Op sommige bladzijden zie

je zwarte appels met stukjes

tekst. Bij deze appels staan

de reacties van andere

lezers op wat Toa, Yvette en

Immanuel Kant vertellen in

dit boek.

Hallo lezer!

Ik ben Kant, de grote, bekende filosoof Immanuel Kant! Filosoof betekent letterlijk ‘vriend van de wijsheid’

en ik heb veel nagedacht over belangrijke zaken. Ik vroeg mij vaak af wat van een mens een goed mens maakt: wat moet ieder mens als handleiding

gebruiken om goed te kunnen handelen in zijn omgang met andere mensen?

Ik heb mijn hele leven in Köningsberg gewoond, een stad die toen behoorde tot het koninkrijk Pruisen. Tegenwoordig heet deze stad Kaliningrad

en ligt in Rusland. Ik werd geboren in 1724 en stierf in 1804, maar zoals je kunt zien leef ik nog steeds in woorden en boeken. Ik heb

namelijk veel van mijn gedachten opgeschreven en deze hebben nog steeds invloed op de manier waarop mensen tegenwoordig over belangrijke zaken

denken. Daarom verschijn ik ook af en toe in dit boek dat je nu aan het lezen bent. In dit boek wil ik namelijk graag iets

vertellen over vrede.

Hallo, ik ben Toa. Mijn verhaal gaat over een

bijzondere reis. Je kunt mijn verhaal lezen op de witte pagina’s van dit boek – maar je moet wel helemaal achteraan beginnen, want sommige boeken in de wereld beginnen waar onze

boeken eindigen.

Hoi, mijn naam is Yvette. Ik wil jullie een verhaal vertellen over mijn familie. Want ik vind mijn opa’s heel speciaal. Nou ja,

misschien vindt iedereen zijn of haar opa de allerleukste en fijnste van de

hele wereld. Eigenlijk is het best bijzonder dat iedereen iemand

anders heel speciaal vindt, of niet? Daar probeer ik achter te komen in

mijn verhaal. Wil je het lezen? Volg dan de gele pagina’s.

Yvette’s verhaal

Toa's verHaal

Toa's verHaal

Verhaa

l eige

nlijk best

a je uit

heel veel ide

ntite

iten

Yvette’s verhaal

Verhaa

l eige

nlijk best

a je uit

heel veel ide

ntite

iten

goed h

erinne

ren dat

toen m

ijn la

atste

oma o

verleed,

ik opeen

s niem

ands

k leind

ochter

meer

was.

waa r d o o r j e

n i et h e l e

m a a l v er a n d e r t

a l s een st

u k j e v a n j e z

e l f an

ders

wordt

. Ik be

n bi jvo

orbee l

d een

meis je , i

emands

docht

er, vr

iendin

,

een zu

s, en n

og vee

l meer

. Ik ka

n mij nog

Ik loop naar de boom en zie dat er

alleen maar lelijke appels in hangen. Geen mooie ronde glanzende appels

maar zwarte appels met rare vormen.

Toa's verHaal

Yvette’s verhaal

Ooit had ik twee

opa’s. Dat klinkt

heel normaal maar

eigenlijk had ik er

vier kunnen hebben.

Toen ik klein was, zijn

mijn ouders gescheiden

en ze kregen snel weer

nieuwe partners.

Maar die hadden

allebei geen vaders

meer, al heel lang niet.

Dus daarom had ik

vier oma’s en maar

twee opa’s. Ik hielp

één van mijn opa’s met

werken in de tuin en

mijn oma met koken

en bakken. Toen ik nog klein was, hadd

e n z

e oo

k kon

ijnen

.

Als h

et goe

d weer

was,

ded

en w

e ze

e

en tuig

je

om

en gingen

we ze uitlaten in d e tuin.

toa's verhaal

‘Zo kunnen wij alles met onze fantasie maken’. Ik kijk nog steeds naar de vogels en ik bedenk me opeens dat er nu niet alleen wit is maar er is opeens zoveel meer, er is beweging! Ik begin langzaam aan een teken dat achter mij staat te trekken. Terwijl ik langzaam het grote zwarte teken verplaats, ontspruit er achter de letter een appelboom.

Vroeger was het een kerk.

Toen werd het gebombardeerd. Nu is de ruïne een herdenkingsplaats.

We kunnen wel zeggen dat vrede een bepaalde betekenis heeft in het woordenboek, maar betekenis is iets wat mensen zelf maken.

Tomaten bijvoorbeeld! Tomaten zijn gezond en bijna iedereen lust ze, gewoon zo, of misschien als soep of ketchup.

Toch schuilt er meer achter de tomaat dan je zou denken. Wist je bijvoorbeeld dat er in de Verenigde Staten ooit een rechtszaak was

waarin werd besloten dat tomaten voor de wet als groenten gelden, terwijl de rechter ook wel erkende dat tomaten eigenlijk vruchten zijn en dus in de categorie fruit horen? Maar tomaten liggen in de supermarkt niet naast de appels, bananen

of aardbeien. Nee, die tomaten liggen bij de komkommers en de courgettes en doen alsof ze groenten zijn. Soms is het heel handig om te denken dat alles een vaste betekenis heeft en aan bepaalde regels voldoet. Toch is het ook belangrijk

om buiten deze betekenis te denken. Tomaten zijn namelijk best lekker, maar ik wil ze echt niet in mijn fruitsalade!

Hiermee wil ik eigenlijk aan je uitleggen dat jij, onafhankelijk van waar je ook vandaan komt of wat de toekomst voor

je in petto heeft, veel kan betekenen voor het bereiken van vrede.

Yvette’s verhaal

Mijn opa werkte tot een jaar voor zijn overlijden als appeltjesplukker bij de appelboerderij. Tijdens het oogstseizoen kregen mijn zusje en ik elke week de gekste appeltjes mee. Sommige waren heel groot, wel twee keer zo groot als appels normaal zijn. Andere waren heel klein. De allerleukste appels waren de appels die wat aan elkaar gegroeid waren. Daar kregen mijn zusje en ik altijd ruzie over. Er waren niet zoveel aan elkaar gegroeide appels dus als er eentje was,

wilden we ze allebei hebben. Tijdens zo’n ruzie zei mijn opa altijd dat als we ons niet konden gedragen, hij ze niet meer mee zou nemen voor ons. Toch stopten we daardoor niet met

ruziën en hij stopte nooit met ze mee te nemen. Pas toen hij met pensioen ging, nam hij geen appels meer voor ons mee. Mijn opa zei altijd dat de bijzondere appels alleen voor de kleinkinderen waren van opa’s die appels plukken.

Als je anders bent, word je sneller gepest.

Maar als je vrede wilt, moet je elkaars

verschillen respecteren.

toa's verhaal

Als ik om de zoveelste hoek ren, bots ik tegen iets aan! Ik val op de zachte witte grond en ik zie Sahar voor mij staan! Ik schreeuw van geluk en we vliegen elkaar in de armen. ‘Wat doe jij hier?’ vraag ik aan haar. ‘Ik kom hier altijd, de vraag is wat jij hier doet!’ zegt ze. Ze legt uit dat ze zich wel vaker laat meenemen in de zinnen van Hafez. ‘Ik had niet verwacht jou hier tegen te komen’, zegt ze. ‘Want jij kan geen Farsi lezen, dus wat doe je hier eigenlijk?’. Ik vertel haar dat ik echt niet weet wat ik hier doe en dat ik ook niet weet hoe ik eruit moet komen, ‘ik dacht even dat ik van alles kon maken van tekens waar voor mij geen betekenis aan verbonden is, maar nu ben ik alleen maar aan het ronddwalen. Ik staar in de leegte en ik weet niet hoe ik hier iets mee kan doen.’ Sahar zegt: ‘Nee joh, dat moet je loslaten, gebruik je fantasie, er is hier veel meer dan je denkt. Kijk!’ Ze duwt tegen een letter aan en deze valt om. Op het moment dat de letter de grond raakt verandert de zwarte letter in een grote zwerm kraanvogels! Ze vliegen omhoog in de witte ruimte en blijven rondjes om ons heen vliegen. We staan naast elkaar en kijken naar de zwerm die heen en weer gaat. ‘Kijk, als je iets beweegt dan ontstaat er iets nieuws. Dat komt omdat letters in het Farsi van vorm kunnen veranderen. Als je een letter verplaatst in een woord wordt de vorm van de letter ook anders. Ik heb deze letter omgeduwd, dus is er een verplaatsing van betekenis ontstaan.’

Yvette’s verhaal

Later kwam ik erachter dat wat mijn opa zei, niet helemaal waar was. De appeltjes die wij kregen waren niet speciaal door opa’s uitgezocht voor hun kleinkinderen. De appels zouden worden weggegooid omdat mensen die gekke appels niet in de winkel willen zien en kopen. Mensen willen alleen maar appeltjes die er allemaal hetzelfde uitzien en zijn blijkbaar een beetje bang voor appels die anders zijn. Dat is best bijzonder want voor mij waren juist de meest ongewenste appels de allerleukste die ik per se wilde hebben. Door mijn opa en zijn appeltjes weet ik dat wat iedereen wil, niet per se het leukst is, en dat juist wat ongewenst is, heel mooi kan zijn. Dat vind ik zo’n mooie en belangrijke les, dat ik mijn opa dat leugentje wel wil vergeven.

toa's verhaal

Ik kijk naar mijn kraanvogel, die ik nog steeds in mijn hand heb. Hij is mooi geworden, als ik goed kijk, zie ik dat

de onbekende tekens op het papier wel een beetje op echte veren lijken. Omdat ik zo hoog zit, besluit ik om de kraanvogel te laten

vliegen, zoals een papieren vliegtuigje. Als ik de vogel heb losgelaten, fladderen de vleugels opeens! Onhandig vliegt hij om mij heen, terwijl

ik hem verbaasd met mijn ogen volg. Hij fladdert langzaam naar beneden, tussen de tekens door. Ik glijd van de A naar beneden en begin hem te

volgen. De vogel vliegt door de lange witte gangen, eerst een heel stuk rechtdoor, maar dan begint hij sneller te vliegen. Ik moet opeens rennen om hem bij te houden. De kraanvogel gaat van rechts naar links en scheert langs de zwarte tekens.

Een boek kan inspirerend zijn als er dieren in voorkomen.

Dieren brengen vaak een boodschap over in een verhaal omdat ze soms een betekenis hebben.

Yvette’s verhaal

Als ik aan de Tweede Wereldoorlog denk,

denk ik aan mijn opa. Hij zat bij het verzet.

Mijn andere opa kende ik niet zo goed. Hij ging namelijk dood toen ik nog heel jong was. Het voelt een beetje gek om iets te vertellen over iemand die je niet kent. Alles wat ik van hem weet, heb ik van anderen gehoord. Er zijn maar weinig dingen die ik me over hem herinner waarvan ik zeker weet dat het mijn herinneringen zijn en niet iets dat iemand me heeft verteld. Ik herinner me dat hij altijd in de grote mosterdgele stoel in de woonkamer van zijn huis zat. Natuurlijk is dat niet echt zo, hij kwam vast wel eens uit deze stoel om ‘s avonds naar bed te gaan of om boterhammen te smeren in de keuken. Maar de keren die ik mij herinner, zat hij dus in die grote mosterdgele stoel. Verder was hij, net als mijn oma, erg stil.

Als er vrede is, dan moet je ook stil kunnen

zijn en je juist terug mogen trekken.

toa's verhaal

Een goed boek grijpt je vast in het verhaal.

Door meerdere invalshoeken begrijp

je verschillende meningen beter.

Terwijl ik dat dacht, verspreidde het wit tussen de tekens tot voorbij de pagina. Het leek wel alsof ik door een wolk heen vloog en langzaam werd het steeds witter om mij heen. Ik kneep mijn ogen dicht omdat ik niet goed begreep wat er gebeurde. Toen ik mijn ogen opende, zag ik dat ik op een witte grond zat. Omdat ik niet wist op wat voor bodem ik terecht was gekomen en omdat ik bang was dat ik er elk moment doorheen kon zakken, voelde ik zachtjes met mijn hand aan de grond. Ik keek om mij heen en ik zag dat ik omringd werd door grote zwarte muren. Het leek wel een beetje alsof ik midden in de sneeuw in een vreemd soort bos zat, met grote duistere figuren. Terwijl ik om mij heen bleef kijken, stond ik op. Langzaam deed ik een stap vooruit. Ondertussen hield ik de grote zwarte figuren om mij heen in de gaten. Ik liep door lange witte gangen. Ik wist opeens waar ik terecht was gekomen! Ik was in de witte pagina gezogen! Ik raake in paniek en ik probeerde aan het einde van de lange witte gang te komen zodat ik uit zou komen aan het einde van de pagina. Maar er bleek geen einde aan te komen! Er waren alleen maar zwarte tekens met heel veel wit eromheen. Na een tijdje kwam ik erachter dat de wereld waarin ik terecht was gekomen misschien niet alleen één pagina was. Ik zat vast in het hele boek. Ik bleek gelijk te hebben, want nadat ik heel lang had rondgelopen, kwam ik grote tekens tegen die ik herkende. Ik was vast door het midden gelopen en nu was ik in het Nederlandse gedeelte van het boek terecht gekomen. Ik besloot om op een letter te klimmen zodat ik in de verte kon kijken. Het duurt nog best lang maar uiteindelijk kwam ik een A tegen, de enige letter waar ik op kon klimmen. Nu zijn we bij het begin, waar ik hoog zit op de letter en waar in de verte alleen maar zwart is en ik naar een witte horizon staar.

Knip hier af voordat

je gaat vouwen!

Knip hier af voordat

je gaat vouwen!

Knip hier af voordat je gaat vouwen!

Knip hier af voordat je gaat vouwen!

Yvette’s verhaal

Ik ben geboren in Syrië, dat vind ik heel leuk. Maar we moesten weg omdat er

oorlog kwam en nu is er nog steeds oorlog. Ik word er wel verdrietig van.

In mijn tijd werd oorlog gezien als een normale manier om bepaalde doelen te bereiken. Het veroveren van andere gebieden door middel van oorlog kwam dan

ook vaak voor. Iedere koning kon wel een reden bedenken om oorlog te voeren met andere leiders en daardoor leek het idee van een wereld zonder oorlog zinloos: we

zullen dit toch nooit bereiken! Toch weerhield dit mij er niet van om eens goed over het idee van vrede na te denken, aangezien het wel iets is dat we het liefst zouden

willen. Wat is er nu nodig voor de wereld om vrede mogelijk te maken? En wat betekent vrede eigenlijk, en wat nu juist niet?

Tempo Doeloe?

Mijn opa en oma zijn allebei geboren in Indonesië. Ze hadden negen kinderen. De eerste vier of vijf zijn geboren toen ze nog in Indonesië woonden, de anderen toen ze naar Nederland waren verhuisd. Ik hoorde dat ze heel rijk waren in Indonesië. Mijn opa had een hoge functie binnen het KNIL, het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger. Als Indonesiër vocht hij mee met de Nederlanders zodat Indonesië een kolonie van Nederland kon blijven. Uiteindelijk verloor Nederland die oorlog. Toen Indonesië uiteindelijk weer onafhankelijk werd, waren mijn opa en zijn gezin niet meer zo welkom daar en moesten ze verhuizen naar Nederland.

toa's verhaal

Het is lastig om het eens te worden over wat je niet begrijpt.

Zo ontstaat vaak ruzie.

Als je vrede wilt, moeten alle landen elkaar begrijpen.

Toen ik het boek mocht lenen van haar vader zat ik er thuis vaak in te bladeren. Eerder vandaag pakte ik het boek weer. Dit keer keek ik niet alleen naar de plaatjes, maar ook naar de vreemde tekens. Het waren letters die ik niet begreep. Het is frustrerend om ergens naar te kijken wat je niet begrijpt. Uit boosheid scheurde ik een pagina uit het boek en vouwde een kraanvogel. Ik pakte mijn kraanvogel op en ik bedacht dat ik het boek van Hafez nooit echt zal begrijpen. Het zou altijd zijn zoals mijn kraanvogel, dat ik er iets van moet maken wat ik wel begrijp. Hoe langer ik naar de letters keek, hoe meer ik mij afvroeg of het wel letters waren. Ons alfabet, dat zijn letters, maar deze tekens? Het bleef geheimtaal voor mij. Ik probeerde sommige tekens terug te vinden op een andere pagina en inderdaad, ik zag dezelfde tekens! Dan moesten het wel letters zijn. Het is toch bijzonder dat sommige mensen dit wel kunnen lezen. Die mensen zullen weer

niks begrijpen van het alfabet zoals ik het ken. Ze zullen dit verhaal niet kunnen lezen, zoals ik het boek dat voor mij lag niet kon lezen. Omdat ik niet kon lezen wat er staat, was ook alles mogelijk! Ik kon er mijn eigen verhaal van maken, want de tekens konden voor mij alles betekenen. Het zijn niet meer de letters, of de tekens, die betekenis hadden, maar het was mijn fantasie, tussen de tekens door. Ik keek goed naar de vogel met de vreemde tekens. Ik fantaseerde hoe ik nieuwe verhalen zou kunnen maken als ik alle betekenis van deze pagina, van elke letter en elk woord, opnieuw zou mogen invullen. Alles zou dan mogelijk zijn en ik mocht het beslissen! Ik zou mijn eigen wereld kunnen maken. Ik bedacht hoe het zou zijn om in een wereld terecht te komen waar alles vreemd en onbekend is. Ik zou een wereld maken die er uit zou zien zoals de pagina voor me. Dan zou ik de tekens van dichtbij kunnen bekijken en van alles kunnen ontdekken!

Yvette’s verhaal

In Nederland was het erg moeilijk om zich thuis te voelen voor mijn opa en oma. Het weer hier is veel minder mooi dan in Indonesië dus ze hadden het bijna altijd koud. Mijn oma kon nauwelijks Nederlands praten en heeft dit ook nooit geleerd. Ini adalah sangat sukar untuk dia. Het grootste verschil was nog wel dat de baan die mijn opa hier kreeg lang niet zo goed betaalde als toen hij nog voor het KNIL werkte. Waar ze eerst nog in één van de grootste huizen van het eiland woonden, met twee kindermeisjes per kind, en poets- en kookhulpen, moest mijn oma hier alles zelf doen. Dit heeft ze mijn opa nooit echt vergeven, heb ik gehoord. Ondanks dat hij wel vloeiend Nederlands sprak, heeft mijn opa ook nooit kunnen wennen aan het leven in Nederland. Voor hem moet het ook moeilijk zijn geweest om alles achter te laten om te verhuizen naar de andere kant van de wereld waar hij veel minder geld en status had. Mijn oma en hij hebben ook nooit echt vrienden gemaakt hier, ze waren altijd een beetje buitenstaanders. Ik weet niet of Nederland ooit als een thuis voelde voor hen. Daarnaast hoorde ik dat hij altijd bang is gebleven dat er ooit wraak op hem zou worden genomen, omdat hij als Indonesiër voor Nederland vocht.

toa's verhaal

Yvette’s verhaal

Eigenlijk weet ik nog steeds niet meer over mijn opa dan toen hij overleed. Soms vind ik dat wel gek. Ik heb bijvoorbeeld een paar maanden in Azië gewoond en mensen die ik helemaal niet kende wisten veel meer over mijn familie te vertellen dan dat ik wist. Ik was ook even in Indonesië en vond het moeilijk om aan mezelf toe te moeten geven dat het helemaal niet zo bijzonder aanvoelde, dat daar echt niet mijn thuis was. Dat had ik eigenlijk wel verwacht. Zou mijn opa daar teleurgesteld in zijn geweest?

Mijn families waren beide heel anders. Bij mijn ene opa en oma was ik altijd buiten, ging ik op avontuur. Mijn opa en oma deden ook mee. We gingen fietsen langs het kanaal, in de tuin spelen, en in de winter gingen we sneeuwballen gooien. Ik weet niet meer precies wat we bij mijn andere opa en oma deden maar dat was vaak binnen zitten en meer stilzitten, zoals tekenen en lezen. Ik denk dat iedereen dat wel een beetje heeft, dat je bij verschillende mensen heel anders bent. Zelfs als 24-jarige heb ik dat nog steeds. Bij mijn families was het misschien wel ietsje ingewikkelder. Al vanaf jonge leeftijd leerde ik dat de situatie waarin je zit erg belangrijk is voor wie je bent en hoe er over je wordt gedacht.

toa's verhaal

Vaak als ik bij Sahar op de bank zat, kwam haar vader naast mij zitten met zijn lievelingsboek van Hafez. Het leek wel alsof het boek betegeld was met mozaïek en er stonden prachtige plaatjes in. Het boek heeft letterlijk twee kanten. Als ik het boek opensloeg, dan begon het met een

inleiding in het Nederlands en dan kon ik de tekst in het Nederlands lezen. Als ik het boek omdraaide en vanuit de achterkant doorbladerde, dan zijn er lange bladzijdes met onbekende tekens. Ik herinner me dat Sahar heeft uitgelegd dat je Farsi niet van links naar rechts leest,

.sknil raan sthcer nav raam

Dat is al iets wat ik niet kon! Elke keer als ik bij haar thuis was en ik het boek wilde lezen, nam ik mij voor om de volgende keer het boek om te draaien, zodat de achterkant de voorkant werd en dan terug te bladeren zoals Sahar zou doen. Maar toch vergiste ik me er telkens in en opende ik het boek bij de Nederlandse kant. Het leek wel alsof mijn hersenen niet anders konden denken. Mijn achterkant is altijd haar voorkant en andersom.

Op basis hiervan zien we dat vrede iets is dat over jou alleen kan gaan of iets te maken heeft met verhoudingen tussen bijvoorbeeld landen. Vrede heeft blijkbaar iets te maken met rust, normale of goede relaties en het accepteren van een bepaalde situatie. Maar kunnen we hier niet doorvragen? Wat bedoelen we nou eigenlijk met een ‘normale’ relatie en wanneer kunnen

we een relatie ‘goed’ noemen? Verder lijkt vrede hier iets te zijn dat ver van ons af staat. We kunnen misschien van een situatie zeggen dat deze vreedzaam is of niet, maar over de rol die wij hier zelf actief in kunnen spelen wordt niets gezegd. Maar goed, denken

over antwoorden op de vraag wat vrede is en hoe dit bereikt moet worden, is precies wat sommige mensen graag en lang doen en ik ook!

Je hebt vast al vaak van het woord ‘vrede’ gehoord. In het nieuws, de krant, computerspelletjes en tijdens lessen geschiedenis

komt het woord vaak naar voren. Maar wat is vrede nu eigenlijk? En betekent het tegenwoordig hetzelfde als vroeger? Stel je eens voor dat we het met elkaar eens kunnen

worden over wat vrede nu eigenlijk betekent, hoe bereiken we dit dan in Nederland of zelfs in de hele wereld? Laten we eerst eens kijken wat het woordenboek over vrede zegt:

vre·de (de; m en v)1: toestand van rust: zijn as ruste in vrede2: toestand van normale verhoudingen tussen staten (tegenstelling: oorlog): vrede sluiten3: goede verstandhouding 4: gewetensrust: ik kan daar (geen) vrede mee hebben er mij (niet) mee verenigen.

Yvette’s verhaal

In mijn tekst over vrede schrijf ik over een aantalregels waaraan landen zich zouden moeten houden in de

omgang met andere landen. Voor mij had vrede dus altijd te maken met relaties tussen mensen of landen. Ik was van mening dat landen

zich aan een aantal regels moeten houden om vrede te kunnen bereiken. Veel van wat ik hierover dacht, wordt vandaag nog steeds serieus

genomen, maar zoals ik al vertelde, leef ik alleen nog maar in boeken en ben ik niet meer helemaal van deze tijd! Zo zijn sommige regels

tegenwoordig wat aangepast of worden niet meer belangrijk gevonden. Er is veel veranderd. Daarom wil ik graag aan jullie laten zien dat vrede

ook iets actiefs is waar jij aan kan bijdragen!

Zo communiceren jullie tegenwoordig via internet, vliegen in een mum van tijd naar een ander land en leven in multiculturele samenlevingen. Dit alles heeft tot gevolg dat jullie anders over vrede moeten nadenken dan in mijn tijd. Een belangrijk aspect van vrede is dat het iets is waar

jij invloed op kan hebben. Het is niet enkel meer een verantwoordelijkheid voor de leiders in een land. In ieder geval is één ding zeker: zolang er mensen in de wereld bestaan, zullen we ons bezig moeten houden met vrede, want keer op keer lijkt het weer mis te gaan. We blijven maar

ruzie maken, en in sommige landen waar niet echt sprake is van geweld wordt het mensen toch zo moeilijk gemaakt om menswaardig te leven

dat we daar niet van vrede kunnen spreken.

Mijn opa en oma waar ik altijd buiten ging spelen, woonden op een soort boerderij. Hier woonden ze al sinds ze getrouwd waren en ze kenden dus veel mensen die in de dorpen om de boerderij heen woonden. De meeste mensen woonden al hun hele leven in die dorpen en hun ouders, en overgrootouders zijn in dezelfde omgeving met dezelfde mensen opgegroeid. Eigenlijk is dat precies het tegenovergestelde van mijn andere opa en oma, die juist helemaal niemand kenden en helemaal opnieuw moesten beginnen op een plek waar ze nog nooit geweest waren. Op de boerderij kwamen de bevriende buren ook wel eens op bezoek natuurlijk, vaak als ik er ook was.

toa's verhaal

Sahar en ik zijn beste vriendinnen geworden en ze heeft mij heel veel uitgelegd over haar vaderland. Zo weet ik nu dat het vroeger tot het Perzische

rijk behoorde. ‘In Iran spreken ze Farsi’, vertelde Sahar, ‘dat

spreken ze ook in andere landen, zoals Afghanistan’. Ik vroeg haar of dat hetzelfde was als Arabisch, waarop

zij antwoordde: ‘Haha, dat denken meer mensen, maar het is heel anders!’ Sahar heeft mij meegenomen naar een andere wereld, waar ik niks van af wist.

Wanneer ik bij haar thuis ging eten, kookte haar moeder Sima traditioneel Iraans eten met saffraanrijst en speelde haar broertje Behrang op de

sitar. Nu ik haar al een tijdje ken, weet ik dat we altijd vriendinnen zullen blijven, we kunnen

overal over kletsen en we begrijpen elkaar perfect.

Yvette’s verhaal

Nu weet ik niet of het in alle dorpjes zo is, maar in de dorpjes waar ik ben opgegroeid, kende dus bijna iedereen elkaar. En in die dorpjes veranderde er maar heel weinig. De meeste mensen gaan nog steeds elke zondag naar de kerk en het dorpswinkeltje heeft pas vorig jaar moeten sluiten. Niet omdat iedereen naar de grote supermarkt ging om boodschappen te doen, maar omdat de eigenaresse van die winkel, mijn oudtante, op haar tachtigste verjaardag besloot toch maar eens met pensioen te gaan. Dit is natuurlijk mooi en mijn opa en oma vonden het ook prettig. In een wereld waar zo veel zo snel verandert, vind ik het fijn dat zij rustig hun leven hebben kunnen leiden zoals ze dat graag wilden. Maar soms is het ook een beetje gek. De wereld verandert natuurlijk wel en in de dorpjes waar ik opgroeide bekeek iedereen dat dus een beetje van een afstandje.

toa's verhaal

Als er oorlog is dan moet je je er niet mee bemoeien. Dan wordt het erger.

Op tv hoor ik vaak over oorlog in andere landen.

Soms vechten landen over olie en geld. Soms omdat ze niet eerlijk zijn.

Het begon allemaal een half jaar geleden… Ik zat in de pauze aan een tafel en ik keek boos naar de deur. Ik wilde naar buiten en ik had echt geen zin in mijn lessen. Er kwamen twee meisjes aan de andere kant van mijn tafel zitten. Ik kende ze wel van gezicht, maar ik had nog nooit met ze gesproken. We zeiden gedag en we lachten vriendelijk naar elkaar. Ik keek weer naar de deur, maar ik volgde hun gesprek. Het linker meisje vertelde met een accent dat ze anderhalf jaar geleden naar Nederland verhuisd was. Ze vertelde ook dat het moeilijk is om Nederlands te leren. ‘Waar ligt Iran ook alweer?’ vroeg het andere meisje. ‘Voorbij Turkije en Irak’, antwoordde ze. Toen zei ze opeens ‘Hoi! Ik ben Sahar’, en ze stak haar hand naar mij uit. ‘Hoi, ik ben Toa’, antwoordde ik en we schudden elkaar de hand. Ik stelde mij ook voor aan het andere meisje, Melissa. ‘Ik hoorde dat jullie het over Iran hebben’, zei ik. ‘Heb je ook nog familie in Iran wonen?’ vroeg ik Sahar. ‘Ja, mijn opa, tantes, ooms, nichtjes en neefjes wonen er allemaal nog’. ‘Hebben jouw familieleden wel een televisie?’, was mijn volgende vraag. Ze barste in lachen uit. ‘Natuurlijk hebben we televisies in Iran!’, riep ze. Door haar reactie schaamde ik mij. Ik wist helemaal niks van Iran. Op het nieuws zag ik vaak oorlogsbeelden in Irak of Afghanistan met veel ingestorte gebouwen, daarom dacht ik dat het er ook zo uit zou zien in Iran en dat ze dus geen televisies hadden.

Yvette’s verhaal

Er mag geen racisme zijn, want dat is oneerlijke macht.

Alles moet eerlijk verdeeld zijn.

Als je in de spiegel kijkt,

kan je dit lezen.

Er is niets mis met

dingen op je eigen manier of in je eigen tempo te doen,

maar soms kan het een beetje gek zijn. Wat misschien het gekst is (uit

die dorpjes waar we opgroeiden), is dat mensen mijn zusje en mij anders bekeken. De ideeën die ze over ons hadden klopten vaak helemaal niet bij wie wij waren. Zo was ik voor mijn opa en oma gewoon hun kleindochter maar voor de mensen uit de

buurt heel anders. Net zoals mijn zusje, omdat we er allebei Aziatisch uitzien.

Ergens is dat natuurlijk niet zo erg want we kregen vooral vaak

complimentjes.

Toa's verHaal

Mijn benen bungelen heen en weer. Ik kijk naar mijn zelf

gevouwen kraanvogel van papier die rechts naast mij ligt. Dan kijk ik weer vooruit in de verte. Ik zie alleen

maar wit, er is geen horizon, geen uitzicht, alleen maar leegte. Er is niks, ook geen wind, daarom ligt mijn kraanvogel veilig en

stil. Ik zit bovenop de hoofdletter A. De A is eigenlijk de enige letter waar je op kan klimmen. Probeer dat maar eens met een W, of erger nog, de Z! Daar kun je nooit bovenop klimmen tenzij er een luikje in het bovenste

streepje zou zitten. Eenmaal bovenop de A, heb ik uitzicht over heel veel tekens. Er zijn ook andere letters hier, tekens die ik niet ken. Ik heb

gekozen om op een teken te zitten dat ik ken. Maar laat me eerst vertellen hoe ik en mijn kraanvogel hier terechtgekomen zijn.

Yvette’s verhaalYvettes verhaal

Toch is het raar om altijd herinnerd te worden aan hoe je eruit ziet. Superveel klasgenootjes dachten bijvoorbeeld dat ik met stokjes kon eten, maar dat kan ik pas sinds drie jaar. Ook dacht iedereen dat ik hoge cijfers haalde omdat ik Aziatisch was, niet omdat ik er hard voor leerde. Niet helemaal eerlijk, maar ook niet zo erg. Wat wel vervelend was, was dat mijn zusje en ik altijd moesten uitleggen waarom we wel ‘Nederlands’ waren als we er zo anders uitzagen. En dan moesten we elke keer uitleggen dat dit kwam omdat onze ouders gescheiden waren en onze moeder ons opvoedde. Hierdoor werd, doordat we er anders uitzagen, altijd benadrukt dat wij anders opgroeiden dan de meeste kinderen. Toch was onze jeugd ook erg leuk, juist ook door mijn opa's, oma's en de dorpjes waarin ik opgroeide.

dankwoord

Allereerst bedanken we Gregg Lambert, Jolle Demmers, Richard Anthone, Rob Bartels, Maria Jante Postema en in het bijzonder Rosi Braidotti voor het delen van hun inzichten over vrede, conflict, kinderfilosofie en kinderliteratuur. Jullie afzonderlijke werk heeft ons geïnspireerd en geholpen om dit boek te schrijven.

Daarnaast willen we de leerlingen van groep 7 en 8 van de Westerschool te Wildervank en jaar 4 van de Stivichall Primary School te Coventry bedanken voor hun inbreng. We konden niet al jullie slimme en gevatte meningen over vrede, pesten en boeken kwijt in dit werk, maar jullie hebben ons desalniettemin enorm geholpen met het formuleren van ons werk. We willen speciaal Siep, Luca, Giovanni, Sofie en Manon bedanken voor hun terugkoppeling en advies.

We willen graag Katja Määttä en Aura Jgamadze bedanken voor het originele ontwerp de layout en beeldbewerking, en Rosa van der Velde voor het ontwerp en de lay-out van het eindresultaat.

Ook willen we de huisgenoten van De Boog: Danae, Marije, Eduard en Walle, niet onvermeld laten voor hun bijdrage aan het creatieve proces en de illustraties. En willen we Wouter graag bedanken voor het redigeren van de tekst.

Ten slotte zijn we het Centre for the Humanities in Utrecht erg dankbaar voor het mogelijk maken van dit project. Tobijn de Graauw, Goda Klumbyte en in het bijzonder Janina Pigaht, ontzettend bedankt voor jullie tijd en energie.

Zonder jullie steun was dit boek niet tot stand gekomen.

Nawoord voor ouders en leraren

Ongeveer een jaar geleden is het idee ontstaan om een filosofisch kinderboek over vrede te schrijven. Wij, vier alumni van de Universiteit Utrecht, willen het begrip vrede en nadenken over vrede toegankelijk maken voor kinderen tussen de 10 en de 12 jaar. Wij zijn er namelijk van overtuigd dat iedereen kan filosoferen. Daarmee sluit dit boek aan bij het gedachtegoed van het Redrafting Perpetual Peace Project.

Aan de andere Kant van vrede is opgezet vanuit het Centre for the Humanities van de Universiteit Utrecht, in samenwerking met het Syracuse University Humanities Centre, als onderdeel van het Redrafting Perpetual Peace project (meer informatie over het project en de velen subprojecten kunt u vinden op: www.redraftingperpetualpeace.org). Door het essay Naar de eeuwige vrede (1795) van Immanuel Kant als startpunt te nemen en te vertalen naar de hedendaagse context, willen we kinderen inspireren en laten nadenken over het begrip vrede. Welke verhalen hebben de lezers zelf te vertellen en wat denken zijzelf actief te kunnen betekenen voor een vreedzame samenleving? Het doel van het Kant for Kids project is niet alleen om op deze manier bij te kunnen dragen aan vredeseducatie, maar voornamelijk om kinderen uit te dagen en mee te laten denken over het idee van vrede. Ons boek is geschreven vanuit de overtuiging dat ieder kind nu en in de toekomst een aandeel heeft en daarmee een stem verdient in het debat over vrede.

In dit boek gebruiken we een brede benadering van het begrip vrede waarbij we verschillende invalshoeken bekijken. In lijn met het gedachtegoed van het Redrafting Perpetual Peace project menen wij het begrip vrede niet te kunnen definiëren. Vrede is niet simpelweg de afwezigheid van oorlog en geweld. Hoewel geweldloosheid een belangrijke voorwaarde lijkt te zijn voor vrede, is een geweldloze wereld niet per definitie een vreedzame. Onderdrukking, onrecht, onwaardigheid zijn slechts enkele factoren die kunnen bijdragen aan een onstabiele samenleving waar vrede geen plaats heeft. Denken over vrede heeft dus raakvlakken met maatschappijkritiek en cultuurkritiek, mensenrechten en rechtvaardigheid, duurzaamheid en welvaart, ethiek en omgangsvormen. Daarnaast speelt vrede ook een rol op alle niveaus van onze samenleving. Van wereldpolitiek tot huiselijke omgangsvormen is vrede relevant; tegelijkertijd is de wereld afhankelijk van hoe wij met bedrijven, technologie en het milieu omgaan. Omdat de samenleving niet stilstaat maar voortdurend verandert, moeten wij vrede ook telkens anders benaderen. Een van de uitgangspunten van het Redrafting Perpetual Peace project is namelijk dat vrede geen doel op zich is. Het is niet het eindpunt van een lang proces waarna we op een rustpunt komen. In tegendeel, aan vrede moet constant gewerkt worden omdat de wereld constant in ontwikkeling is.

Binnen het wereldwijde Perpetual Peace Project zijn er al vele subprojecten opgezet. Er is onder andere een film gemaakt, er zijn lezingen gehouden en er zijn exposities en symposia opgesteld. Het Redrafting Perpetual Peace project heeft als doel om het essay van Immanuel Kant te herschrijven, om op deze manier het debat over het begrip vrede te blijven voeren. Met dit kinderboek hopen wij een bijdrage te kunnen geven aan het Perpetual Peace Project door het debat ook te openen voor kinderen.

In de eerste onderzoeksfase van dit boek bleek dat vrede helemaal niet zo simpel te definiëren valt. In plaats van antwoorden te bieden en te vertellen wat er moet gebeuren, nodigen wij de lezer uit na te denken over kwesties die te maken hebben met vrede. De diversiteit van vrede wordt door de verschillen tussen elk deel benadrukt, evenals hoe de verschillende aspecten van vrede aan elkaar verbonden zijn. Zo wordt er aandacht gegeven aan de filosofische kant van vrede, ingegaan op de relatie tussen twee of meerdere mensen en worden die relaties verbonden met abstractere begrippen zoals cultuur en taal. Tevens hebben wij met kinderen gesproken over hun ideeën over vrede en deze een plaats in het boek gegeven.

Met dit boek willen wij kinderen interesseren in globale ontwikkelingen die spelen op het gebied van (inter-)nationale politiek, milieu, conflictbemiddeling, rechtvaardigheid en mensenrechten. Wij willen benadrukken dat het begrip vrede kan worden opgevat als een duurzaam proces, als de afwezigheid van

conflicten en als een filosofie. Die drie opvattingen kunnen nauwelijks los van elkaar worden gezien, zo geïntegreerd zijn zij in de manier waarop wij tegenwoordig over vrede praten.

Aan de andere Kant van vrede is geschreven in een lange traditie van vrede-educatie en filosofieonderwijs. Tegenwoordig wijden bijna alle scholen in hun missieverklaring een alinea aan het ontwikkelen van weldenkende en rechtschapen burgers voor een betere maatschappij. Sinds 2006 is iedere school verplicht om burgerschap in hun lessenpakket op te nemen, en zijn er uitgebreide burgerschap-lesprogramma’s ontwikkeld. Veel van de projecten hebben een positieve impact en het is dus belangrijk dat zij gesteund worden, niet alleen van bovenaf door de overheid of bedrijven maar ook door individuen: ouders, leraren en leerlingen die blijven vragen om dit soort projecten.

vrede in ons boekZoals eerder gezegd vatten wij vrede op als drie overlappende elementen: een eeuwig proces naar duurzaamheid, de afwezigheid van conflict en onderdrukking, en een manier van denken. Deze drie elementen van vrede worden nu kort toegelicht.

Vrede heeft een stabiele samenleving nodig, een samenleving waarin mensen op elkaar en op detoekomst kunnen vertrouwen. Dit vertrouwen kan alleen ontstaan als er voldoende grondstoffenter beschikking zijn. Hoe duurzaam wij met onze producten omgaan is bepalend voor de stabiliteit

Nawoord voor ouders en leraren

in ons land, in andere landen en in de toekomst. Door globalisering leven wij nu in een tijd van wereldwijde handel; producten maken gebruik van grondstoffen uit diverse landen, gemaakt in vaak lagelonenlanden en getransporteerd. Achter ieder product zit dus een geschiedenis van ethische overwegingen. Zijn de grondstoffen eerlijk gewonnen? Zijn de werknemers eerlijk betaald? Is het transport niet belastend voor het milieu? Een conflict in één land kan er voor zorgen dat de export en import in dat land wordt stopgezet, wat weer invloed heeft op de economie in Nederland. Vrije handel is dus onlosmakelijk verbonden met politiek en vrede.

Duurzaamheid en eerlijke handel kunnen voorkomen dat er conflicten ontstaan omdat het stabiliteit en tevredenheid bewerkstelligt. Het is echter geen garantie dat conflicten afwezig blijven. Vrede wordt vaak omschreven als de afwezigheid van oorlog en geweld. Het ligt dan voor de hand te zoeken naar de oorsprong van oorlog en geweld. Onderdrukking en onrecht worden vaak genoemd als oorzaken van een conflictsituatie. Iedere relatie tussen twee partijen kan een vorm van onderdrukking zijn. Daarmee bedoelen we dat de onderdrukte minder waardig wordt behandeld dan de onderdrukker. In vredesonderwijs wordt veel belang gehecht aan de waardigheid van mensen; iedereen heeft recht op gelijke kansen om zich ten volle te ontwikkelen. De waardigheid van mensen wordt vaak geassocieerd met rechtvaardigheid. Als mensen niet waardig worden behandeld, door hen bijvoorbeeld iets te ontzeggen wat anderen wel mogen, wordt er

vaak gesproken over onrecht. Deze vorm van onderdrukking kan worden opgevat als een vorm van geweld. Denken over vrede gaat dus gepaard met nadenken over rechtvaardigheid, ethiek en menselijke waardigheid.

Dat mensen gelijkwaardig zijn betekent nog niet dat mensen gelijk zijn. Vaak zijn mensen het nog met elkaar oneens en verschillen zij in grote mate met elkaar. Als ieder mens recht heeft op vrijheid, dan heeft iedereen ook het recht om van elkaar te verschillen. Het is dan ook belangrijk dat meningsverschillen tussen mensen worden gerespecteerd. In de interviews die wij hebben afgenomen, kregen we vaak te horen dat meningsverschillen slecht zijn. Als mensen het met elkaar oneens zijn ontstaat ruzie; om de ruzie op te lossen moeten de mensen die erbij betrokken zijn het met elkaar eens worden. Deze redenering pasten de leerlingen ook toe op conflicten van een andere schaal, zoals een oorlog tussen twee landen, een echtscheiding, of een arbeidsconflict. In ons boek willen wij laten zien dat je elkaars verschillen juist moet accepteren en respecteren. Zo wordt er niet telkens gezocht naar een oplossing voor problemen, maar wordt er onderzocht wat de mogelijkheden zijn. De lezer kan dan beter formuleren wat voor hem of haar het beste is om te doen.

Uw rolDit boek is in eerste instantie geschreven opdat kinderen het zelfstandig kunnen lezen. Daarmeehopen we dat zij na gaan denken over de wereld om hen heen en hoe zij zelf een bijdrage kunnenleveren aan de maatschappij en dat dan ook

Nawoord voor ouders en leraren

gaan doen. In de tussenstappen – van lezen tot nadenken en van nadenken tot handelen – ligt een belangrijke rol voor de volwassene om hetkind te begeleiden.

Waarschijnlijk zullen de lezers met vragen komen, lastige vragen die niet gemakkelijk of eenduidig te beantwoorden zijn. Niet iedereen vindt het prettig om weinig houvast te hebben en sommigen verlangen naar meer zekerheid. Juist dan is het belangrijk als ouder of leraar steun te geven in die onzekerheid. Het boek wil de lezer uitdagen door de complexiteit van de maatschappij te tonen. Zo zijn er veel anekdotes die gaan over de vele identiteiten die een persoon heeft. Hierin wordt de nadruk gelegd op de persoonlijke ervaring en vragen die die ervaringen oproepen. Het is aan de lezers zelf om over de vraagstukken na te denken: dit laat

Nawoord voor ouders en leraren

de lezer achter met een vorm van onzekerheid. Wij hopen dat u kunt bijdragen door het kind vertrouwd te laten zijn in die toestand van onzekerheid. In plaats van een antwoord te geven kunt u een wedervraag stellen. In plaats van het begrip vrede te simplificeren met antwoorden is het juist nodig dat kinderen hun horizon verbreden met meer vragen en stof tot nadenken.

Tenslotte willen wij nog benadrukken dat de lezers aanmoediging verdienen in hun reis naar een vreedzamere samenleving. Juist de stap van nadenken naar handelen is het lastigst. Hoe zet je je idealen om in uitvoerbare plannen? Daarmee sluiten we aan bij de basiswaarde van het Perpetual Peace Project: door met elkaar te blijven praten over ideeën rond vrede zal het project blijven bestaan.

Dit boek daagt je uit om van links naar rechts, achterstevoren en omgedraaid te lezen en zelf actief mee te

doen: samen op zoek naar wat er precies aan de andere kant van vrede is! Zo vragen we ons af wie de

heer Immanuel Kant precies was en wat hij heeft geschreven over vrede. Maar ook of tomaten groenten

of fruit zijn, waarom opa niks over vroeger vertelde en wat kan je doen als iets totaal onbegrijpelijk is?

Het woord ‘vrede’, wat betekent dat eigenlijk? Hoe denk jij over vrede? En wat kun je zelf betekenen voor een vreedzame samenleving?

Aan de andere Kant van vrede verkent deze vragen met behulp van twee persoonlijke verhalen over diversiteit, vriendschap, migratie en nog veel meer. Dit boek neemt de lezers mee op een creatieve en interactieve reis, geïnspireerd door het essay Naar de eeuwige vrede (1795) van Immanuel Kant. Het biedt geen antwoorden, maar wel een uitdaging om nog meer vragen te durven stellen. Het ‘Nawoord voor ouders en leraren’ biedt een zeer korte samenvatting van het onderzoek dat voorafgegaan is aan het schrijven van dit boek en geeft inspiratie voor vraagstukken die thuis of in de klas besproken kunnen worden. Het doel van het boek is niet alleen om bij te kunnen dragen aan vredeseducatie, maar bovenal kinderen mee te laten denken over het idee van vrede.

Het boek is een onderdeel van het Redrafting Perpetual Peace project en is opgezet vanuit het Centre for the Humanities van de Universiteit Utrecht, in samenwerking met het Syracuse University Humanities Centre. Het project werd uitgevoerd door alumni van de Universiteit Utrecht: Toa Maes, Ruben van den Mark, Brandon Pakker en Yvette Wijnandts. Ze werden begeleid door Janina Pigaht, documentaire maakster en Artist in Residence van het Centre for the Humanities.

Het boek is geprint in een kleine oplage en online te downloaden via: aandeanderekantvanvrede.nl

UITgAVE: © Centre for the Humanities, Universiteit Utrecht & Perpetual Peace Project. TEKST: Toa Maes, Yvette Wijnandts, Ruben van der Mark en Brandon Pakker.IllUSTrATIES: Toa Maes. ONTWErp EN lAYOUT EINDrESUlTAAT: Rosa van der Velde, rosavandervelde.comOrIgINEEl ONTWErp, lAYOUT EN BEElDBEWErKINg: Katja Määttä en Aura Jgamadze (mail@auramaa.com). prODUcTIE EN UITgAVE: Centre for the Humanities, Universiteit Utrecht.