SLM NCES TRK TARH

Trk adnn gl, kuvvetli ya da treyen oalan

anlamnda olduuna dair iki gr yaygndr.

Trklerin ilk ana yurdu Hazar Denizi

Sibirya

Kingan Dalar (in)

Himalaya Da Sras ile evrili olan Orta Asya'dr

Tarma elverili bir yer olmayan blgede yaayanlar

hayvanclkla uramlar ve gebe bir yaam srmlerdir.

Gebe kltrn sonucunda:

Boylar federasyonu eklinde rgtlenilmitir.

Mimari ve ehircilik ortaya kmamtr

Ekonominin temeli hayvancla dayaldr

Sanat, tanabilir eya ve hayvan figrleri zerineyaplmtr.

adr sanat gelimitir.

Yazl hayat ge balam, onun yerine szl edebiyatve szl hukuk (tre) gelimitir.

Hapis cezalar ksa sreli olmutur.

mtiyazl (ayrcalkl) bir snf anlay grlmemitir.(Klelik de yoktur.).

zel mlkiyet anlay geliememitir.

Farkl kltrlerle etkileim yaanmtr.

Deiik coraf alanlarda ve deiik lkelerde devletlerkurmulardr.

Trklerin farkl kltrlerden en az etkilendikleri alanaskerlik/devlet tekilatdr.

Trklerin Orta Asyada d tehlikelerle kar

karya kalmalar ve topraklarnn doal snrlarla

korunmam olmas, aadakilerin hangisinde

yeteneklerinin gelimesine neden olmutur? A) Askerlik B) Ticaret C) Tarm

D) Dokumaclk E) Hayvanclk

(1999/DMS) Cevap: A

Orta Asya'da Trkler yksek bir uygarlk seviyesine

ykselmiler, ancak g etmek zorunda kalmlardr.

Glerin Nedenleri

klimin tarm ve hayvancla elverisiz hle gelmesi.

Nfus art ile geim kaynaklarnn yetersiz kal.

Trk topluluklar arasndaki anlamazlklar sonucu

kan savalar (Boylar aras mcadele)

D basklar (Mool ve in gibi)

Yeni lkeler fethetme dncesi (Cihan hakimiyeti

dncesi)

Hayvan hastalklar.

ASYA HUN (BYK HUN) DEVLET

Bakent tken olarak kuruldu.

Trkler tarafndan kurulduu bilinen ilk devlettir.

Bilinen ilk hkmdar Teoman'dr.

inliler Hun saldrlarn nlemek iin in Seddi'ni

yaptlar.

Mete Dneminde devlet en gl dnemini yaamtr.

Blgedeki kavimleri bir bayrak altnda toplayan

ilk Trk devletidir.

Trk ordu tekilatnn temeli olan onlu sistemin

temelini atmtr.

inli prensesle evlenerek bir gelenei

balatt(Yklma sebebi)

ini vergiye balamasna ramen topraklarna

katmamtr (Halknn asimile olmamas iin)

Ouz Kaan Destan vardr

Mete Han'n lmnden sonra in basks ve entrikalar

ile pek Yolu in'e kaptrlm, taht kavgalar ve askeri

bakmdan zayflayan Hunlar nce dou - bat, sonra

kuzey - gney olarak ikiye ayrlmlardr.

Bir ksm in'e Katld. in'e Katlmak istemeyenler Bat'ya

g ettiler. Batya g eden Kuzey Hunlar Kavimler

G'ne sebep oldu.

KAVMLER G Balamir komutasndaki Kuzey Hunlarnn Karadeniz'in

kuzeyinde yaayan Barbar kavimlerini batya doru ge zorlamalardr (375).

Sonular

Roma mparatorluu Dou ve Bat Roma olarak ikiyeayrld (395).

Bat Roma mparatorluu ykld.

Avrupann bugnk etnik (rk) haritas izildi

Gebe Yaam

Ge. kay. Hayvan

Boy yaam

klt. Etkileim

Trk Tarihi zor

incelenir

Szl Hukuk

Askerlik Geliir

Tanabilir Sanat

Szl Edebiyat

lka sona erdi, Orta a balad.

Feodalite (Derebeylik) ortaya kt.

Avrupa Hun Devleti kuruldu.

Avrupada skolastik dnce hakim oldu

Aadakilerden hangisi, Hunlarn neden olduu

Kavimler Gnn sonularndan biri deildir?

A) Avrupann etnik yapsnn deimesi

B) Avrupada bir Hun Devleti kurulmas

C) Roma mparatorluunun btnln ve

stnln yitirmesi

D) Avrupada skolstik dncenin egemen olmas

E) Gktrk Devletinin yklmas

(2011 KPSS) Cevap: E

AVRUPA HUN DEVLET

Bugnk Macaristan topraklarnda Balamir tarafndankurulmutur.

Avrupa'da kurulan ilk Trk devletidir.

En gl dnemini Attila zamannda yaamtr.

Dou Roma'y (Bizans') vergiye balayan Attila BatRoma seterine km. Ancak Papa'nn istei zerinebar yaparak geri dnmtr.

lmnden sonra taht kavgalar ve d basklarsonucu ykld.

Trk devlet ordu tekilatlanmasn Avrupayayaymtr.

GKTRK DEVLET (552-630)

552'de Avarlar' yenen Bumin Kaan tarafndankuruldu.

Tarihte Trk adn kullanan ilk devlettir.

Devlet ynetim geleneine uygun olarak dou bateklinde ikiye ayrlarak ynetilmitir.

Bat Gktrk hkmdar stemi Yabgu pek yoluhakimiyeti iin nce Sasani Devleti ile ittifak yaparak

Ak Hun Devletini ykm sonra Sasanilere kar Bizanslaantlama imzalamtr.(Orta Asyadan Bizansagnderilen ilk elidir)

Trkleri ikinci kez bir bayrak altnda toplamtr.(Hunlar, Gktrkler, Moollar)

in entrikalar ve taht kavgalar sonucunda dou - batolarak ikiye ayrlp in hakimiyetine girdiler.

Ergenekon ve Bozkurt Destan Gktrkler'e aittir.

slamiyet ncesinde kurulmu Trk Devletleri iindesnrlar en geni Trk Devleti'dir.

II. GKTRK (KUTLUK) DEVLET

(682-745) Kutluk Kaan tarafndan in hakimiyetine son verilerek

kurulmutur. Kendilerine ait alfabeleri vardr (Gktrk Alfabesi)

Trke'nin tarihte grlen ilk alfabesidir.

En gl devirleri Bilge Kaan, kardei Kl Tigin veVezir Tonyukuk zamannda yaadlar.

Bu devlet adam adna dikilen Orhun Abideleri odnemin en nemli kltr mirasdr.

Gktrkler'in siyas ve sosyal hayathakknda bilgi veren ilk Trke eseridir.

Trklerin tarihte brakt ilk yazlbelgelerdir

Sosyal Devlet anlay grlr.( Bilge KaanAlar doyurdum plaklar giydirdimifadesini kullanmtr.)

Bilge Kaan'dan sonra i ekimelerle zayflayandevlet Basmil, Karluk, Uygur isyanyla yklmtr(745).

UYGUR DEVLET (745-840)

Karluk, Basmil ve Uygurlar tarafndan 745'de kuruldu pek yolu ticareti yaparak in'le iyi ilikiler kurdular. Mani dinini seerek sava zelliklerini kaybettiler. Bu

yzden varlklarn uzun sre devam ettiremediler.(Mani dininin et yemeyi yasaklamas tarmngelimesine, kan dkmeyi yasaklamas savalkzelliklerini kaybetmelerine etki etmitir)

Mool devlet kademelerinde grev alarak MoollarnTrklemesini saladlar.

Din deitirmelerine ramen dini terimlerin karlnTrke kullanarak milli benliklerini korumayaalmlardr

Yerleik hayata geen Uygurlar ilk defa kent ve kasaba

kurup mimari alanda eserler vermilerdir. Kendilerine ait alfabe oluturmulardr. G ve Treyi Destanlar vardr. Karabalagasun yaztlar vardr lk kez matbaa ve kad kullandlar Uygurlar, siyas alandan ok kltrel alanda isimlerini

duyurmulardr. Krgzlar tarafndan yklmtr.

DER TRK BOYLARI

Avarlar: stanbul'u kuatan ilk Trk boyudur.

Ouzlar: slmiyet'i topyekun semi Seluklu ve Osmanl

Devleti'ni kurmulardr. Dede korkut Hikayeleri vardr Trkmen adyla anlrlar

Trgiler: Emevler'le mcadele ederek Orta Asyann

Araplamasn engellemilerdir. Tam olarak yerleik hayata geen Trk devletidir. Trk tarihinde ilk paray kullandlar.

Peenekler: Balkanlar'a geldiler. Malazgirt Sava'nda Seluklulara

yardm ettiler.

Kartuklar: slmiyet'i topyekn seen ilk Trk boyudur.

Tala Sava'nn kazanlmasnda ve KarahanlDevleti'nin kurulmasnda nemli rol oynadlar.

Kumanlar (Kpak): X. yy.da Dou Avrupa'ya gelen Kumanlar Ruslarla

mcadele ettiler. Ouz -Kpak savalar Dede Korkut Destan'nda yer

alr.

Bulgarlar: Tuna Bulgarlar Hristiyanl benimsemi ve zamanla

slavlamlardr. Volga (til) Bulgarlar slmiyeti setiler.

Hazarlar: Musevilii benimseyen tek Trk devletidir. Adaletli ve hogrl ynetim uygulamlardr. Blgede saladklar huzur ve gvenden "Hazar Bar

a" olarak adlandrlmtr.

Sibirler: Sibirya ve Kafkasya'da yaayp Sibirya'ya adlarn

vermilerdir.

Krgzlar: tgen'de kurduklar devletlerini Moollar yknca blge

Moollarn eline geti. Trk edebiyatnn en uzun destan Manas Destan

onlara aittir.

Saka Trkleri:

At evcilletirmilerdir. Alp Er Tunga ve u Destanlar vardr.

AVRUPA KARADENZN

KUZEY ORTA ASYA

Hunlar Macarlar Bulgarlar Avarlar

Peenekler skitler (Saka) Kpaklar

Hunlar Gktrkler Karluklar Trgiler Hazarlar Krgzlar Ouzlar

KLTR VE MEDENYET

Trk devletlerinde aileler obalar, obalar boylar, boylardevleti (il) olutururdu (Boylar Federasyonu).Bu durummerkeziyeti yapnn olumasn engellemitir.

Hkmdarln Gk Tanr tarafndan verildiine inanlanve kan yoluyla babadan oluna getii varsaylandevlet ynetme yetkisi olan Kut anlay hakimdir.(Bu anlaya ayn zamanda veraset (saltanat)sistemi deniyor ve kimin hkmdar olaca belliolmadndan dzenli deildir)Bu durum;

"lke, hanedannn ortak maldr anlayna Trk devletlerinin taht kavgalaryla zayflamasna Devletin ksa srede yklmasna neden olmutur.

Hkmdarlk alametleri Taht, ota Tu, Mhr, Bayrak,Unvan gibi

Hkmdarlar Han, Hakan, Kaan, Sany,lteber, idikutunvanlarn kullandlar.

Kurultay (Toy ya da Kenge meclisi) adl danmameclisi vard. Kurultay hkmdar bakanlnda boybeylerinin katlmyla toplanr siyas asker, ekonomikkararlar alrd. Hkmdarn yetkileri kstl idi. nkyazl olmayan hukuk kurallar olan Treye uymakzorunluydu.

Ynetimde hkmdar ei olan hatunlar da sz sahibiidi. (Devlet meclisine katlr, eli kabul ederdi)

Devlet (KUT anlay)

Boy ( lerinde sebest)

Boy ( lerinde serbest)

Boy ( lerinde sebest)

Kurultay

Hkmdar

Hakan

Kaan

dikut

any

lteber

Han

Devlet ynetimini kolaylatrmak ve taht kavgalarnazaltmak amacyla lke topraklar dou-bat olmakzere ikiye ayrlrd (Federal Ynetim/Federatif)

Devlet ve toplum yaaynda kullanlan baz terimlerunlardr:

Tarkan: Hakan'a idar ve asker ilerde yardmc olan st dzey memur.

Tudun: Vergi memuru (Muhtesip)

Ayuk: Hkmet

Ayguc: Babakan (Sadrazam)

Buyruk: Bakan (Vezir-Nazr)

ad: Boylara gnderilen ynetici Yabgu ( Hkmdarn kardei)

Tamgac: D siyaset ilerini yrten grevliler

Tigin: Hkmdar ocuklar (Tekin) (ehzade)

Tarkan/Suba