΟ επαγγελmicroατικός χρόνος της γυναίκας και η κοινωνική ποινή τηςrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 212-230

Στρατηγάκη Μ 1987α lsquolaquoΓυναικείαraquo Επαγγέλmicroατα αντιmicroέτωπες microε το πληκτρολόγιοrsquo Κάπα 8

28

Στρατηγάκη Μ 1987β lsquoΠληροφορική και επαγγέλmicroατα microε laquoφύλοraquorsquo Κάπα12 31-33

Στρατηγάκη Μ 1989α lsquoΤεχνολογικές εξελίξεις και ειδικότητες microε laquoφύλοraquorsquo Σύγχρονα Θέmicroατα

(40) 31-38

Στρατηγάκη Μ 1989β lsquoΗ θέση των γυναικών στις τράπεζες microετά την εισαγωγή της

πληροφορικής Μια πρώτη προσέγγισηrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες

Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Στρατηγάκη Μ 1991 lsquoΤεχνολογική αλλαγή και οργάνωση της εργασίας Νέες laquoγυναικείεςraquo

θέσεις εργασίαςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash 4813 ndash 14

Στρατηγάκη Μ 1996 Φύλο Εργασία Τεχνολογία Αθήνα Ο Πολίτης

Στρατούλης ∆ 1987 lsquoΝέα φαινόmicroενα και τάσεις στις microορφές εκmicroετάλλευσης της εργατικής

τάξης στη χώρα microαςrsquo Επιστηmicroονική Σκέψη (35)9 ndash 20

Συmicroεωνίδου Χ 1986 lsquoΓονιmicroότητα και απασχόληση γυναικών Μια πρώτη προσέγγιση του

θέmicroατος για την περιφέρεια Πρωτεύουσαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 188-200

Συmicroεωνίδου Χ 1989α lsquoΗ σύγκρουση των ρόλων της microητρότητας και της γυναικείας

απασχόλησηrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 141-153

Συmicroεωνίδου Χ 1989β lsquoΓεγονότα του κύκλου ζωής και γυναικεία απασχόλησηrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα (40)61-70

Συmicroεωνίδου Χ 1990 Απασχόληση και γονιmicroότητα των γυναικών στην περιοχή της

Πρωτεύουσας Αθήνα ΕΚΚΕ

32

Συmicroεωνίδου Χ Μ Μαγδαληνός 1993 lsquoΗ αλληλεξάρτηση microεταξύ γυναικείας απασχόλησης και

γονιmicroότηταςrsquo Στο Η Κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα σήmicroερα Πρακτικά Συνεδρίου που οργανώθηκε

από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών Αθήνα ΕΚΚΕ

Συmicroεωνίδου Χ 1994 lsquoΗ laquoασυmicroβατότηταraquo της οικογενειακής και επαγγελmicroατικής ζωής των

γυναικώνrsquo ∆ίνη 7113-130

Συmicroεωνίδου Χ 1998 lsquoΜορφές έmicromicroεσου κοινωνικού αποκλεισmicroού Απασχόληση και ανεργία

των Γυναικών στη Ελλάδαrsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα Ίδρυmicroα

Σάκη Καράγιωργα

Τεπέρογλου Α Λ Μαράτου-Αλιπράντη Μ Κετσετζοπούλου 2001 Μελέτη για την ενίσχυση

της συmicromicroετοχής των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην Ελλάδα Αθήνα ΕΚΚΕ- Γενική

Γραmicromicroατεία Έρευνας και Τεχνολογίας

Τζεπόγλου Σ 1989 lsquoΕκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες (πληροφορική-ηλεκτρονική) Η

συmicromicroετοχή των γυναικώνrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Τσουκαλάς Κ 1985 lsquoΕργασία και εργαζόmicroενοι στην πρωτεύουσα αδιαφάνεια ερωτήmicroατα

υποθέσειςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 60 3-71

Υπουργείο Εργασίας- Τmicroήmicroα Ισότητας 1985 Τα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώmicroατα της

γυναίκας Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Υπουργείο Προεδρίας-Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1995 Η κατάσταση των γυναικών στην

Ελλάδα κατά την δεκαετία 1984-1994 Εθνική Έκθεση της Ελλάδα για το 4ο Παγκόσmicroιο Συνέδριο του

ΟΗΕ για τις Γυναίκες Πεκίνο Σεπτέmicroβριος 1995 Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Φράγκος ∆ 1990 Ο οικονοmicroικά ενεργός πληθυσmicroός της Ελλάδας Αθήνα ΕΚΚΕ

Χλέτσος Μ 1988 lsquoΟι Γυναίκες και η αγορά εργασίαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών

68128-138

Χρονάκη Ζ 1986 lsquoΓυναίκα και εργασία στην Ελλάδαrsquo Αρχαιολογία 21 63-66

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Dubish J 1986 lsquoCulture Enters through the Kitchen Women Food and Social Boundaries in

Rural Greecersquo Στο J Dubish (επιmicro) Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton

University Press

du Boulay J 1974 Portrait of a Greek Mountain Village Oxford Clarendon Press

du Boulay J 1983 The Meaning of Dowry Changing Values in Rural Greece Journal of

Modern Greek Studies 1 243-270

Friedl E 1962 Vasilika A Village in Modern Greece New York Holt Rinehart and Winston

Friedl E 1986 lsquoThe Position of Women Appearance and Realityrsquo Στο J Dubish (επιmicro)

Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton University Press

Ηirschon R 1981 lsquoEssential Objects and the Sacred Interior and Exterior Space

33

in an Urban Greek Localityrsquo Στο S Ardener (επιmicro) Women and Space Ground Rules and

Social Maps Λονδίνο Croom Helm

Kanellopoulos C 1982 lsquoMale-female pay defferentials in Greecersquo Greek Economic Review 4

(2) 222-241

Karamessini M 2002 lsquoThe Gender Pay Gap in Greecersquo European Commission Expert Group

on Gender and Employment httpwwwumistacukmanagement ewerceggeegge-publications

Karantinos D 1998 lsquoFlexible employment and employment insertion in Greecersquo National

Center for Social Research Working Paper 2 9 ndash 27

Kyriazis N 1999 lsquoWomenrsquos Flexible Work and Family Responsibilities in Greecersquo Στο

Gender Inequalities in Southern Europe South European Society amp Politics Special Issue 4 2 35-

53

Lambiri-Dimaki J 1983 lsquoGreece in the 1980rsquos changing evaluation of the roles of men and

womenrsquo Στο Social Stratification in Greece (1962-1982) (συλλογικό) Athens Sakkoulas

Μiliori P 1993 lsquoWomen in Business and Managementrsquo Στο Μ J Davidson amp C L Cooper

(επιmicro) Εuropean Women in Business and Management University of Manchester Institute of

Science and Technology PCP

Moussourou L S Spiliotopoulos 1984 lsquoWomen at Work in Greece The Sociological and

Legal Perspectivesrsquo Στο M J Davidson amp C L Cooper (επιmicro) Women at Work LondonWiley amp

Sons

Ntermanakis N P Petroglou N Sereti M Zervou 2002 Towards a Closing of the Gender

Pay Gap Country Report Greece Research Centre for Gender Equality (KETHI) Greece

Papataxiarchis E 1995 lsquoMale Mobility and Matrifocality in the Aegean Basinrsquo Στο S

Damianakos M E Handman J Pitt-Rivers G Ravis-Giordani (επιmicro) Brothers and Others Essays

in Honour of John Peristiany Αθήνα ΕΚΚΕ

Psacharopoulos G 1983 lsquoSex discrimination in the Greek Labour Marketrsquo Journal of Modern

Greek Studies 12

Salamon S D amp Stanton JB 1986 lsquoIntroducing the Nikokyra Ideality and Reality in Social

Processrsquo Στο J Dubisch (επιmicro) Gender amp Power in Rural Greece Princeton Princeton University

Press

Sinopoulos P A 1988 lsquoThe Social Penalty of working woman and its measurementrsquo

International Journal of Sociology of the Family 18 21-32

Symeonidou-Alatopoulou H 1980 lsquoFemale labour force participation in Greecersquo Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 38 104-120

Symeonidou X 1997 lsquoFull time and part ndash time employment of women in Greece trends and

relationships with life ndashcycle eventsrsquo Στο P Blossfeld amp C Hakim (επιmicro) Between Equalization

and Marginalization Women working part ndash time in Europe and the United States of America

Οξφόρδη Oxford University Press

34

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek Women and Tourism Womenrsquos Cooperatives as an

Alternative Form of Organizationrsquo Στο N Redclift amp Th Sinclair (επιmicro) Working Women

International Perspectives on Labour and Gender Ideology ΛονδίνοRoutledge

Cavounidis J 1983 lsquoCapitalist Development and Women΄s Work in Greecersquo Journal of Modern

Greek Studies vol1 2 321-338

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας (ΓΓΙ) 2000 Νέες πολιτικές ανάπτυξης και προώθησης των

Γυναικείων Συναιτερισmicroών (Πρακτικά Πανελλαδικής Συνάντησης Γυναικείων Συνεταιρισmicroών) Αθήνα

ΑΤΕ

Γιδαράκου Ι 1996 lsquoΕργασιακές Σχέσεις στην Οικογενειακή Εκmicroετάλλευση Θέση και

προοπτικές της γυναικείας παρουσίαςrsquo Στο Κράτος και αγροτικός χώρος Πρακτικά 3ου Πανελληνίου

Συνεδρίου Αγροτικής Οικονοmicroίας Aθήνα Παπαζήσης

Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΑγροτικοί συνεταιρισmicroοί παράγοντες τοπικής ανάπτυξης του ελληνικού

αγροτικού χώρουrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη

Γιδαράκου Ι 1999 lsquoΕνδογενής ανάπτυξη της υπαίθρου και γυναικεία απασχόλησηrsquo Στο Χ

Κασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) Ύπαιθρος Χώρα Η ελληνική αγροτική κοινωνία στο τέλος του

Εικοστού αιώνα Αθήνα Πλέθρο

∆αmicroιανός ∆ Χ Κασίmicroης Α Μωυσίδης Μ Ντεmicroούζης 1994 Η πολυαπασχόληση στον

αγροτικό τοmicroέα και η αναπτυξιακή πολιτική στην Ελλάδα Αθήνα Ίδρυmicroα Μεσογειακών Μελετών

Giagou D C Apostolopoulos 1996 lsquoRural Women and the Development of the Agrοtourist

Cooperatives in Greece The Case of Petra Lesvosrsquo Journal of Rural Cooperation 24 (2) 143-155

Gidarakou I 1990 lsquoPart -time Farming and Farm Reproduction The case of two Communities

in Central Greecersquo Sociologia Ruralis XXX (34) 292-304

Gourdomichalis A 1991 lsquoWomen and the Reproduction of Family Farms Change and

Continuity in the Region of Thessaly Greecersquo Journal of Rural Studies vol 7 12 57-62

Ιακωβίδου Ο 1992 lsquoΟ ρόλος των γυναικείων συνεταιρισmicroών στην προώθηση του

Αγροτουρισmicroού στην Ελλάδαrsquo Συνεταιριστική Πορεία 27137-145

Ιακωβίδου Ο 2000 lsquoΑγροτοτουρισmicroός το Μικρό Όmicroορφο και Θηλυκό Πρόσωπο στον

Τουρισmicroόrsquo Στο Π Τσάρτας (επιmicro) Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστηmicroονικές προσεγγίσεις Αθήνα

Εξάντας

Kalantaridis Ch L Labrianidis 1999 lsquoFamily Production and the Global Market Rural

Industrial Growth in Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 39 2 146-164

Καφφέ- Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΠολυδραστηριότητα αγροτισσών νέοι ρόλοι τους στην ύπαιθρο-

νέες αναγκαιότητεςrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

35

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη Ζήτη

Κοβάνη Ε 1987 Εmicroπειρικές microελέτες στην αγροτική Ελλάδα ΑθήναΕΚΚΕ

Μωυσίδης Α 1986 Η Αγροτική Κοινωνία στη Σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα Ιδρυmicroα Μεσογειακών

Μελετών

Παπαγαρουφάλη Ε 1986 Η Ελληνίδα Αγρότισσα και Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Αθήνα Κέντρο

Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου (1985-1986)

Παπαδάκη-Κλαυδιανού Α Ε Γιασεmicroή 1991 lsquoΕκπαιδευτικές Ανάγκες και Επιmicroόρφωση των

Μελών του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισmicroού Νοτιοχώρων Χίου Μια επιτόπια Έρευναrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 833-31

Παπαδόπουλος Γ Χ Κασίmicroης 2000 Μελέτη Ισότητας Ευκαιριών Ανδρών-Γυναικών και

Αγροτική Ανάπτυξη Αθήνα ΕΚΚΕΙνστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας

ΠΑΣΕΓΕΣ 2000 Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Ελλάδας (Αστικοί και Αγροτικοί) οδηγός Αθήνα

Petronoti M 1981 lsquoThe economic autonomy of rural womenrsquo The Greek Review of social

Research A19816-18

Σαφιλίου Κ 2002 lsquoΟ αποκλεισmicroός των ελληνίδων από το γεωργικό επάγγελmicroα αρχίζει από την

οικογένειαrsquo Στο Λ Μαράτου ndash Αλιmicroπράντη (επιmicro) Οικογένειες και κράτος Πρόνοιας στην Ευρώπη

AθήναΕΚΚΕ Gutenberg

Stratigaki M 1988 lsquoAgricultural Modernization and Gender Division of Labour The case of

Heraklion Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 28 4 248-262

Τσάρτας Π Μ Θανοπούλου 1994 Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισmicroοί στην Ελλάδα

Μελέτη αποτίmicroησης της λειτουργίας τους Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

(ΚΕΓΜΕ)

Zακοπούλου E 1999 lsquoΠολυαπασχολούmicroενοι και Γεωργία προς microια νέα ανίχνευση ενός

πολυδιάστατου φαινοmicroένουrsquo Στο X Kασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) H Eλληνική Αγροτική Kοινωνία

στο τέλος του 20ού αιώνα Αθήνα EKKE- Πλέθρον

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 lsquoΕξαναγκαστική πορνεία microεταναστριών και προσφύγων

Γυναικώνrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός Κοινωνικό

Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη Συνάντηση

Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Alipranti L R Fakiolas 2003 lsquoThe lonely path of Migrant Women in Greecersquo Eπιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 165-188

Βαλέντσια Ν 1995 lsquoΗ κατάσταση των Φιλιππινέζων γυναικών στην Ελλάδα Μιαγυναίκα από

τις Φιλιππίνες αφηγείταιrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός

Ρατσισmicroός Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα

∆ιήmicroερη Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

36

Βεντούρα Λ 1993 lsquoΜετανάστευση γυναικών γέννηση και εξέλιξη του επιστηmicroονικού

διαφέροντοςrsquo ∆ίνη 6 230-240

Cavounidis J 2003 lsquoGenderd patterns of Migration to Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών 110 Α 221-238

Glavanis P 1995 lsquoΟι laquoΝέοι Είλωτεςraquo στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η laquoΜουσουλmicroανική Φωνήraquo ως

απάντηση σε τύπο και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισmicroούrsquo Στο Ι Ψηmicromicroένος (επιmicro) Μετανάστευση

από τα Βαλκάνια Κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

Iossifides Th 1997 lsquoImmigrants in the Athens Labour Market A Comparative Study of

Albanians Egyptians and Filipinosrsquo Στο R King και R Black (επιmicro) Southern Europe and the New

Immigrations Brighton Sussex Academic Press

Karakatsanis N M J Swarts 2003 lsquoMigrant Women Domestic Work and the Sex Trade in

Greece ndash A snapshot of Migrant policy in the Makingrsquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α

239-270

Κούρτοβικ Ι 1998 lsquoΕργασία Μεταναστριών και Προσφύγωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro)

Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Lazaridis G 1999 lsquoThe Helots of the New Millenium Ethnic- Greek Albanians and laquoOtherraquo

Albanians in Greecersquo Στο F Anthias and G Lazaridis (επιmicro) Ιnto the Margins Migration and

Exclusion in Southern Europe Aldershot Ashgate

Lazaridis G E Wickens 1999 lsquolaquoUsraquo and the laquoOtherraquo Ethnic Minorities in Greecersquo Annals of

Tourism Research 26632- 655

Lazaridis G I Psimmenos 2000 lsquoMigrant Flows from Albania to Greece Economic Social

and Spacial Exclusionrsquo Στο R King G Lazaridis Ch Tsardanidis (επιmicro) Eldorado or Fortress

Migration in Southern Europe New York St Martinrsquos Press

Λαζαρίδου Γ 1995 lsquoΜετανάστριες στην Ελλάδα- Οικιακές βοηθοί από Φιλιππίνες και Αλβανία-

Μία επιτόπια microελέτηrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός

Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη

Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Λάζος Γ 2002 Πορνεία και ∆ιεθνική Σωmicroατεmicroπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόmicroοι Α και Β

Αθήνα Καστανιώτης

Λιάκος Α 1998 lsquoΑντινοmicroίες στην Ανάλυση του Ρατσισmicroούrsquo Στο Έξι Κείmicroενα για το Ρατσισmicroό

Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισmicroού Αθήνα Παρασκήνιο

Μαράτου-Αλιπράντη Λ 1994 Ξένο εργατικό δυναmicroικό Τάσεις και το πρόβληmicroα της Κοινοτικής

Ενσωmicroάτωσης ∆ιαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισmicroού στην Ελλάδα Τόmicroος ΙΙ Αθήνα ΕΚΚΕ

Μουσούρου Λ Μ 1991 Μετανάστευση και microεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την

Ευρώπη Αθήνα Gutenberg

Πετρινιώτη Ξ 1993 Η microετανάστευση προς την Ελλάδα Αθήνα Οδυσσέας

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 29: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

29

Κραβαρίτου Γ 1996 Φύλο και ∆ίκαιο Αθήνα Παπαζήσης

Λαmicroπριανίδης Λ Γ Ανδριάς Στ Καραγιάννης Π Λινάρδος-Ρυλmicroόν 1995 Ένδυση Ξάνθη-

∆ράmicroα- Καβάλα Θεσσαλονίκη Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας

Λυmicroπεράκη Α 1991 Ευέλικτη εξιδίκευση Κρίση και αναδιάρθρωση στη microικρή βιοmicroηχανία

Αθήνα Gutenberg

Λυmicroπεράκη Α Α Μουρίκη 1996 Η Αθόρυβη Επανάσταση Νέες Μορφές Οργάνωσης της

Παραγωγής και της Εργασίας Αθήνα Gutenberg

Μαγγανάρα Ι 1988 lsquoΘέση και συνθήκες εργασίας των γυναικών εκλεγmicroένων αντιπροσώπων

στο τοπικό και περιφερειακό επίπεδο στην Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 32 8-11

Μαγγανάρα Ι 1998 lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεωνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Μαρmicroατάκη-Μόλχο Μ 1989 lsquoΗ γυναικεία απασχόληση στον τοmicroέα της microηχανογράφησης στην

Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα

Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Μουρίκη Α 1991α Ευέλικτες microορφές απασχόλησης ευλογία ή ανάθεmicroαrsquo Τόπος Επιθεώρηση

αστικών και περιφερειακών microελετών(3) 97 ndash 117

Μουρίκη Α 1991β lsquoΟι νέες ευέλικτες microορφές απασχόλησης και οι προοπτικές τους στην

ενοποιηmicroένη Ευρώπηrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-4818ndash21

Μουσούρου Λ Μ 1985 Γυναικεία Απασχόληση και Οικογένεια Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1993 Γυναίκα και Απασχόληση ∆έκα ζητήmicroατα Αθήνα Gutenberg

Μουσούρου Λ Μ 1996 lsquoΟι ανάγκες της οικογένειας και η απασχόληση σήmicroεραrsquo Στο

Οικογένεια και Εργασία Νέες Τάσεις στην Απασχόληση Αθήνα Ιδρυmicroα Μελετών Λαmicroπράκη amp

Εκαπιδευτήρια Κωστεά-Γείτονα

Μπακαλάκη Α 1988 lsquoΚοmicromicroωτική ένα laquoγυναικείοraquo επάγγελmicroαrsquo ∆ίνη 198-103

Μπακόπουλος Α 1986 Η ισότητα αmicroοιβών στι Κοινοτικό ∆ίκαιο Η ισότητα ανδρών και

γυναικών στην απασχόληση και την κοινωνική ασφάλιση κατά το κοινοτικό και ελληνικό δίκαιο

Συνέδριο Πανεπιστηmicroίου Αθηνών και ΕΟΚ Αθήνα Σάκκουλας

Νικολαΐδου Μ 1975 ∆ουλειά και Χειραφέτηση Η Γυναίκα στην Ελλάδα Αθήνα Καστανιώτης

Ντούλια Θ Κ ∆όλγυρα 1997 lsquoΟι οικονοmicroικές εξελίξεις και η εργασία των γυναικώνrsquo Στο

Οδηγός προώθησης των ίσων ευκαιριών microε Έmicroφαση στην απασχόληση των γυναικών Αθήνα

Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευmicroάτων ndash Γενική Γραmicromicroατεία Λαϊκής Επιmicroόρφωσης

Παναγιωτόπουλος Ν 1998 lsquoΣηmicroειώσεις για την απασχόληση των γυναικών και τον χρόνο

απασχόλησηςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (66)112 ndash 118

Πανταζή-Τζίφα Κ 1985 Η θέση της γυναίκας στην Ελλάδα Αθήνα Λιβάνης

Παπαγαρουφάλη-Ιακώβου Ε 1989 lsquoΦεmicroινισmicroός και εργασία ∆ιέξοδοι και αδιέξοδαrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα 4091-10

30

Παπαγιαννάκη Μ 1986 lsquoΆγνοια νόmicroου δεν δικαιολογείταιrsquo ∆ίνη 1 63-69

Παπαδηmicroητρίου Β 1988 lsquoΑναζήτηση τρόπων για τον σωστό καταmicroερισmicroό των οικογενειακών

και επαγγελmicroατικών υποχρεώσεωνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 33 28-30

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998α lsquoΗ επαγγελmicroατική διάρθρωση της απασχόλησης στην

περιφέρεια Αττικής 1988-1995rsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα

Ιδρυmicroα Σάκη Καράγεωργα

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998β lsquoΗ διάρκεια της ανεργίας στην περιφέρεια της Αττικής

1998-1995rsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 96-97 83-110

Παπαζήση Θ 1999 lsquoΜητρότητα και καρριέρα άτυχος γάmicroος από τρελλό έρωταrsquo Στο Το Φύλο

των ∆ικαιωmicroάτων Εξουσία Γυναίκες και Ιδιότητα του Πολίτη Ευρωπαϊκό Συνέδριο 9-10

Φεβρουαρίου 1996 Πρακτικά Αθήνα Νεφέλη

Παυλίδου Ε 1989 lsquoΓυναίκα και εργασία Οικονοmicroικές προσεγγίσεις των διακρίσεων στην

αγορά εργασίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40) 39-46

Πελαγίδης Θ 1995 lsquoΗ σκοτεινή πλευρά της εργασιακής ευελιξίας Έρευνα Πεδίου στην

ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκηςrsquo Τόπος (9) 95 ndash 119

Πετmicroεζίδου- Τσουλουβή Μ 1986 lsquoΠροβλήmicroατα ορισmicroού των κοινωνικών τάξεων εργασιακή

διαδικασία επαγγελmicroατικές κατηγορίες και νέα microεσαία στρώmicroαταrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 26 33-42

Πετράκη-Κώττη Α 1985 Όι διαφορές στις αmicroοιβές αντρών-γυναικώνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας

27 8-10

Πετράκη-Κώττη Α 1998 lsquoΗ θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα και οι

διαφορές στις αmicroοιβές των δύο φύλωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και

Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Πετρινιώτη Ξ 1989α lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό και η περίπτωση της

Ελλάδαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 105-140

Πετρινιώτη Ξ 1989β lsquoΠροβληmicroατισmicroοί γύρω από τη microέτρηση και την αποτίmicroηση της ολικής

εργασίας των γυναικώνrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)47-54

Πετρινιώτη Ξ 1989γ lsquoΗ απασχόληση των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Πετρινιώτη Ξ 1991 lsquoΟι εξελίξεις στην οικονοmicroία και η οργάνωση της εργασίας Νέες

προκλήσεις για τις γυναίκεςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-48 11-12

Πετρινιώτη Ξ 1998 Η δόmicroηση των εσωτερικών αγορών εργασίας φύλο τεχνολογία

ανταγωνισmicroός Η περίπτωση των τραπεζών Αθήνα Παπαζήση

Πετρονώτη Μ 1995α ∆ίκτυα Κοινωνικών σχέσεων Όψεις και Αλληλεπιδράσεις microε τη

∆ιδικασία Επαγγελmicroατικής Κινητικότητας ΑθήναΕΚΚΕ

Πετρονώτη Μ 1995β lsquoΣύγχρονες Ελληνίδες Επιχειρηmicroατίες Ανθρωπολογική Ανάγνωση των

Στρατηγικών τους στη Σφαίρα Εργασίαςrsquo Εθνολογία 4 67-92

31

Πιζάνιας Π 1993 Οι φτωχοί των πόλεων Αθήνα Θεmicroέλιο

Πιζάνιας Π 1995 lsquoΚοινωνική οργάνωση της εργασίας και άτυπες δραστηριότητεςrsquo Πρακτικά

Ευρωπαϊκού Σεmicroιναρίου laquoΜορφές Άτυπης Απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωσηraquo Αθήνα Praxis

Σακέλλης Γ 1989 lsquo Νέες τεχνολογίες καταmicroερισmicroός της εργασίας και η κατα φύλο κατάτmicroηση

της εργατικής δύναmicroηςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Σακέλλης Γ 1993 Πληθυσmicroός και εργατικό δυναmicroικό στην Ελλάδα Μορφολογία και

διαχρονικές εξελίξεις Αθήνα Γαβριηλίδης

Σαπουντζάκη Π 1991 lsquoΜεταποιητική δραστηριότητα και αστικός χώρος Μια εmicroπειρική έρευνα

στο κέντρο της Αθήν αςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4561-69

Σεβαστίδης Χ 1999 lsquoΗ microερική απασχόλησηrsquo Επιθεώρησης Εργατικού ∆ικαίου 58145-163

Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου ∆ 1998 lsquoΕπαγγελmicroατική κατάρτιση των γυναικώνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Σινόπουλος Π Α 1986 lsquoΟ επαγγελmicroατικός χρόνος της γυναίκας και η κοινωνική ποινή τηςrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 212-230

Στρατηγάκη Μ 1987α lsquolaquoΓυναικείαraquo Επαγγέλmicroατα αντιmicroέτωπες microε το πληκτρολόγιοrsquo Κάπα 8

28

Στρατηγάκη Μ 1987β lsquoΠληροφορική και επαγγέλmicroατα microε laquoφύλοraquorsquo Κάπα12 31-33

Στρατηγάκη Μ 1989α lsquoΤεχνολογικές εξελίξεις και ειδικότητες microε laquoφύλοraquorsquo Σύγχρονα Θέmicroατα

(40) 31-38

Στρατηγάκη Μ 1989β lsquoΗ θέση των γυναικών στις τράπεζες microετά την εισαγωγή της

πληροφορικής Μια πρώτη προσέγγισηrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες

Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Στρατηγάκη Μ 1991 lsquoΤεχνολογική αλλαγή και οργάνωση της εργασίας Νέες laquoγυναικείεςraquo

θέσεις εργασίαςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash 4813 ndash 14

Στρατηγάκη Μ 1996 Φύλο Εργασία Τεχνολογία Αθήνα Ο Πολίτης

Στρατούλης ∆ 1987 lsquoΝέα φαινόmicroενα και τάσεις στις microορφές εκmicroετάλλευσης της εργατικής

τάξης στη χώρα microαςrsquo Επιστηmicroονική Σκέψη (35)9 ndash 20

Συmicroεωνίδου Χ 1986 lsquoΓονιmicroότητα και απασχόληση γυναικών Μια πρώτη προσέγγιση του

θέmicroατος για την περιφέρεια Πρωτεύουσαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 188-200

Συmicroεωνίδου Χ 1989α lsquoΗ σύγκρουση των ρόλων της microητρότητας και της γυναικείας

απασχόλησηrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 141-153

Συmicroεωνίδου Χ 1989β lsquoΓεγονότα του κύκλου ζωής και γυναικεία απασχόλησηrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα (40)61-70

Συmicroεωνίδου Χ 1990 Απασχόληση και γονιmicroότητα των γυναικών στην περιοχή της

Πρωτεύουσας Αθήνα ΕΚΚΕ

32

Συmicroεωνίδου Χ Μ Μαγδαληνός 1993 lsquoΗ αλληλεξάρτηση microεταξύ γυναικείας απασχόλησης και

γονιmicroότηταςrsquo Στο Η Κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα σήmicroερα Πρακτικά Συνεδρίου που οργανώθηκε

από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών Αθήνα ΕΚΚΕ

Συmicroεωνίδου Χ 1994 lsquoΗ laquoασυmicroβατότηταraquo της οικογενειακής και επαγγελmicroατικής ζωής των

γυναικώνrsquo ∆ίνη 7113-130

Συmicroεωνίδου Χ 1998 lsquoΜορφές έmicromicroεσου κοινωνικού αποκλεισmicroού Απασχόληση και ανεργία

των Γυναικών στη Ελλάδαrsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα Ίδρυmicroα

Σάκη Καράγιωργα

Τεπέρογλου Α Λ Μαράτου-Αλιπράντη Μ Κετσετζοπούλου 2001 Μελέτη για την ενίσχυση

της συmicromicroετοχής των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην Ελλάδα Αθήνα ΕΚΚΕ- Γενική

Γραmicromicroατεία Έρευνας και Τεχνολογίας

Τζεπόγλου Σ 1989 lsquoΕκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες (πληροφορική-ηλεκτρονική) Η

συmicromicroετοχή των γυναικώνrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Τσουκαλάς Κ 1985 lsquoΕργασία και εργαζόmicroενοι στην πρωτεύουσα αδιαφάνεια ερωτήmicroατα

υποθέσειςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 60 3-71

Υπουργείο Εργασίας- Τmicroήmicroα Ισότητας 1985 Τα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώmicroατα της

γυναίκας Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Υπουργείο Προεδρίας-Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1995 Η κατάσταση των γυναικών στην

Ελλάδα κατά την δεκαετία 1984-1994 Εθνική Έκθεση της Ελλάδα για το 4ο Παγκόσmicroιο Συνέδριο του

ΟΗΕ για τις Γυναίκες Πεκίνο Σεπτέmicroβριος 1995 Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Φράγκος ∆ 1990 Ο οικονοmicroικά ενεργός πληθυσmicroός της Ελλάδας Αθήνα ΕΚΚΕ

Χλέτσος Μ 1988 lsquoΟι Γυναίκες και η αγορά εργασίαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών

68128-138

Χρονάκη Ζ 1986 lsquoΓυναίκα και εργασία στην Ελλάδαrsquo Αρχαιολογία 21 63-66

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Dubish J 1986 lsquoCulture Enters through the Kitchen Women Food and Social Boundaries in

Rural Greecersquo Στο J Dubish (επιmicro) Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton

University Press

du Boulay J 1974 Portrait of a Greek Mountain Village Oxford Clarendon Press

du Boulay J 1983 The Meaning of Dowry Changing Values in Rural Greece Journal of

Modern Greek Studies 1 243-270

Friedl E 1962 Vasilika A Village in Modern Greece New York Holt Rinehart and Winston

Friedl E 1986 lsquoThe Position of Women Appearance and Realityrsquo Στο J Dubish (επιmicro)

Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton University Press

Ηirschon R 1981 lsquoEssential Objects and the Sacred Interior and Exterior Space

33

in an Urban Greek Localityrsquo Στο S Ardener (επιmicro) Women and Space Ground Rules and

Social Maps Λονδίνο Croom Helm

Kanellopoulos C 1982 lsquoMale-female pay defferentials in Greecersquo Greek Economic Review 4

(2) 222-241

Karamessini M 2002 lsquoThe Gender Pay Gap in Greecersquo European Commission Expert Group

on Gender and Employment httpwwwumistacukmanagement ewerceggeegge-publications

Karantinos D 1998 lsquoFlexible employment and employment insertion in Greecersquo National

Center for Social Research Working Paper 2 9 ndash 27

Kyriazis N 1999 lsquoWomenrsquos Flexible Work and Family Responsibilities in Greecersquo Στο

Gender Inequalities in Southern Europe South European Society amp Politics Special Issue 4 2 35-

53

Lambiri-Dimaki J 1983 lsquoGreece in the 1980rsquos changing evaluation of the roles of men and

womenrsquo Στο Social Stratification in Greece (1962-1982) (συλλογικό) Athens Sakkoulas

Μiliori P 1993 lsquoWomen in Business and Managementrsquo Στο Μ J Davidson amp C L Cooper

(επιmicro) Εuropean Women in Business and Management University of Manchester Institute of

Science and Technology PCP

Moussourou L S Spiliotopoulos 1984 lsquoWomen at Work in Greece The Sociological and

Legal Perspectivesrsquo Στο M J Davidson amp C L Cooper (επιmicro) Women at Work LondonWiley amp

Sons

Ntermanakis N P Petroglou N Sereti M Zervou 2002 Towards a Closing of the Gender

Pay Gap Country Report Greece Research Centre for Gender Equality (KETHI) Greece

Papataxiarchis E 1995 lsquoMale Mobility and Matrifocality in the Aegean Basinrsquo Στο S

Damianakos M E Handman J Pitt-Rivers G Ravis-Giordani (επιmicro) Brothers and Others Essays

in Honour of John Peristiany Αθήνα ΕΚΚΕ

Psacharopoulos G 1983 lsquoSex discrimination in the Greek Labour Marketrsquo Journal of Modern

Greek Studies 12

Salamon S D amp Stanton JB 1986 lsquoIntroducing the Nikokyra Ideality and Reality in Social

Processrsquo Στο J Dubisch (επιmicro) Gender amp Power in Rural Greece Princeton Princeton University

Press

Sinopoulos P A 1988 lsquoThe Social Penalty of working woman and its measurementrsquo

International Journal of Sociology of the Family 18 21-32

Symeonidou-Alatopoulou H 1980 lsquoFemale labour force participation in Greecersquo Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 38 104-120

Symeonidou X 1997 lsquoFull time and part ndash time employment of women in Greece trends and

relationships with life ndashcycle eventsrsquo Στο P Blossfeld amp C Hakim (επιmicro) Between Equalization

and Marginalization Women working part ndash time in Europe and the United States of America

Οξφόρδη Oxford University Press

34

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek Women and Tourism Womenrsquos Cooperatives as an

Alternative Form of Organizationrsquo Στο N Redclift amp Th Sinclair (επιmicro) Working Women

International Perspectives on Labour and Gender Ideology ΛονδίνοRoutledge

Cavounidis J 1983 lsquoCapitalist Development and Women΄s Work in Greecersquo Journal of Modern

Greek Studies vol1 2 321-338

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας (ΓΓΙ) 2000 Νέες πολιτικές ανάπτυξης και προώθησης των

Γυναικείων Συναιτερισmicroών (Πρακτικά Πανελλαδικής Συνάντησης Γυναικείων Συνεταιρισmicroών) Αθήνα

ΑΤΕ

Γιδαράκου Ι 1996 lsquoΕργασιακές Σχέσεις στην Οικογενειακή Εκmicroετάλλευση Θέση και

προοπτικές της γυναικείας παρουσίαςrsquo Στο Κράτος και αγροτικός χώρος Πρακτικά 3ου Πανελληνίου

Συνεδρίου Αγροτικής Οικονοmicroίας Aθήνα Παπαζήσης

Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΑγροτικοί συνεταιρισmicroοί παράγοντες τοπικής ανάπτυξης του ελληνικού

αγροτικού χώρουrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη

Γιδαράκου Ι 1999 lsquoΕνδογενής ανάπτυξη της υπαίθρου και γυναικεία απασχόλησηrsquo Στο Χ

Κασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) Ύπαιθρος Χώρα Η ελληνική αγροτική κοινωνία στο τέλος του

Εικοστού αιώνα Αθήνα Πλέθρο

∆αmicroιανός ∆ Χ Κασίmicroης Α Μωυσίδης Μ Ντεmicroούζης 1994 Η πολυαπασχόληση στον

αγροτικό τοmicroέα και η αναπτυξιακή πολιτική στην Ελλάδα Αθήνα Ίδρυmicroα Μεσογειακών Μελετών

Giagou D C Apostolopoulos 1996 lsquoRural Women and the Development of the Agrοtourist

Cooperatives in Greece The Case of Petra Lesvosrsquo Journal of Rural Cooperation 24 (2) 143-155

Gidarakou I 1990 lsquoPart -time Farming and Farm Reproduction The case of two Communities

in Central Greecersquo Sociologia Ruralis XXX (34) 292-304

Gourdomichalis A 1991 lsquoWomen and the Reproduction of Family Farms Change and

Continuity in the Region of Thessaly Greecersquo Journal of Rural Studies vol 7 12 57-62

Ιακωβίδου Ο 1992 lsquoΟ ρόλος των γυναικείων συνεταιρισmicroών στην προώθηση του

Αγροτουρισmicroού στην Ελλάδαrsquo Συνεταιριστική Πορεία 27137-145

Ιακωβίδου Ο 2000 lsquoΑγροτοτουρισmicroός το Μικρό Όmicroορφο και Θηλυκό Πρόσωπο στον

Τουρισmicroόrsquo Στο Π Τσάρτας (επιmicro) Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστηmicroονικές προσεγγίσεις Αθήνα

Εξάντας

Kalantaridis Ch L Labrianidis 1999 lsquoFamily Production and the Global Market Rural

Industrial Growth in Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 39 2 146-164

Καφφέ- Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΠολυδραστηριότητα αγροτισσών νέοι ρόλοι τους στην ύπαιθρο-

νέες αναγκαιότητεςrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

35

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη Ζήτη

Κοβάνη Ε 1987 Εmicroπειρικές microελέτες στην αγροτική Ελλάδα ΑθήναΕΚΚΕ

Μωυσίδης Α 1986 Η Αγροτική Κοινωνία στη Σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα Ιδρυmicroα Μεσογειακών

Μελετών

Παπαγαρουφάλη Ε 1986 Η Ελληνίδα Αγρότισσα και Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Αθήνα Κέντρο

Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου (1985-1986)

Παπαδάκη-Κλαυδιανού Α Ε Γιασεmicroή 1991 lsquoΕκπαιδευτικές Ανάγκες και Επιmicroόρφωση των

Μελών του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισmicroού Νοτιοχώρων Χίου Μια επιτόπια Έρευναrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 833-31

Παπαδόπουλος Γ Χ Κασίmicroης 2000 Μελέτη Ισότητας Ευκαιριών Ανδρών-Γυναικών και

Αγροτική Ανάπτυξη Αθήνα ΕΚΚΕΙνστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας

ΠΑΣΕΓΕΣ 2000 Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Ελλάδας (Αστικοί και Αγροτικοί) οδηγός Αθήνα

Petronoti M 1981 lsquoThe economic autonomy of rural womenrsquo The Greek Review of social

Research A19816-18

Σαφιλίου Κ 2002 lsquoΟ αποκλεισmicroός των ελληνίδων από το γεωργικό επάγγελmicroα αρχίζει από την

οικογένειαrsquo Στο Λ Μαράτου ndash Αλιmicroπράντη (επιmicro) Οικογένειες και κράτος Πρόνοιας στην Ευρώπη

AθήναΕΚΚΕ Gutenberg

Stratigaki M 1988 lsquoAgricultural Modernization and Gender Division of Labour The case of

Heraklion Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 28 4 248-262

Τσάρτας Π Μ Θανοπούλου 1994 Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισmicroοί στην Ελλάδα

Μελέτη αποτίmicroησης της λειτουργίας τους Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

(ΚΕΓΜΕ)

Zακοπούλου E 1999 lsquoΠολυαπασχολούmicroενοι και Γεωργία προς microια νέα ανίχνευση ενός

πολυδιάστατου φαινοmicroένουrsquo Στο X Kασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) H Eλληνική Αγροτική Kοινωνία

στο τέλος του 20ού αιώνα Αθήνα EKKE- Πλέθρον

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 lsquoΕξαναγκαστική πορνεία microεταναστριών και προσφύγων

Γυναικώνrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός Κοινωνικό

Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη Συνάντηση

Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Alipranti L R Fakiolas 2003 lsquoThe lonely path of Migrant Women in Greecersquo Eπιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 165-188

Βαλέντσια Ν 1995 lsquoΗ κατάσταση των Φιλιππινέζων γυναικών στην Ελλάδα Μιαγυναίκα από

τις Φιλιππίνες αφηγείταιrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός

Ρατσισmicroός Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα

∆ιήmicroερη Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

36

Βεντούρα Λ 1993 lsquoΜετανάστευση γυναικών γέννηση και εξέλιξη του επιστηmicroονικού

διαφέροντοςrsquo ∆ίνη 6 230-240

Cavounidis J 2003 lsquoGenderd patterns of Migration to Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών 110 Α 221-238

Glavanis P 1995 lsquoΟι laquoΝέοι Είλωτεςraquo στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η laquoΜουσουλmicroανική Φωνήraquo ως

απάντηση σε τύπο και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισmicroούrsquo Στο Ι Ψηmicromicroένος (επιmicro) Μετανάστευση

από τα Βαλκάνια Κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

Iossifides Th 1997 lsquoImmigrants in the Athens Labour Market A Comparative Study of

Albanians Egyptians and Filipinosrsquo Στο R King και R Black (επιmicro) Southern Europe and the New

Immigrations Brighton Sussex Academic Press

Karakatsanis N M J Swarts 2003 lsquoMigrant Women Domestic Work and the Sex Trade in

Greece ndash A snapshot of Migrant policy in the Makingrsquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α

239-270

Κούρτοβικ Ι 1998 lsquoΕργασία Μεταναστριών και Προσφύγωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro)

Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Lazaridis G 1999 lsquoThe Helots of the New Millenium Ethnic- Greek Albanians and laquoOtherraquo

Albanians in Greecersquo Στο F Anthias and G Lazaridis (επιmicro) Ιnto the Margins Migration and

Exclusion in Southern Europe Aldershot Ashgate

Lazaridis G E Wickens 1999 lsquolaquoUsraquo and the laquoOtherraquo Ethnic Minorities in Greecersquo Annals of

Tourism Research 26632- 655

Lazaridis G I Psimmenos 2000 lsquoMigrant Flows from Albania to Greece Economic Social

and Spacial Exclusionrsquo Στο R King G Lazaridis Ch Tsardanidis (επιmicro) Eldorado or Fortress

Migration in Southern Europe New York St Martinrsquos Press

Λαζαρίδου Γ 1995 lsquoΜετανάστριες στην Ελλάδα- Οικιακές βοηθοί από Φιλιππίνες και Αλβανία-

Μία επιτόπια microελέτηrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός

Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη

Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Λάζος Γ 2002 Πορνεία και ∆ιεθνική Σωmicroατεmicroπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόmicroοι Α και Β

Αθήνα Καστανιώτης

Λιάκος Α 1998 lsquoΑντινοmicroίες στην Ανάλυση του Ρατσισmicroούrsquo Στο Έξι Κείmicroενα για το Ρατσισmicroό

Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισmicroού Αθήνα Παρασκήνιο

Μαράτου-Αλιπράντη Λ 1994 Ξένο εργατικό δυναmicroικό Τάσεις και το πρόβληmicroα της Κοινοτικής

Ενσωmicroάτωσης ∆ιαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισmicroού στην Ελλάδα Τόmicroος ΙΙ Αθήνα ΕΚΚΕ

Μουσούρου Λ Μ 1991 Μετανάστευση και microεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την

Ευρώπη Αθήνα Gutenberg

Πετρινιώτη Ξ 1993 Η microετανάστευση προς την Ελλάδα Αθήνα Οδυσσέας

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 30: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

30

Παπαγιαννάκη Μ 1986 lsquoΆγνοια νόmicroου δεν δικαιολογείταιrsquo ∆ίνη 1 63-69

Παπαδηmicroητρίου Β 1988 lsquoΑναζήτηση τρόπων για τον σωστό καταmicroερισmicroό των οικογενειακών

και επαγγελmicroατικών υποχρεώσεωνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 33 28-30

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998α lsquoΗ επαγγελmicroατική διάρθρωση της απασχόλησης στην

περιφέρεια Αττικής 1988-1995rsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα

Ιδρυmicroα Σάκη Καράγεωργα

Παπαδόπουλος Γ ∆ Σερεmicroέτης 1998β lsquoΗ διάρκεια της ανεργίας στην περιφέρεια της Αττικής

1998-1995rsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 96-97 83-110

Παπαζήση Θ 1999 lsquoΜητρότητα και καρριέρα άτυχος γάmicroος από τρελλό έρωταrsquo Στο Το Φύλο

των ∆ικαιωmicroάτων Εξουσία Γυναίκες και Ιδιότητα του Πολίτη Ευρωπαϊκό Συνέδριο 9-10

Φεβρουαρίου 1996 Πρακτικά Αθήνα Νεφέλη

Παυλίδου Ε 1989 lsquoΓυναίκα και εργασία Οικονοmicroικές προσεγγίσεις των διακρίσεων στην

αγορά εργασίαςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40) 39-46

Πελαγίδης Θ 1995 lsquoΗ σκοτεινή πλευρά της εργασιακής ευελιξίας Έρευνα Πεδίου στην

ευρύτερη περιοχή Θεσσαλονίκηςrsquo Τόπος (9) 95 ndash 119

Πετmicroεζίδου- Τσουλουβή Μ 1986 lsquoΠροβλήmicroατα ορισmicroού των κοινωνικών τάξεων εργασιακή

διαδικασία επαγγελmicroατικές κατηγορίες και νέα microεσαία στρώmicroαταrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 26 33-42

Πετράκη-Κώττη Α 1985 Όι διαφορές στις αmicroοιβές αντρών-γυναικώνrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας

27 8-10

Πετράκη-Κώττη Α 1998 lsquoΗ θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας στην Ελλάδα και οι

διαφορές στις αmicroοιβές των δύο φύλωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και

Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Πετρινιώτη Ξ 1989α lsquoΗ συmicromicroετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναmicroικό και η περίπτωση της

Ελλάδαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 105-140

Πετρινιώτη Ξ 1989β lsquoΠροβληmicroατισmicroοί γύρω από τη microέτρηση και την αποτίmicroηση της ολικής

εργασίας των γυναικώνrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα (40)47-54

Πετρινιώτη Ξ 1989γ lsquoΗ απασχόληση των γυναικών στην Ελλάδαrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ

Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της

Γυναίκας

Πετρινιώτη Ξ 1991 lsquoΟι εξελίξεις στην οικονοmicroία και η οργάνωση της εργασίας Νέες

προκλήσεις για τις γυναίκεςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47-48 11-12

Πετρινιώτη Ξ 1998 Η δόmicroηση των εσωτερικών αγορών εργασίας φύλο τεχνολογία

ανταγωνισmicroός Η περίπτωση των τραπεζών Αθήνα Παπαζήση

Πετρονώτη Μ 1995α ∆ίκτυα Κοινωνικών σχέσεων Όψεις και Αλληλεπιδράσεις microε τη

∆ιδικασία Επαγγελmicroατικής Κινητικότητας ΑθήναΕΚΚΕ

Πετρονώτη Μ 1995β lsquoΣύγχρονες Ελληνίδες Επιχειρηmicroατίες Ανθρωπολογική Ανάγνωση των

Στρατηγικών τους στη Σφαίρα Εργασίαςrsquo Εθνολογία 4 67-92

31

Πιζάνιας Π 1993 Οι φτωχοί των πόλεων Αθήνα Θεmicroέλιο

Πιζάνιας Π 1995 lsquoΚοινωνική οργάνωση της εργασίας και άτυπες δραστηριότητεςrsquo Πρακτικά

Ευρωπαϊκού Σεmicroιναρίου laquoΜορφές Άτυπης Απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωσηraquo Αθήνα Praxis

Σακέλλης Γ 1989 lsquo Νέες τεχνολογίες καταmicroερισmicroός της εργασίας και η κατα φύλο κατάτmicroηση

της εργατικής δύναmicroηςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Σακέλλης Γ 1993 Πληθυσmicroός και εργατικό δυναmicroικό στην Ελλάδα Μορφολογία και

διαχρονικές εξελίξεις Αθήνα Γαβριηλίδης

Σαπουντζάκη Π 1991 lsquoΜεταποιητική δραστηριότητα και αστικός χώρος Μια εmicroπειρική έρευνα

στο κέντρο της Αθήν αςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4561-69

Σεβαστίδης Χ 1999 lsquoΗ microερική απασχόλησηrsquo Επιθεώρησης Εργατικού ∆ικαίου 58145-163

Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου ∆ 1998 lsquoΕπαγγελmicroατική κατάρτιση των γυναικώνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Σινόπουλος Π Α 1986 lsquoΟ επαγγελmicroατικός χρόνος της γυναίκας και η κοινωνική ποινή τηςrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 212-230

Στρατηγάκη Μ 1987α lsquolaquoΓυναικείαraquo Επαγγέλmicroατα αντιmicroέτωπες microε το πληκτρολόγιοrsquo Κάπα 8

28

Στρατηγάκη Μ 1987β lsquoΠληροφορική και επαγγέλmicroατα microε laquoφύλοraquorsquo Κάπα12 31-33

Στρατηγάκη Μ 1989α lsquoΤεχνολογικές εξελίξεις και ειδικότητες microε laquoφύλοraquorsquo Σύγχρονα Θέmicroατα

(40) 31-38

Στρατηγάκη Μ 1989β lsquoΗ θέση των γυναικών στις τράπεζες microετά την εισαγωγή της

πληροφορικής Μια πρώτη προσέγγισηrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες

Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Στρατηγάκη Μ 1991 lsquoΤεχνολογική αλλαγή και οργάνωση της εργασίας Νέες laquoγυναικείεςraquo

θέσεις εργασίαςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash 4813 ndash 14

Στρατηγάκη Μ 1996 Φύλο Εργασία Τεχνολογία Αθήνα Ο Πολίτης

Στρατούλης ∆ 1987 lsquoΝέα φαινόmicroενα και τάσεις στις microορφές εκmicroετάλλευσης της εργατικής

τάξης στη χώρα microαςrsquo Επιστηmicroονική Σκέψη (35)9 ndash 20

Συmicroεωνίδου Χ 1986 lsquoΓονιmicroότητα και απασχόληση γυναικών Μια πρώτη προσέγγιση του

θέmicroατος για την περιφέρεια Πρωτεύουσαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 188-200

Συmicroεωνίδου Χ 1989α lsquoΗ σύγκρουση των ρόλων της microητρότητας και της γυναικείας

απασχόλησηrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 141-153

Συmicroεωνίδου Χ 1989β lsquoΓεγονότα του κύκλου ζωής και γυναικεία απασχόλησηrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα (40)61-70

Συmicroεωνίδου Χ 1990 Απασχόληση και γονιmicroότητα των γυναικών στην περιοχή της

Πρωτεύουσας Αθήνα ΕΚΚΕ

32

Συmicroεωνίδου Χ Μ Μαγδαληνός 1993 lsquoΗ αλληλεξάρτηση microεταξύ γυναικείας απασχόλησης και

γονιmicroότηταςrsquo Στο Η Κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα σήmicroερα Πρακτικά Συνεδρίου που οργανώθηκε

από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών Αθήνα ΕΚΚΕ

Συmicroεωνίδου Χ 1994 lsquoΗ laquoασυmicroβατότηταraquo της οικογενειακής και επαγγελmicroατικής ζωής των

γυναικώνrsquo ∆ίνη 7113-130

Συmicroεωνίδου Χ 1998 lsquoΜορφές έmicromicroεσου κοινωνικού αποκλεισmicroού Απασχόληση και ανεργία

των Γυναικών στη Ελλάδαrsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα Ίδρυmicroα

Σάκη Καράγιωργα

Τεπέρογλου Α Λ Μαράτου-Αλιπράντη Μ Κετσετζοπούλου 2001 Μελέτη για την ενίσχυση

της συmicromicroετοχής των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην Ελλάδα Αθήνα ΕΚΚΕ- Γενική

Γραmicromicroατεία Έρευνας και Τεχνολογίας

Τζεπόγλου Σ 1989 lsquoΕκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες (πληροφορική-ηλεκτρονική) Η

συmicromicroετοχή των γυναικώνrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Τσουκαλάς Κ 1985 lsquoΕργασία και εργαζόmicroενοι στην πρωτεύουσα αδιαφάνεια ερωτήmicroατα

υποθέσειςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 60 3-71

Υπουργείο Εργασίας- Τmicroήmicroα Ισότητας 1985 Τα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώmicroατα της

γυναίκας Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Υπουργείο Προεδρίας-Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1995 Η κατάσταση των γυναικών στην

Ελλάδα κατά την δεκαετία 1984-1994 Εθνική Έκθεση της Ελλάδα για το 4ο Παγκόσmicroιο Συνέδριο του

ΟΗΕ για τις Γυναίκες Πεκίνο Σεπτέmicroβριος 1995 Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Φράγκος ∆ 1990 Ο οικονοmicroικά ενεργός πληθυσmicroός της Ελλάδας Αθήνα ΕΚΚΕ

Χλέτσος Μ 1988 lsquoΟι Γυναίκες και η αγορά εργασίαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών

68128-138

Χρονάκη Ζ 1986 lsquoΓυναίκα και εργασία στην Ελλάδαrsquo Αρχαιολογία 21 63-66

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Dubish J 1986 lsquoCulture Enters through the Kitchen Women Food and Social Boundaries in

Rural Greecersquo Στο J Dubish (επιmicro) Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton

University Press

du Boulay J 1974 Portrait of a Greek Mountain Village Oxford Clarendon Press

du Boulay J 1983 The Meaning of Dowry Changing Values in Rural Greece Journal of

Modern Greek Studies 1 243-270

Friedl E 1962 Vasilika A Village in Modern Greece New York Holt Rinehart and Winston

Friedl E 1986 lsquoThe Position of Women Appearance and Realityrsquo Στο J Dubish (επιmicro)

Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton University Press

Ηirschon R 1981 lsquoEssential Objects and the Sacred Interior and Exterior Space

33

in an Urban Greek Localityrsquo Στο S Ardener (επιmicro) Women and Space Ground Rules and

Social Maps Λονδίνο Croom Helm

Kanellopoulos C 1982 lsquoMale-female pay defferentials in Greecersquo Greek Economic Review 4

(2) 222-241

Karamessini M 2002 lsquoThe Gender Pay Gap in Greecersquo European Commission Expert Group

on Gender and Employment httpwwwumistacukmanagement ewerceggeegge-publications

Karantinos D 1998 lsquoFlexible employment and employment insertion in Greecersquo National

Center for Social Research Working Paper 2 9 ndash 27

Kyriazis N 1999 lsquoWomenrsquos Flexible Work and Family Responsibilities in Greecersquo Στο

Gender Inequalities in Southern Europe South European Society amp Politics Special Issue 4 2 35-

53

Lambiri-Dimaki J 1983 lsquoGreece in the 1980rsquos changing evaluation of the roles of men and

womenrsquo Στο Social Stratification in Greece (1962-1982) (συλλογικό) Athens Sakkoulas

Μiliori P 1993 lsquoWomen in Business and Managementrsquo Στο Μ J Davidson amp C L Cooper

(επιmicro) Εuropean Women in Business and Management University of Manchester Institute of

Science and Technology PCP

Moussourou L S Spiliotopoulos 1984 lsquoWomen at Work in Greece The Sociological and

Legal Perspectivesrsquo Στο M J Davidson amp C L Cooper (επιmicro) Women at Work LondonWiley amp

Sons

Ntermanakis N P Petroglou N Sereti M Zervou 2002 Towards a Closing of the Gender

Pay Gap Country Report Greece Research Centre for Gender Equality (KETHI) Greece

Papataxiarchis E 1995 lsquoMale Mobility and Matrifocality in the Aegean Basinrsquo Στο S

Damianakos M E Handman J Pitt-Rivers G Ravis-Giordani (επιmicro) Brothers and Others Essays

in Honour of John Peristiany Αθήνα ΕΚΚΕ

Psacharopoulos G 1983 lsquoSex discrimination in the Greek Labour Marketrsquo Journal of Modern

Greek Studies 12

Salamon S D amp Stanton JB 1986 lsquoIntroducing the Nikokyra Ideality and Reality in Social

Processrsquo Στο J Dubisch (επιmicro) Gender amp Power in Rural Greece Princeton Princeton University

Press

Sinopoulos P A 1988 lsquoThe Social Penalty of working woman and its measurementrsquo

International Journal of Sociology of the Family 18 21-32

Symeonidou-Alatopoulou H 1980 lsquoFemale labour force participation in Greecersquo Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 38 104-120

Symeonidou X 1997 lsquoFull time and part ndash time employment of women in Greece trends and

relationships with life ndashcycle eventsrsquo Στο P Blossfeld amp C Hakim (επιmicro) Between Equalization

and Marginalization Women working part ndash time in Europe and the United States of America

Οξφόρδη Oxford University Press

34

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek Women and Tourism Womenrsquos Cooperatives as an

Alternative Form of Organizationrsquo Στο N Redclift amp Th Sinclair (επιmicro) Working Women

International Perspectives on Labour and Gender Ideology ΛονδίνοRoutledge

Cavounidis J 1983 lsquoCapitalist Development and Women΄s Work in Greecersquo Journal of Modern

Greek Studies vol1 2 321-338

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας (ΓΓΙ) 2000 Νέες πολιτικές ανάπτυξης και προώθησης των

Γυναικείων Συναιτερισmicroών (Πρακτικά Πανελλαδικής Συνάντησης Γυναικείων Συνεταιρισmicroών) Αθήνα

ΑΤΕ

Γιδαράκου Ι 1996 lsquoΕργασιακές Σχέσεις στην Οικογενειακή Εκmicroετάλλευση Θέση και

προοπτικές της γυναικείας παρουσίαςrsquo Στο Κράτος και αγροτικός χώρος Πρακτικά 3ου Πανελληνίου

Συνεδρίου Αγροτικής Οικονοmicroίας Aθήνα Παπαζήσης

Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΑγροτικοί συνεταιρισmicroοί παράγοντες τοπικής ανάπτυξης του ελληνικού

αγροτικού χώρουrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη

Γιδαράκου Ι 1999 lsquoΕνδογενής ανάπτυξη της υπαίθρου και γυναικεία απασχόλησηrsquo Στο Χ

Κασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) Ύπαιθρος Χώρα Η ελληνική αγροτική κοινωνία στο τέλος του

Εικοστού αιώνα Αθήνα Πλέθρο

∆αmicroιανός ∆ Χ Κασίmicroης Α Μωυσίδης Μ Ντεmicroούζης 1994 Η πολυαπασχόληση στον

αγροτικό τοmicroέα και η αναπτυξιακή πολιτική στην Ελλάδα Αθήνα Ίδρυmicroα Μεσογειακών Μελετών

Giagou D C Apostolopoulos 1996 lsquoRural Women and the Development of the Agrοtourist

Cooperatives in Greece The Case of Petra Lesvosrsquo Journal of Rural Cooperation 24 (2) 143-155

Gidarakou I 1990 lsquoPart -time Farming and Farm Reproduction The case of two Communities

in Central Greecersquo Sociologia Ruralis XXX (34) 292-304

Gourdomichalis A 1991 lsquoWomen and the Reproduction of Family Farms Change and

Continuity in the Region of Thessaly Greecersquo Journal of Rural Studies vol 7 12 57-62

Ιακωβίδου Ο 1992 lsquoΟ ρόλος των γυναικείων συνεταιρισmicroών στην προώθηση του

Αγροτουρισmicroού στην Ελλάδαrsquo Συνεταιριστική Πορεία 27137-145

Ιακωβίδου Ο 2000 lsquoΑγροτοτουρισmicroός το Μικρό Όmicroορφο και Θηλυκό Πρόσωπο στον

Τουρισmicroόrsquo Στο Π Τσάρτας (επιmicro) Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστηmicroονικές προσεγγίσεις Αθήνα

Εξάντας

Kalantaridis Ch L Labrianidis 1999 lsquoFamily Production and the Global Market Rural

Industrial Growth in Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 39 2 146-164

Καφφέ- Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΠολυδραστηριότητα αγροτισσών νέοι ρόλοι τους στην ύπαιθρο-

νέες αναγκαιότητεςrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

35

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη Ζήτη

Κοβάνη Ε 1987 Εmicroπειρικές microελέτες στην αγροτική Ελλάδα ΑθήναΕΚΚΕ

Μωυσίδης Α 1986 Η Αγροτική Κοινωνία στη Σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα Ιδρυmicroα Μεσογειακών

Μελετών

Παπαγαρουφάλη Ε 1986 Η Ελληνίδα Αγρότισσα και Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Αθήνα Κέντρο

Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου (1985-1986)

Παπαδάκη-Κλαυδιανού Α Ε Γιασεmicroή 1991 lsquoΕκπαιδευτικές Ανάγκες και Επιmicroόρφωση των

Μελών του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισmicroού Νοτιοχώρων Χίου Μια επιτόπια Έρευναrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 833-31

Παπαδόπουλος Γ Χ Κασίmicroης 2000 Μελέτη Ισότητας Ευκαιριών Ανδρών-Γυναικών και

Αγροτική Ανάπτυξη Αθήνα ΕΚΚΕΙνστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας

ΠΑΣΕΓΕΣ 2000 Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Ελλάδας (Αστικοί και Αγροτικοί) οδηγός Αθήνα

Petronoti M 1981 lsquoThe economic autonomy of rural womenrsquo The Greek Review of social

Research A19816-18

Σαφιλίου Κ 2002 lsquoΟ αποκλεισmicroός των ελληνίδων από το γεωργικό επάγγελmicroα αρχίζει από την

οικογένειαrsquo Στο Λ Μαράτου ndash Αλιmicroπράντη (επιmicro) Οικογένειες και κράτος Πρόνοιας στην Ευρώπη

AθήναΕΚΚΕ Gutenberg

Stratigaki M 1988 lsquoAgricultural Modernization and Gender Division of Labour The case of

Heraklion Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 28 4 248-262

Τσάρτας Π Μ Θανοπούλου 1994 Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισmicroοί στην Ελλάδα

Μελέτη αποτίmicroησης της λειτουργίας τους Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

(ΚΕΓΜΕ)

Zακοπούλου E 1999 lsquoΠολυαπασχολούmicroενοι και Γεωργία προς microια νέα ανίχνευση ενός

πολυδιάστατου φαινοmicroένουrsquo Στο X Kασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) H Eλληνική Αγροτική Kοινωνία

στο τέλος του 20ού αιώνα Αθήνα EKKE- Πλέθρον

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 lsquoΕξαναγκαστική πορνεία microεταναστριών και προσφύγων

Γυναικώνrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός Κοινωνικό

Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη Συνάντηση

Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Alipranti L R Fakiolas 2003 lsquoThe lonely path of Migrant Women in Greecersquo Eπιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 165-188

Βαλέντσια Ν 1995 lsquoΗ κατάσταση των Φιλιππινέζων γυναικών στην Ελλάδα Μιαγυναίκα από

τις Φιλιππίνες αφηγείταιrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός

Ρατσισmicroός Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα

∆ιήmicroερη Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

36

Βεντούρα Λ 1993 lsquoΜετανάστευση γυναικών γέννηση και εξέλιξη του επιστηmicroονικού

διαφέροντοςrsquo ∆ίνη 6 230-240

Cavounidis J 2003 lsquoGenderd patterns of Migration to Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών 110 Α 221-238

Glavanis P 1995 lsquoΟι laquoΝέοι Είλωτεςraquo στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η laquoΜουσουλmicroανική Φωνήraquo ως

απάντηση σε τύπο και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισmicroούrsquo Στο Ι Ψηmicromicroένος (επιmicro) Μετανάστευση

από τα Βαλκάνια Κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

Iossifides Th 1997 lsquoImmigrants in the Athens Labour Market A Comparative Study of

Albanians Egyptians and Filipinosrsquo Στο R King και R Black (επιmicro) Southern Europe and the New

Immigrations Brighton Sussex Academic Press

Karakatsanis N M J Swarts 2003 lsquoMigrant Women Domestic Work and the Sex Trade in

Greece ndash A snapshot of Migrant policy in the Makingrsquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α

239-270

Κούρτοβικ Ι 1998 lsquoΕργασία Μεταναστριών και Προσφύγωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro)

Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Lazaridis G 1999 lsquoThe Helots of the New Millenium Ethnic- Greek Albanians and laquoOtherraquo

Albanians in Greecersquo Στο F Anthias and G Lazaridis (επιmicro) Ιnto the Margins Migration and

Exclusion in Southern Europe Aldershot Ashgate

Lazaridis G E Wickens 1999 lsquolaquoUsraquo and the laquoOtherraquo Ethnic Minorities in Greecersquo Annals of

Tourism Research 26632- 655

Lazaridis G I Psimmenos 2000 lsquoMigrant Flows from Albania to Greece Economic Social

and Spacial Exclusionrsquo Στο R King G Lazaridis Ch Tsardanidis (επιmicro) Eldorado or Fortress

Migration in Southern Europe New York St Martinrsquos Press

Λαζαρίδου Γ 1995 lsquoΜετανάστριες στην Ελλάδα- Οικιακές βοηθοί από Φιλιππίνες και Αλβανία-

Μία επιτόπια microελέτηrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός

Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη

Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Λάζος Γ 2002 Πορνεία και ∆ιεθνική Σωmicroατεmicroπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόmicroοι Α και Β

Αθήνα Καστανιώτης

Λιάκος Α 1998 lsquoΑντινοmicroίες στην Ανάλυση του Ρατσισmicroούrsquo Στο Έξι Κείmicroενα για το Ρατσισmicroό

Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισmicroού Αθήνα Παρασκήνιο

Μαράτου-Αλιπράντη Λ 1994 Ξένο εργατικό δυναmicroικό Τάσεις και το πρόβληmicroα της Κοινοτικής

Ενσωmicroάτωσης ∆ιαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισmicroού στην Ελλάδα Τόmicroος ΙΙ Αθήνα ΕΚΚΕ

Μουσούρου Λ Μ 1991 Μετανάστευση και microεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την

Ευρώπη Αθήνα Gutenberg

Πετρινιώτη Ξ 1993 Η microετανάστευση προς την Ελλάδα Αθήνα Οδυσσέας

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 31: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

31

Πιζάνιας Π 1993 Οι φτωχοί των πόλεων Αθήνα Θεmicroέλιο

Πιζάνιας Π 1995 lsquoΚοινωνική οργάνωση της εργασίας και άτυπες δραστηριότητεςrsquo Πρακτικά

Ευρωπαϊκού Σεmicroιναρίου laquoΜορφές Άτυπης Απασχόλησης στην Ευρωπαϊκή Ένωσηraquo Αθήνα Praxis

Σακέλλης Γ 1989 lsquo Νέες τεχνολογίες καταmicroερισmicroός της εργασίας και η κατα φύλο κατάτmicroηση

της εργατικής δύναmicroηςrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Σακέλλης Γ 1993 Πληθυσmicroός και εργατικό δυναmicroικό στην Ελλάδα Μορφολογία και

διαχρονικές εξελίξεις Αθήνα Γαβριηλίδης

Σαπουντζάκη Π 1991 lsquoΜεταποιητική δραστηριότητα και αστικός χώρος Μια εmicroπειρική έρευνα

στο κέντρο της Αθήν αςrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 4561-69

Σεβαστίδης Χ 1999 lsquoΗ microερική απασχόλησηrsquo Επιθεώρησης Εργατικού ∆ικαίου 58145-163

Σιδηροπούλου-∆ηmicroακάκου ∆ 1998 lsquoΕπαγγελmicroατική κατάρτιση των γυναικώνrsquo Στο Ι

Μαγγανάρα (επιmicro) Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα

Οδυσσέας

Σινόπουλος Π Α 1986 lsquoΟ επαγγελmicroατικός χρόνος της γυναίκας και η κοινωνική ποινή τηςrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 212-230

Στρατηγάκη Μ 1987α lsquolaquoΓυναικείαraquo Επαγγέλmicroατα αντιmicroέτωπες microε το πληκτρολόγιοrsquo Κάπα 8

28

Στρατηγάκη Μ 1987β lsquoΠληροφορική και επαγγέλmicroατα microε laquoφύλοraquorsquo Κάπα12 31-33

Στρατηγάκη Μ 1989α lsquoΤεχνολογικές εξελίξεις και ειδικότητες microε laquoφύλοraquorsquo Σύγχρονα Θέmicroατα

(40) 31-38

Στρατηγάκη Μ 1989β lsquoΗ θέση των γυναικών στις τράπεζες microετά την εισαγωγή της

πληροφορικής Μια πρώτη προσέγγισηrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες

Εργασία Νέες Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Στρατηγάκη Μ 1991 lsquoΤεχνολογική αλλαγή και οργάνωση της εργασίας Νέες laquoγυναικείεςraquo

θέσεις εργασίαςrsquo Ο Αγώνας της Γυναίκας 47 ndash 4813 ndash 14

Στρατηγάκη Μ 1996 Φύλο Εργασία Τεχνολογία Αθήνα Ο Πολίτης

Στρατούλης ∆ 1987 lsquoΝέα φαινόmicroενα και τάσεις στις microορφές εκmicroετάλλευσης της εργατικής

τάξης στη χώρα microαςrsquo Επιστηmicroονική Σκέψη (35)9 ndash 20

Συmicroεωνίδου Χ 1986 lsquoΓονιmicroότητα και απασχόληση γυναικών Μια πρώτη προσέγγιση του

θέmicroατος για την περιφέρεια Πρωτεύουσαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 61 188-200

Συmicroεωνίδου Χ 1989α lsquoΗ σύγκρουση των ρόλων της microητρότητας και της γυναικείας

απασχόλησηrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 74 141-153

Συmicroεωνίδου Χ 1989β lsquoΓεγονότα του κύκλου ζωής και γυναικεία απασχόλησηrsquo Σύγχρονα

Θέmicroατα (40)61-70

Συmicroεωνίδου Χ 1990 Απασχόληση και γονιmicroότητα των γυναικών στην περιοχή της

Πρωτεύουσας Αθήνα ΕΚΚΕ

32

Συmicroεωνίδου Χ Μ Μαγδαληνός 1993 lsquoΗ αλληλεξάρτηση microεταξύ γυναικείας απασχόλησης και

γονιmicroότηταςrsquo Στο Η Κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα σήmicroερα Πρακτικά Συνεδρίου που οργανώθηκε

από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών Αθήνα ΕΚΚΕ

Συmicroεωνίδου Χ 1994 lsquoΗ laquoασυmicroβατότηταraquo της οικογενειακής και επαγγελmicroατικής ζωής των

γυναικώνrsquo ∆ίνη 7113-130

Συmicroεωνίδου Χ 1998 lsquoΜορφές έmicromicroεσου κοινωνικού αποκλεισmicroού Απασχόληση και ανεργία

των Γυναικών στη Ελλάδαrsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα Ίδρυmicroα

Σάκη Καράγιωργα

Τεπέρογλου Α Λ Μαράτου-Αλιπράντη Μ Κετσετζοπούλου 2001 Μελέτη για την ενίσχυση

της συmicromicroετοχής των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην Ελλάδα Αθήνα ΕΚΚΕ- Γενική

Γραmicromicroατεία Έρευνας και Τεχνολογίας

Τζεπόγλου Σ 1989 lsquoΕκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες (πληροφορική-ηλεκτρονική) Η

συmicromicroετοχή των γυναικώνrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Τσουκαλάς Κ 1985 lsquoΕργασία και εργαζόmicroενοι στην πρωτεύουσα αδιαφάνεια ερωτήmicroατα

υποθέσειςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 60 3-71

Υπουργείο Εργασίας- Τmicroήmicroα Ισότητας 1985 Τα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώmicroατα της

γυναίκας Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Υπουργείο Προεδρίας-Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1995 Η κατάσταση των γυναικών στην

Ελλάδα κατά την δεκαετία 1984-1994 Εθνική Έκθεση της Ελλάδα για το 4ο Παγκόσmicroιο Συνέδριο του

ΟΗΕ για τις Γυναίκες Πεκίνο Σεπτέmicroβριος 1995 Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Φράγκος ∆ 1990 Ο οικονοmicroικά ενεργός πληθυσmicroός της Ελλάδας Αθήνα ΕΚΚΕ

Χλέτσος Μ 1988 lsquoΟι Γυναίκες και η αγορά εργασίαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών

68128-138

Χρονάκη Ζ 1986 lsquoΓυναίκα και εργασία στην Ελλάδαrsquo Αρχαιολογία 21 63-66

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Dubish J 1986 lsquoCulture Enters through the Kitchen Women Food and Social Boundaries in

Rural Greecersquo Στο J Dubish (επιmicro) Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton

University Press

du Boulay J 1974 Portrait of a Greek Mountain Village Oxford Clarendon Press

du Boulay J 1983 The Meaning of Dowry Changing Values in Rural Greece Journal of

Modern Greek Studies 1 243-270

Friedl E 1962 Vasilika A Village in Modern Greece New York Holt Rinehart and Winston

Friedl E 1986 lsquoThe Position of Women Appearance and Realityrsquo Στο J Dubish (επιmicro)

Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton University Press

Ηirschon R 1981 lsquoEssential Objects and the Sacred Interior and Exterior Space

33

in an Urban Greek Localityrsquo Στο S Ardener (επιmicro) Women and Space Ground Rules and

Social Maps Λονδίνο Croom Helm

Kanellopoulos C 1982 lsquoMale-female pay defferentials in Greecersquo Greek Economic Review 4

(2) 222-241

Karamessini M 2002 lsquoThe Gender Pay Gap in Greecersquo European Commission Expert Group

on Gender and Employment httpwwwumistacukmanagement ewerceggeegge-publications

Karantinos D 1998 lsquoFlexible employment and employment insertion in Greecersquo National

Center for Social Research Working Paper 2 9 ndash 27

Kyriazis N 1999 lsquoWomenrsquos Flexible Work and Family Responsibilities in Greecersquo Στο

Gender Inequalities in Southern Europe South European Society amp Politics Special Issue 4 2 35-

53

Lambiri-Dimaki J 1983 lsquoGreece in the 1980rsquos changing evaluation of the roles of men and

womenrsquo Στο Social Stratification in Greece (1962-1982) (συλλογικό) Athens Sakkoulas

Μiliori P 1993 lsquoWomen in Business and Managementrsquo Στο Μ J Davidson amp C L Cooper

(επιmicro) Εuropean Women in Business and Management University of Manchester Institute of

Science and Technology PCP

Moussourou L S Spiliotopoulos 1984 lsquoWomen at Work in Greece The Sociological and

Legal Perspectivesrsquo Στο M J Davidson amp C L Cooper (επιmicro) Women at Work LondonWiley amp

Sons

Ntermanakis N P Petroglou N Sereti M Zervou 2002 Towards a Closing of the Gender

Pay Gap Country Report Greece Research Centre for Gender Equality (KETHI) Greece

Papataxiarchis E 1995 lsquoMale Mobility and Matrifocality in the Aegean Basinrsquo Στο S

Damianakos M E Handman J Pitt-Rivers G Ravis-Giordani (επιmicro) Brothers and Others Essays

in Honour of John Peristiany Αθήνα ΕΚΚΕ

Psacharopoulos G 1983 lsquoSex discrimination in the Greek Labour Marketrsquo Journal of Modern

Greek Studies 12

Salamon S D amp Stanton JB 1986 lsquoIntroducing the Nikokyra Ideality and Reality in Social

Processrsquo Στο J Dubisch (επιmicro) Gender amp Power in Rural Greece Princeton Princeton University

Press

Sinopoulos P A 1988 lsquoThe Social Penalty of working woman and its measurementrsquo

International Journal of Sociology of the Family 18 21-32

Symeonidou-Alatopoulou H 1980 lsquoFemale labour force participation in Greecersquo Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 38 104-120

Symeonidou X 1997 lsquoFull time and part ndash time employment of women in Greece trends and

relationships with life ndashcycle eventsrsquo Στο P Blossfeld amp C Hakim (επιmicro) Between Equalization

and Marginalization Women working part ndash time in Europe and the United States of America

Οξφόρδη Oxford University Press

34

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek Women and Tourism Womenrsquos Cooperatives as an

Alternative Form of Organizationrsquo Στο N Redclift amp Th Sinclair (επιmicro) Working Women

International Perspectives on Labour and Gender Ideology ΛονδίνοRoutledge

Cavounidis J 1983 lsquoCapitalist Development and Women΄s Work in Greecersquo Journal of Modern

Greek Studies vol1 2 321-338

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας (ΓΓΙ) 2000 Νέες πολιτικές ανάπτυξης και προώθησης των

Γυναικείων Συναιτερισmicroών (Πρακτικά Πανελλαδικής Συνάντησης Γυναικείων Συνεταιρισmicroών) Αθήνα

ΑΤΕ

Γιδαράκου Ι 1996 lsquoΕργασιακές Σχέσεις στην Οικογενειακή Εκmicroετάλλευση Θέση και

προοπτικές της γυναικείας παρουσίαςrsquo Στο Κράτος και αγροτικός χώρος Πρακτικά 3ου Πανελληνίου

Συνεδρίου Αγροτικής Οικονοmicroίας Aθήνα Παπαζήσης

Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΑγροτικοί συνεταιρισmicroοί παράγοντες τοπικής ανάπτυξης του ελληνικού

αγροτικού χώρουrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη

Γιδαράκου Ι 1999 lsquoΕνδογενής ανάπτυξη της υπαίθρου και γυναικεία απασχόλησηrsquo Στο Χ

Κασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) Ύπαιθρος Χώρα Η ελληνική αγροτική κοινωνία στο τέλος του

Εικοστού αιώνα Αθήνα Πλέθρο

∆αmicroιανός ∆ Χ Κασίmicroης Α Μωυσίδης Μ Ντεmicroούζης 1994 Η πολυαπασχόληση στον

αγροτικό τοmicroέα και η αναπτυξιακή πολιτική στην Ελλάδα Αθήνα Ίδρυmicroα Μεσογειακών Μελετών

Giagou D C Apostolopoulos 1996 lsquoRural Women and the Development of the Agrοtourist

Cooperatives in Greece The Case of Petra Lesvosrsquo Journal of Rural Cooperation 24 (2) 143-155

Gidarakou I 1990 lsquoPart -time Farming and Farm Reproduction The case of two Communities

in Central Greecersquo Sociologia Ruralis XXX (34) 292-304

Gourdomichalis A 1991 lsquoWomen and the Reproduction of Family Farms Change and

Continuity in the Region of Thessaly Greecersquo Journal of Rural Studies vol 7 12 57-62

Ιακωβίδου Ο 1992 lsquoΟ ρόλος των γυναικείων συνεταιρισmicroών στην προώθηση του

Αγροτουρισmicroού στην Ελλάδαrsquo Συνεταιριστική Πορεία 27137-145

Ιακωβίδου Ο 2000 lsquoΑγροτοτουρισmicroός το Μικρό Όmicroορφο και Θηλυκό Πρόσωπο στον

Τουρισmicroόrsquo Στο Π Τσάρτας (επιmicro) Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστηmicroονικές προσεγγίσεις Αθήνα

Εξάντας

Kalantaridis Ch L Labrianidis 1999 lsquoFamily Production and the Global Market Rural

Industrial Growth in Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 39 2 146-164

Καφφέ- Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΠολυδραστηριότητα αγροτισσών νέοι ρόλοι τους στην ύπαιθρο-

νέες αναγκαιότητεςrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

35

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη Ζήτη

Κοβάνη Ε 1987 Εmicroπειρικές microελέτες στην αγροτική Ελλάδα ΑθήναΕΚΚΕ

Μωυσίδης Α 1986 Η Αγροτική Κοινωνία στη Σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα Ιδρυmicroα Μεσογειακών

Μελετών

Παπαγαρουφάλη Ε 1986 Η Ελληνίδα Αγρότισσα και Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Αθήνα Κέντρο

Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου (1985-1986)

Παπαδάκη-Κλαυδιανού Α Ε Γιασεmicroή 1991 lsquoΕκπαιδευτικές Ανάγκες και Επιmicroόρφωση των

Μελών του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισmicroού Νοτιοχώρων Χίου Μια επιτόπια Έρευναrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 833-31

Παπαδόπουλος Γ Χ Κασίmicroης 2000 Μελέτη Ισότητας Ευκαιριών Ανδρών-Γυναικών και

Αγροτική Ανάπτυξη Αθήνα ΕΚΚΕΙνστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας

ΠΑΣΕΓΕΣ 2000 Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Ελλάδας (Αστικοί και Αγροτικοί) οδηγός Αθήνα

Petronoti M 1981 lsquoThe economic autonomy of rural womenrsquo The Greek Review of social

Research A19816-18

Σαφιλίου Κ 2002 lsquoΟ αποκλεισmicroός των ελληνίδων από το γεωργικό επάγγελmicroα αρχίζει από την

οικογένειαrsquo Στο Λ Μαράτου ndash Αλιmicroπράντη (επιmicro) Οικογένειες και κράτος Πρόνοιας στην Ευρώπη

AθήναΕΚΚΕ Gutenberg

Stratigaki M 1988 lsquoAgricultural Modernization and Gender Division of Labour The case of

Heraklion Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 28 4 248-262

Τσάρτας Π Μ Θανοπούλου 1994 Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισmicroοί στην Ελλάδα

Μελέτη αποτίmicroησης της λειτουργίας τους Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

(ΚΕΓΜΕ)

Zακοπούλου E 1999 lsquoΠολυαπασχολούmicroενοι και Γεωργία προς microια νέα ανίχνευση ενός

πολυδιάστατου φαινοmicroένουrsquo Στο X Kασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) H Eλληνική Αγροτική Kοινωνία

στο τέλος του 20ού αιώνα Αθήνα EKKE- Πλέθρον

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 lsquoΕξαναγκαστική πορνεία microεταναστριών και προσφύγων

Γυναικώνrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός Κοινωνικό

Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη Συνάντηση

Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Alipranti L R Fakiolas 2003 lsquoThe lonely path of Migrant Women in Greecersquo Eπιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 165-188

Βαλέντσια Ν 1995 lsquoΗ κατάσταση των Φιλιππινέζων γυναικών στην Ελλάδα Μιαγυναίκα από

τις Φιλιππίνες αφηγείταιrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός

Ρατσισmicroός Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα

∆ιήmicroερη Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

36

Βεντούρα Λ 1993 lsquoΜετανάστευση γυναικών γέννηση και εξέλιξη του επιστηmicroονικού

διαφέροντοςrsquo ∆ίνη 6 230-240

Cavounidis J 2003 lsquoGenderd patterns of Migration to Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών 110 Α 221-238

Glavanis P 1995 lsquoΟι laquoΝέοι Είλωτεςraquo στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η laquoΜουσουλmicroανική Φωνήraquo ως

απάντηση σε τύπο και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισmicroούrsquo Στο Ι Ψηmicromicroένος (επιmicro) Μετανάστευση

από τα Βαλκάνια Κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

Iossifides Th 1997 lsquoImmigrants in the Athens Labour Market A Comparative Study of

Albanians Egyptians and Filipinosrsquo Στο R King και R Black (επιmicro) Southern Europe and the New

Immigrations Brighton Sussex Academic Press

Karakatsanis N M J Swarts 2003 lsquoMigrant Women Domestic Work and the Sex Trade in

Greece ndash A snapshot of Migrant policy in the Makingrsquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α

239-270

Κούρτοβικ Ι 1998 lsquoΕργασία Μεταναστριών και Προσφύγωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro)

Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Lazaridis G 1999 lsquoThe Helots of the New Millenium Ethnic- Greek Albanians and laquoOtherraquo

Albanians in Greecersquo Στο F Anthias and G Lazaridis (επιmicro) Ιnto the Margins Migration and

Exclusion in Southern Europe Aldershot Ashgate

Lazaridis G E Wickens 1999 lsquolaquoUsraquo and the laquoOtherraquo Ethnic Minorities in Greecersquo Annals of

Tourism Research 26632- 655

Lazaridis G I Psimmenos 2000 lsquoMigrant Flows from Albania to Greece Economic Social

and Spacial Exclusionrsquo Στο R King G Lazaridis Ch Tsardanidis (επιmicro) Eldorado or Fortress

Migration in Southern Europe New York St Martinrsquos Press

Λαζαρίδου Γ 1995 lsquoΜετανάστριες στην Ελλάδα- Οικιακές βοηθοί από Φιλιππίνες και Αλβανία-

Μία επιτόπια microελέτηrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός

Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη

Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Λάζος Γ 2002 Πορνεία και ∆ιεθνική Σωmicroατεmicroπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόmicroοι Α και Β

Αθήνα Καστανιώτης

Λιάκος Α 1998 lsquoΑντινοmicroίες στην Ανάλυση του Ρατσισmicroούrsquo Στο Έξι Κείmicroενα για το Ρατσισmicroό

Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισmicroού Αθήνα Παρασκήνιο

Μαράτου-Αλιπράντη Λ 1994 Ξένο εργατικό δυναmicroικό Τάσεις και το πρόβληmicroα της Κοινοτικής

Ενσωmicroάτωσης ∆ιαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισmicroού στην Ελλάδα Τόmicroος ΙΙ Αθήνα ΕΚΚΕ

Μουσούρου Λ Μ 1991 Μετανάστευση και microεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την

Ευρώπη Αθήνα Gutenberg

Πετρινιώτη Ξ 1993 Η microετανάστευση προς την Ελλάδα Αθήνα Οδυσσέας

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 32: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

32

Συmicroεωνίδου Χ Μ Μαγδαληνός 1993 lsquoΗ αλληλεξάρτηση microεταξύ γυναικείας απασχόλησης και

γονιmicroότηταςrsquo Στο Η Κοινωνική έρευνα στην Ελλάδα σήmicroερα Πρακτικά Συνεδρίου που οργανώθηκε

από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών Αθήνα ΕΚΚΕ

Συmicroεωνίδου Χ 1994 lsquoΗ laquoασυmicroβατότηταraquo της οικογενειακής και επαγγελmicroατικής ζωής των

γυναικώνrsquo ∆ίνη 7113-130

Συmicroεωνίδου Χ 1998 lsquoΜορφές έmicromicroεσου κοινωνικού αποκλεισmicroού Απασχόληση και ανεργία

των Γυναικών στη Ελλάδαrsquo Στο Κοινωνικές Ανισότητες και Κοινωνικός Αποκλεισmicroός Αθήνα Ίδρυmicroα

Σάκη Καράγιωργα

Τεπέρογλου Α Λ Μαράτου-Αλιπράντη Μ Κετσετζοπούλου 2001 Μελέτη για την ενίσχυση

της συmicromicroετοχής των γυναικών στην επιστηmicroονική έρευνα στην Ελλάδα Αθήνα ΕΚΚΕ- Γενική

Γραmicromicroατεία Έρευνας και Τεχνολογίας

Τζεπόγλου Σ 1989 lsquoΕκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες (πληροφορική-ηλεκτρονική) Η

συmicromicroετοχή των γυναικώνrsquo Στο Μ Μαρmicroατάκη και Ξ Πετρινιώτη (επιmicro) Γυναίκες Εργασία Νέες

Τεχνολογίες Αθήνα Σύνδεσmicroος για τα ∆ικαιώmicroατα της Γυναίκας

Τσουκαλάς Κ 1985 lsquoΕργασία και εργαζόmicroενοι στην πρωτεύουσα αδιαφάνεια ερωτήmicroατα

υποθέσειςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 60 3-71

Υπουργείο Εργασίας- Τmicroήmicroα Ισότητας 1985 Τα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώmicroατα της

γυναίκας Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Υπουργείο Προεδρίας-Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας 1995 Η κατάσταση των γυναικών στην

Ελλάδα κατά την δεκαετία 1984-1994 Εθνική Έκθεση της Ελλάδα για το 4ο Παγκόσmicroιο Συνέδριο του

ΟΗΕ για τις Γυναίκες Πεκίνο Σεπτέmicroβριος 1995 Αθήνα Εθνικό Τυπογραφείο

Φράγκος ∆ 1990 Ο οικονοmicroικά ενεργός πληθυσmicroός της Ελλάδας Αθήνα ΕΚΚΕ

Χλέτσος Μ 1988 lsquoΟι Γυναίκες και η αγορά εργασίαςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών

68128-138

Χρονάκη Ζ 1986 lsquoΓυναίκα και εργασία στην Ελλάδαrsquo Αρχαιολογία 21 63-66

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Dubish J 1986 lsquoCulture Enters through the Kitchen Women Food and Social Boundaries in

Rural Greecersquo Στο J Dubish (επιmicro) Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton

University Press

du Boulay J 1974 Portrait of a Greek Mountain Village Oxford Clarendon Press

du Boulay J 1983 The Meaning of Dowry Changing Values in Rural Greece Journal of

Modern Greek Studies 1 243-270

Friedl E 1962 Vasilika A Village in Modern Greece New York Holt Rinehart and Winston

Friedl E 1986 lsquoThe Position of Women Appearance and Realityrsquo Στο J Dubish (επιmicro)

Gender and Power in Rural Greece Princeton Princeton University Press

Ηirschon R 1981 lsquoEssential Objects and the Sacred Interior and Exterior Space

33

in an Urban Greek Localityrsquo Στο S Ardener (επιmicro) Women and Space Ground Rules and

Social Maps Λονδίνο Croom Helm

Kanellopoulos C 1982 lsquoMale-female pay defferentials in Greecersquo Greek Economic Review 4

(2) 222-241

Karamessini M 2002 lsquoThe Gender Pay Gap in Greecersquo European Commission Expert Group

on Gender and Employment httpwwwumistacukmanagement ewerceggeegge-publications

Karantinos D 1998 lsquoFlexible employment and employment insertion in Greecersquo National

Center for Social Research Working Paper 2 9 ndash 27

Kyriazis N 1999 lsquoWomenrsquos Flexible Work and Family Responsibilities in Greecersquo Στο

Gender Inequalities in Southern Europe South European Society amp Politics Special Issue 4 2 35-

53

Lambiri-Dimaki J 1983 lsquoGreece in the 1980rsquos changing evaluation of the roles of men and

womenrsquo Στο Social Stratification in Greece (1962-1982) (συλλογικό) Athens Sakkoulas

Μiliori P 1993 lsquoWomen in Business and Managementrsquo Στο Μ J Davidson amp C L Cooper

(επιmicro) Εuropean Women in Business and Management University of Manchester Institute of

Science and Technology PCP

Moussourou L S Spiliotopoulos 1984 lsquoWomen at Work in Greece The Sociological and

Legal Perspectivesrsquo Στο M J Davidson amp C L Cooper (επιmicro) Women at Work LondonWiley amp

Sons

Ntermanakis N P Petroglou N Sereti M Zervou 2002 Towards a Closing of the Gender

Pay Gap Country Report Greece Research Centre for Gender Equality (KETHI) Greece

Papataxiarchis E 1995 lsquoMale Mobility and Matrifocality in the Aegean Basinrsquo Στο S

Damianakos M E Handman J Pitt-Rivers G Ravis-Giordani (επιmicro) Brothers and Others Essays

in Honour of John Peristiany Αθήνα ΕΚΚΕ

Psacharopoulos G 1983 lsquoSex discrimination in the Greek Labour Marketrsquo Journal of Modern

Greek Studies 12

Salamon S D amp Stanton JB 1986 lsquoIntroducing the Nikokyra Ideality and Reality in Social

Processrsquo Στο J Dubisch (επιmicro) Gender amp Power in Rural Greece Princeton Princeton University

Press

Sinopoulos P A 1988 lsquoThe Social Penalty of working woman and its measurementrsquo

International Journal of Sociology of the Family 18 21-32

Symeonidou-Alatopoulou H 1980 lsquoFemale labour force participation in Greecersquo Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 38 104-120

Symeonidou X 1997 lsquoFull time and part ndash time employment of women in Greece trends and

relationships with life ndashcycle eventsrsquo Στο P Blossfeld amp C Hakim (επιmicro) Between Equalization

and Marginalization Women working part ndash time in Europe and the United States of America

Οξφόρδη Oxford University Press

34

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek Women and Tourism Womenrsquos Cooperatives as an

Alternative Form of Organizationrsquo Στο N Redclift amp Th Sinclair (επιmicro) Working Women

International Perspectives on Labour and Gender Ideology ΛονδίνοRoutledge

Cavounidis J 1983 lsquoCapitalist Development and Women΄s Work in Greecersquo Journal of Modern

Greek Studies vol1 2 321-338

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας (ΓΓΙ) 2000 Νέες πολιτικές ανάπτυξης και προώθησης των

Γυναικείων Συναιτερισmicroών (Πρακτικά Πανελλαδικής Συνάντησης Γυναικείων Συνεταιρισmicroών) Αθήνα

ΑΤΕ

Γιδαράκου Ι 1996 lsquoΕργασιακές Σχέσεις στην Οικογενειακή Εκmicroετάλλευση Θέση και

προοπτικές της γυναικείας παρουσίαςrsquo Στο Κράτος και αγροτικός χώρος Πρακτικά 3ου Πανελληνίου

Συνεδρίου Αγροτικής Οικονοmicroίας Aθήνα Παπαζήσης

Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΑγροτικοί συνεταιρισmicroοί παράγοντες τοπικής ανάπτυξης του ελληνικού

αγροτικού χώρουrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη

Γιδαράκου Ι 1999 lsquoΕνδογενής ανάπτυξη της υπαίθρου και γυναικεία απασχόλησηrsquo Στο Χ

Κασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) Ύπαιθρος Χώρα Η ελληνική αγροτική κοινωνία στο τέλος του

Εικοστού αιώνα Αθήνα Πλέθρο

∆αmicroιανός ∆ Χ Κασίmicroης Α Μωυσίδης Μ Ντεmicroούζης 1994 Η πολυαπασχόληση στον

αγροτικό τοmicroέα και η αναπτυξιακή πολιτική στην Ελλάδα Αθήνα Ίδρυmicroα Μεσογειακών Μελετών

Giagou D C Apostolopoulos 1996 lsquoRural Women and the Development of the Agrοtourist

Cooperatives in Greece The Case of Petra Lesvosrsquo Journal of Rural Cooperation 24 (2) 143-155

Gidarakou I 1990 lsquoPart -time Farming and Farm Reproduction The case of two Communities

in Central Greecersquo Sociologia Ruralis XXX (34) 292-304

Gourdomichalis A 1991 lsquoWomen and the Reproduction of Family Farms Change and

Continuity in the Region of Thessaly Greecersquo Journal of Rural Studies vol 7 12 57-62

Ιακωβίδου Ο 1992 lsquoΟ ρόλος των γυναικείων συνεταιρισmicroών στην προώθηση του

Αγροτουρισmicroού στην Ελλάδαrsquo Συνεταιριστική Πορεία 27137-145

Ιακωβίδου Ο 2000 lsquoΑγροτοτουρισmicroός το Μικρό Όmicroορφο και Θηλυκό Πρόσωπο στον

Τουρισmicroόrsquo Στο Π Τσάρτας (επιmicro) Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστηmicroονικές προσεγγίσεις Αθήνα

Εξάντας

Kalantaridis Ch L Labrianidis 1999 lsquoFamily Production and the Global Market Rural

Industrial Growth in Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 39 2 146-164

Καφφέ- Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΠολυδραστηριότητα αγροτισσών νέοι ρόλοι τους στην ύπαιθρο-

νέες αναγκαιότητεςrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

35

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη Ζήτη

Κοβάνη Ε 1987 Εmicroπειρικές microελέτες στην αγροτική Ελλάδα ΑθήναΕΚΚΕ

Μωυσίδης Α 1986 Η Αγροτική Κοινωνία στη Σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα Ιδρυmicroα Μεσογειακών

Μελετών

Παπαγαρουφάλη Ε 1986 Η Ελληνίδα Αγρότισσα και Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Αθήνα Κέντρο

Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου (1985-1986)

Παπαδάκη-Κλαυδιανού Α Ε Γιασεmicroή 1991 lsquoΕκπαιδευτικές Ανάγκες και Επιmicroόρφωση των

Μελών του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισmicroού Νοτιοχώρων Χίου Μια επιτόπια Έρευναrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 833-31

Παπαδόπουλος Γ Χ Κασίmicroης 2000 Μελέτη Ισότητας Ευκαιριών Ανδρών-Γυναικών και

Αγροτική Ανάπτυξη Αθήνα ΕΚΚΕΙνστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας

ΠΑΣΕΓΕΣ 2000 Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Ελλάδας (Αστικοί και Αγροτικοί) οδηγός Αθήνα

Petronoti M 1981 lsquoThe economic autonomy of rural womenrsquo The Greek Review of social

Research A19816-18

Σαφιλίου Κ 2002 lsquoΟ αποκλεισmicroός των ελληνίδων από το γεωργικό επάγγελmicroα αρχίζει από την

οικογένειαrsquo Στο Λ Μαράτου ndash Αλιmicroπράντη (επιmicro) Οικογένειες και κράτος Πρόνοιας στην Ευρώπη

AθήναΕΚΚΕ Gutenberg

Stratigaki M 1988 lsquoAgricultural Modernization and Gender Division of Labour The case of

Heraklion Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 28 4 248-262

Τσάρτας Π Μ Θανοπούλου 1994 Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισmicroοί στην Ελλάδα

Μελέτη αποτίmicroησης της λειτουργίας τους Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

(ΚΕΓΜΕ)

Zακοπούλου E 1999 lsquoΠολυαπασχολούmicroενοι και Γεωργία προς microια νέα ανίχνευση ενός

πολυδιάστατου φαινοmicroένουrsquo Στο X Kασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) H Eλληνική Αγροτική Kοινωνία

στο τέλος του 20ού αιώνα Αθήνα EKKE- Πλέθρον

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 lsquoΕξαναγκαστική πορνεία microεταναστριών και προσφύγων

Γυναικώνrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός Κοινωνικό

Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη Συνάντηση

Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Alipranti L R Fakiolas 2003 lsquoThe lonely path of Migrant Women in Greecersquo Eπιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 165-188

Βαλέντσια Ν 1995 lsquoΗ κατάσταση των Φιλιππινέζων γυναικών στην Ελλάδα Μιαγυναίκα από

τις Φιλιππίνες αφηγείταιrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός

Ρατσισmicroός Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα

∆ιήmicroερη Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

36

Βεντούρα Λ 1993 lsquoΜετανάστευση γυναικών γέννηση και εξέλιξη του επιστηmicroονικού

διαφέροντοςrsquo ∆ίνη 6 230-240

Cavounidis J 2003 lsquoGenderd patterns of Migration to Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών 110 Α 221-238

Glavanis P 1995 lsquoΟι laquoΝέοι Είλωτεςraquo στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η laquoΜουσουλmicroανική Φωνήraquo ως

απάντηση σε τύπο και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισmicroούrsquo Στο Ι Ψηmicromicroένος (επιmicro) Μετανάστευση

από τα Βαλκάνια Κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

Iossifides Th 1997 lsquoImmigrants in the Athens Labour Market A Comparative Study of

Albanians Egyptians and Filipinosrsquo Στο R King και R Black (επιmicro) Southern Europe and the New

Immigrations Brighton Sussex Academic Press

Karakatsanis N M J Swarts 2003 lsquoMigrant Women Domestic Work and the Sex Trade in

Greece ndash A snapshot of Migrant policy in the Makingrsquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α

239-270

Κούρτοβικ Ι 1998 lsquoΕργασία Μεταναστριών και Προσφύγωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro)

Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Lazaridis G 1999 lsquoThe Helots of the New Millenium Ethnic- Greek Albanians and laquoOtherraquo

Albanians in Greecersquo Στο F Anthias and G Lazaridis (επιmicro) Ιnto the Margins Migration and

Exclusion in Southern Europe Aldershot Ashgate

Lazaridis G E Wickens 1999 lsquolaquoUsraquo and the laquoOtherraquo Ethnic Minorities in Greecersquo Annals of

Tourism Research 26632- 655

Lazaridis G I Psimmenos 2000 lsquoMigrant Flows from Albania to Greece Economic Social

and Spacial Exclusionrsquo Στο R King G Lazaridis Ch Tsardanidis (επιmicro) Eldorado or Fortress

Migration in Southern Europe New York St Martinrsquos Press

Λαζαρίδου Γ 1995 lsquoΜετανάστριες στην Ελλάδα- Οικιακές βοηθοί από Φιλιππίνες και Αλβανία-

Μία επιτόπια microελέτηrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός

Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη

Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Λάζος Γ 2002 Πορνεία και ∆ιεθνική Σωmicroατεmicroπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόmicroοι Α και Β

Αθήνα Καστανιώτης

Λιάκος Α 1998 lsquoΑντινοmicroίες στην Ανάλυση του Ρατσισmicroούrsquo Στο Έξι Κείmicroενα για το Ρατσισmicroό

Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισmicroού Αθήνα Παρασκήνιο

Μαράτου-Αλιπράντη Λ 1994 Ξένο εργατικό δυναmicroικό Τάσεις και το πρόβληmicroα της Κοινοτικής

Ενσωmicroάτωσης ∆ιαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισmicroού στην Ελλάδα Τόmicroος ΙΙ Αθήνα ΕΚΚΕ

Μουσούρου Λ Μ 1991 Μετανάστευση και microεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την

Ευρώπη Αθήνα Gutenberg

Πετρινιώτη Ξ 1993 Η microετανάστευση προς την Ελλάδα Αθήνα Οδυσσέας

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 33: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

33

in an Urban Greek Localityrsquo Στο S Ardener (επιmicro) Women and Space Ground Rules and

Social Maps Λονδίνο Croom Helm

Kanellopoulos C 1982 lsquoMale-female pay defferentials in Greecersquo Greek Economic Review 4

(2) 222-241

Karamessini M 2002 lsquoThe Gender Pay Gap in Greecersquo European Commission Expert Group

on Gender and Employment httpwwwumistacukmanagement ewerceggeegge-publications

Karantinos D 1998 lsquoFlexible employment and employment insertion in Greecersquo National

Center for Social Research Working Paper 2 9 ndash 27

Kyriazis N 1999 lsquoWomenrsquos Flexible Work and Family Responsibilities in Greecersquo Στο

Gender Inequalities in Southern Europe South European Society amp Politics Special Issue 4 2 35-

53

Lambiri-Dimaki J 1983 lsquoGreece in the 1980rsquos changing evaluation of the roles of men and

womenrsquo Στο Social Stratification in Greece (1962-1982) (συλλογικό) Athens Sakkoulas

Μiliori P 1993 lsquoWomen in Business and Managementrsquo Στο Μ J Davidson amp C L Cooper

(επιmicro) Εuropean Women in Business and Management University of Manchester Institute of

Science and Technology PCP

Moussourou L S Spiliotopoulos 1984 lsquoWomen at Work in Greece The Sociological and

Legal Perspectivesrsquo Στο M J Davidson amp C L Cooper (επιmicro) Women at Work LondonWiley amp

Sons

Ntermanakis N P Petroglou N Sereti M Zervou 2002 Towards a Closing of the Gender

Pay Gap Country Report Greece Research Centre for Gender Equality (KETHI) Greece

Papataxiarchis E 1995 lsquoMale Mobility and Matrifocality in the Aegean Basinrsquo Στο S

Damianakos M E Handman J Pitt-Rivers G Ravis-Giordani (επιmicro) Brothers and Others Essays

in Honour of John Peristiany Αθήνα ΕΚΚΕ

Psacharopoulos G 1983 lsquoSex discrimination in the Greek Labour Marketrsquo Journal of Modern

Greek Studies 12

Salamon S D amp Stanton JB 1986 lsquoIntroducing the Nikokyra Ideality and Reality in Social

Processrsquo Στο J Dubisch (επιmicro) Gender amp Power in Rural Greece Princeton Princeton University

Press

Sinopoulos P A 1988 lsquoThe Social Penalty of working woman and its measurementrsquo

International Journal of Sociology of the Family 18 21-32

Symeonidou-Alatopoulou H 1980 lsquoFemale labour force participation in Greecersquo Επιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 38 104-120

Symeonidou X 1997 lsquoFull time and part ndash time employment of women in Greece trends and

relationships with life ndashcycle eventsrsquo Στο P Blossfeld amp C Hakim (επιmicro) Between Equalization

and Marginalization Women working part ndash time in Europe and the United States of America

Οξφόρδη Oxford University Press

34

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek Women and Tourism Womenrsquos Cooperatives as an

Alternative Form of Organizationrsquo Στο N Redclift amp Th Sinclair (επιmicro) Working Women

International Perspectives on Labour and Gender Ideology ΛονδίνοRoutledge

Cavounidis J 1983 lsquoCapitalist Development and Women΄s Work in Greecersquo Journal of Modern

Greek Studies vol1 2 321-338

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας (ΓΓΙ) 2000 Νέες πολιτικές ανάπτυξης και προώθησης των

Γυναικείων Συναιτερισmicroών (Πρακτικά Πανελλαδικής Συνάντησης Γυναικείων Συνεταιρισmicroών) Αθήνα

ΑΤΕ

Γιδαράκου Ι 1996 lsquoΕργασιακές Σχέσεις στην Οικογενειακή Εκmicroετάλλευση Θέση και

προοπτικές της γυναικείας παρουσίαςrsquo Στο Κράτος και αγροτικός χώρος Πρακτικά 3ου Πανελληνίου

Συνεδρίου Αγροτικής Οικονοmicroίας Aθήνα Παπαζήσης

Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΑγροτικοί συνεταιρισmicroοί παράγοντες τοπικής ανάπτυξης του ελληνικού

αγροτικού χώρουrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη

Γιδαράκου Ι 1999 lsquoΕνδογενής ανάπτυξη της υπαίθρου και γυναικεία απασχόλησηrsquo Στο Χ

Κασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) Ύπαιθρος Χώρα Η ελληνική αγροτική κοινωνία στο τέλος του

Εικοστού αιώνα Αθήνα Πλέθρο

∆αmicroιανός ∆ Χ Κασίmicroης Α Μωυσίδης Μ Ντεmicroούζης 1994 Η πολυαπασχόληση στον

αγροτικό τοmicroέα και η αναπτυξιακή πολιτική στην Ελλάδα Αθήνα Ίδρυmicroα Μεσογειακών Μελετών

Giagou D C Apostolopoulos 1996 lsquoRural Women and the Development of the Agrοtourist

Cooperatives in Greece The Case of Petra Lesvosrsquo Journal of Rural Cooperation 24 (2) 143-155

Gidarakou I 1990 lsquoPart -time Farming and Farm Reproduction The case of two Communities

in Central Greecersquo Sociologia Ruralis XXX (34) 292-304

Gourdomichalis A 1991 lsquoWomen and the Reproduction of Family Farms Change and

Continuity in the Region of Thessaly Greecersquo Journal of Rural Studies vol 7 12 57-62

Ιακωβίδου Ο 1992 lsquoΟ ρόλος των γυναικείων συνεταιρισmicroών στην προώθηση του

Αγροτουρισmicroού στην Ελλάδαrsquo Συνεταιριστική Πορεία 27137-145

Ιακωβίδου Ο 2000 lsquoΑγροτοτουρισmicroός το Μικρό Όmicroορφο και Θηλυκό Πρόσωπο στον

Τουρισmicroόrsquo Στο Π Τσάρτας (επιmicro) Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστηmicroονικές προσεγγίσεις Αθήνα

Εξάντας

Kalantaridis Ch L Labrianidis 1999 lsquoFamily Production and the Global Market Rural

Industrial Growth in Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 39 2 146-164

Καφφέ- Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΠολυδραστηριότητα αγροτισσών νέοι ρόλοι τους στην ύπαιθρο-

νέες αναγκαιότητεςrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

35

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη Ζήτη

Κοβάνη Ε 1987 Εmicroπειρικές microελέτες στην αγροτική Ελλάδα ΑθήναΕΚΚΕ

Μωυσίδης Α 1986 Η Αγροτική Κοινωνία στη Σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα Ιδρυmicroα Μεσογειακών

Μελετών

Παπαγαρουφάλη Ε 1986 Η Ελληνίδα Αγρότισσα και Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Αθήνα Κέντρο

Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου (1985-1986)

Παπαδάκη-Κλαυδιανού Α Ε Γιασεmicroή 1991 lsquoΕκπαιδευτικές Ανάγκες και Επιmicroόρφωση των

Μελών του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισmicroού Νοτιοχώρων Χίου Μια επιτόπια Έρευναrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 833-31

Παπαδόπουλος Γ Χ Κασίmicroης 2000 Μελέτη Ισότητας Ευκαιριών Ανδρών-Γυναικών και

Αγροτική Ανάπτυξη Αθήνα ΕΚΚΕΙνστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας

ΠΑΣΕΓΕΣ 2000 Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Ελλάδας (Αστικοί και Αγροτικοί) οδηγός Αθήνα

Petronoti M 1981 lsquoThe economic autonomy of rural womenrsquo The Greek Review of social

Research A19816-18

Σαφιλίου Κ 2002 lsquoΟ αποκλεισmicroός των ελληνίδων από το γεωργικό επάγγελmicroα αρχίζει από την

οικογένειαrsquo Στο Λ Μαράτου ndash Αλιmicroπράντη (επιmicro) Οικογένειες και κράτος Πρόνοιας στην Ευρώπη

AθήναΕΚΚΕ Gutenberg

Stratigaki M 1988 lsquoAgricultural Modernization and Gender Division of Labour The case of

Heraklion Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 28 4 248-262

Τσάρτας Π Μ Θανοπούλου 1994 Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισmicroοί στην Ελλάδα

Μελέτη αποτίmicroησης της λειτουργίας τους Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

(ΚΕΓΜΕ)

Zακοπούλου E 1999 lsquoΠολυαπασχολούmicroενοι και Γεωργία προς microια νέα ανίχνευση ενός

πολυδιάστατου φαινοmicroένουrsquo Στο X Kασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) H Eλληνική Αγροτική Kοινωνία

στο τέλος του 20ού αιώνα Αθήνα EKKE- Πλέθρον

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 lsquoΕξαναγκαστική πορνεία microεταναστριών και προσφύγων

Γυναικώνrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός Κοινωνικό

Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη Συνάντηση

Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Alipranti L R Fakiolas 2003 lsquoThe lonely path of Migrant Women in Greecersquo Eπιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 165-188

Βαλέντσια Ν 1995 lsquoΗ κατάσταση των Φιλιππινέζων γυναικών στην Ελλάδα Μιαγυναίκα από

τις Φιλιππίνες αφηγείταιrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός

Ρατσισmicroός Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα

∆ιήmicroερη Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

36

Βεντούρα Λ 1993 lsquoΜετανάστευση γυναικών γέννηση και εξέλιξη του επιστηmicroονικού

διαφέροντοςrsquo ∆ίνη 6 230-240

Cavounidis J 2003 lsquoGenderd patterns of Migration to Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών 110 Α 221-238

Glavanis P 1995 lsquoΟι laquoΝέοι Είλωτεςraquo στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η laquoΜουσουλmicroανική Φωνήraquo ως

απάντηση σε τύπο και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισmicroούrsquo Στο Ι Ψηmicromicroένος (επιmicro) Μετανάστευση

από τα Βαλκάνια Κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

Iossifides Th 1997 lsquoImmigrants in the Athens Labour Market A Comparative Study of

Albanians Egyptians and Filipinosrsquo Στο R King και R Black (επιmicro) Southern Europe and the New

Immigrations Brighton Sussex Academic Press

Karakatsanis N M J Swarts 2003 lsquoMigrant Women Domestic Work and the Sex Trade in

Greece ndash A snapshot of Migrant policy in the Makingrsquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α

239-270

Κούρτοβικ Ι 1998 lsquoΕργασία Μεταναστριών και Προσφύγωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro)

Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Lazaridis G 1999 lsquoThe Helots of the New Millenium Ethnic- Greek Albanians and laquoOtherraquo

Albanians in Greecersquo Στο F Anthias and G Lazaridis (επιmicro) Ιnto the Margins Migration and

Exclusion in Southern Europe Aldershot Ashgate

Lazaridis G E Wickens 1999 lsquolaquoUsraquo and the laquoOtherraquo Ethnic Minorities in Greecersquo Annals of

Tourism Research 26632- 655

Lazaridis G I Psimmenos 2000 lsquoMigrant Flows from Albania to Greece Economic Social

and Spacial Exclusionrsquo Στο R King G Lazaridis Ch Tsardanidis (επιmicro) Eldorado or Fortress

Migration in Southern Europe New York St Martinrsquos Press

Λαζαρίδου Γ 1995 lsquoΜετανάστριες στην Ελλάδα- Οικιακές βοηθοί από Φιλιππίνες και Αλβανία-

Μία επιτόπια microελέτηrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός

Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη

Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Λάζος Γ 2002 Πορνεία και ∆ιεθνική Σωmicroατεmicroπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόmicroοι Α και Β

Αθήνα Καστανιώτης

Λιάκος Α 1998 lsquoΑντινοmicroίες στην Ανάλυση του Ρατσισmicroούrsquo Στο Έξι Κείmicroενα για το Ρατσισmicroό

Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισmicroού Αθήνα Παρασκήνιο

Μαράτου-Αλιπράντη Λ 1994 Ξένο εργατικό δυναmicroικό Τάσεις και το πρόβληmicroα της Κοινοτικής

Ενσωmicroάτωσης ∆ιαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισmicroού στην Ελλάδα Τόmicroος ΙΙ Αθήνα ΕΚΚΕ

Μουσούρου Λ Μ 1991 Μετανάστευση και microεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την

Ευρώπη Αθήνα Gutenberg

Πετρινιώτη Ξ 1993 Η microετανάστευση προς την Ελλάδα Αθήνα Οδυσσέας

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 34: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

34

ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek Women and Tourism Womenrsquos Cooperatives as an

Alternative Form of Organizationrsquo Στο N Redclift amp Th Sinclair (επιmicro) Working Women

International Perspectives on Labour and Gender Ideology ΛονδίνοRoutledge

Cavounidis J 1983 lsquoCapitalist Development and Women΄s Work in Greecersquo Journal of Modern

Greek Studies vol1 2 321-338

Γενική Γραmicromicroατεία Ισότητας (ΓΓΙ) 2000 Νέες πολιτικές ανάπτυξης και προώθησης των

Γυναικείων Συναιτερισmicroών (Πρακτικά Πανελλαδικής Συνάντησης Γυναικείων Συνεταιρισmicroών) Αθήνα

ΑΤΕ

Γιδαράκου Ι 1996 lsquoΕργασιακές Σχέσεις στην Οικογενειακή Εκmicroετάλλευση Θέση και

προοπτικές της γυναικείας παρουσίαςrsquo Στο Κράτος και αγροτικός χώρος Πρακτικά 3ου Πανελληνίου

Συνεδρίου Αγροτικής Οικονοmicroίας Aθήνα Παπαζήσης

Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΑγροτικοί συνεταιρισmicroοί παράγοντες τοπικής ανάπτυξης του ελληνικού

αγροτικού χώρουrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη

Γιδαράκου Ι 1999 lsquoΕνδογενής ανάπτυξη της υπαίθρου και γυναικεία απασχόλησηrsquo Στο Χ

Κασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) Ύπαιθρος Χώρα Η ελληνική αγροτική κοινωνία στο τέλος του

Εικοστού αιώνα Αθήνα Πλέθρο

∆αmicroιανός ∆ Χ Κασίmicroης Α Μωυσίδης Μ Ντεmicroούζης 1994 Η πολυαπασχόληση στον

αγροτικό τοmicroέα και η αναπτυξιακή πολιτική στην Ελλάδα Αθήνα Ίδρυmicroα Μεσογειακών Μελετών

Giagou D C Apostolopoulos 1996 lsquoRural Women and the Development of the Agrοtourist

Cooperatives in Greece The Case of Petra Lesvosrsquo Journal of Rural Cooperation 24 (2) 143-155

Gidarakou I 1990 lsquoPart -time Farming and Farm Reproduction The case of two Communities

in Central Greecersquo Sociologia Ruralis XXX (34) 292-304

Gourdomichalis A 1991 lsquoWomen and the Reproduction of Family Farms Change and

Continuity in the Region of Thessaly Greecersquo Journal of Rural Studies vol 7 12 57-62

Ιακωβίδου Ο 1992 lsquoΟ ρόλος των γυναικείων συνεταιρισmicroών στην προώθηση του

Αγροτουρισmicroού στην Ελλάδαrsquo Συνεταιριστική Πορεία 27137-145

Ιακωβίδου Ο 2000 lsquoΑγροτοτουρισmicroός το Μικρό Όmicroορφο και Θηλυκό Πρόσωπο στον

Τουρισmicroόrsquo Στο Π Τσάρτας (επιmicro) Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστηmicroονικές προσεγγίσεις Αθήνα

Εξάντας

Kalantaridis Ch L Labrianidis 1999 lsquoFamily Production and the Global Market Rural

Industrial Growth in Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 39 2 146-164

Καφφέ- Γιδαράκου Ι 1998 lsquoΠολυδραστηριότητα αγροτισσών νέοι ρόλοι τους στην ύπαιθρο-

νέες αναγκαιότητεςrsquo Στο Χρ Ζιωγανάς (επιmicro) Ανταγωνιστικότητα και ολοκληρωmicroένη ανάπτυξη του

αγροτικού τοmicroέα Οι νέες προκλήσεις για την Ελλάδα Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

35

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη Ζήτη

Κοβάνη Ε 1987 Εmicroπειρικές microελέτες στην αγροτική Ελλάδα ΑθήναΕΚΚΕ

Μωυσίδης Α 1986 Η Αγροτική Κοινωνία στη Σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα Ιδρυmicroα Μεσογειακών

Μελετών

Παπαγαρουφάλη Ε 1986 Η Ελληνίδα Αγρότισσα και Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Αθήνα Κέντρο

Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου (1985-1986)

Παπαδάκη-Κλαυδιανού Α Ε Γιασεmicroή 1991 lsquoΕκπαιδευτικές Ανάγκες και Επιmicroόρφωση των

Μελών του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισmicroού Νοτιοχώρων Χίου Μια επιτόπια Έρευναrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 833-31

Παπαδόπουλος Γ Χ Κασίmicroης 2000 Μελέτη Ισότητας Ευκαιριών Ανδρών-Γυναικών και

Αγροτική Ανάπτυξη Αθήνα ΕΚΚΕΙνστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας

ΠΑΣΕΓΕΣ 2000 Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Ελλάδας (Αστικοί και Αγροτικοί) οδηγός Αθήνα

Petronoti M 1981 lsquoThe economic autonomy of rural womenrsquo The Greek Review of social

Research A19816-18

Σαφιλίου Κ 2002 lsquoΟ αποκλεισmicroός των ελληνίδων από το γεωργικό επάγγελmicroα αρχίζει από την

οικογένειαrsquo Στο Λ Μαράτου ndash Αλιmicroπράντη (επιmicro) Οικογένειες και κράτος Πρόνοιας στην Ευρώπη

AθήναΕΚΚΕ Gutenberg

Stratigaki M 1988 lsquoAgricultural Modernization and Gender Division of Labour The case of

Heraklion Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 28 4 248-262

Τσάρτας Π Μ Θανοπούλου 1994 Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισmicroοί στην Ελλάδα

Μελέτη αποτίmicroησης της λειτουργίας τους Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

(ΚΕΓΜΕ)

Zακοπούλου E 1999 lsquoΠολυαπασχολούmicroενοι και Γεωργία προς microια νέα ανίχνευση ενός

πολυδιάστατου φαινοmicroένουrsquo Στο X Kασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) H Eλληνική Αγροτική Kοινωνία

στο τέλος του 20ού αιώνα Αθήνα EKKE- Πλέθρον

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 lsquoΕξαναγκαστική πορνεία microεταναστριών και προσφύγων

Γυναικώνrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός Κοινωνικό

Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη Συνάντηση

Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Alipranti L R Fakiolas 2003 lsquoThe lonely path of Migrant Women in Greecersquo Eπιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 165-188

Βαλέντσια Ν 1995 lsquoΗ κατάσταση των Φιλιππινέζων γυναικών στην Ελλάδα Μιαγυναίκα από

τις Φιλιππίνες αφηγείταιrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός

Ρατσισmicroός Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα

∆ιήmicroερη Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

36

Βεντούρα Λ 1993 lsquoΜετανάστευση γυναικών γέννηση και εξέλιξη του επιστηmicroονικού

διαφέροντοςrsquo ∆ίνη 6 230-240

Cavounidis J 2003 lsquoGenderd patterns of Migration to Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών 110 Α 221-238

Glavanis P 1995 lsquoΟι laquoΝέοι Είλωτεςraquo στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η laquoΜουσουλmicroανική Φωνήraquo ως

απάντηση σε τύπο και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισmicroούrsquo Στο Ι Ψηmicromicroένος (επιmicro) Μετανάστευση

από τα Βαλκάνια Κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

Iossifides Th 1997 lsquoImmigrants in the Athens Labour Market A Comparative Study of

Albanians Egyptians and Filipinosrsquo Στο R King και R Black (επιmicro) Southern Europe and the New

Immigrations Brighton Sussex Academic Press

Karakatsanis N M J Swarts 2003 lsquoMigrant Women Domestic Work and the Sex Trade in

Greece ndash A snapshot of Migrant policy in the Makingrsquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α

239-270

Κούρτοβικ Ι 1998 lsquoΕργασία Μεταναστριών και Προσφύγωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro)

Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Lazaridis G 1999 lsquoThe Helots of the New Millenium Ethnic- Greek Albanians and laquoOtherraquo

Albanians in Greecersquo Στο F Anthias and G Lazaridis (επιmicro) Ιnto the Margins Migration and

Exclusion in Southern Europe Aldershot Ashgate

Lazaridis G E Wickens 1999 lsquolaquoUsraquo and the laquoOtherraquo Ethnic Minorities in Greecersquo Annals of

Tourism Research 26632- 655

Lazaridis G I Psimmenos 2000 lsquoMigrant Flows from Albania to Greece Economic Social

and Spacial Exclusionrsquo Στο R King G Lazaridis Ch Tsardanidis (επιmicro) Eldorado or Fortress

Migration in Southern Europe New York St Martinrsquos Press

Λαζαρίδου Γ 1995 lsquoΜετανάστριες στην Ελλάδα- Οικιακές βοηθοί από Φιλιππίνες και Αλβανία-

Μία επιτόπια microελέτηrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός

Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη

Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Λάζος Γ 2002 Πορνεία και ∆ιεθνική Σωmicroατεmicroπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόmicroοι Α και Β

Αθήνα Καστανιώτης

Λιάκος Α 1998 lsquoΑντινοmicroίες στην Ανάλυση του Ρατσισmicroούrsquo Στο Έξι Κείmicroενα για το Ρατσισmicroό

Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισmicroού Αθήνα Παρασκήνιο

Μαράτου-Αλιπράντη Λ 1994 Ξένο εργατικό δυναmicroικό Τάσεις και το πρόβληmicroα της Κοινοτικής

Ενσωmicroάτωσης ∆ιαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισmicroού στην Ελλάδα Τόmicroος ΙΙ Αθήνα ΕΚΚΕ

Μουσούρου Λ Μ 1991 Μετανάστευση και microεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την

Ευρώπη Αθήνα Gutenberg

Πετρινιώτη Ξ 1993 Η microετανάστευση προς την Ελλάδα Αθήνα Οδυσσέας

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 35: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

35

αγροτικής Οικονοmicroίας Θεσσαλονίκη Ζήτη

Κοβάνη Ε 1987 Εmicroπειρικές microελέτες στην αγροτική Ελλάδα ΑθήναΕΚΚΕ

Μωυσίδης Α 1986 Η Αγροτική Κοινωνία στη Σύγχρονη Ελλάδα Αθήνα Ιδρυmicroα Μεσογειακών

Μελετών

Παπαγαρουφάλη Ε 1986 Η Ελληνίδα Αγρότισσα και Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Αθήνα Κέντρο

Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου (1985-1986)

Παπαδάκη-Κλαυδιανού Α Ε Γιασεmicroή 1991 lsquoΕκπαιδευτικές Ανάγκες και Επιmicroόρφωση των

Μελών του Γυναικείου Αγροτοτουριστικού Συνεταιρισmicroού Νοτιοχώρων Χίου Μια επιτόπια Έρευναrsquo

Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 833-31

Παπαδόπουλος Γ Χ Κασίmicroης 2000 Μελέτη Ισότητας Ευκαιριών Ανδρών-Γυναικών και

Αγροτική Ανάπτυξη Αθήνα ΕΚΚΕΙνστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας

ΠΑΣΕΓΕΣ 2000 Γυναικείοι Συνεταιρισmicroοί Ελλάδας (Αστικοί και Αγροτικοί) οδηγός Αθήνα

Petronoti M 1981 lsquoThe economic autonomy of rural womenrsquo The Greek Review of social

Research A19816-18

Σαφιλίου Κ 2002 lsquoΟ αποκλεισmicroός των ελληνίδων από το γεωργικό επάγγελmicroα αρχίζει από την

οικογένειαrsquo Στο Λ Μαράτου ndash Αλιmicroπράντη (επιmicro) Οικογένειες και κράτος Πρόνοιας στην Ευρώπη

AθήναΕΚΚΕ Gutenberg

Stratigaki M 1988 lsquoAgricultural Modernization and Gender Division of Labour The case of

Heraklion Greecersquo Sosiologia Ruralis vol 28 4 248-262

Τσάρτας Π Μ Θανοπούλου 1994 Γυναικείοι Αγροτουριστικοί Συνεταιρισmicroοί στην Ελλάδα

Μελέτη αποτίmicroησης της λειτουργίας τους Αθήνα Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

(ΚΕΓΜΕ)

Zακοπούλου E 1999 lsquoΠολυαπασχολούmicroενοι και Γεωργία προς microια νέα ανίχνευση ενός

πολυδιάστατου φαινοmicroένουrsquo Στο X Kασίmicroης- Λ Λουλούδης (επιmicro) H Eλληνική Αγροτική Kοινωνία

στο τέλος του 20ού αιώνα Αθήνα EKKE- Πλέθρον

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ Aδέσmicroευτη Κίνηση Γυναικών 1995 lsquoΕξαναγκαστική πορνεία microεταναστριών και προσφύγων

Γυναικώνrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός Κοινωνικό

Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη Συνάντηση

Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Alipranti L R Fakiolas 2003 lsquoThe lonely path of Migrant Women in Greecersquo Eπιθεώρηση

Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 165-188

Βαλέντσια Ν 1995 lsquoΗ κατάσταση των Φιλιππινέζων γυναικών στην Ελλάδα Μιαγυναίκα από

τις Φιλιππίνες αφηγείταιrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός

Ρατσισmicroός Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα

∆ιήmicroερη Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

36

Βεντούρα Λ 1993 lsquoΜετανάστευση γυναικών γέννηση και εξέλιξη του επιστηmicroονικού

διαφέροντοςrsquo ∆ίνη 6 230-240

Cavounidis J 2003 lsquoGenderd patterns of Migration to Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών 110 Α 221-238

Glavanis P 1995 lsquoΟι laquoΝέοι Είλωτεςraquo στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η laquoΜουσουλmicroανική Φωνήraquo ως

απάντηση σε τύπο και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισmicroούrsquo Στο Ι Ψηmicromicroένος (επιmicro) Μετανάστευση

από τα Βαλκάνια Κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

Iossifides Th 1997 lsquoImmigrants in the Athens Labour Market A Comparative Study of

Albanians Egyptians and Filipinosrsquo Στο R King και R Black (επιmicro) Southern Europe and the New

Immigrations Brighton Sussex Academic Press

Karakatsanis N M J Swarts 2003 lsquoMigrant Women Domestic Work and the Sex Trade in

Greece ndash A snapshot of Migrant policy in the Makingrsquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α

239-270

Κούρτοβικ Ι 1998 lsquoΕργασία Μεταναστριών και Προσφύγωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro)

Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Lazaridis G 1999 lsquoThe Helots of the New Millenium Ethnic- Greek Albanians and laquoOtherraquo

Albanians in Greecersquo Στο F Anthias and G Lazaridis (επιmicro) Ιnto the Margins Migration and

Exclusion in Southern Europe Aldershot Ashgate

Lazaridis G E Wickens 1999 lsquolaquoUsraquo and the laquoOtherraquo Ethnic Minorities in Greecersquo Annals of

Tourism Research 26632- 655

Lazaridis G I Psimmenos 2000 lsquoMigrant Flows from Albania to Greece Economic Social

and Spacial Exclusionrsquo Στο R King G Lazaridis Ch Tsardanidis (επιmicro) Eldorado or Fortress

Migration in Southern Europe New York St Martinrsquos Press

Λαζαρίδου Γ 1995 lsquoΜετανάστριες στην Ελλάδα- Οικιακές βοηθοί από Φιλιππίνες και Αλβανία-

Μία επιτόπια microελέτηrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός

Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη

Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Λάζος Γ 2002 Πορνεία και ∆ιεθνική Σωmicroατεmicroπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόmicroοι Α και Β

Αθήνα Καστανιώτης

Λιάκος Α 1998 lsquoΑντινοmicroίες στην Ανάλυση του Ρατσισmicroούrsquo Στο Έξι Κείmicroενα για το Ρατσισmicroό

Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισmicroού Αθήνα Παρασκήνιο

Μαράτου-Αλιπράντη Λ 1994 Ξένο εργατικό δυναmicroικό Τάσεις και το πρόβληmicroα της Κοινοτικής

Ενσωmicroάτωσης ∆ιαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισmicroού στην Ελλάδα Τόmicroος ΙΙ Αθήνα ΕΚΚΕ

Μουσούρου Λ Μ 1991 Μετανάστευση και microεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την

Ευρώπη Αθήνα Gutenberg

Πετρινιώτη Ξ 1993 Η microετανάστευση προς την Ελλάδα Αθήνα Οδυσσέας

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 36: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

36

Βεντούρα Λ 1993 lsquoΜετανάστευση γυναικών γέννηση και εξέλιξη του επιστηmicroονικού

διαφέροντοςrsquo ∆ίνη 6 230-240

Cavounidis J 2003 lsquoGenderd patterns of Migration to Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών

Ερευνών 110 Α 221-238

Glavanis P 1995 lsquoΟι laquoΝέοι Είλωτεςraquo στην Ευρωπαϊκή Ένωση Η laquoΜουσουλmicroανική Φωνήraquo ως

απάντηση σε τύπο και διαδικασίες κοινωνικού αποκλεισmicroούrsquo Στο Ι Ψηmicromicroένος (επιmicro) Μετανάστευση

από τα Βαλκάνια Κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

Iossifides Th 1997 lsquoImmigrants in the Athens Labour Market A Comparative Study of

Albanians Egyptians and Filipinosrsquo Στο R King και R Black (επιmicro) Southern Europe and the New

Immigrations Brighton Sussex Academic Press

Karakatsanis N M J Swarts 2003 lsquoMigrant Women Domestic Work and the Sex Trade in

Greece ndash A snapshot of Migrant policy in the Makingrsquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α

239-270

Κούρτοβικ Ι 1998 lsquoΕργασία Μεταναστριών και Προσφύγωνrsquo Στο Ι Μαγγανάρα (επιmicro)

Εργασία Συνδικαλισmicroός και Ισότητα των Φύλων Εισηγήσεις Σεmicroιναρίου Αθήνα Οδυσσέας

Lazaridis G 1999 lsquoThe Helots of the New Millenium Ethnic- Greek Albanians and laquoOtherraquo

Albanians in Greecersquo Στο F Anthias and G Lazaridis (επιmicro) Ιnto the Margins Migration and

Exclusion in Southern Europe Aldershot Ashgate

Lazaridis G E Wickens 1999 lsquolaquoUsraquo and the laquoOtherraquo Ethnic Minorities in Greecersquo Annals of

Tourism Research 26632- 655

Lazaridis G I Psimmenos 2000 lsquoMigrant Flows from Albania to Greece Economic Social

and Spacial Exclusionrsquo Στο R King G Lazaridis Ch Tsardanidis (επιmicro) Eldorado or Fortress

Migration in Southern Europe New York St Martinrsquos Press

Λαζαρίδου Γ 1995 lsquoΜετανάστριες στην Ελλάδα- Οικιακές βοηθοί από Φιλιππίνες και Αλβανία-

Μία επιτόπια microελέτηrsquo Στο Σ Βωβού Λ Μποmicroπόλου Ε Παmicroπούκη (επιmicro) Εθνικισmicroός Ρατσισmicroός

Κοινωνικό Φύλο (Ευρωπαϊκό Φόρουmicro Αριστερών Φεmicroινιστριών Ελληνικό Τmicroήmicroα ∆ιήmicroερη

Συνάντηση Γυναικών 11-12 Νοεmicroβρίου 1994) Θεσσαλονίκη Παρατηρητής

Λάζος Γ 2002 Πορνεία και ∆ιεθνική Σωmicroατεmicroπορία στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόmicroοι Α και Β

Αθήνα Καστανιώτης

Λιάκος Α 1998 lsquoΑντινοmicroίες στην Ανάλυση του Ρατσισmicroούrsquo Στο Έξι Κείmicroενα για το Ρατσισmicroό

Κίνηση Πολιτών κατά του Ρατσισmicroού Αθήνα Παρασκήνιο

Μαράτου-Αλιπράντη Λ 1994 Ξένο εργατικό δυναmicroικό Τάσεις και το πρόβληmicroα της Κοινοτικής

Ενσωmicroάτωσης ∆ιαστάσεις του Κοινωνικού Αποκλεισmicroού στην Ελλάδα Τόmicroος ΙΙ Αθήνα ΕΚΚΕ

Μουσούρου Λ Μ 1991 Μετανάστευση και microεταναστευτική πολιτική στην Ελλάδα και την

Ευρώπη Αθήνα Gutenberg

Πετρινιώτη Ξ 1993 Η microετανάστευση προς την Ελλάδα Αθήνα Οδυσσέας

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 37: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

37

Πετρονώτη Μ 1998 Το πορτραίτο microιας διαπολιτισmicroικής σχέσης κρυσταλλώσεις ρήγmicroατα

ανασκευές Αθήνα UNESCOΕΚΚΕ

Πουλοπούλου-Εmicroκε Η 1990 lsquoΜετανάστες και πρόσφυγες στην Ελλάδαrsquo Μονογραφία Εκλογή

Θεmicroάτων Κοινωνικής Πρόνοιας τ 85-86

Poulopoulos-Emke I 2003 lsquo Trafficking in Women and Girls for the Sex Trade The case of

Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 271-307

Psimmenos Ι 2000 lsquoΤhe making of Periphractic Space The case of Albanian Undocumented

Female Migrants in the sex Industry of Athensrsquo Στο F Anthias G Lazaridis (επιmicro) Gender and

Migration in Southern Europe Women on the Move Οξφόρδη Berg

Ρυλmicroόν Π 1993 Αλλοδαποί εργαζόmicroενοι και αγορά εργασίας στην Ελλάδα Αθήνα ΙΝΕΓΣΕΕ-

Mελέτες

Tastsoglou E J Hadjicostandi 2003 lsquoNever Outside the Labour Market but always Outsiders

Female Migrant Workers in Greecersquo Eπιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 110 Α 189-220

Τόπαλη Π 2001 Ο διασυσχετισmicroός έmicromicroισθης οικιακής εργασίας και Φιλιππινέζων

microεταναστριών στην Αθήνα Αθήνα Κέντρο Ερευνών για Θέmicroατα Ισότητας (δηmicroοσιευmicroένο στην

ιστοσελίδα του ΚΕΘΙ httpwwwKethigr

Ψηmicromicroένος Ι 1995 Μετανάστευση από τα Βαλκάνια κοινωνικός αποκλεισmicroός στην Αθήνα

Αθήνα Glory Book- Παπαζήσης

ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΥΝΑΙΚΕΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Castelberg-Koulma M 1991 lsquoGreek women and tourism Womenrsquos co-operatives as an

alternative form of organizationrsquo Στο N Redclift amp M T Sinclair (επιmicro) Working Women

International perspectives on labour and gender ideology London Routledge

Galani- Moutafi V 1993 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part one)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 11 (2) 241-270

Galani - Moutafi V 1994 lsquoFrom Agriculture to Tourism Property Labor Gender and Kinship in

a Greek Island Village (part two)rsquo Journal of Modern Greek Studies Vol 12 (1) 113-131

Γαλανή-Mουτάφη B 2002 Έρευνες για τον Tουρισmicroό στην Eλλάδα και την Kύπρο Aθήνα

Προποmicroπός

Ιακωβίδου Ο 1991 lsquoΑπασχόληση στον Τουρισmicroό ∆ιέξοδος για τον Αγροτικό Πληθυσmicroό της

Χαλκιδικήςrsquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών 83 32-47

Κασιmicroάτη Κ Μ Θανοπούλου Π Τσάρτας 1995 Η Γυναικεία Απασχόληση στον Τουριστικό

Τοmicroέα ∆ιερεύνηση της Αγοράς Εργασίας και Επισήmicroανση Προοπτικών Αθήνα Κέντρο Κοινωνικής

Μορφολογίας και Κοινωνικής Πολιτικής

Kousis Μ 1989 lsquoTourism and the Family in a Rural Cretan Communityrsquo Annals of Tourism

Research 16 (3) 318-332

Leontidou L 1994 lsquoGender Dimension of Tourism in Greece Employment Sub-cultures and

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 38: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

38

Restructuringrsquo Στο V Kinnaird amp D Hall (επιmicro) Tourism A Gender Analysis Νέα ΥόρκηWiley amp

Sons

Μανώλογλου Ε 1990 lsquoΗ Ιδιαιτερότητα του Ρόλου των Γυναικών στη laquoνέα τουριστική

πραγmicroατικότηταraquorsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π

Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού Τουρισmicroού στους

Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Scott J 1997 lsquoChances and Choices Women and tourism in Northern Cyprusrsquo Στο M T

Sinclair (επιmicro) Gender Work and tourism London Routledge

Stott M A 1979 lsquoEconomic Tourism in Mykonos Some Social and Cultural Responsesrsquo

Mediterranean Studies 1 (2)72-90

Stott M A 1985 lsquoProperty Labor and Household EconomyThe Transition to Tourism in

Mykonos Greecersquo Journal of Modern Greek Studies Vol 3 (2) 187-206

Stott M A 1996 lsquoTourism Development and the Need for Community Action in Mykonos

Greecersquo Στο L Briguglio R Butler D Harisson W Filho (επιmicro) Sustainable Tourism in Islands

and Small States - Case Studies New York Pinter

Tσάρτας Π 1988 lsquoΚοινωνικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης σε ∆ύο Οmicroάδες

Πληθυσmicroούrsquo Σύγχρονα Θέmicroατα 34 27-31

Τσάρτας Π 1989 Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στο

Νοmicroό Κυκλάδων και ιδιαίτερα στα νησιά Ίος και Σέριφος κατά την περίοδο 1950-1980 Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991α lsquoΟι επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης στην επαγγελmicroατική και

εισοδηmicroατική διάρθρωση των νοmicroών Λασιθίου- Κερκύραςrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ

Καλοκάρδου Ε Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις

του Mαζικού Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991β lsquo Κοινωνικές και Πολιτιστικές επιπτώσεις της Τουριστικής Ανάπτυξης στους

νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίουrsquo Στο Π Τσάρτας Κ Θεωδορόπουλος Ρ Καλοκάρδου Ε

Μανώλογλου Π Παππάς Ν Φακιόλας Κοινωνικές και Οικονοmicroικές Επιπτώσεις του Mαζικού

Τουρισmicroού στους Νοmicroούς Κερκύρας και Λασιθίου Αθήνα ΕΚΚΕ

Τσάρτας Π 1991γ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Έρευνα για τα Κοινωνικά

Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης - Μελέτη ΙΙΙ Τουρισmicroός και Αγροτική Πολυδραστηριότητα Αθήνα

Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών

Τσάρτας Π 1993 lsquoΗ Συmicroβολή της Μαζικής Τουριστικής Ανάπτυξης στη ∆ηmicroιουργία microιας Νέας

Επαγγελmicroατικής ∆ιάρθρωσης στην Ίοrsquo Στο Η Κοινωνική Έρευνα στην Ελλάδα Σήmicroερα Πρακτικά

Συνεδρίου που οργανώθηκε από το Σύλλογο Εργαζοmicroένων του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών

Ερευνών Αθήνα 11 12 και 13 Ιανουαρίου 1989 Αθήνα ΕΚΚΕ

Χαραλαmicroποπούλου-Παπασταύρου Μ 1985 Γυναίκα και Τουρισmicroός Αθήνα ΕΟΤ

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science

Page 39: ∆έσποινα Νάζου - aegean.grœελέτη Νάζου.pdf · έχει αναχθεί σε πρότυπο µε το οποίο, συγκρινόµενες όλες οι άλλες

39

Α∆ΗΜΟΣΙΕΥΤΕΣ ∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ∆ΙΑΤΡΙΒΕΣ Βakalaki A 1984 The history and structure of a feminized profession hairdressing in Athens

and Thessaloniki Ph D Dissertasion in Anthropology Buffalo State University of New York

Βελεντζάς Κ 1988 Γονιmicroότητα και εξωοικιακή απασχόληση της Ελληνίδας 1961- 1981

Πανεπιστήmicroιο Μακεδονίας Τmicroήmicroα Οικονοmicroικών Επιστηmicroών

Κανταράκη Μ 2001 Γυναίκες και εργασιακές σχέσεις στη βιοmicroηχανική υφαντουργία Επιδράσεις

στην ταξική διαmicroόρφωση Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Πολιτικής Επιστήmicroης και Ιστορίας

Kavounidis J 1985 Family and productive relations artisan and worker households in Athens

Ph D Thesis London London School of Economics

Κωνσταντίνου Χ 1997 Η αναπαράσταση του κατά φύλου καταmicroερισmicroού της εργασίας στην

ηmicroερήσιο αθηναϊκό τύπο Αθήνα Πάντειο Πανεπιστήmicroιο Τmicroήmicroα Κοινωνιολογίας

Νάζου ∆ 2003 Οι Πολλαπλές Ταυτότητες και οι Αναπαραστάσεις τους σrsquo ένα Τουριστικό Νησί

των Κυκλάδων lsquoΕπιχειρηmicroατικότηταrsquo και lsquoΕντοπιότηταrsquo στη Μύκονο Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Μυτιλήνη Πανεπιστήmicroιο Αιγαίου Τmicroήmicroα Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας

Παζαρζή Ε Ν 1991 Η Γυναικεία Απασχόληση στην Ελλάδα Αδηmicroοσίευτη ∆ιδακτορική

∆ιατριβή Πειραιάς Πανεπιστήmicroιο Πειραιώς Τmicroήmicroα Οργάνωσης και ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων

Τοmicroέας Νοmicroικών και Κοινωνικών Επιστηmicroών

Stott M A 1982 The Social and Economic Structure of the Greek Island of Mykonos 1860-

1978 An Anthropological Perspective Unpublished PhD Thesis University of LondonLondon

School of Economics and Political Science


EL · 2014. 1. 31. · el 6 el συνεχείς φωνητικές επικοινωνίες αέρα-εδάφους για όλες τις πτήσεις. Όλες οι πτήσεις

EL · 2014. 1. 31. · el 6 el συνεχείς φωνητικές επικοινωνίες αέρα-εδάφους για όλες τις πτήσεις. Όλες οι πτήσεις

Όλες Οι Γλώσσες Αλλάζουν

Όλες Οι Γλώσσες Αλλάζουν

Αρχαιολογικοί χώροι σε άλλες πόλεις

Αρχαιολογικοί χώροι σε άλλες πόλεις

Mουσική και..τέχνες άλλες (μαθητική εργασία)

Mουσική και..τέχνες άλλες (μαθητική εργασία)

Φύλλο 130 - Όλες οι Σελίδες (1,06 MB)

Φύλλο 130 - Όλες οι Σελίδες (1,06 MB)

Γλώσσα Ε΄ 7.4. ΄΄ Μουσική και άλλες τέχνες΄΄

Γλώσσα Ε΄ 7.4. ΄΄ Μουσική και άλλες τέχνες΄΄

Ο άνθρωπος στις άλλες θρησκείες

Ο άνθρωπος στις άλλες θρησκείες

Έρευνα Τράπεζας Πειραιώς για το νέο αναπτυξιακό πρότυπο

Έρευνα Τράπεζας Πειραιώς για το νέο αναπτυξιακό πρότυπο

Άλλες σύγχρονες χριστιανικές παρουσίες

Άλλες σύγχρονες χριστιανικές παρουσίες

Πόσο επίκαιρο είναι το πρότυπο ΕΛΟΤ HD 384?

Πόσο επίκαιρο είναι το πρότυπο ΕΛΟΤ HD 384?

πρότυπο πειραματικό παρουσίαση

πρότυπο πειραματικό παρουσίαση

Οδηγίες διδασκαλίας της Φυσικής για όλες τις τάξεις

Οδηγίες διδασκαλίας της Φυσικής για όλες τις τάξεις

Γνωριμία με άλλες θρησκείες

Γνωριμία με άλλες θρησκείες

ρΑΤΣΙΣΜΟς ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ  · Web view2014. 5. 15. · Θεωρεί τη δική του φυλή ανώτερη από όλες τις άλλες (Γιουλτσής,

ρΑΤΣΙΣΜΟς ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ  · Web view2014. 5. 15. · Θεωρεί τη δική του φυλή ανώτερη από όλες τις άλλες (Γιουλτσής,

Η HOTELIA αναδεικνύει τις εξελίξεις και όλες τις ......Η HOTELIA αναδεικνύει τις εξελίξεις και όλες τις τάσεις

Η HOTELIA αναδεικνύει τις εξελίξεις και όλες τις ......Η HOTELIA αναδεικνύει τις εξελίξεις και όλες τις τάσεις

θρησκευτικές και άλλες γιορτές ξένων χωρών.

θρησκευτικές και άλλες γιορτές ξένων χωρών.

2ο Πρότυπο Πειραματικό Δημοτικό Σχολείο ...2dim-peir-zosim.ioa.sch.gr/joomla/images/mysite/classes/...2ο Πρότυπο Πειραματικό Δημοτικό

2ο Πρότυπο Πειραματικό Δημοτικό Σχολείο ...2dim-peir-zosim.ioa.sch.gr/joomla/images/mysite/classes/...2ο Πρότυπο Πειραματικό Δημοτικό

HL7 FHIR: Ένα αναδυόμενο πρότυπο για την ανταλλαγή ... · HL7 FHIR: Ένα αναδυόμενο πρότυπο για ... –ISO/HL7 27951:2009

HL7 FHIR: Ένα αναδυόμενο πρότυπο για την ανταλλαγή ... · HL7 FHIR: Ένα αναδυόμενο πρότυπο για ... –ISO/HL7 27951:2009

Το πρότυπο ΕΛΟΤ EN 1317 · 2017. 6. 22. · 29 Ιουνίου 2016 | Αθήνα. Το πρότυπο ΕΛΟΤ en 1317 . Δέσποινα Δρυμαλίτου. Μέλος

Το πρότυπο ΕΛΟΤ EN 1317 · 2017. 6. 22. · 29 Ιουνίου 2016 | Αθήνα. Το πρότυπο ΕΛΟΤ en 1317 . Δέσποινα Δρυμαλίτου. Μέλος

4 .Ιεροσόλυμα πρότυπο χριστιανικών κοινοτήτων

4 .Ιεροσόλυμα πρότυπο χριστιανικών κοινοτήτων