ส ำนกพฒนำพนทปฏรปทดน ส ำนกงำนกำรปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม (ส.ป.ก.)

กระทรวงเกษตรและสหกรณ

แนวทำงกำรพงพำตนเองในกำรจดเกบน ำระดบไรนำ

ตำมแนวทำงศำสตรพระรำชำ ในเขตปฏรปทดน

สารบญ

หนา

ค าน า

บทท 1 นอมน าศาสตรพระราชา 1 1.1 หลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง 1 1.2 ทฤษฎใหม 2 1.3 หลกทฤษฎบนได 9 ขน 6

บทท 2 หลกการจดเกบน าระดบไรนาเพอการพงพาตนเอง 9 2.1 หลกการจดเกบนาระดบไรนา 9 2.2 หลกการออกแบบพนท 11

บทท 3 ศาสตรพระราชาสการปฏบต 31 3.1 วธการปฏบต ส ความสาเรจ 31 3.2 ผลการดาเนนงานในการขบเคลอนศาสตรพระราชา ปงบประมาณ 2561 32

ภาคผนวก 1

1. หลกปรชญาและพระราชดารส 2. หลกทฤษฎบนได 9 ขนสความพอเพยง 3. หลกการทรงงาน 23 ประการ ในพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร

ภาคผนวก 2 ปรมาณการใชนา ภาคผนวก 3 ปรมาณนาฝนเฉลยตอปของประเทศไทย

ค ำน ำ

“...หลกส ำคญวำตองมน ำบรโภค น ำใช น ำเพอกำรเพำะปลก เพรำะวำชวตอยทนน ถำมน ำคนอยได ถำไมมน ำคนอยไมได ไมมไฟฟำคนอยได แตถำไมมน ำคนอยไมได...”

พระราชด ารสของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพล บรมนาถบพตร พระราชทาน ณ พระต าหนกจตรลดารโหฐาน เมอวนท 17 มนาคม 2529

ชวต ปจจยทส าคญอนดบแรกของการเพาะปลก และตองมเพยงพอตลอดฤดกาลอกดวย จงจะท าใหไดผลผลตทมคณภาพ เพอลดความเสยหายทมตอพช เกษตรกรจงตองมความรในการจดเกบน าในพนทของตนเองใหไดกอน อกทงยงตองมความรในเรองการบรหารจดการน า ดน พช เมอมน าแลวกตองค านงถงวธการอนรกษดนและน า รวมไปถงการสรางระบบนเวศนในแปลง คอ ปา 3 อยาง ประโยชน 4 อยาง ไวบนโคกทสง เพอตองการเพมความชนในดนและระดบน าใตดน แตสงทส าคญทสด “เกษตรกรตองปรบเปลยนวถการเกษตรไปสระบบเกษตรกรรมธรรมชาต” คอ การเลกใชสารเคม เชน ยาฆาหญา ยาฆาแมลงตาง ๆ ปยเคม เปนตน หนมาใชปยหมก น าหมกชวภาพ และสารไลแมลงจากธรรมชาต กจะเปนการแกปญหาเรองการขาดแคลนน าในระยะยาวได

แนวทางการพงพาตนเองในการจดเกบน าระดบไรนา ตามแนวทางศาสตรพระราชา ในเขตปฏรปทดน ผเขยนไดจดท าขนเพอตองการเผยแพรความรทไดรบมา และประสบการณจากการท างานในพนทจรง โดยการนอมน าศาสตรพระราชา (พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลบรมนาถบพตร) ตวอยางโครงการพระราชด ารทส าคญมาเปนหลกคดและแนวทางในการด าเนนงาน คอ การประยกตใชเกษตรทฤษฎใหมบนฐานของปรชญาเศรษฐกจพอเพยง รายละเอยดในเอกสารคมอจะประกอบดวยหลกปรชญาทน ามาปรบใชทางทฤษฎ วธการค านวณการจดเกบน าในพนทของตนเองอยางงาย หลกการออกแบบพนทรปแบบโคก หนอง นา โมเดล การน าไปประยกตใช ตลอดจนตวอยางการด าเนนงานในพนทจรง ซงผเขยนหวงเปนอยางยงวาจะสามารถเปนแนวทางใหเกษตรกรในเขตปฏรปทดนและผสนใจ สามารถศกษาและน าไปประยกตใชใหเปนประโยชนได

ส านกพฒนาพนทปฏรปทดน (สพป.) ไดเลงเหนความส าคญเรองศาสตรพระราชาในการน ามาประยกตใชในการปฏบตงาน จงไดน ามาด าเนนการจดการความรในเรอง แนวทางการพงพาตนเองในการจดเกบน าระดบไรนา ตามแนวทางศาสตรพระราชา ในเขตปฏรปทดน โดยไดรวบรวมองคความรจากหนงสอ ต ารา และเอกสารวชาการ ตลอดจนประสบการณจากการปฏบตในพนทจรง เพอน ามาจดท าเปนเอกสารเผยแพรใหแกบคลากรภายในหนวยงานและบคคลภายนอก เพอจกไดน าความรมาตอยอดและประยกตใชในการปฏบตงานไดอยางมประสทธภาพยงข นไป อกทงเพอการขยายผลศาสตรพระราชาอยางเปนรปธรรมสเกษตรกรในเขตปฏรปทดน

นายปราโมทย จตตสกล (ผจดท าและรวบรวมองคความร)

คณะท างานดานการจดการความร (KM TEAM) ส านกพฒนาพนทปฏรปทดน

น ำ คอ คอ

1

บทท 1

นอมน ำศำสตรพระรำชำ

1.1 หลกปรชญำเศรษฐกจพอเพยง

การพงพาตนเองของเกษตรกรในเขตปฏรปทดน อนดบแรก คอ เรองน า เมอมน าเพยงพอ

กสามารถสรางเศรษฐกจพอเพยง ดงพระราชดารสของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพล บรมนาถบพตร ทรงมพระราชดารสทเกยวของกบปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเปนคร งแรกในพธพระราชทานปรญญาบตร ณ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร เมอวนท 18 มนาคม 2517 ความวา...

“การพฒนาประเทศจ าเปนตองท าตามล าดบขน ตองสรางพนฐาน คอ ความพอม พอกน พอใช

ของประชาชนสวนใหญเปนเบองตนเสยกอน โดยใชวธการและอปกรณทประหยด แตถกตองตามหลกวชา เมอไดพนฐานมนคงพรอมพอควรและปฏบตไดแลว จงคอยสรางความเจรญและฐานะทางเศรษฐกจขนทสงขนโดยล าดบตอไป หากมงแตจะสรางความเจรญ ยกเศรษฐกจขนให รวดเรวแตประการเดยว โดยไมใหแผนปฏบตการสมพนธกบสภาวะของประเทศและของประชาชนโดยสอดคลองดวย กจะเกดความไมสมดลในเรองตางๆ ขน ซ งอาจกลายเปนความยงยากลมเหลวไดในทสด ดงเหนได ทอารยประเทศหลายประเทศก าลงประสบปญหาทางเศรษฐกจอยางรนแรงอยในเวลาน”

2

พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพล บรมนาถบพตร ทรงมพระราชดารสชดเจนในวนท 4 ธนวาคม 2540 เพอเปนแนวทางในการแกไขปญหาเศรษฐกจของประเทศจากวกฤตตมยากงซงเรมจากเดอนกรกฎาคม 2540 กอความกงวลวาอาจจะกลายเปนการลมสลายของเศรษฐกจทวโลก และในวนท 4 ธนวาคม 2541 ทรงพระราชทานหลกคดและหลกปฏบตเรองเศรษฐกจพอเพยงเพอเปนแนวทางการดาเนนชวต ของคนไทยและย าถงการทาใหพอเพยงสาหรบตนเอง (Self-Sufficiency) และแตกตางกบเศรษฐกจพอเพยง (Self-Sufficiency of Economy) ทหมายถง การทาอะไรใหเหมาะสมกบฐานะของตนเอง อกคร ง ณ พระตาหนกเปยมสข เมอวนท 17 มกราคม 2544 พระองคทรงย าวา เศรษฐกจพอเพยง (Self-Sufficiency of Economy) หมายถง การทาอะไรใหเหมาะสมกบฐานะของตนเอง ถามมมองระดบชาวบานน นคอ การทาเองไดบนพ นฐานของความมเหตผลแตเรยบงาย

อาจารยยกษ1 ไดสรปหลกเศรษฐกจพอเพยงไววา คอ ความพอประมาณ ความมเหตผล มภมคมกนในตนเอง ทสาคญคอ การทาให “ความพอด” น นเกดข นไดจรง และพระองคทรงย าวามเงอนไขสาคญทจะนามาซงความพอเพยงคอ “ความร” ประกอบดวย รจกเหต รจกผล รจกตน รจกประมาณ รจกกาล ร จกประชมชน ร จกบคคล และทสาคญจะตองรอบร รอบคอบ และมความระมดระวงในการลงมอทา และ “คณธรรม”

1.2 ทฤษฎใหม “ทฤษฎใหม” เปนแนวพระราชดารในพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพล บรมนาถบพตร ททรงพระราชทานไวเปนแนวคดและแนวทางในการดารงชวตทนาไปสความสามารถในการพงตนเองในระดบตางๆ อยางเปนข นเปนตอน บนพ นฐานปรชญาเศรษฐกจพอเพยง เพอลดความเสยงในการเปลยนแปลงของปจจยตางๆ ตลอดจนความผนแปรของธรรมชาต

ทฤษฎใหมเปนระบบการพฒนาทมมากกวา 40 ทฤษฎ ผานหลกการทรงงาน2 จนนาไปสการปฏบตไดจรงน น เชน ทฤษฎการทาฝนเทยมเพอแกปญหาความแหงแลง ทฤษฎการสรางฝายชะลอน า ทฤษฎการจดการน าทวมดวยแกมลงเพอกกเกบน า ฯลฯ เหลาน สามารถนามาใชรวมกนเพอนาไปสเปาหมายในการพงตนเองได ใหเกษตรกรสามารถมความพออย พอกน พอใช และกาวไปสการรวมกนจดการทรพยากรธรรมชาตอยางเปนระบบ และการสรางความรวมมอระหวางเครอขาย จนสามารถพฒนาสข นกาวหนาได พระองคทรงวางระบบทฤษฎใหมอยางเปนข นตอน ผานการวางแผน ทดลอง วจย จนกลายเปนโครงการอนเนองมาจากพระราชดาร 4,741 โครงการ (สานกงานคณะกรรมการพเศษเพอประสานงานโครงการอนเนองมาจากพระราชดาร : สานกงาน กปร., 2560) และทเปนโครงการพระราชดารทสาคญในดานโครงการทฤษฎใหมดานการจดการน า ต งอย ณ วดมงคลชยพฒนา ตาบลหวยบง อาเภอเฉลมพระเกยรต จงหวดสระบร สการปฏบตอยางเปนรปธรรมทเปนตนแบบการทาเกษตรทฤษฎใหมทวประเทศ 1 ดร.ววฒน ศลยกาธร หรอ อ.ยกษ ผกอต งมลนธกสกรรมธรรมชาต

2 หลกการทรงงาน 23 ประการ รายละเอยดในภาคผนวก 1

3

“หลกกำรกำรทรงงำนเกษตรทฤษฎใหม”

ภาพท 1.1 หลกการทรงงานเกษตรทฤษฎใหม

แนวพระราชดารเกยวกบทฤษฎใหมในเรองน า เรมตน จาก ฝนหลวง หรอฝนเทยม (ลาดบท 1) ในพ นททเกดปญหาความแหงแลง ภเขาหรอเขตปา ปรมาณน าฝนทตกลงมาในเขตปำไม (ลาดบท 2) จะถกกกเกบเปนน าใตดน สวนน าทไหลผานลาหวยธรรมชาตในเขตปา กสราง ฝำยตนน ำ หรอ ฝายแมว (ลาดบท 3) เพอสรางความชมช นและชวยฟนฟปา อกท งยงเปนการชวยปองกนไฟปาได การใชหญำแฝก (ลาดบท 4) ชวยปองกนการพงทลายหนาดนลงไปทบถมยงแมน า ลาธาร การกอสราง

แนวคดทฤษฎใหม

4

อำงเกบน ำบรเวณเชงเขา (ลาดบท 5) เปนการเกบกกและชวยชะลอความแรงของน า บรเวณจดตาลงมาเปนการสรางเขอนกกเกบน าขนาดใหญ (ลาดบท 6) หลายแหงใชผลตกระแสไฟฟา และใชน าเพอการเกษตร เรยกวา เขตชลประทาน ในสวนแปลงเกษตรกรรมใชระบบ เกษตรทฤษฎใหม (ลาดบท 7) เปนระบบทเนนการพงตนเอง สวนน าทลนจากแปลงเกษตรจะไหลหลากลงทตา ผนน าเขามาเกบใน แกมลง (ลาดบท 8) เปนการลดปรมาณน าทจะทาใหเกดความเสยหายในตวเมองทอยตา คนก นน ำ (ลาดบท 9) จะชวยชะลอและกกเกบน าทจะเขาสเมอง สวนน าทไหลออกจากตวเมองจะเปนน าเสยทท งจากอาคาร บานเรอน ผานการจดการโดยทาทำงผำนน ำ (ลาดบท 10) มายงระบบบาบดดวยกงหน ชยพฒนำ (ลาดบท 11) และระบบธรรมชาตบาบด และการออกแบบคลองเรงระบำยน ำ (ลาดบท 12) ทสามารถผนน าลงทะเลไดอยางรวดเรว ดงตวอยางทคลองลดโพธ เมอน าทลงมากอนถงทะเลใหผาน ปำชำยเลน (ลาดบท 13) เพอกรองน าเปนข นสดทาย การรกษาปาชายเลนจงมความสาคญมากตอท งการจดการน าจดและเปนแหลงอนบาลสตวน า ดงภาพท 1.2

ภาพท 1.2 การจดการน าตามแนวพระราชด ารทฤษฎใหม การจดการน าตามแนวทฤษฎใหม เปนการจดสรรน าจากอางเกบน า หรอ เขอน (อางใหญ) ผานคลองสงน ามายงแปลงเกษตรกรรม หากในพ นทมแหลงน าสาธารณะของชมชน (อางเลก) กเกบน าไวเพอสารองน ายามขาดแคลน และจะตองเชอมโยงอางเลกน ไปยงสระน าของเกษตรกร ซงห ากเกษตรกรสามารถเกบน าไวในแปลงของตนเองไดแลว กไมจาเปนตองเสยพ นทในการสรางแหลงน าขนาดใหญ วธน พระองคเปรยบเทยบวาสามารถจะทาใหไดพ นทรบน ามากกวาเดมถง 5 เทา

5

กำรจดกำรน ำตำมแนวทำงเกษตรทฤษฎใหมในรปแบบ

“อางใหญเตมอางเลก อางเลกเตมสระน า”

จะทาใหไดพ นทรบน ามากกวาระบบเดมถง 5 เทา

วธกำรค ำนวณกำรระเหยของน ำจำกกำรขดสระ การคานวณปรมาณน าฝนทตกลงมาในพ นทและปรมาตรน าทเกบไวไดจรง เปนอกหวใจสาคญของทฤษฎใหม โดยเฉพาะการระเหยของน าในแตละวนและจานวนวนทฝนไมตกท งป นนคอสงทเปนลกษณะเฉพาะของทฤษฎใหม

ถาบอน าลก 4 เมตร น าเตมบอเกบได 19,000 ลกบาศกเมตร ควรพอใชท งป (ถาน าไมระเหย) ถาบอน าลก 4 เมตร น าเตมบอเกบได 19,000 ลกบาศกเมตร น าระเหยวนละ 1 ซม. 1 ป ฝนไมตก 300 วน น าลดลงไป 300 ซม. เทากบ 3 เมตร เหลอน าปรมาณ ¼ ของบอ เทากบ 4,750 ลกบาศกเมตร พอใชน าแคทานา 4.75 ไร

ภาพท 1.3 การค านวณการระเหยของน าจากการขดสระตามแนวพระราชด ารทฤษฎใหม จากภาพมพ นทขดสระเกบน า 3 ไร รปสเหลยมผนผา อตราการระเหย3 ของน า(เฉลย) วนละ 1 ซม. และฝนไมตก 300 วน4 คดเปนพ นทผว 3 x 1,600 ตร.ม. = 4,800 ตร.ม. คดเปนความสงของน าทระเหย 300 วน x 1 ซม./วน = 300 ซม. (3 ม.) คดเปนปรมาณน าทระเหยไป 3 ม. x 4,800 ตร.ม. = 14,400 ลบ.ม.

3 ปจจยทมผลตอการระเหย

1. ลมผวพ น 4. ความช นของอากาศทผวพ น 2. ปรมาณความช นของพ นผวน า 5. อณหภมของพ นผวน า 3. ธรรมชาตของพ นผว

4 แนวพระราชด ารเกยวกบทฤษฎใหมทพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลบรมนาถบพตรพระราชทานไวในการขดสระน า

6

ข นตอนในการนาทฤษฎใหมไปทาใหเกดความสาเรจน น มสงทตองคานงหลายประการและตองไมลมเรองของ “ความยดหยน” พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพล บรมนาถบพตร ทรงตรสหลายคร งวา “อยาตดตารา” เพราะวาเปนทฤษฎใหมน นยงไมมตาราใดๆ และสงตางๆ ทกาหนดข นมาลวนเปนสตรคราวๆ (Tentative Formula) และเมอนาไปปฏบตแลวจะตองคานงถงความเหมาะสมของพ นทและปจจยอนๆ ทแตกตางตามแตละครอบครว ซงมความแตกตางกนไปตามภมสงคมนนเอง

ลกษณะบรบทของพ นทปฏรปทดนในแตละภมภาคจะมความแตกตางกนท งดานภมศาสตร สงคม และวฒนธรรม เชน ภาคเหนอ มลกษณะของพ นทเปนภเขาสง มความลาดชน รปแบบการทาเกษตรจะใชพงพาน าฝนเปนหลก วถชวตจงอาศยปาไมเปนแหลงอาหาร สวนภาคกลาง มลกษณะของพ นทเปนทราบลม ประกอบอาชพทานาเปนสวนมาก อาหารสวนใหญจงมาจากการเพาะปลก เปนตน

โมเดลตวอยางของการนาไปใช มดงน 1. พ นทเกษตรกรในจงหวดนาน มปรมาณฝนปานกลาง หางไกลระบบชลประทานใช

โมเดลในการแบงพ นทแบบทฤษฎใหม เพอใหมน าเพยงพอตอการทาเกษตร

ภาพท 1.4 ตวอยางการแบงพนท ส าหรบทดนจ านวน 15 ไร (ฝนตกปานกลาง)

2. พ นทเกษตรในจงหวดชมพร มปรมาณฝนตกชก หางไกลระบบชลประทาน ใชโมเดลในการแบงพ นทแบบทฤษฎใหม เนองจากมฝนตกชกจงลดพ นทในการขดสระเกบน า เพมพ นทในการทาสวนและปลกพชทองถนทเหมาะสมสรางรายได

7

ภาพท 1.5 ตวอยางการแบงพนท ส าหรบทดนจ านวน 15 ไร (มฝนตกบอย)

จะเหนไดวาการจดแบงพ นทในสวนตางๆ สามารถปรบเปลยนและยดหยนไดตามความเหมาะสม และความแตกตางของการแบงพ นทระหวางนายแสนยาและนายเหมองซงอยคนละภาค มปรมาณน าฝนไมเทากน ดงน นความจาเปนในการเกบกกน าไวใชจงแตกตางกนตามไปดวย

1.3 หลกทฤษฎบนได 9 ข น หลกทฤษฎบนได 9 ข น สการพงตนเองเปนการประยกตหลกการปรชญาเศรษฐกจพอเพยง เพอใหเกษตรกรนอมนาไปปฏบตในการดารงชวต โดยเนนเศรษฐกจพอเพยงข นพ นฐานกอน (พอกน พออย พอใช พอรมเยน) จงคอยพฒนาไปสข นกาวหนา (บญ ทาน เกบ ขาย) เพอสรางความมนคงไปสเศรษฐกจพอเพยงระดบทใหญข น ดงพระราชดารสของพระราชดารสของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร เพอเปนหลกในการทางานใหสาเรจวา

“..... ถาท าโครงการอะไรใหสอดคลองกบภมประเทศ กจะสามารถสรางความเจรญใหกบเขตทใหญขนได เขตทใหญลงทายกจะแผทวประเทศได แตเพอการนจะตองมความรวมมออยางดระหวาง ทกฝาย ทงนกวชาการ และนกปกครอง ดงน.. ถงบอกวาเศรษฐกจพอเพยง และทฤษฎใหม สองอยางนจะท าความเจรญแกประเทศได แตตองมความเพยร แลวตองอดทน ตองไมใจรอน ตองไมพดมาก ตองไมทะเลาะกน ถาท าโดยเขาใจกน เชอวาทกคนจะมความพอใจได....”

(พระราชดารสฯ เนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา ศกรท 4 ธนวาคม 2541)

8

ภาพท 1.6 ทฤษฎบนได 9 ข น สความสาเรจ

“ทฤษฎบนได 9 ข น สควำมพอเพยง5” อ.ยกษ ไดสรปหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร เพอใหมองเหนภาพงายในการนาไปสการปฏบต ซงจะแบงออกเปน 2 ระดบ คอ ข นพ นฐาน และข นกาวหนา ซงเกษตรกรจะตองทาข นพ นฐานใหมนคงกอน คอยพฒนาไปในข นกาวหนา โดยในเบ องตนน นการขบเคลอนศาสตรพระราชารปแบบ โคก หนอง นา โมเดล เปนการเนนพฒนาเกษตรกรใน “ข นพ นฐาน” โดยการออกแบบพ นทใหสามารถเกบน าฝนใหได 100% หรอเกน 100% ซงใชหลกการประยกต เกษตรทฤษฎใหม ดงทพระองคพระราชทานไว

5 ทฤษฎบนได 9 ข น สความพอเพยง รายละเอยดภาคผนวก 1

9

บทท 2

หลกการจดเกบน าระดบไรนาเพอการพงพาตนเอง

ภาพท 2.1 ภาพวฏจกรของน าฝน ทมา : https://www.slideserve.com/quincy-collins/7024386

2.1 หลกการจดเกบน าในระดบไรนา

การจดเกบน าในระดบไรนา ถอเปนหนวยจดการน าทเลกทสด คอ ระดบแปลงเกษตรกรรม แตมความสาคญมากทสด ในการขยายตอในระดบทใหญข น พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพล บรมนาถบพตร ไดพระราชทานแนวคดการจดการ “แบบคนจน1” เมอป 2534 ถาหากพดถงการจดการน าแบบคนจนน นมหลายวธ หลกคดคอ ตองกระจายไมกระจก ใชวธกระจายการเกบน าไปใหทวทกตาบลทกหมบาน เกบน าไวทกหลงคาเรอนไดยงด และใหไดทวท งลมน า โดยการชกชวนชาวบานเขามารวมกนเกบกนไวเพอตวเขาเอง น าสวนใหญกมาจากน าฝนทตกในพ นท ซงข นตากมปรมาณไมนอยกวา 800 มม.ตอป หมายถง

1 แบบคนจน หมายถง ทาตามกาลง ฐานะ เนนการพงพาอาศยกน สรางความสามคคภายในชมชน มการเรยกแตกตางกน เชน

- ลงแขก (ภาคอสาน, ภาคกลาง) - เอาม อ เอาแฮง (ภาคเหนอ) - ซอมอ (ภาคใต)

เกบเปนน ำใตดน 80%

10

“ ฝนตกลงมาถาไมมการซมไมระเหยจะสง 80 ซม. จากพ นดน นคอพ นทมฝนนอย คอนขางแลง สวนพ นททมฝนตกหนกมากๆ อาจมปรมาณถง 1,800 – 2,000 มม.ตอป หรอคดเปนความสงจากพ นดน 1.80 – 2.00 ม. ”

หำกวำเรำอยำกวดน ำฝนทตกในพ นทของเรำ ทำไดโดยแคนำกระปองน ำไปรองรบน ำฝนไวท งปแลววดปรมำณน ำฝนทวดแตละคร งมำรวมกน กจะรวำน ำทตกในพ นทของเรำสงเทำไร เชน ฝนตกคร งท 1 น ำสง 10 ซม. (ปรมำณน ำฝนเทำกบ 100 มม.) เกบคร งท 2, 3, 4 เกบไป เรอย ๆ จน

ครบปกจะสำมำรถไดคำตอบวำในพ นทของเรำมน ำฝนตกจำกฟำลงมำเทำไร

การเกบน าจงทาไดหลายวธ ซง อ.ยกษ2 ไดประยกตหลกการทฤษฎใหมและปรชญาเศรษฐกจพอเพยง โดยการออกแบบพ นทผงแปลง โดยใหชอโมเดลน วา “โคก หนอง นา โมเดล” เปนโมเดลตนแบบทสถาบนเศรษฐกจพอเพยงและมลนธกสกรรมธรรมชาตนอมนาพระราชดารส ในพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพล บรมนาถบพตร ดานการทาเกษตรทฤษฎใหมตามแนวเศรษฐกจพอเพยงมาประยกตใชกบการเกบน าและบรหารจดการน าในพ นทการเกษตรระดบไรนา ผสมผสานกบภมปญญาพ นบานไดอยางสอดคลองกน หรอเรยกวา สอดคลองกบภมศาสตร และสงคม (วฒนธรรมทองถน) โดยแบงพ นท เปนสดสวน 30 : 30 : 30 : 10 ดงน

- 30% สาหรบ แหลงน า โดยการขดบอทาหนองน าและคลองไสไก - 30% สาหรบ ทานา ปลกขาว - 30% สาหรบ ทาโคกหรอปา ปลกปา 3 อยาง ประโยชน 4 อยาง กคอ ปลกไมใชสอย

ไมกนไดและไมเศรษฐกจ เพอใหไดประโยชน คอ

1. พอกน คอ มผก มอาหารไวกน

2. พออย คอ สามารถตดไมไปสรางบาน ทาทอยได

3. พอใช คอ มไวใชสอยในครวเรอน ใชเปนยาและสมนไพร ใชเปนฟน เปนเครองมอใชสอยในบาน

4. พอรมเยน มความสมบรณ และความรมเยน

- 10% สาหรบทอยอาศย คอกสตว ถนนในแปลง เปนตน

เรมตนจากยกหวคนนาใหสงและใหญ (กวางไมนอยกวา 1 เมตร และสงไมนอยกวา 1 เมตร) เพอเปนเสมอนเขอนดนขนาดเลกกกเกบน าไว และปองกนคนนาพงในกรณทน าหลาก การขดหนองน าควรใหโคงเลยนแบบธรรมชาต มระดบความลกหลายระดบเพอเปนทอยอาศยของปลาแตละชนด ขดคลองไสไกเลาะเล ยวไปทวพ นทเพมความชมช น หรอหากวาพ นทไหนอยใกลลาหวย ลาธาร กสามารถก นฝายไวเพมยามน าหลากมา เพอชวยชะลอน าแลวยงจะทาใหมน าไวยามหนาแลง ดนทไดจากการขดหนองและคลองไสไกใหนามาถมเปนโคกเพมพ นทปลกตนไม และสามารถทาไดดวยตวเองหรอการชวยเหลอกนเปนเครอขาย และพอเรมมน ากสามารถสรางปาไวบนโคก บนเขา บนทสง หรอรอบๆ บาน

2 ดร.ววฒน ศลยกาธร ผกอต งมลนธกสกรรมธรรมชาต

11

ซงปาจะชวยเพมความชมช นและกกเกบน าไวใตดน สามารถเกบน าไดมากกวาบนดนหลายเทา และหากชาวบานชวยกนเกบน าใหได 10% ของพ นทลมน ากสามารถหยดทวม หยดแลงได

ภาพท 2.2 ภาพการแบงพ นทตามรปแบบเกษตรทฤษฎใหม

2.2 หลกการออกแบบพ นท 2.2.1 การพจารณาตามหลกภมสงคม

การออกแบบพ นทแปลงเพอจดเกบน าในระดบไรนาน น อาจารยโก 3 ไดนาหลกการออกแบบตามหลกภมสงคมมาประยกตกบการออกแบบผงแปลง โดยหลกการมปจจยหลกทสาคญของการออกแบบพ นท ภม คอ สภาพทางกายภาพ เชน สภาพดน น า ลม ไฟ สงคม วฒนธรรม ความเชอ ภมปญญาด งเดมทอยในพ นทน น ซงในการออกแบบจะใหความสาคญกบ “สงคม” มากกวา “ภม” คอตองออกแบบตามสงคมและวฒนธรรมของคนทอย แมวาภมประเทศจะเหมอนกนกตาม หากสงคมตางกนการออกแบบกจะตางกนออกไปมหลกพจารณา ดงน

1) ปรมาณน าฝนเฉลยตอปทตกในพ นท

2) ความสงตาของพ นทและทศทางการไหลของน าในแปลง

3) การวางองคประกอบของพ นท

- น า : สระน า ควรวางในตาแหนงทลมรอนพดผาน (จากทศตะวนตกเฉยงใต ไป ตะวนออกเฉยงเหนอ) และขดเลยนแบบธรรมชาต

- ดน : ตาแหนงโคก คอ ดนทขดหนองน ามาปรบเปนโคก ควรวางในตาแหนงทางทศตะวนตก

- ลม : การออกแบบบานใหมชองลม และควรวางตาแหนงบานใหขวางทางลมหนาว

- ไฟ : สารวจทศทางแสงในการวางตาแหนง เชน บานใหหนาตางบานรบแสงตอนเชา การวางตาแหนงใหเงาตนไมบงแดดในยามบาย การวางตาแหนงแปลงนาใหวางในแนวทศตะวนออก - ตะวนตก เปนตน

- คอกสตว : ไมควรวางในตาแหนงทพดพากลนเขาบาน 3 ผศ.พเชษ โสวทยสกล คณะบดคณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาเจาคณทหารลาดกระบง

12

- คน : การออกแบบควรใหเหมาะสมกบฐานะและกาลงของเจาของทดน

ภาพท 2.3 ภาพความสมพนธการออกแบบพ นทตามลกษณะภมสงคม (ทมา : คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาเจาคณทหารลาดกระบง)

2.2.2 หลกการออกแบบและคานวณเบ องตน 1) กาหนดพ นทในการออกแบบและตรวจสอบลกษณะภมสงคมของพ นท

ทสาคญจะตองรทศทางการไหล หรอความสงตาของพ นท ซงสวนใหญเจาของแปลงจะสงเกตไดชดเจนในชวงหนาฝน หรอ สงเกตจากรองน าเดมในพ นทอาจจะเปนน าทไหลหลากมาจากพ นทตอนบน ดานขางแปลง กสามารถหาวธเกบน ามาไวในแปลงของเราไดเชนกน

ภาพท 2.4 ภาพแสดงใหเหนทศทางการไหลจากเสนช นความสง

เสนชนความสง

ทศทางการไหล

13

ภาพท 2.5 ภาพแสดงใหเหนทศทางการไหลของน าจากภาพถายทางอากาศ

ปจจบนขอมลดานภมศาสตรมการพฒนาไปรวดเรวมาก สามารถตรวจสอบและหาขอมลเบ องตนจากหลาย ๆ แหลง เชน Google Earth, Google Map, แอพพลเคชนเกยวกบแผนททสามารถโหลดมาใชไดทวไป ซงเมอไดขอมลภาพถายทางอากาศทเหนรายละเอยดตาง ๆ เชน กลมตนไมจะอยบรเวณทเนน โคก ลาหวย คลอง จะอยบรเวณทตา ดงน นการพจารณาเบ องตน คอ น าฝนทตกจากฟาจะไหลจากภเขาลงตามรองน าระหวางหบเขา และไหลลงไปรวมกนในลาหวยเพอลงสแมน า กจะทาใหสามารถวางแผนและตาแหนงในการวางสระเกบน าในแปลงไดอยางใกลเคยงความเปนจรง

(ทมา : สมาคมศษยเกาวศวกรรมชลประทานในพระบรมราชปถมภ)

ขอบเขตพ นทรบน าฝน

ภาพท 2.6 ภาพแสดงการใช แผนท 1 : 50,000

หาปรมาณพ นทรบน า ( กรณใชประโยชนจากปรมาณน าภายนอกไหลผานแปลง )

14

การหาพ นทรบน าฝนจากแผนท 1 : 50,000 ของกรมแผนททหาร คอการหาอาณาเขตวงปดดวยแนวสนปนน า หรอแนวสนเนนสงสด ภายในพ นทวงปดน เมอมฝนตกจนไหลนอง น าท งหมดจะไหลลงมายงแนวรองน าทเราสามารถนามาใชประโยชน เชน ก นฝาย ทานบดน หรอสระน า หรอพฒนาเปนโครงการขนาดใหญข น หากมปรมาณน าผานมากพอ

2) ปรมาณน าฝนทตกในพ นท4 คาปรมาณน าฝนรายปมหนวยเปน มลลเมตรตอป สามารถเลอกใชขอมลจาก

เวบไซตของทางหนวยงานราชการทรบผดชอบโดยตรง เชน กรมอตนยมวทยา กรมชลประทาน หรอใชวธเกบดวยตวเองโดยการใชกระปองน ารองน าฝนทตกในพ นทภายในเวลา 1 ป กจะทาใหไดขอมลทแมนยายงข น

ภาพท 2.7 แผนทน าฝนเฉลยรายป (ทมา : สมาคมศษยเกาวศวกรรมชลประทานในพระบรมราชปถมภ)

4 ภาคผนวก 3 ตารางและแผนทแสดงคาปรมาณน าฝนเฉลยตอป

15

ภาพท 2.8 ตารางน าฝนเฉลยรายป (ทมา : สานกอทกวทยา กรมชลประทาน)

3) กาหนดกจกรรมและวางแผนการจดเกบน า การวางแผนกจกรรมในการทาเกษตร และวางแผนการจดเกบน า จะเรมตน

จากการคดคานวณทนาใหพอกนท งครอบครวตลอดท งป เพอจะไดวางแผนการใชพ นทใหเหมาะสมกบทรพยากรทมอย เชน แรงงานในครวเรอน ตนทนการผลต ฯลฯ และการแบงพ นทเพอจดเกบน า จะออกแบบใหเกบใน หนองน า นาขาว และโคก (คอดนทขดจากสระน ามาสราง เนนดนเพอปลกปา 3 อยาง ประโยชน 4 อยาง )

- สตรทใชคานวณ (อยางงาย) ในการประมาณการเกบน าในไรนา

ประมำณกำรเกบน ำจำกกำรขดหนองน ำ

ตวอยาง ขดสระขนาด 1 ไร ลก 4 เมตร จะเกบน าไดเทาไร

จาก สตร สระเกบน าได = 1 ไร x 1,600 x 4 ม. x 0.5

= 3,200 ลบ.ม.

ดงน น สระขนาด 1 ไร ลก 4 เมตร จะเกบน าไวใชไดประมาณ 3,200 ลบ.ม.

การเกบน าจากการขดหนองน า(ลบ.ม.) = ขนาดพ นท(ตร.ม.) x ความลกสระ(ม.) **หกความลาดชนดานขางของสระและการระเหย รอยละ 50 ของความลกสระ**

16

ประมำณกำรเกบน ำจำกโคกปลกปำปำ 3 อยำง ประโยชน 4 อยำง

ตวอยาง เกษตรกรจงหวดฉะเชงเทราตองการขดสระขนาด 1 ไร ลก 4 เมตร และนาดนไปทาโคกปลกปา 3 อยาง ประโยชน 4 อยาง ขนาด 1 ไร จะสามารถเกบเปนน าใตดนไดเทาไร

จาก สตร โคกเกบน าได = 1 ไร x 1,600 ตร.ม. x 1.2203 ม./ป x 0.8

= 1,561.98 ลบ.ม.

ดงน น ดนทขดสระทาโคกขนาด 1 ไร จะเกบเปนน าใตดนได 1,561.98 ลบ.ม.

ประมำณกำรเกบน ำจำกกำรเสรมคนนำ

ตวอยาง เกษตรกรจงหวดฉะเชงเทราตองการทานาขนาด 1 ไร ยกคนนาสง 2 เมตร จะสามารถเกบเปนน าไดเทาไร

จาก สตร นาเกบน าได = 1 ไร x 1,600 ตร.ม. x 1.5 ม.

= 2,400 ลบ.ม.

ดงน น นาขนาด 1 ไร จะสามารถเกบน าไดประมาณ 2,400 ลบ.ม.

การเกบน าจากการสรางโคก(ลบ.ม.) = ขนาดพ นท(ตร.ม.) x ปรมาณน าฝนทตกในพ นท(มม./ป) x 0.8 **คดปรมาณน าทซมเกบลงดน รอยละ 80 ของปรมาณน าฝนทตกในพ นท**

การเกบน าจากการสรางคนนา(ลบ.ม.) = ขนาดพ นทนา(ตร.ม.) x ความสงของคนนา(ม.) **หกการสญเสยจากการซมลงดน รอยละ 25 ของความสงคนนา**

ปรมาณน าฝนเฉลยของจงหวด

ฉะเชงเทรา 1,220.3 มม./ป

17

- ออกแบบพ นทโดยใชสตรของการออกแบบพ นทแบบทฤษฎใหมกรณท

พ นท 10 ไร ข นไปสามารถใชสตรการคดพ นทน ได

ภาพท 2.10 ตวอยางการแบงพ นท

- กรณพ นทนอยกวา 10 ไร ใหใชหลกออกแบบตามความเหมาะสม 4) กาหนดกจกรรมและประมาณน าใชการตามหลกการทฤษฎใหม

จากการกาหนดสตรพ นท 30% สาหรบแหลงน า โดยการขดบอทาหนองน าและคลองไสไก 30% สาหรบทานา ปลกขาว 30% สาหรบทาโคกหรอปา ปลกปา 3 อยาง ประโยชน 4 อยาง กคอปลกไม

ใชสอย ไมกนไดและไมเศรษฐกจ 10% สาหรบทอยอาศย และเล ยงสตว เชน ไก ปลา วว และควาย เปนตน

ภาพท 2.9 ตวอยาง การคดปรมาณน าฝนตอพ นท 1 ไร

18

- การคดคานวณทนาใหพอกนท งครอบครวตลอดท งป เพอจะไดวางแผนการใชพ นทใหเหมาะสมกบทรพยากรทมอย เชน แรงงานในครวเรอน ตนทนการผลต ฯลฯ หากเหลอจากแบงปนแลวจงนาไปขายผานระบบสหกรณ หรอในปจจบนสามารถขายผานระบบออนไลน

ตวอยางการคานวณ

ภาพท 2.11 ตวอยางการคดคานวณพ นททานาเพอบรโภคในครวเรอน

- ความตองการน าใชในการทาเกษตร โดยเนนการบรโภคในครวเรอนกอนน น มกจกรรมทจาเปน ดงน

ภาพท 2.12 คาประมาณการความตองการใชน าเฉลยในการทาการเกษตร

19

ตวอยางท 1 ครอบครวเกษตรกรมสมาชก 4 คน อยจงหวดอางทอง เขารวมโครงการปรบเปลยนกบ ส.ป.ก. จากพ นททานาในเขตทลมพ นทขนาด 4 ไร เปนเกษตรผสมผสาน ตองการออกแบบพ นทเพอเกบน าใหเพยงพอตอการทาเกษตร

ออกแบบพ นทและประมาณการจดเกบน า ดงน

ปรมาณน าฝนท งหมดทตกในพ นท คดเปน 4 ไร x 1,600 ตร.ม. x 1.066 ม./ป = 6,822 ลบ.ม. *** เปาหมาย ตองเกบน าใหไดเกน 100% ***

ประมาณการใชพ นท โคก 1.5 ไร

เกบน าได (1.5 ไร x 1,600 ตร.ม. x 1.066 ม./ป) x 0.8

= 2,046.62 ลบ.ม. = 2,046.62 ลบ.ม. (โคกดดซบน าฝนไวในดน 80%)

นาขาว 1 ไร ยกคนนาสง 2 เมตร

เกบน าได 1 ไร x 1,600 ตร.ม. x 1.5 ม.

= 2,400 ลบ.ม. (หกคาซมลงดนประมาณ 0.50 ม.)

พ นท 1 ไร = 1,600 ตร.ม. 1,000 มม. = 1 ม.

20

หนอง 1 ไร ลก 6 เมตร

เกบน าได 1 ไร x 1,600 ตร.ม. x 6 ม. x (0.5)

= 4,800 ลบ.ม. (หกความชนดานขางและระเหย 50%)

รวมน า 2,046.62 + 2,400 + 4,800 = 9,246.62 ลบ.ม.

จะเหนวาเมอเปรยบเทยบกนกบน าทตกลงในพ นท กบพ นททเราออกแบบรองรบน าสามารถรองรบน าไดเกน 100%

ออกแบบกจกรรมการเกษตรในแปลง คานวณพ นทนาใหพอกน

21

ประมาณการน าใชจากหนองน า

จากปรมาณน าสวนทเหลอสามารถนามาเล ยงปลาไดในบอขนาดเลกหรอจะนาไปใชปลกพชผกไดไมเกน 1 ไร เพอเปนอาหารในครวเรอนและสรางรายไดเสรมอกทางหนง

22

ออกแบบผงแปลง

23

24

25

ตวอยางท 2

นายดา มากเมอง เปนเกษตรกรในเขตปฏรปทดน อ.ชยบร จ.สราษฎรธาน มทดน 10 ไร สมาชกในครอบครว 6 คน ลกษณะพ นทมเปนทราบลม เดมเปนพ นทปลกปาลมน ามน ตองการปรบเปลยนมาทาเกษตรทฤษฎใหม ตองการออกแบบพ นทเพอเกบน าและปลกพชทหลากหลาย

เนองจาก อ.ชยบร จงหวดสราษฎรธาน ตดเขตจงหวดกระบ จงมปรมาณปรมาณน าฝนเฉลยประมาณ 2,000 มม./ป (เปรยบเทยบจากแผนทน าฝน)

ออกแบบพ นทและประมาณการจดเกบน า ดงน

ปรมาณน าฝนท งหมดทตกในพ นท คดเปน 10 ไร x 1,600 ตร.ม. x 2.0 ม./ป = 32,200 ลบ.ม.

พ นท 1 ไร = 1,600 ตร.ม. 1,000 มม. = 1 ม.

อ.ชยบร จ.สราษฎรธาน

26

*** ตองเกบน าใหไดเกน 100% ***

ประมาณการใชพ นท โดยใชสตร หนอง 30% : โคก 30% : นา 30% : อน 10% ประกอบกบความตองการของเกษตรกร

นาขาว 3.7 ไร ยกคนนาสง 1.5 เมตร เกบน าได = 3.7 ไร x 1,600 ตร.ม. x 1.20 ม.

= 7,104 ลบ.ม. (หกคาซมลงดนประมาณ 0.3 ม.)

โคก 4 ไร เกบน าได = 4 ไร x 1,600 ตร.ม. x 2 ม./ป x 0.8

= 10,240 ลบ.ม. (โคกดดซบน าฝนไว 80%)

หนอง 1.5 ไร ลก 4 เมตร เกบน าได = 1.5 ไร x 1,600 ตร.ม. x 4 ม. x 0.5

= 4,800 ลบ.ม. (หกความชนดานขางและคาการระเหย 50%)

คลองไสไก 0.6 ไร ลก 2 ม. - เกบน าได = 0.6 ไร x 1,600 ตร.ม. x 2 ม.

= 1,920 ลบ.ม.

27

รวมน า 7,104 + 10,240 + 4,800 + 1,920 = 24,064 ลบ.ม.

**คลองไสไกขดเชอมกบคลองจากภายนอกแปลงจงทาใหมน ามาเตมเพอใชในกจกรรม

เกษตรในแปลงอยางเพยงพอ **

ออกแบบกจกรรมการเกษตรในแปลง

จากกจกรรมทวางแผนไว ปรมาณน าทใชสามารถผนน าจากภายนอกมาเสรมไ ดเพยงพอ หรอจะนาไปใชในการปศสตวอนๆ เชน เล ยงไก เปดไข เปนตน เพอเปนอาหารในครวเรอนและสรางรายไดเสรมอกทางหนง

28

9

29

7

การออกแบบแผนผงแปลงเกษตรกรรม เพอตองการสรางแหลงกกเกบน าในไรนาของเกษตรกรใหไดเตมศกยภาพของพ นท โดยเรมจากยกหวคนนาใหสงและใหญเพอใหกลายเปนเขอนขนาดเลก ซงนอกจากจะชวยเกบน าแลวยงสามารถปองกนการพงทลายของคนนาชวงน าหลาก และหากขดรองน าไวในนาขาวจะเกบน าไดมากข นและเปนทอยอาศยของปลา โดยการเล ยงแบบใหอาหารธรรมชาตชวยลดตนทนไดอกทางหนง ขดคลองไสไกเพอกระจายความช นใหทวพ นท หากพ นทไหนอยใกลลาหวย ลาธาร กก นฝายเกบน าไวเพมยามน าหลากมา โดยไมปลอยน าไปโดยเปลาประโยชน ซงจะตองออกแบบกจกรรมเกษตรใหเหมาะสมกบปรมาณทสามารถเกบกกได เชน หากวางแผนทจะเล ยงปลาในสระน า จะตองมน าหลอเล ยงตลอดป และควรจะมน าเหลอในสระคดเปนความลกไมตากวา 1 เมตร วธการขดควรขดใหแคบคดเค ยวเลยนแบบธรรมชาต มความลกหลายระดบ ใหมชานพกและลาดชนตา เพอลดพ นทในการระเหยของน า และปลกตนไมในแนวทศตะวนออก-ตะวนตก ตามแนวของสระชวยในการลดการสมผสของแสงแดดอกทางหนง ปลาจะไดมชวตและสามารถเจรญเตบโตได และควรจะมพชน าเพอเปนทอยของปลา เมอสามารถมน าไวเพยงพอพอในพ นทแลว กสามารถสรางปาไวบนโคก หรอรอบ ๆ บานจะชวยเพมความชมช นและเกบกกน าไวใตดน

30

31

บทท 3

ศาสตรพระราชาสการปฏบต

การพงพาตนเองในการจดเกบน าระดบไรนา ตามแนวทางศาสตรพระราชา จะใหความสาคญในการจดเกบน าฝนทตกลงมาในพ นทของเกษตรกร การนอมนาศาสตรพระราชา มาประยกตใชในเขตปฏรปทดน จงมความจาเปนและเหมาะสม เนองจากสภาพพ นทในเขตปฏรปทดนสวนใหญยงยากตอการพฒนาใหเปนเขตชลประทาน และมความหลากหลาย ลกษณะการถอครองไมเทากน จะตองพฒนารายแปลงหรอกลมแปลงขนาดเลก โดยเนนการเกบน าและบรหารจดการทเกษตรกรสามารถพงพาตนเองได และจะตองทาในแบบองครวมจงจะเกดผลสมฤทธ จากหลกการทรงงานของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ในหลวงรชกาลท 9 สรปได ดงน

- เรมตนดวยการแกไขปญหาเฉพาะหนา เพอใหพอม พอกน และพอใช - การพฒนาตองพงตนเอง และรวมมอกน ไมตดต ารา และสรางคนใหมความพรอม ทง

ดานความร และจตใจทด - สงเสรมความรและเทคนค วธการสมยใหมทเหมาะสม เพอสามารถเชอมโยงเศรษฐกจ

พอเพยงกบเศรษฐกจการคาไดอยางด - สงเสรมปรบปรงคณภาพสงแวดลอม รวมถงการพฒนาทรพยากรธรรมชาต - การพฒนาตองเปนไปตามขนตอน ตามล าดบความจ าเปน ประหยด และสอดคลองกบ

สภาพภมศาสตร วฒนธรรม บนความเชอทวา ประโยชนสวนรวมคอประโยชนสวนตน

ดวยพ นฐานสงคมไทยเปนสงคมเกษตรกร เกษตรทฤษฎใหมถอเปนแนวคดและสามารถประยกตใชใหเหมาะสมกบสภาพชวตคนไทยทมเกษตรกรเปนฐานรากของสงคม หลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงและหลกการทางวชาการตางๆ ถกนามาปรบเปนคาพดทงายตอการเขาใจแลวนาไปสอนและถายทอดแกเกษตรกร เพอใหพวกเขาสามารถชวยเหลอตนเองไดและมชวตทดข น เมอพ นฐานชวตมมาตรฐานมความมนคงแลว ชวตคนไทยจงจะมนคง มงคง และยงยน

3.1 วธการปฏบต ส ความส าเรจ - การลงแขก ถอเปนธรรมเนยมปฏบตของระบบการเกษตรไทยมาแตโบราณ ซงวธน

พระองคทานตรสวาเปนวธการของ “คนจน” หมายถง เปนการประหยด ไมตองลงทน ลงแรงมากสาหรบคนทไมมทน นนคอ การใชวธ “ลงแขก” บวกกบการทาเกษตรแบบโบราณ คอการพงพาธรรมชาต ซงปจจบนเรยกวา ระบบกสกรรมธรรมชาต หรอ เกษตรกรรมธรรมชาต นนเอง

- การสนบสนนภาคเครอขาย ภาคเครอขาย ทมสวนผลกดนใหการดาเนนงานโครงการเปนไปอยางรวดเรว และ

ประสบความสาเรจประกอบไปดวย ภาคราชการ ภาคเอกชน ภาคการศกษา ภาคประชาสงคม ศาสนา สอมวลชน มสวนสาคญมากในการขบเคลอนภาคเกษตรและชมชน บนฐานปรชญาเศรษฐกจพอเพยง

32

3.2 ผลการด าเนนงานในการขบเคลอนศาสตรพระราชา ปงบประมาณ 2561

ภาพท 3.1 ภาพเอามอ เอาแฮง แปลงนางบวรอง ปะท (เกษตรกรในเขตปฏรปทดน จ.นาน)

33

ภาพท 3.2 ภาพแปลงหลงปรบพนท แปลงนายบญชวย สาทง (เกษตรกรในเขตปฏรปทดน อ.สอง จ.แพร)

34

ภาพท 3.3 ภาพแปลงหลงปรบพนท แปลงนางสดหลา สดยง และ นางเทยน ตยด (เกษตรกรในเขตปฏรปทดน อ.บานหลวง จ.นาน)

การจดเกบน าระดบไรนาเปนเรองสาคญอยางยงในการพงพาตนเองของเกษตรกร ดงน นเงอนไข

ความร ดงทพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพล บรมนาถบพตร พระราชทานไวในหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง และเกษตรทฤษฎใหม เมอมความรแลวสามารถออกแบบแผนผงแปลงเกษตรกรรม เพอสรางแหลงกกเกบน าใหไดเตมศกยภาพของพ นท โดยเรมจากยกหวคนนาใหสงและใหญเพอใหกลายเปนเขอนขนาดเลก ขดคลองไสไก1เพอกระจายความช นใหทวพ นท หากพ นทไหนอยใกลลาหวย ลาธาร กก นฝายเกบน าไวเพมยามน าหลากมา โดยไมปลอยน าไปโดยเปลาประโยชน ซงจะตองออกแบบกจกรรมเกษตรใหเหมาะสมกบปรมาณทสามารถเกบกกได เชน หากวางแผนทจะเล ยงปลาในสระน า จะตองมน าหลอเล ยงตลอดป และควรจะมน าเหลอในสระคดเปนความลกไมตากวา 1 เมตร วธการขดควรขดใหแคบคดเค ยวเลยนแบบธรรมชาต มความลกหลายระดบ ใหมชานพกและลาดชนนอย เพอลดการพ นทในการระเหยของน า และปลกตนไมในแนวทศตะวนออก-ตะวนตก ตามแนวของสระชวยในการลดการสมผสของแสงแดดอกทางหนง ปลาจะไดมชวตและสามารถเจรญเตบโตได และควรจะมพช

1 หลกการขดคลองไสไกเพออนรกษดนและน า (รปแบบข นบนได) รายละเอยดในภาคผนวก 4

35

น าเพอเปนทอยของปลา เมอสามารถมน าไวเพยงพอพอในพ นทแลว กสามารถสรางปาไวบนโคก หรอรอบ ๆ บานจะชวยเพมความชมและเกบกกน าไวใตดน

บรรณานกรม

1. เออมพร ลอยประดษฐ, อาบอ าไพ รตนภาณ. (2559) กสกรรมธรรมชาต การแปลงปรชญาเศรษฐกจพอเพยงสการปฏบต (แบบคนจน). มลนธกสกรรมธรรมชาต 2. อานฐ ตนโช. (2558) เกษตรกรรมธรรมชาต แนวคด หลกการ และจลนทรยทองถน. พมพครงท 5. ศนยวจยและพฒนาเกษตรกรรมธรรมชาต มหาวทยาลยแมโจ 3. อานฐ ตนโช. (2556) ต าราเกษตรกรรมธรรมชาตประยกต แนวคด หลกการ เทคนคการปฏบตในประเทศไทย. พมพครงท 3. ศนยวจยและพฒนาเกษตรกรรมธรรมชาต มหาวทยาลยแมโจ 4. ดเรก ทองอราม และคณะ. (2545). การออกแบบและเทคโนโลยการใหน าแกพช. พมพครงท 2. 5. ดเรก ทองอราม. (2529). ความตองการน าของพช : เกษตรยคใหม จดพมพโดยชมรมผเผยแพรความรทางการเกษตรแหงประเทศไทย กรมวชาการเกษตร 6. พเชษ โสวทยสกล. (ไมระบป). โคก หนอง นา โมเดล. [ออนไลน]. สบคนจาก : http://www.tv360expo.com/alliance/kmitl/kmitl.php 7. ววฒน ศลยก าธร. (2560). การบรหารจดการน าดวย “โคก หนอง นา โมเดล” [ออนไลน]. สบคนจาก : https://www.nectec.or.th/news/news-pr-news/khoknongna.html 8. J.P. Lanly. Continuous Types of Terraces (Bench Terraces) Watershed management field manual FAO conservation Giude. [ออนไลน]. สบคนจาก : http://www.fao.org/docrep/006/ad083e/ad083e07.htm 9. ส านกพฒนาพนทปฏรปทดน. (2561). การวางแผนพฒนาแหลงน าในเขตปฏรปทดน เอกสารประกอบการรวบรวมองคความร (KM) ส านกพฒนาพนทปฏรปทดน ส านกงานการปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม 10. ปราโมทย ไมกลด. (2559). ความตองการน าใชงาน คมองานเขอนดนขนาดเลกและฝาย. พมพครงท 4 โดย สมาคมศษยเกาวศวกรรมชลประทานในพระบรมราชปถมภ นนทบร

ภาคผนวก 1

1. หลกปรชญาและพระราชด ารส - หลกการท าแบบคนจน....ไมยดตดต ารา “แบบทเรยกวาท าแบบคนจน คอ ท าวธการแบบคนจน ไมไดมการลงทนมากมายอยางของเขา

เรากท าไป กเลยบอกวาถาจะแนะน ากท า แนะน าไดท าแบบคนจน เพราะเรา เราไมไดเปนประเทศทรวย เรากรวยพอสมควรอยได แตไมใชเปนประเทศทกาวหนาอยางมาก แลวไมอยากเปนประเทศอยางกาวหนาอยางมาก เพราะวาถาเราเปนประเทศอยางกาวหนาอยางมากมแตถอยหลง ประเทศเหลานนทเขาเปนประเทศทมอตสาหกรรมสง มแตถอยหลงและถอยหลงอยางนากลว

....... แตถาเรามการปกครองทเรยกวา “แบบคนจน” แบบทไมตดกบต ารามากเกนไป ท าอยางมสามคคนแหละ คอ เมตตากนกจะอยไดตลอดไป ไมเหมอนคนทท าตามบญช ตามวชาการแลวกวนหนง วชาการนนเราดต าราแลวพลกไปหนาสดทาย ในหนาสดทายนนเขาบอกอนาคตยงม แตไมบอกจะท าอยางไร เวลาปดเลมแลว มนกปดต ารา ปดต าราแลวไมรจะท าอะไร ลงทายกตองเปดหนาแรกใหม เปดหนาแรกกตองเรมตนใหม ถอยหลงเขาคลอง แตถาเราใชต าราแบบทเราอะลมอลวยกน ต ารานนไมจบ”

2. หลกทฤษฎบนได 9 ขน สความพอเพยง 1) เศรษฐกจพอเพยงขนพนฐานแบงออกเปน 4 ขน

- ขนท 1 พอกน เปนพนฐานส าคญทสดของมนษย คอ ความตองการปจจย 4 และสงทส าคญทสดคอ อาหาร

เปนขนท 1 ของแนวทางแกปญหาทยงยน โดยตอบค าถามใหไดวา “ท าอยางไรจงจะพอกน” ใหความส าคญกบ ขาวปลาอาหาร มากกวา เงน โดยยดหลกค าวา “เงนทองเปนของมายาขาวปลาสของจรง” เกษตรกรตองเรมจากการอยใหไดโดยไมใชเงน มอาหารพอม พอกน ทงปลกพชและเลยงสตว เชน ชาวนาตองเกบขาวใหเพยงพอส าหรบการมกนทงป ไมขายขาวเปลอกเพอน าเงนไปซอขาวสาร และหวใจส าคญของการ “พอกน” หมายรวมถงความปลอดภยในอาหาร การผลตทปลอดภยไปจนถงกนอยางไรใหมสขภาพด นคอบนไดขนท 1 ทเกษตรกรจะตองขามใหได

- ขนท 2 พอใช พออย พอรมเยน บนไดขนท 2-4 พอใช พออย พอรมเยน เกดขนไดพรอมกน ดวยการ “ปลกปา 3

อยาง ประโยชน 4 อยาง” ซงปา 3 อยาง จะใหทงอาหาร เครองนงหม สมนไพรส าหรบรกษาโรค ทงโรคคน โรคพช โรคสตว ใหไมส าหรบท าบานพกทอยอาศย และใหความรมเยนกบตวบาน กบชมชน และโลกใบน เปนแนวทางในการแกไขปญหาความยากจนของเกษตรกรไทย ซงไดรบการพสจนแลววาสามารถแกปญหาไดจรง และแกปญหาจากการท าเกษตรเชงเดยว ปญหาความเสอมโทรมของทรพยากร ปญหาความขาดแคลนน า ภยแลง ทงหมดลวนแกปญหาไดจากแนวคด ปา 3 อยาง ประโยชน 4 อยาง

- บนไดขนท 5-9 คอ เศรษฐกจพอเพยงขนกาวหนา ขนท 5-6 บญและทาน

เครอขายเศรษฐกจพอเพยงเปนการสรางสงคมบญทาน ไมเนนการแลกเปลยนทางการคา แตเนนการท าบญ ใหทาน โดยมอบใหเปนทรพยสนสวนรวม เชน ใหวด หรอศาสนสถานแตละศาสนาเปนศนยกลาง เปนการฝกจตใจใหละซงความโลภ และกเลสในการอยากได เปนการลดชองวางและความเหลอมล าตามความหมายทลกซงวา “Our Loss is Our Gain” หรอ “ยงท ายงได ยงใหยงม” การใหไป คอ ไดมาและเชอมนในฤทธของทานวาทานมฤทธจรง และจะสงกลบคนมาเปนเพอน เปนกลยาณมตร เปนเครอขาย ทชวยเหลอกนในทกสถานการณ แมในวนทโลกนประสบกบวกฤตตาง ๆ

ขนท 7 เกบรกษา หลงจากพงตนเองไดแลว พอม พอเหลอท าบญ ท าทานแลว คอ การรจกเกบรกษาซง

เปนการตงอยในความไมประมาท และการเกบรกษาเปนการเอาตวรอดเมอยามเกดวกฤตการณ เชน ชาวนาสมยกอนจะเกบรกษาขาวไวในยงฉาง คดเลอกและเกบรกษาเมลดพนธ ไวส าหรบเพาะปลกในฤดกาลตอไป อกทงยงตองรจกการถนอมอาหาร เพอไวบรโภคยามหนาแลงหรอยามเกดภยพบต เชน ปลารา ปลาแหง มะขามเปยก พรกแหง หอม กระเทยม

ขนท 8 ขาย เนองจากเศรษฐกจพอเพยงไมใชเพอการคา ไมใชเศรษฐกจหลงเขา การคาขาย

สามารถท าได แตควรท าตามล าดบขน ภายใตการรจกประมาณตน พอประมาณ โดยของทขายคอ ของทเหลอจากทกขนตอนแลวจงน ามาขาย เชน ท านาอนทรย ปลอดสารเคม ไมท าลายธรรมชาต ไดผลผลตกจะเกบไวใหพอกน เกบไวท าพนธ ท าบญ ท าทาน แลวจงน ามาขายดวยความรสกของการให เผอแผใหคนอนไดรบสงด ๆ นนดวย

ขนท 9 (เครอ) ขาย กองก าลงเกษตรโยธน เปนการสรางเครอขายเชอมโยงทงประเทศ เพอขยายผลความส าเรจตามแนว

เศรษฐกจพอเพยง สการปฏวตแนวความคด และวถการด าเนนชวตของคนในสงคม ชมชน เพอแกปญหาวกฤต 4 ประการ ไดแก วกฤตสงแวดลอม ภยธรรมชาต (Environmental Crisis) วกฤตโรคระบาดทงในคน สตว พช (Epidemic Crisis) วกฤตเศรษฐกจ ขาวยากหมากแพง (Economic Crisis) วกฤตความขดแยงทางสงคม/สงคราม(Political Crisis)

3. หลกการทรงงาน 23 ประการ ในพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร

1) ศกษาขอมลอยางเปนระบบ การทจะพระราชทานโครงการใดโครงการหนง จะทรงศกษาขอมลรายละเอยดอยางเปนระบบ ทงจากขอมลเบองตน จากเอกสาร แผนท สอบถามจากเจาหนาท นกวชาการและราษฎรในพนท ใหไดรายละเอยดทถกตอง เพ อทจะพระราชทานความชวยเหลอไดอยางถกตอง และรวดเรว ตรงตามความตองการของประชาชน

2) ระเบดจากขางใน พระองคทรงมงเนนเรองการพฒนาคน โดยตรสวา “ตองระเบดจากขางใน” หมายความวา ตองสรางความเขมแขงใหคนในชมชนทเราเขาไปพฒนา ใหมสภาพพรอมทจะรบการพฒนาเสยกอน แลวจงคอยออกมาสสงคมภายนอก มใชน าเอาความเจรญ หรอบคคลจากสงคมภายนอกเขาไปหาชมชนหรอหมบาน ทยงไมทนไดมโอกาสเตรยมตวหรอตงตว

3) แกปญหาทจดเลก พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร ทรงเปยมดวยพระอจฉรยภาพในการแกไขปญหา ทรงมองปญหาในภาพรวม (Macro) กอนเสมอ แตการแกไขปญหาของพระองคจะเรมจากจดเลก ๆ (Micro) คอ การแกไขปญหาเฉพาะหนาทคนสวนใหญจะมองขาม ดงพระราชด ารสความตอนหนงวา

“ ..ถาปวดหวกคดอะไรไมออก เปนอยางนนตองแกไขอาการปวดหวนกอน.. มนไมได เปนการแกอาการจรง แตตองแกปวดหวกอน เพอทจะใหอยในสภาพทคดได.. แบบ (Macro) น เขาจะท าแบบรอทงหมด ฉนไมเหนดวย..อยางบานคนอย เราบอกบานนมนผตรงนน ผตรงน ไมคมทจะไปซอม.. เอาตกลงรอบานน ระเบดเลย เราจะไปอยทไหน ไมมทอย..วธท าตองคอย ๆ ท าจะไประเบดหมดไมได..”

4) ท าตามล าดบขน ในการทรงงาน พระองคจะทรงเรมตนจากสงทจ าเปนทสดของประชาชนกอน ไดแก สาธารณสข เมอมรางกายทสมบรณแขงแรงแลว กสามารถท าประโยชนในดาน อน ๆ ตอไปได จากนน จะเปนเรองสาธารณปโภคขนพนฐานและสงจ าเปนในการประกอบอาชพ อาท ถนน แหลงน าเพอการเกษตร การอปโภคบรโภค ทเออประโยชนตอประชาชนโดยไมท าลายทรพยากรธรรมชาต รวมถงการใหความรทางวชาการและเทคโนโลยทเรยบงาย เนนการปรบภมปญญาทองถน ทราษฎรสามารถน าไปปฏบตไดและเกดประโยชนสงสด ดงพระบรมราโชวาทเมอวนท 18 กรกฎาคม 2517 ความตอนหนงวา

“ การพฒนาประเทศจ าเปนตองท าตามล าดบขน ตองสรางพนฐาน คอ ความพอมพอกน พอใชของประชาชนสวนใหญเปนเบองตนกอน ใชวธการและอปกรณทประหยด แตถกตองตามหลกวชาการ เมอไดพนฐานทมนคงพรอมพอสมควร และปฏบตไดแลว จงคอยสรางคอยเสรมความเจรญ และฐานะเศรษฐกจขนทสงขน โดยล าดบตอไป หากมงแตมงแตสรางความเจรญยกเศรษฐกจใหรวดเรวแตประการเดยว โดยไมใหแผนปฏบตการสมพนธกบสภาวะของประเทศและของประชาชน โดยสอดคลองดวย กจะเกดความไมสมดลในเรองตาง ๆ ขน ซงอาจกลายเปนความยงยากลมเหลวไดในทสด ดงเหนไดทอารยประเทศก าลงประสบปญหาทางเศรษฐกจอยางรนแรงในเวลาน การชวยเหลอสนบสนนประชาชนในการประกอบอาชพ และตงตวใหมความพอกน พอใช กอนอนเปนพนฐานนน เปนสงส าคญ

อยางยงยวด เพราะผทมอาชพและฐานะเพยงพอทจะพงตนเอง ยอมสามารถสรางความเจรญกาวหนาในระดบทสงไดตอไปโดยแนนอน สวนการถอหลกทจะสงเสรมความเจรญใหคอยเปนไปตามล าดบ ดวยความรอบคอบ ระมดระวงและประหยดนน กเพอปองกนความผดพลาดลมเหลว และเพอใหบรรลผลส าเรจไดแนนอนบรบรณ ”

5) ภมสงคม การพฒนาใด ๆ ตองค านงถงสภาพภมประเทศของบรเวณนนวาเปนอยางไร และสงคมวทยาเกยวกบนสยใจคอของคน ตลอดจนวฒนธรรมประเพณในแตละทองถนทมความแตกตางกน ดงพระราชด ารสความตอนหนงวา

“ การพฒนาจะตองเปนไปตามภมประเทศทางภมศาสตร และภมประเทศทางสงคมศาสตร คอ นสยใจคอของคนจะไปบงคบใหคนอนคดอยางอนไมได เราตองแนะน า เราเขาไปชวยโดยทคดจะใหเขาเขากบเราไมได แตถาเราเขาไปแลว เราเขาไปดวาเขาตองการอะไรจรง ๆ แลวกอธบายใหเขาเขาใจหลกการของการพฒนาน กจะเกดประโยชนอยางยง ”

6) องครวม ทรงมวธคดอยางองครวม (Holistic) หรอ มองอยางครบวงจรในการทจะพระราชทานพระราชด าร เกยวกบโครงการหนงนน จะทรงมองเหตการณทจะเกดขนและแนวทางแกไขอยางเชอมโยง ดงเชน กรณของ “ทฤษฎใหม” ทพระราชทานใหแกปวงชนชาวไทย เปนแนวทางในการประกอบอาชพแนวทางหนงทพระองคทรงมองอยางองครวม ตงแตการถอครองทดนโดยเฉลยของประชาชนคนไทย ประมาณ 10 – 15 ไร การบรหารจดการทดนและแหลงน า อนเปนปจจยพนฐานทส าคญในการประกอบอาชพ เมอมน าในการท าเกษตรแลวจะสงผลใหผลผลตดขน และหากมผลผลตเพมมากขน เกษตรกรจะตองรจกวธการจดการและการตลาด รวมถงการรวมกลม รวมพลงชมชนใหมความเขมแขง เพอพรอมทจะออกสการเปลยนแปลงของสงคมภายนอกไดอยางครบวงจร นนคอ ทฤษฎใหมขนท 1, 2 และ 3

7) ไมตดต ารา การพฒนาตามแนวพระราชด าร ในพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร มการพฒนาในลกษณะทอนโลม และรอมชอมกบสภาพธรรมชาต สงแวดลอม และสภาพสงคมจตวทยาของชมชน คอ “ไมตดต ารา” ไมผกมดตดวชาการและเทคโนโลยทไมเหมาะสมกบสภาพชวตความเปนอยทแทจรงของคนไทย

8) ประหยด เรยบงาย ไดประโยชนสงสด ในเรองของความประหยดนประชาชนชาวไทยทราบกนดวา เรองสวนพระองคกทรงประหยดมาก ดงทเราเคยเหนวา หลอดยาสพระทนตนนทรงใชอยางคมคาอยางไร หรอฉลองพระองคแตละองคทรงใชอยเปนเวลานาน ดงท นายสเมธ ตนตเวชกล เลขาธการมลนธชยพฒนา เคยเลาวา

“ กองงานในพระองค โดยทานผหญงบตร วระไวทยะ บอกวา ปหนงพระองคเบกดนสอ 12 แทง เดอนละแทง ใชจนกระทงกด ใครอยาไปทงของทานนะ จะกรวเลย ประหยดทกอยาง เปนตนแบบทกอยาง ทกอยางมคาส าหรบพระองคหมด ทกบาททกสตางคจะใชอยางระมดระวง จะสงใหเราปฏบตงานอยางรอบคอบ ”

ขณะเดยวกนการพฒนาและชวยเหลอราษฎร ทรงใชหลกการแกไขปญหาดวยความเรยบงายและประหยด ราษฎรสามารถท าไดเอง หาไดในทองถนและประยกตใชสงทมอยในภมภาคนนๆ มาแกไขปญหาโดยไมตองลงทนหรอใชเทคโนโลยทไมยงยากนก ดงพระราชด ารสความตอนหนงวา

“ ใหปลกปาโดยไมตองปลก โดยปลอยใหขนเองตามธรรมชาต จะไดประหยดงบประมาณ...”

9) ท าใหงาย (Simplicity) ดวยพระอจฉรยภาพและพระปรชาสามารถในพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร ท าใหการคดคน ดดแปลง ปรบปรง และแกไขงานการพฒนาประเทศตามแนวพระราชด ารด าเนนไปไดโดยงาย ไมยงยากซบซอน และทส าคญอยางยง คอ สอดคลองกบสภาพความเปนอยและระบบนเวศโดยสวนรวม ตลอดจนสภาพทางสงคมของชมชนนนๆ ทรงโปรดทจะท าสงทยากใหกลายเปนงาย ท าสงทสลบซบซอนใหเขาใจงาย อนเปนการแกปญหาดวยการใชกฎแหงธรรมชาตเปนแนวทางนนเอง แตการท าสงยากใหกลายเปนงายนน เปนของยาก ฉะนนค าวา “ท าใหงาย” หรอ “Simplicity” จงเปนหลกคดส าคญทสดของการพฒนาประเทศในรปแบบของโครงการอนเนองมาจากพระราชด าร

10) การมสวนรวม พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร ทรงเปนนกประชาธปไตย จงทรงน า “ประชาพจารณ” มาใชในการบรหาร เพอเปดโอกาสใหสาธารณชน ประชาชน หรอเจาหนาททกระดบ ไดมารวมกนแสดงความคดเหนเกยวกบเรองทจะตองค านงถงความคดเหนของประชาชน หรอความตองการของสาธารณชน ดงพระราชด ารสความตอนหนงวา

“ ..ส าคญทสดคอจะตองท าใจใหกวางขวาง หนกแนน ร จกรบฟงความคดเหน แมกระทงความวพากษวจารณจากผอนอยางชาญฉลาด เพราะการรจกรบฟงอยางชาญฉลาดนน แทจรง คอ การระดมสตปญญาและประสบการณอนหลากหลาย มาอ านวยการปฏบตบรหารงานใหประสบความส าเรจทสมบรณนนเอง.. ”

11) ประโยชนสวนรวม การปฏบตพระราชกรณยกจ และการพระราชทานพระราชด ารในการพฒนาและชวยเหลอพสกนกร พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร ทรงระลกถงประโยชนสวนรวมเปนส าคญ ดงพระราชด ารสความตอนหนงวา

“.. ใครตอใครบอกวาขอใหเสยสละสวนตวเพอสวนรวม อนนฟงจนเบออาจจะร าคาญดวยซ าวาใครตอใครกบอกวา ขอใหคดถงประโยชนสวนรวม อาจมานกในใจวาใหๆ อยเรอยแลว สวนตวจะไดอะไร ขอใหคดวา คนทใหเพอสวนรวมนนมไดใหสวนรวมแตอยางเดยว เปนการใหเ พอตวเองสามารถทจะมสวนรวมทจะอาศยได..” พระบรมราโชวาท มหาวทยาลยขอนแกน 2514

12) บรการรวมทจดเดยว (One Stop Service) การบรการรวมทจดเดยวเปนรปแบบการบรการแบบเบดเสรจ หรอ One Stop Service ทเกดขนเปนครงแรกในระบบบรหารราชการแผนดนของประเทศไทย โดยใหศนยศกษาการพฒนาอนเนองมาจากพระราชด ารเปนตนแบบในการบรการรวมทจดเดยว เพอประโยชนตอประชาชนทมาขอใชบรการจะประหยดเวลาและคาใชจาย

โดยมหนวยงานราชการตางๆ มารวมด าเนนการและใหบรการประชาชน ณ ทแหงเดยว ดงพระราชด ารสความตอนหนงวา

“..กรม กองตางๆ ทเกยวของกบชวตประชาชนทกดานไดสามารถแลกเปลยนความคดเหน ปรองดองกน ประสานกน ตามธรรมดาแตละฝายตองมศนยของตนเอง แตวามงานถอวาเปนศนยของตนเอง คนอนไมเกยวของ และศนยศกษาการพฒนาเปนศนยทรวบรวมกงทงหมดของเจาหนาททกกรม กอง ทงในดานเกษตรหรอดานสงคม ทงในดานหางาน การสงเสรม การศกษามาอยดวยกน กหมายความวาประชาชน ซงจะตองใชวชาการทงหลายกสามารถทจะมาด สวนเจาหนาทจะใหความอนเคราะหแกประชาชน กมาอยพรอมกนในทเดยวกนเหมอนกน ซงเปน สองดาน กหมายถงวา ทส าคญปลายทาง คอ ประชาชนไดรบประโยชน และตนทางของผเปนเจาหนาท จะใหประโยชน..”

13) ทรงใชธรรมชาตชวยธรรมชาต ทรงเขาใจถงธรรมชาตและตองการใหประชาชนใกลชดกบธรรมชาต ทรงมองอยางละเอยดถงปญหาธรรมชาต หากเราตองการแกไขปญหาธรรมชาตจะตองใชธรรมชาตเขาชาตเขาชวยเหลอ อาท การแกไขปญหาปาเสอมโทรม ไดพระราชทานพระราชด าร การปลกปาโดยไมตองปลก ปลอยใหธรรมชาตชวยฟนฟธรรมชาต หรอแมกระทงการปลกปา 3 อยาง ประโยชน 4 อยาง ไดแก ปลกไมเศรษฐกจ ไมผล และไมฟน นอกจากไดประโยชนตามชอไมแลวยงชวยรกษาความชมชนใหแกพนดนดวย เหนไดวาทรงเขาใจธรรมชาตและมนษยอยางเกอกลกน ท าใหคนอยรวมกบปาไดอยางยงยน

14) ใชอธรรมปราบอธรรม ทรงน าความจรงในเรองความเปนไปแหงธรรมชาต และกฎเกณฑของธรรมชาตมาเปนหลกการ แนวทางปฏบตทส าคญในการแกปญหาและปรบปรงเปลยนแปลงสภาวะทไมปกต เขาสระบบทเปนปกต เชน การท าน าดขบไลน าเสย หรอเจอจางน าเสยใหกลบเปนน าด ตามจงหวะขนลงตามธรรมชาตของน า การบ าบดน าเนาเสยโดยใชผกตบชวา ซงมตามธรรมชาตใหดดซมสงสกปรกปนเปอนในน า ดงพระราชด ารสความวา “ใชอธรรมปราบอธรรม”

15) ปลกปาในใจคน เปนการปลกปาลงบนแผนดนดวยความตองการอยรอดของมนษย ท าใหตองมการบรโภค และใชทรพยากรธรรมชาตอยางสนเปลองเพอประโยชนของตนเอง และสร า ง เ สยหายใหแก ส ง แวดลอม ปญหาความไม สม ดลจง เกดข น ด งนน ในการ ทจะฟ นฟทรพยากรธรรมชาตใหกลบคนมา จะตองปลกจตส านกในการรกผนปาใหแกคนเสยกอน ดงพระราชด ารสความตอนหนงวา

“..เจาหนาทปาไมควรจะปลกตนไม ลงในใจคนเสยกอน แลวคนเหลานนกจะพากน ปลกตนไมลงบนแผนดนและรกษาตนไมดวยตนเอง..”

16) ขาดทน คอ ก าไร “..ขาดทน คอ ก าไร (Our loss is our gain) การเสย คอ การได ประเทศชาตก

จะกาวหนา และการทคนอยดมสขนน เปนการนบทเปนมลคาเงนไมได..” จากพระราชด ารสดงกลาว คอ หลกการใน พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภม

พลอดลยเดช บรมนาถบพตร ทมตอพสกนกรไทย “การให” และ “การเสยสละ” เปนการกระท าอนม

ผลเปนก าไร คอ ความอยดมสขของราษฎร ซงสามารถสะทอนใหเหนเปนรปธรรมชดเจนได ดงพระราชด ารสทพระราชทานแกตวแทนของปวงชนชาวไทย ทไดเขาเฝาฯ ถวายพระพรเนองในวโรกาสเฉลมพระชนมพรรษา เมอวนท 4 ธนวาคม 2534 ณ ศาลาดสดาลย พระต าหนกจตรลารโหฐาน ความตอนหนงวา

“..ประเทศตางๆ ในโลกในระยะ 3 ป มาน คนทกอตงประเทศทมหลกทฤษฎในอดมคตทใชในการปกครองประเทศลวนแตลมสลายลงไปแลว เมองไทยเราจะสลายลงไป หรอ เมองไทยเรานบวาอยไดมาอยางด เมอประมาณ 10 วนกอน มชาวตางประเทศมาขอพบ เพอขอโอวาทเกยวกบการปกครองประเทศ วาจะท าอยางไร จงแนะน าวาใหปกครองแบบคนจน แบบทไมตดต ารามากเกนไป ท าอยางมความสามคคเมตตากน กจะอยไดตลอด ไมเหมอนกบคนทท าตามวชาการ ทเวลาปดต าราแลวไมรจะท าอยางไร ลงทายกตองเปดหนาแรกเรมใหม ถอยหลงเขาคลอง ถาเราใชต าราแบบอะลมอลวยกนในทสดไดกเปนการด ใหโอวาทเขาไปวาขาดทน เปนการไดก าไรของเรา นกเศรษฐศาสตรคงคานวา ไมใช แตเราอธบายไดวา ถาเราท าอะไรทเราเสย แตในทสดเราเสยนน เปนการไดทางออมตรงกบงานของรฐบาลโดยตรง เงนของรฐบาล หรออกนยหนง คอ เงนของประชาชน ถาอยากใหประชาชนอยดกนด กตองลงทน ตองสรางโครงสราง ซงตองใชเงน เปนรอย พน หมน ลาน ถาท าไปเปนการจายเงนของรฐบาล แตในไมชาประชาชนกจะไดรบผล ราษฎรอยดกนด ราษฎรไดก าไรไป ถาราษฎรมรายได รฐบาลกเกบภาษไดสะดวก เพอใหรฐบาลไดท าโครงการตอไป เพอความกาวหนาของประเทศชาต ถารรก สามคค รเสยสละ คอ การได ประเทศชาตกจะกาวหนา และการทคนอยดมสขนน เปนการนบทเปนมลคาเงนไมได..”

17) การพงพาตนเอง การพฒนาตามแนวพระราชด ารสเพอแกไขปญหาในเบองตนดวยการแกไขปญหาเฉพาะหนา เพอใหมความแขงแรงพอทจะด ารงชวตไดตอไปแลว ขนตอไปกคอ การพฒนาใหประชาชนสามารถอยในสงคมไดตามสภาพแวดลอม และสามารถ “พงตนเองได” ในทสด ดงพระราชด ารสความตอนหนงวา

“..การชวยเหลอสนบสนนประชาชนในการประกอบอาชพและตงตวใหมความพอกนพอใช กอนอนเปนสงส าคญยงยวด เพราะผมอาชพ และฐานะเพยงพอทจะพงพาตนเองได ยอมสามารถสรางความเจรญในระดบสงขนตอไป..”

18) พออยพอกน การพฒนาเพอใหพสกนกรทงหลายประสบความสขสมบรณในชวตได เรมจากการเสดจฯ ไปเยยมประชาชนทกหมเหลาในทกภมภาคของประเทศไทย ไดทอดพระเนตรความเปนอยของราษฎรดวยพระองคเอง จงทรงสามารถเขาพระราชหฤทยในสภาพปญหาไดอยางลกซงวา มเหตผลมากมายทท าใหราษฎรตกอยในวงจรแหงทกขเขญ จากนนไดพระราชทานความชวยเหลอใหพสกนกรมความกนดอยด มชวตอยในขน “พออยพอกน” กอน แลวจงขยบขยายใหมขดสมรรถนะทกาวหนาตอไป ในการพฒนานนหากมองในภาพรวมของประเทศ มใชงานเลกนอย แตตองใชความคดและก าลงของคนทงชาต จงจะบรรลผลส าเรจดวยพระปรชาญาณใน พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร จงท าใหคนทงหลายไดประจกษวา แนวพระราชด ารในพระองคนน “เรยบงาย ปฏบตไดผล” เปนทยอมรบโดยทวกน ดงพระราชด ารสความตอนหนงวา

“..ถาโครงการด ในไมชา ประชาชนกไดก าไร จะไดผล ราษฎรจะอยดกนดขน จะไดประโยชนไป..”

19) เศรษฐกจพอเพยง เปนปรชญาทพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร พระราชด ารสชแนะแนวทางการด าเนนชวตแกพสกนกรชาวไทยมาโดยตลอดยาวนานกวา 30 ป ตงแตกอนเกดวกฤตการณทางเศรษฐกจ และเมอภายหลงทรงย าแนวทางการแกไข เพอใหรอดพนและด ารงอยไดอยางมนคงและยงยนภายใตกระแสโลกาภวตน และความเปลยนแปลงตางๆ ดงปรชญาเศรษฐกจพอเพยงทไดพระราชทานไวดงน “เศรษฐกจพอเพยง เปนปรชญาชถงการด ารงอยและปฏบตตนของประชาชนทกระดบ ตงแตระดบครอบครว ระดบชมชนจนถงระดบรฐ ทงในการพฒนาและบรหารประเทศใหด าเนนไปทางสายกลาง โดยเฉพาะการพฒนาเศรษฐกจ เพอใหกาวทนตอโลกยคโลกาภวตน ความพอเพยง หมายถง ความพอประมาณ ความมเหตผล รวมถงความจ าเปนทจะตองมระบบภมคมกนในตวทดพอสมควร ตอผลกระทบใดๆ อนเกดผลจากความเปลยนแปลงทงภายนอกและภายใน ทงนจะตองอาศยความรอบร ความรอบคอบ และความระมดระวงอยางยงในการน าวชาการตางๆ มาใชในการวางแผนและการด าเนนการทกขนตอน และขณะเดยวกนจะตองเสรมสรางพนฐานจตใจของคนในชาตโดยเฉพาะ เจาหนาทรฐ นกทฤษฎ และนกธรกจในทระดบใหมส านกในคณธรรม ความซอสตยสจรต และใหมความรอบรทเหมาะสม ด าเนนชวตดวยความอดทน ความเพยร มสตปญญา และความรอบคอบเพอใหสมดลและพรอมตอการรองรบการเปลยนแปลงอยางรวดเรว และกวางขวางทงดานวตถ สงคม สงแวดลอม และวฒนธรรมจากโลกภายนอก ไดเปนอยางด

ประมวลและกลนกรองจากพระบรมราโชวาทและพระราชด ารสของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร เรองเศรษฐกจพอเพยง ซงพระราชทานไวในโอกาสตางๆ รวมทงพระราชด ารสอนๆ โดยส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (สศช.) ไดรบพระบรมราชานญาตใหน าไปเผยแพร เพอเปนแนวทางปฏบตของทกฝายและประชาชนโดยทวไป เมอวนท 29 พฤศจกายน 2542

20) ความซอสตยสจรต และจรงใจตอกน พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร พระราชทานความซอสตยสจรต จรงใจตอกนอยางตอเนองตลอดมา เพราะเหนวาหากคนไทยทกคน ไดรวมมอกนชวยชาต พฒนาชาตดวยความซอสตยสจรตจรงใจตอกนแลว ประเทศไทยจะเจรญกาวหนาอยางมาก ดงพระราชด ารส ดงน

“..คนทไมมความสจรต คนทไมมความมนคง ชอบแตมกงาย ไมมวนจะสร างสรรคประโยชนสวนรวมทส าคญอนใดได ผมความสจรตและความมงมนเทานน จงจะท างานส าคญยงใหญทเปนคณ เปนประโยชนแทจรงไดส าเรจ..”

พระราชด ารสเมอวนท 12 กรกฎาคม 2522 “..ผมความสจรตและความบรสทธใจ แมจะมความรนอยกยอมท าประโยชนตอ

สวนรวมได มากกวาผมความรมากแตไมมความสจรตไมมความบรสทธใจ..” พระราชด ารสเมอวนท 18 มนาคม 2533

“..ผวา CEO ตองเปนคนทสจรต ทจรตไมได ถาทจรตแมแตนดเดยว กขอแชงใหมอน เปนไป..”

“..ขาราชการหรอประชาชนมการทจรต ถามทจรตแลว บานเมองพง ทเมองไทยพงมา เพราะมทจรต..”

พระราชด ารสเมอวนท 3 ตลาคม 2546 21) ท างานอยางมความสข พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรม

นาถบพตร ทรงพระเกษมส าราญและทรงมความสขทกคราทจะชวยเหลอประชาชน ซงเคยมพระราชด ารสครงหนงวา

“..ท างานกบฉน ฉนไมมอะไรจะให นอกจากการมความสขรวมกน ในการท าประโยชนใหกบผอน..”

22) ความเพยร : พระมหาชนก จากพระราชนพนธ “พระมหาชนก” เปนพระราชนพนธทพระองคใชเวลาคอนขางนานในการคดประดษฐ ท าใหเขาใจงาย และปรบเปลยนใหเขากบสงคมปจจบน อกทงภาพประกอบ และคตธรรมตางๆ ไดสงเสรมใหหนงสอเลมนมความศกดสทธ ทหากคนไทยนอมรบมาศกษา วเคราะหและปฏบตตามรอยพระมหาชนกกษตรย ผเพยรพยายาม แมจะไมเหนฝง กยงวายน าตอไป เพราะถาไมเพยรวายกจะตกเปนอาหารป ปลา และมไดพบกบเทวดาทมาชวยเหลอมใหจมน าไป เชนเดยวกบพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร ททรงรเรมท าโครงการตางๆในระยะแรก ทไมมความพรอมในการท างานมากนก และทรงใชพระราชทรพยสวนพระองคทงสน แตกไมไดทอพระราชหฤทย มงมนพฒนาบานเมองใหบงเกดความรมเยนเปนสข

23) ร รก สามคค พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช บรมนาถบพตร มพระราชด ารสในเรอง “ร รก สามคค” มาอยางตอเนอง ซงเปนค าสามค าทมคาและความหมายลกซง พรอมทงสามารถปรบใชไดกบทกยคทกสมย

ร : การทเราจะลงมอท าสงใดนน จะตองรเสยกอน รถงปจจยทงหมด รถงปญหา และรวธแกไขปญหา

รก : ความรก เมอเรารครบถวนกระบวนความแลว จะตองมความรกการพจารณาในการจะเขาไปแกไขปญหานนๆ

สามคค : การทจะลงมอปฏบตนน ควรค านงเสมอวา เราจะท างานคนเดยวไมได ตองท างานรวมมอรวมใจเปนองคกร เปนหมคณะ จงจะมพลงเขาไปแกปญหาใหลลวงไปไดดวยด

ทมา : ส านกงานคณะกรรมการพเศษเพอประสานงานโครงการอนเนองมาจากพระราชด าร (2560)

ภาคผนวก 2 ปรมาณการใชน า

ตารางท ผ.2-1 ขอมลปรมาณการใชน าของพชไร/พชสวน/พชผก

ทมา : วารสารสมาคมเทคโนโลยทเหมาะสม, 2531

ตารางท ผ.2-2 อตราการใชน าอปโภคบรโภคตอคนตอวนสาหรบบานพกอาศยขนาดกลางทวไป

จานวนคนทพกอาศย อตราการใชน า (เฉลยตอ 1 คน)

ลตร/คน/วน ลบ.ม./คน/วน 2 คน 350 0.35

3-4 คน 300 0.30 5-10 คน 250 0.25

10 คนข นไป 200 0.2

ตารางท ผ.2-3 อตราการใชน าในการทาปศสตว

ชนดสตว อตราการใชน าเฉลย

ลตร/ตว/วน ลบ.ม./ตว/วน วว/ควาย 50 0.05 ไก/เปด 0.15 0.30

หม 20 0.02

ภาคผนวก 3

ปรมาณน าฝนเฉลยตอปของประเทศไทย

ตารางท 2

ตารางท 3

ตารางท 4

ตารางท 5

ตารางท 6

ตารางท 7

การหาปรมาณน าฝนโดยใชแผนทน าฝน (ทมา : สมาคมศษยเกาวศวกรรมชลประทานในพระบรมราชปถมภ)