Aanvullende bronnenlijst - Uitgeverij Coutinho...Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek...
Transcript of Aanvullende bronnenlijst - Uitgeverij Coutinho...Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek...
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
1 van 21
Aanvullende bronnenlijst
update februari 2016
Voorwoord en inleiding
Berg E van den et al (2011) Kennisbasis Natuur en Techniek voor Leraren in het Primair Onderwijs (voorontwerp gericht op vakbekwame leerkrachten) Den Haag HBO-raad Downloaden moge-lijk via wwwecentnlservletsupportBinaryFilesreferenceId=2ampsupportId=2541
Berg E van den et al (red) (2013) Making IBSE durable through pre-service teacher education the EU Fibonacci Project Amsterdam HvA
Harlen W amp JE Allende (ed) (2009) Teacher Professional Development in Pre-Secon-dary School Inquiry-Based Science Education (IBSE) Downloaden mogelijk via wwwinteracademiesnet Publications25124aspx
Harlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 1 Abingdon Routledge
Harlen W (2015) Teaching Science for Understanding Portsmouth (UK) HeinemannHarlen W (ed) et al (2015) Working with Big Ideas of Science Education Triest (It) IAP Downloaden
mogelijk via wwwinteracademiesnetPublications26703aspx Ruis P et al (red) (2013) Duurzaam professionaliseren in wetenschap en techniek het Fibonaccipro-
ject Amsterdam HvASevert S (red) (2013) Advies Verkenningscommissie wetenschap en technologie primair onderwijs
UtrechtDen Haag PO-RaadPlatform Begraveta TechniekHoozemans D ea (2015) Duurzame professionalisering van leraren lsquoWetenschap amp Technologie in de
paborsquo Een verkenning Downloaden mogelijk via https3amazonawscomassetspabowebnldocuments754Duurzame_professionalisering_van_leraren_W_T__een_verkenningpdf
DEEL A
Hoofdstuk 1
Harlen W (2011) lsquoWhy is learning science important in primary schoolsrsquo hoofdstuk 1 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Harlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapter 1 Portsmouth (USA) Heinemann
Harlen W (ed) et al (2015) Working with Big Ideas of Science Education Triest (It) IAP Downloaden mogelijk via wwwinteracademiesnetFileaspxid=26736
Primary Science nr 126 (2013) thema lsquoWhat is Sciencersquo Hatfield ASESharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice hoofdstuk 1-2 Londen Learning
MattersTaber KS (2012) lsquoTeaching and learning about the nature of sciencersquo hoofdstuk 3 in ASE Guide to
Research in Science Education Hatfield ASEWard H amp J Roden (2016) Teaching Science in the Primary Classroom Exeter (UK) Learning Matters
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
2 van 21
Hoofdstuk 2
Berg E van den (2011) lsquoNatuurwetenschap en techniek heen-en-weer denken tussen begrippen en verschijnselen redeneren met begrippen en met bewijsmateriaalrsquo in NVOX 37e jrg nr 4 blz 176-177 Meppel NVON
Boog GJ et al (2012) Leren kun je observeren je onderwijs afstemmen op de leerlingen hoofdstuk 6 Amersfoort ThiemeMeulenhoff
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 1-3 6 Londen SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapter 2
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 4 Abingdon
Routledge Howard S (2011) lsquoHow are children learningrsquo hoofdstuk 2 in ASE Guide to Primary Science Educa-
tion Hatfield ASELakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 2 Maidenhead Open Univer-
sity PressLoxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and
developing understanding hoofdstuk 2 Abingdon RoutledgeSharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 2 Lon-
den Learning MattersToplis R (2012) lsquoThe role and value of practical workrsquo hoofdstuk 8 in ASE Guide to Research in
Science Education Hatfield ASEwwwyoutubecomwatchv=tUn2INPtfzM laat zien hoe peuter Jade haar schaduw ontdekt doen
en denken gaan samenwwwidfanlnltagsprojectaspxid=8efeb17b-8ec6-427b-9d02-8150221b0d4c film Svyato
(2005) van Victor Kossakovsky zijn zoontje van twee jaar ziet voor het eerst zijn eigen spiegel-beeld dan gaat een nieuwe wereld open
Hoofdstuk 3
Clary R amp J Wandersee (2013) lsquoClassification putting everything in its placersquo In The Science Teacher 80(9) pp 31-36 Arlington NSTA
Fibonacci-project (2012) Integrating Science Inquiry Across the Curriculum (wwwfibonacci-projecteu)
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 6 amp 31 Arlington NSTApressJohnston J (2009) lsquoObservation as an important enquiry skillrsquo in Primary Science nr 106 pp 15-17
Hatfield ASEJudge B et al (2009) Critical Thinking Skills for Education Students Exeter Learning Mattters LtdLoxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and
developing understanding hoofdstuk 6 Abingdon RoutledgeThijssen J (2006) Een eenvoudige systematiek en een soortenlijst voor de basisschool Arnhem Cito Weavers G (2012) Look Think Talk incl cd-rom Sandbach Millgate House PublishersWeterings A (2010) Horen en zien ruiken voelen proeven natuurbeleving in de opvang bij kinderen
van 0 tot 12 jaar Amsterdam SWP
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
3 van 21
wwweenbesnldownloadfileeenbes-denkbeelden-brochurehtmwwwonderwijsmaakjesamennlactueeldenkbeelden-non-verbale-representatie-in-praktijk wwwonderwijsmaakjesamennlactueeldenkbeelden-de-kracht-van-visueel-leren-in-de-
onderwijspraktijk Bij deze drie sites gaat het om visuele modellen om denkprocessen van leer-lingen weer te geven
Hoofdstuk 4
Harlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 3 Abingdon Routledge
Hoofdstuk 5
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 25-28 Arlington NSTApressLakin L (2013) Developing Independent Learning in Science Maidenhead Open University Press Primary Science nr 128 (2013) thema lsquoLet them gorsquo Hatfield ASESharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 6
Londen Learning Matters
Hoofdstuk 6
Aalderen-Smeets SI van et al (2012) lsquoPrimary teachersrsquo attitudes toward science a new theoretical frameworkrsquo in Science Education vol 96 nr 1 pp 158-182 Via wwwwileyonlinelibrarycom
Alake-Tuenter E (2014) Inquiry-based science teaching competence of pre-service primary teachers PhD thesis Wageningen Wageningen University
Berg E van den et al (2013) Onderzoeken en ontwerpen met 4- tot 14-jarigen inspirerende praktijk-voorbeelden hoofdstuk 29 Utrecht NVON
Fibonacci-project (2012) Learning through Inquiry (wwwfibonacci-projecteu) Fibonacci-project (2012) Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-projecteu) Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 1-4 amp 21-24 Arlington NSTApress Harlen W (2009) lsquoEnquiry and good science teachingrsquo in Primary Science nr 106 pp 5-8 Hatfield
ASEHarlen W (2012) lsquoScientific inquiryrsquo hoofdstuk 12 in ASE Guide to Research in Science Education
Hatfield ASEHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 6 amp 13 Abing-
don Routledge Keere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas
hoofdstuk 4 Tielt (Be) LannooCampusLoxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and
developing understanding hoofdstuk 1 Abingdon Routledge McCrory P (2011) lsquoDeveloping interest in science through emotional engagementrsquo hoofdstuk 12 in
ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASENout C (2013) lsquoVan kleuter tot (bijna) puber onderzoekend leren begint met verwondering weten-
schap en techniek verweven in zaakvakkenrsquo in SLO context po nr 9 Enschede SLOOldersma F et al (2013) Leren onderzoeken binnen wetenschap en techniek op de basisschool Nij-
beets Bureau voor Levend LerenPrimary Science nr 106 (2009) thema lsquoScience Enquiryrsquo Hatfield ASE
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
4 van 21
Roden J amp J Archer (2014) Primary Science for trainee teachers hoofdstuk 1 Londen Learning Matters
Sharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 3 Lon-den Learning Matters
Toplis R (2012) lsquoThe role and value of practical workrsquo hoofdstuk 8 in ASE Guide to Research in Sci-ence Education Hatfield ASE
Velthorst G et al (2011) lsquoOnderzoekend leren de nieuwsgierigheid voorbijrsquo in Tijdschrift voor lera-renopleiders jrg 32 nr 3 pp 32-38 Eindhoven VELON
Vorst R van der (2007) Nieuwsgierigheid Hoe we elke dag worden verleid Amsterdam Nieuw Amster-dam
Wammes D (2010) Een onderzoekende houding (interne publicatie) Nijmegen KWTGWetenschapsknooppunt Universiteit Utrecht amp Wetenschapsknooppunt Radboud Universiteit
(2015) Video-modules lsquoOnderzoekend leren de klas inrsquo1 De nieuwsgierige wetenschapper ndash Waarom is wetenschap belangrijk2 Onderzoekend leren waar moet ik beginnen ndash Wat is onderzoekend leren3 Onderzoekend leren welke rol heb jij ndash Welke rol heeft de leraar bij onderzoekend leren4 hellip en hoe bevalt het het onderzoekend leren ndash Wat zijn de ervaringen van lerarenTe bekijken via wwwuunlwetenschapsknooppunt of via wwwwkrunlmaterialen
wwwarkofinquiryeu biedt informatie over een nieuw Europees onderzoeks- en ontwikkelingspro-ject rondom IBSE (Inquiry Based Science Education)
Hoofdstuk 7
Bernhart L et al (2012) Kleine wetenschappers een activiteitenboek voor peuters Rotterdam CED-groep
Bianchi L amp R Feasey (2011) Science beyond the classroom boundaries for 3-7 year olds Maidenhead Open University Press
Blacklock K et al (2012) Science Enquiry Games 4-7 incl cd-rom Sandbach Millgate House Publish-ers
Boacuteo M de (red) (2000) Science 3-6 Laying the foundations in the early years Hatfield ASEBoacuteo M de (red) (2004) The Early Years Handbook support for practitioners in the foundation stage
Sheffield the Geographical AssociationDavies D A Howe C Collier R Digby S Earle amp K McMahon (2014) Teaching Science and Techno-
logy in the Early Years (3-7) Oxon RoutledgeDe wereld van het jonge kind december 2015 special De jonge wetenschapper Amersfoort Thieme-
MeulenhoffDoorley R (2014) Tinkerlab a hands-on guide for little inventors Boston Roost Books Edson MT (2013) Starting with Science strategies for introducing young children to inquiry Portland
Maine (USA) Stenhouse PublishersJohnston J (2005) Early Explorations in Science Maidenhead Open University PressJohnston J (2011) lsquoLearning in the Early Yearsrsquo hoofdstuk 4 in ASE Guide to Primary Science Educa-
tion Hatfield ASEJohnston J (2014) Emergent Science teaching science from birth to 8 Londen RoutledgeLaevers F amp L Depondt (2004) Ervaringsgericht werken met kleuters in het basisonderwijs Leuven
CEGO
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
5 van 21
Laevers F et al (2004) Ervaringsgericht werken met 6 tot 12-jarigen in het basisonderwijs Leuven CEGO
Meent Y van de (2011) lsquoKinderen kunnen veel meer dan we denkenrsquo in Onderwijsblad nr 16 pp 40-42 Utrecht AOb
Primary Science nr 111 (2010) thema lsquoLearning from the early yearsrsquo Hatfield ASERussell T (2016) Exploring Science with young children Exeter (UK) Learning MattersSharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 5
Londen Learning MattersSpink E et al (2011) lsquoKnowledge and understanding of the worldrsquo hoofdstuk 7 in Teaching Early
Years Foundation Stage achieving QTS Exeter Learning MattersThe Journal of Emergent Science (sinds 2011) Hatfield Emergent Science Network co ASE
wwwkleutersopverkenningbetechniek van de Artevelde Hogeschool in Gentwwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentfloorbooksaspx
nascholingsunit waarin het gebruik van vloerboeken voor de ontwikkeling of toetsing van na-tuuronderwijsinhouden aan bod komt
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentfostering-curiosity-in-early-years-scienceaspx nascholingsunit waarin drie themarsquos aandacht krijgen onderzoekend spelen een interactieve benadering en vroegschoolse natuureducatie
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentteaching-science-in-the-foun-dation-stageaspx nascholingsunit waarin wordt nagegaan hoe je natuuronderwijs kunt inpassen in het onderwijs aan jonge kinderen
Hoofdstuk 8
Boeckel J van (2013) Laat je flora maar thuis het ontwikkelen van de sensibiliteit van kinderen door op kunst geiumlnspireerd natuuronderwijs Downloaden via wwwspringzaadnllitdocslaat_je_flo-ra_maar_thuispdf
Both K (2013) Basisschool en natuur bij school kansen en belemmeringen masterclass-presentatie als onderdeel van symposium lsquoSpringzaad in volle bloeirsquo op Kasteel Groeneveld op 17 mei
Cornell J (1998) Sharing nature with children (20th anniversary edition revised amp expanded) Nevada City CA Dawn Publications
Cornell J (zj) Sharing Nature kaartenset met spelvormen Loenen EarthgamesGoossens B (2011) dvd Groen spel plein Vrije School Meander Nijmegen Arnhem HANNetwerk
Gelderse NME CentraGordon HL (2014) Looked After Children and the Natural Environment The fostering outside play
project Winchester (UK) Learning through LandscapesHovinga D (2013) Van deadline naar lifeline natuur een groeiruimte voor kinderen Leiden Hoge-
school LeidenLier M van ea (2012) Allemaal spelen Aan de slag met natuurspeelplaatsen voor kinderen met en
zonder beperking Den Hoorn Stichting Oase Limpt C van (2013) lsquoKunst opent oog voor natuurrsquo in Trouw 9 augustus 2013Margadant-van Arcken M amp CS van den Berg (red) (2000) Natuur in pluralistisch perspectief the-
oretisch kader en voorbeeldlesmateriaal voor het omgaan met een veelheid aan natuurbeelden Utrecht CD-szlig Press
Nelissen M (2012) Groen speelplezier creatieve en praktische werkvormen in een natuurspeeltuin Utrecht NUSO ism Texel Stichting OaseSpringzaad
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
6 van 21
Pappler M amp R Witt (2001) Natur-Erlebnis-Raumlume Neue Wege fuumlr Schulhoumlfe Kindergaumlrten und Spiel-platze Seelze Kallmeyer
Tijdschrift De Levende Natuur 100ste jaargang nr 7 september 1999 thema lsquoNatuurbelevingrsquo rsquos-Graveland Stichting De Levende Natuur
Tovey H et al (2011) Laat ze buiten spelen pleidooi voor gezonde risicorsquos Apeldoorn GarantWaal ME van der et al (2012) lsquoToen ik er meer over ging weten werd het leukrsquo onderzoek naar de
meerwaarde van het educatieve natuurbelevingsprogramma lsquoNatuurWijsrsquo in vergelijking met regu-lier natuuronderwijs Wageningen Wageningen Universiteit
Wardenaar S (2013) In het sprookjesbos sprookjes met activiteiten gericht op natuurbeleving voor jonge kinderen Amsterdam SWP
Weterings A (2010) Horen en zien ruiken voelen proeven natuurbeleving in de opvang bij kinderen van 0 tot 12 jaar Amsterdam SWP
Zorg Primair (2014) Themanummer nr 5 Groene Pedagogiek Helvoirt CNVO Stuurgroep Passend Onderwijs Downloaden mogelijk via wwwspringzaadnllitdocszp-2014-themanummer-groe-ne-pedagogiekpdf
FilmsBos T amp A van der Heide (2012) film Brammetje Baas AvroBosBros Dusseldorp S van (2010) film Kikkerdril KROLemming FilmKoole B (2012) film Kauwboy Waterland JuniorBenelux Films
httpwebcpnbnlenginedownloadblobcpnb619702013462014_poezielessen _BOpdfapp=cpnbampclass=8353ampid=1334ampfield=61970 (26-02-2014) Poeumlzieweek over lsquover-wonderingrsquo bij sect 84
wwwagnesvandenbergnl biedt informatie over (onderzoek naar) natuurbeleving en natuur en ge-zondheid omgevingspsychologe Agnes van den Berg is per 01-01-2012 aan de RuG aangesteld als bijzonder hoogleraar Beleving en waardering van natuur en landschap
wwwbeleefdelentenl vanaf 14 februari 2016 weer de mogelijkheid om in de nesten van broedende vogels te kijken
wwwcoolnaturenl biedt natuurspeelterreinenwwwdurvendoenwatjeraaktnl 22 gesprekken met bevlogen mensenwwwhapsprojectnl verzorgt in Apeldoorn een prehistorisch kampwwwhetbewaardelandnl lsquoeen natuurbelevingsprogramma dat kinderen weer in contact brengt
met de natuurrsquowwwherrekijkernl herrekijken is opnieuw leren kijken naar de dingen om je heen hellipwwwNatureArtEducationorg Finse ideeeumln over lsquoArts-based environmental educationrsquo met veel
internationaal gerichte links en afbeeldingenwwwsharingnaturecom over Joseph Cornell en lsquoflow learningrsquowwwsharingnaturenlnatuur-activiteiten biedt hiervoor Nederlandstalige ondersteuningwwwspringzaadnl biedt kinderen en natuur de ruimtewwwwildthingsorgukwalkshtml voor aardewandelingen (5-11 jaar) en dergelijkewwwlnebethemasnatuur-en-milieueducatienmerondvergroeningeigen-tuin biedt handlei-
dingen (werkfiches) lsquoSpelen in eigen tuinrsquo bijvoorbeeld Maak zelf een wilgenhut en Maak muziek met natuurlijke materialen
wwwlnebethemasnatuur-en-milieueducatienmerondnatuurbeleving voor-gezinnen geeft suggesties voor natuurbelevingsactiviteiten met het gezin
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
7 van 21
DEEL B
Hoofdstuk 9
Feasey R (2011) lsquoPlanning elements of an effective lesson planrsquo hoofdstuk 6 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Jonkman T amp P Bakker (2011) Lesopbouw Onderzoekend Leren Wetenschap in het basisonderwijs routekaart Utrecht WKUU
Jonkman T amp P Bakker (2011) Lesopbouw Ontwerpend Leren Techniek in het basisonderwijs route-kaart Utrecht WKUU
Peeters M et al (2014) Wetenschappelijke doorbraken de klas in Waarnemen en bewegen Onder in-vloed en Gevaarlijke ideeeumln Nijmegen WKRU
Quinn DE amp L Chapman (2006) Connecting Science an introduction to the five-part lesson Hatfield University of Hertfordshire
Sharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 6-7 Londen Learning Matters
Hoofdstuk 10
Bianchi L amp R Feasey (2011) Science beyond the classroom boundaries for 3-7 year olds Maidenhead Open University Press
Bianchi L amp R Feasey (2011) Science beyond the classroom boundaries for 7-11 year olds Maiden-head Open University Press
Boacuteo M de (2004) Nature Detectives environmental science for primary children Hatfield ASEDe wereld van het jonge kind december 2014 special Naar buiten allemaal Amersfoort Thieme-
MeulenhoffFibonacci-project (2012) Implementing Inquiry Beyond the School
(wwwfibonacci-projecteu) Loxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and
developing understanding hoofdstuk 8 Abingdon RoutledgeMcGregor D (2012) lsquoGroup work what does research say about its effect on learningrsquo hoofdstuk 9
in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASEPrimary Science nr 132 (2014) thema lsquoOut amp Aboutrsquo Hatfield (UK) ASEReiss M (2012) lsquoLearning out of the classroomrsquo hoofdstuk 11 in ASE Guide to Research in Science
Education Hatfield ASEScience amp Children vol 51 nr 9 (2014) thema lsquoInformal Educationrsquo Arlington NSTA Schrama A et al (2004) Vorm geven aan onderzoek onderzoekshandleiding vorm en functie rsquos-Gra-
venland Nederlandse Jeugdbond van NatuurstudieTurnhout S et al (2002) Zelf de natuur in basisboek voor veldbiologie in Nederland Utrecht KNNVWinkels J amp P Hoogeveen (2014) Het didactische werkvormenboek variatie en differentiatie in de
praktijk Assen Van Gorcum
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
8 van 21
Hoofdstuk 11
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 9-12 amp 17-20 Arlington NSTApressPrimary Science Review nr 84 (2004) thema lsquoRecording and communicationrsquo Hatfield ASEWheeler-Toppen J (ed) (2011) Science the lsquoWritersquo Way Arlington NSTApress
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmenteffective-displaysaspx na-scholingsunit gericht op het samenstellen van effectieve uitstallingen
Hoofdstuk 12
Boog GJ et al (2012) Leren kun je observeren je onderwijs afstemmen op de leerlingen sect 15 Amers-foort ThiemeMeulenhoff
Elstgeest J (2001) lsquoThe Right Question at the Right Timersquo hoofdstuk 3 in Taking the plunge how to teach science more effectively for ages 5 to 12 Portsmouth NH Heinemann
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 13-16 Arlington NSTApress Goldsworthy A (2011) lsquoEffective questionsrsquo hoofdstuk 9 in ASE Guide to Primary Science Education
Hatfield ASEHarlen W et al (2003) Making progress in primary science a handbook for inservice and preservice
course leaders module 3 Londen RoutledgeFalmerHarlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 5 Londen SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters 4-5
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 10 Abingdon
Routledge Lakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 4 Maidenhead Open Univer-
sity Press Peeters M et al (2013) lsquoWetenschappelijke doorbraken de klas in Waarom En hoe danrsquo hoofdstuk
1 in Wetenschappelijke doorbraken de klas in DNA gedrag en infecties onder de loep Nijmegen WKRU
Primary Science Review nr 83 (2004) thema lsquoQuestions and dialoguersquo Hatfield ASESharkawy A (2010) lsquoA Quest to Improve helping students learn how to pose investigable questionsrsquo
in Science and Children jrg 48 nr 4 pp 32-35 Arlington VA NSTA
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentpupil-questionsaspx nascho-lingsunit waarin praktijkvoorbeelden duidelijk maken hoe je bij natuuronderwijs als leerkracht in kunt spelen op vragen die leerlingen inbrengen
wwwyoutubecomwatchv=Oa-hcWdEriUampfeature=youtube geeft suggesties voor het opstellen van onderzoeksvragen
wwwyoutubecomwatchv=uNkzlghEjQQampspfreload=1020Message3A20Syntaxisfout20(url3A20http3A2F2Fwwwyoutubecom2Fwatch3Fv3DuNkzlghEjQQ) biedt een checklist voor het bepalen van de kwaliteit van onderzoeksvragen en hypothesen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
9 van 21
Hoofdstuk 13
Allen M (2014) Misconceptions in Primary Science Maidenhead Open University PressAnderson M (2002) A-Z of Key Concepts in Primary Science Exeter Learning Matters Bell D et al (1997) Understanding Science Ideas a guide for primary teachers London Nuffield Foun-
dation Collins EducationalBerg E van den et al (2013) Onderzoeken en ontwerpen met 4- tot 14-jarigen inspirerende praktijk-
voorbeelden hoofdstuk 22-23 Utrecht NVONBlijleven PJ (2005) Multimedia-cases naar een brug tussen theorie en praktijk incl cd-rom Enschede
Universiteit TwenteBoacuteo M de (2004) Using science to develop thinking skills at key stage 1 practical resources for gifted
and talented learners Londen David Fulton Driver R et al (1985) Childrenrsquos Ideas In Science Buckingham Open University PressFibonacci-project (2012) Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-projecteu) Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 24 Arlington NSTApress Harlen W et al (2003) Making progress in primary science a handbook for inservice and preservice
course leaders module 1 + 8 Londen RoutledgeFalmer Harlen W (red) (2011) ASE Guide to Primary Science Education hoofdstuk 3 amp 13 Hatfield ASEHarlen W (2012) lsquoWhat do we know about learnersrsquo ideas at the Primary Levelrsquo hoofdstuk 5 in ASE
Guide to Research in Science Education Hatfield ASEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapter 3
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 5 amp 11 Abing-
don Routledge Judge B et al (2009) Critical Thinking Skills for Education Students Exeter Learning Mattters LtdKeeley P (2013) Uncovering Student Ideas in Primary Science 25 new formative assessment probes for
grades K-2 Vol 1 Arlington NSTApressKeeley P (2014) What are they thinking Promoting elementary learning through formative assessment
Arlington NSTApressKeere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas Tielt
(Be) LannooCampusLakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 3 Maidenhead Open Univer-
sity PressLoxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and
developing understanding hoofdstuk 2 amp 4 Abingdon RoutledgeMeadows J (2004) Science and ICT in the primary school a creative approach to big ideas Londen
David FultonNaylor S et al (2004) Active Assessment thinking learning and assessment in science Londen David
FultonPrimary Science nr 123 (2012) thema lsquoModels and Analogiesrsquo Hatfield ASESharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice hoofdstuk 4 Londen Learning
Mattters LtdWard H (2007) Using their Brains in Science ideas for children aged 5 to 14 Londen Paul Chapman
wwwveldwerknederlandnlprojecten__publicatiespublicaties156 biedt hyperlinks naar artike-len in Natuur aan de Basis waarin kinderen vertellen hoe ze denken over uiteenlopende natuur-onderwerpen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
10 van 21
httpenwikipediaorgwikiList_of_mind_mapping_software biedt een overzicht van software-pakketten voor mindmapping verschillende daarvan kun je gratis downloaden
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentconcept-cartoonsaspx na-scholingsunit over het gebruik van conceptcartoons in de onder- en bovenbouw
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentthe-thinking-frames-appro-achaspx nascholingsunit gericht op het ondersteunen van denkactiviteiten tijdens onderzoe-kend leren
wwwrscorglearn-chemistryresourceres00002104cmpid=CMP00007068 gesprek (Engels) over veranderingen in materialen nav een conceptcartoon over zeepbellen
Hoofdstuk 14
Beek W van amp M Verhallen (2012) Taal een zaak van alle vakken incl dvd Bussum CoutinhoBoth K (2015) lsquoTaalontwikkeling door te leren over de natuurrsquo In HJK jrg 43 nr 2 blz 4-7 Amers-
foort ThiemeMeulenhoffCoenen J amp M Heijderijk (2010) Zien is snappen grip op lessen Nederlands voor anderstalige kinderen
groep 1 tm 4 VlissingenDen Haag BazaltHCODamhuis R (2008) Gesprekken zijn de spil van onderwijs Utrecht Marnix AcademieDawes L (2008) The Essential Speaking and Listening talk for learning at key stage 2 Londen Rou-
tledgeEccles D amp S Taylor (2011) lsquoPromoting understanding through dialoguersquo hoofdstuk 10 in ASE Guide
to Primary Science Education Hatfield ASEElsaumlcker W van et al (2006) Bundel De Taallijn interactief taalonderwijs in groep 1 en 2 incl dvd
Nijmegen Expertisecentrum NederlandsElsaumlcker W van et al (2007) Zie je ze vliegen De Taallijn voor groep 3 en 4 incl cd-rom Nijmegen
Expertisecentrum NederlandsErduran S (2012) lsquoThe role of dialogue and argumentationrsquo hoofdstuk 13 in ASE Guide to Research in
Science Education Hatfield ASEFeasey R (1999) Primary Science and Literacy Hatfield ASE Feasey R (2005) Creative Science achieving the WOW factor with 5-11 year olds hoofdstuk 8 Lan-
guage communication and creativity in science Londen David FultonHajer M amp Th Meestringa (2009) Handboek taalgericht vakonderwijs Bussum CoutinhoHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapter 8
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 7 Abingdon
Routledge Howe A et al (2009) Science 5-11 a guide for teachers pp 6-10 Londen David FultonJohnston J (2011) lsquoChildren talking teachers supporting sciencersquo in The Journal of Emergent Science
1 pp 14-21 Hatfield Emergent Science NetworkASELakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 4 Maidenhead Open Univer-
sity PressLoxley P et al (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and developing understanding
hoofdstuk 3-5 Abingdon RoutledgeMercer N amp S Hodgkinson (red) (2008) Exploring Talk in School Londen SAGENaylor S amp B Keogh (2012) lsquoCreativity in teaching sciencersquo hoofdstuk 10 in ASE Guide to Research in
Science Education Hatfield ASE
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
11 van 21
Oldersma F et al ( 2013) Leren onderzoeken binnen wetenschap en techniek op de basisschool hoofd-stuk 6 Nijbeets Bureau voor Levend Leren
Parkin T et al (1998) Science and Literacy a guide for primary teachers London Nuffield Foundation Collins Educational
Primary Science nr 127 (2013) thema lsquoCommunicationrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 138 (2015) thema lsquoTalking Sciencersquo Hatfield ASEScience amp Children Vol 50 nr 9 (2013) thema lsquoEngagement in Argument from Evidencersquo Arlington
NSTAScience amp Children Vol 51 nr 8 (2014) thema lsquoLanguage Development in Sciencersquo Arlington NSTASegers E et al (2006) cd-rom Taal- en zaakvakken met webquests Nijmegen Expertisecentrum Ned-
erlandsSharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice hoofdstuk 6 Londen Learning
Matters LtdSmith J (2010) Talk thinking and philosophy in the primary classroom Exeter Learning Matters Ltd Tomassen P et al (red) (2007) Tica taalgerichte technieklessen voor groep 1 tm 8 Rotterdam CED-
groepWeavers G (2012) Look Think Talk incl cd-rom Sandbach Millgate House PublishersWesterbeek K et al (2010) Taal 100 interactief taalonderwijs op de basisschool NijmegenUtrecht
Expertisecentrum NederlandsSardesWheeler-Toppen J (ed) (2011) Science the lsquoWritersquo Way Arlington NSTApress
wwwsamenonderzoekennl biedt lessen rondom taalstimulering bij wetenschap en techniekwwwleraar24nlvideo6045tab=0 video over de integratie van taal wetenschap en techniek in
de basisschoolwwwcorilearningcom CORI staat voor Concept-Orieumlnted Reading Instruction Het is niet alleen
gericht op leesstrategieeumln en leesmotivatie maar ook op de ontwikkeling van onderzoekvaardig-heden en natuurwetenschappelijke concepten
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentargumentationaspx nascho-lingsunit lsquokinderen leren argumenteren op basis van onderzoeksresultatenrsquo zie ook wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-development talking-scienceaspx
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentdiscussions-in-primary-sci-enceaspx nascholingsunit gericht op discussieactiviteiten om het denken en de onderlinge com-municatie bij natuuronderwijs te bevorderen en vaktaal te leren gebruiken
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentlets-talkaspx nascholingsunit gericht op het betrekken van leerlingen bij gesprekken over natuuronderwerpen
wwwrscorglearn-chemistryresourceres00002104 verschillende video-opnamen van gesprek-ken (Engels) bij natuuronderwijs (lsquoexploratory talkrsquo lsquoconstructive talkrsquo)
Hoofdstuk 15 en 16
Bode J de amp L Nijman (2014) Hoe bedenk je het Creatief denken in het basisonderwijs Bussum Cou-tinho
Boerwinkel DJ (2003) Het vormfunctieperspectief als leerdoel van natuuronderwijs leren kijken door de ontwerpersbril Utrecht CD-szlig Press
Bors G (red) (2012) Egoscoop jrg 16 nr 3 thema lsquoCreativiteitrsquo Helmond Uitgeverij OMJSBounford T (2008) Build your own paper airforce incl cd-rom Cambridge ILEX
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
12 van 21
Compton V amp C Harwood (2010) Components of Technological Practice Indicators of Progression Downloaden van dit en andere interessante documenten mogelijk via wwwtechnologytkiorgnz
Damhuis C et al (2015) Van hellingshoek tot hypothese Talentontwikkeling Onderzoekend amp Ontwer-pend Leren (TOOL) met Wetenschap amp Technologie lessen onderzoekend en ontwerpend leren voor groep 1 tm 8 van het basisonderwijs Utrecht Universiteit Utrecht Kenniscentrum Talentont-wikkeling Wetenschap amp Techniek Downloaden mogelijk via wwwfiuunltoepassingen28411
Desailly J (2015) Creativity in the Primary Classroom London (UK) SAGELearning MattersDoorley R (2014) Tinkerlab a hands-on guide for little inventors Boston Roost Books Frederik I amp M Vrijman-van Putten (2007) Ontwerpen moet je doen Creativiteit en motivatie met
technisch ontwerpen Groningen NVONFrederik I amp G van Dijk (red) (2012) Techniekdidactiek Utrecht EcentFroschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 2 Arlington NSTApressGabrielson C (2013) Tinkering Kids Learn by Making Stuff Sebastopol Maker MediaHootsen MM amp ID Razenberg (2013) Ontdek Wetenschap amp Techniek landelijk onderzoek onder ou-
ders van basisschoolleerlingen Utrecht Labyrinth Onderzoek amp Advies Downloaden mogelijk via wwwplatformbetatechnieknlpublicatiesontdek-wetenschap-techniek
Hope G (2004) Teaching Design and Technology 3-11 the essential guide for teachers Londen Conti-nuum
Huggins - Cooper L (2014) How to invent Londen QED PublishingInspectie van het Onderwijs (2005) Techniek in het basisonderwijs technisch rapport Den Haag On-
derwijsinspectie Jonkman T amp P Bakker (2011) Lesopbouw Ontwerpend Leren Techniek in het basisonderwijs route-
kaart Utrecht WKUUKlapwijk R amp E Holla (2014) Leidraad onderzoekend en ontwerpend leren Delft TU Wetenschap-
sknooppunt Zuid-Holland Downloaden mogelijk via wwwwetenschapsknooppuntzhnlup-loadsLeidraad-onderzoekend-en-ontwerpend-leren-Wetenschapsknooppunt-ZHpdf
Lancashire Professional Development Service (zj) Essential Practical Skills for Under 5rsquos and KS1 Chil-dren Design and Technology Nottinghamshire TTS-Group
Lancashire Professional Development Service (zj) Essential Practical Skills for Key Stage 2 Children Design and Technology Nottinghamshire TTS-Group
Libow Martinez S amp G Stager (2013) Invent to learn Torrance Constructing Modern Knowledge Press
Lloyd Chr (2013) The What on Earth Wallbook of Science amp Engineering Londen Science MuseumLupton E amp J Lupton (2007) DIY Kids New York Princeton Architectural PressNewton D (2011) Teaching Design and Technology 3-11 Londen SAGEOldersma F et al ( 2013) Leren onderzoeken binnen wetenschap en techniek op de basisschool hoofd-
stuk 5 Nijbeets Bureau voor Levend LerenPrimary Science nr 118 (2011) thema lsquoScience and Technologyrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 139 (2015) thema lsquoSTEMrsquo Hatfield ASE TechniekTalentnu (2015) Werkmap Techniek Techniek in het basisonderwijs makkelijker dan je denkt
Woerden TechniekTalentnuTechniekTalentnu (2015) Serie whitepapers (zie wwwtechniektalentnuwhitepapers) Techniekonderwijs en talentontwikkeling van kinderen 4 redenen waarom Wetenschap amp Techniek-
onderwijs talentontwikkeling stimuleert Basisscholen met techniekonderwijs hebben een streepje voor techniekonderwijs krachtig middel
bij profilering Techniek heeft de toekomst 4 redenen voor techniekonderwijs
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
13 van 21
Techniekonderwijs verdient zichzelf terug 5 redenen waarom techniekonderwijs loont Goed techniekonderwijs hoe doe je dat Concrete handvaten voor het ontwikkelen van draagvlak
beleid expertise en faciliteiten Techniekonderwijs in de praktijk praktische tips voor technieklessen samenwerken en bedrijfs-
bezoekenTechniekTalentnu (2015) Talentontwikkeling in het basisonderwijs Met Wetenschap amp Techniek
makkelijker dan je denkt Woerden TechniekTalentnu (zie wwwtechniektalentnubasisonder-wijs)
TechniekTalentnu (2015) Het is raar maar waar Onderzoekend en Ontwerpend Leren is de toekomst Woerden TechniekTalentnu (zie wwwtechniektalentnubasisonderwijs)
Teunis HS (2013) Te weinig aandacht voor techniek in basisonderwijs Downloaden mogelijk via wwwbnrnlnieuws332058-1301te-weinig-aandacht-voor-techniek-in-basisonderwijss_cid=blogitems
Walma-van der Molen J (2013) Verwondering en vindingrijkheid als motor voor leren Enschede Uni-versiteit Twente
Wilkinson K amp M Petrich (2014) The Art of Tinkering Meet 150+ Makers Working at the Intersection of Art Science amp Technology San Francisco Exploratorium
Wilson A (ed) (2015) Creativity in primary design and technology London (UK) SAGELearning Matters
Zagers M et al (1998) Musical Een wereld vol techniek Nijmegen Pabo Groenewoud
wwwtechyourfuturenl presenteert zich als expertisecentrum voor Techniekonderwijs in het oos-ten van het land
wwwtaychallengenl site voor WampT van de Twente Academy youngwwwiederkindeentalentnl site van het expertisecentrum Wetenschap amp Technologie in Noord-
Holland en Flevoland De site biedt onder meer lesmateriaal waarin onderzoekend en ontwer-pend leren centraal staan
httpwetenschapentechnologieslonlcomponenten-van-w-en-tonderzoeken-en-ontwerpen nieuwe site van de SLO rondom wetenschap amp technologie
wwwontwerpenindeklasnl site van het wetenschapsknooppunt Zuid-Holland httptinkeringexploratoriumedu en wwwartoftinkeringcom laten je kennismaken met
lsquotinkerenrsquo
Hoofdstuk 17
Allen J et al (2007) Primary ICT Knowledge Understanding and Practice Exeter Learning MattersBarton-Greenwood A et al (2011) Be safe Health and safety in school science and technology for
teachers of 3- to 12-year-olds Hatfield ASE Bronkhorst J (2005) Basisboek ICT didactiek Baarn HBuitgeversCleaves A amp R Toplis (2012) lsquoTeaching science in ICT-rich environmentsrsquo hoofdstuk 18 in ASE Guide
to Research in Science Education Hatfield ASEDroop M et al (2011) Wat weten we over webquests Onderzoeksreeks ICT in het onderwijs Zoeter-
meer Stichting KennisnetFeasey R (2005) lsquoThe role of ICT in developing creativity in primary sciencersquo hoofdstuk 9 in Creative
Science achieving the WOW factor with 5-11 year olds Londen David FultonHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapter 6
Portsmouth (USA) Heinemann
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
14 van 21
Harlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 8 amp 14 Abing-don Routledge
Primary Science nr 121 (2012) thema lsquoScience on a Shoestringrsquo Hatfield ASEQualter A (2011) lsquoUsing ICT in teaching and learning sciencersquo hoofdstuk 8 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASESharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 10-11
Londen Learning Matters
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentpromoting-engagement-using-puppets-books-and-storiesaspx nascholingsunit gericht op het vergroten van betrokken-heid van leerlingen bij natuuronderwijs door gebruik van poppen boeken en verhalen
wwwleraar24nldossier3226ict-en-de-natuur uiteenlopende mogelijkheden om ICT buiten en binnen in natuurlessen toe te passen
DEEL C
Hoofdstuk 18
Alblas A (1999) Onderwijzen voor een natuurbetrokken bestaan didactische uitgangspunten voor na-tuur- en milieueducatie Wageningen Wageningen Universiteit
BARD87nl (zj) Biodiversiteitsspel spel over samenhang in de natuur Apeldoorn Veldwerk Neder-land
Been T de et al (2006) Aarde en wormen voor waarden en normen incl cd-rom Apeldoorn Veld-werk Nederland
DuurzaamDoor (red) (2015) Ik wij en de wereld Whitepaper Natuur Milieu Duurzaamheid en On-derwijs Verkregen via wwwduurzaamdoornlnieuwswhitepaper-natuur-milieu-duurzaam-heid-en-onderwijs-aangeboden-aan-onderwijs2032 of rechtstreeks via wwwunescoscholennlunescofiles201508Whitepaper-NMDpdf Competenties die hier een rol spelen zijn nieuws-gierig zijn een onderzoekende houding hebben creativiteit en probleemoplossend vermogen
Gill T (2011) Sowing the seeds reconnecting Londonrsquos children with nature London Greater London Authority
Greven J et al (2008) Help de juf een verhalend ontwerp over duurzaam watergebruik incl cd-rom Enschede SLODuurzame PABO
Hamer A de amp P Heres (red) (2015) 32 Lessen voor de toekomst Oostburg Duurzame PaboHovinga D (2007) Ont-dekken en toe-dekken leren over de veelvormige relatie van mensen met natuur
in NME-leertrajecten duurzame ontwikkeling Utrecht Universiteit Utrecht IVN Nederland amp SME Advies (2007) Leerlijn Leren voor een duurzame toekomst klimaat en duur-
zame energie AmsterdamUtrecht IVNSME AdviesJansen P amp M Jansen (red) (2002) Piepschuim in het poolijs natuur- en milieueducatie in wereldper-
spectief themarsquos lsquoKledingrsquo en lsquoVrije tijdrsquo ApeldoornAmsterdam Stichting Veldwerk NederlandAlice O
Jonker J (2011) Duurzaam Denken Doen Deventer KluwerJucker R amp R Mathar (Eds) (2015) Schooling for Sustainable Development in Europe Cham Springer
International PublishingJuffermans J (2012) Mijn hemel Wat gebeurt er op aarde Online te lezen via wwwvoetafdrukeu
onzevoetafdrukmijnhemelindexhtml
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
15 van 21
Lemaire T (2002) Filosofie van het landschap Amsterdam FlamingoLeussink E amp A Heideveld (2005) Werkplan pijler 1 lsquoLerende Individuenrsquo UtrechtAmsterdam Pro-
gramma Leren voor Duurzame OntwikkelingLijmbach S et al (2000) Duurzaamheid als leergebied conceptuele analyse en educatieve uitwerking
Utrecht CD-szlig PressLijmbach S (2004) lsquoWhatrsquos in a name Van natuureducatie naar duurzaamheidseducatiersquo in Vernieu-
wing jrg 63 nr 3 pp 8-11 Assen Van GorcumMacKay D (2009) Sustainable energy without the hot airreg Cambridge UIT Cambridge Ltd Office for Standards in Education (2003) Taking the first step forward hellip towards an education for sus-
tainable development good practice in primary and secondary schools Londen OfstedPrimary Science nr 113 (2010) thema lsquoBiodiversityrsquo Hatfield ASERemmers T (2007) Duurzame ontwikkeling is leren vooruitzien Kernleerplan Leren voor Duurzame
Ontwikkeling funderend onderwijs 4 - 16 jaar Enschede SLOSchouten M (2005) Spiegel van de natuur het natuurbeeld in cultuurhistorisch perspectief Utrecht
KNNVSmit H (2012) Ieder kind naar buiten kinderen hebben natuur nodig ndash natuur heeft kinderen nodig
Apeldoorn Veldwerk NederlandStrawbridge D amp J Strawbridge (2013) Overleven op je eigen km2 Amsterdam Fontaine Uitgevers
Nieuw AmsterdamSummers M et al (2002) Teaching Sustainable Development in Primary Schools Hatfield ASEVisser A et al (2005) Het beste boek voor echte natuurtalenten Apeldoorn SVNVliet A van et al (2005) De natuurkalendergids Zutphen RoodbontVos E et al (2001) Leren voor duurzaamheid met Door Gouda Bureau voor Educatief OntwerpenVries G de (2008) Op weg naar Aishe ndash bao Utrecht Marnix Academie Vries M de (zj) Milieu Bingo een leerzaam spel voor jong en oud over de wereld waarin we leven
vanaf 11 jaar Apeldoorn Veldwerk NederlandZorg Primair nr 5 (2014) Themanummer Groene Pedagogiek Helvoirt CNV Onderwijs Stuurgroep
Passend Onderwijs Downloaden mogelijk via wwwspringzaadnllitdocszp-2014-themanum-mer-groene-pedagogiekpdf
Zwiers J et al (2000) Weg van duurzame ontwikkeling een voorontwerp voor een raamleerplan duur-zame ontwikkeling Den Haag Dienst Stadsbeheer afd Milieu
wwwnmepodiumnlKennis-voor-NME De portal lsquoKennis voor NMErsquowwwmosvlaanderenbe over milieuzorg op schoolwwwlnebedoelgroepenonderwijsmosmos-aanbodcommunicatietoolsmos-cartoons
cartoons-milieuzorg-op-school biedt cartoons om discussie op gang te brengen over uiteenlo-pende milieuthemarsquos
wwwparriseeu PARRISE staat voor ldquoPromoting Attainment of Responsible Research and Innova-tion in Science Educationrdquo het betreft een project dat in het onderwijs de samenhang tussen science en de maatschappij aan de orde stelt
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
16 van 21
Hoofdstuk 19
Bianchi L amp P Thompson (2011) lsquoScience within cross-curricular approachesrsquo hoofdstuk 7 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Graft M van (2009) De concept-context-benadering in het primair onderwijs deel 1 Een conceptueel kader voor natuur en techniek Enschede SLO Downloaden via wwwslonldownloads2009Conceptueel_20kader_20Natuur_20en_20Techniek_20deel_20Ipdf
Graft M van (2009) De concept-context-benadering in het primair onderwijs deel 2 Voorbeeldlesma-teriaal voor natuur en techniek Enschede SLO Downloaden via
wwwslonldownloads2009Concept_20contextbenadering_20primair_20onderwijs__deel2pdf
Greven J amp J Letschert (2005) De Storyline Approach over thematisch onderwijs in de vorm van ver-halen Enschede SLO
Greven J et al (2008) Help de juf een verhalend ontwerp over duurzaam watergebruik incl cd-rom Enschede SLODuurzame PABO
Schut I (2007) lsquoGoede onderzoeksvragen ontstaan niet vanzelfrsquo in Zone jrg 6 nr 2 pp 10-11 As-sen Van Gorcum
wwwthecreativelearningjourneycouk laat zien hoe vakken op betekenisvolle wijze met elkaar geiumlntegreerd kunnen worden
Hoofdstuk 20
Adey Ph (2008) Letrsquos think Handbook a guide to cognitive acceleration in the primary school Londen GL Assessment Ltd
ArsquoEchevarria A de amp I Patience (2008) Teaching Thinking Hampshire Teachersrsquo PocketbooksFibonacci-project (2012) Tools for Enhancing Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-project
eu) Fibonacci-project (2012) Integrating Science Inquiry Across the Curriculum
(wwwfibonacci-projecteu) Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 5-8 amp 29-32 Arlington NSTApress Galen F van et al (2012) Kinderen onderzoeken lsquosnelheidrsquo Eindhoven KWTZ amp ESoE Downloaden
via wwwtuenluniversiteitover-de-universiteiteindhoven-school-of-educationinnoverensteff
Galen F van amp V Jonker (2013) Experimenteren in de rekenles Utrecht Universiteit Utrecht Zie ook wwwfismescienceuunlexperimentereninderekenles
Goldsworthy A amp B Ponchaud (2007) Science Enquiry Games active ways to learn and revise science enquiry skills Sandbach Millgate House Education
Harlen W et al (2001) Taking the plunge how to teach science more effectively for ages 5 to 12 Ports-mouth NH Heinemann
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 2 4 8 amp 9 Londen SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters 5-7
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 12-13 Abing-
don Routledge Keere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas
hoofdstuk 4 Tielt (Be) LannooCampus
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
17 van 21
Keulen H van amp I Oosterheert (2011) Wetenschap en techniek op de basisschool sect 324 Groningen Noordhoff Uitgevers
Legierse A amp M Oosterbaan (red) (2003) Onderzoeken als basis voor beroep praktisch werkboek voor docenten om in vijf werkbijeenkomsten met elkaar een leerlijn onderzoeksvaardigheden voor BBL-leerlingen te maken Enschede SLO
Meindertsma HB (2014) Predictions and explanations Short-term processes of scientific understand-ing in young children Groningen RUG dissertatie
Oversby J (2012) lsquoModelling as a part of scientific investigationrsquo hoofdstuk 14 in ASE Guide to Re-search in Science Education Hatfield ASE
Primary Science nr 124 (2012) thema lsquoPattern seeking science amp mathematicsrsquo Hatfield ASEQCDA (2009) Assessing Pupilsrsquo Progress Science assessment criteria Londen Qualifications and Cur-
riculum Development AgencyCrown PublRobertson A amp Ph Adey (2004) Teacherrsquos guide Letrsquos think through science 8amp9 Londen GL Assess-
ment LtdSpek W amp M Rodenboog-Harmelink (2011) Natuurwetenschappelijke vaardigheden onderbouw
havo-vwo Enschede SLOThe Science Teacher Vol 81 No 8 (2014) thema lsquoAnalyzing and Interpreting Datarsquo Arlington NSTAWheeler-Toppen J (ed) (2011) Science the lsquoWritersquo Way Arlington NSTApress
Hoofdstuk 21
Black P (2012) lsquoFormative assessment and learningrsquo hoofdstuk 15 in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASE
Brodie D (2011) lsquoAssessing Pupilsrsquo Learningrsquo hoofdstuk 15 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Eijck Th van amp E van den Berg (2011) lsquoEffecten van nascholingen Wetenschap en techniek in het Primair Onderwijs in de regio Amsterdamrsquo in Tijdschrift voor Didactiek der wetenschappen jrg 28 nr 2 pp 3-20
Fibonacci-project (2012) Tools for Enhancing Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-projecteu)
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 33-36 Arlington NSTApress Graft M van et al (red) (2007) Evalueren van brede ontwikkeling van leerlingen in open onderwijsvor-
men ontwikkeling van observatie- en toetsingsinstrumenten bij onderzoekend en ontwerpend leren Enschede SLO
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 12-13 London SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters
9-10 Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 15-19 amp 23-25
Abingdon Routledge Harlen W (2012) lsquoWhat research tells us about summative assessmentrsquo hoofdstuk 16 in ASE Guide
to Research in Science Education Hatfield ASEHarrison Chr (2012) lsquoAssessment for Learning classroom practices that engage a formative appro-
achrsquo hoofdstuk 17 in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASEKeeley P (2014) What are they thinking Promoting elementary learning through formative assessment
Arlington NSTApressKeere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas
hoofdstuk 4 Tielt (Be) LannooCampus
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
18 van 21
Lakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 3 Maidenhead Open Univer-sity Press
Lantz HB (2004) Rubrics for Assessing Student Achievement in Science Grades K-12 Londen Paul Chapman
Loxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and developing understanding hoofdstuk 7 Abingdon Routledge
Naylor S et al (2004) Active assessment Thinking Learning and Assessment in Science Londen David Fulton
Primary Science nr 115 (2010) thema lsquoAssessmentrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 125 (2012) thema lsquoMaking Progressrsquo Hatfield ASEQCDA (2009) Assessing Pupilsrsquo Progress Science assessment criteria Londen Qualifications and Cur-
riculum Development AgencyCrown PublRezba RJ Sprague CR McDunnough JT amp JJ Matkins (2007) Learning and assessing science pro-
cess skills San Francisco (USA) Kendall Hunt Publishing amp CoSchofield K (2011) lsquoFormative feedback and self-assessmentrsquo hoofdstuk 11 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASEScience amp Children Vol 51 nr 3 (2013) thema lsquoAssessment Products and Processesrsquo Arlington NSTA Sharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 9 Lon-
don Learning MattersWeerden J van amp L Hiddink (red) (2013) Balans van het basisonderwijs PPON 25 jaar kwaliteit in
beeld pp 34-36 Natuuronderwijs Arnhem Stichting CitoWiliam D amp S Leahy (2015) Embedding formative assessment Practical techniques for K-12 class-
rooms West Palm Beach (FL USA) Learning Sciences International
wwwnferacuknferpublicationsAAS02AAS02pdf een document over lsquoAssessment for Learning in Sciencersquo
Hoofdstuk 22
Boersma KTh et al (2005) Vernieuwd biologieonderwijs van 4 tot 18 jaar Utrecht CVBO Boersma K (2012) Wereldorieumlnterende vakken op de kaart Downloaden via wwwecentnlarti-
kel2544WereldoriC3ABnterende+vakken+op+de+kaartviewdoGraft M van et al (red) (2003) Natuuronderwijs curricula en concepten van kinderen Enschede SLOGraft M van et al (2014) Concept Wetenschap amp technologie in het basis- en speciaal onderwijs richt-
inggevend leerplankader bij het leergebied Orieumlntatie op jezelf en de wereld Enschede SLO Harlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 2 20 en 21
Abingdon Routledge Harlen W (red) (2011) lsquoProvision for science at the school levelrsquo sectie 3 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASEHoeven M van der amp L Meijs (2009) Leerlijnen landelijke kaders Mens en Natuur vmbo Enschede
SLO (wwwslonlvoortgezetvmbothemasdll)Ministerie van OCW (2010) Kerndoelen speciaal onderwijs Den Haag Ministerie van OCW National Research Council (2012) A Framework for K-12 Science Education practices crosscutting con-
cepts and core ideas Washington The National Academies PressPratt H (2013) The NSTA Readerrsquos Guide to A Framework for K-12 Science Education practices cross-
cutting concepts and core ideas Arlington NSTApressPrimary Science nr 119 (2011) thema lsquoPlanning for Creative Sciencersquo Hatfield ASE
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
19 van 21
Scharten R amp M Kat-de Jong (2012) Koersvast en enthousiast kritieke succesfactoren van de Gelderse vindplaatsen Nijmegen Expertisecentrum Nederlands
The National Curriculum in England (2013) Handbook for Primary Teachers key stages 1 amp 2 Sou-tham Scholastic Ltd
Verheijen S et al (2010) Naar een kern voor leerlijnen natuur- en milieueducatie analyse van bestaan-de leerlijnen en synthese van een kern-leerlijn NME UtrechtWageningenApeldoorn Freudenthal InstituutWURVeldwerk Nederland Downloaden via httpedepotwurnl155062
Hoofdstuk 23
Adriaensen I ea (2014) Mikado Wereldorieumlntatie Kalmthout (Be) PelckmansBastmeijer M (2014) Natuur anders Lochem Klasse(n)Advies wwwvierkeerwijzernl Dekkers D amp E van Oers (2013) lsquoRecensie Een blik op techniekrsquo In Zone jrg 12 nr 2 blz 19 Verkre-
gen via wwwschoolsupportnlpopbijlagephpID=7568Huijzer M F Siemensma et al (2015) Wijzer Natuur amp techniek GroningenHouten Noordhoff Uit-
geversHulten S van et al (2014) Natuurzaken Tilburg Zwijsen wwwdezakenvanzwijsennlnatuurzaken
htmKruijssen E van amp F Ubels (2013) Techniek amp Wetenschap in het basisonderwijs Methoden websites amp
bronnen Nijmegen KWTGLimmen M ea (2012) Jeelo (Je eigen leeromgeving) digitale methode voor lsquoOrieumlntatie op Jezelf en
de Wereldrsquo wwwjeelonlMarell J (2012) lsquoRecensie Impulsboeken techniek I en II voor leerkrachtenrsquo in De Tondeldoos jrg 13
nr 2 pp 2-3 Rosmalen VONKMarell J (2014) lsquoBoekrecensie Outside the boxrsquo in De Tondeldoos jrg 15 nr 2-3 pp 24-28 Rosmalen
VONKMarell J (2015) lsquoRecensie Wijzer Natuur amp techniekrsquo in JSW jrg 99 nr 9 pp 42-45 Amersfoort
Thieme MeulenhoffMarell J (2016) lsquoBiologie Plusrsquo In JSW jrg 100 nr 5 blz 46-49 Amersfoort ThiemeMeulenhoffMeer G van der et al (2012) Maandtaak Wereldorieumlntatie Van den Heuvel Educatief wwwmaand-
taaknlPolfliet M (zj) Doe-mappen De wereld in een doos voor groep 1-2 Sint-Niklaas (Be) Abimo Educa-
tiefStoeldraijer J (2006) lsquoIn Vogelvluchtrsquo in JSW jrg 91 nr 1 pp 44-47 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2007) lsquoNatuNiekrsquo in JSW jrg 92 nr 4 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2009) lsquoNautrsquo in JSW jrg 93 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2010) lsquoWijzer door natuur en techniekrsquo in JSW jrg 94 nr 8 pp 46-49 Amersfoort
Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2012) lsquoLeefwereldrsquo in JSW jrg 96 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2013) lsquoTwee methoden Argus Cloursquo in JSW jrg 97 nr 6 pp 42-45 Amersfoort Thie-
me MeulenhoffWiechers C et al (2013) Binnenstebuiten rsquos-Hertogenbosch Blink Educatie wwwbinnenstebuitennl
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
20 van 21
wwwslonlorganisatiekenniscentrumleermiddelenpleinbeschrijfervaar biedt een format om ervaringen met leermiddelen zoals methoden te beschrijven De beoordelingspunten zijn ook geschikt om na te denken over wat je van een methode mag verwachten
wwwwikiwijsleermiddelenpleinnl Hier kun je beschrijvingen van en ervaringen met methodes vinden
wwwschooltvnlhbb de website van Huisje Boompje Beestje voor groep 3-4wwwschooltvnlnudn website van Nieuws uit de NatuurDe Buitendienst voor groep 5-6 Vanaf het
schooljaar 20142015 heeft het vertrouwde populaire programma een nieuwe naam gekregen De Buitendienst zie wwwschooltvnlprogrammade-buitendienst
wwwschooltvnlmystrix de website van de techniekserie Mystrix voor groep 7-8httpmethodelinknl biedt videoclips bij een aantal methoden wwwBiologiePlusSchoolnl ondersteunt met lesvoorbeelden cursussen een jaarlijkse conferentie
een digitale nieuwsbrief en deze website onderwijs over natuur wetenschap en techniek (maar vooral biologie)
wwwhetsollysysteemnl biedt een educatief pakket over duurzaamheid natuur en techniekwwwjeelonl en wwwjeelonljeelo-magazine Jeelo staat voor lsquoJe eigen leeromgevingrsquo in twaalf
projecten worden de inhouden van lsquoorieumlntatie op jezelf en de wereldrsquo en meer in een digitale om-geving aangeboden
wwwdemethodedavincinl een nieuwe lesmethode wereldverkenning (met een link naar kosmisch onderwijs)
Hoofdstuk 24
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 14-15 Londen SAGEHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 22 Abingdon
Routledge
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentresourcing-primary-scienceaspx nascholingsunit gericht op de organisatie rond het gebruik van leermiddelen bij natuuron-derwijs
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-scienceindexasp met handreikingen voor school-beleid tav opslag en gebruik van leermiddelen
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-sciencestrategies-develop-childrens-indepen-denceasp geeft tips om kinderen te leren zelfstandig leermiddelen te kiezen en te gebruiken
Hoofdstuk 25
Boacuteo M de (2004) lsquoPlanting a garden for wildlifersquo section 8 in Nature Detectives environmental sci-ence for primary children Hatfield ASE
Both K (2011) Literatuuroverzicht Natuurrijke schoolterreinen Downloaden via wwwspringzaadnllitdocs_2pdf
Gleave J (2008) Risk and play a literature review Downloaden via wwwspringzaadnllitdocsdoc_73pdf
Goossens B (2012) cd Boerderijschool levend leren op de boerderij Nijmegen BenGoossensnlHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 9 Abingdon
Routledge Herrewegen J van et al (2011) Spelen met buitenruimte Heilig Landstichting Bureau Niche
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
21 van 21
Hoff M (2004) Beratungsmappe Naturnahes Schulgelaumlnde Recklinghausen Natur- und Umwelt-schutz-Akademie NRW
Maas J R Tauritz A van der Wal amp D Hovinga (2014) Groene schoolpleinen een wetenschappelijk onderzoek naar de effecten voor basisschoolleerlingen Amsterdam Vrije Universiteit Downloaden mogelijk via wwwhsleidennllectoraten natuur-ontwikkeling-kind
Schreurs E et al (2009) Levend leren op de boerderij Zutphen Stichting BoerderijschoolWesselius J J Maas amp D Hovinga (2015) De lsquoleerrsquokracht van schoolpleinen hoe leerlingen uit groep 4 5
en 6 het schoolplein ervaren gebruiken en waarderen Leiden Lectoraat Natuur amp Ontwikkeling Kind Downloaden mogelijk via wwwhsleidennlbinaries contentassetshsllectoratennatuur-en-ontwikkeling-kind leerkracht-van-schoolpleinenpdf
Wolthoorn B ea (2008) Mijn eerste tuinboek Baarn Forte Uitgevers Zeist KNNV Uitgeverij Zie ook wwwmijneerstetuinboeknl voor tuinontwerpen en kostenbegrotingen
Zie ookwwwboerderijschoolnl boerderijeducatie is jong intensief en aantrekkelijkwwwschoolyardsorgedusciencehtml science in de schooltuinwwwonzevierkantemetertuinnlwwwlnebethemasnatuur-en-milieueducatienmerondvergroeningeigen-tuineducatief-ma-
teriaal-voor-verenigingenbuitenspelpdf biedt een handleiding (Natuur)speeltuinen met veel aandacht voor natuurbeleving
wwwjuffieintgroennl de site van een ecologisch hovenier en landschapsecoloogwwwpgpediacom de portal van de lsquoPlay and Playground Encyclopediarsquo die veel te bieden heeftwwwyoutubecomwatchv=XKNYiRU0fbcampfeature=youtube een pleidooi voor groene speel-
ruimtenwwwleraar24nlvideo2348 een voorbeeld van een educatieve schooltuinwwwgroeneschoolpleinennl laat zien dat een schoolterrein meer kan zijn dan een betegelde
pauzeplaats of overblijfplekwwwonsgroeneschoolpleinnl deze website over beheer en beleving van natuur op je eigen groene
schoolplein biedt onder meer lesideeeumln voor buiten wwwspringzaadnl De Stichting Springzaad ijvert voor meer ruimte voor natuur en kinderen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
2 van 21
Hoofdstuk 2
Berg E van den (2011) lsquoNatuurwetenschap en techniek heen-en-weer denken tussen begrippen en verschijnselen redeneren met begrippen en met bewijsmateriaalrsquo in NVOX 37e jrg nr 4 blz 176-177 Meppel NVON
Boog GJ et al (2012) Leren kun je observeren je onderwijs afstemmen op de leerlingen hoofdstuk 6 Amersfoort ThiemeMeulenhoff
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 1-3 6 Londen SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapter 2
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 4 Abingdon
Routledge Howard S (2011) lsquoHow are children learningrsquo hoofdstuk 2 in ASE Guide to Primary Science Educa-
tion Hatfield ASELakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 2 Maidenhead Open Univer-
sity PressLoxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and
developing understanding hoofdstuk 2 Abingdon RoutledgeSharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 2 Lon-
den Learning MattersToplis R (2012) lsquoThe role and value of practical workrsquo hoofdstuk 8 in ASE Guide to Research in
Science Education Hatfield ASEwwwyoutubecomwatchv=tUn2INPtfzM laat zien hoe peuter Jade haar schaduw ontdekt doen
en denken gaan samenwwwidfanlnltagsprojectaspxid=8efeb17b-8ec6-427b-9d02-8150221b0d4c film Svyato
(2005) van Victor Kossakovsky zijn zoontje van twee jaar ziet voor het eerst zijn eigen spiegel-beeld dan gaat een nieuwe wereld open
Hoofdstuk 3
Clary R amp J Wandersee (2013) lsquoClassification putting everything in its placersquo In The Science Teacher 80(9) pp 31-36 Arlington NSTA
Fibonacci-project (2012) Integrating Science Inquiry Across the Curriculum (wwwfibonacci-projecteu)
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 6 amp 31 Arlington NSTApressJohnston J (2009) lsquoObservation as an important enquiry skillrsquo in Primary Science nr 106 pp 15-17
Hatfield ASEJudge B et al (2009) Critical Thinking Skills for Education Students Exeter Learning Mattters LtdLoxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and
developing understanding hoofdstuk 6 Abingdon RoutledgeThijssen J (2006) Een eenvoudige systematiek en een soortenlijst voor de basisschool Arnhem Cito Weavers G (2012) Look Think Talk incl cd-rom Sandbach Millgate House PublishersWeterings A (2010) Horen en zien ruiken voelen proeven natuurbeleving in de opvang bij kinderen
van 0 tot 12 jaar Amsterdam SWP
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
3 van 21
wwweenbesnldownloadfileeenbes-denkbeelden-brochurehtmwwwonderwijsmaakjesamennlactueeldenkbeelden-non-verbale-representatie-in-praktijk wwwonderwijsmaakjesamennlactueeldenkbeelden-de-kracht-van-visueel-leren-in-de-
onderwijspraktijk Bij deze drie sites gaat het om visuele modellen om denkprocessen van leer-lingen weer te geven
Hoofdstuk 4
Harlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 3 Abingdon Routledge
Hoofdstuk 5
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 25-28 Arlington NSTApressLakin L (2013) Developing Independent Learning in Science Maidenhead Open University Press Primary Science nr 128 (2013) thema lsquoLet them gorsquo Hatfield ASESharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 6
Londen Learning Matters
Hoofdstuk 6
Aalderen-Smeets SI van et al (2012) lsquoPrimary teachersrsquo attitudes toward science a new theoretical frameworkrsquo in Science Education vol 96 nr 1 pp 158-182 Via wwwwileyonlinelibrarycom
Alake-Tuenter E (2014) Inquiry-based science teaching competence of pre-service primary teachers PhD thesis Wageningen Wageningen University
Berg E van den et al (2013) Onderzoeken en ontwerpen met 4- tot 14-jarigen inspirerende praktijk-voorbeelden hoofdstuk 29 Utrecht NVON
Fibonacci-project (2012) Learning through Inquiry (wwwfibonacci-projecteu) Fibonacci-project (2012) Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-projecteu) Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 1-4 amp 21-24 Arlington NSTApress Harlen W (2009) lsquoEnquiry and good science teachingrsquo in Primary Science nr 106 pp 5-8 Hatfield
ASEHarlen W (2012) lsquoScientific inquiryrsquo hoofdstuk 12 in ASE Guide to Research in Science Education
Hatfield ASEHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 6 amp 13 Abing-
don Routledge Keere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas
hoofdstuk 4 Tielt (Be) LannooCampusLoxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and
developing understanding hoofdstuk 1 Abingdon Routledge McCrory P (2011) lsquoDeveloping interest in science through emotional engagementrsquo hoofdstuk 12 in
ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASENout C (2013) lsquoVan kleuter tot (bijna) puber onderzoekend leren begint met verwondering weten-
schap en techniek verweven in zaakvakkenrsquo in SLO context po nr 9 Enschede SLOOldersma F et al (2013) Leren onderzoeken binnen wetenschap en techniek op de basisschool Nij-
beets Bureau voor Levend LerenPrimary Science nr 106 (2009) thema lsquoScience Enquiryrsquo Hatfield ASE
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
4 van 21
Roden J amp J Archer (2014) Primary Science for trainee teachers hoofdstuk 1 Londen Learning Matters
Sharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 3 Lon-den Learning Matters
Toplis R (2012) lsquoThe role and value of practical workrsquo hoofdstuk 8 in ASE Guide to Research in Sci-ence Education Hatfield ASE
Velthorst G et al (2011) lsquoOnderzoekend leren de nieuwsgierigheid voorbijrsquo in Tijdschrift voor lera-renopleiders jrg 32 nr 3 pp 32-38 Eindhoven VELON
Vorst R van der (2007) Nieuwsgierigheid Hoe we elke dag worden verleid Amsterdam Nieuw Amster-dam
Wammes D (2010) Een onderzoekende houding (interne publicatie) Nijmegen KWTGWetenschapsknooppunt Universiteit Utrecht amp Wetenschapsknooppunt Radboud Universiteit
(2015) Video-modules lsquoOnderzoekend leren de klas inrsquo1 De nieuwsgierige wetenschapper ndash Waarom is wetenschap belangrijk2 Onderzoekend leren waar moet ik beginnen ndash Wat is onderzoekend leren3 Onderzoekend leren welke rol heb jij ndash Welke rol heeft de leraar bij onderzoekend leren4 hellip en hoe bevalt het het onderzoekend leren ndash Wat zijn de ervaringen van lerarenTe bekijken via wwwuunlwetenschapsknooppunt of via wwwwkrunlmaterialen
wwwarkofinquiryeu biedt informatie over een nieuw Europees onderzoeks- en ontwikkelingspro-ject rondom IBSE (Inquiry Based Science Education)
Hoofdstuk 7
Bernhart L et al (2012) Kleine wetenschappers een activiteitenboek voor peuters Rotterdam CED-groep
Bianchi L amp R Feasey (2011) Science beyond the classroom boundaries for 3-7 year olds Maidenhead Open University Press
Blacklock K et al (2012) Science Enquiry Games 4-7 incl cd-rom Sandbach Millgate House Publish-ers
Boacuteo M de (red) (2000) Science 3-6 Laying the foundations in the early years Hatfield ASEBoacuteo M de (red) (2004) The Early Years Handbook support for practitioners in the foundation stage
Sheffield the Geographical AssociationDavies D A Howe C Collier R Digby S Earle amp K McMahon (2014) Teaching Science and Techno-
logy in the Early Years (3-7) Oxon RoutledgeDe wereld van het jonge kind december 2015 special De jonge wetenschapper Amersfoort Thieme-
MeulenhoffDoorley R (2014) Tinkerlab a hands-on guide for little inventors Boston Roost Books Edson MT (2013) Starting with Science strategies for introducing young children to inquiry Portland
Maine (USA) Stenhouse PublishersJohnston J (2005) Early Explorations in Science Maidenhead Open University PressJohnston J (2011) lsquoLearning in the Early Yearsrsquo hoofdstuk 4 in ASE Guide to Primary Science Educa-
tion Hatfield ASEJohnston J (2014) Emergent Science teaching science from birth to 8 Londen RoutledgeLaevers F amp L Depondt (2004) Ervaringsgericht werken met kleuters in het basisonderwijs Leuven
CEGO
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
5 van 21
Laevers F et al (2004) Ervaringsgericht werken met 6 tot 12-jarigen in het basisonderwijs Leuven CEGO
Meent Y van de (2011) lsquoKinderen kunnen veel meer dan we denkenrsquo in Onderwijsblad nr 16 pp 40-42 Utrecht AOb
Primary Science nr 111 (2010) thema lsquoLearning from the early yearsrsquo Hatfield ASERussell T (2016) Exploring Science with young children Exeter (UK) Learning MattersSharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 5
Londen Learning MattersSpink E et al (2011) lsquoKnowledge and understanding of the worldrsquo hoofdstuk 7 in Teaching Early
Years Foundation Stage achieving QTS Exeter Learning MattersThe Journal of Emergent Science (sinds 2011) Hatfield Emergent Science Network co ASE
wwwkleutersopverkenningbetechniek van de Artevelde Hogeschool in Gentwwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentfloorbooksaspx
nascholingsunit waarin het gebruik van vloerboeken voor de ontwikkeling of toetsing van na-tuuronderwijsinhouden aan bod komt
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentfostering-curiosity-in-early-years-scienceaspx nascholingsunit waarin drie themarsquos aandacht krijgen onderzoekend spelen een interactieve benadering en vroegschoolse natuureducatie
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentteaching-science-in-the-foun-dation-stageaspx nascholingsunit waarin wordt nagegaan hoe je natuuronderwijs kunt inpassen in het onderwijs aan jonge kinderen
Hoofdstuk 8
Boeckel J van (2013) Laat je flora maar thuis het ontwikkelen van de sensibiliteit van kinderen door op kunst geiumlnspireerd natuuronderwijs Downloaden via wwwspringzaadnllitdocslaat_je_flo-ra_maar_thuispdf
Both K (2013) Basisschool en natuur bij school kansen en belemmeringen masterclass-presentatie als onderdeel van symposium lsquoSpringzaad in volle bloeirsquo op Kasteel Groeneveld op 17 mei
Cornell J (1998) Sharing nature with children (20th anniversary edition revised amp expanded) Nevada City CA Dawn Publications
Cornell J (zj) Sharing Nature kaartenset met spelvormen Loenen EarthgamesGoossens B (2011) dvd Groen spel plein Vrije School Meander Nijmegen Arnhem HANNetwerk
Gelderse NME CentraGordon HL (2014) Looked After Children and the Natural Environment The fostering outside play
project Winchester (UK) Learning through LandscapesHovinga D (2013) Van deadline naar lifeline natuur een groeiruimte voor kinderen Leiden Hoge-
school LeidenLier M van ea (2012) Allemaal spelen Aan de slag met natuurspeelplaatsen voor kinderen met en
zonder beperking Den Hoorn Stichting Oase Limpt C van (2013) lsquoKunst opent oog voor natuurrsquo in Trouw 9 augustus 2013Margadant-van Arcken M amp CS van den Berg (red) (2000) Natuur in pluralistisch perspectief the-
oretisch kader en voorbeeldlesmateriaal voor het omgaan met een veelheid aan natuurbeelden Utrecht CD-szlig Press
Nelissen M (2012) Groen speelplezier creatieve en praktische werkvormen in een natuurspeeltuin Utrecht NUSO ism Texel Stichting OaseSpringzaad
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
6 van 21
Pappler M amp R Witt (2001) Natur-Erlebnis-Raumlume Neue Wege fuumlr Schulhoumlfe Kindergaumlrten und Spiel-platze Seelze Kallmeyer
Tijdschrift De Levende Natuur 100ste jaargang nr 7 september 1999 thema lsquoNatuurbelevingrsquo rsquos-Graveland Stichting De Levende Natuur
Tovey H et al (2011) Laat ze buiten spelen pleidooi voor gezonde risicorsquos Apeldoorn GarantWaal ME van der et al (2012) lsquoToen ik er meer over ging weten werd het leukrsquo onderzoek naar de
meerwaarde van het educatieve natuurbelevingsprogramma lsquoNatuurWijsrsquo in vergelijking met regu-lier natuuronderwijs Wageningen Wageningen Universiteit
Wardenaar S (2013) In het sprookjesbos sprookjes met activiteiten gericht op natuurbeleving voor jonge kinderen Amsterdam SWP
Weterings A (2010) Horen en zien ruiken voelen proeven natuurbeleving in de opvang bij kinderen van 0 tot 12 jaar Amsterdam SWP
Zorg Primair (2014) Themanummer nr 5 Groene Pedagogiek Helvoirt CNVO Stuurgroep Passend Onderwijs Downloaden mogelijk via wwwspringzaadnllitdocszp-2014-themanummer-groe-ne-pedagogiekpdf
FilmsBos T amp A van der Heide (2012) film Brammetje Baas AvroBosBros Dusseldorp S van (2010) film Kikkerdril KROLemming FilmKoole B (2012) film Kauwboy Waterland JuniorBenelux Films
httpwebcpnbnlenginedownloadblobcpnb619702013462014_poezielessen _BOpdfapp=cpnbampclass=8353ampid=1334ampfield=61970 (26-02-2014) Poeumlzieweek over lsquover-wonderingrsquo bij sect 84
wwwagnesvandenbergnl biedt informatie over (onderzoek naar) natuurbeleving en natuur en ge-zondheid omgevingspsychologe Agnes van den Berg is per 01-01-2012 aan de RuG aangesteld als bijzonder hoogleraar Beleving en waardering van natuur en landschap
wwwbeleefdelentenl vanaf 14 februari 2016 weer de mogelijkheid om in de nesten van broedende vogels te kijken
wwwcoolnaturenl biedt natuurspeelterreinenwwwdurvendoenwatjeraaktnl 22 gesprekken met bevlogen mensenwwwhapsprojectnl verzorgt in Apeldoorn een prehistorisch kampwwwhetbewaardelandnl lsquoeen natuurbelevingsprogramma dat kinderen weer in contact brengt
met de natuurrsquowwwherrekijkernl herrekijken is opnieuw leren kijken naar de dingen om je heen hellipwwwNatureArtEducationorg Finse ideeeumln over lsquoArts-based environmental educationrsquo met veel
internationaal gerichte links en afbeeldingenwwwsharingnaturecom over Joseph Cornell en lsquoflow learningrsquowwwsharingnaturenlnatuur-activiteiten biedt hiervoor Nederlandstalige ondersteuningwwwspringzaadnl biedt kinderen en natuur de ruimtewwwwildthingsorgukwalkshtml voor aardewandelingen (5-11 jaar) en dergelijkewwwlnebethemasnatuur-en-milieueducatienmerondvergroeningeigen-tuin biedt handlei-
dingen (werkfiches) lsquoSpelen in eigen tuinrsquo bijvoorbeeld Maak zelf een wilgenhut en Maak muziek met natuurlijke materialen
wwwlnebethemasnatuur-en-milieueducatienmerondnatuurbeleving voor-gezinnen geeft suggesties voor natuurbelevingsactiviteiten met het gezin
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
7 van 21
DEEL B
Hoofdstuk 9
Feasey R (2011) lsquoPlanning elements of an effective lesson planrsquo hoofdstuk 6 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Jonkman T amp P Bakker (2011) Lesopbouw Onderzoekend Leren Wetenschap in het basisonderwijs routekaart Utrecht WKUU
Jonkman T amp P Bakker (2011) Lesopbouw Ontwerpend Leren Techniek in het basisonderwijs route-kaart Utrecht WKUU
Peeters M et al (2014) Wetenschappelijke doorbraken de klas in Waarnemen en bewegen Onder in-vloed en Gevaarlijke ideeeumln Nijmegen WKRU
Quinn DE amp L Chapman (2006) Connecting Science an introduction to the five-part lesson Hatfield University of Hertfordshire
Sharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 6-7 Londen Learning Matters
Hoofdstuk 10
Bianchi L amp R Feasey (2011) Science beyond the classroom boundaries for 3-7 year olds Maidenhead Open University Press
Bianchi L amp R Feasey (2011) Science beyond the classroom boundaries for 7-11 year olds Maiden-head Open University Press
Boacuteo M de (2004) Nature Detectives environmental science for primary children Hatfield ASEDe wereld van het jonge kind december 2014 special Naar buiten allemaal Amersfoort Thieme-
MeulenhoffFibonacci-project (2012) Implementing Inquiry Beyond the School
(wwwfibonacci-projecteu) Loxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and
developing understanding hoofdstuk 8 Abingdon RoutledgeMcGregor D (2012) lsquoGroup work what does research say about its effect on learningrsquo hoofdstuk 9
in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASEPrimary Science nr 132 (2014) thema lsquoOut amp Aboutrsquo Hatfield (UK) ASEReiss M (2012) lsquoLearning out of the classroomrsquo hoofdstuk 11 in ASE Guide to Research in Science
Education Hatfield ASEScience amp Children vol 51 nr 9 (2014) thema lsquoInformal Educationrsquo Arlington NSTA Schrama A et al (2004) Vorm geven aan onderzoek onderzoekshandleiding vorm en functie rsquos-Gra-
venland Nederlandse Jeugdbond van NatuurstudieTurnhout S et al (2002) Zelf de natuur in basisboek voor veldbiologie in Nederland Utrecht KNNVWinkels J amp P Hoogeveen (2014) Het didactische werkvormenboek variatie en differentiatie in de
praktijk Assen Van Gorcum
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
8 van 21
Hoofdstuk 11
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 9-12 amp 17-20 Arlington NSTApressPrimary Science Review nr 84 (2004) thema lsquoRecording and communicationrsquo Hatfield ASEWheeler-Toppen J (ed) (2011) Science the lsquoWritersquo Way Arlington NSTApress
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmenteffective-displaysaspx na-scholingsunit gericht op het samenstellen van effectieve uitstallingen
Hoofdstuk 12
Boog GJ et al (2012) Leren kun je observeren je onderwijs afstemmen op de leerlingen sect 15 Amers-foort ThiemeMeulenhoff
Elstgeest J (2001) lsquoThe Right Question at the Right Timersquo hoofdstuk 3 in Taking the plunge how to teach science more effectively for ages 5 to 12 Portsmouth NH Heinemann
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 13-16 Arlington NSTApress Goldsworthy A (2011) lsquoEffective questionsrsquo hoofdstuk 9 in ASE Guide to Primary Science Education
Hatfield ASEHarlen W et al (2003) Making progress in primary science a handbook for inservice and preservice
course leaders module 3 Londen RoutledgeFalmerHarlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 5 Londen SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters 4-5
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 10 Abingdon
Routledge Lakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 4 Maidenhead Open Univer-
sity Press Peeters M et al (2013) lsquoWetenschappelijke doorbraken de klas in Waarom En hoe danrsquo hoofdstuk
1 in Wetenschappelijke doorbraken de klas in DNA gedrag en infecties onder de loep Nijmegen WKRU
Primary Science Review nr 83 (2004) thema lsquoQuestions and dialoguersquo Hatfield ASESharkawy A (2010) lsquoA Quest to Improve helping students learn how to pose investigable questionsrsquo
in Science and Children jrg 48 nr 4 pp 32-35 Arlington VA NSTA
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentpupil-questionsaspx nascho-lingsunit waarin praktijkvoorbeelden duidelijk maken hoe je bij natuuronderwijs als leerkracht in kunt spelen op vragen die leerlingen inbrengen
wwwyoutubecomwatchv=Oa-hcWdEriUampfeature=youtube geeft suggesties voor het opstellen van onderzoeksvragen
wwwyoutubecomwatchv=uNkzlghEjQQampspfreload=1020Message3A20Syntaxisfout20(url3A20http3A2F2Fwwwyoutubecom2Fwatch3Fv3DuNkzlghEjQQ) biedt een checklist voor het bepalen van de kwaliteit van onderzoeksvragen en hypothesen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
9 van 21
Hoofdstuk 13
Allen M (2014) Misconceptions in Primary Science Maidenhead Open University PressAnderson M (2002) A-Z of Key Concepts in Primary Science Exeter Learning Matters Bell D et al (1997) Understanding Science Ideas a guide for primary teachers London Nuffield Foun-
dation Collins EducationalBerg E van den et al (2013) Onderzoeken en ontwerpen met 4- tot 14-jarigen inspirerende praktijk-
voorbeelden hoofdstuk 22-23 Utrecht NVONBlijleven PJ (2005) Multimedia-cases naar een brug tussen theorie en praktijk incl cd-rom Enschede
Universiteit TwenteBoacuteo M de (2004) Using science to develop thinking skills at key stage 1 practical resources for gifted
and talented learners Londen David Fulton Driver R et al (1985) Childrenrsquos Ideas In Science Buckingham Open University PressFibonacci-project (2012) Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-projecteu) Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 24 Arlington NSTApress Harlen W et al (2003) Making progress in primary science a handbook for inservice and preservice
course leaders module 1 + 8 Londen RoutledgeFalmer Harlen W (red) (2011) ASE Guide to Primary Science Education hoofdstuk 3 amp 13 Hatfield ASEHarlen W (2012) lsquoWhat do we know about learnersrsquo ideas at the Primary Levelrsquo hoofdstuk 5 in ASE
Guide to Research in Science Education Hatfield ASEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapter 3
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 5 amp 11 Abing-
don Routledge Judge B et al (2009) Critical Thinking Skills for Education Students Exeter Learning Mattters LtdKeeley P (2013) Uncovering Student Ideas in Primary Science 25 new formative assessment probes for
grades K-2 Vol 1 Arlington NSTApressKeeley P (2014) What are they thinking Promoting elementary learning through formative assessment
Arlington NSTApressKeere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas Tielt
(Be) LannooCampusLakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 3 Maidenhead Open Univer-
sity PressLoxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and
developing understanding hoofdstuk 2 amp 4 Abingdon RoutledgeMeadows J (2004) Science and ICT in the primary school a creative approach to big ideas Londen
David FultonNaylor S et al (2004) Active Assessment thinking learning and assessment in science Londen David
FultonPrimary Science nr 123 (2012) thema lsquoModels and Analogiesrsquo Hatfield ASESharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice hoofdstuk 4 Londen Learning
Mattters LtdWard H (2007) Using their Brains in Science ideas for children aged 5 to 14 Londen Paul Chapman
wwwveldwerknederlandnlprojecten__publicatiespublicaties156 biedt hyperlinks naar artike-len in Natuur aan de Basis waarin kinderen vertellen hoe ze denken over uiteenlopende natuur-onderwerpen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
10 van 21
httpenwikipediaorgwikiList_of_mind_mapping_software biedt een overzicht van software-pakketten voor mindmapping verschillende daarvan kun je gratis downloaden
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentconcept-cartoonsaspx na-scholingsunit over het gebruik van conceptcartoons in de onder- en bovenbouw
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentthe-thinking-frames-appro-achaspx nascholingsunit gericht op het ondersteunen van denkactiviteiten tijdens onderzoe-kend leren
wwwrscorglearn-chemistryresourceres00002104cmpid=CMP00007068 gesprek (Engels) over veranderingen in materialen nav een conceptcartoon over zeepbellen
Hoofdstuk 14
Beek W van amp M Verhallen (2012) Taal een zaak van alle vakken incl dvd Bussum CoutinhoBoth K (2015) lsquoTaalontwikkeling door te leren over de natuurrsquo In HJK jrg 43 nr 2 blz 4-7 Amers-
foort ThiemeMeulenhoffCoenen J amp M Heijderijk (2010) Zien is snappen grip op lessen Nederlands voor anderstalige kinderen
groep 1 tm 4 VlissingenDen Haag BazaltHCODamhuis R (2008) Gesprekken zijn de spil van onderwijs Utrecht Marnix AcademieDawes L (2008) The Essential Speaking and Listening talk for learning at key stage 2 Londen Rou-
tledgeEccles D amp S Taylor (2011) lsquoPromoting understanding through dialoguersquo hoofdstuk 10 in ASE Guide
to Primary Science Education Hatfield ASEElsaumlcker W van et al (2006) Bundel De Taallijn interactief taalonderwijs in groep 1 en 2 incl dvd
Nijmegen Expertisecentrum NederlandsElsaumlcker W van et al (2007) Zie je ze vliegen De Taallijn voor groep 3 en 4 incl cd-rom Nijmegen
Expertisecentrum NederlandsErduran S (2012) lsquoThe role of dialogue and argumentationrsquo hoofdstuk 13 in ASE Guide to Research in
Science Education Hatfield ASEFeasey R (1999) Primary Science and Literacy Hatfield ASE Feasey R (2005) Creative Science achieving the WOW factor with 5-11 year olds hoofdstuk 8 Lan-
guage communication and creativity in science Londen David FultonHajer M amp Th Meestringa (2009) Handboek taalgericht vakonderwijs Bussum CoutinhoHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapter 8
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 7 Abingdon
Routledge Howe A et al (2009) Science 5-11 a guide for teachers pp 6-10 Londen David FultonJohnston J (2011) lsquoChildren talking teachers supporting sciencersquo in The Journal of Emergent Science
1 pp 14-21 Hatfield Emergent Science NetworkASELakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 4 Maidenhead Open Univer-
sity PressLoxley P et al (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and developing understanding
hoofdstuk 3-5 Abingdon RoutledgeMercer N amp S Hodgkinson (red) (2008) Exploring Talk in School Londen SAGENaylor S amp B Keogh (2012) lsquoCreativity in teaching sciencersquo hoofdstuk 10 in ASE Guide to Research in
Science Education Hatfield ASE
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
11 van 21
Oldersma F et al ( 2013) Leren onderzoeken binnen wetenschap en techniek op de basisschool hoofd-stuk 6 Nijbeets Bureau voor Levend Leren
Parkin T et al (1998) Science and Literacy a guide for primary teachers London Nuffield Foundation Collins Educational
Primary Science nr 127 (2013) thema lsquoCommunicationrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 138 (2015) thema lsquoTalking Sciencersquo Hatfield ASEScience amp Children Vol 50 nr 9 (2013) thema lsquoEngagement in Argument from Evidencersquo Arlington
NSTAScience amp Children Vol 51 nr 8 (2014) thema lsquoLanguage Development in Sciencersquo Arlington NSTASegers E et al (2006) cd-rom Taal- en zaakvakken met webquests Nijmegen Expertisecentrum Ned-
erlandsSharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice hoofdstuk 6 Londen Learning
Matters LtdSmith J (2010) Talk thinking and philosophy in the primary classroom Exeter Learning Matters Ltd Tomassen P et al (red) (2007) Tica taalgerichte technieklessen voor groep 1 tm 8 Rotterdam CED-
groepWeavers G (2012) Look Think Talk incl cd-rom Sandbach Millgate House PublishersWesterbeek K et al (2010) Taal 100 interactief taalonderwijs op de basisschool NijmegenUtrecht
Expertisecentrum NederlandsSardesWheeler-Toppen J (ed) (2011) Science the lsquoWritersquo Way Arlington NSTApress
wwwsamenonderzoekennl biedt lessen rondom taalstimulering bij wetenschap en techniekwwwleraar24nlvideo6045tab=0 video over de integratie van taal wetenschap en techniek in
de basisschoolwwwcorilearningcom CORI staat voor Concept-Orieumlnted Reading Instruction Het is niet alleen
gericht op leesstrategieeumln en leesmotivatie maar ook op de ontwikkeling van onderzoekvaardig-heden en natuurwetenschappelijke concepten
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentargumentationaspx nascho-lingsunit lsquokinderen leren argumenteren op basis van onderzoeksresultatenrsquo zie ook wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-development talking-scienceaspx
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentdiscussions-in-primary-sci-enceaspx nascholingsunit gericht op discussieactiviteiten om het denken en de onderlinge com-municatie bij natuuronderwijs te bevorderen en vaktaal te leren gebruiken
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentlets-talkaspx nascholingsunit gericht op het betrekken van leerlingen bij gesprekken over natuuronderwerpen
wwwrscorglearn-chemistryresourceres00002104 verschillende video-opnamen van gesprek-ken (Engels) bij natuuronderwijs (lsquoexploratory talkrsquo lsquoconstructive talkrsquo)
Hoofdstuk 15 en 16
Bode J de amp L Nijman (2014) Hoe bedenk je het Creatief denken in het basisonderwijs Bussum Cou-tinho
Boerwinkel DJ (2003) Het vormfunctieperspectief als leerdoel van natuuronderwijs leren kijken door de ontwerpersbril Utrecht CD-szlig Press
Bors G (red) (2012) Egoscoop jrg 16 nr 3 thema lsquoCreativiteitrsquo Helmond Uitgeverij OMJSBounford T (2008) Build your own paper airforce incl cd-rom Cambridge ILEX
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
12 van 21
Compton V amp C Harwood (2010) Components of Technological Practice Indicators of Progression Downloaden van dit en andere interessante documenten mogelijk via wwwtechnologytkiorgnz
Damhuis C et al (2015) Van hellingshoek tot hypothese Talentontwikkeling Onderzoekend amp Ontwer-pend Leren (TOOL) met Wetenschap amp Technologie lessen onderzoekend en ontwerpend leren voor groep 1 tm 8 van het basisonderwijs Utrecht Universiteit Utrecht Kenniscentrum Talentont-wikkeling Wetenschap amp Techniek Downloaden mogelijk via wwwfiuunltoepassingen28411
Desailly J (2015) Creativity in the Primary Classroom London (UK) SAGELearning MattersDoorley R (2014) Tinkerlab a hands-on guide for little inventors Boston Roost Books Frederik I amp M Vrijman-van Putten (2007) Ontwerpen moet je doen Creativiteit en motivatie met
technisch ontwerpen Groningen NVONFrederik I amp G van Dijk (red) (2012) Techniekdidactiek Utrecht EcentFroschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 2 Arlington NSTApressGabrielson C (2013) Tinkering Kids Learn by Making Stuff Sebastopol Maker MediaHootsen MM amp ID Razenberg (2013) Ontdek Wetenschap amp Techniek landelijk onderzoek onder ou-
ders van basisschoolleerlingen Utrecht Labyrinth Onderzoek amp Advies Downloaden mogelijk via wwwplatformbetatechnieknlpublicatiesontdek-wetenschap-techniek
Hope G (2004) Teaching Design and Technology 3-11 the essential guide for teachers Londen Conti-nuum
Huggins - Cooper L (2014) How to invent Londen QED PublishingInspectie van het Onderwijs (2005) Techniek in het basisonderwijs technisch rapport Den Haag On-
derwijsinspectie Jonkman T amp P Bakker (2011) Lesopbouw Ontwerpend Leren Techniek in het basisonderwijs route-
kaart Utrecht WKUUKlapwijk R amp E Holla (2014) Leidraad onderzoekend en ontwerpend leren Delft TU Wetenschap-
sknooppunt Zuid-Holland Downloaden mogelijk via wwwwetenschapsknooppuntzhnlup-loadsLeidraad-onderzoekend-en-ontwerpend-leren-Wetenschapsknooppunt-ZHpdf
Lancashire Professional Development Service (zj) Essential Practical Skills for Under 5rsquos and KS1 Chil-dren Design and Technology Nottinghamshire TTS-Group
Lancashire Professional Development Service (zj) Essential Practical Skills for Key Stage 2 Children Design and Technology Nottinghamshire TTS-Group
Libow Martinez S amp G Stager (2013) Invent to learn Torrance Constructing Modern Knowledge Press
Lloyd Chr (2013) The What on Earth Wallbook of Science amp Engineering Londen Science MuseumLupton E amp J Lupton (2007) DIY Kids New York Princeton Architectural PressNewton D (2011) Teaching Design and Technology 3-11 Londen SAGEOldersma F et al ( 2013) Leren onderzoeken binnen wetenschap en techniek op de basisschool hoofd-
stuk 5 Nijbeets Bureau voor Levend LerenPrimary Science nr 118 (2011) thema lsquoScience and Technologyrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 139 (2015) thema lsquoSTEMrsquo Hatfield ASE TechniekTalentnu (2015) Werkmap Techniek Techniek in het basisonderwijs makkelijker dan je denkt
Woerden TechniekTalentnuTechniekTalentnu (2015) Serie whitepapers (zie wwwtechniektalentnuwhitepapers) Techniekonderwijs en talentontwikkeling van kinderen 4 redenen waarom Wetenschap amp Techniek-
onderwijs talentontwikkeling stimuleert Basisscholen met techniekonderwijs hebben een streepje voor techniekonderwijs krachtig middel
bij profilering Techniek heeft de toekomst 4 redenen voor techniekonderwijs
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
13 van 21
Techniekonderwijs verdient zichzelf terug 5 redenen waarom techniekonderwijs loont Goed techniekonderwijs hoe doe je dat Concrete handvaten voor het ontwikkelen van draagvlak
beleid expertise en faciliteiten Techniekonderwijs in de praktijk praktische tips voor technieklessen samenwerken en bedrijfs-
bezoekenTechniekTalentnu (2015) Talentontwikkeling in het basisonderwijs Met Wetenschap amp Techniek
makkelijker dan je denkt Woerden TechniekTalentnu (zie wwwtechniektalentnubasisonder-wijs)
TechniekTalentnu (2015) Het is raar maar waar Onderzoekend en Ontwerpend Leren is de toekomst Woerden TechniekTalentnu (zie wwwtechniektalentnubasisonderwijs)
Teunis HS (2013) Te weinig aandacht voor techniek in basisonderwijs Downloaden mogelijk via wwwbnrnlnieuws332058-1301te-weinig-aandacht-voor-techniek-in-basisonderwijss_cid=blogitems
Walma-van der Molen J (2013) Verwondering en vindingrijkheid als motor voor leren Enschede Uni-versiteit Twente
Wilkinson K amp M Petrich (2014) The Art of Tinkering Meet 150+ Makers Working at the Intersection of Art Science amp Technology San Francisco Exploratorium
Wilson A (ed) (2015) Creativity in primary design and technology London (UK) SAGELearning Matters
Zagers M et al (1998) Musical Een wereld vol techniek Nijmegen Pabo Groenewoud
wwwtechyourfuturenl presenteert zich als expertisecentrum voor Techniekonderwijs in het oos-ten van het land
wwwtaychallengenl site voor WampT van de Twente Academy youngwwwiederkindeentalentnl site van het expertisecentrum Wetenschap amp Technologie in Noord-
Holland en Flevoland De site biedt onder meer lesmateriaal waarin onderzoekend en ontwer-pend leren centraal staan
httpwetenschapentechnologieslonlcomponenten-van-w-en-tonderzoeken-en-ontwerpen nieuwe site van de SLO rondom wetenschap amp technologie
wwwontwerpenindeklasnl site van het wetenschapsknooppunt Zuid-Holland httptinkeringexploratoriumedu en wwwartoftinkeringcom laten je kennismaken met
lsquotinkerenrsquo
Hoofdstuk 17
Allen J et al (2007) Primary ICT Knowledge Understanding and Practice Exeter Learning MattersBarton-Greenwood A et al (2011) Be safe Health and safety in school science and technology for
teachers of 3- to 12-year-olds Hatfield ASE Bronkhorst J (2005) Basisboek ICT didactiek Baarn HBuitgeversCleaves A amp R Toplis (2012) lsquoTeaching science in ICT-rich environmentsrsquo hoofdstuk 18 in ASE Guide
to Research in Science Education Hatfield ASEDroop M et al (2011) Wat weten we over webquests Onderzoeksreeks ICT in het onderwijs Zoeter-
meer Stichting KennisnetFeasey R (2005) lsquoThe role of ICT in developing creativity in primary sciencersquo hoofdstuk 9 in Creative
Science achieving the WOW factor with 5-11 year olds Londen David FultonHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapter 6
Portsmouth (USA) Heinemann
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
14 van 21
Harlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 8 amp 14 Abing-don Routledge
Primary Science nr 121 (2012) thema lsquoScience on a Shoestringrsquo Hatfield ASEQualter A (2011) lsquoUsing ICT in teaching and learning sciencersquo hoofdstuk 8 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASESharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 10-11
Londen Learning Matters
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentpromoting-engagement-using-puppets-books-and-storiesaspx nascholingsunit gericht op het vergroten van betrokken-heid van leerlingen bij natuuronderwijs door gebruik van poppen boeken en verhalen
wwwleraar24nldossier3226ict-en-de-natuur uiteenlopende mogelijkheden om ICT buiten en binnen in natuurlessen toe te passen
DEEL C
Hoofdstuk 18
Alblas A (1999) Onderwijzen voor een natuurbetrokken bestaan didactische uitgangspunten voor na-tuur- en milieueducatie Wageningen Wageningen Universiteit
BARD87nl (zj) Biodiversiteitsspel spel over samenhang in de natuur Apeldoorn Veldwerk Neder-land
Been T de et al (2006) Aarde en wormen voor waarden en normen incl cd-rom Apeldoorn Veld-werk Nederland
DuurzaamDoor (red) (2015) Ik wij en de wereld Whitepaper Natuur Milieu Duurzaamheid en On-derwijs Verkregen via wwwduurzaamdoornlnieuwswhitepaper-natuur-milieu-duurzaam-heid-en-onderwijs-aangeboden-aan-onderwijs2032 of rechtstreeks via wwwunescoscholennlunescofiles201508Whitepaper-NMDpdf Competenties die hier een rol spelen zijn nieuws-gierig zijn een onderzoekende houding hebben creativiteit en probleemoplossend vermogen
Gill T (2011) Sowing the seeds reconnecting Londonrsquos children with nature London Greater London Authority
Greven J et al (2008) Help de juf een verhalend ontwerp over duurzaam watergebruik incl cd-rom Enschede SLODuurzame PABO
Hamer A de amp P Heres (red) (2015) 32 Lessen voor de toekomst Oostburg Duurzame PaboHovinga D (2007) Ont-dekken en toe-dekken leren over de veelvormige relatie van mensen met natuur
in NME-leertrajecten duurzame ontwikkeling Utrecht Universiteit Utrecht IVN Nederland amp SME Advies (2007) Leerlijn Leren voor een duurzame toekomst klimaat en duur-
zame energie AmsterdamUtrecht IVNSME AdviesJansen P amp M Jansen (red) (2002) Piepschuim in het poolijs natuur- en milieueducatie in wereldper-
spectief themarsquos lsquoKledingrsquo en lsquoVrije tijdrsquo ApeldoornAmsterdam Stichting Veldwerk NederlandAlice O
Jonker J (2011) Duurzaam Denken Doen Deventer KluwerJucker R amp R Mathar (Eds) (2015) Schooling for Sustainable Development in Europe Cham Springer
International PublishingJuffermans J (2012) Mijn hemel Wat gebeurt er op aarde Online te lezen via wwwvoetafdrukeu
onzevoetafdrukmijnhemelindexhtml
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
15 van 21
Lemaire T (2002) Filosofie van het landschap Amsterdam FlamingoLeussink E amp A Heideveld (2005) Werkplan pijler 1 lsquoLerende Individuenrsquo UtrechtAmsterdam Pro-
gramma Leren voor Duurzame OntwikkelingLijmbach S et al (2000) Duurzaamheid als leergebied conceptuele analyse en educatieve uitwerking
Utrecht CD-szlig PressLijmbach S (2004) lsquoWhatrsquos in a name Van natuureducatie naar duurzaamheidseducatiersquo in Vernieu-
wing jrg 63 nr 3 pp 8-11 Assen Van GorcumMacKay D (2009) Sustainable energy without the hot airreg Cambridge UIT Cambridge Ltd Office for Standards in Education (2003) Taking the first step forward hellip towards an education for sus-
tainable development good practice in primary and secondary schools Londen OfstedPrimary Science nr 113 (2010) thema lsquoBiodiversityrsquo Hatfield ASERemmers T (2007) Duurzame ontwikkeling is leren vooruitzien Kernleerplan Leren voor Duurzame
Ontwikkeling funderend onderwijs 4 - 16 jaar Enschede SLOSchouten M (2005) Spiegel van de natuur het natuurbeeld in cultuurhistorisch perspectief Utrecht
KNNVSmit H (2012) Ieder kind naar buiten kinderen hebben natuur nodig ndash natuur heeft kinderen nodig
Apeldoorn Veldwerk NederlandStrawbridge D amp J Strawbridge (2013) Overleven op je eigen km2 Amsterdam Fontaine Uitgevers
Nieuw AmsterdamSummers M et al (2002) Teaching Sustainable Development in Primary Schools Hatfield ASEVisser A et al (2005) Het beste boek voor echte natuurtalenten Apeldoorn SVNVliet A van et al (2005) De natuurkalendergids Zutphen RoodbontVos E et al (2001) Leren voor duurzaamheid met Door Gouda Bureau voor Educatief OntwerpenVries G de (2008) Op weg naar Aishe ndash bao Utrecht Marnix Academie Vries M de (zj) Milieu Bingo een leerzaam spel voor jong en oud over de wereld waarin we leven
vanaf 11 jaar Apeldoorn Veldwerk NederlandZorg Primair nr 5 (2014) Themanummer Groene Pedagogiek Helvoirt CNV Onderwijs Stuurgroep
Passend Onderwijs Downloaden mogelijk via wwwspringzaadnllitdocszp-2014-themanum-mer-groene-pedagogiekpdf
Zwiers J et al (2000) Weg van duurzame ontwikkeling een voorontwerp voor een raamleerplan duur-zame ontwikkeling Den Haag Dienst Stadsbeheer afd Milieu
wwwnmepodiumnlKennis-voor-NME De portal lsquoKennis voor NMErsquowwwmosvlaanderenbe over milieuzorg op schoolwwwlnebedoelgroepenonderwijsmosmos-aanbodcommunicatietoolsmos-cartoons
cartoons-milieuzorg-op-school biedt cartoons om discussie op gang te brengen over uiteenlo-pende milieuthemarsquos
wwwparriseeu PARRISE staat voor ldquoPromoting Attainment of Responsible Research and Innova-tion in Science Educationrdquo het betreft een project dat in het onderwijs de samenhang tussen science en de maatschappij aan de orde stelt
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
16 van 21
Hoofdstuk 19
Bianchi L amp P Thompson (2011) lsquoScience within cross-curricular approachesrsquo hoofdstuk 7 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Graft M van (2009) De concept-context-benadering in het primair onderwijs deel 1 Een conceptueel kader voor natuur en techniek Enschede SLO Downloaden via wwwslonldownloads2009Conceptueel_20kader_20Natuur_20en_20Techniek_20deel_20Ipdf
Graft M van (2009) De concept-context-benadering in het primair onderwijs deel 2 Voorbeeldlesma-teriaal voor natuur en techniek Enschede SLO Downloaden via
wwwslonldownloads2009Concept_20contextbenadering_20primair_20onderwijs__deel2pdf
Greven J amp J Letschert (2005) De Storyline Approach over thematisch onderwijs in de vorm van ver-halen Enschede SLO
Greven J et al (2008) Help de juf een verhalend ontwerp over duurzaam watergebruik incl cd-rom Enschede SLODuurzame PABO
Schut I (2007) lsquoGoede onderzoeksvragen ontstaan niet vanzelfrsquo in Zone jrg 6 nr 2 pp 10-11 As-sen Van Gorcum
wwwthecreativelearningjourneycouk laat zien hoe vakken op betekenisvolle wijze met elkaar geiumlntegreerd kunnen worden
Hoofdstuk 20
Adey Ph (2008) Letrsquos think Handbook a guide to cognitive acceleration in the primary school Londen GL Assessment Ltd
ArsquoEchevarria A de amp I Patience (2008) Teaching Thinking Hampshire Teachersrsquo PocketbooksFibonacci-project (2012) Tools for Enhancing Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-project
eu) Fibonacci-project (2012) Integrating Science Inquiry Across the Curriculum
(wwwfibonacci-projecteu) Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 5-8 amp 29-32 Arlington NSTApress Galen F van et al (2012) Kinderen onderzoeken lsquosnelheidrsquo Eindhoven KWTZ amp ESoE Downloaden
via wwwtuenluniversiteitover-de-universiteiteindhoven-school-of-educationinnoverensteff
Galen F van amp V Jonker (2013) Experimenteren in de rekenles Utrecht Universiteit Utrecht Zie ook wwwfismescienceuunlexperimentereninderekenles
Goldsworthy A amp B Ponchaud (2007) Science Enquiry Games active ways to learn and revise science enquiry skills Sandbach Millgate House Education
Harlen W et al (2001) Taking the plunge how to teach science more effectively for ages 5 to 12 Ports-mouth NH Heinemann
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 2 4 8 amp 9 Londen SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters 5-7
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 12-13 Abing-
don Routledge Keere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas
hoofdstuk 4 Tielt (Be) LannooCampus
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
17 van 21
Keulen H van amp I Oosterheert (2011) Wetenschap en techniek op de basisschool sect 324 Groningen Noordhoff Uitgevers
Legierse A amp M Oosterbaan (red) (2003) Onderzoeken als basis voor beroep praktisch werkboek voor docenten om in vijf werkbijeenkomsten met elkaar een leerlijn onderzoeksvaardigheden voor BBL-leerlingen te maken Enschede SLO
Meindertsma HB (2014) Predictions and explanations Short-term processes of scientific understand-ing in young children Groningen RUG dissertatie
Oversby J (2012) lsquoModelling as a part of scientific investigationrsquo hoofdstuk 14 in ASE Guide to Re-search in Science Education Hatfield ASE
Primary Science nr 124 (2012) thema lsquoPattern seeking science amp mathematicsrsquo Hatfield ASEQCDA (2009) Assessing Pupilsrsquo Progress Science assessment criteria Londen Qualifications and Cur-
riculum Development AgencyCrown PublRobertson A amp Ph Adey (2004) Teacherrsquos guide Letrsquos think through science 8amp9 Londen GL Assess-
ment LtdSpek W amp M Rodenboog-Harmelink (2011) Natuurwetenschappelijke vaardigheden onderbouw
havo-vwo Enschede SLOThe Science Teacher Vol 81 No 8 (2014) thema lsquoAnalyzing and Interpreting Datarsquo Arlington NSTAWheeler-Toppen J (ed) (2011) Science the lsquoWritersquo Way Arlington NSTApress
Hoofdstuk 21
Black P (2012) lsquoFormative assessment and learningrsquo hoofdstuk 15 in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASE
Brodie D (2011) lsquoAssessing Pupilsrsquo Learningrsquo hoofdstuk 15 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Eijck Th van amp E van den Berg (2011) lsquoEffecten van nascholingen Wetenschap en techniek in het Primair Onderwijs in de regio Amsterdamrsquo in Tijdschrift voor Didactiek der wetenschappen jrg 28 nr 2 pp 3-20
Fibonacci-project (2012) Tools for Enhancing Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-projecteu)
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 33-36 Arlington NSTApress Graft M van et al (red) (2007) Evalueren van brede ontwikkeling van leerlingen in open onderwijsvor-
men ontwikkeling van observatie- en toetsingsinstrumenten bij onderzoekend en ontwerpend leren Enschede SLO
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 12-13 London SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters
9-10 Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 15-19 amp 23-25
Abingdon Routledge Harlen W (2012) lsquoWhat research tells us about summative assessmentrsquo hoofdstuk 16 in ASE Guide
to Research in Science Education Hatfield ASEHarrison Chr (2012) lsquoAssessment for Learning classroom practices that engage a formative appro-
achrsquo hoofdstuk 17 in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASEKeeley P (2014) What are they thinking Promoting elementary learning through formative assessment
Arlington NSTApressKeere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas
hoofdstuk 4 Tielt (Be) LannooCampus
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
18 van 21
Lakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 3 Maidenhead Open Univer-sity Press
Lantz HB (2004) Rubrics for Assessing Student Achievement in Science Grades K-12 Londen Paul Chapman
Loxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and developing understanding hoofdstuk 7 Abingdon Routledge
Naylor S et al (2004) Active assessment Thinking Learning and Assessment in Science Londen David Fulton
Primary Science nr 115 (2010) thema lsquoAssessmentrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 125 (2012) thema lsquoMaking Progressrsquo Hatfield ASEQCDA (2009) Assessing Pupilsrsquo Progress Science assessment criteria Londen Qualifications and Cur-
riculum Development AgencyCrown PublRezba RJ Sprague CR McDunnough JT amp JJ Matkins (2007) Learning and assessing science pro-
cess skills San Francisco (USA) Kendall Hunt Publishing amp CoSchofield K (2011) lsquoFormative feedback and self-assessmentrsquo hoofdstuk 11 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASEScience amp Children Vol 51 nr 3 (2013) thema lsquoAssessment Products and Processesrsquo Arlington NSTA Sharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 9 Lon-
don Learning MattersWeerden J van amp L Hiddink (red) (2013) Balans van het basisonderwijs PPON 25 jaar kwaliteit in
beeld pp 34-36 Natuuronderwijs Arnhem Stichting CitoWiliam D amp S Leahy (2015) Embedding formative assessment Practical techniques for K-12 class-
rooms West Palm Beach (FL USA) Learning Sciences International
wwwnferacuknferpublicationsAAS02AAS02pdf een document over lsquoAssessment for Learning in Sciencersquo
Hoofdstuk 22
Boersma KTh et al (2005) Vernieuwd biologieonderwijs van 4 tot 18 jaar Utrecht CVBO Boersma K (2012) Wereldorieumlnterende vakken op de kaart Downloaden via wwwecentnlarti-
kel2544WereldoriC3ABnterende+vakken+op+de+kaartviewdoGraft M van et al (red) (2003) Natuuronderwijs curricula en concepten van kinderen Enschede SLOGraft M van et al (2014) Concept Wetenschap amp technologie in het basis- en speciaal onderwijs richt-
inggevend leerplankader bij het leergebied Orieumlntatie op jezelf en de wereld Enschede SLO Harlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 2 20 en 21
Abingdon Routledge Harlen W (red) (2011) lsquoProvision for science at the school levelrsquo sectie 3 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASEHoeven M van der amp L Meijs (2009) Leerlijnen landelijke kaders Mens en Natuur vmbo Enschede
SLO (wwwslonlvoortgezetvmbothemasdll)Ministerie van OCW (2010) Kerndoelen speciaal onderwijs Den Haag Ministerie van OCW National Research Council (2012) A Framework for K-12 Science Education practices crosscutting con-
cepts and core ideas Washington The National Academies PressPratt H (2013) The NSTA Readerrsquos Guide to A Framework for K-12 Science Education practices cross-
cutting concepts and core ideas Arlington NSTApressPrimary Science nr 119 (2011) thema lsquoPlanning for Creative Sciencersquo Hatfield ASE
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
19 van 21
Scharten R amp M Kat-de Jong (2012) Koersvast en enthousiast kritieke succesfactoren van de Gelderse vindplaatsen Nijmegen Expertisecentrum Nederlands
The National Curriculum in England (2013) Handbook for Primary Teachers key stages 1 amp 2 Sou-tham Scholastic Ltd
Verheijen S et al (2010) Naar een kern voor leerlijnen natuur- en milieueducatie analyse van bestaan-de leerlijnen en synthese van een kern-leerlijn NME UtrechtWageningenApeldoorn Freudenthal InstituutWURVeldwerk Nederland Downloaden via httpedepotwurnl155062
Hoofdstuk 23
Adriaensen I ea (2014) Mikado Wereldorieumlntatie Kalmthout (Be) PelckmansBastmeijer M (2014) Natuur anders Lochem Klasse(n)Advies wwwvierkeerwijzernl Dekkers D amp E van Oers (2013) lsquoRecensie Een blik op techniekrsquo In Zone jrg 12 nr 2 blz 19 Verkre-
gen via wwwschoolsupportnlpopbijlagephpID=7568Huijzer M F Siemensma et al (2015) Wijzer Natuur amp techniek GroningenHouten Noordhoff Uit-
geversHulten S van et al (2014) Natuurzaken Tilburg Zwijsen wwwdezakenvanzwijsennlnatuurzaken
htmKruijssen E van amp F Ubels (2013) Techniek amp Wetenschap in het basisonderwijs Methoden websites amp
bronnen Nijmegen KWTGLimmen M ea (2012) Jeelo (Je eigen leeromgeving) digitale methode voor lsquoOrieumlntatie op Jezelf en
de Wereldrsquo wwwjeelonlMarell J (2012) lsquoRecensie Impulsboeken techniek I en II voor leerkrachtenrsquo in De Tondeldoos jrg 13
nr 2 pp 2-3 Rosmalen VONKMarell J (2014) lsquoBoekrecensie Outside the boxrsquo in De Tondeldoos jrg 15 nr 2-3 pp 24-28 Rosmalen
VONKMarell J (2015) lsquoRecensie Wijzer Natuur amp techniekrsquo in JSW jrg 99 nr 9 pp 42-45 Amersfoort
Thieme MeulenhoffMarell J (2016) lsquoBiologie Plusrsquo In JSW jrg 100 nr 5 blz 46-49 Amersfoort ThiemeMeulenhoffMeer G van der et al (2012) Maandtaak Wereldorieumlntatie Van den Heuvel Educatief wwwmaand-
taaknlPolfliet M (zj) Doe-mappen De wereld in een doos voor groep 1-2 Sint-Niklaas (Be) Abimo Educa-
tiefStoeldraijer J (2006) lsquoIn Vogelvluchtrsquo in JSW jrg 91 nr 1 pp 44-47 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2007) lsquoNatuNiekrsquo in JSW jrg 92 nr 4 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2009) lsquoNautrsquo in JSW jrg 93 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2010) lsquoWijzer door natuur en techniekrsquo in JSW jrg 94 nr 8 pp 46-49 Amersfoort
Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2012) lsquoLeefwereldrsquo in JSW jrg 96 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2013) lsquoTwee methoden Argus Cloursquo in JSW jrg 97 nr 6 pp 42-45 Amersfoort Thie-
me MeulenhoffWiechers C et al (2013) Binnenstebuiten rsquos-Hertogenbosch Blink Educatie wwwbinnenstebuitennl
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
20 van 21
wwwslonlorganisatiekenniscentrumleermiddelenpleinbeschrijfervaar biedt een format om ervaringen met leermiddelen zoals methoden te beschrijven De beoordelingspunten zijn ook geschikt om na te denken over wat je van een methode mag verwachten
wwwwikiwijsleermiddelenpleinnl Hier kun je beschrijvingen van en ervaringen met methodes vinden
wwwschooltvnlhbb de website van Huisje Boompje Beestje voor groep 3-4wwwschooltvnlnudn website van Nieuws uit de NatuurDe Buitendienst voor groep 5-6 Vanaf het
schooljaar 20142015 heeft het vertrouwde populaire programma een nieuwe naam gekregen De Buitendienst zie wwwschooltvnlprogrammade-buitendienst
wwwschooltvnlmystrix de website van de techniekserie Mystrix voor groep 7-8httpmethodelinknl biedt videoclips bij een aantal methoden wwwBiologiePlusSchoolnl ondersteunt met lesvoorbeelden cursussen een jaarlijkse conferentie
een digitale nieuwsbrief en deze website onderwijs over natuur wetenschap en techniek (maar vooral biologie)
wwwhetsollysysteemnl biedt een educatief pakket over duurzaamheid natuur en techniekwwwjeelonl en wwwjeelonljeelo-magazine Jeelo staat voor lsquoJe eigen leeromgevingrsquo in twaalf
projecten worden de inhouden van lsquoorieumlntatie op jezelf en de wereldrsquo en meer in een digitale om-geving aangeboden
wwwdemethodedavincinl een nieuwe lesmethode wereldverkenning (met een link naar kosmisch onderwijs)
Hoofdstuk 24
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 14-15 Londen SAGEHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 22 Abingdon
Routledge
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentresourcing-primary-scienceaspx nascholingsunit gericht op de organisatie rond het gebruik van leermiddelen bij natuuron-derwijs
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-scienceindexasp met handreikingen voor school-beleid tav opslag en gebruik van leermiddelen
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-sciencestrategies-develop-childrens-indepen-denceasp geeft tips om kinderen te leren zelfstandig leermiddelen te kiezen en te gebruiken
Hoofdstuk 25
Boacuteo M de (2004) lsquoPlanting a garden for wildlifersquo section 8 in Nature Detectives environmental sci-ence for primary children Hatfield ASE
Both K (2011) Literatuuroverzicht Natuurrijke schoolterreinen Downloaden via wwwspringzaadnllitdocs_2pdf
Gleave J (2008) Risk and play a literature review Downloaden via wwwspringzaadnllitdocsdoc_73pdf
Goossens B (2012) cd Boerderijschool levend leren op de boerderij Nijmegen BenGoossensnlHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 9 Abingdon
Routledge Herrewegen J van et al (2011) Spelen met buitenruimte Heilig Landstichting Bureau Niche
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
21 van 21
Hoff M (2004) Beratungsmappe Naturnahes Schulgelaumlnde Recklinghausen Natur- und Umwelt-schutz-Akademie NRW
Maas J R Tauritz A van der Wal amp D Hovinga (2014) Groene schoolpleinen een wetenschappelijk onderzoek naar de effecten voor basisschoolleerlingen Amsterdam Vrije Universiteit Downloaden mogelijk via wwwhsleidennllectoraten natuur-ontwikkeling-kind
Schreurs E et al (2009) Levend leren op de boerderij Zutphen Stichting BoerderijschoolWesselius J J Maas amp D Hovinga (2015) De lsquoleerrsquokracht van schoolpleinen hoe leerlingen uit groep 4 5
en 6 het schoolplein ervaren gebruiken en waarderen Leiden Lectoraat Natuur amp Ontwikkeling Kind Downloaden mogelijk via wwwhsleidennlbinaries contentassetshsllectoratennatuur-en-ontwikkeling-kind leerkracht-van-schoolpleinenpdf
Wolthoorn B ea (2008) Mijn eerste tuinboek Baarn Forte Uitgevers Zeist KNNV Uitgeverij Zie ook wwwmijneerstetuinboeknl voor tuinontwerpen en kostenbegrotingen
Zie ookwwwboerderijschoolnl boerderijeducatie is jong intensief en aantrekkelijkwwwschoolyardsorgedusciencehtml science in de schooltuinwwwonzevierkantemetertuinnlwwwlnebethemasnatuur-en-milieueducatienmerondvergroeningeigen-tuineducatief-ma-
teriaal-voor-verenigingenbuitenspelpdf biedt een handleiding (Natuur)speeltuinen met veel aandacht voor natuurbeleving
wwwjuffieintgroennl de site van een ecologisch hovenier en landschapsecoloogwwwpgpediacom de portal van de lsquoPlay and Playground Encyclopediarsquo die veel te bieden heeftwwwyoutubecomwatchv=XKNYiRU0fbcampfeature=youtube een pleidooi voor groene speel-
ruimtenwwwleraar24nlvideo2348 een voorbeeld van een educatieve schooltuinwwwgroeneschoolpleinennl laat zien dat een schoolterrein meer kan zijn dan een betegelde
pauzeplaats of overblijfplekwwwonsgroeneschoolpleinnl deze website over beheer en beleving van natuur op je eigen groene
schoolplein biedt onder meer lesideeeumln voor buiten wwwspringzaadnl De Stichting Springzaad ijvert voor meer ruimte voor natuur en kinderen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
3 van 21
wwweenbesnldownloadfileeenbes-denkbeelden-brochurehtmwwwonderwijsmaakjesamennlactueeldenkbeelden-non-verbale-representatie-in-praktijk wwwonderwijsmaakjesamennlactueeldenkbeelden-de-kracht-van-visueel-leren-in-de-
onderwijspraktijk Bij deze drie sites gaat het om visuele modellen om denkprocessen van leer-lingen weer te geven
Hoofdstuk 4
Harlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 3 Abingdon Routledge
Hoofdstuk 5
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 25-28 Arlington NSTApressLakin L (2013) Developing Independent Learning in Science Maidenhead Open University Press Primary Science nr 128 (2013) thema lsquoLet them gorsquo Hatfield ASESharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 6
Londen Learning Matters
Hoofdstuk 6
Aalderen-Smeets SI van et al (2012) lsquoPrimary teachersrsquo attitudes toward science a new theoretical frameworkrsquo in Science Education vol 96 nr 1 pp 158-182 Via wwwwileyonlinelibrarycom
Alake-Tuenter E (2014) Inquiry-based science teaching competence of pre-service primary teachers PhD thesis Wageningen Wageningen University
Berg E van den et al (2013) Onderzoeken en ontwerpen met 4- tot 14-jarigen inspirerende praktijk-voorbeelden hoofdstuk 29 Utrecht NVON
Fibonacci-project (2012) Learning through Inquiry (wwwfibonacci-projecteu) Fibonacci-project (2012) Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-projecteu) Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 1-4 amp 21-24 Arlington NSTApress Harlen W (2009) lsquoEnquiry and good science teachingrsquo in Primary Science nr 106 pp 5-8 Hatfield
ASEHarlen W (2012) lsquoScientific inquiryrsquo hoofdstuk 12 in ASE Guide to Research in Science Education
Hatfield ASEHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 6 amp 13 Abing-
don Routledge Keere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas
hoofdstuk 4 Tielt (Be) LannooCampusLoxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and
developing understanding hoofdstuk 1 Abingdon Routledge McCrory P (2011) lsquoDeveloping interest in science through emotional engagementrsquo hoofdstuk 12 in
ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASENout C (2013) lsquoVan kleuter tot (bijna) puber onderzoekend leren begint met verwondering weten-
schap en techniek verweven in zaakvakkenrsquo in SLO context po nr 9 Enschede SLOOldersma F et al (2013) Leren onderzoeken binnen wetenschap en techniek op de basisschool Nij-
beets Bureau voor Levend LerenPrimary Science nr 106 (2009) thema lsquoScience Enquiryrsquo Hatfield ASE
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
4 van 21
Roden J amp J Archer (2014) Primary Science for trainee teachers hoofdstuk 1 Londen Learning Matters
Sharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 3 Lon-den Learning Matters
Toplis R (2012) lsquoThe role and value of practical workrsquo hoofdstuk 8 in ASE Guide to Research in Sci-ence Education Hatfield ASE
Velthorst G et al (2011) lsquoOnderzoekend leren de nieuwsgierigheid voorbijrsquo in Tijdschrift voor lera-renopleiders jrg 32 nr 3 pp 32-38 Eindhoven VELON
Vorst R van der (2007) Nieuwsgierigheid Hoe we elke dag worden verleid Amsterdam Nieuw Amster-dam
Wammes D (2010) Een onderzoekende houding (interne publicatie) Nijmegen KWTGWetenschapsknooppunt Universiteit Utrecht amp Wetenschapsknooppunt Radboud Universiteit
(2015) Video-modules lsquoOnderzoekend leren de klas inrsquo1 De nieuwsgierige wetenschapper ndash Waarom is wetenschap belangrijk2 Onderzoekend leren waar moet ik beginnen ndash Wat is onderzoekend leren3 Onderzoekend leren welke rol heb jij ndash Welke rol heeft de leraar bij onderzoekend leren4 hellip en hoe bevalt het het onderzoekend leren ndash Wat zijn de ervaringen van lerarenTe bekijken via wwwuunlwetenschapsknooppunt of via wwwwkrunlmaterialen
wwwarkofinquiryeu biedt informatie over een nieuw Europees onderzoeks- en ontwikkelingspro-ject rondom IBSE (Inquiry Based Science Education)
Hoofdstuk 7
Bernhart L et al (2012) Kleine wetenschappers een activiteitenboek voor peuters Rotterdam CED-groep
Bianchi L amp R Feasey (2011) Science beyond the classroom boundaries for 3-7 year olds Maidenhead Open University Press
Blacklock K et al (2012) Science Enquiry Games 4-7 incl cd-rom Sandbach Millgate House Publish-ers
Boacuteo M de (red) (2000) Science 3-6 Laying the foundations in the early years Hatfield ASEBoacuteo M de (red) (2004) The Early Years Handbook support for practitioners in the foundation stage
Sheffield the Geographical AssociationDavies D A Howe C Collier R Digby S Earle amp K McMahon (2014) Teaching Science and Techno-
logy in the Early Years (3-7) Oxon RoutledgeDe wereld van het jonge kind december 2015 special De jonge wetenschapper Amersfoort Thieme-
MeulenhoffDoorley R (2014) Tinkerlab a hands-on guide for little inventors Boston Roost Books Edson MT (2013) Starting with Science strategies for introducing young children to inquiry Portland
Maine (USA) Stenhouse PublishersJohnston J (2005) Early Explorations in Science Maidenhead Open University PressJohnston J (2011) lsquoLearning in the Early Yearsrsquo hoofdstuk 4 in ASE Guide to Primary Science Educa-
tion Hatfield ASEJohnston J (2014) Emergent Science teaching science from birth to 8 Londen RoutledgeLaevers F amp L Depondt (2004) Ervaringsgericht werken met kleuters in het basisonderwijs Leuven
CEGO
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
5 van 21
Laevers F et al (2004) Ervaringsgericht werken met 6 tot 12-jarigen in het basisonderwijs Leuven CEGO
Meent Y van de (2011) lsquoKinderen kunnen veel meer dan we denkenrsquo in Onderwijsblad nr 16 pp 40-42 Utrecht AOb
Primary Science nr 111 (2010) thema lsquoLearning from the early yearsrsquo Hatfield ASERussell T (2016) Exploring Science with young children Exeter (UK) Learning MattersSharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 5
Londen Learning MattersSpink E et al (2011) lsquoKnowledge and understanding of the worldrsquo hoofdstuk 7 in Teaching Early
Years Foundation Stage achieving QTS Exeter Learning MattersThe Journal of Emergent Science (sinds 2011) Hatfield Emergent Science Network co ASE
wwwkleutersopverkenningbetechniek van de Artevelde Hogeschool in Gentwwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentfloorbooksaspx
nascholingsunit waarin het gebruik van vloerboeken voor de ontwikkeling of toetsing van na-tuuronderwijsinhouden aan bod komt
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentfostering-curiosity-in-early-years-scienceaspx nascholingsunit waarin drie themarsquos aandacht krijgen onderzoekend spelen een interactieve benadering en vroegschoolse natuureducatie
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentteaching-science-in-the-foun-dation-stageaspx nascholingsunit waarin wordt nagegaan hoe je natuuronderwijs kunt inpassen in het onderwijs aan jonge kinderen
Hoofdstuk 8
Boeckel J van (2013) Laat je flora maar thuis het ontwikkelen van de sensibiliteit van kinderen door op kunst geiumlnspireerd natuuronderwijs Downloaden via wwwspringzaadnllitdocslaat_je_flo-ra_maar_thuispdf
Both K (2013) Basisschool en natuur bij school kansen en belemmeringen masterclass-presentatie als onderdeel van symposium lsquoSpringzaad in volle bloeirsquo op Kasteel Groeneveld op 17 mei
Cornell J (1998) Sharing nature with children (20th anniversary edition revised amp expanded) Nevada City CA Dawn Publications
Cornell J (zj) Sharing Nature kaartenset met spelvormen Loenen EarthgamesGoossens B (2011) dvd Groen spel plein Vrije School Meander Nijmegen Arnhem HANNetwerk
Gelderse NME CentraGordon HL (2014) Looked After Children and the Natural Environment The fostering outside play
project Winchester (UK) Learning through LandscapesHovinga D (2013) Van deadline naar lifeline natuur een groeiruimte voor kinderen Leiden Hoge-
school LeidenLier M van ea (2012) Allemaal spelen Aan de slag met natuurspeelplaatsen voor kinderen met en
zonder beperking Den Hoorn Stichting Oase Limpt C van (2013) lsquoKunst opent oog voor natuurrsquo in Trouw 9 augustus 2013Margadant-van Arcken M amp CS van den Berg (red) (2000) Natuur in pluralistisch perspectief the-
oretisch kader en voorbeeldlesmateriaal voor het omgaan met een veelheid aan natuurbeelden Utrecht CD-szlig Press
Nelissen M (2012) Groen speelplezier creatieve en praktische werkvormen in een natuurspeeltuin Utrecht NUSO ism Texel Stichting OaseSpringzaad
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
6 van 21
Pappler M amp R Witt (2001) Natur-Erlebnis-Raumlume Neue Wege fuumlr Schulhoumlfe Kindergaumlrten und Spiel-platze Seelze Kallmeyer
Tijdschrift De Levende Natuur 100ste jaargang nr 7 september 1999 thema lsquoNatuurbelevingrsquo rsquos-Graveland Stichting De Levende Natuur
Tovey H et al (2011) Laat ze buiten spelen pleidooi voor gezonde risicorsquos Apeldoorn GarantWaal ME van der et al (2012) lsquoToen ik er meer over ging weten werd het leukrsquo onderzoek naar de
meerwaarde van het educatieve natuurbelevingsprogramma lsquoNatuurWijsrsquo in vergelijking met regu-lier natuuronderwijs Wageningen Wageningen Universiteit
Wardenaar S (2013) In het sprookjesbos sprookjes met activiteiten gericht op natuurbeleving voor jonge kinderen Amsterdam SWP
Weterings A (2010) Horen en zien ruiken voelen proeven natuurbeleving in de opvang bij kinderen van 0 tot 12 jaar Amsterdam SWP
Zorg Primair (2014) Themanummer nr 5 Groene Pedagogiek Helvoirt CNVO Stuurgroep Passend Onderwijs Downloaden mogelijk via wwwspringzaadnllitdocszp-2014-themanummer-groe-ne-pedagogiekpdf
FilmsBos T amp A van der Heide (2012) film Brammetje Baas AvroBosBros Dusseldorp S van (2010) film Kikkerdril KROLemming FilmKoole B (2012) film Kauwboy Waterland JuniorBenelux Films
httpwebcpnbnlenginedownloadblobcpnb619702013462014_poezielessen _BOpdfapp=cpnbampclass=8353ampid=1334ampfield=61970 (26-02-2014) Poeumlzieweek over lsquover-wonderingrsquo bij sect 84
wwwagnesvandenbergnl biedt informatie over (onderzoek naar) natuurbeleving en natuur en ge-zondheid omgevingspsychologe Agnes van den Berg is per 01-01-2012 aan de RuG aangesteld als bijzonder hoogleraar Beleving en waardering van natuur en landschap
wwwbeleefdelentenl vanaf 14 februari 2016 weer de mogelijkheid om in de nesten van broedende vogels te kijken
wwwcoolnaturenl biedt natuurspeelterreinenwwwdurvendoenwatjeraaktnl 22 gesprekken met bevlogen mensenwwwhapsprojectnl verzorgt in Apeldoorn een prehistorisch kampwwwhetbewaardelandnl lsquoeen natuurbelevingsprogramma dat kinderen weer in contact brengt
met de natuurrsquowwwherrekijkernl herrekijken is opnieuw leren kijken naar de dingen om je heen hellipwwwNatureArtEducationorg Finse ideeeumln over lsquoArts-based environmental educationrsquo met veel
internationaal gerichte links en afbeeldingenwwwsharingnaturecom over Joseph Cornell en lsquoflow learningrsquowwwsharingnaturenlnatuur-activiteiten biedt hiervoor Nederlandstalige ondersteuningwwwspringzaadnl biedt kinderen en natuur de ruimtewwwwildthingsorgukwalkshtml voor aardewandelingen (5-11 jaar) en dergelijkewwwlnebethemasnatuur-en-milieueducatienmerondvergroeningeigen-tuin biedt handlei-
dingen (werkfiches) lsquoSpelen in eigen tuinrsquo bijvoorbeeld Maak zelf een wilgenhut en Maak muziek met natuurlijke materialen
wwwlnebethemasnatuur-en-milieueducatienmerondnatuurbeleving voor-gezinnen geeft suggesties voor natuurbelevingsactiviteiten met het gezin
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
7 van 21
DEEL B
Hoofdstuk 9
Feasey R (2011) lsquoPlanning elements of an effective lesson planrsquo hoofdstuk 6 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Jonkman T amp P Bakker (2011) Lesopbouw Onderzoekend Leren Wetenschap in het basisonderwijs routekaart Utrecht WKUU
Jonkman T amp P Bakker (2011) Lesopbouw Ontwerpend Leren Techniek in het basisonderwijs route-kaart Utrecht WKUU
Peeters M et al (2014) Wetenschappelijke doorbraken de klas in Waarnemen en bewegen Onder in-vloed en Gevaarlijke ideeeumln Nijmegen WKRU
Quinn DE amp L Chapman (2006) Connecting Science an introduction to the five-part lesson Hatfield University of Hertfordshire
Sharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 6-7 Londen Learning Matters
Hoofdstuk 10
Bianchi L amp R Feasey (2011) Science beyond the classroom boundaries for 3-7 year olds Maidenhead Open University Press
Bianchi L amp R Feasey (2011) Science beyond the classroom boundaries for 7-11 year olds Maiden-head Open University Press
Boacuteo M de (2004) Nature Detectives environmental science for primary children Hatfield ASEDe wereld van het jonge kind december 2014 special Naar buiten allemaal Amersfoort Thieme-
MeulenhoffFibonacci-project (2012) Implementing Inquiry Beyond the School
(wwwfibonacci-projecteu) Loxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and
developing understanding hoofdstuk 8 Abingdon RoutledgeMcGregor D (2012) lsquoGroup work what does research say about its effect on learningrsquo hoofdstuk 9
in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASEPrimary Science nr 132 (2014) thema lsquoOut amp Aboutrsquo Hatfield (UK) ASEReiss M (2012) lsquoLearning out of the classroomrsquo hoofdstuk 11 in ASE Guide to Research in Science
Education Hatfield ASEScience amp Children vol 51 nr 9 (2014) thema lsquoInformal Educationrsquo Arlington NSTA Schrama A et al (2004) Vorm geven aan onderzoek onderzoekshandleiding vorm en functie rsquos-Gra-
venland Nederlandse Jeugdbond van NatuurstudieTurnhout S et al (2002) Zelf de natuur in basisboek voor veldbiologie in Nederland Utrecht KNNVWinkels J amp P Hoogeveen (2014) Het didactische werkvormenboek variatie en differentiatie in de
praktijk Assen Van Gorcum
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
8 van 21
Hoofdstuk 11
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 9-12 amp 17-20 Arlington NSTApressPrimary Science Review nr 84 (2004) thema lsquoRecording and communicationrsquo Hatfield ASEWheeler-Toppen J (ed) (2011) Science the lsquoWritersquo Way Arlington NSTApress
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmenteffective-displaysaspx na-scholingsunit gericht op het samenstellen van effectieve uitstallingen
Hoofdstuk 12
Boog GJ et al (2012) Leren kun je observeren je onderwijs afstemmen op de leerlingen sect 15 Amers-foort ThiemeMeulenhoff
Elstgeest J (2001) lsquoThe Right Question at the Right Timersquo hoofdstuk 3 in Taking the plunge how to teach science more effectively for ages 5 to 12 Portsmouth NH Heinemann
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 13-16 Arlington NSTApress Goldsworthy A (2011) lsquoEffective questionsrsquo hoofdstuk 9 in ASE Guide to Primary Science Education
Hatfield ASEHarlen W et al (2003) Making progress in primary science a handbook for inservice and preservice
course leaders module 3 Londen RoutledgeFalmerHarlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 5 Londen SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters 4-5
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 10 Abingdon
Routledge Lakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 4 Maidenhead Open Univer-
sity Press Peeters M et al (2013) lsquoWetenschappelijke doorbraken de klas in Waarom En hoe danrsquo hoofdstuk
1 in Wetenschappelijke doorbraken de klas in DNA gedrag en infecties onder de loep Nijmegen WKRU
Primary Science Review nr 83 (2004) thema lsquoQuestions and dialoguersquo Hatfield ASESharkawy A (2010) lsquoA Quest to Improve helping students learn how to pose investigable questionsrsquo
in Science and Children jrg 48 nr 4 pp 32-35 Arlington VA NSTA
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentpupil-questionsaspx nascho-lingsunit waarin praktijkvoorbeelden duidelijk maken hoe je bij natuuronderwijs als leerkracht in kunt spelen op vragen die leerlingen inbrengen
wwwyoutubecomwatchv=Oa-hcWdEriUampfeature=youtube geeft suggesties voor het opstellen van onderzoeksvragen
wwwyoutubecomwatchv=uNkzlghEjQQampspfreload=1020Message3A20Syntaxisfout20(url3A20http3A2F2Fwwwyoutubecom2Fwatch3Fv3DuNkzlghEjQQ) biedt een checklist voor het bepalen van de kwaliteit van onderzoeksvragen en hypothesen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
9 van 21
Hoofdstuk 13
Allen M (2014) Misconceptions in Primary Science Maidenhead Open University PressAnderson M (2002) A-Z of Key Concepts in Primary Science Exeter Learning Matters Bell D et al (1997) Understanding Science Ideas a guide for primary teachers London Nuffield Foun-
dation Collins EducationalBerg E van den et al (2013) Onderzoeken en ontwerpen met 4- tot 14-jarigen inspirerende praktijk-
voorbeelden hoofdstuk 22-23 Utrecht NVONBlijleven PJ (2005) Multimedia-cases naar een brug tussen theorie en praktijk incl cd-rom Enschede
Universiteit TwenteBoacuteo M de (2004) Using science to develop thinking skills at key stage 1 practical resources for gifted
and talented learners Londen David Fulton Driver R et al (1985) Childrenrsquos Ideas In Science Buckingham Open University PressFibonacci-project (2012) Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-projecteu) Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 24 Arlington NSTApress Harlen W et al (2003) Making progress in primary science a handbook for inservice and preservice
course leaders module 1 + 8 Londen RoutledgeFalmer Harlen W (red) (2011) ASE Guide to Primary Science Education hoofdstuk 3 amp 13 Hatfield ASEHarlen W (2012) lsquoWhat do we know about learnersrsquo ideas at the Primary Levelrsquo hoofdstuk 5 in ASE
Guide to Research in Science Education Hatfield ASEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapter 3
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 5 amp 11 Abing-
don Routledge Judge B et al (2009) Critical Thinking Skills for Education Students Exeter Learning Mattters LtdKeeley P (2013) Uncovering Student Ideas in Primary Science 25 new formative assessment probes for
grades K-2 Vol 1 Arlington NSTApressKeeley P (2014) What are they thinking Promoting elementary learning through formative assessment
Arlington NSTApressKeere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas Tielt
(Be) LannooCampusLakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 3 Maidenhead Open Univer-
sity PressLoxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and
developing understanding hoofdstuk 2 amp 4 Abingdon RoutledgeMeadows J (2004) Science and ICT in the primary school a creative approach to big ideas Londen
David FultonNaylor S et al (2004) Active Assessment thinking learning and assessment in science Londen David
FultonPrimary Science nr 123 (2012) thema lsquoModels and Analogiesrsquo Hatfield ASESharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice hoofdstuk 4 Londen Learning
Mattters LtdWard H (2007) Using their Brains in Science ideas for children aged 5 to 14 Londen Paul Chapman
wwwveldwerknederlandnlprojecten__publicatiespublicaties156 biedt hyperlinks naar artike-len in Natuur aan de Basis waarin kinderen vertellen hoe ze denken over uiteenlopende natuur-onderwerpen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
10 van 21
httpenwikipediaorgwikiList_of_mind_mapping_software biedt een overzicht van software-pakketten voor mindmapping verschillende daarvan kun je gratis downloaden
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentconcept-cartoonsaspx na-scholingsunit over het gebruik van conceptcartoons in de onder- en bovenbouw
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentthe-thinking-frames-appro-achaspx nascholingsunit gericht op het ondersteunen van denkactiviteiten tijdens onderzoe-kend leren
wwwrscorglearn-chemistryresourceres00002104cmpid=CMP00007068 gesprek (Engels) over veranderingen in materialen nav een conceptcartoon over zeepbellen
Hoofdstuk 14
Beek W van amp M Verhallen (2012) Taal een zaak van alle vakken incl dvd Bussum CoutinhoBoth K (2015) lsquoTaalontwikkeling door te leren over de natuurrsquo In HJK jrg 43 nr 2 blz 4-7 Amers-
foort ThiemeMeulenhoffCoenen J amp M Heijderijk (2010) Zien is snappen grip op lessen Nederlands voor anderstalige kinderen
groep 1 tm 4 VlissingenDen Haag BazaltHCODamhuis R (2008) Gesprekken zijn de spil van onderwijs Utrecht Marnix AcademieDawes L (2008) The Essential Speaking and Listening talk for learning at key stage 2 Londen Rou-
tledgeEccles D amp S Taylor (2011) lsquoPromoting understanding through dialoguersquo hoofdstuk 10 in ASE Guide
to Primary Science Education Hatfield ASEElsaumlcker W van et al (2006) Bundel De Taallijn interactief taalonderwijs in groep 1 en 2 incl dvd
Nijmegen Expertisecentrum NederlandsElsaumlcker W van et al (2007) Zie je ze vliegen De Taallijn voor groep 3 en 4 incl cd-rom Nijmegen
Expertisecentrum NederlandsErduran S (2012) lsquoThe role of dialogue and argumentationrsquo hoofdstuk 13 in ASE Guide to Research in
Science Education Hatfield ASEFeasey R (1999) Primary Science and Literacy Hatfield ASE Feasey R (2005) Creative Science achieving the WOW factor with 5-11 year olds hoofdstuk 8 Lan-
guage communication and creativity in science Londen David FultonHajer M amp Th Meestringa (2009) Handboek taalgericht vakonderwijs Bussum CoutinhoHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapter 8
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 7 Abingdon
Routledge Howe A et al (2009) Science 5-11 a guide for teachers pp 6-10 Londen David FultonJohnston J (2011) lsquoChildren talking teachers supporting sciencersquo in The Journal of Emergent Science
1 pp 14-21 Hatfield Emergent Science NetworkASELakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 4 Maidenhead Open Univer-
sity PressLoxley P et al (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and developing understanding
hoofdstuk 3-5 Abingdon RoutledgeMercer N amp S Hodgkinson (red) (2008) Exploring Talk in School Londen SAGENaylor S amp B Keogh (2012) lsquoCreativity in teaching sciencersquo hoofdstuk 10 in ASE Guide to Research in
Science Education Hatfield ASE
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
11 van 21
Oldersma F et al ( 2013) Leren onderzoeken binnen wetenschap en techniek op de basisschool hoofd-stuk 6 Nijbeets Bureau voor Levend Leren
Parkin T et al (1998) Science and Literacy a guide for primary teachers London Nuffield Foundation Collins Educational
Primary Science nr 127 (2013) thema lsquoCommunicationrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 138 (2015) thema lsquoTalking Sciencersquo Hatfield ASEScience amp Children Vol 50 nr 9 (2013) thema lsquoEngagement in Argument from Evidencersquo Arlington
NSTAScience amp Children Vol 51 nr 8 (2014) thema lsquoLanguage Development in Sciencersquo Arlington NSTASegers E et al (2006) cd-rom Taal- en zaakvakken met webquests Nijmegen Expertisecentrum Ned-
erlandsSharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice hoofdstuk 6 Londen Learning
Matters LtdSmith J (2010) Talk thinking and philosophy in the primary classroom Exeter Learning Matters Ltd Tomassen P et al (red) (2007) Tica taalgerichte technieklessen voor groep 1 tm 8 Rotterdam CED-
groepWeavers G (2012) Look Think Talk incl cd-rom Sandbach Millgate House PublishersWesterbeek K et al (2010) Taal 100 interactief taalonderwijs op de basisschool NijmegenUtrecht
Expertisecentrum NederlandsSardesWheeler-Toppen J (ed) (2011) Science the lsquoWritersquo Way Arlington NSTApress
wwwsamenonderzoekennl biedt lessen rondom taalstimulering bij wetenschap en techniekwwwleraar24nlvideo6045tab=0 video over de integratie van taal wetenschap en techniek in
de basisschoolwwwcorilearningcom CORI staat voor Concept-Orieumlnted Reading Instruction Het is niet alleen
gericht op leesstrategieeumln en leesmotivatie maar ook op de ontwikkeling van onderzoekvaardig-heden en natuurwetenschappelijke concepten
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentargumentationaspx nascho-lingsunit lsquokinderen leren argumenteren op basis van onderzoeksresultatenrsquo zie ook wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-development talking-scienceaspx
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentdiscussions-in-primary-sci-enceaspx nascholingsunit gericht op discussieactiviteiten om het denken en de onderlinge com-municatie bij natuuronderwijs te bevorderen en vaktaal te leren gebruiken
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentlets-talkaspx nascholingsunit gericht op het betrekken van leerlingen bij gesprekken over natuuronderwerpen
wwwrscorglearn-chemistryresourceres00002104 verschillende video-opnamen van gesprek-ken (Engels) bij natuuronderwijs (lsquoexploratory talkrsquo lsquoconstructive talkrsquo)
Hoofdstuk 15 en 16
Bode J de amp L Nijman (2014) Hoe bedenk je het Creatief denken in het basisonderwijs Bussum Cou-tinho
Boerwinkel DJ (2003) Het vormfunctieperspectief als leerdoel van natuuronderwijs leren kijken door de ontwerpersbril Utrecht CD-szlig Press
Bors G (red) (2012) Egoscoop jrg 16 nr 3 thema lsquoCreativiteitrsquo Helmond Uitgeverij OMJSBounford T (2008) Build your own paper airforce incl cd-rom Cambridge ILEX
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
12 van 21
Compton V amp C Harwood (2010) Components of Technological Practice Indicators of Progression Downloaden van dit en andere interessante documenten mogelijk via wwwtechnologytkiorgnz
Damhuis C et al (2015) Van hellingshoek tot hypothese Talentontwikkeling Onderzoekend amp Ontwer-pend Leren (TOOL) met Wetenschap amp Technologie lessen onderzoekend en ontwerpend leren voor groep 1 tm 8 van het basisonderwijs Utrecht Universiteit Utrecht Kenniscentrum Talentont-wikkeling Wetenschap amp Techniek Downloaden mogelijk via wwwfiuunltoepassingen28411
Desailly J (2015) Creativity in the Primary Classroom London (UK) SAGELearning MattersDoorley R (2014) Tinkerlab a hands-on guide for little inventors Boston Roost Books Frederik I amp M Vrijman-van Putten (2007) Ontwerpen moet je doen Creativiteit en motivatie met
technisch ontwerpen Groningen NVONFrederik I amp G van Dijk (red) (2012) Techniekdidactiek Utrecht EcentFroschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 2 Arlington NSTApressGabrielson C (2013) Tinkering Kids Learn by Making Stuff Sebastopol Maker MediaHootsen MM amp ID Razenberg (2013) Ontdek Wetenschap amp Techniek landelijk onderzoek onder ou-
ders van basisschoolleerlingen Utrecht Labyrinth Onderzoek amp Advies Downloaden mogelijk via wwwplatformbetatechnieknlpublicatiesontdek-wetenschap-techniek
Hope G (2004) Teaching Design and Technology 3-11 the essential guide for teachers Londen Conti-nuum
Huggins - Cooper L (2014) How to invent Londen QED PublishingInspectie van het Onderwijs (2005) Techniek in het basisonderwijs technisch rapport Den Haag On-
derwijsinspectie Jonkman T amp P Bakker (2011) Lesopbouw Ontwerpend Leren Techniek in het basisonderwijs route-
kaart Utrecht WKUUKlapwijk R amp E Holla (2014) Leidraad onderzoekend en ontwerpend leren Delft TU Wetenschap-
sknooppunt Zuid-Holland Downloaden mogelijk via wwwwetenschapsknooppuntzhnlup-loadsLeidraad-onderzoekend-en-ontwerpend-leren-Wetenschapsknooppunt-ZHpdf
Lancashire Professional Development Service (zj) Essential Practical Skills for Under 5rsquos and KS1 Chil-dren Design and Technology Nottinghamshire TTS-Group
Lancashire Professional Development Service (zj) Essential Practical Skills for Key Stage 2 Children Design and Technology Nottinghamshire TTS-Group
Libow Martinez S amp G Stager (2013) Invent to learn Torrance Constructing Modern Knowledge Press
Lloyd Chr (2013) The What on Earth Wallbook of Science amp Engineering Londen Science MuseumLupton E amp J Lupton (2007) DIY Kids New York Princeton Architectural PressNewton D (2011) Teaching Design and Technology 3-11 Londen SAGEOldersma F et al ( 2013) Leren onderzoeken binnen wetenschap en techniek op de basisschool hoofd-
stuk 5 Nijbeets Bureau voor Levend LerenPrimary Science nr 118 (2011) thema lsquoScience and Technologyrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 139 (2015) thema lsquoSTEMrsquo Hatfield ASE TechniekTalentnu (2015) Werkmap Techniek Techniek in het basisonderwijs makkelijker dan je denkt
Woerden TechniekTalentnuTechniekTalentnu (2015) Serie whitepapers (zie wwwtechniektalentnuwhitepapers) Techniekonderwijs en talentontwikkeling van kinderen 4 redenen waarom Wetenschap amp Techniek-
onderwijs talentontwikkeling stimuleert Basisscholen met techniekonderwijs hebben een streepje voor techniekonderwijs krachtig middel
bij profilering Techniek heeft de toekomst 4 redenen voor techniekonderwijs
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
13 van 21
Techniekonderwijs verdient zichzelf terug 5 redenen waarom techniekonderwijs loont Goed techniekonderwijs hoe doe je dat Concrete handvaten voor het ontwikkelen van draagvlak
beleid expertise en faciliteiten Techniekonderwijs in de praktijk praktische tips voor technieklessen samenwerken en bedrijfs-
bezoekenTechniekTalentnu (2015) Talentontwikkeling in het basisonderwijs Met Wetenschap amp Techniek
makkelijker dan je denkt Woerden TechniekTalentnu (zie wwwtechniektalentnubasisonder-wijs)
TechniekTalentnu (2015) Het is raar maar waar Onderzoekend en Ontwerpend Leren is de toekomst Woerden TechniekTalentnu (zie wwwtechniektalentnubasisonderwijs)
Teunis HS (2013) Te weinig aandacht voor techniek in basisonderwijs Downloaden mogelijk via wwwbnrnlnieuws332058-1301te-weinig-aandacht-voor-techniek-in-basisonderwijss_cid=blogitems
Walma-van der Molen J (2013) Verwondering en vindingrijkheid als motor voor leren Enschede Uni-versiteit Twente
Wilkinson K amp M Petrich (2014) The Art of Tinkering Meet 150+ Makers Working at the Intersection of Art Science amp Technology San Francisco Exploratorium
Wilson A (ed) (2015) Creativity in primary design and technology London (UK) SAGELearning Matters
Zagers M et al (1998) Musical Een wereld vol techniek Nijmegen Pabo Groenewoud
wwwtechyourfuturenl presenteert zich als expertisecentrum voor Techniekonderwijs in het oos-ten van het land
wwwtaychallengenl site voor WampT van de Twente Academy youngwwwiederkindeentalentnl site van het expertisecentrum Wetenschap amp Technologie in Noord-
Holland en Flevoland De site biedt onder meer lesmateriaal waarin onderzoekend en ontwer-pend leren centraal staan
httpwetenschapentechnologieslonlcomponenten-van-w-en-tonderzoeken-en-ontwerpen nieuwe site van de SLO rondom wetenschap amp technologie
wwwontwerpenindeklasnl site van het wetenschapsknooppunt Zuid-Holland httptinkeringexploratoriumedu en wwwartoftinkeringcom laten je kennismaken met
lsquotinkerenrsquo
Hoofdstuk 17
Allen J et al (2007) Primary ICT Knowledge Understanding and Practice Exeter Learning MattersBarton-Greenwood A et al (2011) Be safe Health and safety in school science and technology for
teachers of 3- to 12-year-olds Hatfield ASE Bronkhorst J (2005) Basisboek ICT didactiek Baarn HBuitgeversCleaves A amp R Toplis (2012) lsquoTeaching science in ICT-rich environmentsrsquo hoofdstuk 18 in ASE Guide
to Research in Science Education Hatfield ASEDroop M et al (2011) Wat weten we over webquests Onderzoeksreeks ICT in het onderwijs Zoeter-
meer Stichting KennisnetFeasey R (2005) lsquoThe role of ICT in developing creativity in primary sciencersquo hoofdstuk 9 in Creative
Science achieving the WOW factor with 5-11 year olds Londen David FultonHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapter 6
Portsmouth (USA) Heinemann
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
14 van 21
Harlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 8 amp 14 Abing-don Routledge
Primary Science nr 121 (2012) thema lsquoScience on a Shoestringrsquo Hatfield ASEQualter A (2011) lsquoUsing ICT in teaching and learning sciencersquo hoofdstuk 8 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASESharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 10-11
Londen Learning Matters
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentpromoting-engagement-using-puppets-books-and-storiesaspx nascholingsunit gericht op het vergroten van betrokken-heid van leerlingen bij natuuronderwijs door gebruik van poppen boeken en verhalen
wwwleraar24nldossier3226ict-en-de-natuur uiteenlopende mogelijkheden om ICT buiten en binnen in natuurlessen toe te passen
DEEL C
Hoofdstuk 18
Alblas A (1999) Onderwijzen voor een natuurbetrokken bestaan didactische uitgangspunten voor na-tuur- en milieueducatie Wageningen Wageningen Universiteit
BARD87nl (zj) Biodiversiteitsspel spel over samenhang in de natuur Apeldoorn Veldwerk Neder-land
Been T de et al (2006) Aarde en wormen voor waarden en normen incl cd-rom Apeldoorn Veld-werk Nederland
DuurzaamDoor (red) (2015) Ik wij en de wereld Whitepaper Natuur Milieu Duurzaamheid en On-derwijs Verkregen via wwwduurzaamdoornlnieuwswhitepaper-natuur-milieu-duurzaam-heid-en-onderwijs-aangeboden-aan-onderwijs2032 of rechtstreeks via wwwunescoscholennlunescofiles201508Whitepaper-NMDpdf Competenties die hier een rol spelen zijn nieuws-gierig zijn een onderzoekende houding hebben creativiteit en probleemoplossend vermogen
Gill T (2011) Sowing the seeds reconnecting Londonrsquos children with nature London Greater London Authority
Greven J et al (2008) Help de juf een verhalend ontwerp over duurzaam watergebruik incl cd-rom Enschede SLODuurzame PABO
Hamer A de amp P Heres (red) (2015) 32 Lessen voor de toekomst Oostburg Duurzame PaboHovinga D (2007) Ont-dekken en toe-dekken leren over de veelvormige relatie van mensen met natuur
in NME-leertrajecten duurzame ontwikkeling Utrecht Universiteit Utrecht IVN Nederland amp SME Advies (2007) Leerlijn Leren voor een duurzame toekomst klimaat en duur-
zame energie AmsterdamUtrecht IVNSME AdviesJansen P amp M Jansen (red) (2002) Piepschuim in het poolijs natuur- en milieueducatie in wereldper-
spectief themarsquos lsquoKledingrsquo en lsquoVrije tijdrsquo ApeldoornAmsterdam Stichting Veldwerk NederlandAlice O
Jonker J (2011) Duurzaam Denken Doen Deventer KluwerJucker R amp R Mathar (Eds) (2015) Schooling for Sustainable Development in Europe Cham Springer
International PublishingJuffermans J (2012) Mijn hemel Wat gebeurt er op aarde Online te lezen via wwwvoetafdrukeu
onzevoetafdrukmijnhemelindexhtml
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
15 van 21
Lemaire T (2002) Filosofie van het landschap Amsterdam FlamingoLeussink E amp A Heideveld (2005) Werkplan pijler 1 lsquoLerende Individuenrsquo UtrechtAmsterdam Pro-
gramma Leren voor Duurzame OntwikkelingLijmbach S et al (2000) Duurzaamheid als leergebied conceptuele analyse en educatieve uitwerking
Utrecht CD-szlig PressLijmbach S (2004) lsquoWhatrsquos in a name Van natuureducatie naar duurzaamheidseducatiersquo in Vernieu-
wing jrg 63 nr 3 pp 8-11 Assen Van GorcumMacKay D (2009) Sustainable energy without the hot airreg Cambridge UIT Cambridge Ltd Office for Standards in Education (2003) Taking the first step forward hellip towards an education for sus-
tainable development good practice in primary and secondary schools Londen OfstedPrimary Science nr 113 (2010) thema lsquoBiodiversityrsquo Hatfield ASERemmers T (2007) Duurzame ontwikkeling is leren vooruitzien Kernleerplan Leren voor Duurzame
Ontwikkeling funderend onderwijs 4 - 16 jaar Enschede SLOSchouten M (2005) Spiegel van de natuur het natuurbeeld in cultuurhistorisch perspectief Utrecht
KNNVSmit H (2012) Ieder kind naar buiten kinderen hebben natuur nodig ndash natuur heeft kinderen nodig
Apeldoorn Veldwerk NederlandStrawbridge D amp J Strawbridge (2013) Overleven op je eigen km2 Amsterdam Fontaine Uitgevers
Nieuw AmsterdamSummers M et al (2002) Teaching Sustainable Development in Primary Schools Hatfield ASEVisser A et al (2005) Het beste boek voor echte natuurtalenten Apeldoorn SVNVliet A van et al (2005) De natuurkalendergids Zutphen RoodbontVos E et al (2001) Leren voor duurzaamheid met Door Gouda Bureau voor Educatief OntwerpenVries G de (2008) Op weg naar Aishe ndash bao Utrecht Marnix Academie Vries M de (zj) Milieu Bingo een leerzaam spel voor jong en oud over de wereld waarin we leven
vanaf 11 jaar Apeldoorn Veldwerk NederlandZorg Primair nr 5 (2014) Themanummer Groene Pedagogiek Helvoirt CNV Onderwijs Stuurgroep
Passend Onderwijs Downloaden mogelijk via wwwspringzaadnllitdocszp-2014-themanum-mer-groene-pedagogiekpdf
Zwiers J et al (2000) Weg van duurzame ontwikkeling een voorontwerp voor een raamleerplan duur-zame ontwikkeling Den Haag Dienst Stadsbeheer afd Milieu
wwwnmepodiumnlKennis-voor-NME De portal lsquoKennis voor NMErsquowwwmosvlaanderenbe over milieuzorg op schoolwwwlnebedoelgroepenonderwijsmosmos-aanbodcommunicatietoolsmos-cartoons
cartoons-milieuzorg-op-school biedt cartoons om discussie op gang te brengen over uiteenlo-pende milieuthemarsquos
wwwparriseeu PARRISE staat voor ldquoPromoting Attainment of Responsible Research and Innova-tion in Science Educationrdquo het betreft een project dat in het onderwijs de samenhang tussen science en de maatschappij aan de orde stelt
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
16 van 21
Hoofdstuk 19
Bianchi L amp P Thompson (2011) lsquoScience within cross-curricular approachesrsquo hoofdstuk 7 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Graft M van (2009) De concept-context-benadering in het primair onderwijs deel 1 Een conceptueel kader voor natuur en techniek Enschede SLO Downloaden via wwwslonldownloads2009Conceptueel_20kader_20Natuur_20en_20Techniek_20deel_20Ipdf
Graft M van (2009) De concept-context-benadering in het primair onderwijs deel 2 Voorbeeldlesma-teriaal voor natuur en techniek Enschede SLO Downloaden via
wwwslonldownloads2009Concept_20contextbenadering_20primair_20onderwijs__deel2pdf
Greven J amp J Letschert (2005) De Storyline Approach over thematisch onderwijs in de vorm van ver-halen Enschede SLO
Greven J et al (2008) Help de juf een verhalend ontwerp over duurzaam watergebruik incl cd-rom Enschede SLODuurzame PABO
Schut I (2007) lsquoGoede onderzoeksvragen ontstaan niet vanzelfrsquo in Zone jrg 6 nr 2 pp 10-11 As-sen Van Gorcum
wwwthecreativelearningjourneycouk laat zien hoe vakken op betekenisvolle wijze met elkaar geiumlntegreerd kunnen worden
Hoofdstuk 20
Adey Ph (2008) Letrsquos think Handbook a guide to cognitive acceleration in the primary school Londen GL Assessment Ltd
ArsquoEchevarria A de amp I Patience (2008) Teaching Thinking Hampshire Teachersrsquo PocketbooksFibonacci-project (2012) Tools for Enhancing Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-project
eu) Fibonacci-project (2012) Integrating Science Inquiry Across the Curriculum
(wwwfibonacci-projecteu) Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 5-8 amp 29-32 Arlington NSTApress Galen F van et al (2012) Kinderen onderzoeken lsquosnelheidrsquo Eindhoven KWTZ amp ESoE Downloaden
via wwwtuenluniversiteitover-de-universiteiteindhoven-school-of-educationinnoverensteff
Galen F van amp V Jonker (2013) Experimenteren in de rekenles Utrecht Universiteit Utrecht Zie ook wwwfismescienceuunlexperimentereninderekenles
Goldsworthy A amp B Ponchaud (2007) Science Enquiry Games active ways to learn and revise science enquiry skills Sandbach Millgate House Education
Harlen W et al (2001) Taking the plunge how to teach science more effectively for ages 5 to 12 Ports-mouth NH Heinemann
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 2 4 8 amp 9 Londen SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters 5-7
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 12-13 Abing-
don Routledge Keere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas
hoofdstuk 4 Tielt (Be) LannooCampus
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
17 van 21
Keulen H van amp I Oosterheert (2011) Wetenschap en techniek op de basisschool sect 324 Groningen Noordhoff Uitgevers
Legierse A amp M Oosterbaan (red) (2003) Onderzoeken als basis voor beroep praktisch werkboek voor docenten om in vijf werkbijeenkomsten met elkaar een leerlijn onderzoeksvaardigheden voor BBL-leerlingen te maken Enschede SLO
Meindertsma HB (2014) Predictions and explanations Short-term processes of scientific understand-ing in young children Groningen RUG dissertatie
Oversby J (2012) lsquoModelling as a part of scientific investigationrsquo hoofdstuk 14 in ASE Guide to Re-search in Science Education Hatfield ASE
Primary Science nr 124 (2012) thema lsquoPattern seeking science amp mathematicsrsquo Hatfield ASEQCDA (2009) Assessing Pupilsrsquo Progress Science assessment criteria Londen Qualifications and Cur-
riculum Development AgencyCrown PublRobertson A amp Ph Adey (2004) Teacherrsquos guide Letrsquos think through science 8amp9 Londen GL Assess-
ment LtdSpek W amp M Rodenboog-Harmelink (2011) Natuurwetenschappelijke vaardigheden onderbouw
havo-vwo Enschede SLOThe Science Teacher Vol 81 No 8 (2014) thema lsquoAnalyzing and Interpreting Datarsquo Arlington NSTAWheeler-Toppen J (ed) (2011) Science the lsquoWritersquo Way Arlington NSTApress
Hoofdstuk 21
Black P (2012) lsquoFormative assessment and learningrsquo hoofdstuk 15 in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASE
Brodie D (2011) lsquoAssessing Pupilsrsquo Learningrsquo hoofdstuk 15 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Eijck Th van amp E van den Berg (2011) lsquoEffecten van nascholingen Wetenschap en techniek in het Primair Onderwijs in de regio Amsterdamrsquo in Tijdschrift voor Didactiek der wetenschappen jrg 28 nr 2 pp 3-20
Fibonacci-project (2012) Tools for Enhancing Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-projecteu)
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 33-36 Arlington NSTApress Graft M van et al (red) (2007) Evalueren van brede ontwikkeling van leerlingen in open onderwijsvor-
men ontwikkeling van observatie- en toetsingsinstrumenten bij onderzoekend en ontwerpend leren Enschede SLO
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 12-13 London SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters
9-10 Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 15-19 amp 23-25
Abingdon Routledge Harlen W (2012) lsquoWhat research tells us about summative assessmentrsquo hoofdstuk 16 in ASE Guide
to Research in Science Education Hatfield ASEHarrison Chr (2012) lsquoAssessment for Learning classroom practices that engage a formative appro-
achrsquo hoofdstuk 17 in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASEKeeley P (2014) What are they thinking Promoting elementary learning through formative assessment
Arlington NSTApressKeere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas
hoofdstuk 4 Tielt (Be) LannooCampus
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
18 van 21
Lakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 3 Maidenhead Open Univer-sity Press
Lantz HB (2004) Rubrics for Assessing Student Achievement in Science Grades K-12 Londen Paul Chapman
Loxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and developing understanding hoofdstuk 7 Abingdon Routledge
Naylor S et al (2004) Active assessment Thinking Learning and Assessment in Science Londen David Fulton
Primary Science nr 115 (2010) thema lsquoAssessmentrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 125 (2012) thema lsquoMaking Progressrsquo Hatfield ASEQCDA (2009) Assessing Pupilsrsquo Progress Science assessment criteria Londen Qualifications and Cur-
riculum Development AgencyCrown PublRezba RJ Sprague CR McDunnough JT amp JJ Matkins (2007) Learning and assessing science pro-
cess skills San Francisco (USA) Kendall Hunt Publishing amp CoSchofield K (2011) lsquoFormative feedback and self-assessmentrsquo hoofdstuk 11 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASEScience amp Children Vol 51 nr 3 (2013) thema lsquoAssessment Products and Processesrsquo Arlington NSTA Sharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 9 Lon-
don Learning MattersWeerden J van amp L Hiddink (red) (2013) Balans van het basisonderwijs PPON 25 jaar kwaliteit in
beeld pp 34-36 Natuuronderwijs Arnhem Stichting CitoWiliam D amp S Leahy (2015) Embedding formative assessment Practical techniques for K-12 class-
rooms West Palm Beach (FL USA) Learning Sciences International
wwwnferacuknferpublicationsAAS02AAS02pdf een document over lsquoAssessment for Learning in Sciencersquo
Hoofdstuk 22
Boersma KTh et al (2005) Vernieuwd biologieonderwijs van 4 tot 18 jaar Utrecht CVBO Boersma K (2012) Wereldorieumlnterende vakken op de kaart Downloaden via wwwecentnlarti-
kel2544WereldoriC3ABnterende+vakken+op+de+kaartviewdoGraft M van et al (red) (2003) Natuuronderwijs curricula en concepten van kinderen Enschede SLOGraft M van et al (2014) Concept Wetenschap amp technologie in het basis- en speciaal onderwijs richt-
inggevend leerplankader bij het leergebied Orieumlntatie op jezelf en de wereld Enschede SLO Harlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 2 20 en 21
Abingdon Routledge Harlen W (red) (2011) lsquoProvision for science at the school levelrsquo sectie 3 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASEHoeven M van der amp L Meijs (2009) Leerlijnen landelijke kaders Mens en Natuur vmbo Enschede
SLO (wwwslonlvoortgezetvmbothemasdll)Ministerie van OCW (2010) Kerndoelen speciaal onderwijs Den Haag Ministerie van OCW National Research Council (2012) A Framework for K-12 Science Education practices crosscutting con-
cepts and core ideas Washington The National Academies PressPratt H (2013) The NSTA Readerrsquos Guide to A Framework for K-12 Science Education practices cross-
cutting concepts and core ideas Arlington NSTApressPrimary Science nr 119 (2011) thema lsquoPlanning for Creative Sciencersquo Hatfield ASE
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
19 van 21
Scharten R amp M Kat-de Jong (2012) Koersvast en enthousiast kritieke succesfactoren van de Gelderse vindplaatsen Nijmegen Expertisecentrum Nederlands
The National Curriculum in England (2013) Handbook for Primary Teachers key stages 1 amp 2 Sou-tham Scholastic Ltd
Verheijen S et al (2010) Naar een kern voor leerlijnen natuur- en milieueducatie analyse van bestaan-de leerlijnen en synthese van een kern-leerlijn NME UtrechtWageningenApeldoorn Freudenthal InstituutWURVeldwerk Nederland Downloaden via httpedepotwurnl155062
Hoofdstuk 23
Adriaensen I ea (2014) Mikado Wereldorieumlntatie Kalmthout (Be) PelckmansBastmeijer M (2014) Natuur anders Lochem Klasse(n)Advies wwwvierkeerwijzernl Dekkers D amp E van Oers (2013) lsquoRecensie Een blik op techniekrsquo In Zone jrg 12 nr 2 blz 19 Verkre-
gen via wwwschoolsupportnlpopbijlagephpID=7568Huijzer M F Siemensma et al (2015) Wijzer Natuur amp techniek GroningenHouten Noordhoff Uit-
geversHulten S van et al (2014) Natuurzaken Tilburg Zwijsen wwwdezakenvanzwijsennlnatuurzaken
htmKruijssen E van amp F Ubels (2013) Techniek amp Wetenschap in het basisonderwijs Methoden websites amp
bronnen Nijmegen KWTGLimmen M ea (2012) Jeelo (Je eigen leeromgeving) digitale methode voor lsquoOrieumlntatie op Jezelf en
de Wereldrsquo wwwjeelonlMarell J (2012) lsquoRecensie Impulsboeken techniek I en II voor leerkrachtenrsquo in De Tondeldoos jrg 13
nr 2 pp 2-3 Rosmalen VONKMarell J (2014) lsquoBoekrecensie Outside the boxrsquo in De Tondeldoos jrg 15 nr 2-3 pp 24-28 Rosmalen
VONKMarell J (2015) lsquoRecensie Wijzer Natuur amp techniekrsquo in JSW jrg 99 nr 9 pp 42-45 Amersfoort
Thieme MeulenhoffMarell J (2016) lsquoBiologie Plusrsquo In JSW jrg 100 nr 5 blz 46-49 Amersfoort ThiemeMeulenhoffMeer G van der et al (2012) Maandtaak Wereldorieumlntatie Van den Heuvel Educatief wwwmaand-
taaknlPolfliet M (zj) Doe-mappen De wereld in een doos voor groep 1-2 Sint-Niklaas (Be) Abimo Educa-
tiefStoeldraijer J (2006) lsquoIn Vogelvluchtrsquo in JSW jrg 91 nr 1 pp 44-47 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2007) lsquoNatuNiekrsquo in JSW jrg 92 nr 4 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2009) lsquoNautrsquo in JSW jrg 93 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2010) lsquoWijzer door natuur en techniekrsquo in JSW jrg 94 nr 8 pp 46-49 Amersfoort
Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2012) lsquoLeefwereldrsquo in JSW jrg 96 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2013) lsquoTwee methoden Argus Cloursquo in JSW jrg 97 nr 6 pp 42-45 Amersfoort Thie-
me MeulenhoffWiechers C et al (2013) Binnenstebuiten rsquos-Hertogenbosch Blink Educatie wwwbinnenstebuitennl
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
20 van 21
wwwslonlorganisatiekenniscentrumleermiddelenpleinbeschrijfervaar biedt een format om ervaringen met leermiddelen zoals methoden te beschrijven De beoordelingspunten zijn ook geschikt om na te denken over wat je van een methode mag verwachten
wwwwikiwijsleermiddelenpleinnl Hier kun je beschrijvingen van en ervaringen met methodes vinden
wwwschooltvnlhbb de website van Huisje Boompje Beestje voor groep 3-4wwwschooltvnlnudn website van Nieuws uit de NatuurDe Buitendienst voor groep 5-6 Vanaf het
schooljaar 20142015 heeft het vertrouwde populaire programma een nieuwe naam gekregen De Buitendienst zie wwwschooltvnlprogrammade-buitendienst
wwwschooltvnlmystrix de website van de techniekserie Mystrix voor groep 7-8httpmethodelinknl biedt videoclips bij een aantal methoden wwwBiologiePlusSchoolnl ondersteunt met lesvoorbeelden cursussen een jaarlijkse conferentie
een digitale nieuwsbrief en deze website onderwijs over natuur wetenschap en techniek (maar vooral biologie)
wwwhetsollysysteemnl biedt een educatief pakket over duurzaamheid natuur en techniekwwwjeelonl en wwwjeelonljeelo-magazine Jeelo staat voor lsquoJe eigen leeromgevingrsquo in twaalf
projecten worden de inhouden van lsquoorieumlntatie op jezelf en de wereldrsquo en meer in een digitale om-geving aangeboden
wwwdemethodedavincinl een nieuwe lesmethode wereldverkenning (met een link naar kosmisch onderwijs)
Hoofdstuk 24
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 14-15 Londen SAGEHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 22 Abingdon
Routledge
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentresourcing-primary-scienceaspx nascholingsunit gericht op de organisatie rond het gebruik van leermiddelen bij natuuron-derwijs
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-scienceindexasp met handreikingen voor school-beleid tav opslag en gebruik van leermiddelen
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-sciencestrategies-develop-childrens-indepen-denceasp geeft tips om kinderen te leren zelfstandig leermiddelen te kiezen en te gebruiken
Hoofdstuk 25
Boacuteo M de (2004) lsquoPlanting a garden for wildlifersquo section 8 in Nature Detectives environmental sci-ence for primary children Hatfield ASE
Both K (2011) Literatuuroverzicht Natuurrijke schoolterreinen Downloaden via wwwspringzaadnllitdocs_2pdf
Gleave J (2008) Risk and play a literature review Downloaden via wwwspringzaadnllitdocsdoc_73pdf
Goossens B (2012) cd Boerderijschool levend leren op de boerderij Nijmegen BenGoossensnlHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 9 Abingdon
Routledge Herrewegen J van et al (2011) Spelen met buitenruimte Heilig Landstichting Bureau Niche
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
21 van 21
Hoff M (2004) Beratungsmappe Naturnahes Schulgelaumlnde Recklinghausen Natur- und Umwelt-schutz-Akademie NRW
Maas J R Tauritz A van der Wal amp D Hovinga (2014) Groene schoolpleinen een wetenschappelijk onderzoek naar de effecten voor basisschoolleerlingen Amsterdam Vrije Universiteit Downloaden mogelijk via wwwhsleidennllectoraten natuur-ontwikkeling-kind
Schreurs E et al (2009) Levend leren op de boerderij Zutphen Stichting BoerderijschoolWesselius J J Maas amp D Hovinga (2015) De lsquoleerrsquokracht van schoolpleinen hoe leerlingen uit groep 4 5
en 6 het schoolplein ervaren gebruiken en waarderen Leiden Lectoraat Natuur amp Ontwikkeling Kind Downloaden mogelijk via wwwhsleidennlbinaries contentassetshsllectoratennatuur-en-ontwikkeling-kind leerkracht-van-schoolpleinenpdf
Wolthoorn B ea (2008) Mijn eerste tuinboek Baarn Forte Uitgevers Zeist KNNV Uitgeverij Zie ook wwwmijneerstetuinboeknl voor tuinontwerpen en kostenbegrotingen
Zie ookwwwboerderijschoolnl boerderijeducatie is jong intensief en aantrekkelijkwwwschoolyardsorgedusciencehtml science in de schooltuinwwwonzevierkantemetertuinnlwwwlnebethemasnatuur-en-milieueducatienmerondvergroeningeigen-tuineducatief-ma-
teriaal-voor-verenigingenbuitenspelpdf biedt een handleiding (Natuur)speeltuinen met veel aandacht voor natuurbeleving
wwwjuffieintgroennl de site van een ecologisch hovenier en landschapsecoloogwwwpgpediacom de portal van de lsquoPlay and Playground Encyclopediarsquo die veel te bieden heeftwwwyoutubecomwatchv=XKNYiRU0fbcampfeature=youtube een pleidooi voor groene speel-
ruimtenwwwleraar24nlvideo2348 een voorbeeld van een educatieve schooltuinwwwgroeneschoolpleinennl laat zien dat een schoolterrein meer kan zijn dan een betegelde
pauzeplaats of overblijfplekwwwonsgroeneschoolpleinnl deze website over beheer en beleving van natuur op je eigen groene
schoolplein biedt onder meer lesideeeumln voor buiten wwwspringzaadnl De Stichting Springzaad ijvert voor meer ruimte voor natuur en kinderen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
4 van 21
Roden J amp J Archer (2014) Primary Science for trainee teachers hoofdstuk 1 Londen Learning Matters
Sharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 3 Lon-den Learning Matters
Toplis R (2012) lsquoThe role and value of practical workrsquo hoofdstuk 8 in ASE Guide to Research in Sci-ence Education Hatfield ASE
Velthorst G et al (2011) lsquoOnderzoekend leren de nieuwsgierigheid voorbijrsquo in Tijdschrift voor lera-renopleiders jrg 32 nr 3 pp 32-38 Eindhoven VELON
Vorst R van der (2007) Nieuwsgierigheid Hoe we elke dag worden verleid Amsterdam Nieuw Amster-dam
Wammes D (2010) Een onderzoekende houding (interne publicatie) Nijmegen KWTGWetenschapsknooppunt Universiteit Utrecht amp Wetenschapsknooppunt Radboud Universiteit
(2015) Video-modules lsquoOnderzoekend leren de klas inrsquo1 De nieuwsgierige wetenschapper ndash Waarom is wetenschap belangrijk2 Onderzoekend leren waar moet ik beginnen ndash Wat is onderzoekend leren3 Onderzoekend leren welke rol heb jij ndash Welke rol heeft de leraar bij onderzoekend leren4 hellip en hoe bevalt het het onderzoekend leren ndash Wat zijn de ervaringen van lerarenTe bekijken via wwwuunlwetenschapsknooppunt of via wwwwkrunlmaterialen
wwwarkofinquiryeu biedt informatie over een nieuw Europees onderzoeks- en ontwikkelingspro-ject rondom IBSE (Inquiry Based Science Education)
Hoofdstuk 7
Bernhart L et al (2012) Kleine wetenschappers een activiteitenboek voor peuters Rotterdam CED-groep
Bianchi L amp R Feasey (2011) Science beyond the classroom boundaries for 3-7 year olds Maidenhead Open University Press
Blacklock K et al (2012) Science Enquiry Games 4-7 incl cd-rom Sandbach Millgate House Publish-ers
Boacuteo M de (red) (2000) Science 3-6 Laying the foundations in the early years Hatfield ASEBoacuteo M de (red) (2004) The Early Years Handbook support for practitioners in the foundation stage
Sheffield the Geographical AssociationDavies D A Howe C Collier R Digby S Earle amp K McMahon (2014) Teaching Science and Techno-
logy in the Early Years (3-7) Oxon RoutledgeDe wereld van het jonge kind december 2015 special De jonge wetenschapper Amersfoort Thieme-
MeulenhoffDoorley R (2014) Tinkerlab a hands-on guide for little inventors Boston Roost Books Edson MT (2013) Starting with Science strategies for introducing young children to inquiry Portland
Maine (USA) Stenhouse PublishersJohnston J (2005) Early Explorations in Science Maidenhead Open University PressJohnston J (2011) lsquoLearning in the Early Yearsrsquo hoofdstuk 4 in ASE Guide to Primary Science Educa-
tion Hatfield ASEJohnston J (2014) Emergent Science teaching science from birth to 8 Londen RoutledgeLaevers F amp L Depondt (2004) Ervaringsgericht werken met kleuters in het basisonderwijs Leuven
CEGO
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
5 van 21
Laevers F et al (2004) Ervaringsgericht werken met 6 tot 12-jarigen in het basisonderwijs Leuven CEGO
Meent Y van de (2011) lsquoKinderen kunnen veel meer dan we denkenrsquo in Onderwijsblad nr 16 pp 40-42 Utrecht AOb
Primary Science nr 111 (2010) thema lsquoLearning from the early yearsrsquo Hatfield ASERussell T (2016) Exploring Science with young children Exeter (UK) Learning MattersSharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 5
Londen Learning MattersSpink E et al (2011) lsquoKnowledge and understanding of the worldrsquo hoofdstuk 7 in Teaching Early
Years Foundation Stage achieving QTS Exeter Learning MattersThe Journal of Emergent Science (sinds 2011) Hatfield Emergent Science Network co ASE
wwwkleutersopverkenningbetechniek van de Artevelde Hogeschool in Gentwwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentfloorbooksaspx
nascholingsunit waarin het gebruik van vloerboeken voor de ontwikkeling of toetsing van na-tuuronderwijsinhouden aan bod komt
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentfostering-curiosity-in-early-years-scienceaspx nascholingsunit waarin drie themarsquos aandacht krijgen onderzoekend spelen een interactieve benadering en vroegschoolse natuureducatie
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentteaching-science-in-the-foun-dation-stageaspx nascholingsunit waarin wordt nagegaan hoe je natuuronderwijs kunt inpassen in het onderwijs aan jonge kinderen
Hoofdstuk 8
Boeckel J van (2013) Laat je flora maar thuis het ontwikkelen van de sensibiliteit van kinderen door op kunst geiumlnspireerd natuuronderwijs Downloaden via wwwspringzaadnllitdocslaat_je_flo-ra_maar_thuispdf
Both K (2013) Basisschool en natuur bij school kansen en belemmeringen masterclass-presentatie als onderdeel van symposium lsquoSpringzaad in volle bloeirsquo op Kasteel Groeneveld op 17 mei
Cornell J (1998) Sharing nature with children (20th anniversary edition revised amp expanded) Nevada City CA Dawn Publications
Cornell J (zj) Sharing Nature kaartenset met spelvormen Loenen EarthgamesGoossens B (2011) dvd Groen spel plein Vrije School Meander Nijmegen Arnhem HANNetwerk
Gelderse NME CentraGordon HL (2014) Looked After Children and the Natural Environment The fostering outside play
project Winchester (UK) Learning through LandscapesHovinga D (2013) Van deadline naar lifeline natuur een groeiruimte voor kinderen Leiden Hoge-
school LeidenLier M van ea (2012) Allemaal spelen Aan de slag met natuurspeelplaatsen voor kinderen met en
zonder beperking Den Hoorn Stichting Oase Limpt C van (2013) lsquoKunst opent oog voor natuurrsquo in Trouw 9 augustus 2013Margadant-van Arcken M amp CS van den Berg (red) (2000) Natuur in pluralistisch perspectief the-
oretisch kader en voorbeeldlesmateriaal voor het omgaan met een veelheid aan natuurbeelden Utrecht CD-szlig Press
Nelissen M (2012) Groen speelplezier creatieve en praktische werkvormen in een natuurspeeltuin Utrecht NUSO ism Texel Stichting OaseSpringzaad
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
6 van 21
Pappler M amp R Witt (2001) Natur-Erlebnis-Raumlume Neue Wege fuumlr Schulhoumlfe Kindergaumlrten und Spiel-platze Seelze Kallmeyer
Tijdschrift De Levende Natuur 100ste jaargang nr 7 september 1999 thema lsquoNatuurbelevingrsquo rsquos-Graveland Stichting De Levende Natuur
Tovey H et al (2011) Laat ze buiten spelen pleidooi voor gezonde risicorsquos Apeldoorn GarantWaal ME van der et al (2012) lsquoToen ik er meer over ging weten werd het leukrsquo onderzoek naar de
meerwaarde van het educatieve natuurbelevingsprogramma lsquoNatuurWijsrsquo in vergelijking met regu-lier natuuronderwijs Wageningen Wageningen Universiteit
Wardenaar S (2013) In het sprookjesbos sprookjes met activiteiten gericht op natuurbeleving voor jonge kinderen Amsterdam SWP
Weterings A (2010) Horen en zien ruiken voelen proeven natuurbeleving in de opvang bij kinderen van 0 tot 12 jaar Amsterdam SWP
Zorg Primair (2014) Themanummer nr 5 Groene Pedagogiek Helvoirt CNVO Stuurgroep Passend Onderwijs Downloaden mogelijk via wwwspringzaadnllitdocszp-2014-themanummer-groe-ne-pedagogiekpdf
FilmsBos T amp A van der Heide (2012) film Brammetje Baas AvroBosBros Dusseldorp S van (2010) film Kikkerdril KROLemming FilmKoole B (2012) film Kauwboy Waterland JuniorBenelux Films
httpwebcpnbnlenginedownloadblobcpnb619702013462014_poezielessen _BOpdfapp=cpnbampclass=8353ampid=1334ampfield=61970 (26-02-2014) Poeumlzieweek over lsquover-wonderingrsquo bij sect 84
wwwagnesvandenbergnl biedt informatie over (onderzoek naar) natuurbeleving en natuur en ge-zondheid omgevingspsychologe Agnes van den Berg is per 01-01-2012 aan de RuG aangesteld als bijzonder hoogleraar Beleving en waardering van natuur en landschap
wwwbeleefdelentenl vanaf 14 februari 2016 weer de mogelijkheid om in de nesten van broedende vogels te kijken
wwwcoolnaturenl biedt natuurspeelterreinenwwwdurvendoenwatjeraaktnl 22 gesprekken met bevlogen mensenwwwhapsprojectnl verzorgt in Apeldoorn een prehistorisch kampwwwhetbewaardelandnl lsquoeen natuurbelevingsprogramma dat kinderen weer in contact brengt
met de natuurrsquowwwherrekijkernl herrekijken is opnieuw leren kijken naar de dingen om je heen hellipwwwNatureArtEducationorg Finse ideeeumln over lsquoArts-based environmental educationrsquo met veel
internationaal gerichte links en afbeeldingenwwwsharingnaturecom over Joseph Cornell en lsquoflow learningrsquowwwsharingnaturenlnatuur-activiteiten biedt hiervoor Nederlandstalige ondersteuningwwwspringzaadnl biedt kinderen en natuur de ruimtewwwwildthingsorgukwalkshtml voor aardewandelingen (5-11 jaar) en dergelijkewwwlnebethemasnatuur-en-milieueducatienmerondvergroeningeigen-tuin biedt handlei-
dingen (werkfiches) lsquoSpelen in eigen tuinrsquo bijvoorbeeld Maak zelf een wilgenhut en Maak muziek met natuurlijke materialen
wwwlnebethemasnatuur-en-milieueducatienmerondnatuurbeleving voor-gezinnen geeft suggesties voor natuurbelevingsactiviteiten met het gezin
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
7 van 21
DEEL B
Hoofdstuk 9
Feasey R (2011) lsquoPlanning elements of an effective lesson planrsquo hoofdstuk 6 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Jonkman T amp P Bakker (2011) Lesopbouw Onderzoekend Leren Wetenschap in het basisonderwijs routekaart Utrecht WKUU
Jonkman T amp P Bakker (2011) Lesopbouw Ontwerpend Leren Techniek in het basisonderwijs route-kaart Utrecht WKUU
Peeters M et al (2014) Wetenschappelijke doorbraken de klas in Waarnemen en bewegen Onder in-vloed en Gevaarlijke ideeeumln Nijmegen WKRU
Quinn DE amp L Chapman (2006) Connecting Science an introduction to the five-part lesson Hatfield University of Hertfordshire
Sharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 6-7 Londen Learning Matters
Hoofdstuk 10
Bianchi L amp R Feasey (2011) Science beyond the classroom boundaries for 3-7 year olds Maidenhead Open University Press
Bianchi L amp R Feasey (2011) Science beyond the classroom boundaries for 7-11 year olds Maiden-head Open University Press
Boacuteo M de (2004) Nature Detectives environmental science for primary children Hatfield ASEDe wereld van het jonge kind december 2014 special Naar buiten allemaal Amersfoort Thieme-
MeulenhoffFibonacci-project (2012) Implementing Inquiry Beyond the School
(wwwfibonacci-projecteu) Loxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and
developing understanding hoofdstuk 8 Abingdon RoutledgeMcGregor D (2012) lsquoGroup work what does research say about its effect on learningrsquo hoofdstuk 9
in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASEPrimary Science nr 132 (2014) thema lsquoOut amp Aboutrsquo Hatfield (UK) ASEReiss M (2012) lsquoLearning out of the classroomrsquo hoofdstuk 11 in ASE Guide to Research in Science
Education Hatfield ASEScience amp Children vol 51 nr 9 (2014) thema lsquoInformal Educationrsquo Arlington NSTA Schrama A et al (2004) Vorm geven aan onderzoek onderzoekshandleiding vorm en functie rsquos-Gra-
venland Nederlandse Jeugdbond van NatuurstudieTurnhout S et al (2002) Zelf de natuur in basisboek voor veldbiologie in Nederland Utrecht KNNVWinkels J amp P Hoogeveen (2014) Het didactische werkvormenboek variatie en differentiatie in de
praktijk Assen Van Gorcum
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
8 van 21
Hoofdstuk 11
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 9-12 amp 17-20 Arlington NSTApressPrimary Science Review nr 84 (2004) thema lsquoRecording and communicationrsquo Hatfield ASEWheeler-Toppen J (ed) (2011) Science the lsquoWritersquo Way Arlington NSTApress
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmenteffective-displaysaspx na-scholingsunit gericht op het samenstellen van effectieve uitstallingen
Hoofdstuk 12
Boog GJ et al (2012) Leren kun je observeren je onderwijs afstemmen op de leerlingen sect 15 Amers-foort ThiemeMeulenhoff
Elstgeest J (2001) lsquoThe Right Question at the Right Timersquo hoofdstuk 3 in Taking the plunge how to teach science more effectively for ages 5 to 12 Portsmouth NH Heinemann
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 13-16 Arlington NSTApress Goldsworthy A (2011) lsquoEffective questionsrsquo hoofdstuk 9 in ASE Guide to Primary Science Education
Hatfield ASEHarlen W et al (2003) Making progress in primary science a handbook for inservice and preservice
course leaders module 3 Londen RoutledgeFalmerHarlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 5 Londen SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters 4-5
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 10 Abingdon
Routledge Lakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 4 Maidenhead Open Univer-
sity Press Peeters M et al (2013) lsquoWetenschappelijke doorbraken de klas in Waarom En hoe danrsquo hoofdstuk
1 in Wetenschappelijke doorbraken de klas in DNA gedrag en infecties onder de loep Nijmegen WKRU
Primary Science Review nr 83 (2004) thema lsquoQuestions and dialoguersquo Hatfield ASESharkawy A (2010) lsquoA Quest to Improve helping students learn how to pose investigable questionsrsquo
in Science and Children jrg 48 nr 4 pp 32-35 Arlington VA NSTA
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentpupil-questionsaspx nascho-lingsunit waarin praktijkvoorbeelden duidelijk maken hoe je bij natuuronderwijs als leerkracht in kunt spelen op vragen die leerlingen inbrengen
wwwyoutubecomwatchv=Oa-hcWdEriUampfeature=youtube geeft suggesties voor het opstellen van onderzoeksvragen
wwwyoutubecomwatchv=uNkzlghEjQQampspfreload=1020Message3A20Syntaxisfout20(url3A20http3A2F2Fwwwyoutubecom2Fwatch3Fv3DuNkzlghEjQQ) biedt een checklist voor het bepalen van de kwaliteit van onderzoeksvragen en hypothesen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
9 van 21
Hoofdstuk 13
Allen M (2014) Misconceptions in Primary Science Maidenhead Open University PressAnderson M (2002) A-Z of Key Concepts in Primary Science Exeter Learning Matters Bell D et al (1997) Understanding Science Ideas a guide for primary teachers London Nuffield Foun-
dation Collins EducationalBerg E van den et al (2013) Onderzoeken en ontwerpen met 4- tot 14-jarigen inspirerende praktijk-
voorbeelden hoofdstuk 22-23 Utrecht NVONBlijleven PJ (2005) Multimedia-cases naar een brug tussen theorie en praktijk incl cd-rom Enschede
Universiteit TwenteBoacuteo M de (2004) Using science to develop thinking skills at key stage 1 practical resources for gifted
and talented learners Londen David Fulton Driver R et al (1985) Childrenrsquos Ideas In Science Buckingham Open University PressFibonacci-project (2012) Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-projecteu) Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 24 Arlington NSTApress Harlen W et al (2003) Making progress in primary science a handbook for inservice and preservice
course leaders module 1 + 8 Londen RoutledgeFalmer Harlen W (red) (2011) ASE Guide to Primary Science Education hoofdstuk 3 amp 13 Hatfield ASEHarlen W (2012) lsquoWhat do we know about learnersrsquo ideas at the Primary Levelrsquo hoofdstuk 5 in ASE
Guide to Research in Science Education Hatfield ASEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapter 3
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 5 amp 11 Abing-
don Routledge Judge B et al (2009) Critical Thinking Skills for Education Students Exeter Learning Mattters LtdKeeley P (2013) Uncovering Student Ideas in Primary Science 25 new formative assessment probes for
grades K-2 Vol 1 Arlington NSTApressKeeley P (2014) What are they thinking Promoting elementary learning through formative assessment
Arlington NSTApressKeere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas Tielt
(Be) LannooCampusLakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 3 Maidenhead Open Univer-
sity PressLoxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and
developing understanding hoofdstuk 2 amp 4 Abingdon RoutledgeMeadows J (2004) Science and ICT in the primary school a creative approach to big ideas Londen
David FultonNaylor S et al (2004) Active Assessment thinking learning and assessment in science Londen David
FultonPrimary Science nr 123 (2012) thema lsquoModels and Analogiesrsquo Hatfield ASESharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice hoofdstuk 4 Londen Learning
Mattters LtdWard H (2007) Using their Brains in Science ideas for children aged 5 to 14 Londen Paul Chapman
wwwveldwerknederlandnlprojecten__publicatiespublicaties156 biedt hyperlinks naar artike-len in Natuur aan de Basis waarin kinderen vertellen hoe ze denken over uiteenlopende natuur-onderwerpen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
10 van 21
httpenwikipediaorgwikiList_of_mind_mapping_software biedt een overzicht van software-pakketten voor mindmapping verschillende daarvan kun je gratis downloaden
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentconcept-cartoonsaspx na-scholingsunit over het gebruik van conceptcartoons in de onder- en bovenbouw
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentthe-thinking-frames-appro-achaspx nascholingsunit gericht op het ondersteunen van denkactiviteiten tijdens onderzoe-kend leren
wwwrscorglearn-chemistryresourceres00002104cmpid=CMP00007068 gesprek (Engels) over veranderingen in materialen nav een conceptcartoon over zeepbellen
Hoofdstuk 14
Beek W van amp M Verhallen (2012) Taal een zaak van alle vakken incl dvd Bussum CoutinhoBoth K (2015) lsquoTaalontwikkeling door te leren over de natuurrsquo In HJK jrg 43 nr 2 blz 4-7 Amers-
foort ThiemeMeulenhoffCoenen J amp M Heijderijk (2010) Zien is snappen grip op lessen Nederlands voor anderstalige kinderen
groep 1 tm 4 VlissingenDen Haag BazaltHCODamhuis R (2008) Gesprekken zijn de spil van onderwijs Utrecht Marnix AcademieDawes L (2008) The Essential Speaking and Listening talk for learning at key stage 2 Londen Rou-
tledgeEccles D amp S Taylor (2011) lsquoPromoting understanding through dialoguersquo hoofdstuk 10 in ASE Guide
to Primary Science Education Hatfield ASEElsaumlcker W van et al (2006) Bundel De Taallijn interactief taalonderwijs in groep 1 en 2 incl dvd
Nijmegen Expertisecentrum NederlandsElsaumlcker W van et al (2007) Zie je ze vliegen De Taallijn voor groep 3 en 4 incl cd-rom Nijmegen
Expertisecentrum NederlandsErduran S (2012) lsquoThe role of dialogue and argumentationrsquo hoofdstuk 13 in ASE Guide to Research in
Science Education Hatfield ASEFeasey R (1999) Primary Science and Literacy Hatfield ASE Feasey R (2005) Creative Science achieving the WOW factor with 5-11 year olds hoofdstuk 8 Lan-
guage communication and creativity in science Londen David FultonHajer M amp Th Meestringa (2009) Handboek taalgericht vakonderwijs Bussum CoutinhoHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapter 8
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 7 Abingdon
Routledge Howe A et al (2009) Science 5-11 a guide for teachers pp 6-10 Londen David FultonJohnston J (2011) lsquoChildren talking teachers supporting sciencersquo in The Journal of Emergent Science
1 pp 14-21 Hatfield Emergent Science NetworkASELakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 4 Maidenhead Open Univer-
sity PressLoxley P et al (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and developing understanding
hoofdstuk 3-5 Abingdon RoutledgeMercer N amp S Hodgkinson (red) (2008) Exploring Talk in School Londen SAGENaylor S amp B Keogh (2012) lsquoCreativity in teaching sciencersquo hoofdstuk 10 in ASE Guide to Research in
Science Education Hatfield ASE
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
11 van 21
Oldersma F et al ( 2013) Leren onderzoeken binnen wetenschap en techniek op de basisschool hoofd-stuk 6 Nijbeets Bureau voor Levend Leren
Parkin T et al (1998) Science and Literacy a guide for primary teachers London Nuffield Foundation Collins Educational
Primary Science nr 127 (2013) thema lsquoCommunicationrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 138 (2015) thema lsquoTalking Sciencersquo Hatfield ASEScience amp Children Vol 50 nr 9 (2013) thema lsquoEngagement in Argument from Evidencersquo Arlington
NSTAScience amp Children Vol 51 nr 8 (2014) thema lsquoLanguage Development in Sciencersquo Arlington NSTASegers E et al (2006) cd-rom Taal- en zaakvakken met webquests Nijmegen Expertisecentrum Ned-
erlandsSharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice hoofdstuk 6 Londen Learning
Matters LtdSmith J (2010) Talk thinking and philosophy in the primary classroom Exeter Learning Matters Ltd Tomassen P et al (red) (2007) Tica taalgerichte technieklessen voor groep 1 tm 8 Rotterdam CED-
groepWeavers G (2012) Look Think Talk incl cd-rom Sandbach Millgate House PublishersWesterbeek K et al (2010) Taal 100 interactief taalonderwijs op de basisschool NijmegenUtrecht
Expertisecentrum NederlandsSardesWheeler-Toppen J (ed) (2011) Science the lsquoWritersquo Way Arlington NSTApress
wwwsamenonderzoekennl biedt lessen rondom taalstimulering bij wetenschap en techniekwwwleraar24nlvideo6045tab=0 video over de integratie van taal wetenschap en techniek in
de basisschoolwwwcorilearningcom CORI staat voor Concept-Orieumlnted Reading Instruction Het is niet alleen
gericht op leesstrategieeumln en leesmotivatie maar ook op de ontwikkeling van onderzoekvaardig-heden en natuurwetenschappelijke concepten
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentargumentationaspx nascho-lingsunit lsquokinderen leren argumenteren op basis van onderzoeksresultatenrsquo zie ook wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-development talking-scienceaspx
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentdiscussions-in-primary-sci-enceaspx nascholingsunit gericht op discussieactiviteiten om het denken en de onderlinge com-municatie bij natuuronderwijs te bevorderen en vaktaal te leren gebruiken
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentlets-talkaspx nascholingsunit gericht op het betrekken van leerlingen bij gesprekken over natuuronderwerpen
wwwrscorglearn-chemistryresourceres00002104 verschillende video-opnamen van gesprek-ken (Engels) bij natuuronderwijs (lsquoexploratory talkrsquo lsquoconstructive talkrsquo)
Hoofdstuk 15 en 16
Bode J de amp L Nijman (2014) Hoe bedenk je het Creatief denken in het basisonderwijs Bussum Cou-tinho
Boerwinkel DJ (2003) Het vormfunctieperspectief als leerdoel van natuuronderwijs leren kijken door de ontwerpersbril Utrecht CD-szlig Press
Bors G (red) (2012) Egoscoop jrg 16 nr 3 thema lsquoCreativiteitrsquo Helmond Uitgeverij OMJSBounford T (2008) Build your own paper airforce incl cd-rom Cambridge ILEX
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
12 van 21
Compton V amp C Harwood (2010) Components of Technological Practice Indicators of Progression Downloaden van dit en andere interessante documenten mogelijk via wwwtechnologytkiorgnz
Damhuis C et al (2015) Van hellingshoek tot hypothese Talentontwikkeling Onderzoekend amp Ontwer-pend Leren (TOOL) met Wetenschap amp Technologie lessen onderzoekend en ontwerpend leren voor groep 1 tm 8 van het basisonderwijs Utrecht Universiteit Utrecht Kenniscentrum Talentont-wikkeling Wetenschap amp Techniek Downloaden mogelijk via wwwfiuunltoepassingen28411
Desailly J (2015) Creativity in the Primary Classroom London (UK) SAGELearning MattersDoorley R (2014) Tinkerlab a hands-on guide for little inventors Boston Roost Books Frederik I amp M Vrijman-van Putten (2007) Ontwerpen moet je doen Creativiteit en motivatie met
technisch ontwerpen Groningen NVONFrederik I amp G van Dijk (red) (2012) Techniekdidactiek Utrecht EcentFroschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 2 Arlington NSTApressGabrielson C (2013) Tinkering Kids Learn by Making Stuff Sebastopol Maker MediaHootsen MM amp ID Razenberg (2013) Ontdek Wetenschap amp Techniek landelijk onderzoek onder ou-
ders van basisschoolleerlingen Utrecht Labyrinth Onderzoek amp Advies Downloaden mogelijk via wwwplatformbetatechnieknlpublicatiesontdek-wetenschap-techniek
Hope G (2004) Teaching Design and Technology 3-11 the essential guide for teachers Londen Conti-nuum
Huggins - Cooper L (2014) How to invent Londen QED PublishingInspectie van het Onderwijs (2005) Techniek in het basisonderwijs technisch rapport Den Haag On-
derwijsinspectie Jonkman T amp P Bakker (2011) Lesopbouw Ontwerpend Leren Techniek in het basisonderwijs route-
kaart Utrecht WKUUKlapwijk R amp E Holla (2014) Leidraad onderzoekend en ontwerpend leren Delft TU Wetenschap-
sknooppunt Zuid-Holland Downloaden mogelijk via wwwwetenschapsknooppuntzhnlup-loadsLeidraad-onderzoekend-en-ontwerpend-leren-Wetenschapsknooppunt-ZHpdf
Lancashire Professional Development Service (zj) Essential Practical Skills for Under 5rsquos and KS1 Chil-dren Design and Technology Nottinghamshire TTS-Group
Lancashire Professional Development Service (zj) Essential Practical Skills for Key Stage 2 Children Design and Technology Nottinghamshire TTS-Group
Libow Martinez S amp G Stager (2013) Invent to learn Torrance Constructing Modern Knowledge Press
Lloyd Chr (2013) The What on Earth Wallbook of Science amp Engineering Londen Science MuseumLupton E amp J Lupton (2007) DIY Kids New York Princeton Architectural PressNewton D (2011) Teaching Design and Technology 3-11 Londen SAGEOldersma F et al ( 2013) Leren onderzoeken binnen wetenschap en techniek op de basisschool hoofd-
stuk 5 Nijbeets Bureau voor Levend LerenPrimary Science nr 118 (2011) thema lsquoScience and Technologyrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 139 (2015) thema lsquoSTEMrsquo Hatfield ASE TechniekTalentnu (2015) Werkmap Techniek Techniek in het basisonderwijs makkelijker dan je denkt
Woerden TechniekTalentnuTechniekTalentnu (2015) Serie whitepapers (zie wwwtechniektalentnuwhitepapers) Techniekonderwijs en talentontwikkeling van kinderen 4 redenen waarom Wetenschap amp Techniek-
onderwijs talentontwikkeling stimuleert Basisscholen met techniekonderwijs hebben een streepje voor techniekonderwijs krachtig middel
bij profilering Techniek heeft de toekomst 4 redenen voor techniekonderwijs
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
13 van 21
Techniekonderwijs verdient zichzelf terug 5 redenen waarom techniekonderwijs loont Goed techniekonderwijs hoe doe je dat Concrete handvaten voor het ontwikkelen van draagvlak
beleid expertise en faciliteiten Techniekonderwijs in de praktijk praktische tips voor technieklessen samenwerken en bedrijfs-
bezoekenTechniekTalentnu (2015) Talentontwikkeling in het basisonderwijs Met Wetenschap amp Techniek
makkelijker dan je denkt Woerden TechniekTalentnu (zie wwwtechniektalentnubasisonder-wijs)
TechniekTalentnu (2015) Het is raar maar waar Onderzoekend en Ontwerpend Leren is de toekomst Woerden TechniekTalentnu (zie wwwtechniektalentnubasisonderwijs)
Teunis HS (2013) Te weinig aandacht voor techniek in basisonderwijs Downloaden mogelijk via wwwbnrnlnieuws332058-1301te-weinig-aandacht-voor-techniek-in-basisonderwijss_cid=blogitems
Walma-van der Molen J (2013) Verwondering en vindingrijkheid als motor voor leren Enschede Uni-versiteit Twente
Wilkinson K amp M Petrich (2014) The Art of Tinkering Meet 150+ Makers Working at the Intersection of Art Science amp Technology San Francisco Exploratorium
Wilson A (ed) (2015) Creativity in primary design and technology London (UK) SAGELearning Matters
Zagers M et al (1998) Musical Een wereld vol techniek Nijmegen Pabo Groenewoud
wwwtechyourfuturenl presenteert zich als expertisecentrum voor Techniekonderwijs in het oos-ten van het land
wwwtaychallengenl site voor WampT van de Twente Academy youngwwwiederkindeentalentnl site van het expertisecentrum Wetenschap amp Technologie in Noord-
Holland en Flevoland De site biedt onder meer lesmateriaal waarin onderzoekend en ontwer-pend leren centraal staan
httpwetenschapentechnologieslonlcomponenten-van-w-en-tonderzoeken-en-ontwerpen nieuwe site van de SLO rondom wetenschap amp technologie
wwwontwerpenindeklasnl site van het wetenschapsknooppunt Zuid-Holland httptinkeringexploratoriumedu en wwwartoftinkeringcom laten je kennismaken met
lsquotinkerenrsquo
Hoofdstuk 17
Allen J et al (2007) Primary ICT Knowledge Understanding and Practice Exeter Learning MattersBarton-Greenwood A et al (2011) Be safe Health and safety in school science and technology for
teachers of 3- to 12-year-olds Hatfield ASE Bronkhorst J (2005) Basisboek ICT didactiek Baarn HBuitgeversCleaves A amp R Toplis (2012) lsquoTeaching science in ICT-rich environmentsrsquo hoofdstuk 18 in ASE Guide
to Research in Science Education Hatfield ASEDroop M et al (2011) Wat weten we over webquests Onderzoeksreeks ICT in het onderwijs Zoeter-
meer Stichting KennisnetFeasey R (2005) lsquoThe role of ICT in developing creativity in primary sciencersquo hoofdstuk 9 in Creative
Science achieving the WOW factor with 5-11 year olds Londen David FultonHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapter 6
Portsmouth (USA) Heinemann
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
14 van 21
Harlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 8 amp 14 Abing-don Routledge
Primary Science nr 121 (2012) thema lsquoScience on a Shoestringrsquo Hatfield ASEQualter A (2011) lsquoUsing ICT in teaching and learning sciencersquo hoofdstuk 8 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASESharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 10-11
Londen Learning Matters
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentpromoting-engagement-using-puppets-books-and-storiesaspx nascholingsunit gericht op het vergroten van betrokken-heid van leerlingen bij natuuronderwijs door gebruik van poppen boeken en verhalen
wwwleraar24nldossier3226ict-en-de-natuur uiteenlopende mogelijkheden om ICT buiten en binnen in natuurlessen toe te passen
DEEL C
Hoofdstuk 18
Alblas A (1999) Onderwijzen voor een natuurbetrokken bestaan didactische uitgangspunten voor na-tuur- en milieueducatie Wageningen Wageningen Universiteit
BARD87nl (zj) Biodiversiteitsspel spel over samenhang in de natuur Apeldoorn Veldwerk Neder-land
Been T de et al (2006) Aarde en wormen voor waarden en normen incl cd-rom Apeldoorn Veld-werk Nederland
DuurzaamDoor (red) (2015) Ik wij en de wereld Whitepaper Natuur Milieu Duurzaamheid en On-derwijs Verkregen via wwwduurzaamdoornlnieuwswhitepaper-natuur-milieu-duurzaam-heid-en-onderwijs-aangeboden-aan-onderwijs2032 of rechtstreeks via wwwunescoscholennlunescofiles201508Whitepaper-NMDpdf Competenties die hier een rol spelen zijn nieuws-gierig zijn een onderzoekende houding hebben creativiteit en probleemoplossend vermogen
Gill T (2011) Sowing the seeds reconnecting Londonrsquos children with nature London Greater London Authority
Greven J et al (2008) Help de juf een verhalend ontwerp over duurzaam watergebruik incl cd-rom Enschede SLODuurzame PABO
Hamer A de amp P Heres (red) (2015) 32 Lessen voor de toekomst Oostburg Duurzame PaboHovinga D (2007) Ont-dekken en toe-dekken leren over de veelvormige relatie van mensen met natuur
in NME-leertrajecten duurzame ontwikkeling Utrecht Universiteit Utrecht IVN Nederland amp SME Advies (2007) Leerlijn Leren voor een duurzame toekomst klimaat en duur-
zame energie AmsterdamUtrecht IVNSME AdviesJansen P amp M Jansen (red) (2002) Piepschuim in het poolijs natuur- en milieueducatie in wereldper-
spectief themarsquos lsquoKledingrsquo en lsquoVrije tijdrsquo ApeldoornAmsterdam Stichting Veldwerk NederlandAlice O
Jonker J (2011) Duurzaam Denken Doen Deventer KluwerJucker R amp R Mathar (Eds) (2015) Schooling for Sustainable Development in Europe Cham Springer
International PublishingJuffermans J (2012) Mijn hemel Wat gebeurt er op aarde Online te lezen via wwwvoetafdrukeu
onzevoetafdrukmijnhemelindexhtml
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
15 van 21
Lemaire T (2002) Filosofie van het landschap Amsterdam FlamingoLeussink E amp A Heideveld (2005) Werkplan pijler 1 lsquoLerende Individuenrsquo UtrechtAmsterdam Pro-
gramma Leren voor Duurzame OntwikkelingLijmbach S et al (2000) Duurzaamheid als leergebied conceptuele analyse en educatieve uitwerking
Utrecht CD-szlig PressLijmbach S (2004) lsquoWhatrsquos in a name Van natuureducatie naar duurzaamheidseducatiersquo in Vernieu-
wing jrg 63 nr 3 pp 8-11 Assen Van GorcumMacKay D (2009) Sustainable energy without the hot airreg Cambridge UIT Cambridge Ltd Office for Standards in Education (2003) Taking the first step forward hellip towards an education for sus-
tainable development good practice in primary and secondary schools Londen OfstedPrimary Science nr 113 (2010) thema lsquoBiodiversityrsquo Hatfield ASERemmers T (2007) Duurzame ontwikkeling is leren vooruitzien Kernleerplan Leren voor Duurzame
Ontwikkeling funderend onderwijs 4 - 16 jaar Enschede SLOSchouten M (2005) Spiegel van de natuur het natuurbeeld in cultuurhistorisch perspectief Utrecht
KNNVSmit H (2012) Ieder kind naar buiten kinderen hebben natuur nodig ndash natuur heeft kinderen nodig
Apeldoorn Veldwerk NederlandStrawbridge D amp J Strawbridge (2013) Overleven op je eigen km2 Amsterdam Fontaine Uitgevers
Nieuw AmsterdamSummers M et al (2002) Teaching Sustainable Development in Primary Schools Hatfield ASEVisser A et al (2005) Het beste boek voor echte natuurtalenten Apeldoorn SVNVliet A van et al (2005) De natuurkalendergids Zutphen RoodbontVos E et al (2001) Leren voor duurzaamheid met Door Gouda Bureau voor Educatief OntwerpenVries G de (2008) Op weg naar Aishe ndash bao Utrecht Marnix Academie Vries M de (zj) Milieu Bingo een leerzaam spel voor jong en oud over de wereld waarin we leven
vanaf 11 jaar Apeldoorn Veldwerk NederlandZorg Primair nr 5 (2014) Themanummer Groene Pedagogiek Helvoirt CNV Onderwijs Stuurgroep
Passend Onderwijs Downloaden mogelijk via wwwspringzaadnllitdocszp-2014-themanum-mer-groene-pedagogiekpdf
Zwiers J et al (2000) Weg van duurzame ontwikkeling een voorontwerp voor een raamleerplan duur-zame ontwikkeling Den Haag Dienst Stadsbeheer afd Milieu
wwwnmepodiumnlKennis-voor-NME De portal lsquoKennis voor NMErsquowwwmosvlaanderenbe over milieuzorg op schoolwwwlnebedoelgroepenonderwijsmosmos-aanbodcommunicatietoolsmos-cartoons
cartoons-milieuzorg-op-school biedt cartoons om discussie op gang te brengen over uiteenlo-pende milieuthemarsquos
wwwparriseeu PARRISE staat voor ldquoPromoting Attainment of Responsible Research and Innova-tion in Science Educationrdquo het betreft een project dat in het onderwijs de samenhang tussen science en de maatschappij aan de orde stelt
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
16 van 21
Hoofdstuk 19
Bianchi L amp P Thompson (2011) lsquoScience within cross-curricular approachesrsquo hoofdstuk 7 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Graft M van (2009) De concept-context-benadering in het primair onderwijs deel 1 Een conceptueel kader voor natuur en techniek Enschede SLO Downloaden via wwwslonldownloads2009Conceptueel_20kader_20Natuur_20en_20Techniek_20deel_20Ipdf
Graft M van (2009) De concept-context-benadering in het primair onderwijs deel 2 Voorbeeldlesma-teriaal voor natuur en techniek Enschede SLO Downloaden via
wwwslonldownloads2009Concept_20contextbenadering_20primair_20onderwijs__deel2pdf
Greven J amp J Letschert (2005) De Storyline Approach over thematisch onderwijs in de vorm van ver-halen Enschede SLO
Greven J et al (2008) Help de juf een verhalend ontwerp over duurzaam watergebruik incl cd-rom Enschede SLODuurzame PABO
Schut I (2007) lsquoGoede onderzoeksvragen ontstaan niet vanzelfrsquo in Zone jrg 6 nr 2 pp 10-11 As-sen Van Gorcum
wwwthecreativelearningjourneycouk laat zien hoe vakken op betekenisvolle wijze met elkaar geiumlntegreerd kunnen worden
Hoofdstuk 20
Adey Ph (2008) Letrsquos think Handbook a guide to cognitive acceleration in the primary school Londen GL Assessment Ltd
ArsquoEchevarria A de amp I Patience (2008) Teaching Thinking Hampshire Teachersrsquo PocketbooksFibonacci-project (2012) Tools for Enhancing Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-project
eu) Fibonacci-project (2012) Integrating Science Inquiry Across the Curriculum
(wwwfibonacci-projecteu) Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 5-8 amp 29-32 Arlington NSTApress Galen F van et al (2012) Kinderen onderzoeken lsquosnelheidrsquo Eindhoven KWTZ amp ESoE Downloaden
via wwwtuenluniversiteitover-de-universiteiteindhoven-school-of-educationinnoverensteff
Galen F van amp V Jonker (2013) Experimenteren in de rekenles Utrecht Universiteit Utrecht Zie ook wwwfismescienceuunlexperimentereninderekenles
Goldsworthy A amp B Ponchaud (2007) Science Enquiry Games active ways to learn and revise science enquiry skills Sandbach Millgate House Education
Harlen W et al (2001) Taking the plunge how to teach science more effectively for ages 5 to 12 Ports-mouth NH Heinemann
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 2 4 8 amp 9 Londen SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters 5-7
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 12-13 Abing-
don Routledge Keere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas
hoofdstuk 4 Tielt (Be) LannooCampus
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
17 van 21
Keulen H van amp I Oosterheert (2011) Wetenschap en techniek op de basisschool sect 324 Groningen Noordhoff Uitgevers
Legierse A amp M Oosterbaan (red) (2003) Onderzoeken als basis voor beroep praktisch werkboek voor docenten om in vijf werkbijeenkomsten met elkaar een leerlijn onderzoeksvaardigheden voor BBL-leerlingen te maken Enschede SLO
Meindertsma HB (2014) Predictions and explanations Short-term processes of scientific understand-ing in young children Groningen RUG dissertatie
Oversby J (2012) lsquoModelling as a part of scientific investigationrsquo hoofdstuk 14 in ASE Guide to Re-search in Science Education Hatfield ASE
Primary Science nr 124 (2012) thema lsquoPattern seeking science amp mathematicsrsquo Hatfield ASEQCDA (2009) Assessing Pupilsrsquo Progress Science assessment criteria Londen Qualifications and Cur-
riculum Development AgencyCrown PublRobertson A amp Ph Adey (2004) Teacherrsquos guide Letrsquos think through science 8amp9 Londen GL Assess-
ment LtdSpek W amp M Rodenboog-Harmelink (2011) Natuurwetenschappelijke vaardigheden onderbouw
havo-vwo Enschede SLOThe Science Teacher Vol 81 No 8 (2014) thema lsquoAnalyzing and Interpreting Datarsquo Arlington NSTAWheeler-Toppen J (ed) (2011) Science the lsquoWritersquo Way Arlington NSTApress
Hoofdstuk 21
Black P (2012) lsquoFormative assessment and learningrsquo hoofdstuk 15 in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASE
Brodie D (2011) lsquoAssessing Pupilsrsquo Learningrsquo hoofdstuk 15 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Eijck Th van amp E van den Berg (2011) lsquoEffecten van nascholingen Wetenschap en techniek in het Primair Onderwijs in de regio Amsterdamrsquo in Tijdschrift voor Didactiek der wetenschappen jrg 28 nr 2 pp 3-20
Fibonacci-project (2012) Tools for Enhancing Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-projecteu)
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 33-36 Arlington NSTApress Graft M van et al (red) (2007) Evalueren van brede ontwikkeling van leerlingen in open onderwijsvor-
men ontwikkeling van observatie- en toetsingsinstrumenten bij onderzoekend en ontwerpend leren Enschede SLO
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 12-13 London SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters
9-10 Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 15-19 amp 23-25
Abingdon Routledge Harlen W (2012) lsquoWhat research tells us about summative assessmentrsquo hoofdstuk 16 in ASE Guide
to Research in Science Education Hatfield ASEHarrison Chr (2012) lsquoAssessment for Learning classroom practices that engage a formative appro-
achrsquo hoofdstuk 17 in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASEKeeley P (2014) What are they thinking Promoting elementary learning through formative assessment
Arlington NSTApressKeere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas
hoofdstuk 4 Tielt (Be) LannooCampus
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
18 van 21
Lakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 3 Maidenhead Open Univer-sity Press
Lantz HB (2004) Rubrics for Assessing Student Achievement in Science Grades K-12 Londen Paul Chapman
Loxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and developing understanding hoofdstuk 7 Abingdon Routledge
Naylor S et al (2004) Active assessment Thinking Learning and Assessment in Science Londen David Fulton
Primary Science nr 115 (2010) thema lsquoAssessmentrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 125 (2012) thema lsquoMaking Progressrsquo Hatfield ASEQCDA (2009) Assessing Pupilsrsquo Progress Science assessment criteria Londen Qualifications and Cur-
riculum Development AgencyCrown PublRezba RJ Sprague CR McDunnough JT amp JJ Matkins (2007) Learning and assessing science pro-
cess skills San Francisco (USA) Kendall Hunt Publishing amp CoSchofield K (2011) lsquoFormative feedback and self-assessmentrsquo hoofdstuk 11 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASEScience amp Children Vol 51 nr 3 (2013) thema lsquoAssessment Products and Processesrsquo Arlington NSTA Sharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 9 Lon-
don Learning MattersWeerden J van amp L Hiddink (red) (2013) Balans van het basisonderwijs PPON 25 jaar kwaliteit in
beeld pp 34-36 Natuuronderwijs Arnhem Stichting CitoWiliam D amp S Leahy (2015) Embedding formative assessment Practical techniques for K-12 class-
rooms West Palm Beach (FL USA) Learning Sciences International
wwwnferacuknferpublicationsAAS02AAS02pdf een document over lsquoAssessment for Learning in Sciencersquo
Hoofdstuk 22
Boersma KTh et al (2005) Vernieuwd biologieonderwijs van 4 tot 18 jaar Utrecht CVBO Boersma K (2012) Wereldorieumlnterende vakken op de kaart Downloaden via wwwecentnlarti-
kel2544WereldoriC3ABnterende+vakken+op+de+kaartviewdoGraft M van et al (red) (2003) Natuuronderwijs curricula en concepten van kinderen Enschede SLOGraft M van et al (2014) Concept Wetenschap amp technologie in het basis- en speciaal onderwijs richt-
inggevend leerplankader bij het leergebied Orieumlntatie op jezelf en de wereld Enschede SLO Harlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 2 20 en 21
Abingdon Routledge Harlen W (red) (2011) lsquoProvision for science at the school levelrsquo sectie 3 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASEHoeven M van der amp L Meijs (2009) Leerlijnen landelijke kaders Mens en Natuur vmbo Enschede
SLO (wwwslonlvoortgezetvmbothemasdll)Ministerie van OCW (2010) Kerndoelen speciaal onderwijs Den Haag Ministerie van OCW National Research Council (2012) A Framework for K-12 Science Education practices crosscutting con-
cepts and core ideas Washington The National Academies PressPratt H (2013) The NSTA Readerrsquos Guide to A Framework for K-12 Science Education practices cross-
cutting concepts and core ideas Arlington NSTApressPrimary Science nr 119 (2011) thema lsquoPlanning for Creative Sciencersquo Hatfield ASE
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
19 van 21
Scharten R amp M Kat-de Jong (2012) Koersvast en enthousiast kritieke succesfactoren van de Gelderse vindplaatsen Nijmegen Expertisecentrum Nederlands
The National Curriculum in England (2013) Handbook for Primary Teachers key stages 1 amp 2 Sou-tham Scholastic Ltd
Verheijen S et al (2010) Naar een kern voor leerlijnen natuur- en milieueducatie analyse van bestaan-de leerlijnen en synthese van een kern-leerlijn NME UtrechtWageningenApeldoorn Freudenthal InstituutWURVeldwerk Nederland Downloaden via httpedepotwurnl155062
Hoofdstuk 23
Adriaensen I ea (2014) Mikado Wereldorieumlntatie Kalmthout (Be) PelckmansBastmeijer M (2014) Natuur anders Lochem Klasse(n)Advies wwwvierkeerwijzernl Dekkers D amp E van Oers (2013) lsquoRecensie Een blik op techniekrsquo In Zone jrg 12 nr 2 blz 19 Verkre-
gen via wwwschoolsupportnlpopbijlagephpID=7568Huijzer M F Siemensma et al (2015) Wijzer Natuur amp techniek GroningenHouten Noordhoff Uit-
geversHulten S van et al (2014) Natuurzaken Tilburg Zwijsen wwwdezakenvanzwijsennlnatuurzaken
htmKruijssen E van amp F Ubels (2013) Techniek amp Wetenschap in het basisonderwijs Methoden websites amp
bronnen Nijmegen KWTGLimmen M ea (2012) Jeelo (Je eigen leeromgeving) digitale methode voor lsquoOrieumlntatie op Jezelf en
de Wereldrsquo wwwjeelonlMarell J (2012) lsquoRecensie Impulsboeken techniek I en II voor leerkrachtenrsquo in De Tondeldoos jrg 13
nr 2 pp 2-3 Rosmalen VONKMarell J (2014) lsquoBoekrecensie Outside the boxrsquo in De Tondeldoos jrg 15 nr 2-3 pp 24-28 Rosmalen
VONKMarell J (2015) lsquoRecensie Wijzer Natuur amp techniekrsquo in JSW jrg 99 nr 9 pp 42-45 Amersfoort
Thieme MeulenhoffMarell J (2016) lsquoBiologie Plusrsquo In JSW jrg 100 nr 5 blz 46-49 Amersfoort ThiemeMeulenhoffMeer G van der et al (2012) Maandtaak Wereldorieumlntatie Van den Heuvel Educatief wwwmaand-
taaknlPolfliet M (zj) Doe-mappen De wereld in een doos voor groep 1-2 Sint-Niklaas (Be) Abimo Educa-
tiefStoeldraijer J (2006) lsquoIn Vogelvluchtrsquo in JSW jrg 91 nr 1 pp 44-47 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2007) lsquoNatuNiekrsquo in JSW jrg 92 nr 4 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2009) lsquoNautrsquo in JSW jrg 93 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2010) lsquoWijzer door natuur en techniekrsquo in JSW jrg 94 nr 8 pp 46-49 Amersfoort
Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2012) lsquoLeefwereldrsquo in JSW jrg 96 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2013) lsquoTwee methoden Argus Cloursquo in JSW jrg 97 nr 6 pp 42-45 Amersfoort Thie-
me MeulenhoffWiechers C et al (2013) Binnenstebuiten rsquos-Hertogenbosch Blink Educatie wwwbinnenstebuitennl
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
20 van 21
wwwslonlorganisatiekenniscentrumleermiddelenpleinbeschrijfervaar biedt een format om ervaringen met leermiddelen zoals methoden te beschrijven De beoordelingspunten zijn ook geschikt om na te denken over wat je van een methode mag verwachten
wwwwikiwijsleermiddelenpleinnl Hier kun je beschrijvingen van en ervaringen met methodes vinden
wwwschooltvnlhbb de website van Huisje Boompje Beestje voor groep 3-4wwwschooltvnlnudn website van Nieuws uit de NatuurDe Buitendienst voor groep 5-6 Vanaf het
schooljaar 20142015 heeft het vertrouwde populaire programma een nieuwe naam gekregen De Buitendienst zie wwwschooltvnlprogrammade-buitendienst
wwwschooltvnlmystrix de website van de techniekserie Mystrix voor groep 7-8httpmethodelinknl biedt videoclips bij een aantal methoden wwwBiologiePlusSchoolnl ondersteunt met lesvoorbeelden cursussen een jaarlijkse conferentie
een digitale nieuwsbrief en deze website onderwijs over natuur wetenschap en techniek (maar vooral biologie)
wwwhetsollysysteemnl biedt een educatief pakket over duurzaamheid natuur en techniekwwwjeelonl en wwwjeelonljeelo-magazine Jeelo staat voor lsquoJe eigen leeromgevingrsquo in twaalf
projecten worden de inhouden van lsquoorieumlntatie op jezelf en de wereldrsquo en meer in een digitale om-geving aangeboden
wwwdemethodedavincinl een nieuwe lesmethode wereldverkenning (met een link naar kosmisch onderwijs)
Hoofdstuk 24
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 14-15 Londen SAGEHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 22 Abingdon
Routledge
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentresourcing-primary-scienceaspx nascholingsunit gericht op de organisatie rond het gebruik van leermiddelen bij natuuron-derwijs
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-scienceindexasp met handreikingen voor school-beleid tav opslag en gebruik van leermiddelen
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-sciencestrategies-develop-childrens-indepen-denceasp geeft tips om kinderen te leren zelfstandig leermiddelen te kiezen en te gebruiken
Hoofdstuk 25
Boacuteo M de (2004) lsquoPlanting a garden for wildlifersquo section 8 in Nature Detectives environmental sci-ence for primary children Hatfield ASE
Both K (2011) Literatuuroverzicht Natuurrijke schoolterreinen Downloaden via wwwspringzaadnllitdocs_2pdf
Gleave J (2008) Risk and play a literature review Downloaden via wwwspringzaadnllitdocsdoc_73pdf
Goossens B (2012) cd Boerderijschool levend leren op de boerderij Nijmegen BenGoossensnlHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 9 Abingdon
Routledge Herrewegen J van et al (2011) Spelen met buitenruimte Heilig Landstichting Bureau Niche
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
21 van 21
Hoff M (2004) Beratungsmappe Naturnahes Schulgelaumlnde Recklinghausen Natur- und Umwelt-schutz-Akademie NRW
Maas J R Tauritz A van der Wal amp D Hovinga (2014) Groene schoolpleinen een wetenschappelijk onderzoek naar de effecten voor basisschoolleerlingen Amsterdam Vrije Universiteit Downloaden mogelijk via wwwhsleidennllectoraten natuur-ontwikkeling-kind
Schreurs E et al (2009) Levend leren op de boerderij Zutphen Stichting BoerderijschoolWesselius J J Maas amp D Hovinga (2015) De lsquoleerrsquokracht van schoolpleinen hoe leerlingen uit groep 4 5
en 6 het schoolplein ervaren gebruiken en waarderen Leiden Lectoraat Natuur amp Ontwikkeling Kind Downloaden mogelijk via wwwhsleidennlbinaries contentassetshsllectoratennatuur-en-ontwikkeling-kind leerkracht-van-schoolpleinenpdf
Wolthoorn B ea (2008) Mijn eerste tuinboek Baarn Forte Uitgevers Zeist KNNV Uitgeverij Zie ook wwwmijneerstetuinboeknl voor tuinontwerpen en kostenbegrotingen
Zie ookwwwboerderijschoolnl boerderijeducatie is jong intensief en aantrekkelijkwwwschoolyardsorgedusciencehtml science in de schooltuinwwwonzevierkantemetertuinnlwwwlnebethemasnatuur-en-milieueducatienmerondvergroeningeigen-tuineducatief-ma-
teriaal-voor-verenigingenbuitenspelpdf biedt een handleiding (Natuur)speeltuinen met veel aandacht voor natuurbeleving
wwwjuffieintgroennl de site van een ecologisch hovenier en landschapsecoloogwwwpgpediacom de portal van de lsquoPlay and Playground Encyclopediarsquo die veel te bieden heeftwwwyoutubecomwatchv=XKNYiRU0fbcampfeature=youtube een pleidooi voor groene speel-
ruimtenwwwleraar24nlvideo2348 een voorbeeld van een educatieve schooltuinwwwgroeneschoolpleinennl laat zien dat een schoolterrein meer kan zijn dan een betegelde
pauzeplaats of overblijfplekwwwonsgroeneschoolpleinnl deze website over beheer en beleving van natuur op je eigen groene
schoolplein biedt onder meer lesideeeumln voor buiten wwwspringzaadnl De Stichting Springzaad ijvert voor meer ruimte voor natuur en kinderen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
5 van 21
Laevers F et al (2004) Ervaringsgericht werken met 6 tot 12-jarigen in het basisonderwijs Leuven CEGO
Meent Y van de (2011) lsquoKinderen kunnen veel meer dan we denkenrsquo in Onderwijsblad nr 16 pp 40-42 Utrecht AOb
Primary Science nr 111 (2010) thema lsquoLearning from the early yearsrsquo Hatfield ASERussell T (2016) Exploring Science with young children Exeter (UK) Learning MattersSharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 5
Londen Learning MattersSpink E et al (2011) lsquoKnowledge and understanding of the worldrsquo hoofdstuk 7 in Teaching Early
Years Foundation Stage achieving QTS Exeter Learning MattersThe Journal of Emergent Science (sinds 2011) Hatfield Emergent Science Network co ASE
wwwkleutersopverkenningbetechniek van de Artevelde Hogeschool in Gentwwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentfloorbooksaspx
nascholingsunit waarin het gebruik van vloerboeken voor de ontwikkeling of toetsing van na-tuuronderwijsinhouden aan bod komt
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentfostering-curiosity-in-early-years-scienceaspx nascholingsunit waarin drie themarsquos aandacht krijgen onderzoekend spelen een interactieve benadering en vroegschoolse natuureducatie
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentteaching-science-in-the-foun-dation-stageaspx nascholingsunit waarin wordt nagegaan hoe je natuuronderwijs kunt inpassen in het onderwijs aan jonge kinderen
Hoofdstuk 8
Boeckel J van (2013) Laat je flora maar thuis het ontwikkelen van de sensibiliteit van kinderen door op kunst geiumlnspireerd natuuronderwijs Downloaden via wwwspringzaadnllitdocslaat_je_flo-ra_maar_thuispdf
Both K (2013) Basisschool en natuur bij school kansen en belemmeringen masterclass-presentatie als onderdeel van symposium lsquoSpringzaad in volle bloeirsquo op Kasteel Groeneveld op 17 mei
Cornell J (1998) Sharing nature with children (20th anniversary edition revised amp expanded) Nevada City CA Dawn Publications
Cornell J (zj) Sharing Nature kaartenset met spelvormen Loenen EarthgamesGoossens B (2011) dvd Groen spel plein Vrije School Meander Nijmegen Arnhem HANNetwerk
Gelderse NME CentraGordon HL (2014) Looked After Children and the Natural Environment The fostering outside play
project Winchester (UK) Learning through LandscapesHovinga D (2013) Van deadline naar lifeline natuur een groeiruimte voor kinderen Leiden Hoge-
school LeidenLier M van ea (2012) Allemaal spelen Aan de slag met natuurspeelplaatsen voor kinderen met en
zonder beperking Den Hoorn Stichting Oase Limpt C van (2013) lsquoKunst opent oog voor natuurrsquo in Trouw 9 augustus 2013Margadant-van Arcken M amp CS van den Berg (red) (2000) Natuur in pluralistisch perspectief the-
oretisch kader en voorbeeldlesmateriaal voor het omgaan met een veelheid aan natuurbeelden Utrecht CD-szlig Press
Nelissen M (2012) Groen speelplezier creatieve en praktische werkvormen in een natuurspeeltuin Utrecht NUSO ism Texel Stichting OaseSpringzaad
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
6 van 21
Pappler M amp R Witt (2001) Natur-Erlebnis-Raumlume Neue Wege fuumlr Schulhoumlfe Kindergaumlrten und Spiel-platze Seelze Kallmeyer
Tijdschrift De Levende Natuur 100ste jaargang nr 7 september 1999 thema lsquoNatuurbelevingrsquo rsquos-Graveland Stichting De Levende Natuur
Tovey H et al (2011) Laat ze buiten spelen pleidooi voor gezonde risicorsquos Apeldoorn GarantWaal ME van der et al (2012) lsquoToen ik er meer over ging weten werd het leukrsquo onderzoek naar de
meerwaarde van het educatieve natuurbelevingsprogramma lsquoNatuurWijsrsquo in vergelijking met regu-lier natuuronderwijs Wageningen Wageningen Universiteit
Wardenaar S (2013) In het sprookjesbos sprookjes met activiteiten gericht op natuurbeleving voor jonge kinderen Amsterdam SWP
Weterings A (2010) Horen en zien ruiken voelen proeven natuurbeleving in de opvang bij kinderen van 0 tot 12 jaar Amsterdam SWP
Zorg Primair (2014) Themanummer nr 5 Groene Pedagogiek Helvoirt CNVO Stuurgroep Passend Onderwijs Downloaden mogelijk via wwwspringzaadnllitdocszp-2014-themanummer-groe-ne-pedagogiekpdf
FilmsBos T amp A van der Heide (2012) film Brammetje Baas AvroBosBros Dusseldorp S van (2010) film Kikkerdril KROLemming FilmKoole B (2012) film Kauwboy Waterland JuniorBenelux Films
httpwebcpnbnlenginedownloadblobcpnb619702013462014_poezielessen _BOpdfapp=cpnbampclass=8353ampid=1334ampfield=61970 (26-02-2014) Poeumlzieweek over lsquover-wonderingrsquo bij sect 84
wwwagnesvandenbergnl biedt informatie over (onderzoek naar) natuurbeleving en natuur en ge-zondheid omgevingspsychologe Agnes van den Berg is per 01-01-2012 aan de RuG aangesteld als bijzonder hoogleraar Beleving en waardering van natuur en landschap
wwwbeleefdelentenl vanaf 14 februari 2016 weer de mogelijkheid om in de nesten van broedende vogels te kijken
wwwcoolnaturenl biedt natuurspeelterreinenwwwdurvendoenwatjeraaktnl 22 gesprekken met bevlogen mensenwwwhapsprojectnl verzorgt in Apeldoorn een prehistorisch kampwwwhetbewaardelandnl lsquoeen natuurbelevingsprogramma dat kinderen weer in contact brengt
met de natuurrsquowwwherrekijkernl herrekijken is opnieuw leren kijken naar de dingen om je heen hellipwwwNatureArtEducationorg Finse ideeeumln over lsquoArts-based environmental educationrsquo met veel
internationaal gerichte links en afbeeldingenwwwsharingnaturecom over Joseph Cornell en lsquoflow learningrsquowwwsharingnaturenlnatuur-activiteiten biedt hiervoor Nederlandstalige ondersteuningwwwspringzaadnl biedt kinderen en natuur de ruimtewwwwildthingsorgukwalkshtml voor aardewandelingen (5-11 jaar) en dergelijkewwwlnebethemasnatuur-en-milieueducatienmerondvergroeningeigen-tuin biedt handlei-
dingen (werkfiches) lsquoSpelen in eigen tuinrsquo bijvoorbeeld Maak zelf een wilgenhut en Maak muziek met natuurlijke materialen
wwwlnebethemasnatuur-en-milieueducatienmerondnatuurbeleving voor-gezinnen geeft suggesties voor natuurbelevingsactiviteiten met het gezin
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
7 van 21
DEEL B
Hoofdstuk 9
Feasey R (2011) lsquoPlanning elements of an effective lesson planrsquo hoofdstuk 6 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Jonkman T amp P Bakker (2011) Lesopbouw Onderzoekend Leren Wetenschap in het basisonderwijs routekaart Utrecht WKUU
Jonkman T amp P Bakker (2011) Lesopbouw Ontwerpend Leren Techniek in het basisonderwijs route-kaart Utrecht WKUU
Peeters M et al (2014) Wetenschappelijke doorbraken de klas in Waarnemen en bewegen Onder in-vloed en Gevaarlijke ideeeumln Nijmegen WKRU
Quinn DE amp L Chapman (2006) Connecting Science an introduction to the five-part lesson Hatfield University of Hertfordshire
Sharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 6-7 Londen Learning Matters
Hoofdstuk 10
Bianchi L amp R Feasey (2011) Science beyond the classroom boundaries for 3-7 year olds Maidenhead Open University Press
Bianchi L amp R Feasey (2011) Science beyond the classroom boundaries for 7-11 year olds Maiden-head Open University Press
Boacuteo M de (2004) Nature Detectives environmental science for primary children Hatfield ASEDe wereld van het jonge kind december 2014 special Naar buiten allemaal Amersfoort Thieme-
MeulenhoffFibonacci-project (2012) Implementing Inquiry Beyond the School
(wwwfibonacci-projecteu) Loxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and
developing understanding hoofdstuk 8 Abingdon RoutledgeMcGregor D (2012) lsquoGroup work what does research say about its effect on learningrsquo hoofdstuk 9
in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASEPrimary Science nr 132 (2014) thema lsquoOut amp Aboutrsquo Hatfield (UK) ASEReiss M (2012) lsquoLearning out of the classroomrsquo hoofdstuk 11 in ASE Guide to Research in Science
Education Hatfield ASEScience amp Children vol 51 nr 9 (2014) thema lsquoInformal Educationrsquo Arlington NSTA Schrama A et al (2004) Vorm geven aan onderzoek onderzoekshandleiding vorm en functie rsquos-Gra-
venland Nederlandse Jeugdbond van NatuurstudieTurnhout S et al (2002) Zelf de natuur in basisboek voor veldbiologie in Nederland Utrecht KNNVWinkels J amp P Hoogeveen (2014) Het didactische werkvormenboek variatie en differentiatie in de
praktijk Assen Van Gorcum
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
8 van 21
Hoofdstuk 11
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 9-12 amp 17-20 Arlington NSTApressPrimary Science Review nr 84 (2004) thema lsquoRecording and communicationrsquo Hatfield ASEWheeler-Toppen J (ed) (2011) Science the lsquoWritersquo Way Arlington NSTApress
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmenteffective-displaysaspx na-scholingsunit gericht op het samenstellen van effectieve uitstallingen
Hoofdstuk 12
Boog GJ et al (2012) Leren kun je observeren je onderwijs afstemmen op de leerlingen sect 15 Amers-foort ThiemeMeulenhoff
Elstgeest J (2001) lsquoThe Right Question at the Right Timersquo hoofdstuk 3 in Taking the plunge how to teach science more effectively for ages 5 to 12 Portsmouth NH Heinemann
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 13-16 Arlington NSTApress Goldsworthy A (2011) lsquoEffective questionsrsquo hoofdstuk 9 in ASE Guide to Primary Science Education
Hatfield ASEHarlen W et al (2003) Making progress in primary science a handbook for inservice and preservice
course leaders module 3 Londen RoutledgeFalmerHarlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 5 Londen SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters 4-5
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 10 Abingdon
Routledge Lakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 4 Maidenhead Open Univer-
sity Press Peeters M et al (2013) lsquoWetenschappelijke doorbraken de klas in Waarom En hoe danrsquo hoofdstuk
1 in Wetenschappelijke doorbraken de klas in DNA gedrag en infecties onder de loep Nijmegen WKRU
Primary Science Review nr 83 (2004) thema lsquoQuestions and dialoguersquo Hatfield ASESharkawy A (2010) lsquoA Quest to Improve helping students learn how to pose investigable questionsrsquo
in Science and Children jrg 48 nr 4 pp 32-35 Arlington VA NSTA
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentpupil-questionsaspx nascho-lingsunit waarin praktijkvoorbeelden duidelijk maken hoe je bij natuuronderwijs als leerkracht in kunt spelen op vragen die leerlingen inbrengen
wwwyoutubecomwatchv=Oa-hcWdEriUampfeature=youtube geeft suggesties voor het opstellen van onderzoeksvragen
wwwyoutubecomwatchv=uNkzlghEjQQampspfreload=1020Message3A20Syntaxisfout20(url3A20http3A2F2Fwwwyoutubecom2Fwatch3Fv3DuNkzlghEjQQ) biedt een checklist voor het bepalen van de kwaliteit van onderzoeksvragen en hypothesen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
9 van 21
Hoofdstuk 13
Allen M (2014) Misconceptions in Primary Science Maidenhead Open University PressAnderson M (2002) A-Z of Key Concepts in Primary Science Exeter Learning Matters Bell D et al (1997) Understanding Science Ideas a guide for primary teachers London Nuffield Foun-
dation Collins EducationalBerg E van den et al (2013) Onderzoeken en ontwerpen met 4- tot 14-jarigen inspirerende praktijk-
voorbeelden hoofdstuk 22-23 Utrecht NVONBlijleven PJ (2005) Multimedia-cases naar een brug tussen theorie en praktijk incl cd-rom Enschede
Universiteit TwenteBoacuteo M de (2004) Using science to develop thinking skills at key stage 1 practical resources for gifted
and talented learners Londen David Fulton Driver R et al (1985) Childrenrsquos Ideas In Science Buckingham Open University PressFibonacci-project (2012) Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-projecteu) Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 24 Arlington NSTApress Harlen W et al (2003) Making progress in primary science a handbook for inservice and preservice
course leaders module 1 + 8 Londen RoutledgeFalmer Harlen W (red) (2011) ASE Guide to Primary Science Education hoofdstuk 3 amp 13 Hatfield ASEHarlen W (2012) lsquoWhat do we know about learnersrsquo ideas at the Primary Levelrsquo hoofdstuk 5 in ASE
Guide to Research in Science Education Hatfield ASEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapter 3
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 5 amp 11 Abing-
don Routledge Judge B et al (2009) Critical Thinking Skills for Education Students Exeter Learning Mattters LtdKeeley P (2013) Uncovering Student Ideas in Primary Science 25 new formative assessment probes for
grades K-2 Vol 1 Arlington NSTApressKeeley P (2014) What are they thinking Promoting elementary learning through formative assessment
Arlington NSTApressKeere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas Tielt
(Be) LannooCampusLakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 3 Maidenhead Open Univer-
sity PressLoxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and
developing understanding hoofdstuk 2 amp 4 Abingdon RoutledgeMeadows J (2004) Science and ICT in the primary school a creative approach to big ideas Londen
David FultonNaylor S et al (2004) Active Assessment thinking learning and assessment in science Londen David
FultonPrimary Science nr 123 (2012) thema lsquoModels and Analogiesrsquo Hatfield ASESharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice hoofdstuk 4 Londen Learning
Mattters LtdWard H (2007) Using their Brains in Science ideas for children aged 5 to 14 Londen Paul Chapman
wwwveldwerknederlandnlprojecten__publicatiespublicaties156 biedt hyperlinks naar artike-len in Natuur aan de Basis waarin kinderen vertellen hoe ze denken over uiteenlopende natuur-onderwerpen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
10 van 21
httpenwikipediaorgwikiList_of_mind_mapping_software biedt een overzicht van software-pakketten voor mindmapping verschillende daarvan kun je gratis downloaden
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentconcept-cartoonsaspx na-scholingsunit over het gebruik van conceptcartoons in de onder- en bovenbouw
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentthe-thinking-frames-appro-achaspx nascholingsunit gericht op het ondersteunen van denkactiviteiten tijdens onderzoe-kend leren
wwwrscorglearn-chemistryresourceres00002104cmpid=CMP00007068 gesprek (Engels) over veranderingen in materialen nav een conceptcartoon over zeepbellen
Hoofdstuk 14
Beek W van amp M Verhallen (2012) Taal een zaak van alle vakken incl dvd Bussum CoutinhoBoth K (2015) lsquoTaalontwikkeling door te leren over de natuurrsquo In HJK jrg 43 nr 2 blz 4-7 Amers-
foort ThiemeMeulenhoffCoenen J amp M Heijderijk (2010) Zien is snappen grip op lessen Nederlands voor anderstalige kinderen
groep 1 tm 4 VlissingenDen Haag BazaltHCODamhuis R (2008) Gesprekken zijn de spil van onderwijs Utrecht Marnix AcademieDawes L (2008) The Essential Speaking and Listening talk for learning at key stage 2 Londen Rou-
tledgeEccles D amp S Taylor (2011) lsquoPromoting understanding through dialoguersquo hoofdstuk 10 in ASE Guide
to Primary Science Education Hatfield ASEElsaumlcker W van et al (2006) Bundel De Taallijn interactief taalonderwijs in groep 1 en 2 incl dvd
Nijmegen Expertisecentrum NederlandsElsaumlcker W van et al (2007) Zie je ze vliegen De Taallijn voor groep 3 en 4 incl cd-rom Nijmegen
Expertisecentrum NederlandsErduran S (2012) lsquoThe role of dialogue and argumentationrsquo hoofdstuk 13 in ASE Guide to Research in
Science Education Hatfield ASEFeasey R (1999) Primary Science and Literacy Hatfield ASE Feasey R (2005) Creative Science achieving the WOW factor with 5-11 year olds hoofdstuk 8 Lan-
guage communication and creativity in science Londen David FultonHajer M amp Th Meestringa (2009) Handboek taalgericht vakonderwijs Bussum CoutinhoHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapter 8
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 7 Abingdon
Routledge Howe A et al (2009) Science 5-11 a guide for teachers pp 6-10 Londen David FultonJohnston J (2011) lsquoChildren talking teachers supporting sciencersquo in The Journal of Emergent Science
1 pp 14-21 Hatfield Emergent Science NetworkASELakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 4 Maidenhead Open Univer-
sity PressLoxley P et al (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and developing understanding
hoofdstuk 3-5 Abingdon RoutledgeMercer N amp S Hodgkinson (red) (2008) Exploring Talk in School Londen SAGENaylor S amp B Keogh (2012) lsquoCreativity in teaching sciencersquo hoofdstuk 10 in ASE Guide to Research in
Science Education Hatfield ASE
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
11 van 21
Oldersma F et al ( 2013) Leren onderzoeken binnen wetenschap en techniek op de basisschool hoofd-stuk 6 Nijbeets Bureau voor Levend Leren
Parkin T et al (1998) Science and Literacy a guide for primary teachers London Nuffield Foundation Collins Educational
Primary Science nr 127 (2013) thema lsquoCommunicationrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 138 (2015) thema lsquoTalking Sciencersquo Hatfield ASEScience amp Children Vol 50 nr 9 (2013) thema lsquoEngagement in Argument from Evidencersquo Arlington
NSTAScience amp Children Vol 51 nr 8 (2014) thema lsquoLanguage Development in Sciencersquo Arlington NSTASegers E et al (2006) cd-rom Taal- en zaakvakken met webquests Nijmegen Expertisecentrum Ned-
erlandsSharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice hoofdstuk 6 Londen Learning
Matters LtdSmith J (2010) Talk thinking and philosophy in the primary classroom Exeter Learning Matters Ltd Tomassen P et al (red) (2007) Tica taalgerichte technieklessen voor groep 1 tm 8 Rotterdam CED-
groepWeavers G (2012) Look Think Talk incl cd-rom Sandbach Millgate House PublishersWesterbeek K et al (2010) Taal 100 interactief taalonderwijs op de basisschool NijmegenUtrecht
Expertisecentrum NederlandsSardesWheeler-Toppen J (ed) (2011) Science the lsquoWritersquo Way Arlington NSTApress
wwwsamenonderzoekennl biedt lessen rondom taalstimulering bij wetenschap en techniekwwwleraar24nlvideo6045tab=0 video over de integratie van taal wetenschap en techniek in
de basisschoolwwwcorilearningcom CORI staat voor Concept-Orieumlnted Reading Instruction Het is niet alleen
gericht op leesstrategieeumln en leesmotivatie maar ook op de ontwikkeling van onderzoekvaardig-heden en natuurwetenschappelijke concepten
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentargumentationaspx nascho-lingsunit lsquokinderen leren argumenteren op basis van onderzoeksresultatenrsquo zie ook wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-development talking-scienceaspx
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentdiscussions-in-primary-sci-enceaspx nascholingsunit gericht op discussieactiviteiten om het denken en de onderlinge com-municatie bij natuuronderwijs te bevorderen en vaktaal te leren gebruiken
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentlets-talkaspx nascholingsunit gericht op het betrekken van leerlingen bij gesprekken over natuuronderwerpen
wwwrscorglearn-chemistryresourceres00002104 verschillende video-opnamen van gesprek-ken (Engels) bij natuuronderwijs (lsquoexploratory talkrsquo lsquoconstructive talkrsquo)
Hoofdstuk 15 en 16
Bode J de amp L Nijman (2014) Hoe bedenk je het Creatief denken in het basisonderwijs Bussum Cou-tinho
Boerwinkel DJ (2003) Het vormfunctieperspectief als leerdoel van natuuronderwijs leren kijken door de ontwerpersbril Utrecht CD-szlig Press
Bors G (red) (2012) Egoscoop jrg 16 nr 3 thema lsquoCreativiteitrsquo Helmond Uitgeverij OMJSBounford T (2008) Build your own paper airforce incl cd-rom Cambridge ILEX
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
12 van 21
Compton V amp C Harwood (2010) Components of Technological Practice Indicators of Progression Downloaden van dit en andere interessante documenten mogelijk via wwwtechnologytkiorgnz
Damhuis C et al (2015) Van hellingshoek tot hypothese Talentontwikkeling Onderzoekend amp Ontwer-pend Leren (TOOL) met Wetenschap amp Technologie lessen onderzoekend en ontwerpend leren voor groep 1 tm 8 van het basisonderwijs Utrecht Universiteit Utrecht Kenniscentrum Talentont-wikkeling Wetenschap amp Techniek Downloaden mogelijk via wwwfiuunltoepassingen28411
Desailly J (2015) Creativity in the Primary Classroom London (UK) SAGELearning MattersDoorley R (2014) Tinkerlab a hands-on guide for little inventors Boston Roost Books Frederik I amp M Vrijman-van Putten (2007) Ontwerpen moet je doen Creativiteit en motivatie met
technisch ontwerpen Groningen NVONFrederik I amp G van Dijk (red) (2012) Techniekdidactiek Utrecht EcentFroschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 2 Arlington NSTApressGabrielson C (2013) Tinkering Kids Learn by Making Stuff Sebastopol Maker MediaHootsen MM amp ID Razenberg (2013) Ontdek Wetenschap amp Techniek landelijk onderzoek onder ou-
ders van basisschoolleerlingen Utrecht Labyrinth Onderzoek amp Advies Downloaden mogelijk via wwwplatformbetatechnieknlpublicatiesontdek-wetenschap-techniek
Hope G (2004) Teaching Design and Technology 3-11 the essential guide for teachers Londen Conti-nuum
Huggins - Cooper L (2014) How to invent Londen QED PublishingInspectie van het Onderwijs (2005) Techniek in het basisonderwijs technisch rapport Den Haag On-
derwijsinspectie Jonkman T amp P Bakker (2011) Lesopbouw Ontwerpend Leren Techniek in het basisonderwijs route-
kaart Utrecht WKUUKlapwijk R amp E Holla (2014) Leidraad onderzoekend en ontwerpend leren Delft TU Wetenschap-
sknooppunt Zuid-Holland Downloaden mogelijk via wwwwetenschapsknooppuntzhnlup-loadsLeidraad-onderzoekend-en-ontwerpend-leren-Wetenschapsknooppunt-ZHpdf
Lancashire Professional Development Service (zj) Essential Practical Skills for Under 5rsquos and KS1 Chil-dren Design and Technology Nottinghamshire TTS-Group
Lancashire Professional Development Service (zj) Essential Practical Skills for Key Stage 2 Children Design and Technology Nottinghamshire TTS-Group
Libow Martinez S amp G Stager (2013) Invent to learn Torrance Constructing Modern Knowledge Press
Lloyd Chr (2013) The What on Earth Wallbook of Science amp Engineering Londen Science MuseumLupton E amp J Lupton (2007) DIY Kids New York Princeton Architectural PressNewton D (2011) Teaching Design and Technology 3-11 Londen SAGEOldersma F et al ( 2013) Leren onderzoeken binnen wetenschap en techniek op de basisschool hoofd-
stuk 5 Nijbeets Bureau voor Levend LerenPrimary Science nr 118 (2011) thema lsquoScience and Technologyrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 139 (2015) thema lsquoSTEMrsquo Hatfield ASE TechniekTalentnu (2015) Werkmap Techniek Techniek in het basisonderwijs makkelijker dan je denkt
Woerden TechniekTalentnuTechniekTalentnu (2015) Serie whitepapers (zie wwwtechniektalentnuwhitepapers) Techniekonderwijs en talentontwikkeling van kinderen 4 redenen waarom Wetenschap amp Techniek-
onderwijs talentontwikkeling stimuleert Basisscholen met techniekonderwijs hebben een streepje voor techniekonderwijs krachtig middel
bij profilering Techniek heeft de toekomst 4 redenen voor techniekonderwijs
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
13 van 21
Techniekonderwijs verdient zichzelf terug 5 redenen waarom techniekonderwijs loont Goed techniekonderwijs hoe doe je dat Concrete handvaten voor het ontwikkelen van draagvlak
beleid expertise en faciliteiten Techniekonderwijs in de praktijk praktische tips voor technieklessen samenwerken en bedrijfs-
bezoekenTechniekTalentnu (2015) Talentontwikkeling in het basisonderwijs Met Wetenschap amp Techniek
makkelijker dan je denkt Woerden TechniekTalentnu (zie wwwtechniektalentnubasisonder-wijs)
TechniekTalentnu (2015) Het is raar maar waar Onderzoekend en Ontwerpend Leren is de toekomst Woerden TechniekTalentnu (zie wwwtechniektalentnubasisonderwijs)
Teunis HS (2013) Te weinig aandacht voor techniek in basisonderwijs Downloaden mogelijk via wwwbnrnlnieuws332058-1301te-weinig-aandacht-voor-techniek-in-basisonderwijss_cid=blogitems
Walma-van der Molen J (2013) Verwondering en vindingrijkheid als motor voor leren Enschede Uni-versiteit Twente
Wilkinson K amp M Petrich (2014) The Art of Tinkering Meet 150+ Makers Working at the Intersection of Art Science amp Technology San Francisco Exploratorium
Wilson A (ed) (2015) Creativity in primary design and technology London (UK) SAGELearning Matters
Zagers M et al (1998) Musical Een wereld vol techniek Nijmegen Pabo Groenewoud
wwwtechyourfuturenl presenteert zich als expertisecentrum voor Techniekonderwijs in het oos-ten van het land
wwwtaychallengenl site voor WampT van de Twente Academy youngwwwiederkindeentalentnl site van het expertisecentrum Wetenschap amp Technologie in Noord-
Holland en Flevoland De site biedt onder meer lesmateriaal waarin onderzoekend en ontwer-pend leren centraal staan
httpwetenschapentechnologieslonlcomponenten-van-w-en-tonderzoeken-en-ontwerpen nieuwe site van de SLO rondom wetenschap amp technologie
wwwontwerpenindeklasnl site van het wetenschapsknooppunt Zuid-Holland httptinkeringexploratoriumedu en wwwartoftinkeringcom laten je kennismaken met
lsquotinkerenrsquo
Hoofdstuk 17
Allen J et al (2007) Primary ICT Knowledge Understanding and Practice Exeter Learning MattersBarton-Greenwood A et al (2011) Be safe Health and safety in school science and technology for
teachers of 3- to 12-year-olds Hatfield ASE Bronkhorst J (2005) Basisboek ICT didactiek Baarn HBuitgeversCleaves A amp R Toplis (2012) lsquoTeaching science in ICT-rich environmentsrsquo hoofdstuk 18 in ASE Guide
to Research in Science Education Hatfield ASEDroop M et al (2011) Wat weten we over webquests Onderzoeksreeks ICT in het onderwijs Zoeter-
meer Stichting KennisnetFeasey R (2005) lsquoThe role of ICT in developing creativity in primary sciencersquo hoofdstuk 9 in Creative
Science achieving the WOW factor with 5-11 year olds Londen David FultonHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapter 6
Portsmouth (USA) Heinemann
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
14 van 21
Harlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 8 amp 14 Abing-don Routledge
Primary Science nr 121 (2012) thema lsquoScience on a Shoestringrsquo Hatfield ASEQualter A (2011) lsquoUsing ICT in teaching and learning sciencersquo hoofdstuk 8 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASESharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 10-11
Londen Learning Matters
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentpromoting-engagement-using-puppets-books-and-storiesaspx nascholingsunit gericht op het vergroten van betrokken-heid van leerlingen bij natuuronderwijs door gebruik van poppen boeken en verhalen
wwwleraar24nldossier3226ict-en-de-natuur uiteenlopende mogelijkheden om ICT buiten en binnen in natuurlessen toe te passen
DEEL C
Hoofdstuk 18
Alblas A (1999) Onderwijzen voor een natuurbetrokken bestaan didactische uitgangspunten voor na-tuur- en milieueducatie Wageningen Wageningen Universiteit
BARD87nl (zj) Biodiversiteitsspel spel over samenhang in de natuur Apeldoorn Veldwerk Neder-land
Been T de et al (2006) Aarde en wormen voor waarden en normen incl cd-rom Apeldoorn Veld-werk Nederland
DuurzaamDoor (red) (2015) Ik wij en de wereld Whitepaper Natuur Milieu Duurzaamheid en On-derwijs Verkregen via wwwduurzaamdoornlnieuwswhitepaper-natuur-milieu-duurzaam-heid-en-onderwijs-aangeboden-aan-onderwijs2032 of rechtstreeks via wwwunescoscholennlunescofiles201508Whitepaper-NMDpdf Competenties die hier een rol spelen zijn nieuws-gierig zijn een onderzoekende houding hebben creativiteit en probleemoplossend vermogen
Gill T (2011) Sowing the seeds reconnecting Londonrsquos children with nature London Greater London Authority
Greven J et al (2008) Help de juf een verhalend ontwerp over duurzaam watergebruik incl cd-rom Enschede SLODuurzame PABO
Hamer A de amp P Heres (red) (2015) 32 Lessen voor de toekomst Oostburg Duurzame PaboHovinga D (2007) Ont-dekken en toe-dekken leren over de veelvormige relatie van mensen met natuur
in NME-leertrajecten duurzame ontwikkeling Utrecht Universiteit Utrecht IVN Nederland amp SME Advies (2007) Leerlijn Leren voor een duurzame toekomst klimaat en duur-
zame energie AmsterdamUtrecht IVNSME AdviesJansen P amp M Jansen (red) (2002) Piepschuim in het poolijs natuur- en milieueducatie in wereldper-
spectief themarsquos lsquoKledingrsquo en lsquoVrije tijdrsquo ApeldoornAmsterdam Stichting Veldwerk NederlandAlice O
Jonker J (2011) Duurzaam Denken Doen Deventer KluwerJucker R amp R Mathar (Eds) (2015) Schooling for Sustainable Development in Europe Cham Springer
International PublishingJuffermans J (2012) Mijn hemel Wat gebeurt er op aarde Online te lezen via wwwvoetafdrukeu
onzevoetafdrukmijnhemelindexhtml
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
15 van 21
Lemaire T (2002) Filosofie van het landschap Amsterdam FlamingoLeussink E amp A Heideveld (2005) Werkplan pijler 1 lsquoLerende Individuenrsquo UtrechtAmsterdam Pro-
gramma Leren voor Duurzame OntwikkelingLijmbach S et al (2000) Duurzaamheid als leergebied conceptuele analyse en educatieve uitwerking
Utrecht CD-szlig PressLijmbach S (2004) lsquoWhatrsquos in a name Van natuureducatie naar duurzaamheidseducatiersquo in Vernieu-
wing jrg 63 nr 3 pp 8-11 Assen Van GorcumMacKay D (2009) Sustainable energy without the hot airreg Cambridge UIT Cambridge Ltd Office for Standards in Education (2003) Taking the first step forward hellip towards an education for sus-
tainable development good practice in primary and secondary schools Londen OfstedPrimary Science nr 113 (2010) thema lsquoBiodiversityrsquo Hatfield ASERemmers T (2007) Duurzame ontwikkeling is leren vooruitzien Kernleerplan Leren voor Duurzame
Ontwikkeling funderend onderwijs 4 - 16 jaar Enschede SLOSchouten M (2005) Spiegel van de natuur het natuurbeeld in cultuurhistorisch perspectief Utrecht
KNNVSmit H (2012) Ieder kind naar buiten kinderen hebben natuur nodig ndash natuur heeft kinderen nodig
Apeldoorn Veldwerk NederlandStrawbridge D amp J Strawbridge (2013) Overleven op je eigen km2 Amsterdam Fontaine Uitgevers
Nieuw AmsterdamSummers M et al (2002) Teaching Sustainable Development in Primary Schools Hatfield ASEVisser A et al (2005) Het beste boek voor echte natuurtalenten Apeldoorn SVNVliet A van et al (2005) De natuurkalendergids Zutphen RoodbontVos E et al (2001) Leren voor duurzaamheid met Door Gouda Bureau voor Educatief OntwerpenVries G de (2008) Op weg naar Aishe ndash bao Utrecht Marnix Academie Vries M de (zj) Milieu Bingo een leerzaam spel voor jong en oud over de wereld waarin we leven
vanaf 11 jaar Apeldoorn Veldwerk NederlandZorg Primair nr 5 (2014) Themanummer Groene Pedagogiek Helvoirt CNV Onderwijs Stuurgroep
Passend Onderwijs Downloaden mogelijk via wwwspringzaadnllitdocszp-2014-themanum-mer-groene-pedagogiekpdf
Zwiers J et al (2000) Weg van duurzame ontwikkeling een voorontwerp voor een raamleerplan duur-zame ontwikkeling Den Haag Dienst Stadsbeheer afd Milieu
wwwnmepodiumnlKennis-voor-NME De portal lsquoKennis voor NMErsquowwwmosvlaanderenbe over milieuzorg op schoolwwwlnebedoelgroepenonderwijsmosmos-aanbodcommunicatietoolsmos-cartoons
cartoons-milieuzorg-op-school biedt cartoons om discussie op gang te brengen over uiteenlo-pende milieuthemarsquos
wwwparriseeu PARRISE staat voor ldquoPromoting Attainment of Responsible Research and Innova-tion in Science Educationrdquo het betreft een project dat in het onderwijs de samenhang tussen science en de maatschappij aan de orde stelt
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
16 van 21
Hoofdstuk 19
Bianchi L amp P Thompson (2011) lsquoScience within cross-curricular approachesrsquo hoofdstuk 7 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Graft M van (2009) De concept-context-benadering in het primair onderwijs deel 1 Een conceptueel kader voor natuur en techniek Enschede SLO Downloaden via wwwslonldownloads2009Conceptueel_20kader_20Natuur_20en_20Techniek_20deel_20Ipdf
Graft M van (2009) De concept-context-benadering in het primair onderwijs deel 2 Voorbeeldlesma-teriaal voor natuur en techniek Enschede SLO Downloaden via
wwwslonldownloads2009Concept_20contextbenadering_20primair_20onderwijs__deel2pdf
Greven J amp J Letschert (2005) De Storyline Approach over thematisch onderwijs in de vorm van ver-halen Enschede SLO
Greven J et al (2008) Help de juf een verhalend ontwerp over duurzaam watergebruik incl cd-rom Enschede SLODuurzame PABO
Schut I (2007) lsquoGoede onderzoeksvragen ontstaan niet vanzelfrsquo in Zone jrg 6 nr 2 pp 10-11 As-sen Van Gorcum
wwwthecreativelearningjourneycouk laat zien hoe vakken op betekenisvolle wijze met elkaar geiumlntegreerd kunnen worden
Hoofdstuk 20
Adey Ph (2008) Letrsquos think Handbook a guide to cognitive acceleration in the primary school Londen GL Assessment Ltd
ArsquoEchevarria A de amp I Patience (2008) Teaching Thinking Hampshire Teachersrsquo PocketbooksFibonacci-project (2012) Tools for Enhancing Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-project
eu) Fibonacci-project (2012) Integrating Science Inquiry Across the Curriculum
(wwwfibonacci-projecteu) Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 5-8 amp 29-32 Arlington NSTApress Galen F van et al (2012) Kinderen onderzoeken lsquosnelheidrsquo Eindhoven KWTZ amp ESoE Downloaden
via wwwtuenluniversiteitover-de-universiteiteindhoven-school-of-educationinnoverensteff
Galen F van amp V Jonker (2013) Experimenteren in de rekenles Utrecht Universiteit Utrecht Zie ook wwwfismescienceuunlexperimentereninderekenles
Goldsworthy A amp B Ponchaud (2007) Science Enquiry Games active ways to learn and revise science enquiry skills Sandbach Millgate House Education
Harlen W et al (2001) Taking the plunge how to teach science more effectively for ages 5 to 12 Ports-mouth NH Heinemann
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 2 4 8 amp 9 Londen SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters 5-7
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 12-13 Abing-
don Routledge Keere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas
hoofdstuk 4 Tielt (Be) LannooCampus
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
17 van 21
Keulen H van amp I Oosterheert (2011) Wetenschap en techniek op de basisschool sect 324 Groningen Noordhoff Uitgevers
Legierse A amp M Oosterbaan (red) (2003) Onderzoeken als basis voor beroep praktisch werkboek voor docenten om in vijf werkbijeenkomsten met elkaar een leerlijn onderzoeksvaardigheden voor BBL-leerlingen te maken Enschede SLO
Meindertsma HB (2014) Predictions and explanations Short-term processes of scientific understand-ing in young children Groningen RUG dissertatie
Oversby J (2012) lsquoModelling as a part of scientific investigationrsquo hoofdstuk 14 in ASE Guide to Re-search in Science Education Hatfield ASE
Primary Science nr 124 (2012) thema lsquoPattern seeking science amp mathematicsrsquo Hatfield ASEQCDA (2009) Assessing Pupilsrsquo Progress Science assessment criteria Londen Qualifications and Cur-
riculum Development AgencyCrown PublRobertson A amp Ph Adey (2004) Teacherrsquos guide Letrsquos think through science 8amp9 Londen GL Assess-
ment LtdSpek W amp M Rodenboog-Harmelink (2011) Natuurwetenschappelijke vaardigheden onderbouw
havo-vwo Enschede SLOThe Science Teacher Vol 81 No 8 (2014) thema lsquoAnalyzing and Interpreting Datarsquo Arlington NSTAWheeler-Toppen J (ed) (2011) Science the lsquoWritersquo Way Arlington NSTApress
Hoofdstuk 21
Black P (2012) lsquoFormative assessment and learningrsquo hoofdstuk 15 in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASE
Brodie D (2011) lsquoAssessing Pupilsrsquo Learningrsquo hoofdstuk 15 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Eijck Th van amp E van den Berg (2011) lsquoEffecten van nascholingen Wetenschap en techniek in het Primair Onderwijs in de regio Amsterdamrsquo in Tijdschrift voor Didactiek der wetenschappen jrg 28 nr 2 pp 3-20
Fibonacci-project (2012) Tools for Enhancing Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-projecteu)
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 33-36 Arlington NSTApress Graft M van et al (red) (2007) Evalueren van brede ontwikkeling van leerlingen in open onderwijsvor-
men ontwikkeling van observatie- en toetsingsinstrumenten bij onderzoekend en ontwerpend leren Enschede SLO
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 12-13 London SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters
9-10 Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 15-19 amp 23-25
Abingdon Routledge Harlen W (2012) lsquoWhat research tells us about summative assessmentrsquo hoofdstuk 16 in ASE Guide
to Research in Science Education Hatfield ASEHarrison Chr (2012) lsquoAssessment for Learning classroom practices that engage a formative appro-
achrsquo hoofdstuk 17 in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASEKeeley P (2014) What are they thinking Promoting elementary learning through formative assessment
Arlington NSTApressKeere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas
hoofdstuk 4 Tielt (Be) LannooCampus
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
18 van 21
Lakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 3 Maidenhead Open Univer-sity Press
Lantz HB (2004) Rubrics for Assessing Student Achievement in Science Grades K-12 Londen Paul Chapman
Loxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and developing understanding hoofdstuk 7 Abingdon Routledge
Naylor S et al (2004) Active assessment Thinking Learning and Assessment in Science Londen David Fulton
Primary Science nr 115 (2010) thema lsquoAssessmentrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 125 (2012) thema lsquoMaking Progressrsquo Hatfield ASEQCDA (2009) Assessing Pupilsrsquo Progress Science assessment criteria Londen Qualifications and Cur-
riculum Development AgencyCrown PublRezba RJ Sprague CR McDunnough JT amp JJ Matkins (2007) Learning and assessing science pro-
cess skills San Francisco (USA) Kendall Hunt Publishing amp CoSchofield K (2011) lsquoFormative feedback and self-assessmentrsquo hoofdstuk 11 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASEScience amp Children Vol 51 nr 3 (2013) thema lsquoAssessment Products and Processesrsquo Arlington NSTA Sharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 9 Lon-
don Learning MattersWeerden J van amp L Hiddink (red) (2013) Balans van het basisonderwijs PPON 25 jaar kwaliteit in
beeld pp 34-36 Natuuronderwijs Arnhem Stichting CitoWiliam D amp S Leahy (2015) Embedding formative assessment Practical techniques for K-12 class-
rooms West Palm Beach (FL USA) Learning Sciences International
wwwnferacuknferpublicationsAAS02AAS02pdf een document over lsquoAssessment for Learning in Sciencersquo
Hoofdstuk 22
Boersma KTh et al (2005) Vernieuwd biologieonderwijs van 4 tot 18 jaar Utrecht CVBO Boersma K (2012) Wereldorieumlnterende vakken op de kaart Downloaden via wwwecentnlarti-
kel2544WereldoriC3ABnterende+vakken+op+de+kaartviewdoGraft M van et al (red) (2003) Natuuronderwijs curricula en concepten van kinderen Enschede SLOGraft M van et al (2014) Concept Wetenschap amp technologie in het basis- en speciaal onderwijs richt-
inggevend leerplankader bij het leergebied Orieumlntatie op jezelf en de wereld Enschede SLO Harlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 2 20 en 21
Abingdon Routledge Harlen W (red) (2011) lsquoProvision for science at the school levelrsquo sectie 3 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASEHoeven M van der amp L Meijs (2009) Leerlijnen landelijke kaders Mens en Natuur vmbo Enschede
SLO (wwwslonlvoortgezetvmbothemasdll)Ministerie van OCW (2010) Kerndoelen speciaal onderwijs Den Haag Ministerie van OCW National Research Council (2012) A Framework for K-12 Science Education practices crosscutting con-
cepts and core ideas Washington The National Academies PressPratt H (2013) The NSTA Readerrsquos Guide to A Framework for K-12 Science Education practices cross-
cutting concepts and core ideas Arlington NSTApressPrimary Science nr 119 (2011) thema lsquoPlanning for Creative Sciencersquo Hatfield ASE
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
19 van 21
Scharten R amp M Kat-de Jong (2012) Koersvast en enthousiast kritieke succesfactoren van de Gelderse vindplaatsen Nijmegen Expertisecentrum Nederlands
The National Curriculum in England (2013) Handbook for Primary Teachers key stages 1 amp 2 Sou-tham Scholastic Ltd
Verheijen S et al (2010) Naar een kern voor leerlijnen natuur- en milieueducatie analyse van bestaan-de leerlijnen en synthese van een kern-leerlijn NME UtrechtWageningenApeldoorn Freudenthal InstituutWURVeldwerk Nederland Downloaden via httpedepotwurnl155062
Hoofdstuk 23
Adriaensen I ea (2014) Mikado Wereldorieumlntatie Kalmthout (Be) PelckmansBastmeijer M (2014) Natuur anders Lochem Klasse(n)Advies wwwvierkeerwijzernl Dekkers D amp E van Oers (2013) lsquoRecensie Een blik op techniekrsquo In Zone jrg 12 nr 2 blz 19 Verkre-
gen via wwwschoolsupportnlpopbijlagephpID=7568Huijzer M F Siemensma et al (2015) Wijzer Natuur amp techniek GroningenHouten Noordhoff Uit-
geversHulten S van et al (2014) Natuurzaken Tilburg Zwijsen wwwdezakenvanzwijsennlnatuurzaken
htmKruijssen E van amp F Ubels (2013) Techniek amp Wetenschap in het basisonderwijs Methoden websites amp
bronnen Nijmegen KWTGLimmen M ea (2012) Jeelo (Je eigen leeromgeving) digitale methode voor lsquoOrieumlntatie op Jezelf en
de Wereldrsquo wwwjeelonlMarell J (2012) lsquoRecensie Impulsboeken techniek I en II voor leerkrachtenrsquo in De Tondeldoos jrg 13
nr 2 pp 2-3 Rosmalen VONKMarell J (2014) lsquoBoekrecensie Outside the boxrsquo in De Tondeldoos jrg 15 nr 2-3 pp 24-28 Rosmalen
VONKMarell J (2015) lsquoRecensie Wijzer Natuur amp techniekrsquo in JSW jrg 99 nr 9 pp 42-45 Amersfoort
Thieme MeulenhoffMarell J (2016) lsquoBiologie Plusrsquo In JSW jrg 100 nr 5 blz 46-49 Amersfoort ThiemeMeulenhoffMeer G van der et al (2012) Maandtaak Wereldorieumlntatie Van den Heuvel Educatief wwwmaand-
taaknlPolfliet M (zj) Doe-mappen De wereld in een doos voor groep 1-2 Sint-Niklaas (Be) Abimo Educa-
tiefStoeldraijer J (2006) lsquoIn Vogelvluchtrsquo in JSW jrg 91 nr 1 pp 44-47 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2007) lsquoNatuNiekrsquo in JSW jrg 92 nr 4 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2009) lsquoNautrsquo in JSW jrg 93 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2010) lsquoWijzer door natuur en techniekrsquo in JSW jrg 94 nr 8 pp 46-49 Amersfoort
Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2012) lsquoLeefwereldrsquo in JSW jrg 96 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2013) lsquoTwee methoden Argus Cloursquo in JSW jrg 97 nr 6 pp 42-45 Amersfoort Thie-
me MeulenhoffWiechers C et al (2013) Binnenstebuiten rsquos-Hertogenbosch Blink Educatie wwwbinnenstebuitennl
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
20 van 21
wwwslonlorganisatiekenniscentrumleermiddelenpleinbeschrijfervaar biedt een format om ervaringen met leermiddelen zoals methoden te beschrijven De beoordelingspunten zijn ook geschikt om na te denken over wat je van een methode mag verwachten
wwwwikiwijsleermiddelenpleinnl Hier kun je beschrijvingen van en ervaringen met methodes vinden
wwwschooltvnlhbb de website van Huisje Boompje Beestje voor groep 3-4wwwschooltvnlnudn website van Nieuws uit de NatuurDe Buitendienst voor groep 5-6 Vanaf het
schooljaar 20142015 heeft het vertrouwde populaire programma een nieuwe naam gekregen De Buitendienst zie wwwschooltvnlprogrammade-buitendienst
wwwschooltvnlmystrix de website van de techniekserie Mystrix voor groep 7-8httpmethodelinknl biedt videoclips bij een aantal methoden wwwBiologiePlusSchoolnl ondersteunt met lesvoorbeelden cursussen een jaarlijkse conferentie
een digitale nieuwsbrief en deze website onderwijs over natuur wetenschap en techniek (maar vooral biologie)
wwwhetsollysysteemnl biedt een educatief pakket over duurzaamheid natuur en techniekwwwjeelonl en wwwjeelonljeelo-magazine Jeelo staat voor lsquoJe eigen leeromgevingrsquo in twaalf
projecten worden de inhouden van lsquoorieumlntatie op jezelf en de wereldrsquo en meer in een digitale om-geving aangeboden
wwwdemethodedavincinl een nieuwe lesmethode wereldverkenning (met een link naar kosmisch onderwijs)
Hoofdstuk 24
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 14-15 Londen SAGEHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 22 Abingdon
Routledge
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentresourcing-primary-scienceaspx nascholingsunit gericht op de organisatie rond het gebruik van leermiddelen bij natuuron-derwijs
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-scienceindexasp met handreikingen voor school-beleid tav opslag en gebruik van leermiddelen
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-sciencestrategies-develop-childrens-indepen-denceasp geeft tips om kinderen te leren zelfstandig leermiddelen te kiezen en te gebruiken
Hoofdstuk 25
Boacuteo M de (2004) lsquoPlanting a garden for wildlifersquo section 8 in Nature Detectives environmental sci-ence for primary children Hatfield ASE
Both K (2011) Literatuuroverzicht Natuurrijke schoolterreinen Downloaden via wwwspringzaadnllitdocs_2pdf
Gleave J (2008) Risk and play a literature review Downloaden via wwwspringzaadnllitdocsdoc_73pdf
Goossens B (2012) cd Boerderijschool levend leren op de boerderij Nijmegen BenGoossensnlHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 9 Abingdon
Routledge Herrewegen J van et al (2011) Spelen met buitenruimte Heilig Landstichting Bureau Niche
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
21 van 21
Hoff M (2004) Beratungsmappe Naturnahes Schulgelaumlnde Recklinghausen Natur- und Umwelt-schutz-Akademie NRW
Maas J R Tauritz A van der Wal amp D Hovinga (2014) Groene schoolpleinen een wetenschappelijk onderzoek naar de effecten voor basisschoolleerlingen Amsterdam Vrije Universiteit Downloaden mogelijk via wwwhsleidennllectoraten natuur-ontwikkeling-kind
Schreurs E et al (2009) Levend leren op de boerderij Zutphen Stichting BoerderijschoolWesselius J J Maas amp D Hovinga (2015) De lsquoleerrsquokracht van schoolpleinen hoe leerlingen uit groep 4 5
en 6 het schoolplein ervaren gebruiken en waarderen Leiden Lectoraat Natuur amp Ontwikkeling Kind Downloaden mogelijk via wwwhsleidennlbinaries contentassetshsllectoratennatuur-en-ontwikkeling-kind leerkracht-van-schoolpleinenpdf
Wolthoorn B ea (2008) Mijn eerste tuinboek Baarn Forte Uitgevers Zeist KNNV Uitgeverij Zie ook wwwmijneerstetuinboeknl voor tuinontwerpen en kostenbegrotingen
Zie ookwwwboerderijschoolnl boerderijeducatie is jong intensief en aantrekkelijkwwwschoolyardsorgedusciencehtml science in de schooltuinwwwonzevierkantemetertuinnlwwwlnebethemasnatuur-en-milieueducatienmerondvergroeningeigen-tuineducatief-ma-
teriaal-voor-verenigingenbuitenspelpdf biedt een handleiding (Natuur)speeltuinen met veel aandacht voor natuurbeleving
wwwjuffieintgroennl de site van een ecologisch hovenier en landschapsecoloogwwwpgpediacom de portal van de lsquoPlay and Playground Encyclopediarsquo die veel te bieden heeftwwwyoutubecomwatchv=XKNYiRU0fbcampfeature=youtube een pleidooi voor groene speel-
ruimtenwwwleraar24nlvideo2348 een voorbeeld van een educatieve schooltuinwwwgroeneschoolpleinennl laat zien dat een schoolterrein meer kan zijn dan een betegelde
pauzeplaats of overblijfplekwwwonsgroeneschoolpleinnl deze website over beheer en beleving van natuur op je eigen groene
schoolplein biedt onder meer lesideeeumln voor buiten wwwspringzaadnl De Stichting Springzaad ijvert voor meer ruimte voor natuur en kinderen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
6 van 21
Pappler M amp R Witt (2001) Natur-Erlebnis-Raumlume Neue Wege fuumlr Schulhoumlfe Kindergaumlrten und Spiel-platze Seelze Kallmeyer
Tijdschrift De Levende Natuur 100ste jaargang nr 7 september 1999 thema lsquoNatuurbelevingrsquo rsquos-Graveland Stichting De Levende Natuur
Tovey H et al (2011) Laat ze buiten spelen pleidooi voor gezonde risicorsquos Apeldoorn GarantWaal ME van der et al (2012) lsquoToen ik er meer over ging weten werd het leukrsquo onderzoek naar de
meerwaarde van het educatieve natuurbelevingsprogramma lsquoNatuurWijsrsquo in vergelijking met regu-lier natuuronderwijs Wageningen Wageningen Universiteit
Wardenaar S (2013) In het sprookjesbos sprookjes met activiteiten gericht op natuurbeleving voor jonge kinderen Amsterdam SWP
Weterings A (2010) Horen en zien ruiken voelen proeven natuurbeleving in de opvang bij kinderen van 0 tot 12 jaar Amsterdam SWP
Zorg Primair (2014) Themanummer nr 5 Groene Pedagogiek Helvoirt CNVO Stuurgroep Passend Onderwijs Downloaden mogelijk via wwwspringzaadnllitdocszp-2014-themanummer-groe-ne-pedagogiekpdf
FilmsBos T amp A van der Heide (2012) film Brammetje Baas AvroBosBros Dusseldorp S van (2010) film Kikkerdril KROLemming FilmKoole B (2012) film Kauwboy Waterland JuniorBenelux Films
httpwebcpnbnlenginedownloadblobcpnb619702013462014_poezielessen _BOpdfapp=cpnbampclass=8353ampid=1334ampfield=61970 (26-02-2014) Poeumlzieweek over lsquover-wonderingrsquo bij sect 84
wwwagnesvandenbergnl biedt informatie over (onderzoek naar) natuurbeleving en natuur en ge-zondheid omgevingspsychologe Agnes van den Berg is per 01-01-2012 aan de RuG aangesteld als bijzonder hoogleraar Beleving en waardering van natuur en landschap
wwwbeleefdelentenl vanaf 14 februari 2016 weer de mogelijkheid om in de nesten van broedende vogels te kijken
wwwcoolnaturenl biedt natuurspeelterreinenwwwdurvendoenwatjeraaktnl 22 gesprekken met bevlogen mensenwwwhapsprojectnl verzorgt in Apeldoorn een prehistorisch kampwwwhetbewaardelandnl lsquoeen natuurbelevingsprogramma dat kinderen weer in contact brengt
met de natuurrsquowwwherrekijkernl herrekijken is opnieuw leren kijken naar de dingen om je heen hellipwwwNatureArtEducationorg Finse ideeeumln over lsquoArts-based environmental educationrsquo met veel
internationaal gerichte links en afbeeldingenwwwsharingnaturecom over Joseph Cornell en lsquoflow learningrsquowwwsharingnaturenlnatuur-activiteiten biedt hiervoor Nederlandstalige ondersteuningwwwspringzaadnl biedt kinderen en natuur de ruimtewwwwildthingsorgukwalkshtml voor aardewandelingen (5-11 jaar) en dergelijkewwwlnebethemasnatuur-en-milieueducatienmerondvergroeningeigen-tuin biedt handlei-
dingen (werkfiches) lsquoSpelen in eigen tuinrsquo bijvoorbeeld Maak zelf een wilgenhut en Maak muziek met natuurlijke materialen
wwwlnebethemasnatuur-en-milieueducatienmerondnatuurbeleving voor-gezinnen geeft suggesties voor natuurbelevingsactiviteiten met het gezin
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
7 van 21
DEEL B
Hoofdstuk 9
Feasey R (2011) lsquoPlanning elements of an effective lesson planrsquo hoofdstuk 6 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Jonkman T amp P Bakker (2011) Lesopbouw Onderzoekend Leren Wetenschap in het basisonderwijs routekaart Utrecht WKUU
Jonkman T amp P Bakker (2011) Lesopbouw Ontwerpend Leren Techniek in het basisonderwijs route-kaart Utrecht WKUU
Peeters M et al (2014) Wetenschappelijke doorbraken de klas in Waarnemen en bewegen Onder in-vloed en Gevaarlijke ideeeumln Nijmegen WKRU
Quinn DE amp L Chapman (2006) Connecting Science an introduction to the five-part lesson Hatfield University of Hertfordshire
Sharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 6-7 Londen Learning Matters
Hoofdstuk 10
Bianchi L amp R Feasey (2011) Science beyond the classroom boundaries for 3-7 year olds Maidenhead Open University Press
Bianchi L amp R Feasey (2011) Science beyond the classroom boundaries for 7-11 year olds Maiden-head Open University Press
Boacuteo M de (2004) Nature Detectives environmental science for primary children Hatfield ASEDe wereld van het jonge kind december 2014 special Naar buiten allemaal Amersfoort Thieme-
MeulenhoffFibonacci-project (2012) Implementing Inquiry Beyond the School
(wwwfibonacci-projecteu) Loxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and
developing understanding hoofdstuk 8 Abingdon RoutledgeMcGregor D (2012) lsquoGroup work what does research say about its effect on learningrsquo hoofdstuk 9
in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASEPrimary Science nr 132 (2014) thema lsquoOut amp Aboutrsquo Hatfield (UK) ASEReiss M (2012) lsquoLearning out of the classroomrsquo hoofdstuk 11 in ASE Guide to Research in Science
Education Hatfield ASEScience amp Children vol 51 nr 9 (2014) thema lsquoInformal Educationrsquo Arlington NSTA Schrama A et al (2004) Vorm geven aan onderzoek onderzoekshandleiding vorm en functie rsquos-Gra-
venland Nederlandse Jeugdbond van NatuurstudieTurnhout S et al (2002) Zelf de natuur in basisboek voor veldbiologie in Nederland Utrecht KNNVWinkels J amp P Hoogeveen (2014) Het didactische werkvormenboek variatie en differentiatie in de
praktijk Assen Van Gorcum
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
8 van 21
Hoofdstuk 11
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 9-12 amp 17-20 Arlington NSTApressPrimary Science Review nr 84 (2004) thema lsquoRecording and communicationrsquo Hatfield ASEWheeler-Toppen J (ed) (2011) Science the lsquoWritersquo Way Arlington NSTApress
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmenteffective-displaysaspx na-scholingsunit gericht op het samenstellen van effectieve uitstallingen
Hoofdstuk 12
Boog GJ et al (2012) Leren kun je observeren je onderwijs afstemmen op de leerlingen sect 15 Amers-foort ThiemeMeulenhoff
Elstgeest J (2001) lsquoThe Right Question at the Right Timersquo hoofdstuk 3 in Taking the plunge how to teach science more effectively for ages 5 to 12 Portsmouth NH Heinemann
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 13-16 Arlington NSTApress Goldsworthy A (2011) lsquoEffective questionsrsquo hoofdstuk 9 in ASE Guide to Primary Science Education
Hatfield ASEHarlen W et al (2003) Making progress in primary science a handbook for inservice and preservice
course leaders module 3 Londen RoutledgeFalmerHarlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 5 Londen SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters 4-5
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 10 Abingdon
Routledge Lakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 4 Maidenhead Open Univer-
sity Press Peeters M et al (2013) lsquoWetenschappelijke doorbraken de klas in Waarom En hoe danrsquo hoofdstuk
1 in Wetenschappelijke doorbraken de klas in DNA gedrag en infecties onder de loep Nijmegen WKRU
Primary Science Review nr 83 (2004) thema lsquoQuestions and dialoguersquo Hatfield ASESharkawy A (2010) lsquoA Quest to Improve helping students learn how to pose investigable questionsrsquo
in Science and Children jrg 48 nr 4 pp 32-35 Arlington VA NSTA
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentpupil-questionsaspx nascho-lingsunit waarin praktijkvoorbeelden duidelijk maken hoe je bij natuuronderwijs als leerkracht in kunt spelen op vragen die leerlingen inbrengen
wwwyoutubecomwatchv=Oa-hcWdEriUampfeature=youtube geeft suggesties voor het opstellen van onderzoeksvragen
wwwyoutubecomwatchv=uNkzlghEjQQampspfreload=1020Message3A20Syntaxisfout20(url3A20http3A2F2Fwwwyoutubecom2Fwatch3Fv3DuNkzlghEjQQ) biedt een checklist voor het bepalen van de kwaliteit van onderzoeksvragen en hypothesen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
9 van 21
Hoofdstuk 13
Allen M (2014) Misconceptions in Primary Science Maidenhead Open University PressAnderson M (2002) A-Z of Key Concepts in Primary Science Exeter Learning Matters Bell D et al (1997) Understanding Science Ideas a guide for primary teachers London Nuffield Foun-
dation Collins EducationalBerg E van den et al (2013) Onderzoeken en ontwerpen met 4- tot 14-jarigen inspirerende praktijk-
voorbeelden hoofdstuk 22-23 Utrecht NVONBlijleven PJ (2005) Multimedia-cases naar een brug tussen theorie en praktijk incl cd-rom Enschede
Universiteit TwenteBoacuteo M de (2004) Using science to develop thinking skills at key stage 1 practical resources for gifted
and talented learners Londen David Fulton Driver R et al (1985) Childrenrsquos Ideas In Science Buckingham Open University PressFibonacci-project (2012) Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-projecteu) Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 24 Arlington NSTApress Harlen W et al (2003) Making progress in primary science a handbook for inservice and preservice
course leaders module 1 + 8 Londen RoutledgeFalmer Harlen W (red) (2011) ASE Guide to Primary Science Education hoofdstuk 3 amp 13 Hatfield ASEHarlen W (2012) lsquoWhat do we know about learnersrsquo ideas at the Primary Levelrsquo hoofdstuk 5 in ASE
Guide to Research in Science Education Hatfield ASEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapter 3
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 5 amp 11 Abing-
don Routledge Judge B et al (2009) Critical Thinking Skills for Education Students Exeter Learning Mattters LtdKeeley P (2013) Uncovering Student Ideas in Primary Science 25 new formative assessment probes for
grades K-2 Vol 1 Arlington NSTApressKeeley P (2014) What are they thinking Promoting elementary learning through formative assessment
Arlington NSTApressKeere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas Tielt
(Be) LannooCampusLakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 3 Maidenhead Open Univer-
sity PressLoxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and
developing understanding hoofdstuk 2 amp 4 Abingdon RoutledgeMeadows J (2004) Science and ICT in the primary school a creative approach to big ideas Londen
David FultonNaylor S et al (2004) Active Assessment thinking learning and assessment in science Londen David
FultonPrimary Science nr 123 (2012) thema lsquoModels and Analogiesrsquo Hatfield ASESharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice hoofdstuk 4 Londen Learning
Mattters LtdWard H (2007) Using their Brains in Science ideas for children aged 5 to 14 Londen Paul Chapman
wwwveldwerknederlandnlprojecten__publicatiespublicaties156 biedt hyperlinks naar artike-len in Natuur aan de Basis waarin kinderen vertellen hoe ze denken over uiteenlopende natuur-onderwerpen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
10 van 21
httpenwikipediaorgwikiList_of_mind_mapping_software biedt een overzicht van software-pakketten voor mindmapping verschillende daarvan kun je gratis downloaden
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentconcept-cartoonsaspx na-scholingsunit over het gebruik van conceptcartoons in de onder- en bovenbouw
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentthe-thinking-frames-appro-achaspx nascholingsunit gericht op het ondersteunen van denkactiviteiten tijdens onderzoe-kend leren
wwwrscorglearn-chemistryresourceres00002104cmpid=CMP00007068 gesprek (Engels) over veranderingen in materialen nav een conceptcartoon over zeepbellen
Hoofdstuk 14
Beek W van amp M Verhallen (2012) Taal een zaak van alle vakken incl dvd Bussum CoutinhoBoth K (2015) lsquoTaalontwikkeling door te leren over de natuurrsquo In HJK jrg 43 nr 2 blz 4-7 Amers-
foort ThiemeMeulenhoffCoenen J amp M Heijderijk (2010) Zien is snappen grip op lessen Nederlands voor anderstalige kinderen
groep 1 tm 4 VlissingenDen Haag BazaltHCODamhuis R (2008) Gesprekken zijn de spil van onderwijs Utrecht Marnix AcademieDawes L (2008) The Essential Speaking and Listening talk for learning at key stage 2 Londen Rou-
tledgeEccles D amp S Taylor (2011) lsquoPromoting understanding through dialoguersquo hoofdstuk 10 in ASE Guide
to Primary Science Education Hatfield ASEElsaumlcker W van et al (2006) Bundel De Taallijn interactief taalonderwijs in groep 1 en 2 incl dvd
Nijmegen Expertisecentrum NederlandsElsaumlcker W van et al (2007) Zie je ze vliegen De Taallijn voor groep 3 en 4 incl cd-rom Nijmegen
Expertisecentrum NederlandsErduran S (2012) lsquoThe role of dialogue and argumentationrsquo hoofdstuk 13 in ASE Guide to Research in
Science Education Hatfield ASEFeasey R (1999) Primary Science and Literacy Hatfield ASE Feasey R (2005) Creative Science achieving the WOW factor with 5-11 year olds hoofdstuk 8 Lan-
guage communication and creativity in science Londen David FultonHajer M amp Th Meestringa (2009) Handboek taalgericht vakonderwijs Bussum CoutinhoHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapter 8
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 7 Abingdon
Routledge Howe A et al (2009) Science 5-11 a guide for teachers pp 6-10 Londen David FultonJohnston J (2011) lsquoChildren talking teachers supporting sciencersquo in The Journal of Emergent Science
1 pp 14-21 Hatfield Emergent Science NetworkASELakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 4 Maidenhead Open Univer-
sity PressLoxley P et al (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and developing understanding
hoofdstuk 3-5 Abingdon RoutledgeMercer N amp S Hodgkinson (red) (2008) Exploring Talk in School Londen SAGENaylor S amp B Keogh (2012) lsquoCreativity in teaching sciencersquo hoofdstuk 10 in ASE Guide to Research in
Science Education Hatfield ASE
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
11 van 21
Oldersma F et al ( 2013) Leren onderzoeken binnen wetenschap en techniek op de basisschool hoofd-stuk 6 Nijbeets Bureau voor Levend Leren
Parkin T et al (1998) Science and Literacy a guide for primary teachers London Nuffield Foundation Collins Educational
Primary Science nr 127 (2013) thema lsquoCommunicationrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 138 (2015) thema lsquoTalking Sciencersquo Hatfield ASEScience amp Children Vol 50 nr 9 (2013) thema lsquoEngagement in Argument from Evidencersquo Arlington
NSTAScience amp Children Vol 51 nr 8 (2014) thema lsquoLanguage Development in Sciencersquo Arlington NSTASegers E et al (2006) cd-rom Taal- en zaakvakken met webquests Nijmegen Expertisecentrum Ned-
erlandsSharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice hoofdstuk 6 Londen Learning
Matters LtdSmith J (2010) Talk thinking and philosophy in the primary classroom Exeter Learning Matters Ltd Tomassen P et al (red) (2007) Tica taalgerichte technieklessen voor groep 1 tm 8 Rotterdam CED-
groepWeavers G (2012) Look Think Talk incl cd-rom Sandbach Millgate House PublishersWesterbeek K et al (2010) Taal 100 interactief taalonderwijs op de basisschool NijmegenUtrecht
Expertisecentrum NederlandsSardesWheeler-Toppen J (ed) (2011) Science the lsquoWritersquo Way Arlington NSTApress
wwwsamenonderzoekennl biedt lessen rondom taalstimulering bij wetenschap en techniekwwwleraar24nlvideo6045tab=0 video over de integratie van taal wetenschap en techniek in
de basisschoolwwwcorilearningcom CORI staat voor Concept-Orieumlnted Reading Instruction Het is niet alleen
gericht op leesstrategieeumln en leesmotivatie maar ook op de ontwikkeling van onderzoekvaardig-heden en natuurwetenschappelijke concepten
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentargumentationaspx nascho-lingsunit lsquokinderen leren argumenteren op basis van onderzoeksresultatenrsquo zie ook wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-development talking-scienceaspx
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentdiscussions-in-primary-sci-enceaspx nascholingsunit gericht op discussieactiviteiten om het denken en de onderlinge com-municatie bij natuuronderwijs te bevorderen en vaktaal te leren gebruiken
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentlets-talkaspx nascholingsunit gericht op het betrekken van leerlingen bij gesprekken over natuuronderwerpen
wwwrscorglearn-chemistryresourceres00002104 verschillende video-opnamen van gesprek-ken (Engels) bij natuuronderwijs (lsquoexploratory talkrsquo lsquoconstructive talkrsquo)
Hoofdstuk 15 en 16
Bode J de amp L Nijman (2014) Hoe bedenk je het Creatief denken in het basisonderwijs Bussum Cou-tinho
Boerwinkel DJ (2003) Het vormfunctieperspectief als leerdoel van natuuronderwijs leren kijken door de ontwerpersbril Utrecht CD-szlig Press
Bors G (red) (2012) Egoscoop jrg 16 nr 3 thema lsquoCreativiteitrsquo Helmond Uitgeverij OMJSBounford T (2008) Build your own paper airforce incl cd-rom Cambridge ILEX
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
12 van 21
Compton V amp C Harwood (2010) Components of Technological Practice Indicators of Progression Downloaden van dit en andere interessante documenten mogelijk via wwwtechnologytkiorgnz
Damhuis C et al (2015) Van hellingshoek tot hypothese Talentontwikkeling Onderzoekend amp Ontwer-pend Leren (TOOL) met Wetenschap amp Technologie lessen onderzoekend en ontwerpend leren voor groep 1 tm 8 van het basisonderwijs Utrecht Universiteit Utrecht Kenniscentrum Talentont-wikkeling Wetenschap amp Techniek Downloaden mogelijk via wwwfiuunltoepassingen28411
Desailly J (2015) Creativity in the Primary Classroom London (UK) SAGELearning MattersDoorley R (2014) Tinkerlab a hands-on guide for little inventors Boston Roost Books Frederik I amp M Vrijman-van Putten (2007) Ontwerpen moet je doen Creativiteit en motivatie met
technisch ontwerpen Groningen NVONFrederik I amp G van Dijk (red) (2012) Techniekdidactiek Utrecht EcentFroschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 2 Arlington NSTApressGabrielson C (2013) Tinkering Kids Learn by Making Stuff Sebastopol Maker MediaHootsen MM amp ID Razenberg (2013) Ontdek Wetenschap amp Techniek landelijk onderzoek onder ou-
ders van basisschoolleerlingen Utrecht Labyrinth Onderzoek amp Advies Downloaden mogelijk via wwwplatformbetatechnieknlpublicatiesontdek-wetenschap-techniek
Hope G (2004) Teaching Design and Technology 3-11 the essential guide for teachers Londen Conti-nuum
Huggins - Cooper L (2014) How to invent Londen QED PublishingInspectie van het Onderwijs (2005) Techniek in het basisonderwijs technisch rapport Den Haag On-
derwijsinspectie Jonkman T amp P Bakker (2011) Lesopbouw Ontwerpend Leren Techniek in het basisonderwijs route-
kaart Utrecht WKUUKlapwijk R amp E Holla (2014) Leidraad onderzoekend en ontwerpend leren Delft TU Wetenschap-
sknooppunt Zuid-Holland Downloaden mogelijk via wwwwetenschapsknooppuntzhnlup-loadsLeidraad-onderzoekend-en-ontwerpend-leren-Wetenschapsknooppunt-ZHpdf
Lancashire Professional Development Service (zj) Essential Practical Skills for Under 5rsquos and KS1 Chil-dren Design and Technology Nottinghamshire TTS-Group
Lancashire Professional Development Service (zj) Essential Practical Skills for Key Stage 2 Children Design and Technology Nottinghamshire TTS-Group
Libow Martinez S amp G Stager (2013) Invent to learn Torrance Constructing Modern Knowledge Press
Lloyd Chr (2013) The What on Earth Wallbook of Science amp Engineering Londen Science MuseumLupton E amp J Lupton (2007) DIY Kids New York Princeton Architectural PressNewton D (2011) Teaching Design and Technology 3-11 Londen SAGEOldersma F et al ( 2013) Leren onderzoeken binnen wetenschap en techniek op de basisschool hoofd-
stuk 5 Nijbeets Bureau voor Levend LerenPrimary Science nr 118 (2011) thema lsquoScience and Technologyrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 139 (2015) thema lsquoSTEMrsquo Hatfield ASE TechniekTalentnu (2015) Werkmap Techniek Techniek in het basisonderwijs makkelijker dan je denkt
Woerden TechniekTalentnuTechniekTalentnu (2015) Serie whitepapers (zie wwwtechniektalentnuwhitepapers) Techniekonderwijs en talentontwikkeling van kinderen 4 redenen waarom Wetenschap amp Techniek-
onderwijs talentontwikkeling stimuleert Basisscholen met techniekonderwijs hebben een streepje voor techniekonderwijs krachtig middel
bij profilering Techniek heeft de toekomst 4 redenen voor techniekonderwijs
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
13 van 21
Techniekonderwijs verdient zichzelf terug 5 redenen waarom techniekonderwijs loont Goed techniekonderwijs hoe doe je dat Concrete handvaten voor het ontwikkelen van draagvlak
beleid expertise en faciliteiten Techniekonderwijs in de praktijk praktische tips voor technieklessen samenwerken en bedrijfs-
bezoekenTechniekTalentnu (2015) Talentontwikkeling in het basisonderwijs Met Wetenschap amp Techniek
makkelijker dan je denkt Woerden TechniekTalentnu (zie wwwtechniektalentnubasisonder-wijs)
TechniekTalentnu (2015) Het is raar maar waar Onderzoekend en Ontwerpend Leren is de toekomst Woerden TechniekTalentnu (zie wwwtechniektalentnubasisonderwijs)
Teunis HS (2013) Te weinig aandacht voor techniek in basisonderwijs Downloaden mogelijk via wwwbnrnlnieuws332058-1301te-weinig-aandacht-voor-techniek-in-basisonderwijss_cid=blogitems
Walma-van der Molen J (2013) Verwondering en vindingrijkheid als motor voor leren Enschede Uni-versiteit Twente
Wilkinson K amp M Petrich (2014) The Art of Tinkering Meet 150+ Makers Working at the Intersection of Art Science amp Technology San Francisco Exploratorium
Wilson A (ed) (2015) Creativity in primary design and technology London (UK) SAGELearning Matters
Zagers M et al (1998) Musical Een wereld vol techniek Nijmegen Pabo Groenewoud
wwwtechyourfuturenl presenteert zich als expertisecentrum voor Techniekonderwijs in het oos-ten van het land
wwwtaychallengenl site voor WampT van de Twente Academy youngwwwiederkindeentalentnl site van het expertisecentrum Wetenschap amp Technologie in Noord-
Holland en Flevoland De site biedt onder meer lesmateriaal waarin onderzoekend en ontwer-pend leren centraal staan
httpwetenschapentechnologieslonlcomponenten-van-w-en-tonderzoeken-en-ontwerpen nieuwe site van de SLO rondom wetenschap amp technologie
wwwontwerpenindeklasnl site van het wetenschapsknooppunt Zuid-Holland httptinkeringexploratoriumedu en wwwartoftinkeringcom laten je kennismaken met
lsquotinkerenrsquo
Hoofdstuk 17
Allen J et al (2007) Primary ICT Knowledge Understanding and Practice Exeter Learning MattersBarton-Greenwood A et al (2011) Be safe Health and safety in school science and technology for
teachers of 3- to 12-year-olds Hatfield ASE Bronkhorst J (2005) Basisboek ICT didactiek Baarn HBuitgeversCleaves A amp R Toplis (2012) lsquoTeaching science in ICT-rich environmentsrsquo hoofdstuk 18 in ASE Guide
to Research in Science Education Hatfield ASEDroop M et al (2011) Wat weten we over webquests Onderzoeksreeks ICT in het onderwijs Zoeter-
meer Stichting KennisnetFeasey R (2005) lsquoThe role of ICT in developing creativity in primary sciencersquo hoofdstuk 9 in Creative
Science achieving the WOW factor with 5-11 year olds Londen David FultonHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapter 6
Portsmouth (USA) Heinemann
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
14 van 21
Harlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 8 amp 14 Abing-don Routledge
Primary Science nr 121 (2012) thema lsquoScience on a Shoestringrsquo Hatfield ASEQualter A (2011) lsquoUsing ICT in teaching and learning sciencersquo hoofdstuk 8 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASESharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 10-11
Londen Learning Matters
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentpromoting-engagement-using-puppets-books-and-storiesaspx nascholingsunit gericht op het vergroten van betrokken-heid van leerlingen bij natuuronderwijs door gebruik van poppen boeken en verhalen
wwwleraar24nldossier3226ict-en-de-natuur uiteenlopende mogelijkheden om ICT buiten en binnen in natuurlessen toe te passen
DEEL C
Hoofdstuk 18
Alblas A (1999) Onderwijzen voor een natuurbetrokken bestaan didactische uitgangspunten voor na-tuur- en milieueducatie Wageningen Wageningen Universiteit
BARD87nl (zj) Biodiversiteitsspel spel over samenhang in de natuur Apeldoorn Veldwerk Neder-land
Been T de et al (2006) Aarde en wormen voor waarden en normen incl cd-rom Apeldoorn Veld-werk Nederland
DuurzaamDoor (red) (2015) Ik wij en de wereld Whitepaper Natuur Milieu Duurzaamheid en On-derwijs Verkregen via wwwduurzaamdoornlnieuwswhitepaper-natuur-milieu-duurzaam-heid-en-onderwijs-aangeboden-aan-onderwijs2032 of rechtstreeks via wwwunescoscholennlunescofiles201508Whitepaper-NMDpdf Competenties die hier een rol spelen zijn nieuws-gierig zijn een onderzoekende houding hebben creativiteit en probleemoplossend vermogen
Gill T (2011) Sowing the seeds reconnecting Londonrsquos children with nature London Greater London Authority
Greven J et al (2008) Help de juf een verhalend ontwerp over duurzaam watergebruik incl cd-rom Enschede SLODuurzame PABO
Hamer A de amp P Heres (red) (2015) 32 Lessen voor de toekomst Oostburg Duurzame PaboHovinga D (2007) Ont-dekken en toe-dekken leren over de veelvormige relatie van mensen met natuur
in NME-leertrajecten duurzame ontwikkeling Utrecht Universiteit Utrecht IVN Nederland amp SME Advies (2007) Leerlijn Leren voor een duurzame toekomst klimaat en duur-
zame energie AmsterdamUtrecht IVNSME AdviesJansen P amp M Jansen (red) (2002) Piepschuim in het poolijs natuur- en milieueducatie in wereldper-
spectief themarsquos lsquoKledingrsquo en lsquoVrije tijdrsquo ApeldoornAmsterdam Stichting Veldwerk NederlandAlice O
Jonker J (2011) Duurzaam Denken Doen Deventer KluwerJucker R amp R Mathar (Eds) (2015) Schooling for Sustainable Development in Europe Cham Springer
International PublishingJuffermans J (2012) Mijn hemel Wat gebeurt er op aarde Online te lezen via wwwvoetafdrukeu
onzevoetafdrukmijnhemelindexhtml
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
15 van 21
Lemaire T (2002) Filosofie van het landschap Amsterdam FlamingoLeussink E amp A Heideveld (2005) Werkplan pijler 1 lsquoLerende Individuenrsquo UtrechtAmsterdam Pro-
gramma Leren voor Duurzame OntwikkelingLijmbach S et al (2000) Duurzaamheid als leergebied conceptuele analyse en educatieve uitwerking
Utrecht CD-szlig PressLijmbach S (2004) lsquoWhatrsquos in a name Van natuureducatie naar duurzaamheidseducatiersquo in Vernieu-
wing jrg 63 nr 3 pp 8-11 Assen Van GorcumMacKay D (2009) Sustainable energy without the hot airreg Cambridge UIT Cambridge Ltd Office for Standards in Education (2003) Taking the first step forward hellip towards an education for sus-
tainable development good practice in primary and secondary schools Londen OfstedPrimary Science nr 113 (2010) thema lsquoBiodiversityrsquo Hatfield ASERemmers T (2007) Duurzame ontwikkeling is leren vooruitzien Kernleerplan Leren voor Duurzame
Ontwikkeling funderend onderwijs 4 - 16 jaar Enschede SLOSchouten M (2005) Spiegel van de natuur het natuurbeeld in cultuurhistorisch perspectief Utrecht
KNNVSmit H (2012) Ieder kind naar buiten kinderen hebben natuur nodig ndash natuur heeft kinderen nodig
Apeldoorn Veldwerk NederlandStrawbridge D amp J Strawbridge (2013) Overleven op je eigen km2 Amsterdam Fontaine Uitgevers
Nieuw AmsterdamSummers M et al (2002) Teaching Sustainable Development in Primary Schools Hatfield ASEVisser A et al (2005) Het beste boek voor echte natuurtalenten Apeldoorn SVNVliet A van et al (2005) De natuurkalendergids Zutphen RoodbontVos E et al (2001) Leren voor duurzaamheid met Door Gouda Bureau voor Educatief OntwerpenVries G de (2008) Op weg naar Aishe ndash bao Utrecht Marnix Academie Vries M de (zj) Milieu Bingo een leerzaam spel voor jong en oud over de wereld waarin we leven
vanaf 11 jaar Apeldoorn Veldwerk NederlandZorg Primair nr 5 (2014) Themanummer Groene Pedagogiek Helvoirt CNV Onderwijs Stuurgroep
Passend Onderwijs Downloaden mogelijk via wwwspringzaadnllitdocszp-2014-themanum-mer-groene-pedagogiekpdf
Zwiers J et al (2000) Weg van duurzame ontwikkeling een voorontwerp voor een raamleerplan duur-zame ontwikkeling Den Haag Dienst Stadsbeheer afd Milieu
wwwnmepodiumnlKennis-voor-NME De portal lsquoKennis voor NMErsquowwwmosvlaanderenbe over milieuzorg op schoolwwwlnebedoelgroepenonderwijsmosmos-aanbodcommunicatietoolsmos-cartoons
cartoons-milieuzorg-op-school biedt cartoons om discussie op gang te brengen over uiteenlo-pende milieuthemarsquos
wwwparriseeu PARRISE staat voor ldquoPromoting Attainment of Responsible Research and Innova-tion in Science Educationrdquo het betreft een project dat in het onderwijs de samenhang tussen science en de maatschappij aan de orde stelt
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
16 van 21
Hoofdstuk 19
Bianchi L amp P Thompson (2011) lsquoScience within cross-curricular approachesrsquo hoofdstuk 7 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Graft M van (2009) De concept-context-benadering in het primair onderwijs deel 1 Een conceptueel kader voor natuur en techniek Enschede SLO Downloaden via wwwslonldownloads2009Conceptueel_20kader_20Natuur_20en_20Techniek_20deel_20Ipdf
Graft M van (2009) De concept-context-benadering in het primair onderwijs deel 2 Voorbeeldlesma-teriaal voor natuur en techniek Enschede SLO Downloaden via
wwwslonldownloads2009Concept_20contextbenadering_20primair_20onderwijs__deel2pdf
Greven J amp J Letschert (2005) De Storyline Approach over thematisch onderwijs in de vorm van ver-halen Enschede SLO
Greven J et al (2008) Help de juf een verhalend ontwerp over duurzaam watergebruik incl cd-rom Enschede SLODuurzame PABO
Schut I (2007) lsquoGoede onderzoeksvragen ontstaan niet vanzelfrsquo in Zone jrg 6 nr 2 pp 10-11 As-sen Van Gorcum
wwwthecreativelearningjourneycouk laat zien hoe vakken op betekenisvolle wijze met elkaar geiumlntegreerd kunnen worden
Hoofdstuk 20
Adey Ph (2008) Letrsquos think Handbook a guide to cognitive acceleration in the primary school Londen GL Assessment Ltd
ArsquoEchevarria A de amp I Patience (2008) Teaching Thinking Hampshire Teachersrsquo PocketbooksFibonacci-project (2012) Tools for Enhancing Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-project
eu) Fibonacci-project (2012) Integrating Science Inquiry Across the Curriculum
(wwwfibonacci-projecteu) Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 5-8 amp 29-32 Arlington NSTApress Galen F van et al (2012) Kinderen onderzoeken lsquosnelheidrsquo Eindhoven KWTZ amp ESoE Downloaden
via wwwtuenluniversiteitover-de-universiteiteindhoven-school-of-educationinnoverensteff
Galen F van amp V Jonker (2013) Experimenteren in de rekenles Utrecht Universiteit Utrecht Zie ook wwwfismescienceuunlexperimentereninderekenles
Goldsworthy A amp B Ponchaud (2007) Science Enquiry Games active ways to learn and revise science enquiry skills Sandbach Millgate House Education
Harlen W et al (2001) Taking the plunge how to teach science more effectively for ages 5 to 12 Ports-mouth NH Heinemann
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 2 4 8 amp 9 Londen SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters 5-7
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 12-13 Abing-
don Routledge Keere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas
hoofdstuk 4 Tielt (Be) LannooCampus
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
17 van 21
Keulen H van amp I Oosterheert (2011) Wetenschap en techniek op de basisschool sect 324 Groningen Noordhoff Uitgevers
Legierse A amp M Oosterbaan (red) (2003) Onderzoeken als basis voor beroep praktisch werkboek voor docenten om in vijf werkbijeenkomsten met elkaar een leerlijn onderzoeksvaardigheden voor BBL-leerlingen te maken Enschede SLO
Meindertsma HB (2014) Predictions and explanations Short-term processes of scientific understand-ing in young children Groningen RUG dissertatie
Oversby J (2012) lsquoModelling as a part of scientific investigationrsquo hoofdstuk 14 in ASE Guide to Re-search in Science Education Hatfield ASE
Primary Science nr 124 (2012) thema lsquoPattern seeking science amp mathematicsrsquo Hatfield ASEQCDA (2009) Assessing Pupilsrsquo Progress Science assessment criteria Londen Qualifications and Cur-
riculum Development AgencyCrown PublRobertson A amp Ph Adey (2004) Teacherrsquos guide Letrsquos think through science 8amp9 Londen GL Assess-
ment LtdSpek W amp M Rodenboog-Harmelink (2011) Natuurwetenschappelijke vaardigheden onderbouw
havo-vwo Enschede SLOThe Science Teacher Vol 81 No 8 (2014) thema lsquoAnalyzing and Interpreting Datarsquo Arlington NSTAWheeler-Toppen J (ed) (2011) Science the lsquoWritersquo Way Arlington NSTApress
Hoofdstuk 21
Black P (2012) lsquoFormative assessment and learningrsquo hoofdstuk 15 in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASE
Brodie D (2011) lsquoAssessing Pupilsrsquo Learningrsquo hoofdstuk 15 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Eijck Th van amp E van den Berg (2011) lsquoEffecten van nascholingen Wetenschap en techniek in het Primair Onderwijs in de regio Amsterdamrsquo in Tijdschrift voor Didactiek der wetenschappen jrg 28 nr 2 pp 3-20
Fibonacci-project (2012) Tools for Enhancing Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-projecteu)
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 33-36 Arlington NSTApress Graft M van et al (red) (2007) Evalueren van brede ontwikkeling van leerlingen in open onderwijsvor-
men ontwikkeling van observatie- en toetsingsinstrumenten bij onderzoekend en ontwerpend leren Enschede SLO
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 12-13 London SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters
9-10 Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 15-19 amp 23-25
Abingdon Routledge Harlen W (2012) lsquoWhat research tells us about summative assessmentrsquo hoofdstuk 16 in ASE Guide
to Research in Science Education Hatfield ASEHarrison Chr (2012) lsquoAssessment for Learning classroom practices that engage a formative appro-
achrsquo hoofdstuk 17 in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASEKeeley P (2014) What are they thinking Promoting elementary learning through formative assessment
Arlington NSTApressKeere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas
hoofdstuk 4 Tielt (Be) LannooCampus
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
18 van 21
Lakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 3 Maidenhead Open Univer-sity Press
Lantz HB (2004) Rubrics for Assessing Student Achievement in Science Grades K-12 Londen Paul Chapman
Loxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and developing understanding hoofdstuk 7 Abingdon Routledge
Naylor S et al (2004) Active assessment Thinking Learning and Assessment in Science Londen David Fulton
Primary Science nr 115 (2010) thema lsquoAssessmentrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 125 (2012) thema lsquoMaking Progressrsquo Hatfield ASEQCDA (2009) Assessing Pupilsrsquo Progress Science assessment criteria Londen Qualifications and Cur-
riculum Development AgencyCrown PublRezba RJ Sprague CR McDunnough JT amp JJ Matkins (2007) Learning and assessing science pro-
cess skills San Francisco (USA) Kendall Hunt Publishing amp CoSchofield K (2011) lsquoFormative feedback and self-assessmentrsquo hoofdstuk 11 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASEScience amp Children Vol 51 nr 3 (2013) thema lsquoAssessment Products and Processesrsquo Arlington NSTA Sharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 9 Lon-
don Learning MattersWeerden J van amp L Hiddink (red) (2013) Balans van het basisonderwijs PPON 25 jaar kwaliteit in
beeld pp 34-36 Natuuronderwijs Arnhem Stichting CitoWiliam D amp S Leahy (2015) Embedding formative assessment Practical techniques for K-12 class-
rooms West Palm Beach (FL USA) Learning Sciences International
wwwnferacuknferpublicationsAAS02AAS02pdf een document over lsquoAssessment for Learning in Sciencersquo
Hoofdstuk 22
Boersma KTh et al (2005) Vernieuwd biologieonderwijs van 4 tot 18 jaar Utrecht CVBO Boersma K (2012) Wereldorieumlnterende vakken op de kaart Downloaden via wwwecentnlarti-
kel2544WereldoriC3ABnterende+vakken+op+de+kaartviewdoGraft M van et al (red) (2003) Natuuronderwijs curricula en concepten van kinderen Enschede SLOGraft M van et al (2014) Concept Wetenschap amp technologie in het basis- en speciaal onderwijs richt-
inggevend leerplankader bij het leergebied Orieumlntatie op jezelf en de wereld Enschede SLO Harlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 2 20 en 21
Abingdon Routledge Harlen W (red) (2011) lsquoProvision for science at the school levelrsquo sectie 3 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASEHoeven M van der amp L Meijs (2009) Leerlijnen landelijke kaders Mens en Natuur vmbo Enschede
SLO (wwwslonlvoortgezetvmbothemasdll)Ministerie van OCW (2010) Kerndoelen speciaal onderwijs Den Haag Ministerie van OCW National Research Council (2012) A Framework for K-12 Science Education practices crosscutting con-
cepts and core ideas Washington The National Academies PressPratt H (2013) The NSTA Readerrsquos Guide to A Framework for K-12 Science Education practices cross-
cutting concepts and core ideas Arlington NSTApressPrimary Science nr 119 (2011) thema lsquoPlanning for Creative Sciencersquo Hatfield ASE
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
19 van 21
Scharten R amp M Kat-de Jong (2012) Koersvast en enthousiast kritieke succesfactoren van de Gelderse vindplaatsen Nijmegen Expertisecentrum Nederlands
The National Curriculum in England (2013) Handbook for Primary Teachers key stages 1 amp 2 Sou-tham Scholastic Ltd
Verheijen S et al (2010) Naar een kern voor leerlijnen natuur- en milieueducatie analyse van bestaan-de leerlijnen en synthese van een kern-leerlijn NME UtrechtWageningenApeldoorn Freudenthal InstituutWURVeldwerk Nederland Downloaden via httpedepotwurnl155062
Hoofdstuk 23
Adriaensen I ea (2014) Mikado Wereldorieumlntatie Kalmthout (Be) PelckmansBastmeijer M (2014) Natuur anders Lochem Klasse(n)Advies wwwvierkeerwijzernl Dekkers D amp E van Oers (2013) lsquoRecensie Een blik op techniekrsquo In Zone jrg 12 nr 2 blz 19 Verkre-
gen via wwwschoolsupportnlpopbijlagephpID=7568Huijzer M F Siemensma et al (2015) Wijzer Natuur amp techniek GroningenHouten Noordhoff Uit-
geversHulten S van et al (2014) Natuurzaken Tilburg Zwijsen wwwdezakenvanzwijsennlnatuurzaken
htmKruijssen E van amp F Ubels (2013) Techniek amp Wetenschap in het basisonderwijs Methoden websites amp
bronnen Nijmegen KWTGLimmen M ea (2012) Jeelo (Je eigen leeromgeving) digitale methode voor lsquoOrieumlntatie op Jezelf en
de Wereldrsquo wwwjeelonlMarell J (2012) lsquoRecensie Impulsboeken techniek I en II voor leerkrachtenrsquo in De Tondeldoos jrg 13
nr 2 pp 2-3 Rosmalen VONKMarell J (2014) lsquoBoekrecensie Outside the boxrsquo in De Tondeldoos jrg 15 nr 2-3 pp 24-28 Rosmalen
VONKMarell J (2015) lsquoRecensie Wijzer Natuur amp techniekrsquo in JSW jrg 99 nr 9 pp 42-45 Amersfoort
Thieme MeulenhoffMarell J (2016) lsquoBiologie Plusrsquo In JSW jrg 100 nr 5 blz 46-49 Amersfoort ThiemeMeulenhoffMeer G van der et al (2012) Maandtaak Wereldorieumlntatie Van den Heuvel Educatief wwwmaand-
taaknlPolfliet M (zj) Doe-mappen De wereld in een doos voor groep 1-2 Sint-Niklaas (Be) Abimo Educa-
tiefStoeldraijer J (2006) lsquoIn Vogelvluchtrsquo in JSW jrg 91 nr 1 pp 44-47 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2007) lsquoNatuNiekrsquo in JSW jrg 92 nr 4 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2009) lsquoNautrsquo in JSW jrg 93 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2010) lsquoWijzer door natuur en techniekrsquo in JSW jrg 94 nr 8 pp 46-49 Amersfoort
Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2012) lsquoLeefwereldrsquo in JSW jrg 96 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2013) lsquoTwee methoden Argus Cloursquo in JSW jrg 97 nr 6 pp 42-45 Amersfoort Thie-
me MeulenhoffWiechers C et al (2013) Binnenstebuiten rsquos-Hertogenbosch Blink Educatie wwwbinnenstebuitennl
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
20 van 21
wwwslonlorganisatiekenniscentrumleermiddelenpleinbeschrijfervaar biedt een format om ervaringen met leermiddelen zoals methoden te beschrijven De beoordelingspunten zijn ook geschikt om na te denken over wat je van een methode mag verwachten
wwwwikiwijsleermiddelenpleinnl Hier kun je beschrijvingen van en ervaringen met methodes vinden
wwwschooltvnlhbb de website van Huisje Boompje Beestje voor groep 3-4wwwschooltvnlnudn website van Nieuws uit de NatuurDe Buitendienst voor groep 5-6 Vanaf het
schooljaar 20142015 heeft het vertrouwde populaire programma een nieuwe naam gekregen De Buitendienst zie wwwschooltvnlprogrammade-buitendienst
wwwschooltvnlmystrix de website van de techniekserie Mystrix voor groep 7-8httpmethodelinknl biedt videoclips bij een aantal methoden wwwBiologiePlusSchoolnl ondersteunt met lesvoorbeelden cursussen een jaarlijkse conferentie
een digitale nieuwsbrief en deze website onderwijs over natuur wetenschap en techniek (maar vooral biologie)
wwwhetsollysysteemnl biedt een educatief pakket over duurzaamheid natuur en techniekwwwjeelonl en wwwjeelonljeelo-magazine Jeelo staat voor lsquoJe eigen leeromgevingrsquo in twaalf
projecten worden de inhouden van lsquoorieumlntatie op jezelf en de wereldrsquo en meer in een digitale om-geving aangeboden
wwwdemethodedavincinl een nieuwe lesmethode wereldverkenning (met een link naar kosmisch onderwijs)
Hoofdstuk 24
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 14-15 Londen SAGEHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 22 Abingdon
Routledge
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentresourcing-primary-scienceaspx nascholingsunit gericht op de organisatie rond het gebruik van leermiddelen bij natuuron-derwijs
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-scienceindexasp met handreikingen voor school-beleid tav opslag en gebruik van leermiddelen
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-sciencestrategies-develop-childrens-indepen-denceasp geeft tips om kinderen te leren zelfstandig leermiddelen te kiezen en te gebruiken
Hoofdstuk 25
Boacuteo M de (2004) lsquoPlanting a garden for wildlifersquo section 8 in Nature Detectives environmental sci-ence for primary children Hatfield ASE
Both K (2011) Literatuuroverzicht Natuurrijke schoolterreinen Downloaden via wwwspringzaadnllitdocs_2pdf
Gleave J (2008) Risk and play a literature review Downloaden via wwwspringzaadnllitdocsdoc_73pdf
Goossens B (2012) cd Boerderijschool levend leren op de boerderij Nijmegen BenGoossensnlHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 9 Abingdon
Routledge Herrewegen J van et al (2011) Spelen met buitenruimte Heilig Landstichting Bureau Niche
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
21 van 21
Hoff M (2004) Beratungsmappe Naturnahes Schulgelaumlnde Recklinghausen Natur- und Umwelt-schutz-Akademie NRW
Maas J R Tauritz A van der Wal amp D Hovinga (2014) Groene schoolpleinen een wetenschappelijk onderzoek naar de effecten voor basisschoolleerlingen Amsterdam Vrije Universiteit Downloaden mogelijk via wwwhsleidennllectoraten natuur-ontwikkeling-kind
Schreurs E et al (2009) Levend leren op de boerderij Zutphen Stichting BoerderijschoolWesselius J J Maas amp D Hovinga (2015) De lsquoleerrsquokracht van schoolpleinen hoe leerlingen uit groep 4 5
en 6 het schoolplein ervaren gebruiken en waarderen Leiden Lectoraat Natuur amp Ontwikkeling Kind Downloaden mogelijk via wwwhsleidennlbinaries contentassetshsllectoratennatuur-en-ontwikkeling-kind leerkracht-van-schoolpleinenpdf
Wolthoorn B ea (2008) Mijn eerste tuinboek Baarn Forte Uitgevers Zeist KNNV Uitgeverij Zie ook wwwmijneerstetuinboeknl voor tuinontwerpen en kostenbegrotingen
Zie ookwwwboerderijschoolnl boerderijeducatie is jong intensief en aantrekkelijkwwwschoolyardsorgedusciencehtml science in de schooltuinwwwonzevierkantemetertuinnlwwwlnebethemasnatuur-en-milieueducatienmerondvergroeningeigen-tuineducatief-ma-
teriaal-voor-verenigingenbuitenspelpdf biedt een handleiding (Natuur)speeltuinen met veel aandacht voor natuurbeleving
wwwjuffieintgroennl de site van een ecologisch hovenier en landschapsecoloogwwwpgpediacom de portal van de lsquoPlay and Playground Encyclopediarsquo die veel te bieden heeftwwwyoutubecomwatchv=XKNYiRU0fbcampfeature=youtube een pleidooi voor groene speel-
ruimtenwwwleraar24nlvideo2348 een voorbeeld van een educatieve schooltuinwwwgroeneschoolpleinennl laat zien dat een schoolterrein meer kan zijn dan een betegelde
pauzeplaats of overblijfplekwwwonsgroeneschoolpleinnl deze website over beheer en beleving van natuur op je eigen groene
schoolplein biedt onder meer lesideeeumln voor buiten wwwspringzaadnl De Stichting Springzaad ijvert voor meer ruimte voor natuur en kinderen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
7 van 21
DEEL B
Hoofdstuk 9
Feasey R (2011) lsquoPlanning elements of an effective lesson planrsquo hoofdstuk 6 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Jonkman T amp P Bakker (2011) Lesopbouw Onderzoekend Leren Wetenschap in het basisonderwijs routekaart Utrecht WKUU
Jonkman T amp P Bakker (2011) Lesopbouw Ontwerpend Leren Techniek in het basisonderwijs route-kaart Utrecht WKUU
Peeters M et al (2014) Wetenschappelijke doorbraken de klas in Waarnemen en bewegen Onder in-vloed en Gevaarlijke ideeeumln Nijmegen WKRU
Quinn DE amp L Chapman (2006) Connecting Science an introduction to the five-part lesson Hatfield University of Hertfordshire
Sharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 6-7 Londen Learning Matters
Hoofdstuk 10
Bianchi L amp R Feasey (2011) Science beyond the classroom boundaries for 3-7 year olds Maidenhead Open University Press
Bianchi L amp R Feasey (2011) Science beyond the classroom boundaries for 7-11 year olds Maiden-head Open University Press
Boacuteo M de (2004) Nature Detectives environmental science for primary children Hatfield ASEDe wereld van het jonge kind december 2014 special Naar buiten allemaal Amersfoort Thieme-
MeulenhoffFibonacci-project (2012) Implementing Inquiry Beyond the School
(wwwfibonacci-projecteu) Loxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and
developing understanding hoofdstuk 8 Abingdon RoutledgeMcGregor D (2012) lsquoGroup work what does research say about its effect on learningrsquo hoofdstuk 9
in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASEPrimary Science nr 132 (2014) thema lsquoOut amp Aboutrsquo Hatfield (UK) ASEReiss M (2012) lsquoLearning out of the classroomrsquo hoofdstuk 11 in ASE Guide to Research in Science
Education Hatfield ASEScience amp Children vol 51 nr 9 (2014) thema lsquoInformal Educationrsquo Arlington NSTA Schrama A et al (2004) Vorm geven aan onderzoek onderzoekshandleiding vorm en functie rsquos-Gra-
venland Nederlandse Jeugdbond van NatuurstudieTurnhout S et al (2002) Zelf de natuur in basisboek voor veldbiologie in Nederland Utrecht KNNVWinkels J amp P Hoogeveen (2014) Het didactische werkvormenboek variatie en differentiatie in de
praktijk Assen Van Gorcum
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
8 van 21
Hoofdstuk 11
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 9-12 amp 17-20 Arlington NSTApressPrimary Science Review nr 84 (2004) thema lsquoRecording and communicationrsquo Hatfield ASEWheeler-Toppen J (ed) (2011) Science the lsquoWritersquo Way Arlington NSTApress
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmenteffective-displaysaspx na-scholingsunit gericht op het samenstellen van effectieve uitstallingen
Hoofdstuk 12
Boog GJ et al (2012) Leren kun je observeren je onderwijs afstemmen op de leerlingen sect 15 Amers-foort ThiemeMeulenhoff
Elstgeest J (2001) lsquoThe Right Question at the Right Timersquo hoofdstuk 3 in Taking the plunge how to teach science more effectively for ages 5 to 12 Portsmouth NH Heinemann
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 13-16 Arlington NSTApress Goldsworthy A (2011) lsquoEffective questionsrsquo hoofdstuk 9 in ASE Guide to Primary Science Education
Hatfield ASEHarlen W et al (2003) Making progress in primary science a handbook for inservice and preservice
course leaders module 3 Londen RoutledgeFalmerHarlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 5 Londen SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters 4-5
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 10 Abingdon
Routledge Lakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 4 Maidenhead Open Univer-
sity Press Peeters M et al (2013) lsquoWetenschappelijke doorbraken de klas in Waarom En hoe danrsquo hoofdstuk
1 in Wetenschappelijke doorbraken de klas in DNA gedrag en infecties onder de loep Nijmegen WKRU
Primary Science Review nr 83 (2004) thema lsquoQuestions and dialoguersquo Hatfield ASESharkawy A (2010) lsquoA Quest to Improve helping students learn how to pose investigable questionsrsquo
in Science and Children jrg 48 nr 4 pp 32-35 Arlington VA NSTA
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentpupil-questionsaspx nascho-lingsunit waarin praktijkvoorbeelden duidelijk maken hoe je bij natuuronderwijs als leerkracht in kunt spelen op vragen die leerlingen inbrengen
wwwyoutubecomwatchv=Oa-hcWdEriUampfeature=youtube geeft suggesties voor het opstellen van onderzoeksvragen
wwwyoutubecomwatchv=uNkzlghEjQQampspfreload=1020Message3A20Syntaxisfout20(url3A20http3A2F2Fwwwyoutubecom2Fwatch3Fv3DuNkzlghEjQQ) biedt een checklist voor het bepalen van de kwaliteit van onderzoeksvragen en hypothesen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
9 van 21
Hoofdstuk 13
Allen M (2014) Misconceptions in Primary Science Maidenhead Open University PressAnderson M (2002) A-Z of Key Concepts in Primary Science Exeter Learning Matters Bell D et al (1997) Understanding Science Ideas a guide for primary teachers London Nuffield Foun-
dation Collins EducationalBerg E van den et al (2013) Onderzoeken en ontwerpen met 4- tot 14-jarigen inspirerende praktijk-
voorbeelden hoofdstuk 22-23 Utrecht NVONBlijleven PJ (2005) Multimedia-cases naar een brug tussen theorie en praktijk incl cd-rom Enschede
Universiteit TwenteBoacuteo M de (2004) Using science to develop thinking skills at key stage 1 practical resources for gifted
and talented learners Londen David Fulton Driver R et al (1985) Childrenrsquos Ideas In Science Buckingham Open University PressFibonacci-project (2012) Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-projecteu) Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 24 Arlington NSTApress Harlen W et al (2003) Making progress in primary science a handbook for inservice and preservice
course leaders module 1 + 8 Londen RoutledgeFalmer Harlen W (red) (2011) ASE Guide to Primary Science Education hoofdstuk 3 amp 13 Hatfield ASEHarlen W (2012) lsquoWhat do we know about learnersrsquo ideas at the Primary Levelrsquo hoofdstuk 5 in ASE
Guide to Research in Science Education Hatfield ASEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapter 3
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 5 amp 11 Abing-
don Routledge Judge B et al (2009) Critical Thinking Skills for Education Students Exeter Learning Mattters LtdKeeley P (2013) Uncovering Student Ideas in Primary Science 25 new formative assessment probes for
grades K-2 Vol 1 Arlington NSTApressKeeley P (2014) What are they thinking Promoting elementary learning through formative assessment
Arlington NSTApressKeere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas Tielt
(Be) LannooCampusLakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 3 Maidenhead Open Univer-
sity PressLoxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and
developing understanding hoofdstuk 2 amp 4 Abingdon RoutledgeMeadows J (2004) Science and ICT in the primary school a creative approach to big ideas Londen
David FultonNaylor S et al (2004) Active Assessment thinking learning and assessment in science Londen David
FultonPrimary Science nr 123 (2012) thema lsquoModels and Analogiesrsquo Hatfield ASESharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice hoofdstuk 4 Londen Learning
Mattters LtdWard H (2007) Using their Brains in Science ideas for children aged 5 to 14 Londen Paul Chapman
wwwveldwerknederlandnlprojecten__publicatiespublicaties156 biedt hyperlinks naar artike-len in Natuur aan de Basis waarin kinderen vertellen hoe ze denken over uiteenlopende natuur-onderwerpen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
10 van 21
httpenwikipediaorgwikiList_of_mind_mapping_software biedt een overzicht van software-pakketten voor mindmapping verschillende daarvan kun je gratis downloaden
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentconcept-cartoonsaspx na-scholingsunit over het gebruik van conceptcartoons in de onder- en bovenbouw
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentthe-thinking-frames-appro-achaspx nascholingsunit gericht op het ondersteunen van denkactiviteiten tijdens onderzoe-kend leren
wwwrscorglearn-chemistryresourceres00002104cmpid=CMP00007068 gesprek (Engels) over veranderingen in materialen nav een conceptcartoon over zeepbellen
Hoofdstuk 14
Beek W van amp M Verhallen (2012) Taal een zaak van alle vakken incl dvd Bussum CoutinhoBoth K (2015) lsquoTaalontwikkeling door te leren over de natuurrsquo In HJK jrg 43 nr 2 blz 4-7 Amers-
foort ThiemeMeulenhoffCoenen J amp M Heijderijk (2010) Zien is snappen grip op lessen Nederlands voor anderstalige kinderen
groep 1 tm 4 VlissingenDen Haag BazaltHCODamhuis R (2008) Gesprekken zijn de spil van onderwijs Utrecht Marnix AcademieDawes L (2008) The Essential Speaking and Listening talk for learning at key stage 2 Londen Rou-
tledgeEccles D amp S Taylor (2011) lsquoPromoting understanding through dialoguersquo hoofdstuk 10 in ASE Guide
to Primary Science Education Hatfield ASEElsaumlcker W van et al (2006) Bundel De Taallijn interactief taalonderwijs in groep 1 en 2 incl dvd
Nijmegen Expertisecentrum NederlandsElsaumlcker W van et al (2007) Zie je ze vliegen De Taallijn voor groep 3 en 4 incl cd-rom Nijmegen
Expertisecentrum NederlandsErduran S (2012) lsquoThe role of dialogue and argumentationrsquo hoofdstuk 13 in ASE Guide to Research in
Science Education Hatfield ASEFeasey R (1999) Primary Science and Literacy Hatfield ASE Feasey R (2005) Creative Science achieving the WOW factor with 5-11 year olds hoofdstuk 8 Lan-
guage communication and creativity in science Londen David FultonHajer M amp Th Meestringa (2009) Handboek taalgericht vakonderwijs Bussum CoutinhoHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapter 8
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 7 Abingdon
Routledge Howe A et al (2009) Science 5-11 a guide for teachers pp 6-10 Londen David FultonJohnston J (2011) lsquoChildren talking teachers supporting sciencersquo in The Journal of Emergent Science
1 pp 14-21 Hatfield Emergent Science NetworkASELakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 4 Maidenhead Open Univer-
sity PressLoxley P et al (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and developing understanding
hoofdstuk 3-5 Abingdon RoutledgeMercer N amp S Hodgkinson (red) (2008) Exploring Talk in School Londen SAGENaylor S amp B Keogh (2012) lsquoCreativity in teaching sciencersquo hoofdstuk 10 in ASE Guide to Research in
Science Education Hatfield ASE
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
11 van 21
Oldersma F et al ( 2013) Leren onderzoeken binnen wetenschap en techniek op de basisschool hoofd-stuk 6 Nijbeets Bureau voor Levend Leren
Parkin T et al (1998) Science and Literacy a guide for primary teachers London Nuffield Foundation Collins Educational
Primary Science nr 127 (2013) thema lsquoCommunicationrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 138 (2015) thema lsquoTalking Sciencersquo Hatfield ASEScience amp Children Vol 50 nr 9 (2013) thema lsquoEngagement in Argument from Evidencersquo Arlington
NSTAScience amp Children Vol 51 nr 8 (2014) thema lsquoLanguage Development in Sciencersquo Arlington NSTASegers E et al (2006) cd-rom Taal- en zaakvakken met webquests Nijmegen Expertisecentrum Ned-
erlandsSharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice hoofdstuk 6 Londen Learning
Matters LtdSmith J (2010) Talk thinking and philosophy in the primary classroom Exeter Learning Matters Ltd Tomassen P et al (red) (2007) Tica taalgerichte technieklessen voor groep 1 tm 8 Rotterdam CED-
groepWeavers G (2012) Look Think Talk incl cd-rom Sandbach Millgate House PublishersWesterbeek K et al (2010) Taal 100 interactief taalonderwijs op de basisschool NijmegenUtrecht
Expertisecentrum NederlandsSardesWheeler-Toppen J (ed) (2011) Science the lsquoWritersquo Way Arlington NSTApress
wwwsamenonderzoekennl biedt lessen rondom taalstimulering bij wetenschap en techniekwwwleraar24nlvideo6045tab=0 video over de integratie van taal wetenschap en techniek in
de basisschoolwwwcorilearningcom CORI staat voor Concept-Orieumlnted Reading Instruction Het is niet alleen
gericht op leesstrategieeumln en leesmotivatie maar ook op de ontwikkeling van onderzoekvaardig-heden en natuurwetenschappelijke concepten
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentargumentationaspx nascho-lingsunit lsquokinderen leren argumenteren op basis van onderzoeksresultatenrsquo zie ook wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-development talking-scienceaspx
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentdiscussions-in-primary-sci-enceaspx nascholingsunit gericht op discussieactiviteiten om het denken en de onderlinge com-municatie bij natuuronderwijs te bevorderen en vaktaal te leren gebruiken
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentlets-talkaspx nascholingsunit gericht op het betrekken van leerlingen bij gesprekken over natuuronderwerpen
wwwrscorglearn-chemistryresourceres00002104 verschillende video-opnamen van gesprek-ken (Engels) bij natuuronderwijs (lsquoexploratory talkrsquo lsquoconstructive talkrsquo)
Hoofdstuk 15 en 16
Bode J de amp L Nijman (2014) Hoe bedenk je het Creatief denken in het basisonderwijs Bussum Cou-tinho
Boerwinkel DJ (2003) Het vormfunctieperspectief als leerdoel van natuuronderwijs leren kijken door de ontwerpersbril Utrecht CD-szlig Press
Bors G (red) (2012) Egoscoop jrg 16 nr 3 thema lsquoCreativiteitrsquo Helmond Uitgeverij OMJSBounford T (2008) Build your own paper airforce incl cd-rom Cambridge ILEX
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
12 van 21
Compton V amp C Harwood (2010) Components of Technological Practice Indicators of Progression Downloaden van dit en andere interessante documenten mogelijk via wwwtechnologytkiorgnz
Damhuis C et al (2015) Van hellingshoek tot hypothese Talentontwikkeling Onderzoekend amp Ontwer-pend Leren (TOOL) met Wetenschap amp Technologie lessen onderzoekend en ontwerpend leren voor groep 1 tm 8 van het basisonderwijs Utrecht Universiteit Utrecht Kenniscentrum Talentont-wikkeling Wetenschap amp Techniek Downloaden mogelijk via wwwfiuunltoepassingen28411
Desailly J (2015) Creativity in the Primary Classroom London (UK) SAGELearning MattersDoorley R (2014) Tinkerlab a hands-on guide for little inventors Boston Roost Books Frederik I amp M Vrijman-van Putten (2007) Ontwerpen moet je doen Creativiteit en motivatie met
technisch ontwerpen Groningen NVONFrederik I amp G van Dijk (red) (2012) Techniekdidactiek Utrecht EcentFroschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 2 Arlington NSTApressGabrielson C (2013) Tinkering Kids Learn by Making Stuff Sebastopol Maker MediaHootsen MM amp ID Razenberg (2013) Ontdek Wetenschap amp Techniek landelijk onderzoek onder ou-
ders van basisschoolleerlingen Utrecht Labyrinth Onderzoek amp Advies Downloaden mogelijk via wwwplatformbetatechnieknlpublicatiesontdek-wetenschap-techniek
Hope G (2004) Teaching Design and Technology 3-11 the essential guide for teachers Londen Conti-nuum
Huggins - Cooper L (2014) How to invent Londen QED PublishingInspectie van het Onderwijs (2005) Techniek in het basisonderwijs technisch rapport Den Haag On-
derwijsinspectie Jonkman T amp P Bakker (2011) Lesopbouw Ontwerpend Leren Techniek in het basisonderwijs route-
kaart Utrecht WKUUKlapwijk R amp E Holla (2014) Leidraad onderzoekend en ontwerpend leren Delft TU Wetenschap-
sknooppunt Zuid-Holland Downloaden mogelijk via wwwwetenschapsknooppuntzhnlup-loadsLeidraad-onderzoekend-en-ontwerpend-leren-Wetenschapsknooppunt-ZHpdf
Lancashire Professional Development Service (zj) Essential Practical Skills for Under 5rsquos and KS1 Chil-dren Design and Technology Nottinghamshire TTS-Group
Lancashire Professional Development Service (zj) Essential Practical Skills for Key Stage 2 Children Design and Technology Nottinghamshire TTS-Group
Libow Martinez S amp G Stager (2013) Invent to learn Torrance Constructing Modern Knowledge Press
Lloyd Chr (2013) The What on Earth Wallbook of Science amp Engineering Londen Science MuseumLupton E amp J Lupton (2007) DIY Kids New York Princeton Architectural PressNewton D (2011) Teaching Design and Technology 3-11 Londen SAGEOldersma F et al ( 2013) Leren onderzoeken binnen wetenschap en techniek op de basisschool hoofd-
stuk 5 Nijbeets Bureau voor Levend LerenPrimary Science nr 118 (2011) thema lsquoScience and Technologyrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 139 (2015) thema lsquoSTEMrsquo Hatfield ASE TechniekTalentnu (2015) Werkmap Techniek Techniek in het basisonderwijs makkelijker dan je denkt
Woerden TechniekTalentnuTechniekTalentnu (2015) Serie whitepapers (zie wwwtechniektalentnuwhitepapers) Techniekonderwijs en talentontwikkeling van kinderen 4 redenen waarom Wetenschap amp Techniek-
onderwijs talentontwikkeling stimuleert Basisscholen met techniekonderwijs hebben een streepje voor techniekonderwijs krachtig middel
bij profilering Techniek heeft de toekomst 4 redenen voor techniekonderwijs
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
13 van 21
Techniekonderwijs verdient zichzelf terug 5 redenen waarom techniekonderwijs loont Goed techniekonderwijs hoe doe je dat Concrete handvaten voor het ontwikkelen van draagvlak
beleid expertise en faciliteiten Techniekonderwijs in de praktijk praktische tips voor technieklessen samenwerken en bedrijfs-
bezoekenTechniekTalentnu (2015) Talentontwikkeling in het basisonderwijs Met Wetenschap amp Techniek
makkelijker dan je denkt Woerden TechniekTalentnu (zie wwwtechniektalentnubasisonder-wijs)
TechniekTalentnu (2015) Het is raar maar waar Onderzoekend en Ontwerpend Leren is de toekomst Woerden TechniekTalentnu (zie wwwtechniektalentnubasisonderwijs)
Teunis HS (2013) Te weinig aandacht voor techniek in basisonderwijs Downloaden mogelijk via wwwbnrnlnieuws332058-1301te-weinig-aandacht-voor-techniek-in-basisonderwijss_cid=blogitems
Walma-van der Molen J (2013) Verwondering en vindingrijkheid als motor voor leren Enschede Uni-versiteit Twente
Wilkinson K amp M Petrich (2014) The Art of Tinkering Meet 150+ Makers Working at the Intersection of Art Science amp Technology San Francisco Exploratorium
Wilson A (ed) (2015) Creativity in primary design and technology London (UK) SAGELearning Matters
Zagers M et al (1998) Musical Een wereld vol techniek Nijmegen Pabo Groenewoud
wwwtechyourfuturenl presenteert zich als expertisecentrum voor Techniekonderwijs in het oos-ten van het land
wwwtaychallengenl site voor WampT van de Twente Academy youngwwwiederkindeentalentnl site van het expertisecentrum Wetenschap amp Technologie in Noord-
Holland en Flevoland De site biedt onder meer lesmateriaal waarin onderzoekend en ontwer-pend leren centraal staan
httpwetenschapentechnologieslonlcomponenten-van-w-en-tonderzoeken-en-ontwerpen nieuwe site van de SLO rondom wetenschap amp technologie
wwwontwerpenindeklasnl site van het wetenschapsknooppunt Zuid-Holland httptinkeringexploratoriumedu en wwwartoftinkeringcom laten je kennismaken met
lsquotinkerenrsquo
Hoofdstuk 17
Allen J et al (2007) Primary ICT Knowledge Understanding and Practice Exeter Learning MattersBarton-Greenwood A et al (2011) Be safe Health and safety in school science and technology for
teachers of 3- to 12-year-olds Hatfield ASE Bronkhorst J (2005) Basisboek ICT didactiek Baarn HBuitgeversCleaves A amp R Toplis (2012) lsquoTeaching science in ICT-rich environmentsrsquo hoofdstuk 18 in ASE Guide
to Research in Science Education Hatfield ASEDroop M et al (2011) Wat weten we over webquests Onderzoeksreeks ICT in het onderwijs Zoeter-
meer Stichting KennisnetFeasey R (2005) lsquoThe role of ICT in developing creativity in primary sciencersquo hoofdstuk 9 in Creative
Science achieving the WOW factor with 5-11 year olds Londen David FultonHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapter 6
Portsmouth (USA) Heinemann
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
14 van 21
Harlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 8 amp 14 Abing-don Routledge
Primary Science nr 121 (2012) thema lsquoScience on a Shoestringrsquo Hatfield ASEQualter A (2011) lsquoUsing ICT in teaching and learning sciencersquo hoofdstuk 8 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASESharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 10-11
Londen Learning Matters
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentpromoting-engagement-using-puppets-books-and-storiesaspx nascholingsunit gericht op het vergroten van betrokken-heid van leerlingen bij natuuronderwijs door gebruik van poppen boeken en verhalen
wwwleraar24nldossier3226ict-en-de-natuur uiteenlopende mogelijkheden om ICT buiten en binnen in natuurlessen toe te passen
DEEL C
Hoofdstuk 18
Alblas A (1999) Onderwijzen voor een natuurbetrokken bestaan didactische uitgangspunten voor na-tuur- en milieueducatie Wageningen Wageningen Universiteit
BARD87nl (zj) Biodiversiteitsspel spel over samenhang in de natuur Apeldoorn Veldwerk Neder-land
Been T de et al (2006) Aarde en wormen voor waarden en normen incl cd-rom Apeldoorn Veld-werk Nederland
DuurzaamDoor (red) (2015) Ik wij en de wereld Whitepaper Natuur Milieu Duurzaamheid en On-derwijs Verkregen via wwwduurzaamdoornlnieuwswhitepaper-natuur-milieu-duurzaam-heid-en-onderwijs-aangeboden-aan-onderwijs2032 of rechtstreeks via wwwunescoscholennlunescofiles201508Whitepaper-NMDpdf Competenties die hier een rol spelen zijn nieuws-gierig zijn een onderzoekende houding hebben creativiteit en probleemoplossend vermogen
Gill T (2011) Sowing the seeds reconnecting Londonrsquos children with nature London Greater London Authority
Greven J et al (2008) Help de juf een verhalend ontwerp over duurzaam watergebruik incl cd-rom Enschede SLODuurzame PABO
Hamer A de amp P Heres (red) (2015) 32 Lessen voor de toekomst Oostburg Duurzame PaboHovinga D (2007) Ont-dekken en toe-dekken leren over de veelvormige relatie van mensen met natuur
in NME-leertrajecten duurzame ontwikkeling Utrecht Universiteit Utrecht IVN Nederland amp SME Advies (2007) Leerlijn Leren voor een duurzame toekomst klimaat en duur-
zame energie AmsterdamUtrecht IVNSME AdviesJansen P amp M Jansen (red) (2002) Piepschuim in het poolijs natuur- en milieueducatie in wereldper-
spectief themarsquos lsquoKledingrsquo en lsquoVrije tijdrsquo ApeldoornAmsterdam Stichting Veldwerk NederlandAlice O
Jonker J (2011) Duurzaam Denken Doen Deventer KluwerJucker R amp R Mathar (Eds) (2015) Schooling for Sustainable Development in Europe Cham Springer
International PublishingJuffermans J (2012) Mijn hemel Wat gebeurt er op aarde Online te lezen via wwwvoetafdrukeu
onzevoetafdrukmijnhemelindexhtml
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
15 van 21
Lemaire T (2002) Filosofie van het landschap Amsterdam FlamingoLeussink E amp A Heideveld (2005) Werkplan pijler 1 lsquoLerende Individuenrsquo UtrechtAmsterdam Pro-
gramma Leren voor Duurzame OntwikkelingLijmbach S et al (2000) Duurzaamheid als leergebied conceptuele analyse en educatieve uitwerking
Utrecht CD-szlig PressLijmbach S (2004) lsquoWhatrsquos in a name Van natuureducatie naar duurzaamheidseducatiersquo in Vernieu-
wing jrg 63 nr 3 pp 8-11 Assen Van GorcumMacKay D (2009) Sustainable energy without the hot airreg Cambridge UIT Cambridge Ltd Office for Standards in Education (2003) Taking the first step forward hellip towards an education for sus-
tainable development good practice in primary and secondary schools Londen OfstedPrimary Science nr 113 (2010) thema lsquoBiodiversityrsquo Hatfield ASERemmers T (2007) Duurzame ontwikkeling is leren vooruitzien Kernleerplan Leren voor Duurzame
Ontwikkeling funderend onderwijs 4 - 16 jaar Enschede SLOSchouten M (2005) Spiegel van de natuur het natuurbeeld in cultuurhistorisch perspectief Utrecht
KNNVSmit H (2012) Ieder kind naar buiten kinderen hebben natuur nodig ndash natuur heeft kinderen nodig
Apeldoorn Veldwerk NederlandStrawbridge D amp J Strawbridge (2013) Overleven op je eigen km2 Amsterdam Fontaine Uitgevers
Nieuw AmsterdamSummers M et al (2002) Teaching Sustainable Development in Primary Schools Hatfield ASEVisser A et al (2005) Het beste boek voor echte natuurtalenten Apeldoorn SVNVliet A van et al (2005) De natuurkalendergids Zutphen RoodbontVos E et al (2001) Leren voor duurzaamheid met Door Gouda Bureau voor Educatief OntwerpenVries G de (2008) Op weg naar Aishe ndash bao Utrecht Marnix Academie Vries M de (zj) Milieu Bingo een leerzaam spel voor jong en oud over de wereld waarin we leven
vanaf 11 jaar Apeldoorn Veldwerk NederlandZorg Primair nr 5 (2014) Themanummer Groene Pedagogiek Helvoirt CNV Onderwijs Stuurgroep
Passend Onderwijs Downloaden mogelijk via wwwspringzaadnllitdocszp-2014-themanum-mer-groene-pedagogiekpdf
Zwiers J et al (2000) Weg van duurzame ontwikkeling een voorontwerp voor een raamleerplan duur-zame ontwikkeling Den Haag Dienst Stadsbeheer afd Milieu
wwwnmepodiumnlKennis-voor-NME De portal lsquoKennis voor NMErsquowwwmosvlaanderenbe over milieuzorg op schoolwwwlnebedoelgroepenonderwijsmosmos-aanbodcommunicatietoolsmos-cartoons
cartoons-milieuzorg-op-school biedt cartoons om discussie op gang te brengen over uiteenlo-pende milieuthemarsquos
wwwparriseeu PARRISE staat voor ldquoPromoting Attainment of Responsible Research and Innova-tion in Science Educationrdquo het betreft een project dat in het onderwijs de samenhang tussen science en de maatschappij aan de orde stelt
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
16 van 21
Hoofdstuk 19
Bianchi L amp P Thompson (2011) lsquoScience within cross-curricular approachesrsquo hoofdstuk 7 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Graft M van (2009) De concept-context-benadering in het primair onderwijs deel 1 Een conceptueel kader voor natuur en techniek Enschede SLO Downloaden via wwwslonldownloads2009Conceptueel_20kader_20Natuur_20en_20Techniek_20deel_20Ipdf
Graft M van (2009) De concept-context-benadering in het primair onderwijs deel 2 Voorbeeldlesma-teriaal voor natuur en techniek Enschede SLO Downloaden via
wwwslonldownloads2009Concept_20contextbenadering_20primair_20onderwijs__deel2pdf
Greven J amp J Letschert (2005) De Storyline Approach over thematisch onderwijs in de vorm van ver-halen Enschede SLO
Greven J et al (2008) Help de juf een verhalend ontwerp over duurzaam watergebruik incl cd-rom Enschede SLODuurzame PABO
Schut I (2007) lsquoGoede onderzoeksvragen ontstaan niet vanzelfrsquo in Zone jrg 6 nr 2 pp 10-11 As-sen Van Gorcum
wwwthecreativelearningjourneycouk laat zien hoe vakken op betekenisvolle wijze met elkaar geiumlntegreerd kunnen worden
Hoofdstuk 20
Adey Ph (2008) Letrsquos think Handbook a guide to cognitive acceleration in the primary school Londen GL Assessment Ltd
ArsquoEchevarria A de amp I Patience (2008) Teaching Thinking Hampshire Teachersrsquo PocketbooksFibonacci-project (2012) Tools for Enhancing Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-project
eu) Fibonacci-project (2012) Integrating Science Inquiry Across the Curriculum
(wwwfibonacci-projecteu) Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 5-8 amp 29-32 Arlington NSTApress Galen F van et al (2012) Kinderen onderzoeken lsquosnelheidrsquo Eindhoven KWTZ amp ESoE Downloaden
via wwwtuenluniversiteitover-de-universiteiteindhoven-school-of-educationinnoverensteff
Galen F van amp V Jonker (2013) Experimenteren in de rekenles Utrecht Universiteit Utrecht Zie ook wwwfismescienceuunlexperimentereninderekenles
Goldsworthy A amp B Ponchaud (2007) Science Enquiry Games active ways to learn and revise science enquiry skills Sandbach Millgate House Education
Harlen W et al (2001) Taking the plunge how to teach science more effectively for ages 5 to 12 Ports-mouth NH Heinemann
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 2 4 8 amp 9 Londen SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters 5-7
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 12-13 Abing-
don Routledge Keere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas
hoofdstuk 4 Tielt (Be) LannooCampus
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
17 van 21
Keulen H van amp I Oosterheert (2011) Wetenschap en techniek op de basisschool sect 324 Groningen Noordhoff Uitgevers
Legierse A amp M Oosterbaan (red) (2003) Onderzoeken als basis voor beroep praktisch werkboek voor docenten om in vijf werkbijeenkomsten met elkaar een leerlijn onderzoeksvaardigheden voor BBL-leerlingen te maken Enschede SLO
Meindertsma HB (2014) Predictions and explanations Short-term processes of scientific understand-ing in young children Groningen RUG dissertatie
Oversby J (2012) lsquoModelling as a part of scientific investigationrsquo hoofdstuk 14 in ASE Guide to Re-search in Science Education Hatfield ASE
Primary Science nr 124 (2012) thema lsquoPattern seeking science amp mathematicsrsquo Hatfield ASEQCDA (2009) Assessing Pupilsrsquo Progress Science assessment criteria Londen Qualifications and Cur-
riculum Development AgencyCrown PublRobertson A amp Ph Adey (2004) Teacherrsquos guide Letrsquos think through science 8amp9 Londen GL Assess-
ment LtdSpek W amp M Rodenboog-Harmelink (2011) Natuurwetenschappelijke vaardigheden onderbouw
havo-vwo Enschede SLOThe Science Teacher Vol 81 No 8 (2014) thema lsquoAnalyzing and Interpreting Datarsquo Arlington NSTAWheeler-Toppen J (ed) (2011) Science the lsquoWritersquo Way Arlington NSTApress
Hoofdstuk 21
Black P (2012) lsquoFormative assessment and learningrsquo hoofdstuk 15 in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASE
Brodie D (2011) lsquoAssessing Pupilsrsquo Learningrsquo hoofdstuk 15 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Eijck Th van amp E van den Berg (2011) lsquoEffecten van nascholingen Wetenschap en techniek in het Primair Onderwijs in de regio Amsterdamrsquo in Tijdschrift voor Didactiek der wetenschappen jrg 28 nr 2 pp 3-20
Fibonacci-project (2012) Tools for Enhancing Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-projecteu)
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 33-36 Arlington NSTApress Graft M van et al (red) (2007) Evalueren van brede ontwikkeling van leerlingen in open onderwijsvor-
men ontwikkeling van observatie- en toetsingsinstrumenten bij onderzoekend en ontwerpend leren Enschede SLO
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 12-13 London SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters
9-10 Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 15-19 amp 23-25
Abingdon Routledge Harlen W (2012) lsquoWhat research tells us about summative assessmentrsquo hoofdstuk 16 in ASE Guide
to Research in Science Education Hatfield ASEHarrison Chr (2012) lsquoAssessment for Learning classroom practices that engage a formative appro-
achrsquo hoofdstuk 17 in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASEKeeley P (2014) What are they thinking Promoting elementary learning through formative assessment
Arlington NSTApressKeere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas
hoofdstuk 4 Tielt (Be) LannooCampus
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
18 van 21
Lakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 3 Maidenhead Open Univer-sity Press
Lantz HB (2004) Rubrics for Assessing Student Achievement in Science Grades K-12 Londen Paul Chapman
Loxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and developing understanding hoofdstuk 7 Abingdon Routledge
Naylor S et al (2004) Active assessment Thinking Learning and Assessment in Science Londen David Fulton
Primary Science nr 115 (2010) thema lsquoAssessmentrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 125 (2012) thema lsquoMaking Progressrsquo Hatfield ASEQCDA (2009) Assessing Pupilsrsquo Progress Science assessment criteria Londen Qualifications and Cur-
riculum Development AgencyCrown PublRezba RJ Sprague CR McDunnough JT amp JJ Matkins (2007) Learning and assessing science pro-
cess skills San Francisco (USA) Kendall Hunt Publishing amp CoSchofield K (2011) lsquoFormative feedback and self-assessmentrsquo hoofdstuk 11 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASEScience amp Children Vol 51 nr 3 (2013) thema lsquoAssessment Products and Processesrsquo Arlington NSTA Sharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 9 Lon-
don Learning MattersWeerden J van amp L Hiddink (red) (2013) Balans van het basisonderwijs PPON 25 jaar kwaliteit in
beeld pp 34-36 Natuuronderwijs Arnhem Stichting CitoWiliam D amp S Leahy (2015) Embedding formative assessment Practical techniques for K-12 class-
rooms West Palm Beach (FL USA) Learning Sciences International
wwwnferacuknferpublicationsAAS02AAS02pdf een document over lsquoAssessment for Learning in Sciencersquo
Hoofdstuk 22
Boersma KTh et al (2005) Vernieuwd biologieonderwijs van 4 tot 18 jaar Utrecht CVBO Boersma K (2012) Wereldorieumlnterende vakken op de kaart Downloaden via wwwecentnlarti-
kel2544WereldoriC3ABnterende+vakken+op+de+kaartviewdoGraft M van et al (red) (2003) Natuuronderwijs curricula en concepten van kinderen Enschede SLOGraft M van et al (2014) Concept Wetenschap amp technologie in het basis- en speciaal onderwijs richt-
inggevend leerplankader bij het leergebied Orieumlntatie op jezelf en de wereld Enschede SLO Harlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 2 20 en 21
Abingdon Routledge Harlen W (red) (2011) lsquoProvision for science at the school levelrsquo sectie 3 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASEHoeven M van der amp L Meijs (2009) Leerlijnen landelijke kaders Mens en Natuur vmbo Enschede
SLO (wwwslonlvoortgezetvmbothemasdll)Ministerie van OCW (2010) Kerndoelen speciaal onderwijs Den Haag Ministerie van OCW National Research Council (2012) A Framework for K-12 Science Education practices crosscutting con-
cepts and core ideas Washington The National Academies PressPratt H (2013) The NSTA Readerrsquos Guide to A Framework for K-12 Science Education practices cross-
cutting concepts and core ideas Arlington NSTApressPrimary Science nr 119 (2011) thema lsquoPlanning for Creative Sciencersquo Hatfield ASE
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
19 van 21
Scharten R amp M Kat-de Jong (2012) Koersvast en enthousiast kritieke succesfactoren van de Gelderse vindplaatsen Nijmegen Expertisecentrum Nederlands
The National Curriculum in England (2013) Handbook for Primary Teachers key stages 1 amp 2 Sou-tham Scholastic Ltd
Verheijen S et al (2010) Naar een kern voor leerlijnen natuur- en milieueducatie analyse van bestaan-de leerlijnen en synthese van een kern-leerlijn NME UtrechtWageningenApeldoorn Freudenthal InstituutWURVeldwerk Nederland Downloaden via httpedepotwurnl155062
Hoofdstuk 23
Adriaensen I ea (2014) Mikado Wereldorieumlntatie Kalmthout (Be) PelckmansBastmeijer M (2014) Natuur anders Lochem Klasse(n)Advies wwwvierkeerwijzernl Dekkers D amp E van Oers (2013) lsquoRecensie Een blik op techniekrsquo In Zone jrg 12 nr 2 blz 19 Verkre-
gen via wwwschoolsupportnlpopbijlagephpID=7568Huijzer M F Siemensma et al (2015) Wijzer Natuur amp techniek GroningenHouten Noordhoff Uit-
geversHulten S van et al (2014) Natuurzaken Tilburg Zwijsen wwwdezakenvanzwijsennlnatuurzaken
htmKruijssen E van amp F Ubels (2013) Techniek amp Wetenschap in het basisonderwijs Methoden websites amp
bronnen Nijmegen KWTGLimmen M ea (2012) Jeelo (Je eigen leeromgeving) digitale methode voor lsquoOrieumlntatie op Jezelf en
de Wereldrsquo wwwjeelonlMarell J (2012) lsquoRecensie Impulsboeken techniek I en II voor leerkrachtenrsquo in De Tondeldoos jrg 13
nr 2 pp 2-3 Rosmalen VONKMarell J (2014) lsquoBoekrecensie Outside the boxrsquo in De Tondeldoos jrg 15 nr 2-3 pp 24-28 Rosmalen
VONKMarell J (2015) lsquoRecensie Wijzer Natuur amp techniekrsquo in JSW jrg 99 nr 9 pp 42-45 Amersfoort
Thieme MeulenhoffMarell J (2016) lsquoBiologie Plusrsquo In JSW jrg 100 nr 5 blz 46-49 Amersfoort ThiemeMeulenhoffMeer G van der et al (2012) Maandtaak Wereldorieumlntatie Van den Heuvel Educatief wwwmaand-
taaknlPolfliet M (zj) Doe-mappen De wereld in een doos voor groep 1-2 Sint-Niklaas (Be) Abimo Educa-
tiefStoeldraijer J (2006) lsquoIn Vogelvluchtrsquo in JSW jrg 91 nr 1 pp 44-47 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2007) lsquoNatuNiekrsquo in JSW jrg 92 nr 4 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2009) lsquoNautrsquo in JSW jrg 93 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2010) lsquoWijzer door natuur en techniekrsquo in JSW jrg 94 nr 8 pp 46-49 Amersfoort
Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2012) lsquoLeefwereldrsquo in JSW jrg 96 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2013) lsquoTwee methoden Argus Cloursquo in JSW jrg 97 nr 6 pp 42-45 Amersfoort Thie-
me MeulenhoffWiechers C et al (2013) Binnenstebuiten rsquos-Hertogenbosch Blink Educatie wwwbinnenstebuitennl
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
20 van 21
wwwslonlorganisatiekenniscentrumleermiddelenpleinbeschrijfervaar biedt een format om ervaringen met leermiddelen zoals methoden te beschrijven De beoordelingspunten zijn ook geschikt om na te denken over wat je van een methode mag verwachten
wwwwikiwijsleermiddelenpleinnl Hier kun je beschrijvingen van en ervaringen met methodes vinden
wwwschooltvnlhbb de website van Huisje Boompje Beestje voor groep 3-4wwwschooltvnlnudn website van Nieuws uit de NatuurDe Buitendienst voor groep 5-6 Vanaf het
schooljaar 20142015 heeft het vertrouwde populaire programma een nieuwe naam gekregen De Buitendienst zie wwwschooltvnlprogrammade-buitendienst
wwwschooltvnlmystrix de website van de techniekserie Mystrix voor groep 7-8httpmethodelinknl biedt videoclips bij een aantal methoden wwwBiologiePlusSchoolnl ondersteunt met lesvoorbeelden cursussen een jaarlijkse conferentie
een digitale nieuwsbrief en deze website onderwijs over natuur wetenschap en techniek (maar vooral biologie)
wwwhetsollysysteemnl biedt een educatief pakket over duurzaamheid natuur en techniekwwwjeelonl en wwwjeelonljeelo-magazine Jeelo staat voor lsquoJe eigen leeromgevingrsquo in twaalf
projecten worden de inhouden van lsquoorieumlntatie op jezelf en de wereldrsquo en meer in een digitale om-geving aangeboden
wwwdemethodedavincinl een nieuwe lesmethode wereldverkenning (met een link naar kosmisch onderwijs)
Hoofdstuk 24
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 14-15 Londen SAGEHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 22 Abingdon
Routledge
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentresourcing-primary-scienceaspx nascholingsunit gericht op de organisatie rond het gebruik van leermiddelen bij natuuron-derwijs
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-scienceindexasp met handreikingen voor school-beleid tav opslag en gebruik van leermiddelen
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-sciencestrategies-develop-childrens-indepen-denceasp geeft tips om kinderen te leren zelfstandig leermiddelen te kiezen en te gebruiken
Hoofdstuk 25
Boacuteo M de (2004) lsquoPlanting a garden for wildlifersquo section 8 in Nature Detectives environmental sci-ence for primary children Hatfield ASE
Both K (2011) Literatuuroverzicht Natuurrijke schoolterreinen Downloaden via wwwspringzaadnllitdocs_2pdf
Gleave J (2008) Risk and play a literature review Downloaden via wwwspringzaadnllitdocsdoc_73pdf
Goossens B (2012) cd Boerderijschool levend leren op de boerderij Nijmegen BenGoossensnlHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 9 Abingdon
Routledge Herrewegen J van et al (2011) Spelen met buitenruimte Heilig Landstichting Bureau Niche
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
21 van 21
Hoff M (2004) Beratungsmappe Naturnahes Schulgelaumlnde Recklinghausen Natur- und Umwelt-schutz-Akademie NRW
Maas J R Tauritz A van der Wal amp D Hovinga (2014) Groene schoolpleinen een wetenschappelijk onderzoek naar de effecten voor basisschoolleerlingen Amsterdam Vrije Universiteit Downloaden mogelijk via wwwhsleidennllectoraten natuur-ontwikkeling-kind
Schreurs E et al (2009) Levend leren op de boerderij Zutphen Stichting BoerderijschoolWesselius J J Maas amp D Hovinga (2015) De lsquoleerrsquokracht van schoolpleinen hoe leerlingen uit groep 4 5
en 6 het schoolplein ervaren gebruiken en waarderen Leiden Lectoraat Natuur amp Ontwikkeling Kind Downloaden mogelijk via wwwhsleidennlbinaries contentassetshsllectoratennatuur-en-ontwikkeling-kind leerkracht-van-schoolpleinenpdf
Wolthoorn B ea (2008) Mijn eerste tuinboek Baarn Forte Uitgevers Zeist KNNV Uitgeverij Zie ook wwwmijneerstetuinboeknl voor tuinontwerpen en kostenbegrotingen
Zie ookwwwboerderijschoolnl boerderijeducatie is jong intensief en aantrekkelijkwwwschoolyardsorgedusciencehtml science in de schooltuinwwwonzevierkantemetertuinnlwwwlnebethemasnatuur-en-milieueducatienmerondvergroeningeigen-tuineducatief-ma-
teriaal-voor-verenigingenbuitenspelpdf biedt een handleiding (Natuur)speeltuinen met veel aandacht voor natuurbeleving
wwwjuffieintgroennl de site van een ecologisch hovenier en landschapsecoloogwwwpgpediacom de portal van de lsquoPlay and Playground Encyclopediarsquo die veel te bieden heeftwwwyoutubecomwatchv=XKNYiRU0fbcampfeature=youtube een pleidooi voor groene speel-
ruimtenwwwleraar24nlvideo2348 een voorbeeld van een educatieve schooltuinwwwgroeneschoolpleinennl laat zien dat een schoolterrein meer kan zijn dan een betegelde
pauzeplaats of overblijfplekwwwonsgroeneschoolpleinnl deze website over beheer en beleving van natuur op je eigen groene
schoolplein biedt onder meer lesideeeumln voor buiten wwwspringzaadnl De Stichting Springzaad ijvert voor meer ruimte voor natuur en kinderen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
8 van 21
Hoofdstuk 11
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 9-12 amp 17-20 Arlington NSTApressPrimary Science Review nr 84 (2004) thema lsquoRecording and communicationrsquo Hatfield ASEWheeler-Toppen J (ed) (2011) Science the lsquoWritersquo Way Arlington NSTApress
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmenteffective-displaysaspx na-scholingsunit gericht op het samenstellen van effectieve uitstallingen
Hoofdstuk 12
Boog GJ et al (2012) Leren kun je observeren je onderwijs afstemmen op de leerlingen sect 15 Amers-foort ThiemeMeulenhoff
Elstgeest J (2001) lsquoThe Right Question at the Right Timersquo hoofdstuk 3 in Taking the plunge how to teach science more effectively for ages 5 to 12 Portsmouth NH Heinemann
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 13-16 Arlington NSTApress Goldsworthy A (2011) lsquoEffective questionsrsquo hoofdstuk 9 in ASE Guide to Primary Science Education
Hatfield ASEHarlen W et al (2003) Making progress in primary science a handbook for inservice and preservice
course leaders module 3 Londen RoutledgeFalmerHarlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 5 Londen SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters 4-5
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 10 Abingdon
Routledge Lakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 4 Maidenhead Open Univer-
sity Press Peeters M et al (2013) lsquoWetenschappelijke doorbraken de klas in Waarom En hoe danrsquo hoofdstuk
1 in Wetenschappelijke doorbraken de klas in DNA gedrag en infecties onder de loep Nijmegen WKRU
Primary Science Review nr 83 (2004) thema lsquoQuestions and dialoguersquo Hatfield ASESharkawy A (2010) lsquoA Quest to Improve helping students learn how to pose investigable questionsrsquo
in Science and Children jrg 48 nr 4 pp 32-35 Arlington VA NSTA
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentpupil-questionsaspx nascho-lingsunit waarin praktijkvoorbeelden duidelijk maken hoe je bij natuuronderwijs als leerkracht in kunt spelen op vragen die leerlingen inbrengen
wwwyoutubecomwatchv=Oa-hcWdEriUampfeature=youtube geeft suggesties voor het opstellen van onderzoeksvragen
wwwyoutubecomwatchv=uNkzlghEjQQampspfreload=1020Message3A20Syntaxisfout20(url3A20http3A2F2Fwwwyoutubecom2Fwatch3Fv3DuNkzlghEjQQ) biedt een checklist voor het bepalen van de kwaliteit van onderzoeksvragen en hypothesen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
9 van 21
Hoofdstuk 13
Allen M (2014) Misconceptions in Primary Science Maidenhead Open University PressAnderson M (2002) A-Z of Key Concepts in Primary Science Exeter Learning Matters Bell D et al (1997) Understanding Science Ideas a guide for primary teachers London Nuffield Foun-
dation Collins EducationalBerg E van den et al (2013) Onderzoeken en ontwerpen met 4- tot 14-jarigen inspirerende praktijk-
voorbeelden hoofdstuk 22-23 Utrecht NVONBlijleven PJ (2005) Multimedia-cases naar een brug tussen theorie en praktijk incl cd-rom Enschede
Universiteit TwenteBoacuteo M de (2004) Using science to develop thinking skills at key stage 1 practical resources for gifted
and talented learners Londen David Fulton Driver R et al (1985) Childrenrsquos Ideas In Science Buckingham Open University PressFibonacci-project (2012) Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-projecteu) Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 24 Arlington NSTApress Harlen W et al (2003) Making progress in primary science a handbook for inservice and preservice
course leaders module 1 + 8 Londen RoutledgeFalmer Harlen W (red) (2011) ASE Guide to Primary Science Education hoofdstuk 3 amp 13 Hatfield ASEHarlen W (2012) lsquoWhat do we know about learnersrsquo ideas at the Primary Levelrsquo hoofdstuk 5 in ASE
Guide to Research in Science Education Hatfield ASEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapter 3
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 5 amp 11 Abing-
don Routledge Judge B et al (2009) Critical Thinking Skills for Education Students Exeter Learning Mattters LtdKeeley P (2013) Uncovering Student Ideas in Primary Science 25 new formative assessment probes for
grades K-2 Vol 1 Arlington NSTApressKeeley P (2014) What are they thinking Promoting elementary learning through formative assessment
Arlington NSTApressKeere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas Tielt
(Be) LannooCampusLakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 3 Maidenhead Open Univer-
sity PressLoxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and
developing understanding hoofdstuk 2 amp 4 Abingdon RoutledgeMeadows J (2004) Science and ICT in the primary school a creative approach to big ideas Londen
David FultonNaylor S et al (2004) Active Assessment thinking learning and assessment in science Londen David
FultonPrimary Science nr 123 (2012) thema lsquoModels and Analogiesrsquo Hatfield ASESharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice hoofdstuk 4 Londen Learning
Mattters LtdWard H (2007) Using their Brains in Science ideas for children aged 5 to 14 Londen Paul Chapman
wwwveldwerknederlandnlprojecten__publicatiespublicaties156 biedt hyperlinks naar artike-len in Natuur aan de Basis waarin kinderen vertellen hoe ze denken over uiteenlopende natuur-onderwerpen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
10 van 21
httpenwikipediaorgwikiList_of_mind_mapping_software biedt een overzicht van software-pakketten voor mindmapping verschillende daarvan kun je gratis downloaden
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentconcept-cartoonsaspx na-scholingsunit over het gebruik van conceptcartoons in de onder- en bovenbouw
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentthe-thinking-frames-appro-achaspx nascholingsunit gericht op het ondersteunen van denkactiviteiten tijdens onderzoe-kend leren
wwwrscorglearn-chemistryresourceres00002104cmpid=CMP00007068 gesprek (Engels) over veranderingen in materialen nav een conceptcartoon over zeepbellen
Hoofdstuk 14
Beek W van amp M Verhallen (2012) Taal een zaak van alle vakken incl dvd Bussum CoutinhoBoth K (2015) lsquoTaalontwikkeling door te leren over de natuurrsquo In HJK jrg 43 nr 2 blz 4-7 Amers-
foort ThiemeMeulenhoffCoenen J amp M Heijderijk (2010) Zien is snappen grip op lessen Nederlands voor anderstalige kinderen
groep 1 tm 4 VlissingenDen Haag BazaltHCODamhuis R (2008) Gesprekken zijn de spil van onderwijs Utrecht Marnix AcademieDawes L (2008) The Essential Speaking and Listening talk for learning at key stage 2 Londen Rou-
tledgeEccles D amp S Taylor (2011) lsquoPromoting understanding through dialoguersquo hoofdstuk 10 in ASE Guide
to Primary Science Education Hatfield ASEElsaumlcker W van et al (2006) Bundel De Taallijn interactief taalonderwijs in groep 1 en 2 incl dvd
Nijmegen Expertisecentrum NederlandsElsaumlcker W van et al (2007) Zie je ze vliegen De Taallijn voor groep 3 en 4 incl cd-rom Nijmegen
Expertisecentrum NederlandsErduran S (2012) lsquoThe role of dialogue and argumentationrsquo hoofdstuk 13 in ASE Guide to Research in
Science Education Hatfield ASEFeasey R (1999) Primary Science and Literacy Hatfield ASE Feasey R (2005) Creative Science achieving the WOW factor with 5-11 year olds hoofdstuk 8 Lan-
guage communication and creativity in science Londen David FultonHajer M amp Th Meestringa (2009) Handboek taalgericht vakonderwijs Bussum CoutinhoHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapter 8
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 7 Abingdon
Routledge Howe A et al (2009) Science 5-11 a guide for teachers pp 6-10 Londen David FultonJohnston J (2011) lsquoChildren talking teachers supporting sciencersquo in The Journal of Emergent Science
1 pp 14-21 Hatfield Emergent Science NetworkASELakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 4 Maidenhead Open Univer-
sity PressLoxley P et al (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and developing understanding
hoofdstuk 3-5 Abingdon RoutledgeMercer N amp S Hodgkinson (red) (2008) Exploring Talk in School Londen SAGENaylor S amp B Keogh (2012) lsquoCreativity in teaching sciencersquo hoofdstuk 10 in ASE Guide to Research in
Science Education Hatfield ASE
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
11 van 21
Oldersma F et al ( 2013) Leren onderzoeken binnen wetenschap en techniek op de basisschool hoofd-stuk 6 Nijbeets Bureau voor Levend Leren
Parkin T et al (1998) Science and Literacy a guide for primary teachers London Nuffield Foundation Collins Educational
Primary Science nr 127 (2013) thema lsquoCommunicationrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 138 (2015) thema lsquoTalking Sciencersquo Hatfield ASEScience amp Children Vol 50 nr 9 (2013) thema lsquoEngagement in Argument from Evidencersquo Arlington
NSTAScience amp Children Vol 51 nr 8 (2014) thema lsquoLanguage Development in Sciencersquo Arlington NSTASegers E et al (2006) cd-rom Taal- en zaakvakken met webquests Nijmegen Expertisecentrum Ned-
erlandsSharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice hoofdstuk 6 Londen Learning
Matters LtdSmith J (2010) Talk thinking and philosophy in the primary classroom Exeter Learning Matters Ltd Tomassen P et al (red) (2007) Tica taalgerichte technieklessen voor groep 1 tm 8 Rotterdam CED-
groepWeavers G (2012) Look Think Talk incl cd-rom Sandbach Millgate House PublishersWesterbeek K et al (2010) Taal 100 interactief taalonderwijs op de basisschool NijmegenUtrecht
Expertisecentrum NederlandsSardesWheeler-Toppen J (ed) (2011) Science the lsquoWritersquo Way Arlington NSTApress
wwwsamenonderzoekennl biedt lessen rondom taalstimulering bij wetenschap en techniekwwwleraar24nlvideo6045tab=0 video over de integratie van taal wetenschap en techniek in
de basisschoolwwwcorilearningcom CORI staat voor Concept-Orieumlnted Reading Instruction Het is niet alleen
gericht op leesstrategieeumln en leesmotivatie maar ook op de ontwikkeling van onderzoekvaardig-heden en natuurwetenschappelijke concepten
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentargumentationaspx nascho-lingsunit lsquokinderen leren argumenteren op basis van onderzoeksresultatenrsquo zie ook wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-development talking-scienceaspx
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentdiscussions-in-primary-sci-enceaspx nascholingsunit gericht op discussieactiviteiten om het denken en de onderlinge com-municatie bij natuuronderwijs te bevorderen en vaktaal te leren gebruiken
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentlets-talkaspx nascholingsunit gericht op het betrekken van leerlingen bij gesprekken over natuuronderwerpen
wwwrscorglearn-chemistryresourceres00002104 verschillende video-opnamen van gesprek-ken (Engels) bij natuuronderwijs (lsquoexploratory talkrsquo lsquoconstructive talkrsquo)
Hoofdstuk 15 en 16
Bode J de amp L Nijman (2014) Hoe bedenk je het Creatief denken in het basisonderwijs Bussum Cou-tinho
Boerwinkel DJ (2003) Het vormfunctieperspectief als leerdoel van natuuronderwijs leren kijken door de ontwerpersbril Utrecht CD-szlig Press
Bors G (red) (2012) Egoscoop jrg 16 nr 3 thema lsquoCreativiteitrsquo Helmond Uitgeverij OMJSBounford T (2008) Build your own paper airforce incl cd-rom Cambridge ILEX
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
12 van 21
Compton V amp C Harwood (2010) Components of Technological Practice Indicators of Progression Downloaden van dit en andere interessante documenten mogelijk via wwwtechnologytkiorgnz
Damhuis C et al (2015) Van hellingshoek tot hypothese Talentontwikkeling Onderzoekend amp Ontwer-pend Leren (TOOL) met Wetenschap amp Technologie lessen onderzoekend en ontwerpend leren voor groep 1 tm 8 van het basisonderwijs Utrecht Universiteit Utrecht Kenniscentrum Talentont-wikkeling Wetenschap amp Techniek Downloaden mogelijk via wwwfiuunltoepassingen28411
Desailly J (2015) Creativity in the Primary Classroom London (UK) SAGELearning MattersDoorley R (2014) Tinkerlab a hands-on guide for little inventors Boston Roost Books Frederik I amp M Vrijman-van Putten (2007) Ontwerpen moet je doen Creativiteit en motivatie met
technisch ontwerpen Groningen NVONFrederik I amp G van Dijk (red) (2012) Techniekdidactiek Utrecht EcentFroschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 2 Arlington NSTApressGabrielson C (2013) Tinkering Kids Learn by Making Stuff Sebastopol Maker MediaHootsen MM amp ID Razenberg (2013) Ontdek Wetenschap amp Techniek landelijk onderzoek onder ou-
ders van basisschoolleerlingen Utrecht Labyrinth Onderzoek amp Advies Downloaden mogelijk via wwwplatformbetatechnieknlpublicatiesontdek-wetenschap-techniek
Hope G (2004) Teaching Design and Technology 3-11 the essential guide for teachers Londen Conti-nuum
Huggins - Cooper L (2014) How to invent Londen QED PublishingInspectie van het Onderwijs (2005) Techniek in het basisonderwijs technisch rapport Den Haag On-
derwijsinspectie Jonkman T amp P Bakker (2011) Lesopbouw Ontwerpend Leren Techniek in het basisonderwijs route-
kaart Utrecht WKUUKlapwijk R amp E Holla (2014) Leidraad onderzoekend en ontwerpend leren Delft TU Wetenschap-
sknooppunt Zuid-Holland Downloaden mogelijk via wwwwetenschapsknooppuntzhnlup-loadsLeidraad-onderzoekend-en-ontwerpend-leren-Wetenschapsknooppunt-ZHpdf
Lancashire Professional Development Service (zj) Essential Practical Skills for Under 5rsquos and KS1 Chil-dren Design and Technology Nottinghamshire TTS-Group
Lancashire Professional Development Service (zj) Essential Practical Skills for Key Stage 2 Children Design and Technology Nottinghamshire TTS-Group
Libow Martinez S amp G Stager (2013) Invent to learn Torrance Constructing Modern Knowledge Press
Lloyd Chr (2013) The What on Earth Wallbook of Science amp Engineering Londen Science MuseumLupton E amp J Lupton (2007) DIY Kids New York Princeton Architectural PressNewton D (2011) Teaching Design and Technology 3-11 Londen SAGEOldersma F et al ( 2013) Leren onderzoeken binnen wetenschap en techniek op de basisschool hoofd-
stuk 5 Nijbeets Bureau voor Levend LerenPrimary Science nr 118 (2011) thema lsquoScience and Technologyrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 139 (2015) thema lsquoSTEMrsquo Hatfield ASE TechniekTalentnu (2015) Werkmap Techniek Techniek in het basisonderwijs makkelijker dan je denkt
Woerden TechniekTalentnuTechniekTalentnu (2015) Serie whitepapers (zie wwwtechniektalentnuwhitepapers) Techniekonderwijs en talentontwikkeling van kinderen 4 redenen waarom Wetenschap amp Techniek-
onderwijs talentontwikkeling stimuleert Basisscholen met techniekonderwijs hebben een streepje voor techniekonderwijs krachtig middel
bij profilering Techniek heeft de toekomst 4 redenen voor techniekonderwijs
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
13 van 21
Techniekonderwijs verdient zichzelf terug 5 redenen waarom techniekonderwijs loont Goed techniekonderwijs hoe doe je dat Concrete handvaten voor het ontwikkelen van draagvlak
beleid expertise en faciliteiten Techniekonderwijs in de praktijk praktische tips voor technieklessen samenwerken en bedrijfs-
bezoekenTechniekTalentnu (2015) Talentontwikkeling in het basisonderwijs Met Wetenschap amp Techniek
makkelijker dan je denkt Woerden TechniekTalentnu (zie wwwtechniektalentnubasisonder-wijs)
TechniekTalentnu (2015) Het is raar maar waar Onderzoekend en Ontwerpend Leren is de toekomst Woerden TechniekTalentnu (zie wwwtechniektalentnubasisonderwijs)
Teunis HS (2013) Te weinig aandacht voor techniek in basisonderwijs Downloaden mogelijk via wwwbnrnlnieuws332058-1301te-weinig-aandacht-voor-techniek-in-basisonderwijss_cid=blogitems
Walma-van der Molen J (2013) Verwondering en vindingrijkheid als motor voor leren Enschede Uni-versiteit Twente
Wilkinson K amp M Petrich (2014) The Art of Tinkering Meet 150+ Makers Working at the Intersection of Art Science amp Technology San Francisco Exploratorium
Wilson A (ed) (2015) Creativity in primary design and technology London (UK) SAGELearning Matters
Zagers M et al (1998) Musical Een wereld vol techniek Nijmegen Pabo Groenewoud
wwwtechyourfuturenl presenteert zich als expertisecentrum voor Techniekonderwijs in het oos-ten van het land
wwwtaychallengenl site voor WampT van de Twente Academy youngwwwiederkindeentalentnl site van het expertisecentrum Wetenschap amp Technologie in Noord-
Holland en Flevoland De site biedt onder meer lesmateriaal waarin onderzoekend en ontwer-pend leren centraal staan
httpwetenschapentechnologieslonlcomponenten-van-w-en-tonderzoeken-en-ontwerpen nieuwe site van de SLO rondom wetenschap amp technologie
wwwontwerpenindeklasnl site van het wetenschapsknooppunt Zuid-Holland httptinkeringexploratoriumedu en wwwartoftinkeringcom laten je kennismaken met
lsquotinkerenrsquo
Hoofdstuk 17
Allen J et al (2007) Primary ICT Knowledge Understanding and Practice Exeter Learning MattersBarton-Greenwood A et al (2011) Be safe Health and safety in school science and technology for
teachers of 3- to 12-year-olds Hatfield ASE Bronkhorst J (2005) Basisboek ICT didactiek Baarn HBuitgeversCleaves A amp R Toplis (2012) lsquoTeaching science in ICT-rich environmentsrsquo hoofdstuk 18 in ASE Guide
to Research in Science Education Hatfield ASEDroop M et al (2011) Wat weten we over webquests Onderzoeksreeks ICT in het onderwijs Zoeter-
meer Stichting KennisnetFeasey R (2005) lsquoThe role of ICT in developing creativity in primary sciencersquo hoofdstuk 9 in Creative
Science achieving the WOW factor with 5-11 year olds Londen David FultonHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapter 6
Portsmouth (USA) Heinemann
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
14 van 21
Harlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 8 amp 14 Abing-don Routledge
Primary Science nr 121 (2012) thema lsquoScience on a Shoestringrsquo Hatfield ASEQualter A (2011) lsquoUsing ICT in teaching and learning sciencersquo hoofdstuk 8 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASESharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 10-11
Londen Learning Matters
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentpromoting-engagement-using-puppets-books-and-storiesaspx nascholingsunit gericht op het vergroten van betrokken-heid van leerlingen bij natuuronderwijs door gebruik van poppen boeken en verhalen
wwwleraar24nldossier3226ict-en-de-natuur uiteenlopende mogelijkheden om ICT buiten en binnen in natuurlessen toe te passen
DEEL C
Hoofdstuk 18
Alblas A (1999) Onderwijzen voor een natuurbetrokken bestaan didactische uitgangspunten voor na-tuur- en milieueducatie Wageningen Wageningen Universiteit
BARD87nl (zj) Biodiversiteitsspel spel over samenhang in de natuur Apeldoorn Veldwerk Neder-land
Been T de et al (2006) Aarde en wormen voor waarden en normen incl cd-rom Apeldoorn Veld-werk Nederland
DuurzaamDoor (red) (2015) Ik wij en de wereld Whitepaper Natuur Milieu Duurzaamheid en On-derwijs Verkregen via wwwduurzaamdoornlnieuwswhitepaper-natuur-milieu-duurzaam-heid-en-onderwijs-aangeboden-aan-onderwijs2032 of rechtstreeks via wwwunescoscholennlunescofiles201508Whitepaper-NMDpdf Competenties die hier een rol spelen zijn nieuws-gierig zijn een onderzoekende houding hebben creativiteit en probleemoplossend vermogen
Gill T (2011) Sowing the seeds reconnecting Londonrsquos children with nature London Greater London Authority
Greven J et al (2008) Help de juf een verhalend ontwerp over duurzaam watergebruik incl cd-rom Enschede SLODuurzame PABO
Hamer A de amp P Heres (red) (2015) 32 Lessen voor de toekomst Oostburg Duurzame PaboHovinga D (2007) Ont-dekken en toe-dekken leren over de veelvormige relatie van mensen met natuur
in NME-leertrajecten duurzame ontwikkeling Utrecht Universiteit Utrecht IVN Nederland amp SME Advies (2007) Leerlijn Leren voor een duurzame toekomst klimaat en duur-
zame energie AmsterdamUtrecht IVNSME AdviesJansen P amp M Jansen (red) (2002) Piepschuim in het poolijs natuur- en milieueducatie in wereldper-
spectief themarsquos lsquoKledingrsquo en lsquoVrije tijdrsquo ApeldoornAmsterdam Stichting Veldwerk NederlandAlice O
Jonker J (2011) Duurzaam Denken Doen Deventer KluwerJucker R amp R Mathar (Eds) (2015) Schooling for Sustainable Development in Europe Cham Springer
International PublishingJuffermans J (2012) Mijn hemel Wat gebeurt er op aarde Online te lezen via wwwvoetafdrukeu
onzevoetafdrukmijnhemelindexhtml
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
15 van 21
Lemaire T (2002) Filosofie van het landschap Amsterdam FlamingoLeussink E amp A Heideveld (2005) Werkplan pijler 1 lsquoLerende Individuenrsquo UtrechtAmsterdam Pro-
gramma Leren voor Duurzame OntwikkelingLijmbach S et al (2000) Duurzaamheid als leergebied conceptuele analyse en educatieve uitwerking
Utrecht CD-szlig PressLijmbach S (2004) lsquoWhatrsquos in a name Van natuureducatie naar duurzaamheidseducatiersquo in Vernieu-
wing jrg 63 nr 3 pp 8-11 Assen Van GorcumMacKay D (2009) Sustainable energy without the hot airreg Cambridge UIT Cambridge Ltd Office for Standards in Education (2003) Taking the first step forward hellip towards an education for sus-
tainable development good practice in primary and secondary schools Londen OfstedPrimary Science nr 113 (2010) thema lsquoBiodiversityrsquo Hatfield ASERemmers T (2007) Duurzame ontwikkeling is leren vooruitzien Kernleerplan Leren voor Duurzame
Ontwikkeling funderend onderwijs 4 - 16 jaar Enschede SLOSchouten M (2005) Spiegel van de natuur het natuurbeeld in cultuurhistorisch perspectief Utrecht
KNNVSmit H (2012) Ieder kind naar buiten kinderen hebben natuur nodig ndash natuur heeft kinderen nodig
Apeldoorn Veldwerk NederlandStrawbridge D amp J Strawbridge (2013) Overleven op je eigen km2 Amsterdam Fontaine Uitgevers
Nieuw AmsterdamSummers M et al (2002) Teaching Sustainable Development in Primary Schools Hatfield ASEVisser A et al (2005) Het beste boek voor echte natuurtalenten Apeldoorn SVNVliet A van et al (2005) De natuurkalendergids Zutphen RoodbontVos E et al (2001) Leren voor duurzaamheid met Door Gouda Bureau voor Educatief OntwerpenVries G de (2008) Op weg naar Aishe ndash bao Utrecht Marnix Academie Vries M de (zj) Milieu Bingo een leerzaam spel voor jong en oud over de wereld waarin we leven
vanaf 11 jaar Apeldoorn Veldwerk NederlandZorg Primair nr 5 (2014) Themanummer Groene Pedagogiek Helvoirt CNV Onderwijs Stuurgroep
Passend Onderwijs Downloaden mogelijk via wwwspringzaadnllitdocszp-2014-themanum-mer-groene-pedagogiekpdf
Zwiers J et al (2000) Weg van duurzame ontwikkeling een voorontwerp voor een raamleerplan duur-zame ontwikkeling Den Haag Dienst Stadsbeheer afd Milieu
wwwnmepodiumnlKennis-voor-NME De portal lsquoKennis voor NMErsquowwwmosvlaanderenbe over milieuzorg op schoolwwwlnebedoelgroepenonderwijsmosmos-aanbodcommunicatietoolsmos-cartoons
cartoons-milieuzorg-op-school biedt cartoons om discussie op gang te brengen over uiteenlo-pende milieuthemarsquos
wwwparriseeu PARRISE staat voor ldquoPromoting Attainment of Responsible Research and Innova-tion in Science Educationrdquo het betreft een project dat in het onderwijs de samenhang tussen science en de maatschappij aan de orde stelt
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
16 van 21
Hoofdstuk 19
Bianchi L amp P Thompson (2011) lsquoScience within cross-curricular approachesrsquo hoofdstuk 7 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Graft M van (2009) De concept-context-benadering in het primair onderwijs deel 1 Een conceptueel kader voor natuur en techniek Enschede SLO Downloaden via wwwslonldownloads2009Conceptueel_20kader_20Natuur_20en_20Techniek_20deel_20Ipdf
Graft M van (2009) De concept-context-benadering in het primair onderwijs deel 2 Voorbeeldlesma-teriaal voor natuur en techniek Enschede SLO Downloaden via
wwwslonldownloads2009Concept_20contextbenadering_20primair_20onderwijs__deel2pdf
Greven J amp J Letschert (2005) De Storyline Approach over thematisch onderwijs in de vorm van ver-halen Enschede SLO
Greven J et al (2008) Help de juf een verhalend ontwerp over duurzaam watergebruik incl cd-rom Enschede SLODuurzame PABO
Schut I (2007) lsquoGoede onderzoeksvragen ontstaan niet vanzelfrsquo in Zone jrg 6 nr 2 pp 10-11 As-sen Van Gorcum
wwwthecreativelearningjourneycouk laat zien hoe vakken op betekenisvolle wijze met elkaar geiumlntegreerd kunnen worden
Hoofdstuk 20
Adey Ph (2008) Letrsquos think Handbook a guide to cognitive acceleration in the primary school Londen GL Assessment Ltd
ArsquoEchevarria A de amp I Patience (2008) Teaching Thinking Hampshire Teachersrsquo PocketbooksFibonacci-project (2012) Tools for Enhancing Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-project
eu) Fibonacci-project (2012) Integrating Science Inquiry Across the Curriculum
(wwwfibonacci-projecteu) Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 5-8 amp 29-32 Arlington NSTApress Galen F van et al (2012) Kinderen onderzoeken lsquosnelheidrsquo Eindhoven KWTZ amp ESoE Downloaden
via wwwtuenluniversiteitover-de-universiteiteindhoven-school-of-educationinnoverensteff
Galen F van amp V Jonker (2013) Experimenteren in de rekenles Utrecht Universiteit Utrecht Zie ook wwwfismescienceuunlexperimentereninderekenles
Goldsworthy A amp B Ponchaud (2007) Science Enquiry Games active ways to learn and revise science enquiry skills Sandbach Millgate House Education
Harlen W et al (2001) Taking the plunge how to teach science more effectively for ages 5 to 12 Ports-mouth NH Heinemann
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 2 4 8 amp 9 Londen SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters 5-7
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 12-13 Abing-
don Routledge Keere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas
hoofdstuk 4 Tielt (Be) LannooCampus
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
17 van 21
Keulen H van amp I Oosterheert (2011) Wetenschap en techniek op de basisschool sect 324 Groningen Noordhoff Uitgevers
Legierse A amp M Oosterbaan (red) (2003) Onderzoeken als basis voor beroep praktisch werkboek voor docenten om in vijf werkbijeenkomsten met elkaar een leerlijn onderzoeksvaardigheden voor BBL-leerlingen te maken Enschede SLO
Meindertsma HB (2014) Predictions and explanations Short-term processes of scientific understand-ing in young children Groningen RUG dissertatie
Oversby J (2012) lsquoModelling as a part of scientific investigationrsquo hoofdstuk 14 in ASE Guide to Re-search in Science Education Hatfield ASE
Primary Science nr 124 (2012) thema lsquoPattern seeking science amp mathematicsrsquo Hatfield ASEQCDA (2009) Assessing Pupilsrsquo Progress Science assessment criteria Londen Qualifications and Cur-
riculum Development AgencyCrown PublRobertson A amp Ph Adey (2004) Teacherrsquos guide Letrsquos think through science 8amp9 Londen GL Assess-
ment LtdSpek W amp M Rodenboog-Harmelink (2011) Natuurwetenschappelijke vaardigheden onderbouw
havo-vwo Enschede SLOThe Science Teacher Vol 81 No 8 (2014) thema lsquoAnalyzing and Interpreting Datarsquo Arlington NSTAWheeler-Toppen J (ed) (2011) Science the lsquoWritersquo Way Arlington NSTApress
Hoofdstuk 21
Black P (2012) lsquoFormative assessment and learningrsquo hoofdstuk 15 in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASE
Brodie D (2011) lsquoAssessing Pupilsrsquo Learningrsquo hoofdstuk 15 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Eijck Th van amp E van den Berg (2011) lsquoEffecten van nascholingen Wetenschap en techniek in het Primair Onderwijs in de regio Amsterdamrsquo in Tijdschrift voor Didactiek der wetenschappen jrg 28 nr 2 pp 3-20
Fibonacci-project (2012) Tools for Enhancing Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-projecteu)
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 33-36 Arlington NSTApress Graft M van et al (red) (2007) Evalueren van brede ontwikkeling van leerlingen in open onderwijsvor-
men ontwikkeling van observatie- en toetsingsinstrumenten bij onderzoekend en ontwerpend leren Enschede SLO
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 12-13 London SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters
9-10 Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 15-19 amp 23-25
Abingdon Routledge Harlen W (2012) lsquoWhat research tells us about summative assessmentrsquo hoofdstuk 16 in ASE Guide
to Research in Science Education Hatfield ASEHarrison Chr (2012) lsquoAssessment for Learning classroom practices that engage a formative appro-
achrsquo hoofdstuk 17 in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASEKeeley P (2014) What are they thinking Promoting elementary learning through formative assessment
Arlington NSTApressKeere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas
hoofdstuk 4 Tielt (Be) LannooCampus
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
18 van 21
Lakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 3 Maidenhead Open Univer-sity Press
Lantz HB (2004) Rubrics for Assessing Student Achievement in Science Grades K-12 Londen Paul Chapman
Loxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and developing understanding hoofdstuk 7 Abingdon Routledge
Naylor S et al (2004) Active assessment Thinking Learning and Assessment in Science Londen David Fulton
Primary Science nr 115 (2010) thema lsquoAssessmentrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 125 (2012) thema lsquoMaking Progressrsquo Hatfield ASEQCDA (2009) Assessing Pupilsrsquo Progress Science assessment criteria Londen Qualifications and Cur-
riculum Development AgencyCrown PublRezba RJ Sprague CR McDunnough JT amp JJ Matkins (2007) Learning and assessing science pro-
cess skills San Francisco (USA) Kendall Hunt Publishing amp CoSchofield K (2011) lsquoFormative feedback and self-assessmentrsquo hoofdstuk 11 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASEScience amp Children Vol 51 nr 3 (2013) thema lsquoAssessment Products and Processesrsquo Arlington NSTA Sharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 9 Lon-
don Learning MattersWeerden J van amp L Hiddink (red) (2013) Balans van het basisonderwijs PPON 25 jaar kwaliteit in
beeld pp 34-36 Natuuronderwijs Arnhem Stichting CitoWiliam D amp S Leahy (2015) Embedding formative assessment Practical techniques for K-12 class-
rooms West Palm Beach (FL USA) Learning Sciences International
wwwnferacuknferpublicationsAAS02AAS02pdf een document over lsquoAssessment for Learning in Sciencersquo
Hoofdstuk 22
Boersma KTh et al (2005) Vernieuwd biologieonderwijs van 4 tot 18 jaar Utrecht CVBO Boersma K (2012) Wereldorieumlnterende vakken op de kaart Downloaden via wwwecentnlarti-
kel2544WereldoriC3ABnterende+vakken+op+de+kaartviewdoGraft M van et al (red) (2003) Natuuronderwijs curricula en concepten van kinderen Enschede SLOGraft M van et al (2014) Concept Wetenschap amp technologie in het basis- en speciaal onderwijs richt-
inggevend leerplankader bij het leergebied Orieumlntatie op jezelf en de wereld Enschede SLO Harlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 2 20 en 21
Abingdon Routledge Harlen W (red) (2011) lsquoProvision for science at the school levelrsquo sectie 3 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASEHoeven M van der amp L Meijs (2009) Leerlijnen landelijke kaders Mens en Natuur vmbo Enschede
SLO (wwwslonlvoortgezetvmbothemasdll)Ministerie van OCW (2010) Kerndoelen speciaal onderwijs Den Haag Ministerie van OCW National Research Council (2012) A Framework for K-12 Science Education practices crosscutting con-
cepts and core ideas Washington The National Academies PressPratt H (2013) The NSTA Readerrsquos Guide to A Framework for K-12 Science Education practices cross-
cutting concepts and core ideas Arlington NSTApressPrimary Science nr 119 (2011) thema lsquoPlanning for Creative Sciencersquo Hatfield ASE
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
19 van 21
Scharten R amp M Kat-de Jong (2012) Koersvast en enthousiast kritieke succesfactoren van de Gelderse vindplaatsen Nijmegen Expertisecentrum Nederlands
The National Curriculum in England (2013) Handbook for Primary Teachers key stages 1 amp 2 Sou-tham Scholastic Ltd
Verheijen S et al (2010) Naar een kern voor leerlijnen natuur- en milieueducatie analyse van bestaan-de leerlijnen en synthese van een kern-leerlijn NME UtrechtWageningenApeldoorn Freudenthal InstituutWURVeldwerk Nederland Downloaden via httpedepotwurnl155062
Hoofdstuk 23
Adriaensen I ea (2014) Mikado Wereldorieumlntatie Kalmthout (Be) PelckmansBastmeijer M (2014) Natuur anders Lochem Klasse(n)Advies wwwvierkeerwijzernl Dekkers D amp E van Oers (2013) lsquoRecensie Een blik op techniekrsquo In Zone jrg 12 nr 2 blz 19 Verkre-
gen via wwwschoolsupportnlpopbijlagephpID=7568Huijzer M F Siemensma et al (2015) Wijzer Natuur amp techniek GroningenHouten Noordhoff Uit-
geversHulten S van et al (2014) Natuurzaken Tilburg Zwijsen wwwdezakenvanzwijsennlnatuurzaken
htmKruijssen E van amp F Ubels (2013) Techniek amp Wetenschap in het basisonderwijs Methoden websites amp
bronnen Nijmegen KWTGLimmen M ea (2012) Jeelo (Je eigen leeromgeving) digitale methode voor lsquoOrieumlntatie op Jezelf en
de Wereldrsquo wwwjeelonlMarell J (2012) lsquoRecensie Impulsboeken techniek I en II voor leerkrachtenrsquo in De Tondeldoos jrg 13
nr 2 pp 2-3 Rosmalen VONKMarell J (2014) lsquoBoekrecensie Outside the boxrsquo in De Tondeldoos jrg 15 nr 2-3 pp 24-28 Rosmalen
VONKMarell J (2015) lsquoRecensie Wijzer Natuur amp techniekrsquo in JSW jrg 99 nr 9 pp 42-45 Amersfoort
Thieme MeulenhoffMarell J (2016) lsquoBiologie Plusrsquo In JSW jrg 100 nr 5 blz 46-49 Amersfoort ThiemeMeulenhoffMeer G van der et al (2012) Maandtaak Wereldorieumlntatie Van den Heuvel Educatief wwwmaand-
taaknlPolfliet M (zj) Doe-mappen De wereld in een doos voor groep 1-2 Sint-Niklaas (Be) Abimo Educa-
tiefStoeldraijer J (2006) lsquoIn Vogelvluchtrsquo in JSW jrg 91 nr 1 pp 44-47 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2007) lsquoNatuNiekrsquo in JSW jrg 92 nr 4 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2009) lsquoNautrsquo in JSW jrg 93 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2010) lsquoWijzer door natuur en techniekrsquo in JSW jrg 94 nr 8 pp 46-49 Amersfoort
Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2012) lsquoLeefwereldrsquo in JSW jrg 96 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2013) lsquoTwee methoden Argus Cloursquo in JSW jrg 97 nr 6 pp 42-45 Amersfoort Thie-
me MeulenhoffWiechers C et al (2013) Binnenstebuiten rsquos-Hertogenbosch Blink Educatie wwwbinnenstebuitennl
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
20 van 21
wwwslonlorganisatiekenniscentrumleermiddelenpleinbeschrijfervaar biedt een format om ervaringen met leermiddelen zoals methoden te beschrijven De beoordelingspunten zijn ook geschikt om na te denken over wat je van een methode mag verwachten
wwwwikiwijsleermiddelenpleinnl Hier kun je beschrijvingen van en ervaringen met methodes vinden
wwwschooltvnlhbb de website van Huisje Boompje Beestje voor groep 3-4wwwschooltvnlnudn website van Nieuws uit de NatuurDe Buitendienst voor groep 5-6 Vanaf het
schooljaar 20142015 heeft het vertrouwde populaire programma een nieuwe naam gekregen De Buitendienst zie wwwschooltvnlprogrammade-buitendienst
wwwschooltvnlmystrix de website van de techniekserie Mystrix voor groep 7-8httpmethodelinknl biedt videoclips bij een aantal methoden wwwBiologiePlusSchoolnl ondersteunt met lesvoorbeelden cursussen een jaarlijkse conferentie
een digitale nieuwsbrief en deze website onderwijs over natuur wetenschap en techniek (maar vooral biologie)
wwwhetsollysysteemnl biedt een educatief pakket over duurzaamheid natuur en techniekwwwjeelonl en wwwjeelonljeelo-magazine Jeelo staat voor lsquoJe eigen leeromgevingrsquo in twaalf
projecten worden de inhouden van lsquoorieumlntatie op jezelf en de wereldrsquo en meer in een digitale om-geving aangeboden
wwwdemethodedavincinl een nieuwe lesmethode wereldverkenning (met een link naar kosmisch onderwijs)
Hoofdstuk 24
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 14-15 Londen SAGEHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 22 Abingdon
Routledge
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentresourcing-primary-scienceaspx nascholingsunit gericht op de organisatie rond het gebruik van leermiddelen bij natuuron-derwijs
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-scienceindexasp met handreikingen voor school-beleid tav opslag en gebruik van leermiddelen
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-sciencestrategies-develop-childrens-indepen-denceasp geeft tips om kinderen te leren zelfstandig leermiddelen te kiezen en te gebruiken
Hoofdstuk 25
Boacuteo M de (2004) lsquoPlanting a garden for wildlifersquo section 8 in Nature Detectives environmental sci-ence for primary children Hatfield ASE
Both K (2011) Literatuuroverzicht Natuurrijke schoolterreinen Downloaden via wwwspringzaadnllitdocs_2pdf
Gleave J (2008) Risk and play a literature review Downloaden via wwwspringzaadnllitdocsdoc_73pdf
Goossens B (2012) cd Boerderijschool levend leren op de boerderij Nijmegen BenGoossensnlHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 9 Abingdon
Routledge Herrewegen J van et al (2011) Spelen met buitenruimte Heilig Landstichting Bureau Niche
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
21 van 21
Hoff M (2004) Beratungsmappe Naturnahes Schulgelaumlnde Recklinghausen Natur- und Umwelt-schutz-Akademie NRW
Maas J R Tauritz A van der Wal amp D Hovinga (2014) Groene schoolpleinen een wetenschappelijk onderzoek naar de effecten voor basisschoolleerlingen Amsterdam Vrije Universiteit Downloaden mogelijk via wwwhsleidennllectoraten natuur-ontwikkeling-kind
Schreurs E et al (2009) Levend leren op de boerderij Zutphen Stichting BoerderijschoolWesselius J J Maas amp D Hovinga (2015) De lsquoleerrsquokracht van schoolpleinen hoe leerlingen uit groep 4 5
en 6 het schoolplein ervaren gebruiken en waarderen Leiden Lectoraat Natuur amp Ontwikkeling Kind Downloaden mogelijk via wwwhsleidennlbinaries contentassetshsllectoratennatuur-en-ontwikkeling-kind leerkracht-van-schoolpleinenpdf
Wolthoorn B ea (2008) Mijn eerste tuinboek Baarn Forte Uitgevers Zeist KNNV Uitgeverij Zie ook wwwmijneerstetuinboeknl voor tuinontwerpen en kostenbegrotingen
Zie ookwwwboerderijschoolnl boerderijeducatie is jong intensief en aantrekkelijkwwwschoolyardsorgedusciencehtml science in de schooltuinwwwonzevierkantemetertuinnlwwwlnebethemasnatuur-en-milieueducatienmerondvergroeningeigen-tuineducatief-ma-
teriaal-voor-verenigingenbuitenspelpdf biedt een handleiding (Natuur)speeltuinen met veel aandacht voor natuurbeleving
wwwjuffieintgroennl de site van een ecologisch hovenier en landschapsecoloogwwwpgpediacom de portal van de lsquoPlay and Playground Encyclopediarsquo die veel te bieden heeftwwwyoutubecomwatchv=XKNYiRU0fbcampfeature=youtube een pleidooi voor groene speel-
ruimtenwwwleraar24nlvideo2348 een voorbeeld van een educatieve schooltuinwwwgroeneschoolpleinennl laat zien dat een schoolterrein meer kan zijn dan een betegelde
pauzeplaats of overblijfplekwwwonsgroeneschoolpleinnl deze website over beheer en beleving van natuur op je eigen groene
schoolplein biedt onder meer lesideeeumln voor buiten wwwspringzaadnl De Stichting Springzaad ijvert voor meer ruimte voor natuur en kinderen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
9 van 21
Hoofdstuk 13
Allen M (2014) Misconceptions in Primary Science Maidenhead Open University PressAnderson M (2002) A-Z of Key Concepts in Primary Science Exeter Learning Matters Bell D et al (1997) Understanding Science Ideas a guide for primary teachers London Nuffield Foun-
dation Collins EducationalBerg E van den et al (2013) Onderzoeken en ontwerpen met 4- tot 14-jarigen inspirerende praktijk-
voorbeelden hoofdstuk 22-23 Utrecht NVONBlijleven PJ (2005) Multimedia-cases naar een brug tussen theorie en praktijk incl cd-rom Enschede
Universiteit TwenteBoacuteo M de (2004) Using science to develop thinking skills at key stage 1 practical resources for gifted
and talented learners Londen David Fulton Driver R et al (1985) Childrenrsquos Ideas In Science Buckingham Open University PressFibonacci-project (2012) Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-projecteu) Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 24 Arlington NSTApress Harlen W et al (2003) Making progress in primary science a handbook for inservice and preservice
course leaders module 1 + 8 Londen RoutledgeFalmer Harlen W (red) (2011) ASE Guide to Primary Science Education hoofdstuk 3 amp 13 Hatfield ASEHarlen W (2012) lsquoWhat do we know about learnersrsquo ideas at the Primary Levelrsquo hoofdstuk 5 in ASE
Guide to Research in Science Education Hatfield ASEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapter 3
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 5 amp 11 Abing-
don Routledge Judge B et al (2009) Critical Thinking Skills for Education Students Exeter Learning Mattters LtdKeeley P (2013) Uncovering Student Ideas in Primary Science 25 new formative assessment probes for
grades K-2 Vol 1 Arlington NSTApressKeeley P (2014) What are they thinking Promoting elementary learning through formative assessment
Arlington NSTApressKeere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas Tielt
(Be) LannooCampusLakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 3 Maidenhead Open Univer-
sity PressLoxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and
developing understanding hoofdstuk 2 amp 4 Abingdon RoutledgeMeadows J (2004) Science and ICT in the primary school a creative approach to big ideas Londen
David FultonNaylor S et al (2004) Active Assessment thinking learning and assessment in science Londen David
FultonPrimary Science nr 123 (2012) thema lsquoModels and Analogiesrsquo Hatfield ASESharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice hoofdstuk 4 Londen Learning
Mattters LtdWard H (2007) Using their Brains in Science ideas for children aged 5 to 14 Londen Paul Chapman
wwwveldwerknederlandnlprojecten__publicatiespublicaties156 biedt hyperlinks naar artike-len in Natuur aan de Basis waarin kinderen vertellen hoe ze denken over uiteenlopende natuur-onderwerpen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
10 van 21
httpenwikipediaorgwikiList_of_mind_mapping_software biedt een overzicht van software-pakketten voor mindmapping verschillende daarvan kun je gratis downloaden
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentconcept-cartoonsaspx na-scholingsunit over het gebruik van conceptcartoons in de onder- en bovenbouw
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentthe-thinking-frames-appro-achaspx nascholingsunit gericht op het ondersteunen van denkactiviteiten tijdens onderzoe-kend leren
wwwrscorglearn-chemistryresourceres00002104cmpid=CMP00007068 gesprek (Engels) over veranderingen in materialen nav een conceptcartoon over zeepbellen
Hoofdstuk 14
Beek W van amp M Verhallen (2012) Taal een zaak van alle vakken incl dvd Bussum CoutinhoBoth K (2015) lsquoTaalontwikkeling door te leren over de natuurrsquo In HJK jrg 43 nr 2 blz 4-7 Amers-
foort ThiemeMeulenhoffCoenen J amp M Heijderijk (2010) Zien is snappen grip op lessen Nederlands voor anderstalige kinderen
groep 1 tm 4 VlissingenDen Haag BazaltHCODamhuis R (2008) Gesprekken zijn de spil van onderwijs Utrecht Marnix AcademieDawes L (2008) The Essential Speaking and Listening talk for learning at key stage 2 Londen Rou-
tledgeEccles D amp S Taylor (2011) lsquoPromoting understanding through dialoguersquo hoofdstuk 10 in ASE Guide
to Primary Science Education Hatfield ASEElsaumlcker W van et al (2006) Bundel De Taallijn interactief taalonderwijs in groep 1 en 2 incl dvd
Nijmegen Expertisecentrum NederlandsElsaumlcker W van et al (2007) Zie je ze vliegen De Taallijn voor groep 3 en 4 incl cd-rom Nijmegen
Expertisecentrum NederlandsErduran S (2012) lsquoThe role of dialogue and argumentationrsquo hoofdstuk 13 in ASE Guide to Research in
Science Education Hatfield ASEFeasey R (1999) Primary Science and Literacy Hatfield ASE Feasey R (2005) Creative Science achieving the WOW factor with 5-11 year olds hoofdstuk 8 Lan-
guage communication and creativity in science Londen David FultonHajer M amp Th Meestringa (2009) Handboek taalgericht vakonderwijs Bussum CoutinhoHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapter 8
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 7 Abingdon
Routledge Howe A et al (2009) Science 5-11 a guide for teachers pp 6-10 Londen David FultonJohnston J (2011) lsquoChildren talking teachers supporting sciencersquo in The Journal of Emergent Science
1 pp 14-21 Hatfield Emergent Science NetworkASELakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 4 Maidenhead Open Univer-
sity PressLoxley P et al (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and developing understanding
hoofdstuk 3-5 Abingdon RoutledgeMercer N amp S Hodgkinson (red) (2008) Exploring Talk in School Londen SAGENaylor S amp B Keogh (2012) lsquoCreativity in teaching sciencersquo hoofdstuk 10 in ASE Guide to Research in
Science Education Hatfield ASE
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
11 van 21
Oldersma F et al ( 2013) Leren onderzoeken binnen wetenschap en techniek op de basisschool hoofd-stuk 6 Nijbeets Bureau voor Levend Leren
Parkin T et al (1998) Science and Literacy a guide for primary teachers London Nuffield Foundation Collins Educational
Primary Science nr 127 (2013) thema lsquoCommunicationrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 138 (2015) thema lsquoTalking Sciencersquo Hatfield ASEScience amp Children Vol 50 nr 9 (2013) thema lsquoEngagement in Argument from Evidencersquo Arlington
NSTAScience amp Children Vol 51 nr 8 (2014) thema lsquoLanguage Development in Sciencersquo Arlington NSTASegers E et al (2006) cd-rom Taal- en zaakvakken met webquests Nijmegen Expertisecentrum Ned-
erlandsSharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice hoofdstuk 6 Londen Learning
Matters LtdSmith J (2010) Talk thinking and philosophy in the primary classroom Exeter Learning Matters Ltd Tomassen P et al (red) (2007) Tica taalgerichte technieklessen voor groep 1 tm 8 Rotterdam CED-
groepWeavers G (2012) Look Think Talk incl cd-rom Sandbach Millgate House PublishersWesterbeek K et al (2010) Taal 100 interactief taalonderwijs op de basisschool NijmegenUtrecht
Expertisecentrum NederlandsSardesWheeler-Toppen J (ed) (2011) Science the lsquoWritersquo Way Arlington NSTApress
wwwsamenonderzoekennl biedt lessen rondom taalstimulering bij wetenschap en techniekwwwleraar24nlvideo6045tab=0 video over de integratie van taal wetenschap en techniek in
de basisschoolwwwcorilearningcom CORI staat voor Concept-Orieumlnted Reading Instruction Het is niet alleen
gericht op leesstrategieeumln en leesmotivatie maar ook op de ontwikkeling van onderzoekvaardig-heden en natuurwetenschappelijke concepten
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentargumentationaspx nascho-lingsunit lsquokinderen leren argumenteren op basis van onderzoeksresultatenrsquo zie ook wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-development talking-scienceaspx
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentdiscussions-in-primary-sci-enceaspx nascholingsunit gericht op discussieactiviteiten om het denken en de onderlinge com-municatie bij natuuronderwijs te bevorderen en vaktaal te leren gebruiken
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentlets-talkaspx nascholingsunit gericht op het betrekken van leerlingen bij gesprekken over natuuronderwerpen
wwwrscorglearn-chemistryresourceres00002104 verschillende video-opnamen van gesprek-ken (Engels) bij natuuronderwijs (lsquoexploratory talkrsquo lsquoconstructive talkrsquo)
Hoofdstuk 15 en 16
Bode J de amp L Nijman (2014) Hoe bedenk je het Creatief denken in het basisonderwijs Bussum Cou-tinho
Boerwinkel DJ (2003) Het vormfunctieperspectief als leerdoel van natuuronderwijs leren kijken door de ontwerpersbril Utrecht CD-szlig Press
Bors G (red) (2012) Egoscoop jrg 16 nr 3 thema lsquoCreativiteitrsquo Helmond Uitgeverij OMJSBounford T (2008) Build your own paper airforce incl cd-rom Cambridge ILEX
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
12 van 21
Compton V amp C Harwood (2010) Components of Technological Practice Indicators of Progression Downloaden van dit en andere interessante documenten mogelijk via wwwtechnologytkiorgnz
Damhuis C et al (2015) Van hellingshoek tot hypothese Talentontwikkeling Onderzoekend amp Ontwer-pend Leren (TOOL) met Wetenschap amp Technologie lessen onderzoekend en ontwerpend leren voor groep 1 tm 8 van het basisonderwijs Utrecht Universiteit Utrecht Kenniscentrum Talentont-wikkeling Wetenschap amp Techniek Downloaden mogelijk via wwwfiuunltoepassingen28411
Desailly J (2015) Creativity in the Primary Classroom London (UK) SAGELearning MattersDoorley R (2014) Tinkerlab a hands-on guide for little inventors Boston Roost Books Frederik I amp M Vrijman-van Putten (2007) Ontwerpen moet je doen Creativiteit en motivatie met
technisch ontwerpen Groningen NVONFrederik I amp G van Dijk (red) (2012) Techniekdidactiek Utrecht EcentFroschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 2 Arlington NSTApressGabrielson C (2013) Tinkering Kids Learn by Making Stuff Sebastopol Maker MediaHootsen MM amp ID Razenberg (2013) Ontdek Wetenschap amp Techniek landelijk onderzoek onder ou-
ders van basisschoolleerlingen Utrecht Labyrinth Onderzoek amp Advies Downloaden mogelijk via wwwplatformbetatechnieknlpublicatiesontdek-wetenschap-techniek
Hope G (2004) Teaching Design and Technology 3-11 the essential guide for teachers Londen Conti-nuum
Huggins - Cooper L (2014) How to invent Londen QED PublishingInspectie van het Onderwijs (2005) Techniek in het basisonderwijs technisch rapport Den Haag On-
derwijsinspectie Jonkman T amp P Bakker (2011) Lesopbouw Ontwerpend Leren Techniek in het basisonderwijs route-
kaart Utrecht WKUUKlapwijk R amp E Holla (2014) Leidraad onderzoekend en ontwerpend leren Delft TU Wetenschap-
sknooppunt Zuid-Holland Downloaden mogelijk via wwwwetenschapsknooppuntzhnlup-loadsLeidraad-onderzoekend-en-ontwerpend-leren-Wetenschapsknooppunt-ZHpdf
Lancashire Professional Development Service (zj) Essential Practical Skills for Under 5rsquos and KS1 Chil-dren Design and Technology Nottinghamshire TTS-Group
Lancashire Professional Development Service (zj) Essential Practical Skills for Key Stage 2 Children Design and Technology Nottinghamshire TTS-Group
Libow Martinez S amp G Stager (2013) Invent to learn Torrance Constructing Modern Knowledge Press
Lloyd Chr (2013) The What on Earth Wallbook of Science amp Engineering Londen Science MuseumLupton E amp J Lupton (2007) DIY Kids New York Princeton Architectural PressNewton D (2011) Teaching Design and Technology 3-11 Londen SAGEOldersma F et al ( 2013) Leren onderzoeken binnen wetenschap en techniek op de basisschool hoofd-
stuk 5 Nijbeets Bureau voor Levend LerenPrimary Science nr 118 (2011) thema lsquoScience and Technologyrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 139 (2015) thema lsquoSTEMrsquo Hatfield ASE TechniekTalentnu (2015) Werkmap Techniek Techniek in het basisonderwijs makkelijker dan je denkt
Woerden TechniekTalentnuTechniekTalentnu (2015) Serie whitepapers (zie wwwtechniektalentnuwhitepapers) Techniekonderwijs en talentontwikkeling van kinderen 4 redenen waarom Wetenschap amp Techniek-
onderwijs talentontwikkeling stimuleert Basisscholen met techniekonderwijs hebben een streepje voor techniekonderwijs krachtig middel
bij profilering Techniek heeft de toekomst 4 redenen voor techniekonderwijs
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
13 van 21
Techniekonderwijs verdient zichzelf terug 5 redenen waarom techniekonderwijs loont Goed techniekonderwijs hoe doe je dat Concrete handvaten voor het ontwikkelen van draagvlak
beleid expertise en faciliteiten Techniekonderwijs in de praktijk praktische tips voor technieklessen samenwerken en bedrijfs-
bezoekenTechniekTalentnu (2015) Talentontwikkeling in het basisonderwijs Met Wetenschap amp Techniek
makkelijker dan je denkt Woerden TechniekTalentnu (zie wwwtechniektalentnubasisonder-wijs)
TechniekTalentnu (2015) Het is raar maar waar Onderzoekend en Ontwerpend Leren is de toekomst Woerden TechniekTalentnu (zie wwwtechniektalentnubasisonderwijs)
Teunis HS (2013) Te weinig aandacht voor techniek in basisonderwijs Downloaden mogelijk via wwwbnrnlnieuws332058-1301te-weinig-aandacht-voor-techniek-in-basisonderwijss_cid=blogitems
Walma-van der Molen J (2013) Verwondering en vindingrijkheid als motor voor leren Enschede Uni-versiteit Twente
Wilkinson K amp M Petrich (2014) The Art of Tinkering Meet 150+ Makers Working at the Intersection of Art Science amp Technology San Francisco Exploratorium
Wilson A (ed) (2015) Creativity in primary design and technology London (UK) SAGELearning Matters
Zagers M et al (1998) Musical Een wereld vol techniek Nijmegen Pabo Groenewoud
wwwtechyourfuturenl presenteert zich als expertisecentrum voor Techniekonderwijs in het oos-ten van het land
wwwtaychallengenl site voor WampT van de Twente Academy youngwwwiederkindeentalentnl site van het expertisecentrum Wetenschap amp Technologie in Noord-
Holland en Flevoland De site biedt onder meer lesmateriaal waarin onderzoekend en ontwer-pend leren centraal staan
httpwetenschapentechnologieslonlcomponenten-van-w-en-tonderzoeken-en-ontwerpen nieuwe site van de SLO rondom wetenschap amp technologie
wwwontwerpenindeklasnl site van het wetenschapsknooppunt Zuid-Holland httptinkeringexploratoriumedu en wwwartoftinkeringcom laten je kennismaken met
lsquotinkerenrsquo
Hoofdstuk 17
Allen J et al (2007) Primary ICT Knowledge Understanding and Practice Exeter Learning MattersBarton-Greenwood A et al (2011) Be safe Health and safety in school science and technology for
teachers of 3- to 12-year-olds Hatfield ASE Bronkhorst J (2005) Basisboek ICT didactiek Baarn HBuitgeversCleaves A amp R Toplis (2012) lsquoTeaching science in ICT-rich environmentsrsquo hoofdstuk 18 in ASE Guide
to Research in Science Education Hatfield ASEDroop M et al (2011) Wat weten we over webquests Onderzoeksreeks ICT in het onderwijs Zoeter-
meer Stichting KennisnetFeasey R (2005) lsquoThe role of ICT in developing creativity in primary sciencersquo hoofdstuk 9 in Creative
Science achieving the WOW factor with 5-11 year olds Londen David FultonHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapter 6
Portsmouth (USA) Heinemann
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
14 van 21
Harlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 8 amp 14 Abing-don Routledge
Primary Science nr 121 (2012) thema lsquoScience on a Shoestringrsquo Hatfield ASEQualter A (2011) lsquoUsing ICT in teaching and learning sciencersquo hoofdstuk 8 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASESharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 10-11
Londen Learning Matters
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentpromoting-engagement-using-puppets-books-and-storiesaspx nascholingsunit gericht op het vergroten van betrokken-heid van leerlingen bij natuuronderwijs door gebruik van poppen boeken en verhalen
wwwleraar24nldossier3226ict-en-de-natuur uiteenlopende mogelijkheden om ICT buiten en binnen in natuurlessen toe te passen
DEEL C
Hoofdstuk 18
Alblas A (1999) Onderwijzen voor een natuurbetrokken bestaan didactische uitgangspunten voor na-tuur- en milieueducatie Wageningen Wageningen Universiteit
BARD87nl (zj) Biodiversiteitsspel spel over samenhang in de natuur Apeldoorn Veldwerk Neder-land
Been T de et al (2006) Aarde en wormen voor waarden en normen incl cd-rom Apeldoorn Veld-werk Nederland
DuurzaamDoor (red) (2015) Ik wij en de wereld Whitepaper Natuur Milieu Duurzaamheid en On-derwijs Verkregen via wwwduurzaamdoornlnieuwswhitepaper-natuur-milieu-duurzaam-heid-en-onderwijs-aangeboden-aan-onderwijs2032 of rechtstreeks via wwwunescoscholennlunescofiles201508Whitepaper-NMDpdf Competenties die hier een rol spelen zijn nieuws-gierig zijn een onderzoekende houding hebben creativiteit en probleemoplossend vermogen
Gill T (2011) Sowing the seeds reconnecting Londonrsquos children with nature London Greater London Authority
Greven J et al (2008) Help de juf een verhalend ontwerp over duurzaam watergebruik incl cd-rom Enschede SLODuurzame PABO
Hamer A de amp P Heres (red) (2015) 32 Lessen voor de toekomst Oostburg Duurzame PaboHovinga D (2007) Ont-dekken en toe-dekken leren over de veelvormige relatie van mensen met natuur
in NME-leertrajecten duurzame ontwikkeling Utrecht Universiteit Utrecht IVN Nederland amp SME Advies (2007) Leerlijn Leren voor een duurzame toekomst klimaat en duur-
zame energie AmsterdamUtrecht IVNSME AdviesJansen P amp M Jansen (red) (2002) Piepschuim in het poolijs natuur- en milieueducatie in wereldper-
spectief themarsquos lsquoKledingrsquo en lsquoVrije tijdrsquo ApeldoornAmsterdam Stichting Veldwerk NederlandAlice O
Jonker J (2011) Duurzaam Denken Doen Deventer KluwerJucker R amp R Mathar (Eds) (2015) Schooling for Sustainable Development in Europe Cham Springer
International PublishingJuffermans J (2012) Mijn hemel Wat gebeurt er op aarde Online te lezen via wwwvoetafdrukeu
onzevoetafdrukmijnhemelindexhtml
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
15 van 21
Lemaire T (2002) Filosofie van het landschap Amsterdam FlamingoLeussink E amp A Heideveld (2005) Werkplan pijler 1 lsquoLerende Individuenrsquo UtrechtAmsterdam Pro-
gramma Leren voor Duurzame OntwikkelingLijmbach S et al (2000) Duurzaamheid als leergebied conceptuele analyse en educatieve uitwerking
Utrecht CD-szlig PressLijmbach S (2004) lsquoWhatrsquos in a name Van natuureducatie naar duurzaamheidseducatiersquo in Vernieu-
wing jrg 63 nr 3 pp 8-11 Assen Van GorcumMacKay D (2009) Sustainable energy without the hot airreg Cambridge UIT Cambridge Ltd Office for Standards in Education (2003) Taking the first step forward hellip towards an education for sus-
tainable development good practice in primary and secondary schools Londen OfstedPrimary Science nr 113 (2010) thema lsquoBiodiversityrsquo Hatfield ASERemmers T (2007) Duurzame ontwikkeling is leren vooruitzien Kernleerplan Leren voor Duurzame
Ontwikkeling funderend onderwijs 4 - 16 jaar Enschede SLOSchouten M (2005) Spiegel van de natuur het natuurbeeld in cultuurhistorisch perspectief Utrecht
KNNVSmit H (2012) Ieder kind naar buiten kinderen hebben natuur nodig ndash natuur heeft kinderen nodig
Apeldoorn Veldwerk NederlandStrawbridge D amp J Strawbridge (2013) Overleven op je eigen km2 Amsterdam Fontaine Uitgevers
Nieuw AmsterdamSummers M et al (2002) Teaching Sustainable Development in Primary Schools Hatfield ASEVisser A et al (2005) Het beste boek voor echte natuurtalenten Apeldoorn SVNVliet A van et al (2005) De natuurkalendergids Zutphen RoodbontVos E et al (2001) Leren voor duurzaamheid met Door Gouda Bureau voor Educatief OntwerpenVries G de (2008) Op weg naar Aishe ndash bao Utrecht Marnix Academie Vries M de (zj) Milieu Bingo een leerzaam spel voor jong en oud over de wereld waarin we leven
vanaf 11 jaar Apeldoorn Veldwerk NederlandZorg Primair nr 5 (2014) Themanummer Groene Pedagogiek Helvoirt CNV Onderwijs Stuurgroep
Passend Onderwijs Downloaden mogelijk via wwwspringzaadnllitdocszp-2014-themanum-mer-groene-pedagogiekpdf
Zwiers J et al (2000) Weg van duurzame ontwikkeling een voorontwerp voor een raamleerplan duur-zame ontwikkeling Den Haag Dienst Stadsbeheer afd Milieu
wwwnmepodiumnlKennis-voor-NME De portal lsquoKennis voor NMErsquowwwmosvlaanderenbe over milieuzorg op schoolwwwlnebedoelgroepenonderwijsmosmos-aanbodcommunicatietoolsmos-cartoons
cartoons-milieuzorg-op-school biedt cartoons om discussie op gang te brengen over uiteenlo-pende milieuthemarsquos
wwwparriseeu PARRISE staat voor ldquoPromoting Attainment of Responsible Research and Innova-tion in Science Educationrdquo het betreft een project dat in het onderwijs de samenhang tussen science en de maatschappij aan de orde stelt
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
16 van 21
Hoofdstuk 19
Bianchi L amp P Thompson (2011) lsquoScience within cross-curricular approachesrsquo hoofdstuk 7 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Graft M van (2009) De concept-context-benadering in het primair onderwijs deel 1 Een conceptueel kader voor natuur en techniek Enschede SLO Downloaden via wwwslonldownloads2009Conceptueel_20kader_20Natuur_20en_20Techniek_20deel_20Ipdf
Graft M van (2009) De concept-context-benadering in het primair onderwijs deel 2 Voorbeeldlesma-teriaal voor natuur en techniek Enschede SLO Downloaden via
wwwslonldownloads2009Concept_20contextbenadering_20primair_20onderwijs__deel2pdf
Greven J amp J Letschert (2005) De Storyline Approach over thematisch onderwijs in de vorm van ver-halen Enschede SLO
Greven J et al (2008) Help de juf een verhalend ontwerp over duurzaam watergebruik incl cd-rom Enschede SLODuurzame PABO
Schut I (2007) lsquoGoede onderzoeksvragen ontstaan niet vanzelfrsquo in Zone jrg 6 nr 2 pp 10-11 As-sen Van Gorcum
wwwthecreativelearningjourneycouk laat zien hoe vakken op betekenisvolle wijze met elkaar geiumlntegreerd kunnen worden
Hoofdstuk 20
Adey Ph (2008) Letrsquos think Handbook a guide to cognitive acceleration in the primary school Londen GL Assessment Ltd
ArsquoEchevarria A de amp I Patience (2008) Teaching Thinking Hampshire Teachersrsquo PocketbooksFibonacci-project (2012) Tools for Enhancing Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-project
eu) Fibonacci-project (2012) Integrating Science Inquiry Across the Curriculum
(wwwfibonacci-projecteu) Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 5-8 amp 29-32 Arlington NSTApress Galen F van et al (2012) Kinderen onderzoeken lsquosnelheidrsquo Eindhoven KWTZ amp ESoE Downloaden
via wwwtuenluniversiteitover-de-universiteiteindhoven-school-of-educationinnoverensteff
Galen F van amp V Jonker (2013) Experimenteren in de rekenles Utrecht Universiteit Utrecht Zie ook wwwfismescienceuunlexperimentereninderekenles
Goldsworthy A amp B Ponchaud (2007) Science Enquiry Games active ways to learn and revise science enquiry skills Sandbach Millgate House Education
Harlen W et al (2001) Taking the plunge how to teach science more effectively for ages 5 to 12 Ports-mouth NH Heinemann
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 2 4 8 amp 9 Londen SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters 5-7
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 12-13 Abing-
don Routledge Keere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas
hoofdstuk 4 Tielt (Be) LannooCampus
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
17 van 21
Keulen H van amp I Oosterheert (2011) Wetenschap en techniek op de basisschool sect 324 Groningen Noordhoff Uitgevers
Legierse A amp M Oosterbaan (red) (2003) Onderzoeken als basis voor beroep praktisch werkboek voor docenten om in vijf werkbijeenkomsten met elkaar een leerlijn onderzoeksvaardigheden voor BBL-leerlingen te maken Enschede SLO
Meindertsma HB (2014) Predictions and explanations Short-term processes of scientific understand-ing in young children Groningen RUG dissertatie
Oversby J (2012) lsquoModelling as a part of scientific investigationrsquo hoofdstuk 14 in ASE Guide to Re-search in Science Education Hatfield ASE
Primary Science nr 124 (2012) thema lsquoPattern seeking science amp mathematicsrsquo Hatfield ASEQCDA (2009) Assessing Pupilsrsquo Progress Science assessment criteria Londen Qualifications and Cur-
riculum Development AgencyCrown PublRobertson A amp Ph Adey (2004) Teacherrsquos guide Letrsquos think through science 8amp9 Londen GL Assess-
ment LtdSpek W amp M Rodenboog-Harmelink (2011) Natuurwetenschappelijke vaardigheden onderbouw
havo-vwo Enschede SLOThe Science Teacher Vol 81 No 8 (2014) thema lsquoAnalyzing and Interpreting Datarsquo Arlington NSTAWheeler-Toppen J (ed) (2011) Science the lsquoWritersquo Way Arlington NSTApress
Hoofdstuk 21
Black P (2012) lsquoFormative assessment and learningrsquo hoofdstuk 15 in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASE
Brodie D (2011) lsquoAssessing Pupilsrsquo Learningrsquo hoofdstuk 15 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Eijck Th van amp E van den Berg (2011) lsquoEffecten van nascholingen Wetenschap en techniek in het Primair Onderwijs in de regio Amsterdamrsquo in Tijdschrift voor Didactiek der wetenschappen jrg 28 nr 2 pp 3-20
Fibonacci-project (2012) Tools for Enhancing Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-projecteu)
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 33-36 Arlington NSTApress Graft M van et al (red) (2007) Evalueren van brede ontwikkeling van leerlingen in open onderwijsvor-
men ontwikkeling van observatie- en toetsingsinstrumenten bij onderzoekend en ontwerpend leren Enschede SLO
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 12-13 London SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters
9-10 Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 15-19 amp 23-25
Abingdon Routledge Harlen W (2012) lsquoWhat research tells us about summative assessmentrsquo hoofdstuk 16 in ASE Guide
to Research in Science Education Hatfield ASEHarrison Chr (2012) lsquoAssessment for Learning classroom practices that engage a formative appro-
achrsquo hoofdstuk 17 in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASEKeeley P (2014) What are they thinking Promoting elementary learning through formative assessment
Arlington NSTApressKeere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas
hoofdstuk 4 Tielt (Be) LannooCampus
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
18 van 21
Lakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 3 Maidenhead Open Univer-sity Press
Lantz HB (2004) Rubrics for Assessing Student Achievement in Science Grades K-12 Londen Paul Chapman
Loxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and developing understanding hoofdstuk 7 Abingdon Routledge
Naylor S et al (2004) Active assessment Thinking Learning and Assessment in Science Londen David Fulton
Primary Science nr 115 (2010) thema lsquoAssessmentrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 125 (2012) thema lsquoMaking Progressrsquo Hatfield ASEQCDA (2009) Assessing Pupilsrsquo Progress Science assessment criteria Londen Qualifications and Cur-
riculum Development AgencyCrown PublRezba RJ Sprague CR McDunnough JT amp JJ Matkins (2007) Learning and assessing science pro-
cess skills San Francisco (USA) Kendall Hunt Publishing amp CoSchofield K (2011) lsquoFormative feedback and self-assessmentrsquo hoofdstuk 11 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASEScience amp Children Vol 51 nr 3 (2013) thema lsquoAssessment Products and Processesrsquo Arlington NSTA Sharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 9 Lon-
don Learning MattersWeerden J van amp L Hiddink (red) (2013) Balans van het basisonderwijs PPON 25 jaar kwaliteit in
beeld pp 34-36 Natuuronderwijs Arnhem Stichting CitoWiliam D amp S Leahy (2015) Embedding formative assessment Practical techniques for K-12 class-
rooms West Palm Beach (FL USA) Learning Sciences International
wwwnferacuknferpublicationsAAS02AAS02pdf een document over lsquoAssessment for Learning in Sciencersquo
Hoofdstuk 22
Boersma KTh et al (2005) Vernieuwd biologieonderwijs van 4 tot 18 jaar Utrecht CVBO Boersma K (2012) Wereldorieumlnterende vakken op de kaart Downloaden via wwwecentnlarti-
kel2544WereldoriC3ABnterende+vakken+op+de+kaartviewdoGraft M van et al (red) (2003) Natuuronderwijs curricula en concepten van kinderen Enschede SLOGraft M van et al (2014) Concept Wetenschap amp technologie in het basis- en speciaal onderwijs richt-
inggevend leerplankader bij het leergebied Orieumlntatie op jezelf en de wereld Enschede SLO Harlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 2 20 en 21
Abingdon Routledge Harlen W (red) (2011) lsquoProvision for science at the school levelrsquo sectie 3 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASEHoeven M van der amp L Meijs (2009) Leerlijnen landelijke kaders Mens en Natuur vmbo Enschede
SLO (wwwslonlvoortgezetvmbothemasdll)Ministerie van OCW (2010) Kerndoelen speciaal onderwijs Den Haag Ministerie van OCW National Research Council (2012) A Framework for K-12 Science Education practices crosscutting con-
cepts and core ideas Washington The National Academies PressPratt H (2013) The NSTA Readerrsquos Guide to A Framework for K-12 Science Education practices cross-
cutting concepts and core ideas Arlington NSTApressPrimary Science nr 119 (2011) thema lsquoPlanning for Creative Sciencersquo Hatfield ASE
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
19 van 21
Scharten R amp M Kat-de Jong (2012) Koersvast en enthousiast kritieke succesfactoren van de Gelderse vindplaatsen Nijmegen Expertisecentrum Nederlands
The National Curriculum in England (2013) Handbook for Primary Teachers key stages 1 amp 2 Sou-tham Scholastic Ltd
Verheijen S et al (2010) Naar een kern voor leerlijnen natuur- en milieueducatie analyse van bestaan-de leerlijnen en synthese van een kern-leerlijn NME UtrechtWageningenApeldoorn Freudenthal InstituutWURVeldwerk Nederland Downloaden via httpedepotwurnl155062
Hoofdstuk 23
Adriaensen I ea (2014) Mikado Wereldorieumlntatie Kalmthout (Be) PelckmansBastmeijer M (2014) Natuur anders Lochem Klasse(n)Advies wwwvierkeerwijzernl Dekkers D amp E van Oers (2013) lsquoRecensie Een blik op techniekrsquo In Zone jrg 12 nr 2 blz 19 Verkre-
gen via wwwschoolsupportnlpopbijlagephpID=7568Huijzer M F Siemensma et al (2015) Wijzer Natuur amp techniek GroningenHouten Noordhoff Uit-
geversHulten S van et al (2014) Natuurzaken Tilburg Zwijsen wwwdezakenvanzwijsennlnatuurzaken
htmKruijssen E van amp F Ubels (2013) Techniek amp Wetenschap in het basisonderwijs Methoden websites amp
bronnen Nijmegen KWTGLimmen M ea (2012) Jeelo (Je eigen leeromgeving) digitale methode voor lsquoOrieumlntatie op Jezelf en
de Wereldrsquo wwwjeelonlMarell J (2012) lsquoRecensie Impulsboeken techniek I en II voor leerkrachtenrsquo in De Tondeldoos jrg 13
nr 2 pp 2-3 Rosmalen VONKMarell J (2014) lsquoBoekrecensie Outside the boxrsquo in De Tondeldoos jrg 15 nr 2-3 pp 24-28 Rosmalen
VONKMarell J (2015) lsquoRecensie Wijzer Natuur amp techniekrsquo in JSW jrg 99 nr 9 pp 42-45 Amersfoort
Thieme MeulenhoffMarell J (2016) lsquoBiologie Plusrsquo In JSW jrg 100 nr 5 blz 46-49 Amersfoort ThiemeMeulenhoffMeer G van der et al (2012) Maandtaak Wereldorieumlntatie Van den Heuvel Educatief wwwmaand-
taaknlPolfliet M (zj) Doe-mappen De wereld in een doos voor groep 1-2 Sint-Niklaas (Be) Abimo Educa-
tiefStoeldraijer J (2006) lsquoIn Vogelvluchtrsquo in JSW jrg 91 nr 1 pp 44-47 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2007) lsquoNatuNiekrsquo in JSW jrg 92 nr 4 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2009) lsquoNautrsquo in JSW jrg 93 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2010) lsquoWijzer door natuur en techniekrsquo in JSW jrg 94 nr 8 pp 46-49 Amersfoort
Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2012) lsquoLeefwereldrsquo in JSW jrg 96 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2013) lsquoTwee methoden Argus Cloursquo in JSW jrg 97 nr 6 pp 42-45 Amersfoort Thie-
me MeulenhoffWiechers C et al (2013) Binnenstebuiten rsquos-Hertogenbosch Blink Educatie wwwbinnenstebuitennl
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
20 van 21
wwwslonlorganisatiekenniscentrumleermiddelenpleinbeschrijfervaar biedt een format om ervaringen met leermiddelen zoals methoden te beschrijven De beoordelingspunten zijn ook geschikt om na te denken over wat je van een methode mag verwachten
wwwwikiwijsleermiddelenpleinnl Hier kun je beschrijvingen van en ervaringen met methodes vinden
wwwschooltvnlhbb de website van Huisje Boompje Beestje voor groep 3-4wwwschooltvnlnudn website van Nieuws uit de NatuurDe Buitendienst voor groep 5-6 Vanaf het
schooljaar 20142015 heeft het vertrouwde populaire programma een nieuwe naam gekregen De Buitendienst zie wwwschooltvnlprogrammade-buitendienst
wwwschooltvnlmystrix de website van de techniekserie Mystrix voor groep 7-8httpmethodelinknl biedt videoclips bij een aantal methoden wwwBiologiePlusSchoolnl ondersteunt met lesvoorbeelden cursussen een jaarlijkse conferentie
een digitale nieuwsbrief en deze website onderwijs over natuur wetenschap en techniek (maar vooral biologie)
wwwhetsollysysteemnl biedt een educatief pakket over duurzaamheid natuur en techniekwwwjeelonl en wwwjeelonljeelo-magazine Jeelo staat voor lsquoJe eigen leeromgevingrsquo in twaalf
projecten worden de inhouden van lsquoorieumlntatie op jezelf en de wereldrsquo en meer in een digitale om-geving aangeboden
wwwdemethodedavincinl een nieuwe lesmethode wereldverkenning (met een link naar kosmisch onderwijs)
Hoofdstuk 24
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 14-15 Londen SAGEHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 22 Abingdon
Routledge
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentresourcing-primary-scienceaspx nascholingsunit gericht op de organisatie rond het gebruik van leermiddelen bij natuuron-derwijs
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-scienceindexasp met handreikingen voor school-beleid tav opslag en gebruik van leermiddelen
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-sciencestrategies-develop-childrens-indepen-denceasp geeft tips om kinderen te leren zelfstandig leermiddelen te kiezen en te gebruiken
Hoofdstuk 25
Boacuteo M de (2004) lsquoPlanting a garden for wildlifersquo section 8 in Nature Detectives environmental sci-ence for primary children Hatfield ASE
Both K (2011) Literatuuroverzicht Natuurrijke schoolterreinen Downloaden via wwwspringzaadnllitdocs_2pdf
Gleave J (2008) Risk and play a literature review Downloaden via wwwspringzaadnllitdocsdoc_73pdf
Goossens B (2012) cd Boerderijschool levend leren op de boerderij Nijmegen BenGoossensnlHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 9 Abingdon
Routledge Herrewegen J van et al (2011) Spelen met buitenruimte Heilig Landstichting Bureau Niche
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
21 van 21
Hoff M (2004) Beratungsmappe Naturnahes Schulgelaumlnde Recklinghausen Natur- und Umwelt-schutz-Akademie NRW
Maas J R Tauritz A van der Wal amp D Hovinga (2014) Groene schoolpleinen een wetenschappelijk onderzoek naar de effecten voor basisschoolleerlingen Amsterdam Vrije Universiteit Downloaden mogelijk via wwwhsleidennllectoraten natuur-ontwikkeling-kind
Schreurs E et al (2009) Levend leren op de boerderij Zutphen Stichting BoerderijschoolWesselius J J Maas amp D Hovinga (2015) De lsquoleerrsquokracht van schoolpleinen hoe leerlingen uit groep 4 5
en 6 het schoolplein ervaren gebruiken en waarderen Leiden Lectoraat Natuur amp Ontwikkeling Kind Downloaden mogelijk via wwwhsleidennlbinaries contentassetshsllectoratennatuur-en-ontwikkeling-kind leerkracht-van-schoolpleinenpdf
Wolthoorn B ea (2008) Mijn eerste tuinboek Baarn Forte Uitgevers Zeist KNNV Uitgeverij Zie ook wwwmijneerstetuinboeknl voor tuinontwerpen en kostenbegrotingen
Zie ookwwwboerderijschoolnl boerderijeducatie is jong intensief en aantrekkelijkwwwschoolyardsorgedusciencehtml science in de schooltuinwwwonzevierkantemetertuinnlwwwlnebethemasnatuur-en-milieueducatienmerondvergroeningeigen-tuineducatief-ma-
teriaal-voor-verenigingenbuitenspelpdf biedt een handleiding (Natuur)speeltuinen met veel aandacht voor natuurbeleving
wwwjuffieintgroennl de site van een ecologisch hovenier en landschapsecoloogwwwpgpediacom de portal van de lsquoPlay and Playground Encyclopediarsquo die veel te bieden heeftwwwyoutubecomwatchv=XKNYiRU0fbcampfeature=youtube een pleidooi voor groene speel-
ruimtenwwwleraar24nlvideo2348 een voorbeeld van een educatieve schooltuinwwwgroeneschoolpleinennl laat zien dat een schoolterrein meer kan zijn dan een betegelde
pauzeplaats of overblijfplekwwwonsgroeneschoolpleinnl deze website over beheer en beleving van natuur op je eigen groene
schoolplein biedt onder meer lesideeeumln voor buiten wwwspringzaadnl De Stichting Springzaad ijvert voor meer ruimte voor natuur en kinderen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
10 van 21
httpenwikipediaorgwikiList_of_mind_mapping_software biedt een overzicht van software-pakketten voor mindmapping verschillende daarvan kun je gratis downloaden
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentconcept-cartoonsaspx na-scholingsunit over het gebruik van conceptcartoons in de onder- en bovenbouw
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentthe-thinking-frames-appro-achaspx nascholingsunit gericht op het ondersteunen van denkactiviteiten tijdens onderzoe-kend leren
wwwrscorglearn-chemistryresourceres00002104cmpid=CMP00007068 gesprek (Engels) over veranderingen in materialen nav een conceptcartoon over zeepbellen
Hoofdstuk 14
Beek W van amp M Verhallen (2012) Taal een zaak van alle vakken incl dvd Bussum CoutinhoBoth K (2015) lsquoTaalontwikkeling door te leren over de natuurrsquo In HJK jrg 43 nr 2 blz 4-7 Amers-
foort ThiemeMeulenhoffCoenen J amp M Heijderijk (2010) Zien is snappen grip op lessen Nederlands voor anderstalige kinderen
groep 1 tm 4 VlissingenDen Haag BazaltHCODamhuis R (2008) Gesprekken zijn de spil van onderwijs Utrecht Marnix AcademieDawes L (2008) The Essential Speaking and Listening talk for learning at key stage 2 Londen Rou-
tledgeEccles D amp S Taylor (2011) lsquoPromoting understanding through dialoguersquo hoofdstuk 10 in ASE Guide
to Primary Science Education Hatfield ASEElsaumlcker W van et al (2006) Bundel De Taallijn interactief taalonderwijs in groep 1 en 2 incl dvd
Nijmegen Expertisecentrum NederlandsElsaumlcker W van et al (2007) Zie je ze vliegen De Taallijn voor groep 3 en 4 incl cd-rom Nijmegen
Expertisecentrum NederlandsErduran S (2012) lsquoThe role of dialogue and argumentationrsquo hoofdstuk 13 in ASE Guide to Research in
Science Education Hatfield ASEFeasey R (1999) Primary Science and Literacy Hatfield ASE Feasey R (2005) Creative Science achieving the WOW factor with 5-11 year olds hoofdstuk 8 Lan-
guage communication and creativity in science Londen David FultonHajer M amp Th Meestringa (2009) Handboek taalgericht vakonderwijs Bussum CoutinhoHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapter 8
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 7 Abingdon
Routledge Howe A et al (2009) Science 5-11 a guide for teachers pp 6-10 Londen David FultonJohnston J (2011) lsquoChildren talking teachers supporting sciencersquo in The Journal of Emergent Science
1 pp 14-21 Hatfield Emergent Science NetworkASELakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 4 Maidenhead Open Univer-
sity PressLoxley P et al (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and developing understanding
hoofdstuk 3-5 Abingdon RoutledgeMercer N amp S Hodgkinson (red) (2008) Exploring Talk in School Londen SAGENaylor S amp B Keogh (2012) lsquoCreativity in teaching sciencersquo hoofdstuk 10 in ASE Guide to Research in
Science Education Hatfield ASE
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
11 van 21
Oldersma F et al ( 2013) Leren onderzoeken binnen wetenschap en techniek op de basisschool hoofd-stuk 6 Nijbeets Bureau voor Levend Leren
Parkin T et al (1998) Science and Literacy a guide for primary teachers London Nuffield Foundation Collins Educational
Primary Science nr 127 (2013) thema lsquoCommunicationrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 138 (2015) thema lsquoTalking Sciencersquo Hatfield ASEScience amp Children Vol 50 nr 9 (2013) thema lsquoEngagement in Argument from Evidencersquo Arlington
NSTAScience amp Children Vol 51 nr 8 (2014) thema lsquoLanguage Development in Sciencersquo Arlington NSTASegers E et al (2006) cd-rom Taal- en zaakvakken met webquests Nijmegen Expertisecentrum Ned-
erlandsSharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice hoofdstuk 6 Londen Learning
Matters LtdSmith J (2010) Talk thinking and philosophy in the primary classroom Exeter Learning Matters Ltd Tomassen P et al (red) (2007) Tica taalgerichte technieklessen voor groep 1 tm 8 Rotterdam CED-
groepWeavers G (2012) Look Think Talk incl cd-rom Sandbach Millgate House PublishersWesterbeek K et al (2010) Taal 100 interactief taalonderwijs op de basisschool NijmegenUtrecht
Expertisecentrum NederlandsSardesWheeler-Toppen J (ed) (2011) Science the lsquoWritersquo Way Arlington NSTApress
wwwsamenonderzoekennl biedt lessen rondom taalstimulering bij wetenschap en techniekwwwleraar24nlvideo6045tab=0 video over de integratie van taal wetenschap en techniek in
de basisschoolwwwcorilearningcom CORI staat voor Concept-Orieumlnted Reading Instruction Het is niet alleen
gericht op leesstrategieeumln en leesmotivatie maar ook op de ontwikkeling van onderzoekvaardig-heden en natuurwetenschappelijke concepten
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentargumentationaspx nascho-lingsunit lsquokinderen leren argumenteren op basis van onderzoeksresultatenrsquo zie ook wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-development talking-scienceaspx
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentdiscussions-in-primary-sci-enceaspx nascholingsunit gericht op discussieactiviteiten om het denken en de onderlinge com-municatie bij natuuronderwijs te bevorderen en vaktaal te leren gebruiken
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentlets-talkaspx nascholingsunit gericht op het betrekken van leerlingen bij gesprekken over natuuronderwerpen
wwwrscorglearn-chemistryresourceres00002104 verschillende video-opnamen van gesprek-ken (Engels) bij natuuronderwijs (lsquoexploratory talkrsquo lsquoconstructive talkrsquo)
Hoofdstuk 15 en 16
Bode J de amp L Nijman (2014) Hoe bedenk je het Creatief denken in het basisonderwijs Bussum Cou-tinho
Boerwinkel DJ (2003) Het vormfunctieperspectief als leerdoel van natuuronderwijs leren kijken door de ontwerpersbril Utrecht CD-szlig Press
Bors G (red) (2012) Egoscoop jrg 16 nr 3 thema lsquoCreativiteitrsquo Helmond Uitgeverij OMJSBounford T (2008) Build your own paper airforce incl cd-rom Cambridge ILEX
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
12 van 21
Compton V amp C Harwood (2010) Components of Technological Practice Indicators of Progression Downloaden van dit en andere interessante documenten mogelijk via wwwtechnologytkiorgnz
Damhuis C et al (2015) Van hellingshoek tot hypothese Talentontwikkeling Onderzoekend amp Ontwer-pend Leren (TOOL) met Wetenschap amp Technologie lessen onderzoekend en ontwerpend leren voor groep 1 tm 8 van het basisonderwijs Utrecht Universiteit Utrecht Kenniscentrum Talentont-wikkeling Wetenschap amp Techniek Downloaden mogelijk via wwwfiuunltoepassingen28411
Desailly J (2015) Creativity in the Primary Classroom London (UK) SAGELearning MattersDoorley R (2014) Tinkerlab a hands-on guide for little inventors Boston Roost Books Frederik I amp M Vrijman-van Putten (2007) Ontwerpen moet je doen Creativiteit en motivatie met
technisch ontwerpen Groningen NVONFrederik I amp G van Dijk (red) (2012) Techniekdidactiek Utrecht EcentFroschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 2 Arlington NSTApressGabrielson C (2013) Tinkering Kids Learn by Making Stuff Sebastopol Maker MediaHootsen MM amp ID Razenberg (2013) Ontdek Wetenschap amp Techniek landelijk onderzoek onder ou-
ders van basisschoolleerlingen Utrecht Labyrinth Onderzoek amp Advies Downloaden mogelijk via wwwplatformbetatechnieknlpublicatiesontdek-wetenschap-techniek
Hope G (2004) Teaching Design and Technology 3-11 the essential guide for teachers Londen Conti-nuum
Huggins - Cooper L (2014) How to invent Londen QED PublishingInspectie van het Onderwijs (2005) Techniek in het basisonderwijs technisch rapport Den Haag On-
derwijsinspectie Jonkman T amp P Bakker (2011) Lesopbouw Ontwerpend Leren Techniek in het basisonderwijs route-
kaart Utrecht WKUUKlapwijk R amp E Holla (2014) Leidraad onderzoekend en ontwerpend leren Delft TU Wetenschap-
sknooppunt Zuid-Holland Downloaden mogelijk via wwwwetenschapsknooppuntzhnlup-loadsLeidraad-onderzoekend-en-ontwerpend-leren-Wetenschapsknooppunt-ZHpdf
Lancashire Professional Development Service (zj) Essential Practical Skills for Under 5rsquos and KS1 Chil-dren Design and Technology Nottinghamshire TTS-Group
Lancashire Professional Development Service (zj) Essential Practical Skills for Key Stage 2 Children Design and Technology Nottinghamshire TTS-Group
Libow Martinez S amp G Stager (2013) Invent to learn Torrance Constructing Modern Knowledge Press
Lloyd Chr (2013) The What on Earth Wallbook of Science amp Engineering Londen Science MuseumLupton E amp J Lupton (2007) DIY Kids New York Princeton Architectural PressNewton D (2011) Teaching Design and Technology 3-11 Londen SAGEOldersma F et al ( 2013) Leren onderzoeken binnen wetenschap en techniek op de basisschool hoofd-
stuk 5 Nijbeets Bureau voor Levend LerenPrimary Science nr 118 (2011) thema lsquoScience and Technologyrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 139 (2015) thema lsquoSTEMrsquo Hatfield ASE TechniekTalentnu (2015) Werkmap Techniek Techniek in het basisonderwijs makkelijker dan je denkt
Woerden TechniekTalentnuTechniekTalentnu (2015) Serie whitepapers (zie wwwtechniektalentnuwhitepapers) Techniekonderwijs en talentontwikkeling van kinderen 4 redenen waarom Wetenschap amp Techniek-
onderwijs talentontwikkeling stimuleert Basisscholen met techniekonderwijs hebben een streepje voor techniekonderwijs krachtig middel
bij profilering Techniek heeft de toekomst 4 redenen voor techniekonderwijs
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
13 van 21
Techniekonderwijs verdient zichzelf terug 5 redenen waarom techniekonderwijs loont Goed techniekonderwijs hoe doe je dat Concrete handvaten voor het ontwikkelen van draagvlak
beleid expertise en faciliteiten Techniekonderwijs in de praktijk praktische tips voor technieklessen samenwerken en bedrijfs-
bezoekenTechniekTalentnu (2015) Talentontwikkeling in het basisonderwijs Met Wetenschap amp Techniek
makkelijker dan je denkt Woerden TechniekTalentnu (zie wwwtechniektalentnubasisonder-wijs)
TechniekTalentnu (2015) Het is raar maar waar Onderzoekend en Ontwerpend Leren is de toekomst Woerden TechniekTalentnu (zie wwwtechniektalentnubasisonderwijs)
Teunis HS (2013) Te weinig aandacht voor techniek in basisonderwijs Downloaden mogelijk via wwwbnrnlnieuws332058-1301te-weinig-aandacht-voor-techniek-in-basisonderwijss_cid=blogitems
Walma-van der Molen J (2013) Verwondering en vindingrijkheid als motor voor leren Enschede Uni-versiteit Twente
Wilkinson K amp M Petrich (2014) The Art of Tinkering Meet 150+ Makers Working at the Intersection of Art Science amp Technology San Francisco Exploratorium
Wilson A (ed) (2015) Creativity in primary design and technology London (UK) SAGELearning Matters
Zagers M et al (1998) Musical Een wereld vol techniek Nijmegen Pabo Groenewoud
wwwtechyourfuturenl presenteert zich als expertisecentrum voor Techniekonderwijs in het oos-ten van het land
wwwtaychallengenl site voor WampT van de Twente Academy youngwwwiederkindeentalentnl site van het expertisecentrum Wetenschap amp Technologie in Noord-
Holland en Flevoland De site biedt onder meer lesmateriaal waarin onderzoekend en ontwer-pend leren centraal staan
httpwetenschapentechnologieslonlcomponenten-van-w-en-tonderzoeken-en-ontwerpen nieuwe site van de SLO rondom wetenschap amp technologie
wwwontwerpenindeklasnl site van het wetenschapsknooppunt Zuid-Holland httptinkeringexploratoriumedu en wwwartoftinkeringcom laten je kennismaken met
lsquotinkerenrsquo
Hoofdstuk 17
Allen J et al (2007) Primary ICT Knowledge Understanding and Practice Exeter Learning MattersBarton-Greenwood A et al (2011) Be safe Health and safety in school science and technology for
teachers of 3- to 12-year-olds Hatfield ASE Bronkhorst J (2005) Basisboek ICT didactiek Baarn HBuitgeversCleaves A amp R Toplis (2012) lsquoTeaching science in ICT-rich environmentsrsquo hoofdstuk 18 in ASE Guide
to Research in Science Education Hatfield ASEDroop M et al (2011) Wat weten we over webquests Onderzoeksreeks ICT in het onderwijs Zoeter-
meer Stichting KennisnetFeasey R (2005) lsquoThe role of ICT in developing creativity in primary sciencersquo hoofdstuk 9 in Creative
Science achieving the WOW factor with 5-11 year olds Londen David FultonHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapter 6
Portsmouth (USA) Heinemann
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
14 van 21
Harlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 8 amp 14 Abing-don Routledge
Primary Science nr 121 (2012) thema lsquoScience on a Shoestringrsquo Hatfield ASEQualter A (2011) lsquoUsing ICT in teaching and learning sciencersquo hoofdstuk 8 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASESharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 10-11
Londen Learning Matters
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentpromoting-engagement-using-puppets-books-and-storiesaspx nascholingsunit gericht op het vergroten van betrokken-heid van leerlingen bij natuuronderwijs door gebruik van poppen boeken en verhalen
wwwleraar24nldossier3226ict-en-de-natuur uiteenlopende mogelijkheden om ICT buiten en binnen in natuurlessen toe te passen
DEEL C
Hoofdstuk 18
Alblas A (1999) Onderwijzen voor een natuurbetrokken bestaan didactische uitgangspunten voor na-tuur- en milieueducatie Wageningen Wageningen Universiteit
BARD87nl (zj) Biodiversiteitsspel spel over samenhang in de natuur Apeldoorn Veldwerk Neder-land
Been T de et al (2006) Aarde en wormen voor waarden en normen incl cd-rom Apeldoorn Veld-werk Nederland
DuurzaamDoor (red) (2015) Ik wij en de wereld Whitepaper Natuur Milieu Duurzaamheid en On-derwijs Verkregen via wwwduurzaamdoornlnieuwswhitepaper-natuur-milieu-duurzaam-heid-en-onderwijs-aangeboden-aan-onderwijs2032 of rechtstreeks via wwwunescoscholennlunescofiles201508Whitepaper-NMDpdf Competenties die hier een rol spelen zijn nieuws-gierig zijn een onderzoekende houding hebben creativiteit en probleemoplossend vermogen
Gill T (2011) Sowing the seeds reconnecting Londonrsquos children with nature London Greater London Authority
Greven J et al (2008) Help de juf een verhalend ontwerp over duurzaam watergebruik incl cd-rom Enschede SLODuurzame PABO
Hamer A de amp P Heres (red) (2015) 32 Lessen voor de toekomst Oostburg Duurzame PaboHovinga D (2007) Ont-dekken en toe-dekken leren over de veelvormige relatie van mensen met natuur
in NME-leertrajecten duurzame ontwikkeling Utrecht Universiteit Utrecht IVN Nederland amp SME Advies (2007) Leerlijn Leren voor een duurzame toekomst klimaat en duur-
zame energie AmsterdamUtrecht IVNSME AdviesJansen P amp M Jansen (red) (2002) Piepschuim in het poolijs natuur- en milieueducatie in wereldper-
spectief themarsquos lsquoKledingrsquo en lsquoVrije tijdrsquo ApeldoornAmsterdam Stichting Veldwerk NederlandAlice O
Jonker J (2011) Duurzaam Denken Doen Deventer KluwerJucker R amp R Mathar (Eds) (2015) Schooling for Sustainable Development in Europe Cham Springer
International PublishingJuffermans J (2012) Mijn hemel Wat gebeurt er op aarde Online te lezen via wwwvoetafdrukeu
onzevoetafdrukmijnhemelindexhtml
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
15 van 21
Lemaire T (2002) Filosofie van het landschap Amsterdam FlamingoLeussink E amp A Heideveld (2005) Werkplan pijler 1 lsquoLerende Individuenrsquo UtrechtAmsterdam Pro-
gramma Leren voor Duurzame OntwikkelingLijmbach S et al (2000) Duurzaamheid als leergebied conceptuele analyse en educatieve uitwerking
Utrecht CD-szlig PressLijmbach S (2004) lsquoWhatrsquos in a name Van natuureducatie naar duurzaamheidseducatiersquo in Vernieu-
wing jrg 63 nr 3 pp 8-11 Assen Van GorcumMacKay D (2009) Sustainable energy without the hot airreg Cambridge UIT Cambridge Ltd Office for Standards in Education (2003) Taking the first step forward hellip towards an education for sus-
tainable development good practice in primary and secondary schools Londen OfstedPrimary Science nr 113 (2010) thema lsquoBiodiversityrsquo Hatfield ASERemmers T (2007) Duurzame ontwikkeling is leren vooruitzien Kernleerplan Leren voor Duurzame
Ontwikkeling funderend onderwijs 4 - 16 jaar Enschede SLOSchouten M (2005) Spiegel van de natuur het natuurbeeld in cultuurhistorisch perspectief Utrecht
KNNVSmit H (2012) Ieder kind naar buiten kinderen hebben natuur nodig ndash natuur heeft kinderen nodig
Apeldoorn Veldwerk NederlandStrawbridge D amp J Strawbridge (2013) Overleven op je eigen km2 Amsterdam Fontaine Uitgevers
Nieuw AmsterdamSummers M et al (2002) Teaching Sustainable Development in Primary Schools Hatfield ASEVisser A et al (2005) Het beste boek voor echte natuurtalenten Apeldoorn SVNVliet A van et al (2005) De natuurkalendergids Zutphen RoodbontVos E et al (2001) Leren voor duurzaamheid met Door Gouda Bureau voor Educatief OntwerpenVries G de (2008) Op weg naar Aishe ndash bao Utrecht Marnix Academie Vries M de (zj) Milieu Bingo een leerzaam spel voor jong en oud over de wereld waarin we leven
vanaf 11 jaar Apeldoorn Veldwerk NederlandZorg Primair nr 5 (2014) Themanummer Groene Pedagogiek Helvoirt CNV Onderwijs Stuurgroep
Passend Onderwijs Downloaden mogelijk via wwwspringzaadnllitdocszp-2014-themanum-mer-groene-pedagogiekpdf
Zwiers J et al (2000) Weg van duurzame ontwikkeling een voorontwerp voor een raamleerplan duur-zame ontwikkeling Den Haag Dienst Stadsbeheer afd Milieu
wwwnmepodiumnlKennis-voor-NME De portal lsquoKennis voor NMErsquowwwmosvlaanderenbe over milieuzorg op schoolwwwlnebedoelgroepenonderwijsmosmos-aanbodcommunicatietoolsmos-cartoons
cartoons-milieuzorg-op-school biedt cartoons om discussie op gang te brengen over uiteenlo-pende milieuthemarsquos
wwwparriseeu PARRISE staat voor ldquoPromoting Attainment of Responsible Research and Innova-tion in Science Educationrdquo het betreft een project dat in het onderwijs de samenhang tussen science en de maatschappij aan de orde stelt
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
16 van 21
Hoofdstuk 19
Bianchi L amp P Thompson (2011) lsquoScience within cross-curricular approachesrsquo hoofdstuk 7 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Graft M van (2009) De concept-context-benadering in het primair onderwijs deel 1 Een conceptueel kader voor natuur en techniek Enschede SLO Downloaden via wwwslonldownloads2009Conceptueel_20kader_20Natuur_20en_20Techniek_20deel_20Ipdf
Graft M van (2009) De concept-context-benadering in het primair onderwijs deel 2 Voorbeeldlesma-teriaal voor natuur en techniek Enschede SLO Downloaden via
wwwslonldownloads2009Concept_20contextbenadering_20primair_20onderwijs__deel2pdf
Greven J amp J Letschert (2005) De Storyline Approach over thematisch onderwijs in de vorm van ver-halen Enschede SLO
Greven J et al (2008) Help de juf een verhalend ontwerp over duurzaam watergebruik incl cd-rom Enschede SLODuurzame PABO
Schut I (2007) lsquoGoede onderzoeksvragen ontstaan niet vanzelfrsquo in Zone jrg 6 nr 2 pp 10-11 As-sen Van Gorcum
wwwthecreativelearningjourneycouk laat zien hoe vakken op betekenisvolle wijze met elkaar geiumlntegreerd kunnen worden
Hoofdstuk 20
Adey Ph (2008) Letrsquos think Handbook a guide to cognitive acceleration in the primary school Londen GL Assessment Ltd
ArsquoEchevarria A de amp I Patience (2008) Teaching Thinking Hampshire Teachersrsquo PocketbooksFibonacci-project (2012) Tools for Enhancing Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-project
eu) Fibonacci-project (2012) Integrating Science Inquiry Across the Curriculum
(wwwfibonacci-projecteu) Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 5-8 amp 29-32 Arlington NSTApress Galen F van et al (2012) Kinderen onderzoeken lsquosnelheidrsquo Eindhoven KWTZ amp ESoE Downloaden
via wwwtuenluniversiteitover-de-universiteiteindhoven-school-of-educationinnoverensteff
Galen F van amp V Jonker (2013) Experimenteren in de rekenles Utrecht Universiteit Utrecht Zie ook wwwfismescienceuunlexperimentereninderekenles
Goldsworthy A amp B Ponchaud (2007) Science Enquiry Games active ways to learn and revise science enquiry skills Sandbach Millgate House Education
Harlen W et al (2001) Taking the plunge how to teach science more effectively for ages 5 to 12 Ports-mouth NH Heinemann
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 2 4 8 amp 9 Londen SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters 5-7
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 12-13 Abing-
don Routledge Keere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas
hoofdstuk 4 Tielt (Be) LannooCampus
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
17 van 21
Keulen H van amp I Oosterheert (2011) Wetenschap en techniek op de basisschool sect 324 Groningen Noordhoff Uitgevers
Legierse A amp M Oosterbaan (red) (2003) Onderzoeken als basis voor beroep praktisch werkboek voor docenten om in vijf werkbijeenkomsten met elkaar een leerlijn onderzoeksvaardigheden voor BBL-leerlingen te maken Enschede SLO
Meindertsma HB (2014) Predictions and explanations Short-term processes of scientific understand-ing in young children Groningen RUG dissertatie
Oversby J (2012) lsquoModelling as a part of scientific investigationrsquo hoofdstuk 14 in ASE Guide to Re-search in Science Education Hatfield ASE
Primary Science nr 124 (2012) thema lsquoPattern seeking science amp mathematicsrsquo Hatfield ASEQCDA (2009) Assessing Pupilsrsquo Progress Science assessment criteria Londen Qualifications and Cur-
riculum Development AgencyCrown PublRobertson A amp Ph Adey (2004) Teacherrsquos guide Letrsquos think through science 8amp9 Londen GL Assess-
ment LtdSpek W amp M Rodenboog-Harmelink (2011) Natuurwetenschappelijke vaardigheden onderbouw
havo-vwo Enschede SLOThe Science Teacher Vol 81 No 8 (2014) thema lsquoAnalyzing and Interpreting Datarsquo Arlington NSTAWheeler-Toppen J (ed) (2011) Science the lsquoWritersquo Way Arlington NSTApress
Hoofdstuk 21
Black P (2012) lsquoFormative assessment and learningrsquo hoofdstuk 15 in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASE
Brodie D (2011) lsquoAssessing Pupilsrsquo Learningrsquo hoofdstuk 15 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Eijck Th van amp E van den Berg (2011) lsquoEffecten van nascholingen Wetenschap en techniek in het Primair Onderwijs in de regio Amsterdamrsquo in Tijdschrift voor Didactiek der wetenschappen jrg 28 nr 2 pp 3-20
Fibonacci-project (2012) Tools for Enhancing Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-projecteu)
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 33-36 Arlington NSTApress Graft M van et al (red) (2007) Evalueren van brede ontwikkeling van leerlingen in open onderwijsvor-
men ontwikkeling van observatie- en toetsingsinstrumenten bij onderzoekend en ontwerpend leren Enschede SLO
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 12-13 London SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters
9-10 Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 15-19 amp 23-25
Abingdon Routledge Harlen W (2012) lsquoWhat research tells us about summative assessmentrsquo hoofdstuk 16 in ASE Guide
to Research in Science Education Hatfield ASEHarrison Chr (2012) lsquoAssessment for Learning classroom practices that engage a formative appro-
achrsquo hoofdstuk 17 in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASEKeeley P (2014) What are they thinking Promoting elementary learning through formative assessment
Arlington NSTApressKeere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas
hoofdstuk 4 Tielt (Be) LannooCampus
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
18 van 21
Lakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 3 Maidenhead Open Univer-sity Press
Lantz HB (2004) Rubrics for Assessing Student Achievement in Science Grades K-12 Londen Paul Chapman
Loxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and developing understanding hoofdstuk 7 Abingdon Routledge
Naylor S et al (2004) Active assessment Thinking Learning and Assessment in Science Londen David Fulton
Primary Science nr 115 (2010) thema lsquoAssessmentrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 125 (2012) thema lsquoMaking Progressrsquo Hatfield ASEQCDA (2009) Assessing Pupilsrsquo Progress Science assessment criteria Londen Qualifications and Cur-
riculum Development AgencyCrown PublRezba RJ Sprague CR McDunnough JT amp JJ Matkins (2007) Learning and assessing science pro-
cess skills San Francisco (USA) Kendall Hunt Publishing amp CoSchofield K (2011) lsquoFormative feedback and self-assessmentrsquo hoofdstuk 11 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASEScience amp Children Vol 51 nr 3 (2013) thema lsquoAssessment Products and Processesrsquo Arlington NSTA Sharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 9 Lon-
don Learning MattersWeerden J van amp L Hiddink (red) (2013) Balans van het basisonderwijs PPON 25 jaar kwaliteit in
beeld pp 34-36 Natuuronderwijs Arnhem Stichting CitoWiliam D amp S Leahy (2015) Embedding formative assessment Practical techniques for K-12 class-
rooms West Palm Beach (FL USA) Learning Sciences International
wwwnferacuknferpublicationsAAS02AAS02pdf een document over lsquoAssessment for Learning in Sciencersquo
Hoofdstuk 22
Boersma KTh et al (2005) Vernieuwd biologieonderwijs van 4 tot 18 jaar Utrecht CVBO Boersma K (2012) Wereldorieumlnterende vakken op de kaart Downloaden via wwwecentnlarti-
kel2544WereldoriC3ABnterende+vakken+op+de+kaartviewdoGraft M van et al (red) (2003) Natuuronderwijs curricula en concepten van kinderen Enschede SLOGraft M van et al (2014) Concept Wetenschap amp technologie in het basis- en speciaal onderwijs richt-
inggevend leerplankader bij het leergebied Orieumlntatie op jezelf en de wereld Enschede SLO Harlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 2 20 en 21
Abingdon Routledge Harlen W (red) (2011) lsquoProvision for science at the school levelrsquo sectie 3 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASEHoeven M van der amp L Meijs (2009) Leerlijnen landelijke kaders Mens en Natuur vmbo Enschede
SLO (wwwslonlvoortgezetvmbothemasdll)Ministerie van OCW (2010) Kerndoelen speciaal onderwijs Den Haag Ministerie van OCW National Research Council (2012) A Framework for K-12 Science Education practices crosscutting con-
cepts and core ideas Washington The National Academies PressPratt H (2013) The NSTA Readerrsquos Guide to A Framework for K-12 Science Education practices cross-
cutting concepts and core ideas Arlington NSTApressPrimary Science nr 119 (2011) thema lsquoPlanning for Creative Sciencersquo Hatfield ASE
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
19 van 21
Scharten R amp M Kat-de Jong (2012) Koersvast en enthousiast kritieke succesfactoren van de Gelderse vindplaatsen Nijmegen Expertisecentrum Nederlands
The National Curriculum in England (2013) Handbook for Primary Teachers key stages 1 amp 2 Sou-tham Scholastic Ltd
Verheijen S et al (2010) Naar een kern voor leerlijnen natuur- en milieueducatie analyse van bestaan-de leerlijnen en synthese van een kern-leerlijn NME UtrechtWageningenApeldoorn Freudenthal InstituutWURVeldwerk Nederland Downloaden via httpedepotwurnl155062
Hoofdstuk 23
Adriaensen I ea (2014) Mikado Wereldorieumlntatie Kalmthout (Be) PelckmansBastmeijer M (2014) Natuur anders Lochem Klasse(n)Advies wwwvierkeerwijzernl Dekkers D amp E van Oers (2013) lsquoRecensie Een blik op techniekrsquo In Zone jrg 12 nr 2 blz 19 Verkre-
gen via wwwschoolsupportnlpopbijlagephpID=7568Huijzer M F Siemensma et al (2015) Wijzer Natuur amp techniek GroningenHouten Noordhoff Uit-
geversHulten S van et al (2014) Natuurzaken Tilburg Zwijsen wwwdezakenvanzwijsennlnatuurzaken
htmKruijssen E van amp F Ubels (2013) Techniek amp Wetenschap in het basisonderwijs Methoden websites amp
bronnen Nijmegen KWTGLimmen M ea (2012) Jeelo (Je eigen leeromgeving) digitale methode voor lsquoOrieumlntatie op Jezelf en
de Wereldrsquo wwwjeelonlMarell J (2012) lsquoRecensie Impulsboeken techniek I en II voor leerkrachtenrsquo in De Tondeldoos jrg 13
nr 2 pp 2-3 Rosmalen VONKMarell J (2014) lsquoBoekrecensie Outside the boxrsquo in De Tondeldoos jrg 15 nr 2-3 pp 24-28 Rosmalen
VONKMarell J (2015) lsquoRecensie Wijzer Natuur amp techniekrsquo in JSW jrg 99 nr 9 pp 42-45 Amersfoort
Thieme MeulenhoffMarell J (2016) lsquoBiologie Plusrsquo In JSW jrg 100 nr 5 blz 46-49 Amersfoort ThiemeMeulenhoffMeer G van der et al (2012) Maandtaak Wereldorieumlntatie Van den Heuvel Educatief wwwmaand-
taaknlPolfliet M (zj) Doe-mappen De wereld in een doos voor groep 1-2 Sint-Niklaas (Be) Abimo Educa-
tiefStoeldraijer J (2006) lsquoIn Vogelvluchtrsquo in JSW jrg 91 nr 1 pp 44-47 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2007) lsquoNatuNiekrsquo in JSW jrg 92 nr 4 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2009) lsquoNautrsquo in JSW jrg 93 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2010) lsquoWijzer door natuur en techniekrsquo in JSW jrg 94 nr 8 pp 46-49 Amersfoort
Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2012) lsquoLeefwereldrsquo in JSW jrg 96 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2013) lsquoTwee methoden Argus Cloursquo in JSW jrg 97 nr 6 pp 42-45 Amersfoort Thie-
me MeulenhoffWiechers C et al (2013) Binnenstebuiten rsquos-Hertogenbosch Blink Educatie wwwbinnenstebuitennl
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
20 van 21
wwwslonlorganisatiekenniscentrumleermiddelenpleinbeschrijfervaar biedt een format om ervaringen met leermiddelen zoals methoden te beschrijven De beoordelingspunten zijn ook geschikt om na te denken over wat je van een methode mag verwachten
wwwwikiwijsleermiddelenpleinnl Hier kun je beschrijvingen van en ervaringen met methodes vinden
wwwschooltvnlhbb de website van Huisje Boompje Beestje voor groep 3-4wwwschooltvnlnudn website van Nieuws uit de NatuurDe Buitendienst voor groep 5-6 Vanaf het
schooljaar 20142015 heeft het vertrouwde populaire programma een nieuwe naam gekregen De Buitendienst zie wwwschooltvnlprogrammade-buitendienst
wwwschooltvnlmystrix de website van de techniekserie Mystrix voor groep 7-8httpmethodelinknl biedt videoclips bij een aantal methoden wwwBiologiePlusSchoolnl ondersteunt met lesvoorbeelden cursussen een jaarlijkse conferentie
een digitale nieuwsbrief en deze website onderwijs over natuur wetenschap en techniek (maar vooral biologie)
wwwhetsollysysteemnl biedt een educatief pakket over duurzaamheid natuur en techniekwwwjeelonl en wwwjeelonljeelo-magazine Jeelo staat voor lsquoJe eigen leeromgevingrsquo in twaalf
projecten worden de inhouden van lsquoorieumlntatie op jezelf en de wereldrsquo en meer in een digitale om-geving aangeboden
wwwdemethodedavincinl een nieuwe lesmethode wereldverkenning (met een link naar kosmisch onderwijs)
Hoofdstuk 24
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 14-15 Londen SAGEHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 22 Abingdon
Routledge
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentresourcing-primary-scienceaspx nascholingsunit gericht op de organisatie rond het gebruik van leermiddelen bij natuuron-derwijs
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-scienceindexasp met handreikingen voor school-beleid tav opslag en gebruik van leermiddelen
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-sciencestrategies-develop-childrens-indepen-denceasp geeft tips om kinderen te leren zelfstandig leermiddelen te kiezen en te gebruiken
Hoofdstuk 25
Boacuteo M de (2004) lsquoPlanting a garden for wildlifersquo section 8 in Nature Detectives environmental sci-ence for primary children Hatfield ASE
Both K (2011) Literatuuroverzicht Natuurrijke schoolterreinen Downloaden via wwwspringzaadnllitdocs_2pdf
Gleave J (2008) Risk and play a literature review Downloaden via wwwspringzaadnllitdocsdoc_73pdf
Goossens B (2012) cd Boerderijschool levend leren op de boerderij Nijmegen BenGoossensnlHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 9 Abingdon
Routledge Herrewegen J van et al (2011) Spelen met buitenruimte Heilig Landstichting Bureau Niche
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
21 van 21
Hoff M (2004) Beratungsmappe Naturnahes Schulgelaumlnde Recklinghausen Natur- und Umwelt-schutz-Akademie NRW
Maas J R Tauritz A van der Wal amp D Hovinga (2014) Groene schoolpleinen een wetenschappelijk onderzoek naar de effecten voor basisschoolleerlingen Amsterdam Vrije Universiteit Downloaden mogelijk via wwwhsleidennllectoraten natuur-ontwikkeling-kind
Schreurs E et al (2009) Levend leren op de boerderij Zutphen Stichting BoerderijschoolWesselius J J Maas amp D Hovinga (2015) De lsquoleerrsquokracht van schoolpleinen hoe leerlingen uit groep 4 5
en 6 het schoolplein ervaren gebruiken en waarderen Leiden Lectoraat Natuur amp Ontwikkeling Kind Downloaden mogelijk via wwwhsleidennlbinaries contentassetshsllectoratennatuur-en-ontwikkeling-kind leerkracht-van-schoolpleinenpdf
Wolthoorn B ea (2008) Mijn eerste tuinboek Baarn Forte Uitgevers Zeist KNNV Uitgeverij Zie ook wwwmijneerstetuinboeknl voor tuinontwerpen en kostenbegrotingen
Zie ookwwwboerderijschoolnl boerderijeducatie is jong intensief en aantrekkelijkwwwschoolyardsorgedusciencehtml science in de schooltuinwwwonzevierkantemetertuinnlwwwlnebethemasnatuur-en-milieueducatienmerondvergroeningeigen-tuineducatief-ma-
teriaal-voor-verenigingenbuitenspelpdf biedt een handleiding (Natuur)speeltuinen met veel aandacht voor natuurbeleving
wwwjuffieintgroennl de site van een ecologisch hovenier en landschapsecoloogwwwpgpediacom de portal van de lsquoPlay and Playground Encyclopediarsquo die veel te bieden heeftwwwyoutubecomwatchv=XKNYiRU0fbcampfeature=youtube een pleidooi voor groene speel-
ruimtenwwwleraar24nlvideo2348 een voorbeeld van een educatieve schooltuinwwwgroeneschoolpleinennl laat zien dat een schoolterrein meer kan zijn dan een betegelde
pauzeplaats of overblijfplekwwwonsgroeneschoolpleinnl deze website over beheer en beleving van natuur op je eigen groene
schoolplein biedt onder meer lesideeeumln voor buiten wwwspringzaadnl De Stichting Springzaad ijvert voor meer ruimte voor natuur en kinderen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
11 van 21
Oldersma F et al ( 2013) Leren onderzoeken binnen wetenschap en techniek op de basisschool hoofd-stuk 6 Nijbeets Bureau voor Levend Leren
Parkin T et al (1998) Science and Literacy a guide for primary teachers London Nuffield Foundation Collins Educational
Primary Science nr 127 (2013) thema lsquoCommunicationrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 138 (2015) thema lsquoTalking Sciencersquo Hatfield ASEScience amp Children Vol 50 nr 9 (2013) thema lsquoEngagement in Argument from Evidencersquo Arlington
NSTAScience amp Children Vol 51 nr 8 (2014) thema lsquoLanguage Development in Sciencersquo Arlington NSTASegers E et al (2006) cd-rom Taal- en zaakvakken met webquests Nijmegen Expertisecentrum Ned-
erlandsSharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice hoofdstuk 6 Londen Learning
Matters LtdSmith J (2010) Talk thinking and philosophy in the primary classroom Exeter Learning Matters Ltd Tomassen P et al (red) (2007) Tica taalgerichte technieklessen voor groep 1 tm 8 Rotterdam CED-
groepWeavers G (2012) Look Think Talk incl cd-rom Sandbach Millgate House PublishersWesterbeek K et al (2010) Taal 100 interactief taalonderwijs op de basisschool NijmegenUtrecht
Expertisecentrum NederlandsSardesWheeler-Toppen J (ed) (2011) Science the lsquoWritersquo Way Arlington NSTApress
wwwsamenonderzoekennl biedt lessen rondom taalstimulering bij wetenschap en techniekwwwleraar24nlvideo6045tab=0 video over de integratie van taal wetenschap en techniek in
de basisschoolwwwcorilearningcom CORI staat voor Concept-Orieumlnted Reading Instruction Het is niet alleen
gericht op leesstrategieeumln en leesmotivatie maar ook op de ontwikkeling van onderzoekvaardig-heden en natuurwetenschappelijke concepten
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentargumentationaspx nascho-lingsunit lsquokinderen leren argumenteren op basis van onderzoeksresultatenrsquo zie ook wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-development talking-scienceaspx
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentdiscussions-in-primary-sci-enceaspx nascholingsunit gericht op discussieactiviteiten om het denken en de onderlinge com-municatie bij natuuronderwijs te bevorderen en vaktaal te leren gebruiken
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentlets-talkaspx nascholingsunit gericht op het betrekken van leerlingen bij gesprekken over natuuronderwerpen
wwwrscorglearn-chemistryresourceres00002104 verschillende video-opnamen van gesprek-ken (Engels) bij natuuronderwijs (lsquoexploratory talkrsquo lsquoconstructive talkrsquo)
Hoofdstuk 15 en 16
Bode J de amp L Nijman (2014) Hoe bedenk je het Creatief denken in het basisonderwijs Bussum Cou-tinho
Boerwinkel DJ (2003) Het vormfunctieperspectief als leerdoel van natuuronderwijs leren kijken door de ontwerpersbril Utrecht CD-szlig Press
Bors G (red) (2012) Egoscoop jrg 16 nr 3 thema lsquoCreativiteitrsquo Helmond Uitgeverij OMJSBounford T (2008) Build your own paper airforce incl cd-rom Cambridge ILEX
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
12 van 21
Compton V amp C Harwood (2010) Components of Technological Practice Indicators of Progression Downloaden van dit en andere interessante documenten mogelijk via wwwtechnologytkiorgnz
Damhuis C et al (2015) Van hellingshoek tot hypothese Talentontwikkeling Onderzoekend amp Ontwer-pend Leren (TOOL) met Wetenschap amp Technologie lessen onderzoekend en ontwerpend leren voor groep 1 tm 8 van het basisonderwijs Utrecht Universiteit Utrecht Kenniscentrum Talentont-wikkeling Wetenschap amp Techniek Downloaden mogelijk via wwwfiuunltoepassingen28411
Desailly J (2015) Creativity in the Primary Classroom London (UK) SAGELearning MattersDoorley R (2014) Tinkerlab a hands-on guide for little inventors Boston Roost Books Frederik I amp M Vrijman-van Putten (2007) Ontwerpen moet je doen Creativiteit en motivatie met
technisch ontwerpen Groningen NVONFrederik I amp G van Dijk (red) (2012) Techniekdidactiek Utrecht EcentFroschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 2 Arlington NSTApressGabrielson C (2013) Tinkering Kids Learn by Making Stuff Sebastopol Maker MediaHootsen MM amp ID Razenberg (2013) Ontdek Wetenschap amp Techniek landelijk onderzoek onder ou-
ders van basisschoolleerlingen Utrecht Labyrinth Onderzoek amp Advies Downloaden mogelijk via wwwplatformbetatechnieknlpublicatiesontdek-wetenschap-techniek
Hope G (2004) Teaching Design and Technology 3-11 the essential guide for teachers Londen Conti-nuum
Huggins - Cooper L (2014) How to invent Londen QED PublishingInspectie van het Onderwijs (2005) Techniek in het basisonderwijs technisch rapport Den Haag On-
derwijsinspectie Jonkman T amp P Bakker (2011) Lesopbouw Ontwerpend Leren Techniek in het basisonderwijs route-
kaart Utrecht WKUUKlapwijk R amp E Holla (2014) Leidraad onderzoekend en ontwerpend leren Delft TU Wetenschap-
sknooppunt Zuid-Holland Downloaden mogelijk via wwwwetenschapsknooppuntzhnlup-loadsLeidraad-onderzoekend-en-ontwerpend-leren-Wetenschapsknooppunt-ZHpdf
Lancashire Professional Development Service (zj) Essential Practical Skills for Under 5rsquos and KS1 Chil-dren Design and Technology Nottinghamshire TTS-Group
Lancashire Professional Development Service (zj) Essential Practical Skills for Key Stage 2 Children Design and Technology Nottinghamshire TTS-Group
Libow Martinez S amp G Stager (2013) Invent to learn Torrance Constructing Modern Knowledge Press
Lloyd Chr (2013) The What on Earth Wallbook of Science amp Engineering Londen Science MuseumLupton E amp J Lupton (2007) DIY Kids New York Princeton Architectural PressNewton D (2011) Teaching Design and Technology 3-11 Londen SAGEOldersma F et al ( 2013) Leren onderzoeken binnen wetenschap en techniek op de basisschool hoofd-
stuk 5 Nijbeets Bureau voor Levend LerenPrimary Science nr 118 (2011) thema lsquoScience and Technologyrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 139 (2015) thema lsquoSTEMrsquo Hatfield ASE TechniekTalentnu (2015) Werkmap Techniek Techniek in het basisonderwijs makkelijker dan je denkt
Woerden TechniekTalentnuTechniekTalentnu (2015) Serie whitepapers (zie wwwtechniektalentnuwhitepapers) Techniekonderwijs en talentontwikkeling van kinderen 4 redenen waarom Wetenschap amp Techniek-
onderwijs talentontwikkeling stimuleert Basisscholen met techniekonderwijs hebben een streepje voor techniekonderwijs krachtig middel
bij profilering Techniek heeft de toekomst 4 redenen voor techniekonderwijs
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
13 van 21
Techniekonderwijs verdient zichzelf terug 5 redenen waarom techniekonderwijs loont Goed techniekonderwijs hoe doe je dat Concrete handvaten voor het ontwikkelen van draagvlak
beleid expertise en faciliteiten Techniekonderwijs in de praktijk praktische tips voor technieklessen samenwerken en bedrijfs-
bezoekenTechniekTalentnu (2015) Talentontwikkeling in het basisonderwijs Met Wetenschap amp Techniek
makkelijker dan je denkt Woerden TechniekTalentnu (zie wwwtechniektalentnubasisonder-wijs)
TechniekTalentnu (2015) Het is raar maar waar Onderzoekend en Ontwerpend Leren is de toekomst Woerden TechniekTalentnu (zie wwwtechniektalentnubasisonderwijs)
Teunis HS (2013) Te weinig aandacht voor techniek in basisonderwijs Downloaden mogelijk via wwwbnrnlnieuws332058-1301te-weinig-aandacht-voor-techniek-in-basisonderwijss_cid=blogitems
Walma-van der Molen J (2013) Verwondering en vindingrijkheid als motor voor leren Enschede Uni-versiteit Twente
Wilkinson K amp M Petrich (2014) The Art of Tinkering Meet 150+ Makers Working at the Intersection of Art Science amp Technology San Francisco Exploratorium
Wilson A (ed) (2015) Creativity in primary design and technology London (UK) SAGELearning Matters
Zagers M et al (1998) Musical Een wereld vol techniek Nijmegen Pabo Groenewoud
wwwtechyourfuturenl presenteert zich als expertisecentrum voor Techniekonderwijs in het oos-ten van het land
wwwtaychallengenl site voor WampT van de Twente Academy youngwwwiederkindeentalentnl site van het expertisecentrum Wetenschap amp Technologie in Noord-
Holland en Flevoland De site biedt onder meer lesmateriaal waarin onderzoekend en ontwer-pend leren centraal staan
httpwetenschapentechnologieslonlcomponenten-van-w-en-tonderzoeken-en-ontwerpen nieuwe site van de SLO rondom wetenschap amp technologie
wwwontwerpenindeklasnl site van het wetenschapsknooppunt Zuid-Holland httptinkeringexploratoriumedu en wwwartoftinkeringcom laten je kennismaken met
lsquotinkerenrsquo
Hoofdstuk 17
Allen J et al (2007) Primary ICT Knowledge Understanding and Practice Exeter Learning MattersBarton-Greenwood A et al (2011) Be safe Health and safety in school science and technology for
teachers of 3- to 12-year-olds Hatfield ASE Bronkhorst J (2005) Basisboek ICT didactiek Baarn HBuitgeversCleaves A amp R Toplis (2012) lsquoTeaching science in ICT-rich environmentsrsquo hoofdstuk 18 in ASE Guide
to Research in Science Education Hatfield ASEDroop M et al (2011) Wat weten we over webquests Onderzoeksreeks ICT in het onderwijs Zoeter-
meer Stichting KennisnetFeasey R (2005) lsquoThe role of ICT in developing creativity in primary sciencersquo hoofdstuk 9 in Creative
Science achieving the WOW factor with 5-11 year olds Londen David FultonHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapter 6
Portsmouth (USA) Heinemann
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
14 van 21
Harlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 8 amp 14 Abing-don Routledge
Primary Science nr 121 (2012) thema lsquoScience on a Shoestringrsquo Hatfield ASEQualter A (2011) lsquoUsing ICT in teaching and learning sciencersquo hoofdstuk 8 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASESharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 10-11
Londen Learning Matters
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentpromoting-engagement-using-puppets-books-and-storiesaspx nascholingsunit gericht op het vergroten van betrokken-heid van leerlingen bij natuuronderwijs door gebruik van poppen boeken en verhalen
wwwleraar24nldossier3226ict-en-de-natuur uiteenlopende mogelijkheden om ICT buiten en binnen in natuurlessen toe te passen
DEEL C
Hoofdstuk 18
Alblas A (1999) Onderwijzen voor een natuurbetrokken bestaan didactische uitgangspunten voor na-tuur- en milieueducatie Wageningen Wageningen Universiteit
BARD87nl (zj) Biodiversiteitsspel spel over samenhang in de natuur Apeldoorn Veldwerk Neder-land
Been T de et al (2006) Aarde en wormen voor waarden en normen incl cd-rom Apeldoorn Veld-werk Nederland
DuurzaamDoor (red) (2015) Ik wij en de wereld Whitepaper Natuur Milieu Duurzaamheid en On-derwijs Verkregen via wwwduurzaamdoornlnieuwswhitepaper-natuur-milieu-duurzaam-heid-en-onderwijs-aangeboden-aan-onderwijs2032 of rechtstreeks via wwwunescoscholennlunescofiles201508Whitepaper-NMDpdf Competenties die hier een rol spelen zijn nieuws-gierig zijn een onderzoekende houding hebben creativiteit en probleemoplossend vermogen
Gill T (2011) Sowing the seeds reconnecting Londonrsquos children with nature London Greater London Authority
Greven J et al (2008) Help de juf een verhalend ontwerp over duurzaam watergebruik incl cd-rom Enschede SLODuurzame PABO
Hamer A de amp P Heres (red) (2015) 32 Lessen voor de toekomst Oostburg Duurzame PaboHovinga D (2007) Ont-dekken en toe-dekken leren over de veelvormige relatie van mensen met natuur
in NME-leertrajecten duurzame ontwikkeling Utrecht Universiteit Utrecht IVN Nederland amp SME Advies (2007) Leerlijn Leren voor een duurzame toekomst klimaat en duur-
zame energie AmsterdamUtrecht IVNSME AdviesJansen P amp M Jansen (red) (2002) Piepschuim in het poolijs natuur- en milieueducatie in wereldper-
spectief themarsquos lsquoKledingrsquo en lsquoVrije tijdrsquo ApeldoornAmsterdam Stichting Veldwerk NederlandAlice O
Jonker J (2011) Duurzaam Denken Doen Deventer KluwerJucker R amp R Mathar (Eds) (2015) Schooling for Sustainable Development in Europe Cham Springer
International PublishingJuffermans J (2012) Mijn hemel Wat gebeurt er op aarde Online te lezen via wwwvoetafdrukeu
onzevoetafdrukmijnhemelindexhtml
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
15 van 21
Lemaire T (2002) Filosofie van het landschap Amsterdam FlamingoLeussink E amp A Heideveld (2005) Werkplan pijler 1 lsquoLerende Individuenrsquo UtrechtAmsterdam Pro-
gramma Leren voor Duurzame OntwikkelingLijmbach S et al (2000) Duurzaamheid als leergebied conceptuele analyse en educatieve uitwerking
Utrecht CD-szlig PressLijmbach S (2004) lsquoWhatrsquos in a name Van natuureducatie naar duurzaamheidseducatiersquo in Vernieu-
wing jrg 63 nr 3 pp 8-11 Assen Van GorcumMacKay D (2009) Sustainable energy without the hot airreg Cambridge UIT Cambridge Ltd Office for Standards in Education (2003) Taking the first step forward hellip towards an education for sus-
tainable development good practice in primary and secondary schools Londen OfstedPrimary Science nr 113 (2010) thema lsquoBiodiversityrsquo Hatfield ASERemmers T (2007) Duurzame ontwikkeling is leren vooruitzien Kernleerplan Leren voor Duurzame
Ontwikkeling funderend onderwijs 4 - 16 jaar Enschede SLOSchouten M (2005) Spiegel van de natuur het natuurbeeld in cultuurhistorisch perspectief Utrecht
KNNVSmit H (2012) Ieder kind naar buiten kinderen hebben natuur nodig ndash natuur heeft kinderen nodig
Apeldoorn Veldwerk NederlandStrawbridge D amp J Strawbridge (2013) Overleven op je eigen km2 Amsterdam Fontaine Uitgevers
Nieuw AmsterdamSummers M et al (2002) Teaching Sustainable Development in Primary Schools Hatfield ASEVisser A et al (2005) Het beste boek voor echte natuurtalenten Apeldoorn SVNVliet A van et al (2005) De natuurkalendergids Zutphen RoodbontVos E et al (2001) Leren voor duurzaamheid met Door Gouda Bureau voor Educatief OntwerpenVries G de (2008) Op weg naar Aishe ndash bao Utrecht Marnix Academie Vries M de (zj) Milieu Bingo een leerzaam spel voor jong en oud over de wereld waarin we leven
vanaf 11 jaar Apeldoorn Veldwerk NederlandZorg Primair nr 5 (2014) Themanummer Groene Pedagogiek Helvoirt CNV Onderwijs Stuurgroep
Passend Onderwijs Downloaden mogelijk via wwwspringzaadnllitdocszp-2014-themanum-mer-groene-pedagogiekpdf
Zwiers J et al (2000) Weg van duurzame ontwikkeling een voorontwerp voor een raamleerplan duur-zame ontwikkeling Den Haag Dienst Stadsbeheer afd Milieu
wwwnmepodiumnlKennis-voor-NME De portal lsquoKennis voor NMErsquowwwmosvlaanderenbe over milieuzorg op schoolwwwlnebedoelgroepenonderwijsmosmos-aanbodcommunicatietoolsmos-cartoons
cartoons-milieuzorg-op-school biedt cartoons om discussie op gang te brengen over uiteenlo-pende milieuthemarsquos
wwwparriseeu PARRISE staat voor ldquoPromoting Attainment of Responsible Research and Innova-tion in Science Educationrdquo het betreft een project dat in het onderwijs de samenhang tussen science en de maatschappij aan de orde stelt
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
16 van 21
Hoofdstuk 19
Bianchi L amp P Thompson (2011) lsquoScience within cross-curricular approachesrsquo hoofdstuk 7 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Graft M van (2009) De concept-context-benadering in het primair onderwijs deel 1 Een conceptueel kader voor natuur en techniek Enschede SLO Downloaden via wwwslonldownloads2009Conceptueel_20kader_20Natuur_20en_20Techniek_20deel_20Ipdf
Graft M van (2009) De concept-context-benadering in het primair onderwijs deel 2 Voorbeeldlesma-teriaal voor natuur en techniek Enschede SLO Downloaden via
wwwslonldownloads2009Concept_20contextbenadering_20primair_20onderwijs__deel2pdf
Greven J amp J Letschert (2005) De Storyline Approach over thematisch onderwijs in de vorm van ver-halen Enschede SLO
Greven J et al (2008) Help de juf een verhalend ontwerp over duurzaam watergebruik incl cd-rom Enschede SLODuurzame PABO
Schut I (2007) lsquoGoede onderzoeksvragen ontstaan niet vanzelfrsquo in Zone jrg 6 nr 2 pp 10-11 As-sen Van Gorcum
wwwthecreativelearningjourneycouk laat zien hoe vakken op betekenisvolle wijze met elkaar geiumlntegreerd kunnen worden
Hoofdstuk 20
Adey Ph (2008) Letrsquos think Handbook a guide to cognitive acceleration in the primary school Londen GL Assessment Ltd
ArsquoEchevarria A de amp I Patience (2008) Teaching Thinking Hampshire Teachersrsquo PocketbooksFibonacci-project (2012) Tools for Enhancing Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-project
eu) Fibonacci-project (2012) Integrating Science Inquiry Across the Curriculum
(wwwfibonacci-projecteu) Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 5-8 amp 29-32 Arlington NSTApress Galen F van et al (2012) Kinderen onderzoeken lsquosnelheidrsquo Eindhoven KWTZ amp ESoE Downloaden
via wwwtuenluniversiteitover-de-universiteiteindhoven-school-of-educationinnoverensteff
Galen F van amp V Jonker (2013) Experimenteren in de rekenles Utrecht Universiteit Utrecht Zie ook wwwfismescienceuunlexperimentereninderekenles
Goldsworthy A amp B Ponchaud (2007) Science Enquiry Games active ways to learn and revise science enquiry skills Sandbach Millgate House Education
Harlen W et al (2001) Taking the plunge how to teach science more effectively for ages 5 to 12 Ports-mouth NH Heinemann
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 2 4 8 amp 9 Londen SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters 5-7
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 12-13 Abing-
don Routledge Keere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas
hoofdstuk 4 Tielt (Be) LannooCampus
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
17 van 21
Keulen H van amp I Oosterheert (2011) Wetenschap en techniek op de basisschool sect 324 Groningen Noordhoff Uitgevers
Legierse A amp M Oosterbaan (red) (2003) Onderzoeken als basis voor beroep praktisch werkboek voor docenten om in vijf werkbijeenkomsten met elkaar een leerlijn onderzoeksvaardigheden voor BBL-leerlingen te maken Enschede SLO
Meindertsma HB (2014) Predictions and explanations Short-term processes of scientific understand-ing in young children Groningen RUG dissertatie
Oversby J (2012) lsquoModelling as a part of scientific investigationrsquo hoofdstuk 14 in ASE Guide to Re-search in Science Education Hatfield ASE
Primary Science nr 124 (2012) thema lsquoPattern seeking science amp mathematicsrsquo Hatfield ASEQCDA (2009) Assessing Pupilsrsquo Progress Science assessment criteria Londen Qualifications and Cur-
riculum Development AgencyCrown PublRobertson A amp Ph Adey (2004) Teacherrsquos guide Letrsquos think through science 8amp9 Londen GL Assess-
ment LtdSpek W amp M Rodenboog-Harmelink (2011) Natuurwetenschappelijke vaardigheden onderbouw
havo-vwo Enschede SLOThe Science Teacher Vol 81 No 8 (2014) thema lsquoAnalyzing and Interpreting Datarsquo Arlington NSTAWheeler-Toppen J (ed) (2011) Science the lsquoWritersquo Way Arlington NSTApress
Hoofdstuk 21
Black P (2012) lsquoFormative assessment and learningrsquo hoofdstuk 15 in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASE
Brodie D (2011) lsquoAssessing Pupilsrsquo Learningrsquo hoofdstuk 15 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Eijck Th van amp E van den Berg (2011) lsquoEffecten van nascholingen Wetenschap en techniek in het Primair Onderwijs in de regio Amsterdamrsquo in Tijdschrift voor Didactiek der wetenschappen jrg 28 nr 2 pp 3-20
Fibonacci-project (2012) Tools for Enhancing Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-projecteu)
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 33-36 Arlington NSTApress Graft M van et al (red) (2007) Evalueren van brede ontwikkeling van leerlingen in open onderwijsvor-
men ontwikkeling van observatie- en toetsingsinstrumenten bij onderzoekend en ontwerpend leren Enschede SLO
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 12-13 London SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters
9-10 Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 15-19 amp 23-25
Abingdon Routledge Harlen W (2012) lsquoWhat research tells us about summative assessmentrsquo hoofdstuk 16 in ASE Guide
to Research in Science Education Hatfield ASEHarrison Chr (2012) lsquoAssessment for Learning classroom practices that engage a formative appro-
achrsquo hoofdstuk 17 in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASEKeeley P (2014) What are they thinking Promoting elementary learning through formative assessment
Arlington NSTApressKeere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas
hoofdstuk 4 Tielt (Be) LannooCampus
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
18 van 21
Lakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 3 Maidenhead Open Univer-sity Press
Lantz HB (2004) Rubrics for Assessing Student Achievement in Science Grades K-12 Londen Paul Chapman
Loxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and developing understanding hoofdstuk 7 Abingdon Routledge
Naylor S et al (2004) Active assessment Thinking Learning and Assessment in Science Londen David Fulton
Primary Science nr 115 (2010) thema lsquoAssessmentrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 125 (2012) thema lsquoMaking Progressrsquo Hatfield ASEQCDA (2009) Assessing Pupilsrsquo Progress Science assessment criteria Londen Qualifications and Cur-
riculum Development AgencyCrown PublRezba RJ Sprague CR McDunnough JT amp JJ Matkins (2007) Learning and assessing science pro-
cess skills San Francisco (USA) Kendall Hunt Publishing amp CoSchofield K (2011) lsquoFormative feedback and self-assessmentrsquo hoofdstuk 11 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASEScience amp Children Vol 51 nr 3 (2013) thema lsquoAssessment Products and Processesrsquo Arlington NSTA Sharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 9 Lon-
don Learning MattersWeerden J van amp L Hiddink (red) (2013) Balans van het basisonderwijs PPON 25 jaar kwaliteit in
beeld pp 34-36 Natuuronderwijs Arnhem Stichting CitoWiliam D amp S Leahy (2015) Embedding formative assessment Practical techniques for K-12 class-
rooms West Palm Beach (FL USA) Learning Sciences International
wwwnferacuknferpublicationsAAS02AAS02pdf een document over lsquoAssessment for Learning in Sciencersquo
Hoofdstuk 22
Boersma KTh et al (2005) Vernieuwd biologieonderwijs van 4 tot 18 jaar Utrecht CVBO Boersma K (2012) Wereldorieumlnterende vakken op de kaart Downloaden via wwwecentnlarti-
kel2544WereldoriC3ABnterende+vakken+op+de+kaartviewdoGraft M van et al (red) (2003) Natuuronderwijs curricula en concepten van kinderen Enschede SLOGraft M van et al (2014) Concept Wetenschap amp technologie in het basis- en speciaal onderwijs richt-
inggevend leerplankader bij het leergebied Orieumlntatie op jezelf en de wereld Enschede SLO Harlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 2 20 en 21
Abingdon Routledge Harlen W (red) (2011) lsquoProvision for science at the school levelrsquo sectie 3 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASEHoeven M van der amp L Meijs (2009) Leerlijnen landelijke kaders Mens en Natuur vmbo Enschede
SLO (wwwslonlvoortgezetvmbothemasdll)Ministerie van OCW (2010) Kerndoelen speciaal onderwijs Den Haag Ministerie van OCW National Research Council (2012) A Framework for K-12 Science Education practices crosscutting con-
cepts and core ideas Washington The National Academies PressPratt H (2013) The NSTA Readerrsquos Guide to A Framework for K-12 Science Education practices cross-
cutting concepts and core ideas Arlington NSTApressPrimary Science nr 119 (2011) thema lsquoPlanning for Creative Sciencersquo Hatfield ASE
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
19 van 21
Scharten R amp M Kat-de Jong (2012) Koersvast en enthousiast kritieke succesfactoren van de Gelderse vindplaatsen Nijmegen Expertisecentrum Nederlands
The National Curriculum in England (2013) Handbook for Primary Teachers key stages 1 amp 2 Sou-tham Scholastic Ltd
Verheijen S et al (2010) Naar een kern voor leerlijnen natuur- en milieueducatie analyse van bestaan-de leerlijnen en synthese van een kern-leerlijn NME UtrechtWageningenApeldoorn Freudenthal InstituutWURVeldwerk Nederland Downloaden via httpedepotwurnl155062
Hoofdstuk 23
Adriaensen I ea (2014) Mikado Wereldorieumlntatie Kalmthout (Be) PelckmansBastmeijer M (2014) Natuur anders Lochem Klasse(n)Advies wwwvierkeerwijzernl Dekkers D amp E van Oers (2013) lsquoRecensie Een blik op techniekrsquo In Zone jrg 12 nr 2 blz 19 Verkre-
gen via wwwschoolsupportnlpopbijlagephpID=7568Huijzer M F Siemensma et al (2015) Wijzer Natuur amp techniek GroningenHouten Noordhoff Uit-
geversHulten S van et al (2014) Natuurzaken Tilburg Zwijsen wwwdezakenvanzwijsennlnatuurzaken
htmKruijssen E van amp F Ubels (2013) Techniek amp Wetenschap in het basisonderwijs Methoden websites amp
bronnen Nijmegen KWTGLimmen M ea (2012) Jeelo (Je eigen leeromgeving) digitale methode voor lsquoOrieumlntatie op Jezelf en
de Wereldrsquo wwwjeelonlMarell J (2012) lsquoRecensie Impulsboeken techniek I en II voor leerkrachtenrsquo in De Tondeldoos jrg 13
nr 2 pp 2-3 Rosmalen VONKMarell J (2014) lsquoBoekrecensie Outside the boxrsquo in De Tondeldoos jrg 15 nr 2-3 pp 24-28 Rosmalen
VONKMarell J (2015) lsquoRecensie Wijzer Natuur amp techniekrsquo in JSW jrg 99 nr 9 pp 42-45 Amersfoort
Thieme MeulenhoffMarell J (2016) lsquoBiologie Plusrsquo In JSW jrg 100 nr 5 blz 46-49 Amersfoort ThiemeMeulenhoffMeer G van der et al (2012) Maandtaak Wereldorieumlntatie Van den Heuvel Educatief wwwmaand-
taaknlPolfliet M (zj) Doe-mappen De wereld in een doos voor groep 1-2 Sint-Niklaas (Be) Abimo Educa-
tiefStoeldraijer J (2006) lsquoIn Vogelvluchtrsquo in JSW jrg 91 nr 1 pp 44-47 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2007) lsquoNatuNiekrsquo in JSW jrg 92 nr 4 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2009) lsquoNautrsquo in JSW jrg 93 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2010) lsquoWijzer door natuur en techniekrsquo in JSW jrg 94 nr 8 pp 46-49 Amersfoort
Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2012) lsquoLeefwereldrsquo in JSW jrg 96 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2013) lsquoTwee methoden Argus Cloursquo in JSW jrg 97 nr 6 pp 42-45 Amersfoort Thie-
me MeulenhoffWiechers C et al (2013) Binnenstebuiten rsquos-Hertogenbosch Blink Educatie wwwbinnenstebuitennl
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
20 van 21
wwwslonlorganisatiekenniscentrumleermiddelenpleinbeschrijfervaar biedt een format om ervaringen met leermiddelen zoals methoden te beschrijven De beoordelingspunten zijn ook geschikt om na te denken over wat je van een methode mag verwachten
wwwwikiwijsleermiddelenpleinnl Hier kun je beschrijvingen van en ervaringen met methodes vinden
wwwschooltvnlhbb de website van Huisje Boompje Beestje voor groep 3-4wwwschooltvnlnudn website van Nieuws uit de NatuurDe Buitendienst voor groep 5-6 Vanaf het
schooljaar 20142015 heeft het vertrouwde populaire programma een nieuwe naam gekregen De Buitendienst zie wwwschooltvnlprogrammade-buitendienst
wwwschooltvnlmystrix de website van de techniekserie Mystrix voor groep 7-8httpmethodelinknl biedt videoclips bij een aantal methoden wwwBiologiePlusSchoolnl ondersteunt met lesvoorbeelden cursussen een jaarlijkse conferentie
een digitale nieuwsbrief en deze website onderwijs over natuur wetenschap en techniek (maar vooral biologie)
wwwhetsollysysteemnl biedt een educatief pakket over duurzaamheid natuur en techniekwwwjeelonl en wwwjeelonljeelo-magazine Jeelo staat voor lsquoJe eigen leeromgevingrsquo in twaalf
projecten worden de inhouden van lsquoorieumlntatie op jezelf en de wereldrsquo en meer in een digitale om-geving aangeboden
wwwdemethodedavincinl een nieuwe lesmethode wereldverkenning (met een link naar kosmisch onderwijs)
Hoofdstuk 24
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 14-15 Londen SAGEHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 22 Abingdon
Routledge
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentresourcing-primary-scienceaspx nascholingsunit gericht op de organisatie rond het gebruik van leermiddelen bij natuuron-derwijs
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-scienceindexasp met handreikingen voor school-beleid tav opslag en gebruik van leermiddelen
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-sciencestrategies-develop-childrens-indepen-denceasp geeft tips om kinderen te leren zelfstandig leermiddelen te kiezen en te gebruiken
Hoofdstuk 25
Boacuteo M de (2004) lsquoPlanting a garden for wildlifersquo section 8 in Nature Detectives environmental sci-ence for primary children Hatfield ASE
Both K (2011) Literatuuroverzicht Natuurrijke schoolterreinen Downloaden via wwwspringzaadnllitdocs_2pdf
Gleave J (2008) Risk and play a literature review Downloaden via wwwspringzaadnllitdocsdoc_73pdf
Goossens B (2012) cd Boerderijschool levend leren op de boerderij Nijmegen BenGoossensnlHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 9 Abingdon
Routledge Herrewegen J van et al (2011) Spelen met buitenruimte Heilig Landstichting Bureau Niche
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
21 van 21
Hoff M (2004) Beratungsmappe Naturnahes Schulgelaumlnde Recklinghausen Natur- und Umwelt-schutz-Akademie NRW
Maas J R Tauritz A van der Wal amp D Hovinga (2014) Groene schoolpleinen een wetenschappelijk onderzoek naar de effecten voor basisschoolleerlingen Amsterdam Vrije Universiteit Downloaden mogelijk via wwwhsleidennllectoraten natuur-ontwikkeling-kind
Schreurs E et al (2009) Levend leren op de boerderij Zutphen Stichting BoerderijschoolWesselius J J Maas amp D Hovinga (2015) De lsquoleerrsquokracht van schoolpleinen hoe leerlingen uit groep 4 5
en 6 het schoolplein ervaren gebruiken en waarderen Leiden Lectoraat Natuur amp Ontwikkeling Kind Downloaden mogelijk via wwwhsleidennlbinaries contentassetshsllectoratennatuur-en-ontwikkeling-kind leerkracht-van-schoolpleinenpdf
Wolthoorn B ea (2008) Mijn eerste tuinboek Baarn Forte Uitgevers Zeist KNNV Uitgeverij Zie ook wwwmijneerstetuinboeknl voor tuinontwerpen en kostenbegrotingen
Zie ookwwwboerderijschoolnl boerderijeducatie is jong intensief en aantrekkelijkwwwschoolyardsorgedusciencehtml science in de schooltuinwwwonzevierkantemetertuinnlwwwlnebethemasnatuur-en-milieueducatienmerondvergroeningeigen-tuineducatief-ma-
teriaal-voor-verenigingenbuitenspelpdf biedt een handleiding (Natuur)speeltuinen met veel aandacht voor natuurbeleving
wwwjuffieintgroennl de site van een ecologisch hovenier en landschapsecoloogwwwpgpediacom de portal van de lsquoPlay and Playground Encyclopediarsquo die veel te bieden heeftwwwyoutubecomwatchv=XKNYiRU0fbcampfeature=youtube een pleidooi voor groene speel-
ruimtenwwwleraar24nlvideo2348 een voorbeeld van een educatieve schooltuinwwwgroeneschoolpleinennl laat zien dat een schoolterrein meer kan zijn dan een betegelde
pauzeplaats of overblijfplekwwwonsgroeneschoolpleinnl deze website over beheer en beleving van natuur op je eigen groene
schoolplein biedt onder meer lesideeeumln voor buiten wwwspringzaadnl De Stichting Springzaad ijvert voor meer ruimte voor natuur en kinderen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
12 van 21
Compton V amp C Harwood (2010) Components of Technological Practice Indicators of Progression Downloaden van dit en andere interessante documenten mogelijk via wwwtechnologytkiorgnz
Damhuis C et al (2015) Van hellingshoek tot hypothese Talentontwikkeling Onderzoekend amp Ontwer-pend Leren (TOOL) met Wetenschap amp Technologie lessen onderzoekend en ontwerpend leren voor groep 1 tm 8 van het basisonderwijs Utrecht Universiteit Utrecht Kenniscentrum Talentont-wikkeling Wetenschap amp Techniek Downloaden mogelijk via wwwfiuunltoepassingen28411
Desailly J (2015) Creativity in the Primary Classroom London (UK) SAGELearning MattersDoorley R (2014) Tinkerlab a hands-on guide for little inventors Boston Roost Books Frederik I amp M Vrijman-van Putten (2007) Ontwerpen moet je doen Creativiteit en motivatie met
technisch ontwerpen Groningen NVONFrederik I amp G van Dijk (red) (2012) Techniekdidactiek Utrecht EcentFroschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 2 Arlington NSTApressGabrielson C (2013) Tinkering Kids Learn by Making Stuff Sebastopol Maker MediaHootsen MM amp ID Razenberg (2013) Ontdek Wetenschap amp Techniek landelijk onderzoek onder ou-
ders van basisschoolleerlingen Utrecht Labyrinth Onderzoek amp Advies Downloaden mogelijk via wwwplatformbetatechnieknlpublicatiesontdek-wetenschap-techniek
Hope G (2004) Teaching Design and Technology 3-11 the essential guide for teachers Londen Conti-nuum
Huggins - Cooper L (2014) How to invent Londen QED PublishingInspectie van het Onderwijs (2005) Techniek in het basisonderwijs technisch rapport Den Haag On-
derwijsinspectie Jonkman T amp P Bakker (2011) Lesopbouw Ontwerpend Leren Techniek in het basisonderwijs route-
kaart Utrecht WKUUKlapwijk R amp E Holla (2014) Leidraad onderzoekend en ontwerpend leren Delft TU Wetenschap-
sknooppunt Zuid-Holland Downloaden mogelijk via wwwwetenschapsknooppuntzhnlup-loadsLeidraad-onderzoekend-en-ontwerpend-leren-Wetenschapsknooppunt-ZHpdf
Lancashire Professional Development Service (zj) Essential Practical Skills for Under 5rsquos and KS1 Chil-dren Design and Technology Nottinghamshire TTS-Group
Lancashire Professional Development Service (zj) Essential Practical Skills for Key Stage 2 Children Design and Technology Nottinghamshire TTS-Group
Libow Martinez S amp G Stager (2013) Invent to learn Torrance Constructing Modern Knowledge Press
Lloyd Chr (2013) The What on Earth Wallbook of Science amp Engineering Londen Science MuseumLupton E amp J Lupton (2007) DIY Kids New York Princeton Architectural PressNewton D (2011) Teaching Design and Technology 3-11 Londen SAGEOldersma F et al ( 2013) Leren onderzoeken binnen wetenschap en techniek op de basisschool hoofd-
stuk 5 Nijbeets Bureau voor Levend LerenPrimary Science nr 118 (2011) thema lsquoScience and Technologyrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 139 (2015) thema lsquoSTEMrsquo Hatfield ASE TechniekTalentnu (2015) Werkmap Techniek Techniek in het basisonderwijs makkelijker dan je denkt
Woerden TechniekTalentnuTechniekTalentnu (2015) Serie whitepapers (zie wwwtechniektalentnuwhitepapers) Techniekonderwijs en talentontwikkeling van kinderen 4 redenen waarom Wetenschap amp Techniek-
onderwijs talentontwikkeling stimuleert Basisscholen met techniekonderwijs hebben een streepje voor techniekonderwijs krachtig middel
bij profilering Techniek heeft de toekomst 4 redenen voor techniekonderwijs
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
13 van 21
Techniekonderwijs verdient zichzelf terug 5 redenen waarom techniekonderwijs loont Goed techniekonderwijs hoe doe je dat Concrete handvaten voor het ontwikkelen van draagvlak
beleid expertise en faciliteiten Techniekonderwijs in de praktijk praktische tips voor technieklessen samenwerken en bedrijfs-
bezoekenTechniekTalentnu (2015) Talentontwikkeling in het basisonderwijs Met Wetenschap amp Techniek
makkelijker dan je denkt Woerden TechniekTalentnu (zie wwwtechniektalentnubasisonder-wijs)
TechniekTalentnu (2015) Het is raar maar waar Onderzoekend en Ontwerpend Leren is de toekomst Woerden TechniekTalentnu (zie wwwtechniektalentnubasisonderwijs)
Teunis HS (2013) Te weinig aandacht voor techniek in basisonderwijs Downloaden mogelijk via wwwbnrnlnieuws332058-1301te-weinig-aandacht-voor-techniek-in-basisonderwijss_cid=blogitems
Walma-van der Molen J (2013) Verwondering en vindingrijkheid als motor voor leren Enschede Uni-versiteit Twente
Wilkinson K amp M Petrich (2014) The Art of Tinkering Meet 150+ Makers Working at the Intersection of Art Science amp Technology San Francisco Exploratorium
Wilson A (ed) (2015) Creativity in primary design and technology London (UK) SAGELearning Matters
Zagers M et al (1998) Musical Een wereld vol techniek Nijmegen Pabo Groenewoud
wwwtechyourfuturenl presenteert zich als expertisecentrum voor Techniekonderwijs in het oos-ten van het land
wwwtaychallengenl site voor WampT van de Twente Academy youngwwwiederkindeentalentnl site van het expertisecentrum Wetenschap amp Technologie in Noord-
Holland en Flevoland De site biedt onder meer lesmateriaal waarin onderzoekend en ontwer-pend leren centraal staan
httpwetenschapentechnologieslonlcomponenten-van-w-en-tonderzoeken-en-ontwerpen nieuwe site van de SLO rondom wetenschap amp technologie
wwwontwerpenindeklasnl site van het wetenschapsknooppunt Zuid-Holland httptinkeringexploratoriumedu en wwwartoftinkeringcom laten je kennismaken met
lsquotinkerenrsquo
Hoofdstuk 17
Allen J et al (2007) Primary ICT Knowledge Understanding and Practice Exeter Learning MattersBarton-Greenwood A et al (2011) Be safe Health and safety in school science and technology for
teachers of 3- to 12-year-olds Hatfield ASE Bronkhorst J (2005) Basisboek ICT didactiek Baarn HBuitgeversCleaves A amp R Toplis (2012) lsquoTeaching science in ICT-rich environmentsrsquo hoofdstuk 18 in ASE Guide
to Research in Science Education Hatfield ASEDroop M et al (2011) Wat weten we over webquests Onderzoeksreeks ICT in het onderwijs Zoeter-
meer Stichting KennisnetFeasey R (2005) lsquoThe role of ICT in developing creativity in primary sciencersquo hoofdstuk 9 in Creative
Science achieving the WOW factor with 5-11 year olds Londen David FultonHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapter 6
Portsmouth (USA) Heinemann
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
14 van 21
Harlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 8 amp 14 Abing-don Routledge
Primary Science nr 121 (2012) thema lsquoScience on a Shoestringrsquo Hatfield ASEQualter A (2011) lsquoUsing ICT in teaching and learning sciencersquo hoofdstuk 8 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASESharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 10-11
Londen Learning Matters
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentpromoting-engagement-using-puppets-books-and-storiesaspx nascholingsunit gericht op het vergroten van betrokken-heid van leerlingen bij natuuronderwijs door gebruik van poppen boeken en verhalen
wwwleraar24nldossier3226ict-en-de-natuur uiteenlopende mogelijkheden om ICT buiten en binnen in natuurlessen toe te passen
DEEL C
Hoofdstuk 18
Alblas A (1999) Onderwijzen voor een natuurbetrokken bestaan didactische uitgangspunten voor na-tuur- en milieueducatie Wageningen Wageningen Universiteit
BARD87nl (zj) Biodiversiteitsspel spel over samenhang in de natuur Apeldoorn Veldwerk Neder-land
Been T de et al (2006) Aarde en wormen voor waarden en normen incl cd-rom Apeldoorn Veld-werk Nederland
DuurzaamDoor (red) (2015) Ik wij en de wereld Whitepaper Natuur Milieu Duurzaamheid en On-derwijs Verkregen via wwwduurzaamdoornlnieuwswhitepaper-natuur-milieu-duurzaam-heid-en-onderwijs-aangeboden-aan-onderwijs2032 of rechtstreeks via wwwunescoscholennlunescofiles201508Whitepaper-NMDpdf Competenties die hier een rol spelen zijn nieuws-gierig zijn een onderzoekende houding hebben creativiteit en probleemoplossend vermogen
Gill T (2011) Sowing the seeds reconnecting Londonrsquos children with nature London Greater London Authority
Greven J et al (2008) Help de juf een verhalend ontwerp over duurzaam watergebruik incl cd-rom Enschede SLODuurzame PABO
Hamer A de amp P Heres (red) (2015) 32 Lessen voor de toekomst Oostburg Duurzame PaboHovinga D (2007) Ont-dekken en toe-dekken leren over de veelvormige relatie van mensen met natuur
in NME-leertrajecten duurzame ontwikkeling Utrecht Universiteit Utrecht IVN Nederland amp SME Advies (2007) Leerlijn Leren voor een duurzame toekomst klimaat en duur-
zame energie AmsterdamUtrecht IVNSME AdviesJansen P amp M Jansen (red) (2002) Piepschuim in het poolijs natuur- en milieueducatie in wereldper-
spectief themarsquos lsquoKledingrsquo en lsquoVrije tijdrsquo ApeldoornAmsterdam Stichting Veldwerk NederlandAlice O
Jonker J (2011) Duurzaam Denken Doen Deventer KluwerJucker R amp R Mathar (Eds) (2015) Schooling for Sustainable Development in Europe Cham Springer
International PublishingJuffermans J (2012) Mijn hemel Wat gebeurt er op aarde Online te lezen via wwwvoetafdrukeu
onzevoetafdrukmijnhemelindexhtml
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
15 van 21
Lemaire T (2002) Filosofie van het landschap Amsterdam FlamingoLeussink E amp A Heideveld (2005) Werkplan pijler 1 lsquoLerende Individuenrsquo UtrechtAmsterdam Pro-
gramma Leren voor Duurzame OntwikkelingLijmbach S et al (2000) Duurzaamheid als leergebied conceptuele analyse en educatieve uitwerking
Utrecht CD-szlig PressLijmbach S (2004) lsquoWhatrsquos in a name Van natuureducatie naar duurzaamheidseducatiersquo in Vernieu-
wing jrg 63 nr 3 pp 8-11 Assen Van GorcumMacKay D (2009) Sustainable energy without the hot airreg Cambridge UIT Cambridge Ltd Office for Standards in Education (2003) Taking the first step forward hellip towards an education for sus-
tainable development good practice in primary and secondary schools Londen OfstedPrimary Science nr 113 (2010) thema lsquoBiodiversityrsquo Hatfield ASERemmers T (2007) Duurzame ontwikkeling is leren vooruitzien Kernleerplan Leren voor Duurzame
Ontwikkeling funderend onderwijs 4 - 16 jaar Enschede SLOSchouten M (2005) Spiegel van de natuur het natuurbeeld in cultuurhistorisch perspectief Utrecht
KNNVSmit H (2012) Ieder kind naar buiten kinderen hebben natuur nodig ndash natuur heeft kinderen nodig
Apeldoorn Veldwerk NederlandStrawbridge D amp J Strawbridge (2013) Overleven op je eigen km2 Amsterdam Fontaine Uitgevers
Nieuw AmsterdamSummers M et al (2002) Teaching Sustainable Development in Primary Schools Hatfield ASEVisser A et al (2005) Het beste boek voor echte natuurtalenten Apeldoorn SVNVliet A van et al (2005) De natuurkalendergids Zutphen RoodbontVos E et al (2001) Leren voor duurzaamheid met Door Gouda Bureau voor Educatief OntwerpenVries G de (2008) Op weg naar Aishe ndash bao Utrecht Marnix Academie Vries M de (zj) Milieu Bingo een leerzaam spel voor jong en oud over de wereld waarin we leven
vanaf 11 jaar Apeldoorn Veldwerk NederlandZorg Primair nr 5 (2014) Themanummer Groene Pedagogiek Helvoirt CNV Onderwijs Stuurgroep
Passend Onderwijs Downloaden mogelijk via wwwspringzaadnllitdocszp-2014-themanum-mer-groene-pedagogiekpdf
Zwiers J et al (2000) Weg van duurzame ontwikkeling een voorontwerp voor een raamleerplan duur-zame ontwikkeling Den Haag Dienst Stadsbeheer afd Milieu
wwwnmepodiumnlKennis-voor-NME De portal lsquoKennis voor NMErsquowwwmosvlaanderenbe over milieuzorg op schoolwwwlnebedoelgroepenonderwijsmosmos-aanbodcommunicatietoolsmos-cartoons
cartoons-milieuzorg-op-school biedt cartoons om discussie op gang te brengen over uiteenlo-pende milieuthemarsquos
wwwparriseeu PARRISE staat voor ldquoPromoting Attainment of Responsible Research and Innova-tion in Science Educationrdquo het betreft een project dat in het onderwijs de samenhang tussen science en de maatschappij aan de orde stelt
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
16 van 21
Hoofdstuk 19
Bianchi L amp P Thompson (2011) lsquoScience within cross-curricular approachesrsquo hoofdstuk 7 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Graft M van (2009) De concept-context-benadering in het primair onderwijs deel 1 Een conceptueel kader voor natuur en techniek Enschede SLO Downloaden via wwwslonldownloads2009Conceptueel_20kader_20Natuur_20en_20Techniek_20deel_20Ipdf
Graft M van (2009) De concept-context-benadering in het primair onderwijs deel 2 Voorbeeldlesma-teriaal voor natuur en techniek Enschede SLO Downloaden via
wwwslonldownloads2009Concept_20contextbenadering_20primair_20onderwijs__deel2pdf
Greven J amp J Letschert (2005) De Storyline Approach over thematisch onderwijs in de vorm van ver-halen Enschede SLO
Greven J et al (2008) Help de juf een verhalend ontwerp over duurzaam watergebruik incl cd-rom Enschede SLODuurzame PABO
Schut I (2007) lsquoGoede onderzoeksvragen ontstaan niet vanzelfrsquo in Zone jrg 6 nr 2 pp 10-11 As-sen Van Gorcum
wwwthecreativelearningjourneycouk laat zien hoe vakken op betekenisvolle wijze met elkaar geiumlntegreerd kunnen worden
Hoofdstuk 20
Adey Ph (2008) Letrsquos think Handbook a guide to cognitive acceleration in the primary school Londen GL Assessment Ltd
ArsquoEchevarria A de amp I Patience (2008) Teaching Thinking Hampshire Teachersrsquo PocketbooksFibonacci-project (2012) Tools for Enhancing Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-project
eu) Fibonacci-project (2012) Integrating Science Inquiry Across the Curriculum
(wwwfibonacci-projecteu) Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 5-8 amp 29-32 Arlington NSTApress Galen F van et al (2012) Kinderen onderzoeken lsquosnelheidrsquo Eindhoven KWTZ amp ESoE Downloaden
via wwwtuenluniversiteitover-de-universiteiteindhoven-school-of-educationinnoverensteff
Galen F van amp V Jonker (2013) Experimenteren in de rekenles Utrecht Universiteit Utrecht Zie ook wwwfismescienceuunlexperimentereninderekenles
Goldsworthy A amp B Ponchaud (2007) Science Enquiry Games active ways to learn and revise science enquiry skills Sandbach Millgate House Education
Harlen W et al (2001) Taking the plunge how to teach science more effectively for ages 5 to 12 Ports-mouth NH Heinemann
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 2 4 8 amp 9 Londen SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters 5-7
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 12-13 Abing-
don Routledge Keere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas
hoofdstuk 4 Tielt (Be) LannooCampus
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
17 van 21
Keulen H van amp I Oosterheert (2011) Wetenschap en techniek op de basisschool sect 324 Groningen Noordhoff Uitgevers
Legierse A amp M Oosterbaan (red) (2003) Onderzoeken als basis voor beroep praktisch werkboek voor docenten om in vijf werkbijeenkomsten met elkaar een leerlijn onderzoeksvaardigheden voor BBL-leerlingen te maken Enschede SLO
Meindertsma HB (2014) Predictions and explanations Short-term processes of scientific understand-ing in young children Groningen RUG dissertatie
Oversby J (2012) lsquoModelling as a part of scientific investigationrsquo hoofdstuk 14 in ASE Guide to Re-search in Science Education Hatfield ASE
Primary Science nr 124 (2012) thema lsquoPattern seeking science amp mathematicsrsquo Hatfield ASEQCDA (2009) Assessing Pupilsrsquo Progress Science assessment criteria Londen Qualifications and Cur-
riculum Development AgencyCrown PublRobertson A amp Ph Adey (2004) Teacherrsquos guide Letrsquos think through science 8amp9 Londen GL Assess-
ment LtdSpek W amp M Rodenboog-Harmelink (2011) Natuurwetenschappelijke vaardigheden onderbouw
havo-vwo Enschede SLOThe Science Teacher Vol 81 No 8 (2014) thema lsquoAnalyzing and Interpreting Datarsquo Arlington NSTAWheeler-Toppen J (ed) (2011) Science the lsquoWritersquo Way Arlington NSTApress
Hoofdstuk 21
Black P (2012) lsquoFormative assessment and learningrsquo hoofdstuk 15 in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASE
Brodie D (2011) lsquoAssessing Pupilsrsquo Learningrsquo hoofdstuk 15 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Eijck Th van amp E van den Berg (2011) lsquoEffecten van nascholingen Wetenschap en techniek in het Primair Onderwijs in de regio Amsterdamrsquo in Tijdschrift voor Didactiek der wetenschappen jrg 28 nr 2 pp 3-20
Fibonacci-project (2012) Tools for Enhancing Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-projecteu)
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 33-36 Arlington NSTApress Graft M van et al (red) (2007) Evalueren van brede ontwikkeling van leerlingen in open onderwijsvor-
men ontwikkeling van observatie- en toetsingsinstrumenten bij onderzoekend en ontwerpend leren Enschede SLO
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 12-13 London SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters
9-10 Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 15-19 amp 23-25
Abingdon Routledge Harlen W (2012) lsquoWhat research tells us about summative assessmentrsquo hoofdstuk 16 in ASE Guide
to Research in Science Education Hatfield ASEHarrison Chr (2012) lsquoAssessment for Learning classroom practices that engage a formative appro-
achrsquo hoofdstuk 17 in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASEKeeley P (2014) What are they thinking Promoting elementary learning through formative assessment
Arlington NSTApressKeere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas
hoofdstuk 4 Tielt (Be) LannooCampus
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
18 van 21
Lakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 3 Maidenhead Open Univer-sity Press
Lantz HB (2004) Rubrics for Assessing Student Achievement in Science Grades K-12 Londen Paul Chapman
Loxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and developing understanding hoofdstuk 7 Abingdon Routledge
Naylor S et al (2004) Active assessment Thinking Learning and Assessment in Science Londen David Fulton
Primary Science nr 115 (2010) thema lsquoAssessmentrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 125 (2012) thema lsquoMaking Progressrsquo Hatfield ASEQCDA (2009) Assessing Pupilsrsquo Progress Science assessment criteria Londen Qualifications and Cur-
riculum Development AgencyCrown PublRezba RJ Sprague CR McDunnough JT amp JJ Matkins (2007) Learning and assessing science pro-
cess skills San Francisco (USA) Kendall Hunt Publishing amp CoSchofield K (2011) lsquoFormative feedback and self-assessmentrsquo hoofdstuk 11 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASEScience amp Children Vol 51 nr 3 (2013) thema lsquoAssessment Products and Processesrsquo Arlington NSTA Sharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 9 Lon-
don Learning MattersWeerden J van amp L Hiddink (red) (2013) Balans van het basisonderwijs PPON 25 jaar kwaliteit in
beeld pp 34-36 Natuuronderwijs Arnhem Stichting CitoWiliam D amp S Leahy (2015) Embedding formative assessment Practical techniques for K-12 class-
rooms West Palm Beach (FL USA) Learning Sciences International
wwwnferacuknferpublicationsAAS02AAS02pdf een document over lsquoAssessment for Learning in Sciencersquo
Hoofdstuk 22
Boersma KTh et al (2005) Vernieuwd biologieonderwijs van 4 tot 18 jaar Utrecht CVBO Boersma K (2012) Wereldorieumlnterende vakken op de kaart Downloaden via wwwecentnlarti-
kel2544WereldoriC3ABnterende+vakken+op+de+kaartviewdoGraft M van et al (red) (2003) Natuuronderwijs curricula en concepten van kinderen Enschede SLOGraft M van et al (2014) Concept Wetenschap amp technologie in het basis- en speciaal onderwijs richt-
inggevend leerplankader bij het leergebied Orieumlntatie op jezelf en de wereld Enschede SLO Harlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 2 20 en 21
Abingdon Routledge Harlen W (red) (2011) lsquoProvision for science at the school levelrsquo sectie 3 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASEHoeven M van der amp L Meijs (2009) Leerlijnen landelijke kaders Mens en Natuur vmbo Enschede
SLO (wwwslonlvoortgezetvmbothemasdll)Ministerie van OCW (2010) Kerndoelen speciaal onderwijs Den Haag Ministerie van OCW National Research Council (2012) A Framework for K-12 Science Education practices crosscutting con-
cepts and core ideas Washington The National Academies PressPratt H (2013) The NSTA Readerrsquos Guide to A Framework for K-12 Science Education practices cross-
cutting concepts and core ideas Arlington NSTApressPrimary Science nr 119 (2011) thema lsquoPlanning for Creative Sciencersquo Hatfield ASE
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
19 van 21
Scharten R amp M Kat-de Jong (2012) Koersvast en enthousiast kritieke succesfactoren van de Gelderse vindplaatsen Nijmegen Expertisecentrum Nederlands
The National Curriculum in England (2013) Handbook for Primary Teachers key stages 1 amp 2 Sou-tham Scholastic Ltd
Verheijen S et al (2010) Naar een kern voor leerlijnen natuur- en milieueducatie analyse van bestaan-de leerlijnen en synthese van een kern-leerlijn NME UtrechtWageningenApeldoorn Freudenthal InstituutWURVeldwerk Nederland Downloaden via httpedepotwurnl155062
Hoofdstuk 23
Adriaensen I ea (2014) Mikado Wereldorieumlntatie Kalmthout (Be) PelckmansBastmeijer M (2014) Natuur anders Lochem Klasse(n)Advies wwwvierkeerwijzernl Dekkers D amp E van Oers (2013) lsquoRecensie Een blik op techniekrsquo In Zone jrg 12 nr 2 blz 19 Verkre-
gen via wwwschoolsupportnlpopbijlagephpID=7568Huijzer M F Siemensma et al (2015) Wijzer Natuur amp techniek GroningenHouten Noordhoff Uit-
geversHulten S van et al (2014) Natuurzaken Tilburg Zwijsen wwwdezakenvanzwijsennlnatuurzaken
htmKruijssen E van amp F Ubels (2013) Techniek amp Wetenschap in het basisonderwijs Methoden websites amp
bronnen Nijmegen KWTGLimmen M ea (2012) Jeelo (Je eigen leeromgeving) digitale methode voor lsquoOrieumlntatie op Jezelf en
de Wereldrsquo wwwjeelonlMarell J (2012) lsquoRecensie Impulsboeken techniek I en II voor leerkrachtenrsquo in De Tondeldoos jrg 13
nr 2 pp 2-3 Rosmalen VONKMarell J (2014) lsquoBoekrecensie Outside the boxrsquo in De Tondeldoos jrg 15 nr 2-3 pp 24-28 Rosmalen
VONKMarell J (2015) lsquoRecensie Wijzer Natuur amp techniekrsquo in JSW jrg 99 nr 9 pp 42-45 Amersfoort
Thieme MeulenhoffMarell J (2016) lsquoBiologie Plusrsquo In JSW jrg 100 nr 5 blz 46-49 Amersfoort ThiemeMeulenhoffMeer G van der et al (2012) Maandtaak Wereldorieumlntatie Van den Heuvel Educatief wwwmaand-
taaknlPolfliet M (zj) Doe-mappen De wereld in een doos voor groep 1-2 Sint-Niklaas (Be) Abimo Educa-
tiefStoeldraijer J (2006) lsquoIn Vogelvluchtrsquo in JSW jrg 91 nr 1 pp 44-47 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2007) lsquoNatuNiekrsquo in JSW jrg 92 nr 4 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2009) lsquoNautrsquo in JSW jrg 93 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2010) lsquoWijzer door natuur en techniekrsquo in JSW jrg 94 nr 8 pp 46-49 Amersfoort
Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2012) lsquoLeefwereldrsquo in JSW jrg 96 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2013) lsquoTwee methoden Argus Cloursquo in JSW jrg 97 nr 6 pp 42-45 Amersfoort Thie-
me MeulenhoffWiechers C et al (2013) Binnenstebuiten rsquos-Hertogenbosch Blink Educatie wwwbinnenstebuitennl
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
20 van 21
wwwslonlorganisatiekenniscentrumleermiddelenpleinbeschrijfervaar biedt een format om ervaringen met leermiddelen zoals methoden te beschrijven De beoordelingspunten zijn ook geschikt om na te denken over wat je van een methode mag verwachten
wwwwikiwijsleermiddelenpleinnl Hier kun je beschrijvingen van en ervaringen met methodes vinden
wwwschooltvnlhbb de website van Huisje Boompje Beestje voor groep 3-4wwwschooltvnlnudn website van Nieuws uit de NatuurDe Buitendienst voor groep 5-6 Vanaf het
schooljaar 20142015 heeft het vertrouwde populaire programma een nieuwe naam gekregen De Buitendienst zie wwwschooltvnlprogrammade-buitendienst
wwwschooltvnlmystrix de website van de techniekserie Mystrix voor groep 7-8httpmethodelinknl biedt videoclips bij een aantal methoden wwwBiologiePlusSchoolnl ondersteunt met lesvoorbeelden cursussen een jaarlijkse conferentie
een digitale nieuwsbrief en deze website onderwijs over natuur wetenschap en techniek (maar vooral biologie)
wwwhetsollysysteemnl biedt een educatief pakket over duurzaamheid natuur en techniekwwwjeelonl en wwwjeelonljeelo-magazine Jeelo staat voor lsquoJe eigen leeromgevingrsquo in twaalf
projecten worden de inhouden van lsquoorieumlntatie op jezelf en de wereldrsquo en meer in een digitale om-geving aangeboden
wwwdemethodedavincinl een nieuwe lesmethode wereldverkenning (met een link naar kosmisch onderwijs)
Hoofdstuk 24
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 14-15 Londen SAGEHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 22 Abingdon
Routledge
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentresourcing-primary-scienceaspx nascholingsunit gericht op de organisatie rond het gebruik van leermiddelen bij natuuron-derwijs
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-scienceindexasp met handreikingen voor school-beleid tav opslag en gebruik van leermiddelen
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-sciencestrategies-develop-childrens-indepen-denceasp geeft tips om kinderen te leren zelfstandig leermiddelen te kiezen en te gebruiken
Hoofdstuk 25
Boacuteo M de (2004) lsquoPlanting a garden for wildlifersquo section 8 in Nature Detectives environmental sci-ence for primary children Hatfield ASE
Both K (2011) Literatuuroverzicht Natuurrijke schoolterreinen Downloaden via wwwspringzaadnllitdocs_2pdf
Gleave J (2008) Risk and play a literature review Downloaden via wwwspringzaadnllitdocsdoc_73pdf
Goossens B (2012) cd Boerderijschool levend leren op de boerderij Nijmegen BenGoossensnlHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 9 Abingdon
Routledge Herrewegen J van et al (2011) Spelen met buitenruimte Heilig Landstichting Bureau Niche
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
21 van 21
Hoff M (2004) Beratungsmappe Naturnahes Schulgelaumlnde Recklinghausen Natur- und Umwelt-schutz-Akademie NRW
Maas J R Tauritz A van der Wal amp D Hovinga (2014) Groene schoolpleinen een wetenschappelijk onderzoek naar de effecten voor basisschoolleerlingen Amsterdam Vrije Universiteit Downloaden mogelijk via wwwhsleidennllectoraten natuur-ontwikkeling-kind
Schreurs E et al (2009) Levend leren op de boerderij Zutphen Stichting BoerderijschoolWesselius J J Maas amp D Hovinga (2015) De lsquoleerrsquokracht van schoolpleinen hoe leerlingen uit groep 4 5
en 6 het schoolplein ervaren gebruiken en waarderen Leiden Lectoraat Natuur amp Ontwikkeling Kind Downloaden mogelijk via wwwhsleidennlbinaries contentassetshsllectoratennatuur-en-ontwikkeling-kind leerkracht-van-schoolpleinenpdf
Wolthoorn B ea (2008) Mijn eerste tuinboek Baarn Forte Uitgevers Zeist KNNV Uitgeverij Zie ook wwwmijneerstetuinboeknl voor tuinontwerpen en kostenbegrotingen
Zie ookwwwboerderijschoolnl boerderijeducatie is jong intensief en aantrekkelijkwwwschoolyardsorgedusciencehtml science in de schooltuinwwwonzevierkantemetertuinnlwwwlnebethemasnatuur-en-milieueducatienmerondvergroeningeigen-tuineducatief-ma-
teriaal-voor-verenigingenbuitenspelpdf biedt een handleiding (Natuur)speeltuinen met veel aandacht voor natuurbeleving
wwwjuffieintgroennl de site van een ecologisch hovenier en landschapsecoloogwwwpgpediacom de portal van de lsquoPlay and Playground Encyclopediarsquo die veel te bieden heeftwwwyoutubecomwatchv=XKNYiRU0fbcampfeature=youtube een pleidooi voor groene speel-
ruimtenwwwleraar24nlvideo2348 een voorbeeld van een educatieve schooltuinwwwgroeneschoolpleinennl laat zien dat een schoolterrein meer kan zijn dan een betegelde
pauzeplaats of overblijfplekwwwonsgroeneschoolpleinnl deze website over beheer en beleving van natuur op je eigen groene
schoolplein biedt onder meer lesideeeumln voor buiten wwwspringzaadnl De Stichting Springzaad ijvert voor meer ruimte voor natuur en kinderen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
13 van 21
Techniekonderwijs verdient zichzelf terug 5 redenen waarom techniekonderwijs loont Goed techniekonderwijs hoe doe je dat Concrete handvaten voor het ontwikkelen van draagvlak
beleid expertise en faciliteiten Techniekonderwijs in de praktijk praktische tips voor technieklessen samenwerken en bedrijfs-
bezoekenTechniekTalentnu (2015) Talentontwikkeling in het basisonderwijs Met Wetenschap amp Techniek
makkelijker dan je denkt Woerden TechniekTalentnu (zie wwwtechniektalentnubasisonder-wijs)
TechniekTalentnu (2015) Het is raar maar waar Onderzoekend en Ontwerpend Leren is de toekomst Woerden TechniekTalentnu (zie wwwtechniektalentnubasisonderwijs)
Teunis HS (2013) Te weinig aandacht voor techniek in basisonderwijs Downloaden mogelijk via wwwbnrnlnieuws332058-1301te-weinig-aandacht-voor-techniek-in-basisonderwijss_cid=blogitems
Walma-van der Molen J (2013) Verwondering en vindingrijkheid als motor voor leren Enschede Uni-versiteit Twente
Wilkinson K amp M Petrich (2014) The Art of Tinkering Meet 150+ Makers Working at the Intersection of Art Science amp Technology San Francisco Exploratorium
Wilson A (ed) (2015) Creativity in primary design and technology London (UK) SAGELearning Matters
Zagers M et al (1998) Musical Een wereld vol techniek Nijmegen Pabo Groenewoud
wwwtechyourfuturenl presenteert zich als expertisecentrum voor Techniekonderwijs in het oos-ten van het land
wwwtaychallengenl site voor WampT van de Twente Academy youngwwwiederkindeentalentnl site van het expertisecentrum Wetenschap amp Technologie in Noord-
Holland en Flevoland De site biedt onder meer lesmateriaal waarin onderzoekend en ontwer-pend leren centraal staan
httpwetenschapentechnologieslonlcomponenten-van-w-en-tonderzoeken-en-ontwerpen nieuwe site van de SLO rondom wetenschap amp technologie
wwwontwerpenindeklasnl site van het wetenschapsknooppunt Zuid-Holland httptinkeringexploratoriumedu en wwwartoftinkeringcom laten je kennismaken met
lsquotinkerenrsquo
Hoofdstuk 17
Allen J et al (2007) Primary ICT Knowledge Understanding and Practice Exeter Learning MattersBarton-Greenwood A et al (2011) Be safe Health and safety in school science and technology for
teachers of 3- to 12-year-olds Hatfield ASE Bronkhorst J (2005) Basisboek ICT didactiek Baarn HBuitgeversCleaves A amp R Toplis (2012) lsquoTeaching science in ICT-rich environmentsrsquo hoofdstuk 18 in ASE Guide
to Research in Science Education Hatfield ASEDroop M et al (2011) Wat weten we over webquests Onderzoeksreeks ICT in het onderwijs Zoeter-
meer Stichting KennisnetFeasey R (2005) lsquoThe role of ICT in developing creativity in primary sciencersquo hoofdstuk 9 in Creative
Science achieving the WOW factor with 5-11 year olds Londen David FultonHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapter 6
Portsmouth (USA) Heinemann
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
14 van 21
Harlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 8 amp 14 Abing-don Routledge
Primary Science nr 121 (2012) thema lsquoScience on a Shoestringrsquo Hatfield ASEQualter A (2011) lsquoUsing ICT in teaching and learning sciencersquo hoofdstuk 8 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASESharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 10-11
Londen Learning Matters
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentpromoting-engagement-using-puppets-books-and-storiesaspx nascholingsunit gericht op het vergroten van betrokken-heid van leerlingen bij natuuronderwijs door gebruik van poppen boeken en verhalen
wwwleraar24nldossier3226ict-en-de-natuur uiteenlopende mogelijkheden om ICT buiten en binnen in natuurlessen toe te passen
DEEL C
Hoofdstuk 18
Alblas A (1999) Onderwijzen voor een natuurbetrokken bestaan didactische uitgangspunten voor na-tuur- en milieueducatie Wageningen Wageningen Universiteit
BARD87nl (zj) Biodiversiteitsspel spel over samenhang in de natuur Apeldoorn Veldwerk Neder-land
Been T de et al (2006) Aarde en wormen voor waarden en normen incl cd-rom Apeldoorn Veld-werk Nederland
DuurzaamDoor (red) (2015) Ik wij en de wereld Whitepaper Natuur Milieu Duurzaamheid en On-derwijs Verkregen via wwwduurzaamdoornlnieuwswhitepaper-natuur-milieu-duurzaam-heid-en-onderwijs-aangeboden-aan-onderwijs2032 of rechtstreeks via wwwunescoscholennlunescofiles201508Whitepaper-NMDpdf Competenties die hier een rol spelen zijn nieuws-gierig zijn een onderzoekende houding hebben creativiteit en probleemoplossend vermogen
Gill T (2011) Sowing the seeds reconnecting Londonrsquos children with nature London Greater London Authority
Greven J et al (2008) Help de juf een verhalend ontwerp over duurzaam watergebruik incl cd-rom Enschede SLODuurzame PABO
Hamer A de amp P Heres (red) (2015) 32 Lessen voor de toekomst Oostburg Duurzame PaboHovinga D (2007) Ont-dekken en toe-dekken leren over de veelvormige relatie van mensen met natuur
in NME-leertrajecten duurzame ontwikkeling Utrecht Universiteit Utrecht IVN Nederland amp SME Advies (2007) Leerlijn Leren voor een duurzame toekomst klimaat en duur-
zame energie AmsterdamUtrecht IVNSME AdviesJansen P amp M Jansen (red) (2002) Piepschuim in het poolijs natuur- en milieueducatie in wereldper-
spectief themarsquos lsquoKledingrsquo en lsquoVrije tijdrsquo ApeldoornAmsterdam Stichting Veldwerk NederlandAlice O
Jonker J (2011) Duurzaam Denken Doen Deventer KluwerJucker R amp R Mathar (Eds) (2015) Schooling for Sustainable Development in Europe Cham Springer
International PublishingJuffermans J (2012) Mijn hemel Wat gebeurt er op aarde Online te lezen via wwwvoetafdrukeu
onzevoetafdrukmijnhemelindexhtml
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
15 van 21
Lemaire T (2002) Filosofie van het landschap Amsterdam FlamingoLeussink E amp A Heideveld (2005) Werkplan pijler 1 lsquoLerende Individuenrsquo UtrechtAmsterdam Pro-
gramma Leren voor Duurzame OntwikkelingLijmbach S et al (2000) Duurzaamheid als leergebied conceptuele analyse en educatieve uitwerking
Utrecht CD-szlig PressLijmbach S (2004) lsquoWhatrsquos in a name Van natuureducatie naar duurzaamheidseducatiersquo in Vernieu-
wing jrg 63 nr 3 pp 8-11 Assen Van GorcumMacKay D (2009) Sustainable energy without the hot airreg Cambridge UIT Cambridge Ltd Office for Standards in Education (2003) Taking the first step forward hellip towards an education for sus-
tainable development good practice in primary and secondary schools Londen OfstedPrimary Science nr 113 (2010) thema lsquoBiodiversityrsquo Hatfield ASERemmers T (2007) Duurzame ontwikkeling is leren vooruitzien Kernleerplan Leren voor Duurzame
Ontwikkeling funderend onderwijs 4 - 16 jaar Enschede SLOSchouten M (2005) Spiegel van de natuur het natuurbeeld in cultuurhistorisch perspectief Utrecht
KNNVSmit H (2012) Ieder kind naar buiten kinderen hebben natuur nodig ndash natuur heeft kinderen nodig
Apeldoorn Veldwerk NederlandStrawbridge D amp J Strawbridge (2013) Overleven op je eigen km2 Amsterdam Fontaine Uitgevers
Nieuw AmsterdamSummers M et al (2002) Teaching Sustainable Development in Primary Schools Hatfield ASEVisser A et al (2005) Het beste boek voor echte natuurtalenten Apeldoorn SVNVliet A van et al (2005) De natuurkalendergids Zutphen RoodbontVos E et al (2001) Leren voor duurzaamheid met Door Gouda Bureau voor Educatief OntwerpenVries G de (2008) Op weg naar Aishe ndash bao Utrecht Marnix Academie Vries M de (zj) Milieu Bingo een leerzaam spel voor jong en oud over de wereld waarin we leven
vanaf 11 jaar Apeldoorn Veldwerk NederlandZorg Primair nr 5 (2014) Themanummer Groene Pedagogiek Helvoirt CNV Onderwijs Stuurgroep
Passend Onderwijs Downloaden mogelijk via wwwspringzaadnllitdocszp-2014-themanum-mer-groene-pedagogiekpdf
Zwiers J et al (2000) Weg van duurzame ontwikkeling een voorontwerp voor een raamleerplan duur-zame ontwikkeling Den Haag Dienst Stadsbeheer afd Milieu
wwwnmepodiumnlKennis-voor-NME De portal lsquoKennis voor NMErsquowwwmosvlaanderenbe over milieuzorg op schoolwwwlnebedoelgroepenonderwijsmosmos-aanbodcommunicatietoolsmos-cartoons
cartoons-milieuzorg-op-school biedt cartoons om discussie op gang te brengen over uiteenlo-pende milieuthemarsquos
wwwparriseeu PARRISE staat voor ldquoPromoting Attainment of Responsible Research and Innova-tion in Science Educationrdquo het betreft een project dat in het onderwijs de samenhang tussen science en de maatschappij aan de orde stelt
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
16 van 21
Hoofdstuk 19
Bianchi L amp P Thompson (2011) lsquoScience within cross-curricular approachesrsquo hoofdstuk 7 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Graft M van (2009) De concept-context-benadering in het primair onderwijs deel 1 Een conceptueel kader voor natuur en techniek Enschede SLO Downloaden via wwwslonldownloads2009Conceptueel_20kader_20Natuur_20en_20Techniek_20deel_20Ipdf
Graft M van (2009) De concept-context-benadering in het primair onderwijs deel 2 Voorbeeldlesma-teriaal voor natuur en techniek Enschede SLO Downloaden via
wwwslonldownloads2009Concept_20contextbenadering_20primair_20onderwijs__deel2pdf
Greven J amp J Letschert (2005) De Storyline Approach over thematisch onderwijs in de vorm van ver-halen Enschede SLO
Greven J et al (2008) Help de juf een verhalend ontwerp over duurzaam watergebruik incl cd-rom Enschede SLODuurzame PABO
Schut I (2007) lsquoGoede onderzoeksvragen ontstaan niet vanzelfrsquo in Zone jrg 6 nr 2 pp 10-11 As-sen Van Gorcum
wwwthecreativelearningjourneycouk laat zien hoe vakken op betekenisvolle wijze met elkaar geiumlntegreerd kunnen worden
Hoofdstuk 20
Adey Ph (2008) Letrsquos think Handbook a guide to cognitive acceleration in the primary school Londen GL Assessment Ltd
ArsquoEchevarria A de amp I Patience (2008) Teaching Thinking Hampshire Teachersrsquo PocketbooksFibonacci-project (2012) Tools for Enhancing Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-project
eu) Fibonacci-project (2012) Integrating Science Inquiry Across the Curriculum
(wwwfibonacci-projecteu) Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 5-8 amp 29-32 Arlington NSTApress Galen F van et al (2012) Kinderen onderzoeken lsquosnelheidrsquo Eindhoven KWTZ amp ESoE Downloaden
via wwwtuenluniversiteitover-de-universiteiteindhoven-school-of-educationinnoverensteff
Galen F van amp V Jonker (2013) Experimenteren in de rekenles Utrecht Universiteit Utrecht Zie ook wwwfismescienceuunlexperimentereninderekenles
Goldsworthy A amp B Ponchaud (2007) Science Enquiry Games active ways to learn and revise science enquiry skills Sandbach Millgate House Education
Harlen W et al (2001) Taking the plunge how to teach science more effectively for ages 5 to 12 Ports-mouth NH Heinemann
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 2 4 8 amp 9 Londen SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters 5-7
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 12-13 Abing-
don Routledge Keere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas
hoofdstuk 4 Tielt (Be) LannooCampus
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
17 van 21
Keulen H van amp I Oosterheert (2011) Wetenschap en techniek op de basisschool sect 324 Groningen Noordhoff Uitgevers
Legierse A amp M Oosterbaan (red) (2003) Onderzoeken als basis voor beroep praktisch werkboek voor docenten om in vijf werkbijeenkomsten met elkaar een leerlijn onderzoeksvaardigheden voor BBL-leerlingen te maken Enschede SLO
Meindertsma HB (2014) Predictions and explanations Short-term processes of scientific understand-ing in young children Groningen RUG dissertatie
Oversby J (2012) lsquoModelling as a part of scientific investigationrsquo hoofdstuk 14 in ASE Guide to Re-search in Science Education Hatfield ASE
Primary Science nr 124 (2012) thema lsquoPattern seeking science amp mathematicsrsquo Hatfield ASEQCDA (2009) Assessing Pupilsrsquo Progress Science assessment criteria Londen Qualifications and Cur-
riculum Development AgencyCrown PublRobertson A amp Ph Adey (2004) Teacherrsquos guide Letrsquos think through science 8amp9 Londen GL Assess-
ment LtdSpek W amp M Rodenboog-Harmelink (2011) Natuurwetenschappelijke vaardigheden onderbouw
havo-vwo Enschede SLOThe Science Teacher Vol 81 No 8 (2014) thema lsquoAnalyzing and Interpreting Datarsquo Arlington NSTAWheeler-Toppen J (ed) (2011) Science the lsquoWritersquo Way Arlington NSTApress
Hoofdstuk 21
Black P (2012) lsquoFormative assessment and learningrsquo hoofdstuk 15 in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASE
Brodie D (2011) lsquoAssessing Pupilsrsquo Learningrsquo hoofdstuk 15 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Eijck Th van amp E van den Berg (2011) lsquoEffecten van nascholingen Wetenschap en techniek in het Primair Onderwijs in de regio Amsterdamrsquo in Tijdschrift voor Didactiek der wetenschappen jrg 28 nr 2 pp 3-20
Fibonacci-project (2012) Tools for Enhancing Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-projecteu)
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 33-36 Arlington NSTApress Graft M van et al (red) (2007) Evalueren van brede ontwikkeling van leerlingen in open onderwijsvor-
men ontwikkeling van observatie- en toetsingsinstrumenten bij onderzoekend en ontwerpend leren Enschede SLO
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 12-13 London SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters
9-10 Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 15-19 amp 23-25
Abingdon Routledge Harlen W (2012) lsquoWhat research tells us about summative assessmentrsquo hoofdstuk 16 in ASE Guide
to Research in Science Education Hatfield ASEHarrison Chr (2012) lsquoAssessment for Learning classroom practices that engage a formative appro-
achrsquo hoofdstuk 17 in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASEKeeley P (2014) What are they thinking Promoting elementary learning through formative assessment
Arlington NSTApressKeere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas
hoofdstuk 4 Tielt (Be) LannooCampus
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
18 van 21
Lakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 3 Maidenhead Open Univer-sity Press
Lantz HB (2004) Rubrics for Assessing Student Achievement in Science Grades K-12 Londen Paul Chapman
Loxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and developing understanding hoofdstuk 7 Abingdon Routledge
Naylor S et al (2004) Active assessment Thinking Learning and Assessment in Science Londen David Fulton
Primary Science nr 115 (2010) thema lsquoAssessmentrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 125 (2012) thema lsquoMaking Progressrsquo Hatfield ASEQCDA (2009) Assessing Pupilsrsquo Progress Science assessment criteria Londen Qualifications and Cur-
riculum Development AgencyCrown PublRezba RJ Sprague CR McDunnough JT amp JJ Matkins (2007) Learning and assessing science pro-
cess skills San Francisco (USA) Kendall Hunt Publishing amp CoSchofield K (2011) lsquoFormative feedback and self-assessmentrsquo hoofdstuk 11 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASEScience amp Children Vol 51 nr 3 (2013) thema lsquoAssessment Products and Processesrsquo Arlington NSTA Sharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 9 Lon-
don Learning MattersWeerden J van amp L Hiddink (red) (2013) Balans van het basisonderwijs PPON 25 jaar kwaliteit in
beeld pp 34-36 Natuuronderwijs Arnhem Stichting CitoWiliam D amp S Leahy (2015) Embedding formative assessment Practical techniques for K-12 class-
rooms West Palm Beach (FL USA) Learning Sciences International
wwwnferacuknferpublicationsAAS02AAS02pdf een document over lsquoAssessment for Learning in Sciencersquo
Hoofdstuk 22
Boersma KTh et al (2005) Vernieuwd biologieonderwijs van 4 tot 18 jaar Utrecht CVBO Boersma K (2012) Wereldorieumlnterende vakken op de kaart Downloaden via wwwecentnlarti-
kel2544WereldoriC3ABnterende+vakken+op+de+kaartviewdoGraft M van et al (red) (2003) Natuuronderwijs curricula en concepten van kinderen Enschede SLOGraft M van et al (2014) Concept Wetenschap amp technologie in het basis- en speciaal onderwijs richt-
inggevend leerplankader bij het leergebied Orieumlntatie op jezelf en de wereld Enschede SLO Harlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 2 20 en 21
Abingdon Routledge Harlen W (red) (2011) lsquoProvision for science at the school levelrsquo sectie 3 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASEHoeven M van der amp L Meijs (2009) Leerlijnen landelijke kaders Mens en Natuur vmbo Enschede
SLO (wwwslonlvoortgezetvmbothemasdll)Ministerie van OCW (2010) Kerndoelen speciaal onderwijs Den Haag Ministerie van OCW National Research Council (2012) A Framework for K-12 Science Education practices crosscutting con-
cepts and core ideas Washington The National Academies PressPratt H (2013) The NSTA Readerrsquos Guide to A Framework for K-12 Science Education practices cross-
cutting concepts and core ideas Arlington NSTApressPrimary Science nr 119 (2011) thema lsquoPlanning for Creative Sciencersquo Hatfield ASE
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
19 van 21
Scharten R amp M Kat-de Jong (2012) Koersvast en enthousiast kritieke succesfactoren van de Gelderse vindplaatsen Nijmegen Expertisecentrum Nederlands
The National Curriculum in England (2013) Handbook for Primary Teachers key stages 1 amp 2 Sou-tham Scholastic Ltd
Verheijen S et al (2010) Naar een kern voor leerlijnen natuur- en milieueducatie analyse van bestaan-de leerlijnen en synthese van een kern-leerlijn NME UtrechtWageningenApeldoorn Freudenthal InstituutWURVeldwerk Nederland Downloaden via httpedepotwurnl155062
Hoofdstuk 23
Adriaensen I ea (2014) Mikado Wereldorieumlntatie Kalmthout (Be) PelckmansBastmeijer M (2014) Natuur anders Lochem Klasse(n)Advies wwwvierkeerwijzernl Dekkers D amp E van Oers (2013) lsquoRecensie Een blik op techniekrsquo In Zone jrg 12 nr 2 blz 19 Verkre-
gen via wwwschoolsupportnlpopbijlagephpID=7568Huijzer M F Siemensma et al (2015) Wijzer Natuur amp techniek GroningenHouten Noordhoff Uit-
geversHulten S van et al (2014) Natuurzaken Tilburg Zwijsen wwwdezakenvanzwijsennlnatuurzaken
htmKruijssen E van amp F Ubels (2013) Techniek amp Wetenschap in het basisonderwijs Methoden websites amp
bronnen Nijmegen KWTGLimmen M ea (2012) Jeelo (Je eigen leeromgeving) digitale methode voor lsquoOrieumlntatie op Jezelf en
de Wereldrsquo wwwjeelonlMarell J (2012) lsquoRecensie Impulsboeken techniek I en II voor leerkrachtenrsquo in De Tondeldoos jrg 13
nr 2 pp 2-3 Rosmalen VONKMarell J (2014) lsquoBoekrecensie Outside the boxrsquo in De Tondeldoos jrg 15 nr 2-3 pp 24-28 Rosmalen
VONKMarell J (2015) lsquoRecensie Wijzer Natuur amp techniekrsquo in JSW jrg 99 nr 9 pp 42-45 Amersfoort
Thieme MeulenhoffMarell J (2016) lsquoBiologie Plusrsquo In JSW jrg 100 nr 5 blz 46-49 Amersfoort ThiemeMeulenhoffMeer G van der et al (2012) Maandtaak Wereldorieumlntatie Van den Heuvel Educatief wwwmaand-
taaknlPolfliet M (zj) Doe-mappen De wereld in een doos voor groep 1-2 Sint-Niklaas (Be) Abimo Educa-
tiefStoeldraijer J (2006) lsquoIn Vogelvluchtrsquo in JSW jrg 91 nr 1 pp 44-47 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2007) lsquoNatuNiekrsquo in JSW jrg 92 nr 4 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2009) lsquoNautrsquo in JSW jrg 93 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2010) lsquoWijzer door natuur en techniekrsquo in JSW jrg 94 nr 8 pp 46-49 Amersfoort
Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2012) lsquoLeefwereldrsquo in JSW jrg 96 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2013) lsquoTwee methoden Argus Cloursquo in JSW jrg 97 nr 6 pp 42-45 Amersfoort Thie-
me MeulenhoffWiechers C et al (2013) Binnenstebuiten rsquos-Hertogenbosch Blink Educatie wwwbinnenstebuitennl
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
20 van 21
wwwslonlorganisatiekenniscentrumleermiddelenpleinbeschrijfervaar biedt een format om ervaringen met leermiddelen zoals methoden te beschrijven De beoordelingspunten zijn ook geschikt om na te denken over wat je van een methode mag verwachten
wwwwikiwijsleermiddelenpleinnl Hier kun je beschrijvingen van en ervaringen met methodes vinden
wwwschooltvnlhbb de website van Huisje Boompje Beestje voor groep 3-4wwwschooltvnlnudn website van Nieuws uit de NatuurDe Buitendienst voor groep 5-6 Vanaf het
schooljaar 20142015 heeft het vertrouwde populaire programma een nieuwe naam gekregen De Buitendienst zie wwwschooltvnlprogrammade-buitendienst
wwwschooltvnlmystrix de website van de techniekserie Mystrix voor groep 7-8httpmethodelinknl biedt videoclips bij een aantal methoden wwwBiologiePlusSchoolnl ondersteunt met lesvoorbeelden cursussen een jaarlijkse conferentie
een digitale nieuwsbrief en deze website onderwijs over natuur wetenschap en techniek (maar vooral biologie)
wwwhetsollysysteemnl biedt een educatief pakket over duurzaamheid natuur en techniekwwwjeelonl en wwwjeelonljeelo-magazine Jeelo staat voor lsquoJe eigen leeromgevingrsquo in twaalf
projecten worden de inhouden van lsquoorieumlntatie op jezelf en de wereldrsquo en meer in een digitale om-geving aangeboden
wwwdemethodedavincinl een nieuwe lesmethode wereldverkenning (met een link naar kosmisch onderwijs)
Hoofdstuk 24
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 14-15 Londen SAGEHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 22 Abingdon
Routledge
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentresourcing-primary-scienceaspx nascholingsunit gericht op de organisatie rond het gebruik van leermiddelen bij natuuron-derwijs
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-scienceindexasp met handreikingen voor school-beleid tav opslag en gebruik van leermiddelen
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-sciencestrategies-develop-childrens-indepen-denceasp geeft tips om kinderen te leren zelfstandig leermiddelen te kiezen en te gebruiken
Hoofdstuk 25
Boacuteo M de (2004) lsquoPlanting a garden for wildlifersquo section 8 in Nature Detectives environmental sci-ence for primary children Hatfield ASE
Both K (2011) Literatuuroverzicht Natuurrijke schoolterreinen Downloaden via wwwspringzaadnllitdocs_2pdf
Gleave J (2008) Risk and play a literature review Downloaden via wwwspringzaadnllitdocsdoc_73pdf
Goossens B (2012) cd Boerderijschool levend leren op de boerderij Nijmegen BenGoossensnlHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 9 Abingdon
Routledge Herrewegen J van et al (2011) Spelen met buitenruimte Heilig Landstichting Bureau Niche
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
21 van 21
Hoff M (2004) Beratungsmappe Naturnahes Schulgelaumlnde Recklinghausen Natur- und Umwelt-schutz-Akademie NRW
Maas J R Tauritz A van der Wal amp D Hovinga (2014) Groene schoolpleinen een wetenschappelijk onderzoek naar de effecten voor basisschoolleerlingen Amsterdam Vrije Universiteit Downloaden mogelijk via wwwhsleidennllectoraten natuur-ontwikkeling-kind
Schreurs E et al (2009) Levend leren op de boerderij Zutphen Stichting BoerderijschoolWesselius J J Maas amp D Hovinga (2015) De lsquoleerrsquokracht van schoolpleinen hoe leerlingen uit groep 4 5
en 6 het schoolplein ervaren gebruiken en waarderen Leiden Lectoraat Natuur amp Ontwikkeling Kind Downloaden mogelijk via wwwhsleidennlbinaries contentassetshsllectoratennatuur-en-ontwikkeling-kind leerkracht-van-schoolpleinenpdf
Wolthoorn B ea (2008) Mijn eerste tuinboek Baarn Forte Uitgevers Zeist KNNV Uitgeverij Zie ook wwwmijneerstetuinboeknl voor tuinontwerpen en kostenbegrotingen
Zie ookwwwboerderijschoolnl boerderijeducatie is jong intensief en aantrekkelijkwwwschoolyardsorgedusciencehtml science in de schooltuinwwwonzevierkantemetertuinnlwwwlnebethemasnatuur-en-milieueducatienmerondvergroeningeigen-tuineducatief-ma-
teriaal-voor-verenigingenbuitenspelpdf biedt een handleiding (Natuur)speeltuinen met veel aandacht voor natuurbeleving
wwwjuffieintgroennl de site van een ecologisch hovenier en landschapsecoloogwwwpgpediacom de portal van de lsquoPlay and Playground Encyclopediarsquo die veel te bieden heeftwwwyoutubecomwatchv=XKNYiRU0fbcampfeature=youtube een pleidooi voor groene speel-
ruimtenwwwleraar24nlvideo2348 een voorbeeld van een educatieve schooltuinwwwgroeneschoolpleinennl laat zien dat een schoolterrein meer kan zijn dan een betegelde
pauzeplaats of overblijfplekwwwonsgroeneschoolpleinnl deze website over beheer en beleving van natuur op je eigen groene
schoolplein biedt onder meer lesideeeumln voor buiten wwwspringzaadnl De Stichting Springzaad ijvert voor meer ruimte voor natuur en kinderen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
14 van 21
Harlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 8 amp 14 Abing-don Routledge
Primary Science nr 121 (2012) thema lsquoScience on a Shoestringrsquo Hatfield ASEQualter A (2011) lsquoUsing ICT in teaching and learning sciencersquo hoofdstuk 8 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASESharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 10-11
Londen Learning Matters
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentpromoting-engagement-using-puppets-books-and-storiesaspx nascholingsunit gericht op het vergroten van betrokken-heid van leerlingen bij natuuronderwijs door gebruik van poppen boeken en verhalen
wwwleraar24nldossier3226ict-en-de-natuur uiteenlopende mogelijkheden om ICT buiten en binnen in natuurlessen toe te passen
DEEL C
Hoofdstuk 18
Alblas A (1999) Onderwijzen voor een natuurbetrokken bestaan didactische uitgangspunten voor na-tuur- en milieueducatie Wageningen Wageningen Universiteit
BARD87nl (zj) Biodiversiteitsspel spel over samenhang in de natuur Apeldoorn Veldwerk Neder-land
Been T de et al (2006) Aarde en wormen voor waarden en normen incl cd-rom Apeldoorn Veld-werk Nederland
DuurzaamDoor (red) (2015) Ik wij en de wereld Whitepaper Natuur Milieu Duurzaamheid en On-derwijs Verkregen via wwwduurzaamdoornlnieuwswhitepaper-natuur-milieu-duurzaam-heid-en-onderwijs-aangeboden-aan-onderwijs2032 of rechtstreeks via wwwunescoscholennlunescofiles201508Whitepaper-NMDpdf Competenties die hier een rol spelen zijn nieuws-gierig zijn een onderzoekende houding hebben creativiteit en probleemoplossend vermogen
Gill T (2011) Sowing the seeds reconnecting Londonrsquos children with nature London Greater London Authority
Greven J et al (2008) Help de juf een verhalend ontwerp over duurzaam watergebruik incl cd-rom Enschede SLODuurzame PABO
Hamer A de amp P Heres (red) (2015) 32 Lessen voor de toekomst Oostburg Duurzame PaboHovinga D (2007) Ont-dekken en toe-dekken leren over de veelvormige relatie van mensen met natuur
in NME-leertrajecten duurzame ontwikkeling Utrecht Universiteit Utrecht IVN Nederland amp SME Advies (2007) Leerlijn Leren voor een duurzame toekomst klimaat en duur-
zame energie AmsterdamUtrecht IVNSME AdviesJansen P amp M Jansen (red) (2002) Piepschuim in het poolijs natuur- en milieueducatie in wereldper-
spectief themarsquos lsquoKledingrsquo en lsquoVrije tijdrsquo ApeldoornAmsterdam Stichting Veldwerk NederlandAlice O
Jonker J (2011) Duurzaam Denken Doen Deventer KluwerJucker R amp R Mathar (Eds) (2015) Schooling for Sustainable Development in Europe Cham Springer
International PublishingJuffermans J (2012) Mijn hemel Wat gebeurt er op aarde Online te lezen via wwwvoetafdrukeu
onzevoetafdrukmijnhemelindexhtml
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
15 van 21
Lemaire T (2002) Filosofie van het landschap Amsterdam FlamingoLeussink E amp A Heideveld (2005) Werkplan pijler 1 lsquoLerende Individuenrsquo UtrechtAmsterdam Pro-
gramma Leren voor Duurzame OntwikkelingLijmbach S et al (2000) Duurzaamheid als leergebied conceptuele analyse en educatieve uitwerking
Utrecht CD-szlig PressLijmbach S (2004) lsquoWhatrsquos in a name Van natuureducatie naar duurzaamheidseducatiersquo in Vernieu-
wing jrg 63 nr 3 pp 8-11 Assen Van GorcumMacKay D (2009) Sustainable energy without the hot airreg Cambridge UIT Cambridge Ltd Office for Standards in Education (2003) Taking the first step forward hellip towards an education for sus-
tainable development good practice in primary and secondary schools Londen OfstedPrimary Science nr 113 (2010) thema lsquoBiodiversityrsquo Hatfield ASERemmers T (2007) Duurzame ontwikkeling is leren vooruitzien Kernleerplan Leren voor Duurzame
Ontwikkeling funderend onderwijs 4 - 16 jaar Enschede SLOSchouten M (2005) Spiegel van de natuur het natuurbeeld in cultuurhistorisch perspectief Utrecht
KNNVSmit H (2012) Ieder kind naar buiten kinderen hebben natuur nodig ndash natuur heeft kinderen nodig
Apeldoorn Veldwerk NederlandStrawbridge D amp J Strawbridge (2013) Overleven op je eigen km2 Amsterdam Fontaine Uitgevers
Nieuw AmsterdamSummers M et al (2002) Teaching Sustainable Development in Primary Schools Hatfield ASEVisser A et al (2005) Het beste boek voor echte natuurtalenten Apeldoorn SVNVliet A van et al (2005) De natuurkalendergids Zutphen RoodbontVos E et al (2001) Leren voor duurzaamheid met Door Gouda Bureau voor Educatief OntwerpenVries G de (2008) Op weg naar Aishe ndash bao Utrecht Marnix Academie Vries M de (zj) Milieu Bingo een leerzaam spel voor jong en oud over de wereld waarin we leven
vanaf 11 jaar Apeldoorn Veldwerk NederlandZorg Primair nr 5 (2014) Themanummer Groene Pedagogiek Helvoirt CNV Onderwijs Stuurgroep
Passend Onderwijs Downloaden mogelijk via wwwspringzaadnllitdocszp-2014-themanum-mer-groene-pedagogiekpdf
Zwiers J et al (2000) Weg van duurzame ontwikkeling een voorontwerp voor een raamleerplan duur-zame ontwikkeling Den Haag Dienst Stadsbeheer afd Milieu
wwwnmepodiumnlKennis-voor-NME De portal lsquoKennis voor NMErsquowwwmosvlaanderenbe over milieuzorg op schoolwwwlnebedoelgroepenonderwijsmosmos-aanbodcommunicatietoolsmos-cartoons
cartoons-milieuzorg-op-school biedt cartoons om discussie op gang te brengen over uiteenlo-pende milieuthemarsquos
wwwparriseeu PARRISE staat voor ldquoPromoting Attainment of Responsible Research and Innova-tion in Science Educationrdquo het betreft een project dat in het onderwijs de samenhang tussen science en de maatschappij aan de orde stelt
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
16 van 21
Hoofdstuk 19
Bianchi L amp P Thompson (2011) lsquoScience within cross-curricular approachesrsquo hoofdstuk 7 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Graft M van (2009) De concept-context-benadering in het primair onderwijs deel 1 Een conceptueel kader voor natuur en techniek Enschede SLO Downloaden via wwwslonldownloads2009Conceptueel_20kader_20Natuur_20en_20Techniek_20deel_20Ipdf
Graft M van (2009) De concept-context-benadering in het primair onderwijs deel 2 Voorbeeldlesma-teriaal voor natuur en techniek Enschede SLO Downloaden via
wwwslonldownloads2009Concept_20contextbenadering_20primair_20onderwijs__deel2pdf
Greven J amp J Letschert (2005) De Storyline Approach over thematisch onderwijs in de vorm van ver-halen Enschede SLO
Greven J et al (2008) Help de juf een verhalend ontwerp over duurzaam watergebruik incl cd-rom Enschede SLODuurzame PABO
Schut I (2007) lsquoGoede onderzoeksvragen ontstaan niet vanzelfrsquo in Zone jrg 6 nr 2 pp 10-11 As-sen Van Gorcum
wwwthecreativelearningjourneycouk laat zien hoe vakken op betekenisvolle wijze met elkaar geiumlntegreerd kunnen worden
Hoofdstuk 20
Adey Ph (2008) Letrsquos think Handbook a guide to cognitive acceleration in the primary school Londen GL Assessment Ltd
ArsquoEchevarria A de amp I Patience (2008) Teaching Thinking Hampshire Teachersrsquo PocketbooksFibonacci-project (2012) Tools for Enhancing Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-project
eu) Fibonacci-project (2012) Integrating Science Inquiry Across the Curriculum
(wwwfibonacci-projecteu) Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 5-8 amp 29-32 Arlington NSTApress Galen F van et al (2012) Kinderen onderzoeken lsquosnelheidrsquo Eindhoven KWTZ amp ESoE Downloaden
via wwwtuenluniversiteitover-de-universiteiteindhoven-school-of-educationinnoverensteff
Galen F van amp V Jonker (2013) Experimenteren in de rekenles Utrecht Universiteit Utrecht Zie ook wwwfismescienceuunlexperimentereninderekenles
Goldsworthy A amp B Ponchaud (2007) Science Enquiry Games active ways to learn and revise science enquiry skills Sandbach Millgate House Education
Harlen W et al (2001) Taking the plunge how to teach science more effectively for ages 5 to 12 Ports-mouth NH Heinemann
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 2 4 8 amp 9 Londen SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters 5-7
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 12-13 Abing-
don Routledge Keere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas
hoofdstuk 4 Tielt (Be) LannooCampus
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
17 van 21
Keulen H van amp I Oosterheert (2011) Wetenschap en techniek op de basisschool sect 324 Groningen Noordhoff Uitgevers
Legierse A amp M Oosterbaan (red) (2003) Onderzoeken als basis voor beroep praktisch werkboek voor docenten om in vijf werkbijeenkomsten met elkaar een leerlijn onderzoeksvaardigheden voor BBL-leerlingen te maken Enschede SLO
Meindertsma HB (2014) Predictions and explanations Short-term processes of scientific understand-ing in young children Groningen RUG dissertatie
Oversby J (2012) lsquoModelling as a part of scientific investigationrsquo hoofdstuk 14 in ASE Guide to Re-search in Science Education Hatfield ASE
Primary Science nr 124 (2012) thema lsquoPattern seeking science amp mathematicsrsquo Hatfield ASEQCDA (2009) Assessing Pupilsrsquo Progress Science assessment criteria Londen Qualifications and Cur-
riculum Development AgencyCrown PublRobertson A amp Ph Adey (2004) Teacherrsquos guide Letrsquos think through science 8amp9 Londen GL Assess-
ment LtdSpek W amp M Rodenboog-Harmelink (2011) Natuurwetenschappelijke vaardigheden onderbouw
havo-vwo Enschede SLOThe Science Teacher Vol 81 No 8 (2014) thema lsquoAnalyzing and Interpreting Datarsquo Arlington NSTAWheeler-Toppen J (ed) (2011) Science the lsquoWritersquo Way Arlington NSTApress
Hoofdstuk 21
Black P (2012) lsquoFormative assessment and learningrsquo hoofdstuk 15 in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASE
Brodie D (2011) lsquoAssessing Pupilsrsquo Learningrsquo hoofdstuk 15 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Eijck Th van amp E van den Berg (2011) lsquoEffecten van nascholingen Wetenschap en techniek in het Primair Onderwijs in de regio Amsterdamrsquo in Tijdschrift voor Didactiek der wetenschappen jrg 28 nr 2 pp 3-20
Fibonacci-project (2012) Tools for Enhancing Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-projecteu)
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 33-36 Arlington NSTApress Graft M van et al (red) (2007) Evalueren van brede ontwikkeling van leerlingen in open onderwijsvor-
men ontwikkeling van observatie- en toetsingsinstrumenten bij onderzoekend en ontwerpend leren Enschede SLO
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 12-13 London SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters
9-10 Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 15-19 amp 23-25
Abingdon Routledge Harlen W (2012) lsquoWhat research tells us about summative assessmentrsquo hoofdstuk 16 in ASE Guide
to Research in Science Education Hatfield ASEHarrison Chr (2012) lsquoAssessment for Learning classroom practices that engage a formative appro-
achrsquo hoofdstuk 17 in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASEKeeley P (2014) What are they thinking Promoting elementary learning through formative assessment
Arlington NSTApressKeere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas
hoofdstuk 4 Tielt (Be) LannooCampus
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
18 van 21
Lakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 3 Maidenhead Open Univer-sity Press
Lantz HB (2004) Rubrics for Assessing Student Achievement in Science Grades K-12 Londen Paul Chapman
Loxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and developing understanding hoofdstuk 7 Abingdon Routledge
Naylor S et al (2004) Active assessment Thinking Learning and Assessment in Science Londen David Fulton
Primary Science nr 115 (2010) thema lsquoAssessmentrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 125 (2012) thema lsquoMaking Progressrsquo Hatfield ASEQCDA (2009) Assessing Pupilsrsquo Progress Science assessment criteria Londen Qualifications and Cur-
riculum Development AgencyCrown PublRezba RJ Sprague CR McDunnough JT amp JJ Matkins (2007) Learning and assessing science pro-
cess skills San Francisco (USA) Kendall Hunt Publishing amp CoSchofield K (2011) lsquoFormative feedback and self-assessmentrsquo hoofdstuk 11 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASEScience amp Children Vol 51 nr 3 (2013) thema lsquoAssessment Products and Processesrsquo Arlington NSTA Sharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 9 Lon-
don Learning MattersWeerden J van amp L Hiddink (red) (2013) Balans van het basisonderwijs PPON 25 jaar kwaliteit in
beeld pp 34-36 Natuuronderwijs Arnhem Stichting CitoWiliam D amp S Leahy (2015) Embedding formative assessment Practical techniques for K-12 class-
rooms West Palm Beach (FL USA) Learning Sciences International
wwwnferacuknferpublicationsAAS02AAS02pdf een document over lsquoAssessment for Learning in Sciencersquo
Hoofdstuk 22
Boersma KTh et al (2005) Vernieuwd biologieonderwijs van 4 tot 18 jaar Utrecht CVBO Boersma K (2012) Wereldorieumlnterende vakken op de kaart Downloaden via wwwecentnlarti-
kel2544WereldoriC3ABnterende+vakken+op+de+kaartviewdoGraft M van et al (red) (2003) Natuuronderwijs curricula en concepten van kinderen Enschede SLOGraft M van et al (2014) Concept Wetenschap amp technologie in het basis- en speciaal onderwijs richt-
inggevend leerplankader bij het leergebied Orieumlntatie op jezelf en de wereld Enschede SLO Harlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 2 20 en 21
Abingdon Routledge Harlen W (red) (2011) lsquoProvision for science at the school levelrsquo sectie 3 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASEHoeven M van der amp L Meijs (2009) Leerlijnen landelijke kaders Mens en Natuur vmbo Enschede
SLO (wwwslonlvoortgezetvmbothemasdll)Ministerie van OCW (2010) Kerndoelen speciaal onderwijs Den Haag Ministerie van OCW National Research Council (2012) A Framework for K-12 Science Education practices crosscutting con-
cepts and core ideas Washington The National Academies PressPratt H (2013) The NSTA Readerrsquos Guide to A Framework for K-12 Science Education practices cross-
cutting concepts and core ideas Arlington NSTApressPrimary Science nr 119 (2011) thema lsquoPlanning for Creative Sciencersquo Hatfield ASE
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
19 van 21
Scharten R amp M Kat-de Jong (2012) Koersvast en enthousiast kritieke succesfactoren van de Gelderse vindplaatsen Nijmegen Expertisecentrum Nederlands
The National Curriculum in England (2013) Handbook for Primary Teachers key stages 1 amp 2 Sou-tham Scholastic Ltd
Verheijen S et al (2010) Naar een kern voor leerlijnen natuur- en milieueducatie analyse van bestaan-de leerlijnen en synthese van een kern-leerlijn NME UtrechtWageningenApeldoorn Freudenthal InstituutWURVeldwerk Nederland Downloaden via httpedepotwurnl155062
Hoofdstuk 23
Adriaensen I ea (2014) Mikado Wereldorieumlntatie Kalmthout (Be) PelckmansBastmeijer M (2014) Natuur anders Lochem Klasse(n)Advies wwwvierkeerwijzernl Dekkers D amp E van Oers (2013) lsquoRecensie Een blik op techniekrsquo In Zone jrg 12 nr 2 blz 19 Verkre-
gen via wwwschoolsupportnlpopbijlagephpID=7568Huijzer M F Siemensma et al (2015) Wijzer Natuur amp techniek GroningenHouten Noordhoff Uit-
geversHulten S van et al (2014) Natuurzaken Tilburg Zwijsen wwwdezakenvanzwijsennlnatuurzaken
htmKruijssen E van amp F Ubels (2013) Techniek amp Wetenschap in het basisonderwijs Methoden websites amp
bronnen Nijmegen KWTGLimmen M ea (2012) Jeelo (Je eigen leeromgeving) digitale methode voor lsquoOrieumlntatie op Jezelf en
de Wereldrsquo wwwjeelonlMarell J (2012) lsquoRecensie Impulsboeken techniek I en II voor leerkrachtenrsquo in De Tondeldoos jrg 13
nr 2 pp 2-3 Rosmalen VONKMarell J (2014) lsquoBoekrecensie Outside the boxrsquo in De Tondeldoos jrg 15 nr 2-3 pp 24-28 Rosmalen
VONKMarell J (2015) lsquoRecensie Wijzer Natuur amp techniekrsquo in JSW jrg 99 nr 9 pp 42-45 Amersfoort
Thieme MeulenhoffMarell J (2016) lsquoBiologie Plusrsquo In JSW jrg 100 nr 5 blz 46-49 Amersfoort ThiemeMeulenhoffMeer G van der et al (2012) Maandtaak Wereldorieumlntatie Van den Heuvel Educatief wwwmaand-
taaknlPolfliet M (zj) Doe-mappen De wereld in een doos voor groep 1-2 Sint-Niklaas (Be) Abimo Educa-
tiefStoeldraijer J (2006) lsquoIn Vogelvluchtrsquo in JSW jrg 91 nr 1 pp 44-47 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2007) lsquoNatuNiekrsquo in JSW jrg 92 nr 4 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2009) lsquoNautrsquo in JSW jrg 93 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2010) lsquoWijzer door natuur en techniekrsquo in JSW jrg 94 nr 8 pp 46-49 Amersfoort
Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2012) lsquoLeefwereldrsquo in JSW jrg 96 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2013) lsquoTwee methoden Argus Cloursquo in JSW jrg 97 nr 6 pp 42-45 Amersfoort Thie-
me MeulenhoffWiechers C et al (2013) Binnenstebuiten rsquos-Hertogenbosch Blink Educatie wwwbinnenstebuitennl
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
20 van 21
wwwslonlorganisatiekenniscentrumleermiddelenpleinbeschrijfervaar biedt een format om ervaringen met leermiddelen zoals methoden te beschrijven De beoordelingspunten zijn ook geschikt om na te denken over wat je van een methode mag verwachten
wwwwikiwijsleermiddelenpleinnl Hier kun je beschrijvingen van en ervaringen met methodes vinden
wwwschooltvnlhbb de website van Huisje Boompje Beestje voor groep 3-4wwwschooltvnlnudn website van Nieuws uit de NatuurDe Buitendienst voor groep 5-6 Vanaf het
schooljaar 20142015 heeft het vertrouwde populaire programma een nieuwe naam gekregen De Buitendienst zie wwwschooltvnlprogrammade-buitendienst
wwwschooltvnlmystrix de website van de techniekserie Mystrix voor groep 7-8httpmethodelinknl biedt videoclips bij een aantal methoden wwwBiologiePlusSchoolnl ondersteunt met lesvoorbeelden cursussen een jaarlijkse conferentie
een digitale nieuwsbrief en deze website onderwijs over natuur wetenschap en techniek (maar vooral biologie)
wwwhetsollysysteemnl biedt een educatief pakket over duurzaamheid natuur en techniekwwwjeelonl en wwwjeelonljeelo-magazine Jeelo staat voor lsquoJe eigen leeromgevingrsquo in twaalf
projecten worden de inhouden van lsquoorieumlntatie op jezelf en de wereldrsquo en meer in een digitale om-geving aangeboden
wwwdemethodedavincinl een nieuwe lesmethode wereldverkenning (met een link naar kosmisch onderwijs)
Hoofdstuk 24
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 14-15 Londen SAGEHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 22 Abingdon
Routledge
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentresourcing-primary-scienceaspx nascholingsunit gericht op de organisatie rond het gebruik van leermiddelen bij natuuron-derwijs
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-scienceindexasp met handreikingen voor school-beleid tav opslag en gebruik van leermiddelen
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-sciencestrategies-develop-childrens-indepen-denceasp geeft tips om kinderen te leren zelfstandig leermiddelen te kiezen en te gebruiken
Hoofdstuk 25
Boacuteo M de (2004) lsquoPlanting a garden for wildlifersquo section 8 in Nature Detectives environmental sci-ence for primary children Hatfield ASE
Both K (2011) Literatuuroverzicht Natuurrijke schoolterreinen Downloaden via wwwspringzaadnllitdocs_2pdf
Gleave J (2008) Risk and play a literature review Downloaden via wwwspringzaadnllitdocsdoc_73pdf
Goossens B (2012) cd Boerderijschool levend leren op de boerderij Nijmegen BenGoossensnlHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 9 Abingdon
Routledge Herrewegen J van et al (2011) Spelen met buitenruimte Heilig Landstichting Bureau Niche
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
21 van 21
Hoff M (2004) Beratungsmappe Naturnahes Schulgelaumlnde Recklinghausen Natur- und Umwelt-schutz-Akademie NRW
Maas J R Tauritz A van der Wal amp D Hovinga (2014) Groene schoolpleinen een wetenschappelijk onderzoek naar de effecten voor basisschoolleerlingen Amsterdam Vrije Universiteit Downloaden mogelijk via wwwhsleidennllectoraten natuur-ontwikkeling-kind
Schreurs E et al (2009) Levend leren op de boerderij Zutphen Stichting BoerderijschoolWesselius J J Maas amp D Hovinga (2015) De lsquoleerrsquokracht van schoolpleinen hoe leerlingen uit groep 4 5
en 6 het schoolplein ervaren gebruiken en waarderen Leiden Lectoraat Natuur amp Ontwikkeling Kind Downloaden mogelijk via wwwhsleidennlbinaries contentassetshsllectoratennatuur-en-ontwikkeling-kind leerkracht-van-schoolpleinenpdf
Wolthoorn B ea (2008) Mijn eerste tuinboek Baarn Forte Uitgevers Zeist KNNV Uitgeverij Zie ook wwwmijneerstetuinboeknl voor tuinontwerpen en kostenbegrotingen
Zie ookwwwboerderijschoolnl boerderijeducatie is jong intensief en aantrekkelijkwwwschoolyardsorgedusciencehtml science in de schooltuinwwwonzevierkantemetertuinnlwwwlnebethemasnatuur-en-milieueducatienmerondvergroeningeigen-tuineducatief-ma-
teriaal-voor-verenigingenbuitenspelpdf biedt een handleiding (Natuur)speeltuinen met veel aandacht voor natuurbeleving
wwwjuffieintgroennl de site van een ecologisch hovenier en landschapsecoloogwwwpgpediacom de portal van de lsquoPlay and Playground Encyclopediarsquo die veel te bieden heeftwwwyoutubecomwatchv=XKNYiRU0fbcampfeature=youtube een pleidooi voor groene speel-
ruimtenwwwleraar24nlvideo2348 een voorbeeld van een educatieve schooltuinwwwgroeneschoolpleinennl laat zien dat een schoolterrein meer kan zijn dan een betegelde
pauzeplaats of overblijfplekwwwonsgroeneschoolpleinnl deze website over beheer en beleving van natuur op je eigen groene
schoolplein biedt onder meer lesideeeumln voor buiten wwwspringzaadnl De Stichting Springzaad ijvert voor meer ruimte voor natuur en kinderen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
15 van 21
Lemaire T (2002) Filosofie van het landschap Amsterdam FlamingoLeussink E amp A Heideveld (2005) Werkplan pijler 1 lsquoLerende Individuenrsquo UtrechtAmsterdam Pro-
gramma Leren voor Duurzame OntwikkelingLijmbach S et al (2000) Duurzaamheid als leergebied conceptuele analyse en educatieve uitwerking
Utrecht CD-szlig PressLijmbach S (2004) lsquoWhatrsquos in a name Van natuureducatie naar duurzaamheidseducatiersquo in Vernieu-
wing jrg 63 nr 3 pp 8-11 Assen Van GorcumMacKay D (2009) Sustainable energy without the hot airreg Cambridge UIT Cambridge Ltd Office for Standards in Education (2003) Taking the first step forward hellip towards an education for sus-
tainable development good practice in primary and secondary schools Londen OfstedPrimary Science nr 113 (2010) thema lsquoBiodiversityrsquo Hatfield ASERemmers T (2007) Duurzame ontwikkeling is leren vooruitzien Kernleerplan Leren voor Duurzame
Ontwikkeling funderend onderwijs 4 - 16 jaar Enschede SLOSchouten M (2005) Spiegel van de natuur het natuurbeeld in cultuurhistorisch perspectief Utrecht
KNNVSmit H (2012) Ieder kind naar buiten kinderen hebben natuur nodig ndash natuur heeft kinderen nodig
Apeldoorn Veldwerk NederlandStrawbridge D amp J Strawbridge (2013) Overleven op je eigen km2 Amsterdam Fontaine Uitgevers
Nieuw AmsterdamSummers M et al (2002) Teaching Sustainable Development in Primary Schools Hatfield ASEVisser A et al (2005) Het beste boek voor echte natuurtalenten Apeldoorn SVNVliet A van et al (2005) De natuurkalendergids Zutphen RoodbontVos E et al (2001) Leren voor duurzaamheid met Door Gouda Bureau voor Educatief OntwerpenVries G de (2008) Op weg naar Aishe ndash bao Utrecht Marnix Academie Vries M de (zj) Milieu Bingo een leerzaam spel voor jong en oud over de wereld waarin we leven
vanaf 11 jaar Apeldoorn Veldwerk NederlandZorg Primair nr 5 (2014) Themanummer Groene Pedagogiek Helvoirt CNV Onderwijs Stuurgroep
Passend Onderwijs Downloaden mogelijk via wwwspringzaadnllitdocszp-2014-themanum-mer-groene-pedagogiekpdf
Zwiers J et al (2000) Weg van duurzame ontwikkeling een voorontwerp voor een raamleerplan duur-zame ontwikkeling Den Haag Dienst Stadsbeheer afd Milieu
wwwnmepodiumnlKennis-voor-NME De portal lsquoKennis voor NMErsquowwwmosvlaanderenbe over milieuzorg op schoolwwwlnebedoelgroepenonderwijsmosmos-aanbodcommunicatietoolsmos-cartoons
cartoons-milieuzorg-op-school biedt cartoons om discussie op gang te brengen over uiteenlo-pende milieuthemarsquos
wwwparriseeu PARRISE staat voor ldquoPromoting Attainment of Responsible Research and Innova-tion in Science Educationrdquo het betreft een project dat in het onderwijs de samenhang tussen science en de maatschappij aan de orde stelt
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
16 van 21
Hoofdstuk 19
Bianchi L amp P Thompson (2011) lsquoScience within cross-curricular approachesrsquo hoofdstuk 7 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Graft M van (2009) De concept-context-benadering in het primair onderwijs deel 1 Een conceptueel kader voor natuur en techniek Enschede SLO Downloaden via wwwslonldownloads2009Conceptueel_20kader_20Natuur_20en_20Techniek_20deel_20Ipdf
Graft M van (2009) De concept-context-benadering in het primair onderwijs deel 2 Voorbeeldlesma-teriaal voor natuur en techniek Enschede SLO Downloaden via
wwwslonldownloads2009Concept_20contextbenadering_20primair_20onderwijs__deel2pdf
Greven J amp J Letschert (2005) De Storyline Approach over thematisch onderwijs in de vorm van ver-halen Enschede SLO
Greven J et al (2008) Help de juf een verhalend ontwerp over duurzaam watergebruik incl cd-rom Enschede SLODuurzame PABO
Schut I (2007) lsquoGoede onderzoeksvragen ontstaan niet vanzelfrsquo in Zone jrg 6 nr 2 pp 10-11 As-sen Van Gorcum
wwwthecreativelearningjourneycouk laat zien hoe vakken op betekenisvolle wijze met elkaar geiumlntegreerd kunnen worden
Hoofdstuk 20
Adey Ph (2008) Letrsquos think Handbook a guide to cognitive acceleration in the primary school Londen GL Assessment Ltd
ArsquoEchevarria A de amp I Patience (2008) Teaching Thinking Hampshire Teachersrsquo PocketbooksFibonacci-project (2012) Tools for Enhancing Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-project
eu) Fibonacci-project (2012) Integrating Science Inquiry Across the Curriculum
(wwwfibonacci-projecteu) Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 5-8 amp 29-32 Arlington NSTApress Galen F van et al (2012) Kinderen onderzoeken lsquosnelheidrsquo Eindhoven KWTZ amp ESoE Downloaden
via wwwtuenluniversiteitover-de-universiteiteindhoven-school-of-educationinnoverensteff
Galen F van amp V Jonker (2013) Experimenteren in de rekenles Utrecht Universiteit Utrecht Zie ook wwwfismescienceuunlexperimentereninderekenles
Goldsworthy A amp B Ponchaud (2007) Science Enquiry Games active ways to learn and revise science enquiry skills Sandbach Millgate House Education
Harlen W et al (2001) Taking the plunge how to teach science more effectively for ages 5 to 12 Ports-mouth NH Heinemann
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 2 4 8 amp 9 Londen SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters 5-7
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 12-13 Abing-
don Routledge Keere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas
hoofdstuk 4 Tielt (Be) LannooCampus
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
17 van 21
Keulen H van amp I Oosterheert (2011) Wetenschap en techniek op de basisschool sect 324 Groningen Noordhoff Uitgevers
Legierse A amp M Oosterbaan (red) (2003) Onderzoeken als basis voor beroep praktisch werkboek voor docenten om in vijf werkbijeenkomsten met elkaar een leerlijn onderzoeksvaardigheden voor BBL-leerlingen te maken Enschede SLO
Meindertsma HB (2014) Predictions and explanations Short-term processes of scientific understand-ing in young children Groningen RUG dissertatie
Oversby J (2012) lsquoModelling as a part of scientific investigationrsquo hoofdstuk 14 in ASE Guide to Re-search in Science Education Hatfield ASE
Primary Science nr 124 (2012) thema lsquoPattern seeking science amp mathematicsrsquo Hatfield ASEQCDA (2009) Assessing Pupilsrsquo Progress Science assessment criteria Londen Qualifications and Cur-
riculum Development AgencyCrown PublRobertson A amp Ph Adey (2004) Teacherrsquos guide Letrsquos think through science 8amp9 Londen GL Assess-
ment LtdSpek W amp M Rodenboog-Harmelink (2011) Natuurwetenschappelijke vaardigheden onderbouw
havo-vwo Enschede SLOThe Science Teacher Vol 81 No 8 (2014) thema lsquoAnalyzing and Interpreting Datarsquo Arlington NSTAWheeler-Toppen J (ed) (2011) Science the lsquoWritersquo Way Arlington NSTApress
Hoofdstuk 21
Black P (2012) lsquoFormative assessment and learningrsquo hoofdstuk 15 in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASE
Brodie D (2011) lsquoAssessing Pupilsrsquo Learningrsquo hoofdstuk 15 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Eijck Th van amp E van den Berg (2011) lsquoEffecten van nascholingen Wetenschap en techniek in het Primair Onderwijs in de regio Amsterdamrsquo in Tijdschrift voor Didactiek der wetenschappen jrg 28 nr 2 pp 3-20
Fibonacci-project (2012) Tools for Enhancing Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-projecteu)
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 33-36 Arlington NSTApress Graft M van et al (red) (2007) Evalueren van brede ontwikkeling van leerlingen in open onderwijsvor-
men ontwikkeling van observatie- en toetsingsinstrumenten bij onderzoekend en ontwerpend leren Enschede SLO
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 12-13 London SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters
9-10 Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 15-19 amp 23-25
Abingdon Routledge Harlen W (2012) lsquoWhat research tells us about summative assessmentrsquo hoofdstuk 16 in ASE Guide
to Research in Science Education Hatfield ASEHarrison Chr (2012) lsquoAssessment for Learning classroom practices that engage a formative appro-
achrsquo hoofdstuk 17 in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASEKeeley P (2014) What are they thinking Promoting elementary learning through formative assessment
Arlington NSTApressKeere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas
hoofdstuk 4 Tielt (Be) LannooCampus
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
18 van 21
Lakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 3 Maidenhead Open Univer-sity Press
Lantz HB (2004) Rubrics for Assessing Student Achievement in Science Grades K-12 Londen Paul Chapman
Loxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and developing understanding hoofdstuk 7 Abingdon Routledge
Naylor S et al (2004) Active assessment Thinking Learning and Assessment in Science Londen David Fulton
Primary Science nr 115 (2010) thema lsquoAssessmentrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 125 (2012) thema lsquoMaking Progressrsquo Hatfield ASEQCDA (2009) Assessing Pupilsrsquo Progress Science assessment criteria Londen Qualifications and Cur-
riculum Development AgencyCrown PublRezba RJ Sprague CR McDunnough JT amp JJ Matkins (2007) Learning and assessing science pro-
cess skills San Francisco (USA) Kendall Hunt Publishing amp CoSchofield K (2011) lsquoFormative feedback and self-assessmentrsquo hoofdstuk 11 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASEScience amp Children Vol 51 nr 3 (2013) thema lsquoAssessment Products and Processesrsquo Arlington NSTA Sharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 9 Lon-
don Learning MattersWeerden J van amp L Hiddink (red) (2013) Balans van het basisonderwijs PPON 25 jaar kwaliteit in
beeld pp 34-36 Natuuronderwijs Arnhem Stichting CitoWiliam D amp S Leahy (2015) Embedding formative assessment Practical techniques for K-12 class-
rooms West Palm Beach (FL USA) Learning Sciences International
wwwnferacuknferpublicationsAAS02AAS02pdf een document over lsquoAssessment for Learning in Sciencersquo
Hoofdstuk 22
Boersma KTh et al (2005) Vernieuwd biologieonderwijs van 4 tot 18 jaar Utrecht CVBO Boersma K (2012) Wereldorieumlnterende vakken op de kaart Downloaden via wwwecentnlarti-
kel2544WereldoriC3ABnterende+vakken+op+de+kaartviewdoGraft M van et al (red) (2003) Natuuronderwijs curricula en concepten van kinderen Enschede SLOGraft M van et al (2014) Concept Wetenschap amp technologie in het basis- en speciaal onderwijs richt-
inggevend leerplankader bij het leergebied Orieumlntatie op jezelf en de wereld Enschede SLO Harlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 2 20 en 21
Abingdon Routledge Harlen W (red) (2011) lsquoProvision for science at the school levelrsquo sectie 3 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASEHoeven M van der amp L Meijs (2009) Leerlijnen landelijke kaders Mens en Natuur vmbo Enschede
SLO (wwwslonlvoortgezetvmbothemasdll)Ministerie van OCW (2010) Kerndoelen speciaal onderwijs Den Haag Ministerie van OCW National Research Council (2012) A Framework for K-12 Science Education practices crosscutting con-
cepts and core ideas Washington The National Academies PressPratt H (2013) The NSTA Readerrsquos Guide to A Framework for K-12 Science Education practices cross-
cutting concepts and core ideas Arlington NSTApressPrimary Science nr 119 (2011) thema lsquoPlanning for Creative Sciencersquo Hatfield ASE
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
19 van 21
Scharten R amp M Kat-de Jong (2012) Koersvast en enthousiast kritieke succesfactoren van de Gelderse vindplaatsen Nijmegen Expertisecentrum Nederlands
The National Curriculum in England (2013) Handbook for Primary Teachers key stages 1 amp 2 Sou-tham Scholastic Ltd
Verheijen S et al (2010) Naar een kern voor leerlijnen natuur- en milieueducatie analyse van bestaan-de leerlijnen en synthese van een kern-leerlijn NME UtrechtWageningenApeldoorn Freudenthal InstituutWURVeldwerk Nederland Downloaden via httpedepotwurnl155062
Hoofdstuk 23
Adriaensen I ea (2014) Mikado Wereldorieumlntatie Kalmthout (Be) PelckmansBastmeijer M (2014) Natuur anders Lochem Klasse(n)Advies wwwvierkeerwijzernl Dekkers D amp E van Oers (2013) lsquoRecensie Een blik op techniekrsquo In Zone jrg 12 nr 2 blz 19 Verkre-
gen via wwwschoolsupportnlpopbijlagephpID=7568Huijzer M F Siemensma et al (2015) Wijzer Natuur amp techniek GroningenHouten Noordhoff Uit-
geversHulten S van et al (2014) Natuurzaken Tilburg Zwijsen wwwdezakenvanzwijsennlnatuurzaken
htmKruijssen E van amp F Ubels (2013) Techniek amp Wetenschap in het basisonderwijs Methoden websites amp
bronnen Nijmegen KWTGLimmen M ea (2012) Jeelo (Je eigen leeromgeving) digitale methode voor lsquoOrieumlntatie op Jezelf en
de Wereldrsquo wwwjeelonlMarell J (2012) lsquoRecensie Impulsboeken techniek I en II voor leerkrachtenrsquo in De Tondeldoos jrg 13
nr 2 pp 2-3 Rosmalen VONKMarell J (2014) lsquoBoekrecensie Outside the boxrsquo in De Tondeldoos jrg 15 nr 2-3 pp 24-28 Rosmalen
VONKMarell J (2015) lsquoRecensie Wijzer Natuur amp techniekrsquo in JSW jrg 99 nr 9 pp 42-45 Amersfoort
Thieme MeulenhoffMarell J (2016) lsquoBiologie Plusrsquo In JSW jrg 100 nr 5 blz 46-49 Amersfoort ThiemeMeulenhoffMeer G van der et al (2012) Maandtaak Wereldorieumlntatie Van den Heuvel Educatief wwwmaand-
taaknlPolfliet M (zj) Doe-mappen De wereld in een doos voor groep 1-2 Sint-Niklaas (Be) Abimo Educa-
tiefStoeldraijer J (2006) lsquoIn Vogelvluchtrsquo in JSW jrg 91 nr 1 pp 44-47 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2007) lsquoNatuNiekrsquo in JSW jrg 92 nr 4 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2009) lsquoNautrsquo in JSW jrg 93 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2010) lsquoWijzer door natuur en techniekrsquo in JSW jrg 94 nr 8 pp 46-49 Amersfoort
Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2012) lsquoLeefwereldrsquo in JSW jrg 96 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2013) lsquoTwee methoden Argus Cloursquo in JSW jrg 97 nr 6 pp 42-45 Amersfoort Thie-
me MeulenhoffWiechers C et al (2013) Binnenstebuiten rsquos-Hertogenbosch Blink Educatie wwwbinnenstebuitennl
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
20 van 21
wwwslonlorganisatiekenniscentrumleermiddelenpleinbeschrijfervaar biedt een format om ervaringen met leermiddelen zoals methoden te beschrijven De beoordelingspunten zijn ook geschikt om na te denken over wat je van een methode mag verwachten
wwwwikiwijsleermiddelenpleinnl Hier kun je beschrijvingen van en ervaringen met methodes vinden
wwwschooltvnlhbb de website van Huisje Boompje Beestje voor groep 3-4wwwschooltvnlnudn website van Nieuws uit de NatuurDe Buitendienst voor groep 5-6 Vanaf het
schooljaar 20142015 heeft het vertrouwde populaire programma een nieuwe naam gekregen De Buitendienst zie wwwschooltvnlprogrammade-buitendienst
wwwschooltvnlmystrix de website van de techniekserie Mystrix voor groep 7-8httpmethodelinknl biedt videoclips bij een aantal methoden wwwBiologiePlusSchoolnl ondersteunt met lesvoorbeelden cursussen een jaarlijkse conferentie
een digitale nieuwsbrief en deze website onderwijs over natuur wetenschap en techniek (maar vooral biologie)
wwwhetsollysysteemnl biedt een educatief pakket over duurzaamheid natuur en techniekwwwjeelonl en wwwjeelonljeelo-magazine Jeelo staat voor lsquoJe eigen leeromgevingrsquo in twaalf
projecten worden de inhouden van lsquoorieumlntatie op jezelf en de wereldrsquo en meer in een digitale om-geving aangeboden
wwwdemethodedavincinl een nieuwe lesmethode wereldverkenning (met een link naar kosmisch onderwijs)
Hoofdstuk 24
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 14-15 Londen SAGEHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 22 Abingdon
Routledge
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentresourcing-primary-scienceaspx nascholingsunit gericht op de organisatie rond het gebruik van leermiddelen bij natuuron-derwijs
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-scienceindexasp met handreikingen voor school-beleid tav opslag en gebruik van leermiddelen
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-sciencestrategies-develop-childrens-indepen-denceasp geeft tips om kinderen te leren zelfstandig leermiddelen te kiezen en te gebruiken
Hoofdstuk 25
Boacuteo M de (2004) lsquoPlanting a garden for wildlifersquo section 8 in Nature Detectives environmental sci-ence for primary children Hatfield ASE
Both K (2011) Literatuuroverzicht Natuurrijke schoolterreinen Downloaden via wwwspringzaadnllitdocs_2pdf
Gleave J (2008) Risk and play a literature review Downloaden via wwwspringzaadnllitdocsdoc_73pdf
Goossens B (2012) cd Boerderijschool levend leren op de boerderij Nijmegen BenGoossensnlHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 9 Abingdon
Routledge Herrewegen J van et al (2011) Spelen met buitenruimte Heilig Landstichting Bureau Niche
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
21 van 21
Hoff M (2004) Beratungsmappe Naturnahes Schulgelaumlnde Recklinghausen Natur- und Umwelt-schutz-Akademie NRW
Maas J R Tauritz A van der Wal amp D Hovinga (2014) Groene schoolpleinen een wetenschappelijk onderzoek naar de effecten voor basisschoolleerlingen Amsterdam Vrije Universiteit Downloaden mogelijk via wwwhsleidennllectoraten natuur-ontwikkeling-kind
Schreurs E et al (2009) Levend leren op de boerderij Zutphen Stichting BoerderijschoolWesselius J J Maas amp D Hovinga (2015) De lsquoleerrsquokracht van schoolpleinen hoe leerlingen uit groep 4 5
en 6 het schoolplein ervaren gebruiken en waarderen Leiden Lectoraat Natuur amp Ontwikkeling Kind Downloaden mogelijk via wwwhsleidennlbinaries contentassetshsllectoratennatuur-en-ontwikkeling-kind leerkracht-van-schoolpleinenpdf
Wolthoorn B ea (2008) Mijn eerste tuinboek Baarn Forte Uitgevers Zeist KNNV Uitgeverij Zie ook wwwmijneerstetuinboeknl voor tuinontwerpen en kostenbegrotingen
Zie ookwwwboerderijschoolnl boerderijeducatie is jong intensief en aantrekkelijkwwwschoolyardsorgedusciencehtml science in de schooltuinwwwonzevierkantemetertuinnlwwwlnebethemasnatuur-en-milieueducatienmerondvergroeningeigen-tuineducatief-ma-
teriaal-voor-verenigingenbuitenspelpdf biedt een handleiding (Natuur)speeltuinen met veel aandacht voor natuurbeleving
wwwjuffieintgroennl de site van een ecologisch hovenier en landschapsecoloogwwwpgpediacom de portal van de lsquoPlay and Playground Encyclopediarsquo die veel te bieden heeftwwwyoutubecomwatchv=XKNYiRU0fbcampfeature=youtube een pleidooi voor groene speel-
ruimtenwwwleraar24nlvideo2348 een voorbeeld van een educatieve schooltuinwwwgroeneschoolpleinennl laat zien dat een schoolterrein meer kan zijn dan een betegelde
pauzeplaats of overblijfplekwwwonsgroeneschoolpleinnl deze website over beheer en beleving van natuur op je eigen groene
schoolplein biedt onder meer lesideeeumln voor buiten wwwspringzaadnl De Stichting Springzaad ijvert voor meer ruimte voor natuur en kinderen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
16 van 21
Hoofdstuk 19
Bianchi L amp P Thompson (2011) lsquoScience within cross-curricular approachesrsquo hoofdstuk 7 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Graft M van (2009) De concept-context-benadering in het primair onderwijs deel 1 Een conceptueel kader voor natuur en techniek Enschede SLO Downloaden via wwwslonldownloads2009Conceptueel_20kader_20Natuur_20en_20Techniek_20deel_20Ipdf
Graft M van (2009) De concept-context-benadering in het primair onderwijs deel 2 Voorbeeldlesma-teriaal voor natuur en techniek Enschede SLO Downloaden via
wwwslonldownloads2009Concept_20contextbenadering_20primair_20onderwijs__deel2pdf
Greven J amp J Letschert (2005) De Storyline Approach over thematisch onderwijs in de vorm van ver-halen Enschede SLO
Greven J et al (2008) Help de juf een verhalend ontwerp over duurzaam watergebruik incl cd-rom Enschede SLODuurzame PABO
Schut I (2007) lsquoGoede onderzoeksvragen ontstaan niet vanzelfrsquo in Zone jrg 6 nr 2 pp 10-11 As-sen Van Gorcum
wwwthecreativelearningjourneycouk laat zien hoe vakken op betekenisvolle wijze met elkaar geiumlntegreerd kunnen worden
Hoofdstuk 20
Adey Ph (2008) Letrsquos think Handbook a guide to cognitive acceleration in the primary school Londen GL Assessment Ltd
ArsquoEchevarria A de amp I Patience (2008) Teaching Thinking Hampshire Teachersrsquo PocketbooksFibonacci-project (2012) Tools for Enhancing Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-project
eu) Fibonacci-project (2012) Integrating Science Inquiry Across the Curriculum
(wwwfibonacci-projecteu) Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 5-8 amp 29-32 Arlington NSTApress Galen F van et al (2012) Kinderen onderzoeken lsquosnelheidrsquo Eindhoven KWTZ amp ESoE Downloaden
via wwwtuenluniversiteitover-de-universiteiteindhoven-school-of-educationinnoverensteff
Galen F van amp V Jonker (2013) Experimenteren in de rekenles Utrecht Universiteit Utrecht Zie ook wwwfismescienceuunlexperimentereninderekenles
Goldsworthy A amp B Ponchaud (2007) Science Enquiry Games active ways to learn and revise science enquiry skills Sandbach Millgate House Education
Harlen W et al (2001) Taking the plunge how to teach science more effectively for ages 5 to 12 Ports-mouth NH Heinemann
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 2 4 8 amp 9 Londen SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters 5-7
Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 12-13 Abing-
don Routledge Keere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas
hoofdstuk 4 Tielt (Be) LannooCampus
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
17 van 21
Keulen H van amp I Oosterheert (2011) Wetenschap en techniek op de basisschool sect 324 Groningen Noordhoff Uitgevers
Legierse A amp M Oosterbaan (red) (2003) Onderzoeken als basis voor beroep praktisch werkboek voor docenten om in vijf werkbijeenkomsten met elkaar een leerlijn onderzoeksvaardigheden voor BBL-leerlingen te maken Enschede SLO
Meindertsma HB (2014) Predictions and explanations Short-term processes of scientific understand-ing in young children Groningen RUG dissertatie
Oversby J (2012) lsquoModelling as a part of scientific investigationrsquo hoofdstuk 14 in ASE Guide to Re-search in Science Education Hatfield ASE
Primary Science nr 124 (2012) thema lsquoPattern seeking science amp mathematicsrsquo Hatfield ASEQCDA (2009) Assessing Pupilsrsquo Progress Science assessment criteria Londen Qualifications and Cur-
riculum Development AgencyCrown PublRobertson A amp Ph Adey (2004) Teacherrsquos guide Letrsquos think through science 8amp9 Londen GL Assess-
ment LtdSpek W amp M Rodenboog-Harmelink (2011) Natuurwetenschappelijke vaardigheden onderbouw
havo-vwo Enschede SLOThe Science Teacher Vol 81 No 8 (2014) thema lsquoAnalyzing and Interpreting Datarsquo Arlington NSTAWheeler-Toppen J (ed) (2011) Science the lsquoWritersquo Way Arlington NSTApress
Hoofdstuk 21
Black P (2012) lsquoFormative assessment and learningrsquo hoofdstuk 15 in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASE
Brodie D (2011) lsquoAssessing Pupilsrsquo Learningrsquo hoofdstuk 15 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Eijck Th van amp E van den Berg (2011) lsquoEffecten van nascholingen Wetenschap en techniek in het Primair Onderwijs in de regio Amsterdamrsquo in Tijdschrift voor Didactiek der wetenschappen jrg 28 nr 2 pp 3-20
Fibonacci-project (2012) Tools for Enhancing Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-projecteu)
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 33-36 Arlington NSTApress Graft M van et al (red) (2007) Evalueren van brede ontwikkeling van leerlingen in open onderwijsvor-
men ontwikkeling van observatie- en toetsingsinstrumenten bij onderzoekend en ontwerpend leren Enschede SLO
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 12-13 London SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters
9-10 Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 15-19 amp 23-25
Abingdon Routledge Harlen W (2012) lsquoWhat research tells us about summative assessmentrsquo hoofdstuk 16 in ASE Guide
to Research in Science Education Hatfield ASEHarrison Chr (2012) lsquoAssessment for Learning classroom practices that engage a formative appro-
achrsquo hoofdstuk 17 in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASEKeeley P (2014) What are they thinking Promoting elementary learning through formative assessment
Arlington NSTApressKeere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas
hoofdstuk 4 Tielt (Be) LannooCampus
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
18 van 21
Lakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 3 Maidenhead Open Univer-sity Press
Lantz HB (2004) Rubrics for Assessing Student Achievement in Science Grades K-12 Londen Paul Chapman
Loxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and developing understanding hoofdstuk 7 Abingdon Routledge
Naylor S et al (2004) Active assessment Thinking Learning and Assessment in Science Londen David Fulton
Primary Science nr 115 (2010) thema lsquoAssessmentrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 125 (2012) thema lsquoMaking Progressrsquo Hatfield ASEQCDA (2009) Assessing Pupilsrsquo Progress Science assessment criteria Londen Qualifications and Cur-
riculum Development AgencyCrown PublRezba RJ Sprague CR McDunnough JT amp JJ Matkins (2007) Learning and assessing science pro-
cess skills San Francisco (USA) Kendall Hunt Publishing amp CoSchofield K (2011) lsquoFormative feedback and self-assessmentrsquo hoofdstuk 11 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASEScience amp Children Vol 51 nr 3 (2013) thema lsquoAssessment Products and Processesrsquo Arlington NSTA Sharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 9 Lon-
don Learning MattersWeerden J van amp L Hiddink (red) (2013) Balans van het basisonderwijs PPON 25 jaar kwaliteit in
beeld pp 34-36 Natuuronderwijs Arnhem Stichting CitoWiliam D amp S Leahy (2015) Embedding formative assessment Practical techniques for K-12 class-
rooms West Palm Beach (FL USA) Learning Sciences International
wwwnferacuknferpublicationsAAS02AAS02pdf een document over lsquoAssessment for Learning in Sciencersquo
Hoofdstuk 22
Boersma KTh et al (2005) Vernieuwd biologieonderwijs van 4 tot 18 jaar Utrecht CVBO Boersma K (2012) Wereldorieumlnterende vakken op de kaart Downloaden via wwwecentnlarti-
kel2544WereldoriC3ABnterende+vakken+op+de+kaartviewdoGraft M van et al (red) (2003) Natuuronderwijs curricula en concepten van kinderen Enschede SLOGraft M van et al (2014) Concept Wetenschap amp technologie in het basis- en speciaal onderwijs richt-
inggevend leerplankader bij het leergebied Orieumlntatie op jezelf en de wereld Enschede SLO Harlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 2 20 en 21
Abingdon Routledge Harlen W (red) (2011) lsquoProvision for science at the school levelrsquo sectie 3 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASEHoeven M van der amp L Meijs (2009) Leerlijnen landelijke kaders Mens en Natuur vmbo Enschede
SLO (wwwslonlvoortgezetvmbothemasdll)Ministerie van OCW (2010) Kerndoelen speciaal onderwijs Den Haag Ministerie van OCW National Research Council (2012) A Framework for K-12 Science Education practices crosscutting con-
cepts and core ideas Washington The National Academies PressPratt H (2013) The NSTA Readerrsquos Guide to A Framework for K-12 Science Education practices cross-
cutting concepts and core ideas Arlington NSTApressPrimary Science nr 119 (2011) thema lsquoPlanning for Creative Sciencersquo Hatfield ASE
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
19 van 21
Scharten R amp M Kat-de Jong (2012) Koersvast en enthousiast kritieke succesfactoren van de Gelderse vindplaatsen Nijmegen Expertisecentrum Nederlands
The National Curriculum in England (2013) Handbook for Primary Teachers key stages 1 amp 2 Sou-tham Scholastic Ltd
Verheijen S et al (2010) Naar een kern voor leerlijnen natuur- en milieueducatie analyse van bestaan-de leerlijnen en synthese van een kern-leerlijn NME UtrechtWageningenApeldoorn Freudenthal InstituutWURVeldwerk Nederland Downloaden via httpedepotwurnl155062
Hoofdstuk 23
Adriaensen I ea (2014) Mikado Wereldorieumlntatie Kalmthout (Be) PelckmansBastmeijer M (2014) Natuur anders Lochem Klasse(n)Advies wwwvierkeerwijzernl Dekkers D amp E van Oers (2013) lsquoRecensie Een blik op techniekrsquo In Zone jrg 12 nr 2 blz 19 Verkre-
gen via wwwschoolsupportnlpopbijlagephpID=7568Huijzer M F Siemensma et al (2015) Wijzer Natuur amp techniek GroningenHouten Noordhoff Uit-
geversHulten S van et al (2014) Natuurzaken Tilburg Zwijsen wwwdezakenvanzwijsennlnatuurzaken
htmKruijssen E van amp F Ubels (2013) Techniek amp Wetenschap in het basisonderwijs Methoden websites amp
bronnen Nijmegen KWTGLimmen M ea (2012) Jeelo (Je eigen leeromgeving) digitale methode voor lsquoOrieumlntatie op Jezelf en
de Wereldrsquo wwwjeelonlMarell J (2012) lsquoRecensie Impulsboeken techniek I en II voor leerkrachtenrsquo in De Tondeldoos jrg 13
nr 2 pp 2-3 Rosmalen VONKMarell J (2014) lsquoBoekrecensie Outside the boxrsquo in De Tondeldoos jrg 15 nr 2-3 pp 24-28 Rosmalen
VONKMarell J (2015) lsquoRecensie Wijzer Natuur amp techniekrsquo in JSW jrg 99 nr 9 pp 42-45 Amersfoort
Thieme MeulenhoffMarell J (2016) lsquoBiologie Plusrsquo In JSW jrg 100 nr 5 blz 46-49 Amersfoort ThiemeMeulenhoffMeer G van der et al (2012) Maandtaak Wereldorieumlntatie Van den Heuvel Educatief wwwmaand-
taaknlPolfliet M (zj) Doe-mappen De wereld in een doos voor groep 1-2 Sint-Niklaas (Be) Abimo Educa-
tiefStoeldraijer J (2006) lsquoIn Vogelvluchtrsquo in JSW jrg 91 nr 1 pp 44-47 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2007) lsquoNatuNiekrsquo in JSW jrg 92 nr 4 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2009) lsquoNautrsquo in JSW jrg 93 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2010) lsquoWijzer door natuur en techniekrsquo in JSW jrg 94 nr 8 pp 46-49 Amersfoort
Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2012) lsquoLeefwereldrsquo in JSW jrg 96 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2013) lsquoTwee methoden Argus Cloursquo in JSW jrg 97 nr 6 pp 42-45 Amersfoort Thie-
me MeulenhoffWiechers C et al (2013) Binnenstebuiten rsquos-Hertogenbosch Blink Educatie wwwbinnenstebuitennl
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
20 van 21
wwwslonlorganisatiekenniscentrumleermiddelenpleinbeschrijfervaar biedt een format om ervaringen met leermiddelen zoals methoden te beschrijven De beoordelingspunten zijn ook geschikt om na te denken over wat je van een methode mag verwachten
wwwwikiwijsleermiddelenpleinnl Hier kun je beschrijvingen van en ervaringen met methodes vinden
wwwschooltvnlhbb de website van Huisje Boompje Beestje voor groep 3-4wwwschooltvnlnudn website van Nieuws uit de NatuurDe Buitendienst voor groep 5-6 Vanaf het
schooljaar 20142015 heeft het vertrouwde populaire programma een nieuwe naam gekregen De Buitendienst zie wwwschooltvnlprogrammade-buitendienst
wwwschooltvnlmystrix de website van de techniekserie Mystrix voor groep 7-8httpmethodelinknl biedt videoclips bij een aantal methoden wwwBiologiePlusSchoolnl ondersteunt met lesvoorbeelden cursussen een jaarlijkse conferentie
een digitale nieuwsbrief en deze website onderwijs over natuur wetenschap en techniek (maar vooral biologie)
wwwhetsollysysteemnl biedt een educatief pakket over duurzaamheid natuur en techniekwwwjeelonl en wwwjeelonljeelo-magazine Jeelo staat voor lsquoJe eigen leeromgevingrsquo in twaalf
projecten worden de inhouden van lsquoorieumlntatie op jezelf en de wereldrsquo en meer in een digitale om-geving aangeboden
wwwdemethodedavincinl een nieuwe lesmethode wereldverkenning (met een link naar kosmisch onderwijs)
Hoofdstuk 24
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 14-15 Londen SAGEHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 22 Abingdon
Routledge
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentresourcing-primary-scienceaspx nascholingsunit gericht op de organisatie rond het gebruik van leermiddelen bij natuuron-derwijs
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-scienceindexasp met handreikingen voor school-beleid tav opslag en gebruik van leermiddelen
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-sciencestrategies-develop-childrens-indepen-denceasp geeft tips om kinderen te leren zelfstandig leermiddelen te kiezen en te gebruiken
Hoofdstuk 25
Boacuteo M de (2004) lsquoPlanting a garden for wildlifersquo section 8 in Nature Detectives environmental sci-ence for primary children Hatfield ASE
Both K (2011) Literatuuroverzicht Natuurrijke schoolterreinen Downloaden via wwwspringzaadnllitdocs_2pdf
Gleave J (2008) Risk and play a literature review Downloaden via wwwspringzaadnllitdocsdoc_73pdf
Goossens B (2012) cd Boerderijschool levend leren op de boerderij Nijmegen BenGoossensnlHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 9 Abingdon
Routledge Herrewegen J van et al (2011) Spelen met buitenruimte Heilig Landstichting Bureau Niche
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
21 van 21
Hoff M (2004) Beratungsmappe Naturnahes Schulgelaumlnde Recklinghausen Natur- und Umwelt-schutz-Akademie NRW
Maas J R Tauritz A van der Wal amp D Hovinga (2014) Groene schoolpleinen een wetenschappelijk onderzoek naar de effecten voor basisschoolleerlingen Amsterdam Vrije Universiteit Downloaden mogelijk via wwwhsleidennllectoraten natuur-ontwikkeling-kind
Schreurs E et al (2009) Levend leren op de boerderij Zutphen Stichting BoerderijschoolWesselius J J Maas amp D Hovinga (2015) De lsquoleerrsquokracht van schoolpleinen hoe leerlingen uit groep 4 5
en 6 het schoolplein ervaren gebruiken en waarderen Leiden Lectoraat Natuur amp Ontwikkeling Kind Downloaden mogelijk via wwwhsleidennlbinaries contentassetshsllectoratennatuur-en-ontwikkeling-kind leerkracht-van-schoolpleinenpdf
Wolthoorn B ea (2008) Mijn eerste tuinboek Baarn Forte Uitgevers Zeist KNNV Uitgeverij Zie ook wwwmijneerstetuinboeknl voor tuinontwerpen en kostenbegrotingen
Zie ookwwwboerderijschoolnl boerderijeducatie is jong intensief en aantrekkelijkwwwschoolyardsorgedusciencehtml science in de schooltuinwwwonzevierkantemetertuinnlwwwlnebethemasnatuur-en-milieueducatienmerondvergroeningeigen-tuineducatief-ma-
teriaal-voor-verenigingenbuitenspelpdf biedt een handleiding (Natuur)speeltuinen met veel aandacht voor natuurbeleving
wwwjuffieintgroennl de site van een ecologisch hovenier en landschapsecoloogwwwpgpediacom de portal van de lsquoPlay and Playground Encyclopediarsquo die veel te bieden heeftwwwyoutubecomwatchv=XKNYiRU0fbcampfeature=youtube een pleidooi voor groene speel-
ruimtenwwwleraar24nlvideo2348 een voorbeeld van een educatieve schooltuinwwwgroeneschoolpleinennl laat zien dat een schoolterrein meer kan zijn dan een betegelde
pauzeplaats of overblijfplekwwwonsgroeneschoolpleinnl deze website over beheer en beleving van natuur op je eigen groene
schoolplein biedt onder meer lesideeeumln voor buiten wwwspringzaadnl De Stichting Springzaad ijvert voor meer ruimte voor natuur en kinderen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
17 van 21
Keulen H van amp I Oosterheert (2011) Wetenschap en techniek op de basisschool sect 324 Groningen Noordhoff Uitgevers
Legierse A amp M Oosterbaan (red) (2003) Onderzoeken als basis voor beroep praktisch werkboek voor docenten om in vijf werkbijeenkomsten met elkaar een leerlijn onderzoeksvaardigheden voor BBL-leerlingen te maken Enschede SLO
Meindertsma HB (2014) Predictions and explanations Short-term processes of scientific understand-ing in young children Groningen RUG dissertatie
Oversby J (2012) lsquoModelling as a part of scientific investigationrsquo hoofdstuk 14 in ASE Guide to Re-search in Science Education Hatfield ASE
Primary Science nr 124 (2012) thema lsquoPattern seeking science amp mathematicsrsquo Hatfield ASEQCDA (2009) Assessing Pupilsrsquo Progress Science assessment criteria Londen Qualifications and Cur-
riculum Development AgencyCrown PublRobertson A amp Ph Adey (2004) Teacherrsquos guide Letrsquos think through science 8amp9 Londen GL Assess-
ment LtdSpek W amp M Rodenboog-Harmelink (2011) Natuurwetenschappelijke vaardigheden onderbouw
havo-vwo Enschede SLOThe Science Teacher Vol 81 No 8 (2014) thema lsquoAnalyzing and Interpreting Datarsquo Arlington NSTAWheeler-Toppen J (ed) (2011) Science the lsquoWritersquo Way Arlington NSTApress
Hoofdstuk 21
Black P (2012) lsquoFormative assessment and learningrsquo hoofdstuk 15 in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASE
Brodie D (2011) lsquoAssessing Pupilsrsquo Learningrsquo hoofdstuk 15 in ASE Guide to Primary Science Education Hatfield ASE
Eijck Th van amp E van den Berg (2011) lsquoEffecten van nascholingen Wetenschap en techniek in het Primair Onderwijs in de regio Amsterdamrsquo in Tijdschrift voor Didactiek der wetenschappen jrg 28 nr 2 pp 3-20
Fibonacci-project (2012) Tools for Enhancing Inquiry in Science Education (wwwfibonacci-projecteu)
Froschauer L (ed) (2013) A Year of Inquiry hoofdstuk 33-36 Arlington NSTApress Graft M van et al (red) (2007) Evalueren van brede ontwikkeling van leerlingen in open onderwijsvor-
men ontwikkeling van observatie- en toetsingsinstrumenten bij onderzoekend en ontwerpend leren Enschede SLO
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 12-13 London SAGEHarlen W (2015) Teaching Science for Understanding in Elementary and Middle Schools chapters
9-10 Portsmouth (USA) HeinemannHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 15-19 amp 23-25
Abingdon Routledge Harlen W (2012) lsquoWhat research tells us about summative assessmentrsquo hoofdstuk 16 in ASE Guide
to Research in Science Education Hatfield ASEHarrison Chr (2012) lsquoAssessment for Learning classroom practices that engage a formative appro-
achrsquo hoofdstuk 17 in ASE Guide to Research in Science Education Hatfield ASEKeeley P (2014) What are they thinking Promoting elementary learning through formative assessment
Arlington NSTApressKeere K van de amp S Vervaet (2013) Leren is onderzoeken Aan de slag met wetenschap in de klas
hoofdstuk 4 Tielt (Be) LannooCampus
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
18 van 21
Lakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 3 Maidenhead Open Univer-sity Press
Lantz HB (2004) Rubrics for Assessing Student Achievement in Science Grades K-12 Londen Paul Chapman
Loxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and developing understanding hoofdstuk 7 Abingdon Routledge
Naylor S et al (2004) Active assessment Thinking Learning and Assessment in Science Londen David Fulton
Primary Science nr 115 (2010) thema lsquoAssessmentrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 125 (2012) thema lsquoMaking Progressrsquo Hatfield ASEQCDA (2009) Assessing Pupilsrsquo Progress Science assessment criteria Londen Qualifications and Cur-
riculum Development AgencyCrown PublRezba RJ Sprague CR McDunnough JT amp JJ Matkins (2007) Learning and assessing science pro-
cess skills San Francisco (USA) Kendall Hunt Publishing amp CoSchofield K (2011) lsquoFormative feedback and self-assessmentrsquo hoofdstuk 11 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASEScience amp Children Vol 51 nr 3 (2013) thema lsquoAssessment Products and Processesrsquo Arlington NSTA Sharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 9 Lon-
don Learning MattersWeerden J van amp L Hiddink (red) (2013) Balans van het basisonderwijs PPON 25 jaar kwaliteit in
beeld pp 34-36 Natuuronderwijs Arnhem Stichting CitoWiliam D amp S Leahy (2015) Embedding formative assessment Practical techniques for K-12 class-
rooms West Palm Beach (FL USA) Learning Sciences International
wwwnferacuknferpublicationsAAS02AAS02pdf een document over lsquoAssessment for Learning in Sciencersquo
Hoofdstuk 22
Boersma KTh et al (2005) Vernieuwd biologieonderwijs van 4 tot 18 jaar Utrecht CVBO Boersma K (2012) Wereldorieumlnterende vakken op de kaart Downloaden via wwwecentnlarti-
kel2544WereldoriC3ABnterende+vakken+op+de+kaartviewdoGraft M van et al (red) (2003) Natuuronderwijs curricula en concepten van kinderen Enschede SLOGraft M van et al (2014) Concept Wetenschap amp technologie in het basis- en speciaal onderwijs richt-
inggevend leerplankader bij het leergebied Orieumlntatie op jezelf en de wereld Enschede SLO Harlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 2 20 en 21
Abingdon Routledge Harlen W (red) (2011) lsquoProvision for science at the school levelrsquo sectie 3 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASEHoeven M van der amp L Meijs (2009) Leerlijnen landelijke kaders Mens en Natuur vmbo Enschede
SLO (wwwslonlvoortgezetvmbothemasdll)Ministerie van OCW (2010) Kerndoelen speciaal onderwijs Den Haag Ministerie van OCW National Research Council (2012) A Framework for K-12 Science Education practices crosscutting con-
cepts and core ideas Washington The National Academies PressPratt H (2013) The NSTA Readerrsquos Guide to A Framework for K-12 Science Education practices cross-
cutting concepts and core ideas Arlington NSTApressPrimary Science nr 119 (2011) thema lsquoPlanning for Creative Sciencersquo Hatfield ASE
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
19 van 21
Scharten R amp M Kat-de Jong (2012) Koersvast en enthousiast kritieke succesfactoren van de Gelderse vindplaatsen Nijmegen Expertisecentrum Nederlands
The National Curriculum in England (2013) Handbook for Primary Teachers key stages 1 amp 2 Sou-tham Scholastic Ltd
Verheijen S et al (2010) Naar een kern voor leerlijnen natuur- en milieueducatie analyse van bestaan-de leerlijnen en synthese van een kern-leerlijn NME UtrechtWageningenApeldoorn Freudenthal InstituutWURVeldwerk Nederland Downloaden via httpedepotwurnl155062
Hoofdstuk 23
Adriaensen I ea (2014) Mikado Wereldorieumlntatie Kalmthout (Be) PelckmansBastmeijer M (2014) Natuur anders Lochem Klasse(n)Advies wwwvierkeerwijzernl Dekkers D amp E van Oers (2013) lsquoRecensie Een blik op techniekrsquo In Zone jrg 12 nr 2 blz 19 Verkre-
gen via wwwschoolsupportnlpopbijlagephpID=7568Huijzer M F Siemensma et al (2015) Wijzer Natuur amp techniek GroningenHouten Noordhoff Uit-
geversHulten S van et al (2014) Natuurzaken Tilburg Zwijsen wwwdezakenvanzwijsennlnatuurzaken
htmKruijssen E van amp F Ubels (2013) Techniek amp Wetenschap in het basisonderwijs Methoden websites amp
bronnen Nijmegen KWTGLimmen M ea (2012) Jeelo (Je eigen leeromgeving) digitale methode voor lsquoOrieumlntatie op Jezelf en
de Wereldrsquo wwwjeelonlMarell J (2012) lsquoRecensie Impulsboeken techniek I en II voor leerkrachtenrsquo in De Tondeldoos jrg 13
nr 2 pp 2-3 Rosmalen VONKMarell J (2014) lsquoBoekrecensie Outside the boxrsquo in De Tondeldoos jrg 15 nr 2-3 pp 24-28 Rosmalen
VONKMarell J (2015) lsquoRecensie Wijzer Natuur amp techniekrsquo in JSW jrg 99 nr 9 pp 42-45 Amersfoort
Thieme MeulenhoffMarell J (2016) lsquoBiologie Plusrsquo In JSW jrg 100 nr 5 blz 46-49 Amersfoort ThiemeMeulenhoffMeer G van der et al (2012) Maandtaak Wereldorieumlntatie Van den Heuvel Educatief wwwmaand-
taaknlPolfliet M (zj) Doe-mappen De wereld in een doos voor groep 1-2 Sint-Niklaas (Be) Abimo Educa-
tiefStoeldraijer J (2006) lsquoIn Vogelvluchtrsquo in JSW jrg 91 nr 1 pp 44-47 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2007) lsquoNatuNiekrsquo in JSW jrg 92 nr 4 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2009) lsquoNautrsquo in JSW jrg 93 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2010) lsquoWijzer door natuur en techniekrsquo in JSW jrg 94 nr 8 pp 46-49 Amersfoort
Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2012) lsquoLeefwereldrsquo in JSW jrg 96 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2013) lsquoTwee methoden Argus Cloursquo in JSW jrg 97 nr 6 pp 42-45 Amersfoort Thie-
me MeulenhoffWiechers C et al (2013) Binnenstebuiten rsquos-Hertogenbosch Blink Educatie wwwbinnenstebuitennl
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
20 van 21
wwwslonlorganisatiekenniscentrumleermiddelenpleinbeschrijfervaar biedt een format om ervaringen met leermiddelen zoals methoden te beschrijven De beoordelingspunten zijn ook geschikt om na te denken over wat je van een methode mag verwachten
wwwwikiwijsleermiddelenpleinnl Hier kun je beschrijvingen van en ervaringen met methodes vinden
wwwschooltvnlhbb de website van Huisje Boompje Beestje voor groep 3-4wwwschooltvnlnudn website van Nieuws uit de NatuurDe Buitendienst voor groep 5-6 Vanaf het
schooljaar 20142015 heeft het vertrouwde populaire programma een nieuwe naam gekregen De Buitendienst zie wwwschooltvnlprogrammade-buitendienst
wwwschooltvnlmystrix de website van de techniekserie Mystrix voor groep 7-8httpmethodelinknl biedt videoclips bij een aantal methoden wwwBiologiePlusSchoolnl ondersteunt met lesvoorbeelden cursussen een jaarlijkse conferentie
een digitale nieuwsbrief en deze website onderwijs over natuur wetenschap en techniek (maar vooral biologie)
wwwhetsollysysteemnl biedt een educatief pakket over duurzaamheid natuur en techniekwwwjeelonl en wwwjeelonljeelo-magazine Jeelo staat voor lsquoJe eigen leeromgevingrsquo in twaalf
projecten worden de inhouden van lsquoorieumlntatie op jezelf en de wereldrsquo en meer in een digitale om-geving aangeboden
wwwdemethodedavincinl een nieuwe lesmethode wereldverkenning (met een link naar kosmisch onderwijs)
Hoofdstuk 24
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 14-15 Londen SAGEHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 22 Abingdon
Routledge
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentresourcing-primary-scienceaspx nascholingsunit gericht op de organisatie rond het gebruik van leermiddelen bij natuuron-derwijs
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-scienceindexasp met handreikingen voor school-beleid tav opslag en gebruik van leermiddelen
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-sciencestrategies-develop-childrens-indepen-denceasp geeft tips om kinderen te leren zelfstandig leermiddelen te kiezen en te gebruiken
Hoofdstuk 25
Boacuteo M de (2004) lsquoPlanting a garden for wildlifersquo section 8 in Nature Detectives environmental sci-ence for primary children Hatfield ASE
Both K (2011) Literatuuroverzicht Natuurrijke schoolterreinen Downloaden via wwwspringzaadnllitdocs_2pdf
Gleave J (2008) Risk and play a literature review Downloaden via wwwspringzaadnllitdocsdoc_73pdf
Goossens B (2012) cd Boerderijschool levend leren op de boerderij Nijmegen BenGoossensnlHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 9 Abingdon
Routledge Herrewegen J van et al (2011) Spelen met buitenruimte Heilig Landstichting Bureau Niche
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
21 van 21
Hoff M (2004) Beratungsmappe Naturnahes Schulgelaumlnde Recklinghausen Natur- und Umwelt-schutz-Akademie NRW
Maas J R Tauritz A van der Wal amp D Hovinga (2014) Groene schoolpleinen een wetenschappelijk onderzoek naar de effecten voor basisschoolleerlingen Amsterdam Vrije Universiteit Downloaden mogelijk via wwwhsleidennllectoraten natuur-ontwikkeling-kind
Schreurs E et al (2009) Levend leren op de boerderij Zutphen Stichting BoerderijschoolWesselius J J Maas amp D Hovinga (2015) De lsquoleerrsquokracht van schoolpleinen hoe leerlingen uit groep 4 5
en 6 het schoolplein ervaren gebruiken en waarderen Leiden Lectoraat Natuur amp Ontwikkeling Kind Downloaden mogelijk via wwwhsleidennlbinaries contentassetshsllectoratennatuur-en-ontwikkeling-kind leerkracht-van-schoolpleinenpdf
Wolthoorn B ea (2008) Mijn eerste tuinboek Baarn Forte Uitgevers Zeist KNNV Uitgeverij Zie ook wwwmijneerstetuinboeknl voor tuinontwerpen en kostenbegrotingen
Zie ookwwwboerderijschoolnl boerderijeducatie is jong intensief en aantrekkelijkwwwschoolyardsorgedusciencehtml science in de schooltuinwwwonzevierkantemetertuinnlwwwlnebethemasnatuur-en-milieueducatienmerondvergroeningeigen-tuineducatief-ma-
teriaal-voor-verenigingenbuitenspelpdf biedt een handleiding (Natuur)speeltuinen met veel aandacht voor natuurbeleving
wwwjuffieintgroennl de site van een ecologisch hovenier en landschapsecoloogwwwpgpediacom de portal van de lsquoPlay and Playground Encyclopediarsquo die veel te bieden heeftwwwyoutubecomwatchv=XKNYiRU0fbcampfeature=youtube een pleidooi voor groene speel-
ruimtenwwwleraar24nlvideo2348 een voorbeeld van een educatieve schooltuinwwwgroeneschoolpleinennl laat zien dat een schoolterrein meer kan zijn dan een betegelde
pauzeplaats of overblijfplekwwwonsgroeneschoolpleinnl deze website over beheer en beleving van natuur op je eigen groene
schoolplein biedt onder meer lesideeeumln voor buiten wwwspringzaadnl De Stichting Springzaad ijvert voor meer ruimte voor natuur en kinderen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
18 van 21
Lakin L (2013) Developing Independent Learning in Science hoofdstuk 3 Maidenhead Open Univer-sity Press
Lantz HB (2004) Rubrics for Assessing Student Achievement in Science Grades K-12 Londen Paul Chapman
Loxley P L Dawes L Nicholls amp B Dore (2014) Teaching Primary Science promoting enjoyment and developing understanding hoofdstuk 7 Abingdon Routledge
Naylor S et al (2004) Active assessment Thinking Learning and Assessment in Science Londen David Fulton
Primary Science nr 115 (2010) thema lsquoAssessmentrsquo Hatfield ASEPrimary Science nr 125 (2012) thema lsquoMaking Progressrsquo Hatfield ASEQCDA (2009) Assessing Pupilsrsquo Progress Science assessment criteria Londen Qualifications and Cur-
riculum Development AgencyCrown PublRezba RJ Sprague CR McDunnough JT amp JJ Matkins (2007) Learning and assessing science pro-
cess skills San Francisco (USA) Kendall Hunt Publishing amp CoSchofield K (2011) lsquoFormative feedback and self-assessmentrsquo hoofdstuk 11 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASEScience amp Children Vol 51 nr 3 (2013) thema lsquoAssessment Products and Processesrsquo Arlington NSTA Sharp J et al (2014) Primary Science Teaching Theory and Practice achieving QTS hoofdstuk 9 Lon-
don Learning MattersWeerden J van amp L Hiddink (red) (2013) Balans van het basisonderwijs PPON 25 jaar kwaliteit in
beeld pp 34-36 Natuuronderwijs Arnhem Stichting CitoWiliam D amp S Leahy (2015) Embedding formative assessment Practical techniques for K-12 class-
rooms West Palm Beach (FL USA) Learning Sciences International
wwwnferacuknferpublicationsAAS02AAS02pdf een document over lsquoAssessment for Learning in Sciencersquo
Hoofdstuk 22
Boersma KTh et al (2005) Vernieuwd biologieonderwijs van 4 tot 18 jaar Utrecht CVBO Boersma K (2012) Wereldorieumlnterende vakken op de kaart Downloaden via wwwecentnlarti-
kel2544WereldoriC3ABnterende+vakken+op+de+kaartviewdoGraft M van et al (red) (2003) Natuuronderwijs curricula en concepten van kinderen Enschede SLOGraft M van et al (2014) Concept Wetenschap amp technologie in het basis- en speciaal onderwijs richt-
inggevend leerplankader bij het leergebied Orieumlntatie op jezelf en de wereld Enschede SLO Harlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 2 20 en 21
Abingdon Routledge Harlen W (red) (2011) lsquoProvision for science at the school levelrsquo sectie 3 in ASE Guide to Primary
Science Education Hatfield ASEHoeven M van der amp L Meijs (2009) Leerlijnen landelijke kaders Mens en Natuur vmbo Enschede
SLO (wwwslonlvoortgezetvmbothemasdll)Ministerie van OCW (2010) Kerndoelen speciaal onderwijs Den Haag Ministerie van OCW National Research Council (2012) A Framework for K-12 Science Education practices crosscutting con-
cepts and core ideas Washington The National Academies PressPratt H (2013) The NSTA Readerrsquos Guide to A Framework for K-12 Science Education practices cross-
cutting concepts and core ideas Arlington NSTApressPrimary Science nr 119 (2011) thema lsquoPlanning for Creative Sciencersquo Hatfield ASE
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
19 van 21
Scharten R amp M Kat-de Jong (2012) Koersvast en enthousiast kritieke succesfactoren van de Gelderse vindplaatsen Nijmegen Expertisecentrum Nederlands
The National Curriculum in England (2013) Handbook for Primary Teachers key stages 1 amp 2 Sou-tham Scholastic Ltd
Verheijen S et al (2010) Naar een kern voor leerlijnen natuur- en milieueducatie analyse van bestaan-de leerlijnen en synthese van een kern-leerlijn NME UtrechtWageningenApeldoorn Freudenthal InstituutWURVeldwerk Nederland Downloaden via httpedepotwurnl155062
Hoofdstuk 23
Adriaensen I ea (2014) Mikado Wereldorieumlntatie Kalmthout (Be) PelckmansBastmeijer M (2014) Natuur anders Lochem Klasse(n)Advies wwwvierkeerwijzernl Dekkers D amp E van Oers (2013) lsquoRecensie Een blik op techniekrsquo In Zone jrg 12 nr 2 blz 19 Verkre-
gen via wwwschoolsupportnlpopbijlagephpID=7568Huijzer M F Siemensma et al (2015) Wijzer Natuur amp techniek GroningenHouten Noordhoff Uit-
geversHulten S van et al (2014) Natuurzaken Tilburg Zwijsen wwwdezakenvanzwijsennlnatuurzaken
htmKruijssen E van amp F Ubels (2013) Techniek amp Wetenschap in het basisonderwijs Methoden websites amp
bronnen Nijmegen KWTGLimmen M ea (2012) Jeelo (Je eigen leeromgeving) digitale methode voor lsquoOrieumlntatie op Jezelf en
de Wereldrsquo wwwjeelonlMarell J (2012) lsquoRecensie Impulsboeken techniek I en II voor leerkrachtenrsquo in De Tondeldoos jrg 13
nr 2 pp 2-3 Rosmalen VONKMarell J (2014) lsquoBoekrecensie Outside the boxrsquo in De Tondeldoos jrg 15 nr 2-3 pp 24-28 Rosmalen
VONKMarell J (2015) lsquoRecensie Wijzer Natuur amp techniekrsquo in JSW jrg 99 nr 9 pp 42-45 Amersfoort
Thieme MeulenhoffMarell J (2016) lsquoBiologie Plusrsquo In JSW jrg 100 nr 5 blz 46-49 Amersfoort ThiemeMeulenhoffMeer G van der et al (2012) Maandtaak Wereldorieumlntatie Van den Heuvel Educatief wwwmaand-
taaknlPolfliet M (zj) Doe-mappen De wereld in een doos voor groep 1-2 Sint-Niklaas (Be) Abimo Educa-
tiefStoeldraijer J (2006) lsquoIn Vogelvluchtrsquo in JSW jrg 91 nr 1 pp 44-47 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2007) lsquoNatuNiekrsquo in JSW jrg 92 nr 4 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2009) lsquoNautrsquo in JSW jrg 93 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2010) lsquoWijzer door natuur en techniekrsquo in JSW jrg 94 nr 8 pp 46-49 Amersfoort
Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2012) lsquoLeefwereldrsquo in JSW jrg 96 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2013) lsquoTwee methoden Argus Cloursquo in JSW jrg 97 nr 6 pp 42-45 Amersfoort Thie-
me MeulenhoffWiechers C et al (2013) Binnenstebuiten rsquos-Hertogenbosch Blink Educatie wwwbinnenstebuitennl
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
20 van 21
wwwslonlorganisatiekenniscentrumleermiddelenpleinbeschrijfervaar biedt een format om ervaringen met leermiddelen zoals methoden te beschrijven De beoordelingspunten zijn ook geschikt om na te denken over wat je van een methode mag verwachten
wwwwikiwijsleermiddelenpleinnl Hier kun je beschrijvingen van en ervaringen met methodes vinden
wwwschooltvnlhbb de website van Huisje Boompje Beestje voor groep 3-4wwwschooltvnlnudn website van Nieuws uit de NatuurDe Buitendienst voor groep 5-6 Vanaf het
schooljaar 20142015 heeft het vertrouwde populaire programma een nieuwe naam gekregen De Buitendienst zie wwwschooltvnlprogrammade-buitendienst
wwwschooltvnlmystrix de website van de techniekserie Mystrix voor groep 7-8httpmethodelinknl biedt videoclips bij een aantal methoden wwwBiologiePlusSchoolnl ondersteunt met lesvoorbeelden cursussen een jaarlijkse conferentie
een digitale nieuwsbrief en deze website onderwijs over natuur wetenschap en techniek (maar vooral biologie)
wwwhetsollysysteemnl biedt een educatief pakket over duurzaamheid natuur en techniekwwwjeelonl en wwwjeelonljeelo-magazine Jeelo staat voor lsquoJe eigen leeromgevingrsquo in twaalf
projecten worden de inhouden van lsquoorieumlntatie op jezelf en de wereldrsquo en meer in een digitale om-geving aangeboden
wwwdemethodedavincinl een nieuwe lesmethode wereldverkenning (met een link naar kosmisch onderwijs)
Hoofdstuk 24
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 14-15 Londen SAGEHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 22 Abingdon
Routledge
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentresourcing-primary-scienceaspx nascholingsunit gericht op de organisatie rond het gebruik van leermiddelen bij natuuron-derwijs
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-scienceindexasp met handreikingen voor school-beleid tav opslag en gebruik van leermiddelen
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-sciencestrategies-develop-childrens-indepen-denceasp geeft tips om kinderen te leren zelfstandig leermiddelen te kiezen en te gebruiken
Hoofdstuk 25
Boacuteo M de (2004) lsquoPlanting a garden for wildlifersquo section 8 in Nature Detectives environmental sci-ence for primary children Hatfield ASE
Both K (2011) Literatuuroverzicht Natuurrijke schoolterreinen Downloaden via wwwspringzaadnllitdocs_2pdf
Gleave J (2008) Risk and play a literature review Downloaden via wwwspringzaadnllitdocsdoc_73pdf
Goossens B (2012) cd Boerderijschool levend leren op de boerderij Nijmegen BenGoossensnlHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 9 Abingdon
Routledge Herrewegen J van et al (2011) Spelen met buitenruimte Heilig Landstichting Bureau Niche
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
21 van 21
Hoff M (2004) Beratungsmappe Naturnahes Schulgelaumlnde Recklinghausen Natur- und Umwelt-schutz-Akademie NRW
Maas J R Tauritz A van der Wal amp D Hovinga (2014) Groene schoolpleinen een wetenschappelijk onderzoek naar de effecten voor basisschoolleerlingen Amsterdam Vrije Universiteit Downloaden mogelijk via wwwhsleidennllectoraten natuur-ontwikkeling-kind
Schreurs E et al (2009) Levend leren op de boerderij Zutphen Stichting BoerderijschoolWesselius J J Maas amp D Hovinga (2015) De lsquoleerrsquokracht van schoolpleinen hoe leerlingen uit groep 4 5
en 6 het schoolplein ervaren gebruiken en waarderen Leiden Lectoraat Natuur amp Ontwikkeling Kind Downloaden mogelijk via wwwhsleidennlbinaries contentassetshsllectoratennatuur-en-ontwikkeling-kind leerkracht-van-schoolpleinenpdf
Wolthoorn B ea (2008) Mijn eerste tuinboek Baarn Forte Uitgevers Zeist KNNV Uitgeverij Zie ook wwwmijneerstetuinboeknl voor tuinontwerpen en kostenbegrotingen
Zie ookwwwboerderijschoolnl boerderijeducatie is jong intensief en aantrekkelijkwwwschoolyardsorgedusciencehtml science in de schooltuinwwwonzevierkantemetertuinnlwwwlnebethemasnatuur-en-milieueducatienmerondvergroeningeigen-tuineducatief-ma-
teriaal-voor-verenigingenbuitenspelpdf biedt een handleiding (Natuur)speeltuinen met veel aandacht voor natuurbeleving
wwwjuffieintgroennl de site van een ecologisch hovenier en landschapsecoloogwwwpgpediacom de portal van de lsquoPlay and Playground Encyclopediarsquo die veel te bieden heeftwwwyoutubecomwatchv=XKNYiRU0fbcampfeature=youtube een pleidooi voor groene speel-
ruimtenwwwleraar24nlvideo2348 een voorbeeld van een educatieve schooltuinwwwgroeneschoolpleinennl laat zien dat een schoolterrein meer kan zijn dan een betegelde
pauzeplaats of overblijfplekwwwonsgroeneschoolpleinnl deze website over beheer en beleving van natuur op je eigen groene
schoolplein biedt onder meer lesideeeumln voor buiten wwwspringzaadnl De Stichting Springzaad ijvert voor meer ruimte voor natuur en kinderen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
19 van 21
Scharten R amp M Kat-de Jong (2012) Koersvast en enthousiast kritieke succesfactoren van de Gelderse vindplaatsen Nijmegen Expertisecentrum Nederlands
The National Curriculum in England (2013) Handbook for Primary Teachers key stages 1 amp 2 Sou-tham Scholastic Ltd
Verheijen S et al (2010) Naar een kern voor leerlijnen natuur- en milieueducatie analyse van bestaan-de leerlijnen en synthese van een kern-leerlijn NME UtrechtWageningenApeldoorn Freudenthal InstituutWURVeldwerk Nederland Downloaden via httpedepotwurnl155062
Hoofdstuk 23
Adriaensen I ea (2014) Mikado Wereldorieumlntatie Kalmthout (Be) PelckmansBastmeijer M (2014) Natuur anders Lochem Klasse(n)Advies wwwvierkeerwijzernl Dekkers D amp E van Oers (2013) lsquoRecensie Een blik op techniekrsquo In Zone jrg 12 nr 2 blz 19 Verkre-
gen via wwwschoolsupportnlpopbijlagephpID=7568Huijzer M F Siemensma et al (2015) Wijzer Natuur amp techniek GroningenHouten Noordhoff Uit-
geversHulten S van et al (2014) Natuurzaken Tilburg Zwijsen wwwdezakenvanzwijsennlnatuurzaken
htmKruijssen E van amp F Ubels (2013) Techniek amp Wetenschap in het basisonderwijs Methoden websites amp
bronnen Nijmegen KWTGLimmen M ea (2012) Jeelo (Je eigen leeromgeving) digitale methode voor lsquoOrieumlntatie op Jezelf en
de Wereldrsquo wwwjeelonlMarell J (2012) lsquoRecensie Impulsboeken techniek I en II voor leerkrachtenrsquo in De Tondeldoos jrg 13
nr 2 pp 2-3 Rosmalen VONKMarell J (2014) lsquoBoekrecensie Outside the boxrsquo in De Tondeldoos jrg 15 nr 2-3 pp 24-28 Rosmalen
VONKMarell J (2015) lsquoRecensie Wijzer Natuur amp techniekrsquo in JSW jrg 99 nr 9 pp 42-45 Amersfoort
Thieme MeulenhoffMarell J (2016) lsquoBiologie Plusrsquo In JSW jrg 100 nr 5 blz 46-49 Amersfoort ThiemeMeulenhoffMeer G van der et al (2012) Maandtaak Wereldorieumlntatie Van den Heuvel Educatief wwwmaand-
taaknlPolfliet M (zj) Doe-mappen De wereld in een doos voor groep 1-2 Sint-Niklaas (Be) Abimo Educa-
tiefStoeldraijer J (2006) lsquoIn Vogelvluchtrsquo in JSW jrg 91 nr 1 pp 44-47 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2007) lsquoNatuNiekrsquo in JSW jrg 92 nr 4 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2009) lsquoNautrsquo in JSW jrg 93 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2010) lsquoWijzer door natuur en techniekrsquo in JSW jrg 94 nr 8 pp 46-49 Amersfoort
Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2012) lsquoLeefwereldrsquo in JSW jrg 96 nr 7 pp 46-49 Amersfoort Thieme MeulenhoffStoeldraijer J (2013) lsquoTwee methoden Argus Cloursquo in JSW jrg 97 nr 6 pp 42-45 Amersfoort Thie-
me MeulenhoffWiechers C et al (2013) Binnenstebuiten rsquos-Hertogenbosch Blink Educatie wwwbinnenstebuitennl
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
20 van 21
wwwslonlorganisatiekenniscentrumleermiddelenpleinbeschrijfervaar biedt een format om ervaringen met leermiddelen zoals methoden te beschrijven De beoordelingspunten zijn ook geschikt om na te denken over wat je van een methode mag verwachten
wwwwikiwijsleermiddelenpleinnl Hier kun je beschrijvingen van en ervaringen met methodes vinden
wwwschooltvnlhbb de website van Huisje Boompje Beestje voor groep 3-4wwwschooltvnlnudn website van Nieuws uit de NatuurDe Buitendienst voor groep 5-6 Vanaf het
schooljaar 20142015 heeft het vertrouwde populaire programma een nieuwe naam gekregen De Buitendienst zie wwwschooltvnlprogrammade-buitendienst
wwwschooltvnlmystrix de website van de techniekserie Mystrix voor groep 7-8httpmethodelinknl biedt videoclips bij een aantal methoden wwwBiologiePlusSchoolnl ondersteunt met lesvoorbeelden cursussen een jaarlijkse conferentie
een digitale nieuwsbrief en deze website onderwijs over natuur wetenschap en techniek (maar vooral biologie)
wwwhetsollysysteemnl biedt een educatief pakket over duurzaamheid natuur en techniekwwwjeelonl en wwwjeelonljeelo-magazine Jeelo staat voor lsquoJe eigen leeromgevingrsquo in twaalf
projecten worden de inhouden van lsquoorieumlntatie op jezelf en de wereldrsquo en meer in een digitale om-geving aangeboden
wwwdemethodedavincinl een nieuwe lesmethode wereldverkenning (met een link naar kosmisch onderwijs)
Hoofdstuk 24
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 14-15 Londen SAGEHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 22 Abingdon
Routledge
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentresourcing-primary-scienceaspx nascholingsunit gericht op de organisatie rond het gebruik van leermiddelen bij natuuron-derwijs
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-scienceindexasp met handreikingen voor school-beleid tav opslag en gebruik van leermiddelen
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-sciencestrategies-develop-childrens-indepen-denceasp geeft tips om kinderen te leren zelfstandig leermiddelen te kiezen en te gebruiken
Hoofdstuk 25
Boacuteo M de (2004) lsquoPlanting a garden for wildlifersquo section 8 in Nature Detectives environmental sci-ence for primary children Hatfield ASE
Both K (2011) Literatuuroverzicht Natuurrijke schoolterreinen Downloaden via wwwspringzaadnllitdocs_2pdf
Gleave J (2008) Risk and play a literature review Downloaden via wwwspringzaadnllitdocsdoc_73pdf
Goossens B (2012) cd Boerderijschool levend leren op de boerderij Nijmegen BenGoossensnlHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 9 Abingdon
Routledge Herrewegen J van et al (2011) Spelen met buitenruimte Heilig Landstichting Bureau Niche
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
21 van 21
Hoff M (2004) Beratungsmappe Naturnahes Schulgelaumlnde Recklinghausen Natur- und Umwelt-schutz-Akademie NRW
Maas J R Tauritz A van der Wal amp D Hovinga (2014) Groene schoolpleinen een wetenschappelijk onderzoek naar de effecten voor basisschoolleerlingen Amsterdam Vrije Universiteit Downloaden mogelijk via wwwhsleidennllectoraten natuur-ontwikkeling-kind
Schreurs E et al (2009) Levend leren op de boerderij Zutphen Stichting BoerderijschoolWesselius J J Maas amp D Hovinga (2015) De lsquoleerrsquokracht van schoolpleinen hoe leerlingen uit groep 4 5
en 6 het schoolplein ervaren gebruiken en waarderen Leiden Lectoraat Natuur amp Ontwikkeling Kind Downloaden mogelijk via wwwhsleidennlbinaries contentassetshsllectoratennatuur-en-ontwikkeling-kind leerkracht-van-schoolpleinenpdf
Wolthoorn B ea (2008) Mijn eerste tuinboek Baarn Forte Uitgevers Zeist KNNV Uitgeverij Zie ook wwwmijneerstetuinboeknl voor tuinontwerpen en kostenbegrotingen
Zie ookwwwboerderijschoolnl boerderijeducatie is jong intensief en aantrekkelijkwwwschoolyardsorgedusciencehtml science in de schooltuinwwwonzevierkantemetertuinnlwwwlnebethemasnatuur-en-milieueducatienmerondvergroeningeigen-tuineducatief-ma-
teriaal-voor-verenigingenbuitenspelpdf biedt een handleiding (Natuur)speeltuinen met veel aandacht voor natuurbeleving
wwwjuffieintgroennl de site van een ecologisch hovenier en landschapsecoloogwwwpgpediacom de portal van de lsquoPlay and Playground Encyclopediarsquo die veel te bieden heeftwwwyoutubecomwatchv=XKNYiRU0fbcampfeature=youtube een pleidooi voor groene speel-
ruimtenwwwleraar24nlvideo2348 een voorbeeld van een educatieve schooltuinwwwgroeneschoolpleinennl laat zien dat een schoolterrein meer kan zijn dan een betegelde
pauzeplaats of overblijfplekwwwonsgroeneschoolpleinnl deze website over beheer en beleving van natuur op je eigen groene
schoolplein biedt onder meer lesideeeumln voor buiten wwwspringzaadnl De Stichting Springzaad ijvert voor meer ruimte voor natuur en kinderen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
20 van 21
wwwslonlorganisatiekenniscentrumleermiddelenpleinbeschrijfervaar biedt een format om ervaringen met leermiddelen zoals methoden te beschrijven De beoordelingspunten zijn ook geschikt om na te denken over wat je van een methode mag verwachten
wwwwikiwijsleermiddelenpleinnl Hier kun je beschrijvingen van en ervaringen met methodes vinden
wwwschooltvnlhbb de website van Huisje Boompje Beestje voor groep 3-4wwwschooltvnlnudn website van Nieuws uit de NatuurDe Buitendienst voor groep 5-6 Vanaf het
schooljaar 20142015 heeft het vertrouwde populaire programma een nieuwe naam gekregen De Buitendienst zie wwwschooltvnlprogrammade-buitendienst
wwwschooltvnlmystrix de website van de techniekserie Mystrix voor groep 7-8httpmethodelinknl biedt videoclips bij een aantal methoden wwwBiologiePlusSchoolnl ondersteunt met lesvoorbeelden cursussen een jaarlijkse conferentie
een digitale nieuwsbrief en deze website onderwijs over natuur wetenschap en techniek (maar vooral biologie)
wwwhetsollysysteemnl biedt een educatief pakket over duurzaamheid natuur en techniekwwwjeelonl en wwwjeelonljeelo-magazine Jeelo staat voor lsquoJe eigen leeromgevingrsquo in twaalf
projecten worden de inhouden van lsquoorieumlntatie op jezelf en de wereldrsquo en meer in een digitale om-geving aangeboden
wwwdemethodedavincinl een nieuwe lesmethode wereldverkenning (met een link naar kosmisch onderwijs)
Hoofdstuk 24
Harlen W (2006) Teaching learning amp assessing science 5-12 hoofdstuk 14-15 Londen SAGEHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 22 Abingdon
Routledge
wwwpsttorgukresourcescontinuing-professional-developmentresourcing-primary-scienceaspx nascholingsunit gericht op de organisatie rond het gebruik van leermiddelen bij natuuron-derwijs
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-scienceindexasp met handreikingen voor school-beleid tav opslag en gebruik van leermiddelen
wwwpsttorgukextcpdresourcing-primary-sciencestrategies-develop-childrens-indepen-denceasp geeft tips om kinderen te leren zelfstandig leermiddelen te kiezen en te gebruiken
Hoofdstuk 25
Boacuteo M de (2004) lsquoPlanting a garden for wildlifersquo section 8 in Nature Detectives environmental sci-ence for primary children Hatfield ASE
Both K (2011) Literatuuroverzicht Natuurrijke schoolterreinen Downloaden via wwwspringzaadnllitdocs_2pdf
Gleave J (2008) Risk and play a literature review Downloaden via wwwspringzaadnllitdocsdoc_73pdf
Goossens B (2012) cd Boerderijschool levend leren op de boerderij Nijmegen BenGoossensnlHarlen W amp A Qualter (2014) The Teaching of Science in Primary Schools hoofdstuk 9 Abingdon
Routledge Herrewegen J van et al (2011) Spelen met buitenruimte Heilig Landstichting Bureau Niche
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
21 van 21
Hoff M (2004) Beratungsmappe Naturnahes Schulgelaumlnde Recklinghausen Natur- und Umwelt-schutz-Akademie NRW
Maas J R Tauritz A van der Wal amp D Hovinga (2014) Groene schoolpleinen een wetenschappelijk onderzoek naar de effecten voor basisschoolleerlingen Amsterdam Vrije Universiteit Downloaden mogelijk via wwwhsleidennllectoraten natuur-ontwikkeling-kind
Schreurs E et al (2009) Levend leren op de boerderij Zutphen Stichting BoerderijschoolWesselius J J Maas amp D Hovinga (2015) De lsquoleerrsquokracht van schoolpleinen hoe leerlingen uit groep 4 5
en 6 het schoolplein ervaren gebruiken en waarderen Leiden Lectoraat Natuur amp Ontwikkeling Kind Downloaden mogelijk via wwwhsleidennlbinaries contentassetshsllectoratennatuur-en-ontwikkeling-kind leerkracht-van-schoolpleinenpdf
Wolthoorn B ea (2008) Mijn eerste tuinboek Baarn Forte Uitgevers Zeist KNNV Uitgeverij Zie ook wwwmijneerstetuinboeknl voor tuinontwerpen en kostenbegrotingen
Zie ookwwwboerderijschoolnl boerderijeducatie is jong intensief en aantrekkelijkwwwschoolyardsorgedusciencehtml science in de schooltuinwwwonzevierkantemetertuinnlwwwlnebethemasnatuur-en-milieueducatienmerondvergroeningeigen-tuineducatief-ma-
teriaal-voor-verenigingenbuitenspelpdf biedt een handleiding (Natuur)speeltuinen met veel aandacht voor natuurbeleving
wwwjuffieintgroennl de site van een ecologisch hovenier en landschapsecoloogwwwpgpediacom de portal van de lsquoPlay and Playground Encyclopediarsquo die veel te bieden heeftwwwyoutubecomwatchv=XKNYiRU0fbcampfeature=youtube een pleidooi voor groene speel-
ruimtenwwwleraar24nlvideo2348 een voorbeeld van een educatieve schooltuinwwwgroeneschoolpleinennl laat zien dat een schoolterrein meer kan zijn dan een betegelde
pauzeplaats of overblijfplekwwwonsgroeneschoolpleinnl deze website over beheer en beleving van natuur op je eigen groene
schoolplein biedt onder meer lesideeeumln voor buiten wwwspringzaadnl De Stichting Springzaad ijvert voor meer ruimte voor natuur en kinderen
Aanvullende bronnenlijst van Praktische didactiek voor natuuronderwijs
21 van 21
Hoff M (2004) Beratungsmappe Naturnahes Schulgelaumlnde Recklinghausen Natur- und Umwelt-schutz-Akademie NRW
Maas J R Tauritz A van der Wal amp D Hovinga (2014) Groene schoolpleinen een wetenschappelijk onderzoek naar de effecten voor basisschoolleerlingen Amsterdam Vrije Universiteit Downloaden mogelijk via wwwhsleidennllectoraten natuur-ontwikkeling-kind
Schreurs E et al (2009) Levend leren op de boerderij Zutphen Stichting BoerderijschoolWesselius J J Maas amp D Hovinga (2015) De lsquoleerrsquokracht van schoolpleinen hoe leerlingen uit groep 4 5
en 6 het schoolplein ervaren gebruiken en waarderen Leiden Lectoraat Natuur amp Ontwikkeling Kind Downloaden mogelijk via wwwhsleidennlbinaries contentassetshsllectoratennatuur-en-ontwikkeling-kind leerkracht-van-schoolpleinenpdf
Wolthoorn B ea (2008) Mijn eerste tuinboek Baarn Forte Uitgevers Zeist KNNV Uitgeverij Zie ook wwwmijneerstetuinboeknl voor tuinontwerpen en kostenbegrotingen
Zie ookwwwboerderijschoolnl boerderijeducatie is jong intensief en aantrekkelijkwwwschoolyardsorgedusciencehtml science in de schooltuinwwwonzevierkantemetertuinnlwwwlnebethemasnatuur-en-milieueducatienmerondvergroeningeigen-tuineducatief-ma-
teriaal-voor-verenigingenbuitenspelpdf biedt een handleiding (Natuur)speeltuinen met veel aandacht voor natuurbeleving
wwwjuffieintgroennl de site van een ecologisch hovenier en landschapsecoloogwwwpgpediacom de portal van de lsquoPlay and Playground Encyclopediarsquo die veel te bieden heeftwwwyoutubecomwatchv=XKNYiRU0fbcampfeature=youtube een pleidooi voor groene speel-
ruimtenwwwleraar24nlvideo2348 een voorbeeld van een educatieve schooltuinwwwgroeneschoolpleinennl laat zien dat een schoolterrein meer kan zijn dan een betegelde
pauzeplaats of overblijfplekwwwonsgroeneschoolpleinnl deze website over beheer en beleving van natuur op je eigen groene
schoolplein biedt onder meer lesideeeumln voor buiten wwwspringzaadnl De Stichting Springzaad ijvert voor meer ruimte voor natuur en kinderen