วารสารสถาบันวัฒนธรรมและศิลปะica.swu.ac.th/upload/research/download/215-7460-0.pdf ·...

วารสารสถาบนวฒนธรรมและศลปะมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

INSTITUTE OF CULTURE AND ARTS JOURNALSRINAKHARINWIROT UNIVERSITY

ปท 21 ฉบบท 2 (42) มกราคม - มถนายน 2563Vol.21 No.2 (42) January - June 2020

ISSN 1906-2044

หลกการและเหตผล วารสารสถาบนวฒนธรรมและศลปะเปนวารสารวชาการสาขามนษยศาสตรและสงคมศาสตรทด�าเนนอยางตอเนอง

เปนประจ�าทกป ตงแตป 2542 โดยจดพมพเปนวารสารวชาการรายครงป (ปละ 2 ฉบบ) โดยพจารณาเผยแพรบทความทม

เนอหา ดงตอไปน

1. ชาตพนธ

2. ประวตศาสตร - โบราณคด

3. ปรชญา - ศาสนา

4. แฟชน - เครองแตงกาย - เครองประดบ

5. ภาษา - วรรณกรรม

6. ศลปกรรม - สถาปตยกรรม

7. วฒนธรรม - สงคม

8. สารสนเทศ - การสอสาร

9. ศลปะ - ศลปศกษา - ศลปะการแสดง

วตถประสงค 1. เพอสงเสรมงานท�านบ�ารงวฒนธรรมและศลปะ และงานบรการวชาการแกสงคม

2. เพอเผยแพรบทความวชาการ บทความวจย บทความรบเชญ บทความปรทศนและบทความวจารณหนงสอทมคณภาพ

3. เพอสงเสรมใหอาจารย นสตและผสนใจทวไปมโอกาสเผยแพรผลงานวชาการ

4. เพอเปนสอกลางในการแลกเปลยนความร ความคดเหนดานวฒนธรรมและศลปะ

ก�าหนดการเผยแพร ปละ 2 ฉบบ : ฉบบท 1 (กรกฎาคม - ธนวาคม) ฉบบท 2 (มกราคม - มถนายน)

วารสารสถาบนวฒนธรรมและศลปะ (Institute of Culture and Arts Journal) ไดจดท�าเปนรปแบบอเลกทรอนกส (online)

ภาพปก:“สรบ พบรก”

ทมา:อาร สทธพนธ ศลปนแหงชาต สาขาทศนศลป (จตรกรรม)

• บทความวชาการและวจยทกเรองไดรบการพจารณากลนกรองโดยผทรงคณวฒ (Peer reviewers) จากภายในและภายนอก

มหาวทยาลย ไมนอยกวา 2 ทาน/บทความ

• บทความ ขอความ ภาพประกอบและตารางทลงพมพในวารสารเปนความคดเหนสวนตวของผเขยน กองบรรณาธการ

ไมจ�าเปนตองเหนดวยเสมอไป และไมมสวนรบผดชอบใดๆ ถอเปนความรบผดชอบของผเขยน แตผเดยว

• บทความจะตองไมเคยตพมพเผยแพรทใดมากอน และไมอยระหวางการพจารณาของวารสารฉบบอน หากตรวจสอบ

พบวามการตพมพซ�าซอน ถอเปนความรบผดชอบของผเขยนแตเพยงผเดยว

• บทความใดทผอานเหนวาไดมการลอกเลยนหรอแอบอางโดยปราศจากการอางองหรอท�าใหเขาใจผดวาเปนผลงานของผเขยน

กรณาแจงใหกองบรรณาธการวารสารสถาบนวฒนธรรมและศลปะทราบจะเปนพระคณยง

• บทความทสงถงกองบรรณาธการ ของสงวนลขสทธไมสงคน

ทปรกษา

อธการบดมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

รองอธการบดฝายบรหาร

รองอธการบดฝายวชาการ

รองอธการบดฝายวางแผนและพฒนา

รองอธการบดฝายวนยและกฎหมาย

รองอธการบดฝายทรพยากรบคคล

รองอธการบดฝายพฒนากจการเพอสงคม

รองอธการบดฝายวเทศสมพนธและสอสารองคกร

รองอธการบดฝายพฒนากายภาพและสงแวดลอม

รองอธการบดฝายพฒนา องครกษ

รองอธการบดฝายพฒนาศกยภาพนสต

บรรณาธการบรหาร

อาจารย ดร.ปรารถนา คงส�าราญ

ผอ�านวยการสถาบนวฒนธรรมและศลปะ

บรรณาธการ

อาจารย ดร.ปวตนชย สวรรณคงคะ

รองผอ�านวยการฝายบรหาร สถาบนวฒนธรรมและศลปะ

อาจารย กตศกด เยาวนานนท

รองผอ�านวยการฝายวชาการและวจย

สถาบนวฒนธรรมและศลปะ


ภายนอกมหาวทยาลย

ศาสตราจารยกตตคณ ดร.สรพล วรฬหรกษ

อปนายกราชบณฑตยสภา ส�านกงานราชบณฑตยสภา

ศาสตราจารย ดร.วรชาต เปรมานนท

คณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ศาสตราจารย ดร. ณรงคฤทธ ธรรมบตร

คณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ศาสตราจารย ดร.ดวงมน จตรจ�านงค

ราชการบ�านาญ คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร

มหาวทยาลยสงขลานครนทร

รองศาสตราจารย ดร.ณรงคชย ปฎกรชต

วทยาลยดรยางคศลป มหาวทยาลยมหดล

รองศาสตราจารย ดร. เฉลมศกด พกลศร

คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

กองบรรณาธการวารสารสถาบนวฒนธรรมและศลปะ

ปท 21 ฉบบท 2 (42) มกราคม – มถนายน 2563 Vol. 21 No.2 (42) January – June 2020 ISSN 1906 – 2044

รองศาสตราจารย ดร. ปญญา เทพสงห

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร

รองศาสตราจารย ดร. รฐไท พรเจรญ

คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร

รองศาสตราจารย ดร. ศภชย จนทรสวรรณ

คณะศลปนาฏดรยางค สถาบนบณฑตพฒนศลป

รองศาสตราจารย ดร.วารณ หวง

คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

รองศาสตราจารย ดร.ศรมงคล นาฏยกล

คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม

รองศาสตราจารย ศภชย สงหยะบศย

คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม

รองศาสตราจารย สน สมาตรง

คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร

รองศาสตราจารย สภาวด โพธเวชกล

คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยราชภฎสวนสนนทา

รองศาสตราจารย เสาวภา ไพทยวฒน

สาขาวชาการจดการทางวฒนธรรม คณะมนษยศาสตร

และสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฎสวนสนนทา

รองศาสตราจารย ฉนทนา เอยมสกล

ราชการบ�านาญ คณะศลปกรรมศาสตร

มหาวทยาลยธรรมศาสตร

ผชวยศาสตราจารย ดร. กตตศกด อรยะเครอ

คณะอตสาหกรรมสงทอและออกแบบแฟชน

มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลพระนคร

ผชวยศาสตราจารย ดร. กณฑลย ไวทยะวณช

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร

ผชวยศาสตราจารย ดร.นพนธ คณารกษ

คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

ผชวยศาสตราจารย ดร.โผน นามณ

มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย วทยาเขตลานนา

ผชวยศาสตราจารย ดร.บษบา สทธการ

ส�านกวชาการจดการ การวางแผนและการจดการทองเทยว

การจดการและการพฒนาการทองเทยวเชงพนทอยางยงยน

มหาวทยาลยแมฟาหลวง

ผชวยศาสตราจารย ดร.พสทธ กอบบญ

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยอบลราชธาน

ผชวยศาสตราจารย ดร.วรากร ทรพยวระปกรณ

ภาควชาวจยและจตวทยาประยกต คณะศกษาศาสตร

มหาวทยาลยบรพา

ผชวยศาสตราจารย ดร.สดสนต สทธพศาล

คณะการจดการการทองเทยว

สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร

ผชวยศาสตราจารย นชนารถ รตนสวงศชย

คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

หมอมราชวงศจกรรถ จตรพงศ

ประธานมลนธมนตร ตราโมท ในพระราชปถมภ

สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร

และประธานมลนธนรศรานวดตวงศและราชสกลจตรพงศ

อาจารยเผาทอง ทองเจอ

อาจารยพเศษคณะศลปกรรมศาสตร

มหาวทยาลยธรรมศาสตร


ภายในมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

รองศาสตราจารย ดร.จารวรรณ ข�าเพชร

คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

ผชวยศาสตราจารย ดร.สภค มหาวรากร

คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

ผชวยศาสตราจารย ดร.อญชล จนทรเสม


ผชวยศาสตราจารย ดร.ภาณพงศ อดมศลป


ผชวยศาสตราจารย ดร.นธอร พรอ�าไพสกล


ผชวยศาสตราจารย ดร.นพดล อนทรจนทร

วทยาลยนวตกรรมสอสารสงคม

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

ผชวยศาสตราจารย ดร.กตตกรณ นพอดมพนธ

คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

ผชวยศาสตราจารย ดร.ระววรรณ วรรณวไชย


ผชวยศาสตราจารย ดร.ปยวด มากพา


อาจารยปยวรรณ กลมย


ฝายพสจนอกษร

รองศาสตราจารย ผกาศร เยนบตร

คณะมนษยศาสตร

ผชวยศาสตราจารย ดร.สภค มหาวรากร


ผชวยศาสตราจารย ดร.นธอร พรอ�าไพสกล


อาจารยปยวรรณ กลมย


ฝายจดการวารสาร

น.ส. พมพปพชญ โรจนสงวร สถาบนวฒนธรรมและศลปะ

น.ส. กนกนจ บงกชศภภา สถาบนวฒนธรรมและศลปะ

น.ส. ภทรพรรณ พชเงน สถาบนวฒนธรรมและศลปะ

น.ส. สโรชา เมฆอรณ สถาบนวฒนธรรมและศลปะ

น.ส. พจนนท ทองพรรณกล สถาบนวฒนธรรมและศลปะ

น.ส. กตยา ชชมฉาย สถาบนวฒนธรรมและศลปะ

นายภานมาศ พกกลน สถาบนวฒนธรรมและศลปะ

การตดตอกองบรรณาธการ

วารสารสถาบนวฒนธรรมและศลปะ

สถาบนวฒนธรรมและศลปะ มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

อาคารประสานมตร (อาคาร 3) ชน 2

114 สขมวท 23 เขตวฒนา กรงเทพฯ 10110

โทรศพท (02) 649-5000 ตอ 12062

โทร./โทรสาร (02)261-2096

E-mail: [email protected]

ตดตอ : นางสาวพมพปพชญ โรจนสงวร

เวบไซต: http://ica.swu.ac.th/

วารสารอเลกทรอนกสในฐานขอมลวารสาร ThaiJO ของ

TCI : http://www.tci-thaijo.org/index.php/jic

สถาบนวฒนธรรมและศลปะ มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

การสงใบสมครและบทความสามารถด�าเนนการดาวนโหลดและSubmitผานระบบฐานขอมลวารสารออนไลนทางเวบไซต

บทบรรณาธการ

ในชวงปจจบนน คงหลกเลยงไมไดกบการปรบตวในชวตวถใหม New Normal เปนแนวทางทสงคมไทยอาจจะตอง

ปรบเปลยนพฤตกรรมการใชชวต ในขณะทไวรสโควด 19 ตวนออกมาระบาด มการเปลยนชวตเราไปอกนาน ท�าใหเราตอง

ปรบเปลยนรปแบบวถชวตไปพรอมกนทวโลก จากทเราเคยออกจากบาน เพอไปท�างาน ไปโรงเรยน เราตองหนมาท�าทกอยาง

ทบาน หากมความจ�าเปนตองออกจากบาน หรอแมกระทงไปพบแพทย เราตองใสหนากากเพอปองกนโรค ตองเวนระยะหาง

ส�าหรบบคคล ลางมอบอยๆ เชดมอดวยแอลกอฮอล รวมถงการปรบเปลยนทางดานธรกจและบรการตาง ๆ ใหทนตอ

สถานการณปจจบน จงตองปรบเปลยนวถชวตไปสการท�าธรกรรมผานออนไลนตางๆ การใชระบบซอขายและบรการทาง

ออนไลน ซงเกดเปนวถใหมในการด�ารงชวต ทงหมดนกไดกลายเปน New Normal ในสงคมไทยตอไป

ถงแมการเปลยนแปลงหรอการปรบตวในกระแสสงคมปจจบนจะเปลยนไปอยางไร การจดการวฒนธรรมและศลปะ

นน แตยงคงมรากเหงาและวถทเปนของเดมยงคงอย แตกมการปรบตวดวยเชนกน โดยปรบวธการเรยนร การถายทอด การ

สรางสรรคตามวถของแตละทองถน แมกระทงระบบการศกษาของไทยยงคงมการอนรกษ สบสาน และสรางสรรคทางดาน

วฒนธรรมและศละอยางตอเนอง โดยค�านงถงรากฐานของวฒนธรรมและศลปะของชาต ใหคงอยแบบตามทนกระแสสงคม

โลก กระแสสงคมไทย และตามยทธศาสตรการพฒนาชาตทางดานท�านบ�ารงวฒนธรรมและศลปะ ไมวาจะเปนนาฏศลปไทย

สรางสรรคชด ฉยฉายพนธรต,การสรางสรรคนาฏยศลปจากขอถกเถยงเรองเพศ, การบรหารจดการดานศลปวฒนธรรมและ

ความเปนไทยของสถาบนอดมศกษา, พนททางวฒนธรรมในเฮอนไทญอ บานคลองน�าใส จงหวดสระแกว, การเขยนบทละคร

เวทส�าหรบผสงอาย เปนตน

ดงนน ไมวาจะมการปรบตวในชวตวถใหม New Normal ทสงคมไทยมการเปลยนพฤตกรรมการใชชวตในขณะท

ไวรสโควด 19 แพรระบาดนน วฒนธรรมและศลปะยงคงอยเสมอ เหมอนกบคณภาพของวารสารสถาบนวฒนธรรมและ

ศลปะ ทตองการจะพฒนาวารสารใหมคณภาพและพรอมพฒนาใหวารสารใหไดผานการพจารณาการรบรองคณภาพของ

ศนยดชนการอางองวารสารไทย (TCI) ใหมคณภาพสม�าเสมอ จงนบเปนความส�าเรจในการพฒนามาตรฐานวารสารวชาการ

ทางสายสงคมศาสตร ในฐานะสอกลางในการรวบรวมองคความรดานศลปะและวฒนธรรมทมคณภาพสสาธารณะ กอง

บรรณาธการตองขอกราบขอบพระคณทานผทรงคณวฒ ทโปรดกรณาชวยกลนกรองงานวชาการทมคณภาพ เพอเผยแพร

องคความรอนมคณคายง สการพฒนาสงคมและวฒนธรรมทยงยนตอไป

อาจารยดร.ปรารถนาคงส�าราญ

ผอ�านวยการสถาบนวฒนธรรมและศลปะ

บรรณาธการบรหาร

ผทรงคณวฒภายนอกมหาวทยาลย

รองศาสตราจารย ดร. ขวญจต ศศวงศาโรจน สถาบนวจยภาษาและวฒนธรรมเอเชย มหาวทยาลยมหดล

รองศาสตราจารย ดร. ชยยศ อษฏวรพนธ คณะจตรกรรม ประตมากรรมและภาพพมพ มหาวทยาลยศลปากร

รองศาสตราจารย ดร. นพดล ตงสกล คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

รองศาสตราจารย ดร. วารณ หวง คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

รองศาสตราจารย ดร. รฐไท พรเจรญ คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร

รองศาสตราจารย ดร. ศรมงคล นาฏยกล คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม

รองศาสตราจารย ดร. ศภกรณ ดษฐพนธ คณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

รองศาสตราจารย ดร. ศภชย จนทรสวรรณ คณะศลปนาฏดรยางค สถาบนบณฑตพฒนศลป

รองศาสตราจารย ดร. เฉลมศกด พกลศร คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

รองศาสตราจารย กฤษรา วรศราภรชา ภาควชาศลปการละคร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

รองศาสตราจารย ฤทธรงค จวากานนท ภาควชาศลปการละคร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

รองศาสตราจารย ฉนทนา เอยมสกล ราชการบ�านาญ คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

รองศาสตราจารย สธ คณาวชยานนท คณะจตรกรรม ประตมากรรมและภาพพมพ มหาวทยาลยศลปากร

รองศาสตราจารย เสาวภา ไพทยวฒน คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร

มหาวทยาลยราชภฎสวนสนนทา

รองศาสตราจารย อ�านาจ เยนสบาย เกษยณอายราชการ ผทรงคณวฒดานศลปะและชมชน

ผชวยศาสตราจารย ดร. ทรงยศ วระทวมาศ คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

ผชวยศาสตราจารย ดร. บษบา สทธการ ส�านกวชาการจดการ การวางแผนและการจดการทองเทยว

การจดการและการพฒนาการทองเทยวเชงพนทอยางยงยน

มหาวทยาลยแมฟาหลวง

ผชวยศาสตราจารย ดร. ดลฤทย โกวรรธนะกล สาขาวชาทองเทยว คณะบรหารธรกจและการบญช

มหาวทยาลยขอนแกน

ผชวยศาสตราจารย ดร. เพมศกด สวรรณทต คณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ผชวยศาสตราจารย ดร. ลย กานตสมเกยรต คณะมณฑนศลป มหาวทยาลยศลปากร

ผชวยศาสตราจารย ดร. วรานนท ด�ารงสกล สถาบนวจยภาษาและวฒนธรรมเอเชย มหาวทยาลยมหดล

ผชวยศาสตราจารย ดร. พระ พนลกทาว คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม

ผชวยศาสตราจารย ดร. คมกรช การนทร วทยาลยดรยางคศลป มหาวทยาลยมหาสารคาม

ผชวยศาสตราจารย สมบรณ พนเสาวภาคย คณะศลปศกษา สถาบนบณฑตพฒนศลป

ผชวยศาสตราจารย วรนทรพร ทบเกต คณะศลปศกษา สถาบนบณฑตพฒนศลป

ผชวยศาสตราจารย สพชชา ชวพฤกษ วทยาลยเทคโนโลยอตสาหกรรม

มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาพระนครเหนอ

รายชอผทรงคณวฒผประเมนบทความ


ปท21ฉบบท2(42)มกราคม–มถนายน2563

รายชอผทรงคณวฒผประเมนบทความ


ปท 21 ฉบบท 2 (42) มกราคม – มถนายน 2563

ผทรงคณวฒภายนอกมหาวทยาลย

ผทรงคณวฒภายในมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

ผทรงคณวฒภายในมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

ผชวยศาสตราจารย ดร. ระววรรณ วรรณวไชย คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

ผชวยศาสตราจารย ดร. ปยะวด มากพา คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

สารบญ

จางแซตง:ตวตนกบการสรางผลงานศลปะ

TANGCHANG:THESTUDYOFSELFANDWORK

นวภ แซตง / NAWAPOOH SAE-TANG 10

แนวคดการน�ามตทางวฒนธรรมสการออกแบบสรางสรรคทสบสน

CULTURAL DIMENSION APPROACH CONCEPT TO CONFUSING CREATIVE DESIGN

กตตพงษ เกยรตวภาค / KITTIPONG KEATIVIPAK 20

การเขยนบทละครเวทส�าหรบผสงอาย

SCRIPT WRITING FOR THE ELDERLY

สรนทร เมทะน / SURIN MEDHANEE 42

พฒนาการสการเปนแหลงเรยนรทางดานศลปวฒนธรรมและการด�ารงอยของหอศลปทวรชนกร

THE DEVELOPMENT INTO ARTS AND CULTURE LEARNING CENTERS AND

THE EXISTENCE OF THE THAWEE RAJANEEKORN’S GALLERY

ศรสคล พรมโส / SRISUKHON PROMSO

ซสกกา วรรณจนทร / SISIKKA WANNAJUN 55

การสรางสรรคนาฏยศลปจากขอถกเถยงเรองเพศ

THE CREATION OF A DANCE FROM GENDER CONTROVERSY

วทวส กรมณโรจน / VITTAVAT KORNMANEEROJ 68

แผนทชมชนและการออกแบบเสนทางทองเทยวโดยชมชนในเขตทงครกรงเทพมหานคร

COMMUNITYMAPANDCOMMUNITY-BASEDTOURISMROUTINGDESIGN:

THUNG KHRU DISTRICT, BANGKOK

ศรพนธ นนสนานนท / SIRIPHAN NUNSUNANON 83

การสรางสรรคนาฏยศลปจากสญลกษณโอมในความเชอของศาสนาพราหมณ-ฮนด

THE CREATION OF A DANCE FROM THE AUM SYMBOL IN BRAHMINISM-HINDUISM

อภโชต เกตแกว / APICHOT KATEKEAW 94

กลวธการตกลองมลายในเพลงเรองนางหงสกรณศกษาครฐระพลนอยนตย

THETECHNIQUEOFMALAYUDRUMPERFORMANCEINNANGHONGSONG:

A CASE STUDY OF KRU THIRAPOL NOINID

วระ พนธเสอ / VEERA PHANSURE 111

แนวความคดหลงจากการสรางสรรคงานนาฏยศลปทสะทอนถงจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป

CONCEPT AFTER IN THE CREATION OF A DANCE REFLECTING ETHICS IN DANCE RESEARCH

ลกขณา แสงแดง / LUCKANA SAENGDAENG 122

นาฏศลปไทยสรางสรรคชดฉยฉายพนธรต

THAI DRAMATIC ARTS CREATING “CHUY CHAY PHANTHURAT”

พสษฐ บวงาม / PISIT BUANGAM 136

การสงเคราะหงานวจยทเกยวของกบการพฒนาพพธภณฑทองถนในประเทศไทย

THE SYNTHESIS OF RESEARCH RELATED TO THE DEVELOPMENT OF LOCAL MUSEUMS IN THAILAND

วศลยศยา ศภสาร / WISANSAYA SUPPASAN

อรศร ปาณนท / ORNSIRI PANIN

สวฒนา ธาดานต / SUWATTANA THADANITI 147

การศกษาการออกแบบเลขศลปทแสดงอตลกษณทองถน

เพอประยกตใชในการพฒนาบรรจภณฑกลวยตากจงหวดพจตร

THE STUDY OF GRAPHIC DESIGN AS A LOCAL IDENTITY

FOR PACKAGING DEVELOPMENT OF DRIED BANANA PICHIT PROVINCE

สรเชษฐ มฤทธ / SURACHES MEERITH 157

การบรหารจดการดานศลปวฒนธรรมและความเปนไทยของสถาบนอดมศกษา

A THAI CULTURAL MANAGEMENT FOR HIGHER EDUCATION INSTITUTES

ณชาภทร จาวสตร / NICHAPAT JAVISOOT 167

พนททางวฒนธรรมในเฮอนไทญอบานคลองน�าใสจงหวดสระแกว

THE CULTURAL SPACE OF TAI-YOH’S HOUSE IN KLONGNAMSAI VILLAGE, SAKAEO PROVINCE

อศวน โรจนสงา / ASAWIN ROJSANGA 177

การวเคราะหบทบาทของไฟเพอการพสจนจากวรรณกรรมและงานนาฏยศลป

ANALYSIS OF THE ROLE OF FIRE FOR THE PROOF FROM LITERATURE AND DANCING ART WORK

ตวงพร มทรพย / TUANGPORN MEESUP 190

จางแซตง:ตวตนกบการสรางผลงานศลปะTANGCHANG:THESTUDYOFSELFANDWORK

นวภแซตง/NAWAPOOH SAE-TANGนกวชาการอสระINDEPENDENT SCHOLAR

Received: January 10, 2019Revised: March 12, 2020Accepted: March 17, 2020

บทคดยอ บทความนใหความสนใจไปทการศกษาจากขอเขยนและบนทกของจางในฐานะคลงขอมลสวนบคคล (personal

archive) อนสะทอนใหเหนมมมอง ทศนคต และตวตนของจาง แซตง ศลปนคนส�าคญผไมไดผานการศกษาในระบบการ

ศกษาศลปะ โดยตองการเสนอใหเหนถงแนวคดเบองหลงในการสรางผลงานศลปะของจาง ซงการสรางผลงานศลปะโดย

เฉพาะศลปะนามธรรมของจางเปนเจตจ�านงและความตงใจของจางทถกหลอหลอมจากความเปนคนไทยเชอสายจนและการ

ใหความส�าคญกบการรเรมสรางสรรคโดยปญญาของตนเอง จางเสนอแนวคดเรองศลปะบรสทธในฐานะของการเปนผลงาน

ศลปะทบรสทธจากการลอกเลยนแบบหรอท�าซ�าผอน ซงแนวความคดดงกลาวถอเปนพนฐานในการสรางผลงานโดยเฉพาะ

งานจตรกรรมนามธรรมอนเปนผลงานสรางชอใหกบจาง

ค�าส�าคญ : จาง แซตง, คลงขอมลสวนบคคล, ศลปะนามธรรม

Abstract This article focuses on the study from documents and memoirs of Tang Chang as a personal

archive. The documents and memoirs showed the view, attitude and the self of Tang Chang, an important

artist who has not been educated in the formal art education system. This article aims to show the

concept behind the work of art by Tang Chang. Tang Chang’s abstract paintings are a product of his will

that was instructed by his Chinese descent and his belief of the human talent of creativity. He introduced

the concept of pure art as a pure form the imitation or reproduction from other works. This concept was

the basis for the creation of works, especially the abstract paintings.

Keywords : Tang Chang, Personal archive, Abstract art

บทน�าจางแซตงในฐานะศลปนนอกสายตา จาง แซตง (Tang Chang, also known as Chang

Sae-tang) เปนศลปนไทยผมชวตอยระหวางป พ.ศ. 2477-

2533 โดยจางเกดในครอบครวชาวจนอพยพ และไมเคย

เขารบการศกษาทางศลปะในสถาบนใดๆ ทงน จาง แซตง

เกดในประเทศไทย ยานตลาดสมเดจ รมแมน�าเจาพระยา

ฝงธนบร โดยบดาอพยพมาจากประเทศจน สวนมารดาเปน

ชาวจนทอยในประเทศไทย จางสมรสกบนางเซยะ แซตง

(เสยชวต) มบตรชาย 4 คน บตรสาว 3 คน จางสรางผลงาน

ศลปะควบคไปกบการคาขายเพอเลยงครอบครว โดยไมได

ขายผลงานศลปะแมแตชนเดยวในขณะทมชวตอย

ไมมหลกฐานทชดเจนวาจางเรมเปนทรจกตงแต

เมอใด แตจากหลกฐานจากสอสารมวลชนตางๆ ชอเสยงของ

จางเปนชอเสยงทเกดขนในหมคนทวไปนอกวงการศลปะใน

ฐานะของศลปนทมลกษณะแปลกประหลาด มแนวทางการ

ใชชวตทแตกตางไปจากคนอนๆ ซงสถานะของจางไมไดรบ

11


การยอมรบส�าหรบศลปนและคนในวงการศลปะในขณะนน

แตอยางไรกตาม ชอเสยงของจางในฐานะของศลปนและ

ความส�าคญของผลงานของจ างกได รบภายหลงจาก

มรณกรรมของเขาโดยนกวชาการตางประเทศและนก

วชาการไทยกลมหนง เชน John Clark, สมพร รอดบญ,

อ�านาจ เยนสบาย, วรณ ตงเจรญ ซงพยายามจะเสนอวา

ผลงานของจางมความส�าคญในประวตศาสตรศลปะไทย

สมยใหม แตดวยวาทกรรมของศลปะไทยสมยใหมในกระแสหลก

ทผกตดอย กบการเกดขนผานการวางรากฐานของศลป

พระศร และการเกดขนของการศกษาศลปะในมหาวทยาลย

ศลปากร จางจงไมไดรบการพดถงมากนกในฐานะศลปนไทย

ผสรางศลปะสมยใหม

ในป พ.ศ. 2560 ผลงานของจางไดรบการคดเลอก

เขารวมแสดงในนทรรศการ Misfits : Pages from Loose-leaf

Modernity รวมกบ Bagyi Aung Soe ชาวเมยนมาร และ

Rox Lee ชาวฟลปปนส ณ Haus der Kulturen der Welt

กรงเบอรลน ประเทศเยอรมน โดยม เดวด เทห (David Teh)

ภณฑารกษและนกวชาการชาวออสเตรเลยผสนใจงานศลปะ

สมยใหมในอษาคเนย เปนภณฑารกษ ในค�าประกาศของ

ภณฑารกษในนทรรศการดงกลาว เทหอธบายวา นทรรศการน

เป นการแสดงผลงานของศลปนสามคนทท�างานอย ท

ชายขอบของความเปนสมยใหม (fringes of modernism)

ในสถานการณตางกน ทงสามคนเปนทรจกในทองถนทพวกเขา

อาศยอย แตดวยเหตผลบางประการ พวกเขาจงมพนทไม

มากนกในประวตศาสตรศลปนพนธของชาต อาจกลาวไดวา

พวกเขาเปนศลปนนอกสายตา (outsiders) ในเวลาทพดถง

ศลปะสมยใหมในระดบชาต ภมภาค และนานาชาต (Teh,

2017a : 7) เทหจะชใหเหนวา ภาวะไมลงรอยของจางเปน

เพราะจางไดรบแรงบนดาลใจจากวฒนธรรมตางประเทศ

โดยเฉพาะวฒนธรรมจน ผลงานของเขาจงแตกตางไปจาก

สงทเรยกวา แบบพมพแหงชาต (national forms) (Teh,

2017a : 15-19) ทวาอกนยหนง แบบพมพแหงชาตกเปน

ผลผลตจากอทธพลวฒนธรรมตางประเทศ ประวตศาสตร

ศลปะไทยกระแสหลกทใหความส�าคญกบความเปนชาต

(national canon) ไดกลาวถงความเกยวของกบ “ตะวนตก”

“ศลปะตามหลกวชา” “สถาบนการศกษา” และ

“ความเปนไทย” ควบคกนไปเสมอ ซงประวตศาสตรศลปะ

กระแสหลกนเองท�าใหศลปนบางคน เชน จาง มภาวะของ

การไมลงรอยอยางมนยส�าคญ ความเปนลกจนและความไม

ลงรอยกบประวตศาสตรศลปะกระแสหลกของจางสงผลให

เทหพยายามจดวางจางไวกบศลปนสงคโปรอยาง Cheo

Chai-Hiang ทท�างานจตรกรรมโดยไดรบอทธพลจากการ

เขยนอกษรจน และเปนศลปนทไมไดรบการยอมรบใน

สงคโปร ทวาอยางไรกตามปจจบน Cheo ไดรบการพดถง

อยางกวางขวางในการศกษาทเกยวกบประวตศาสตรศลปะ

สงคโปร (Teh, 2017b : 44) ซงแตกตางจากกรณของจาง

และประเทศไทย

ในประวตศาสตรศลปะไทยสมยใหม จางมกจะถก

กลาวถงในฐานะของศลปนผสรางผลงานจตรกรรมนามธรรม

โดยไมไดรบอทธพลจากตะวนตก และในฐานะของศลปนผ

สรางงานทเกยวของกบขบวนการศลปะเพอชวตอนสมพนธ

กบเหตการณทางการเมองในชวงปลายทศวรรษท 2510 สธ

คณาวชยานนท (2545 : 72, 93) ไดกลาวถงจางในฐานะ

ศลปนไรสงกดทเรมสรางชอเสยงในวงการตงแตตนทศวรรษ

ท 2500 จางศกษาคนควาศลปะโดยไมไดผานสถาบนศกษา

ศลปะใดๆ ทงสน สธเสนอวาจางเปนจตรกรไทยคนแรกทสราง

งานนามธรรมโดยปราศจากภาพตวแทนของสงมชวตหรอ

วตถใดๆ ในโลกทเรารจก งานจตรกรรมนามธรรมของจางเปน

งานทเนนการแสดงออกอยางฉบพลนดวยฝแปรง แสดงให

เหนถงอทธพลของงานเขยนพกนจน และมความเชอมโยงกบ

พทธศาสนา ลทธเซน และเตา อนมทมาจากการทเขาม

เชอสายจนและมความสนใจในปรชญาและกวนพนธจน

บทความนต องการเสนอให เ หนถงแนวคด

เบองหลงในการสรางผลงานศลปะของจาง โดยใหความสนใจ

ทการศกษาจากขอเขยนและบนทกของจางในฐานะคลง

ขอมลสวนบคคล (personal archive) อนสะทอนใหเหน

มมมอง ทศนคต และตวตนของจาง แซตง ถงแมวาผลงานศลปะ

จะมปฏบตการทางความหมายในตวของมนเองระหวาง

ตวผลงานและผชม แตปฏเสธไมไดวาผลงานศลปะเปนสวนหนง

ทเกดขนจากตวตนและความคดของศลปน การศกษาตวตน

และทศนคตของจางตอการสรางผลงานจะเปนประโยชนใน

การเขาใจผลงานของจางทมอยมากมายไดอยางดยงขน

เจตจ�านงขบถและศลปะบรสทธ จาง แซตง เปนคนเชอสายจนทเกดในประเทศไทย

ยานฝงธนบรในป พ.ศ. 2477 ซงเปนชวงคาบเกยวกบ

สงครามโลกครงท 2 ดวยสาเหตดงกลาวการศกษาของจาง

จงจ�ากดอยเพยงชนมล เนองจากการเกดขนของสงครามโลก

12

ครงท 2 ท�าใหจางตองออกจากการศกษาในโรงเรยนเทศบาล 2

(วดพชยญาต) (จาง แซตง, 2533) ประเดนส�าคญทปรากฏ

อยในขอมลดงกลาวไมใชเพยงแคประวตการศกษาของจาง

หากแตความเปนคนเชอสายจนของจางกเปนอกประเดน

หนงทส�าคญในการพดถงความไมลงรอยของจางกบกระแส

ศลปะไทยสมยใหมทปรากฏอย

สงคมจนในประเทศไทยไดถกปฏรปเพอขจดความ

แตกตางทางการปกครองขนพนฐานระหวางชาวจนและ

ชาวไทยมาตงแตชวงทศวรรษท 2450 ซงโดยหลกการแลว

การปฏรปดงกลาวท�าใหการเผชญหนาระหวางทศนะทางสงคม

ของชาวจนและชาวไทยลดนอยลง และทางเลอกทจะแสดง

ตวของชาวจนในประเทศไทยมากขน ชาวจนทเกดใน

ประเทศไทยขณะนนจงอยกงกลางระหวางวฒนธรรมของทง

สองสงคม ไดแก สงคมของชาวจนอพยพและสงคมไทย ซง

ชาวจนทเกดในประเทศไทยควรจะเตบโตขนโดยไมไดรบ

ผลกระทบจากความบบคนทางสงคมทเกยวของกบอคตทาง

เชอชาต แต จ. วลเลยม สกนเนอร (2529 : 303) (-) (304)

กลบเหนวานนเปนเพยงจดมงหมายในอดมคต แทจรงแลว

ยงมไดเกดขน ในชวงป พ.ศ. 2491 – 2499 บคคลทอย

ระหวางกลางดงกลาวแสดงตววาเปนชาวจนในบางสภาวะ

สงคม และในอกสภาวะหนงกแสดงตวเปนคนไทย โดยทวไป

จะมทงชอจนและชอไทยโดยใชทง 2 ชอตามความเหมาะสม

และสามารถพดภาษาไทยและจนไดคลองเทาเทยมกน

นนแสดงใหเหนวาสถานะของกลมชาตพนธจนในประเทศไทย

กยงมไดเทาเทยมกบกลมคนเชอสายไทยโดยแทจรง คนเชอ

สายจนจ�านวนหนงเลอกทจะปรบตวใหกลมกลนกบวถชวต

ของคนไทย และเลอกแสดงตวตามความเหมาะสม แต

ส�าหรบจางแลว มนอาจแตกตางออกไป ถงแมวาจางจะ

ศกษาภาษาไทยดวยตนเองและใชชวตทามกลางสงคมของ

คนไทย แตจางกไมไดปฏเสธหรอพยายามปกปดสถานะ

ความเปนคนเชอสายจนของตนเอง นอกจากการสราง

ผลงานศลปะ จางยงแปลหนงสอและคมภรเลมส�าคญของจน

มาเปนภาษาไทยอยตลอด ไมวาจะเปนบทกวจน คมภร

เตาเตอจง อภปรชญาศลปะของทานเตาฉ หรอต�าราพชย

สงครามของซนว ตลอดจนหนงสอเรอง อา Q ซงตอมาได

ถกประกาศเปนหนงสอตองหามในป พ.ศ. 2523 (ภายหลง

เหตการณ 6 ตลาคม 2519) ในประกาศกระทรวงมหาดไทย

ทลงนามโดย นายประเทอง กรตบตร รฐมนตรวาการ

กระทรวงมหาดไทยในขณะนน ทามกลางกระแสหวาดกลว

ความคดทางการเมองแบบคอมมวนสตอนมประเทศจนเปน

หนงในประเทศทเผยแพรความคดดงกลาว จางพดถงชวต

ตนเองไววา

“ฉนเกดวนกรรมกรพอด พอชอซง แมชอเฮยง เปน

ครอบครวชาวจน ทมอาชพคาขาย ฐานะไมคอยจะ

ดนก เลยมโอกาสไดเรยนหนงสอแคชนมล หรอ

อนบาลจากโรงเรยนวดพชยญาต ธนบร ชวงนนพอด

เกดสงครามโลกครงทสองดวยกเลยตองออกมาชวย

พอแมคาขาย ตอนอาย 9 ขวบนกเรมรจกเขยนรป

แลว” (จาง แซตง, 2533 : 18)

ค�าพดของจางแสดงใหเหนถงความไมปดบงและ

ยนยนในความเปนเชอสายจนของตนเองอยางชดเจน

ขอเขยนทยกมาเปนสวนหนงของหนงสออนสรณในงานศพ

ของจางซงรวบรวมค�าพดของจางในขณะทใหสมภาษณกบ

สอมวลชน การพดถงภมหลงของตนเองโดยมไดพยายาม

ปกปดความเปนชาวไทยเชอสายจนนนยนยนวาจางเองก

ตระหนกในเชอชาตและภมหลงของตนอย ตลอดเวลา

ในขณะเดยวกน จางกมไดปฏเสธสงคมไทยเสยทเดยว เขายง

คงเรยนรภาษาไทยเพอประโยชนในการสอสารและเรยนร

ตลอดจนการเขยนหนงสอให “ผอนไดมโอกาสรวมกนศกษา

เพอเพมพนความรรวมกน” (จาง แซตง, 2533 : 13)

มากยงขน นาสนใจวาทามกลางความขดแยงทางชาตพนธ

ตลอดจนสถานะของคนเชอสายจนทมอยตงแตอดตจนปจจบน

จางเลอกทจะไมปดบงความเปนเชอสายจนของตนเอง

ในแงหนงอาจคดไดวา ดวยสถานะทางสงคมของจางทถงแมจะ

เปนทรจก แตจางกเปนเพยงแคศลปนจนๆ และยงใชภาษา

ไทยทปนส�าเนยงจน จางกคงไมสามารถปดบงสถานะของ

ตนเองได แตการไมปดบงกมไดหมายความวาเปนการเปด

เผย ในการใหสมภาษณจางสามารถเลอกทจะไมกลาวถง

ความเปนจนของตนเองอยางชดแจงไดเชนกน แตจางกเลอก

ทจะยนยนและกลาวออกมาอยางชดเจนถงความเปนจนของ

ตนเอง สงนนอาจแสดงใหเหนเจตจ�านงของจางในการยนยน

ความเปนอนของตนเองในสงคมไทยทามกลางกระแสความ

เปนไทยทเชยวกราก เพราะความเปนจนของจางมใชเพยง

แคค�าพด แตยงปรากฏอยในทวทกอณของผลงานของจาง

ตลอดชวชวต

สงทยนยนในเจตจ�านงของจางทยนยนความเปน

ตวของตวเองทมลกษณะเปนอนในสงคม ไมจ�าเพาะเจาะจง

13


แคในบรบทของความเปนชาวไทยเชอสายจนเทานน ในโลก

ศลปะนนจางกยนยนถงเจตจ�านงในการปฏเสธกระแสของ

โลกศลปะสมยใหมอนไดรบอทธพลจากตะวนตก ในขณะ

เดยวกนกเปนการยนยนในจดยนการท�างานของตนทแตก

ตาง จางเขยนถงเรองนไววา

“หลายปผานมา เราไดเหนแตผลงานทสรางขนมา

ใหมโดยเพยงการขโมยลอกเลยนแบบตามประเทศ

อนเทานน ขาดการสรางสรรคดวยตนเองเปนทตง

และหลงใหลอยกบการคาขายไดเปนทตง อาศยพวก

เดยวกนอปโลกนกน แลววานนคอผลงานศลปกรรม

ทมคณคา มนชางเปนความนาละอาย อยางเดยวกบ

ครบาอาจารยทไมยอมศกษาและสรางสรรค ไดแต

เอาต�าราเกาแกทพนสมยหลอกเดกเดกไปวนวน หา

ต�าแหนงฐานะเพอประโยชนตนเองไปวนวน เหตผล

อยางนมนชางเปนเรองนาละอายตงแตบคคลไปถง

ประเทศชาต ไปถงมนษยชาต (จาง แซตง, ไมปรากฏ

ป : 24)

หากพจารณาในบรบทของศลปะไทยสมยใหม

ขอเขยนนจางชใหเหนวาในบรบทของการสรางศลปะไทย

สมยใหมชวงเวลานนซงไดรบอทธพลจากศลปะตะวนตกเปนหลก

โดยเฉพาะในเชงเทคนควธการ อทธพลเหลานนกลายเปน

กระแสหลกทสงผลตอวธการสรางผลงานศลปะ โดยจางเหน

วาการสรางผลงานศลปะในลกษณะทอาศยเทคนคแบบ

ตะวนตกเปนหลกเปนเพยงการลอกเลยนแบบตามประเทศ

อน ซงมนมใชผลงานศลปกรรมทมคณคา ถงแมจางจะไมได

ปฏเสธอทธพลของศลปะตะวนตกเสยทเดยว แตจางกยนยน

ถงเจตจ�านงตนเองวาการสรางผลงานศลปะโดยทท�าไดเพยง

แคลอกเลยนแบบศลปะตะวนตกโดยมไดสรางสรรคสงใหมๆ

เพมเตมจากความคดหรอศกยภาพของศลปนนนไมไดเปน

หนทางทถกตองส�าหรบการท�างานศลปะ

“ฉนหมกมนกบการขดขดเขยนเขยนมาสบหาป

จนถงในป 1958 ปนนฉนเรมมโอกาสสรางสรรค

ผลงานจตรกรรมทฉนพอใจและมผลเปนผลงานทม

เอกลกษณของฉนเอง ในระหวางนนชางเขยนใน

กรงเทพฯ เทาทฉนไดเหนจากการแสดงในทตางตาง

ในกรงเทพฯ สวนมากกเปนววทวทศน ลอกเลยน

แบบฝรงหรอยโรป ซงเปนไปในท�านองเหมอนจรง

หรอแบบอมเพรส หลายหลายคนชอบเขยนตามแบบ

จตรกรเอกของยโรปจนหลายหลายคนวามนเปน

แบบฝรง” (จาง แซตง, ไมปรากฏป : 44)

ขอเขยนทยกมาเปนอกจดหนงทแสดงใหเหนถง

การทจางวพากษวจารณอทธพลของศลปะแบบตะวนตกท

สงผลตอการสรางศลปะสมยใหมในประเทศไทยอยางชดเจน

ในป 1958 ซงเปนปทจางเรมตนสรางผลงานจตรกรรม

นามธรรมชนแรก จางเหนวางานศลปะนามธรรมเปนผลงาน

ทแสดงถงตวตนของเขา และเปนผลงานทมเอกลกษณและ

แตกตางจากวธการสรางสรรคงานทปรากฏอยในเวลานน

น�าเสยงของจางแสดงออกในเชงวพากษวจารณอยางชดเจน

ในขณะเดยวกน มใชเพยงอทธพลจากศลปะตะวนตก แต

จางกตงค�าถามกบความเปนไทยทด�ารงอย และเปนอก

กระแสหนงทครอบง�าวธการสรางผลงานศลปะดวยเชนกน

เพราะการเกดขนของศลปะไทยสมยใหมสวนหนงคอการ

ปรบเปลยนอทธพลแบบศลปะตะวนตกใหผสมผสานกบ

ศลปะแบบไทยประเพณทด�ารงอยในอดต ซงความเปนไทย

ดงกลาวกครอบง�าวธการสรางสรรคผลงานของศลปนบาง

กลมดวยเชนกน จางใหความเหนเกยวกบการสรางผลงาน

ศลปะในลกษณะของศลปะแบบไทยประเพณไววา

“ภาพเขยนลายไทยกรอยปมาแลว แตนผานมา

กรอยปแลวไทยของเราจะมเพยงปาหมพานตปาน

ปาเดยวหรอ ปาปญญาของเรายอมมเกดขนไดทกยค

ทกสมย ปาหมพานตใหมยอมมเกดขนใหมและมาก

ขน ฉนจงอยากใหทศนะปญญากวางขวางยงขน

กวาน” (จาง แซตง, ไมปรากฏป : 32)

สงทตองชใหเหนเพมเตมกคอ การปฏเสธทง

อทธพลศลปะตะวนตกและอทธพลของศลปะไทยประเพณ

ของจางนนนาสงเกตวาจางไมไดปฏเสธศลปะแบบตะวนตก

หรอความเปนไทยเลยเสยทเดยว ในขอเขยนของจางแทบ

ไมมจดใดทจางวพากษไปทผลงานศลปะตะวนตกหรอความ

เปนไทยโดยตรง หากแตเพยงวพากษวธการสรางสรรค

ผลงานของศลปนไทยในขณะนนทไดรบอทธพลจากตะวนตก

โดยสงอทธพลอยางมากตอวธการท�างาน ในขณะเดยวกน

จางกเหนวาการท�างานศลปะในแบบตะวนตกโดยทไมได

สรางเทคนค วธการ หรอเนอหาใหมๆ นอกเหนอไปจากการ

ภาพวาดทวทศนแบบสจนยม (realism) หรออมเพรสชนนสม

(impressionism) นนจะเปนแนวทางทเหมาะสมใน

การสรางผลงานศลปะ จางเหนวาสงทสมควรจะเปนในการ

14

สรางผลงานศลปะคอการสรางสงทเรยกวา “ศลปะบรสทธ”

ซงส�าหรบจางแลว การสรางศลปะบรสทธนนมความหมาย

ถงศลปะทบรสทธจากการลอกเลยนแบบ และเปนแนวทาง

ทจางยดถอในการสรางผลงานศลปะ จางอธบายถงศลปะ

บรสทธไววา

“อะไรคอศลปะบรสทธ ตามทศนะของฉน ศลปะ

บรสทธคอผลงานศลปะทสรางสรรคดวยปญญาสราง

สรรคของตน โดยไมไปขโมยรปแบบความคดของคน

อนโดยขาดความคดสรางสรรคของตน

ในทนจะยกตวอยางอยางหนงเพอใหอยามการเขาใจ

ผด มอยวาเมอศลปนเอกคนหนงไปประทบใจผลงาน

ของศลปนโบราณ แลวอยากไดผลงานรปเรองนน

มาสรางสรรคเปนผลงานปญญาของตน โดยศลปน

เอกผนนเพยงน�าเรองราวและรปเรองทประทบใจน�า

มาแลวสรางสรรคใหเปนรปปญญาแสดงออกของตน

ในรปลกษณของตน ผลงานเชนนนบว ามการ

สรางสรรค มคณคาศลปะแสดงออก ถาผ นน

ลอกเลยนตามรปแบบ เรองราว สสน ตามตามกน

กนบวาผลงานนนขาดการสรางสรรค” (จาง แซตง,

ไมปรากฏป : 44)

จะเหนไดวาค�าวา “ศลปะบรสทธ” ของจางไมใช

การปฏเสธอทธพลจากสงอนๆ โดยสนเชง เพราะในความ

เปนจรงแลว การสรางผลงานศลปะโดยเฉพาะศลปะ

สมยใหมเปนการสรางผลงานศลปะจากสงทอยในกระแสส�านก

ของศลปน (stream of consciousness) ซงหลกเลยง

ไมไดทจะไดรบอทธพลจากสงภายนอกทมากระทบ รวมถง

ศลปะตะวนตกและศลปะไทยประเพณ แตจางเรยกรองให

ผทเปนศลปนคดและไตรตรองอทธพลเหลานน ตลอดจนน�า

มาคดสรางสรรคในรปแบบของตนเองอยางมคณคา มใช

เพยงแคการไดรบแรงบนดาลใจและน�าแรงบนดาลใจเหลา

นนมาสร างผลงานศลปะโดยฉาบฉวยและไมได ผ าน

กระบวนการทางปญญา

“แตเทาทความคดของฉนมในปจจบน กไมได

หมายความวา ใหเราลอกเลยนขโมยรปแบบอยางผว

เผน แตเปนรปแบบปญญาอนยงใหญส�าหรบตวอยาง

ใหพลงแกเรา เพอใหเราตงหนาสรางสรรคงานอยา

ฉาบฉวย ไมวาผลงานศลปกรรมหรอวรรณกรรมหรอ

ดนตร หรออนอน กยอมไมใชผลงานทไรปญญาการ

สรางสรรคดวยความสามารถของตน ทกยคทกสมย

ทกคน ผสรางสรรคกตกอยในฐานะตองสรางสรรค

สงใหม เพอใหรปปญญาใหมเกดขนในวงการ

ศลปกรรม หรอวงการวรรณกรรมหรออนอน เพอ

เปนพลงสรางเสรมใหเหนวามนษยทกยคทกสมยนน

ไมไดไรปญญา (จาง แซตง, ไมปรากฏป : 20-21)

ในความเปนจรงแลว จางกศกษาผลงานศลปะของ

ทงตะวนตกและตะวนออก แตดวยบรบทแหงยคสมย

การเขาถงขอมลของศลปะในโลกตะวนตกคงมใชเรองงายนก

ในขณะเดยวกนชวงปลายทศวรรษท 1950 จนถงตนทศวรรษ

ท 1960 การเรยนการสอนศลปะในมหาวทยาลยศลปากร

เรมเปนระบบมากขน และเกดการแสดงศลปกรรมแหงชาต

ขนในชวงเวลาใกลเคยงกน สนนษฐานวาในชวงนนจางนาจะ

ไดศกษางานศลปะแบบตะวนตกมากขน (เพราะขอเขยนของ

จางทน�ามาศกษาในงานวจยฉบบน ถงแมจะยงไมมการรวม

เลมตพมพอยางแนชด แตขอเขยนสวนใหญถกเขยนขนใน

ชวงตนทศวรรษท 1970) โดยเฉพาะงานศลปะแบบสจนยม

หรองานศลปะแบบอมเพรสชนนสมซงคอนขางเปนทนยม

และสงอทธพลตอการสรางงานของกลมศลปนไทยในขณะ

นน สวนผลงานศลปะนามธรรมนน นอกจากจางแลว ศลปน

ไทยจะเรมตนสรางผลงานลกษณะดงกลาวในชวงตนทศวรรษ

ท 1960 (หลงทศวรรษท 2500) โดยเรมตนจากผลงานศลปะ

แบบกงนามธรรมในแบบศลปะควบสมในยโรป ศลปนไทยท

มชอเสยงนยมสรางผลงานในรปแบบดงกลาว คอ เฟ อ

หรพทกษ และ สวสด ตนตสข (อ�านาจ เยนสบาย, 2524 : 211-

212) ซงเปนแนวทางทแตกตางไปจากผลงานศลปะนามธรรม

ของจางทถกจดวาเปนศลปะในแบบทใกลเคยงกบศลปะแบบ

เอกซเพรสชนนสม (abstract expressionism) ทในขณะ

นนยงไมเปนทนยมในการสรางผลงานของศลปนไทยมากนก

เมอพจารณาประกอบกบบรบทของยคสมยและอปสรรคทาง

ภาษาของจางในการทจะเขาถงขอมลของโลกตะวนตก นก

วชาการเชน เดวด เทห (Teh, 2017a ; Teh, 2017b) จงเหน

วาผลงานศลปะนามธรรมของจางเปนงานศลปะนามธรรมท

อย บนฐานทางปรชญาแบบตะวนออกมากกวาการไดรบ

อทธพลจากตะวนตก

แตอยางไรกตาม ถงแมจางจะไดศกษาผลงาน

ศลปะของศลปนคนอน ๆ แตจางยงคงยนยนแนวทางการ

สรางงานของเขาทใหความส�าคญกบปญญาแสดงออกและ

15


ศกยภาพของศลปนผสรางซงยงเปนแกนสารของสงทจาง

เรยกวาศลปะบรสทธ จางเขยนถงประเดนนไววา

“ยามเมอฉนศกษาผลงานศลปกรรมของโลก

ชางเขยนเอกของโลก ฉนกยกยองนยมชมชอบความ

สามารถและปญญาแสดงออกและพลงของเขามาก

แตยามสรางสรรคฉนจ�าเปนตองละปญญาความ

สามารถของผอนใหหมดสน คงเหลอแตปญญาความ

สามารถและปญญาของฉนเอง ไมใหมของใครอนมา

แทรกซอนเปนอนขาด ไมวาทางปญญา รปความคด

เรองราว และเทคนควธท�า

……

เมอฉนวจยวจารณผลงานของฉน ถาพบวาอนใด

เปนการถกแทรกซอน ผลงานชนนนกเปนอนตองพง

ไป ทงทงฉนรกในขบวนการสรางสรรคอนอนของฉน

ในขณะนน แตจะท�าอยางไรได กตองท�าลายทงเสย

กเหมอนบทกวทฉนเขยน ถามขปากของคนอนหรอ

รปความคดของคนอน เขามาในบทกวของฉนฉนก

ตองท�าลายทง อยางนถาเหลอไวไมใชของฉน แลว

จะเรยกวาบทกวของฉนไดอยางไร บทกวของฉนก

ตองเปนของฉนทงหมดดวยปญญาความสามารถ

ของฉนทงขบวนการ” (จาง แซตง, ไมปรากฏป :

35-36)

นอกจากเจตจ�านงของจางในการท�างานทแตกตาง

จากศลปนคนอนแลว สงทท�าใหจางเปนทรจกอกประการหนง

คอการทเขาไมยอมขายผลงานศลปะทเขาสราง ซงตลอดชวต

ของจางไมเคยขายผลงานศลปะชนใดออกไปเลย ในแงหนง

การไมขายผลงานศลปะของจางเปนสวนหนงของสงทจาง

เรยกวา “ศลปะบรสทธ” ซงเปนเสมอนหลกการทจางยดถอ

ตลอดชวตการท�างานของจาง เพราะศลปะบรสทธในทศนะ

ของจางคอศลปะทอาศยพลงปญญาและการสรางสรรคโดย

อาศยปญญาของศลปน ในทศนะของจางแลว ผลงาน

สรางสรรคทางปญญาเหลานนเปนเสมอนการฝกฝนตนเองให

เหนคาของปญญามนษยมากกวาการท�าเพอเงนทอง

“เรองราวเกยวกบการซอขาย เกยวกบเงนทองใน

กรงเทพฯ มมากมาย เกยวกบการขายภาพเขยน ซอ

ภาพเขยน มนไมผดกฎหมาย ไมผดศลธรรม เพราะ

เปนของของเรา เราสรางเองท�าเองไมไดไปขโมยของ

ใคร ขโมยของคนอน

ครอบครวของฉนมาลงทนดวยชวต แตฉนเอามาขาย

เปนสตางค ชวตของฉนชางมคาเหลอเกน มคาเพยง

สตางคทคนจะซอขายกนเทานน การสรางผลงาน

ศลปกรรม คอการสรางสรรคผลงานปญญา ไมใชการ

ท�าเฟอรนเจอรหรอชางไม หรอคนท�าอาหารไวขาย

เปนเงนเปนทอง คนเขยนบทกวไมใชคนเปนเสมยน

หรอคนเขยนหนงสอขาย ตางคนตางความตองการ

การสรางสรรคศลปะเปนการสรางสรรคผลงาน

คณคาปญญาของมนษย ไมใชการกระท�าทหมกมน

อยกบอามส พดไปมนกเหมอนคนบวช แตการบวช

ของฉนไมตางกบการบวชเรยนอยางอน การสละของ

ฉนกคงไมตางกบการสละอนอน” (จาง แซตง, ไม

ปรากฏป : 39)

ในขณะทจางสรางผลงานศลปะและไมขายผลงาน

ของตนเองตลอดเวลาทเขามชวตอย จางกอาศยอาชพอนใน

การหาเลยงครอบครว กจการอยางหนงของจางทมชอเสยง

คอการท�าเกกฮวยส�าเรจรป ซงจางไดท�าออกขายในชวงตน

ทศวรรษท 2520 และมการโฆษณาในหนงสอนตยสารตางๆ

ในชอ เกกฮวย ตรา ครอบครว จาง แซตง ซงในป พ.ศ. 2543

คาราบาวไดแตงเพลงชอวา จาง แซตง ในอลบม คนสรางชาต

และไดเนนย�าถงการไมขายงานศลปะของจาง และการเลยง

ครอบครวดวยกจการเกกฮวย แตอยางไรกตาม ถงแมจาง

จะไมขายผลงาน แตกไมไดหมายความวาจางจะปฏเสธหรอ

มองการขายงานศลปะในแงลบ เพราะส�าหรบจางแลว

การขายงานไมใชเรองผดศลธรรม แตการไมขายผลงานศลปะ

เปนทางเลอกของจางบนเปาหมายในการท�างานของเขา

ในขอเขยนตางๆ ของจาง ไดเขยนถงประเดนนไววา

“ฉนกเคยพบเคยเหนคนมงเขยนภาพขาย เขากม

ชวตอยางหนง คนเปนพอคากมชวตอกอยางหนง คน

เปนลกจางนายจางกมชวตอกอยางหนง แตผลทสด

ทกคนมอะไรเหลอบางในชวต และเราตางคนตางม

ไม เหมอนกน เขามทรพย สมบตเงนทองทคน

อปโลกน ฉนมผลงานศลปกรรมทฉนสรางหรอ

ผลงานปญญาของฉน องคพระองคเจาทานกมอกอยาง

หนงของทาน” (จาง แซตง, ไมปรากฏป : 39-40)

“ฉนบอกกบบางคนวา การคดจะคาขายรปของ

ตนเองผลงานของตนเอง หรอสมบตของตนนนไมผด

16

กฎหมาย และกไมผดศลธรรมดวย คาขายได” (จาง

แซตง, ไมปรากฏป : 80)

จะเหนไดวาการสรางผลงานของจาง แซตง เกด

ขนจากเจตจ�านงของจางทตองการจะสรางสรรคผลงาน

ศลปะในแนวทางใหมๆ โดยจางเหนวาผลงานศลปะเปนเรอง

ราวของการสรางสรรคทจ�าเปนตองสรางขนมาจากพลง

ปญญาของศลปนมากกวาการเลยนแบบหรอลอกเลยน

แนวทางจากศลปนคนอน และเจตจ�านงในการสรางสรรค

นนตองเปนเจตจ�านงทปราศจากการคดถงอามสหรอผล

ประ โยชน ท ง น จ า ง ม ล กษณะ เป นป จ เ จกน ยม

(individualism) และยนยนความเปนตนเองผานการเปน

คนไทยเชอสายจนในลกษณะเดยวกนกบการสรางผลงาน

ศลปะทแตกตางจากคนอน ดวยทศนคตดงกลาวจงเปน

พนฐานทน�าไปสการสรางผลงานจตรกรรมนามธรรมทมชอเสยง

ของจาง

งานศลปะนามธรรม งานศลปะนามธรรมเปนงานชดหนงทสรางชอให

กบจาง สธ คณาวชยานนท (2545 : 72, 93) เสนอวาจาง

เปนจตรกรไทยคนแรกทสรางงานนามธรรมโดยปราศจาก

ภาพตวแทนของสงมชวตหรอวตถใดๆ ในโลกทเรารจก ใน

ขณะท อภนนท โปษยานนท (Poshayananda, 1992 :

135 - 137, 162) อธบายวาความสนใจของจางอยบนฐานของ

การศกษาธรรมชาต ปรชญาจน และกวนพนธ ดงนนนยาม

ของงานจตรกรรมนามธรรมของจางจงสมพนธกบปรชญา

เซน เตา และพทธ อภนนทเชอมโยงผลงานของจางเขากบ

ศลปะแบบส�าแดงพลงอารมณแนวนามธรรม (abstract

expressionism) และกมมนตจตรกรรม (action painting)

โดยชใหเหนถงกระบวนการสรางผลงานของจางทมกจะ

สรางงานอยางฉบพลนผานชนสวนของรางกายตางๆ ไมวา

จะเปนนว มอ แขน หรอเขา นอกจากนจางยงมอทธพลถง

ศลปนในรนถดมา เชน สมบรณ หอมเทยนทอง, สมยศ

หาญอนนทสข, จมพล อภสข และนตยา ศกดเจรญ อกดวย

ชดเจนวากระแสศลปะสมยใหมเปนสงหนงทเกด

จากอทธพลของความคดสมยใหมของตะวนตก จอหน คลารก

(Clark, 1993 : 5) ชใหเหนวาศลปะสมยใหมในอษาคเนย

มความเกยวของในเชงวงศาวทยา (genealogy) กบ

ความคดสมยใหมของตะวนตก แตเมอมนเขามาสบรบท

ของอษาคเนยแลว ศลปะสมยใหมกลายเปนวาทกรรมทรวมถง

การยอมรบกบการ เปล ยนรป เช งท องถ น ( loca l

transformation) ของรปแบบทางศลปะ ท�าใหผลงานศลปะ

สมยใหมในบรบทของอษาคเนยมความแตกตางไปจากตะวนตก

เดวด เทห (Teh, 2017a : 33-34) ยนยนความคดนของ

คลารกโดยชใหเหนวาการพดถงศลปะสมยใหมในบรบท

อษาคเนยเปนสงทตองถกอธบายโดยค�านงถงความเปนเอกเทศ

ของแตละรฐชาต ในขณะเดยวกนมนกยงสมพนธกบภมภาค

(regional) และนานาชาต (international) ในทศนะของ

เทหและคลารก ศลปะสมยใหมในบรบทอษาคเนยจงมความ

สมพนธกบบรบทของรฐชาตอยางแยกไมออก ในกรณของ

ศลปะไทยสมยใหมเงอนไขหนงของการถกยอมรบในฐานะ

ของศลปนผ สรางศลปะไทยสมยใหมจงหมายถงความ

สมพนธกบความเปนไทย ซงนนเปนสงทไมปรากฏทงใน

ตวตนและผลงานของจาง (Teh, 2017a : 42)

ในความเปนจรงแลว การทตวตนและผลงานของ

จางแปลกแยกจากกระแสศลปะไทยสมยใหมนนไมได

หมายความวาจางไมไดตระหนกถงขนบการสรางผลงาน

ศลปะในขณะนน จากการศกษาจากขอเขยนของจางชให

เหนวาจางไมไดปฏเสธความเปนไปของยคสมย ซงจางชให

เหนวามนมอย แตไมไดเปนแนวทางทจางเลอกทจะท�าตาม

ในตอนหนง จางเขยนถงบรบทการท�างานของตนเองในขณะ

นนวา

“ฉนคนเดยวเทานนทบาอยางของฉน เพอนเพอน

ไมชอบเขยนแตชอบเขยนอยางฝรง ลอกแบบหนงสอ

บางกออกไปเขยนตามธรรมชาต ทวทศน แมฉนจะ

ไปดวยฉนกเขยนอยางทฉนชอบ เพอนกวาออกมา

เขยนขางนอกแลวเขยนอยางนไปหาอะไร ฉนกไดแต

พอใจสรางอยางฉนชอบ แลวฉนกคอยศกษา ภายหลง

มหนงสอของตางประเทศมายงมาก กมพวกงาน

แอบสแทรค เพอนเหนคลายกบของฉนกเลยเรยกวา

ของฉนเปนพวกงานแอบสแทรค ฉนกไมวาอะไร แต

ฉนกดของตางประเทศ ของเขาเขยนกนยงมรปราง

เปนทวทศน เปนตวอะไรอะไร บางทกเปนตวคน

อยางทปจจบนเรยกวากงแอบสแทรค แตของฉนมน

ไมกงกนละ ของฉนมนไปกนเลย” (จาง แซตง,

ไมปรากฏป : 45-46)

ขอเขยนดงกลาวแสดงใหเหนถงลกษณะปจเจก

นยมของจางอยางชดเจน โดยจางเลอกทจะสรางผลงานใน

17


แนวทางของศลปะนามธรรมตามความตองการของเขา ใน

ขณะทเพอนของเขารอบตวสรางผลงานศลปะในแนวทางอน

ทจางเรยกวาเปนการเขยนอยางฝรง ขอเขยนดงกลาวแสดง

ใหเหนวาจางมไดสรางผลงานศลปะโดยทไมทราบถง

แนวทางและวธการสรางผลงานศลปะแบบอนทมอย ใน

บรบทของยคสมยทเขามชวตอย และในขอเขยนตอนอนๆ

แสดงใหเหนอยางชดเจนวา จางมไดไมมความรหรอไมม

ความสนใจใดๆ ตอโลกภายนอกและกระแสตะวนตกท

เชยวกราก ในขณะเดยวจางกมไดเปนเพยงลกจนพลดถนท

ไมใสใจตอวฒนธรรมไทยประเพณ แตจางเลอกทจะสราง

ผลงานศลปะในแนวทางของตนเองโดยมองวาสงทเขาท�า

เปนการสรางสรรค ในทศนะของจางดเหมอนวาศลปนหรอ

ผสรางสรรคมไดมหนาทเพยงสรางสรรคงานศลปะโดยอาศย

แรงบนดาลใจเพยงเทานน แตจางเรยกรองใหศลปนหรอ

ผสรางสรรคท�าหนาทในการสรางสรรคจรรโลงสงใหมๆ ท

หนหางไปจากสงทมอย อนเปนการสรางพนทใหมๆ ใหกบการ

ท�างานศลปะ

“ปจจบน ถาเราลอกเลยนยโรป แลวเราเปนอะไร

กขขายโรปไงละ ถาเราลอกเลยนของไทยสมยโบราณ

ของเรา แลวเราเปนอะไร กอายลกหลานไรปญญา

ของบรรพบรษ ฉนร ว าการทเราเองไมสามารถ

สรางสรรคกเปนเพยง ‘เศษ’ เศษอะไร กเศษปญญา

เศษขขา แลวความสามารถของตนอยทไหน ไมม

หรอ ความสามารถสรางสรรคไมม แลวจะอางวา

สรางสรรคไปท�าไม สรางสรรคอะไร จะเปนการ

สรางสรรคไดอยางไร”

........

อยางเดยวกบผลงานประตมากรรม พระพทธรป

สมยสโขทยปางลลา ซงมรปเสนนอกอยางงดงาม

สมพนธอยางสง ปรมาตรอนงดงาม แสดงออกใน

ความงดงามของนามธรรมแสดงออกอยางสง ซงฉน

ยงไมเคยเหนประตมากรรมชนไหนของโลกจะงดงาม

เทา เทานเรากคงมโอกาสรเหนคณคาของผลงาน

ศลปกรรมอยางสงดวยปญญาสรางสรรคของ

บรรพบรษ แลวปจจบนลกหลานอยางเราสรางสรรค

อะไร ไดแตเทยวลอกเลยนขโมยปญญาของผอน

แลวอางเปนของตน นาอาย บางกไมยอมสรางสรรค

เทยวอางเพอหากนไปวนวน ยงนาอาย” (จาง แซตง,

ไมปรากฏป : 98-99)

การสรางผลงานจตรกรรมของจางจงมลกษณะ

เปนการทดลองสรางสรรคและเปนการเดนทางไปส�ารวจเสน

พรมแดนของโลกศลปะ ทงในแงของโลกศลปะทสมพนธกบ

สงทเคยมอยแลว หรอในแงของโลกในฐานะประสบการณ

สวนตว ผลงานจตรกรรมนามธรรมของจางจงมอยนอกจาก

ในฐานะการเจรญสต ประสบการณทางจตวญญาณ ตามท

ไดกลาวมาแลว ผลงานของจางยงเปนเครองมอในการส�ารวจ

ถงสภาวะความรสกของตน และการคนควาส�ารวจเสน

พรมแดนของความรสกและโลกศลปะ จางเขยนถงประเดน

นไววา

“แตสงทฉนจะพดหรอเขยน ฉนชอบเรองราวเกยว

กบศลปะ อยกบตวฉนไดกบตวฉน ไมวาเรองศลปะ

นนจะเปนสงทฉนคนพบเอง หรอสงคนพบไปตรงกบ

เรองราวศลปะทเคยมอย (แตอนนไมใชไดมาจาก

ต�ารา แตไดมาโดยตรง)

................................

เปนเวลาหลายปมาแลว นบแลวกเปนเวลายสบเกา

ปส�าหรบฉน ตงแตฉนอายเกาขวบ จนเดยวนอาย

สามสบเจด ในชวงเกาขวบถงอายยสบสป ตลอดชวง

นนฉนยงอยในชวงศกษาไมรอะไรมากนก ตงแตอาย

ยสบสถงสามสบเจด ฉนกเรมสรางผลงานเปนตวของ

ตวเองได ในปนนพอดถงป 1958 ฉนสรางผลงาน

ศลปกรรมในรปแบบนามธรรมไดเปนชนแรก แลวก

สรางมาตลอดสบสามปทผานมา ชางไมใชเรองงาย

งายเลย ส�าหรบผลงานชนแรกและชนตอตอไป

เพราะแตละชนตอตอไปนนหมายถงจะไดอะไรขน

มาใหม จะไดอะไรขนมาใหมทกทกชนตลอดมา ไมใช

สกแตวาจะท�าซ�าท�าซากกนโดยไมมอะไรดขนมาอก

เรมตงแตปญหางายงายจนยากแสนยาก เรมตงแต

ถามวาเขยนท�าไม (สรางท�าไม) จนมอะไรด ม

ประโยชนอยางไร มคณคาประโยชนอยางไร” (จาง

แซตง, ไมปรากฏป : 32-35)

โอเรยนนา แคชชโอเน (Cacchione, 2018 : 8-9)

ชใหเหนวางานจตรกรรมนามธรรมของจางสามารถถกอาง

ไปถงการเขยนพกนจน (calligraphy) ได โดยในงานทม

18

ลกษณะเปนกมมนตจตรกรรม (action painting) มลกษณะ

คลายกบการเขยนพกนจนทถกขยายขนาดจากขนาดเลก

กลายมาเปนขนาดใหญ และในขนตอนการสรางผลงานม

ลกษณะคลายกนคอเปนสวนหนงของการรวบรวมสมาธและ

การฝกจต โดยจางอาศยรางกายของเขาในฐานะพ กน

ส�าหรบจางแลว เขายนยนวาการสรางผลงานศลปะ

นามธรรมเปนกระบวนการทส�าคญส�าหรบเขา มนคอการ

ถายทอดอารมณและพลงงานออกมาสตวผลงาน จางอธบาย

ถงการสรางผลงานนามธรรมของเขาวา

“งานนามธรรมทฉนสราง ในนนจะมพลงงาน เวลาท

เรามองดมนจะมการเคลอน ตงแตมวลใหญๆ จน

กระทงอณเลกๆ นอกจากพลงงานแลวยงมภาวะ

สมพนธ ไมใชปายซซว หรอปายเปะปะ แบบนนฉน

ไมเอา เพราะมนไมไดปายดวยสตปญญา และพรอม

กนนนยงมพลงงานทเกนกวาธรรมดาจะสรางได สงน

แหละ คอนามธรรมส�าคญ” (จาง แซตง, 2533 : 20)

ผลงานนามธรรมของจางจงเปนผลผลตของความ

ตงใจและตระหนกถงบรบทของวงการศลปะในขณะทจาง

ก�าลงสรางผลงานศลปะ ซงการเกดขนของผลงานจตรกรรม

นามธรรมของจางนนเปนเสมอนค�าประกาศของจางในการ

แสดงตวในฐานะผสรางสรรคและไมสนใจตอขนบการสราง

ผลงานในชวงเวลาทมมากอนหนา

ตวตนสถานะและศลปะสมยใหม ถงแมวาจางไมไดมพนทมากนกในประวตศาสตร

ศลปะไทยสมยใหม เชนเดยวกบทมนกวชาการหลายๆ คน

จดใหจางเปนศลปนทท�างานอยชายขอบของความเปนสมย

ใหม แตในความเปนจรงแลวนนอาจไมใชปญหาในการทจะ

ท�าความเขาใจผลงานของจาง เพราะจากขอเขยนตางๆ ชให

เหนวาจางตระหนกถงสถานะของตนเองแมกระทงในขณะ

ทสรางงานและจดวางตวเองบนพนททแตกตางจากศลปน

รวมสมยคนอนๆ

เหตผลหลกทจางจดวางสถานะตวเองบนพนทท

แตกตางจากศลปนรวมสมยคนอนตลอดจนแบบพมพแหง

ชาตอนเปนผลผลตจากการเกดขนของศลปะสมยใหมใน

ประเทศไทยซงเกดจากการวางรากฐานโดยศาสตราจารย

ศลป พระศร ผานศลปะในรปแบบตะวนตกและถกน�ามา

ผสมผสานกบความเปนไทย ในแงหนงคอการทจางมองวา

ปฏบตการของการสรางสรรคผลงานศลปะเปนเรองของการ

สรางผลงานทมาจากตวตนและพลงปญญาของศลปน

มากกวาการใหความส�าคญกบบรบทและอทธพลวธการ

สรางงานจากศลปนคนอน จางเหนวาการสรางผลงานศลปะ

ควรเปนการสรางศลปะบรสทธ กลาวคอเปนศลปะทบรสทธ

จากการลอกเลยนแบบ ในขณะเดยวกนกเปนศลปะทบรสทธ

จากอามสและผลประโยชน นนท�าใหตลอดชวตของจางมได

มการขายผลงานใดๆ แมแตชนเดยว

การตระหนกถงตวตนและเจตจ�านงของจางในการ

สรางผลงานศลปะนอกจากจะท�าใหเหนบรบทของจางท

สมพนธกบวงการศลปะในชวงเวลานนชดเจนมากขนแลว

การเขาใจถงเจตจ�านงของจางยงท�าใหเหนถงตนก�าเนดของ

ผลงานของจางในฐานะของสงทสะทอนใหเหนถงความเชอ

มนในพลงปญญาของมนษย ตลอดจนวถทางอนส�าคญของ

ความเปนสมยใหมโดยการตระหนกถงตวตนของตนเองและ

ตงค�าถามถงสถานะของตนเอง นอกจากนการสรางผลงาน

ศลปะจากพลงปญญาของศลปนในแนวคดทวาดวยศลปะ

บรสทธของจางยงเนนย�าถงลกษณะส�าคญของศลปะสมย

ใหม ซงกคอการถายทอดสงทอยในกระแสส�านกของศลปน

ออกมาเปนผลงานศลปะ ถงแมการท�างานของจางจะเปน

ชายขอบของความเปนสมยใหมในบรบทของศลปะไทยสมย

ใหม แตผลงานของจางกสะทอนใหเหนความเปนสมยใหม

ในอกแนวทางหนงทแตกตางออกไปจากสงทเปนอยในศลปะ

ไทยสมยใหมทถกเขาใจในขนบของประวตศาสตรศลปะใน

แบบดงเดม

19


เอกสารอางองจาง แซตง. (ไมปรากฏป). ทศนศลป-ทศนกว. นครปฐม : พพธภณฑ จาง แซตง (เอกสารอดส�าเนา).

จาง แซตง. (2533). ทศนศลปกวนพนธ. กรงเทพฯ : รงแสงการพมพ.

จ วลเลยม สกนเนอร. (2529). สงคมจนในประเทศไทย : ประวตศาสตรเชงวเคราะห. (พรรณ ฉตรพลรกษ และคณะ,

ผแปล). กรงเทพฯ : มลนธโครงการต�าราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร.

สธ คณาวชยานนท. (2545).จากสยามเกาสไทยใหม:วาดวยความพลกผนของศลปะจากประเพณสสมยใหมและรวมสมย.

กรงเทพฯ : มหาวทยาลยศลปากร.

อ�านาจ เยนสบาย. (2524). ประวตศาสตรศลปกรรมรวมสมยของรตนโกสนทร. กรงเทพฯ : หนวยศกษานเทศก กรมการ

ฝกหดคร.

Cacchione, Orianna. (2018). Tang Chang The Painting That is Paintedwith Poetry is Profoundly

Beautiful.Chicago : Smart Museum of Art.

Clark, John. (1993).ModernityinAsianArt. Sydney : Wild Peony.

Poshyananda, Apinan. (1992). ModernartinThailand:NineteenthandTwentiethCenturies. New York

: Oxford University Press.

Teh, David. (2017a). ThePreter-National:TheSoutheastAsianContemporaryandWhatHauntsIt.

ARTMargins, 6(1), 33-63.

__________(2017b). Misfits:Pagesfromloose-leafmodernity. Berlin : Haus der Kulturen der Welt.

แนวคดการน�ามตทางวฒนธรรมสการออกแบบสรางสรรคทสบสนCULTURAL DIMENSION APPROACH CONCEPT TO CONFUSING CREATIVE DESIGN

กตตพงษเกยรตวภาค/KITTIPONG KEATIVIPAKสาขาออกแบบหตถอตสาหกรรม คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตรINDUSTRIAL CRAFTS DESIGN, FACULTY OF FINE AND APPLIED ARTS, THAMMASAT UNIVERSITY

Received: January 18, 2019Revised: April 25, 2019Accepted: May 1, 2019

บทคดยอ วฒนธรรมและภมปญญาเปนสงบงชสงคมและมนษย สอสญลกษณของสงคมถงความเจรญและความเสอม

วฒนธรรมจงเปนเครองแสดงถงบคลกลกษณะของชาต และเปนเครองกลอมเกลาจตใจของมนษย ประเทศใดมวฒนธรรมด

จะสงผลตอความเจรญของคนในสงคม โดยปจจบนวฒนธรรมและภมปญญาก�าลงไดรบความสนใจมากขนจากการ

เปลยนแปลงอยางรวดเรว การตนตวอนเปนผลของการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศ เนองจากกระแสการผลต

เพอจ�าหนายตามกลไกของตลาด จากทศทางดงกลาวท�าใหนกออกแบบสรางสรรค รวมถงนกวชาการทเกยวของในปจจบน

ไดสนใจน�าแนวคดการใชมตทางวฒนธรรมและภมปญญาของชาต มาเปนเครองมอในการพฒนาผลงาน เพอใหเกดจดขาย

และสรางความแตกตาง รวมถงการยดโยงวฒนธรรมและภมปญญาสการตอยอดใหเปนผลตภณฑในรปแบบใหม แตนนกลบ

กอใหเกดปญหาจากความมกงาย การขาดองคความรทเพยงพอในการน�าวฒนธรรมและภมปญญาไปใชประโยชน การน�าไป

ใชออกแบบทไมเหมาะสมกบบรบททางวฒนธรรมเดม สงเหลานลวนแลวสงผลกระทบตอทนวฒนธรรมดงเดม ซงนนอาจ

เปนการท�าลายมากกวาการสรางสรรค จากบทความจงสะทอนตวอยางการอธบายและวเคราะหขอมลจากผลงานทเกดขน

ในปจจบน เพอใหเกดความเขาใจและสามารถน�าวฒนธรรมไปปรบใชประโยชนไดอยางถกตองเหมาะสม

ค�าส�าคญ: วฒนธรรม, ภมปญญา, การออกแบบ

Abstract Culture and wisdom are indicators of society and humans as they are the symbols of prosperity

and deterioration. The culture itself is a symbol of national characteristics. The culture influences the

development of the human mind. Countries with cultures results in the prosperity of people in society.

Culture and wisdom have gained more attention from rapid changes in early 2000s. People’s full alertness

is a result of the current push into the production for sale according to the market mechanism. Due to

this trend, creative designers and involved scholars are interested in applying the concept of cultural

dimensions and national wisdom to be a tool for design development to create a selling point and make

a difference, including to weave the culture and wisdom into the development of the new products, but

this, instead, caused problems from the carelessness, lack of sufficient knowledge to applying culture

and wisdom to use. The use of designs that are not suitable for the original cultural context affected the

original cultural capital. It was more destructive than creative; therefore, the article presented examples,

21


explanation and analysis of the data from the current work in order to better understand and appropriately

apply culture and wisdom.

Keyword: Cultural Wisdom Design

บทน�า แนวคดการน�ามตทางวฒนธรรม(Culture) และ

ภมปญญา (Wisdom) เพอน�ามาใชสการออกแบบในแขนง

ตางๆ เรมมบทบาทมากขนในวงการออกแบบในปจจบน เพอ

ท�าการกระตนเศรษฐกจและสงเสรมศลปวฒนธรรมภายใน

ประเทศสสากล ซงปจจบนไดรบการตอบรบทดในตลาดโลก1

นกวชาการและนกออกแบบจงมแนวคดการน�ามตทาง

วฒนธรรมและองค ความร ทางภ มป ญญาทม เข าส

กระบวนการสรางสรรคมากขน มการพยายามสรางชดทฤษฏ

หรอกรอบแนวคดการสรางสรรคใหมๆ แตกระนนแนวคดท

น�ามาใชในการวเคราะหหรอเปนชดทฤษฏ นกวชาการและ

นกออกแบบหลากหลายทานไมมความลมลก ไมเขาใจใน

ทฤษฎฐานราก และไมสามารถสอสารถงการน�ามตทาง

วฒนธรรมมาใชไดอยางเหมาะสม กลายเปนเพยงดง

ภาพลกษณหรอความงาม(ในบางสวน) มาใชการออกแบบ

สรางสรรค เพยงค�านงถงผลลพธของผลตภณฑใหเกดความ

แตกตาง นาสนใจ และพยายามแสดง ค�าวา “มตทาง

วฒนธรรม” เปนตนก�าเนดความคด (วามาจากทใด) ทงท

เนอหาใจความส�าคญของวฒนธรรมและภมปญญาทสงสม

ทเปนองคความรกลบถกลบเลอนมองขามไป ซงแนวคด

การน�าวฒนธรรมและภมปญญามาใชในการออกแบบมใช

ความงดงามทเหนดวยสายตาเพยงเทานน การศกษาวตถ

เพอท�าความเขาใจวฒนธรรมการคนหาชดความเชอแนว

ความคด ทศนคตของชมชนหรอสงคมณ ชวงเวลาท

1 ศลปะและหตถกรรม (Art & Craft) งานฝมอและหตถกรรมของประเทศไทยสามารถสรางมลคาถง 87,306 ลานบาทในป 2557 เมอน�ามาผนวกกบทศทางเศรษฐกจสรางสรรคของประเทศไทยในปจจบนแลวนน อตสาหกรรมศลปะและหตถกรรมจะเปนหนงในอตสาหกรรมทมความโดดเดน โดยตองเนนการสรางมลคาเพมผานการใชประโยชนจากจดเดนของแตละภมภาค ประสานกระบวนการผลตแบบใหมเขากบทกษะฝมอดงเดมอยางเขาใจ (www.marketingoops.com/news/biz-news/tcdc-9-industry-trending. 2561) [Online]

2 ค�าวา “วฒนธรรม” ถอดศพทมาจากค�าวา Culture เปนค�าท พลตร พระเจาวรวงศเธอกรมหมนนราธปพงศประพนธ ทรงบญญตไว โดยมาจากการรวมกนของสองค�า คอ “วฒน” มาจาก “วฑฒน” ในภาษาบาล หมายถง ความเจรญงอกงาม และ “ธรรม” มาจาก ธรม ในภาษาสนสกฤต หมายถงสภาพความจรงทเปนอย รวมความแลว หมายถงสภาพทแสดงถงความเจรญงอกงามหรอความมระเบยบวนย แตในภาษาองกฤษ ค�าวา Culture มาจากค�าเดมในภาษาละตนวา “Cultula” ซงมความหมายหลายอยาง เชน การเพาะปลก, การปลกฝง, การปลกพช, การท�าใหดกวาเดม จากการอบรมหรอฝกหด ซงตรงกบความหมายของวฒนธรรมอนหมายถง ความเจรญงอกงามเสมอนการเจรญเตบโตของพช ดงนนสงใดกตามหากมการเจรญขนดวยการศกษา อบรม จะอยในขอบขายความหมายของค�าวาวฒนธรรมไดทงสน (วรวธ สวรรณฤทธและคณะ. 2549 : 45-46)

ผลตสงของวตถชนนนๆ ทมความจ�าเปนตอการศกษา

กอนทจะน�าไปตอยอดและพฒนา ไมเชนนนแลวสงตางๆท

เกดขนจะเปนการท�าลายมากกวาการสรางสรรค อนจะท�าให

เกดผลเสยมากกวาผลดในระยะยาว

เนอหา วฒนธรรม หมายถง วถการด�าเนนชวตของคนใน

สวนใหญของสงคมแตละทองถนซงมแนวประพฤตปฏบต

รวมกนมาอยางยาวนานนบแตอดตจนถงปจจบน เชน

วฒนธรรมพนบานทางภาคเหนอ วฒนธรรมพนบานทางภาค

อสาน และวฒนธรรมพนบานทางภาคใต เปนตน วฒนธรรม

พนบานของแตละภาคจงเปนแนวประพฤตปฏบตของคนใน

ภาคนนๆทสบทอดกนมาอยางยาวนาน ท�าใหมชวตอยได

จนถงปจจบน2 ซงอาจจะมความคลายคลงหรอแตกตางไป

จากวฒนธรรมพนบานทองถนอนๆ กได วฒนธรรมพนบาน

จงเปนมรดกทองถนการบอกเลากนตอมา จารกเขยนไวเปน

ลายลกษณอกษร หรอปฏบตเปนแบบอยางตอๆ กน จนเปน

ทยอมรบรวมกน (ประชด สกณะพฒน,วมล จโรจพนธและ

กนษฐา เชยทวงศ. 2551:19) ดงนนชมชนหรอทองถนแตละ

แหงจะมวถชวตของผคนในแตละชมชนหรอแตละทองถน

แตกตางกนไปตามสภาพวฒนธรรมชมชนหรอทองถนนนๆ

กลาวคอ ในสงคมเมองหรอสงคมทองถนทมความเจรญ จะ

มความหลากหลายสลบซบซอน เนองจากเปนทรวมของผคน

หลากหลายประเภททแตกตางกน ทงดานเชอชาต ศาสนา

22

ภาษา การศกษา และอาชพ จงเกดการผสมปนเปกนทาง

วฒนธรรม จนยากจะเหนเอกลกษณทแทจรงของชมชนและ

ทองถนนนได แตสวนในสงคมชนบทหรอทองถนทมความ

เจรญแบบสงคมเมองเขาไปไมถงหรอยงเขาไปถงนอย วถ

ของผคนจะเรยบงาย ไมคอยมความสลบซบซอน สภาพทาง

วฒนธรรมในสงคมชนบทจงมเอกลกษณแหงวถของชาวบาน

ไดอยางเดนชด กลาวสรป วฒนธรรมจงหมายถงทกสงทก

อยางทมนษยสรางขน นบตงแตภาษา ขนบธรรมเนยม

ประเพณ ศาสนา กฎหมาย ศลปะ จรยธรรม ภมปญญา

ตลอดจนวทยาการและเทคโนโลยตางๆ สามารถกลาวไดวา

วฒนธรรมเปนเครองมอทมนษยคดคนขนมาเพอชวยให

มนษยสามารถด�ารงตอไปไดเพราะการจะด�ารงชวตอย

มนษยจะตองร จกประโยชนจากธรรมชาตและจะตอง

ควบคมความประพฤตของมนษยดวยกน วฒนธรรมจงเปน

ค�าตอบทมนษยในสงคมคดขนมาเพอแกปญหาเหลาน

(วรวธ สวรรณฤทธและคณะ. 2549 : 47)

ดงนนประเดนทส�าคญในการน�ามตทางวฒนธรรม

มาใชในการสรางสรรคเพอกอใหเกดความเหมาะสม คอ

“การจดการความรทางวฒนธรรม” เพอใหองคความรทาง

วฒนธรรมทไดศกษามานน ไดรบการศกษา กลนกรอง และ

เรยบเรยงใหมความถกตองเหมาะสมเสยกอน เนองจาก

ภายใตบรบททางสงคมทถกกระแสทนนยมเขาครอบง�า ความร

ทางวฒนธรรมเหลานก�าลงสญหายไปเพราะขาดการสบทอด

และพฒนาใหเกดประโยชนอยางเปนพลวต ดงนนแนวคด

เกยวกบการจดการความร มาใชในการท�างานในเรอง

วฒนธรรมและภมปญญาทองถน จงเปนแนวคดและ

ยทธศาสตรส�าหรบการสรางสขภาวะของชาต อยางไรกตาม

การศกษาและเข าใจความหมายของวฒนธรรมและ

ภมปญญา มนยส�าคญอยางยงตอการจดการความรอยาง

มาก มฉะนนอาจท�าใหพลาดเปาหมายไป หรอไมสามารถดง

เอาวฒนธรรมและภมปญญานนออกมาเปนสาระได โดย

เฉพาะอยางยงในเรองของเปาหมายหรอทศทางในการ

พฒนา ถอเปนประเดนส�าคญ เพราะเปนการสะทอนถง

3 Post Modern คอแนวความคดทมาหลงจากยค Modern ซงเปนชวงหลงการปฏวตอตสาหกรรม ทอะไรตาง ๆ ถกก�าหนดอยในหลกเกณฑและทฤษฏ แตยค Post Modern เปนยคทปฏเสธสงเดม ๆ ในยค Modern โดยเนนเสรภาพและอสระของบคคล ไมเชอในโลกของความจรง ไมเชอเรองความเปนสากล เพราะเชอวาแตละคนแตละวฒนธรรมนนมเหตผลของตวเอง ไมควรจะใหใครมาตดสนวาอนไหนสงใดดทสด แลวคดวาสงนนตองดส�าหรบคนอนดวย ดงนนจงไมคดวาสงคมทคดวาเปนสากลนนไมมจรง โดยแนวคดหลงสมยใหมเปน กระแสทแสดงถงปฏกรยาทตอบรบกบการเปลยนแปลงของการเตบโตของเศรษฐกจและสงคม การถกครอบง�าดวยสอและเทคโนโลยทท�าใหการถายเทขาวสารขอมลอทธพลทางศลปวฒนธรรมเปนเรองลาสมย (จรสพมพ วงเยน, 2554: 20) (http://pioneer.chula.ac.th/-yongyudh/papers/postmodern.htm. 2561) [Online]

กระบวนทศน วธคด ทก�าหนดวธการจดการในเรองตางๆซง

ในวถของชาวตะวนออกมกสะทอนใหเหนถงวธการความร

ทางเทคโนโลยทมลกษณะเรยบงาย ราคาไมแพง ทกคน

สามารถเขาถงหรอท�าเองได สามารถพงพาตนเองได และ

สามารถด�ารงอยรวมกนกบสรรพชวตอนและธรรมชาตอยาง

เกอกล เปนความรทสะทอนปรชญาตางจากสงคมทางโลก

ตะวนตกทมงเอาชนะธรรมชาตและเปนความรแบบครอบง�า

(เอกวทย ณ ถลางและคณะ. 2546 : 2)

จากขอความขางตนการน�ามตทางวฒนธรรมและ

ภมปญญาสแนวคดการออกแบบสรางสรรค มไดหมายความ

วาคดคานหรอตอตานความเปนสมยใหม หรอตองการดง

สงคมใหหวนกลบไปเปนสงคมโบราณ แตแนวคดการ

สรางสรรคในสงคมสมยใหมควรจะตองเรยนรและจดการ

ความรทางวฒนธรรม ใหเกดปญญาแหงการอยรวมกนได

อยางดลยภาพ ทงมนษย ธรรมชาตและสงคม ตองแยก

ระหวาง “การเรยนรกบการเลยนแบบ” การเรยนรส�าคญ

กวาการเลยนแบบ การเลยนแบบคอการท�าใหเหมอนเดม ซง

อาจไมเหมาะสมกบสถานการณใหม แตการเรยนรท�าให

สามารถปรบตวไดในสถานการณใหม ๆ ทกสถานการณใน

การเรยนร (เอกวทย ณ ถลาง. 2545 : 10) ฉะนนฐานคดในการ

มองถงเปาหมายของการจดการความร “วฒนธรรมและ

ภมปญญา” จงเปนเรองส�าคญ ทจะตองตงค�าถามทถกตอง

และชดเจนวาจะเปนไปในทศทางใด ซงการน�ามตทาง

วฒนธรรมและภมปญญาทองถนมาท�าการประยกตใชในการ

ออกแบบสรางสรรค ควรปรบเปลยนใหสอดคลองกบความ

ตองการในสงคมปจจบน แตยงแฝงถงแบบแผน จารต

ขนบธรรมเนยม หรอมตทางสงคมทผานมาในอดต แตไมใช

การเอาสงทเหลอเปน “ทนทางสงคม” ของคนไทยไปเปนจด

ขายใหม เพอรบใชกระแสทนนยมอยางทผานมา ซงจะไมชวย

แกปญหาอะไร มหน�าซ�ายงจะท�าใหสงคมไทยไปอย ใน

รองรอยเดมของการพฒนาทเมอถงจดหนงกจะน�าพาสงคมไทย

ไป สวกฤต โดยเฉพาะนกออกแบบสรางสรรครนใหม ๆ ในยค

Post Modern3 (เอกวทย ณ ถลางและคณะ. 2546 : 3)

23


ดงนนการจดการความรโดยใช “มตทางวฒนธรรม

และภมปญญา” จงไมใชเปนการเกบรวมรวมเนอหา

ของวฒนธรรมและภ มป ญญาท งหมด เพราะโดย

สภาพขอเทจจรงดงกลาวลวนมความหลากหลาย มขอมล

มากมายและมการพฒนาอยตลอดเวลา แตสามารถท�าใหร

อยางกวาง ๆ วา มเนอหาครอบคลมเรองใดบาง เชน ใครท�า

อยทไหน ใชวสดอะไร มลกษณะการใชงานอยางไร มขนาด

สดสวนหรอภาพลกษณอยางไร หรอสามารถวางแผนการ

สบค นจากท ใด หากแต ส งทต องมองทะลลงไปคอ

กระบวนการไดมาของความร กระบวนการทางสงคม ความเชอ

ทแฝงอย หรอปรชญาแนวคดทอย เบองหลงความร นนๆ

เชน งานศลปหตถกรรมทแสดงออกทางวฒนธรรม ในกรอบ

ของขนบประเพณ แตแฝงลกษณะเฉพาะตนคานยมและ

สนทรยภาพและภมปญญาของผสราง โดยมขนบประเพณ

วฒนธรรม ความเชอ และคานยมของกลมชนเปนองค

ประกอบก�าหนด “รปแบบ” ซงสอความหมายดวยรปเชง

สญลกษณตางๆ อาท การใชตอกไมไผมาสานขดกนอยาง

งาย ๆ เปน “เฉลว”เพอปกหรอแขวนไว ปองกนภตผหรอ

สงอปมงคลเขาบาน หรอใชเปนเครองปองกนสงชวราย หรอ

ปกเพอแสดงสทธ (ดงภาพท 1), การใชดายผา มาประดษฐ

เปนตงหรอธงในประเพณทานตง ใชดายและผาแพร ท�าเปน

“ตงใจหรอธงชยขนาดใหญ” เพอแขวนเปนพทธบชาตาม

หนาวด หรอสงปลกสรางทท�าการฉลองในงานปอยหลวง4

บางทท�าดวยผาไหมปกลวดลายงดงาม ตงชนดนจะมความ

ยาวประมาณ 3-4 วา กวางประมาณ 20 นว ซงถามความยาว

มากยงด จะถอวาไดอานสงสผลบญมาก ชาวลานนาใช

“ตงสามหางหรอธงสามหาง” ซงท�าดวยผาขาว มสามหาง

เปนเครองหมายของความตายและเปนสญลกษณของพทธ

ศาสนาตามความเชอของพทธศาสนกชนทเชอวาจะชวยให

ผตายไปสสคต โดยถอวาผาสขาวทน�ามาท�าเปนตงนนคอ

ความบรสทธดจชวตของคนทตายแลว และขนาดความยาว

ของตงจะเทากบความสงของผตายซงกแสดงความเปน

เจาของตงเชงสญลกษณนนเอง สวนการท�าตงใหมสามหาง

กเปรยบเสมอนพระรตนตรยของพทธศาสนา อนเปนเครอง

ยดถอของวญญาณตามความเชอของพทธศาสนกชน เปนตน

4 งานปอยหลวง งานบญทยงใหญของคนภาคเหนอ ซงจดเปนประจ�าของทกๆป เพอเปนการจดฉลองทยงใหญของวด คาวา “ปอย” มาจากคาวา “ประเพณ “หมายถง งานฉลองรนเรง สวนคาวา “หลวง” หมายถง “ยงใหญ” ดงนนคาวา “ปอยหลวง” จงเปนงานฉลองทยงใหญหรองานฉลองทใหญโต ซงเปนการฉลองถาวรวตถ ของวดหรอฉลองสงกอสรางของวด ทประชาชนชวยกนทาขน เพอประโยชนแกสาธารณะ (http://www.chiangmainews.co.th/page/archives/581205. 2561) [Online]

(ดงภาพท 2) หรออกตวอยางหนงคอ “ผาพานชาง” เปน

ผาทอมอชนดหนงของภาคใต โดยเฉพาะทบานนาหมนศร

อ.เมอง จ.ตรง ผาทอชนดนทอขนเพอใชในพธศพ โดย

เจาภาพจะทอผาพานชางตอกนสามผน ยาวประมาณ 1-2 เมตร

ลวดลายททอ มกทอเปนตวหนงสอ เปนค�าโคลง เปนประวต

ผตาย หรอเปนมรณานสต ผาพานชางนจะใชคลมหบศพ

ขณะแหศพไปเผา และเมอเสรจพธแลวจะตดออกเปนผน

เลกๆ ถวายพระ เพอใชเปนผาเชดหนา เชดมอ หรอเชดปาก

ตอไป การทอผาชนดนจงเปนวฒนธรรมพนบานทยงคง

ปรากฏอยและท�าสบตอกนมาจนปจจบน (ดงภาพท 3) สง

เหลานลวนเปนวตถประสงคในการสรางงานหตถกรรมของ

มนษยเพอสนองความตองการทางจตใจทสบทอดกนมานบ

เปนพนๆป (วบลย ลสวรรณ, 2542 : 19-122) ดงนนในการ

ศกษาขอมล เชนตงลานนา ผศกษาตองเขาใจใหลกซง

ชดเจนวาตงประเภทใดสอความหมายเปน ตงมงคล และตง

ประเภทใดเปนตงอวมงคล ในจารตวฒนธรรม รวมถง

ลกษณะการน�าตงไปใชในพธกรรมตางๆ มใชเหนเพยงวานา

สนใจ เพยงแครปรางรปทรงงดงาม กรรมวธภมปญญา

ทนาดงดด และสสน ลวดลายตกแตงสวยงาม จงน�าไปใชในการ

ออกแบบเพยงเพอใหไดมาซงค�าวา เปนแนวคดการใชมต

ทางวฒนธรรมและภมปญญาในการออกแบบสรางสรรค

จากขอมลขางตน สรปไดว าวฒนธรรมและ

ภมปญญาเปนทกสงทกอยางทมนษยสรางขน นบตงแต

ภาษา ขนบธรรมเนยม ประเพณ ศาสนา กฎหมาย ศลปะ

ตลอดจนวทยาการและเทคโนโลยตางๆ สงเหลานลวนเปน

เครองมอทมนษยคดคนขนมา เพอชวยใหมนษยสามารถ

ด�ารงอยตอไปได เนองจากการใชชวตมนษยจะตองรจกใช

ประโยชนจากธรรมชาต และตองรจกควบคมความประพฤต

ของมนษยเชนเดยวกน จากรปแบบของวฒนธรรมทเปน

พลวต (มความยดหยนและเคลอนไหวเปลยนอยตลอดเวลา)

สงผลใหภมปญญาในแตละทองถน เกดการสงสมการเรยน

รและพฒนาเพอแกไข สอดคลองกบการเปลยนแปลง

ภมปญญาตางๆของชนชาตจงเปนสงทมคณคา มองคความร

การสะสมแนวคดและการแกไขปญหาในการด�ารงชวต

จากการถายทอดประสบการณทยาวนานจากรนสรน

24

ภาพท2“ตงสามหาง” เปนตงอวมงคล เปนตงทอาจเรยกชอวา ตงรปคนหรอตงผตาย ใชส�าหรบน�าหนาศพ สสสานหรอเชงตะกอน เปนตง ทประดษฐขนเพอรวมลกษณะแทนตวคนเราไวดวยกน คอสวนหวและล�าตว คอสวนทกางออกเปนแขนขาซงบางทานกลาววาเปนคตนยมเกยวกบการเวยนวายตายเกด เพอเนนธรรมานสตถงความหลดพน ไดแก อนจจง ทกขง อนตตา ตงชนดนบางทองท (ล�าปาง) เรยกตงฮางคนหรอตงอองแอง ทมา: http://computertong.blogspot.com/p/blog-page_18.html. 2561[Online]; วบลย ลสวรรณ. (2542). ศลปหตถกรรมพนถน. กรงเทพฯ : คอมแพคทพรน, หนา 34.

ภาพท1“เฉลวหรอฉลว” ภาษาถนภาคเหนอเรยกวา ตาเหลว หรอตาแหลว และภาษาถนใตวากะหลว เปนเครองหมายท�าดวยเสนตอกไมไผหรอหวายเสน หกขดกนเปนมมตงแตสามมมขนไป โบราณใชเฉลวในงานตางๆ ดงน ใชแสดงบอกสญลกษณวาเปนรานขายของ,ใชแสดงบอกสญลกษณวาเปนทตงดานเกบภาษ, ใชบอกอาณาเขตการจบจองทนาโดยการปกเฉลวไวทสมมของททตนเปนเจาของ, ปกไวททแสดงวาเปนบรเวณทหวงหามตางๆหรอบอกเตอนใหระวงอนตราย (โดยลายเฉลวแตละแฉก จะมความหมายทแตกตางกนอกดวย)ทมา : https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Siam_Society_-_Bangkok. [Online] ; ไทยรฐออนไลน. 2557 [Online] ;ประพนธ เรองณรงค. (2550). เลาเรองเมองใต : ภาษา วรรณกรรม ความเชอ. กรงเทพฯ: สถาพรบคส,หนา 95-96.

25


ภาพท 3 “ผาพานชาง” เปนผาทอมอชนดหนงของภาคใต โดยเฉพาะทบานนาหมนศร อ.เมอง จ.ตรง ผาทอชนดนทอขนเพอใชในพธศพ โดยเจาภาพจะทอผาพานชางตอกนสามผนยาวประมาณ 1 -2 เมตร ลวดลายททอ มกทอเปนตวหนงสอ เปนค�าโคลง เปนประวตผตายหรอเปน มรณานสต ซงจากเหตผลดงกลาวอาจสนนษฐานไดวา ในการออกแบบลวดลายจากการทอผาจงไมมนยมทอผาเปนตวหนงสอหรอขอความ แมกระทงการออกแบบลวดลายกราฟกทเปนตวอกษรตางๆ ทมา : http://computertong.blogspot.com/p/blog-page_18.html. 2561 [Online] ; วบลย ลสวรรณ. (2542). ศลปหตถกรรมพนถน. กรงเทพฯ : คอมแพคทพรน, หนา 121-122.

เอกวทย ณ ถลาง (2544 :10-11) ไดสรปใจความ

ส�าคญ ทนาสนใจของวฒนธรรมและภมป ญญาไวว า

“วฒนธรรมเปนภมปญญาทสะสมมาจากการปฏบตจรงและ

ถายทอดกนมาเปนเวลาชานาน ความรทไดเกดจากการ

ทดลองปฏบตจรงในหองทดลองทางสงคม คอความรกระแส

วฒนธรรม หรอความรดงเดม (Tradition Knowledge) หรอ

ภมป ญญาชาวบาน เปนมรดกทางปญญาของมนษย

(Human Heritage)” จากขอมลสามารถจ�ากดใจความ

ส�าคญไดวา สงดงกลาวเหลานคอ แนวคด “ทฤษฎฐานราก

(Grounded Theory)” ซงเปนแนวคดประเภทหนงใน

ลกษณะงานวจยเชงคณภาพ (Grounded Theory

Research) มวตถประสงคเพอสรางทฤษฎ หรอแนวคด ซง

เรมตนจากการเกบรวบรวมขอมล ผานการสงเกต การ

สมภาษณ การทดลอง และการบนทก ทเกยวของกบ

เหตการณ การกระท�าหรอกลมคน เพอสรางกรอบแนวคด

ทางทฤษฎหรอสมมตฐานชวคราวจากขอมล จากนนกยอน

กลบไปเกบขอมลเพมเตมอยางตอเนองเพอทดสอบแนวคด

ทางทฤษฎหรอสมมตฐานด งกล าวอกค รง ด� า เนน

กระบวนการนเปนวงจรไปเรอยๆ จนกระทงคดวาทฤษฏหรอ

สมมตฐานทสรางขนนนถงจดอมตว สามารถอธบายไดอยาง

ลกซงภายใตกรอบทตองการศกษา แลวจงสรปเปน ”ทฤษฎ

ฐานราก (Grounded Theory)” (วรรณ แกมเกต. 2555 :

191) (ดงภาพท 4)

ซงสอดรบกบแนวคดเชงวฒนธรรมและภมปญญา

ของ วบลย ลสวรรณ (2542 : 122 - 123) ทกลาววา

ภมปญญาทองถน (Local Wisdom) หรอภมปญญาชาวบาน

ซงสะสมกนมาเปนเวลาชานาน นบร อยป นบพนป

ภมปญญานมใชความรเปนสงทสงกวา เพราะไดผานการ

กลนกรอง ตองสะสมมาแตอดตจนไดผลลพธทสมบรณกบ

การใชสอย สอดคลองกบวถชวตและวฒนธรรมทองถน โดย

เฉพาะศลปหตถกรรมพนบาน แมจะเปนเพยงสงธรรมดา

สามญ แตถาพจารณาใหลกซงแลวจะเหนวาศลปหตถกรรม

หลายชนด มตงแตหตถกรรมทสรางขนดวยกรรมวธท

เรยบงายไปจนถงหตถกรรมทมกรรมวธทซบซอน

ในปจจบนวฒนธรรมและภมปญญา ก�าลงไดรบ

ความส�าคญและความสนใจมากขนจากการเปลยนแปลงอน

รวดเรวของการพฒนาทางเศรษฐกจและสงคม การตนตว

เรองภมปญญาไทยเปนผลของการพฒนาเศรษฐกจและ

สงคมของประเทศ เนองจากกระแสการผลกดนใหชาวชนบท

ตองปรบตวเขาสเศรษฐกจทนนยมเสร อนมกลไกซบซอน

ชาวบานจงตองเปลยนมาเปนผลตเพอขายตามกลไกของ

ตลาดทเกยวพนกบความตองการผลผลตในตางประเทศ

จากเหตผลข างต นโดยเฉพาะในวงการผ รบผดชอบ

(นกวชาการและนกวจย) และเหนคณคาเรองวฒนธรรมและ

ภมปญญา ทงนดวยความหวงวา ความร ความเขาใจและ

การเขาถงคณคาของเรองภมปญญา จะน�าไปสทางออกอน

พงประสงคในการก�าหนดทศทาง ตลอดจนสาระของการ

พฒนาสงคมไทยใหสอดคลองกบพนฐานทางวฒนธรรมใน

อนาคต ซงกอใหเกดแนวคดการน�าเอาวฒนธรรมและ

ภมป ญญา มาใชประโยชนและบรณาการใหเกดการ

26

สรางสรรค สอดคลองกบการอนรกษหตถกรรมไทยให

สบทอด ด�ารงอย คงความเปนเอกลกษณของศลปวฒนธรรม

ประจ�าชาต รวมถงการสงเสรมและพฒนาหตถกรรมไทยทง

ดานการผลต ระบบอตสาหกรรมและดานการตลาด เพอ

ท�าการขยายบทบาทหตถกรรมไทยใหมความส�าคญตอ

เศรษฐกจของประเทศมากขน (กรมสงเสรมอตสาหกรรม.

2543 : 2) ซงสอดคลองกบแนวคดการตลาดกบมรดกทาง

วฒนธรรม (Culture Heritage) ทวาดวยทนทางวฒนธรรม

เปนอตลกษณยดโยงแกนคณคาความเปนไทยไว จ�าตองสง

เสรมการบรหารจดการอยางเปนระบบ ปจจบนกระแส

วฒนธรรมร�าลกชวนใหคนจ�านวนมากโหยหาอดต รวมถงสง

ทเปนภมปญญา อตลกษณ หรอประวตศาสตร ประกอบกบ

แนวโนมเศรษฐกจเชงสรางสรรค ยงผลกดนใหผประกอบ

การหนมาใหความสนใจกบการสงเสรมคณคาวฒนธรรม อน

เปนจดแขงของประเทศชาตเราแบบหาเอาจากทอนไมได

งายๆ (กฤตน ณฎฐวฒสทธ. 2554 : 162)

จากข อมลสอดรบกบแนวคดอตสาหกรรม

สรางสรรคโลกยคปจจบนในการสรางมลคา ทไดกลาววา

จากกระแสโลกทเปลยนผนในทกป สงผลกระทบโดยตรงตอ

แนวโนมพฤตกรรมผบรโภค อนน�ามาซงการเปลยนแปลง

ทางธรกจ ซงศนยสรางสรรคงานออกแบบในฐานะศนยกลาง

แหงการจดประกายความคดสรางสรรคใหสงคมไทย จงไดท�าการ

รวบรวมขอมลเทรนดใหญของโลก กระแสโลก ศกษาวจย

และสรปสการประยกตใชจรงทางธรกจและในชวตประจ�าวน

เพอเผยแพรความรทเปนประโยชนแกสงคมไทย โดยใน

ปน ไดท�าการเจาะลกถง 9 อตสาหกรรมสรางสรรคของโลก

ยคปจจบน ทสามารถสรางมลคาและเปนทนยมของกระแส

โลก โดยอตสาหกรรมสรางสรรคทเปนอนดบ 1 คอ ศลปะ

และหตถกรรม (Art & Craft) โดยสนคาหมวดหมงานฝมอ

และหตถกรรมของประเทศไทย สามารถสรางมลคาถง

87,306 ลานบาท ในป 2557 เมอน�ามาผนวกกบทศทาง

เศรษฐกจสรางสรรคของประเทศไทยในปจจบนแลวนน

อ ตสาหกรรมศลปะและหตถกรรมจะเป นหน ง ใน

อตสาหกรรมทมความโดดเดน โดยตองเนนการสรางมลคา

เพมผานการใชประโยชนจากจดเดนของแตละภมภาค

ประสานกระบวนการผลตแบบใหมเขากบทกษะฝมอดงเดม

อยางเขาใจ รองลงมาไดแก ความงามและแฟชน (Beauty

& Fashion) และสขภาพและความเปนอย (Health &

Wellbeing) ตามล�าดบ(www.marketingoops.com/

ภาพท4 แนวคด “ทฤษฎฐานราก (Grounded Theory)” ทมา : วรรณ แกมเกต. (2555). วธวทยาการวจยทางพฤตกรรมศาสตร. พมพครงท 3. กรงเทพฯ: โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, หนา 191.

27


news/biz-news/tcdc-9-industry-trending. 2561)

[Online]

ดงนนการจะน�าศลปะและหตถกรรม (Art &

Craft) จากวฒนธรรมและภมปญญามาใชในการออกแบบ

สรางสรรค ศาสตรองคความรหนงทมความนาสนใจ และ

สามารถน�าวฒนธรรมและภมปญญามาใชในการสรางสรรค

ตอยอดคอ “การออกแบบหตถอตสาหกรรม”5 โดยแนวคด

นเปนการออกแบบผลตภณฑทมกระบวนการคดและผลต

จากการผสมผสานระหวางทกษะภมปญญา วฒนธรรมและ

ความเชยวชาญเชงศลปหตถกรรม6 ผนวกกบความคดเชง

สร างสรรคทางการออกแบบและกระบวนการวธเชง

อตสาหกรรม เพอกอเกดแบบลกษณทมความทนสมย เหมาะ

สมกบรปแบบวถชวต รสนยมรวมสมยโดยมกลนอายทาง

วฒนธรรมและจตวญญาณของมนษย ท�าใหการออกแบบ

ผลตภณฑหตถอตสาหกรรมมความเปนเอกลกษณอนโดดเดน

ตอยอดทกษะเชงชางและพงพาตนเองไดอยางยงยน

ซงแนวทางการออกแบบหตถอตสาหกรรมน ก

เปรยบเสมอนดาบสองคมเชนเดยวกนหากน�าไปใชอยางไม

ถกตอง เหมาะสม จากกรณทนกวชาการและนกออกแบบ

ไมมความเขาใจอยางลกซงเพยงพอ ศกษาประเดนและชด

ทฤษฎขอมลทางวฒนธรรมทเกยวพน แฝงอย ไมชดเจนเมอ

น�าไปใชในการสรางสรรคแลวจะกอใหเกดผลกระทบ

มากมาย ทงทางวฒนธรรม สงคมและความเชอ โดย

นกออกแบบบางกล มพยายามออกแบบผลงานทาง

5 การออกแบบหตถอตสาหกรรม (Industrial Crafts Design) เปนแนวทางในการสรางสรรคพฒนาหตถกรรมไทยสแนวคดสากล เปนการออกแบบผลตภณฑทมลกษณะการผลต ซงผสมผสานระหวางกระบวนการทางหตถกรรมทตองอาศยความประณต ทกษะเชงชาง ภมปญญาจากฝมอของผสรางสรรคและขบวนการผลตเชงอตสาหกรรมโดยอาศยวสด เครองจกรและเทคโนโลยในปจจบน ซงผลตภณฑทถกสรางสรรคขน ในแนวทางหตถอตสาหกรรมนนมลกษณะรปแบบททนสมย เหมาะกบวถชวตรวมสมย แตในขณะเดยวกนกยงคง กลนอายของวฒนธรรมและสามารถสรางความตองการในเชงการตลาดได ลกษณะการออกแบบมเพยงแตจะใชทกษะเชงชางหรอภมปญญาเพยงอยางเดยว ทงนยงรวมถงการน�าวสดพนถนมาใชประโยชน, การดงเอกลกษณ, อตลกษณ, สญญะทางขนบธรรมเนยม ประเพณ และวฒนธรรมมาใชประยกตสรางสรรคเพอสรางกลนอาย การรบร ความรสกนกคด, การประยกตใชวสดพนถนและวสดทางอตสาหกรรม,การประยกตใชศาสตรเทคนคเชงชางและการปรบเปลยนรปแบบโดยใชวสดอตสาหกรรมมาผนวกกบเทคนคเชงชาง เปนตน (สาขาออกแบบหตถอตสาหกรรม. 2559)

6 การสรางงานหตถกรรมใหมความสวยงามนาใช โดยใชกระบวนการทางศลปะเขามามบทบาทและเปนองคประกอบในการสรางสรรค จงท�าใหผลงานหตถกรรมบางชนกลายเปนงาน “ศลปหตถกรรม” แตกระนนงานศลปหตถกรรมจะแตกตางไปจากกระบวนการสรางงานศลปกรรม ซงศลปนตงใจใหงานศลปะของตนเปนสอแสดงออก ความรสกนกคด แนวคด ปรชญาและสนทรยภาพตามกระบวนการสรางสรรคของตน ตางไปจากงานศลปหตถกรรมทใชประสบการณความสามารถของตนขดเกลาและพฒนาผลงานอยางคอยเปนคอยไป ทประสานสอดคลองกบคตนยมขนบประเพณของชมชน จงเหนไดวางานศลปหตถกรรมมความสมพนธกบชวตความเปนอย ความเชอและวฒนธรรมของผผลตและผใช ท�าใหชางในผลงานศลปหตถกรรมไมสามารถแสดงออกไดอยางอสระเหมอนศลปนผสรางงานวจตรศลป (วบลย ลสวรรณ. 2542 : 19)

หตถอตสาหกรรม โดยใชแนวคดการแลกเปลยนวฒนธรรม

ทเรยกวาการไขววฒนธรรม (Cross Culture) มาใชอยบอยครง

ในปจจบน แตผลงานทไดนนบอยครงไมสามารถสอ หรอ

ตอบสนองความเขาใจในเชงวฒนธรรมและภมปญญานนไดเลย

สดทายเปนเพยงค�ากลาวอางและดงวฒนธรรม ภมปญญา

มาใชสรางสรรค ยกระดบวฒนธรรมตามความคดของตนเอง

เทานน โดยไมค�านงถงชดขอมลทสงสมมาในอดต ทงนเกด

ขนกเพราะนกวชาการและนกออกแบบ น�าความร ความคด

และวธการตางๆทเรยกวา “ภมปญญาสมยใหม” มาใช

รวมกบ “ภมปญญาสงสม” อยางไมประสานสอดคลองกน

จงเกดความสบสนและขดแยงนานาประการตามมา (กตตพงษ

เกยรตวภาค. 2561) สอดรบกบแนวคดของ วบลย ลสวรรณ

(2542 : 92-93) กลาววาผลงานศลปหตถกรรม การน�า

วฒนธรรมและภมปญญามาสรางสรรค จ�าเปนตองม

เอกลกษณเฉพาะ ซงจ�าเปนตองรกษาไว มควรท�าลายดวย

การพฒนาเพอสนองความตองการของผบรโภค หรอสนอง

ความตองการของตลาดอยางฉาบฉวย เพราะสงเหลานนตอง

ใชเวลาสงสมหลายชวอายคน ตองใชทกษะของชางขดเกลา

ใหเกดความสมบรณมาเปนเวลาชานาน แนวคดดงกลาว

สามารถนยามไดวาการน�าวฒนธรรมและภมปญญามาสราง

สรรคนนสามารถกระท�าได แตควรเปนลกษณะทวา “เกา

แบบตามโลก และใหมอยางมกาลเทศะ”

ดงนนในการแกปญหา ลดความสบสน และ

ไมชดเจน การน�าวฒนธรรมและภมปญญามาใชในการ

28

สรางสรรค นกวชาการและนกออกแบบตองท�าความเขาใจ

กระบวนทศน7 ในการพฒนา (Development Paradigm)

กอนทจะน�าไปใช การศกษาคนควาตรวจสอบวา อะไรผด

อะไรถก อะไรควรอะไรไมควร อะไรคอความพอดอะไรคอ

ขาดเกน กระบวนทศนทางวฒนธรรม อะไรคอแกนและ

รากเหงาทน�ามาพจารณาปรบใชได เปนการศกษาวตถเพอ

ท�าความเขาใจวฒนธรรม การคนหาชดความเชอ แนวความคด

ทศนคต ของชมชนหรอสงคม ณ ชวงเวลาทผลตสงของ

วตถชนนนๆ ทงนเพอน�าไปสการปรบแนวทางการพฒนา

ใหสอดรบกบพนฐานและภมปญญาสงสม กอเกดงานทมคณคา

และมประโยชนตอสงคมปจจบนและอนาคต (เอกวทย ณ

ถลาง. 2544 : 23) สอดคลองกบแนวคดการพฒนา

วฒนธรรมรวมสมย (Contemporary, Create) ของ กฤตน

ณฎฐวฒสทธ (2554 : 172) ทกลาววาการพฒนาวฒนธรรม

ร วมสมยมจดม งหมายส�าคญเพอสร างสรรค ทนทาง

วฒนธรรมทมความสมพนธกบลกษณะสงคมสมยใหม

โดยในกระบวนการพฒนาตองมการพจารณาถงผลกระทบ

ทอาจเกดขนรอบดานโดยเฉพาะทอาจเกดขนกบทน

วฒนธรรมดงเดม เพอมใหเกดการลบเลอน หรอท�าลาย

อตลกษณวฒนธรรมอนทรงคณคามาแตครงอดต

จากความสบสนและความไมชดเจน ในการศกษา

ชดองคความรทางวฒนธรรมและภมปญญา ทน�ามาใชในการ

สรางสรรค ท�าใหผลลพธผลตภณฑหตถอตสาหกรรมทไดมา

จากแนวคดนนๆ ไมสามารถสอและสงผานวฒนธรรมและ

ภมปญญาเหลานนไดอยางเหมาะสม ทงนนกวชาการและ

นกออกแบบ เมอขาดขอมลทเพยงพอ สงทตามมาคอการ

ตความทบกพรอง ซงเปนสงส�าคญเพราะนกคดทดตอง

ตความ (Interpretation) สงทศกษาใหครอบคลมตาม

ขอบเขตการศกษาทตองการน�าไปใช (โดยเฉพาะอยางยงการ

7 กระบวนทศน หมายถง วธการหรอมมมองตอปรากฏการณทแสดงความสมพนธตางๆทไดรบการยอมรบ (ทงมมมองทางดานวทยาศาสตร,ความเชอ,คตชมชนและสงคม,ศาสนาและมตวฒนธรรม เปนตน) ตอแนวคดการออกแบบทตองการศกษา ซงน�าไปสการวจยและการปฏบต ชวยใหเกดความเขาใจปรากฏการณ ประเดนปญหา แนวทางแกไข และเกณฑ ในการพสจนขอสนนษฐาน

8 กรอบแนวคด หมายถงการน�าแนวความคดหรอทฤษฎตางๆทมอยมาใชเปนเครองมอในการก�าหนดประเดนปญหาใหแคบลง จนเหลอจดทมความละเอยดทสามารถน�ามาใชไดสงสด คอจดทมองเหนประเดนหรอสภาพปญหาทวจยอยในรปของตวแปร เหนถงกระบวนการ คดวเคราะหและสงเคราะหไดอยางชดเจน ทฤษฎคอชดของหลกการและค�าจ�ากดความทเกยวของสมพนธกน โดยท�าหนาทจดระเบยบอยางเปนระบบ ทฤษฎครอบคลมถงขอสมมตฐานพนฐาน(Assumption) และความเปนจรงทปรากฏ(Axiom) (โดยมตองพสจน) อาจถอวาเปนกฎทางวทยาศาสตร ถาสามารถพสจนไดเพยงพอและยอมรบกนอยางกวางขวาง (พรสนอง วงศสงหทอง. 2545 : 90)

ตความหมายของวฒนธรรม) และถงแมวาวฒนธรรมและ

ภมปญญาจะมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลา ตามอทธพล

ภายนอกเขาไปกระทบ แตการเปลยนแปลงนนบางท

เปลยนแปลงเพยงรปแบบภายนอก แตเนอหาหรอคต

แนวคดยงคงเดมไมเปลยนแปลง (วบลย ลสวรรณ. 2542 :

27-28)

ทผานมามนกวชาการและนกออกแบบหลาย

ทานพยายามทจะสรางแนวคดจากฐานขอมล เพอน�ามา

สร างชดทฤษฎทเกยวกบการน�าเอาวฒนธรรมหรอ

ภมปญญามาใชในการสรางสรรค หรองานออกแบบ โดย

กลาวอางขอมลตางๆจากหลากหลายส�านก เพอน�ามาปรบ

ประยกต ใช เป นแบบแผนหรอกรอบแนวความคด8

หากเพยงสรางขน แตมไดทดลองใชจรง หรอน�าไปท�าการ

วเคราะห - สงเคราะหชดขอมลดงกลาวอยางจรงจงผาน

งานวจย หรอแมกระทงน�าไปทดลองใชจรงแลวเหนผลใน

เชงประจกษและไดรบการยอมรบในเชงวชาการ รวมถงได

รบการยอมรบจากชมชนและสงคมของวฒนธรรมนนๆท

ถกสรางขน แนวคดดงกลาวจงเปนเพยงแนวคดทอยใน

กระดาษ ลอยลมแตไมสามารถหยบจบลงมาใชงานไดอยาง

เปนรปธรรม เพราะทนทางวฒนธรรมเปนอตลกษณยดโยง

แกนคณคาความเปนไทยไว จงตองสงเสรมการบรหาร

จดการอยางเปนระบบ ไมอาจปลอยใหเปนการไหลไปตาม

กระแสเศรษฐกจการคาแบบเสรเชนทผานมาได (กฤตน

ณฎฐวฒสทธ, 2554 : 173) จากกรณดงกลาวจงขอยก

ตวอยางแนวความคดและกรอบแนวคด จากการน�ามตทาง

วฒนธรรมและภมปญญาของนกวชาการทไดคดคนและ

พยายามสรางขน และผลงานการออกแบบของนก

ออกแบบ มาอภปรายใหเหนถงการน�ามตทางวฒนธรรมส

การออกแบบสรางสรรคทสบสน ดงน

29


ผคดคน (ดงภาพท 5) ไดสรปขอมลภาพกรอบ

ความสมพนธของวฒนธรรมรวมสมยสการปรบเปลยนรป

แบบงานศลปหตถกรรมผาทอทองถน ไดวา “ความหลาก

หลายทางวฒนธรรมในยคโลกาภวตน ซงมการเปลยนแปลง

อยางรวดเรวในทกมต รวมถงมตของเวลาทามกลางโลกาภวตน

ในปจจบน เปนวฒนธรรมทสรางสรรคแบบขามแดน

รวมการผสมผสานทางดานการรบร ดานแนวคด ดานรป

แบบและดานรสนยม ซงสงผลตอการปรบเปลยนรปแบบ

ของศลปหตถกรรมผาทอทองถน เพอใหสอดคลองกนกบ

บรบทภายนอกชมชนและบรบทภายในชมชน จากการ

ผสมผสานทางวฒนธรรมส แนวทางของรปแบบงาน

ศลปหตถกรรมผาทอทองถน ภายใตบรบททางวฒนธรรม

รวมสมย”(กมพล แสงเอยม. 2559 : 11)

ผลการวเคราะหของผเขยน พบวา เมอพจารณา

ภาพกรอบความสมพนธน เราจะมวธปรบเปลยนรปแบบงาน

ศลปหตถกรรมไปในทศทางใด และจะใชความสมพนธ

ลกษณะไหน มาใชในการวเคราะหเพอน�าขอมลส การ

สรางสรรค ดงนนภาพกรอบความสมพนธดงกลาวเปนเพยง

เพอท�าความเขาใจ วาขอมลใดสมพนธกนอยางไรเทานน แต

ไมสามารถน�าไปใชในการปรบเปลยนรปแบบใดๆได (ทงน

ยงไมเขาใจวาเพราะเหตใด Diagram กรอบความสมพนธ

ดงกลาวจงตองถกตด แบงแยกออกจากกนในวงกลมกลายเปน

ครงวงกลม ซงในการออกแบบนเปน Diagram แบบโดนท

อนเปนแผนภาพทตองการใชอธบายความสมพนธระดบสง

ต�าทแตกตางกนของแตละหวขอ หรออธบายความแตกตาง

ของระดบความรนแรง ซงถา Diagram แบบโดนท ถกตด

ออกจากกนหมายความไดวาการเขยนดงกลาวเปนลกษณะ

ของการคดทไมเกยวของกน หรอเปนชดขอมลขาดออกจาก

กน ไมสามารถเชอมตอกนได (Jun Sakurada แปลโดย

ณชมน หรญพฤกษ. 2558 : 93)

ซงจากขอมลของผคดคน Diagram ไดเขยนไวใน

บทความวชาการวา “วฒนธรรม รวมสมย คอการผสมผสาน

ทางความคดและวฒนธรรมภายนอกของวฒนธรรมตนเอง

และเกดการคดสรรของวฒนธรรมตางๆ หลอหลอมเปน

วฒนธรรมใหม ทสอดคลองกบบรบททางสงคมนนๆ จาก

วฒนธรรมเดมรวมเขากบวฒนธรรมใหมสวฒนธรรมรวมสมย

จะเหนไดชดจากการเปลยนแปลงทางวฒนธรรมแตงตว

ของผคนในสงคมตางๆ ทเปลยนไปตามกระแสภายนอก

และความเปนสากลมากขน” (กมพล แสงเอยม. 2559 : 5)

จากขอมลนเราสามารถตอบโจทยไดหรอไมวา การหลอหลอม

วฒนธรรมใหมนน จะสอดคลองกบบรบทของสงคม

นนไดอยางแทจรง และมการพสจนจากการวจยทฤษฎ

ฐานราก (Grounded Theory) หรอพสจนตามหลกการของ

สงคมศาสตรโดยสามารถอางไดวาเปนขอเทจจรง และน�าไป

ใชไดอยางเหมาะสม โดยการศกษาความสมพนธเพอกอให

เกดวฒนธรรมใหมกอนน�าไปใชในการปรบปรงรปแบบงาน

ศลปหตถกรรม ควรตองท�าการศกษาใหลกซง ซงตอง

พจารณาตามแนวคดและวธศกษาทง 2 แนวทาง คอ แนว

ภาพท5 ภาพกรอบความสมพนธของวฒนธรรมรวมสมย สการปรบเปลยนรปแบบงาน ศลปหตถกรรมผาทอทองถน ทมา: บทความวชาการ เรองวฒนธรรมรวมสมยสการปรบเปลยนรปแบบ งานศลปหตถกรรมทองถน. ศลปกรรมสาร. 2559, หนา11.

ตวอยางท 1

30

จารตท องถน และแนวประวตศาสตร (Historical

Approach)9 เพราะการไดมาของการหลอหลอมวฒนธรรม

ใหม จะตองมหลกฐานทสะทอนมมมองทองถน และการ

ศกษาประวตศาสตรทองถนจ�าเปนตองเขาถง “ความรจาก

ภายใน”ตองท�าการวเคราะห และพสจนความสมพนธของ

บรบททางสงคมนน เพอไขความร ทจมอย ออกมาใช

สรางสรรค ไดอยางสอดคลองกลมกลน (สรสวด อองสกล.

2549 : 1-3) สรปไดวา ภาพกรอบความสมพนธดงกลาวเปน

เพยงแคแสดงความเกยวพนของขอมลหนงถงขอมลหนง

เทานน แตไมสามารถน�าไปใชในการปรบเปลยนรปแบบงาน

ศลปหตถกรรมได

อกประเดนคอ แนวคดหลอหลอมวฒนธรรมใหม

หรอวฒนธรรมรวมสมย มความจ�าเปนจรงหรอไม การ

ออกแบบสรางสรรคโดยใชมตทางวฒนธรรมควรแสดงออก

ถงความเปนอตลกษณ ความเปนตวตน รากเหงา สญญะทาง

ขนบธรรมเนยม ประเพณ และวฒนธรรมในชมชนหรอสงคม

นนแฝงอยในผลงาน ตวอยางเชน ศลปหตถกรรมการถกทอ

หรอการทอผาของแตละกลมชน จะชวยใหวฒนธรรมการ

แตงกายของผคนในแตละกลมชนเปนไปตามขนบประเพณ

และแบบแผนทสบทอดกนมา จนเกดเปนเอกลกษณของ

แตละกลมชน เชนงานหตถกรรมการทอผาของกลมชนพน

บานเชอสายลาวพวน ไมวาจะเปนกลมชนไทยเชอสาย

ลาวพวนในบรเวณต�าบลหาดเสยว อ�าเภอศรสชนาลย

จงหวดสโขทย หรอกลมชนไทยเชอสายลาวพวนบรเวณ

อ�าเภอบานไร จงหวดอทยธาน จะทอผาซนตนจกทมลวดลาย

และสสนทคลายคลงกนแทบทงสน ทเปนเชนนเพราะกลมชมชน

ดงกลาวมจดรวมวฒนธรรม อนเดยวกนจงไดสรางสรรคงาน

หตถกรรมทมรปแบบคลายคลงกน และมเอกลกษณเฉพาะ

กลมชนทแตกตางไปจากซนหรอผาทอของกลมชนพนบาน

อน คอซนตนจกของกลมชนไทยเชอสายลาวพวนจะตางไป

จากซนตนจกของกลมชนไทยเชอสายไทยยวน ทอาศยใน

ภาคเหนอ ซงแมวาจะทอตนจกเปนสวนเสรมแตงเชงหรอ

ตนซนเชนเดยวกนกตาม แตรปแบบของลวดลายจะตางไป

จากตนจกของกลมชนไทยเชอสายลาวพวน คอตนจก

9 แนวจารตทองถน หรอแนวต�านาน การศกษาและเขยนประวตศาสตรตามแนวนเรมตงแต ปลายศตวรรษท 20 จนถงปจจบน เปนการศกษาตามจารตโบราณทมความสบเนองอยางมากและมอทธพลตอภมภาคหรอสงคมนนๆ ในปจจบนผรในทองถนยงศกษาประวตศาสตรตามจารตโบราณโดยปราศจากวธการทางประวตศาสตร (Historical Approach) ซงเปนการศกษาประวตศาสตรตามแนววชาการสมยใหม ทสรางความกาวหนาแกการศกษาประวตศาสตรสสากล ดวยความแตกตางทางดานวธการศกษา ท�าใหผรในทองถนสวนหนงยอมรบผลการคนควาใหมของนกประวตศาสตรไดยาก หรอไมยอมรบเลย (สรสวด อองสกล. 2549 : 1-2)

จะแคบกวาและมพนสแดงเปนแถบสพนทสวนลางสดของซน

คอนขางมาก ในขณะทตนจกของกลมชนไทยเชอสายลาว

พวน จะทอเปนลวดลายกวางกวาและมกทอไปจนสดตนหรอ

เชงซน นอกจากนการวางลายบนตวซนหรอสวนกลางของ

ซนยงตางกนคอ กลมชนไทยเชอสายลาวพวนหรอกลมชน

ไทยเชอสายลาวอนๆ นยมทอเปนลายตามล�าตวหรอลายตง

ในขณะทซนของกลมชนไทยเชอสายไทยยวนจะนยมทอลาย

ขวางตามล�าตว ดงนนรปแบบของผาซนตนจกทแตกตางกน

ของกล มชนทงสอง แสดงใหเหนวาการทอผาเปนศลป

หตถกรรมพนบานประเภทหนง ทเปนองคประกอบเสรมให

กล มชนนนมวฒนธรรมทเปนอตลกษณเปนของตนเอง

(วบลย ลสวรรณ. 2542 : 115-116)

จากขอมลแสดงใหเหนวา แนวคดการพฒนาทน

วฒนธรรมดงเดมสามารถกระท�าได ถามการศกษาอยางลกซง

เพยงพอ สามารถแสดงออกถงการน�ามตทางวฒนธรรม

ความเปนอตลกษณของทองถนสอผานไปยงผลงานสรางสรรค

ไดอยางเหมาะสม รวมถงเปนผลงานออกแบบทมเรองราว

มเอกลกษณเฉพาะตว ดงนนกระบวนการในการศกษาความ

เปนมาและแนวโนมความเปลยนแปลงของศลปหตถกรรม

และการสรางสรรคผลงานออกแบบหตถอตสาหกรรม

จ�าเปนอยางยงทจะตองพจารณาควบคไปกบความเปนมา

และแนวโนมทเปลยนแปลงไปของวฒนธรรมไทยดวย เพราะ

วฒนธรรมตางๆมสวนสมพนธกบชวตความเปนอย ของ

ประชาชน ผสรางสรรคงานศลปหตถกรรมและนกออกแบบ

เมอวฒนธรรมเปลยนยอมมผลกระทบถงการสรางสรรคดวย

ซงสงผลถงการก�าหนดรปแบบและลกษณะเฉพาะถนอยาง

หลกเลยงไมได

ผ คดคน(ดงภาพท 6)ไดสรปกรอบแนวคดนวา

“การศกษาความสมพนธของไผกบงานหตถกรรมในอดตของ

การสรางสรรคงานหตถกรรม ทมความสมพนธตอมนษยกบ

ธรรมชาตทหลอหลอมขนมาเปนวถการด�ารงชวต ไผกบงาน

หตถกรรมยงคงตกทอดจากภมปญญาบรรพบรษ ทสบทอด

ตอกนมาจากอดตจวบจนถงปจจบน เปนรากฐานทส�าคญ

ของงานหตถกรรมทยงยน จากความสมพนธของสามมตคอ

31


มตดานเศรษฐกจ มตดานสงคม และมตดานสงแวดลอม ท

สอดคลองกนไดอยางลงตว”

ผลการวเคราะหของผเขยน พบวา ภาพกรอบ

แนวคดความยงยนทมความสมพนธระหวาง มตดานสงคม

มตดานเศรษฐกจ และมตดานสงแวดลอม ทสงผลตอไผกบ

งานหตถกรรมทยงยนสการออกแบบรวมสมยและค�าอธบาย

ขางตน ผเขยนไมเขาใจและไมสามารถอธบายไดวา เพราะ

เหตใดขอมลทงสามสวนนจงตองเกยวพนกน (ท�าไมตองเกยว

พนกน เพราะถาเกยวพนกนจรงตองอธบายไดตามขอเทจ

จรง หรอแปรผลเปนลกษณะเชงประจกษ เชน รปแบบวงจร

สในทฤษฎส เปนตน) และมเพยงขอมลทงสามมตนเทานน

หรอไม ทจะท�าใหเราสามารถออกแบบผลงานหตถกรรมรวม

สมยไดอยางลงตว (ผลงานทไดใชกรอบแนวคดดงกลาว ตอง

สงผลตองานหตถกรรมทยงยนสการออกแบบรวมสมยได

จรงตามทผ คดคนไดกลาวอาง) และอกประเดนหนงคอ

ขอมลทอยตรงกลาง จากการออกแบบ Diagram10 คอ

ขอมลองครวมหรอองคความรสดทายอนเกดมาจากการ

10 แผนภาพ (Diagrams) ตามความหมายทบญญตในพจนานกรมราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 “แผนภาพ หมายถง ภาพหรอเคาโครงทเขยนขนเพอชวยในการอธบายเรองราว” แผนภาพเปนวสดกราฟกทใชถายทอดความร ความเขาใจ ความคดเหน หรอเรองราวตาง ๆ โดยแสดงความสมพนธของชนสวนของวตถหรอโครงสราง โดยแสดงสวนประกอบและระบบการท�างานทซบซอนของสงตางๆ เพอใหเขาใจชดเจนงายขน ดวยการใชภาพเหมอนหรอภาพลายเสน และสญลกษณอนประกอบ เพอแสดงลกษณะเฉพาะหรอโครงสรางทส�าคญเทานน โดยไมมรายละเอยดอนทไมจ�าเปน (https://dict.longdo.com/search/diagram. 2561)[Online]

หลอหลอมขอมลจากความสมพนธทงสามมตเขาดวยกน นน

คอความยงยน (Sustainable) แตในค�าอธบายภาพประกอบ

กลบเปนการน�าเขาสการออกแบบรวมสมย (ซงไมมขอมล

สวนดงกลาวใน Diagram) สดทายแลว เราสามารถออกแบบ

งานหตถกรรมทยงยนสการออกแบบรวมสมยไดอยางไร จาก

กรอบแนวความคดน

ซง Diagram ดงกลาว เปนรปแบบ Venn

Diagram เปนลกษณะการอธบายเงอนไขในการท�างาน

ท�าหนาทสอสารขอมลใหเขาใจงาย ตองเขาใจการคดเลอก

สงทส�าคญและทงสงทไมจ�าเปนในกองขอมล มการเรยบเรยง

และแบงประเภทขอมลและเรยงล�าดบความส�าคญใหเหมาะ

สม และทส�าคญคอ ชดความหมายจากจดรวม อนทเกด

ชองวางจากการเกยวพน สมพนธกนของวงกลมขอมล

(ซงตองเปนความจรงและเชอถอได) (Jun Sakurada แปล

โดย ณชมน หรญพฤกษ. 2558 : 10,51,93)

จากการวเคราะห กรอบแนวคดความยงยนทม

ความสมพนธระหวาง มตดานสงคม มตดานเศรษฐกจและ

ตวอยางท2

มตดานสงคม ดานวฒนธรรมและภมปญญา

ทองถน ซงเปนระเบยบวถชวตของคนใน

สงคม ทใหมนษยปรบตวและด�ารงชวตอยกบ

สงแวดลอมของทองถนได โดยไมท�าลาย

สงแวดลอม

มตดานเศรษฐกจ ท�าใหเกดดลยภาพ

ของการพฒนาด านเศรษฐกจ ทม

รากฐานมนคง มขดความสามารถในการ

แขงขนและสามารถพงตนเองได โดยม

เศรษฐกจพอเพยงตามแนวพระราชด�าร

ของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว เปน

แนวคดหลก เพอวางทศทางของงาน

หตถกรรมใหยงคงสานตอไปได

มตดานสงแวดลอม ทกสงทอยรอบตวมนษย ทงทมชวตและไมมชวตเกยวโยงสมพนธกนเปน

ระบบนเวศ ทสามารถใหคณและใหโทษตอมนษยไดขนกบความสมดลหรอไมสมดลของระบบ

นเวศ โดยมนษยมสวนส�าคญในการสราง และจดระเบยบใหอยรวมกบสงแวดลอมธรรมชาตได

อยางลงตว และเกอหนนซงกนและกน

ภาพท 6 ภาพกรอบแนวคดความยงยนทมความสมพนธระหวาง มตดานสงคม มตดานเศรษฐกจและมตดานสงแวดลอม ทสงผลตอไผกบงานหตถกรรมทยงยนสการออกแบบรวมสมย ทมา: บทความวชาการเรองไผกบงานหตถกรรมทยงยนสการออกแบบรวมสมย. ศลปกรรมสาร.2558,หนา17-18.

32

มตดานสงแวดลอมทสงผลตอไผกบงานหตถกรรมทยงยน

สการออกแบบรวมสมย ท�าใหทราบวากระบวนการหา

ความร (Literature Review) เพอน�ามาใชในการสราง

กรอบแนวคดนนยงไมสมบรณ เมอน�ามาใชในการวเคราะห

และเกดความเกยวเนองสมพนธกน จนเกดเปนการตดซง

กนและกน (Intersection) อนไมมขอมลสนบสนนลมลก

เพยงพอตอการน�าไปใชจรง ท�าใหกรอบแนวคดทสรางขน

มานนกวางและไมสามารถท�าใหองคความรนนแคบลงจน

น�าไปใชในการสรางสรรคได อาทเชน มตทางเศรษฐกจและ

มตทางสงคม กอเกดจดรวมเปนค�าวารวมสมย ซง

เศรษฐกจและสงคมมมตความหมายทกวางกวานนมาก มใช

แครวมสมย เพราะจดรวมทงสองสงเกยวพนถงสงตาง ๆ

รอบตวซงมปจจยแวดลอมทงวฒนธรรม การเมอง การศกษา

อนตรงกบปรมาจารยดานการตลาด Prof.Philip Kotler ได

ใหนยามของเศรษฐกจดานการตลาดไววา “marketing is

the social and managerial by which individual and

group obtain what they need and want through

creating, offering, and exchanging product of value

with others.” ซงจากนยามจะเหนไดวา งานดานการตลาด

เปนกระบวนการบรหาร จดการ ทงทางดานธรกจและสงคม

ทค�านงถงคณคา อนสามารถตอบสนองความตองการ การ

สรางความพงพอใจใหกบลกคา ตองอาศยทงความเขาใจ

การตลาดและผบรโภค รวมไปถงความเขาใจสภาวะสงคม

และประชากรและปจจยแวดลอมตางๆทง เศรษฐกจ

การคา การตลาด วฒนธรรม การเมอง การปกครอง สงแวดลอม

เทคโนโลยและการศกษา (กฤตน ณฎฐวฒสทธ, 2554 : 14)

ดงนนจดรวมทผคดคนเปนความรวมสมย จงเปนเพยงการ

ก�าหนดจดรวมทแคบเกนไปและไมมค�าอธบายใหเกดความ

ชดเจน ซงความรวมสมยทเกดขนนจงถกกดทบแคเรอง

ศลปะเทานน อกทงค�าวารวมสมยกเปนค�ากลางๆอยทผอาน

จะตความหมายไดวาอยางไร ซงอาจไมตรงกบสงทผคดคน

ตองการสอในการใชกรอบแนวคดนไปวเคราะห สรปไดวา

กรอบแนวคดนกวางเกนไป สามารถตความหมายไดกวางมาก

จนยากทจะวเคราะหขอมลหรอชดทฤษฎจรง ๆ น�ามา

ใชได ถาผ อานมความเขาใจทตางกน กจะนกคดและ

วเคราะหไปคนละทางกน ซงไมใชนยามความหมายของการ

ออกแบบและสรางกรอบแนวคดทตองการการน�าแนว

ความคดหรอทฤษฎตางๆทมอยมาใชเปนเครองมอในการ

ก�าหนดประเดนปญหาใหแคบลงจนเหลอจดทมความ

ละเอยดทสามารถน�ามาใชไดสงสด คอจดทมองเหนประเดน

หรอสภาพปญหาทวจยอย ในรปของตวแปรเหนถง

กระบวนการคดวเคราะหและสงเคราะหไดอยางชดเจน

ทฤษฎคอชดของหลกการและค�าจ�ากดความทเกยวของ

สมพนธกน โดยท�าหนาทจดระเบยบอยางเปนระบบ ทฤษฎ

ครอบคลมถงขอสมมตฐานพนฐาน (Assumption) และ

ความเปนจรงทปรากฏ (Axiom) (โดยมตองพสจน) รปราง

ของทฤษฎประกอบดวยขอเสนอทประกอบขนเปนทฤษฎ

อาจถอวาเปนกฎทางวทยาศาสตร ถาสามารถพสจนไดเพยง

พอและยอมรบกนอยางกวางขวาง (พรสนอง วงศสงหทอง.

2545 : 90)

จากตวอยางเปนการศกษาขอมลเพยงเพอใชใน

การเชอมโยงแบบจบแพะชนแกะ แลวน�ามาเกยวพนใหเกด

ความสมพนธรวมกน เพอใหกอเกดเปนขอมลทซอนอย ซง

ขอบเขตของการศกษาขอมลนนไมผด แตการน�าขอบเขต

ของขอมล หรอขอบเขตองคความร (Cognitive Domain)

ทกวางจนเกนไปมาจบใสโยงใย หาความสมพนธซงกนและ

กน ท�าใหแกนแททตองการศกษาใหถงจดทตองการสอ

(งานหตถกรรมทยงยนสการออกแบบรวมสมย) อยตรงสวนไหน

และไมสามารถหาขอเทจจรงสวนตาง ๆ มาใชปฏสมพนธกน

ได นกวชาการหรอนกออกแบบจะสามารถน�ากรอบความ

คดนไปใชในงานวชาการในลกษณะใด และจะน�าไปใช

วเคราะหอยางไร(นกวชาการและนกออกแบบตองน�าไปใช

ในการวเคราะหไดเนองจากเปนกรอบแนวคด)

ซงขนตอนในการศกษาขอมลเพอน�ามาใชในการ

สรางกรอบแนวคดนน ตองมการศกษาองคความรเพอ

ท�าการคดเลอกขอมลใหเกดเปนตวแทนของประเดนตาง ๆ

ตามสมมตฐาน และท�าการเรยบเรยงขอมลพนฐานไดอยาง

เปนระบบ เรยบเรยงงานคนควาใหเกดความเชอมโยง

ทงการยอมรบขอมลดวยเหตผลทยอมจ�านน การตงขอสงสย

จากขอมลและวเคราะหขอมลจากการณปจจบน (แตอยา

อคตและหกลาง) เชน การทจะตอบค�าถามใหไดวา ขอมลม

ความสมพนธกนอยางไร มคนเคยคนควากอนคณอยางไรใน

ทศทางเดยวกน แลวคณจะคนควาและด�าเนนการศกษา

อยางไร เพอท�าใหเกดเปนการเรยบเรยงวาจะพรรณนา

ท�าการวเคราะห วพากษ มความสมพนธ ไมสมพนธกน

อยางไร และเชอมโยงกนอยางไร เปนตน

33


จากประเดนแนวความคดจ�าเปนตองท�าการจ�ากด

ความในหวขอดงกลาวใหแคบลงและชดเจนยงขน เพอการ

ศกษาขอมลจะไดเกดผลลพธไดตรงกบสงทตองการทสด

(เนองจากกรอบแนวคดจากตวอยางนนเปนการศกษาในมต

ทกวางเกนไป ไมสามารถจ�ากดและสรปประเดนเนอหาท

ตองการในการน�าขอมลไปใชสการสรางสรรคได) ซงในการ

ออกแบบชดขอมลเพอน�าไปใชในการวเคราะหครงน ไมใช

กรอบแนวคดแตเปนการศกษากระบวนการและขนตอนการ

หาขอมล (ขอบเขตของการศกษา) เพอน�าขอมลทไดไป

วเคราะหหาขอบเขตของการออกแบบกอนน�าไปเขาส

กระบวนการออกแบบงานหตถกรรมรวมสมย โดยเปนการ

ออกแบบ Diagram แบบอธบายล�าดบขนตอน ซงแผนภาพ

ชนดนเหมาะส�าหรบการอธบายเรองราว ทเกดขนตามล�าดบ

หรอแจกแจงความสมพนธระหวางเรองตางๆ ซงเปนแนวคด

เพอจดระเบยบขอมลทตองการรวบรวมซงสามารถเปลยน

ขอมลทมอยใหกลายเปนขอมลทดขนได เปนการศกษาภาพ

รวมใหครบทกดานและท�าการตดสนใจวาอนไหนควรเกบ

อนไหนควรทงเพอใหเกดการตดสนใจทดทสด เราจงควร

รวบรวมขอมลใหไดมากทสดเชนกน (Jun Sakurada แปล

โดย ณชมน หรญพฤกษ. 2558 : 71,93) จากภาพท 7

สามารถอธบายไดดงน

1. อ ย า ง แ รกค อ ยกประ เ ด นค ว ามย ง ย น

(Sustainable) ออกจากกลมไปกอน เนองจากแนวคดความ

ยงยนนนมลกษณะของขอมลทกวางและมการน�าไปใชใน

ทกภาคสวนในการออกแบบและพฒนาอยแลว ตงแตตนน�า

จนถงปลายน�า นกออกแบบและนกพฒนาจ�าเปนตองศกษา

มจตส�านกและตระหนกถงสงทจะตองเกดขนและรบทราบ

ขอก�าหนด เงอนไขตาง ๆ ทจะมผลกระทบกบสงแวดลอม

และใชเปนกรอบแนวคดในการท�างานอยเสมอ ดงนนแนวคด

ความยงยนจงเปรยบเสมอนหลกการออกแบบผลตภณฑ

ทตองปฏบตเปนคขนานกบการพฒนาตงแตเรมตนจน

ผลงานเสรจสนเชนเดยวกน ซงประเดนความยงยน

(Sustainable) ในแผนภาพนจะหมายถงการตระหนกถง

แนวคดในการออกแบบและสรางผลตภณฑอยางเปนระบบ

จากจดเรมตน การคดถงผลลพธทตามมาหลงจากผลตภณฑ

นนหมดสภาพหรอสนอายในการใชงาน สดทายมใชเปน

เพยงขยะทไมสามารถยอยสลายได การคดถงระบบจะน�ามา

ในการชวยลดขยะและลดมลพษจงเปนประเดนหลก ไมใช

เ พยงคดเ พอหยดย งหรอชะลอผลทตามมาให ช าลง

แตเปนการคดเพอรเรมสงใหมใหสงทไดมานนสามารถหมน

เปนวงกลมเขาสวฏจกรไดอยางครบวงจรโดยไมมผลขาง

เคยงตามมา เปนแนวคดแบบมวลรวมของการออกแบบและ

ใชประโยชนของสงใดสงหนงใหเกดประโยชนทมากทสดและ

เกดขยะนอยทสด

ในการออกแบบและพฒนาจ�าเปนตองศกษามม

มองการแกไขปญหาแบบสะทอนกลบ ซงใจความส�าคญคอ

การมองถงปญหาทเกดขนในระบบ (ไมวาจะเปนปญหาใน

การผลต วสด ขนตอนเปนการคนหาขอเทจจรงหรอการ

แกไขอยางเปนระบบ) ซงนกออกแบบไมสามารถปฏเสธได

วาในการท�างานแตละครงจะมระบบและขนตอนในการ

ด�าเนนงาน ซงในแตละชวงตอนยอมมปญหาหรอความ

ขดของในการท�างานเกดขน ตองหาหนทางถงวธการแกไข

จากประเดนดงกลาว ผเขยนบทความจงขอท�าการทดลองอธบายแนวคดอกมมมองหนง จากการศกษาและ

พฒนาการออกแบบงานหตถกรรมรวมสมยดงน

ภาพท7 แผนภาพกระบวนการศกษาและขนตอนการหาขอมลสกระบวนการออกแบบงานหตถกรรมรวมสมยทมา : ออกแบบโดย ผวจย เมอวนท 18 มกราคม 2562

34

ปญหา การวางแผนในการมองปญหา การยอนกลบทละขน

เพอหาตนตอของปญหา และแกปญหาเทาทสามารถแกได

โดยอยามองสงนน ๆ วาไมมปญหา การแกปญหาจากการ

เรมตนทตวนกออกแบบและแกไขสง ๆ นน ถงแมวาจะไม

สามารถแกไขไดทงหมดกตาม แตการแกไขใหมากกคอสงท

ดทสด (The more is the better) การมองยอนถงระบบ

และขนตอน จะท�าใหสามารถเหนปญหาไดอยางชดเจนยงขน

ใหพบถงสาเหตในเชงลก และมความละเอยดรอบคอบมากขน

ในการด�าเนนงาน (William McDonough and Michael

Braungart. 2002)

2. การศกษาแนวคดและทฤษฎ ในการสงเสรม

การปรบทศทางของการสรางสรรคพฒนารปแบบผลตภณฑ

หตถกรรมไทยใหมความสอดคลองและเปนทศทางทเหมาะ

สม โดยท�าการศกษาแนวคดของกรมสงเสรมอตสาหกรรม

(2543 : 7) ทไดรวบรวมขอมลไววาในการพฒนาผลงาน

ออกแบบหตถกรรมไทยใหเกดความเหมาะสมกบเวลา

ยคสมยทเปลยนแปลงไป โดยตองค�านงถงความสมดลและ

ความสมพนธในองคประกอบทส�าคญ 3 ประการอนไดแก

มนษย ธรรมชาต และสงคม หมายถง ผลตภณฑหตถกรรม

ไทยควรทจะสนองความตองการใชสอยของ “มนษย” ทง

รางกายและจตใจ คอมประโยชนและความงามทางศลปะ

เพอยกระดบจตใจใหมนษยมคณธรรม ความดงาม โดยการ

พฒนาคณภาพหตถกรรมใหไดมาตรฐานทด ขณะเดยวกนก

จะตองค�านงถงเรอง“ธรรมชาต”ความรเทาทน และเขาใจ

ในคณสมบตของวตถดบจากทรพยากรธรรมชาตทนบวนจะ

เหลอนอยลงและมอยอยางจ�ากด จงควรทจะมการคดคน

พฒนารปแบบผลตภณฑหตถกรรมใหประหยดการใชวสด

และใชใหเกดประโยชนคมคาสงสด ตลอดจนการสะทอนให

เหนถงคณคาของวตถดบหตถกรรมทมาจากทรพยากรธรรมชาต

ส�าหรบองคประกอบดาน “สงคม”นน หมายรวมถงวฒนธรรม

ภมปญญาและระบบการตาง ๆ ทจดสรรการด�ารงอยของ

ชวตมนษย ผลตภณฑหตถกรรมไทยจงควรจะมรปแบบของ

เอกลกษณและอตลกษณทองถนอนเปนสวนหนงของ

วฒนธรรมไทยดวยเชนกน

3. การศกษาแนวทางเศรษฐกจสร างสรรค

(Creative Economy) เปนลกษณะแนวคดทางการตลาด

กบมรดกทางวฒนธรรม (Cultural Heritage) ทนวฒนธรรม

เปนอตลกษณยดโยงแกนคณคาความเปนไทยไว จงตอง

สงเสรมการบรหารจดการอยางเปนระบบ ฉะนนการศกษามต

ของการตลาดกบมรดกวฒนธรรมในทนหมายถง “ตวผล

งานหรอผลตภณฑ” เนองจากปจจบนกระแสเศรษฐกจเชง

สรางสรรค มทศทางทดขนและเปนทนยม ไมวาจะเปนการ

สรางสรรคสนคาเชงวฒนธรรมเพอการบรโภคในประเทศ

หรอเปนการสงเสรมดานการสงออก ซงผคนทวโลกตางให

ความสนใจกบการเรยนรวฒนธรรมทหลากหลาย โดยเฉพาะ

วฒนธรรมแถบเอเชยทเปนกระแสในวงการแฟชน ในการ

วางแผนการตลาดทางมรดกวฒนธรรมเหลาน ตองค�านงถง

การบรหารจดการทางวฒนธรรมทเหมาะสม ทงจากทน

วฒนธรรมทมอยดงเดม (Traditional) และทนทางวฒนธรรม

รวมสมยทเพงเกดขนใหม (Contemporary) แนวทางในการ

ท�างานอาจแบงออกไดเปนการสรางสรรค (Create) หรอการ

คงรกษา (Maintain) ซงจะน�าไปสแนวทางการบรหารจดการ

แนวคดทางการตลาดกบมรดกทางวฒนธรรมใน 4 รปแบบ

ไดแก

3.1) การสรางความตระหนก ความเขาใจ และ

เขาถงทนวฒนธรรมดงเดม (Traditional, Maintain)

ส� าหรบทน วฒนธรรมทมอย ด ง เดม

(Traditional Cultural Capital) จากการสงสมมา

นบว าเป นแหล งทรพยากรทส�าคญย ง หากแต ขาด

กระบวนการบรหารจดการทด สงผลใหคนบางกลมละเลย

หรอหลงลมวฒนธรรมทมโดยเฉพาะในยคทมการไหลเวยน

เปลยนแปลงของวฒนธรรมขามชาตอยางสง การบรหาร

จดการจงควรด�าเนนไปในทศทางทการคงรกษาคณคา

(Maintain) การสรางความตระหนกถงอตลกษณวฒนธรรม

ไทย อนจะน�าไปสความภมใจ ความผกพน และแรงบนดาล

ใจใหอยากเรยนร สรางเสรมความเขาใจในแกนคณคา

วฒนธรรม

มนษย

ธรรมชาต สงคม

“ความสมดลและความสมพนธ

สการปรบทศทางการปรบพฒนา

รปแบบผลตภณฑ

หตถกรรม”

ภาพท 8 หลกการความสมดลและความสมพนธในองคประกอบทส�าคญ 3 ประการอนไดแก มนษย ธรรมชาต และสงคม ทสงผลถงการพฒนาผลงานทางออกแบบหตถกรรมทมา : ออกแบบโดย ผวจย เมอวนท 18 มกราคม 2562

35


การประยกตแนวคดดงกลาวกบการสรางสรรค

สนคา ไดแกการสนบสนนถายทอดภมปญญาการผลตจาก

รนสรน ควบคกนกบกระบวนการจดการความร เพอใหทน

ภมปญญาอยในรปแบบทเปนทเขาใจ และเขาถงไดสะดวก

โดยไมจ�ากดเพยงการถายทอดความรโดยบคคลซงอาจมการ

สญหาย บดเบอนไปตามกาลเวลา นอกจากนนยงเพอ

เปนการสงเสรมมาตรฐานในการผลตสนคาเชงวฒนธรรม

หากพจารณาตวอย างในระดบชาต เป นทชดเจนว า

ประเทศไทยมทนทางวฒนธรรมทส�าคญมาแตดงเดม ปรากฏ

ในรปของงานศลปะ ขนบธรรมเนยม จารตและประเพณ

ตาง ๆ หากแตยงตองอาศยกระบวนการจดการใหเกดการ

เขาถงในวงกวางขน เชนการสงเสรมใหคนรนใหมไดเลงเหนและ

ชนชมในคณคาศลปวฒนธรรมไทย โดยการน�าเสนอผานสอ

หรอชองทางรวมสมยเปนตน

3.2) การพฒนาทนวฒนธรรมดงเดม (Traditional,

Create)

แนวคดนเปนการพฒนาทนทางวฒนธรรมทมอย

ดงเดม (Traditional) โดยการสรางสรรค (Create) ใหอยใน

รปแบบทสอดคลองกบบรบทหรอกลมเปาหมาย สรางความ

นาสนใจน�าไปสการตอยอด ขยายผลได ตวอยางการจดการ

ความรของภมปญญาทองถน เชน ต�ารบยาสมนไพรไทยท

สามารถน�ามาคนควาวจยเปนการแพทยแผนทางเลอกได

น�าไปสขอวเคราะหในเชงวทยาศาสตร สามารถสงเสรมใหเปน

ทยอมรบอยางกวางขวาง สรางโอกาสการพฒนาเปนองค

ความรและน�าไปใชในระดบสากลได

3.3) การศกษาตดตามวฒนธรรมรวมสมย

(Contemporary, Maintain)

กระแสไหลเวยนเปลยนแปลงวฒนธรรม

และยคสมยทเปลยนไป ไดน�าไปสการกอเกดวฒนธรรมใหม

ทงทเกดขนโดยธรรมชาตและทเกดขนจากการวางแผนอยาง

เปนระบบ ดงปรากฏจากตวอยางความนยมวฒนธรรม

บนเทงของเกาหล K-Pop ในปจจบน วฒนธรรมรวมสมย

(Contemporary) เหลานเปนสวนหนงของทนวฒนธรรม

โดยภาคสวนตาง ๆ ในสงคมสามารถศกษา เพอท�าความเขาใจ

ถงทมา แกนคณคา รวมถงผลกระทบตาง ๆ ทงเชงโอกาส

และอปสรรคตอสงคมไทย ในการวางแผนผลตภณฑตอง

วเคราะหและตดตามลกษณะวฒนธรรมรวมสมยเหลานอย

ตลอดเวลา เพอสามารถเกาะกระแสหรอคาดการณความ

เปลยนแปลงทอาจเกดขน จงจะน�าไปสการรกษาสถานภาพ

ทางการแขงขนในตลาดไวได

3.4) ก า ร พ ฒ น า ว ฒ น ธ ร ร ม ร ว ม ส ม ย

(Contemporary, Create)

การพฒนาวฒนธรรมรวมสมยมจดม ง

หมายส�าคญเพอสรางสรรคทนทางวฒนธรรมทมความ

สมพนธกบลกษณะสงคมสมยใหม โดยในกระบวนการ

พฒนาตองมการพจารณาถงผลกระทบทอาจเกดขนรอบ

ดานโดยเฉพาะทอาจเกดขนกบทนวฒนธรรมดงเดม

เพอมใหเกดการลบเลอนหรอท�าลายอตลกษณวฒนธรรม

อนทรงคณคามาแตครงอดต

วฒนธรรมรวมสมยทสามารถน�ามาใชเปนทนทาง

วฒนธรรม ควรมลกษณะเปดกวางไมยดตด (ทวาตองเปน

ทนทางวฒนธรรมทไมไปทางบงชถงความเชอ ศาสนา ความ

ศรทธาหรอความคดเชงจารต) เชน แนวคดการผสมผสานท

เปนลกษณะของยคหลงสมยใหม (Post Modern) ซง

สามารถน�ามาประยกตใชไดเปนอยางดในการสรางสรรค

ผลตภณฑ อาท อาหารแบบฟวชน หรอเสอผาสไตลมกซ

แอนดแมทช การตลาดกบมรดกทางวฒนธรรม(Cultural

Heritage) ไมว าจะเปนในรปของ People, Place

หรอ Product เปนเรองละเอยดออน ทตองอาศยการ

พจารณาความสมพนธองครวมของสงคม มใชเพยงการค�านง

ถงประโยชนทางการคาเพยงเทานน เพราะทนทางวฒนธรรม

เปนอตลกษณยดโยง แกนคณคาความเปนไทยไว จงตองสง

เสรมการบรหารจดการอยางเปนระบบ ไมอาจปลอยให

เปนการไหลไปตามกระแสเศรษฐกจการคาแบบเสรเชนท

ผานมาได ทส�าคญทสดคอคนไทยตองรกและภาคภมใจใน

มรดกทางวฒนธรรมทม จงจะสามารถผลกดนการตลาด

มรดกวฒนธรรมไปสความส�าเรจในระดบสากล (กฤตน ณฎฐ

วฒสทธ, 2554 : 162-173)

จากตวอยาง การทดลองกระบวนการศกษาและ

ขนตอนการหาขอมลสกระบวนการออกแบบ งานหตถกรรม

รวมสมยทไดอธบายไปขางตนทง 3 ขอ (การเขาใจความ

ยงยน ความสมดล และความสมพนธสการปรบทศทางการ

ปรบพฒนารปแบบผลตภณฑหตถกรรม และการศกษา

แนวทางเศรษฐกจสรางสรรค (Creative Economy) จงเปน

แนวทางการศกษาขอมลอกแนวทางหนง ซงนกออกแบบ

สามารถน�าไปใชเปนกระบวนการศกษา ในการเกบรวบรวม

ขอมล เพอน�าไปใชในการวเคราะหสการออกแบบได ทงน

อาจจะมชดทฤษฎอกหลากหลายประเดนในการศกษาทม

ความเกยวของในเชงลกเพอใช ในกระบวนออกแบบ

สรางสรรค เชน เรองของผลตภณฑทตองการ กลมคนหรอ

36

ผบรโภค สถานท ประโยชนใชสอยหรอแมกระทงเรองความ

งามและแรงบนดาลใจ ซงขอมลบางสวนถาวเคราะหให

ลกซงแลว กจะสามารถเรยบเรยงขอมลดงกลาวเขาสแนวคด

กระบวนการศกษาและขนตอนการหาขอมลสกระบวนการ

ออกแบบงานหตถกรรมรวมสมยทกลาวมาได เชน การศกษา

วฒนธรรม (Culture) มาใชประยกตใหเกดแนวความคด

สรางสรรคและผลงานออกแบบใหม ๆ แตยงตองค�านงถงการ

ร กษาวฒนธรรม เด ม ( Tr ad i t i ona l ) ก า ร ด แล

การคงรกษา (Maintain) เพอใหเกดความรวมสมย

(Contemporary) และคงเปนผลงานทมความสมดลกบ

มนษย(ทงรางกายและจตใจ) ธรรมชาต (จากการใชวสดและ

กรรมวธการผลต) และเหมาะกบสงคมนนๆ ทงหมดน

นกออกแบบจ�าเปนตองศกษาหาขอมลในหวขอ หรอประเดนท

ตองการออกแบบ ใหชดเจนเหมาะสมกอนน�าไปใชในการ

ออกแบบในขนตอนถดไป

การทนกวชาการหรอนกออกแบบมความ

ตองการทจะท�าการพฒนา ปรบปรงเปลยนแปลง แนวคด

การน�ามตทางวฒนธรรมและภมป ญญามาใชในการ

สรางสรรคนนเปนสงทดและควรสงเสรม แตมกละเลย

ไมใสใจในการศกษาแนวโนม และความเปลยนแปลงทเหมาะสม

ในดานการอนรกษ ความเปนอตลกษณหรอตวตนทแฝง

อย การด�ารงอย รวมถงการศกษาใหเขาใจถง “แนวคด

วฒนธรรมทสงผานวตถสงของ (Material Culture)” จน

กอเกดแนวคดหยบฉวย มกงาย เอาแตความงามตามทศนะ

(แตมกจะกลาวอางถงมตทางวฒนธรรมในการออกแบบอย

เสมอเพอดงดดความนาสนใจจากผบรโภค) ดงเพยงความ

โดดเดนทเหนประโยชนในเชงการคา หรอแนวคดแบบ

วฒนธรรมรวมสมยมากจนเกนขอบเขตของการน�ามตทาง

วฒนธรรมไปใชอยางเหมาะสม ซงนนอาจรวมถงแกน

ความคด ความเชอ ความศรทธา รากทางสงคม กลมชน

และการจดการความรทางวฒนธรรมนนถกบดเบอนออกไป

ตามสนคาหรอผลงานนนทครอบง�าอย นนเปนการสงผลเสย

โดยตรงกบการด�ารงคงไวทางวฒนธรรมทอยคกบประเทศ

ชาตนบพน ๆ ป หลายชวอายคน

จากขอมลขางตน ผเขยนจงยกตวอยางรปแบบ

ผลงานออกแบบ จากการน�าเอามตทางวฒนธรรมและ

ภมปญญามาใชทไมเหมาะสม สบสน และขาดความรความ

เขาใจในการศกษาขอมล ส�าหรบน�ามาใชสรางสรรคยงไม

เพยงพอ ถงแมวาแนวคดการออกแบบรวมสมย สามารถน�า

มาใช เป นทนทางวฒนธรรมให เ กดผลงานออกแบบ

สรางสรรคได และควรมลกษณะทเปดกวางและไมยดตด

แตการน�าวฒนธรรมและภมปญญามาใชนน (ในกรณทใชเปน

แนวคด โดยมการกลาวอางและดงขอมลมาใชอยางชดเจน

ทงรปแบบผลงานและลายลกษณอกษร) ผออกแบบตอง

พจารณาถงผลกระทบทอาจเกดขนรอบดาน โดยเฉพาะท

อาจเกดขนกบทนวฒนธรรมและภมปญญาดงเดม เพอไมให

เกดความลบเลอนหรอเปนการท�าลายอตลกษณทาง

วฒนธรรมอนทรงคณคามาแตครงอดต (ดงตารางท 1 – 2)

37


ตารางท1 ตวอยางรปแบบผลงานออกแบบ จากการน�าเอามตทางวฒนธรรมและภมปญญามาใชทไมเหมาะสม

ผลงานออกแบบ ค�าอธบาย

ตวอยางรปแบบท1 หนงใหญเปนการแสดงทเกดจากการเอาศลปะแขนง

ตางๆ คอ หตถศลป นาฏศลป คตศลป ดรยางคศลป และ

วรรณศลป มาผสมผสานกนใหสอดคลองเหมาะสมเพอใหความ

บนเทงแกผชม อนแสดงใหเหนถงอจฉรยภาพทางดานการแสดง

ของบรรพบรษของศลปนไทยทงหมดมาเลน เพอเปนการเผยแพร

รามเกยรตใหคนทวไปไดรจกจะไดเคารพ ยกยองพระเจาแผนดน

วาเปรยบเสมอนพระรามหรอพระนารายณ โดยหนงเจาหรอหนง

ครเปนตวหนงทใชส�าหรบพธไหวครไมใชแสดง ม 3 ตว คอ

พระฤาษ พระอศวรหรอพระนารายณ และทศกณฐ (หนงพระอศวร

หรอพระนารายณ และทศกณฐ เรยกวา “พระแผลง”เพราะหนง

ครทงสองภาพเปนทาแผลงศร) ซงการน�าพระนารายณ อนเปน

หนงในหนงเจาหรอหนงคร มาออกแบบตางห เปนงานออกแบบ

แฟชน มความเหมาะสมดแลวหรอไม มแนวคดหรอการน�าบรบท

ทางวฒนธรรมมาใชไดอยางเหมาะสมหรอไม

ทมา

https://archive.clib.psu.ac.th/online- exhibition/nangyai/

page4.html.2561 [Online]

ตวอยางรปแบบท 2

ความส�าคญของวดพระบรมธาตไชยาอยท สถปเจดย

พระบรมธาตไชยาซงบรรจพระบรมสารรกธาตของสมเดจพระ

สมมาสมพทธเจา อนเปนทเคารพสกการะของพทธศาสนกชน

และเปนพทธสถานเพยงแหงเดยวในประเทศไทย ทยงคงรกษาความ

เปนเอกลกษณของศลปกรรมสมยศรวชยไวไดอยางสมบรณแบบ

วดพระบรมธาตไชยาจงเปนวดทมส�าคญคบานคเมองชาวไชยาและ

สราษฎรธานมานานนบแตโบราณกาล เจดยพระบรมธาตไชยาเปน

สถาปตยกรรมแบบศรวชยเปนองคเดยวทยงอยในสภาพทดทสด

สนนษฐานวาสรางขนประมาณพทธศตวรรษท 13-14 แตไมปรากฏ

ประวตการสรางและผสราง เขาใจวาสรางในขณะทเมองไชยาสมย

ศรวชยก�าลงเจรญรงเรองสงสด จากหลกฐานทยนยนถงอาณาจกร

ศรวชยอายไมต�ากวา 1,200 ป โดยทจงหวดสราษฎรธานไดใชภาพ

ของเจดยพระบรมธาตนเปนสญลกษณในดวงตราประจ�าจงหวด

และเปนสญลกษณในธงประจ�ากองและผาพนคอลกเสอดวย

ทมา

https://cl ib.psu.ac.th/southerninfo/content/1/

5d4f24ad.2561 [Online]

38

ตารางท2ตวอยางรปแบบผลงานออกแบบ จากการน�าเอามตทางวฒนธรรมและภมปญญามาใชทไมเหมาะสม

ผลงานออกแบบ ค�าอธบาย

ตวอยางรปแบบท 3 หมอบรณฆฏะ ไหดอกบว หรอ ปรณะฆะฏะ (ปรณะ

แปลวา เตม,สมบรณ, ฆฏะ แปลวา หมอ) แปลวา หมอทแสดงถง

ความสมบรณซงหมายถงความเจรญรงเรองของพระพทธศาสนาใน

ลานนา รปหมออนปรากฏในรอยพระพทธบาท เปนหนงในมงคล

รอยแปด เรยกวา“อฏฐรสตะมงคล” ทพรรณนาไวในคมภร

ปฐมสมโพธกถา ชางศลปในลานนาสมยโบราณนยมน�ามาตกแต

พทธสถานกนมากไมวาจะเปนลายรดน�า ลายจ�าหลกไม ลายฉลแผง

และหนาบรรณ ซงมกเรยกวา ลายหมอน�าดอก ลายหมอน�าค�า โดย

ลวดลายตวหมอบรณฆฏะจะเขยนรปสญลกษณทางศาสนา เชน ชาง

อนหมายความวา ปฏสนธ จบเหตการณตอนพทธมารดาทรงสบน

เปนชางเผอก

รปดอกบวเจดดอก หมายถง ประสต

รปสงหหรอวว หมายถง ศากยวงศ หรอ โคตมโคตร

รปมากณฐกะ หรอมา หมายถง ทรงออกผนวช

รปถวยมขาว หมายถง ขาวมธปายาส ( ทรงรบจากนาง

สชาดากอนตรสร)

รปตนโพธ, ศรมหาโพธ หรอ โพธบลลงก หมายถง ตรสร

ธรรมจกร มรปดอกหาดอก หมายถง ปฐมเทศนา

รปดอกมณฑารพ หมายถง ปรนพพาน

รปจตกาธาน หรอกองเพลง หมายถง ประชมเพลง

และ รปเจดย หมายถง พระสารรกธาต

ลายพมดอกบนหมอทเปนลายกานขดทวไปจะมพเศษ

คอจะประดบพระพมพลงไปใหดศกดสทธขน จะใหมจ�านวนตาม

ความเชอถอวาเปนมงคลดวย

ทมา : ศาลาจรยธรรม หนวยอนรกษสงแวดลอมศลปกรรมทองถน

จงหวดพะเยา

ตวอยางรปแบบท 4

“ฉตร”เปนเครองสงส�าหรบแขวน ปก ตง หรอเชญเขา

กระบวนแหเพอเปนเกยรตยศ ฉตรมรปรางคลายรมทซอนกนเปน

ชนๆ ฉตรถอเปนของสงเปรยบเสมอนสวรรคซงเปนศนยรวม

จกรวาล

ทมา: https://facebook/Royal World Thailand. 2561

[Online]

39


บทสรป จากแนวคดทกลาวมา การวเคราะหทงแนวคด

กรอบความสมพนธ และตวอยางผลงานการออกแบบทอาง

มตทางวฒนธรรมมาประยกตใชนน สอดรบกบแนวคดของ

วบลย ลสวรรณ (2542 : 139-141) ซงไดใหขอคดเหนเกยว

กบแนวทางการอนรกษและสงเสรมศลปหตถกรรมไววา ใน

ปจจบนเปนทยอมรบกนวางานศลปหตถกรรมไดรบความ

สนใจมากกว าแต ก อนท งในด านการศกษาค นคว า

จากบรรดานกวชาการและนกพฒนาไปจนถงนกธรกจการคา

ดานน แตตลอดเวลาทผานมาจะเหนไดวายงไมประสบผลด

เทาใดนก ทงนอาจจะยงไมมความประสานรวมมอกนอยาง

จรงจงระหวางบคคลกลมตาง ๆ จงท�าใหทศทางการอนรกษ

และการพฒนาสงเรมงานศลปหตถกรรมด�าเนนไปในทศทาง

ทดทควร ในดานการอนรกษและสงเสรมนนนาจะประกอบ

ดวยบคคลสองกลม คอกลมหนงเปนนกวชาการทท�างานใน

ดานการศกษาคนควาและวจย เพอเขาใจถงความเปนมา

และคณคาของศลปวฒนธรรมอยางลกซง ใหเขาถงการ

ก�าเนดรปแบบดงเดมและความสมพนธของสงเหลานนกบ

การด�ารงชวตของประชาชน ทงนอาจจะศกษารวบรวมเกบ

รกษาไวในลกษณะมรดกของชาต เพอการศกษาของคนรน

หลงและเปนหลกฐาน เปนขอมลใหบคคลอกกลมหนงน�าไป

ด�าเนนการพฒนา ปรบปรงและสงเสรมใหงานเหลานนได

พฒนาไปในทศทางทถกทควรบนพนฐานของลกษณะ

เฉพาะถนและเอกลกษณประจ�าชาตของเราไว ถาการท�างานของ

บคคลทงสองกลมดงกลาวด�าเนนไปจนบรรลเปาหมายและ

ผลส�าเรจเทาทควรแลวกเชอวางานศลปหตถกรรมของเรา

ทถกทอดทง ถกมองขามเปนเวลาอนชานานเพราะเราไป

พะวงถงงานศลปะชนสงเสยเปนสวนใหญ ทงๆทงานพนบาน

พนเมอง เปนมรดกของประชาชนสวนใหญของประเทศ และ

ถาการอนรกษและการพฒนาสงเสรมประสบผลดแลว

งานเหลานอาจเปนสนคาทท�ารายไดเขาประเทศไมนอยหรอ

อาจท�าใหสภาพเศรษฐกจและการด�ารงชวตของประชาชนด

ขนดวย แมในชวงทผานมามการตนตวเรองศลปวฒนธรรม

กนมากกตาม แตมกเกดแนวคดทขดแยงสองแนวคดคอ แนว

หนงมงเนนการอนรกษเพอใหคงสภาพเดมไวดวยวธการ

สบทอด การศกษาวจยการรวบรวมหลกฐานและขอมลไว

แนวคดนเปนการอนรกษของเดมใหคงสภาพไมเปลยนแปลง

ซงความจรงแลวเปนไปไดยาก เพราะขดกบวถทางของความ

เปลยนแปลงทางสงคม สวนอกแนวคดหนงอยากใหมการ

พฒนาและประยกตใหเขากบยคสมยซงมกเปลยนแปลงไป

ในทางทสญเสยเอกลกษณ ท�าใหเกดปญหาวาจะเปนการ

ท�าลายเอกลกษณและลกษณะเฉพาะถนของศลปหตถกรรม

แตการพฒนาในลกษณะนอาจจะท�าใหเกดผลเสยมากกวา

ผลดในระยะยาว ซงสอดรบกบแนวคดของ จรสพมพ วงเยน

(2554: 21) โดย ไดใหขอมลไววาสงทเกดขน ณ ขณะนแสดง

ใหเหนถงความตระหนกในผลกระทบแหงโลกสมยใหมของ

ไทย การเกดแนวคด“หลงสมยใหม” เปนสญญาณแหงความ

เสอมศรทธาของ“สงคมสมยใหม” หรออาจเปนความ

กาวหนาทางเทคโนโลย ทท�าลายสงแวดลอมและภมปญญา

แหงการพงพาธรรมชาต

จากการอธบายและยกตวอยางการน�าวฒนธรรม

และภมปญญามาใชในการออกแบบสรางสรรคนน ควร

ตระหนกและไตรตรององคความรและการน�าไปใชใหด การ

รบรหรอคนควาขอมลเพยงผวเผนไมทราบรายละเอยดเชง

ลกทแทจรงอาจท�าใหเกดความเขาใจทผดและน�าไปใชอยาง

รเทาไมถงการณ ทงนการเปลยนแปลงตามกระแสสงคมท

หมนไปขางหนา ท�าใหเราตองกาวใหทนกบการหมนเปลยน

ตามยคสมย เปนการพฒนาสรางสรรคตามกระแสสงคม แต

กระนนเราเองกควรยดมน ใหความเคารพ มจตส�านกตอ

วฒนธรรมตนเอง ด�ารงความเปนตวตนของเราดวยเชนกน

ในการศกษาวฒนธรรมหรอภมปญญาใหม ๆ ทรบเขามาจาก

โลกภายนอก มไดเขามาทดแทนวฒนธรรมหรอภมปญญา

สงสมทพฒนาไวเดมทงหมด ภมปญญาสงสมจะไดรบการ

ทดสอบ เลอกเฟนและดดแปลงใหสามารถแกปญหาหรอ

ตอบสนองความตองการในการปรบตวตามบรบททาง

เศรษฐกจและสงคมทเปลยนแปลงไป และท�าหนาทเปนฐาน

เพอรองรบภมปญญาใหม ๆ หรอแนวคดในการสรางสรรค

ใหม ๆ ทเขามาผสมผสานอยางตอเนอง ทงนนกวชาการ

นกออกแบบหรอผทสนใจทางการออกแบบหตถอตสาหกรรม

ควรทจะหมนศกษา หาความร และน�ามาปรบใชหรอ

ประยกตใชใหสอดคลองกบภมปญญาเดมเพอใหเกดเปนการ

สรางสรรคในบรบทใหม ในลกษณะการผลตซ�าทาง

วฒนธรรมใหเกดขนเหมาะสม ไมกอใหเกดความสบสนและ

เกดองคความร ทสามารถสงผานขอมลทางมตทางวฒนธรรม

และภมปญญาทดทถกตองไดในอนาคต

40

เอกสารอางองกรมสงเสรมอตสาหกรรม กระทรวงอตสาหกรรม. (2543). รปแบบผลตภณฑหตถกรรมไทย. กรงเทพฯ : กรมสงเสรม

อตสาหกรรม.

กฤตน ณฎฐวฒสทธ. (2554). MarketingPanoramaการตลาดมมกวาง. พมพครงท 2. กรงเทพฯ : กรงเทพธรกจ.

กมพล แสงเอยม. (2558), เดอนกรกฎาคม – ธนวาคม 2558. “ไผกบงานหตถกรรมทยงยนสการออกแบบรวมสมย”. วารสาร

ศลปกรรมสารมหาวทยาลยธรรมศาสตร. 10(2) : 1-18.

กมพล แสงเอยม. (2559), เดอนมกราคม – มถนายน 2559. “วฒนธรรมรวมสมยสการปรบเปลยนรปแบบงานศลปหตถกรรม

ผาทอทองถน”วารสารศลปกรรมสารมหาวทยาลยธรรมศาสตร. 11(1) : 1-12.

กตตพงษ เกยรตวภาค. (2561), เดอนตลาคม 2560 – มนาคม 2561. “ออกแบบหตถอตสาหกรรม(กวม).” วารสารสหวทยาการ

มหาวทยาลยธรรมศาสตร. 15(1) : 70-103.

จรสพมพ วงเยน. (2554). แนวคดหลงสมยใหม:การยอนสโลกแหงภมปญญา. วารสารสถาบนวฒนธรรมและศลปะ. 13(1) :

20-23.

จน ซากราดะ. (2558). BasicInfographic. แปลโดย ณชมน หรญพฤกษ. นนทบร: ไอดซ พรเมยรจ�ากด

ประชด สกณะพฒน, วมล จโรจพนธ, กนษฐา เชยทวงศ. (2551). มรดกทางวฒนธรรมทางภาคเหนอ. กรงเทพฯ: แสงดาว.

ประชด สกณะพฒน, วมล จโรจพนธ, กนษฐา เชยทวงศ. (2551). มรดกทางวฒนธรรมทางภาคกลางและภาคตะวนออก.

กรงเทพฯ: แสงดาว.

ประพนธ เรองณรงค. (2550). เลาเรองเมองใต:ภาษาวรรณกรรมความเชอ. กรงเทพฯ: สถาพรบคส.

พรสนอง วงศสงหทอง. (2545). วธวทยาการวจยการออกแบบผลตภณฑ. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

วรรณ แกมเกต. (2555). วธวทยาการวจยทางพฤตกรรมศาสตร. พมพครงท 3. กรงเทพฯ: โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

วรวธ สวรรณฤทธและคณะ. (2549). วถไทย. กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร.

วบลย ลสวรรณ. (2542). ศลปหตถกรรมพนถน. กรงเทพฯ : คอมแพคทพรน.

สาขาออกแบบหตถอตสาหกรรม คณะศลปกรรมศาสตร. (2559). คมอหลกสตรศลปกรรมศาสตรบณฑตสาขาออกแบบ

หตถอตสาหกรรม. เชยงใหม : สมารทโคตตง.

สรสวด อองสกล. (2549). ประวตศาสตรลานนา. พมพครงท4. กรงเทพฯ : อมรนทร.

เอกวทย ณ ถลาง. (2544). ภมปญญาชาวบานกบกระบวนการเรยนรและปรบตวของชาวบานไทย. กรงเทพฯ : อมรนทร.

เอกวทย ณ ถลาง, นธ เอยวศรวงศ, วจารณ พานช, รสนา โตสตระกล และนงคราญ ชมพนช. (2546). ภมปญญาทองถน

กบการจดการความร. กรงเทพฯ : อมรนทร. Braungart, M. and McDonough, W. (2002). CradletoCradle. New York : North Point Press.

แนวคดอตสาหกรรมการสรางสรรคโลกปจจบนในการสรางมลคา.” (2561). [online]. Available: www.marketingoops.

com/news/biz-news/tcdc-9-industry-trending-2561.

“ฉตร.” (2561). [online]. Available: https://facebook/Royal World Thailand. 2561.

ศาลาจรยธรรม หนวยอนรกษสงแวดลอมศลปกรรมทองถน จงหวดพะเยา

“ฐานขอมลทองถนภาคใต.” (2561). [online]. Available: https://clib.psu.ac.th/southerninfo/content/1/5d4f24ad.2561.

“ประเพณ ศลปวฒนธรรม ความเชอ ความเปนอย.” (2561). [online]. Available: https://archive.clib.psu.ac.th/

online- exhibition/nangyai/page4.html.2561.

“ส�านกหอสมด มหาวทยาลยราชภฎเชยงใหม.” (2561). [online]. Available:http://computertong.blogspot.com/p/

blog-page_18.html. 2561.

“Siam Society.” (2561). [online]. Available: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Siam_Society-_Bangkok.

“เฉลว.” (2557). [online]. Available: ไทยรฐออนไลน. 2557.

41


“งานปอยหลวง.” (2561). [online]. Available: http://www.chiangmainews.co.th/page/archives/581205. 2561.

“Post Modern.” (2561). [online]. Available: http://pioneer.chula.ac.th/-yongyudh/papers/postmodern.htm.

2561.

“ศลปะและหตถกรรม (Art & Craft). (2561). [online]. Available: www.marketingoops.com/news/biz-news/

tcdc-9-industry-trending. 2561.

การเขยนบทละครเวทส�าหรบผสงอายSCRIPT WRITING FOR THE ELDERLY

สรนทรเมทะน/SURIN MEDHANEEสาขาวชาอตสาหกรรมสรางสรรคการดนตรและศลปะการแสดง คณะอตสาหกรรมสรางสรรค มหาวทยาลยรตนบณฑตDEPARTMENT OF MUSIC AND PERFORMING ARTS CREATIVE INDUSTRY RATTANABUNDIT UNIVERSITY

Received: November 7, 2018Revised: January 24, 2019Accepted: February 5, 2019

บทคดยอ บทความวชาการนมวตถประสงคเพอศกษาขนตอนการเขยนบทละครเวทส�าหรบผสงอาย ประชากรทใชในการ

ศกษาในครงนใชวธการเลอกแบบเจาะจง คอ ผสงอายชายและหญง เจาหนาทของสถานพยาบาลนวศรเนอสซงโฮม นสต

หลกสตรศลปกรรมศาสตรบณฑต มหาวทยาลยรตนบณฑต จ�านวน 80 คน เครองมอในการวจยไดแก แบบวเคราะหสาระ

แบบสอบถามความพงพอใจ และแบบสมภาษณไมมโครงสราง วเคราะหขอมลดวยการวเคราะหสาระ สถต คาเฉลย และ

คาเบยงเบนมาตรฐาน ผลการวจยพบวามองคประกอบทส�าคญ 4 ดานคอ 1. ดานองคประกอบของบทละคร ไดแก 1) แนวคด

2) การเลอกเรอง 3) การศกษาคนควา 4) การจดล�าดบขอมล 5) ความยาว และ 6) การวางเคาโครงเรอง 2. ดานความตองการ

ของผสงอายในชวงวยตางๆ ไดแก 1) ชวงไมคอยแก อายประมาณ 60-69 ป 2) ชวงแกปานกลาง อายประมาณ 70-79 ป 3)

ชวงแกจรง อายประมาณ 80-90 ป 4) ชวงแกจรงๆ อายประมาณ 90-99 ป 3. ดานการรบรของผสงอาย ไดแก 1) การ

ตระหนกรดานความแตกตางของบคคล: 2) เรยนรจากการปฏบต 3) การเสรมแรงและการสะทอนกลบ และ 4) การสราง

ความหมายของบคคล 4. ดานการสงเสรมสขภาพและการดแลผสงอายดานอารมณ 1) การแสดงออกทางอารมณของผสง

อาย 2) การเลอกกจกรรม 3) การมปฏสมพนธกบผอน 4. ดานทฤษฎแหงความสข ประกอบดวย 1) รอยยม 2) หวเราะ และ

3) อารมณด

มผเขาชมการแสดงและตอบแบบสอบถามทงหมด 80 คน เปนเพศชายรอยละ 30 เพศหญงรอยละ 50 ชวงอาย

เรยงตามล�าดบมากไปนอยคอ 20 ถง 30 ป คดเปนรอยละ 40 รองลงมาคอ อายระหวาง 71 ถง 80 ป อายระหวาง 61 ถง

70 ป และอายระหวาง 71 ถง 80 ป มจ�านวนเทากนคดเปนรอยละ 11.25 และอนดบทสามคอ อายต�ากวา 20 ป คดเปน

รอยละ 8.75 สถานภาพของผชมเรยงตามล�าดบคอ นสตรอยละ 64 ผสงอายรอยละ 60 และเจาหนาทสถานพยาบาลรอยละ 22

ในดานความเหมาะสมของบทละคร ภาพรวมของละครท�าใหผชมมความสขคอ 4.68 การแสดงลลาประกอบมความเหมาะสม

4.54 และ ผชมไดรบความสนกสนานและคลอยตามมากทสด 4.51 เนอหาของละครมความเหมาะสม 4.48 ภาพรวม

ของบทละครมความเหมาะสมมากทสดคอ 4.44

ผสงอายมความตองการเปนสวนหนงของสงคมปจจบนไมตองการถกตดขาดจากสงคม ในขณะเดยวกนยงมภาพจ�า

ความสขในอดตทท�าใหรสกวายงเคยมตวตนอย

ค�าส�าคญ การเขยนบทละครเวท ผสงอาย

AbstractThe objective of this research was to study the process of play writing for the elderly. The population

used in this study was selected by the specific method and the population was elderly men and women

from Navasri nursing Home Staff and 80 students from performing arts Rattanabundit University.

43


The research tools were satisfactory questionnaires and unstructured interviews. Data was analyzed

by means of percentage analysis, mean and standard deviation. The research found that there were 4

main components: firstly, the elements of play, consisting of 1) idea & main Idea 2) style 3) research 4)

analysis 5) length and 6) plot; secondly, the needs of the elderly in various ages, which were 1) the young

old 60-69 year, 2) the middle aged old 70-79 year, 3) the old - old 80-90 year, 4) the very old-old 90-99

year; next, the perception of the elderly, including 1) awareness of the difference of the person, 2) learning

from practice, 3) reinforcement and reflection, 4)the meaning of the person; lastly, the health of promotion

and elderly care for emotion, including 1) emotional expression of the elderly, 2) activity selection, 3)

interaction with others and 4) theory of happiness, which is smile – laugh - good mood.

There were 80 visitors and 80 respondents which were male for 30% and female for 50%. The

age range in descending order was 20 to 30 years account for 40%. The mean age between 71 and 80

years old, between 61 and 70 years of age, and between 71 and 80 years of age were 11.25%. The third

was under 20 years old, representing 8.75%. The number of students was 64%. The elderly people were

60% and 22% of hospital staff. The appropriateness of the plays showed that the overall picture of the

drama average was for 4.68. The performance was 4.54 and the audience was most entertained and

entertained at 4.51. The content of the drama was appropriate at 4.48. The overall picture of the play

was most appropriate at 4.44.

In brief, the elderly has a desire to be a part of the society today. They do not want to be cut

off from society. At the same time, there are images of past happiness that make them feel their existence.

Keyword: Script Writing Elderly

บทน�า สงคมไทยในปจจบนให ความส�าคญกบการ

เปลยนแปลงโครงสรางประชากรในประเทศไปสโครงสราง

ทางอายเปนประชากรสงวย พบวาในชวง 20-30 ปทผานมา

ทงจ�านวนและสดสวนของประชากรไทยในวยเดกทอาย

ต�ากวา 15 ปลดลง ในขณะทจ�านวนของประชากรในวยแรงงาน

อาย 15-29 ป ยงคงเพมขน ส�าหรบประชากรสงอายหรอ

ประชากรทมอาย 60 ป ขนไปมจ�านวนและสดสวนเพมขน

และมแนวโนมทจะเพมขนอยางรวดเรวในอนาคต กลาวคอ

ประชากรสงอายจะเพมจากประมาณ 5 ลานคนในปจจบน

เปนประมาณ 10 ลานคนในอก 20 ปขางหนา และเปนทนา

สงเกตวาอตราเพมของประชากรสงอาย จะเรวกวาประชากร

โดยรวมทงหมด ดงจะเหนไดจากระหวางป 2523 ถงป

2533 ประชากรสงอายจะเพมเปนรอยละ 47 แตเมอเปรยบ

เทยบการเพมระหวางป 2523 ไปจนถงป 2563 จะพบวา

ประชากรสงอาย จะเพมสงถงกวารอยละ 300 (กระทรวง

การพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย. 2561:ออนไลน)

ในป จจบนผ สงอายมจ�านวนเพมขน มการ

ประมาณวาในป 2563 จะมประชากรทมอายตงแต 60 ป

อยราว 1 ใน 6 ของประชากรทงหมด เนองมาจากคนไทย

มอายยนยาวขน ดงนน การสงเสรมใหผสงอายสามารถดแล

ตนเองไดจะชวยท�าใหการมอายยนยาว มความสขทงทาง

กาย ใจ และอยในสงคมไดอยางเหมาะสม กลาวคอเปนทง

ผใหและผรบประโยชนในสงคมอยางมศกดศรมากกวาการ

มชวตยนยาวแตตองใชชวตสวนใหญอยกบความเจบปวย

ท�าใหเพมเวลาของความทกขและภาวะจ�าทน (วพรรณ

ประจวบเหมาะ. 2542:6)

ปญหาทส�าคญของผสงอายกบสงคมรอบตวคอ

การเปลยนแปลงทางอารมณและจตใจของผ สงอาย

สวนหนงเปนผลจากสภาพรางกายทเสอมลง บางรายกอาจพบ

กบความสญเสยบคคลใกลชดในชวงน อกสวนเปนผลจาก

สถานภาพทางสงคมทเปลยนไปเพราะความสงอาย ชนดของ

อารมณทผ สงอายมกแสดงออกทผดปกตและพบไดบอย

คอ อารมณเศรา เบอหนาย ทอแท เหงา รองไหงาย นอยใจ

บอย ซมเศรา แยกตว อารมณวตกกงวล มกแสดงออกโดย

หวงใยลกหลานมากขน บางครงจะมอาการเครยด หงดหงด

44

ง าย บนมากขน อาการทางจตท รนแรง เช น หแว ว

ประสาทหลอน หรอหลงผด หวาดระแวง พบไดบางบางครง

จะมอาการสบสนเรองวน เวลา สถานทและบคคล กลางคน

ไมนอน เดนวนวาย หรอมอาการขบถายผดปกต พฤตกรรม

เปนเดกทารก หรอมพฤตกรรมทางเพศทไมเหมาะสม ใน

กรณทสมองเสอมมาก

บทบาทและความส�าคญของผสงอายในสงคมมก

ถกจ�ากดใหลดลง ทงนเนองจากถกมองวาสขภาพไมแขงแรง

เกดภาวะความเจบปวย หรอเกดอบตเหตไดงาย การสอสาร

กบคนทวไปท�าไดล�าบาก มผลใหผสงอายตองอยในบาน

และมความร สกว าตนเองไมมประโยชน หมดคณคา

เปนภาระใหลกหลาน โดยเฉพาะผสงอายทเคยพงตนเอง

หรอเปนทพงใหสมาชกในครอบครว ตองเปลยนบทบาทเปน

ผรบการชวยเหลอ และถาผใกลชดไมใหความสนใจ จะสงผล

ใหผสงอายเกดอาการซมเศราอยางรนแรง ถงขนท�าราย

ตนเองได การสรางเสรมความเขมแขงของครอบครวและ

ชมชนจงเปนสงทควรสนบสนนและสงเสรม เพอใหสถาบน

ครอบครวและหนวยงานตางๆ สามารถดแลปญหาผสงอาย

ไดดวยตวเอง ดวยการจดกจกรรมนนทนาการ กจกรรมดาน

การบนเทงตางๆ เสรมใหผสงอายไดมความผอนคลายและ

เรยนรชวตผานศลปะการแสดงประเภทตางๆ (อ�าไพขนษฐ

สมานวงศไทย, 2552:ออนไลน)

ศลปะการแสดง เปนค�าทใชเทยบค�าภาษาองกฤษ

วา Performing Arts หมายถง ศลปะทเกยวของกบการ

แสดง ซงเปนไดทงแบบดงเดมหรอแบบประยกต ไดแก การ

ละคร การดนตร และการแสดงพนบาน นอกจากน ยงมผให

ค�าจ�ากดความของค�าวาศลปะการแสดงอกหลายรปแบบ

อาท อรสโตเตล (Aristotle) นกปราชญชาวกรก ใหค�านยาม

ค�าวา “ศลปะการแสดง คอ การเลยนแบบธรรมชาต” ศลปะ

การแสดงจงเปรยบเสมอนเปนเครองมอทมนษยเราใชเปน

ตวกลางในการเชอมโยงอารมณ ความรสก ความคดของตน

เพอถายทอดใหบคคลอนไดเขาใจรบรถงสงทตนตองการจะ

แสดงออก การแสดงถอเปนศลปะของการสอสารทปรากฏ

ภาพเปนรปธรรม ซงผชมสามารถรบรและเขาใจไดงายโดย

ไมยงยากในการตความ สวนอารมณความรสกแมจะอยใน

รปลกษณะทเปนนามธรรมกจรง แตผชมทวๆ ไปสามารถสอ

สมผสไดโดยตรงจากผแสดง (สดใส พนธมโกมล. 2542:12)

การชมศลปะการแสดงชวยขดเกลาความคดและ

จตใจใหไดรบความสขจากสนทรยรสทหลากหลายจากการ

แสดง สงผลใหเกดความประทบใจในบทบาทและพฤตกรรม

ของตวละครในเรองราวทแสดง ตลอดจนเหตการณ การ

ด�าเนนเรองราว ค�าพด การกระท�าของตวละครและ

เหตการณทเกยวของ สงเหลานมผลตอความคดความรสก

ของผชม ท�าใหผชมเกดการคดวเคราะห จากสงทพบเหนใน

เรองราวของละคร ผชมจะเกดการเลอกเพอน�ามาเปน

แนวทางในการคด การเลยนแบบ และน�ามาปรบใชกบ

ตนเองในทสด จงถอไดวาศลปะการละครมประโยชนและ

คณคาในสนทรยภาพและสนทรยรสทเกยวกบมนษยและ

สงคม (สณสา ศรรกษ. 2559:15)

ผสงอายหลายคนไมสามารถใชเทคโนโลยได เชน

สมารทโฟน หรอ คอมพวเตอรได ยงนยมใชการชมละครเพอ

ความบนเทงผานสอรายการโทรทศน และละครเวททจด

แสดงทวไปมเนอหาไมเหมาะสมกบความตองการของผสง

อาย หาชมไดยาก นอกจากนผสงอายหลายคนไมสะดวกใน

การเดนทางไปชมละครเวทนอกสถานทเนองจากปญหา

สขภาพ และการจราจร

จากความส�าคญของปญหาผสงวยในสงคมไทยดง

กลาว ผวจยมความสนใจทจะพฒนาบทละครเวทส�าหรบผ

สงอาย เพอท�าการสรางสรรคละครเวททเหมาะสมกบผสง

อายในยคปจจบน และสามารถน�าไปจดแสดงนอกสถานท

ใหกบผ สงอายในทตางๆ ได นอกจากนยงสามารถน�า

บทละครนเปนเครองมอในการพฒนาผเรยนสาขาวชาศลปะ

การแสดงใหมศกยภาพในการใชทกษะดานการแสดงเพอใช

เปนสวนหนงของการประกอบอาชพดานอตสาหกรรมการ

บนเทงเพอการพฒนาสงคมตอไป

วตถประสงคการวจย เพอศกษาขนตอนการเขยนบทละครเวทส�าหรบ

ผสงอาย

ค�าถามการวจย บทละครเวททเหมาะสมกบผสงอายควรมเนอหา

และเรองราวอยางไร

วธด�าเนนการวจย การวจยเรองการเขยนบทละครเวทส�าหรบผสงวย

โดยการศกษาวจยน ใช ระเบยบว ธ ว จยเชงบรรยาย

(Descriptive Research) มวตถประสงคเพอศกษาขนตอน

การเขยนบทละครเวทส�าหรบผสงวย โดยการส�ารวจความ

45


พงพอใจในการเลอกชมละครประเภทตางๆ น�าขอมลทได

มาสรางเปนบทละคร และจดแสดงเพอหาขอสรปในการ

พฒนาวธการเขยนบทละครส�าหรบผสงอาย

ประชากรและกลมตวอยาง ประชากรทใชในการศกษาในครงน ใชวธการเลอก

แบบเจาะจง (Purposive sampling) คอกลมผชมละคร

ไดแก ผสงอายชายและหญง เจาหนาทจ�านวน 50 คน ทอย

ในความดแลของสถานพยาบาลผสงอาย นวศรเนสซงโฮม

และนสตชนป ท 3 สาขาวชาศลปะการแสดง คณะ

อตสาหกรรมสรางสรรค มหาวทยาลยรตนบณฑต จ�านวน

25 คน และประชาชนทวไป รวม 100 คน

ตารางท1 แสดงจ�านวนกลมตวอยางทใชในการวจย

ผชมผใหขอมล สถานพยาบาลนวศรเนอสซงโฮม

ผสงอาย 25

นสต 25

เจาหนาท 25

ประชาชนทวไป 5

รวม 80

เครองมอทใชในการวจย 1. แบบวเคราะหสาระ (Content Analysis) เปน

แบบทผวจยสรางขนเพอวเคราะหสาระส�าคญของประเดน

ทศกษาแลวท�าการสงเคราะหเนอหาเพอใหไดขอมลไปส

กระบวนการพฒนาการเขยนบทละครเวทเพอผสงอาย

2. แบบสอบถามความพงพอใจการชมละคร

สร างสรรค (Satisfaction Questionnaire) เป น

แบบสอบถามทผวจยสรางขนเพอสอบถามความพงพอใจ

ของผชมและความเหมาะสมในการจดแสดงละครสรางสรรค

ส�าหรบผสงอายประกอบดวยขอมล 3 สวน คอ สวนท 1

สอบถามขอมลทวไป สวนท 2 สอบถามความพงพอใจของ

การชมละครสรางสรรค และ สวนท 3 สอบถามความ

พงพอใจในตวละคร

3. แ บ บ ส ม ภ า ษ ณ แ บ บ ไ ม ม โ ค ร ง ส ร า ง

(Unstructured Interview) เปนแบบสอบถามทผวจยสราง

ขนเพอสอบถามถงความตองการในการชมละครของผสง

อาย เพอน�ามาวเคราะหในกระบวนการละครและสอบถาม

ผลการประเมนการรบร ของผ สงอายเมอไดเขารวมชม

กจกรรมละครแลว

การเกบรวบรวมขอมลและการวเคราะหขอมล

1. การเกบรวบรวมขอมลดวยแบบวเคราะหสาระ

ไดแก ขอมลเชงคณภาพทไดจากเอกสารเฉพาะทาง เอกสาร

และงานวจยทเกยวของ ใชการวเคราะหเนอหา เพอใหไดขอ

สรปตางๆ ในการศกษาองคประกอบของการเขยนบทละคร

เวทเพอผสงอาย

2. การรวบรวมขอมลจากการสมภาษณและยนยน

ขอมล มทงทเดนทางไปสมภาษณทปฏบตงานจรงดวยตนเอง

สมภาษณผานทางโทรศพท สถานพยาบาลผสงอาย นวศร

เนอสซงโฮม จดหมายอเลกทรอนกส กลองขอความในกลม

เฟซบกและเกบขอมลในพนท เพอใหไดขอสรปตางๆ ในดาน

สงแวดลอม และ ผมสวนไดสวนเสยในการพฒนาบทละคร

เพอผสงอาย

3. การรวบรวมขอมลจากการสงเกตการมสวน

รวมในการปฏบตงานในต�าแหนงผอ�านวยการสราง ตดตาม

และควบคมการด�าเนนงานทกขนตอนดวยตนเองแบบเตม

เวลาตลอดระยะเวลาทเกบรวบรวมขอมล

4. การตรวจสอบกระบวนการพฒนาละคร

สรางสรรคส�าหรบผสงอายน�ากระบวนการและกจกรรมทได

น�าเสนอผทรงคณวฒดานศลปะการละครและผเชยวชาญ

ดานการพฒนาและสงเสรมสขภาพของผสงอายพจารณาให

ขอเสนอแนะเพมเตม

การวเคราะหขอมลและสถต

1. ขอมลทไดจากเอกสารและงานวจยทเกยวของ

จากการสงเกตและการสมภาษณผวจยใชการวเคราะหสาระ

(Content Analysis) เพอใหไดประเดนของกระบวนการ

เขยนบทละครเวทเพอผสงอาย

2. ขอมลเชงปรมาณจากแบบสอบถามเพอส�ารวจ

ความพงพอใจในการชมละครสรางสรรคเพอผ สงอาย

วเคราะหขอมลดวยโปรแกรมส�าเรจรป สถตทใช ไดแก

คารอยละ คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน การแปลคาของ

มาตราสวน และการประมาณคา

ผลการวจย การวจยเรองการเขยนบทละครเวทส�าหรบผสง

อาย มผลการวเคราะหขอมลน�าเสนอตามวตถประสงคการ

วจย คอ เพอศกษาขนตอนการเขยนบทละครเวทส�าหรบผ

สงอาย ดงน

46

1.องคประกอบของบทละครทเหมาะสมกบผสง

อาย ในงานวจยเรอง การเขยนบทละครเวทส�าหรบผสงอาย

จากการศกษาขอมลเอกสารและงานทเกยวของพบวา

องคประกอบของบท ควรประกอบดวยปจจย 6 ดานดวยกนคอ

1) โครงเรอง (Plot) 2) ตวละคร (Character) 3) ความคด

(Theme) 4) ภาษา (Theme) 5) เสยง (Sound and Song)

และ 6) ภาพ (Spectacle) ในงานวจยนผวจยไดท�าการ

ส�ารวจความตองการในการชมละครเวทของผสงอายเพอน�า

มาพฒนาใหมเนอหาใหม ใหสอดคลองกบการเขยนบทละคร

เวทส�าหรบผสงอาย โดยท�าการส�ารวจขอมลเบองตนกบกลม

ผ สงอายในช วงแก ปานกลาง (The middle-aged

old) อายประมาณ 70-79 ป ชวงแกจรง (The old-

old) อายประมาณ 80-90 ป ทสถานพยาบาลผสงอาย

นวศรเนอสซงโฮม ซอยรามค�าแหง 21 สามารถสรปเปน

ตารางท 2 ดงน

ตารางท2 แสดงผลความตองการในการชมละครเวทของผสงอาย

รายการ จ�านวน รอยละ

1. เพศ

ชาย

หญง

6

44

12

88

รวม 50 100

2. อาย

70-79 ป

80-90 ป

90 ปขนไป

33

15

2

66

30

4

รวม 50 100

3. แนวละคร

ตลกสนกสนาน

ละครเพลง

สะเทอนใจ

37

12

1

74

24

2

รวม 50 100

4. เนอหาของละคร

สะทอนสงคมปจจบน

การใชชวตในครอบครว

การเตอนภยในสขภาพ

39

6

5

78

12

10

รวม 50 100

5. ยคของละครทตองการชม

ยคปจจบน

ยครตนโกสนทร

ยคกรงศรอยธยา

45

5

-

90

10

-

รวม 50 100

47


จากตารางท 2 สามารถอธบายขอมลไดวา มผตอบ

แบบสอบถามทงหมด 50 คน เปนเพศชาย รอยละ 6

เพศหญงรอยละ 44 ชวงอายเรยงตามล�าดบมากไปนอยคอ

70-79 ป คดเปนรอยละ 66 ชวงอาย 80-90 ป คดเปนรอยละ

34 และ 90 ปขนไปคดเปนรอยละ 6 แนวละครทตองการ

ชมมากทสดคอ ตลกสนกสนาน คดเปนรอยละ 74 ละคร

เพลงรอยละ 24 และสะเทอนใจรอยละ 2 ในสวนของเนอหา

ของละครมความตองการใหสะทอนสงคมปจจบนคดเปน

รอยละ 78 การใชชวตครอบครวรอยละ 6 และการเตอนภย

ในสขภาพคดเปนรอยละ 5 ในสวนของยคสมยของละคร

มความตองการใหเปนยคปจจบนรอยละ 45 ยครตนโกสนทร

รอยละ 5

จากขอมลทไดสามารถน�ามาวเคราะหไดวาผสง

อาย ในช ว งแก ปานกลาง (The midd le -aged

old) อายประมาณ 70-79 ป และชวงแกจรง (The old-

old) อายประมาณ 80-90 ป มความตองการชมละครทม

เนอหาสนกสนานตองการรบรเรองราวของสงคมปจจบน

มากกวาเพราะไมตองการถกตดจากสงคมในขณะเดยวกนก

ยงมภาพจ�าในอดตทท�าใหรสกวายงเคยมตวตนอย จากนน

ผวจยสรปใหเปนองคประกอบของบทละครทมความเหมาะสม

กบการรบรของผสงอายตามกรอบแนวคดในประเดนการสง

เสรมสขภาพและการดแลผสงอายดานอารมณ ดวยการ

หวเราะและการยม (สวนอนามยผสงอาย ส�านกสงเสรม

สขภาพ กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข. 2560) ดงปรากฏ

ในตารางท 3 ดงน

ตารางท3 แสดงกระบวนการพฒนาบทละครทเหมาะสมกบผสงอาย

องคประกอบของ

บทละครการรบรของผสงอาย

การสงเสรมสขภาพ

และการดแลผสงอาย

ดานอารมณ

ตวชวด พฒนาเปนบทละคร

1. แนวคดหลก

(Idea & Main Idea)

2. การเลอกเรอง (Style)

3. การศกษาคนควา

(Research)

4. การจดล�าดบขอมล

(Analysis)

5. ความยาว (Length)

6. การวางเคาโครงเรอง

(Plot)

1. การตระหนกร ด าน

ความแตกต างของ

บคคล: ผสงอายแตละ

คนจะเรยนรในเฉพาะ

ทางและเร ยนร ไม

เหมอนกน

2. เรยนรจากการปฏบต:

ผ สงอายเรยนร ได ด

ทสดเนองมาจากการ

ลงมอกระท�าและขน

อยกบกจกรรม

3. ใช การเสรมแรงกบ

ผสงอาย ใหปฏบตตาม

สงทปรารถนา และให

ผลสะท อนกลบถ ง

ความก าวหนาหรอ

ควรแกไข

4. เ ป ด โ อ ก า ส ใ ห

เจาหนาทผ ดแลและ

ชมชนมส วนร วมใน

การพฒนาผ สงอาย

รวมกน

1. เน นการเรยนร แบบ

บรณาการ

2. ทกษะการคดพนฐาน

3. เนนกระบวนการเรยนร

ทางสงคมและพนฐาน

ความเปนมนษย

4. การเพมแรงจงใจใน

การตอบสนองความ

ตองการการดแลตนเอง

ช วยให ผ ส งอายคง

ความสามารถในการ

ดแลตนเองได

5. การมปฏสมพนธกบ

บคคลอนเปนเหมอน

เปนแรงสนบสนนทาง

สงคมทจะชวยสงเสรม

พฤตกรรมการดแล

ตนเอง

1. การตอบสนองทาง

อ า ร ม ณ แ ล ะ ก า ร

เคลอนไหวร างกาย

เมอไดชมละคร

2. แสดงการเคลอนไหวท

สะทอนอารมณของ

ตนเองอยางอสระ

3. แสดงท าทางง ายๆ

เพอสอความหมาย

แทนค�าพด

4. ส า ม า ร ถบอกส ง ท

ตนเองชอบ จากการด

หรอรวมการแสดง

1. มกระบวนการพฒนา

มาจากเรองเลาในอดต

2. เนอหาบางสวนของ

ละครมาจากชวงเวลา

และสถานการณ ท

ผ ชมมประสบการณ

การรบรรวมกน

3. ใหความส�าคญในการ

ส อ ส า ร ด ว ย ก า ร

เคลอนไหวประกอบ

จงหวะ โดยการท�าให

เปนละครเพลง

4. สอดแทรกเนอหาและ

ทกษะการใชชวตของ

ผสงอายในบทละคร

48

จากขอมลในตารางท 2 และตารางท 3 ผวจยได

น�ามาพฒนาบทละครเวทส�าหรบผสงวยชวงแกปานกลาง

(The middle-aged old) อายประมาณ 70-79 ป ชวงแก

จรง (The old-old) อายประมาณ 80-90 ป โดยมเนอหา

เกยวกบผสงวยหญง 2 คนเปนเพอนกนในอดต วนเวลาท�าให

ทงสองแยกจากกนไป คนหนงอยอยางพอเพยงฐานะปาน

กลาง มชวตครอบครวมความสข อกคนเคยอยอยางสบาย

แลวกล�าบากไมมครอบครว ทงสองกลบมาเจอกนอกครงใน

วยชราและสญญาวาจะดแลกนและกนตลอดไป

เมอไดโครงเรองและองคประกอบของการท�าละคร

ทสอดคลองกบการการเขยนบทละครเวทส�าหรบผสงอาย

ตลอดจนตวชวดแลว ผวจยไดพฒนาเปนการสรางละคร

สรางสรรคในล�าดบตอไป

2. การพฒนาเปนละครสรางสรรคเพอผสงอาย

การสรางละครสรางสรรคมแนวคดในการสราง2ประการคอ

2.1การน�าละครไปแสดงในชมชน

ผวจยเลอกสถานพยาบาลนวศรเนอสซงโฮม

เปนสถานพยาบาลประเภทรบผปวยไวคางคน ซงไดรบการ

รบรองจากกระทรวงสาธารณสข สามารถรองรบผปวยและ

ผสงอาย เปนจ�านวน 50 เตยงโดยผวจยไดท�าการสอบถาม

และสมภาษณผดแลสถานพยาบาลถงปญหาทสมพนธกบ

ภมหลง ตนทนทางวฒนธรรมและสงคมของผสงอายเพอพฒนา

เปนบทละคร พบวาผสงอายตองการชมละครทมเนอหา

เรองราวในยคสมยทผสงอายไดมประสบการณรวมจากอดตมา

จนถงปจจบน มแนวเรองสนกสนาน มเพลงประกอบ ตลก

และสนกสนาน ซงสอดคลองกบแนวคดการพฒนาบทใหผม

ความสขจากเสยงหวเราะจากสวนอนามยผสงอาย และ

ส�านกสงเสรมสขภาพ กรมอนามย กระทรวงสาธารณสขผาน

การแสดงละครสรางสรรค เรอง “Adamson Nightclub”

โดยนสตชนป ท 3 จากสาขาวชาศลปะการแสดง

คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยรตนบณฑต

2.2 เนอหาสะทอนความคดสาระทเปน

ประโยชนตอผรวมกระบวนการละครและผชม

จากการสมภาษณรวบรวมขอมลประเดนดง

กลาว สามารถสรปเปนตารางสะทอนสาระแสดงความ

สมพนธของผสงอายและเนอหาสาระของกระบวนการละคร

ดงน

ตารางท4 แสดงความสมพนธของความตองการในการชมละครและเนอหาสาระของบทละคร

ล�าดบท ความตองการของผชม เนอหาในบทละคร กระบวนการละคร

1 แนวละครตลกสนกสนาน - ความสมพนธของผสงอาย 2 คนทกลบ

มาเจอกนและเลาความหลงสกนฟง

- บทพดของนกแสดงทกคนทสอดแทรก

จงหวะและมขตลกตางๆ

2 เนอหาของละครสะทอนสงคม

ป จ จ บ น / ก า ร ใ ช ช ว ต ใ น

ครอบครว/การเตอนภยใน

สขภาพ

- ตวละครประกอบอาชพสจรต รายได

ปานกลาง พอใจในสงทตนม

- มความอบอน สามคคแมไมใชคนใน

ครอบครวเดยวกน มความเออเฟอแก

สงคมคนรอบขาง

- เนอหาละครสอดแทรกการใชชวตการ

กนอาหารทมประโยชนของผสงอาย

- การออกแบบเครองแตงกายเปนชดทใส

ในชวตประจ�าวนเนนสสนสดใส

- การออกแบบฉากเนนสสนสดใส

3 สถานทและเวลาอยในยคสมย

ปจจบน

- เปนเรองราวทเกดขนในสมยรชกาลท 9

ตอนตนจนถงปจจบนแหลงบนเทงอยท

ถนนราชด�าเนน

- มการเล าเรองสลบไปมาระหว าง

ปจจบนกบอดต

- ใชวธการเปดปดมานเพอแบงยคอดต

กบปจจบน

4 มเพลงและมการเตนประกอบ

ในละคร

- มฉากในสถานบนเทงยามกลางคน ม

การรองเตนประกอบเพลง

- นกแสดงเลาเนอหาบางสวนในชวตดวย

บทเพลงสนกสนาน

- จบการแสดงดวยเพลงสนกสนานให

ก�าลงใจกบบทบาทนกแสดงในละคร

และผชมทกคน

49


จากตารางท 4 สามารถอธบายไดวา การน�า

ประเดนความตองการของผชมมาพฒนาเปนบทละครโดย

ใชกระบวนการแสดงของละครเชอมโยงความเปนจรงเพอ

สะทอนใหเหนคณคาของการมชวตอย การพงพากน การไม

ทอถอยตอชวต การใหก�าลงใจซงกนและกนในยามชรา

3.ผลการวเคราะหความพงพอใจจากการจดแสดง

ละครสรางสรรคเรอง“AdamsonNightclub”

การศกษาวจยเรอง “การเขยนบทละครเวทเพอ

ผสงอาย” ผวจยไดวเคราะหขอมลโดยแบงผลการวเคราะห

ประกอบดวยขอมล 2 ตอนดงน

3.1ขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม

เปนกลมผใหขอมลดานความพงพอใจจากการ

ชมการแสดง ไดแก จ�านวนประชากรผตอบแบบสอบถาม

มทงหมด 80 คน ดงตารางท 5

ตารางท5 ขอมลทวไปของผเขาชมการแสดง

รายการ จ�านวน รอยละ

1. เพศ

ชาย

หญง

30

50

37

63

รวม 80 100

2. อาย

ต�ากวา 20 ป

20 ถง 30 ป

31 ถง 40 ป

41 ถง 50 ป

51 ถง 60 ป

61 ถง 70 ป

71 ถง 80 ป

81 ถง 90 ป

91 ถง 100 ป

7

32

9

2

5

9

9

5

2

8.75

40

11.25

2.50

6.25

11.25

11.25

6.25

2.50

รวม 80 100

3. สถานภาพ

นสต

ผสงอาย

เจาหนาท

ประชาชนทวไป

32

30

11

7

64

60

22

14

รวม 80 100

จากตารางท 5 สามารถอธบายขอมลไดวามผเขา

ชมการแสดงและตอบแบบสอบถามทงหมด 80 คน เปน

เพศชาย รอยละ 30 เพศหญงรอยละ 50 ชวงอายเรยงตาม

ล�าดบมากไปนอยคอ 20 ถง 30 ป คดเปนรอยละ 40 รองลงมา

คอ อายระหวาง 71 ถง 80 ป อายระหวาง 61 ถง 70 ป

และอายระหวาง 71 ถง 80 ป มจ�านวนเทากนคดเปน

รอยละ 11.25 และอนดบทสาม คอ อายต�ากวา 20 ป คดเปน

ร อยละ 8.75 สถานภาพของผ ชมเรยงตามล�าดบคอ

นสต รอยละ 64 ผสงอายรอยละ 60 และเจาหนาทรอยละ 22

3.2ความพ งพอใจจากการชมละคร

สรางสรรค

ขอมลเชงปรมาณจากแบบสอบถามเพอส�ารวจ

กระบวนการพฒนาละครประยกตส�าหรบเดกปฐมวย

วเคราะหขอมลดวยโปรแกรมส�าเรจรปสถตทใชไดแก

คารอยละ คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน การแปลคาของ

มาตราสวน ประมาณคา ผลการวเคราะหขอมลปรากฏใน

ตารางท 6 ดงน

50

ตารางท6ระดบความคดเหนของผเขารวมกจกรรม

ล�าดบ รายการ x_

S.D ระดบความคดเหน

1 นกแสดงสามารถถายทอดบทบาทไดมากนอยเพยงใด 4.50 0.59 มากทสด

2 เนอหาของละครมความเหมาะสมกบผชม 4.48 0.65 มากทสด

3 ระยะเวลาในการจดการแสดงมความเหมาะสมมากนอยเพยงใด 4.30 0.04 มากทสด

4 ความยาวในการจดแสดงมความเหมาะสมมากนอยเพยงใด 4.20 0.80 มากทสด

5 สถานทในการแสดงมความเหมาะสม 4.30 0.83 มากทสด

6 ผชมไดรบความสนกสนานและคลอยตามมากนอยเพยงใด 4.51 0.63 มากทสด

7 เพลงประกอบมความเหมาะสม 4.46 0.69 มากทสด

8 เนอหาของละครท�าใหผชมเขาใจเรองการใชชวตในวยสงอาย 4.41 0.74 มากทสด

9 การแสดงลลาประกอบมความเหมาะสม 4.54 0.55 มากทสด

10 ภาพรวมของละครท�าใหผชมมความสข 4.68 0.52 มากทสด

สรปภาพรวม 4.44 0.22 มากทสด

จากตารางท 6 พบวาผตอบแบบสอบถามมระดบ

ความคดเหนเรยงตามล�าดบดงน ภาพรวมของละครท�าให

ผชมมความสขคาเฉลย 4.68 การแสดงลลาประกอบมความ

เหมาะสมคาเฉลย 4.54 และ ผชมไดรบความสนกสนานและ

คลอยตามมากทสดคาเฉลย 4.51นอกจากนผชมยงใหระดบ

ความพงพอใจในตวละครต างๆ โดยเลอกตอบใน

แบบสอบถามสามารถเลอกไดมากกวา 1 ตวละคร คดเปน

อนดบ ดงน 1. เจศร 2. ลมโชย 3. ฉตรแกว 4. ซซและเชอร

5. เสยปน 6. ลงออด

ในการวจยครงนเปนการวจยเพอพฒนาการเขยน

บทละครเวทส�าหรบผสงอาย ขอมลตางๆ ทไดจากการท�า

วจยโดยการวเคราะหขอมล เกบขอมลจากแบบสอบถาม

และการปฏบตงานจรง ผวจยไดน�าขอมลเหลานนมาสราง

เปนกรอบแนวคดในการพฒนาการเขยนบทละครเวท

ส�าหรบผสงอาย ดงแผนภมตอไปน

51


สรปและอภปรายผล การวจยนเปนการวจยเชงบรรยาย (Descriptive

Research) ผวจยไดน�ากระบวนการขององคประกอบของ

บทละคร การสงเสรมสขภาพและการดแลผสงอายดาน

อารมณ (สวนอนามยผ สงอาย ส�านกสงเสรมสขภาพ

กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข, 2560) ประเภทของผสงอาย

มาเปนหลกการและเหตผล เพอพฒนาการเขยนบทละคร

เวทส�าหรบผสงอายจากผลการวจยมประเดนอภปรายผล

การวจยดงน

การเขยนบทละครเวทส�าหรบผสงอายการวจยน

เปนการวจยเชงบรรยาย (Descriptive Research) ผวจยได

น�ากระบวนการของการพฒนา องคประกอบของบทละคร

การรบรของผสงอาย ความตองการของผสงอายในชวงวย

ตางๆ การสงเสรมสขภาพและการดแลผสงอายดานอารมณ

ทฤษฎแหงความสข และแนวคดในการบรหารอารมณของผ

สงอายมาเปนหลกการและเหตผลในการเขยนบทละครเวท

ส�าหรบผ สงอายทเหมาะสม จากผลการวจยมประเดน

อภปรายผลการวจยการการเขยนบทละครเวทส�าหรบผสง

อายดงน

ละคร (Plays) คอ ศลปะการแสดงทสรางขนเพอ

ถายทอดประสบการณชวตของมนษยใหกบมนษย มนษย

กลมแรกไดแก ผแสดง สวนกลมหลงคอ ผชม มาอยรวมกน

ในเวลาเดยวกน สถานทเดยวกน หมายถงสถานทจดแสดง

ไมวาจะเปนบนเวทละคร หรอทใดๆ โดยเรองราวทแสดงนน

จะมแงมมทเกยวของกบชวตของมนษย ผชมไดแบงปน

ประสบการณทตนเองเคยมกบประสบการณในละคร โดย

การฟง รบรขอมล รสกตาม มอารมณรวม มปฏกรยากบสง

ทเกดขนในการแสดง

สดใส พนธมโกมลกลาววา การแสดงอยางจรงใจ

เปนสงทส�าคญทสดไมวาจะเปนการแสดงละครในประเภทใด

แนวใด และในยคสมยใด นกแสดงตองค�านงถงเรองราวหรอ

ความเปนจรงของตวละคร (สดใส. (ป). อางถง ปรวน

แพทยานนท. 2556: 79)

การเขยนบท (Script writing) เพอการแสดงจง

เปนการก�าหนดเนอเรอง เปนการก�าหนดการเชอมโยง

เหตการณ และตวละครตางๆ เขาดวยกนสรางเรองราวความ

เปนจรงของตวละคร โดยผานกระบวนการ คนหา รวบรวม

จดเรยบเรยง และตกแตงปรบเขารวมกนการเขยนบทละคร

แผนภมท1Adamsonchart

52

เวทส�าหรบผ สงอาย มกระบวนการพฒนาโดยเรมจาก

น�าความตองการของผสงอายในชวงวยนนๆ มาเปนแนวคดใน

การพฒนาเรองตามหลกในการเขยนบทละครทควรประกอบ

ดวย 1) แนวคดหลก (Idea & Main Idea) 2) การเลอกเรอง

(Style) 3) การศกษาคนควา (Research) 4) การจดล�าดบ

ขอมล (Analysis) 5) ความยาว (Length) 6) การวาง

เคาโครงเรอง (Plot)(ชยพร ธรรมโยธน. 2556: ออนไลน)

การเขยนบทละครเวทส�าหรบผสงอายในงานวจย

นไดส�ารวจความตองการของผสงอายจากพระราชบญญต

ผสงอาย พ.ศ. 2546 ก�าหนดวาผสงอาย หมายถง บคคลทม

สญชาตไทยและมอายตงแต 60 ปบรบรณขนไป ทงนผสง

อายมไดมลกษณะเหมอนกนหมดแตจะมความแตกตางกน

ไปตามชวงอาย (กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคง

ของมนษย. 2556: ออนไลน) และแบงชวงอายตาม

นกชราวทยา ออกเปน 4 ชวงคอ 1) ชวงไมค อยแก

(The young-old) อายประมาณ 60-69 ปเปนชวงทตอง

ประสบกบความเปลยนแปลงของชวตทเปนภาวะวกฤต

หลายดาน เชน การเกษยณอาย การจากไปของมตรสนท

คครอง โดยทวไปยงเปนคนทแขงแรงแตอาจตองพงพงผอน

บาง ส�าหรบบคคลทมการศกษา รจกปรบตว ยงเขารวม

กจกรรมตางๆทางสงคม ทงในครอบครวและนอกครอบครว

2) ชวงแกปานกลาง (The middle-aged old) อายประมาณ

70-79 ป เปนชวงทคนเรมเจบปวย เขารวมกจกรรมของ

สงคมนอยลง 3) ชวงแกจรง (The old-old) อายประมาณ

80-90 ป ความสามารถในการปรบตวใหเขากบสงแวดลอม

ยากขน เพราะสงแวดลอมทเหมาะสมส�าหรบคนอายขนน

ตองมความเปนสวนตวมากขน ผสงอายตองการความชวย

เหลอจากผอนมากกวาวยทผานมา เรมยอนนกถงอดตมาก

ขน 4) ชวงแกจรงๆ (The very old-old) อายประมาณ

90-99ป ผทมอายยนถงขนนมจ�านวนคอนขางนอย เปน

ระยะทมกมปญหาทางสขภาพ ผสงอายในวยนควรท�า

กจกรรมทไมตองมการแขงขน ควรท�ากจกรรมอะไรทตนเอง

มความสนใจ และตองการท�า (สภาวด พฒหนอย, 2561:

ออนไลน)

ขนตอนการเขยนบทละครเวทส�าหรบผสงอาย 1)

ก�าหนดวตถประสงคของการเขยน เขยนไปเพออะไร

ตองการใหอะไรกบผชม เชน ความคด ความร ความบนเทง

เปลยนเจตคต สรางคานยมทด ปลกฝงความส�านกทดงาม

หรอใหเกดทกษะและความช�านาญในดานใด เสรจแลวตอง

วเคราะหผชมกลมเปาหมายนนคอเขยนเพอใครการศกษา

สภาพสงคม เศรษฐกจและคณลกษณะอนๆ เชนไร มการ

ก�าหนดกลมเปาหมายหลก (Target group) เพอใหผผลต

สามารถเลอกใชสอไดตรงตามทกล มเปาหมายเปดรบ

สามารถก�าหนดเนอหา และรปแบบไดตรงตามทกล ม

เปาหมายสนใจ ซงจะท�าใหการผลตประสบความส�าเรจ 2)

ก�าหนดหวขอเรอง เมอทราบเงอนไขตางๆ ดงทกลาวมาใน

ตอนตนแลว จะท�าใหก�าหนดหวขอเรอง 3) ก�าหนดขอบขาย

เนอหา เมอก�าหนดวตถประสงคและวเคราะหกลมเปาหมาย

แลวผเขยนบทตองศกษาคนควาวจย รวบรวมขอมล เนอหา

สาระตางๆ มาวเคราะหแยกยอยหวเรองประเดน ก�าหนด

ขอบเขตเนอหา ใหสอดคลองกบวตถประสงคและกลม

เปาหมาย 4) ลงมอเขยนบท การเขยนบทถอเปนหวใจของ

ขนกอนการผลต (Pre - Production) และกระบวนการผลต

ทงหมด เนองจากบทท�าหนาทเสมอนแบบแปลนในการ

สรางบาน นอกจากนนแลวบทเปนจดชวดจดแรกทจะบอกไดวา

สอนนๆ จะประสบความส�าเรจหรอไม (ชยพร ธรรมโยธน.

2556: ออนไลน)

นอกจากนแลวการเพมองคประกอบของเพลง

(Song) ซงเพลง หมายถง ศลปะการถายทอดเรองราว และ

ความคดของผประพนธออกมา บทเพลงทตวละครจะตอง

ขบรอง รวมไปถงเสยงตางๆ ทเกดขนบนเวท และความเงยบ

(ในแงละคร) ในการใชเพลงจะตองค�านงถงความสมพนธกบ

องคประกอบหลายอยาง และพยายามก�าหนดเพลงใหเปน

สวนหนงของบทละครเชนเดยวกบบทเจรจา กมความส�าคญ

ในการน�ามาประกอบการเขยนบทละครส�าหรบผสงอาย

(ภาควชาศลปะการละคร คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย. 2537)

เนองจากกระบวนการน�าเสนอละครสรางสรรค

ส�าหรบผสงอายเปนการน�าเสนอละครเพอชวยพฒนาผสง

อายในดานการท�ากจกรรมทมความหมาย ใชการใชเวลาวาง

เป นเคร องมอในการบรรล เป าประสงค และสร าง

ประสบการณในการใชเวลาวางไปหาสงทมความหมาย

มองเหนความตองการในการด�ารงชวต เปนกระบวนการทม

การแลกเปลยนอยางนอย 2 คน ขนไป ไดแก ผกระท�าโดย

ความสมครใจ และมตรภาพ มกจกรรมและการพกผอน

การเลอกกจกรรมใหรางกายไดเคลอนไหวออกก�าลงกายและ

การพกผอนอยางเหมาะสม ในวยสงอายจะมเวลาวางมากขน

หาเวลาวางไดงายขน กจกรรมในเวลาวางไมวาเพอนนทนาการ

53


หรอการเรยนรใหมๆ หรอใหบรการผอน เปนเรองทส�าคญ

ซงน�าความสขมาให ท�าใหผ สงอายยงคงมบทบาทและ

สถานภาพทางสงคม กจกรรมทเหมาะสมควรมรปแบบเพอ

ใหเกดความเพลดเพลนซงจะท�าใหรางกายมการเคลอนไหว

อยางอสระ เชน การอานหนงสอ ฟงวทย ดโทรทศน ปลก

ตนไม สงสรรคกบเพอนฝง การเขารวมกจกรรมในชมรมผ

สงอาย การออกก�าลงควรท�าอยางนมนวล ไมหกโหมหรอ

รบเรงจนเหนดเหนอยเกนไป การออกก�าลงกายควรท�าในทๆ

มอากาศถายเทสะดวก ควรเวนเมอเจบปวย ในขณะเดยวกน

ควรพกผอนอยางเพยงพอ และการใชเวลาเปนสวนตวกบ

การมปฏสมพนธกบผอน ผ สงอายควรจดแบงเวลาให

เหมาะสมในแตละวน โดยจดชวงเวลาส�าหรบการอยตามล�าพง

เพอทจะไดมเวลาเปนของตวเองตามความตองการในแตละวน

และในขณะเดยวกนควรไดสงสรรคกบครอบครว และ

เพอนฝง เชน การท�ากจกรรมรวมกนกบเพอนๆ ในชมรมผสงอาย

ทงนเพราะการมปฏสมพนธกบบคคลอน เปนเหมอนแรง

สนบสนนทางสงคมทจะชวยสงเสรมพฤตกรรมการดแล

ตนเอง โดยการเพมแรงจงใจในการตอบสนองความตองการ

การดแลตนเอง ชวยใหผสงอายคงความสามารถในการดแล

ตนเองได (สรพร สธญญา. 2550:31-34)

การเขยนบทละครเวทส�าหรบผสงอาย จงควร

ประกอบไปดวยดานทส�าคญ 4 ดานตามแผนภมท 1 คอ

1. องคประกอบของบทละคร (Elements of Play) ประกอบ

ดวย 1) แนวคดหลก (Idea & Main Idea) 2) การเลอกเรอง

(Style) 3) การศกษาคนควา (Research) 4) การจดล�าดบ

ขอมล (Analysis) 5) ความยาว (Length) และ 6) การวาง

เคาโครงเรอง (Plot) 2. ความตองการของผสงอายในชวงวย

ตางๆ (The needs of the elderly in various ages)

ประกอบดวย 1) ชวงไมคอยแก (The young-old) อายประมาณ

60-69 ป 2) ชวงแกปานกลาง (The middle-aged

old) อายประมาณ 70-79 ป 3) ชวงแกจรง (The old-

old) อายประมาณ 80-90 ป และ 4) ชวงแกจรงๆ (The

very old-old) อายประมาณ 90-99ป 3. การรบรของผสง

อาย (Perception of the elderly) ประกอบดวย 1) การ

ตระหนกรดานความแตกตางของบคคล: 2) เรยนรจากการ

ปฏบต: 3) การเสรมก�าลงและแรงสะทอนกลบ และ 4) ความ

หมายของบคคล: 4. การสงเสรมสขภาพและการดแลผสง

อายดานอารมณ (Health promotion and Elderly Care

for Emotional) ประกอบดวย 1) การแสดงออกทางอารมณ

ของผสงอาย 2) การเลอกกจกรรม 3) การใชเวลาเปนสวน

ตวกบการมปฏสมพนธกบผอน 4) ทฤษฎแหงความสข (The

Theory of Happiness) ประกอบดวย 1) รอยยม 2) หวเราะ

3) อารมณด

ขอเสนอแนะในการน�าผลการวจยไปใช 1. ควรน�าขอมลทไดไปใชเพอสนบสนน สงเสรม

และพฒนาการเขยนบทละครส�าหรบผ สงอายทมอย ใน

ปจจบนและอนาคต

2. ควรน�าผลทไดไปใชในการพฒนาการเรยนการ

สอนสาขาวชาศลปะการแสดงในระดบตางๆ ในรายวชาท

เกยวของ เชน การเขยนบท การก�ากบการแสดง หรอ ละคร

เพอการศกษา เปนตน

ขอเสนอแนะในการท�าวจยในครงตอไป 1. การพฒนาบทละครเวทส�าหรบผสงอาย ควรม

ลกษณะการพฒนาเปนละครสรางสรรคและละครประยกต

รวมกน กลาวคอ เนนใหผสงอายมปฏสมพนธ กจกรรมการ

เคลอนไหว และมสวนรวมในละครใหมากขน

2. ควรมการศกษาและวจยรวมกนระหวางผวจย

และเจาหนาทผดแลผสงอายเพอปรบกระบวนความคดใน

การพฒนากจกรรมผสงอายไปในทศทางเดยวกน

เอกสารอางองกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย. (2561). สถานการณผสงอาย 2559. [ออนไลน] แหลงทมา : http://

www.dop.go.th/download/knowledge/th1512367202-108_0.pdf สบคนเมอ 20 กรกฎาคม 2561.

ชยพร ธรรมโยธน. (2556). การเขยนบท. [ออนไลน] แหลงทมา : https://sites.google.com/site/chaipon4256/khwam-

ru-keiyw-kab-kar-kheiyn-bth-beuxng-tn สบคนเมอ 15 กรกฏาคม 2561.

ภาควชาศลปะการละคร. (2537). องคประกอบของละคร. เอกสารประกอบการสอน คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย. ถายเอกสาร.

54

ปรวน แพทยานนท. (2556, มกราคม-มถนายน). ตวละครและสไตลการแสดงในบรบทและวฒนธรรมไทย : กรณศกษา

ภาพยนตรไทยทไดรบรางวลแหงชาตสพรรณหงส. ใน วารสารสถาบนวฒนธรรมและศลปะ. 14(1): 79.

วพรรณ ประจวบเหมาะ. (2542) การสงเสรมสขภาพกบปสากลวาดวยผสงอายป2542. (เอกสารประกอบการอภปราย)

กรงเทพ : วทยาลยประชากรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ถายเอกสาร.

สดใส พนธมโกมล. (2542). ศลปะการแสดง(ละครสมยใหม) . พมพครงท 3 กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย .

สวนอนามยผสงอาย ส�านกสงเสรมสขภาพ กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข. (2561). ความตองการของผสงอาย. [ออนไลน]

แหลงทมา : http://hp.anamai.moph.go.th/soongwai/statics/health/prepared/topic002.php สบคน

เมอ 20 กรกฎาคม 2561.

สรพร สธญญา. (2550). พฤตกรรมการดแลตนเองกบความพงพอใจในชวตของผสงอายในสวนรมณนาถกรงเทพมหานคร.

กรงเทพฯ : บณฑตวทยาลย การศกษามหาบณฑต สาขาวชาจตวทยาพฒนาการ คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลย

ศรนครนทรวโรฒ. ถายเอกสาร.

สณสา ศรรกษ. (2559). องคประกอบของศลปะการแสดง. [ออนไลน] แหลงทมา : skruart.skru.ac.th/2014/TH/

donwload/12.pd สบคนเมอ 9 กรกฎาคม 2561.

สภาวด พฒหนอย. (2561). ผสงอายและกจกรรมส�าหรบผสงอาย. [ออนไลน] แหลงทมา : https://www.gotoknow.org/

posts/551126 สบคนเมอ 15 กรกฏาคม 2561.

อ�าไพขนษฐ สมานวงศไทย. (2552). สงคมผสงอาย. [ออนไลน] แหลงทมา : http://suwanna12.blogspot.com/2012/07/

blog-post.html สบคนเมอ 9 กรกฎาคม 2561.

พฒนาการสการเปนแหลงเรยนรทางดานศลปวฒนธรรมและการด�ารงอยของหอศลปทวรชนกรTHE DEVELOPMENT INTO ARTS AND CULTURE LEARNING CENTERS AND THE EXISTENCE OF THE THAWEE RAJANEEKORN’S GALLERY

ศรสคลพรมโส/SRISUKHON PROMSOสาขาวชาวฒนธรรมศาสตร คณะวฒนธรรมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคามDEPARTMENT OF CULTURAL SCIENCE, FACULTY OF CULTURAL SCIENCE, MAHASARAKHAM UNIVERSITY

ซสกกาวรรณจนทร/SISIKKA WANNAJUN1

สาขาวชาวฒนธรรมศาสตร คณะวฒนธรรมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคามDEPARTMENT OF CULTURAL SCIENCE, FACULTY OF CULTURAL SCIENCE, MAHASARAKHAM UNIVERSITY

Received: November 27, 2018Revised: April 25, 2019Accepted: May 14, 2019

บทคดยอ การศกษาครงน มวตถประสงคเพอศกษาพฒนาการสการเปนแหลงเรยนรทางดานศลปวฒนธรรมและการด�ารงอย

ของหอศลปทว รชนกร โดยใชวธวจยเชงคณภาพ ท�าการศกษาวเคราะหขอมลจากเอกสารและงานวจยทเกยวของกบประเดน

ของการวจย ลงพนทส�ารวจภาคสนาม ท�าการสงเกตแบบมสวนรวมและไมมสวนรวม และการสมภาษณเชงลกจากผใหขอมล

จ�านวน 30 คน ท�าการวเคราะหโดยน�าขอมลมาจ�าแนกหมวดหม ตความ และสรางขอสรป

ผลการวจยพบวา หอศลปทว รชนกร มพฒนาการแบงออกเปน 4 ยค ไดแก ยคท 1 ยคบกเบกหอศลปแหงแรก

ของเมองโคราช ยคท 2 ยคศลปะเฟองฟ ยคท 3 ยคปรบตวจากหอศลปทแสดงงานศลปะของตนเองสหอศลปเพอสาธารณชน

และยคท 4 ยคสแหลงเรยนรทางดานศลปวฒนธรรม โดยปจจยของการด�ารงอยของ หอศลปทว รชนกร ไดแก ความมงมน

ของศลปน การเปนทยอมรบของสงคม การไดรบการสนบสนนจากเครอขาย และนโยบายของภาครฐทสงเสรม และสนบสนน

บานศลปนแหงชาต ในฐานะแหลงเรยนรทางดานศลปะและวฒนธรรมทส�าคญของชมชน

ค�าส�าคญ : พฒนาการของหอศลป แหลงเรยนรทางดานศลปะและวฒนธรรม การด�ารงอย หอศลปทว รชนกร

ABSTRACT This qualitative research aimed to study the development of Thawee Rajaneekorn’s gallery into

an arts and culture learning center. The data of this qualitative study was gathered from documents and

related research; field survey, participant and non-participant observations, and in-depth interviews with

30 knowledgeable informants. The data was categorized, interpreted and concluded.

1 รองศาสตราจารย ดร. สาขาวฒนธรรมศาสตร คณะวฒนธรรมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม อาจารยทปรกษาวทยานพนธ

56

The research found that the development into an arts and culture learning center of Thawee

Rajaneekorn’s gallery can be divided into 4 phrases: 1) pioneering the first gallery of Nakhon Ratchasima;

2) the booming art; 3) transforming from a private gallery to a public gallery; and 4) movement toward

becoming an arts and culture learning center. Factors for continuity of Thawee Rajaneekorn’s gallery are

the artist’s commitment, social acceptance, and the support from the network and the government

policies that encourage national artist’s houses to become Arts and Culture Learning Centers for the

community.

Keywords : Development of art gallery, arts and culture learning centers, existence, Thawee Rajaneekorn’s

gallery

บทน�า ศลปะ คอ ผลแหงพลงความคดสรางสรรคของ

มนษย ทแสดงออกในรปลกษณตางๆ ใหปรากฏ ซง

สนทรยภาพ ความประทบใจ หรอ ความสะเทอนอารมณ

ตามอจฉรยภาพ พทธปญญา ประสบการณ รสนยม และ

ทกษะของแต ละคน เพอความพอใจ ความรนรมย

ขนบธรรมเนยม จารต ประเพณ หรอความเชอในลทธศาสนา

(พจนานกรมศพทศลปะ ฉบบราชบณฑตยสถาน พทธศกราช

2530 : 324) นอกจากนนแลวศลปะยงแสดงถงคณคา

(Values) ทประณตงดงามอยางเปนเลศ อยางดเยยม (วรณ

ตงเจรญ, 2555 : 14) ความหลากหลายของศลปะสะทอน

ให เหนถงความเป นไปของสงคมวฒนธรรมทมการ

เปลยนแปลงอยตลอดเวลา ผานรปแบบผลงาน ทจดแสดง

ผานสอและนทรรศการตางๆ และทเหนเปนรปธรรม คอ

หอศลป หรอหองแสดงงานศลปะ

หอศลป หรอหองแสดงงานศลปะ เปนสถานททม

ความจ�าเปนตอวงการศลปะ มหนาทอนรกษ เผยแพรและ

สงเสรมงานศลปะและศลปนเจาของผลงาน ในอดตการ

สงเสรมศลปะจะเปนผลใหวฒนธรรมของชาตสงสงขนดวย

เพราะศลปะเปนสงซงแสดงออกทางวญญาณและภมปญญา

ของชาต (ศลป พระศร, 2545 : 69) การจดแสดงนทรรศการ

ในพพธภณฑศลปะหรอหอศลป สามารถชวยปลกฝงการม

ศลปะ เพมพนสนบสนนสนทรยะ ประสบการณทางศลปะ

ใหแกบคคลในสงคม อกทงยงชวยสงเสรมการเรยนการสอน

ศลปะในสถานศกษาไดเปนอยางด (เดชา วราชน, 2540 :

55-56) ทผานมา ประเทศไทยมหอศลปทงภาครฐและภาค

เอกชนเพยงไมกแหง ซงไมเพยงพอตอสภาพความตองการ

ของวงการศลปะ และหอศลปทมอยนน สวนใหญตงอยใน

เขตกรงเทพมหานคร (ชาญณรงค พรรงโรจน, 2543 : 90-91)

จงมความพยายามจากทกภาคสวน โดยเฉพาะศลปนเองท

จะสรางหอศลปของตนเองขน เพอใชส�าหรบเปนทจดแสดง

ผลงานศลปะของตนเอง แตในปจจบนบทบาทหนาทของ

หอศลป นอกจากจะเปนสถานทอนรกษ เผยแพรและสงเสรม

งานศลปะแลว ยงเปนแหลงเรยนร ทางดานศลปะและ

วฒนธรรมอกดวย

นายทว รชนกร เป นศลป นทท มเทในการ

สรางสรรคผลงานศลปกรรมมาโดยตลอด ผลงานระยะแรก

แสดงออกใหเหนความงามของธรรมชาตทผสมผสานความคด

จนเกดรปแบบทมลกษณะเฉพาะตวและระยะตอมาได

เสนอภาพสะทอนภาวะของสงคม วถชวต ความเชอ ความ

เปนทองถนและเรองราวสะเทอนใจทมตอประชาชน โดย

เสนอทศนะตอสงคมใหตระหนกถงความยตธรรมและความ

จรงของมนษยทจะมอบใหแกกนและกน ผลงานของนายทว

ไดรบรางวลและเกยรตคณจากการแสดงศลปกรรมแหงชาต

หลายค ร ง อ กท ง ย ง เป น ผ บ ก เบ กการสร า ง ง าน

เครองปนดนเผาดานเกวยนใหแกศลปนและวงการวชาการ

ทศกษาทางดานน จนเกดการพฒนารปแบบมาถงปจจบน

นบไดวาผลงานศลปะและงานวชาการทางศลปะตางๆ ไดกอ

ใหเกดประโยชนตอสงคมและประเทศชาตเปนอยางมาก

นายทวจงไดรบการยกยองเปนศลปนแหงชาต สาขาทศนศลป

(จตรกรรม) ประจ�าปพทธศกราช 2548 นอกจากนนายทว

ยงมบทบาทส�าคญตอวงการศลปะของจงหวดนครราชสมา

เป นผ บกเบกการเรยนการสอนศลปะในภาคอสาน

และจดประกายใหเกดหอศลปแหงแรกของเมองโคราชอก

ดวย โดยแนวคดเรองการสรางหอศลปเพอแสดงงานศลปะ

นน ไดรบการปลกฝงจากอาจารยศลป พระศร ผ เปน

ตนแบบในการด�าเนนชวต โดยกวา 50 ปทผานมาได

พยายามกอตงหอศลปขนถง 3 ครง จนกระทงปพทธศกราช

57


2546 หอศลปทว รชนกร จงเกดขน และสามารถด�ารงอย

มาจนถงทกวนน ซงนายทวกลาววา หอศลป 2 ครงแรก

มงมนทจะแสดงงานศลปะอยางเดยว ซงไมยงยนและไมม

ชวตชวา จงไดปรบเปลยนจากเดมทเปนเพยงแคหองแสดง

งานศลปะ สแหลงเรยนรทมความหลากหลายมากขน

“...หอศลปฯ มไดเปนสถานทส�าหรบศลปนหรอคน

ท�างานศลปะเทานน แตคนทไมเคยเรยนรศลปะ

มากอนกสามารถเขามาเยยมชม แลกเปลยนเรยนรกน

ได จากทแตกอนมแคแสดงนทรรศการผลงานศลปะ

ของผมเอง หลงๆ กปรบเปลยนมาเรอยๆ เรมม

การน�าศลปะการแสดงพนบาน เพลงโคราชเขามา

ซงแนนอนวา คนทเขามารวมกจกรรมนน ตองได

ซมซบงานศลปะทจดแสดงอยและเพมเตมกจกรรม

ดานอนๆ ไปดวย ผมมองวาเกดประโยชนมากนะ

บางทคนทชอบรองเพลง อาจจะยงไมรวาตนเองก

สนใจงานศลปะ และอาจไดรบแรงบนดาลใจจากท

นกเปนได...”(ทว รชนกร. สมภาษณ : 2561)

จากเหตผลดงกลาวขางตน ผวจยจงเกดประเดน

ค�าถามทวา การเปลยนรปแบบจากหองแสดงงานศลปะสการ

เปนแหลงเรยนรทมความหลากหลายนน หอศลปทว รชนกร

มพฒนาการเปนอยางไร อะไรคอปจจยสการเปลยนแปลง

ดงกลาว และเหตผลทหอศลปทว รชนกร สามารถด�ารงอยได

จนถงทกวนนคออะไร เพอน�าผลการศกษาทไดมาเปน

แนวทางในการสงเสรมและพฒนาหอศลปเอกชนอนๆ โดย

เฉพาะบานศลปนแหงชาต ประเภทหอศลป ใหสามารถเปน

แหลงเรยนรทางดานศลปวฒนธรรมทส�าคญของชมชน สงคม

และของประเทศชาตอยางยงยนและภาคภม

วตถประสงคของการวจย 1) เพอศกษาถงพฒนาการของหอศลปทว รชนกร

สการเปนแหลงเรยนรทางดานศลปะและวฒนธรรม

2) เพอศกษาปจจยในการด�ารงอยไดของหอศลปทว

รชนกร

ประโยชนของการวจย 1) เพอทราบถงพฒนาการของหอศลปทว รชนกร

สการเปนแหลงเรยนรทางดานศลปะและวฒนธรรม

2) เพอทราบถงปจจยในการด�ารงอย ได ของ

หอศลปทว รชนกร

3) เพอน�าผลการวจยดงกลาวมาเปนแนวทางใน

การสงเสรมและพฒนาหอศลปเอกชนอนๆ ใหสามารถเปน

แหลงเรยนรทางดานศลปวฒนธรรมทส�าคญ ของชมชน

สงคม และของประเทศชาตตอไป

อปกรณและวธด�าเนนการวจย ในการวจยครงน ผวจยไดใชกระบวนการวจยเชง

คณภาพ เพอศกษาถงพฒนาการสการเปนแหลงเรยนรทาง

ดานศลปะและวฒนธรรมและปจจยในการด�ารงอยไดของ

หอศลปทว รชนกร โดยมรายละเอยดดงน

1)พนทวจย ผวจยไดท�าการเลอกหอศลปทว รชนกร

เลขท 203 ซอยเพชรมาตคลา 4 หม 10 ถนนเพชรมาตคลา

ต�าบลหวทะเล อ�าเภอเมองนครราชสมา จงหวดนครราชสมา

ทกอตงโดยนายทว รชนกร ศลปนแหงชาต สาขาทศนศลป

(จตรกรรม) ประจ�าปพทธศกราช 2548 เปนพนททใชในการ

วจย เนองจากหอศลปแหงนมความส�าคญในฐานะบาน

ศลปนแหงชาต และเปนหอศลปของนายทว รชนกร ศลปน

แหงชาต ผมคณปการตอวงการศลปะภาคอสาน เปนผเปน

ผ บกเบกการเรยนการสอนศลปะในภาคอสาน และจด

ประกายใหเกดการพฒนาเครองปนดนเผาดานเกวยน เปน

ครผสรางศลปนผมชอเสยงและปจจบนกยงสรางสรรคงาน

ศลปะอยางตอเนองมาโดยตลอด อกทงนโยบายของ

กระทรวงวฒนธรรมทจะสนบสนนใหโคราชเปนเมองศลปะ

โดยสงเสรมกจกรรมของหอศลปในพนทจงหวดนครราชสมา

ซงรวมถงหอศลปทว รชนกรดวย

2)วธการวจยผวจยท�าการศกษาวเคราะหขอมล

จากเอกสารและงานวจยทเกยวของกบประเดนของการวจย

ลงพนทส�ารวจภาคสนาม ท�าการสงเกตแบบมสวนรวมและ

ไมมสวนรวม และการสมภาษณเชงลกจากผใหขอมลทงสน

30 คน ไดแก 1) นายทว รชนกร 2) ผทเกยวของกบหอศลปทว

รชนกร จ�านวน 3 คน 3) จากเครอขายดานศลปะและ

วฒนธรรมของหอศลปทว รชนกร จ�านวน 6 คน และ 4)

กลมผเขามาท�ากจกรรม ณ หอศลปทว รชนกร จ�านวน 20

คน เพอสอบถามในประเดนตางๆ ดงน 1) ประวตและ

ผลงานของนายทว รชนกร 2) ขอมลของหอศลปทกอตงโดย

นายทว รชนกร ในแตละครง เพอทราบถงประวตความเปน

มา รปแบบหอศลป และการบรหารจดการ เพอใหเหนถง

พฒนาการของหอศลปทกอตงโดยนายทว รชนกร ในพนท

ตางๆ จนมาถง หอศลปทว รชนกร ในปจจบน และ 3) ปจจย

58

ทท�าใหหอศลปทว รชนกร ด�ารงอยมาจนถงทกวนน

3)การวเคราะหขอมล ผวจยน�าขอมลทไดจาก

การศกษาในทกรปแบบมาจดหมวดหม และแยกแยะขอมล

เพอตรวจสอบความสมบรณ ท�าการวเคราะห แปลผล

ตรวจสอบความนาเชอถอของขอมล โดยใชเทคนคสามเสา

และวพากษประเดนทส�าคญ โดยน�าเสนอผลการศกษา

ดวยวธพรรณนาวเคราะห

ผลการวจย ขอคนพบจากการศกษาของพฒนาการสการเปน

แหลงเรยนรทางดานศลปะและวฒนธรรมและการด�ารงอย

ของหอศลปทว รชนกร มดงน

ผ วจยไดท�าการศกษาประวต การสรางสรรค

ผลงานและประวตในการกอตงหอศลปแตละครงของนายทว

รชนกรเพอใหทราบถงพฒนาการของหอศลปทว รชนกร ส

การเปนแหลงเรยนรทางดานศลปะ และวฒนธรรม และ

ปจจยในการด�ารงอยของหอศลปทว รชนกร ดงน

ประวตของนายทว รชนกร

นายทว รชนกร เกดเมอวนท 10 ตลาคม พ.ศ.

2477 ทจงหวดราชบร เขาศกษาในระดบประถมศกษาท

อ�าเภอแมกลอง จงหวดสมทรสงคราม นายทวเปนคนทม

ความสนใจในศลปะมาตงแตเดก โดยเฉพาะลายไทยจะม

ความสนใจเปนพเศษ ไมวาจะเปนภาพหนมาน ทศกณฐ

ตวพระ ตวนาง กจนกระทงเรยนจบในระดบมธยมศกษา

ปท 3 จงมโอกาสไดเขาเรยนทางดานศลปะทโรงเรยน

เพาะชางและจนจบปรญญาตรศลปบณฑต (จตรกรรม) จาก

มหาวทยาลยศลปากรในป พ.ศ. 2503 โดยมเพอนรวมรน

ไดแก มานตย ภอารย ลาวณย ดาวราย เศวต เทศนทณฑ

สนต สารากรบรรกษ ในชวงทเปนนกศกษาชนปท 3

นายทว ไดรบรางวลจากการประกวดศลปกรรมแหงชาต ตอเนอง

กนถง 4 ป ไดแก รางวลเกยรตนยมอนดบ 3 เหรยญทองแดง

จากผลงานจตรกรรมชอ “ซาก” ในป พ.ศ. 2501 รางวล

เกยรตนยมอนดบ 3 เหรยญทองแดง จากผลงานจตรกรรม

ชอ “ชวตในเรอ” ในป พ.ศ. 2502 รางวลเกยรตนยมอนดบ

2 เหรยญเงน จากผลงานจตรกรรมชอ “ตนไม” และรางวล

เกยรตนยมอนดบ 3 เหรยญทองแดง จากผลงานภาพพมพ

ชอ “คนแกกบเดก” ในป พ.ศ. 2503 และ รางวลเกยรตนยม

อนดบ 3 เหรยญทองแดง จากผลงานจตรกรรมชอ

“ครอบครว” ในป พ.ศ. 2504 ซงถอไดวาเปนศลปนรนใหม

ทประสบความส�าเรจเปนอยางมาก ภายหลงจากเรยนจบ

นายทวจงอาสาไปเปนครสอนศลปะทวทยาลยเทคโนโลย

อาชวศกษา วทยาเขตตะวนออกเฉยงเหนอ จงหวด

นครราชสมา เมอป พ.ศ. 2504 ซงปจจบนคอ มหาวทยาลย

เทคโนโลยราชมงคลอสาน นายทวรบราชการครจนเกษยณ

อายราชการในป พ.ศ. 2537 นอกจากเปนผบกเบกการเรยน

การสอนศลปะในภาคอสานแลว นายทว ยงเปนผจดประกาย

ใหเกดการพฒนาเครองปนดนเผาดานเกวยน และสราง

ชมชนบานดานเกวยนใหเตบโตขน จนเกดการพฒนารปแบบ

มาถงปจจบน นบไดวาผลงานศลปะและงานวชาการทาง

ศลปะตางๆ ของนายทว ไดกอใหเกดประโยชนตอสงคมและ

ประเทศชาตเปนอยางมาก จนกระทงในป พ.ศ. 2548 นาย

ทวจงไดรบยกยองเปนศลปนแหงชาต สาขาทศนศลป

(จตรกรรม)

ภาพท1 ภาพ “ตนไม” ไดรบรางวลเกยรตนยมอนดบ 2 เหรยญเงน ประเภทจตรกรรม จากการแสดงศลปกรรมแหงชาต ครงท 11 ในป พ.ศ. 2503ทมา : ภาพถาย โดยผวจย เมอวนท 20 มนาคม 2561

การสรางสรรคผลงานของนายทวรชนกร นายทวเปนคนทมความคดกาวหนา ลกษณะนสย

เปนคนออนโยนและออนไหวตอสงตางๆทมากระทบจตใจ

ไดงายเหตการณตางๆ ไมวาจะเปนดานดหรอไมดกตาม

กจะเกดการสงผานความคด และความรสกถายทอดออกมา

เปนผลงานศลปะทนายทวไดสรางสรรคตลอดการด�าเนน

ชวตทผานมา (สาธต ทมวฒนบรรเทง, 2552) ซงเรอง

ดงกลาวเปนปจจยทสงผลตอแนวทางการท�างานศลปะของ

นายทวเปนอยางมาก ในชวงทยงเปนนกศกษามหาวทยาลย

ศลปากร นายทวเรมวาดภาพแนวเสมอนจรง ภาพคน ภาพ

ตนไม เปนตน เนองจากเปนหลกสตรทตองเรยน พอชวงใกล

59


จบการศกษา อาจารยศลป พระศร ใหอสระในการท�างาน

นายทว จงหนมาท�างานศลปะในแนวอมเพรสชนนสม

( Impressionism)2 โดยวาดภาพบคคล (Portrait)

ทวทศน(Landscape) เปนตน งานทสรางชอเสยงในชวง

เวลานน ไดแก ผลงานชอ “ตนไม” ซงไดรบรางวล

เกยรตนยมอนดบ 2 เหรยญเงน ประเภทจตรกรรมจากการ

แสดงศลปกรรมแหงชาต ครงท 11 เมอป พ.ศ. 2503

พอจบการศกษาและอาสามาเปนครสอนศลปะทโคราชนน

เปนชวงทเกดสงครามเวยดนาม กองทพอากาศสหรฐไดเขา

มาตงฐานทพอากาศในประเทศไทยระหวางป พ.ศ. 2504 -

2518 เพอใชเปนฐานปฏบตการโจมตประเทศเวยดนามเหนอ

ท�าใหเกดการเปลยนแปลงทางสงคม เมองโคราชจากทม

สภาพสงคมเปนแบบชนบทกเรมเปลยนแปลงไป ธรกจ

กอสราง การคาขาย สรางรายไดและความเจรญเปนอยาง

มาก แตจตใจของคนกลบเสอมทรามลง การสรางสรรค

ผลงาน จงเปนไปในแนวทางการแสดงออกเพอเสยดสและ

สะทอนสงคมเปนสวนใหญ ยกตวอยางเชน ภาพ “เดกสาว

ชนบท” เปนตน พอหมดยคสงครามเวยดนามแลวกเกด

เหตการณทส�าคญทางการเมองขน ในชวงป พ.ศ. 2519

(เหตการณ 6 ตลา) แผนกวชาศลปกรรมทนายทวสอนอย

ถกเจาหนาทของรฐบกคนและท�าลายเอกสาร หนงสอ และ

ภาพตางๆ เปนจ�านวนมาก นายทว โดนจบในขอหาท�าลาย

ความมนคงของชาต โดนขงอย 7 วนกไดรบการปลอยตว

นายทวจงใชภาพวาดเปนสอแทนความรสกทไมเปนธรรม

ทางสงคม ยกตวอยางเชน ภาพ “ในสงคมแหงความหวาด

กลว” “เผดจการ” เปนตน หลงจากเหตการณชวง 6 ตลา

นายทว หยดเขยนภาพไประยะหนงและกลบมาเขยนอกครง

ในป พ.ศ. 2524 ซงแนวทางการท�างานยงคงเปนไปในแบบ

อมเพรสชนนสม ทสะทอนความเปนไปของสงคมมาจนถง

ทกวนน นบเปนผ สรางสรรคงานศลปะทมนคงและม

เอกลกษณเฉพาะตว

“...ผมชอบท�างานในแนว อมเพรสชนนสม สแรงๆ

ความรสกแรงๆ สะทอนสงคมในทกยคทกสมย ชวง

สงครามเวยดนามผมกวาดรปทหารอเมรกน รป

โสเภณ ชวง 16 ตลา ผมกวาดเกยวกบเผดจการณ

2 อมเพรสชนนสม (Impressionism) คอ ลกษณะของภาพวาดแบบลทธประทบใจคอการใชพกนตวดสอยางเขม ๆ ใชสสวาง ๆ มสวนประกอบของภาพทไมถกบบ เนนไปยงคณภาพทแปรผนของแสง (มกจะเนนไปยงผลลพธทเกดจากการเปลยนแปลงของเวลา) เนอหาของภาพเปนเรองธรรมดา ๆ และมมมมองทพเศษ

เปนตน รปทผมวาด มนออกมาเองจากความรสก

จรงๆ ของผม...” (ทว รชนกร. สมภาษณ : 2561)

ภาพท2–3ภาพผลงานจตรกรรมแนว อมเพรสชนนสม ของนายทว รชนกรทมา : ภาพถาย โดยผวจย เมอวนท 20 มนาคม 2561

กอนทจะมาเปนหอศลปทว รชนกร

เมอป พ.ศ. 2504 นายทว รชนกร อาสามาเปนคร

สอนศลปะทวทยาลยเทคโนโลยอาชวศกษา วทยาเขต

ตะวนออกเฉยงเหนอ จงหวดนครราชสมา (มหาวทยาลย

เทคโนโลยราชมงคลอสานในปจจบน) นายทว เปนคร

60

ผมงมนในการสอน มความรก ศรทธาในจตวญญาณความ

เปนคร โดยมอาจารยศลป พระศร เปนตนแบบในการ

ด�าเนนชวต นอกจากเปนผบกเบกการเรยนการสอนศลปะ

ในภาคอสานแลว นายทว ยงมความตงใจแนวแนทจะสราง

หองแสดงงานศลปะหรอหอศลปมาโดยตลอด เพอใหเดก

เยาวชน คนรนใหมหนมาสนใจและใหความส�าคญกบงาน

ดานศลปะมากขน ซงกอนทจะมหอศลปทว รชนกร นายทว

เคยกอตงหอศลปมาแลว 2 ครง ดงน

1) S.C. Gallery (พ.ศ. 2510-2511)

เมอป พ.ศ. 2510 นายทว รชนกร รวมกบ ด�ารง

วงศอปราช และไพฑลย คงคา กอตงหอศลป S.C. Gallery

ซงเปนหอศลปแหงแรกของเมองโคราช โดยมวตถประสงค

เพอเปนสถานทส�าหรบจดแสดงงานศลปะของศลปนในยค

สมยนน เชน ทว รชนกร ด�ารง วงศอปราช ประพนธ ศรสตา

ชวง มลพนจ จาง แซตง เปนตน รปแบบของหอศลป เปน

อาคารพาณชย 2 ชน ดานลางเปดเปนรานขายอปกรณไฟฟา

ดานบนท�าเปนหองแสดงงานศลปะ ลกษณะเปนหอง

สเหลยมขนาด 4 x 12 เมตร ใชผนงหองเปนทตดตงผลงาน

กจกรรมในหอศลปมเพยงการจดแสดงนทรรศการผลงาน

ศลปะเทานน การแสดงนทรรศการสวนใหญเปนแบบ

หมนเวยน มทงการแสดงเดยวและแสดงแบบกลม ระยะเวลา

ในการแสดงคราวละประมาณ 1- 2 เดอน โดยกอนแสดง

งานจะมพธเปดนทรรศการ รปแบบการตดตงผลงานจะใช

ผนงหองและบอรดตงบรเวณตรงกลางหอง เวนทส�าหรบให

ผ ชมสามารถเดนชมได ในการจดนทรรศการแตละครง

ศลปนจะรวมกนออกคาใชจายเอง สวนคาใชจายตางๆ ของ

หอศลป นายไพฑรย คงคา เปนผออกทงหมด

หอศลป S.C Gallery ปดตวลงภายหลงจากเปด

ไดเพยงปกวาๆ เนองจาก นายด�ารง วงศอปราช 1 ในผรวม

กอตง ตองเดนทางไปศกษาตอตางประเทศ ประกอบกบ

บรรยากาศการเมองในสมยนนทถงแมเศรษฐกจในชวงนน

จะด แตความนยมในดานศลปะยงมนอย

“…อาจารยศลป พระศร ไดกลาวไววาศลปะรวมสมย

จะเกดขนไมไดถาไมมหอศลป เหมอนกบคนท�าโขน

แตไมมเวทใหเลน ผมจงรวมกบ ด�ารง วงศอปราช

และไพฑรย คงคา เปด หอศลป S.C. Gallery

เพอแสดงศลปะใหคนโคราชไดด ถงแมจะเปดได

เพยงป เดยว แต ผมกไม ล ม เ ลกความต ง ใจ

ถามโอกาสกจะท�าหอศลปอก ผมคดวาอะไรทเปน

ประโยชนและสรางความเจรญใหกบศลปะเราก

อยากท�า...” (ทว รชนกร, สมภาษณ : 2561)

“...หอศลป S.C. Gallery เกดขนประมาณชวงป

พ.ศ.2510 ยคนน ทว รชนกร โดดเดนมากเนองจาก

ไดรบรางวลระดบชาตหลายรางวล ซงในประเทศไทย

มไมกคน ทวจงเปนทรจกแพรหลายโดยเฉพาะกลม

ของศลปนดวยกน ประกอบกบทด�ารง วงศอปราช

มาท�างานทโคราชดวย จงชวนกนท�าหอศลป แถวๆ

บรเวณเยองโรงแรมไทยโภคภณฑ เพอจดแสดงผล

งานศลปะในแบบรวมสมยของกลมศลปนทถอวา

เปนแนวหนาพอสมควรในสมยนน ...” (ไพฑรย

คงคา, สมภาษณ : 2561)

ภาพท4 แผนทแสดงทตงหอศลป S.C.Galleryทมา : ออกแบบโดยผวจย เมอวนท 24 มนาคม 2561

2) Art house (พ.ศ. 2535-2545)

ในยคสมยทพลเอกชาตชาย ชณหะวณ เปนนายก

รฐมนตร (พ.ศ. 2531 – 2534) เศรษฐกจของประเทศอยใน

ชวงเฟองฟดวยการพฒนาแบบเสรนยม เกดการลงทนอยาง

มากมายในประเทศโดยเฉพาะในธรกจสงหารมทรพย มการ

สรางอาคาร คอนโดมเนยมในรปแบบสถาปตยกรรมสมยใหม

หลายรปแบบ รสนยมใหมกอใหเกดความตองการงานศลปะ

เพอประดบประดาไปจนถงการสะสมผลงานทงดวยใจรก

พงใจในคณคาและการเกงก�าไร ศลปนทกๆ กลมไดรบโอกาส

ในการขายผลงานอยางกวางขวาง (สรรเสรญ มลนทสต,

2551) แมวาเมองไทยตกอย ภายใตรฐบาลทหารเกอบ

ทศวรรษ ถงกระนนการเตบโตทางเศรษฐกจยงด�าเนนไป

อยางรวดเรว สบเนองมาจากแผนพฒนาเศรษฐกจทเนนถง

ความกาวหนาตามแผนตะวนตก เศรษฐกจแบบทนนยม

61


ท�าใหทกอยางกลายเปนสนคา (Commodification) รวม

ถงงานศลปะ กลายเปนสงทมมลคาสามารถแลกเปลยนซอ

ขายอยางเปนระบบ การสะสมงานศลปะเพมขนตาม

เศรษฐกจของประเทศทงภาครฐและเอกชน (ชญานวต

ปญญาเพชร, 2558) นายทวกลาววา เศรษฐกจของประเทศ

มผลกระทบตอวงการศลปะ โดยเฉพาะในชวงทเศรษฐกจด

คนมก�าลงทรพยมากกสามารถซอหาสงของเพอตอบสนอง

รสนยมและความชอบของตนเองไดมากขน งานศลปะเรม

เปนทคกคก ไมใชแคเพยงเพราะวาศลปนขายงานได แตสง

ทไดมากกวานน คอ ศลปะเรมเปนทรจกในวงกวาง คนเรม

ใหความสนใจมากขน ถอวาเปนโอกาสทด แตส�าหรบตนแลว

ชวงเวลาดงกลาวยงคงเปนครทสอนงานศลปะไมไดขายงาน

จนร�ารวยอะไร แตเพราะน�าความรความสามารถทมไป

ประกอบอาชพเสรมอน นอกเหนอจากงานราชการทท�าอย

ท�าใหมรายไดเพมขน พอตงตวไดกเกบเงนซออาคารพาณชย

แถวโรงแรมดสต สรางหอศลปขนอกครงในป พ.ศ. 2535

ชอวา Art house

“...ศลปนสวนใหญ ถามโอกาสกอยากจะเปดหอศลป

กนทกคน พอเราตงตวได จงเปด Art house ขน

เพราะตอนนนยงเปนหนมไฟแรง สรางงานไดเยอะ

จนไมมทจะเกบงานแลว...” (ทว รชนกร. สมภาษณ

: 2561)

ภาพท5 แผนทแสดงทตงหอศลป Art houseทมา : ออกแบบโดยผวจย เมอวนท 24 มนาคม 2561

Art house เปนอาคารพาณชย 2 ชน ขนาด 4 x

12 เมตร กจกรรมในหอศลปมเพยงการจดแสดงนทรรศการ

ผลงานศลปะเทานน โดยแบงหองแสดงงานเปน 2 โซน โซน

ท 1 ชนบนของตกเปนทจดแสดงนทรรศการถาวรเฉพาะผล

งานของนายทว รชนกร สวนโซนท 2 ชนลาง เปนทจดแสดง

นทรรศการหมนเวยนส�าหรบศลปนทานอนทมาขอใชสถาน

ท หรอถาไมม นายทว กจะใชจดแสดงงานของตนเอง คาใช

จายตางๆ ของหอศลป นายทวเปนผดแลทงหมด ซงสวน

ใหญจะเปนคาน�า คาไฟ และการดแลรกษาอาคารเปนตน

ด วยป จจยทางด านเศรษฐกจ สงคม และ

ประสบการณจากการท�าหอศลป S.C. Gallery ท�าใหหอ

ศลปแหงท 2 น เปดตวไดนานถง 10 ป จนกระทงป พ.ศ.

2540 จงปดตวลงเพราะนายทวตองการจะสรางหอศลปใหม

ใหอยใกลบานพกของตนเองเพอสะดวกในการบรหารจดการ

ภายหลงจากเกษยณอายราชการ และตองการพฒนารป

แบบหอศลปใหมความทนสมยและสรางประโยชนใหแก

วงการศลปะไดมากขน

หอศลปทวรชนกร

ภาพท6 ภาพแสดงผงทตงของหอศลปทว รชนกร ทมา : ออกแบบโดยผวจย เมอวนท 24 มนาคม 2561

ในป พ.ศ. 2540 เกดปญหาทางเศรษฐกจใน

ยคฟองสบแตก ตลาดงานศลปะเงยบเหงา อนเนองมาจาก

วกฤตเศรษฐกจของประเทศไทย สงผลกระทบตอความเปน

อยและการจบจายใชสอยของคนเปนอยางมาก ท�าใหความ

เฟองฟทางพาณชยของวงการศลปะชะงกลง แตปญหา

ดงกลาวมไดเกดผลกระทบกบนายทว รชนกรมากนก

เนองจากภายหลงจากเกษยณอายราชการ นายทวไดรบ

เงนบ�านาญและขายงานศลปะไดอยางตอเนอง จนสามารถ

สรางหอศลปแหงใหมตามทตงใจไวไดในป พ.ศ. 2546 โดย

ตงชอวา หอศลปทว รชนกร (หอ 1) มลกษณะเปนอาคาร

โลง ชนเดยว ขนาด 150 ตารางเมตร ใชเปนสถานทจดแสดง

และเผยแพรผลงานทเกบไวตงแตอดตจนถงปจจบนของตน

นายทวเปดหอศลปไดประมาณ 2 ป กไดรบการประกาศ

62

ยกยองจากกระทรวงวฒนธรรมใหเปนศลปนแหงชาต สาขา

ทศนศลป (จตรกรรม) ประจ�าปพทธศกราช 2548 ประกอบ

กบส�านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต (กรมสง

เสรมวฒนธรรมในปจจบน) ในฐานะหนวยงานทมบทบาท

ในการสงเสรมและสนบสนนการด�าเนนงานของศลปนแหง

ชาต รวมทงสงเสรม สนบสนน และพฒนาศกยภาพ ของ

แหลงเรยนรทางวฒนธรรมไดรเรมโครงการเปดบานศลปน

แหงชาตขน ซงหอศลปทว รชนกร ไดเขารวมโครงการดง

กลาวและเปนบานศลปนแหงชาตแหงท 7 ทไดรบการเปด

อยางเปนทางการ เมอป พ.ศ. 2550 ซงภายหลงจากเขารวม

โครงการดงกลาวแลว กรมสงเสรมวฒนธรรมยงไดรวมกบ

หอศลปทว รชนกร จดกจกรรมทางดานวฒนธรรมอยางตอ

เนอง สงผลใหหอศลปทว รชนกร เปนทรจกในวงกวาง

นอกจากนนยงมคนในวงการศลปะและการศกษา มาขอใช

สถานทจดแสดงนทรรศการ แตเนองจากนายทว ไดตดตง

ผลงานของตนเองจนเตมพนท ท�าใหผอนตองตงเตนทจด

แสดงงานบรเวณดานนอก ซงประสบปญหาเวลาทฝนตก

หรอลมแรง นายทวจงเกดความคดทจะขยายหอศลปเพม

เพอรองรบการจดแสดงนทรรศการหมนเวยนของผทจะมา

ขอใชสถานท อกทงเพอใหหอศลปมความพรอมในการเปน

แหลงเรยนรทางดานศลปะและวฒนธรรมในฐานะบาน

ศลปนแหงชาต อกดวย

ในชวงป พ.ศ. 2551 – 2561 นายทว รชนกร ได

พฒนาและสรางหอศลปเพมเตม ดงน

1) หอ 2 สรางเสรจเมอป พ.ศ. 2553 มลกษณะ

เปนอาคารชนเดยว เนอท 180 ตารางเมตร เพอตดตง

ผลงานของตนเอง เนองจาก หอ 1 มพนทไมเพยงพอโดยแนว

ความคดในการออกแบบตองมความตอเนองและเปนไปใน

แนวทางเดยวกบหอศลป 1 เนองจากตวอาคารอยในบรเวณ

เดยวกนแตมประโยชนใชสอย (Function) เพมขน โดยใน

ตวอาคารของหอศลป 2 จะเพมพนทสวนหนงเปนหองแสดง

ภาพของอาจารยศลป พระศร และมสวนโถงดานนอกจะท�า

เปนสถานทท�างาน (Studio outdoor) ของนายทว รชนกร

และหองพกรบรองแขกของหอศลปดวย

2) หอ 3 สรางเสรจเมอป พ.ศ. 2557 มลกษณะ

เปนอาคารชนเดยว รปทรงทนสมย ลกษณะเปดโลง มพนท

ใชสอย 150 ตารางเมตร และพนทโลงดานหนา 50 ตาราง

วา ส�าหรบท�ากจกรรมทางดานศลปวฒนธรรมอนๆ เชน การ

เรยนร การเผาดนดานเกวยน การเรยนรองเพลงโคราช

เปนตน สวนตวอาคารทเปดโลงจะแบงเปน 3 สวน ไดแก

สวนแสดงนทรรศการ สวนหองพกรบรอง และสวนท�างาน

ศลปะของนายทว รชนกร หอ 3 มวตถประสงคในการสราง

เพอเปนสถานทส�าหรบจดนทรรศการหมนเวยนแสดงผลงาน

ของบคคลอนทมาขอความอนเคราะหใชสถานท ซงสวนใหญ

คอลกศษยหรอบคคลคนทร จก ซงนายทวไมเคยเกบ

คาธรรมเนยมการใชสถานทเลย ดวยความตงใจใหหอศลป

แหงน เปนศนยกลางศลปะทส�าคญของจงหวดนครราชสมา

และจงหวดใกลเคยงของภาคอสาน ทผานมามการจด

กจกรรมทางดานศลปวฒนธรรมหลายครง

3) หอ 4 กอตงเมอป พ.ศ. 2560 ลกษณะอาคาร

เปนแบบทาวเฮาส 2 ชน มเนอทประมาณ 25 ตารางวา ทาส

ขาวทงหลง นายทว ตงชอหอศลป 4 วา Art house ม

วตถประสงคเพอใชเปนสถานทเกบงานเปนหลก ยงไมไดเปด

ใหเขาชมอยางเปนทางการ ดวยขอจ�ากดของพนท จงตอง

ปรบปรงเ พอให เออต อการตดต งงานจตรกรรมและ

ประตมากรรมขนาดเลก โดยสวนหนงตดตามฝาผนงและบาง

สวนกวางกองทพน

ในป พ.ศ. 2561 น นายทว รชนกร มแนวคดทจะ

สรางพพธภณฑแสดงผลงานศลปะของตนเอง และอาจมงาน

ของเพอนศลปนทเกบไว จดเปนนทรรศการถาวร เพอจด

แสดงใหคนรนหลงไดเหนววฒนาการของงานศลปะ โดยได

จดเตรยมสถานทไวแลว บรเวณใกลเคยงกบหอศลปทว

รชนกร ซงนายทวคาดวาจะด�าเนนการแลวเสรจในชวง 1-2

ปน ประกอบกบกระทรวงวฒนธรรมน�าโดย นายวระ

โรจนพจนรตน รฐมนตรวาการกระทรวงวฒนธรรมในขณะน

มนโยบายในการสงเสรมสนบสนนการน�าทนทางวฒนธรรม

มาตอยอดใหเปนอตสาหกรรมวฒนธรรมเชงสรางสรรค

เพอสรางมลคาเพมทางเศรษฐกจ โดยส�านกงานศลปวฒนธรรม

รวมสมยไดจดท�าโครงการโคราชเมองศลปะ ด�าเนนการ

ศกษาพนทจงหวดนครราชสมาถงความเปนไปไดในการ

สงเสรมใหเปนเมองศลปะ มการลงพนทหอศลปรวมสมยใน

พนทจงหวดนครราชสมา ซงรวมถงหอศลปทว รชนกรดวย

นายทวจงเตรยมการทจะขยายและพฒนาใหหอศลปทว

รชนกร มความพรอมสามารถรองรบและขบเคลอนงาน

ศลปวฒนธรรม รวมกบภาครฐไดอยางเหมาะสมตอไป

ซงขอคนพบจากการศกษาถงพฒนาการสการเปน

แหลงเรยนรทางดานศลปะและวฒนธรรม และการด�ารงอย

ของหอศลปทว รชนกร อาจกลาวไดดงน

63


1. พฒนาการของหอศลปทว รชนกร สการเปน

แหลงเรยนรทางดานศลปะและวฒนธรรม อาจกลาวไดวา

หอศลปทว รชนกร มพฒนาการแบงออกเปน 4 ยค ตาม

เหตการณทส�าคญในแตละชวง

ยคท 1 ยคบกเบกหอศลปแหงแรกของเมอง

โคราช (พ.ศ. 2505 – 2530) ในยคน นายทว รชนกร และ

นายด�ารง วงศอปราช นกศกษาจากมหาวทยาลยศลปากร

ทมโอกาสไดเรยนกบอาจารยศลป พระศร เดนทางมาท�างาน

ทจงหวดนครราชสมา พรอมความมงมนทจะสรางประโยชน

ใหแกวงการศลปะโดยการกระตนใหศลปะเปนทรจกของคน

โคราช จงไดกอตงหอศลป S.C. Gallery ขน การท�าหอศลป

เปนไปในลกษณะเรยบงาย ใชพนทวางชนบนของอาคาร

พาณชยเปนสถานทแสดงผลงานทางศลปะ งานทจดแสดง

สวนใหญเปนงานจตรกรรมทเสยดสและสะทอนความเปน

ไปของสงคมในขณะนน เนองจากเกดเหตการณทสงผลตอ

จตใจของนายทว ถง 2 ครง ไดแก สงครามเวยดนาม (พ.ศ.

2504–2518) และเหตการณ 6 ตลา (พ.ศ. 2519) หอศลป

S.C. Gallery เปดท�าการไดเพยงปเศษกปดตวลง เนองมา

จากปจจยภายในทนายด�ารง วงศอปราช ผรวมกอตงตอง

เดนทางไปเรยนตอตางประเทศ ประกอบกบงานศลปะไมได

รบความนยม เนองจากเปนเรองแปลกใหมของคนในสมยนน

ยคท 2 ยคศลปะเฟองฟ (พ.ศ. 2531 - 2540)

ดวยปจจยทางดานเศรษฐกจทเตบโตอยางรวดเรว สงผล

กระทบตอวงการศลปะทงทางตรงและทางออม ทางตรงคอ

ศลปนขายงานได เกดแรงกระตนใหสรางสรรคผลงานศลปะ

อยางตอเนอง สวนทางออมคอศลปะเรมเปนทรจกและได

รบความสนใจจากคนในสงคมมากขน เมอศลปะเรม

กวางขวาง หอศลปจงไดรบการตอบรบดขนในยคน นายทว

ไดสรางหอศลปอกครง ชอวา Art house ดวยปจจยทาง

ดานเศรษฐกจ สงคม และประสบการณจากการท�าหอศลป

S.C. Gallery ท�าใหหอศลปแหงท 2 เปดไดนานถง 10 ป

ยคท 3 ยคปรบตวจากหอศลปทแสดงงาน

ศลปะของตนเองสหอศลปเพอสาธารณชน (พ.ศ. 2541 -

2550) ถงแมจะเจอวกฤตเศรษฐกจ ในป พ.ศ. 2540 กมได

เกดผลกระทบกบนายทว รชนกร มากนก นายทวสามารถ

สรางหอศลปแหงใหมตามทตงใจไวไดในป พ.ศ. 2546 โดย

ตงชอวา หอศลปทว รชนกร (หอ 1) เพอจดแสดงและ

เผยแพรผลงานทเกบไวตงแตอดตจนถงปจจบนของตน การได

รบการประกาศยกยองใหเปนศลปนแหงชาต สาขาทศนศลป

(จตรกรรม) ในป พ.ศ. 2548 และการเขารวมโครงการ

เปดบานศลปนแหงชาต สงผลใหหอศลปทว รชนกร เปนท

รจกในวงกวาง นายทว รชนกร จงวางแผนขยายและพฒนา

หอศลปเพมขน เพอใหเหมาะสมส�าหรบการเปนแหลงเรยนร

ทางดานศลปะและวฒนธรรมตามความตงใจอนแนวแนท

จะท�าหอศลปเพอเปนสถานทแสดงงานและเปนแหลง

แลกเปลยนเรยนรกจกรรมทางดานศลปะทส�าคญของจงหวด

นครราชสมาและจงหวดใกลเคยง อกทงการไดรบการ

สนบสนนงบประมาณจากภาครฐ โดยเฉพาะกรมสงเสรม

วฒนธรรม กระทรวงวฒนธรรม ในการจดกจกรรมตางๆ

อยางตอเนอง ซงเปนปจจยทส�าคญของการเปลยนแปลงของ

หอศลปทว รชนกร ในยคน

ยคท 4 ยคส แหล งเรยนร ทางด านศลป

วฒนธรรม (พ.ศ. 2551 – 2561) ในยคนบทบาทหนาทของ

หอศลปทว รชนกร เรมเปลยนแปลงจากหองแสดงงานศลปะ

สแหลงเรยนรทางดานศลปวฒนธรรมอยางจรงจง นายทว

สรางหอศลปเพมเตม เพอรองรบการจดกจกรรมทางดาน

ศลปวฒนธรรมตางๆ ทจะจดขน ซงนอกจากความมงมนและ

การไดรบการสนบสนนจากครอบครวแลว ยงมปจจยอนท

สนบสนน สการเปลยนแปลงดงกลาว ไดแก 1) การสนบสนน

ใหเครอขายใชสถานทโดยไมคดคาใชจายใดๆ เพอจดแสดง

นทรรศการ ผลงานศลปกรรมตางๆ ทงงานจตรกรรม

ประตมากรรม และจดกจกรรมทางดานศลปวฒนธรรม ท�าให

มกจกรรมทหลากหลาย สงผลใหเดก เยาวชนและผทสนใจ

เขามาเยยมเยยนและรวมกจกรรมทหอศลปทว รชนกร อยาง

ตอเนอง 2) การไดรบการสนบสนนจากทกภาคสวน ในการ

ด�าเนนกจกรรมทางดานศลปวฒนธรรม โดยเปดโอกาสให

หอศลปทว รชนกร เขาไปมบทบาทในโครงการตางๆ อยางเชน

โครงการเปดบานศลปนแหงชาตและโครงการพฒนาบาน

ศลปนแหงชาตใหเปนแหลงเรยนรทางดานศลปะและ

วฒนธรรมทส�าคญของชมชน ของกรมสงเสรมวฒนธรรม

กระทรวงวฒนธรรม หรอ โครงการโคราชเมองศลปะ ของ

ส�านกงานศลปวฒนธรรมรวมสมย กระทรวงวฒนธรรม

เปนตน 3) การไดรบการสนบสนนจากนกทองเทยว คร

อาจารย และนกศกษาทมาดงานและรวมกจกรรมกบหอศลป

ทว รชนกร ในรปแบบการเขารวมกจกรรมอยางสม�าเสมอ

เวลามเทศกาลส�าคญตางๆ กเดนทางมาอวยพรและ

เยยมเยยนนายทวและครอบครว พรอมทงชวยประชาสมพนธ

หอศลปผานสอโซเชยลตางๆ ซงสงเหลาน สงผลตอขวญก�าลง

64

ใจ และเปนแรงผลกดนใหนายทว และครอบครว มความมง

มนทจะพฒนาหอศลปทว รชนกร ใหดยงขนไป

2. ปจจยในการด�ารงอยไดของหอศลปทว รชนกร

ผวจยไดท�าการศกษาจากการลงพนทสมภาษณ

เชงลกจากกลมผใหขอมล ไดแก นายทว รชนกร ผทเกยวของ

กบหอศลปทว รชนกร เครอขายดานศลปะและวฒนธรรม

ของหอศลปทว รชนกร และกลมผ เขามาท�ากจกรรม

ณ หอศลปทว รชนกร สรปไดวา

2.1 ความมงมนของนายทว รชนกร ทจะสราง

ประโยชนใหแกวงการศลปะ โดยการสรางหองแสดงงาน

ศลปะหรอหอศลป เพอใหเดก เยาวชน คนรนใหมหนมา

สนใจและใหความส�าคญกบงานดานศลปะมากขน ดวย

ความตงใจอนแนวแนของนายทว รชนกร รวมทงการ

สนบสนนจากคนในครอบครว นายทวจงทมเททงแรงกาย

แรงใจและก�าลงทรพยสวนตวในการบรหารจดการหอศลป

ใหเกดความพรอมในดานตางๆ ดงน

2.1.1 ความพรอมดานบรหารจดการ

ตงแตอดตจนถงปจจบน หอศลปทว รชนกร มรปแบบการ

บรหารเปนระบบครอบครว ดแลกนเองโดยสมาชกในบาน

รายไดสวนใหญมาจากการจ�าหนายงานศลปะ เงนบ�านาญ

ขาราชการ และเงนสวสดการรายเดอนศลปนแหงชาต ของ

นายทว การจ�าหนายของทระลก ณ รานกาแฟ Coffee

Time ซงเปนธรกจของครอบครว ซงเปนแนวทางหนงทนาย

ทววางไว เพอเปนแหลงรายได ทจะน�ามาบรหารจดการ

หอศลปอกทางหนง

2.1.2 ความพรอมดานอาคารสถานท

หอศลปทว รชนกร มการพฒนาดานอาคารสถานท โดยการ

สรางและขยายพนทบรเวณหอศลปอยางตอเนอง ซงตงแต

เรมตนกอสรางหอศลปทว รชนกร เมอป พ.ศ. 2546 จนถง

ปจจบน มการเพมหอศลปถง 5 ครง ดงน หอ 1 เมอป พ.ศ.

2546 หอ 2 เมอป พ.ศ. 2553 หอ 3 เมอป พ.ศ. 2557

หอ 4 เมอป พ.ศ. 2560 และหอ 5 ด�าเนนการในป พ.ศ. 2561

นอกจากนยงเพมพนทจอดรถ และหองน�าใหเพยงพอตอ

ความตองการใชสถานทอกดวย

2.1.3 ความพรอมดานการใหความร การ

สงเสรมและเผยแพรงานดานทศนศลปนน นายทวไดจดแสดง

นทรรศการถาวรของตนเอง ทหอศลป 1 และ หอศลป 2 ซง

มทงผลงานดานจตรกรรม ประตมากรรม และภาพพมพ ซง

เปนผลงานตงแตอดตจนถงปจจบน เพอแสดงใหเหนถง

พฒนาการของงานศลปะของนายทวในแตละยคสมย เปดให

เขาชมตงแตวนพธถงวนอาทตย (หยดวนจนทร-วนองคาร)

ระหวางเวลา 10.00 – 16.00 น. โดยนายทว รชนกร จะเปน

ผ น�าชมและใหความรดวยตนเอง และยงเปดโอกาสให

นกเรยน นกศกษา หรอผทสนใจงานดานศลปะมาศกษาดงาน

ทหอศลปดวย ยกตวอยางเชน โรงเรยน ในทกระดบ ตงแต

อนบาลจนถงอดมศกษา ไดไดเดนทางมาเยยมชมหอศลปทว

รชนกร ตลอดทงป ถาเปนกลมเลกเฉลย 5 คน / ครง ถา

เปนกลมใหญ เฉลย 80 คน/ครง ความถในการเขาชม เฉลย

เดอนละ 20 ครง (กมลวรรณ พชย, สมภาษณ : 2561)

2.2 การเปนทยอมรบของคนในสงคม ทง

บทบาทของครศลปะทประสบความส�าเรจในการเปดแผนก

วชาศลปกรรมแหงแรกในสวนภมภาค กอเกดศลปนในสวน

ภมภาคทมผลงานเปนทยอมรบในระดบประเทศหลายคน

เปนผบกเบกและพฒนาเครองปนดนเผาดานเกวยนจนสราง

อาชพและรายไดใหแกชาวบานในละแวกนน อกทงบทบาท

ในฐานะศลปนผมแนวการสรางสรรคทเปนเอกลกษณเฉพาะ

ตว ผลงานไดรบรางวลระดบประเทศหลายครง ปจจบนถง

นายทว จะอายกวา 80 ป กยงคงสรางสรรคงานศลปะอยาง

ตอเนอง นบวาเปนศลปนผสรางประโยชนใหแกวงการศลปะ

ของประเทศอยางอเนกอนนต จนไดรบรางวลเชดชเกยรต

เปนศลปนแหงชาต สาขาทศนศลป (จตรกรรม) ประจ�าป

พทธศกราช 2548

2.3 ภาครฐมนโยบายในการสงเสรมและ

สนบสนนบานศลปนแหงชาตในฐานะแหลงเรยนรทางดาน

ศลปะและวฒนธรรมทส�าคญของชมชน โดยเฉพาะอยางยง

การใชสถานทหอศลปทว รชนกร เปนพนทจดกจกรรมทาง

ดานศลปวฒนธรรมทหลากหลายทงงานดานทศนศลป

วรรณศลป และศลปะการแสดง ยกตวอยางเชน กรมสงเสรม

วฒนธรรม กระทรวงวฒนธรรม จดกจกรรมทางดานศลป

วฒนธรรม เฉลย 2 ครง/ป (กมลวรรณ พชย, สมภาษณ :

2561) อกทงการไดรบการประกาศยกยองเปนศลปนแหง

ชาตและการเขารวมโครงการเปดบานศลปนแหงชาตกบ

กรมสงเสรมวฒนธรรม ท�าให นายทว รชนกร และหอศลป

ทว รชนกร เปนทรจกและมผเขามาเยยมชมเปนจ�านวนมาก

2.4 เครอขายของนายทว รชนกร มาขอความ

อนเคราะหใชสถานทเพอจดแสดงนทรรศการแสดงผลงาน

ศลปกรรมตางๆ ทงงานจตรกรรม และประตมากรรม และ

จดกจกรรมทางดานศลปวฒนธรรมอยางตอเนอง ซงนายทว

65


รชนกร ไดเปดโอกาสใหใช หอ 3 ภายหลงจากสรางเสรจ

ในป พ.ศ. 2557 ซงในชวงแรกๆ ยงไมคอยมการจดแสดง

เนองจากยงมการปรบปรงเปนระยะ จนกระทงในป พ.ศ.

2560 หอศลปเหนวาเพอเปนการวางด�าเนนงานและ

แผนการประชาสมพนธกจกรรมตางๆ ของหอศลป ไดอยาง

กวางขวาง จงใหเครอขายแจงความประสงคขอใชหอ 3

ลวงหนา เพอจดตารางการใชงานไดอยางเหมาะสม ทงน

ตารางการแสดงนทรรศการ ณ หอ 3 ของ หอศลปทว รชนกร

ในป พ.ศ. 2561 มดงน

ตารางท1 แสดงปฏทนการจดกจกรรม ณ หอ 3 ของหอศลปทว รชนกร

วนท ชอนทรรศการ/ศลปนเจาของผลงาน

7 มกราคม 2561 - 3 กมภาพนธ 2561 นทรรศการ “ดร.ทว รชนกร และตนกลาศลปะ” ด�าเนนการโดยกระทอมแขวน

ภาพ “ลกพมพ แมพมพ พอพมพ”

25 มถนายน – 5 กรกฎาคม 2561 นทรรศการ ‘บนทกเรองราวรองรอยสงคมเมองโดยวสดทอดทง’ (Record of

story from traces city by found object) โดย ทองไมย เทพราม

14 กรกฎาคม – 11 สงหาคม 2561 นทรรศการศลปะ น�าผงแผนดน – น�านมแมธรณ

โดย นายสรพล ปญญาวชระ

18 – 31 สงหาคม 2561 นทรรศการผสงอาย “ในใจ ตา-ยาย” โดย Art Therapy Gallery/Elders korat

8 - 30 กนยายน 2561 นทรรศการศลปะ 100 อารมณ รอยสสน โดย นายจกร หาญสวรรณ

20 ตลาคม – 1 พฤศจกายน 2561 นทรรศการ “84 ป อาจารยทว รชนกร” ในวนท ซงจะมพธเปดในวนเสารท 20

ตลาคม 2561 โดย ศษยเกาศลปกรรม มทร.อสาน

1 ธนวาคม – 30 ธนวาคม 2561 นทรรศการ”เบกฟาแนมดน ออนซอนถนอสาน” หนมปนดนเผา สาวฮปแตมแนว

อสาน โดย เดช นานกลาง วชาญ ประมลศร และพมไสว หมกระโทก

2 มนาคม – 20 เมษายน 2562 นทรรศการศลปกรรมรวมสมยกลม เดนดนอสาน “สะเทอน สะทาน กาลเวลา”

เตมแนนดวยเนอหาและรปแบบของ16 ศลปน

ทมา : ผวจย เมอวนท 24 มนาคม 2561

สรปและอภปรายผล จากการศกษา ผวจยขอสรปผลการศกษา เปน 2

ประเดนหลก ดงน

1. พฒนาการของหอศลปทว รชนกร สการเปน

แหลงเรยนรทางดานศลปะและวฒนธรรม ผลการวจยพบวา

หอศลปทว รชนกร มพฒนาการแบงออกเปน 4 ยค

ไดแก ยคท 1 ยคบกเบกหอศลปแหงแรกของเมองโคราช

อยในชวง พ.ศ. 2505 -2530 ในยคน เกดปรากฏการณทาง

ศลปะทส�าคญในระดบภมภาค มการกอตงสถาบนสอน

ศลปะซงนบไดวาเปนสถาบนทเปดสอนศลปะแหงแรกของ

ภาคอสาน และเกดหอศลปแหงแรก โดยนายทว รชนกร

ดวยความม งมนทจะสรางหอศลปเพอใหวงการศลปะ

พฒนาไปขางหนา ซงสอดคลองกบ อโณทย อปค�า (2558)

ทกลาววาปญหาการขาดแคลนหอศลปหรอพพธภณฑ

ศลปะรวมสมยท�าใหวงการศลปะไทยไมไดพฒนาอยางครบ

วงจร ถงแมจะมเหตการณความไมสงบของบานเมอง ถง 2

ครง แตกไมไดสงผลตอหอศลปเทาใดนก เนองจากผกอตง

มไดหวงท�าหอศลปเพอประโยชนในทางการธรกจ แตท�า

เพอกอใหเกดประโยชนแกวงการศลปะของเมองไทยใน

ขณะนน หอศลปเปดไดเพยง 1 ป กตองปดเนองจาก 1 ใน

ผกอตง ตองเดนทางไปเรยนตอตางประเทศ ยคท 2 เปน

ยคศลปะเฟองฟ อยในชวง พ.ศ. 2531 - 2545 อนเนองมา

จากความเฟองฟทางเศรษฐกจของประเทศ มการซองาน

ศลปะเพอน�าไปตกแตงอาคารทพกอาศยตลอดจนซอ เพอ

66

สะสมและสนบสนนศลปนในฐานะของนกสะสมผลงาน

ศลปะ สงผลใหศลปนขายงานได ศลปะเรมเปนทรจก ใน

สงคมมากขน ซงสอดคลองกบวภษณะ ศภนคร และคณะ

(2560) ทกลาววา ในชวง พ.ศ. 2531 – 2540 เปนยคทอง

ของหอศลปเอกชน เนองจากสภาพเศรษฐกจทดขน ในยค

น เกดหอศลปแหงท 2 ของนายทว รชนกร ซงเปดท�าการ

ไดนานถง 10 ป จงปดตวลง ยคท 3 ยคปรบตวจากหอศลป

ทแสดงงานศลปะของตนเองสหอศลป เพอสาธารณชน อย

ในชวง พ.ศ. 2541 - 2550 เปนยคทเรมมศลปนอนๆ เขา

มาขอใชหอศลปจดแสดงงาน ถงแม จะยงไมมความพรอม

เพยงพอ แตนคอจดเรมตนในการพฒนาหอศลปใหเปน

แหลงเรยนรทางดานศลปะ และวฒนธรรม และยคท 4 ยค

แหลงเรยนรทางดานศลปวฒนธรรม อยในชวง พ.ศ. 2551

จนถงปจจบน ในยค ท 4 น หอศลปทว รชนกร ได

พฒนาการจากหองแสดงงานศลปะสการเปนแหลงเรยนร

ทางดานศลปะ และวฒนธรรมอยางสมบรณ โดยปจจยท

สนบสนนหลกในยคน ไดแก การไดรบการสนบสนนจาก

ทกภาคสวน ทงภาครฐ เอกชน และจากผคนทมารวม

กจกรรม ณ หอศลปทว รชนกร

2. ปจจยในการด�ารงอยไดของหอศลปทว รชนกร

โดยปจจยหลกไดแก 1) ความมงมนของศลปน ทตองการ

สรางประโยชนใหแกวงการศลปะ โดยการสรางหอศลป

ท�าการปรบปรงและพฒนาใหเกดความพรอม ทงดานการ

บรหารจดการ อาคารสถานท และการใหความร ซง

สอดคลองกบ เสรชย โชตพานชย และ บณฑต จลาสย

(2547) ทกลาววาหลกการบรหารทรพยากรกายภาพ

(Facility Management) ทดควรม งเนนใหเกดความ

สอดคลองในการท�างานรวมกนระหวาง ผคน (People) การ

ท�างาน (Process) และ อาคารสถานท (Place) เพอใหบรรล

ตามเปาหมายขององคกร 2) การเปนทยอมรบของสงคม

ของนายทว รชนกร ดวยบทบาทการเปนครศลปะทสราง

ประโยชนใหแกวงการศลปะมายาวนาน และการเปนศลปน

ทมชอเสยง มแนวการสรางสรรคผลงานทเปนเอกลกษณ

เฉพาะตว ชวยดงดดใหคนทสนใจเขามาศกษาดงานและ

เยยมชมหอศลป อยางตอเนอง 3) หอศลปมความเคลอนไหว

และมกจกรรมสม�าเสมอและตอเนอง จากการจดแสดง

นทรรศการทางดานศลปะ และการจดกจกรรมทางดาน

วฒนธรรมอนๆ ทมตารางกจกรรมตลอดทงป และการเปด

สถานทใหเปนทศกษา ดงาน และแลกเปลยนเรยนร ท�าให

หอศลปไมเงยบเหงา มคนเดนทางมาเยยมชมและรวมกจกรรม

อยางตอเนอง นายทว และครอบครวกมก�าลงใจในการทจะ

พฒนาหอศลปใหดยงขนไป 4) ภาครฐมนโยบายในการสง

เสรม และสนบสนนบานศลปนแหงชาตในฐานะแหลงเรยนร

ทางดานศลปะ และวฒนธรรมทส�าคญของชมชน โดยการ

สนบสนนดานงบประมาณ การประชาสมพนธ การใชพนท

หอศลป ท�ากจกรรมทางดานศลปวฒนธรรม เปนตน โดย

เฉพาะกรมสงเสรมวฒนธรรม กระทรวงวฒนธรรม ในฐานะ

หนวยงานทมบทบาทในการสงเสรมและสนบสนนการ

ด�าเนนงานของศลปนแหงชาต รวมทงสงเสรม สนบสนน

และพฒนาศกยภาพของแหลงเรยนรทางวฒนธรรม ทได

ประกาศยกยองใหนายทว เปนศลปนแหงชาต สาขาทศนศลป

(จตรกรรม) เมอป พ.ศ. 2548 และท�าการเปดบาน

ศลปนแหงชาต หลงท 7 ณ หอศลปทว รชนกร ท�าใหนาย

ทว และหอศลปทว รชนกร เปนทรจก มผเขามาเยยมชม

เปนจ�านวนมาก

ขอเสนอแนะ 1. จากขอคนพบทไดจะเหนไดวาการสนบสนน

จากรฐบาลคอปจจยหนงทท�าใหหอศลปทว รชนกร ด�ารงอย

ดงนนรฐบาลควรใหความส�าคญและท�าการสนบสนนอยาง

ตอเนองในทกรปแบบ ไมวาจะเปนการประชาสมพนธและ

การมสวนรวมในการจดกจกรรมทางศลปะและวฒนธรรม

โดยเฉพาะอยางยงการสนบสนนดานงบประมาณ เพราะจาก

การศกษาจะเหนวา คาใชจายในการบรหารจดการของหอ

ศลปทว รชนกรนน เปนเงนรายไดจากนายทว เปนหลก ซง

ในอนาคตอาจสงผลตอการด�ารงอยของหอศลปได

2. ควรมการศกษาหอศลปของศลปนแหงชาตแหง

อนเพมเตม เพอน�ามาเปนขอมลส�าหรบพฒนาแหลงเรยนร

ทางดานศลปะและวฒนธรรม และท�าใหผลงานวจยมความ

นาสนใจมากยงขน

67


เอกสารอางองกมลวรรณ พชย. ผจดการ หอศลป ทว รชนกร. สมภาษณ. 24 มนาคม 2561.

ชญานวต ปญญาเพชร. (2558, มกราคม – มถนายน). ศลปะรวมสมยไทยภายใตแนวคดหลงอาณานคมในทศวรรษท 1990.

วารสารวจตรศลป. 6(1): 86-127.

ชาญณรงค พรรงโรจน. (2543). หอศลปในประเทศไทย. กรงเทพฯ: โครงการวจยกาญจนาภเษกสมโภชน ภาควชาศลปกรรม

ศาสตรและฝายวจย จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

เดชา วราชน. (2540, มถนายน – พฤศจกายน). ชมเบองหลงความเปนพพธภณฑทางศลปะ. ใน วารสารวชาการศลปกรรม

บรพา. 1(1): 55-56.

ทว รชนกร. ศลปนแหงชาต. สมภาษณ. 20 มนาคม 2561.

ไพฑรย คงคา. สมภาษณ. 20 มนาคม 2561.

ราชบณฑตยสถาน. (2530).พจนานกรมศพทศลปะองกฤษ-ไทยฉบบราชบณฑตยสถาน. กรงเทพฯ: ราชบณฑตยสถาน.

วภษณะ ศภนคร, สาธต ทมวฒนบรรเทง, และวรณ ตงเจรญ. (2560, ฉบบพเศษ เดอนมกราคม). หอศลปเอกชนใน

กรงเทพมหานคร: การจดการและการด�ารงอย ในบรบทของศลปวฒนธรรมไทยรวมสมย. ใน วารสารวจยและ

พฒนาฉบบมนษยศาสตรมหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา. 9 (3): 105-122.

วรณ ตงเจรญ. (2555, ธนวาคม-กรกฎาคม). การเรยนรและการสรางสรรค. ใน วารสารสถาบนวฒนธรรมและศลปะ. 14(1):

14-20.

ศลป พระศร. (2545). “ศลป”. ใน ขอเขยนและงานศลปกรรมของศาสตราจารยศลป พระศร. กรงเทพฯ: หอศลปมหาวทยาลย

ศลปากร.

สรรเสรญ มลนทสต. (2561). พนทศลปะรวมสมยความเปนไปไดทไมยงยน. สบคนเมอ 19 ตลาคม 2561, จาก http://

www.bu.ac.th/knowledgecenter/epaper/jan_june2008/Sanlasern.pdf

สาธต ทมวฒนบรรเทง. (2552). องคความรศลปนแหงชาต : ทว รชนกร. วารสารศลปกรรมศาสตรมหาวทยาลย

ศรนครนทรวโรฒ. 13(1): 16-37.

เสรชย โชตพานช และ บณฑต จลาสย. (2547). การบรหารทรพยากรกายภาพ. กรงเทพฯ: โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

อโณทย อปค�า. (2558, พฤษภาคม-สงหาคม). บทบาทและอทธพลของพนทศลปะทางเลอกโปรเจค 304 ทมตอศลปะ

รวมสมยไทย. วารสารVeridianE-Journalฉบบภาษาไทยมนษยศาสตร สงคมศาสตรและศลปะ. 8(2):

2906-2921.

การสรางสรรคนาฏยศลปจากขอถกเถยงเรองเพศ1

THE CREATION OF A DANCE FROM GENDER CONTROVERSY

วทวสกรมณโรจน/VITTAVAT KORNMANEEROJ สาขาวชาศลปกรรมศาสตร คณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย THE DEGREE OF DOCTOR OF FINE AND APPLIED ARTS PROGRAM, FACULTY OF FINE AND APPLIED ARTS, CHULALONGKORN

UNIVERSITY

นราพงษจรสศร/NARAPHONG CHARASSRI2 ศาสตราจารยวจย / จฬาลงกรณมหาวทยาลยRESEARCH PROFESSOR, CHULALONGKORN UNIVERSITY

Received: December 26, 2018Revised: February 28, 2019Accepted: March 1, 2019

บทคดยอ งานวจยเรอง “การสรางสรรคนาฏยศลปจากขอถกเถยงเรองเพศ” มรปแบบในลกษณะการวจยเชงคณภาพและ

การวจยเชงสรางสรรค ซงมวตถประสงคเพอศกษารปแบบและแนวคดหลงการสรางสรรคนาฏยศลปจากขอถกเถยงเรองเพศ

โดยศกษาปรากฏการณของขอถกเถยงเรองเพศวถและความเทาเทยมในมนษย นาฏยศลปสรางสรรคในปจจบน ศลปะแบบ

สมยใหมและแบบหลงสมยใหมทสงผลตองานนาฏยศลป เพอเปนพนฐานประกอบในการสรางสรรคผลงานทางดาน

นาฏยศลป จากนนผวจยไดท�าการเกบรวบรวมขอมลเชงเอกสาร สมภาษณผทเกยวของกบงานวจย สอสารสนเทศอน ๆ ตลอดจน

วเคราะหขอมล สรปผล และน�าเสนอผลงานวจย

ผลการวจยพบวา การสรางสรรคผลงานทางดานนาฏยศลปเปนการน�าเสนอเรองราวของขอถกเถยงเรองเพศ

มาสรางสรรคเปนงานนาฏยศลปเพอสงคมลกษณะหนง ซงเปนการแสดงขอถกเถยงเรองเพศทางดานเพศวถและความเทาเทยม

ในมนษยตามทรรศนะของวทยาศาสตร มานษยวทยาและสงคมวทยา สามารถจ�าแนกตามองคประกอบของการสรางสรรค

ผลงานทางดานนาฏยศลปทงหมด 8 ประการ ไดแก 1)บทการแสดง สรางสรรคขนใหมภายใตลกษณะของขอถกเถยงเรอง

เพศทางดานเพศวถและความเทาเทยมในมนษยตามทรรศนะของวทยาศาสตร มานษยวทยาและสงคมวทยา แบงออกได

ทงหมด 4 องก ไดแก องก 1 เพศก�าหนด (Sex detemination) องก 2 จตวญญาณ (Soul) องก 3 พนทการแสดงออก

(Space) และองก 4 การเคลอนไหวของเพศวถ (Sexuality Movement) 2)นกแสดง มความร ความเขาใจและความสามารถ

ทางดานนาฏยศลป รวมถงมประสบการณเกยวกบเพศวถและความเทาเทยมในมนษย 3)ลลานาฏยศลปน�าเสนอผานรป

แบบนาฏยศลปหลงสมยใหม โดยการน�าแนวคดของมาธา เกรแฮม (Matha Graham) ดอรส ฮมเฟรย (Doris Humphrey)

พอล เทยเลอร (Paul Taylor) และพนา เบาซ (Pina Bausch) ในการเคลอนไหวการดนสด การใชทาทางในชวตประจ�าวน

และการแสดงอารมณทางการเคลอนไหว 4)เสยงและดนตรทใชประกอบการแสดง ไดรบการสรางสรรคและประพนธเพลง

ขนใหม สามารถสอความหมายและสอสารอารมณ 5) เครองแตงกาย ใชการออกแบบจาก 3 แนวคด คอ หลกศลปะมน

มอลลสม (Minimalism) หลกทฤษฎนอยดกวามาก (Less is more) และแนวคดแบบอาวองการด (Avant-garde) 6)สถานท

น�าเสนอการแสดงบนพนทอนทไมใชลกษณะโรงละคร โดยจดแสดงบรเวณพนทแบบเปด และมมมมองรอบดานลกษณะ

1 บทความวจยนเปนสวนหนงของวทยานพนธระดบดษฎบณฑต เรอง “การสรางสรรคนาฏยศลปจากขอถกเถยงเรองเพศ” หลกสตร ศลปกรรมศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชาศลปกรรมศาสตร (นาฏยศลป) คณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

2 ศาสตราจารย ดร. จฬาลงกรณมหาวทยาลย อาจารยทปรกษาวทยานพนธ

69


วงกลม 7) แสง ใชแนวคดทฤษฎของสในการน�าเสนอเรองราว อารมณ และความรสก 8) อปกรณประกอบการแสดง

ใชแนวคดสญลกษณ เนนความเรยบงาย และสอสารไดงาย อกทงมแนวคดหลงการสรางสรรคผลงาน 7 ประการ ไดแก

1) แนวคดเรองเพศวถและความเทาเทยมในมนษย 2) แนวคดขอถกเถยงเรองเพศในปจจบน 3) แนวคดความคดสรางสรรค

ในผลงานนาฏยศลป 4) แนวคดการใชสญลกษณในการแสดงนาฏยศลป 5) แนวคดทฤษฎทางดานนาฏยศลป ดรยางคศลป

และทศนศลป 6) แนวคดของนาฏยศลปหลงสมยใหม 7) แนวคดการสะทอนสภาพสงคมผานการสรางสรรคนาฏยศลปเพอ

สงคม ซงผลการวจยทงหมดนมความสอดคลองและตรงตามวตถประสงคของการวจยทกประการ

การวจยครงนเปนการรวบรวมขอมลองคความรเพอพฒนาการสรางสรรคผลงานทางดานนาฏยศลป รวมถงการ

ผนวกและบรณาการศาสตรแขนงอนๆทเกยวของกบขอเถยงเรองเพศ เพอน�ามาเปนแนวคดและแรงบนดาลใจในการ

สรางสรรคผลงานทางดานาฏยศลป อกทงยงประโยชนเปนแนวทางในการสรางสรรคผลงานทางดานนาฏยศลปตอไปใน

อนาคต

ค�าส�าคญ: การสรางสรรคนาฏยศลป นาฏยศลป เพศ ขอถกเถยง ขอถกเถยงเรองเพศ

Abstract The research “The Creation of a Dance from Gender Controversy “ was a study conducted

through qualitative and creative research method aimed to study the forms of the creation of a dance

from gender controversy and to study the concepts behind the creation of a dance from gender

controversy. This study explored the situation of sexuality and human equality rights, the controversy of

sexuality and human equality rights, current creation of a dance, modern dance and postmodern dance

that has an effect on dancing. The result of this study has provided the information to use as the knowledge

basis for the creation of the dance. The data was collected from documents, interviews, and media, then

analyzed, synthesized, summarized and presented in the creation of a dance.

The study found that the creative process of dance which was an interpretation of gender

controversy was one of various forms of dancing for society, representing the gender controversy in

sexuality and human equality rights according to the viewpoint of science, anthropology, and sociology.

The creation of the dance from this research was classified into 8 forms of performance which were,

firstly, the play, creating from scratch in the form of the gender controversy in sexuality and human

equality rights according to science, anthropology, and sociology. There were 4 acts including (1.1) Act 1:

‘Sex determination’ (1.2) Act 2: ‘Soul’ (1.3) Act 3: ‘Space’ and (1.4) Act 4: ‘Sexuality Movement’. The

second was the performers, knowledgeable, understandable and talented in dancing and experienced

in sexuality and human equality rights. The third was the movement presenting in the form of postmodern

dance using the concept of Matha Graham, Doris Humphrey, Paul Taylor and Pina Baush in movement

of improvisation, everyday movement and emotion. The fourth was the sound and music for the

performance, creating and composing to interpret the meaning and emotion. The fifth was the costumes,

designed using 3 concepts which were minimalism, less is more and avant-garde. The sixth was the space,

using the space other than the theatre, performed in an opening space and arena theatre. The seventh

was the lighting, using color theories to tell a story of emotions and feelings. The last one was the

performing equipment, using simple concept and easy to communicate. Furthermore, there were 6

concepts for the creation of the dance: 1) sexuality and human equality rights 2) gender controversy in

current affairs 3) creativity in the creation of a dance 4) symbolism in dance performance 5) theory of

dance, musical and visual arts 6) the concept of postmodern dance 7) reflection on the state of society

70

through the dance for the society. The results of this study were directly related to all the purpose of

the study.

This study is the collection of data and knowledge to develop a creation of dance including the

integration of various science on the gender controversy. In addition, it can be used as the inspiration to

create the dance and for the concept of the further study of dance.

Keywords: The Creation of a Dance, Dance, Gender, Controversy, Gender Controversy

บทน�า ป จจบนในสงคมทยอมรบและเข าใจความ

หลากหลายทางเพศ ค�าวา “เพศ” หรอ “อตลกษณทางเพศ”

ซงไมเกยวของกบ การแสดงออก เพศก�าเนด หรอแรงดงดด

ทางกายและทางใจใด ๆ สงผลใหนยามของชายและหญงใน

อดตนนถกท�าลายทง และความเปนชายและความเปนหญง

เปนค�าทมความยดหยนและเปดกวางมากกวาเดม หากแต

ความแตกตางทางวถทางเพศ การแสดงออก หรอความไม

ตรงกนระหวางอตลกษณทางเพศกบเพศก�าเนด จงกอใหเกด

ขอถกเถยงทางเพศในแงมมตาง ๆ ไมวาจะเปนการยอมรบ

ในความหลากหลายทางเพศของครอบครว ความหลาก

หลายทางเพศเปนเรองผดศลธรรม กฎหมายการสมรส

ระหวางเพศเดยวกน และสทธเสรภาพ ความเสมอภาคทาง

เพศ นอกจากนรกตางเพศ รกเพศเดยวกน ยงเปนชดวาทกรรม

ของสงคมทถกสรางขน ผลตซ�า และสงผานโดยอ�านาจ

คานยมโดยสถาบนตาง ๆ ทางสงคม ไมวาจะเปนการเมอง

การปกครอง การแพทย กฎหมาย จตวทยา ศาสนา รวมไป

ถงวฒนธรรม กระทงไดกลายเปนมายาคตฝงลกอยในความ

คด และท�าหนาทในการจ�ากดขอบเขตการแสดงออกทาง

อตลกษณทางเพศของบคคลในสงคม (Felski, 1994: 1-2)

ดวยขอถกเถยงเรองเพศจากความแตกตางทถกสรางขนใน

สงคมท�าใหการมพนทสถานะและศกดศรแหงความเปนมนษย

ไมเทาเทยมกน แมวาสงคมปจจบนทเปดกวางใหอสระแก

กลมความหลากหลายทางเพศปรากฏในขอเขยนหลายชน

และในความเหนทวไปในสงคมจากการศกษาทมมากขน

แตไมสามารถท�าใหเกดความเทาเทยมในมนษยได เนองจาก

อ�านาจภายใตระบอบของความแตกตางนนได สร าง

อตลกษณทางเพศใหเชอและยอมรบเรองความสมพนธ

ระหวางเพศในชวตประจ�าวน ผานความรในสถาบนตาง ๆ

ตามโครงสรางของสงคม

แมวาในอดตจนถงปจจบนจะมสอตาง ๆ ทรณรงค

ใหความรเกยวกบเพศวถและความเทาเทยมในมนษย

เพอกอใหเกดการยอมรบและความเสมอภาคทางเพศ เชน

ละคร ภาพยนตร โฆษณา ศลปะ แฟชน เพมมากขน หากแต

ผวจยมความคดเหนวาการสรางสรรคผลงานทางดานนาฏยศลป

เพอสงคมเปนศลปะแขนงหนงทสามารถสรางความร ความ

เขาใจใหกบสงคมไดง าย อกทงยงประโยชนของการ

สรางสรรคนาฏยศลปจากขอถกเถยงเรองเพศน จะกอใหเกด

ความร ความเขาใจในสาระของมตเรองเพศอยางลกซงมาก

ยงขน ภายใตลกษณะทเปนธรรมชาตของเรองเพศ เพอเสรม

สรางความร ความเขาใจในความเทาเทยมและความ

หลากหลายทางเพศในสงคมมากยงขน และกลาวไดวา

เปนการรเรมสรางสรรคผลงานทางดานนาฏยศลปในลกษณะ

งานเกยวกบขอถกเถยงเรองเพศในแนวทางของภาพตวแทน

ความเปนมนษย

ดงนนผวจยมงศกษาเกยวกบปรากฏการณเรอง

เพศวถและความเทาเทยมในมนษย และศกษาขอถกเถยง

เรองเพศวถและความเทาเทยมในมนษย ตลอดจนนาฏยศลป

สรางสรรคในปจจบน และศลปะแบบสมยใหมและแบบหลง

สมยใหมทสงผลตองานนาฏยศลป เพอเปนพนฐานประกอบ

ในการสรางสรรคผลงานทางดานนาฏยศลปทมเอกลกษณ

เฉพาะและไมเคยปรากฏทใดมากอน อกทงยงประโยชนเปน

แนวทางในการสรางสรรคผลงานและพฒนาการสรางสรรค

นาฏยศลปเพอสงคม

วตถประสงคของการวจย 1. เพอศกษารปแบบการสรางสรรคนาฏยศลป

จากขอถกเถยงเรองเพศ

2. เพอศกษาแนวคดหลงการสรางสรรคนาฏยศลป

จากขอถกเถยงเรองเพศ

อปกรณและวธด�าเนนการวจย การวจยเรอง “การสรางสรรคนาฏยศลปจากขอ

ถกเถยงเรองเพศ” ผวจยมรายละเอยดของกระบวนการวจย

และวธด�าเนนการวจย ดงตอไปน

71


1.ระเบยบวธวจย การวจยเรองนอาศยรปแบบ

ของงานวจยเชงคณภาพ ผสมผสานกบงานวจยเชง

สรางสรรค โดยบรณาการองคความรจากศาสตรหลากหลาย

แขนงดวยกน ไดแก วทยาศาสตร มนษยศาสตร สงคมศาสตร

และศลปกรรมศาสตร มขนตอนด�าเนนการวจย คอ 1) การ

ศกษาเอกสารทเกยวของ 2) การสมภาษณผทเกยวของ 3)

การสงเกตการณหรอส�ารวจภาคสนาม 4) การวเคราะหและ

สรางสรรคผลงานนาฏยศลป 5) การตรวจสอบและปรบปรง

ผลงานนาฏยศลป และ6) การน�าเสนอผลงานนาฏยศลป

และการวพากษผลงานอยางอสระ

2.เครองมอการวจย งานวจยนมเครองมอทใช

ในการวจยโดยการส�ารวจขอมลเชงเอกสาร การสมภาษณ

ผทเกยวของกบงานวจย การส�ารวจขอมลภาคสนาม สอ

สารสนเทศอนๆ แบบสอบถาม โดยมรายละเอยดดงตอไปน

2.1การส�ารวจขอมลเชงเอกสาร ศกษาขอมล

เอกสารจากหนงสอ ต�าราและบทความวชาการตางๆ ทงใน

ประเทศและตางประเทศ เชน ประเดนทเกยวของกบ

ความหมาย ความส�าคญของขอถกเถยงเรองเพศ ขอถกเถยง

เรองเพศในความเชอของทฤษฎทางดานวทยาศาสตร

มานษยวทยา สงคมวทยา นาฏยศลปหลงสมยใหม และ

นาฏยศลปสรางสรรค เปนตน

2.2การสมภาษณผทเกยวของกบงานวจย

สมภาษณผทเกยวของกบงานวจยมอยหลากหลายสาขาทง

ในประเทศและตางประเทศทางดานวชาการทเกยวของกบ

ขอถกเถยงเรองเพศ และศลปะการแสดงในแตละดาน ขอมล

ทไดมาจากการด�าเนนการสมภาษณทงในเชงลกแบบเดยว

และการสมภาษณแบบกลม

2.3การส�ารวจขอมลภาคสนาม ศกษาขอมล

และสงเกตการณเกยวกบขอถกเถยงเรองเพศ โดยการลงพน

ทส�ารวจขอมลและรวมกจกรรม ศลปะการแสดง นาฏยศลป

กบสถาบนตาง ๆ เชน สมาคมฟาสรงแหงประเทศไทย กลม

ศลปะการแสดงนาฏยศลป เปนตน

2.4สอสารสนเทศอนๆ ศกษาสอสารสนเทศ

ทเกยวของกบ “การสรางสรรคงานนาฏยศลปจากขอ

ถกเถยงเรองเพศ” และการแสดงนาฏยศลปรวมสมยทงใน

ประเทศและตางประเทศ อาท การแสดงสด ภาพยนตร

นทรรศการศลปะ วดทศน เพอหาแนวทางในการสรางสรรค

ผลงานทางดานนาฏยศลป

2.5แบบสอบถาม ผวจยไดสรางแบบสอบถาม

เกยวกบรปแบบและแนวคดการสรางสรรคผลงานทางดาน

นาฏยศลป ซงผวจยไดด�าเนนการเกบรวบรวมขอมลจาก

แบบสอบถามจากผเชยวชาญ ผทรงคณวฒ ศลปนและผท

เกยวของกบงานวจย

3.การวเคราะหขอมลและสงเคราะหขอมลจาก

การศกษาเกบรวบรวมขอมลเชงเอกสาร สมภาษณผ ท

เกยวข องกบงานวจย ส�ารวจข อมลภาคสนาม และ

แบบสอบถาม ผวจยไดท�าการวเคราะหและสงเคราะหขอมล

แบบวเคราะหเนอหา (Content analysis) เพอน�ามาเปน

แนวทางในการสรางสรรคผลงานทางดานนาฏยศลป

4.ระยะเวลาในการวจย ผวจยไดก�าหนดระยะ

เวลาในการเกบรวบรวมขอมลตางๆ เพอท�าการวเคราะห

ขอมล สงเคราะหขอมล ตลอดจนการสรางสรรคผลงานและ

เผยแพรผลงานตงแตเดอนสงหาคม พ.ศ. 2560 ถง เดอน

พฤษภาคม พ.ศ. 2562

5.การสรางสรรคผลงานและเผยแพรผลงาน

การวจยเชงสรางสรรคเรอง “การสรางสรรคนาฏยศลปจาก

ขอถกเถยงเรองเพศ” มกระบวนการสรางสรรคผลงานและ

เผยแพรผลงาน โดยมรายละเอยดดงตอไปน

5.1ทดลองและปฏบตการสรางสรรคผลงาน

การสรางสรรคนาฏยศลปจากขอถกเถยงเรองเพศ ไดผาน

การทดลองและปฏบตการสรางสรรคผลงาน เพอทดลอง

และพฒนาคณภาพของผลงานนาฏยศลป

5.2การตรวจสอบผลงาน ขนตอนการตรวจ

สอบผลงานผานการตรวจสอบโดยผเชยวชาญ และผทรง

คณวฒทางดานนาฏยศลป อกทงท�าการประเมน และน�า

เสนอขอคดเหน แนวทางในการปรงปรง พฒนาการ

สรางสรรคผลงานใหมความสมบรณมากยงขน

5.3การจดแสดงผลงานและนทรรศการ

ผวจยจดแสดงผลงานและนทรรศการตอสาธารณชน ตลอดจน

มการประเมนจากแบบสอบถามและการสมภาษณ

5.4การประเมนผล ผวจยน�าขอมลจากการ

สรางสรรคผลงานทางดานนาฏยศลป มาท�าการประเมน

วเคราะหขอมล และอภปรายผล

5.5การจดท�าเอกสารการวจยจากการตรวจ

สอบ และการประเมนของคณะกรรมการผเชยวชาญ ผทรง

คณวฒทางด านนาฏยศลป ผ วจยจงจดพมพรปเล ม

วทยานพนธฉบบสมบรณ

72

การวเคราะหขอมล ผวจยวเคราะหขอมลตามวตถประสงคของการ

วจย โดยแบงออกเปน 2 สวน โดยมรายละเอยดดงตอไปน

สวนท 1 วเคราะหรปแบบการสรางสรรค

นาฏยศลปจากขอถกเถยงเรองเพศ รปแบบของผลงาน

ทางดานนาฏยศลปตามองคประกอบการสรางสรรคผลงาน

ทางดานนาฏยศลป8องคประกอบ

1)การออกแบบบทการแสดง การออกแบบบท

การแสดงมความส�าคญมากทสดในกระบวนการสรางสรรค

ผลงานทางดานนาฏยศลป เพราะจะเปนแนวทางในการ

สรางสรรคผลงานและมความสมพนธกบองคประกอบอน ๆ

ทใชในการสรางสรรคผลงานเชนกน ทงนบทการแสดงเปน

สงทก�าหนดเรองราว ล�าดบเหตการณ และเนอหาสาระของ

การแสดงนน ๆ อกดวย ซงในการออกแบบบทการแสดง

นราพงษ จรสศร ไดอธบายถงหลกส�าคญในการออกแบบ

บทการแสดง โดยกลาวไววา “การออกแบบบทการแสดง

ผสรางสรรคผลงานสามารถตความไดในหลายแงมม ซงจะตอง

มพนฐานมาจากแกนของเรองทจะน�ามาเปนผลงานการ

สรางสรรคนาฏยศลป อกทงการออกแบบบทการแสดง

ผสรางสรรคผลงานจะตองมความร ความเขาใจถงประเดน

ส�าคญในการวางโครงรางของบทการแสดงทงหมดเพอให

เหนภาพรวม แลวจงลงรายละเอยดในแตละองคประกอบ

ของการสรางสรรคผลงานทางดานนาฏยศลปตอไป” (นรา

พงษ จรสศร, สมภาษณ, 1 มถนายน 2561) การสรางสรรค

นาฏยศลปจากขอถกเถยงเรองเพศเปนการน�าเสนอประเดน

มมมองและปญหาของขอถกเถยงเรองเพศทางดานเพศวถ

และความเทาเทยมในมนษยตามทรรศนะของวทยาศาสตร

มานษยวทยาและสงคมวทยา โดยเปนการน�าเสนอสาระ

ส�าคญดงน

องก1เพศก�าหนด(SexDetermination) น�า

เสนอรปแบบของขอถกเถยงเรองเพศในประเดนตาง ๆ จาก

แนวคดเรองเพศตามทรรศนะของวทยาศาสตร มงประเดน

เรองเพศทเกดขนตามก�าหนดลกษณะของอวยวะเพศท

มนษยม ซงแบงตามวทยาศาสตรแบบชววทยาเมอแรกเกด

ผวจยจงก�าหนดโครงสรางบทการแสดงมาจากการก�าหนด

เพศทเปนขอถกเถยงทมความสมพนธระหวางเพศวถ ความ

เทาเทยมกนในมนษยและสทธมนษยชน

องก2จตวญญาณ(Soul)น�าเสนอรปแบบของ

ขอถกเถยงเรองเพศในประเดนตาง ๆ จากแนวคดเรองเพศ

ตามทรรศนะของมานษยวทยา มงประเดนเกยวกบมมมอง

เรองเพศสรระหรอเพศสภาพ ผคนในคนสงคมทมการมอง

เพยงแครปลกษณภายนอกมากกวาความส�าคญของ

อตลกษณทางเพศ โดยผวจยก�าหนดโครงสรางบทการแสดงมา

จากประเดนปญหาของกฎหมายพระราชบญญตคชวต หรอ

การสมรสระหวางเพศเดยวกน โดยผวจยไดใชวธการสอสาร

การแสดงในดานการน�าเสนอภาพตวแทนของอตลกษณทาง

เพศ ซงน�าแนวคดในเรองการตความเชงสญญะ (Sign) เรอง

เพศสรระมาใชในการสรางสรรคผลงานทางดานนาฏยศลป

องก3พนทการแสดงออก(Space)น�าเสนอรป

แบบของขอถกเถยงเรองเพศในประเดนตาง ๆ จากแนวคด

เรองเพศตามทรรศนะของสงคมวทยา มงประเดนเกยวกบ

ชดวาทกรรมเรองเพศทางโครงสรางของสงคมทชวด ตดสน

จดประเภท ตตรา กดขขมเหง ตลอดจนละเมดสทธเสรภาพ

ทางเพศและพนทการแสดงออกทางอตลกษณทางเพศของ

ผทมพฤตกรรมในกลมทมความหลากหลายทางเพศ โดยผ

วจยก�าหนดโครงสรางบทการแสดงมาจากสทธ เสรภาพทาง

เพศ และพนทในการแสดงออกทางดานอตลกษณทางเพศ

ในสงคม ทงนผวจยน�าแนวคดของชดวาทกรรมสถาบนทาง

สงคมในมตเรองขอถกเถยงเรองเพศ ทมนษยหรอบคคลได

ถกก�าหนดและสรางความเปนอนดวยอ�านาจแหงโครงสราง

ทางสงคม ซงน�าไปสการกอใหเกดปญหาและขอถกเถยงเรอง

เพศในสงคม

องก4การเคลอนไหวทางเพศวถ (Sexuality

Movement) น�าเสนอรปแบบขอถกเถยงมาสรางสรรค

โดยใชทฤษฎทางดานนาฏยศลป ทศนศลปและการ

สรางสรรคนาฏยศลปมาเปนหลกส�าคญในการสรางสรรค

ผวจยไดบรณาการองคความรตางๆ มาวเคราะหแนวทางใน

การสรางสรรคผลงาน ไมวาจะเปนการเคลอนไหว การสราง

และจดวางองค ประกอบการสร างสรรค นาฏยศลป

เพอใหการผลงานสอถงการตงค�าถามตอสงคมในความเขาใจ

เรองความเทาเทยม และยอมรบในตวตนซงกนและกนของ

ความเปนอนเรองเพศในสงคมปจจบน อกทงเพอใหสงคมได

ตระหนกและตงค�าถามถงความคดเรองเพศในการท�าความ

เขาใจเกยวกบเพศวถและความเทาเทยมในมนษยทเปนแรง

ขบเคลอนของสงคมอยางหนงตอไป

73


2)การคดเลอกนกแสดง ผวจยคดเลอกนกแสดง

แบบทรายเอาท (Tryout) จากคณสมบตและคณลกษณะอน

พงประสงคของการเปนนกแสดงทดและมคณภาพ โดยการ

คดเลอกจากผทมความร ความเขาใจและความสามารถใน

การปฏบตการทางดานนาฏยศลปรวมสมยไดเปนอยางด

รวมไปถงการมความร ความเขาใจเรองเพศวถและความ

เทาเทยมกนในมนษย ซงจะท�าใหการเคลอนไหวและการ

แสดงออกทางอารมณ ความรสกของนกแสดง จะสามารถ

สอสารออกมาไดอยางมคณภาพ ทงนผวจยค�านงถงการสราง

ภาพลกษณเรองเพศใหกบนกแสดงโดยใหความส�าคญท

เทาเทยมกนในทก ๆ เพศ ดงทธรากร จนทนะสาโร ไดกลาวไววา

“ผออกแบบตองไมละเลยการสรางภาพลกษณของนกแสดง

ตองไมเอนเอยงไปในบทบาทของบรษหรอสตรมากเกนไป”

(ธรากร จนทนะสาโร, สมภาษณ, 21 มถนายน 2561) ผวจย

ไดคดเลอกนกแสดงทงหมดจ�านวน 8 คน ซงทงหมดเปน

ศลปน นกออกแบบทาเตน นกเตนและนกแสดงอสระ

3)การออกแบบลลานาฏยศลป ขนตอนของการ

ออกแบบลลานาฏยศลป ผวจยไดใหความส�าคญเกยวกบ

ประเดน มมมองและปญหาของขอถกเถยงเรองเพศเปน

ส�าคญ ซงเปนเรองราวทมการเคลอนไหวและเปลยนแปลง

อยเสมอ ผวจยจงเลอกใชแนวคดของนาฏยศลปหลงสมย

ใหมในการออกแบบลลานาฏยศลป โดยเฉพาะแนวคดการ

เคลอนไหวลลาของมาธา เกรแฮม (Matha Graham) ม

แนวคดการเคลอนไหวรางกายแสดงอาการกระตก สะดง

การยดและการหดกลามเนอ (Contraction and Release)

ดอรส ฮมเฟรย (Doris Humphrey) มแนวคดการเคลอนไหว

จากการลมลงสพน (Fall) การพยงตวลกขน (Recovery)

การหยดนง (Motionless) และกฎของแรงโนมถวงของโลก

(Law of Gravity) สวนพอล เทยเลอร (Paul Taylor) ม

แนวคดเคลอนไหวรางกายจากทาทางในชวตประจ�าวน และ

พนา เบาซ (Pina Bausch) มแนวคดการเคลอนไหวโดยใช

สวนตาง ๆ ของรางกายใหเคลอนไหวการดนสด การใช

ทาทางในชวตประจ�าวน และการแสดงอารมณทางการ

เคลอนไหว กลาวไดวาเปนการบรณาการความหลากหลาย

ใหกบการแสดง ทงนผวจยไดใหความส�าคญกบการออกแบบ

ลลานาฏยศลปในเชงสญลกษณ และการแสดงอารมณความ

รสกของนกแสดงอยางตรงไปตรงมาเพอใหเกดสนทรยะ

ทางการแสดง ความสมดลระหวางลลานาฏยศลปและการ

แสดงความรสก นอกจากนผวจยไดค�านงถงขอถกเถยงเรอง

เพศทางดานเพศวถและความเทาเทยมในมนษยตาม

ทรรศนะของวทยาศาสตร มานษยวทยาและสงคมวทยา

ผานการเคลอนไหวรางกายและลลานาฏยศลป ผวจยจงได

สรางความชดเจนใหกบการแสดงในทก ๆ องกของการแสดง

ตามแนวคดนาฏยศลปหลงสมยใหม ตลอดจนการวเคราะห

และพจารณาองครวมของการแสดงใหมความเปนเอกภาพ

และสรางความร ความเขาใจ และการยอมรบทางดานสทธ

เสรภาพทางดานเพศวถและความเทาเทยมในมนษยไดอยาง

เหมาะสม ทงนผวจยจงอธบายการออกแบบลลานาฏยศลป

ทง 4 องกของการแสดง โดยมรายละเอยดดงตอไปน

องก 1 เพศก�าหนด (Sex Determination)

น�าเสนอถงเพศวถและความเทาเทยมกนในมนษยตามทรรศนะ

ของวทยาศาสตร ซงผวจยใชการออกแบบลลาบนพนฐาน

ของหลกและแนวคดจากลลานาฏยศลปหลงสมยใหมและ

การเคลอนไหวในชวตประจ�าวนมาใชในการแสดง โดยใช

แนวคดการเคลอนไหวรางกายแสดงอาการกระตก สะดง

การยดและการหดกลามเนอ (Contraction and Release)

เพอใหเกดความแปลกใหมในการแสดง สอดคลองกบ

ทรรศนะของนราพงษ จรสศร ไดกลาวถง “การออกแบบ

ลลานาฏยศลปสามารถท�าไดโดยการน�ารปแบบนาฏยศลป

หลงสมยใหม (Postmodern Dance) และออกแบบลลา

นาฏยศลปรปแบบการเคลอนไหวรางกายในชวตประจ�าวน

(Every Movement) รวมไปถงการออกแบบลลาแบบไม

คาดคด เรยกไดวา อนสเปคเตดท อารต (Unexpected Art)

เพอทจะไดการเคลอนไหวและการออกแบบลลานาฏยศลป

แบบใหมเกดขน” (นราพงษ จรสศร, สมภาษณ, 1 มถนายน

2561)

74

ภาพท1 องก 1 การเคลอนไหวลลานาฏยศลปแสดงขอถกเถยงเรองเพศในประเดนตาง ๆ จากแนวคดเรองเพศตามทรรศนะของวทยาศาสตร โดยการเคลอนไหวรางกายแสดงอาการกระตก สะดง การยดและการหดกลามเนอทมา : ภาพถายโดยผวจย เมอวนท 6 มกราคม 2562

องก 2จตวญญาณ(Soul)น�าเสนอถงเพศวถ

และความเท า เทยมกนในมนษย ตามทรรศนะของ

มานษยวทยาเรองเพศสรระ และการสมรสกลมเพศเดยวกน

ซงผวจยใชการออกแบบลลาบนพนฐานของหลกและแนวคด

จากการเคลอนไหวในชวตประจ�าวน และลลานาฏยศลปหลง

สมยใหมมาใชในการแสดงองก 2 เช น การหยดนง

(Motionless) กฎของแรงโนมถวงของโลก (Law of

Gravity) เคลอนไหวรางกายดวยวธการดนสด การแสดง

อารมณทางการเคลอนไหว เปนตน เพอใหมความเหมาะสม

กบบทการแสดงทวาดวยเรองของเพศสรระ สอดคลองกบ

ทรรศนะของธรากร จนทนสาโร ทไดกลาวถงการออกแบบ

การเคลอนไหวรางกายทมแนวคดหรอแรงบนดาลใจมาจาก

เรองมนษย ไววา “ความเทาเทยม เพศวถ หรอทเขาใจวา

เปนแบบยนเซก (Unisex) นน ควรค�านงถงปจจย 2 ประการ

ประการแรก คอ ความแปลกใหม ซงอาจหมายถง ความคด

สรางสรรคทผ ออกแบบไดคดและประดษฐหรอก�าหนด

เอาไว สวนประการทสองคอ การสอสาร มนยถงประเดน

และสาระทผออกแบบตองการสงไปยงผชม การออกแบบการ

เคลอนไหวสามารถปฏบตไดหลากหลายแนวทาง เชน

การดนสด การใชทกษะจากนาฏยศลปสกลตาง ๆ หรอ

การน�าทาทางการเคลอนไหวในชวตประจ�าวน” (ธรากร

จนทนะสาโร, สมภาษณ, 21 มถนายน 2561)

75


ภาพท2องก 2 การเคลอนไหวลลานาฏยศลปแสดงขอถกเถยงเรองเพศในประเดนตาง ๆ จากแนวคดเรองเพศตามทรรศนะของมานษยวทยา โดยการหยดนง และเคลอนไหวรางกายดวยวธการดนสดทมา : ภาพถายโดยผวจย เมอวนท 6 มกราคม 2562

องก3พนทการแสดงออก(Space) น�าเสนอถง

เพศวถและความเทาเทยมกนในมนษยตามทรรศนะของ

สงคมวทยา ไดใชการออกแบบลลาบนพนฐานของหลกและ

แนวคดจากการเคลอนไหวในชวตประจ�าวน เชน การลมลง

ส พน (Fall) การพยงตวลกขน (Recovery) เปนตน

เพอสอสารกบผชมอยางตรงไปตรงมา รวมไปถงใหความส�าคญ

กบขอถกเถยงเรองเพศทางสงคมวทยา ทมประเดนปญหา

และมมมองทแสดงใหเหนถงสทธและเสรภาพทางเพศ

รวมถงชดวาทกรรมและอ�านาจของสถาบนทางสงคมทปดกน

ทางดานสทธและเสรภาพทางสงคม ดงทธรากร จนทนะสาโร

ไดแสดงทรรศนะเกยวกบการออกแบบลลาไววา “การ

ออกแบบการเคลอนไหวรางกายทน�าแนวคดมาจากเรอง

มนษย ความเทาเทยม เพศวถ มสาระส�าคญทผออกแบบ

ตองการเลาไปยงผชมนน อาจสอสารผานทาทางโดยตรงกได

หรออาจสอสารผานองคประกอบอน ๆ ในการสรางงาน

นาฏยศลปกไดเชนกน เปนตนวาดนตร อปกรณการแสดง

หรอเครองแตงกาย” (ธรากร จนทนะสาโร, สมภาษณ, 21

มถนายน 2561)

ภาพท3 องก 3 การเคลอนไหวลลานาฏยศลปแสดงขอถกเถยงเรองเพศในประเดนตาง ๆ จากแนวคดเรองเพศตามทรรศนะของสงคมวทยา โดยการลมลงสพน และการพยงตวลกขนทมา : ภาพถายโดยผวจย เมอวนท 6 มกราคม 2562

องก4การเคลอนไหวทางเพศวถ (Sexuality

Movement) น�าเสนอถงเพศวถและความเทาเทยมกนใน

มนษยตามทรรศนะของมานษยวทยาและสงคมวทยา

ซงผ วจยไดใชการออกแบบลลาบนพนฐานของหลกและ

แนวคดจากการเคลอนไหวในชวตประจ�าวน และแนวคดการ

เคลอนไหวรางกายแบบนาฏยศลปหลงสมยใหม โดยม

แนวคดการออกแบบลลานาฏยศลปจากสญลกษณอนนต

(∞) แทนความหมายวา ไมสนสด ไมมขอบเขต เปนอนนต

ทมนยส�าคญในการแสดงใหเหนถงการเคลอนไหวของเพศ

76

วถมการเปลยนแปลงเสมอ มาใชในการแสดงองก 4 เพอ

แสดงใหเหนถงการเคลอนไหวของเพศวถทไมมวนทสนสด

และความสมดล ความเทาเทยมกนทางเพศในสงคม

ภาพท4 องก 4 การเคลอนไหวลลานาฏยศลปแสดงขอถกเถยงเรองเพศ สอถงเพศวถทไมมวนทสนสด และความสมดล ความเทาเทยมกนทางเพศในสงคม โดยมแนวคดการออกแบบลลานาฏยศลปจากสญลกษณอนนต (∞)ทมา : ภาพถายโดยผวจย เมอวนท 6 มกราคม 2562

4)การออกแบบเสยงและดนตรทใชประกอบการ

แสดง ผ วจยท�าการทดลองวเคราะหหาแนวทางการ

สรางสรรคดนตรทงหมด 3 ครง จากนนจงหาขอสรป

สร างสรรค เสยงและดนตร ท ใช ประกอบการแสดง

การสร างสรรค นาฏยศลป จากข อถกเถยงเรองเพศ

เพอสะทอนใหเหนถงเพศวถและความเทาเทยมกนในมนษย

โดยมแนวคดขอถกเถยงเรองเพศเปนส�าคญ

เครองดนตรทใชในการทดลองการสรางสรรคเสยง

และดนตรทใชประกอบการแสดงน ผวจยไดคดเลอกเครอง

ดนตรไทยและเครองดนตรสากลมนยยะเรองเพศหรอ

สญลกษณทางเพศแอบแฝงอยในการแสดงทง 4 องก เชน

จะเข กลองทด เชลโล และไวโอลน เปนตน ผวจยไดน�าหลก

การบรณาการความหลากหลายทางวฒนธรรมมาใชในการ

สรางสรรคดนตรโดยใชเครองดนตรไทย เครองดนตรตะวน

ตก และเครองดนตรสงเคราะห มาผสมผสานกนโดยไมเนน

ความชดเจนของท�านองและจงหวะ เพอให เกดการ

สรางสรรคดนตรรปแบบใหม สอดคลองกบทรรศนะของ

ศภฤกษ พฒสโร ศลปน ผเชยวชาญทางดานการประพนธดนตร

ไดกลาวถง “การสรางสรรคเสยงและดนตรทใชประกอบการ

สรางสรรคนาฏยศลปจากขอถกเถยงเรองเพศดวยการสราง

แนวดนตรทไมเนนถงท�านอง หรอจงหวะทชดเจนตลอด

การแสดง สงเสรมความรสกไมแนนอน สบสน และวนวาย

ในเรองของโครงสรางทางดานเสยงประสานจะสงเสรม

ความรสกดงกลาวเชนกน” (ศภฤกษ พฒสโร, สมภาษณ, 29

สงหาคม 2561) ทงนการออกแบบเสยงและดนตรทใช

ประกอบการแสดง ผวจยค�านงถงความเหมาะสมกบบท

การแสดงและนกแสดง ดงท คเปอร (Cooper) กลาวถงดนตร

ทใชประกอบการแสดงไววา “เสยงเปนตวกระตนส�าหรบ

การเคลอนไหวรางกายและการแสดงลลานาฏยศลป

นกออกแบบทาเตนหลายคนรวมมอกบนกประพนธเพลงใน

การสรางเพลงใหมๆ ปจจยหนงทเพลงสวนใหญเหมาะสม

ส�าหรบการเตนทมเหมอนกนคอไมมความยาวมากจนเกนไป

การเคลอนไหวจะถกจบและดดซมได เรวกว าเสยง”

(Cooper, 1998: 35)

5)การออกแบบเครองแตงกาย ผวจยออกแบบ

เครองแตงกายเพอสอความหมายดวยส และรปแบบของ

เครองแตงกาย โดยมแนวคดและแรงบนดาลใจมาจาก 3

แนวคด คอ 1) หลกศลปะมนมอลลสม (Minimalism) เพอ

น�ามาใชโดยการสอสารผานการเลอกใชสเครองแตงกายและ

รปแบบทเรยบงาย การออกแบบเครองแตงกายแบงระดบ

ชนและลกษณะทางกายภาพระหวางเพศ 2) หลกทฤษฎนอย

ดกวามาก (Less is more) ผวจยมแนวคดในการออกแบบ

เครองแตงกายโดยใชสเนอแทนความหมายของรางกาย

77


มนษย และสอสารการแสดงใหกบผชมไดงาย และ 3) แนวคด

แบบอาวองการด (Avant-garde) ผวจยไดน�าแนวคดนมา

ออกแบบเครองแตงกายใหมความแปลกใหม โดยมขนาด

ใหญเกนจรงตามบทการแสดง เพอแสดงใหเหนถงพลงและ

อ�านาจของโครงสรางทางสงคม โดยใชสขาวแทนความหมาย

ของอ�านาจทไมมอยจรง ซงสงเสรมใหการสรางสรรคนาฏยศลป

ครงนมความสมบรณมากขน สอดคลองกบทรรศนะของ

พฤทธ ศภเศรษฐศร ไดแสดงทรรศนะเกยวกบการออกแบบ

เครองแตงกายส�าหรบการแสดงจะเปนสงทแยกแยะกลมคน

รสนยมของบคคลแตละคน รวมทงระดบชน ถนฐานทอย

ภมล�าเนา หรอแมแตยคสมย ไมมการแสดงใดทปราศจาก

เครองแตงกายการแสดง (พฤทธ ศภเศรษฐศร, 2545: 24)

ภาพท5 การออกแบบเครองแตงกายองก 1 โดยใชหลกทฤษฎนอยดกวามาก (Less is more)

ทมา : ภาพถายโดยผวจย เมอวนท 6 มกราคม 2562

ภาพท 6 การออกแบบเครองแตงกาย องก 2 โดยใชหลกศลปะ มนมอลลสม (Minimalism) ทมงเนนความเรยบงายทมา : ภาพถายโดยผวจย เมอวนท 6 มกราคม 2562

ภาพท7 การออกแบบเครองแตงกาย องก 3 โดยใชแนวคดอาวองการด (Avant-garde) ทมงเนนความแปลกใหม

ทมา : ภาพถายโดยผวจย เมอวนท 6 มกราคม 2562

ภาพท 8 การออกแบบเครองแตงกาย องก 4 โดยใชหลกศลปะ มนมอลลสต (Minimalism) ทมรปแบบเรยบงายทมา : ภาพถายโดยผวจย เมอวนท 6 มกราคม 2562

6)การออกแบบสถานทผวจยออกแบบสถานท

ส�าหรบนงชมการแสดงในลกษณะวงกลม ผชมสามารถ

รบชมการแสดงไดทกทศทาง เพอสรางบรรยากาศใหสามารถ

พดคย สนทนา และถกเถยงในกล มผ ชมการแสดงได

ซงผ ว จยเลอกใช พนทบรเวณดานในโถงอาคารคณะ

ศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย เปนสถานท

จดการแสดงเนองจากเปนพนทเปดโลง และสามารถรบชม

การแสดงไดรอบดาน โดยมแนวคดการออกแบบสถานทจาก

รปแบบเวทอะรนา (Arena) รวมถงทศทางและการเคลอนยาย

ต�าแหนงของนกแสดง สอดคลองกบทรรศนะของกฤษรา

(ซไรมาน) วรศราภรชา โดยกลาวไววา “การเคลอนไหวบนเวท

อะรนา สามารถมองเหนไดทกดานเหมอนชวตจรง ตวละครจะ

เคลอนทและมกจกรรมส�าคญในการแสดง (Action) ไดเปน

อยางดตลอดเวลา การเคลอนไหวนจะชวยเปลยนองค

ประกอบของภาพใหหมนเวยนไปรอบ ๆ เพอคนดทกดาน

จะไดชดเจน” (กฤษรา (ซไรมาน) วรศราภรชา, 2551: 183)

ทงนนราพงษ จรสศร ไดแสดงทรรศนะเกยวกบการออกแบบ

สถานทไววา “การออกแบบสถานทแสดงใหเหมาะกบการ

78

สรางสรรคผลงานทางดานนาฏยศลปนน ตองค�านงถงการ

สรางพนทในการแสดง ซงบางครงอาจจะไมจ�าเปนตองแสดง

บนเวทหรอโรงละครเสมอไป รวมไปถงการจดสถานทใหม

ความนาสนใจและแปลกใหม ทมความเหมาะสมกบแกนของ

ผลงานสรางสรรค เพอใหเกดการสรางสรรคการแสดงรป

แบบใหมได” (นราพงษ จรสศร, สมภาษณ, 1 มถนายน

2561)

7)การออกแบบแสง ผวจยท�าการออกแบบแสง

ส�าหรบการสรางสรรคนาฏยศลปจากขอถกเถยงเรองเพศ ให

มความสมพนธกบทกองคประกอบของการสรางสรรค

ผลงานทางดานนาฏยศลป ซงฤทธรงค จวากานนท ไดอธบาย

ถงความส�าคญของแสงไววา “แสงมความส�าคญในการสราง

ภาพรวมบนเวทเปนอยางมาก นอกจากจะใหแสงสวางท�าให

เรามองเหนแลว แสงยงสรางจดสนใจ จ�ากดมมมองและพนท

ใดพนทหนง หรอทตวละครใดตวหนง อกทงยงเนนจงหวะ

และโครงสรางของละคร แสงเปนตวแปรส�าคญท�าใหผชมรบ

รถงบรรยากาศแวดลอม (Mood) สรางความเสมอนจรง

(Realistic Elements) บอกเวลา อากาศ ฤด และลกษณะ

แวดลอมอนๆทเขากบละคร ความเปนธรรมชาต และ

สมจรง” (ฤทธรงค จกาวานนท, 2558: 158) ทงน

วตถประสงคของการสรางสรรคนาฏยศลปจากขอถกเถยง

เรองเพศ คอการน�าเสนอถงประเดนขอถกเถยงเรองเพศใน

สงคม ผวจยไดท�าการออกแบบแสงส�าหรบการสรางสรรค

นาฏยศลปจากขอถกเถยงเรองเพศ โดยใชไฟฉายทมขนาด

และรปแบบของแสงทมความแตกตางกน ดวยการฉายไฟ

จากรอบทศทางของพนทการแสดง เพอกอใหเหมาะสมกบ

การใชพนทของการแสดง และสอถงการสบ การคนหา

ค�าตอบ การตงค�าถามตอความร ตงค�าถามในการแสดง การตง

ค�าถามกบผชม และการตงค�าถามจากผชมกบการแสดงใน

การท�าความเขาใจเรองความเทาเทยม และยอมรบในตวตน

ซงกนและกนของความเปนอนเรองเพศในสงคมปจจบน เพอ

ใหเหมาะสมและสรางบรรยากาศใหกบการแสดง สอถง

เขาใจความเทาเทยม และยอมรบในตวตนซงกนและกนของ

ความเปนอนเรองเพศในสงคมปจจบน

ภาพท 9 การออกแบบแสงส�าหรบการสรางสรรคนาฏยศลปจาก ขอถกเถยงเรองเพศทมา : ภาพถายโดยผวจย เมอวนท 6 มกราคม 2562

8)การออกแบบอปกรณประกอบการแสดงผวจย

ออกแบบอปกรณประกอบการแสดงส�าหรบการทดลองปฏบต

การสรางสรรคนาฏยศลปจากขอถกเถยงเรองเพศ โดย

พจารณาถงเรองราวการใชสญลกษณเปนหลกส�าคญในการ

ออกแบบอปกรณประกอบการแสดง จะตองสอดคลองกบ

ความหมายและวตถประสงคของการแสดง เพอท�าใหเกด

ความเขาใจ ทศทางในการสรางสรรคผลงานมากขน (อภโชต

เกตแกว, สมภาษณ, 8 มถนายน 2561) ดงนนผวจยจงไดเลอก

ใช 1) โคมไฟ น�าเสนอถงการตงครรภและการก�าหนดเพศ 2)

ผาตาขายสน�าตาล น�าเสนอถงการปกปด ความคลมเคลอของ

เพศสรระ และ3) กระดาษหลากหลายส น�าเสนอถงการสราง

พนทของอตลกษณทางเพศในสงคม มาเปนอปกรณประกอบ

การแสดง เพอน�ามาเปนสญลกษณในงานนาฏยศลปทสอให

เหนถงความคลมเครอในเพศสภาพ พนทการสรางอตลกษณ

ทางเพศ ความไมจรง และความไมเทยงแท

79


ภาพท 10 นกแสดงใช อปกรณประกอบการแสดงส�าหรบ การสรางสรรคนาฏยศลปจากขอถกเถยงเรองเพศทมา : ภาพถายโดยผวจย เมอวนท 6 มกราคม 2562

สวนท2การวเคราะหแนวคดหลงการสรางสรรค

นาฏยศลปจากขอถกเถยงเรองเพศทง 7 ประการ

โดยมรายละเอยดดงน

1)แนวคดเรองเพศวถและความเทาเทยมใน

มนษย ผวจยน�าประเดนเรองเพศวถและความเทาเทยมใน

มนษย มาเปนแรงบนดาลใจในการสรางสรรคผลงานทาง

ดานนาฏยศลป ซงผวจยไดท�าการศกษาเรองเพศวถและ

ความเทาเทยมในมนษยทง 3 ศาสตร ไดแก 1) วทยาศาสตร

ผวจยศกษาจากชดวาทกรรมทสรางมายาคตเกยวกบการ

ก�าหนดเพศ 2) มานษยวทยา ผวจยศกษาและคดเลอกจาก

แนวคด ประเดน มมมองเรองเพศสรระ และ3) สงคมวทยา

ผวจยศกษาขอถกเถยงเรองเพศผานโครงสรางสงคม ซงทง

3 ศาสตรมความสมพนธกบเพศวถและความเทาเทยมใน

มนษยในการอธบายและผลตซ�าชดวาทกรรมเรองเพศใหกบ

สงคมตงแตอดตมาจนถงปจจบนทางดานการแสดงออกทาง

อตลกษณทางเพศ สทธและเสรภาพทางเพศ ซงมประเดน

มมมองและปญหาทมความซบซอนและมการเคลอนไหวอย

เสมอ สอดคลองกบเปรมปรดา ปราโมช ณ อยธยา ไดกลาว

ไววา “ประเดนเรองเพศวถและความเทาเทยมกนในมนษย

จะตองไมเปนการตกรอบเรองเพศ เนองจากประเดนหรอ

มมมองทเกยวกบเรองเพศ เปนเรองทมความซบซอน

ละเอยดออน รวมถงมความเคลอนไหวอยเสมอ ซงตองศกษา

คนควา หาขอมลและท�าความเขาใจ หรอหามมมองใหม ๆ

เพอวเคราะห สงเคราะห และหามมมองใหม ๆ ในการอธบาย

ใหสงคมไดรบรและเขาใจเกยวกบประเดนเรองเพศวถและ

ความเทาเทยมกนในมนษย” (เปรมปรดา ปราโมช ณ

อยธยา, สมภาษณ, 6 สงหาคม 2561)

2)ขอถกเถยงเรองเพศในปจจบน ผวจยเลอก

ประเดน มมมอง และปญหาขอถกเถยงเรองเพศทางดานเพศ

วถและความเท า เทยมในมนษย ตามทรรศนะของ

วทยาศาสตร มานษยวทยาและสงคมวทยา ทงนขอถกเถยง

เรองเพศ เกดขนจากชาย หญง และผทมความหลากหลาย

ทางเพศ ไมเขาใจในบทบาท สทธและเสรภาพทางเพศซงกน

และกน ท�าใหเกดขอถกเถยงเรองเพศทหลากหลายมมมอง

อกทงยงมความเคลอนไหวและเปลยนแปลงตามกาลเวลา

เหตการณ สถานการณตาง ๆ อยเสมอ นอกจากนผวจยได

มงเนนความส�าคญกบขอถกเถยงเรองเพศของทกมตเพศทาง

สงคมในการออกแบบการสรางสรรคผลงานทางดาน

นาฏยศลปจากขอถกเถยงเรองเพศ เชน การก�าหนดเพศ

การสมรสในกลมเพศเดยวกน พนทการแสดงออกทางเพศ สทธ

และเสรภาพทางเพศ เปนตน ดงทดนย ลงจงรตน กลาวไววา

“ในปจจบนขอถกเถยงเรองเพศ เกดขนจากชาย หญง และ

ผทมความหลากหลายทางเพศ ไมเขาใจในบทบาท สทธและ

เสรภาพทางเพศซงกนและกน ท�าใหเกดขนขอถกเถยงเรอง

เพศทหลากหลายมมมอง ไมวาจะเปน พระราชบญญตคชวต

การเปลยนค�าน�าหนานาม การคามนษย ฯลฯ ซงเกยวกบ

เพศวถและความเทาเทยมกนในมนษยทงสน” (ดนย

ลนจงรตน, สมภาษณ, 6 สงหาคม 2561)

3) ความคดสรางสรรคในผลงานนาฏยศลป

การสรางสรรคผลงานทางดานนาฏยศลปทมเรองราวเกยวกบ

เพศ การเรยกรองสทธ หรอยตความรนแรง มศลปนและนก

ออกแบบทาเตนไดสรางสรรคเปนผลงานมาแลวหลายครง

และมรปแบบทมความหลากหลายเปนอยางมาก ทงนในการ

สรางสรรคนาฏยศลปจากขอถกเถยงเรองเพศครงน ผวจย

ได ค�านงถงความคดสร างสรรค ในองค ประกอบการ

สรางสรรคผลงานทางดานนาฏยศลป ไดแก การออกแบบ

บทการแสดง การออกแบบลลานาฏยศลป การออกแบบ

80

เสยงและดนตรทใชประกอบการแสดง การออกแบบเครอง

แตงกาย การออกแบบอปกรณประกอบการแสดง เปนตน

ทน�าเสนอถงประเดน มมมองและขอถกเถยงเรองเพศทม

ความแตกตางจากผลงานการแสดงอน ๆ เพอกอใหเกดผล

งานสรางสรรคทมความแตกตาง แปลกใหมและมความ

นาสนใจแกผชมสอดคลองกบ อภโชต เกตแกว กลาวไววา

“ความคดสรางสรรคในผลงานนาฏยศลป จะตองเปนความ

คดสรางสรรคผลงานทแปลกใหมและมความนาสนใจ ทงน

ความคดสรางสรรคนจะตองเกดคณคามากกวาความ

สวยงามในผลงาน รวมไปถงเปนสงทเกดขนใหม โดยไมมผล

งานใดใชแนวคดความสรางสรรคแบบนมากอน” (อภโชต

เกตแกว, สมภาษณ, 8 มถนายน 2561)

4)การใชสญลกษณในการแสดงนาฏยศลปการ

ใชสญลกษณในการแสดงนาฏยศลป ผวจยใชสญลกษณใน

การสอความหมายอยางตรงไปตรงมาตามแนวคดของ

นาฏยศลปหลงสมยใหม (Postmodern Dance) เนองจากการ

สรางสรรคนาฏยศลปจากขอถกเถยงเรองเพศครงน ผวจย

ไดค�านงถงการใชสญลกษณในการแสดงนาฏยศลปผานการ

ออกแบบลลานาฏยศลป โดยออกแบบใหมความหมายอยใน

ลลานาฏยศลป การเคลอนไหวรางกาย และการใชสญลกษณ

ผานการออกแบบเครองแตงกาย ซงมพนฐานของความ

เรยบงายคงไวซงโครงสรางทางเพศสรระ เพอแสดงใหเหนถง

ความเปนมนษยของบคคลในสงคม นอกจากนผวจยยงได

ออกแบบอปกรณประกอบการแสดงเพอมสวนชวยสนบสนน

ในการสอความหมาย และการสอสารทางการแสดงใหกบ

ผชมไดตความ และมความเขาใจไดงายสอดคลองกบคมชวชร

พสรจนทรแดง ซงท�าการวจยเชงสรางสรรคผลงานทางดาน

นาฏยศลปผานพฒนาการดานปรชญาในเรองพระมหาชนก

ไดอธบายเรองการใชสญลกษณในการแสดงนาฏยศลปไววา

“การใชสญลกษณเปนรปแบบการแสดงทสามารถสอถง

ความเปนนาฏยศลปหลงสมยใหมไดเปนอยางด เปนการ

สอสารเพอใหผ ชมไดเกดความร และมสวนรวมในการ

ตความหมาย ซงแตละคนอาจจะตความออกมาไดไมเหมอน

กนแลวแตมมมองของแตละคน” (คมชวชร พสรจนทรแดง,

2556: 266)

5)แ น ว ค ด ท ฤษ ฎ ท า ง ด า น น า ฏ ย ศ ล ป

ดรยางคศลป และทศนศลปความสมพนธระหวางทฤษฎ

ทางดานนาฏยศลป ดรยางคศลป และทศนศลป มความ

ส�าคญเปนอยางมากในการสรางสรรคผลงานทางดาน

นาฏยศลป เพอกอใหเกดสนทรยภาพทางการแสดง ซงในการ

สรางสรรคนาฏยศลปจากขอถกเถยงเรองเพศในครงน ผวจย

ค�านงถงการน�าทฤษฎทางดานนาฏยศลป ดรยางคศลป และ

ทศนศลปมาบรณาการในการสรางสรรคผลงาน และ

สอดคลองกบแนวคดเกยวกบขอถกเถยงเรองเพศทางดาน

เพศวถและความเทาเทยมในมนษยตามทรรศนะของ

วทยาศาสตร มานษยวทยาและสงคมวทยา เพอสรางความ

เปนเอกภาพและความสมบรณของการแสดง ดงทอภโชต

เกตแกว กลาวไววา “การสรางสรรคผลงานทางดาน

นาฏยศลปเปนการบรณาการ หรอผสมผสานองคความรจาก

ทฤษฎทางดานนาฏยศลป ดรยางคศลป และทศนศลปเสมอ

มา รวมไปถงการน�าศาสตรอนๆทมความเชอมโยงกบเนอหา

ของการแสดงทตองการน�าเสนอ น�ามาบรณาการใชใน

สรางสรรคงานนาฏยศลปใหเกดเปนรปธรรม มความ

นาสนใจ และมเอกลกษณเฉพาะตนของศลปนไดอกดวย”

(อภโชต เกตแกว, สมภาษณ, 8 มถนายน 2561)

6)แนวคดของนาฏยศลป หล งส มยใหม

การสรางสรรคนาฏยศลปจากขอถกเถยงเรองเพศ ผวจยได

มงเนนใหความส�าคญกบการน�าเสนอความเรยบงายและ

การสอสารอยางตรงไปตรงมาตามแนวคดของนาฏยศลป

หลงสมยใหม เชน จ�านวนนกแสดง ลลานาฏยศลป เครอง

แตงกาย เสยงและดนตรทใชประกอบการแสดง เปนตน

ตามหลกการเคลอนไหว และแนวคดในการสรางสรรคผลงาน

ของศลปนนาฏยศลปหลงสมยใหม เพอน�ามาพฒนาการ

สรางสรรคผลงานใหสอสารการแสดงกบผชมไดเขาใจ และ

เขาถงในวตถประสงคของผวจยไดก�าหนดไว ดงทธรากร

จนทนสาโร ไดกลาวถงแนวคดของนาฏยศลปสมยใหม โดย

กลาวไววา “ไมมงเนนการเลาเรอง แตจะเลาหรออธบาย

ความเปนนามธรรม นามธรรมในทนกคอ สงทยากแกการ

อธบายหรอเปนความเขาใจทไมมค�าตอบทแนนอนตายตว

หรอหากมค�าตอบเพยงหนงเดยว ค�าตอบนนกอาจตความได

หลากหลายแบบตามมมมองของศลปน นามธรรมมก

เกยวของกบอารมณ ความรสก จตใตส�านก สภาวการณ เพศ

ธรรมชาต เพศทางเลอก ปรากฏการณ วทยาศาสตร ฯลฯ”

(ธรากร จนทนสาโร, สมภาษณ, 6 สงหาคม 2561)

7)การสะทอนสภาพสงคมผานการสรางสรรค

นาฏยศลปเพอสงคม การสรางสรรคผลงานทางดานนาฏยศลป

ถอเปนสวนหนงของผลงานทางดานศลปะทสามารถ

สะทอนใหเหนถงสภาพการณ สถานการณหรอความเปนมา

81


ของในสงคมในแตละยคสมย ดงนนผวจยจงค�านงถงการ

สะทอนสภาพสงคมผานการสรางสรรคนาฏยศลปเพอสงคม

ในการน�าเสนอขอถกเถยงเรองเพศทไมสามารถหาขอยต

และทสนสดลงได อกทงยงประโยชนเพอความความร ความ

เขาใจเกยวกบการยอมรบ ความเคารพสทธและเสรภาพทาง

เพศในความเปนมนษยทมความเทาเทยมกนของสงคมมาก

ยงขน ดงทธรากร จนทนสาโร กลาวไววา “การใชงานศลปะ

กลอมเกลาและกระตนเตอนจตส�านกของสงคม กเปนอก

หนงบทบาทส�าคญของงานศลปะ โดยเฉพาะการใชศลปะ

การเคลอนไหวรางกายเปนสอแสดงออก ยอมสรางเสรม

จนตนาการ ความรสกนกคด และอารมณทเหนอจนตนาการ

ใหแกผชมงานนาฏยศลปนน ๆ ดงนนหากจะสรางงานนาฏย

ศลปทสะทอนกลบความนกคด ความผนแปร ความเหนตาง

ภายใตกรอบความคดหลกแนวกระแสนยมทสงคมเปนอย ก

นาตงขอสงเกตวา คนในสงคมจะประเมนคาของงานนาฏยศลป

นนในลกษณะใด ขนกบมมมองรวมกนของศลปนและผชม

ไมมถกหรอผด” (ธรากร จนทนสาโร, สมภาษณ, 6 สงหาคม

2561)

สรปและอภปรายผล การสรางสรรคนาฏยศลปจากขอถกเถยงเรองเพศ

ผวจยไดศกษาเพอรปแบบและแนวคดหลงการสรางสรรค

ผลงานทางดานนาฏยศลป โดยผวจยไดมแรงบนดาลใจจาก

ขอถกเถยงเรองเพศทางดานเพศวถและความเทาเทยมกน

ในมนษยตามทรรศนะของวทยาศาสตร มานษยวทยาและ

สงคมวทยา อกทงยงศกษาตามหลกการและแนวคดในการ

สรางสรรคผลงาน ดงน 1) แนวคดเรองเพศวถและความเทา

เทยมในมนษย 2) ขอถกเถยงเรองเพศในปจจบน 3) ความ

คดสรางสรรคในผลงานนาฏยศลป 4) การใชสญลกษณใน

การแสดงนาฏยศลป 5) แนวคดทฤษฎทางดานนาฏยศลป

ดรยางคศลป และทศนศลป 6) แนวคดของนาฏยศลปหลง

สมยใหม และ7) การสะทอนสภาพสงคมผานการสรางสรรค

นาฏยศลปเพอสงคม นอกจากนผวจยไดท�าการสรางสรรค

ผลงานตามองคประกอบการสรางสรรคผลงานทางดาน

นาฏยศลปทง 8 องคประกอบ โดยคดเลอกและเลอกสรร

จากความเชอมโยงกบขอถกเถยงเรองเพศทงสน ซงการ

สรางสรรคนาฏยศลปจากขอถกเถยงเรองเพศ มทงหมด

4 องก โดยม รปแบบนาฏยศลป หลงสมยใหม และ

การเคลอนไหวรางกายในชวตประจ�าวน สอความหมาย อารมณ

และความรสกสะทอนผานขอถกเถยงเรองเพศทางดานเพศ

วถและความเทาเทยมกนในมนษยตามทรรศนะของ

วทยาศาสตร มานษยวทยาและสงคมวทยา รวมไปถงการ

ตความ การใชสญลกษณในการแสดงผานลลานาฏยศลป

เครองแตงกาย อปกรณประกอบการแสดง เสยงและดนตร

ทใชประกอบการแสดง เพอชวยในการสอสารแสดงทาง

อารมณ ความรสกและสรางความเขาใจแกผชมไดงาย ทงน

การสรางสรรคผลงานทางดานนาฏยศลปน เปนการผนวก

และบรณาการแนวคดทางวทยาศาสตร มานษยวทยา

สงคมวทยา และศลปกรรมศาสตร กอใหเกดผลงาน

สรางสรรคทแปลกใหม มคณภาพทางดานวชาการและความ

คดสรางสรรค ซงบรรลตามวตถประสงคของการวจยท

ตงไวทกประการ ซงผลการวจยดงกลาวขางตนสอดคลองกบ

ดารณ ช�านาญหมอ ทได แสดงทรรศนะเกยวกบการ

สรางสรรคนาฏยศลปเพอสงคม ในงานวจยเชงสรางสรรค

เรอง “การสรางสรรคนาฏยศลปเพอผหญงกบการยตความ

รนแรง” ไววา บทบาทนาฏยศลปสามารถสะทอนใหเหนถง

ความเปนไปของสภาพสงคมตงแตอดตจนถงปจจบน ดงนน

ในฐานะผสรางสรรคผลงานนาฏยศลปจงควรสรางสรรคการ

แสดงทสามารถสอสารมมมองหรอแงคดทเปนประโยชนแก

สงคม โดยน�าเสมอมมมองความคดทก อให เกดการ

เปลยนแปลงแกคนในสงคมได ซงถอเปนการสรางคณคาให

ผลงานนาฏยศลปมบทบาทรบใชสงคมไดอกดวย (ดารณ

ช�านาญหมอ, 2557: 189)

ขอเสนอแนะ 1. การสรางสรรคผลงานทางดานนาฏยศลปทม

แนวคดและแรงบนดาลใจมาจากเรองเพศวถและความ

เทาเทยมในมนษย ควรไดรบการสงเสรมและเผยแพรส

สาธารณะชน เพอใหสงคมไดรบรถงสทธและความเทาเทยม

กนในมนษยมากยงขน

2. ผลงานการสรางสรรคนาฏยศลปจากขอ

ถกเถยงเรองเพศ สามารถเปนแนวทางในการสรางสรรค

ผลงานทางดานนาฏยศลปเพอสงคมในเรองอน ๆ ตอไป

กตตกรรมประกาศ 1. ขอกราบขอบพระคณ ศาสตราจารย ดร.นราพงษ

จรสศร อาจารยทปรกษาวทยานพนธ ทใหค�าปรกษา

แนะน�า ตรวจสอบและแก ไขให งานวจยท งรปเล ม

82

วทยานพนธและการสรางสรรคผลงานทางดานนาฏยศลปม

ความสมบรณ ตลอดจนการผลกดน ใหก�าลงใจ และมมมอง

เกยวกบการครองตนใหเป นบคคลท มคณสมบตและ

คณลกษณะอนพงประสงคในการเปนนกวชาการและศลปน

2. ขอขอบพระคณทนอดหนนวทยานพนธส�าหรบ

นสตบณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย

เอกสารอางองกฤษรา (ซไรมาน) วรศราภรชา. (2551). งานฉากละคร2. กรงเทพฯ: ส�านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย

คมชวชร พสรจนทรแดง. (2558). การสรางสรรคนาฏยศลปผานพฒนาการดานปรชญาในเรองพระมหาชนก. วทยานพนธ

ปรญญาดษฎบณฑต กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ดนย ลนจงรตน. (2561). ผอ�านวยการ สมาคมฟาสรงแหงประเทศไทย. สมภาษณวนท 6 สงหาคม 2561.

ดารณ ช�านาญหมอ. (2557). การสรางสรรคนาฏยศลปเพอผหญงกบการยตความรนแรง. วทยานพนธปรญญาดษฎบณฑต

สาขาวชาศลปกรรมศาสตร กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ธรากร จนทนสาโร. อาจารยประจ�าสาขาวชานาฏศลป คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. สมภาษณวน

ท 21 มถนายน 2561, 6 สงหาคม 2561

นราพงษ จรสศร. ศาสตราจารยวจย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. สมภาษณวนท 1 มถนายน 2561

เปรมปรดา ปราโมช ณ อยธยา. อปนายกสมาคมฟาสรงแหงประเทศไทย. สมภาษณวนท 6 สงหาคม 2561.

พฤทธ ศภเศรษฐศร. (2545). เครองแตงกายเพอการแสดงในการแสดงและการออกแบบ.กรงเทพฯ: ไอเดยสแควร

ฤทธรงค จวากานนท. (2558). ภาพบนเวท. ใน นพมาส แววหงส (บรรณาธการ) ปรทศนศลปะการละคร. กรงเทพฯ: คณะ

อกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ศภฤกษ พฒสโร. ศลปน การประพนธดนตร และนกแตงเพลงอสระ. สมภาษณวนท 29 สงหาคม 2561

อภโชต เกตแกว. นสตปรญญาเอก ศลปกรรมศาสตรดษฎบณฑต คณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. สมภาษณ

วนท 8 มถนายน 2561

Cooper.S (1998). StagingDance. Theatre Arts Book/Routledge: New York

Felski, Rita. (1994). Sexology inCulture. Introduction in Lucay Bland and Laura Doan (eds). Chicago,

The University of Chicago Press.

แผนทชมชนและการออกแบบเสนทางทองเทยวโดยชมชนในเขตทงครกรงเทพมหานครCOMMUNITY MAP AND COMMUNITY-BASED TOURISM ROUTING DESIGN:THUNGKHRUDISTRICT,BANGKOK

ศรพนธนนสนานนท/SIRIPHAN NUNSUNANONสายวชาสงคมศาสตรและมนษยศาสตร คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบรSOCIAL SCIENCES AND HUMANITIES, SCHOOL OF LIBERAL ARTS, KING MONGKUT’S UNIVERSITY OF TECHNOLOGY, THONBURI.

Received: January 3, 2019Revised: June 25, 2019Accepted: July 1, 2019

บทคดยอ การวจยครงน มวตถประสงคเพอ 1) ส�ารวจแหลงเรยนรทางวฒนธรรมของเขตทงครโดยการจดท�าแผนททาง

วฒนธรรม และ 2) ออกแบบเสนทางการทองเทยวภายในของชมชน โดยการศกษาไดใชระเบยบการวจยเชงปรมาณและ

คณภาพ ซงมกลมตวอยางส�าหรบการเกบขอมล มจ�านวน 30 คน ไดแก ผน�าชมชน อหมาม พระ นกพฒนาชมชนเขตทงคร

ครในโรงเรยนโดยใชวธการเจาะจง ดวยวธการแบบสอบถาม สมภาษณ การสนทนากลม และบนทกภาพ ในการเกบขอมล

วเคราะหขอมลดวยการวเคราะหเนอหา และน�าเสนอขอมลดวยการพรรณนาเชงวเคราะห ผลการศกษาพบวา 1) เขตทงคร

มแหลงเรยนรทางวฒนธรรมทหลากหลายทเกยวของกบเกษตรกรรมมาตงแตอดต มความอดมสมบรณของทรพยากรดน

และน�าทดงดดใหคนกลมตาง ๆ เขามาตงหลกแหลง กอใหเกดความเปนพหทางวฒนธรรม (Multiculture) ทหลากหลาย

ของผคนในพนททปรากฏในรปของศาสนสถาน ไดแก วด มสยด ศาลเจา ฯลฯ และแหลงภมปญญาทางอาชพ เชน แปลงปลก

สม ปศสตว เปนตน 2) การออกแบบเสนทางการทองเทยวทางวฒนธรรม ตามแนวคดการทองเทยวโดยชมชน ซงชมชนเปน

เจาของทนทางวฒนธรรมรวมกน จากขอมลพบวาชมชนในเขตทงครบางสวนทยงคงสภาพเปนชมชนดงเดมเชน หม 3 หม 5

บางมด มแนวโนมทสามารถจดรปแบบเสนทางการทองเทยวทางวฒนธรรมแบบครงวนและเตมได ซงเหมาะแกเยาวชน

และนกเรยน เพอใหเกดการเรยนรและยอมรบในความแตกตางทางวฒนธรรม ตลอดจนผทชนชอบในวฒนธรรมเชง

จตวญญาณทตองการหาทยดเหนยวจตใจ

ค�าส�าคญ : ความหลากหลายทางวฒนธรรม, การทองเทยวโดยชมชน

Abstract

The objective of research were to explore the cultural learning resources of Thung Khru

District with a cultural map and to design the travel routes within the community. The study

was quantitative and qualitative research. There were 30 sample groups including community

leaders, imams, monks, government officers, teachers in Thung Khru District, Bangkok. The data

was collected through the questionnaire, interview method, focus group and then, the data

was analyzed and presented with analytical description.

The study found that Thung Khru District had a variety of cultural learning resources

related to a way of agricultural life for many years. There were plenty of soil and water resources

84

that attracted various groups of people to settle in the area. A multicultural diversity of people

appeared in various places of worship, including temples, mosques, shrines, among others, and

they were professional sources of wisdom, such as fruit farming and livestock. The study also

showed that cultural tourism routes was designed by the concept of community-based tourism,

using the community owned the cultural capital. The data showed that some communities in

Thung Khru District that remain as traditional communities, such as Moo 3, Moo 5 Bang Mot,

were possible to hold half-day and full day cultural tourism routes for youth and students to

learn and accept cultural differences; as well as, those who like the spiritual culture.

Keyword : Mulitculturalism, Community-based Tourism

บทน�า การทองเทยวโดยชมชนถอเปนการทองเทยวท

แสดงใหเหนเอกลกษณเฉพาะถน ทหมายรวมถงแหลง

วฒนธรรมและประวตศาสตรทเกยวของกบวถชวตชมชน

พรอม ๆ กบการท�าใหเกดรปแบบทเออตอกระบวนการ

เรยนรโดยผานกจกรรมการทองเทยวในวถชวต ขนบธรรมเนยม

ประเพณ วฒนธรรมทองถนทหลากหลาย ความเปน

ชาตพนธ ในทองถนอนเป นการช วยเพมพนความร

ประสบการณ ความประทบใจตอนกทองเทยว

เขตทงครอยทางตอนใตของกรงเทพฯ และถอวา

เปน 1 ใน 50 เขตการปกครองของกรงเทพมหานคร ไดรบ

การจดตงเมอวนท 14 ตลาคม 2540 มพนท 26.84 ตาราง

กโลเมตร (16,775 ไร) และมอาณาเขตตดตอกบเขต

ราษฎรบรณะทศเหนอ ทศตะวนออกและทศใตตดกบจงหวด

สมทรปราการ และทศตะวนตกตดกบเขตจอมทองและเขต

บางขนเทยน จงหวดกรงเทพมหานคร (ศนยการศกษานอก

ระบบและการศกษาตามอธยาศย เขตทงคร, 2559) จากการ

ส�ารวจประชากรของมถนายน พ.ศ. 2561 เขตทงครม

ประชากรทงหมด 122,178 คน มจ�านวนบาน 51,614

หลงคาเรอน มความหนาแนนของประชากร 4,552.08 ซง

ในเขตทงคร แบงเปน 2 แขวงคอ แขวงบางมด และแขวง

ทงคร สวนลกษณะการใชพนทแบงเปนพนทอยอาศยของ

ประชากรทมความหนาแนนอยในระดบปานกลางและนอย

และพนทในบางสวนเปนเกษตรกรรม

ส�านกงานเขตทงครไดมการจดตงชมชนทงหมดใน

เขต 29 ชมชนเพอตอบสนองกบความตองการของประชาชน

เพอพฒนาคณภาพชวต ทอยอาศย อนามย ภมปญญาทองถน

ศลปวฒนธรรม และสงคมของชมชนตลอดจนตอบรบกบ

การเปลยนแปลงของสงคมดวย โดยมพนททงหมด 1,244 ไร

คดเปนรอยละ 7.41 ของพนทเขตทงครทงหมดของชมชนทได

รบการจดตงตามกฎหมาย มจ�านวนประชากร 25,434 คน

จ�านวนบาน 6,015 หลงคาเรอน โดยแบงเปนชมชนแออด

1 แหง ชมชนเมอง 22 แหง ชมชนชานเมอง 5 แหง และม

อาคารสง 1 แหง สวนกรรมสทธทดนสวนใหญเปนของ

ตนเอง มลนธทางศาสนา (วากฟ) และเชา สวนใหญจะเปน

ชาวไทยพทธและมสลม รวมถงคนไทยเชอสายจนทไดเขามา

ผสมผสานทางวฒนธรรม ต อมามการอพยพจากคน

กรงเทพฯ ตอนในทออกมาจบจองบานเพมขน เนองจากท

ทงครไมประสบภยน�าทวมใหญ พ.ศ. 2554 และการอพยพ

หางานท�าของคนจากภมภาคตาง ๆ เชน ภาคอสาน ใต

(โดยเฉพาะแถบสตลและ 3 จงหวดชายแดนใต) ภาคเหนอ

และภาคกลาง รวมทงชาวตางดาว เชน เขมร เมยนมา ฯลฯ

และผทไรบานทดนเขามาตงหลกแหลงทงชวคราวและถาวร

(ส�านกพฒนาสงคม กรงเทพมหานคร, 2561)

ปจจบนสภาพสงคมของเขตท งครมลกษณะ

เปลยนแปลงเปนเมองทขยายตวเพมขน พรอมกบการเตบโต

ทางเศรษฐกจทรวดเรว อนเปนผลมาจากการขยายตวของ

โครงขายคมนาคม และการพฒนาทางเศรษฐกจอยาง

กวางขวาง ท�าใหเกดการอพยพของจ�านวนประชากรทความ

ตองการพนทเพอการอยอาศยเพมขน และมการประกอบ

กจการพาณชย รวมทงความตองการทางสาธารณปโภคท

สงขน และปญหาดานสงแวดลอมตอพนทเกษตรกรรมดงเดม

ซงปจจยทงหมดทกลาวมาแลวนน ท�าใหวถชวตในอดตท

ก�าลงจะเลอนหายไปจากสงคม การศกษาและส�ารวจ

เรองราวประวตศาสตรวถชวตชมชน จงเปนเรองทจ�าเปนและม

ความส�าคญ เพอสรางความเขาใจและความหมายของ

อตลกษณแหงวถชวตความเปนพหวฒนธรรมของแตละชมชน

ในเขตทงคร ผานการจดท�าแผนทชมชนทางวฒนธรรมเพอ

85


รวบรวมวถชวตของชมชน เมอไดขอมลของวถชมชนแลว

เพอเปนการเพมคณคาทางวฒนธรรมแตละชมชนโดย

การออกแบบเปนเสนทางการทองเทยวทางวฒนธรรม

ในรปแบบของการทองเทยวโดยชมชนตอไป

วตถประสงคการวจย 1. เพอส�ารวจแหลงเรยนรทางวฒนธรรมของเขต

ทงคร ดวยการจดท�าเปนแผนทแสดงมรดกทางวฒนธรรม

2. เพอจดท�าออกแบบเสนทางการทองเทยวทาง

วฒนธรรมชมชนของเขตทงคร กรงเทพมหานคร

แนวคดทฤษฎทเกยวของ ในการวจยเรอง แผนทมรดกทางความหลากหลาย

ทางวฒนธรรมเพอการทองเทยวโดยชมชนในเขตทงคร

กรงเทพมหานคร มแนวคด และทฤษฎทเกยวของดงน

1. แนวคดเรองพหวฒนธรรม

แนวคดเรองพหวฒนธรรม เปนแนวคดท

เรมตนขนในชวงปลายทศวรรษท 1970 ทประเทศออสเตรเลย

และแคนาดา อนเปนผลมาจากนโยบายการกดกนทาง

วฒนธรรมของรฐทกดกนชนพนเมอง ผอพยพใหม และผท

มวฒนธรรมทแตกตางจากวฒนธรรมกระแสหลก ซงใน

ปจจบนพหวฒนธรรมไดเปนแนวคดทส�าคญทเผยแพรออก

ไปอยางกวางขวาง และสงผลกระทบตอกลมคนและ

วฒนธรรมตาง ๆ ตอมาแนวคดนไดพฒนาเปนประเดน

มนษยชนสากล ทชวยสนบสนนการเคลอนไหวทางการเมอง

ในการตอส เรยกรอง ยนยนสถานะทางสงคมและวฒนธรรม

ของกลมตาง ๆ ทพฒนาไปสประเดนสทธทางวฒนธรรม และ

สทธชมชนพนเมองดงเดม ทงนค�าวาพหวฒนธรรม หมายถง

การเปดโอกาสและยอมรบในลกษณะเดนของวฒนธรรม

อนทอยในสงคม รวมทงยงสามารถใชในบรบทของการสราง

ความแตกตางระหวางการกลนกนวฒนธรรม อนเปนแนวคด

แบบผสมผสานพนทางทมองอตลกษณของวฒนธรรมกลม

ตาง ๆ ไมไดชดเจนตายตวและไมไดเปนหนงเดยว แต

ผสมผสานซอนทบกนอย (กตตกาญจน หาญกล, 2560:

202-205)

2. การทองเทยวโดยชมชน

เปนการทองเทยวทค�านงถงความยงยนของ

สงแวดลอม สงคมและวฒนธรรม ซงชมชนมบทบาทการเปน

เจาของ (การทองเทยวแหงประเทศไทย, 2560) ซงการทองเทยว

โดยชมชนมลกษณะส�าคญคอ การน�าเอาทรพยากรทองเทยว

ทอยในทองถน ทงดานธรรมชาต ประวตศาสตร วฒนธรรม

ประเพณ รวมทงวถชวตความเปนอยและวถการผลตของ

ชมชนมาใชเปนปจจยหรอตนทนส�าคญในการจดการ

ทองเทยวทเหมาะสม เพอกอใหเกดประโยชนตอทองถนของ

ตนเอง โดยชมชนเปนผด�าเนนการ และตงอยบนฐานคดทวา

ชาวบานทกคนเปนเจาของทรพยากรและเปนผมสวนไดสวนเสย

จากการทองเทยว แบบการทองเทยวเชงชมชนไดแก

การทองเทยวเชงการศกษาวฒนธรรม เปนตน ในการ

ออกแบบเสนทางการทองเทยวโดยทวไปแลว การออกแบบ

การทองเทยวม 3 รปแบบดงน คอ รปแบบ Hub and

Spoke รปแบบ Circle และรปแบบ Open Jaw ตามความ

ตองการของนกทองเทยว (ฉนทช, 2552: 88-90)

ในการศกษาครงน ไดมงอธบาย 1) การส�ารวจ

แหลงเรยนรทางวฒนธรรมของเขตทงคร โดยจดท�าเปน

แผนทแสดงมรดกทางวฒนธรรม และ 2) จดท�าออกแบบ

เสนทางการทองเทยวทางวฒนธรรมชมชนของเขตทงคร

กรงเทพฯ

เครองมอวจยและวธด�าเนนการวจย การวจยครงนเปนการวจยแบบผสมทงปรมาณ

และคณภาพ ประชากรกลมตวอยาง จ�านวน 30 คน

ประกอบดวยผ น�าชมชนในเขตท งคร นกพฒนาชมชน

ปราชญชาวบาน พระ อหมาม และครในโรงเรยน โดยใชวธ

แบบเจาะจง เพอหาขอมลเกยวแหลงเรยนรเชงวฒนธรรม

ในเชงลก และออกแบบเสนทางการทองเทยวตามแนวทาง

การทองเทยวโดยชมชน โดยใชเครองมอทใชในการศกษา

ไดแก การท�าแบบสอบถาม การสมภาษณ การสนทนา

กลมยอย และการท�าแผนทชมชน ส�าหรบการเกบรวบรวมขอมล

โดยขอมลทงหมดน�ามาวเคราะหเนอหา (Content

Analysis) และอธบายเชงพรรณนาตามวตถประสงคท

ก�าหนด

รปท1 การลงสมภาษณตรวจสอบแผนทชมชนทมา ภาพถายโดยผวจย เมอวนท 28 สงหาคม 2560

86

ผลการวจย/การวเคราะหขอมล 1.เขตทงครจากชมชนเกษตรกรรม สความ

พหวฒนธรรมทหลากหลายในเขตทงคร

ชมชนเขตทงครเรมตนจากชมชนเกษตรกรรม โดย

ลกษณะการตงถนฐานของคนรนแรก ๆ เปนการตงถนฐาน

บรเวณสองฝงคลอง “River Linear Settlement” (ส�านก

ผงเมอง กรงเทพมหานคร, 2561) โดยชมชนแรกเรมประกอบ

อาชพเกษตรกรรมท�านา และกสกรรม ทอาศยน�าจากคลอง

บางมดส�าหรบการอปโภคบรโภค ซงคลองบางมดถอวา

เปนคลองประวตศาสตรทส�าคญและมความสมพนธทเกยวของ

กบวถชวตผคนในอดต นอกจากน คลองบางมดถอเปน

คลองยอยในระบบคลองดานและคลองบางขนเทยน ทมความ

ส�าคญอยางยงในฐานะของการเปนเสนทางสญจรคมนาคม

ระหวางบางกอกกบหวเมองทางตะวนตกและปกษใตในอดต

และยงเปนทางระบายน�าในฤดน�าหลาก ปจจบนคลอง

บางมดครอบคลมในเขตจอมทอง ทงครและบางขนเทยน

กรงเทพมหานคร (ส�านกรกษาความสะอาด กรงเทพมหานคร,

2546) มความยาวประมาณ 15,800 เมตร ตามรปท 2

ยงคงความส�าคญในดานการคมนาคมของคนในชมชน

รปท2 คลองบางมดในปจจบน ทมา: ภาพถายโดยผวจย เมอวนท 31 กรกฎาคม 2560

นอกจากนชมชนเขตทงครยงมแหลงทรพยากรดน

ทอดมสมบรณ โดยเปนดนจดทมาจากตะกอนแมน�า

ทไหลลงมาและความเคมของน�าทะเลอาวไทย จงเปนดน

ลกษณะพเศษทเรยกวาดนลกจดลกเคม ในอดตพนท

บรเวณแถบนเปนแหลงเพาะปลกขาวทส�าคญ ซงในสมย

อดตนนจะมพนทสวนหนงวานาหลวง ตอมามผน�าพนธสม

บางกอกน อยมาปลกและได ผลด ท�าให ผ คนหนมา

ประกอบอาชพท�าสวนสมบางมด ซงคนในพนทไดมการ

ท�าสวนยกรองทมชอเสยงวาสมบางมด ลกษณะของสมบางมด

มรสชาตเปรยวอมหวาน และมซงมาก เปลอกบาง ตอมาม

การอพยพจบจองพนทของผคนทเขามาประกอบอาชพเปน

ชาวสวนสมมากขน อยางไรกตาม ชาวสวนไดประสบปญหา

น�าทวมหลายครง จนกระทงเกดน�าทวมใหญ เมอ พ.ศ. 2526

จงท�าใหเกดการละทงอาชพชาวสวน และหนไปประกอบ

อาชพอนแทน

ต อมาเมอมการขยายตวของเมองโดยมการ

ตดถนนถนนประชาอทศ และมการสรางทางดวนเฉลม

มหานคร เมอ พ.ศ. 2525 ทเชอมระหวางดนแดง ทาเรอและ

ดาวคะนอง การตงถนฐานเรมมการเปลยนแปลงไปสการ

ตงถนฐานบรเวณสองฝงถนน ทเรยกวา “Road Linear

Settlement” (ส�านกผงเมอง กรงเทพมหานคร, 2561)

เนองจากถนนเปนเสนทางคมนาคมทสะดวกและรวดเรว

กวาทางน�า ถนนจงเปนปจจยทดงดดใหคนจากกรงเทพ

ตอนในและตางจงหวดเขามาตงถนฐานมากขนเรอย ๆ ภายหลง

มการตดถนนเพมเตมคอ ถนนพทธบชา และถนนกาญจนา

ภเษก หรอวงแหวนอตสาหกรรมทางตอนใต รวมทงเปน

พนทดอน น�าไมทวมเมอครงเกดอทกภยเมอ พ.ศ. 2554

ท�าใหชมชนทงครไดขยายกลายเปนชมชนเมองทมขนาด

ใหญขน

ขอมลเชงปรมาณ

กลมตวอยาง สวนใหญเปนผชาย จ�านวน 22 คน

คดเปน 73.33 มอายตงแต 45 ป ขนไป จ�านวน 25 คน

คดเปนรอยละ 83.33 จบการศกษาระดบมธยมศกษาตอนปลาย

จ�านวน 19 คน คดเปนรอยละ 63.33 นบถอศาสนาอสลาม

จ�านวน 16 คน คดเปนรอยละ 53.33 ประกอบอาชพ

เกษตรกร จ�านวน 8 คน คดเปนรอยละ 26.67 มประสบการณ

ท�างานในการประกอบอาชพ ตงแต 11 ป ขนไป จ�านวน

18 คน คดเปนรอยละ 60.00 สวนใหญอาศยในเขตทงคร

ตงแต 11 ปขนไป จ�านวน 16 คน คดเปนรอยละ 53.33

ขอมลเชงคณภาพ

ความเปนพหวฒนธรรมในชมชนเขตทงคร พบวา

มชมชนพทธ 16 ชมชน ชมชนมสลม 4 ชมชน และชมชน

ผสมผสานระหวางพทธและอสลาม จ�านวน 9 ชมชน ตาม

แผนทชมชน โดยใชสญลกษณเปนสเหลยม หาเหลยมและ

วงกลมตามล�าดบ ตามรปท 3

87


จากการส�ารวจชมชนและการสมภาษณเชงลก

พบวา การตงถนฐานของคนในชมชน ในอดตมาจากปจจย

การชกชวนกนจากความสมพนธครอบครวและเพอนฝง เชน

ชมชนมสลมทยายมาเปนครอบครวจากชมชนปากลดจงหวด

สมทรปราการ เขามาตงหลกแหลงทชมชนคลองรางจาก

นร ลฮดาและชมชนหม 5 บางมด ชมชนมอญทมาจาก

พระประแดงเขามาตงหลกชมชนบรเวณวดท งคร และ

บรเวณหลงวดกลางนา เปนตน อกปจจยหนงมาจากทาง

เศรษฐกจ เชน ชาวไทยพทธทยายจากการไลทจากกรงเทพฯ

ตอนในเขามาอาศยในชมชนอตตกวา เปนตน โดยแตละกลม

มาเขาตงหลกแหลงกจะท�าการประกอบอาชพตามถนด เชน

เกษตรกรรม หรอรบจาง ท�าการคาเลก ๆ นอย ๆ อยางไร

กด เรองการยายถนฐานกยงคงพบวา แนวโนมมากขนใน

กลมคนไทยพทธ และไทยจน เนองจากเผชญปญหาความ

เสอมโทรมทางสงแวดลอม และการกวานซอทดนจาก

นายทนภายนอกชมชน ยกเวนชมชนมสลมทมการยาย

ถนฐานคอนขางนอย

รปท3 แผนทแสดงแหลงวฒนธรรมภมปญญาของเขตทงครทมา: ออกแบบโดยผวจย เมอวนท 4 กนยายน 2561

88

เนองจากมความสมพนธเชงครอบครวทคอนขาง

เหนยวแนนตามหลกศาสนา ปจจบนในเขตทงครไดมแรงงาน

ตางชาตเขามาอาศยชวคราว เชน เมยนมา เขามาท�างานเปน

แรงงานกอสราง และอน ๆ

ดานสงคมและเครอขายชมชนพบวาลกษณะ

ชมชนในเขตทงครมทงลกษณะชมชนเมอง ชานเมองแออด

และอาคารสง โดยคนในชมชนแออดและอาคารมลกษณะ

เหมอนชนชนเมอง มความเปนปจเจกยงขน สวนชมชน

ชานเมอง ยงคงความเปนวถชาวสวนดงเดม มระบบความ

สมพนธแบบเครอญาต เนองจากอาศยอยรวมกนมานาน

และมบานเรอนใกลชดกน สวนเครอขายชมชนพบวา แตละ

ชมชนมการจดตงเครอขายในรปแบบตาง ๆ เชน อาสาสมคร

สาธารณสข อาสาสมครปองกนสาธารณภย ซงท�าหนาทใน

การใหขอมลและชวยเหลอคนในชมชน

ความเปนอตลกษณตวตนในชมชนสามารถเหนได

จากแหลงวฒนธรรมชมชนทปรากฏในชมชน จะเหนวา

ศาสนสถาน เปนศนยกลางของกจกรรมของคนในชมชนใน

การประกอบกจกรรมทางศาสนา การเปนศนยกลางของการ

พบปะของคนในชมชน เปนศนยของแหลงภมปญญาทาง

วฒนธรรม รวมทงประเพณพธกรรมทางศาสนาทแสดงให

เหนตามแตละลกษณะของวฒนธรรมชมชนดงน

ชมชนพทธ การตงหลกแหลงของชมชนไทยพทธ

ทวไป จะมวดจะเปนศนยกลางในการจดกจกรรมตามวน

ส�าคญทางศาสนา เชน กจกรรมเวยนเทยน ฯลฯ รวมถง

พธกรรมทเกยวของกบชวต เชน งานศพ ฯลฯ และเปน

ศนยกลางการตดตอพดคยพบปะของคนในชมชน ซงในเขต

ทงครมวดทงหมด 4 แหง โดยวดเหลาน วดยงเปนศนยกลาง

ของภมปญญาทางงานศลปกรรมทไดรบอทธพลจากศลป

ทองถนจากทตาง ๆ เชน วดบางมดโสธราราม (วดกลางนา)

ทมศลปะสโขทย ลพบรและอยธยา ทแสดงใหเหนถงการ

หลอมรวมของความงามทางพทธศลป อยางไรกด วดยงม

บทบาทเปนพนททางเศรษฐกจดวย เชน วดพทธบชา มพนท

ส�าหรบการจดตลาดนดชมชน ในวนพธของเดอน ตามรปท 4

รปท4 ตลาดบกทวดพทธบชาทมา: ภาพถายโดยผวจย เมอวนท 31 กรกฎาคม 2560

สวนชมชนมสลมนน การตงหลกแหลงตงแตชมชน

หม 2 บางมดทถนนประชาอทศ ซอยประชาอทศ 28

จนกระทงถงถนนเลยบทางดวนวงแหวนอตสาหกรรม

อกบรเวณหนงกเปนบรเวณถนนพทธบชา ซอย 36 ซงโดย

สวนใหญ ชมชนมสลมจะมมสยดเปนศนยกลางของชมชนใน

ประกอบกจทางศาสนา เชน การละหมาด การท�าพธการใน

งานส�าคญ เชน งานวนเมาลด งานอซกโบร งานตรษ เปนตน

รวมทงยงเปนสถานทเรยนรเชน สอนหลกธรรมและภาษา

อาหรบ ฯลฯ ในบางชมชนอาจจะเปนการสรางบาแลกอนท

จะมการจดสรางมสยด จากการสมภาษณกล มมสลม

กลมแรก ๆ ไดแก ตระกลบญมาและทองทา ไดอพยพเขามาอย

ในเขตทงครมาจากพระประแดง โดยตงแหลงอยบรเวณ

ถนนครใน เขามาบกเบกท�านา ท�าสวน ภายหลงจงมการจด

ตงมสยด เพอใชประกอบศาสนกจตาง ๆ ตามทกลาวขางตน

ดงนนมสยดถอเปนจดศนยรวมจตใจของคนมสลม และยง

เปนสถานทพบปะทางสงคม และศนยกลางการท�ากจกรรม

ของพนองมสลม ปจจบนเขตทงครมทงหมด 10 แหงโดย

มสยดทเกาแกและส�าคญ คอมสยดดารนนาอมและนรลฮดา

นอกจากนยงมมสยดอลอสตกอมะห (มสยดอาจารยเซง)

ทถอวาเปนมสยดทมสปบรษมากทสดในเขตทงคร ตามรปท 5

89


รปท5 มสยดอลอสตกอมะห ทมสปบรษมากทสดทมา: ภาพถายโดยผวจย เมอวนท 1 สงหาคม 2560

ชมชนส�าหรบครสตศาสนานน ในเขตท งครม

ชาวครสตนอยมาก โดยสวนใหญเปนกล มนกายของ

โปสเตสแตนท มจ�านวนโบสถครสต 5 แหง มลกษณะ

เปนการเชาอาคารพาณชย จงท�าใหเกดการยายต�าแหนง

อยเสมอ ส�าหรบการเขารวมพธกรรมทางศาสนาจะเกดจาก

การสรางความสมพนธสวนตวระหวาง ครสตชนทจะรวม

กจกรรมของโบสถตาง ๆ นน

สวนศาลเทพารกษจนและไทย เกดจากการรวมกลม

ของผ ทมความศรทธารวมกน ในบางครงการจดสราง

ส�าหรบชาวไทยจนกมความเกยวของทางตระกล (แซ) ดวย

ซงศาลเทพารกษนจะมการจดงานพธทางศาสนาอยางนอย

ปละ 1 ครง เชน งานเทกระจาด เพอเปนการรกษาประเพณ

ความเชอทสบทอดตอกนมา ในอดตชาวจนทเขามาอย

แรกเรมสวนมากท�าการเกษตรกรรม และท�าการคาโดยเปน

พอคาคนกลางระหวางชมชนและภายนอก จงมการสราง

ศาลเทพารกษหรอศาลเจาเพอเปนเสมอนทพงทางจตใจ

ของคนจน ซงรวมถงคนไทยในชมชนทจะมาท�ากจกรรมรวมกน

ทศาลเทพารกษเพอเปนทยดเหนยวจตใจในการขอพรใน

การท�ามาหากน เพอเปนการแกบนและขอโชคลาภ ในเขต

ทงครมศาลเทพารกษทงหมด 9 แหง ศาลเทพารกษสวนมาก

ตงอยบนทดนของเอกชน แบงเปนศาลเทพารกษจน 7 แหง

และศาลเทพารกษไทย 2 แหง โดยเทพอารกษจะมทงไทย

และจน ไดแก หลวงพอโอภาส เจาแมทบนาง เจาแมกวนอม

เจาแมลมกอเนยว จกง ปงเถากง และเจาแมทบทมรมคลอง

บางมด ตามรปท 6

รปท6 ศาลเจาแมทบทมรมคลองบางมดทมา: ถายโดยผวจย เมอวนท 31 กรกฎาคม 2560

ในเขตท งครยงมภมปญญาความรดานตาง ๆ

ทยงคงสะทอนใหเหนถงสภาพวถชวตความเปนอยของคนใน

อดต เชนอาชพเกษตรกรรม เชนการปลกสมบางมด ฯลฯ

หรอวฒนธรรมงานอดเรก ไดแก การเลยงนกเขา ไกชน

เปนตน ผวจยไดท�าการรวบรวมแหลงภมปญญา 4 กลม

ไดแก 1) ประเภทเกษตรกรรม ไดแก สวนสมบางมด (ชนชน

หม 3 บางมด) กลมสหกจเลยงแพะ (ชมชนดารซน) บรษท

กลวยไมไทย จ�ากด (ชมชนหม 3 บางมด) ประเภทหตถศลป

ไดแก งานท�าหวโขนเลก (ชมชนคลองเกาหอง) หลอทองเหลอง

(ชมชนหม 3 บางมด) เปนตน 2) ประเภทวฒนธรรมทองถน

เชน ลกฮล (ชมชนคลองรางจาก) กระบกระบอง (ชมชน

คอลดน) วงปพาทย (ชมชนหม 5 ทงคร) กลมเลยงไกชน

(ชมชนใตสะพานโซน 1) ชมรมนกเขาชวา (ชมชนคอลดน)

3) ประเภทอาหารและขนมไทย เชน ชมชนหม 5 บางมด

4) ประเภทเครองใช เชน ผลตภณฑจากะลามะพราวและ

การท�าวาว (ชมชนหลงสวนธนบรรมย) การตอเรอ (ชมชน

หม 5 บางมด) การท�ายกยอ (ชมชนดารลอบาดะห)

จะเหนวาในเขตทงครมมรดกทางวฒนธรรมทม

ความหลากหลาย ทงทเปนสถาปตยกรรมและประเพณ

วถชวต อาชพ ความเปนอยทจบตองไมไดดวย จงถอวาเปน

อนสรณทางประวตศาสตรทควรเพมมลคาโดยพฒนาทงวถ

ช ว ตและ พนท ผ านด วยการท อ ง เท ย ว โดย ชมชน

(Community-based Tourism) ถอเปนทางเลอกหนงของ

การพฒนาชมชนใหมความเขมแขงตอไป

90

2.การออกแบบเสนทางการทองเทยวโดยชมชน

จากการส�ารวจแหลงภมปญญาและมรดกทาง

วฒนธรรมของเขตทงคร พบวาชมชนชานเมอง เชน ชมชน

หม 3 หม 5 บางมด และนรลฮดา มความนาสนใจในการ

ออกแบบเสนทางการทองเทยว เนองจากมแหลงเรยนรทาง

วฒนธรรมและยงคงธ�ารงวถชวตแบบดงเดมอย และมแหลง

เรยนรทางวฒนธรรมทถอเปนทนทางวฒนธรรมทส�าคญใน

การจดการทองเทยวโดยชมชน ไดแก วดหลวงพอโอภาส

เปนไดรบความเคารพศรทธาจากคนในชมชนมาก รวมถง

ประชาชนใกลเคยง ซงจะเหนไดจากการมการจดตงศาล

จ�าลองหลายแหง ทงในพนทเขตทงครและในจงหวดใกล

เคยงอยางสมทรสาครดวย วดพทธบชาเปนศนยรวมของวด

ฝายธรรมยตทส�าคญของชมชน มสยดนรลฮดาเปนเพยง

มสยดแหงเดยวทยงคงรกษาสภาพโครงสรางเดมจากไม

ศาลเจาแมทบทมรมคลองบางมดทมรปสลกไมเจาแมกวนอม

ตามค�าบอกเลาจากคนในทองถนวาอญเชญขนมาจากน�า

สวนสมและสวนมะพราวในชมชนหม 3 บางมด ตลาดนด

มดตะนอยทจดทกวนอาทตย สปดาหท 2 ของเดอน เปนตน

จากทกลาวจะพบวา ชมชนชานเมองในเขตทงครมทนทาง

วฒนธรรมและสงคมทสามารถจดรปแบบการทองเทยวโดย

การจดท�าเปน 3 รปแบบ (ฉนทช, 2552: 88-90) โดยเสน

ทางการทองเทยวทงหมดน โดยอาศยแหลงทองเทยวทาง

วฒนธรรมทมอยในเขตทงคร ซงเปนเสนทางทเหมาะแก

นกเรยนและผทสนใจในเรองศาสนา โดยเสนทางทศนศกษา

เพยง 1 หรอครงวนไดตามความตองการของนกทองเทยว

ตามตารางท 1

ตารางท1 แสดงการออกแบบการทองเทยว

ประเภทของรปแบบ เสนทางการทองเทยวแหลงวฒนธรรม หมายเหต

1) การจดรปแบบเสนทางน�า

เท ยวแบบ Hub and

Spoke

ใชชมชนหมท 3 เปนศนยกลาง ไปยงทตาง ๆ คอ ศาลเจาแมทบทม วดหลวง

พอโอภาส และมสยดนรลฮดา

เหมาะส�าหรบการอย

คายพกแรมทไมไกล

จากแหลงทองเทยว

เรยนรได

91


2) การจดรปแบบเสนทางน�า

เทยวแบบ Circle

เรมจากวดหลวงพอโอภาส ศาลเจาแมทบทม สวนสม ศาลเจาแมทบทมลม

ไตฮวง ภมปญญาประตมากรรมทองเหลอง และกลบมาทวดโอภาส

เปนการจดการทอง

เทยวเปลยนสถานท

ไป เ ร อ ย ๆ เป น

วงกลม

3) การจดรปแบบเส นทาง

น�าเทยวแบบ Open Jaw

เรมจากวดพทธบชา ศาลเจาบงเถากง และมสยดอลอสตกอมะห

เ ป น ก า ร จ ด ก า ร

ทองเทยวทมชอเสยง

ของพนท โดยอาจจะ

ไมแวะสถานทอนท

นกทองเทยวไมสนใจ

กได

สรปและอภปรายผล 1.ความเปนพหวฒนธรรมในชมชนทงคร จาก

การศกษาสะทอนใหเหนถง อตลกษณบนความเปนตวตน

บนความหลากหลายทางวฒนธรรม (Mulitculturalism)

ของชมชนทง 29 ชมชนในเขตทงคร มลกษณะสภาพสงคม

ทเปนพหวฒนธรรมตามแนวคดทางศาสนาพทธ อสลาม

ครสตศาสนาและจน ทไดสรางความเขมแขงแกตนเองจาก

การตงศาสนสถานและประเพณตาง ๆ ซงสอดคลองกบงาน

ของพชรนทร (พชรนทร, 2546) ภาพลกษณและอตลกษณ

ของว ถ ช ว ตคนในชมชนมาจากองค ประกอบทาง

สถาปตยกรรมและองคประกอบทางประเพณ พธกรรมท

สามารถสมผสไดและเปนทยอมรบของคนในชมชนทปฏบต

สบทอดตอกน รวมทงมการเรยนร ปรบเปลยน และ

ผสมผสานอยรวมกนกบวฒนธรรมชาตพนธอน เชน การท�า

อาหารไทยโดยมสลม (ชมชนหม 5 บางมด) ซงสอดคลองกบ

งานของนพวรรณและวรรกษ ท (นพวรรณและวรรกษ,

2561) วา ความเปนพหวฒนธรรมควรมการสงเสรมเรยนร

เพอคงคณคาของกลมชาตพนธนน ๆ เชน ชมชนมสลมทม

การตงถนในเขตทงคร มาจากการชกชวนกนของเครอขาย

ครอบครว ซงสอดคลองกบงานของสมาน (สมาน, 2531)

ชมชนมสลมในกรงเทพมหานครมาจากกระจายตวจากทเดม

ไปสทตงใหม (Neighborhood effect) แตลกษณะของ

ชมชนมสลมในเขตทงครพเศษกวาคอ ทมลกณะเปนรป

เดอนเสยวตามรปท 7 ซงเปนประเดนทนาสนใจส�าหรบการ

ศกษาตอไป

92

รปท7 ทตงของมสยดในเขตทงคร ทมาออกแบบโดยผวจย เมอวนท 4 กนยายน 2561

2.การออกแบบเสนทางทองเทยวโดยชมชน ถง

แมวา ชมชนในเขตทงครจะมแนวโนมทเปนลกษณะชมชน

เมองมากขน แตกยงมชมชนชานเมองทยงคงรกษาวถชวต

แบบชาวสวนดงเดม มแหลงเรยนรทางวฒนธรรมทเปน

หลากหลายทงพทธ มสลม และจนอยางลงตว ถอเปนตนทน

ส�าคญของชาวบานในชมชนทเปนเจาของทรพยากรรวมกน

ในการจดการทองเทยวโดยชมชน โดยเสนทางการทองเทยว

ทง 3 เสนทางเปนเสนทางทยดหลกในเรองของแหลง

วฒนธรรมการเรยนรในชมชน ซงสอดคลองกบงานของ

มณวรรณ (มณวรรณ, 2555) ในการจดการทองเทยวเชง

วฒนธรรมเพอใหเหนอตลกษณและคณคาของแตละชมชน

อยางไรกตาม การวจยนเปนเพยงจดเรมตนของการจดการ

ทองเทยวโดยชมชนทตองมการศกษาเพมเตมตอไป

ขอเสนอแนะ ขอเสนอแนะเชงนโยบาย

หนวยงานภาครฐโดยเฉพาะส�านกงานพฒนา

ชมชน เขตทงครควรมบทบาทในการเปนผประสานระหวาง

ชมชนกบหนวยงานตาง ๆ ในการกระต นและสงเสรม

การทองเทยวโดยชมชน โดยเนนการคงอยของความเปน

อตลกษณทางวฒนธรรมของชมชน และความเปนพหวฒนธรรม

ของชมชนในเขตทงคร นอกจากน หนวยงานภาครฐควร

ใหการสนบสนนงบประมาณเกยวกบกจกรรมพฒนาอาชพ

ทางการทองเทยวใหกบชมชนดวย

ขอเสนอแนะเชงปฏบต

ส�านกพฒนาชมชน เขตทงคร โรงเรยนในชมชน

และชมชนสามารถน�าผลการวจยไปใชเปนแนวทางในการ

พฒนาอาชพทางการทองเทยว และเปนแหลงการเรยนรของ

ชมชน อยางไรกตาม ส�านกงานพฒนาชมชน และชมชนควร

มการศกษาลงเพมเตมเกยวกบความตองการของนกทองเทยว

และรปแบบการบรหารจดการของการทองเทยวโดยชมชน

เพอใหชมชนไดเขาใจในความสนใจของนกทองเทยวและ

บทบาทหนาทของชมชนเอง นอกจากน สวนโรงเรยนและ

สถาบนการศกษาควรมการจดกจกรรมการเรยนทาง

วฒนธรรมในชมชน เพอใหเยาวชนไดเรยนรวฒนธรรม

ภายในทองถนทมความหลากหลายในเขตทงคร

93


เอกสารอางองกตตกาญจน หาญกล. (2560). จรยธรรมการอยรวมกนของชมชนพหวฒนธรรม : กรณศกษาปฎบตทางสงคมของชมชน

คลองหกในเขตชลประทานทงรงสต จงหวดปทมธาน. ใน แรงงานเพอนบานกบคนไทย:ท�างานและอยรวมกน

ดวยความเขาใจ. กรงเทพ: วทยาลยพฒนศาสตรปวย องภากรณ.

การทองเทยวแหงประเทศไทย (2561). การทองเทยวโดยชมชนอยางยงยน. สบคนเมอวนท 11 กรกฎาคม 2561, จ า ก

http://www.tatreviewmagazine.com/article/cbt-thailand/

ฉนทช วรรณถนอม. (2552). การวางแผนและการจดน�าเทยว. กรงเทพฯ: สามลดา.

นพวรรณ ตรศลปและวรรกษ สเฌอ. (2561, กรกฎาคม-ธนวาคม). การจดการภมทศนวฒนธรรมเพอการทองเทยว กรณ

ศกษากาดบานฮอ ชมชนมสลมบานฮอ จงหวดเชยงใหม. วารสารสถาบนวฒนธรรมและศลปะ มหาวทยาลย

ศรนครนทรวโรฒ. 20(1): 47-48.

พชรนทร เวยงชย. (2546).แนวความคดในการอนรกษชมชนไท-โคราช:กรณศกษาหมบานพระเพลง. สถาปตยกรรม

ศาสตรมหาบณฑต. สาขาวชาสถาปตยกรรมศาสตร คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

มณวรรณ ชาตวณช. (2555, กรกฎาคม-ธนวาคม). การจดการแหลงทองเทยวทางวฒนธรรมในชมชนตลาดพล เขตธนบร.

วารสารกระแสวฒนธรรม. 13(14): 22.

ศนยการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศยเขตทงคร. (2561) .รายงานการประเมนตนเองของสถานศกษา

ปงบประมาณ 2559 สบค นเมอวนท 31 ธนวาคม 2561 จาก http://202.29.172.133/sar/

sar/1210490000_2559.pdf

สมาน ธรวฒน. (2531). การตงถนฐานของชาวไทยมสลมในกรงเทพมหานคร อกษรศาสตรมหาบณฑต. สาขาวชาภมศาสตร.

คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ส�านกผงเมอง กรงเทพมหานคร. (2561). รายงานโครงการจดท�าแผนแมบทการปรบปรง ฟนฟ และอนรกษ ยานใน

กรงเทพมหานคร. สบคนเมอวนท 31 ธนวาคม 2561 จาก www.bma-cpd.go.th/files/admin/Inhouse

ProgressReport5301.html

ส�านกรกษาความสะอาด กรงเทพมหานคร (2546). คมอประชาชนคนรกคลอง. กรงเทพมหานคร : มปท.

ส�านกพฒนาสงคม กรงเทพมหานคร. (2561). ขอมลชมชนกรงเทพ. สบคนเมอวนท 11 กรกฎาคม 2561 จาก http://www.

bangkok.go.th/social/page/sub/3607/

การสรางสรรคนาฏยศลปจากสญลกษณโอมในความเชอของศาสนาพราหมณ-ฮนด1

THE CREATION OF A DANCE FROM THE AUM SYMBOL IN BRAHMINISM-HINDUISM

อภโชตเกตแกว/APICHOT KATEKEAWสาขาศลปกรรมศาสตร คณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลยTHE DEGREE OF DOCTOR FINE AND APPLIED ARTS PROGRAM, FACULTY OF FINE AND APPLIED ARTS, CHULALONGKORN UNIVERSITY

นราพงษจรสศร/NARAPONG CHARASSRI2

ศาสตราจารยวจย / จฬาลงกรณมหาวทยาลยRESEARCH PROFESSOR, CHULALONGKORN UNIVERSITY

Received: December 27, 2018Revised: February 28, 2019Accepted: March 6, 2019

บทคดยอ งานวจยในครงนมจดประสงคเพอศกษารปแบบและแนวคดหลงในการสรางสรรคผลงานนาฏยศลปจากสญลกษณ

โอมในความเชอของศาสนาพราหมณ-ฮนด โดยมรปแบบการวจยเชงคณภาพและการวจยเชงสรางสรรค โดยศกษาจาก

แนวคดสญลกษณโอมในความเชอของศาสนาพราหมณ–ฮนด สญศาสตรในศาสนาพราหมณ-ฮนด แนวคดทางองคประกอบ

ทศนศลปทปรากฏในสญลกษณโอม นาฏยศลปสรางสรรค รวมถงองคความรทางดานศลปกรรมศาสตรแบบสหสาขาวชา

อาท นาฏยศลป ทศนศลป ดรยางคศลป รวมไปถงไดท�าการเกบรวบรวมขอมลเชงเอกสาร สมภาษณผทเกยวของกบงานวจย

สอสารสนเทศอน ๆ ส�ารวจขอมลภาคสนาม ตลอดจนวเคราะหขอมลเพอน�ามาเปนแนวทางในการสรางสรรคผลงานทางดาน

นาฏยศลป สรปผล และน�าเสนอผลการวจย

ผลการวจยพบวา รปแบบการแสดงมองคประกอบทงหมด 8 ประการ ไดแก 1) บทการแสดง โดยวเคราะหจาก

แนวคดองคประกอบทศนศลปทปรากฏบนสญลกษณโอมและน�ามาเชอมโยงใหสอดคลองกบความหมายของสญลกษณโอม

ในความเชอของตรมรต แบงเปน 3 องก ประกอบไปดวย องก 1 จดเรมตน (Starting Point) องก 2 เสนโคงแหงการปกปอง

ดแล (The Curve of Protection) และองก 3 จดสนสด (End Point) โดยผวจยไดใชรปแบบและวธการเรยงรอยเรองดวย

ภาพการแสดงจากแนวคดการปะตดภาพ (Collage) 2) นกแสดง คดเลอกจากผมความสามารถทางดานนาฏยศลปอนเดย

และตะวนตก อกทงสามารถสอสารทางอารมณและความรสก 3) การเคลอนไหวลลา น�าเสนอผานรปแบบนาฏยศลปหลง

สมยใหม โดยการน�าแนวคดของนาฏยศลปนชาวตะวนตก ไดแก อสดอรา ดนแคน (Isadora Duncan) ในแนวคดการ

เคลอนไหวรางกายอยางอสระ (Free Spirit), พอล เทยเลอร (Paul Taylor) แนวคดการใชทาทางในชวตประจ�าวน (Everyday

Movement), สตฟ แพกซตน (Steve Paxton) แนวคดการเคลอนไหวลลาโดยใชปฏสมพนธระหวางรางกายในแบบดนสด

1 บทความนเปนสวนหนงของวทยานพนธระดบดษฎบณฑต เรอง “การสรางสรรคนาฏยศลปจากสญลกษณโอม ในความเชอของศาสนา พราหมณ-ฮนด” หลกสตรศลปศาสตรดษฎบณฑต สาขาศลปกรรมศาสตร (นาฏยศลป) คณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย


95


(Body Contact Improvisation) และนาฏยศลปนชาวตะวนออก ไดแก อาครมคาน (Akram Khan) โดยเคลอนไหวใช

ทกษะทาทางนาฏยศลปอนเดยมาผสมผสานกบนาฏศลปแบบตะวนตก, หลนเหวยหมน (Lin Hwai-Min) ในการเคลอนไหว

รางกายโดยใชการควบคมลมหายใจพรอมกบการใชกลามเนอทแสดงใหเหนถงพลง 4) เสยงเปนการแสดงแบบดนตรสดโดย

ใชเครองดนตรทสามารถสอถงอารมณและความรสก 5) อปกรณการแสดง ใชแนวคดสญลกษณทเนนความเรยบงาย สามารถ

สอสารความหมายอยางชดเจนและเขาใจงาย 6) เครองแตงกาย เปนการลดทอนการแตงกายของอนเดยโดยการน�าแนวคด

มนมอลลสม (Minimalism) ทใหความส�าคญกบความเรยบงาย 7) พนท ไดน�าแนวคดศลปะกบพนทเฉพาะ (Site Specific)

มาปรบเปลยนเปนพนทการแสดง 8) แสง ใชแนวคดทฤษฎของสมาสอสารทางความหมายของเรองราวอารมณและความรสก

และมแนวคดหลงในการแสดง 6 ประการ คอ 1) แนวคดสญลกษณโอมในศาสนาพราหมณ-ฮนด 2) แนวคดความเรยบงาย

ตามแนวคดนาฏยศลปหลงสมยใหม 3) แนวคดความคดสรางสรรคในการแสดงนาฏยศลป 4) แนวคดการใชสญลกษณในงาน

นาฏยศลป 5) แนวคดการใชทฤษฎทางดานศลปกรรมศาสตร 6) แนวคดการใชพหวฒนธรรม ซงผลการวจยนมความสอดคลอง

กบวตถประสงคของการวจยทกประการ

การวจยในครงนเปนการรวบรวมองคความรเพอพฒนาผลงานทางดานนาฏยศลปมาบรณาการรวมกบศาสตร

แขนงอนๆ เพอน�ามาเปนสอทางความคดในการสรางสรรคผลงานนาฏยศลปเกยวกบสญลกษณโอมในความเชอของศาสนา

พราหมณ-ฮนด อกทงยงเปนแนวทางในการสรางสรรคผลงานทางนาฏยศลปตอไป

ค�าส�าคญ: สญลกษณโอม, ศาสนาพราหมณ-ฮนด, การสรางสรรคนาฏยศลป, นาฏยศลปหลงสมยใหม

Abstract The purpose of this research is aimed to study the form and concept of the creation of a dance

from The AUM symbol in Brahminism-Hinduism. The research is conducted using the quantitative research

method and creative research method. Studying the AUM symbol in Brahminism-Hinduism, semantics in

Brahminism-Hinduism, the concept of visual elements in the AUM symbol, and the creative dance.

Furthermore, studying the knowledge of Fine Arts in multidisciplinary art including dance, visual arts, and

music. Along with the collection of data from documentary information, interviewing the people involved

in this research, other media, and field survey. Then analyze the information to use as a concept of the

creation of the dance, conclude and present the result.

The research found that there are 8 forms of performance which is 1) The Play; analyzing the

concept of visual elements that presented in the AUM symbol and integrating into the meaning of The

AUM symbol according to the belief of Trimurti divided into 3 acts, there are (1.1) Act 1; Starting Point,

(1.2) Act 2; The Curve of Protection, and (1.3) Act 3; End Point. The researcher has used the concept and

composing the visual performance using collage art technique. 2)The Performers; select the performer

who has a talent in Indian and Western dance, proficient in expressing feeling and emotion 3)The Movement;

presenting through the form of postmodern dance using the concept of western dance artist including

Isadora Duncan; the concept of Free spirit, Paul Taylor; the concept of Everyday Movement, Steve Paxton;

the concept of Body Contact Improvisation and eastern dance artist including Akram Khan; the movement

using the skill of Indian dance with the combination of western dance, Lin Hwai-Min; the body movement

using the breath control and the power of muscle. 4) The Sound and Music; perform using the live musical

performance to present the feeling and emotion 5. The Equipment; using the simple symbol that can

communicate clearly and easily to understand 6) The Costumes; reducing the Indian costume design

using the Minimalism concept which focuses on simplicity. 7) The Space; using the concept of Site-Specific

96

Art to transform the performance space 8) The Lights; using the concept of color theory to present the

meaning of feeling and emotion. Moreover, there is the concept after the performance that can be

classified into 6 categories 1) The concept of The AUM symbol in Brahminism-Hinduism. 2) The concept

of simplicity according to postmodern dance. 3) The concept of creativity in dance performance. 4) The

concept of the symbol in the dance, 5) The concept of using the theory of fine arts, and 6) The concept

of multiculturalism. The result of this research is related to all the purpose of the research.

This research is the collection of knowledge aimed to develop the creation of the dance integrated

with other sciences to use as a tool to present the idea of the creation of the dance from the AUM

symbol in Brahminism-Hinduism. Additionally, this research can be used as a guideline for further creation

of a dance.

Keywords: The AUM symbol, Brahminism-Hinduism, The Creation of a Dance, Post-Modern dance

บทน�า โอม ( ) เปนสญลกษณทางความเชอของ

อารยธรรมอนเดยมาอยางยาวนาน ปรากฏหลกฐานอยใน

คมภรอปนษททถอไดวาเปนคมภรศกดสทธทสดของศาสนา

พราหมณ-ฮนด อนเป นบทส วนสดท ายของคมภร

พระเวท สญลกษณโอมถอเปนศาสนสญลกษณแทนความ

หมายของเสยงแหงพลงอนศกดสทธและเปนสญลกษณรป

ทางจตวญญาณของศาสนาพราหมณ-ฮนด “โอมมลกษณะ

เปนตวอกษรเทวนาคร โดยมตวอกษรประกอบดวย 3 ค�า

ไดแก 1) มะ(M) 2) อะ(A) 3) อ(U) ซงเปนการน�าทง 3 ค�า

เมอมาสมาสรวมกนและออกเสยงเปนค�าวา “โอม” (AUM

หรอ Om)” (สชาต กจชยพร, 2545: 41-42) แตความหมาย

ตรงและความหมายโดยนยของโอมยอมมความแตกตางกน

ระหวางแตละส�านกและระหวางประเพณตาง ๆ อาท โอม

เปนสญลกษณของความเปนอนหนงอนเดยวของจกรวาล

เปนสงทควบคมสภาวะทง 4 โอมยงเปนเสยงแหงสมาธทเปน

เครองชวยก�าหนดลมหายใจเขา-ออกทแรงสนสะเทอนเกด

จากการเปลงเสยงปราวนา (Pravana) กอใหเกดพลงงาน

จกระ (Chakra) คอ การสมผสถงพลงภายในตนเองและเขาใจ

ถงจกรวาล “สญลกษณโอมถอเปนสญลกษณภาพตวแทน

ขององคมหาเทพอนสงสดของศาสนาพราหมณ-ฮนด ไดแก

1) พระพรหม 2) พระวษณ 3) พระศวะ หรอทเรยกวา

ตรมรต (Trimurati)” (กรณา-เรองอไร กศลาสย, 2547:

307-308) ซงถอเปนเครองยดเหนยวจตใจของผทเลอมใสศรทธา

ตอองคมหาเทพอยางสงสดในศาสนาพราหมณ-ฮนด

ภาพท1ภาพสญลกษณโอม ทใชในการวจยครงน ทมา: ภาพโดยผวจย เมอวนท 16 กมภาพนธ พ.ศ. 2561

ในการออกแบบสรางสรรคนาฏยศลปในครงน

ผวจยไดใชแนวคดหลกการโครงสรางองคประกอบทศนศลป

(Structure of Visual Art) และแนวคดทศนธาต (Visual

Element) มาเปนแนวทางในการวเคราะหลายเสนบน

สญลกษณโอม โดยประกอบไปดวย 2 สวน ไดแก 1) จด

(Dot) 2) เสนโคง (Curve Line) ไดแก เสนโคงแบบคลน เสน

โคงวงกลม เสนโคงกนหอยและเสนโคง 2 เสนแบบเขาหา

“จดและลายเสนตาง ๆ มความหมายและความส�าคญเชง

สญลกษณทแสดง ใหเหนถงอารมณและความรสกผาน

แนวคดทางทศนธาต ทมการเชอมโยงทางการสอสาร รวม

ถงการสะทอนตามคตความเชอของศาสนา” (ชลด นมเสมอ,

2557: 29 -30)

จากขอมลดงกลาวขางตน ผวจยจงน�าแนวความคด

ทไดจากสญลกษณโอมในความเชอของศาสนาพราหมณ-ฮนด

มาเปนพนฐานในการสรางสรรครปแบบผลงานทางดานนาฏยศลป

ทมลกษณะเฉพาะ โดยมแนวคด แรงบนดาลใจ วธการ

แนวความคดของนาฏยศลปน และทรรศนะของผเชยวชาญท

เกยวของกบงานวจยมาเปนพนฐานในการสรางสรรคผลงาน

ทางนาฏยศลป โดยสรปความคดรวบยอดของการกระจาย

ความหมายสญลกษณโอม ไดดงตารางตอไปน

97


ตารางท1 ตารางสรปและเปรยบเทยบแนวคดทศนธาตทปรากฏในสญลกษณโอม

ภาพท องคประกอบทางทศนศลปทศนธาตทปรากฏ

ในสญลกษณโอม

อารมณความรสก

ผานแนวคดทศนธาต

1

จด

แสดงใหเหนถงจดเรมตน และจดสนสดใน

เวลาเดยวกน ท�าใหเกดความรสกทแสดงถง

แรงดงดดกบแรงผลกดน

2

เสนโคงวงกลม

ใหความรสกทมการเปลยนทศทางทตายตว

ซ�า ๆ

3

เสนโคงแบบกนหอย

ใหความรสกเหมอนถกบบ และในขณะ

เดยวกนท�าให ความร สกท เคลอนไหว

คลคลาย เตบโต ไมมทสนสด

4

เสนโคง 2 เสน

แบบดานโคงเขาหากน

ใหความรสกเหมอนถกบบรด

ทมา: ตารางโดยผวจย เมอวนท 29 ตลาคม พ.ศ. 2561

98

เมอกลาวถงสญลกษณโอมทปรากฏในผลงานทาง

ศลปกรรมศาสตรสวนใหญพบเหนไดจากงานดานทศนศลป

จตรกรรม สถาปตยกรรม ประตมากรรม ทสะทอนสญลกษณ

ทางความเชอของศาสนาเสยมากกวา ผวจยจงมความคดเหน

วาการสรางสรรคผลงานทางดานนาฏยศลปถอเปนการ

ออกแบบสรางสรรคอกวธหนงทสามารถตอยอดพฒนาทาง

ความคด ในการน�าเสนอสญลกษณโอมใหเกดความแปลกใหม

เกดมมมองในการน�าเสนอใหมความหลากหลายมากยงขน

และมความแตกตางจากผลงานโดยทวไปทมความเกยวของ

เพยงเฉพาะแคความหมายเชงปรชญา ความเชอและ

พธกรรมทางศาสนาเทานน

ทงนผวจยมงศกษาขอมลเกยวกบสญลกษณโอม

ในความเชอของศาสนาพราหมณ-ฮนด แนวคดองคประกอบ

ทางทศนศลปทปรากฏในสญลกษณโอม แนวคดศลปะหลง

สมยใหมทมอทธพลตองานนาฏยศลป รวมถงศกษานาฏยศลป

สรางสรรคในปจจบน มาเปนพนฐานในการสรางสรรค

ผลงานทางดานนาฏยศลปโดยมงเนนใหเกดความแปลกใหม

ไมเคยปรากฏทใดมากอนและมเอกลกษณเฉพาะตน โดยม

แรงบนดาลใจจากวธการ แนวความคดของนาฏยศลปน

ผทรงคณวฒ ซงเปนประโยชนและเปนแนวทางในการพฒนา

ความคดในการสรางสรรคงานนาฏยศลปทไดรบแรงบนดาล

ใจจากสญลกษณตอไป

วตถประสงคของการวจย 1 เพอศกษารปแบบผลงานสรางสรรคนาฏยศลป

จากสญลกษณโอมในความเชอของศาสนาพราหมณ-ฮนด

2. เพอศกษาแนวคดทไดหลงจากการสรางสรรค

ผลงานนาฏยศลปจากสญลกษณโอม ในความเชอของศาสนา

พราหมณ-ฮนด

อปกรณและวธการด�าเนนการวจย การวจยเรอง “การสรางสรรคนาฏยศลปจาก

สญลกษณโอมในความเชอของศาสนาพราหมณ-ฮนด” ซง

งานวจยนมรปแบบในลกษณะการวจยเชงคณภาพและการ

วจยเชงสรางสรรคทางดานศลปกรรมศาสตร โดยมราย

ละเอยดดงน

1.ระเบยบวธวจย งานวจยนไดคนควารวบรวม

ขอมลเชงเอกสาร และขอมลทไดจากสอสารสนเทศอน ๆ

เพอน�ามาเปนขอมลพนฐานในการสรางสรรคผลงานทางดาน

นาฏยศลปประกอบไปดวย

1.1การส�ารวจขอมลเชงเอกสาร ศกษาขอมล

เอกสารจากหนงสอ ต�าราและบทความวชาการตาง ๆ ใน

ประเดนทเกยวของสญลกษณโอมในความเชอของศาสนา

พราหมณ–ฮนด สญศาสตรในศาสนาพราหมณ-ฮนด แนวคด

ทางองคประกอบทศนศลปทปรากฏในสญลกษณโอม และ

นาฏยศลปสรางสรรค เปนตน

1.2 สอสารสารเทศอนๆ ศกษาสอสารสนเทศ

อน ๆ ทเกยวของกบ “การสรางสรรคนาฏยศลปจาก

สญลกษณโอมในความเชอของศาสนาพราหมณ-ฮนด” และ

การแสดงนาฏยศลปสรางสรรคทงในประเทศและตางประเทศ

เช น วดทศน นทรรศการศลปะ การชมภาพยนตร

การชมแสดงสด เปนตน เพอหาแนวทางในการสรางสรรค

ผลงานดานนาฏยศลป

2.เครองมอการวจย มรายละเอยดดงตอไปน

2.1การสมภาษณผทเกยวของกบการวจย

ทงในดานวชาการทเกยวของกบสญลกษณโอมและศลปะ

การแสดงในแตละดาน ขอมลทไดมาจากการด�าเนนการ

สมภาษณทงในเชงลกแบบรายบคคล และการสมภาษณ

แบบกลม รวมถงลกษณะของการสมภาษณเปนแบบปลาย

เปดและปลายปด

2.2การส�ารวจขอมลภาคสนาม โดยการ

ลงพนทส�ารวจขอมล เพอท�าการสงเกตการณและเขารวม

พธกรรมของเทวสถานศาสนาฮนดทงในประเทศอนเดย

ประเทศไทย และเขารวมการชมสมมนางานนาฏยศลปทม

ความเกยวของกบการวจย

3.การวเคราะหขอมลและสงเคราะหขอมล จาก

การศกษาเกบรวบรวมขอมลในรปแบบงานวจยเชงคณภาพ

และงานวจยเชงสรางสรรค ผวจยไดศกษาขอมลจากเอกสาร

งานวจยทเกยวของ สมภาษณผ ทเกยวของกบงานวจย

ส�ารวจขอมลภาคสนาม และท�าการวเคราะหและสงเคราะห

ขอมลเพอน�ามาเปนแนวทางในการสรางสรรคผลงานทาง

ดานนาฏยศลป

4. ระยะเวลาในการวจย ผวจยไดก�าหนดระยะ

เวลาในการวจยในการเกบรวบรวมขอมลตาง ๆ การ

วเคราะหข อมลและสงเคราะหข อมล ตลอดจนการ

สรางสรรคผลงานและเผยแพรผลงานตงแตเดอนสงหาคม

พ.ศ. 2560 ถงเดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2562

99


5. การสรางสรรคผลงานและเผยแพรผลงาน

การวจยเชงสรางสรรคเรอง “การสรางสรรคนาฏยศลปจาก

สญลกษณโอมในความเชอของศาสนาพราหมณ-ฮนด” ได

มกระบวนการสรางสรรคผลงานและเผยแพรผลงานโดยม

รายละเอยดดงตอไปน


การสรางสรรคนาฏยศลปจากสญลกษณโอมในความเชอของ

ศาสนาพราหมณ-ฮนด ไดผานการทดลองและปฏบตการ

สรางสรรคผลงาน เพอทดลองและพฒนาคณภาพของผลงาน

นาฏยศลป

5.2การตรวจสอบผลงาน ขนตอนการตรวจ

สอบผลงานผานการตรวจสอบโดยผเชยวชาญ และผทรง

คณวฒทางดานนาฏยศลป อกทงท�าการประเมน และน�า

เสนอขอคดเหน แนวทางในการปรงปรง พฒนาการ

สรางสรรคผลงานใหมความสมบรณมากยงขน

5.3การจดแสดงผลงานและนทรรศการ ผ

วจยไดจดแสดงผลงานและนทรรศการตอสาธารณชน ตลอด

จนมการประเมนจากแบบสอบถาม การสมภาษณอกดวย

5.4การประเมนผล ผวจยไดน�าขอมลจากการ

สรางสรรคผลงานทางดานนาฏยศลป มาท�าการประเมน

วเคราะหขอมล และอภปรายผล

การวเคราะหขอมล ผวจยท�าการวเคราะหขอมลตามวตถประสงคของ

งานวจย โดยแบงออกเปน 2 สวน ดงน สวนท 1 การ

วเคราะหรปแบบการสรางสรรคทางดานนาฏยศลปจาก

สญลกษณโอมในความเชอของศาสนาพราหมณ-ฮนด ซง

ค�านงถงองคประกอบทางการแสดง 8 ประการ ไดแก 1) การ

ออกแบบบทการแสดง 2) การคดเลอกนกแสดง 3) การ

ออกแบบลลา 4) การออกแบบเสยง 5) การออกแบบอปกรณ

6) การออกแบบเครองแตงกาย 7) การออกแบบพนท และ

8) การออกแบบแสง โดยมรายละเอยดดงตอไปน

1.การออกแบบบทการแสดง ผวจยไดวเคราะห

บทบาทการแสดงจากการแนวคดองคประกอบทศนศลปท

ปรากฏรปแบบ (Form) บนสญลกษณโอม () และน�ามา

เชอมโยงใหสอดคลองกบความหมาย (Content) ของ

สญลกษณโอมในความเชอของตรมรต ดงทอรณศกด กงมณ

ไดกลาวไววา สญลกษณโอม ประกอบไปดวยตวอกษร 3 ตว

ได แก 1) ตว มะ ( ) คอ พระพรหมเป นผ สร าง

2) ตว อ ( ) คอ พระวษณแทนเปนผปกปองดแล และ 3)

ตวอะ ( ) คอ พระศวะเปนผท�าลาย (อรณศกด กงมณ,

2551: 19) ผวจยไดใชรปแบบและวธการเรยงรอยภาพใน

การแสดงจากแนวคดการปะตดภาพ (Collage) “การปะตด

ภาพเปนวธการน�าแนวคดทางทศนศลปสามารถมาประยกต

ใชในการออกแบบภาพประกอบการแสดง โดยไมจ�าเปนตอง

เปนเรองราวทตอเนองกนหรอเชอมตดกน แตภาพทน�าเสนอ

จะตองแสดงใหเหนถงเรองราววตถประสงคของผออกแบบ

วาตองการน�าเสนออะไรอยางชดเจน” (นราพงษ จรสศร,

สมภาษณ, 8 มถนายน 2561) โดยไดน�าเสนอสาระส�าคญดง

ตอไปน

องก1จดเรมตน (Starting Point) น�าเสนอภาพ

ทมความหมายและเกยวของกบจดเรมตนของสญลกษณโอม

จากแนวคดเรององค ประกอบทศนศลป ทปรากฏใน

สญลกษณโอม และน�ามาบรณาการกบแนวคดสญลกษณ

โอม ในความเชอของศาสนาพราหมณ-ฮนด โดยมจ�านวน

ทงหมด 4 ภาพ ไดแก 1) ภาพการจดไฟในพธกรรมการบชา

อารต 2) ภาพวธการเจมจดกลางหนาผาก 3) ภาพวธการ

วาดจดในแนวคดทางทศนศลป 4) ภาพวธการเปลงเสยง

เทคนคกอนการรองเพลง ดวยการบรกรรมดวยค�าวา มะ อ

อะ และสนสดดวยค�าวา “โอม”

องก2เสนโคงแหงการปกปองดแล (The Curve

of Protection) น�าเสนอภาพเสนโคงทมความหมายถงการ

ปกปองดแลจากแนวคดเรองสญลกษณโอมในความเชอ

ของศาสนาพราหมณ-ฮนด โดยมการน�าความหมายของ

สญลกษณโอมมาตความในเชงสญญะ (Sign) แลวน�ามา

ผนวกกบแนวคดทางองคประกอบทศนศลปเพอใชในการ

ออกแบบองคประกอบการแสดง โดยมจ�านวน 3 ภาพ ไดแก

1) ภาพวธการวาดเสนในแนวคดทางทศนศลป 2) ภาพการ

ถอรมทใชเปนสญลกษณแทนเสนโคงทใหความหมายถงการ

ปกปองดแล 3) ภาพนารายณบรรทมสนธ

องก3จดสนสด (End Point) น�าเสนอภาพจด

สนสดของสญลกษณโอม จากแนวคดเรองพหวฒนธรรมมา

บรณาการกบแนวคดนาฏยศลปหลงสมยใหม ซงผวจยมง

เนนการสรางสรรคเพอใหเกดความแปลกใหม โดยปฏเสธ

ระเบยบโครงสรางสกลจารตเดม ซงเปนสวนหนงของ

แนวคดปรชญาศลปะหลงสมยใหม ผวจยจงไดเลอกเทคนค

ทางการเตนทแสดงใหเหนถงทาทางการใชจดบนพนดวยวธ

การกระทบเทาทท�าใหเกดเสยง โดยเลอกรปแบบการเตนใน

100

แถบทางตะวนตกและตะวนออก ไดแก นาฏยศลปอนเดย

(Indian Classical Dance) การเตนบลเลต (Ballet) และ

การเตนสเปน (Spanish Dance) มาออกแบบลลาทม

ลกษณะของทาทางการใชจดบนพน เชน การตบเทา การ

เตนบนปลายเทา และการกระทบเทาบนพนใหเกดเสยงเปน

จงหวะ เปนตน และน�ามาประกอบสรางจากแนวคดศลปะ

การจดวาง (Installation Art) โดยน�าเสนอภาพการเตน

แตละประเภททมความแตกตางแตสามารถน�ามาจดวางรวม

กนได ผนวกกบแนวคดองคประกอบทศนศลปทปรากฏใน

สญลกษณโอม โดยแบงออกเปนจ�านวน 3 ภาพ ไดแก

1) ภาพการตบเทาบนพนในรปแบบนาฏยศลปอนเดย

2) ภาพการขนบนปลายเทาในรปแบบการเตนบลเลต

3) ภาพการกระทบเทาบนพนในรปแบบการเตนสเปน

2.การคดเลอกนกแสดง ผวจยไดท�าการคดเลอก

นกแสดงดวยวธการแบบทรายเอาท (Tryout) โดยการเลอก

ผทมความสามารถทกษะทางดานนาฏยศลปอนเดยและ

ตะวนตก ซงจะท�าใหการออกแบบเคลอนไหวลลาและการ

แสดงออกทางอารมณ ความรสกของนกแสดง จะสามารถ

สอสารออกมาตามวตถประสงคทผ วจยตองการน�าเสนอ

ดงท นราพงษ จรสศร ไดกลาวไววา “นกเตนทมความเปน

ศลปนทางการแสดง (Artistic) ทสามารถถายทอดอารมณ

ความรสกในเรองราวของผออกแบบการแสดงตองการน�า

เสนอไดเปนอยางด มากกวาการเตนโดยใชเทคนคเพยงอยาง

เดยว และเลอกนกแสดงทเปนผใฝร และยอมรบฟงความคด

เหนของผ อน ถอวาเปนนกแสดงมออาชพ” (นราพงษ

จรสศร, สมภาษณ, 2 สงหาคม 2561) โดยมนกแสดงทงหมด

จ�านวน 19 คน แบงออกเปนนกแสดงชาย 9 คน และ

นกแสดงหญง 10 คน

3.การออกแบบลลา ผวจยไดออกแบบลลา โดย

ก�าหนดไว 3 ลกษณะ คอ จดเรมตน เสนโคง และจดสนสด

โดยออกแบบใหมความสอดคลองกบบทการแสดง จงไดน�า

แนวคดทางนาฏยลกษณพนฐานทางนาฏศลปอนเดยมา

ผสมผสานกบการใชทกษะนาฏยศลปทางตะวนตกมาใชใน

การออกแบบทาทางการเคลอนไหวลลา เนองจากสญลกษณ

โอมเปนสญลกษณแทนความเชอของศาสนาพราหมณ-ฮนด

ซงมอทธพลมาจากอารยธรรมอนเดย

สวนวธการสรางสรรคไดน�ารปแบบของนาฏยศลป

หลงสมยใหมทเปนแนวคดมาจากแถบตะวนตกมาเปนหลก

ในการออกแบบลลาในองก 1 องก 2 และองก 3 ซงเปนการ

น�าวฒนธรรมหรอแนวคดจากตะวนตกและตะวนออกมา

ผสมผสาน ผวจยจงเลอกใชแนวคดของนาฏยศลปหลง

สมยใหมในการออกแบบลลานาฏยศลป โดยเฉพาะแนวคด

ของอสดอรา ดนแคน (Isadora Duncan) ในแนวคดการ

เคลอนไหวรางกายอยางอสระ (Free Spirit), พอล เทยเลอร

(Paul Taylor) แนวคดการใชทาทางในชวตประจ�าวน

(Everyday Movement), สตฟ แพกซตน (Steve Paxton)

แนวคดการเคลอนไหวลลาโดยใชปฏสมพนธระหวางรางกาย

ในแบบดนสด (Body Contact Improvisation) และ

นาฏยศลปนชาวตะวนออก ไดแก อาครมคาน (Akram Khan)

โดยเคลอนไหวใชทกษะทาทางนาฏยศลปอนเดยมาผสมผสาน

กบนาฏศลปแบบตะวนตก, หลนเหวยหมน (Lin Hwai-Min)

ในการเคลอนไหวรางกายโดยใชการควบคมดวยลมหายใจ

พรอมกบการใชกลามเนอทแสดงใหเหนถงพลง จากแนวคด

ทกลาวมาขางตนผ วจยจงไดบรณาการองคความร จาก

นาฏยศลปนทงตะวนตกและตะวนออก โดยน�ามาเปนแนวทาง

ในการออกแบบลลานาฏยศลปในเชงสญลกษณทสอสาร

อยางตรงไปตรงมา เนนการเคลอนไหวลลาทเรยบงายและ

ใหเกดความแปลกใหม ดงทรรศนะของนราพงษ จรสศร ไดกลาว

ไววา “แนวคดการสรางสรรคงานในรปแบบของนาฏยศลป

หลงสมยใหม (Post-modern Dance) เปนวธการน�าเอา

เรองหรอสงทไมสามารถเขากนไดเขามาอยรวมกนได จนเกด

งานทสรางสรรคใหมทไมเคยเกดขนมากอน เชน การน�าเอา

เรองราวของวฒนธรรมทมความหลากหลายแตกตางกนมา

ออกแบบใหอยรวมกนโดยน�าเสนอเขาไปอยในเนองานนาฏยศลป

สรางสรรค” (นราพงษ จรสศร, สมภาษณ, 22 มถนายน

2561) ทงนผ วจยประยกตการเคลอนไหวลลาไวหลาย

รปแบบ ไดแก การน�าอากปกรยาของผเขาบชาพธกรรมใน

ศาสนาพราหมณ-ฮนด มาน�าเสนอเปนลลา การน�าวธการ

วาดจดและเสนในองคประกอบทศนศลปมาเปนแรงบนดาลใจ

ในการออกแบบลลา และการน�าทาทางของนาฏยลกษณ

ของนาฏยศลปทงตะวนออกและตะวนตกมาผสมผสาน

เพอใหเกดความหลากหลาย แปลกใหมและความเปนไปได

โดยใชกระบวนการคดสรางสรรคมาเปนแนวทางการออกแบบ

ลลาตงแตองก 1 ถง องกท 3 ดงจะเหนภาพประกอบการ

ออกแบบลลาตอไปน

องก1การออกแบบลลาโดยค�านงภาพทแสดงถง

จดเรมตน ผวจยจงไดออกแบบลลาจากการสงเกตการณใน

พธกรรมการบชาอารตไฟและการเจมหนาผาก ซงถอเปน

101


สวนหนงจดเรมตนการท�าพธกรรมในศาสนาพราหมณ-ฮนด

และไดน�าทาทางวธการวาดจดเชอมตอเปนเสนทปรากฏใน

สญลกษณโอมตามแนวคดทางทศนศลป มาออกแบบลลา

โดยผานแนวคดการใชทาทางในชวตประจ�าวน (Everyday

Movement) มาผสมผสานกบมทรา (Mudra) ภาษามอของ

นาฏยศลปอนเดย สอดคลองกบทรรศนะของนราพงษ

จรสศร ไดกลาวไววา “แนวคดนาฏยศลปหลงสมยใหมทมงเนน

ความเรยบงาย แบบมนมอลลสม (Minimalism) ทน�าการ

เคลอนไหวในกจวตรประจ�าวนโดยมงเนนทาทางทนอย

ไมเนนการใชทกษะทางการแสดงขนสง” (นราพงษ จรสศร,

สมภาษณ, 8 มถนายน 2561) อกทงยงใชแนวคดของ

หลนเหวยหมน (Lin Hwai-Min) ในการเคลอนไหวรางกาย

โดยใชการควบคมดวยลมหายใจ เพอสอใหเหนถงการเคลอนไหว

ทาทางท ท�าใหเกดสมาธ การออกแบบลลาในองก 1 จง

เปนการเคลอนไหวทาทางในรปแบบนาฏยศลปหลงสมยใหม

ภาพท 2 ภาพการออกแบบลลาในองกท 1 โดยการน�าเสนอภาพ จดเรมตน ทมา: ภาพถายโดยผวจย เมอวนท 6 มกราคม พ.ศ. 2562

องก 2 การออกแบบลลาผวจยไดอธบายเรอง

โจทยของการแสดงทตองแสดงลลาทสอถงการวาดเสนโคง

ควบคกบการวางพนฐานทกษะทางนาฏยศลปอนเดย ไดแก

ทาทางการใชแขน (Hand Movement) การใชเทา (Foot

work) ทางเสนโคง (Preservation) และการแสดงออกทาง

สหนาแววตาอภนยยา (Abhinaya) มาออกแบบมาผสม

ผสานกบการใชทกษะนาฏยศลปทางตะวนตก เชน การหมน

(Turn) การเคลอนไหวด วยการทรงตวความสมดล

(Symmetry) โดยการใหนกแสดงเคลอนไหวรางกายอยาง

อสระ (Free spirit) ตามแนวคดของอสดอรา ดนแคน

(Isadora Duncan) มาผสมผสานกบแนวคดกบการ

เคลอนไหวรางกายอยางมปฏสมพนธแบบดนสด ดงท

นราพงษ จรสศร ไดใหขอเสนอแนะไววา “สตฟ แพกซ ตน

(Steve Paxton) ถอเปนบดาแหงการเคลอนไหวลลาโดยใช

ปฏสมพนธระหวางรางกายในแบบดนสด (Body Contact

Improvisation) เปนการเตนร�าทใชการถายเทน�าหนก

ความสมพนธของรางกายกบแรงโนมถวงของโลก” (นราพงษ

จรสศร, 2548: 139) การออกแบบลลาในองก 2 จงเปนการ

102

เคลอนไหวทาทางในรปแบบนาฏยศลปหลงสมยใหม ดวย

การผสมผสานทกษะของนาฏยศลปอนเดยกบนาฏยศลป

ตะวนตก เชน การเตะขา การโคงตว การหมน การกระโดด

เปนตน ซงมความสอดคลองกบแนวคดของอาครมคาน

(Akram Khan) ทใหความส�าคญของการเคลอนไหวลลา

โดยใชทกษะทาทางนาฏยศลปอนเดยมาผสมผสานกบนาฏศลป

แบบตะวนตก

ภาพท3 ภาพการแสดงในองก 2 การน�าเสนอภาพลลาการวาดเสนโคงในสญลกษณโอม โดยใชแนวคดการเคลอนไหวลลาโดยใชการปฏสมพนธ ระหว างร างกายแบบด นสด (Body Contact Improvisation) ทมา: ภาพถายโดยผวจย เมอวนท 6 มกราคม พ.ศ. 2562

องก 3 การออกแบบลลาโดยน�าเสนอทาทางท

เกยวกบจดสนสดบนสญลกษณโอม ผวจยจงไดเลอกลกษณะ

ของเทคนคการเตนทใชทกษะทาทางเกยวกบจดบนพนมา

3 ประเภท ไดแก การตบเทาตามหลกทกษะของนาฏยศลป

อนเดย การเตนบนปลายเทาของทกษะการเตนบลเลต และ

การเคาะจงหวะของรองเทาทท�าใหเกดเสยงจากการกระทบ

เทาบนพนในรปแบบการเตนสเปน มาออกแบบลลาบนพนท

อนจ�ากดอยบรเวณต�าแหนงจดของตนเอง สอดคลองกบ

ทรรศนะของนราพงษ จรสศร กลาวไววา “การใหความ

ส�าคญกบสงทแตกตางคลมเครอระหวางสงของ วตถ ดนตร

เครองแตงกาย วฒนธรรมประเพณ หรอ รปแบบการเตน

ประเภทตาง ๆ ทแตกตางกนแตละทวปสามารถน�ามารวม

และจดวางรวมกนท�าใหเกดงานสรางสรรคงานใหมขน โดย

ไมค�านงถงความกลมกลน” (นราพงษ จรสศร, สมภาษณ,

28 มถนายน 2561) ซงสอดคล องกบแนวคดทาง

พหวฒนธรรม ดงทอานนท กาญจพนธไดอธบายไววา

“แนวคดพหวฒนธรรมเปนการสะทอนใหเหนถงการยอมรบ

ความแตกตางของศาสนา และการปรบเปลยนพฒนาของ

วฒนธรรมไดอยางมเสรภาพ” (อานนท กาญจพนธ, 2544:

244) การออกแบบลลาในองก 3 เปนการเคลอนไหวในรป

แบบนาฏยศลปหลงสมยใหมทใหความส�าคญกบทาทาง

การกระทบเทาบนพนอยางมจงหวะตามนาฏยลกษณของ

นาฏยศลปแตละประเภทเพอสอถงจดสนสด

ภาพท 4 การออกแบบลลาองก 3 โดยใชแนวคดพหวฒนธรรม มาออกแบบลลาทสะทอนถงจดสนสด ทมา: ภาพถายโดยผวจย เมอวนท 6 มกราคม พ.ศ. 2562

4.การออกแบบเสยง ผวจยออกแบบเสยงโดย

การค�านงถงเสยงทท�าใหเกดสมาธ เชน การใชความเงยบ

พรอมกบการควบคมลมหายใจของนกแสดง การเคาะขน

ทเบต (Singing Bowl) เชลโล (Cello) กลองตบบลา (Tabla)

กลอง ไทโกะ (Tai-ko) เปนตน เพอแสดงใหเหนถงสญลกษณ

โอมในความเชอของศาสนาพราหมณ-ฮนด ถอเปนมนตรา

แหงสมาธ โดยเนนการเลนเครองดนตรแบบนอยชนตาม

แนวคดแบบมนมอลลสม (Minimalism) แสดงใหเหนถง

ความเรยบงาย โดยผวจยน�าหลกการบรณาการจากแนวคด

เรองพหวฒนธรรมมาใชในการเลอกเครองดนตรโดยตองการ

ใหเกดความหลากหลาย โดยใชเครองดนตรตะวนตกและ

ตะวนออก ผวจยไดเลอกวธการเลนดนตรแบบแสดงสด เพอ

เปนการสอถงอารมณและความรสกทสอดคลองกบจดและ

ลายเสนในแนวคดทางทศนธาต ซงมความแตกตางกนตาม

แตละองกของการแสดงอยางชดเจน ดงท สรพงษ บานไกรทอง

ไดกลาวไววา “ขอดของการแสดงดนตรสด มกพบใน

การแสดงประกอบละครเวท หรอการแสดงบนเวทคอนเสรต

ซงท�าใหผชมไดเกดอรรถรสในการรบชม เพมความตนเตน

เราใจ ซาบซง หรอเพอตองการใหผชมเขาถงเรองราวท

ตองการน�าเสนอ และสามารถเปนสวนชวยใหนกแสดง

ถายทอดอารมณและความรสกในการแสดงไดมากขน”

(สรพงษ บานไกรทอง, สมภาษณ, 6 มถนายน 2561) ผวจย

103


ไดเลอกเครองดนตรประกอบการแสดง ไดแก ขนทเบต

กลองตบบลา เชลโล และกลองไทโกะ องก 1 ไดกลาวถง

จดเรมตน การออกแบบเสยงจงเรมจากใชความเงยบเพอสอ

ถงความสงบของการเรมตนของเคลอนไหวลายเสนบน

สญลกษณโอม หลงจากนนผวจยไดเลอกเครองดนตรทใช

แสดงใหเหนจดเรมตน คอ ขนทเบต ทมไวประกอบการฝก

จตใจใหเกดสมาธ องก 2 เสนโคงทใหความหมายการปกปอง

ดแลใชเสยงกลองตบบลา และเสยงของเชลโล ทสอถง

อารมณความรสกของการปกปองดแล และการเคลอนไหว

อยางตอเนองของเสนโคง องก 3 ใชกลองไทโกะ เพอสอถง

พลงแหงจดสนสด การท�าลายททรงพลง ดดน โดยการแสดง

ใหเหนการสนสะเทอนของการเคลอนไหวอยางรวดเรว

5. การออกแบบอปกรณการแสดง จดเปนสวน

ประกอบส�าคญอยางหนงในการออกแบบงานในรปแบบ

นาฏยศลปหลงสมยใหม ซงเปนการใชอปกรณในแนวคดเชง

สญลกษณในการบอกความหมายโดยนยทผ ออกแบบ

ตองการน�าเสนอไวในผลงาน ดงทรกษสน อครศวะเมฆ ได

กลาวไววา “รปแบบงานนาฏยศลปหลงสมยใหมมการน�า

อปกรณมาใช สามารถน�าอปกรณทอยในชวตประจ�าวนหรอ

อปกรณธรรมดาน�ามาสรางสรรคสรางสรรคผลงานการแสดง

ได แตบางอปกรณจะตองเขาใจงายไมซบซอน” (รกษสน

อครศวะเมฆ, สมภาษณ, 30 สงหาคม 2561) โดยผวจยเลอก

รมหรอฉตร ตามแนวคดของศาสนาพราหมณ-ฮนดทถอวา

รมเปนสญลกษณเพอยกยองบคคลส�าคญ เชน องคเทพ

กษตรย คนชนสง เปนตน มาออกแบบใหเกดความ

สรางสรรคแปลกใหมโดยเลอกเฉพาะโครงสรางทส�าคญของ

รม ไดแก เสนโคงทปกปองแสงแดดและเสนตรงของดามจบ

ซงสอดคลองกบทรรศนะของนราพงษ จรสศร ไดกลาวไววา

“เมอนกถงเสนโคงและใหความหมายถงการปกปองดแล

การใชรมถอเปนสญลกษณแทนความถงการปกปอง ดแลได

อยางชดเจน ซงสามารถสอใหเหนถงเสนโคงในสญลกษณ

โอมไดทงรปแบบ (Form) และความหมาย (Content) ใน

เวลาเดยวกน” (นราพงษ จรสศร, สมภาษณ, 8 มถนายน

2561)

ภาพท 5 การออกแบบอปกรณ โดยไดรบแรงบนดาลใจมาจากรม มาเปนสญลกษณแทนเสนโคงแหงการปกปองดแล ทมา: ภาพถายโดยผวจย เมอวนท 6 มกราคม พ.ศ. 2562

6.การออกแบบเครองแตงกาย เปนสงส�าคญท

ชวยใหเรองราวตองการน�าเสนอเกดความชดเจนในเนอเรอง

บทบาทของนกแสดง เปนตน อกทงการออกแบบเครอง

แตงกายทดจะมสวนชวยสงเสรมใหนกแสดงมการเคลอนไหว

ลลาไดอยางมประสทธภาพ ดงท วชชตา วธาทตย ไดแสดง

ทรรศนะไววา “การออกแบบเครองแตงกายทใชในการแสดง

นาฏยศลปสรางสรรค โดยเฉพาะการน�าเสนอในรปแบบ

นาฏยศลปหลงสมยใหม จะตองพจารณาเครองแตงกายทม

ความเรยบงายแตใหความหมายทเขาใจงายไมซบซอน โดย

ผานกระบวนออกแบบในเชงลกซงอาจมการแฝงความหมาย

104

โดยนยทผสรางสรรคตองการน�าเสนอ โดยเฉพาะการค�านง

ถงเอกภาพในเรองของรปทรง ยคสมย เชอชาตหรอ

วฒนธรรมบนเครองแตงกาย รวมถงการเลอกสของเครอง

แตงกายมผลตอการกระตนอารมณความรสกทเกยวของกบ

เรองราวตามวตถประสงคของงานนน ๆ ” (วชชตา วธาทตย,

สมภาษณ, 31 สงหาคม 2561) ผวจยจงออกแบบเครอง

แตงกายค�านงถงความเปนเอกภาพโดยสะทอนเอกลกษณ

ทมาของแนวคดเรองสญลกษณโอมอยางตรงไปตรงมาดวย

วธการลดถอนลกษณะเครองแตงกายของอารยธรรมอนเดย

ตามทมาการก�าเนดของสญลกษณโอม น�ามาออกแบบใหเกด

ความเรยบงายตามแนวคดมนมอลลสม (Minimalism) ทให

ความส�าคญกบความเรยบงาย สะดวกตอการสวมใส มน�า

หนกเบาเพอใหสะดวกตอการเคลอนไหวลลา สทเลอกใชคอ

สขาวลวนเพอสอสมาธ ความบรสทธ ความสงบ ซงเปนแกน

แทของสญลกษณโอมอกทงสขาวท�าใหเกดความฟงเมอไป

กระทบแสงบนเวท

ภาพท6 การออกแบบเครองแตงกายทลดทอนจากการแตงกายของคนอนเดยและใชสขาวเพอสอใหเหนถงสมาธทมา: ภาพถายโดยผวจย เมอวนท 6 มกราคม พ.ศ. 2562

7.การออกแบบพนท ผวจยเลอกใชพนทส�าหรบ

การแสดง คอ บรเวณหองโถง ชน 1 ดานในของคณะ

ศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย โดยมพนท

บรเวณเปนรปสเหลยมผนผามมตทงความกวางความลกทม

ลกษณะพนทแบบกงปดกงเปด บรเวณรอบ ๆ ประกอบดวย

ตะแกรงเหลกทมความแปลกตา สมพร รอดบญ ใหทรรศนะ

การออกแบบพนทการแสดงไววา “งานศลปะสามารถสราง

ขนในพนทเฉพาะเจาะจง (Site Specific) หรอเปนพนทแหง

ไหนกได ซงสามารถแปรสภาพสถานทใหเปนสวนหนงของ

งานแตจะตองมความหมายแปรเปลยนไปจากเดม ถอ

เปนการสรางพนทขนมาใหมใหมความสรางสรรคงานศลปะ

ตามจนตนาการของศลปน” (สมพร รอดบญ, 2551: 147)

ผวจยไดออกแบบพนทสเหลยมบรเวณหองโถงใหเปนพนท

ใชในการแสดง ตามแนวคดศลปะกบพนทเฉพาะ เพอใหเกด

มมมองและความแปลกใหม

8.การออกแบบแสง ผวจยไดออกแบบแสงโดย

ค�านงถงความสอดคลองกบเนอหาของบทการแสดง

สอดคลองกบทรรศนะของธรากร จนทนะสาโร ไดกลาวไว

วา “แสงมหนาทบอกเลาบรรยากาศหรอขยายอารมณความ

รสกเรองราวของผแสดง อกทงยงเปนสวนชวยบอกในเรอง

ของเวลา เหตการณตาง ๆ ใหผชมไดเกดความคลอยตามกบ

การแสดงนน ๆ เพมมากยงขน” (ธรากร จนทนะสาโร, 2557:

217) ดงนนผวจยจงเลอกใชแสงสโทนเยน ไดแก สขาว

สเหลอง สฟา เพอใหสอถงบรรยากาศแหงสมาธ แสงแหงการ

เรมตน ในชวงองก 1 เชอมตอไปถงแสงทสอถงความอบอน

จากการปกปองดแล ในองก 2 สวนในองก 3 ไดค�านงถง

สโทนรอน ไดแก สแดง สสม เพอใชสอความหมายถง

จดสนสดการท�าลาย การเปลยนแปลงทรวดเรว

สวนท 2 แนวคดหลงในการสรางสรรคผลงาน

นาฏยศลปจากสญลกษณโอมในความเชอของศาสนา

พราหมณ-ฮนดปรากฏแนวคด 6 ประการ ไดแก 1) แนวคด

สญลกษณโอมในความเชอของศาสนาพราหมณ-ฮนด

2) แนวคดความเรยบงายตามแนวคดนาฏยศลปหลงสมยใหม

3) แนวคดความคดสรางสรรคในการแสดงนาฏยศลป

4) แนวคดการใชสญลกษณในงานนาฏยศลป 5) แนวคด

การใชทฤษฎทางดานศลปกรรมศาสตร และ6) แนวคด

พหวฒนธรรม โดยมรายละเอยดดงตอไปน

1.แนวคดสญลกษณโอมในความเชอของ

ศาสนาพราหมณ-ฮนดจากการศกษาคนควาขอมลเอกสาร

และงานทเกยวของ พบวาสญลกษณโอมถอเปนศาสน

สญลกษณทางจตวญญาณทางความเชอของศาสนา

พราหมณ-ฮนด ทสะทอนใหเหนถงปรชญาศาสนา ความเชอ

วถชวตของอารยธรรมอนเดย ดงท ศลปชย เชาวเจรญรตน

105


กลาววา “สญลกษณโอมถอเปนสงแทนความถง 3 มหาเทพ

ไดแก พระพรหม คอ ผสราง พระวษณ คอ ผปกปองดแล

และพระศวะ คอผท�าลายหรอผพพากษาผทกระท�าความ

ผด” (ศลปชย เชาวเจรญรตน, สมภาษณ, 8 ตลาคม 2561)

นอกจากนผวจยไดศกษาผลงานการแสดงของนราพงษ จรสศร

ไดอธบายไววา “การแสดงเรองนารายณอวตาร เปนการ

แสดงนาฏยศลปไทยรวมสมยทยงคงใหความส�าคญตอการ

รกษาเอกลกษณทรงคณคาของวรรณกรรม ขนบธรรมเนยม

ประเพณทางความเชอ โดยยงคงรกษาคตธรรมขอคดของ

เรองไวอยางชดเจน อกทงยงมใชแนวคดสญลกษณในความ

เชอของศาสนาพราหมณ-ฮนด เพอเปนแนวทางในการ

ออกแบบฉาก อปกรณในการแสดงเพอสอใหเหนถงพระ

นารายณ” (นราพงษ จรสศร, สมภาษณ, 8 มถนายน 2561)

ทงนผวจยจงน�าแนวคดทไดจากการศกษานมาสรางสรรคใน

รปแบบผลงานทางนาฏยศลป และเพอเปนแนวทางในการ

สรางองคประกอบการแสดง ไดแก บทการแสดง ลลา และ

อปกรณ จากแนวคดสญลกษณโอมในความเชอของศาสนา

พราหมณ-ฮนด อนเปนประโยชนตอยอดทางแนวคดในการ

สรางสรรคงานศลปะทไดรบแรงบนดาลใจจากสญลกษณ

อน ๆ ตอไป

ตารางท2 ตารางการเปรยบเทยบภาพการแสดงทค�านงถงแนวคดสญลกษณโอมในความเชอของศาสนาพราหมณ-ฮนด

ภาพการแสดงนาฏยศลปไทยรวมสมย เรอง นารายณอวตารในการออกแบบเปนการแสดงนาฏยศลป ของ นราพงษ จรสศรทมา: ภาพสวนตวของ นราพงษ จรสศร

ภาพการแสดงการสรางสรรคงานนาฏยศลปจากสญลกษณโอมในความเชอของศาสนาพราหมณ-ฮนดทมา: ภาพถายโดยผวจย เมอวนท 6 มกราคม พ.ศ.2562

2.แนวคดความเรยบงายตามแนวคดนาฏยศลป

หลงสมยใหม ผวจยไดใหความส�าคญกบการน�าเสนอถง

ความเรยบงายแบบมนมอลลสม (Minimalism) โดยการ

ลดทอนและคงเหลอสงทส�าคญของงานศลปะใหคงอย ผวจย

ไดศกษาผลงานการแสดงของธรากร จนทนะสาโร ไดอธบาย

ไววา “การค�านงถงความประหยด เรยบงาย มกจะพบใน

งานศลปะหลงสมยใหม ซงมการหลกหนความจ�าเจจาก

กฏเกณฑตามอดมคตของความเปนแบบแผนคลาสสกและ

สมยใหม” (ธรากร จนทนะสาโร, 2557: 83) จงไดน�าแนวคด

มาใชในสวนของการออกแบบเคลอนไหวลลาเปนอนดบแรก

ด วยการน� าท าทางในชวตประจ� า วน (Everyday

Movement) การน�าทาทางทอย ในพธกรรมในศาสนา

พราหมณ-ฮนด การน�าวธการวาดจดและเสนตามแนวคด

ของทศนศลป อากปกรยาทท�าใหเกดสมาธมาออกแบบ

เคลอนไหวลลา อกทงการออกแบบ เครองแตงกายทใหความ

ส�าคญกบรปแบบวธการนงผาของอนเดยตดถอนการสวมใส

เครองประดบภายนอก การออกแบบอปกรณไดค�านงถง

ความประหยดแตยงคงใหความหมายทชดเจน สวนการ

ออกแบบดนตร ไดใชแนวคดความเรยบงายโดยเลอกเครอง

ดนตรนอยชน แตสามารถสอความหมายตรงตามบทการ

แสดงทวางไว

106

ตารางท3 ตารางการเปรยบเทยบภาพการแสดงทค�านงถงแนวคดความเรยบงายตามแนวคดนาฏยศลปหลงสมยใหม

ภาพการแสดงนาฏยศลปจากแนวคดไตรลกษณในพระพทธศาสนาของ ธรากร จนทนะสาโรทมา: (ธรากร จนทนะสาโร, 2557 : 335)

ภาพการแสดงเรอง การสรางสรรคงานนาฏยศลปจากสญลกษณโอม ในความเชอของศาสนาพราหมณ-ฮนดทมา: ภาพถายโดยผวจย เมอวนท 6 มกราคม พ.ศ.2562

3. แนวคดความคดสรางสรรคในการแสดง

นาฏยศลป จากการศกษารวบรวมขอมลทงเอกสารและ

สงเกตการณภาคสนาม พบวามศลปนเปนจ�านวนมากทได

น�าสญลกษณโอมมาสรางสรรคเปนงานศลปะแขนงตาง ๆ

โดยสวนใหญจะพบในงานจตรกรรม ประตมากรรม

สถาปตยกรรม นฤมตศลป ฯลฯ ผวจยจงเกดแรงบนดาลใจ

ในการน�าสญลกษณโอมมาน�าเสนอในรปแบบของงานนาฏย

ศลปสรางสรรค โดยใชวธการเคลอนไหวลลามาถายทอดและ

สอสารความหมายทลกซงของสญลกษณอนเปนนามธรรม

ท�าใหเกดเปนรปธรรมมากยงขน อกทงผวจยไดผนวกแนวคด

ทางองคประกอบทศนศลปมาวเคราะหผานลายเสนท

ปรากฏในสญลกษณแลวจงน�ามาออกแบบเปนบทการแสดง

การออกแบบลลา จงเปนการพฒนารปแบบของงานศลปะ

ทเกยวกบสญลกษณโอมใหมความแตกตางแปลกใหมและม

ความนาสนใจมากขน โดยมงเนนวธการหาสงใหม ๆ ทยงคง

อยบนพนฐานทางความเชอของอารยธรรมอนดงาม

จากการศกษาผลงานนาฏยศลปสรางสรรคของ

นราพงษ จรสศร เรอง พระมหาชนก ไดใหทรรศนะไววา

“การแสดงชด พระมหาชนก ถอเปนการแสดงทใชหลกการ

ทางความงดงามของแนวคดทางองคประกอบศลปมา

สรางสรรคออกแบบองคประกอบในการแสดงเพอใหเกดภาพ

ทประหนงเทพนยายใหความรสกความขลงความศกดสทธ

โดยใหความส�าคญกบแนวคดความคดสรางสรรคในการ

แสดงนาฏยศลปใหเกดความแปลกใหม ทไมซ�าจ�าเจ อกทง

เพมความตนตาตนใจดวยการออกแบบฉาก แสงส ผสาน

เทคนคเทคโนโลยททนสมย มการออกแบบดนตรผาน

บทเพลงทมการประพนธขนมาใหม โดยใหผแสดงเปนผ

ขบเนอเรองมการแฝงปรชญา คตธรรมทเปนประโยชนใน

การน�าไปปรบใชใหแกปวงชนชาวไทย” (นราพงษ จรสศร,

สมภาษณ, 8 มถนายน 2561)

ตารางท4 ตารางการเปรยบเทยบภาพการแสดงทค�านงถงแนวคดความเรยบงายตามแนวคดนาฏยศลปหลงสมยใหม

ภาพการแสดงเรอง พระมหาชนกของ นราพงษ จรสศรทมา: ภาพถายสวนตวของ ของ นราพงษ จรสศร

ภาพการแสดงเรอง การสรางสรรคงานนาฏยศลป จากสญลกษณโอมในความเชอของศาสนาพราหมณ-ฮนดทมา: ภาพถายโดยผวจย เมอวนท 6 มกราคม พ.ศ.2562

107


4. แนวคดการใชสญลกษณในงานนาฏยศลป

การใชสญลกษณเพอน�าเสนอเรองราวถอเปนวธการทม

อทธพลตอการสรางสรรคผลงานในรปแบบนาฏยศลปหลง

สมยใหมทน�าสญลกษณมาใชในการสอสารความหมายอยาง

ตรงไปตรงมา ผวจยจงเลอกวธการน�าเสนอผานสญลกษณ

ไดแก 1) สญลกษณทางอปกรณ คอ รม โดยน�าโครงสราง

ของรมทมลกษณะเปนเสนโคงตรงกบรปแบบ (Form)

มาออกแบบใหเกดความสรางสรรคทมความสอดคลองกบ

ความหมาย (Content) ถงการปกปองดแลของสญลกษณโอม

2) สญลกษณทางเสยง เชน เสยงของเชลโล เสยงขนทเบต และ

เสยงกลอง เปนตน 3) สญลกษณทางส ไดแก สขาวในการ

ออกแบบเครองแตงกาย สญลกษณทไดท�าการกลาวมาไดม

การถอดความหมายอยางมเหตผลและลกซงตามแนวคด

แบบมนมอลลสม (Minimalism) นอกจากนผวจยไดศกษา

ผลงานของธรากร จนทนะสาโร ไดกลาวไววา “ในงานวจย

เรอง นาฏยศลปจากแนวคดไตรลกษณในพระพทธศาสนา”

ไดค�านงการใชสญลกษณน�าเสนอผานการสอความหมายเชง

ประจกษอยางตรงไปตรงมา ไดแก ดอกบวและเทยนไข รวม

กบเปลวไฟ อกทงยงใชสสญลกษณคอ สขาว ในการ

สรางสรรคเครองแตงกายเพอใหเกดความสอดคลองและ

สมพนธกบแนวคดไตรลกษณในพระพทธศาสนา” (ธรากร

จนทนะสาโร, 2557: 245-246)

ตารางท5ตารางการเปรยบเทยบภาพการแสดงทค�านงถงแนวคดการใชสญลกษณในงานนาฏยศลป

ภาพการแสดงนาฏยศลปจากแนวคดไตรลกษณในพระพทธศาสนา ของ ธรากร จนทนะสาโรทมา: (ธรากร จนทนะสาโร, 2557 : 330)

ภาพการแสดงเรอง การสรางสรรคงานนาฏยศลปจากสญลกษณโอม ในความเชอของศาสนาพราหมณ-ฮนดทมา: ภาพถายโดยผวจย เมอวนท 6 มกราคม พ.ศ.2562

5. แนวคดการใชทฤษฎทางดานศลปกรรม

ศาสตร ในการวจยในครงนผ วจยไดค�านงถงทฤษฎทาง

ทศนศลป ดรยางคศลป และนาฏยศลป มาบรณาการในสวน

ของการออกแบบองคประกอบการแสดง ไดแก 1) ดานการ

ออกแบบบทการแสดง ไดใชแนวคดทางทศนศลปมา

วเคราะหในการแบงบทการแสดงออกเปน 3 องก 2) ดาน

การออกแบบลลาไดน�าแนวคดทศนธาตซงเปนแนวคดทาง

ทศนศลปมาบรณาการควบคกบแนวคดทางนาฏยศลปใน

การออกแบบการเคลอนไหวของนกแสดง 3) ดานการ

ออกแบบเสยงไดน�าแนวคดทางดรยางคศลปมาวเคราะห

เสยงและเลอกเครองดนตรในการประกอบการแสดง

4) อปกรณการแสดง โดยการใชแนวคดมนมอลลสม

(Minimalism) มาออกแบบอปกรณในการสอสารทางความ

หมาย 5) ดานการออกแบบเครองแตงกาย ไดน�าแนวคดทาง

ทฤษฎของส และวธการลดทอนมาออกแบบรปแบบของ

เครองแตงกายทเรยบงายประหยด และสะดวกตอการ

เคลอนไหว 6) การออกแบบพนท โดยน�าแนวคดโครงสราง

ทางทศนศลปมาออกแบบและจดพนทในการแสดง 7) การ

ออกแบบแสง ทใชแนวคดการผสมแสงสเพอสอความหมาย

ทางอารมณและความรสกควบคไปกบการเคลอนไหวทาง

นาฏยศลปในการค�านงถงทฤษฎทางทศนศลป ดรยางคศลป

และนาฏยศลป มาใชเปนแนวคดในการองคแบบองค

ประกอบแสดง ท�าใหเหนถงพลงแหงการขบเคลอนทางความ

เชอ คานยม ววฒนาการ ของวฒนธรรมและความสมพนธ

ทมความเกยวเนองซงกนและกนของแนวคดทางศลปกรรม

ศาสตรไดเปนอยางด จากการศกษาผลงานนาฏยศลป

สรางสรรคของนราพงษ จรสศร ในพธเปด–ปดในการแขงขน

กฬาเอเ ชยนเกมส ค รงท 13 ได ให ทรรศนะไว ว า

108

“ในการแสดงครงนไดบรณาการแนวคดการใชทฤษฎทางดาน

ศลปกรรมศาสตร น�ามาออกแบบสรางสรรคเรองราวใหเกด

ความชดเจนใหเปนรปธรรม โดยเฉพาะการแสดงชดบรพ

ประทปทมการใชองคประกอบทศนศลปในการออกแบบ

อปกรณโดยใชโคมไฟทเปนดอกบวแสดงเปนสญลกษณ แทน

สตปญญาทมความเปนผ น�าส การเปนผ ร แจง ผานการ

เคลอนไหวลลาและการแปรแถวทเปนเสนโคง เสนตรง

วงกลมสอดคลองกบดนตรประกอบการแสดงและมการใช

รปสญลกษณของการแขงขนกฬาเอเชยนเกมสมาเปน

แรงบนดาลใจในการแสดงชดน” (นราพงษ จรสศร,

สมภาษณ, 22 มถนายน 2561)

ตารางท6 ตารางการเปรยบเทยบภาพการแสดงทค�านงถงแนวคดทฤษฎทางดานศลปกรรมศาสตร

ภาพการแสดงชด บรพประทป ในพธเป ดในการแขงขนกฬาเอเชยนเกมสครงท 13 ของ นราพงษ จรสศรทมา: ภาพถายสวนตวของ ของ นราพงษ จรสศร

ภาพการแสดงเรองการสรางสรรคงานนาฏยศลปจากสญลกษณโอมในความเชอของศาสนาพราหมณ-ฮนดทมา: ภาพถายโดยผวจย เมอวนท 6 มกราคม พ.ศ.2562

6. แนวคดพหวฒนธรรม แนวความคดของการ

แสดงทเกยวของสญลกษณโอมถอเปนวฒนธรรมทางความ

เชอของศาสนาพราหมณ-ฮนด รปแบบการแสดงไดน�าเสนอ

ในรปแบบนาฏยศลปหลงสมยใหม ซงมลลาการเคลอนไหว

ทใชแนวคดมนมอลลสม (Minimalism) กบทาทางในชวต

ประจ�าวน (Everyday Movement) ซงเปนแนวคดแบบ

ตะวนตกมาผสมผสานกบลลาการเคลอนไหวของนาฏยศลป

อนเดย ไดแก ภาษามอ (มทรา) การแสดงออกทางสหนา

(อภนยยา) การตบเทา การหมน มการออกแบบเสยงโดย

เลอกใชเครองดนตรในวงออเคสตรา (Orchestra) คอ เชลโล

(Cello) ของตะวนตก และเครองดนตรของตะวนออก ไดแก

กลองไทโกะ (Tai-ko) ของประเทศญปน ขนทเบต (Singing

Bowl) กลองตบบลา (Tabla) โดยมการออกแบบท�านอง

เพลงใหมเสยงคลายคลงกบดนตรอนเดยความหลากหลาย

วฒนธรรมของการแสดงชดนจงมวฒนธรรมของตะวนออก

และวฒนธรรมของตะวนตกผสมผสานอยในการแสดง ผวจย

ท�าการศกษาผลงานของวรรณวภา มธยมนนท ซงท�าการวจย

เรองการสรางสรรคนาฏยศลปจากแนวคดการแบงภาคของ

พระนารายณ โดยอธบายถงการใชแนวคดพหวฒนธรรมใน

การสรางสรรคงานนาฏยศลปไววา “ไดค�านงถงแนวคด

พหวฒนธรรมทประกอบไปดวยวฒนธรรมไทย วฒนธรรม

ตะวนตก และวฒนธรรมอนเดย โดยน�าแนวคดทเกยวของ

กบพระนารายณทมวฒนธรรมความเชอของศาสนาเกยวกบ

การศรทธาพระนารายณ น�าเสนอรปแบบนาฏยศลป

รวมสมย ซงมลลาการเคลอนไหวมอแบบนาฏยศลปไทยและ

การเคลอนไหวสวนทายแบบตะวนตก การออกแบบเสยง

ดนตรดวยเครองทใชเครองสายผสมปพาทย ท�านองเพลงให

เสยงคลายคลงกบดนตรอนเดย” (วรรณวภา มธยมนนท,

2558: 245)

109


ตารางท7 ตารางการเปรยบเทยบภาพการแสดงทค�านงถงแนวคดพหวฒนธรรม

ภาพการแสดงเรองการสรางสรรคนาฏยศลปจากแนวคดการแบงภาคของพระนารายณ ของวรรณวภา มธยมนนททมา: (วรรณวภา มธยมนนท,2558: 266)

ภาพการแสดงเรองการสรางสรรคงานนาฏยศลปจากสญลกษณโอม ในความเชอของศาสนาพราหมณ-ฮนดทมา: ภาพถายโดยผวจย เมอวนท 6 มกราคม พ.ศ.2562

สรปและอภปรายผล ผวจยไดน�าเสนอผลการวเคราะหการสรางสรรค

ผลงานทางนาฏยศลปโดยไดรบแรงบนดาลใจจากสญลกษณ

โอม ในความเชอของศาสนาพราหมณ-ฮนด รวมกบการใช

แนวคดเรองสญศาสตร แนวคดองคประกอบทศนศลป

นาฏยศลปสรางสรรคและศลปกรรมศาสตร ผานการ

ถายทอดในรปแบบนาฏยศลปหลงสมยใหม โดยมการแสดง

ทงหมด 3 องก ตามแนวคดองคประกอบการแสดง 8

ประการ ดงน ดานการออกแบบบทการแสดง เปนการ

วเคราะห จากแนวคดทางทศนศลปทปรากฏในสญลกษณ

โอม ไดแก จดและเสนโคง มาผนวกกบความหมายของ

แนวคดสญลกษณโอมทประกอบไปดวยตวอกษร 3 ค�า ไดแก

มะ (M) อะ(A) อ (U) ดานการคดเลอกนกแสดง คดเลอกจาก

ผมความสามารถทางดานนาฏยศลปอนเดยและตะวนตก อก

ทงสามารถสอสารทางอารมณและความร สก ดานการ

ออกแบบลลา ได รบแรงบนดาลใจจากแนวคดของ

นาฏยศลปนทงตะวนตกและตะวนออก ดานการออกแบบ

เสยง เปนการแสดงดนตรสด โดยเลอกเครองดนตรชนเดยว

ทมเสยงท�าใหเกดสมาธ ดานการออกแบบอปกรณประกอบการ

แสดง น�าแนวคดการใชสญลกษณ เนนความหมายทสอสาร

แบบตรงไปตรงมาและความเรยบงาย ดานการออกแบบ

เครองแตงกาย ออกแบบโดยใชแนวคดมนมอลลสม

(Minimalism) โดยเนนความเรยบงาย ลดทอนรปทรงของ

ลกษณะวธการแตงกายของอนเดยแตยงคงความเปน

เอกภาพ ดานการออกแบบพนท ไดน�าแนวคดศลปะกบพนท

เฉพาะ (Site Specific) มาปรบเปลยนพนทการแสดงใหใน

รปแบบอน ทไมจ�ากดแคในโรงละคร เพอใหเกดมมมองและ

ความแปลกใหม ดานการออกแบบแสง ใชแนวคดทฤษฎของ

สมาสอสารทางความหมายของเรองราว อารมณและความ

ร สก นอกจากนไดใชแนวคดในการสรางสรรคผลงาน

นาฏยศลป 6 ประเดน ไดแก แนวคดสญลกษณโอมในศาสนา

พราหมณ-ฮนด แนวคดความเรยบง ายตามแนวคด

นาฏยศลปหลงสมยใหม แนวคดความคดสรางสรรคในการแสดง

นาฏยศลป แนวคดการใชสญลกษณในงานนาฏยศลป

แนวคดการใชทฤษฎทางดานศลปกรรมศาสตร แนวคดการ

ใชพหวฒนธรรม จากการสรางสรรคนาฏยศลปจาก

สญลกษณโอม ในความเชอของศาสนาพราหมณ-ฮนดครงน

เปนการสรางสรรคผลงานในแนวคดนาฏยศลปหลงสมยใหม

(Postmodern Dance) โดยค�านงถงความเรยบงาย และ

การน�าสญลกษณมาใชในการสอสารความหมายอยางตรงไป

ตรงมา ซงผลงานครงนบรรลตรงตามวตถประสงคของการ

วจยทกประการ ผลการวจยดงกลาวมความสอดคลองกบ

ธรากร จนทนะสาโร ทไดแสดงทรรศนะเกยวกบการ

สรางสรรคนาฏยศลปหลงสมยใหม “ในงานวจยสรางสรรค

เรอง นาฏยศลปจากแนวคดไตรลกษณในพระพทธศาสนา

พบวา นาฏยลกษณหลายประการทเปนลกษณะโดยรวมของ

นาฏยศลปหลงสมยใหม เมอพจารณาถงวธการเคลอนไหว

รางกายในลกษณะทพฒนาจากวธคดแบบมนมอลลสม

(Minimalism) พบวา สามารถน�าไปประยกตใชในผลงาน

นาฏยศลปประเภทอน ๆ หรอศลปะการแสดงทมความใกล

เคยงกนได” (ธรากร จนทนะสาโร, 2557: 295)

110

ขอเสนอแนะ 1. การสรางสรรคผลงานดานนาฏยศลปทมการ

บรณาการจากแนวคดทางองคประกอบทศนศลปผนวกกบ

แนวคดทางนาฏยศลป สามารถน�ามาเปนแนวทางในการ

สรางสรรคผลงานทางดานนาฏยศลปในรปแบบอนตอไปได

2. แนวคดหลงการสรางสรรคการแสดงทง 6

ประการ ของผลงานการสรางสรรคนาฏยศลปจากสญลกษณ

โอมในความเชอของศาสนาพราหมณ-ฮนด สามารถเปน

แนวทางในการตอยอดสรางสรรคผลงานทางดานศลปะ

แขนงอน ๆ ทไดรบแรงบนดาลใจมาจากแนวคดในรปแบบ

สญลกษณหรอรปแบบอน ๆ ตอไปได

กตตกรรมประกาศ 1. ขอกราบขอบพระคณศาสตราจารย ดร.นราพงษ

จรสศร อาจารยทปรกษาวทยานพนธเปนอยางสง ทคอย

สงสอนผลกดนพรอมใหค�าแนะน�าในการวจยเชงสรางสรรค

ครงน ตลอดจนเปนผถายทอดองคความรการสรางสรรคงาน

ทางนาฏยศลปอยางไมมทสนสด

2. ขอขอบพระคณทนอดหนนการศกษาระดบ

บณฑตศกษาฯ 72 พรรษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย

เอกสารอางองกรณา-เรองอไร กศลาสย. (2547). ภารตวทยา. กรงเทพฯ: ศยาม.

ชลด นมเสมอ. (2557). องคประกอบศลปะ. กรงเทพฯ: อมรนทร.

ธรากร จนทนะสาโร. (2557). นาฏยศลปจากแนวคดไตรลกษณในพระพทธศาสนา. วทยานพนธปรญญาดษฎบณฑต สาขา

วชาศลปกรรมศาสตร. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

นราพงษ จรสศร. (2548). ประวตนาฏยศลปตะวนตก. กรงเทพฯ: ส�านกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

นราพงษ จรสศร. ศาสตราจารยวจย สงกดจฬาลงกรณมหาวทยาลย. สมภาษณวนท 8 มถนายน 2561. 22 มถนายน

2561. 2 สงหาคม 2561.

รกษสน อครศวะเมฆ. อาจารยประจ�าสาขาวชานาฏศลป คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. สมภาษณ

วนท 30 สงหาคม 2561.

วรรณวภา มธยมนนท. (2558). นาฏยศลปจากแนวคดการแบงภาคของพระนารายณ. วทยานพนธปรญญาดษฎบณฑต

สาขาวชาศลปกรรมศาสตร กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

วชชตา วธาทตย. ขาราชการบ�านาญ สงกดคณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. สมภาษณวนท 31 สงหาคม

2561.

ศลปชย เชาวเจรญรตน. นกวชาการดานศาสนวทยา ศาสนศาสตร ปรชญา มนษยวทยา และรฐศาสตร. สมภาษณวนท

8 ตลาคม 2561.

สชาต กจชยพร. (2545). มหาเทพ. กรงเทพฯ: โรงพมพ ส.พจตร.

สรพงษ บานไกรทอง. อาจารยประจ�าสาขาวชาดนตรศกษา วทยาลยการดนตร มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยา.

สมภาษณวนท 6 มถนายน 2561.

สมพร รอดบญ. (2551). ศลปะในรปแบบอนสตอลเลชน (Installation Art).บทความตพมพในสจบตรการแสดงศลปกรรม

แหงชาตครงท54.:147. คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม.

อรณศกด กงมณ. (2551). ตรมรตอภมหาเทพของฮนด. กรงเทพฯ: เมองโบราณ.

อานนท กาญจนพนธ. (2528). วฒนธรรมกบการพฒนา:มตของพลงทสรางสรรค. กรงเทพฯ: ส�านกคณะกรรมการวฒนธรรม

แหงชาต.

กลวธการตกลองมลายในเพลงเรองนางหงสกรณศกษาครฐระพลนอยนตยTHE TECHNIQUE OF MALAYU DRUM PERFORMANCE IN NANG HONGSONG:ACASESTUDYOFKRUTHIRAPOLNOINID

วระพนธเสอ/VEERA PHANSUREสาขาดรยางคศาสตรไทยและเอเชย คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ DEPARTMENT OF THAI AND ASIAN MUSIC FACULTY OF FINE ARTS SRINAKHARINWIROT UNIVERSITY

Received: March 18, 2019Revised: April 29, 2019Accepted: May 1, 2019

บทคดยอ กลวธการตกลองมลายในเพลงเรองนางหงส กรณศกษาครฐระพล นอยนตย มจดมงหมายของการวจยดงน 1. เพอ

ศกษาแนวคดการผกเพลงเรองนางหงสของครฐระพล นอยนตย 2. เพอศกษากลวธการตกลองมลายในเพลงเรองนางหงสของ

ครฐระพล นอยนตย ใชระเบยบวธวจยเชงคณภาพโดยการจดสมมนาเชงปฏบตการและรวบรวมขอมลเพอใชในการวเคราะห

ผลการศกษาพบวา 1) ครฐระพล นอยนตย เปนผทมภมรทางดานดนตรไทย ไดสรางผลงานดนตรไวอยางเปนทประจกษ

โดยเฉพาะผลงานการผกเพลงเรองนางหงสชดแรกไวถง 12 เรอง ในการผกเพลงเรองนางหงสทง 12 เรองนน ครฐระพล

นอยนตย ไดค�านงถงลกตกของเพลงสามชนทมความหลากหลายของเสยง คอ ลกตกเสยงโด เร ม และเสยงลา แลวหาเพลงเรว

ทมเสยงสมพนธกบลกตกกบเพลงสามชน โดยมความสมพนธการเชอมตอเพลงคอ รปแบบลกตกหองท 8 ของเพลงสามชน

กบเพลงเรว มลกตกเสยงเดยวกนพบ 6 ครง มลกตกไมตรงกนพบ 6 ครง มการสมผสเสยงจากลกตกสดทายของเพลงสามชน

กบลกตกเพลงเรวหองท 4 และจากลกตกสดทายของเพลงสามชนกบลกตกเพลงเรวหองท 8 เปนคเสยงทพบมากทสดคอ

คสนท 2) กลวธตกลองมลายในเพลงเรองนางหงสทง 12 เรอง ครฐระพล นอยนตยไดสรางสรรคเทคนคตางๆ ไวคอ การตกลอง

ในเพลงนางหงสสองชน กบสามชน ยดการตกลองตามแบบดงเดม ในเพลงนางหงสหกชนมการตหนาทบประกอบการ

เดยวเครองมอ 3 หนาทบ ไดแก หนาทบนางหงสหกชน หนาทบนางหงสสามชน และหนาทบบวลอย การตกลองในเพลง

สามชนจะใหความส�าคญกบการเขาเพลงและการบรรเลงตลอดทงเพลง การใชหนาทบนางหนายกบท�านองเพลงในรปแบบ

ตางๆ และการตหนาทบในท�านองจบของเพลง และการตกลองในเพลงเรวถอวามการสรางสรรค จงหวะกลอง โดยใช

หนาทบกลองน�ากอนการตเขาท�านองเพลงเรว กลองตหนาทบตามท�านองเพลง การตทบรรเลงท�านองเพลงเรวไปกอนแลว

หนาทบกลองเขาตในระหวางท�านองเพลง การน�าท�านองเพลงเรวมาขยายแลวใสหนาทบกลองใหเขากบท�านอง

การตกลองมลายนนผตกลองจะตองมทกษะทใกลเคยงกบคทตดวยกนและตองเขาใจในท�านองเพลงดวย ครฐระพล

นอยนตย ไดออกแบบการตกลองไวแลว หากผทน�าไปปฏบตท�าใหถกตองกจะท�าใหการบรรเลงเพลงเรองนางหงสเกดความ

ไพเราะ

ค�าส�าคญ : กลองมลาย, เพลงเรองนางหงส, ฐระพล นอยนตย

Abstract The aims of this research were to study the arrangement of Nang Hong song and to study the

technique of Malayu Drum performance in the Nang Hong song arranged by Kru Thirapol Noinid. The

qualitative research methodology was utilized in this study.

112

Kru Thirapol Noinid is the expert in Thai music and has produced the work of Thai music especially

the arrangement of Nang Hong song. The first series of Nang Hong song was divided into 12 series. The

technique concerned in arrangement was Look Tok of Sam Chan song which was various, i.e. Do (C), Re

(D), Me (E), and La (A). Then, the Pleng Raw relating to Look Tok was collected in Sam Chan song. As the

result, the relation and combination of songs were categorized into: 1) Look Tok in 8th room of Sam Chan

and Pleng Raw had the same Look Tok and 2) different Look Tok and they were found 6 times. There

was touching sound from the last Look Tok of Sam Chan song with Look Tok of Pleng Raw in the 4th

room and from the last Look Tok of Sam Chan with Look Tok of Pleng Raw in the 8th room. These were

frequently found in Khu sa nit’s work.

In Nang Hong song, Kru Thirapol Noinid has contributed techniques of Malayu drum performance

as following: firstly, song Chang and Sam Chan followed by original version but in Hok Chan, Nar Tab was

played with three solo instruments: Nar Tab Nang Hong Hok Chan, Nar Tab Nang Hong Sam Chan, and

Nar Tab Nang Hong Sam Chan. The most important technique of Drum performance in Sam Chan song

was based on Song entrance to Nar Tab Nang Hong playing, using Nar Tab Nang Nai with various rhythms

of songs, and played Nar Tab in the final rhythm of song. There were many techniques of drumming in

Pleng Raw which was Nar Tab leader drumming before fast rhythm entrance, Nar Tab followed by rhythm,

performance Pleng Raw before Nar Tab drumming during rhythm, and expanding fast song and putting

Nar Tab drumming with rhythm accordingly.

Finally, to perform Malayu drum, performers need to work closely with grand public partners

and to truly understand the rhythm. Kru Thirapol Noinid has designed drumming. The performance will

be beautiful and smooth when the performers properly follow his pattern.

Keyword : Malayu Drum, Nang Hong Song, Thirapol Noinid

ความเปนมาและความส�าคญของปญหา การพฒนารปแบบวงปพาทยนางหงสเพอบรรเลง

ไดรบอทธพลมาจากวงประโคมทบรรเลงในงานพระราชพธ

โดยมเครองดนตรทส�าคญคอ ปไฉน และกลองชนะ บรมคร

ทางดนตรไทยไดน�าเครองดนตรในวงประโคมมาประยกต

เปนวงบวลอยหรอทเรยกกนวา “ตบวลอย” ในอดตใช

ประโคมในงานศพเจานาย ภายหลงน�ามาบรรเลงในงานศพ

ของบคคลส�าคญทางดนตรหรอบคคลส�าคญทางสงคม

ตอมามการพฒนาเปน “วงปพาทยนางหงส” โดยเกดจาก

การน�าวงปพาทยมาประสมกบวงบวลอย ซงใชปชวาแทน

ปนอกและปใน และใชกลองมลาย 1 ค เปนตวเดนจงหวะ

หนาทบแทนเครองหนงทกชนดทเคยใชในวงปพาทยมาแตเดม

สมยโบราณการบรรเลงของวงปพาทยนางหงส

บรรเลงเฉพาะแตเพลงเรองนางหงสสองชนเพลงเดยว จนสมย

ทเกดเพลงประเภทสามชนขนมผลท�าใหเพลงในเรองนางหงส

ถกคตกวน�าไปตกแตงขยายขนเปนสามชน และการบรรเลง

เพลงเรองนางหงสสามชนกววฒนาการออกไป เรมดวยเพลง

นางหงสสามชนแลวบรรเลงเพลงสามชนอน ๆ ซงกลองมลาย

ตประกอบกจะตหนาทบนางหนาย แลวออกเพลงเรวและ

เพลงเบดเตลดอกเพลงหนงจงออกลกหมด หรอเรมดวยเพลง

นางหงสสามชน เพลงเรว และเพลงสามชนอน ๆ และออก

เพลงเรว ตอจากนนจะออกเพลงฉง กราวนอก แลวออกภาษา

ตาง ๆ เชน จน เขมร ตะลง พมา ฯลฯ สดทายกลงเพลงเรว

อกครงจงออกลกหมด (มนตร ตราโมท, 2530: 50)

คตกวผเรยบเรยงเพลงเรองประเภทนางหงสจะ

ตองเปนผทมความฉลาดรอบร กวางขวางในแนวทางเพลง

อยางลกซง และมหลกในการพจารณาเกยวกบส�านวนเพลง

ทน�ามาเชอมโยงระหวางเพลงตาง ๆ เปนพเศษ ซงแตละคน

อาจจะวางหลกเกณฑทมรายละเอยดปลกยอยแตกตางกน

ไป (เสถยร ดวงจนทรทพย; ชยภค ภทรจนดา; และ อานนท

นาคคง. 2539: 41) บคคลทเปนทรจกและยอมรบกนวาม

กระบวนการเรยบเรยงเพลงเรองนางหงสอยางเปนระเบยบ

113


นาสนใจ ไดแก ครบญยงค เกตคง ครพนจ ฉายสวรรณ

นอกจากน ครฐระพล นอยนตย เปนอกบคคลหนงทไดรบ

การยอมรบ เพราะนอกจากจะรกษาแบบแผนโบราณแลว

ยงบรรจเพลงใหมแทรกในเพลงเรองนางหงส และสรางรปแบบ

ส�าหรบการตกลองมลายในเพลงเรองนางหงสไวอกดวย

ถอเปนการสรางสรรคทนาศกษายง

ครฐระพล นอยนตย ไดรบการถายทอดทางดนตร

จากครประสทธ ถาวร (ศลปนแหงชาต) ครพรง กาญจนผลน

ครเทยบ คงลายทอง ครบาง หลวงสนทร ครจมลม ธนาคม

ครประสงค พณพาทย ครสมาน นอยนตย จากการศกษา

ดานดนตรและประสบการณการบรรเลงดนตรท�าให

ครฐระพล นอยนตย มความเชยวชาญในศาสตรของดนตรไทย

และยงเปนผเรยบเรยงเพลงเรองนางหงสไวจ�านวนมาก

จากความส�าคญดงกลาว ผวจยจงท�าการศกษา

แนวคดในการผกเพลงเรองนางหงสและศกษากลวธการ

ตกลองมลายในเพลงเรองนางหงสของครฐระพล นอยนตย

เพอเปนประโยชนแกผศกษาศาสตรดนตรไทยทเกยวกบ

เพลงเรองนางหงส นอกจากนยงเปนการอนรกษและสบทอด

ภมปญญาททรงคณคาไวเปนมรดกของชาตสบไป

วตถประสงคของการวจย 1. เพอศกษาแนวคดการผกเพลงเรองนางหงสของ

ครฐระพล นอยนตย

2. เพอศกษากลวธการตกลองมลายในเพลงเรอง

นางหงสของครฐระพล นอยนตย

วธการด�าเนนการวจย ขนรวบรวมขอมล

1. รวบรวมขอมลจากเอกสารทางวชาการ งานวจย

บทความและเอกสารสงพมพทเกยวของ

2. รวมรวมขอมลดานท�านองเพลงเรองนางหงส

จากการสมภาษณขอมลบคคล ไดแก ครฐระพล นอยนตย

3. บนทกภาพเคลอนไหวจากการอบรมกลวธการ

ตกลองมลายจากครฐระพล นอยนตย

ขนศกษาขอมล

1. น�าขอมลจากเอกสารทางวชาการ งานวจย

บทความและเอกสารสงพมพตางๆ มาแยกประเภทจดเปน

หมวดหมตามประเภทของขอมล และจดล�าดบใหมความ

สมพนธกน

2. น�าขอมลเพลงเรองนางหงสทผกโดยครฐระพล

นอยนตย บนทกเปนโนตไทย

3. ศกษาการผกเพลงเรองนางหงสและกลวธการ

ตกลองมลายของครฐระพล นอยนตย ทไดจากการสมภาษณ

และการอบรมกลองมลายในเพลงเรองนางหงส

ขนวเคราะหขอมล

น�าขอมลจากการจดสมมนาเชงปฏบตการการ

ตกลองมลาย โดยใชระเบยบวธวจยเชงคณภาพในการ

วเคราะหขอมล โดยมรายละเอยดตามวตถประสงค ดงน

1. แนวคดการผกเพลงเรองนางหงสของครฐระพล

นอยนตย

2. กลวธการตกลองมลายในเพลงเรองนางหงส

ขนน�าเสนอขอมล

ผลการวจยเรองกลวธการตกลองมลายในเพลง

เรองนางหงส กรณศกษา ครฐระพล นอยนตย ผวจยน�าเสนอ

งานวจยดวยการเขยนแบบพรรณนาวเคราะห โดยแบงขอมล

เปนบท 5 บท ในรปแบบของเอกสารทเปนรปเลมสมบรณ

สรปผลการวจย 1.แนวคดการผกเพลงเรองนางหงสของครฐระพล

นอยนตย

ครฐระพล นอยนตย ไดผกเพลงเรองนางหงส

ชดแรกไวถง 12 เรอง เพอใชส�าหรบบรรเลงใน 1 งาน โดย

ไดรบแนวคดการผกเพลงนางหงสมาจากการการสงสม

ประสบการณอยางยาวนาน จากความสามารถดานการเรยน

เครองหนง และการเปนคนระนาดทชอบบรรเลงเพลง

นางหงส รวมทงประสบการณในการไดเหนครผใหญคอ ครสอน

วงฆอง ไดบรรเลงและถายทอดเพลงนางหงสใหกบรนพท

เรยนในวทยาลยนาฏศลปเพอไปบรรเลงในงานฌาปนกจแม

ของนายจรฐ อาจณรงค (ศลปนแหงชาต) ทวดบางชางใต

และทส�าคญคอเทปบนทกเสยงและวดโอจากนายสมาน

นอยนตย เปนขอมลพนฐานส�าคญเพอสนบสนนแนวคดการ

ผกเพลงนางหงส โดยมครพรง กาญจนผลน คอยแนะน�า

แนวทางเรองเพลงและการใชหนาทบ

1.1 โครงสรางของเพลงเรองนางหงส

จากการศกษาโครงสรางเพลงเรองนางหงสท

ผกโดยครฐระพล นอยนตย ทง 12 เรอง พบวามขนาดรป

แบบทมความยาวตางกน โดยแบงเปน 3 ประเภท ไดแก

114

1.1.1 โครงสรางเพลงเรองนางหงสขนาดเลก

ม 4 เพลง ประกอบดวย 1) เพลงนางหงสเรองเทพนมต

2) เพลงนางหงสเรองยองหงด 3) เพลงนางหงสเรองอปสร

ส�าอางค 4) เพลงนางหงสเรองเทพบรรทม เพลงเรอง

นางหงสขนาดเลกจะประกอบไปดวยเพลงสามชน เพลงเรว

เพลงภาษาออกลกหมด ใชบรรเลงในชวงระยะเวลาสน ๆ

กอนทจะเรมประกอบพธกรรม

1.1.2 โครงสร างเพลงเรองนางหงส

ขนาดกลาง ม 5 เพลง ประกอบดวย 1) เพลงนางหงสเรอง

แสนสดสวาท (ไมมเพลงฉง) 2) เพลงนางหงสเรองอาหน

3) เพลงเรองสาวนอยเลนน�า 4) เพลงเรองเทพไสยาสน (ไมม

เพลงฉง) 5) เพลงนางหงสเรองแสนเสนาะ (ไมมเพลงฉง)

เพลงเรองนางหงสขนาดกลางจะประกอบไปดวยเพลงสามชน

เพลงเรว เพลงฉงและไมมเพลงฉง เพลงเรว เพลงภาษา

ออกลกหมด ใชบรรเลงในชวงทมเวลาพอประมาณทวางจาก

พธกรรม

1.1.3 โครงสร างเพลงเรองนางหงส

ขนาดใหญ ม 3 เพลง ประกอบดวย 1) เพลงเรองชมสวนสวรรค

ประกอบดวยเพลงชมสวนสวรรค สามชน (เพลงใหญ) เพลงเรว

เพลงฉง เพลงเรว เพลงภาษาออกลกหมด 2) เพลงเรอง

นางหงส สามชน ประกอบดวยเพลงนางหงส สามชน

เพลงสามชน เพลงเรว เพลงฉง เพลงเรว เพลงภาษาออกลกหมด

3) เพลงเรองนางหงส หกชน ประกอบดวยเพลงนางหงส

หกชน (เดยวระนาดเอก ฆองวงใหญ ฆองวงเลก และระนาด

ทม) เพลงสามชน เพลงเรว เพลงฉง เพลงเรว เพลงภาษา

ออกลกหมด เพลงเรองนางหงสขนาดใหญผบรรเลงจะตอง

มทกษะการบรรเลงขนสงใชบรรเลงเพออวดความสามารถ

ของผบรรเลง

1.2ความสมพนธการเชอมตอเพลง

การศกษาเพลงเรองนางหงสทผกโดยครฐระพล

นอยนตย ทง 12 เรองสามารถสรปความสมพนธการเชอม

ตอเพลงได ดงน

1.2.1 ความสมพนธการเชอมตอระหวาง

เพลงสามชนกบเพลงเรว

จากการศกษาความสมพนธการเชอมตอ

ระหวางเพลงสามชนกบเพลงเรวทง 12 เรอง พบวา เพลง

สามชนทมลกตกเสยงโด มจ�านวน 8 เพลง ไดแก เพลง

เทพบรรทม เพลงแสนเสนาะ เพลงอาหน เพลงภรมยสรางค

เพลงเทพนมต เพลงเทพไสยาสน เพลงสาวสอดแหวน และ

เพลงสาวนอยเลนน�า เพลงสามชนทมลกตกเสยงเร มจ�านวน

2 เพลง ไดแก เพลงแสนสดสวาท กบเพลงชมสวนสวรรค

เพลงสามชนทมลกตกเสยงม มจ�านวน 1 เพลง คอ เพลงยองหงด

และเพลงสามชนทมลกตกเสยงลา มจ�านวน 1 เพลง คอ

เพลงอปสรส�าอางค


เพลงเรวกบเพลงเรว


ระหวางเพลงเรวกบเพลงเรวทม 2 เพลงเรยงตดตอกน

พบลกษณะความสมพนธของลกตก และการสมผสเสยงจาก

ลกตกเพลงเรวหองสดทายของเพลงแรก กบลกตกเพลงเรว

หองท 4 ของเพลงหลง และจากลกตกเพลงเรวหองสดทาย

ของเพลงแรกกบลกตกเพลงเรวหองท 8 ของเพลงหลง

สามารถสรปไดดงตอไปน

ความสมพนธ ของลกตกเพลงเรวกบ

เพลงเรว พบวาท�านองเพลงทอยในบนไดเสยงโด มจ�านวน

4 เพลง และท�านองเพลงทอยในบนไดเสยงซอล มจ�านวน

4 เพลง โดยเพลงทน�ามาเชอมตอกนอยในบนไดเสยงเดยวกน

และมจ�านวนการสมผสเสยงจากลกตกเพลงเรวหองสดทาย

ของเพลงแรกกบลกตกเพลงเรวหองท 4 ของเพลงหลง และ

จากลกตกเพลงเรวหองสดทายของเพลงแรกกบลกตก

เพลงเรวหองท 8 ของเพลงหลง ดงน คสนท (คแปด) จ�านวน

7 ครง / คเสนาะ (คหา) จ�านวน 2 ครง / คเสนห (คส) จ�านวน

2 ครง / คสนาน (คสาม) จ�านวน 2 ครง / คกระดาง (คหก

กบคเจด) จ�านวน 1 ครง


เพลงเรวกบเพลงฉงและเพลงฉงกบเพลงเรว


ระหวางเพลงเรวกบเพลงฉงและเพลงฉงกบเพลงเรว

พบลกษณะความสมพนธ และการสมผสเสยงจากลกตก

เพลงเรวหองสดทายกบลกตกเพลงฉงหองท 4 กบหองท 8

และจากลกตกเพลงฉงหองสดทายกบลกตกเพลงเรวหองท 4

กบหองท 8 สามารถสรปไดดงตอไปน

ความสมพนธของลกตกเพลงเรวกบเพลงฉง

พบวาท�านองเพลงทอยในบนไดเสยงโด มจ�านวน 5 เพลง

และท�านองเพลงทอยในบนไดเสยงฟา มจ�านวน 1 เพลง โดย

เพลงทน�ามาเชอมตอกนอยในบนไดเสยงเดยวกน และม

จ�านวนการสมผสเสยงจากลกตกเพลงเรวหองสดทาย กบลกตก

เพลงฉงหองท 4 กบหองท 8 ดงน คสนท จ�านวน 4 ครง

115


/ คสนม (คสอง) จ�านวน 4 ครง / คเสนห จ�านวน 3 ครง /

คเสนาะ จ�านวน 1 ครง

ความสมพนธของลกตกเพลงฉงกบเพลงเรว

พบวาท�านองเพลงทอยในบนไดเสยงโด มจ�านวน 3 เพลง

และท�านองเพลงทอยในบนไดเสยงฟา มจ�านวน 1 เพลง

โดยเพลงทน�ามาเชอมตอกนอย ในบนไดเสยงเดยวกน

และมจ�านวนการสมผสเสยงจากลกตกเพลงฉงหองสดทาย

กบลกตกเพลงเรวหองท 4 กบหองท 8 สามารถสรปไดดงน

คสนท จ�านวน 3 ครง / คสนม จ�านวน 3 ครง / คเสนห

จ�านวน 1 ครง / คสนาน จ�านวน 1 ครง


เพลงเรวกบเพลงภาษา


ระหวางเพลงเรวกบเพลงภาษา พบลกษณะความสมพนธ

ของลกตก และการสมผสเสยงจากลกตกเพลงเรวหอง

สดทาย กบลกตกเพลงภาษาหองท 4 และจากลกตกเพลงเรว

หองสดทายกบลกตกเพลงภาษาหองท 8 ดงตอไปน

ความสมพนธของลกตกเพลงเรวกบเพลง

ภาษา พบวาท�านองเพลงทอยในบนไดเสยงโด มจ�านวน 10

เพลง และท�านองเพลงทอยในบนไดเสยงฟา มจ�านวน 2

เพลง โดยเพลงทน�ามาเชอมตอกนอยในบนไดเสยงเดยวกน

และมจ�านวนการสมผสเสยงจากลกตกเพลงเรวหองสดทาย

กบลกตกเพลงภาษาหองท 4 และจากลกตกเพลงเรวหอง

สดทายกบลกตกเพลงภาษาหองท 8 สามารถสรปไดดงน

คสนท จ�านวน 9 ครง / คเสนห จ�านวน 6 ครง / คเสนาะ

จ�านวน 3 ครง / คสนาน จ�านวน 3 ครง / คกระดาง จ�านวน

1 ครง


เพลงภาษากบลกหมด

เพลงลกหมดทน�ามาผกในเพลงเรอง

นางหงสทง 12 เรอง สามารถแบงได 4 ประเภท ดงน

1) ลกหมดไทย แบงเปน 3 รปแบบ ดงน

- ลกหมดไทย เสยงโด

เพลงภาษาทใชลกหมดไทยเสยงโด มดงน

/ ภาษาลาว เพลงไทรนอย ในเพลงนางหงสเรองเทพบรรทม

/ ภาษาแขก เพลงยะวาใหม ในเพลงนางหงสเรอง

เทพไสยาสน / ภาษาฝรง เพลงมารชสนวล ในเพลงนางหงส

เรองชมสวนสวรรค / ภาษาแขก เพลงไมทราบชอ ในเพลง

นางหงสเรองแสนเสนาะ

ลกตกสดทายของเพลงภาษาทง 4 เพลง

ทใชกบลกหมดไทยเสยงโด นน มลกตกเสยงโดตรงกบ

เสยงเสยงแรกของลกหมด การสมผสเสยงจงเปนการสมผส

เสยง คสนท กบคสนม

- ลกหมดไทยเสยงซอล

เพลงภาษาทใชลกหมดไทยเสยงซอลม

ดงน / ภาษาแขก เพลงบกนตาโมะ ในเพลงนางหงสเรอง

ยองหงด / ภาษาลาว เพลงลาวกระแต ในเพลงเรองนางหงส

หกชน


ทใชกบลกหมดไทยเสยงซอล นน มลกตกเสยงมกบเสยงซอล

การสมผสเสยงจงเปนการสมผสเสยง คเสนหกบคกระดาง

และคสนมกบคเสนาะ

ลกหมดไทยทเอาท�านอง 4 หองแรกของ

เพลงภาษามาบรรเลงแทน 4 หองแรกของลกหมดไทย

พบในภาษาลาว เพลงเซลาเมาชนเดยว ในเพลงนางหงสเรอง

เทพนมต

ลกตกสดทายของเพลงเซลาเมาชนเดยว

มลกตกเสยงลา การสมผสเสยงจงเปนการสมผสเสยงคสนท

กบคเสนห

2) ลกหมดส�าเนยงเขมร เพลงเขมร

ต�าขาวเปลอกในเพลงนางหงสเรองแสนสดสวาท

ลกตกสดทายของเพลงเขมรต�าขาวเปลอก

มลกตกเสยงเร การสมผสเสยงจงเปนการสมผสเสยงคเสนาะ

กบคสนท

3) ลกหมดส�าเนยงจน เพลงภาษาจนชด

กงเหลง ในเพลงนางหงสเรองอปสรส�าอางค กบเพลงโปยกงเหลง

ในเรองนางหงสสามชน


มลกตกเสยงโดกบเสยงซอล การสมผสเสยงจงเปนการสมผส

เสยงคสนมกบคกระดาง และคเสนาะกบคเสนห

4) ลกหมดส�าเนยงญวน เพลงไมทราบชอ

ในเพลงนางหงสเรองอาหนกบเพลงนางหงสเรองสาวนอยเลนน�า


มลกตกเสยงเร การสมผสเสยงจงเปนการสมผสเสยงคสนม

กบคกระดาง และคสนทกบคสนท

2.กลวธการตกลองมลายในเพลงเรองนางหงส

การบรรเลงเพลงนางหงสในรปแบบเดมจะใช

กลองทดตประกอบจงหวะ เมอเพลงนางหงสมการพฒนามา

116

บรรเลงในรปแบบเพลงเรอง โดยน�ากลองมลายมาบรรเลง

ประกอบจงหวะจงมวธการตกลองโดยใชไมต อกนยหนง

คดวาไดรบอทธพลมาจากการตกลองชนะในวงประโคมงาน

พธหลวง หนาทบกลองมลายไดถกออกแบบมาใชบรรเลงกบ

เพลงนางหงสและเพลงเรองนางหงสสามารถสรปไดดงน

2.1 กลวธการตกลองมลายในเพลงเรองนางหงส

สองชนสามชนและหกชน

เพลงนางหงสแตเดมมแคอตราจงหวะสองชน

เทานน มการน�ากลองมลายมาตแทนกลองทด เมอวงปพาทย

นางหงสไดรบความนยมมากขนจงมการน�าเพลงนางหงสใน

สวนของเพลงพราหมณเกบหวแหวนกบเพลงสาวสอดแหวน

มาขยายท�านองออกเปนเพลงเรองนางหงสสามชน และหกชน

(บางต�าราเรยกสชน) เมอเพลงถกขยายหนาทบกยอมขยาย

ตามเชนกน จากการศกษาการตกลองมลายส�าหรบเพลง

เรองนางหงสสองชน สามชน และหกชน สามารถสรปไดดงน

2.2.1 การตกลองมลายส�าหรบการเขา

หนาทบในท�านองขนเพลงเรองนางหงสสองชน สามชน และ

หกชนมดงน

1) ตหนาทบ | - - ต ต | - ท - ท | หองท

7-8 ในท�านองบรรทดแรกของเพลงพราหมณเกบหวแหวน

ในเพลงเรองนางหงส สองชน

2) ตหนาทบ | - - ต ต | - ท - ท | หองท

7-8 ในท�านองบรรทดท 1 และบรรทดท 2 ของเพลง

พราหมณเกบหวแหวนในเพลงเรองนางหงส สามชน

3) ตหนาทบ | - - ต ต | - ท - ท | หองท

7-8 ในท�านองบรรทดท 1 บรรทดท 2 และบรรทดท 3 ของ

เพลงพราหมณเกบหวแหวนในเพลงเรองนางหงส หกชน

2.2.2 การตหนาทบกลองมลายในท�านอง

ขนเพลงเรองนางหงสสองชน สามชน และหกชน มดงน

1) เพลงเรองนางหงส สองชน ตหนาทบ

ตามหนาทบทบนางหงส สองชน

2) หนาทบเพลงเรองนางหงส สามชน

ตหนาทบตามหนาทบทบนางหงส สองชน

3) หนาทบเพลงเรองนางหงส หกชน

ในเพลงเรองนางหงส หกชน ผเรยบเรยงไดวางแนวทางการ

บรรเลงโดยไวดงน

- เด ยวระนาดเอกเพลงพราหมณ

เกบหวแหวนอตราจงหวะหกชน ทอน 1 เทยว 1 หนาทบ

นางหงส หกชน

- เดยวฆองวงใหญเพลงพราหมณเกบ

หวแหวนอตราจงหวะสามชน ทอน 1 เทยว 2 หนาทบ

นางหงส สามชน

- เดยวฆองวงเลกเพลงสาวสอดแหวน

อตราจงหวะสามชน ทอน 1 เทยว 1 หนาทบบวลอย

- เดยวระนาดทมเพลงสาวสอดแหวน

อตราจงหวะสามชน ทอน 1 เทยว 2 หนาทบบวลอย

2.2กลวธการตกลองมลายในเพลงสามชน

เพลงสามชนทน�ามาบรรเลงเปนเพลงเรอง

นางหงสนนเดมจะเปนหนาทบปรบไกหรอหนาทบสองไม แตเมอ

น�ามาบรรเลงเปนเพลงเรองนางหงสจะใชหนาทบนางหนาย

โดยกลวธตกลองมลายในเพลงสามชนสามารถสรปไดดงน

2.2.1 การเขาเพลง

การน�าหนาทบมาตในชวงขนเพลงถอวา

เปนทกษะส�าคญทคนกลองจะตองมความเขาใจในวรรคเพลง

ตองค�านวณการนบจงหวะใหถกตองตามวรรค รปแบบการ

เขาเพลงของหนาทบมดงน

1) ตหนาทบ | - - ต ต | - ท - ท | หองท

7-8 ในท�านองบรรทดท 1 และตหนาทบ | - - ต ต | - ท - ท

| หองท 3-4 กบหองท 7-8 ในท�านองบรรทดท 2 ในเพลง

สามชนประเพลงปรบไก

2) การเขาหนาทบในเพลงสามชนประเภท

เพลงสองไม

แบบท 1 ตหนาทบ | - จ� - ท | - ท - ท |

- จ� - ท | - ท - ท | หองท 5-8 ในท�านองบรรทดท 2

แบบท 2 ตหนาทบ | - จ� - ท | - ท - ท |

- จ� - ท | - ท - ท | หองท 5-8 ในท�านองบรรทดท 1 กบ

บรรทดท 2

3) ตหนาทบ | - - ต ต | - ท - ท | หองท

7-8 ในท�านองบรรทดท 2 ในเพลงสามชนทเปนเพลงขนาด

ใหญ (เพลงชมสวนสวรรค) แลวตหนาทบบวลอยในทอน 1

ทงทอน

4) ตหนาทบ | - ต - ต | - จ - จ� | - ต - ต|

- จ - จ� | - - - พลง | -พลง-พลง | - - - พลง | -พลง-พลง |

ในท�านองบรรทดท 1 กบบรรทดท 2 ในเพลงภรมยสรางค

ทบรรเลงตอจากเพลงเรองนางหงส สามชน

5) ตหนาทบนางหนาย| - ต - ต | - จ - จ�

| - ต - ต| - จ - จ� | - ต - - | - ท - ต | - ท - ต | - ต - ท |

ท�านองเพลงสาวสอดแหวน สามชน (ทางครหลวงประดษฐ

117


ไพเราะ) ทบรรเลงตอจากเดยวระนาดทม ในเพลงเรอง

นางหงส หกชน ดงน

2.2.2 การตหนาทบในเพลงสามชน

จากการศกษาการตกลองมลายทง 12

เรอง และจากเพลงสามชนทน�ามาบรรเลงในเพลงเรองนางหงส

ทง 3 รปแบบสามารถสรปไดดงน

1) ตหนาทบ| - ต - ต | - จ - จ� | - ต - ต|

- จ - จ� | - - - พลง | -พลง-พลง | - - - พลง | -พลง-พลง |

กอนเขาหนาทบหลก พบในเพลงยองหงด

2) การตหนาทบนางหนาย

การตหนาทบนางหนายในเพลงเพลงสามชน

นน มวธการพลกแพลงการน�าหนาลกมาตสลบกบหนาทบ

หลกไดหลายรปแบบสามารถสรปไดดงน

- การตหนาทบหลกไปตลอดทงเพลง

ตวอยางในเพลงยองหงด

- การตหน าหลกสลบกบหนาทบลก

ตวอยางในเพลงอาหน

- การตหนาทบบวลอยกบหนาทบนางหนาย

ตวอยางในเพลงชมสวนสวรรค

2.2.3 การตหนาทบในท�านองจบเพลง

สามชน

จากการศกษาการตกลองมลายในท�านอง

จบเพลงสามชน พบวามการบรรเลงท�านองจบเพลงสามชน

2 รปแบบดงน

1) การจบแบบทอดจงหวะใหชาลง พบใน

เพลงยองหงด เพลงอปสรส�าอางค และเพลงชมสวนสวรรค

มรปแบบการบรรเลงดงน

แบบท 1 ตหนาทบ | - ต - ต | - จ - จ� |

- ต - ต| - จ - จ� | - ต - - | - - - ท | - ท - ต | - ต - ท |ท�านอง

4 หองสดทายของเพลงใหทอดจงหวะชาลง

แบบท 2 ตหนาทบ | - ต - ต | - จ - จ� |

- ต - ต| - จ - จ� | - - ต ต | - ท - ท | - ท - ต | - ต - ท | เรง

แนวบรรเลงใหสดใน 4 หองแรกแลวถอนจงหวะใน 4 หอง

หลง

2) การจบแบบถอน คอบรรเลงเรงแนวให

เรวสดจนจบเพลง พบการจบเพลงรปแบบนในเพลงแสนสด

สวาท เพลงเทพบรรทม เพลงเทพนมต เพลงเทพไสยาสน

เพลงอาหน เพลงภรมยสรางค เพลงแสนเสนาะ เพลง

สาวสอดแหวน และเพลงสาวนอยเลนน�า มรปแบบตหนาทบ

| - ท -ตต | - ท -ตต | - ท -ตต | - ท -ตต | - - ท ต | ท ต ท

ต | - ท - ต | - ต - ท |

2.3กลวธการตกลองมลายในเพลงเรว

จากการศกษากลวธการตกลองมลายในเพลง

เรวนนผวจยไดแบงรปแบบการตกลองออกเปน 2 สวนดงน

2.3.1 กลวธการตกลองมลายในเพลงเรว

ทบรรเลงตอเนองจากเพลง 3 ชนสามารถสรปรปแบบการ

บรรเลงไดดงน

รปแบบท 1 เมอจบเพลง 3 ชน มหนาทบ

กลองน�ากอนเขาท�านองเพลงเรว พบในเพลงเรองนางหงส

ดงตอไปน

1) เพลงเรว 4 ภาษา ในเพลงนางหงสเรอง

แสนสดสวาท กอนทจะเขาท�านองเพลงเรว 4 ภาษาม

หนาทบน�ามากอน ดงน

- ท ต ท ต ท ต ต จ - จ ต - ต - ต - จ ต จ ต ท ต ต ท - ท ต - จ - ต

2) เพลงเรวสรอยสน (ฝงธน) ในเพลงนางหงสเรองชมสวนสวรรค กอนทจะเขาท�านองเพลงเรวมหนาทบ

น�ามากอน ดงน

- ท - ต - ต - ต - ท - ต - ท - ท - ท - ต - ต - ต - ท - ต - ท - ท

118

รปแบบท1 กลองตหนาทบตามท�านองเพลง พบ

ในเพลงเรองนางหงส ดงตอไปน

1) เพลงเรวใบคลง ในเพลงนางหงสเรอง

เทพบรรทม

2) เพลงเรวแขกมดตนหม (ตวผ) ในเพลง

นางหงสเรองเทพนมต

3) เพลงเรวแขกมดตนหม (ตวเมย) ในเพลง

นางหงสเรองเทพไสยาสน

4) เพลงเรวแขกเห ในเพลงนางหงสเรองอาหน

5) เพลงเรวแรงกระพอปก ในเพลงนางหงส

เรองอปสรส�าอางค

รปแบบท2 บรรเลงท�านองเพลงเรวไปกอนแลว

หนาทบกลองเขาในระหวางท�านองเพลง พบในเพลงเรอง

นางหงส ดงตอไปน

1) เพลงเรวปลายมดตนหม ในเพลงนางหงส

เรองยองหงด

2) เพลงเรวแมลงภทอง ในเพลงเรองนางหงส

3 ชน ออกเพลงภรมยสรางค

3) เพลงเรวจนแส ในเพลงนางหงสเรอง

แสนเสนาะ

4) เพลงเรวสรอยสน ในเพลงเรองนางหงส หกชน

รปแบบท3 การน�าท�านองเพลงเรวมาขยาย แลว

ใสหนาทบกลองใหเขากบท�านองนน พบในเพลงเรอง

นางหงส ดงตอไปน

1) เพลงเรว (ไมทราบชอ) ในเพลงนางหงสเรอง

สาวนอยเลนน�า ขยายท�านองทอน 1 ทงทอน


นางหงสเรองเทพไสยาสน ขยายท�านองเฉพาะบรรทดท 1

2.3.2 กลวธการตกลองมลายในเพลงเรวในสวน

ทตอจากเพลงเรว สามารถสรปรปแบบการบรรเลงไดดงน

รปแบบท 1 บรรเลงหนาทบหลก (สองไม) ของ

เพลงเรว หลงจากบรรเลงสวนทบรรเลงตอจากเพลงสามชน

แลว ใหท�านองเพลงบรรเลงกอนแลวจงบรรเลงหนาทบพบ

ในเพลงเรองนางหงสดงตอไปน

1) เพลงเรว (ไมทราบชอ) ในเพลงนางหงสเรอง

สาวนอยเลนน�า

2) เพลงเรวใบคลง ในเพลงนางหงสเรองเทพบรรทม

3) เพลงเรวปลายมดตนหม ในเพลงนางหงส

เรองยองหงด

รปแบบท 2 บรรเลงหนาทบหลก (สองไม) ของ

เพลงเรว หลงจากบรรเลงสวนทบรรเลงตอจากเพลงสามชน

ทนท โดย ไมมการเวนจงหวะกอนทจะบรรเลงหนาทบหลก

พบในเพลงเรองนางหงสดงตอไปน



2) เพลงเรว 4 ภาษา ในเพลงนางหงสเรอง

แสนสดสวาท ทอน 2

3) เพลงเรวจนแส ในเพลงนางหงสเรอง

แสนเสนาะ ทอน 1 เทยวกลบ

รปแบบท3 หลงจากบรรเลงสวนทบรรเลงตอจาก

เพลงสามชนแลว ใหท�านองเพลงบรรเลงกอนแลวจงบรรเลง

หนาทบตรงท�านองโยนของทอน 2 เพลงเรวแขกเห ในเพลง

นางหงสเรองอาหน

รปแบบท4 บรรเลงหนาทบนางหนาย ชนเดยว

ตอจากสวนทบรรเลงตอจากเพลงสามชน พบในเพลงเรอง

นางหงสดงตอไปน

1) เพลงเรวแมลงภทอง ในเพลงเรองนางหงส

3 ชน ออกภรมยสรางค

2) เพลงเรวแขกมดตนหม (ตวผ ) ในเพลง

นางหงสเรองเทพนมต

รปแบบพเศษ นอกจากเพลงเรวในสวนทบรรเลง

ตอจากเพลงสามชนของแลว ในทอนหลง ๆ ของเพลงเรว

หรอในชวงกลางเพลงยงมการบรรเลงหนาทบกลองแบบ

พเศษ ซงสามารถสรปรปแบบการบรรเลงไดดงน

รปแบบท1 หนาทบกลองใหมความกลมกลนกบ

ท�านองเพลง พบในเพลงเรองนางหงสดงตอไปน

1) เพลงเรวทวอย ในเพลงนางหงสเรอง




รปแบบท 2 ท�านองเพลงกบหนาทบกลองม

กระสวนตางกน พบในเพลงเรองนางหงสดงตอไปน

1) เพลงเรวทวอย ในเพลงนางหงสเรอง




3) เพลงเรวแขกเห ในเพลงนางหงสเรองอาหน

119


2.4กลวธการตกลองมลายในเพลงภาษา

เพลงภาษาทน�ามาผกในเพลงเรองนางหงสทง

12 เรอง แบงเปนประเภทเพลงส�าเนยงภาษาได 6 ภาษา

สามารถสรปไดดงน

2.4.1 ภาษาฝรง เพลงมารชสนวลอยใน

เพลงนางหงสเรองชมสวนสวรรค

2.4.2 ภาษาลาว พบอย ในเพลงเรอง

นางหงส 3 เรอง โดยทง 3 เพลง ใชหนาทบลาวอตราจงหวะ

2 ชน ดงน

เพลงสาลกาแกวกบ เพลงไทรนอย ใน

เพลงนางหงสเรองเทพบรรทม

เพลงภาษาลาวกระแต ในเพลงเรอง

นางหงส หกชน

เพลงล�าปางใหญ เพลงเซลาเมา เพลง

เซลาเมา ชนเดยว (หนาทบซม) ในเพลงนางหงสเรองเทพนมต

2.4.3 ภาษาแขก พบอย ในเพลงเรอง

นางหงส 3 เรอง โดยทง 3 เพลง ใชหนาทบบรรเลง ดงน

1) เพลงภาษาแขก ชอ ยะวาใหม ในเพลง

นางหงสเรองเทพไสยาสนใชหนาทบประกอบได 2 หนาทบ

(ผบรรเลงเลอกบรรเลงได 1 หนาทบ) คอ หนาทบสะดายง

2 ชน หรอหนาทบสะดายง ชนเดยว

2) เพลงภาษาแขก ชอ เพลงสมารงกบ

เพลงบกนตาโมะ ในเพลงนางหงสเรองยองหงดใชหนาทบ

ประกอบได 2 หนาทบ คอ หนาทบสะดายง 2 ชน หรอ

หนาทบสะดายง ชนเดยว

3) เพลงแขก (ไมทราบชอ) ในเพลง

นางหงสเรองแสนเสนาะ ใชหนาทบตได 2 รปแบบ ตามแต

ผบรรเลงจะน�ามาใช คอ

3.1) หนาทบสะดายง ชนเดยว

3.2) หนาทบเจาเซน

2.4.4 ภาษาจน พบอย ในเพลงเรอง

นางหงส 2 เรอง โดยทง 2 เพลง ใชหนาทบภาษาจนบรรเลง

ดงน

1) เพลงส�าเนยงจนในชดโปยกงเหลง

ในเพลงเรองนางหงส สามชน

2) เพลงส�าเนยงจนในชดโปยกงเหลง

ในเพลงนางหงสเรองอปสรส�าอางค

2.4.5 ภาษาญวน พบอย ในเพลงเรอง

นางหงส 2 เรอง ใชหนาทบภาษาญวนบรรเลง ดงน

1) เพลงภาษาญวน (ไมทราบชอ)

ในเพลงนางหงสเรองสาวนอยเลนน�า

2) เพลงภาษาญวน (ไมทราบชอ)

ในเพลงนางหงสเรองอาหน

2.4.6 ภาษาเขมร เพลงเขมรต�าขาวเปลอก

ในเพลงนางหงสเรองแสนสดสวาทสามารถใชหนาทบ

บรรเลงได 2 รปแบบ ดงน

รปแบบท 1 คอ

- - - - - จ - จ� - จ - จ� - ต - ท - จ - จ� - ต - ท - ต - ท - จ - จ�

รปแบบท 2 คอ

จ จ� ต ท จ จ� จ จ� ต ท จ จ� ต ท ต ท

ทงน ขนอยกบผบรรเลงจะเลอกใช โดยหนาทบ

รปแบบท 2 ถาใชกบท�านองทอนท 2 จะท�าใหจงหวะกระชบ

เชอมตอกบลกหมดไดกลมกลนยงขน

2.5กลวธการตกลองมลายในลกหมด

การตกลองมลายในเพลงเรองนางหงสทง 12

เรอง สามารถสรปรปแบบการบรรเลงไดดงน

2.5.1 การตโดยใชหนาทบซม โดยมวธการ

หนาทบซมตลอดลกหมด กบการตหนาซมสลบกบเทคนคท

ประดษฐขน ซงสวนใหญจะบรรเลงแนวเดยวกบเพลงภาษา

มเพยงเพลงภาษาในเพลงนางหงสเรองสาวนอยเลนน�า

ททอดจงหวะลงจบ แลวตงแนวบรรเลงเพลงลกหมดใหม

2.5.2 ตหนาทบเขากบท�านองเพลงสลบ

กบหนาทบซม พบในลกหมดเพลงนางหงสเรองแสนสดสวาท

2.5.3 ตหนาทบเลนกบท�านองลกหมด

ส�าเนยงจน พบในลกหมดเพลงนางหงสเรองอปสรส�าอางค

และลกหมดในเพลงเรองนางหงส สามชน

120

อภปรายผล เพลงเรองนางหงสนจะเรมดวยเพลงพราหมณ

เกบหวแหวน ตอดวยเพลงสาวสอดแหวน เพลงกระบอกทอง

เพลงแมลงปอทอง และเพลงแมลงวนทอง จากการศกษา

แนวคดการผกเพลงเรองนางหงสทง 12 เรองของครฐระพล

นอยนตย นนพบวาจะคงรปแบบโครงสรางของเพลงทน�ามา

รอยเรยงกนม 4 รปแบบคอ 1) เพลงสามชน + เพลงเรว +

เพลงภาษา + เพลงลกหมด มจ�านวน 7 เพลง 2) เพลงสามชน

+ เพลงเรว + เพลงฉง + เพลงเรว + เพลงภาษา + เพลง

ลกหมด มจ�านวน 3 เพลง 3) เพลงนางหงส สามชน + เพลง

สามชน + เพลงเรว + เพลงฉง + เพลงเรว + เพลงภาษา +

เพลงลกหมด 4) เพลงนางหงส หกชน + เพลงสามชน +

เพลงเรว + เพลงฉง + เพลงเรว + เพลงภาษา + เพลง

ลกหมด ซงสอดคลองกบการกลาวถงโครงสรางของเพลง

เรองนางหงสของ ณรงคชย ปฎกรชต (2557: 28-317) การ

เชอมตอของเพลงในแตละประเภทพบวาผเรยบเรยงใหความ

ส�าคญไปทลกตกสดทายของเพลงแรกกบลกตกประโยคแรก

ของเพลงทน�ามาเชอมตอ จะพบการสมผสเสยงในคสนทมาก

ทสด ซงเปนคสมผสทเปนเสยงเดยวกน เมอบรรเลงท�านอง

ออกมาแลวจะมความกลมกลนกน

ในเพลงเรองนางหงสยดแนวทางการตหนาทบกลอง

มลายตามโครงสรางของหนาทบกลองทด ในเพลงเรองนางหงส

สามชนกบเพลงเรองนางหงส หกชน หนาทบกลองกลองมลาย

ทใชตประกอบใชหลกการขยายจากหนาทบนางหงสของเดม

ตามทฤษฎการประพนธเพลงไทยโดยมความยาวดงน เพลง

เรองนางหงส สองชน หนาทบยาว 2 บรรทด เพลงเรองนางหงส

สามชน หนาทบยาว 4 บรรทด และเพลงเรองนางหงส หกชน

หนาทบยาว 8 บรรทด ในเพลงสามชนจะใชหนาทบนางหนาย

เปนหลก ผตกลองสามารถพลกแพลงหนาทบนางหนายได

ตามท�านองเพลงและศกยภาพของคบรรเลง ในเพลงสามชน

ทเปนเพลงใหญ (เพลงชมสวนสวรรค) สามารถน�าหนาทบ

บวลอยมาบรรเลงไดในสวนทอน 1 เทยวแรก ทงนเพอท�าให

ท�านองเพลงดสงางามและเปนการอวดภมรของคนกลอง

การตกลองมลายในเพลงเรวพบวามการสรางกลวธตกลอง

ไวหลายรปแบบซงสรปไดดงน 1) เมอจบเพลง 3 ชน มหนาทบ

กลองน�ากอนเขาท�านองเพลงเรว 2) กลองตหนาทบตาม

ท�านองเพลง 3) บรรเลงท�านองเพลงเรวไปกอน แลวหนาทบ

กลองเขาในระหวางท�านองเพลง 4) การน�าท�านองเพลงเรว

มาขยาย แลวใสหนาทบกลองใหเขากบท�านองนน

เพลงเรองนางหงสเปนการน�าเพลงหลายประเภท

มาบรรเลงตดตอกนการตกลองมลายนนตองค�านงถงการ

เขาเพลง การตหนาทบในเพลงใหสอดคลองเหมาะสมกบ

ท�านองเพลง การตหนาทบในสวนทจบเพลง ถาคนกลองม

ความเขาใจในท�านองเพลง แนวการบรรเลง รปแบบของ

ท�านองจบในแตละสวนหรอในแตละเพลงกจะท�าให

การบรรเลงออกมาสมบรณ เรยบรอย นาฟง

ขอเสนอแนะ การศกษากลวธการตกลองมลายในเพลงเรอง

นางหงส กรณศกษาครฐระพล นอยนตยผวจยได ด�าเนนการ

ศกษาเพอใหเกดประโยชนกบการศกษาวชาดนตรไทยซง

วงปพาทยนางหงสนนถอวามบทบาทส�าคญกบสงคมดนตร

ไทย จากการศกษาในครงนผวจยมขอเสนอแนะในการศกษา

วงปพาทยนางหงสตอไปดงน

1. ผทสนใจควรศกษาเพลงเรองนางหงสและกลวธ

การตกลองจากผเชยวชาญทางดานดนตรในส�านกตาง ๆ

เพอเปนการอนรกษและน�าไปปฏบตไดตรงตามแบบแผนการ

บรรเลงตอไป

2. สถาบนการศกษาควรบรรจเพลงนางหงสไวใน

หลกสตรการศกษาดนตร

3. ผสอนควรสรางคานยมการบรรเลงเพลงเรอง

นางหงสใหถกตอง ไพเราะ

121


เอกสารอางองณรงคชย ปฏกรชต. (2557). เพลงเรองกบการพฒนาศกยภาพนกดนตรไทย. ใน หนงสอทระลก 84 ป ปชนยาจารย

ครพนจฉายสวรรณ(ศลปนแหงชาต).

มนตร ตราโมท. (2527). วงดนตรไทย. ใน โสมสองแสงชวตดนตรไทยของมนตรตราโมท. กรงเทพฯ: โรงพมพเรอนแกว

การพมพ.

เสถยร ดวงจนทรทพย; ชยภค ภทรจนดา; และ อานนท นาคคง. (2539). ปพาทยนางหงสและเพลงนางหงส. ใน หนงสอท

ระลกงานไหวครดนตรไทย ประจ�าปการศกษา 2539 ภาควชาดนตรศกษา คณะครศาสตร จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย. กรงเทพฯ: หองภาพสวรรณ.

แนวความคดหลงจากการสรางสรรคงานนาฏยศลปทสะทอนถงจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป1

CONCEPT AFTER IN THE CREATION OF A DANCE REFLECTING ETHICS IN DANCE RESEARCH

ลกขณาแสงแดง/LUCKANA SAENGDAENGสาขาวชาศลปกรรมศาสตร คณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลยTHE DEGREE OF DOCTOR OF FINE AND APPLIED ARTS PROGRAM, FACULTY OF FINE AND APPLIED ARTS, CHULALONGKORN UNIVERSITY

นราพงษจรสศร/ NARAPHONG CHARASSRI2

ศาสตราจารยวจย / จฬาลงกรณมหาวทยาลยRESEARCH PROFESSOR, CHULALONGKORN UNIVERSITY

Received: December 27, 2018Revised: March 18, 2019Accepted: March 20, 2019

บทคดยอ บทความวจยนเปนสวนหนงของวทยานพนธเรอง การสรางสรรคงานนาฏยศลปทสะทอนถงจรยธรรมทางการวจย

นาฏยศลป ซงมวตถประสงคเพอคนหาแนวความคดทไดหลงจากการสรางสรรคงานนาฏยศลปทสะทอนถงจรยธรรมทางการ

วจยนาฏยศลป โดยมวธด�าเนนการวจยดวยรปแบบการวจยเชงสรางสรรค และการวจยเชงคณภาพ ทผานกระบวนการ

วเคราะหขอมลดวยเครองมอทประกอบไปดวย ขอมลทางเอกสารและงานวจยทเกยวของ การสมภาษณผเชยวชาญทางดาน

นาฏยศลป และผทมสวนเกยวของกบงานวจย ประสบการณสวนตวของผวจย การสงเกตการณ การสมมนาในชนเรยน

การสมมนาทเกยวของกบจรยธรรมทางการวจย สอสารสนเทศ และเกณฑมาตรฐานศลปน สกระบวนการสรางสรรคผลงาน

ทางดานนาฏยศลปทใหความส�าคญกบแนวความคดทใชในการสรางสรรคผลงาน

ผลการวจยพบวาแนวความคดทไดหลงจากสรางสรรคงานนาฏยศลปทสะทอนถงจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป

ไดใหความส�าคญกบการสรางสรรคงานใหมม 10 ประการ โดยการค�านงถงจรยธรรมทางการวจยเปนสาระส�าคญอนดบแรก

ภายหลงจากการสรางสรรคงานนาฏยศลปทสะทอนถงจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป รองลงมาคอการค�านงถงจรยธรรม

ทางการวจยนาฏยศลป การค�านงถงการแสดงทสรางสรรค เพอผทมสวนเกยวของกบการวจยทางนาฏยศลป การค�านงถง

การสะทอนสภาพสงคมโดยใชนาฏยศลป การค�านงถงความคดสรางสรรคในงานนาฏยศลป การค�านงถงแนวคดของ

นาฏยศลปหลงสมยใหม การค�านงถงศลปะการละครกบการสรางสรรคงานนาฏยศลป การค�านงถงสญลกษณในงานนาฏยศลป

การค�านงถงทฤษฎดานนาฏยศลป ดรยางคศลป และทศนศลป รวมทงการค�านงถงการสรางสรรคการแสดงทเปนศลปะเพอ

ศลปะ ตามล�าดบ ซงผลทไดจากการวจยนนตรงตามวตถประสงคของการวจยทกประการ

ค�าส�าคญ: จรยธรรมการวจย นาฏยศลปสรางสรรค การลกลอกงานวชาการ การละเมดจรยธรรมการวจยนาฏยศลป นาฏยศลป

1 บทความวจยนเปนสวนหนงของวทยานพนธระดบดษฎบณฑต เรอง “การสรางสรรคงานนาฏยศลปทสะทอนถงจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป” หลกสตรศลปกรรมศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชาศลปกรรมศาสตร (นาฏยศลป) คณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย


123


Abstract This research article is a part of Doctor of Fine and Applied Arts research entitled, “The Creation

of a Dance Research”, aimed to clarify the concept behind the creation of a dance reflecting ethics in

dancing. This study was completed by creative and qualitative methodology. The data was collected by

analyzing with previous research, expert interviewing and relevant respondents including self-experiences,

observation and class seminar about ethics in research, multimedia and also artist standards. These ideas

could lead to the creation of dance with hidden concepts.

The research results indicated that the creation of dance a dance reflecting ethics in dance had

paid much attention to the creation of new styles with ethic research as the priority, then reflecting ethic

in dance followed by ethic concept, creativity for whoever correlated with Thai dancing, social reflection,

creative style, post-modern dance, drama performance and Thai dancing, uniqueness, dance theory, the

art of playing music and visual art and also artistic performance based respectively. Consequently, the

results were closely correlated with all research objectives.

Keywords: Ethics In Dance Research, Creative Dance, Plagiarism, Poor Ethics In Dance Research, Dance

บทน�า จรยธรรมประกอบไปดวยค�าทงสองค�า คอ จรย

หมายถง ความประพฤตทพงประสงค และค�าวา ธรรม

หมายถง ความประพฤตด ความถกตอง คณความด ความชอบ

(ประทป ฉตรสภางค; ภทรยา กจเจรญ และดรณ ภขาว,

2559: 3) ในขณะทพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน ป

พทธศกราช 2554 ไดใหค�านยามไววา จรยธรรม หมายถง

ธรรมทเปนขอประพฤตปฏบต ศลธรรม หรอกฎศลธรรม

(พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน, 2554: ออนไลน)

นอกจากนสาโรช บวศร ไดใหค�านยามไววา จรยธรรม หมายถง

หลกความประพฤตทอบรมกรยา และปลกฝงลกษณะ

นสยใหอย ในครรลองของคณธรรมหรอศลธรรม เปน

แนวทางการประพฤตในสงทดงาม เปนทยอมรบของสงคม

และตนเอง (สาโรช บวศร, 2552 อางถงใน ประทป

ฉตรสรางค และคณะ, 2559: 3)

ทงน สภาพสงคมไทยในปจจบนมปญหาดาน

จรยธรรมเปนปญหาส�าคญ แมวาปญหาดานจรยธรรมเปน

ปญหาทยากจะแกไข หรออาจสายเกนไปทจะแกไข แตกม

ความจ�าเปนตองแกไข เพราะเปนเรองททกคนควรจะ

รวมมอกนท�า ทงนเพราะปญหาดานจรยธรรมจะสงผลกระทบ

ตอบรบททางสงคมในทก ๆ ดาน จนอาจลกลามกลายเปน

ปญหาระดบสงคม ประเทศชาต และหมมวลมนษยชาตได

ในทสด

ปจจบนสถาบนการศกษาตาง ๆ ไดมงเนนใหมการ

ผลตผลงานวจยทมจ�านวนเพมมากขนอยางตอเนอง แต

สงส�าคญทควรตระหนกถงมใชจ�านวนของงานวจยทมแนวโนม

เพมมากขน หากแตเปนคณภาพของผลงานนน ซงสงทจะ

ท�าใหผลงานดงกลาวมคณภาพทสมบรณและทรงคณคาทาง

ภมปญญาอยางแทจรง คอ จรยธรรมทางการวจย ซงนราพงษ

จรสศร ไดแสดงความคดเหนไววา “ธรรมหรอกฎทเปนขอ

ประพฤตปฏบต ส�าหรบการสบคน คนควา สอบสวน

รวบรวมขอมล ตลอดจนวธการหรอขนตอนตาง ๆ เพอใหได

มาซงค�าตอบ โดยผานกระบวนการตามหลกของการวจยท

ด” (นราพงษ จรสศร, 2560: 12) ซงสอดคลองกบสถาบน

การศกษาทมหลกสตรการจดการเรยนการสอนทางดาน

นาฏยศลป ตางกมงเนนใหมการผลตผลงานวจยเพมมากขน

ทงในรปแบบของงานสรางสรรคทางนาฏยศลป และการวจย

ในรปแบบเอกสาร แตกลบมไดมงเนนในการสรางความ

ตระหนกเรองจรรยาบรรณของผวจยทดควบคกนไป ซงอาจ

ท�าใหประเดนเรองจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลปนน

ถกละเลยไป ทงในมมมองของผวจย ผประเมน ตลอดจนผทม

สวนเกยวของกบการวจยทกภาคสวน

จากทกลาวมาขางตนจะเหนไดวาการใหความ

ส�าคญกบเรองของจรยธรรมทางการวจย มความส�าคญอยาง

มากตอการขบเคลอนความเจรญกาวหนาของศาสตรแขนง

124

ตาง ๆ โดยเฉพาะอยางยงจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป

กถอวาเปนอกหนงดานของงานศลปะทแวดวงวชาการตอง

ตระหนก และใหความส�าคญเทยบเทากบศลปวทยาการอน ๆ

ในป จจ บ นสถาบ นการศ กษาระด บอ ดม ศกษา ใน

ประเทศไทยทจดการเรยนการสอนทางดานนาฏยศลปใน

ระดบปรญญาบณฑต มการจดรายวชาเกยวกบการวจยทาง

นาฏยศลปโดยตรง หรอรายวชาทเปนสวนหนงของการวจย

ทางนาฏยศลป เพอใหผเรยนไดเรยนรกระบวนการขนตอน

และลงมอปฏบตการท�าวจยทเกยวของกบนาฏยศลป

นอกจากนอกหลายสถาบนทจดการเรยนการสอนในระดบ

บณฑตศกษา ไดก�าหนดใหผเรยนตองผานการน�าเสนอ

ผลงานนพนธทเรยกวาวทยานพนธ เพอใชขอส�าเรจการศกษา

หรอแมแตผทปฏบตงานเปนอาจารยในมหาวทยาลย จะตอง

ขอก�าหนดต�าแหนงทางวชาการทสงขน ซงตางกตองอาศย

ผลงานวจยเปนหนงในผลงานทใชประกอบการพจารณาดวย

เชนกน

แตในขณะเดยวกนจะเหนไดชดเจนวา แวดวง

วชาการดานนาฏยศลปกลบมงเนนแตจ�านวนผลผลตของ

งานวจยและงานสรางสรรคทางดานนาฏยศลปทเพมมากขน

แตกลบมไดมงเนนในการสรางความตระหนกเรองจรยธรรม

ทางการวจยนาฏยศลปควบคกนไป สงผลใหสภาพปญหา

ของการละเมดจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลปยงสามารถ

พบเหนไดอยเปนระยะ ทงจากทเกดจากความตงใจหรอ

ไมไดตงใจ สวนหนงกคอการน�าเสนอขาวสารทเกยวกบ

บทลงโทษของผละเมดจรยธรรมการวจย หรออาจเรยกไดวา

เปนการคดลอกทางวชาการ (Plagiarism) อนเปนสวนหนง

ของจรยธรรมการวจย โดยมการน�าเสนอขาวออกส

สาธารณชนทงในประเทศและตางประเทศ และอกจ�านวน

ไม น อย ทร กน เฉพาะวงจ�ากดเท านน ซ งผ วจย กม

ประสบการณโดยตรงทมสวนเกยวของกบกรณการละเมด

จรยธรรมทางการวจยนาฏยศลปอกดวย ทงน ประเดนอน

นาสนใจทเกดขนจากการละเมดจรยธรรมทางการวจย

นาฏยศลปนนพบวา (นราพงษ จรสศร. 2560) สาเหตปจจย

ทสงผลตอการกระท�าผดจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป

ทงสน 10 ประการ ไดแก ระบบอาวโส ระบบพวกพอง

ผลประโยชนสวนตน การเกรงกลวตออ�านาจทเหนอกวา การ

ท�าผดกระบวนการ การละเมด การปดบงซอนเรนขอมลเพอ

ประโยชนอนมชอบในงานวจย การเออประโยชนใหกบผทม

อทธพล การใชพนทในงานวจยเพอท�าลายผอน และการ

ละเวนหนาทของกรรมการ

จากความส�าคญของสภาพปญหาจรยธรรม

ทางการวจย และผลการวจยเกยวกบจรยธรรมทางการวจย

นาฏยศลปดงทไดน�าเสนอมาขางตนน ผวจยจงเกดแนวทาง

ในการน�าประเดนดงกลาวมาสรางสรรคเปนผลงานนาฏยศลป

โดยพจารณาดานการออกแบบองคประกอบการแสดง

และการคนหาแนวความคดทไดภายหลงจากการสรางสรรค

ผลงานทางดานนาฏยศลป อกทงจากการทผวจยไดศกษา

งานวจยสรางสรรคทางดานนาฏยศลประดบดษฎบณฑตใน

ประเทศไทยนนพบวา ยงไมปรากฏการน�าแนวคดเรอง

จรยธรรมทางการวจยนาฏยศลปมาใชเปนเครองมอท

สะทอนสภาพปญหาของสงคมการศกษาในระดบอดมศกษา

มากอน ดงนนการสรางสรรคผลงานทางดานนาฏยศลปครงน

จงเปนอกหนงเครองมอทางศลปะทจะชวยกระตนเตอน

สะทอน และเปดโลกทศนใหม ๆ ใหกบกลมผชม เชน

นกเรยน นสต นกศกษา คร อาจารยนกวชาการ และบคคล

ทวไป ไดเหนถงปจจยทสงผลตอการกระท�าผดจรยธรรม

ทางการวจยนาฏยศลป ทอาศยผลงานศลปะเปนตวขบเคลอน

และน�าเสนอ ทงนกเพอเปนการสรางเกราะก�าบงทาง

วชาการ และใหผเกยวของไดมสวนรวมในการตระหนกรการ

ปองกน และการแกไขปญหาดงกลาว ซงเปนแนวทางของ

การสรางสรรคผลงานทางดานนาฏยศลปตอไปในอนาคต

อกทงยงเปนการเปดมมมองใหมๆ ตอแวดวงการศกษาทาง

ดานนาฏยศลปอกดวย

ดงนนวงการศกษาทางด านนาฏยศลป ควร

ตระหนกรถงปญหา แสวงหาแนวทางปองกน ตลอดจนการ

รวมมอกนแกไขปญหาทเกดขน เพอผลกดนใหเกดการ

ด�าเนนการเกยวกบจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลปอยาง

เปนรปธรรม รวมทงเปนการสรางขวญก�าลงใจ และสงเสรม

ใหนกวจยหรอผสรางสรรคผลงานไดสรางผลงานทมคณคา

แกวงการนาฏยศลปสบตอไป โดยมงเนนการพฒนาความร

คคณธรรม

วตถประสงคของการวจย เพ อค นหาแนวความคดท ได หล งจากการ

สรางสรรคงานนาฏยศลปทสะทอนจรยธรรมทางการวจย


125


อปกรณและวธด�าเนนการวจย ผวจยไดด�าเนนการวจยดวยรปแบบการวจยเชง

สรางสรรค และการวจยเชงคณภาพ โดยผานกระบวนการ

วเคราะหขอมลดวยเครองมอตาง ๆ ซงมรายละเอยดของ

กระบวนการวจยและวธด�าเนนการวจย ดงตอไปน

1.ระเบยบวธวจย การวจยเรองนอาศยรปแบบ

ของงานวจยเชงคณภาพผสมผสานกบงานวจยเชงสรางสรรค

ดวยการบรณาการองคความรจากศาสตรหลากหลายแขนง

ดวยกน ไดแก มนษยศาสตร สงคมศาสตร และศลปกรรม

ศาสตร โดยมขนตอนด�าเนนการวจย คอ 1) การศกษาจาก

เอกสารและงานวจยทเกยวของ 2) การสมภาษณผทมสวน

เกยวของกบงานวจย 3) การสงเกตการณหรอการส�ารวจ

ภาคสนาม 4) การวเคราะหและการสรางสรรคผลงานทาง

ดานนาฏยศลป 5) การตรวจสอบและปรบปรงผลงานนาฏยศลป

และ 6) การน�าเสนอผลงานนาฏยศลปสสาธารณชน และ

การวพากษผลงานอยางอสระ

2.เครองมอการวจย งานวจยนมเครองมอทใช

ในการวจยดงตอไปน

2.1การส�ารวจขอมลเชงเอกสาร ผวจยได

ศกษาคนควา และรวบรวมขอมลจากเอกสารและงานวจยท

เกยวของ อาท การวจยนาฏยศลป จรยธรรมทางการวจย

จรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป จรยศาสตรประยกตกบ

ประเดนปญหาจรยศาสตรเรองการละเมดลขสทธและการ

ลอกเลยนผลงานทางวชาการทเกยวของกบจรยธรรม

ทางการวจยนาฏยศลป จรรยาบรรณนกวจย ผลงานนาฏยศลป

และศลปะการแสดงทเกยวของกบงานวจย เปนตน

2.2การสมภาษณผทเกยวของกบงานวจย

ผวจยไดด�าเนนการเกบรวบรวมขอมลจากการสมภาษณ

ผเชยวชาญทางดานนาฏยศลปและผทมสวนเกยวของกบงาน

วจย ทงการสมภาษณในเชงลกแบบเดยว และการสมภาษณ

แบบกลม ในประเดนทเกยวของกบการวจยนาฏยศลป

2.3การส�ารวจขอมลภาคสนาม ผวจยไดเขา

รวมการสมมนาในชนเรยน เรอง จรยธรรมทางการวจย

นาฏยศลป ในรายวชาการบรหารจดการทางศลปกรรม จด

โดย นสตระดบดษฎบณฑต หลกสตรศลปกรรมศาสตรดษฎ

บณฑต สาขาวชาศลปกรรมศาสตร (นาฏยศลป) คณะ

ศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย และการสมมนา

ทางวชาการทเกยวของกบประเดนจรยธรรมทางการวจย

2.4สอสารสนเทศอนๆ ผวจยไดศกษาสอ

สารสนเทศทเกยวของกบการน�าเสนอประเดนจรยธรรม

ในแงมมตาง ๆ โดยม งเนนเนอหาสาระทเกยวของกบ

จรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป อาท วดทศน และสอออนไลน

เปนตน

2.5แบบสอบถาม ผวจยไดสรางแบบสอบถาม

เกยวกบรปแบบและแนวคดทไดหลงจากการสรางสรรค

ผลงานทางดานนาฏยศลป ซงผวจยไดด�าเนนการเกบรวบรวม

ขอมลจากแบบสอบถามจากผเชยวชาญทางดานนาฏยศลป

ศลปน และผทมสวนเกยวของกบงานวจย

3.การวเคราะหขอมลและสงเคราะหขอมล

ผวจยท�าการวเคราะหขอมลและสงเคราะหขอมล โดยการ

วเคราะหเนอหา (Content analysis) เพอน�ามาเปน

แนวทางในการสรางสรรคผลงานทางดานนาฏยศลป จาก

การเกบรวบรวมขอมลเชงเอกสาร การสมภาษณผทมสวน

เกยวของกบงานวจย การส�ารวจขอมลภาคสนาม และ

แบบสอบถาม

4.ระยะเวลาในการด�าเนนการวจย ผวจยได

ก�าหนดระยะเวลาในการด�าเนนการวจย ตงแตเดอนสงหาคม

พ.ศ. 2560 ถงเดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2562

5.การสรางสรรคผลงานและเผยแพรผลงาน

ผวจยมกระบวนการสรางสรรคผลงานและเผยแพรผลงาน

โดยมรายละเอยดดงตอไปน


ผวจยด�าเนนการทดลองและปฏบตการสรางสรรคผลงาน

เพอพฒนาคณภาพของผลงานนาฏยศลปจากการทดลอง

และปฏบตการสรางสรรคผลงานรวมทงสน 5 ครง

5.2 การตรวจสอบผลงานการสรางสรรคงาน

นาฏยศลปทสะทอนถงจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป

มขนตอนการตรวจสอบผลงานจากผเชยวชาญทางดานนาฏยศลป

ดวยการประเมนผลงาน การน�าเสนอขอคดเหน และแนวทาง

ในการปรบปรงผลงาน เพอน�ามาพฒนาการสรางสรรคผลงาน

ทางดานนาฏยศลปใหมความสมบรณมากยงขน

5.3 การจดแสดงผลงานและนทรรศการ

ผวจยไดจดการแสดงผลงานสรางสรรคทางดานนาฏยศลป

และนทรรศการตอสาธารณชน ตลอดจนมการประเมนผล

จากแบบสอบถาม และการสมภาษณอกดวย

126

5.4การประเมนผล ผวจยไดน�าขอมลจากการ

สรางสรรคผลงานทางดานนาฏยศลปมาท�าการประเมน

วเคราะหขอมล และอภปรายผลทไดมาจากแบบสอบถาม

การสงเกตการณ และการสมภาษณ

การวเคราะหขอมล ผวจยไดด�าเนนการวจยโดยอาศยระเบยบวธวจย

เครองมอการวจย และการวเคราะหขอมล ซงอาศยองค

ความรจากผลการวจยของนราพงษ จรสศร เรองจรยธรรม

ทางการวจยนาฏยศลป เมอป พ.ศ. 2560 ทไดศกษาปจจย

ส�าคญทสงผลใหเกดการกระท�าผดจรยธรรมทางการวจย

นาฏยศลปมาเปนกรอบแนวคดหลกในการวจย รวมกบการ

ศกษาประเดนของการลกลอกทางวชาการ (Plagiarism)

และการสมภาษณผทมสวนเกยวของกบงานวจย ท�าใหผวจย

พบวาแนวความคดทไดหลงจากการสรางสรรคงานนาฏย

ศลปทสะทอนถงจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป ซงเปนสง

ทผสรางสรรคผลงานทางดานนาฏยศลปควรค�านงถงความ

ส�าคญในการออกแบบผลงานในอนาคต ซงจ�าแนกออกเปน

10 ประเดน ดงรายละเอยดตอไปน

1)การค�านงถงจรยธรรมทางการวจย

ในการสรางสรรคงานนาฏยศลปทสะทอนถง

จรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป ประเดนส�าคญทผวจย

คนพบไดหลงจากการสรางสรรคผลงาน คอ การค�านงถง

จรยธรรมทางการวจย เหตเพราะประเดนดงกลาวมความ

ส�าคญเปนอนดบแรกทนกวจยและนกวชาการตองตระหนก

อยางยง อนเปนประโยชนตอการขบเคลอนความกาวหนา

ทางวชาการของศาสตรตาง ๆ โดย ธรากร จนทนะสาโร ได

สนบสนนความคดเรองการค�านงถงจรยธรรมทางการวจย

ภายหลงจากการสรางสรรคผลงานนาฏยศลปไววา “การ

ค�านงถงจรยธรรมทางการวจย เปนประเดนส�าคญเปนอนดบ

แรก ๆ ทผวจยจะตองสรางใหเกดขนกบผชม อยางนอยก

เปนการตแผวาผลเสยทเกดขนเปนเชนไร เพอกระตนให

สงคมทางการศกษาในสถาบนอดมศกษาไดกลบมาตระหนก

เรองนอยางจรงจง ปองกน หาทางออก และการแกไขหรอ

เยยวยาผทไดรบผลกระทบโดยตรง” (ธรากร จนทนะสาโร,

สมภาษณ. 25 ตลาคม 2561) ในขณะเดยวกน ดยนยา

ภตพนธ ไดแสดงความคดเหนในลกษณะเดยวกนไววา

“จรยธรรมและจรรยาบรรณในงานวจยทางศลปกรรมม

ความส�าคญมากทสด เพราะนอกจากจะเปนเครองหมาย

แสดงถงการเปนผมศลธรรมและจรยธรรมทดแลว ยงสะทอน

ถงการใหเกยรตตอตนเอง และผรวมสายอาชพดวย และยง

สงผลถงอนาคต และการด�ารงอย ของสายอาชพทาง

ศลปกรรมนน ๆ อยางมนยส�าคญ” (ดยนยา ภตพนธ, อาง

ถงใน นราพงษ จรสศร, 2560: 38)

ส วนส�าคญอกประการหนงของการค�านงถง

จรยธรรมทางการวจย ผวจยวเคราะหไดวาปจจบนกระแส

เรองการตนตวตอเรองการลกลอกงานวชาการ (Plagiarism)

เรมขยายเปนวงกวางมากขน อกทงยงมการน�าเสนอขาวสาร

เกยวกบบคคลทถกลงโทษจากผลของการลกลอกงาน

วชาการ ทงจากสอในประเทศและสอตางประเทศ และอก

จ�านวนไมนอยทไมมการเผยแพรขาวสารสสาธารณชน แต

รบรกนอยอยางจ�ากดในวงแคบ ประเดนนจงเปนการอธบาย

ไดวา ภายหลงจากการสรางสรรคงานนาฏยศลปทสะทอน

ถงจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป ผวจยและกลมผชมตาง

กตระหนกถงผลเสยทอาจเกดขนภายหลง ทงในฐานะของ

ผถกละเมดและผละเมด ทงทตงใจหรอไมตงใจ

แนวคดเรองการค�านงถงจรยธรรมทางการวจย

จงเปนภาพสะทอนส�าคญของผลงานสรางสรรคทางดาน

นาฏยศลป โดยน�าเสนอผานองคประกอบส�าคญทางดาน

นาฏยศลป คอ บทการแสดง กลาวคอ ในสวนของบทการแสดง

ผวจยมการน�าเสนอเนอหาหรอปจจยส�าคญทมตอการกระท�า

ผดจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป ผานโครงเรองทแบง

ออกเปน 2 องก คอ องกท 1 สมมนาเรองจรยธรรมทางการ

วจยนาฏยศลป และองกท 2 ค�าสาป ในขณะทลลานาฏย

ศลปนน ผวจยไดน�าเสนอลลาและทาทางการเคลอนไหวท

องมาจากบทการแสดง โดยสะทอนถงผลกระทบทเกดจาก

การกระท�าผดจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป รวมทงการ

ออกแบบอปกรณประกอบการแสดงทสะทอนใหเหนถง

ปญหาจรยธรรมทางการวจยเรอง การลกลอกงานวชาการ

(Plagiarism) นอกจากนยงพบวากล มผ ชมรอยละ 87

ใหความคดเหนทสอดคลองกบการวเคราะหเชนเดยวกน

โดยเหนวาประเดนเรองการค�านงถงจรยธรรมทางการวจย

เปนสาระส�าคญอนดบแรกภายหลงจากการสรางสรรคงาน


ทงนจรยธรรมทางการวจยกบจรยธรรมทางการ

วจยนาฏยศลปส�าหรบงานวจยฉบบนมประเดนส�าคญท

แตกตางกนกลาวคอ จรยธรรมทางการวจยผวจยไดใหความ

ส�าคญกบจรรยาบรรณนกว จยตามทส�านกงานคณะ

127


กรรมการวจยแหงชาตไดก�าหนดไว แตในสวนของจรยธรรม

ทางการวจยนาฏยศลปคอ ผลทได จากการวจยเรอง

จรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป ทกลาวถงปจจยทสงผลตอ

การกระท�าผดจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลปทง 10

ประการ ซงผวจยจะไดอธบายไวในล�าดบตอไป

2) การค�านงถงจรยธรรมทางการวจย



จรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป ประเดนส�าคญอกประการ

หนงทผ วจยคนพบไดหลงจากการสรางสรรคผลงาน คอ

การค�านงถงจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป เหตเพราะประเดน

ดงกลาวมความส�าคญอยางยงตอการสรางสรรคงานนาฏย

ศลปครงน ทงนเพราะประเดนเรองจรยธรรมทางการวจย

นาฏยศลป คอ แรงบนดาลใจของผวจยจากสงเรา ซงกคอ

ผลการวจยจากงานวจยเรองจรยธรรมทางการวจยนาฏย

ศลปของนราพงษ จรสศร โดยผลการวจยไดระบถงปจจยท

สงผลตอการกระท�าผดจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป

10 ประการ ไดแก ระบบอาวโส ระบบพวกพอง ผลประโยชน

สวนตน การเกรงกลวตออ�านาจทเหนอกวา การท�าผด

กระบวนการ การละเมด การปดบงซอนเรนขอมลเพอประโยชน

อนมชอบในงานวจย การเออประโยชนใหกบผทมอทธพล

การใชพนทในงานวจยเพอท�าลายผอน และการละเวนหนาท

ของกรรมการ ซงผวจยไดน�าปจจยดงกลาวทง 10 ประการ

มาใชเปนแนวทางในการคนหารปแบบการแสดง ผาน

กระบวนการปฏบตการสรางสรรคผลงานนาฏยศลป โดย

การออกแบบองคประกอบในการแสดง ไดแก การออกแบบ

บทการแสดง และการออกแบบลลานาฏยศลป เปนตน

กลาวคอ ในสวนของบทการแสดง ผวจยมการน�าเสนอ

เนอหาหรอปจจยส�าคญทง 10 ประการทมตอการกระท�าผด

จรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป ผานโครงเรองทแบงออก

เปน 2 องก คอ องกท 1 สมมนาเรองจรยธรรมทางการวจย

นาฏยศลป และองกท 2 ค�าสาป ในขณะทลลานาฏยศลปนน

ผวจยไดน�าเสนอลลาและทาทางการเคลอนไหวทองมาจาก

บทการแสดง โดยสะทอนถงเหตปจจยทสงผลใหเกดการ

กระท�าผดจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป ซ งการ

สรางสรรคงานนาฏยศลปในครงนจะเปนการน�ารองการ

สรางสรรคผลงานทางดานนาฏยศลปทผนวกแนวความคด

ทางดานจรยธรรมและศลปกรรมศาสตรเข าไว ด วยกน

ท�าใหเกดความรความเขาใจเกยวกบสาระของจรยธรรมใน

การวจยทางดานนาฏยศลปมากยงขน

ทงน ธรากร จนทนะสาโร ไดสนบสนนความคด

เรองการค�านงถงจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป ภายหลง

จากการสรางสรรคผลงานนาฏยศลปไววา “งานวจยดาน

นาฏยศลปมกเปนการรวบรวมขอมลจากแหลงเอกสาร

การสมภาษณนาฏยศลปน หรอเปนการผลตงานแสดง ซงมความ

แตกตางจากสภาพปญหาการละเมดจรยธรรมทางการวจย

ของศาสตรแขนงอน ๆ ดงนนตองเปนการน�าเสนอหรอชน�า

ให เหนผลเสย หรอการลงโทษ ไม ทางใดกทางหนง

เพอกระตนเตอนมใหการละเมดนนเปนเรองปกตวสยของ

สถาบนอดมศกษา” (ธรากร จนทนะสาโร, สมภาษณ. 25

ตลาคม 2561) ในขณะเดยวกน ณรงค คมมณ ไดแสดงความ

คดเหนในลกษณะเดยวกนไววา “ผวจยจะตองค�านงถง

คณธรรมและจรยธรรมในการวจย เพราะหากผวจยทกคนม

ความรบผดชอบ ไมลกลอกงานของผอนไปเปนของตนเอง

นน กจะเปนการสงเสรมและสรางสรรคผลงานนาฏยศลปให

กาวหนาตอไป” (ณรงค คมมณ, อางถงใน นราพงษ จรสศร,

2560: 42) นอกจากน นราพงษ จรสศร ไดสนบสนนความ

คดเรองการค�านงถงจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป ไววา

“จรยธรรมทางการวจยนาฏยศลปเปนเสมอนหนงแผนท

ส�าหรบใชน�าทาง เพอตรวจสอบหรอชวดถงพฒนาการของ

องคความรทางนาฏยศลปไดอยางถกตองเหมาะสม และเปน

หลกสากล” (นราพงษ จรสศร, 2560: 67) กลาวคอ

จรยธรรมทางการวจยนาฏยศลปเปนสงทมความจ�าเปน

อยางยงตอวงการศกษาของประเทศชาต ในฐานะดชนชวด

ความกาวหนาทางวชาการ ซงควรมการเผยแพรจรยธรรม

ในการวจยทางดานนาฏยศลปสสาธารณชน โดยการใชองค

ความรแบบสหสาขาวชา รวมทงมหลกการและทฤษฎท

เกยวของ ตลอดจนสามารถน�าการแสดงผลงานสรางสรรค

ทางดานนาฏยศลปออกเผยแพรส ระดบสากลบนเวท

นานาชาต ใหสาธารณชนสามารถเขาใจไดดวยลลาและ

ทาทางการเคลอนไหวผานงานนาฏยศลป นอกจากนยงพบ

วากลมผชมรอยละ 79 ใหความคดเหนทสอดคลองกบการ

วเคราะหเชนเดยวกน โดยเหนวาประเดนเรองการค�านงถง

จรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป เปนสาระส�าคญอก

ประการหนงภายหลงจากการสรางสรรคงานนาฏยศลปท

สะทอนถงจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป

128

3)การค�านงถงการแสดงทสรางสรรคเพอผทม

สวนเกยวของกบการวจยทางนาฏยศลป



หนงทผวจยคนพบไดหลงจากการสรางสรรคผลงาน คอ การ

ค�านงถงการแสดงทสรางสรรค เพอผทมสวนเกยวของกบ

การวจยทางนาฏยศลป ทงนการแสดงสรางสรรคส�าหรบงาน

วจยฉบบน คอ ผลงานสรางสรรคทางดานนาฏยศลปท

สร างสรรคขนใหม โดยใหความส�าคญกบการแสดง

สรางสรรคทเปนศลปะเพอศลปะ ทมไดค�านงถงความบนเทง

หรอผลประโยชนในเชงพาณชยแตอยางใด ดงนนคณคาของ

งานศลปะเพอศลปะจงใหความส�าคญกบเรองความคด

สรางสรรคเปนหลก ซงผทมสวนเกยวของกบการวจยทาง

นาฏยศลปครงน คอ กลมผชมทมสวนเกยวของกบการวจย

ทางนาฏยศลป อาท นกวจย นสต นกศกษา และเยาวชน

รนใหม เปนตน ผวจยมงเนนใหงานนาฏยศลปชดนเปนสอทาง

ความคดเรองจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป เพอสอสาร

เรองจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลปแกผทมสวนเกยวของ

กบการวจยนาฏยศลปในแวดวงวชาการดานนาฏยศลป

โดยตรง ไดแก นกวจย นกวชาการ อาจารย นสต และ

นกศกษาทกระดบชนปรญญา ทงนเพราะในปจจบนสถาบน

การศกษาตาง ๆ ทมหลกสตรการศกษาทางดานนาฏยศลป

ในประเทศไทย มการผลตผลงานวจยและผลงานสรางสรรค

ทางดานนาฏยศลปเพมมากขนอยางตอเนอง แตสงส�าคญท

ควรตระหนกถงมใช จ�านวนของงานวจย และผลงาน

สรางสรรคทางดานนาฏยศลปทมแนวโนมเพมมากขน หาก

แตเปนคณภาพของผลงานนน ซงกคอจรยธรรมทางการวจย

นาฏยศลป อนเปนสงทผทมสวนเกยวของกบการวจยทาง

นาฏยศลปควรตระหนกและใหความส�าคญในทกขนตอน

ของการด�าเนนการวจย

ทงน ธรากร จนทนะสาโร ไดสนบสนนความคด

เรองการค�านงถงการแสดงทสรางสรรค เพอผ ทมสวน

เกยวของกบการวจยทางนาฏยศลปภายหลงจากการ

สรางสรรคผลงานนาฏยศลปไววา “งานสรางสรรคน ควรจะ

สะทอนภาพลกษณโดยตรงตอผทศกษาทางดานนาฏยศลป

ทงทเปนครอาจารย นกเรยน นกศกษา หรอนาฏยศลปน

โดยเฉพาะการน�าประเดนเรองการละเมดจรยธรรม มาใชใน

การออกแบบงานนาฏยศลป เพราะดวยสาระทเปนดานลบ

แตน�ามาใชสรางงานศลปะ จงไดผลงานศลปะทมพลงดาน

บวก ในการแสดงออกของศลปะเขาไปผสมผสาน” (ธรากร

จนทนะสาโร, สมภาษณ, 25 ตลาคม 2561) ในขณะเดยวกน

นราพงษ จรสศร ไดแสดงความคดเหนในลกษณะเดยวกน

ไววา “งานสรางสรรคนควรสะทอนใหเหนถงประเดนการ

กระท�าผดจรยธรรมทางการวจยทส งผลกระทบตอผ ท

เกยวของ หรอสงทศกษาในงานวจย ยกตวอยางเชน หาก

เปนการบดเบอนขอมลทไดจากวจย หรอการเขยนขอมลท

ไมเปนความจรงในงานวจย จะท�าใหผอนเกดความเขาใจผด

ได” (นราพงษ จรสศร, สมภาษณ. กนยายน 2561) ทงน

ผวจยไดน�าปจจยดงกลาวทง 10 ประการ ซงเปนผลจากการ

วจยเรอง จรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป ของนราพงษ

จรสศร มาใชเปนแนวทางในการคนหารปแบบการแสดง

ผานกระบวนการปฏบตการสรางสรรคผลงานนาฏยศลป

โดยการออกแบบองคประกอบในการแสดง ไดแก การ

ออกแบบบทการแสดง และการออกแบบลลานาฏยศลป

เปนตน กลาวคอ ในสวนของบทการแสดง ผวจยมการน�า

เสนอเนอหาหรอปจจยส�าคญทง 10 ประการทมตอการกระท�า

ผดจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป ผานโครงเรองทแบง

ออกเปน 3 ฉาก ตามแนวคดในการออกแบบการแสดง

สรางสรรค โดยน�าแนวคดการออกแบบบทการแสดงแบบ

ภาพปะตด หรอ คอลลาจ (Collage) ซงผวจยไดรอยเรยง

ภาพการแสดงแตละฉากใหมความตอเนองกน อาท ฉากการ

แสดงเบกโรงออกแขกในชวงการเปดงานสมมนา ฉากการ

สมมนาทางวชาการเรองจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป

ฉากการประกวดนางงามมสจรยธรรม ฉากระบ�ารสเซย และ

จบลงดวยฉากของการสาปแชง ในขณะทลลานาฏยศลปนน


บทการแสดงในแตละฉาก โดยสะทอนถงเหตปจจยทสงผล

ใหเกดการกระท�าผดจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป

นอกจากนยงพบวากลมผชมรอยละ 65 ใหความคดเหนท

สอดคลองกบการวเคราะหเชนเดยวกน โดยเหนวาประเดน

เรองการค�านงถงการแสดงทสรางสรรค เพอผ ทมสวน

เกยวของกบการวจยทางนาฏยศลป เปนสาระส�าคญอก

ประการหนงภายหลงจากการสรางสรรคงานนาฏยศลปท

สะทอนถงจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป

4)การค�านงถงการสะทอนสภาพสงคมโดยใช




129



ค�านงถงการสะทอนสภาพสงคมโดยใชนาฏยศลป ซงในงาน

วจยนมงเนนการสะทอนสภาพสงคมไทยในปจจบนเรอง

ปญหาดานจรยธรรมในบรบทของสงคมไทยดานการศกษา

เปนปญหาส�าคญ ทงนผ วจยม งเนนในประเดนปญหา

จรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป เพราะจรยธรรมทางการ

วจยนาฏยศลปเปนสงทมความจ�าเปนอยางยงตอวงการ

ศกษาดานนาฏยศลปของประเทศชาต แตกลบพบวามการ

ทจรตเกยวกบการกระท�าความผดจรยธรรมทางการวจย

นาฏยศลป ประเดนปญหาทเกดขน ไดแก การคดลอกงาน

วชาการและวรรณกรรม โดยทไมมการอางองแหลงขอมล

(Plagiarism) การบดเบอนขอมล และการใชงานวจยเปน

เครองมอทใชแสวงหาผลประโยชนโดยมชอบ เปนตน ตาม

ทผลการวจยเรอง จรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป ของ

นราพงษ จรสศร ทไดศกษาวเคราะหเกยวกบปจจยทสงผลตอ

การกระท�าผดจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป 10 ประการ

อนเปนการน�าเสนอประเดนใหมทสะทอนสภาพสงคมของ

แวดวงวชาการในปจจบนไดอยางชดเจน ไดแก การมอยของ

ระบบอาวโสแบบไทยโบราณในสงคมไทยปจจบน การม

ระบบพวกพองในองคกรทมความเกยวของกบกระบวนการ

วจยทางนาฏยศลป การคาดหวงผลประโยชนจากบคคลหรอ

องคกรใด ๆ จนท�าใหเกดการท�างานวจยทมผลเบยงเบน

ทเออประโยชนกบตวบคคลหรอองคกรนน ๆ การเกรงกลวใน

อ�านาจทเหนอกวาในสงคมไทย การน�าระเบยบวธวจยมา

สวมใชกบงานทไมไดถกสรางขนมาจากกรรมวธของการวจย

การเอางานของผอนมาเปนงานของตน โดยทไมขออนญาต

และไมมการอางอง การมพฤตกรรมของการเขยนขอมลไม

ครบ โดยการจงใจสรางขอมลเทจ ตลอดจนการเลอกเผย

แพรขอมลทเออประโยชนใหกบผ ทมอทธพลมากกวา

เนองมาจากการเกรงกลวตออทธพล ดงนนแนวคดเรองการ

สะทอนสภาพสงคมโดยใชนาฏยศลป จงเปนภาพสะทอน

ส�าคญอกประการหนงของผลงานสรางสรรคทางดานนาฏย

ศลป โดยน�าเสนอผานองคประกอบส�าคญทางดานนาฏย

ศลป คอ บทการแสดง และลลานาฏยศลป ในสวนของบท

การแสดง ผวจยมการน�าเสนอเนอหาหรอปจจยส�าคญทมตอ

การกระท�าผดจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป ผานโครง

เรองทแบงออกเปน 2 องก คอ องกท 1 สมมนาเรอง

จรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป และองกท 2 ค�าสาป

ซงบทการแสดงไดสะทอนถงความดางพรอยทางวชาการท

เกดขนจรงในแวดวงวชาการทางดานนาฏยศลป จากปจจย

ทส งผลตอการกระท�าความผดจรยธรรมทางการวจย

นาฏยศลป ซงเปนผลจากการวจยเรองจรยธรรมทางการวจย

นาฏยศลป ของนราพงษ จรสศร ในขณะทลลานาฏยศลปนน


บทการแสดง โดยสะทอนถงผลกระทบทเกดจากการกระท�า

ผดจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป

นอกจากนยงพบวากลมผชมรอยละ 59 ใหความ

คดเหนทสอดคลองกบการวเคราะหเชนเดยวกน โดยเหนวา

ประเดนเรองการค�านงถงการสะทอนสภาพสงคมโดยใช

นาฏยศลปเปนสาระส�าคญอกประการหนง ภายหลงจาก

การสรางสรรคงานนาฏยศลปทสะทอนถงจรยธรรมทางการ

วจยนาฏยศลป ทงน ณรงค คมมณ ไดสนบสนนความคด

เรองการค�านงถงการสะทอนสภาพสงคมโดยใชนาฏยศลป

ไววา “นาฏยศลปทมงเนนเรองสภาพสงคม มกจะเปนงาน

ศลปะทเขาถงผชมสวนใหญไดเปนอยางด เพราะเปนเรอง

ความคดเหนหรอสงทคนสวนใหญใหความสนใจ หรอม

ความรในเรองนน ๆ ” (ณรงค คมมณ, 2559: 140) นอกจาก

น ธรากร จนทนะสาโร ไดแสดงความคดเหนทสอดคลองกน

ไววา

สภาพสงคมทเกดขน ควรเปนสงคมในแวดวงการ

ศกษาดานนาฏยศลปเปนส�าคญ เมอการแสดง

เสรจสน เหลาผมสวนไดสวนเสยกบวงการศกษาดาน

นาฏยศลปตองตระหนกร ตนตว และหนกลบมาให

ความส�าคญเกยวกบการละเมดจรยธรรมทางการ

วจยดานนาฏยศลปมากขน เพอเปนการสราง

มาตรการปองกน บทลงโทษ และผลเสยทมไดสงผล

เฉพาะผใดผหนงเทานน แตผลเสยดงกลาวมผลตอ

มาในระยะยาว และยงปจจบนเปนยคแหงเทคโนโลย

การเสาะหาขอมล หรอการถกเปดเผยขอมล จงไมใช

เรองทเปนไปไดยากอกตอไป สงคมการศกษาระดบ

อดมศกษาจะตองเปนรากฐานทมนคงในเรองน

(ธรากร จนทนะสาโร, สมภาษณ, 25 ตลาคม 2561)

ดงนนวงการศกษาดานนาฏยศลปควรตระหนกร

ถงปญหา แสวงหาแนวทางปองกน ตลอดจนการรวมมอกน

แกไขปญหาทเกดขน เพอผลกดนใหเกดการด�าเนนการเกยว

กบจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลปอยางเปนรปธรรม

รวมทงเปนการสรางขวญก�าลงใจและสงเสรมใหนกวจยหรอ

130

ผสรางสรรคผลงาน ไดสรางผลงานทมคณคาแกวงการ

นาฏยศลปสบตอไป โดยมงเนนการพฒนาความรคคณธรรม

5)การค�านงถงความคดสรางสรรคในงานนาฏยศลป



หนงทผวจยคนพบไดหลงจากการสรางสรรคผลงาน คอการ

ค�านงถงความคดสรางสรรคในงานนาฏยศลป โดยพจารณา

วาความคดสร างสรรคมความจ�าเป นอยางยงในการ

สรางสรรคผลงานทางดานนาฏยศลป ซงนบเปนคณสมบต

อยางหนงทศลปนผ สรางสรรคผลงานนาฏยศลปพงม

นบตงแตการหาแรงบนดาลใจในการสรางสรรคผลงานจาก

สงเราตาง ๆ การคนหารปแบบการแสดง การคนหาแนว

ความคดทน�ามาใชในการสรางสรรคผลงานทางดานนาฏยศลป

การปฏบตการสรางสรรคผลงานนาฏยศลป ตลอดจนแนว

ความคดทไดหลงจากการสรางสรรคผลงานทางดานนาฏยศลป

เปนตน ทงน ผ วจยไดค�านงถงความคดสรางสรรคใน

การเลอกประเดนทสะทอนสภาพสงคม เรอง จรยธรรม

ทางการวจยนาฏยศลป มาน�าเสนอผานองคประกอบดาน

บทการแสดง ผานการน�าเสนอการแสดงตามแนวคดของ

นาฏยศลปหลงสมยใหม เรมจากองกท 1 สมมนาเรอง

จรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป ผวจยไดน�าเสนอการแสดง

ในรปแบบของงานสมมนา เรมดวยการแสดงเบกโรงเปน

ปฐมฤกษในการจดงานสมมนา ตอดวยการสมมนาเรอง

จรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป จากประเดนอนนาสนใจ

จากงานวจยเรอง จรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป ของ

นราพงษ จรสศร ทไดท�าการศกษาและวเคราะหถงสาเหตปจจย

ทสงผลตอการกระท�าความผดจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป

ทงสน 10 ประการ ไดแก ระบบอาวโส ระบบพวกพอง

ผลประโยชนสวนตน การเกรงกลวตออ�านาจทเหนอกวา การ

ท�าผดกระบวนการ การละเมด การปดบงซอนเรนขอมลเพอ

ประโยชนอนมชอบในงานวจย การเออประโยชนใหกบผทม

อทธพล การใชพนทในงานวจยเพอท�าลายผอน และการ

ละเวนหนาทของกรรมการ นอกจากนภายในงานสมมนายง

มการประกวดนางงามจรยธรรม เพอคนหานางงามทมคณคา

คควรกบต�าแหนงนางงามจรยธรรม ตอดวยการแสดงใน

องกท 2 ค�าสาป ผวจยไดน�าเสนอเรองราวความดางพรอยทาง

วชาการทเกดขนจรงในแวดวงวชาการทางดานนาฏยศลป

และจบลงดวยจดจบของผทมสวนเกยวของกบการกระท�า

ความผดจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป โดยผ วจยม

แนวคดการออกแบบบทการแสดงแบบภาพปะตด หรอ

คอลลาจ (Collage) ซงเปนการรอยเรยงภาพการแสดงแตละ

ฉากใหมความตอเนองกน ท�าใหผวจยสามารถสรางสรรค

ผลงานทางดานนาฏยศลปในรปแบบใหมทไมเคยปรากฏ

มากอน

ทงน นราพงษ จรสศร ได แสดงทรรศนะท

สอดคลองกบการวเคราะหของผวจยไววา “ส�าหรบการ

ออกแบบงานนาฏยศลปขนมาชดหนง ผสรางงานควรตอง

ค�านงถงความเปนไปไดในการสรางสรรคเปนอนดบแรก และ

ในกระบวนการออกแบบกตองไมใหเกดความรสกตอผชมใน

ลกษณะทวาเปนผลงานทซ�ากบอดต หรอไมมสงแปลกใหม

เกดขน ดงนนในการสรางสรรคนาฏยศลปจงจ�าเปนตองม

การคดอยางแยบยล” (นราพงษ จรสศร, อางถงใน ธรากร

จนทนะสาโร, 2557: 84) นอกจากนยงพบวากลมผชมรอย

ละ 52 ใหความคดเหนทสอดคลองกบการวเคราะหเชน

เดยวกน โดยเหนวาประเดนเรองการค�านงถงความคด

สรางสรรคในงานนาฏยศลปเปนสาระส�าคญอกประการหนง

ภายหลงจากการสรางสรรคงานนาฏยศลปทสะทอนถง

จรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป

6)การค�านงถงแนวคดของนาฏยศลปหลงสมยใหม




ค�านงถงแนวคดของนาฏยศลปหลงสมยใหม ดงทปรากฏ

อยางเดนชดในการออกแบบลลานาฏยศลป ซงผวจยไดค�านง

ถงความเรยบงายในการออกแบบลลานาฏยศลปตามแนวคด

ของนาฏยศลปหลงสมยใหม โดยการน�าลลาและทาทางการ

เคลอนไหวจากกจวตรประจ�าวนทวไปมาใชในการสรางสรรค

ประกอบกบการออกแบบลลาและการเคลอนไหวรางกาย

แบบการท�าซ�า (Repetitive Movement) โดยมลลานาฏยศลป

แบบเรยบงาย และกระท�าซ�าไปซ�ามา เพอเนนย�าในสง

ทผ วจยตองการสอสารและน�าเสนอตอผชม รวมทงการ

ออกแบบลลานาฏยศลปดวยการดนสด (Improvisation)

นอกจากนในดานการถายทอดสาระส�าคญของเรองราวการ

แสดงทสะทอนถงจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลปนน ซง

ประเดนจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลปนบเปนสงทแปลก

ใหม โดยผวจยไดมงเนนการแสดงออกอยางตรงไปตรงมา

ในดานการออกแบบเครองแตงกายกมงเนนความเรยบงาย

โดยภาพการแสดงทปรากฏตามทองเรองจะเปนการจด

131


สมมนาเชงวชาการ เรอง จรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป

ดงนนผวจยจงมการออกแบบเครองแตงกายของนกแสดงให

มความสอดคลอง เหมาะสม และสมจรงอยางตรงไปตรงมา

ตามบทบาทของนกวชาการทปรากฏอยจรงในชวตประจ�า

วน เปนตน

ทงน ณรงค คมมณ ไดสนบสนนความคดเรองการ

ค�านงถงแนวคดของนาฏยศลปหลงสมยใหม ไววา “การ

สรางสรรคผลงานทางดานนาฏยศลป ทไดน�าแนวคดของ

นาฏยศลปหลงสมยใหมมาใช จะใหความสนใจไปกบความ

เรยบงาย สามารถใชแนวคดนไดกบทกองคประกอบของการ

สรางสรรคผลงานทางดานนาฏยศลป” (ณรงค คมมณ,

2559: 144) นอกจากน ธรากร จนทนะสาโร ไดแสดงความ

คดเหนทสอดคลองกบการวเคราะหของผวจยไววา

นาฏยศลปสรางสรรค ปจจบนหลกเลยงไมไดทจะ

เปนการสรางงานตามแนวคดหลงสมยใหม แมวาผ

สรางงานอาจไมคาดคดมากอนวาผลงานนนจะเขา

ขายงานนาฏยศลปหลงสมยใหมกตาม สวนส�าคญ

ของงานนาฏยศลปหลงสมยใหมคอการแสดง

ความหมาย การเลาเรอง การอธบายประเดนทผสรางงาน

สนใจอยางตรงไปตรงมา โดยอาศยลกษณะส�าคญ

ของแนวคดศลปะหลงสมยใหมทวาดวย การเกดขน

ทใดกได เปนสงใดกได และตความอยางไรกได มา

เปนสวนประกอบ งานนาฏยศลปหลงสมยใหม จง

เปนเสมอนกบทางออกของนาฏยศลปนในปจจบน

ผทมภมความรมากพอทจะจ�ากด และก�าหนดผลงาน

ของตนใหเปนงานนาฏยศลปหลงสมยใหม (ธรากร

จนทนะสาโร, สมภาษณ, 25 ตลาคม 2561)



ประเดนเรองการค�านงถงแนวคดของนาฏยศลปหลง

สมยใหมเปนสาระส�าคญอกประการหนง ภายหลงจากการ

สรางสรรคงานนาฏยศลปทสะทอนถงจรยธรรมทางการวจย


7)การค�านงถงศลปะการละครกบการสรางสรรค

งานนาฏยศลป

การสร างสรรค งานนาฏยศลป ทสะท อนถง

จรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป ผวจยไดค�านงถงความ

ส�าคญของการน�าศลปะการละครมาใชในการสรางสรรคงาน

นาฏยศลป เพอใหการแสดงสามารถสอสารกบผชมไดชดเจน

มากยงขน โดยอาศยการผสมผสานระหวางศาสตรทางดาน

ศลปะการละครมาผสมผสานกบศาสตรทางดานนาฏยศลป

ดงปรากฏอยางเดนชดในการออกแบบบทการแสดงโดยการ

รอยเรยงเปนเรองราวของการจดงานสมมนา ซงผวจยไดน�า

แรงบนดาลใจมาจากปจจยทส งผลตอการกระท�าผด

จรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป 10 ประการ จากผลการ

วจยเรองจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลปของนราพงษ จรสศร

ไดแก ระบบอาวโส ระบบพวกพอง ผลประโยชนสวนตน

การเกรงกลวตออ�านาจทเหนอกวา การท�าผดกระบวนการ

การละเมด การปดบงซอนเรนขอมลเพอประโยชนอนมชอบ

ในงานวจย การเออประโยชนใหกบผทมอทธพล การใชพนท

ในงานวจยเพอท�าลายผ อน และการละเวนหนาทของ

กรรมการ ดงนนในการวางโครงสรางบทการแสดงนน ผวจย

จงยงคงรกษาความส�าคญของปจจยทง 10 ประการดงกลาว

ไวเชนเดม ประกอบกบยงคงรกษาการวางโครงสรางบทการ

แสดงจากประสบการณของผวจยในบรรยากาศของชนเรยน

รายวชาการบรหารจดการทางศลปกรรม หลกสตรศลปกรรม

ศาสตรดษฎบณฑต คณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย ทในชวงสดทายของการจดการเรยนการสอน

ไดมการน�าเสนอผลงานหนาชนเรยนเปนรายบคคล ในรป

แบบของการจดงานสมมนาทางวชาการหวขอเรองจรยธรรม

ทางการวจย ทงนผวจยตองการสรางความนาสนใจใหกบ

การแสดง โดยการน�าเสนอภาพการแสดงในรปแบบของ

ศลปะการละครผานการสรางสรรคงานนาฏยศลป ใน

บรรยากาศตามทองเรองของการจดงานสมมนาทางวชาการ

แตไดเพมเตมบทการแสดงในฉากการประกวดนางงาม

มสจรยธรรมสอดแทรกเขาไปดวย เนองจากผวจยไดออกแบบ

บทการแสดงโดยการค�านงถงแนวคดของนาฏยศลปหลง

สมยใหม ทมไดมงเนนเรองความกลมกลนของแตละองค

ประกอบในการแสดงทางดานนาฏยศลปแตอยางใด ดงท

นราพงษ จรสศร ไดแสดงความคดเหนทสอดคลองกบการ

วเคราะหของผวจยเกยวกบการออกแบบบทการแสดงใน

ฉากการประกวดนางงามมสจรยธรรม ซงเปนสวนหนงของ

ภาพการแสดงทปรากฏไววา “นาฏยศลปหลงสมยใหมจะไม

มงเนนเรองความกลมกลน ไมมอดมคต มสงทกดกน ขดกน

หรอไมเขากนเลย ดงนนเรองการประกวดนางงามกบเรอง

จรยธรรมเปนเรองทไมไดมความสอดคลองหรอสมพนธกน

132

ซงเปนไปตามแนวคดของนาฏยศลปหลงสมย และการน�า

เสนอเรองของนางงามกบจรยธรรมกเปนสงทนาสนใจ

แปลกใหม และหายาก” (นราพงษ จรสศร, สมภาษณ,

3 กนยายน 2561)

ภาพท1: การประกวดนางงามมสจรยธรรมทมา: ภาพถายโดยผวจย 5 กนยายน พ.ศ. 2561

ทงนสงส�าคญทสดทผ วจยค�านงถงคอ บทการ

แสดงจะตองครอบคลมสาระส�าคญของเรองอยางครบถวน

โดยอาศยการเลาเรองตามแบบศลปะการละครทผสมผสาน

ผานการออกแบบสรางงานนาฏยศลปอยางลงตว ในขณะท

ธรากร จนทนะสาโร ไดแสดงทรรศนะเกยวกบแนวคดทได

หลงจากการสรางสรรคงานนาฏยศลปทสะทอนจรยธรรม

ทางการวจยนาฏยศลป เรอง การค�านงถงศลปะการละคร

กบการสรางสรรคงานนาฏยศลป ไววา

การใชตวชวยจากศาสตรทางการละครเขามาในงาน

นาฏยศลป มใชเรองแปลกใหม ในวงการนาฏยศลป

ตางประเทศกมกระบวนการน�าเสนอในท�านองนเชน

เดยวกน จดทนาสนใจคอ ผลงานวจยสรางสรรค

ครงนนาจะประสบผลส�าเรจ หากมการผสมผสาน

ทกษะการแสดงหลาย ๆ แบบไวดวยกน กจะท�าให

การแสดงดเขาถงกลมผชมไดงายขน ขณะเดยวกนก

เปนความสรางสรรค ทพบไดไมบอยนกในงานนาฏยศลป

(ธรากร จนทนะสาโร, สมภาษณ, 25 ตลาคม 2561)



ประเดนเรองการค�านงถงศลปะการละครกบการสรางสรรค

งานนาฏยศลปเปนสาระส�าคญอกประการหนง ภายหลงจาก


วจยนาฏยศลป ซงจะชวยใหผชมสามารถรบรและเขาใจ

ประเดนเรองจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลปทผ วจย

ตองการจะสอสารแกผชมไดชดเจนยงขน

8)การค�านงถงสญลกษณในงานนาฏยศลป

การสร างสรรค งานนาฏยศลป ทสะท อนถง



ทผวจยค�านงถงการใชสญลกษณในงานนาฏยศลป ทงน

เพราะการสอสารสาระส�าคญของการแสดงบางประการนน

ผวจยไมสามารถสอสารผานการแสดงโดยตรงได เพราะ

ประเดนการละเมดจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลปทผวจย

ตองการน�าเสนอ อาจจะมผลกระทบในการพาดพงถงบคคล

ใดบคคลหนง หรอเหตการณทพบวาปรากฏขนจรงในสงคม

ดงทปรากฏอยางเดนชดในการออกแบบอปกรณประกอบ

การแสดง ในฉากการประกวดนางงามมสจรยธรรม ซงผวจย

ไดค�านงถงขอควรระวงในการสรางสรรคผลงานทางดาน

นาฏยศลปชดน เพอมใหมการพาดพงถงบคคลใดทมสวน

เกยวของกบประเดนของการกระท�าผดจรยธรรมทางการ

วจยทอาจเกดขนจรงในสงคม โดยการออกแบบอปกรณ

ประกอบการแสดงในเชงสญลกษณใหนางงามผเขาประกวด

ถอปายประทวงทระบเปนลายลกษณอกษรเกยวกบการ

กระท�าผดจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป เพอแสดงใหเหน

ถงการตอตานการกระท�าความผดจรยธรรมทางการวจย

นาฏยศลป แตมไดระบอยางเฉพาะเจาะจงไปทบคคลใด

บคคลหนง ซงสอดคลองกบความคดเหนของชวตรา

ตนตมาลา ทไดกลาวไววา “ในการสรางสรรคผลงานทางดาน

นาฏยศลป ทสามารถสบคนไปจนถงการกระท�าความผดของ

บคคลใดไดนนตองพงระวง เปรยบเหมอนกบการดละครท

อางองชวตจรงของบคคลใดบคคลหนง ท�าใหบคคลทถก

อางองถงนนไดรบผลกระทบอยางหลกเลยงมได ดงนน

ศลปนผสรางสรรคผลงานตองระมดระวง เพอหลกเลยงการ

ตดสนหรอการตตราวาใครคอผผด เพราะไมใชสงทศลปนผ

สรางสรรคผลงานพงกระท�า ซงอาจมความเสยงในเรองการ

กระท�าผดกฎหมาย” (ชวตรา ตนตมาลา, สมภาษณ, 19

มถนายน 2561) ในขณะท ธรากร จนทนะสาโร ไดแสดง

ความคดเหนเกยวกบการใชสญลกษณในงานนาฏยศลป

ไววา “สญลกษณนนตองผานกระบวนการออกแบบและ

คดเลอกใหเหมาะสม สญลกษณทเกดขนควรตองเปน

133


ความหมายซอนเรน” (ธรากร จนทนะสาโร, สมภาษณ, 25

ตลาคม 2561)

ภาพท2: การออกแบบอปกรณประกอบการแสดง คอ ปายประทวงการกระท�าผดจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลปทมา: ภาพถายโดยผวจย, วนท 5 กนยายน พ.ศ. 2561

นอกจากนผวจยไดออกแบบลลานาฏยศลปโดย

ค�านงถงการใชสญลกษณในงานนาฏยศลป ผานลลาและ

ทาทางการเคลอนไหวในเชงสญลกษณทสะทอนถงปจจยท

สงผลตอการกระท�าผดจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลปทง

10 ประการ ผานการออกแบบสรางสรรคลลานาฏยศลปท

เปนทาหลก ไดแก ระบบอาวโส ระบบพวกพอง ผลประโยชน

สวนตน การเกรงกลวตออ�านาจทเหนอกวา การท�าผด

กระบวนการ การละเมด การปดบงซอนเรนขอมลเพอประโยชน

อนมชอบในงานวจย การเออประโยชนใหกบผทมอทธพล

การใชพนทในงานวจยเพอท�าลายผอน และการละเวนหนาท

ของกรรมการ เปนตน

ภาพท 3: ตวอยางการออกแบบลลาและทาทางการเคลอนไหวทสอใหเหนถงระบบพวกพองทมา: ภาพถายโดยผวจย, วนท 6 กนยายน พ.ศ. 2561

ทงนยงพบวากลมผชมรอยละ 41 ใหความคดเหน

ทสอดคลองกบการวเคราะหเชนเดยวกน โดยเหนวาประเดน

เรองการค�านงถงสญลกษณในงานนาฏยศลปเปนสาระ

ส�าคญอกประการหนง ภายหลงจากการสรางสรรคงาน


ซงจะชวยใหผ วจยสามารถสรางสรรคผลงานทางดาน

นาฏยศลป โดยมงเนนการค�านงถงความคดสรางสรรคในการใช

สญลกษณในงานนาฏยศลป รวมทงการสรางสรรคผลงาน

ทางดานนาฏยศลปทค�านงถงจรยธรรมของศลปนในการ

น�าเสนอผลงาน ซงควรจะหลกเลยงผลกระทบของการเลา

เรองราวประเดนการละเมดจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป

เพอมใหเปนการละเมดสทธของบคคลใดบคคลหนง

9 ) การค� าน งถ งทฤษฎด านนาฏยศลป

ดรยางคศลปและทศนศลป

ประเดนส�าคญอกประการหนงทผวจยคนพบได

หลงจากการสรางสรรคผลงาน คอ การค�านงถงทฤษฎดาน

นาฏยศลป ดรยางคศลป และทศนศลป ซงเปนองคความร

ทางดานศลปกรรมศาสตร ทผวจยน�ามาใชในการออกแบบ

สรางสรรคผลงาน เพอใหการแสดงมความสมบรณและ

ชดเจนมากยงขน ผานการคนหารปแบบการแสดงจาก

องคประกอบในการแสดงทางดานนาฏยศลป อาท การออกแบบ

แสงเพอเพมมตของภาพการแสดงทปรากฏอยบนพนทแสดง

ตลอดจนการน�าทฤษฎทางดานดรยางคศลปมาใชประกอบ

ในการสรางสรรคผลงานเรองการออกแบบเสยง เปนตน

ทงน ธรากร จนทนะสาโร ไดแสดงความคดเหนเรอง

การค�านงถงทฤษฎดานนาฏยศลป ดรยางคศลป และทศนศลป

ไววา

เปนความหลากหลายทเกดขนไดกบงานนาฏยศลป

เพราะงานนาฏยศลปควรจะตองอาศยองคประกอบ

เชงทฤษฎ หรอแนวคดจากศาสตรใกลเคยงนน

จงท�าใหผลงานนาฏยศลปนน ๆ มลกษณะเฉพาะ

บางอยาง นาฏยศลปไมอาจน�าเสนอไดดวยตวเอง

กจ�าเปนตองอาศยแนวคดจากศาสตรอน ๆ มาชวย

ซงการวจยสรางสรรคครงน ควรจะตองค�านงเรองการ

ผสมผสานแนวคดศาสตรอน ๆ ดวย ยอมสราง

ปรากฏการณใหกบนาฏยศลปในมตทแตกตางไป

และเปนแนวทางใหกบการสรางงานอน ๆ ในอนาคต

ดวย (ธรากร จนทนะสาโร, สมภาษณ, 25 ตลาคม

2561)

134

ในขณะท ณรงค คมมณ ไดแสดงความคดเหนท

สอดคลองกนไววา “การน�าแนวคดทางดานนาฏยศลปท

ส� า คญมาใช จะช วยในเ รองของการถ ายทอดลลา

ดรยางคศลปจะชวยสรางความรสกทเกยวกบการไดยน

สงเสรมใหการแสดงมความสมจรง และทฤษฎทศนศลปจะ

ชวยในเรองการจดวาง การออกแบบฉาก และการเลอกใชส

เปนตน” (ณรงค คมมณ, 2559: 143)



ประเดนเรองการค�านงถงทฤษฎดานนาฏยศลป ดรยางคศลป

และทศนศลป เปนสาระส�าคญอกประการหนง ภายหลงจาก


วจยนาฏยศลป

10) การค�านงถงการสรางสรรคการแสดงท

เปนศลปะเพอศลปะ

ประเดนส�าคญอกประการหนงทผวจยคนพบได

หลงจากการสรางสรรคผลงาน คอ การค�านงถงการ

สรางสรรคการแสดงทเปนศลปะเพอศลปะในการสรางสรรค

งานนาฏยศลปทสะทอนถงจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป

โดยผวจยใหความส�าคญกบประเดนเรองคณธรรมจรยธรรม

ซงการสรางสรรคงานนาฏยศลปทสะทอนประเดนคณธรรม

จรยธรรมไปดวยนน จะสงผลใหการสรางสรรคงานนาฏยศลป

มคณคาและมลกษณะเฉพาะตน ซงอาจกลาวไดวาการ

สรางสรรคงานนาฏยศลปชดนเปนปรากฏการณของการ

สรางสรรคการแสดงทเปนศลปะเพอศลปะ โดยสรางความ

แปลกใหมในเรองของประเดนจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป

ทน�าเสนอผลปจจยทส งผลตอการกระท�าผดจรยธรรม

ทางการวจยนาฏยศลป จากงานวจยเรองจรยธรรมทางการ

วจยนาฏยศลปของนราพงษ จรสศร ซงเปนประเดนทาง

สงคมทมผคนอกจ�านวนไมนอยไดรบรกนเฉพาะในวงจ�ากด

เทานน ประกอบกบการสรางสรรคการแสดงในประเดน

ส�าคญนยงไมเคยปรากฏทใดมากอน ทงน ธรากร จนทนะ

สาโร ไดแสดงความคดเหนทสอดคลองกบการวเคราะหของ

ผวจย ไววา “นาฏยศลปกเชนเดยวกน ความงดงามทเกด

ขนหาใชจากองคประกอบทปรากฏแวดลอมเพยงอยางเดยว

แตเปนความภาคภมใจของบรรพชน ทไดรวมกนขดเกลางาน

นาฏยศลป จนสามารถสอ ตอบสนอง และใหอะไรไว

เบองหลงกบสงคมหรอผชม การท�างานนาฏยศลปเพอนาฏยศลป

จงเปนปรชญาทส�าคญ ซงควรปรากฏอยในงานสรางสรรค

นาฏยศลปทกผลงาน” (ธรากร จนทนะสาโร, สมภาษณ, 25

ตลาคม 2561)



ประเดนเรองการค�านงถงการสรางสรรคการแสดงทเปน

ศลปะเพอศลปะ เปนสาระส�าคญอกประการหนง ภายหลง

จากการสรางสรรคงานนาฏยศลปทสะทอนถงจรยธรรม

ทางการวจยนาฏยศลป

อภปรายผล แนวความคดทไดหลงจากการสรางสรรคงาน

นาฏยศลปทสะทอนจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป ผวจย

ไดมงเนนการสรางสรรคใหม โดยการน�าเสนอเนอหาและรป

แบบในการสรางสรรคงานนาฏยศลปทสะทอนจรยธรรม

ทางการวจยนาฏยศลป ผานการสรางสรรคเพอใหเกดความ

แปลกใหมของรปแบบ (Form) และแบบอยาง (Style)

บนพนฐานแนวความคดและทฤษฎทเกยวของกบนาฏยศลป

และจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป ซงผลการวจยพบวา

ภายหลงจากการสรางสรรคงานนาฏยศลปทสะทอนถง

จรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป ผ วจยควรค�านงถง

แนวความคดทไดหลงจากการสรางสรรคงานนาฏยศลป ซง

มงเนนถงประเดนจรยธรรมทางการวจยเปนอนดบแรก ทงน

เพราะจรยธรรมทางการวจยเปนสงส�าคญทสะทอนถง

คณภาพและคณคาของงานวชาการ ซงนกวจยและนก

วชาการตองตระหนกถงอยเสมอ อนเปนประโยชนตอการ

ขบเคลอนความกาวหนาทางวชาการของศาสตรตาง ๆ

รองลงมาคอการค�านงถงจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป

การค�านงถงการแสดงทสรางสรรค เพอผทมสวนเกยวของ

กบการวจยทางนาฏยศลป การค�านงการสะทอนสภาพสงคม

โดยใชนาฏยศลป การค�านงถงความคดสรางสรรคในงาน

นาฏยศลป การค�านงถงแนวคดของนาฏยศลปหลงสมยใหม

การค�านงถงศลปะการละครกบการสรางสรรคงานนาฏยศลป

การค�านงถงสญลกษณในงานนาฏยศลป การค�านงถง

ทฤษฎดานนาฏยศลป ดรยางคศลป และทศนศลป รวมทง

การค�านงถงการสรางสรรคการแสดงทเปนศลปะเพอศลปะ

ตามล�าดบ ทงนการไดมาซงแนวความคดหลงการสรางสรรค

ผลงานทไดกลาวมาในขางตนนน มความสอดคลองกบ

แนวคดและทฤษฎทน�ามาใชในการสรางสรรคงานนาฏยศลป

อาท แนวคดเรองความคดสรางสรรคในการแสดง แนวคด

135


การใชความหลากหลายของรปแบบการแสดง แนวคดการ

ใชทฤษฎทางดานการสอสารการแสดง แนวคดการใช

สญลกษณเพอการสอสาร แนวคดการใชทฤษฎทางดาน

ศลปกรรมศาสตร แนวคดการสะทอนใหเหนถงสภาพสงคม

แนวคดการค�านงถงคณธรรมจรยธรรม และแนวคด

ความหลากหลายทางวฒนธรรม เปนตน ซงพบวามการน�า

แนวคดและทฤษฎตาง ๆ มาใชในการสรางสรรคผลงานทาง

ดานนาฏยศลป อาท ผลงานสรางสรรคทางดานนาฏยศลป

ในรปแบบดษฎนพนธ ของดษฎบณฑตหลกสตรศลปกรรม

ศาสตรดษฎบณฑต คณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย ซงไดรบอทธพลในการสรางสรรคผลงานทาง

ดานนาฏยศลปมาจากนราพงษ จรสศร ศลปนผบกเบกนาฏยศลป

รวมสมยในประเทศไทย นอกจากนในอนาคตศลปนผ

สรางสรรคผลงานอาจมการน�าแนวความคดทไดหลงจากการ

สรางสรรคงานนาฏยศลปดงทไดกลาวมาขางตน มาบรณาการ

ในการสรางสรรคผลงานนาฏยศลปชดอน ๆ อยางเหมาะสม

ซงจะสงผลใหเกดการสรางสรรคผลงานทางดานนาฏยศลป

ทมความแปลกใหม มความหายาก และไมเคยปรากฏมากอน

ขอเสนอแนะ 1. ผลการวจยครงนจะเปนการน�าเสนอแนวความ

คดหลงทไดจากการสรางสรรคงานนาฏยศลปทสะทอนถง

จรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป ซงสามารถน�าไปใชเปน

แนวทางในการพฒนาหรอสรางสรรคงานนาฏยศลปท

สะทอนถงจรยธรรมในประเดนอน ๆ ตลอดจนเปนตนแบบ

ในการสรางสรรคผลงานทางดานนาฏยศลปตอไปในอนาคต

2. การวจยในครงนเปนการเพมต�าราหรอเอกสาร

ทางวชาการทเกยวของกบจรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป

ซงผวจยคนพบวายงไมเคยปรากฏมากอน ทงนผศกษาทาง

ดานนาฏยศลปและผ สนใจทวไปจะมแหลงคนควาทาง

วชาการเกยวกบจรยธรรมทางการวจยเพมมากขนอกดวย

ซงเปนผลดตอการเกบรวบรวมขอมลเชงเอกสารและงาน

วจยทเกยวของตามระเบยบวธวจย

เอกสารอางองชวตรา ตนตมาลา. อาจารยประจ�าคณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏจนทรเกษม. สมภาษณวนท 19

มถนายน 2561.

ธรากร จนทนะสาโร. อาจารยประจ�าคณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. สมภาษณวนท 25 ตลาคม

2561.

ธรากร จนทนะสาโร. อาจารยประจ�าคณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. สมภาษณวนท 28 ตลาคม 2561.

ธรากร จนทนะสาโร. (2557). นาฏยศลปจากแนวคดไตรลกษณในพระพทธศาสนา. วทยานพนธปรญญาดษฎบณฑต สาขา

วชาศลปกรรมศาสตร. กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ณรงค คมมณ. (2559).บทอศจรรย:นาฏยศลปไทยรวมสมยจากแนวคดในวรรณคดไทย. วทยานพนธปรญญาดษฎบณฑต

สาขาวชาศลปกรรมศาสตร. กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

นราพงษ จรสศร. ศาสตราจารยวจย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. สมภาษณวนท 3 กนยายน 2561.

นราพงษ จรสศร. (2560). จรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป. กรงเทพฯ: โครงการสนบสนนยทธศาสตร ดานการวจย คณะ

ศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

นราพงษ จรสศร. (2560, กรกฎาคม-ธนวาคม). จรยธรรมทางการวจยนาฏยศลป. ใน วารสารสถาบนวฒนธรรมและศลปะ.

19 (1) : 65-71.

ประทป ฉตรสภางค; ภทรยา กจเจรญ และดรณ ภขาว. (2559). จรยธรรมในวชาชพอาจารยมหาวทยาลย. นครปฐม:

มหาวทยาลยมหดล.

ส�านกงานราชบณฑตยสถา. พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน. (2554). สบคนเมอ 1 สงหาคม 2561, จาก http://www.

royin.go.th/dictionary/.

นาฏศลปไทยสรางสรรคชดฉยฉายพนธรต1

ThaiDramaticArtsCreating“ChuyChayPhanthurat”

พสษฐบวงาม/PISIT BUANGAMสาขาวชานาฏศลปไทยศกษา คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลธญบรPROGRAM IN THAI CLASSICAL DANCE EDUCATION, FACULTY OF FINE AND APPLIED ARTS, RAJAMANGALA UNIVERSITY OF TECHNOLOGY THANYABURI

Received: March 26, 2019Revised: December 24, 2019Accepted: January 31, 2020

บทคดยอ นาฏศลปไทยสรางสรรคชด ฉยฉายพนธรต มวตถประสงคเพอศกษาประวตความเปนมาและอตลกษณของนางพนธรต

เพอออกแบบนาฏศลปไทยสรางสรรคประเภทร�าเดยวชด ฉยฉายพนธรต โดยศกษาขอมลจากเอกสารงานวจยทเกยวของ

เปนงานวจยเชงคณภาพในรปแบบนาฏประดษฐชดสรางสรรคใหม ซงผวจยไดน�าขอมลทงหมดมาวเคราะห สงเคราะห สรป

ผล และน�าเสนอเปนงานวจยครงน

ผลการวจยพบวา ผลงานการสรางสรรคการแสดงชด ฉยฉายพนธรต มแนวคดในการออกแบบนาฏศลปจาก

ประสบการณการแสดงของผสรางสรรคและแรงบนดาลใจจากการสมภาษณศลปนแหงชาต ผเชยวชาญโดยใชหลกการ

ออกแบบกระบวนทาร�า 2 ประการ ไดแก 1. การตบท ใชบท ตามค�ารอง และท�านองเพลง เพอสอความหมายและอารมณ

2.การสรางสรรคโดยใชทาร�าในทาแมบทและแมทายกษ ในรปแบบของการร�าตบท ตามค�ารองและร�าตามเพลงหนาพาทย

โดยเรยบเรยงกระบวนทาร�าใหมอยางมเอกลกษณตามจารตทเปนทาร�ามาตรฐานในการร�าฉยฉาย ลกษณะของกระบวนทา

ร�าชดนจะมความนมนวลออนชอยผสมผสานกบความเขมแขงในรปแบบของนางยกษทเปนนางกษตรย ใชวงปพาทยไมแขง

บรรเลงประกอบการแสดง ผแสดงแตงกายดวยชดยนเครองนางยกษ วาดพลายยกษบนหนา สวมกระบงหนาในการแสดง

ตามรปแบบของการแสดงละครนอก

ค�าส�าคญ นาฏศลปไทย, นาฏศลปไทยสรางสรรค, พนธรต, ร�าฉยฉาย

Abstract Objective of the research Thai Dramatic Arts Creating “Chuy Chay Phanthurat” is for studying a

history and characteristic of the character Phathurat in order to create the new series of Thai classical

dance called Chuy Chay Phanthurat by investigating from involved research papers. It is a qualitative

research in the form of the new invented Thai Dramatic Arts series by means of using knowlegdes which

received from analysing, synthesising and concluding the papers material, and then, it is represented as

the research paper.

As the results, it is found that, inspirations of creating the performing posture of the project of

Thai Dramatic Arts Creating “Chuy Chay Phanthurat” are from the researcher’s performing experiences

and interviewing some national artists and experts. Principle of creating the dancing posture consists of

1 งานวจยนไดรบทนสนบสนนการวจยจากมหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลธญบร

137


two things as follow: 1. interpreting from the drama play by means of following the dialogue, songs and

melodies 2. adapting from a general fundamental Thai traditional dance and a specific skill of Yaksa (Titan)

in the form of dancing by interpreting the lyrics, and dancing by following the melody of a Thai traditional

music Nah-Part. From following concepts as mentioned, researcher creates the new performance which

is characteristically, but still conserves the tradition of the classical performance Chuy Chay. The new

performance represents the gentleness and delicacy, mixing with the strongness in the style of a blue

blooded lady titan who is originally from the titan royalty. The performance will be accompanied by Thai

traditional musical ensemble Pi-Part Mai Khaeng. Performer will dress a standard Yaksa costume with a

tiara and also painted on the face as the tradition of the performance Rakorn Nork.

Keywords: Thai dramatic arts, Thai dramatic arts creating, Phanturat, Chuy Chay performance.

บทน�า ประเทศไทยเปนประเทศทมศลปวฒนธรรมทบงบอกความเปนเอกลกษณประจ�าชาต เปนทชนชอบของนานา

ประเทศทไดพบเหนความงามในศลปวฒนธรรมไทย แตสงหนงทคนไทยยงสามารถอนรกษและสบทอดไดมาอยจนทกวนน

กคอ “นาฏศลป” (วระ บวงาม, 2561 : 11) อนเปนศลปะประจ�าชาตของไทย นาฏศลปเปนสมบตทางวฒนธรรมของชาตไทย

ทไดรบการพฒนามาอยางตอเนองควบคกบประวตศาสตรของชนชาตไทย นาฏศลปไทยมบทบาทส�าคญในการรบใชสงคม

ไทยในทกระดบ และสอดแทรกเขาไปอยในวงจรชวตของคนไทยในดานตาง ๆ เชน ความเชอ พธกรรม การอบรมศลธรรม

การศกษา และการบนเทง (สรพล วรฬหรกษ, 2547 : ค�าน�า) นาฏศลปของไทยแบงออกเปน 4 ประเภท คอ ร�า ระบ�า โขน

และละคร (สมนมาลย นมเนตพนธ, 2543 : 94)

การแสดงละครไดจ�าลองบทบาทของมนษยในชวตจรงมาแสดงใหดบนเวท ละครไทยมคณคามากเปนทรวมศลปะ

สาขาตางๆ ซงเปนศลปะแหงความงามทมงตอบสนองความตองการทางอารมณ สตปญญากอใหเกดความสะเทอนใจ หรอ

มงแสดงสนทรยะโดยตรง (สมนมาลย นมเนตพนธ, 2539 : 6) บทบาทของพระมหากษตรยไทยในฐานะผปกครองแผนดน

ตองทรงมความรในศลปะศาสตรทงปวง และในฐานะเอกอครศลปน มสวนส�าคญทสดตอววฒนาการของนาฏศลปไทย อน

ยงผลใหสงใหม ๆ เกดขน (สรพล วรฬหรกษ, 2547 : 374)

พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท 2 แหงกรงรตนโกสนทร เปนสมยทถอวาเปนยคทองของวรรณคด

พระองคทรงสนพระทยในการละครอยางแทจรง เมอทรงพระราชนพนธบทละครเรองใด กทรงโปรดใหเจาฟากรมหลวงพทกษ

มนตร ผทรงรอบรในกระบวนทาร�า น�าไปทดลองร�าดกอน ถาตอนใดทาร�าขดของไมไดทาร�าทงดงาม กทรงแกไขปรบปรงบท

ใหม จนกวาจะกลมกลนจงยต ไดทรงศกษาการแตงกาพย กลอน โคลง ฉนท ทรงฝกหดศลปะการดนตร และทรงเปนกว

ประจ�าราชส�านกผหนง ทรงพระราชนพนธทงบทละครในและบทละครนอก บทละครใน ไดแก เรองอเหนา เรองรามเกยรต

บทละครนอก จ�านวน 5 เรอง ไดแก เรองไกรทอง เรองคาว เรองไชยเชษฐ เรองมณพชย และเรองสงขทอง เพอใชเลนใน

ราชส�านก จงเรยกละครชนดนวา “ละครนอกแบบหลวง” (สรพล วรฬหรกษ, 2547 : 316)

ละครนอกแบบหลวงเปนละครนอกทพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท 2 ปรบปรงจากละครนอก

ของชาวบาน ทเลนกนนอกวงใหมความประณตเหมาะสมกบทสตรในราชส�านกจะแสดงได และละครนอกทกรมศลปากรจด

แสดง ณ โรงละครแหงชาต จดเปนละครนอกแบบหลวงแทบทงสน (สรพล วรฬหรกษ, 2549 : 164) ละครนอกแบบหลวง

แมจะเรยกวาละครนอก แตมลกษณะผสมผสานระหวางละครในและละครนอกของชาวบาน ท�าใหมลกษณะเฉพาะเปนละคร

อกชนดหนง กลาวคอมการด�าเนนเรองชากวาละครนอก แตเรวกวาละครใน การด�าเนนเรองในแตละตอนเนนเหตการณ

ในทองเรองอยางละครนอก ไมเนนบทบาทเดยวของตวเอกในตอนนน ๆ อยางละครใน ซงตวเอกหรอตวทาวพระยามหากษตรย

สามารถพดจาเลนตลกกบพวกเสนาจ�าอวดได แตไมถงเปนตลกโปกฮาอยางละครนอก และไมมการเลนตลกยดยาวอยาง

138

ละครนอก ตวตลกจะเลนตลกกบเจานายในลกษณะของการ

สอพลอเทานน แสดงกรยามารยาทและอารมณอยางเปดเผย

แบบละครนอก ไมเกบความรสกอยางละครใน (สรพล วรฬห

รกษ, 2547 : 98-99) สวนละครนอกของหลวงในสมยรชกาล

ท 2 นนใชผหญงแสดง ตอมาในสมยรชกาลท 4 เมอม

ประกาศวาดวยเรองละครผหญงแลว จงมทงหญงและชาย

แสดง ประสมโรงเลนกน (ทรงศกด ปรางควฒนากล,

มปป. : 112) ผแสดงจะตองมฝมอมาตรฐานตามแบบละครใน

มการร�าหนาพาทยเทาทจ�าเปนในการแสดงอารมณและการ

เขาออก เชน เพลงโอด เพลงเสมอ ฯลฯ ซงไมใชเพลงหนา

พาทยชนสง เพราะตวละครไมใชเทพจงไมจ�าเปนตองใชหนา

พาทยชนสง ส�าหรบการร�าใชบทกประณตอยางละครใน

ผแสดงจะแยกหนาทร�ากบรองออกจากกน ผร�าจงไมรองเอง

แตผร�าเจรจาทวนบทไดอยางมเสรกวาละครใน คอ อาจดน

เองได และเจรจากนเปนเวลานาน ๆ ได ในบางครงการแสดง

ละครนอกแบบหลวงยงคงรกษาประเพณการแสดงระเบยบ

ธรรมเนยมในราชส�านกอยางเครงครดเชนเดยวกบละครใน

(สรพล วรฬหรกษ, 2547 : 98-99)

ผวจยจงไดเลงเหนคณคาและความส�าคญของการ

แสดงละครนอกแบบหลวง เพอเปนการอนรกษการแสดง

ละครนอกแบบหลวงไวมใหสญหาย ผสรางสรรคจงไดน�าตว

ละครในเรองสงขทอง คอ นางพนธรต บทพระราชนพนธใน

พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท 2 มาคด

ประดษฐสรางสรรคการแสดงร�าชด ฉยฉายพนธรต ขนใหม

เนองจากในการร�าฉยฉายของนางยกษในการแสดงละคร

นอกแบบหลวงหรอละครนอกในนาฏศลปไทยนน ยงไมม

ผใดไดท�าการประดษฐสรางสรรคขน ผวจยจงเหนสมควรทจะ

สรางสรรคการแสดงชดนขน เพอใหเหนกระบวนการร�าอวด

ฝมอของนางยกษ ในรปแบบฉยฉาย โดยน�าอตลกษณของ

นางพนธรตในบทละครนอกเรองสงขทอง บทพระราชนพนธ

ในพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย และจากการ

สมภาษณ ศลปนแหงชาต ผทรงคณวฒ ผเชยวชาญ มาเปน

หลกในการออกแบบกระบวนทาร�า ซงในการร�าเพลง ฉยฉาย

พนธรต เปนการร�าฉยฉายเตมรปแบบตามมาตรฐานท

ก�าหนดไว คอร�าเพลงฉยฉาย 2 บท และร�าเพลงแมศร 2 บท

ฉยฉายในแตละบทม 3 ค�ารอง สวนของแมศรแตละบทม

2 ค�ารอง ซงจบแตละค�ารอง ผแสดงจะตองร�าตามปทเปาเลยน

เสยงค�ารองทกค�าและตองร�าตามปพาทยรบเพลงฉยฉาย

2 บท และร�าตามปพาทยรบแมศร 2 บท จบทายดวยร�าเพลง

เรว – ลา โดยจะใชหลกการออกแบบกระบวนทาร�า

2 ประการ ดงน 1. การตบท ใชบท ตามค�ารอง และท�านอง

เพลง เพอสอความหมายและอารมณ, 2. การสรางสรรคโดย

ใชทาร�าในทาแมบท และทาแมทาของยกษ คอการน�าทาร�า

ในแมบทมาประดษฐสรางสรรคทาร�า เพอสอความหมาย

ตามบทรอง ค�ารองและเรยบเรยงกระบวนทาร�าใหมอยางม

เอกลกษณ ในรปแบบทาร�าทเปนทาร�ามาตรฐานทมความ

นมนวลออนชอยผสมผสานกบความเขมแขงของนางยกษ

ออกมาเปนกระบวนทาร�าของ นางพนธรต ซงจะตบทตาม

บทขบรองและร�าตามเพลงหนาพาทย โดยใชวงปพาทย

ไมแขงบรรเลงประกอบการแสดง ผแสดงจะแตงกายดวยชดยน

เครองนางยกษวาดพลายยกษสวมกระบงหนา ตามรปแบบ

ของการแสดงละครนอก เพอเปนสมบตทางวฒนธรรมและ

ยงประโยชนแกการศกษาและถายทอดทาร�าใหกบนกศกษา

ใหไดรบการสบทอดตอไปมใหสญหาย และเปนแบบอยางใน

การคดสรางสรรค การแสดงนาฏศลปไทย (ร�าเดยว) ตอไป

วตถประสงคของโครงการวจย การวจยเรองนาฏศลปไทยสรางสรรคชด ฉยฉาย

พนธรต มวตถประสงคของการวจย ดงตอไปน

1. เพอศกษาประวตความเปนมาและอตลกษณ

ของนางพนธรต

2. เพอออกแบบนาฏศลปไทยและสรางสรรคการ

แสดง ชดฉยฉายพนธรต

ขอบเขตของการวจย ขอบเขตดานเนอหา

การวจยเรองนาฏศลปไทยสรางสรรคชด ฉยฉาย

พนธรต ผวจยไดก�าหนดขอบเขตเนอหาประวตความเปนมา

และอตลกษณของนางพนธรต จากบทละครนอก เรองสงขทอง

พระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย

ขอบเขตแหลงขอมล

การวจยเรองนาฏศลปไทยสรางสรรคชด ฉยฉาย

พนธรต ผ วจยไดก�าหนดขอบเขตแหลงขอมลของการ

สรางสรรค ศลปนแหงชาต ผทรงคณวฒและผเชยวชาญ โดย

การเกบรวบรวมขอมลมาวเคราะหวธการสรางสรรคผลงาน

ดงน

139


1. ดานเครองแตงกาย ศกษาจากขอมลและการ

สมภาษณและตรวจสอบจากผเชยวชาญดงน

1.1 นางสวรรณ ชลานเคราะห ศลปนแหงชาต

ป 2533 สาขาศลปะการแสดง (นาฏศลปไทย)

1.2 นางธานต ศาลากจ นาฏศลปนอาวโส

ส�านกการสงคต กรมศลปากร

1.3 นางวชน เมษะมาน ขาราชการบ�านาญคร

ช�านาญการ วทยาลยนาฏศลป สถาบนบณฑตพฒนศลป

กระทรวงวฒนธรรม

1.4 นายชวลต สนทรานนท นกวชาการละคร

ดนตรทรงคณวฒ กรมศลปากร

1.5 รองศาสตราจารยค�ารณ สนทรานนท (ผ

เชยวชาญทางดานนาฏศลปไทยโขนยกษ)

2. ดานเนอรองและการบรรจเพลง ผสรางสรรค

ไดน�าขอมลอตลกษณของนางพนธรต จากบทพระราชนพนธ

เรองสงขทอง ในพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย

และจากการสมภาษณ มาประพนธบท และเรยบเรยง

ปรบปรง โดยศกษาจากการสมภาษณและตรวจสอบเนอรอง

และการบรรจเพลงจากผเชยวชาญดงน



3. ดานสรางสรรคกระบวนทาร�า รวบรวมขอมล

จากการศกษา สมภาษณ และตรวจสอบกระบวนทาร�าจาก

ผเชยวชาญดงน

3.1 นางสวรรณ ชลานเคราะห ศลปนแหงชาต

ป 2533 สาขาศลปะการแสดง (นาฏศลปไทย)

3.2 นางนพรตน ศภาการ หวงในธรรม

ผเชยวชาญการสอนนาฏศลปไทย วทยาลยนาฏศลป สถาบน

บณฑตพฒนศลป กระทรวงวฒนธรรมและศลปนแหง

จฬาลงกรณมหาวทยาลย

3.3 นางธานต ศาลากจ นาฏศลปนอาวโส

ส�านกการสงคต กรมศลปากร กระทรวงวฒนธรรม

(ผเชยวชาญการแสดงบทบาทนางยกษ)

3.4 นางวชน เมษมาน ขาราชการบ�านาญคร

ช�านาญการ (ผ เชยวชาญการแสดงบทบาทนางยกษ)

วทยาลยนาฏศลป สถาบนบณฑตพฒนศลป กระทรวง




3.6 รองศาสตราจารยค�ารณ สนทรานนท

(ผเชยวชาญทางดานนาฏศลปไทยโขนยกษ)

3.7 รองศาสตราจารย ดร.รจนา สนทรานนท

(ผเชยวชาญทางดานนาฏศลป)

ดานการสรางสรรคกระบวนทาร�า ทผสรางสรรค

ไดศกษาขอมลและวเคราะหขอมล จากการสมภาษณ

ผเชยวชาญทง 7 ทาน รวมกบประสบการณการแสดงของ

ผวจย ในการแสดงบทนางยกษในละครนอก มาใชวเคราะห

สรางสรรคกระบวนทาร�า และน�ากระบวนทาร�าทสรางสรรค

ขนใหม ใหผเชยวชาญทง 7 ทานทกลาวมาขางตนตรวจสอบ

ทาร�าใหถกตองตามแบบแผนตามจารตของนาฏศลปไทย

วธการด�าเนนการวจย การศกษาวจยเรอง นาฏศลปไทยสรางสรรคชด

ฉยฉายพนธรต ไดใชระเบยบวธการด�าเนนงานวจยแบบ

คณภาพ โดยเกบขอมลจากเอกสาร สงพมพ งานวจย หนงสอ

ต�ารา วทยานพนธทเกยวของกบนาฏศลปไทยสรางสรรคชด

ฉยฉายพนธรต การสมภาษณศลปนแหงชาต ผทรงคณวฒ

และผเชยวชาญ จากนนจงน�าขอมลมาท�าการวเคราะห และ

สงเคราะหขอมล ออกแบบกระบวนทาร�า สรปผล และน�า

เสนอโดยวธพรรณนาวเคราะห

ผลการวจย การวจยเรองนาฏศลปไทยสรางสรรคชด ฉยฉาย

พนธรต ผวจยไดด�าเนนงานตามกระบวนการวจย เพอศกษา

ประวตความเปนมาและอตลกษณของนางพนธรต และ

ออกแบบกระบวนทาร�า นาฏศลปไทยสรางสรรคชด ฉยฉาย

พนธรต ผวจยไดท�าการสมภาษณและผานการตรวจสอบ

ทาร�าจากศลปนแหงชาต ผ ทรงคณวฒและผ เชยวชาญ

ทงหมด 7 ทานตามทกลาวมาขางตน ผวจยขอสรปผลจาก

การวจย โดยมรายละเอยด ดงน

วตถประสงคท1 เพอศกษาประวตความเปนมา

และอตลกษณของนางพนธรต

ประวตความเปนมาของนางพนธรต

นางพนธรต เปนตวละครตวหนงในบทละครนอก

เรองสงข ทอง บทพระราชนพนธในพระบาทสมเดจ

พระพทธเลศหลานภาลย เปนนางยกษทเปนนางกษตรย

แตเปนมายสามตาย ไมมบตร มฤทธเดชมาก มของวเศษ

ดงน เกอกแกว ไมเทาวเศษ และหนากากเงาะ

140

อตลกษณของนางพนธรต

อตลกษณของนางพนธรต จากการศกษาจากบท

ละครนอก เรองสงขทองบทพระราชนพนธในพระบาท

สมเดจพระพทธเลศหลานภาลยและจากการสมภาษณ

ดร.สวรรณ ชลานเคราะหศลปนแหงชาตป 2533 สาขาศลปะ

การแสดง (นาฏศลปไทย) (สมภาษณ วนท 9 กนยายน 2561)

นายชวลต สนทรานนท นกวชาการละครดนตรทรงคณวฒ

กรมศลปากร (สมภาษณวนท 11 กนยายน 2561) นางธานต

ศาลากจ ขาราชการบ�านาญกรมศลปากร (ผเชยวชาญ

การแสดงบทนางยกษ) (สมภาษณวนท 15 กนยายน 2561)

นางวชน เมษมาน ขาราชการบ�านาญครช�านาญการ

(ผเชยวชาญการแสดงบทบาทนางยกษ) วทยาลยนาฏศลป

สถาบนบณฑตพฒนศลป กระทรวงวฒนธรรม (สมภาษณ

วนท 18 กนยายน 2561) และรองศาสตราจารยค�ารณ

สนทรานนท (ผเชยวชาญทางดานนาฏศลปไทยโขนยกษ)

(สมภาษณวนท 14 กนยายน 2561) สามารถสรปอตลกษณ

ของนางพนธรต ออกมาได 4 ลกษณะดงน คอ 1. เปนนาง

ยกษใจด รบเลยงดพระสงขและรกพระสงขเหมอนลก 2. เชอ

ความคดของตวเองเปนใหญไมเชอค�าทดทานของโหร 3. หน

ความเปนจรงกลววาพระสงขจะรวาตวเองเปนยกษจงไดคด

แปลงกายเปนมนษยเพอไมใหพระสงขกลว และ 4.เสยสละ

เพอลกอยางแทจรงเมอนางพนธรตเหนพระสงขไมยอมลง

มาหาแนแลว นางกเขยนมหาจนดามนตรไวให เพอเปนการ

เตรยมการใหพระสงขไปผจญกบอปสรรคและใชแกไข

อปสรรคได

วตถประสงคท2เพอออกแบบนาฏศลปไทยและ

สรางสรรคการแสดงชด ฉยฉายพนธรต

การออกแบบนาฏศลปไทยและสรางสรรคการ

แสดงชด ฉยฉายพนธรต ผวจยไดรวบรวมขอมล ศกษา

ขอมลแลวน�ามาวเคราะหขอมล จากการสมภาษณผ

เชยวชาญและศลปนแหงชาต ทงหมด 7 ทาน และได

วเคราะหขอมลออกมา จงไดก�าหนดรปแบบการแสดง

นาฏศลปไทยสรางสรรค ชด ฉยฉายพนธรต ใหอยในรปแบบ

ของการแสดงประเภทร�าเดยวชด ฉยฉาย เนองจากในการ

แสดงละครนอกแบบหลวงนน เปนการแสดงทเนนกระบวน

ทาร�าเหมอนอยางการร�าละครขางในราชส�านก และเพลง

รองในการแสดงละครขางในราชส�านกมาใชในการแสดง

ละครนอก ผวจยจงเลอกทจะสรางสรรคชดการแสดงออก

มาโดยไดก�าหนดรปแบบการแสดง ฉยฉายพนธรต โดย

ยดหลกการแสดงแบบละครนอกแบบหลวง ทเนนความสวยงาม

กระบวนทาร�าเปนหลก มการแตงกายทงดงามตามจารตของ

การแสดงละครนอกแบบหลวง ในการแสดงชดน มการใช

อปกรณ คอ กระบอง เขามาประกอบการแสดง เพอใหการ

แสดงดสวยงามและเหนภาพพจนความเปนนางยกษของนาง

พนธรตทชดเจนมากยงขน โดยสรางสรรคกระบวนทาร�าจาก

ทาร�าแมบท แมทาของยกษ และการร�าฉยฉายของตวยกษ

มาเปนพนฐานในการสรางสรรคกระบวนทาร�า เพอสอความ

หมายใหชดเจน เพอใหผชมไดรบอรรถรสในการชมการแสดง

รปแบบการแสดงนาฏศลปไทยสรางสรรค ชด

ฉยฉายพนธรต

รปแบบการแสดงนาฏศลปไทยสรางสรรคชด

ฉยฉายพนธรต ผวจยไดแบงชวงของการแสดงออกเปน 3

ชวงดงน

ชวงท 1 ออกดวยเพลงรว คอการร�าเปดตวละคร

ร�าออกหนาเวท

ชวงท 2 บทรอง คอการร�าเพลงฉยฉาย 2 บท ซง

จบแตละค�ารองตองร�าตามปทเปาเลยนเสยงค�ารองทกค�า

และตองร�าตามปพาทยรบเพลงฉยฉาย 2 บทจบแลวร�าใน

เพลงแมศร 2 บท ซงจบแตละค�ารองตองร�าตามปทเปาเลยน

เสยงค�ารองทกค�าและร�าตามปพาทยรบแมศร 2 บท

ชวงท 3 ร�าตามท�านองเพลง คอ การร�าในเพลง

เรวตามกระบวนทาและเขาในเพลงลา

บททใชในการแสดงนาฏศลปไทยสรางสรรคชด


จากการวจยและสร างสรรค นาฏศลป ไทย

สรางสรรคชด ฉยฉายพนธรต ผสรางสรรคไดขอมลจากการ

สมภาษณ นายชวลต สนทรานนท นกวชาการละครดนตร

ทรงคณวฒ กรมศลปากร (สมภาษณวนท 4 ตลาคม 2561)

กลาววาการแสดงในรปแบบละครนอกแบบหลวง จะตอง

ด�าเนนเรองอยางรวดเรวตามแบบของละครนอกแตมการ

พรรณนารายละเอยดรวมทงภาษาทเลอกสรรใหเหมาะสม

แกเนอความตามจารตของการแสดงละครนอกแบบหลวง

ในการศกษาครงน ผ วจยไดคดสรางสรรค โดยน�าเอา

อตลกษณของนางพนธรตในเรองสงขทอง พระราชนพนธ

ในพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย และจากการ

สมภาษณ ศลปนแหงชาต ผทรงคณวฒ และผเชยวชาญ

ผวจยน�าเอาอตลกษณของนางพนธรต มาสรางสรรคบท

ประพนธขนใหมและก�าหนดเพลงรองและท�านองเพลง โดย

141


ผานการตรวจสอบจาก นายชวลต สนทรานนท นกวชาการ

ละครและดนตรทรงคณวฒ กรมศลปากร กระทรวง

วฒนธรรม ซงมบทประกอบการแสดงและลกษณะค�า

ประพนธ ดงตอไปน

การแสดงนาฏศลปไทยสรางสรรคชดฉยฉายพนธรต

นายชวลต สนทรานนท ตรวจแกไข บรรจเพลง

.........................................................................................................................................

ปพาทยท�าเพลงรว

รองเพลงฉยฉาย

ฉยฉายเอย พนธรตยกษณ ชวนาเวทนา

รางผวรกลกเลยง ยอมเสยงชวา อดทนกายา รกษาความลบไว

ของวเศษคนคร ตองแอบซอนใหหางไกล เกรงเจาสดหทย ตกใจหวาดกลว

เจดวนเอย เปนมนษยสดสวาท ไมยอมคลาดพระลกรก

เจดวนหาเสบยง มาหลอเลยงชวตหลก เหนอยออนไมผอนพก สดเยองยกเจยนจะตาย

กล�ากลนฝนปกปด กลวมงมตรคดหางกาย มคงอยสวอดวาย ถาฤาสายไปจากจร

รองเพลงแมศร

ความรกเอย ความรกบรสทธ

แมยกษกบลกมนษย ยากยดรางลา

กรรมเวรพนผก แมลกสองอรา

สรางสรรคกนมา ใชเวราใหสนเอย

แมศรเอย แมศรพนธรต

ขอเทดอวยสวสด นอมมนสสดด

ยอมตายถวายชนม ดวยรกลนทนทว

สดยอดนาร ในวรรณคดเรองสงขทอง

ปพาทยท�าเพลงเรว ลา

จบการแสดง

วงดนตรทใชประกอบการแสดงนาฏศลปไทยสรางสรรคชดฉยฉายพนธรต

การแสดงนาฏศลปไทยสรางสรรคชด ฉยฉาย

พนธรต ผวจยไดเลอกใชวงปพาทยเครองหา โดยใชไมแขง

ในการบรรเลงประกอบการแสดง เนองจากการแสดง

ร�าฉยฉายตองใชป ในบรรเลงรบทกวรรคทรองจงตองใช

ไมแขงในการบรรเลงเพอใหมเสยงดงกงวานในการแสดง

ภาพท1 ภาพวงปพาทยเครองหาทมา : ถายภาพโดยผวจย, วนท 12 พฤศจกายน 2561

142

หมายเลข 1 ฆองวงใหญ

หมายเลข 2 ตะโพน

หมายเลข 3 ระนาดเอก

หมายเลข 4 ระนาดทม

หมายเลข 5 กลองทด

หมายเลข 6 ฉง

หมายเลข 7 กรบพวง

หมายเลข 8 ปใน

เพลงทใช ประกอบการแสดงนาฏศลปไทย

สรางสรรคชดฉยฉายพนธรต

ฉยฉายเปนเพลงในอตราจงหวะ 2 ชน มมาตงแต

สมยกรงศรอยธยา แตเดมการรองเพลงฉยฉายใชดนตรรบ

1 – 2 เทยวทก ๆ ทอน ขอมลจากการสมภาษณ ดร.ชวลต

สนทรานนท นกวชาการละครดนตรทรงคณวฒ กรมศลปากร

(สมภาษณวนท 4 ตลาคม 2561) กลาววา ในปจจบนนยม

ใชปรบเพยงเทยวเดยว ตามปกตเพลงฉยฉายจะมเพลง 2

เพลงรวมอยดวยกน คอเพลงฉยฉายและเพลงแมศร โดยท

ในตอนแรกจะรองเพลงฉยฉายกอน รองหมดทอนหนงกมป

เปาเลยนท�านอง และเสยงรองเพยงชนเดยวกอน แลวจง

บรรเลงรบตอดวยเพลงแมศรตดตอกนไป การทตองรอง

เพลงฉยฉายและเพลงแมศรตดตอกนนน เพราะถอวาเพลง

ฉยฉายเปนเพลงชา เพลงแมศรเปนเพลงเรวซงเปนเพลง 2

ชน เรยกตามหนาทบวา “สองไม” การบรรเลงดนตรจะเรม

ดวยเพลงรว รองเพลงฉยฉาย และเพลงแมศร จบดวยเพลง

เรว – ลา ดนตรทใชในการบรรเลงนาฏศลปไทยสรางสรรค

ชด ฉยฉายพนธรต ใชวงปพาทยเครองหา โดยใชไมแขง

บรรเลงจะประกอบไปดวย ระนาด ฆองวง ตะโพน กลองทด

ฉง และปใน เพลงทใชประกอบการแสดง ไดแก เพลงรว

เพลงฉยฉาย เพลงแมศร เพลงเรว และเพลงลา นาฏศลป

ไทยสรางสรรคชด ฉยฉายพนธรต นนเปนแบบฉยฉายเตม

ซงตวละครจะออกดวยเพลงรว แลวรองตอดวยเพลงฉยฉาย

2 บท และเพลงแมศร 2 บท จบดวยเพลงเรว - ลา ดงนน

การบรรเลงและการขบรองของการร�า ฉยฉายพนธรต จงม

2 ลกษณะ ดงน

ลกษณะท1เพลงหนาพาทย

เพลงรว เปนเพลงหนาพาทยเบองตน ใชส�าหรบ

การแสดงฤทธหรอการเกดปรากฏการณโดยฉบพลน เชน

ใชเพลงรวเพอใหผแสดงวงออกมาจากหลงเวท

เพลงเรว เปนเพลงหนาพาทยทใชประกอบการ

แสดงกรยาการเดนอยางนวยนาด

เพลงลา เปนเพลงหนาพาทยทบรรเลงตอจากเพลง

เรว เมอจบการร�า การแตงกาย

ลกษณะท2เพลงขบรอง

เพลงฉยฉาย เปนเพลงหนาพาทยทใชประกอบกรยา

ของตวโขนและละครแสดงถงความภาคภมใจในความงาม

เพลงแมศร เปนเพลงหนาพาทยทใชประกอบการ

แสดงกรยาสนกสนาน ราเรง แสดงอารมณ และความภาค

ภมใจในความงาม

ดนตรและเพลงทใชประกอบการแสดงนาฏศลป

ไทยสรางสรรคชด ฉยฉายพนธรต พบวาเพลงทใชในการ

บรรเลง ใชเพลงในอตราจงหวะ 2 ชน ประกอบดวย เพลง

ออกใชเพลงรวเปดตวละคร แลวจงร�าในเพลงฉยฉาย 2 บท

และเพลงแมศร 2 บท จบค�ารองทกค�ารองปจะเปาเลยนเสยง

ค�ารอง และจบเพลงฉยฉายแตละบท ปพาทยจะบรรเลงรบ

เพลงฉยฉาย จบเพลงแมศรแตละบทปพาทยจะบรรเลงรบ

เพลงแมศรและเพลงเขาใชเพลงเรว – ลา

เครองแตงกายประกอบการแสดงนาฏศลปไทย

สรางสรรคชดฉยฉายพนธรต

จากการศกษาพบวาการแตงกายการแสดง

นาฏศลปไทยสรางสรรคชด ฉยฉายพนธรต ใชเครองแตงกาย

แบบยนเครอง ไดพบวา มรายละเอยดเครองแตงกายตาม

หลกจารตและลกษณะของตวละครทปรากฏดงน จากการ

สมภาษณ นางสวรรณ ชลานเคราะห ศลปนแหงชาตป 2533

สาขาศลปะการแสดง (นาฏศลปไทย) (สมภาษณวนท 11

ตลาคม 2561) นางธานต ศาลากจ ขาราชการบ�านาญกรม

ศลปากร (ผเชยวชาญการแสดงบทนางยกษ) (สมภาษณ

วนท 15 ตลาคม 2561) และนางวชน เมษมาน ขาราชการ

บ�านาญครช�านาญการ (ผเชยวชาญการแสดงบทบาทนาง

ยกษ) วทยาลยนาฏศลป สถาบนบณฑตพฒนศลป กระทรวง

วฒนธรรม (สมภาษณวนท 17 ตลาคม 2561) กลาวสรปได

วา ในการแตงกายยนเครองนางยกษ นางพนธรตมลกษณะ

เปนนางยกษ มการก�าหนดสกายคอสแดง โดยเสอแขนยาว

ทใสกอนใสผาหมนางจะตองเปนสพนไมมลวดลายเพราะ

บงบอกวาเปนสกายของนางพนธรตซงในงานวจยครงนก�าหนด

ใหสกายของนางพนธรตคอสแดงและผแตงหนาเปนนางยกษ

สวมกระบงหนาตามรปแบบการแสดงของกรมศลปากร

จากการสมภาษณ รองศาสตราจารยค�ารณ

สนทรานนท (ผเชยวชาญทางดานนาฏศลปไทยโขนยกษ)

143


(สมภาษณวนท 19 ตลาคม 2561) กลาววา เครองแตงกาย

นบเปนสวนหนงทท�าใหการแสดงมความสวยงามอลงการ

เปนเครองแสดงฐานะ ลกษณะของตวละคร บงบอกใหรถง

ล�าดบศกด และเชอชาต ท�าใหผชมเหนภาพพจนทเดนชด

จากการสมภาษณ นายชวลต สนทรานนท นกวชาการละคร

ดนตรทรงคณวฒ (สมภาษณวนท 4 ตลาคม 2561) กลาว

วาเครองแตงกายทใชในการแสดงละครนอกแบบหลวง มก

เลยนแบบมาจากเครองตนหรอเครองทรงของพระมหากษตรย

ทมรปแบบเฉพาะอนเปนศลปะสรางสรรคในแบบฉบบท

ประดษฐขนดวยความประณตวจตรงดงาม ยงแบงไดเปน

3 ประเภทคอ

1. ศราภรณ เปนองคประกอบของตวละครท

บงบอกถงประเภท ฝาย ชน วรรณะ ของตวละครในการแสดง

ชดนนางพนธรตใชวธการสวมกระบงหนาตามจารตของ

การแสดงละครนอก

2. พสตราภรณ คอ ชดยนเครองซงในงานวจยครง

นใชเครองพสตราภรณ ชดยนเครองฝายนางยกษ การแสดง

ครงนตวนางพนธรตใชผาหมนางยกษ เพอแสดงใหเหนวา

เปนนางยกษและเสอตวในเปนเสอสแดงไมมลวดลายบงบอก

ถงสกายของนางพนธรต

3. ถนมพมพาภรณ คอ สวนทเปนเครองประดบ

รางกายทงหมด องคประกอบสวนนจะเปนสวนทชวยเสรม

ใหการแตงกายยนเครอง มความงดงามหรหรามากขนกวา

เดมได จะใชแตของเลยนแบบเทานน ในการแสดงครงนถนม

พมพาภรณใชเครองประดบโลหะชบทองทงหมด

เครองแตงกายนางพนธรต

ภาพท2 ภาพเครองแตงกายนางพนธรต ( ดานหนา ดานหลง ) ทมา : ถายภาพโดยผวจย, วนท 12 พฤศจกายน 2561

กระบวนทาร�าในการแสดงนาฏศลปไทยสรางสรรคชด


แนวคดการประดษฐทาร�านาฏศลปไทยสรางสรรค

ชด ฉยฉายพนธรต ผวจยไดท�าการศกษาจากขอมลและจาก

การสมภาษณพบวา การร�าฉยฉายของนางยกษทเปนนาง

กษตรย ยงไมมผเชยวชาญทานใดไดคดประดษฐขนเปนแบบ

อยางของการร�าขนไว ดงนนผวจยจงไดก�าหนดกรอบแนวคด

ในการสรางสรรคนาฏศลปไทย ชด ฉยฉายพนธรตขนใหม

ในรปแบบการร�าฉยฉายแบบเตม โดยผแสดงจะร�าในเพลง

ฉยฉาย 2 บทและเพลงแมศร 2 บท โดยในการร�าเพลง

ฉยฉายบทแรก ชวงรบปผแสดงจะร�าทวนค�าตบทตามค�ารอง

สวนเพลงฉยฉาย บทท 2 ชวงรบปผแสดงจะร�าใชทาร�า

ร�าตามท�านองเพลง พอเขาสเพลงแมศรในการร�าบทแรกชวง

รบป ผแสดงจะใชทาร�าร�าตามท�านองเพลง และในเพลงแม

ศรบทท 2 ชวงรบปผแสดงจะร�ารบแบบทวนค�ารอง ตาม

จารตการแสดงฉยฉายทมมาแตโบราณ ซงแตเดมการแสดง

ฉยฉายแบบเตม จะมการร�ารบปในเพลงฉยฉายและเพลงแม

ศรโดยใชกระบวนทาร�าทวนค�าและใชทาร�าร�าตามท�านอง

เพลงในทงสองเพลง เชน ฉยฉายนาฏดรยางคศาสตร แตใน

ปจจบน การร�าในเพลงฉยฉายทง 2 บท สวนใหญจะร�าแบบ

ร�าทวนค�าไมใชทาร�าร�าตามท�านองเพลง และการร�าในเพลง

แมศรทง 2 บท จะเปนการร�าแบบใชทาร�าร�าตามท�านอง

144

เพลง ไมร�าทวนค�า สวนในการร�าเพลงเรวของการแสดงชดน

ผ วจยไดน�าทาในแมทานงไหวในการฝกหดพนฐานของ

ตวยกษและทาร�าเพลงเรวของตวนาง มาผสมผสานกระบวน

ทาร�าและเรยบเรยงกระบวนทาร�าขนใหมในชวงท�านองเพลง

เรว เพอใหเหนอตลกษณของความเปนนางยกษทชดเจน

ทาทน�ามาจากแมทานงไหวของตวยกษ ไดแก ทาแจกไม

เปนตน และผวจยยงสอดแทรกความเปนนางยกษในการร�า

เพลงลาโดยใชการการกระทบเทา การตะลกตก และการ

เหนยวหนาผา กอนทจะกาวเทาตามจงหวะหนาทบของเพลง

ในเพลงลาทงไมเดนและไมลา

กระบวนทาร�าทใชในการตบทตามบทขบรอง ใน

เพลงฉยฉาย เพลงแมศร และร�าตามเพลงหนาพาทย ในเพลง

รว เพลงเรวและเพลงลา ผวจยใชหลกการออกแบบกระบวน

ทาร�าจากหลก 2 ประการ ไดแก

1. การตบท ใชบท ตามค�ารอง และท�านองเพลง

เพอสอความหมายและอารมณการแสดงนาฏศลปไทย

สรางสรรค ชด ฉยฉายพนธรต เปนการร�าตบทประกอบการ

ขบรองเพลงฉยฉายและเพลงแมศร ซงเปนเพลงอตรา

จงหวะ 2 ชน การตบทตามบทขบรองผแสดงจะตบททกค�า

เพอสอความหมายและสออารมณของตวละครขณะนน ใน

เพลงเพลงหนงอาจใชไดมากกวา 1 อารมณ เชน อารมณเศรา

ทพระสงขหน และอารมณรกลกของนางพนธรต เปนตน ขน

อยกบสถานการณหรอความเหมาะสมของบทประพนธนนๆ

ดงนนผ แสดงจะตองท�าความเขาใจในบทและตบทให

สอดคลองกบอารมณเพลง เชน ทารก ในค�ารองเพลงฉยฉาย

ค�ารองทวา “รกลกเลยง” ปฏบตตามภาพดงน

ภาพท3 ภาพนางพนธรตร�าในเพลงฉยฉาย ค�ารองทวา “รกลกเลยง”ทมา : ถายภาพโดยผวจย เมอวนท 9 กมภาพนธ 2561

2. การสรางสรรคโดยใชทาร�าในทาแมบท และทา

แมทาของยกษ ในรปแบบของการร�าตบทตามค�ารองและร�า

ตามเพลงหนาพาทย คอการน�าทาร�าในทาแมบท มา

ประดษฐสรางสรรคทาร�า เพอ สอความหมายตามบทรอง

และท�านองเพลงและเรยบเรยงกระบวนทาร�าใหมอยางม

เอกลกษณ เปนทาร�ามาตรฐานทม ความนมนวลออนชอย

ผสมผสานกบความเขมแขงของนางยกษออกมาเปน

กระบวนทาร�าของ นางพนธรต ดงน

2.1. การสรางสรรคโดยใชทาร�าในทาแมบท

ประดษฐสรางสรรคทาร�า เพอสอความหมาย ตามบทรอง

เชน ทาพระลกษณ ในเพลงแมบทใหญ ในค�ารองเพลง

ฉยฉาย ค�ารองทวา “เยองยก” ดงน

ภาพท4 ภาพนางพนธรต ร�าในเพลงฉยฉาย ค�ารองทวา “เยองยก”ทมา : ถายภาพโดยผวจย, วนท 9 กมภาพนธ 2561

2.2. ทาร�าในทาแมทาของยกษ มาประดษฐ

สรางสรรคทาร�า เพอสอความหมายตามบทรอง ค�ารองและ

ท�านองเพลง และเรยบเรยงกระบวนทาร�าใหมอยางม

เอกลกษณ เชน ทาในเพลงเรว ผวจยไดน�าทาร�าในเพลง

แมทายกษ ทาแจกไม ในแมทานงไหวของยกษ มาใช

ประกอบการร�าในเพลงเรว ใหเหนอตลกษณของความเปน

นางยกษทชดเจน ปฏบตตามภาพ ดงน

ภาพท5 ภาพนางพนธรต ในเพลงเรว ทาท 12 ทมา : ถายภาพโดยผวจย เมอวนท 9 กมภาพนธ 2561

145


นอกจากนในการร�าฉยฉายพนธรต ในชวงของ

เพลงลา ผวจยไดเรยบเรยงกระบวนทาร�า โดยยดหลกการ

เรยงทาร�าจากทาต�าไปหาทาสงจนหมดหนาทบของเพลง

ตามไมเดนและไมลาของเพลงลา ซงเปนการร�าตามเพลง

หนาพาทยลวน ๆ

หลงจากคดสรางสรรคกระบวนทาร�าเรยบรอยแลว

ผสรางสรรคจงไดน�ากระบวนทาร�าทสรางสรรคขน ใหศลปน

แหงชาต ผทรงคณวฒ และผเชยวชาญ จ�านวน 7 ทาน ตาม

ทกลาวไวในขอบเขตขอมล ตรวจสอบกระบวนทาร�า โดย

มการปรบทาร�าจากผเชยวชาญ 2 ทาน ดงน

1. ทาร�าในค�ารองฉยฉาย เนอรองทวา “เกรงเจา”

ปรบทาร�าโดย นายชวลต สนทรานนท นกวชาการละคร

ดนตรทรงคณวฒ (ปรบทาร�าวนท 4 ตลาคม 2561)

ภาพท6 ภาพปรบทาร�าในเพลงฉยฉาย ค�ารองทวา “เกรงเจา” ทมา : ถายภาพโดยผวจย, วนท 4 ตลาคม 2561

2. ทาร�าในค�ารองแมศร เนอรองทวา “นาร” ปรบ

ทาร�าโดย นางธานต ศาลากจ ขาราชการบ�านาญ กรม

ศลปากร (ผเชยวชาญการแสดงบทนางยกษ) (ปรบทาร�าใน

วนท 15 ตลาคม 2561)

หลงจากปรบแกไขกระบวนทาร�าเรยบรอยแลว

ผวจยไดน�าผลงานวจย ใหศลปนแหงชาต ผทรงคณวฒและ

ผเชยวชาญประเมนผลงานวจย มผลการประเมน ดงน

1. แบบประเมนความสามารถในการสรางสรรค

ผลงานทางดานนาฏศลปไทย ชดการแสดงฉยฉายพนธรต

ไดคาเฉลยความพงพอใจในระดบมากทสด (x_ = 5)

2. แบบประเมนความคดเหนตอผลงานสรางสรรค

ทางดานนาฏศลปไทยสรางสรรค ชด ฉยฉายพนธรต ไดคา

เฉลยความพงพอใจในระดบมากทสด (x_ =5)

จากผลการประเมน ศลปนแหงชาต ผทรงคณวฒ

และผ เชยวชาญ ทง 7 ทาน จงออกใบรบรองผลงาน

สรางสรรคนาฏศลปไทยสรางสรรค ชด ฉยฉายพนธรต

ใหสามารถน�าออกแสดงเผยแพรได

ภาพท 6 ภาพใบรบรอง ผลงานวจยนาฏศลปไทยสรางสรรค ชดฉยฉายพนธรตทมา : ถายภาพโดยผวจย, วนท 15 กมภาพนธ 2562

ผวจยจงน�าชดการแสดงนาฏศลปไทยสรางสรรค

ชด ฉยฉายพนธรต ออกเผยแพรในงานโครงการ การน�าเสนอ

ผลงานวจยระดบชาตดานศลปะการแสดง ครงท 2 ในวนท

28 กมภาพนธ 2562 ณ วทยาลยนาฏศลปลพบร ดงน

ภาพท7 ภาพปรบทาร�าในเพลงแมศร ค�ารองทวา “นาร” ทมา : ถายภาพโดยผวจย, วนท 15 ตลาคม 2561

146

ภาพท7 ภาพการน�าเสนอในรปแบบการแสดง ผลงานวจยนาฏศลปไทยสรางสรรคชด ฉยฉายพนธรต ในโครงการการน�าเสนอผลงานวจยระดบชาตดานศลปะการแสดงครงท 2ทมา : ถายภาพโดยผวจย, วนท 28 กมภาพนธ 2562

ผ วจยไดท�าการประเมนความพงพอใจตอการ

แสดงสรางสรรค ชด ฉยฉายพนธรต จากแบบสอบถาม

ความพงพอใจ จ�านวน 100 ชด คดเปนรอยละ 100 จาก

เพศหญง 45% เพศชาย 55% รวมเปน 100% โดยผลความ

พงพอใจของผชมการแสดง มคาเฉลยความพงพอใจในระดบ

มากทสด (x_ = 4.53) โดยมความพงพอใจในแตละดาน

เรยงจากมากไปนอย ดงน

- ดานความพงพอใจตอชดการแสดง ชด ฉยฉาย

พนธรต ในระดบมากทสด (x_ = 4.57)

- ด านความพงพอใจต อประโยชนท ได รบ

ในระดบมากทสด (x_ = 4.52)

- ดานความพงพอใจตอการน�าความรไปใช

ประโยชน มความพงพอใจในระดบมากทสด (x_ = 4.43)

ขอเสนอแนะในการน�าผลการวจยไปใชประโยชน 1. ควรอนรกษการแสดงนาฏศลปไทยสรางสรรค

ชด ฉยฉายพนธรต ในรปแบบการเผยแพรการแสดงตอ

สาธารณชนเพอเปนการรกษารปแบบการแสดงการร�า

ฉยฉายของนางยกษทเปนนางกษตรยชดนไว

2. เ พอประโยชนต อการเรยนการสอนของ

นกศกษาสาขาวชานาฏศลปไทย ในรายวชาทกษะปฏบต

นาฏศลปไทย สามารถน�าไปใชประโยชนในการเรยนการ

สอนเพอใหนกศกษารหลกการร�าฉยฉายของนางยกษ

ขอเสนอแนะในการวจยครงตอไป น�านาฏศลปไทยสรางสรรคชด ฉยฉายพนธรต

ไปพฒนาประยกตสรางสรรคการร�าฉยฉายในรปแบบ

อนๆ ตอไป

เอกสารอางองค�ารณ สนทรานนท, รองศาสตราจารย. คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลธญบร. สมภาษณ วนท 24

กนยายน 2561, วนท 1 ตลาคม 2561.

ชวลต สนทรานนท, นกวชาการละครและดนตรทรงคณวฒ. กรมศลปากร. สมภาษณวนท 11 กนยายน 2561, วนท 10

ตลาคม 2561,

ทรงศกด ปรางควฒนากล, ผศ., ม.ป.ป. การละครไทย. กรงเทพฯ : อมรการพมพ.

ธานต ศาลากจ, ขาราชการบ�านาญกรมศลปากร. กรมศลปากร. สมภาษณ วนท 15 ตลาคม 2558, สมภาษณ วนท 15 กนยายน

2561, วนท 15 ตลาคม 2561.

วระ บวงาม . (2561, กรกฏาคม-ธนวาคม). นาฏศลปไทยสรางสรรค ชด ส�ามนกขาทรงเครอง. วารสารสถาบนวฒนธรรม

และศลปะ. 1(39) : 10-23.

วชน เมษมาน, ขาราชการบ�านาญครช�านาญการ วทยาลยนาฏศลป. สถาบนบณฑตพฒนศลป กระทรวงวฒนธรรม. สมภาษณ

วนท 18 กนยายน 2561, วนท 17 ตลาคม 2561.

สมนมาลย นมเนตพนธ. 2543. การละครไทย. พมพครงท 5. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช.

สรพล วรฬหรกษ,ศ. (เกยรตคณ), ดร. 2547. นาฏศลปรชกาลท9.กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

___________. 2549. นาฏยศลปปรทรรศน. กรงเทพ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สวรรณ ชลานเคราะห,ศลปนแหงชาตป 2533 สาขาศลปะการแสดง (นาฏศลปไทย). กระทรวงวฒนธรรม. สมภาษณ วนท 9

กนยายน 2561, วนท 11 ตลาคม 2561.

การสงเคราะหงานวจยทเกยวของกบการพฒนาพพธภณฑทองถนในประเทศไทยTHE SYNTHESIS OF RESEARCH RELATED TO THE DEVELOPMENT OF LOCAL MUSEUMS IN THAILAND

วศลยศยาศภสาร/WISANSAYA SUPPASANนสตปรญญาเอก / สาขาวชาสงแวดลอมสรรคสราง / คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตรDOCTOR OF PHILOSOPHY / BUILT ENVIRONMENT / FACULTY OF ARCHITECTURE KASETSART UNIVERSITY

ศาสตราจารยอรศรปาณนท/ORNSIRI PANINอาจารยทปรกษาหลก / สาขาวชาสงแวดลอมสรรคสราง คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตรADVISOR / BUILT ENVIRONMENT / FACULTY OF ARCHITECTURE KASETSART UNIVERSITY

รองศาสตราจารยดร.สวฒนาธาดานต/SUWATTANATHADANITIอาจารยทปรกษารวม / สาขาวชาสงแวดลอมสรรคสราง คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตรCO-ADVISOR / BUILT ENVIRONMENT / FACULTY OF ARCHITECTURE KASETSART UNIVERSITY

Received: May 17, 2019Revised: October 10, 2019Accepted: October 31, 2019

บทคดยอ การวจยครงนผวจยมวตถประสงคเพอส�ารวจสถานะองคความรดานการพฒนาพพธภณฑทองถนในประเทศไทย

3 ดาน ไดแก ดานทฤษฎและแนวคดทใชในการวจย ดานวธวทยาการวจย และดานผลการศกษา ดวยการใชรปแบบการวจย

เชงคณภาพซงมกลมตวอยางทใชในการวจยเปนงานวจยระดบปรญญาเอก ระดบปรญญาโท และรายงานการวจย จ�านวน

15 เรอง ในชวงป พ.ศ. 2555-2561 จากแหลงขอมล 3 แหงคอ Thai Library Integrated System (ThaiLIS) E-Library

ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) และศนยขอมลการวจย Digital ส�านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.)

ผลการวจยพบวาดานแนวคดทฤษฎทใชในการวจยม 11 ทฤษฎและแนวคดหลก เชน แนวคดเกยวกบพพธภณฑสถานและ

พพธภณฑทองถน ทฤษฎการมสวนรวมของชมชน ทฤษฎและแนวคดเกยวกบการเรยนร แนวคดเกยวกบการบรหารจดการ

เปนตน ดานวธวทยาการวจย พบวา มการใชรปแบบการวจยเชงคณภาพ มากทสด (40.0%) รองลงมาเปนการวจยแบบผสม

ผสาน (33.3%) ดานผลการศกษา พบวา สามารถแบงเปน 3 ดานหลก ไดแก ดานการวเคราะหการบรหารจดการพพธภณฑ

ทองถน ดานการออกแบบและการจดการเรยนรของพพธภณฑทองถน และดานการมสวนรวมของชมชนในการด�าเนนงาน

ของพพธภณฑทองถน

ค�าส�าคญ: การสงเคราะหงานวจย, การพฒนาพพธภณฑทองถน, งานวจยพพธภณฑทองถน

Abstract This research aimed to explore the status of knowledge in the development of local museums in

Thailand in 3 areas; meta-theory, meta-method and meta-data analysis with qualitative research, in which

there were 15 samples used in the research from dissertations, theses and research reports between 2012-

2018 from 3 data sources; Thai Library Integrated System (ThaiLIS) E-Library, The Thailand Research Fund and

148

National Research Council of Thailand. The results of the research found that the meta-theories used in the

research were 11 theories and key concepts such as museums and local museums theories, community

participation theories, learning theories, management theories, etc. In meta-method, it was found that the

most qualitative research model (40.0%) was followed, followed by mixed research method (33.3%). In the

results of the meta-data analysis, it can be divided into 3 main areas, namely, analysis of local museum

management, the design and learning management of local museums and community participation in the

operation of local museums.

Keywords: Research synthesis, Local museum development, Local Museum Research

บทน�า ในชวง 30 ปทผานมา พพธภณฑทองถนใน

ประเทศไทยมลกษณะการเตบโตและเพมจ�านวนแบบ

กาวกระโดด จากฐานขอมลพพธภณฑในประเทศไทยของ

ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคการมหาชน) บนทกเมอวนท

19 ตลาคม 2561 พบวามรายชอพพธภณฑในประเทศไทย

1,512 แหง เปนพพธภณฑสถานแหงชาต 43 แหง และ

พพธภณฑทองถนอน ๆ ทมรปแบบองคกรทบรหารจดการ

พพธภณฑแตกตางกน 7 รปแบบคอ บรหารจดการโดยชมชน

วดและชมชน สถานศกษา องค กรปกครองส วน

ทองถน หนวยงานราชการ มลนธและองคกรไมแสวงก�าไร

และเอกชน ดวยบทบาททส�าคญของพพธภณฑทองถนคอ

การเปนแหลงการเรยนรตลอดชวตทางวฒนธรรมทมความ

ส�าคญตอชมชน ดวยเปนสถานทเกบรวบรวมและสงวนรกษา

สงของและน�าเสนอเรองราวของชมชนในดานตาง ๆ

(รชฎาพร เกตานนท แนวแหงธรรม. 2556) และพพธภณฑ

จะตองเลาเรองอดต ปจจบน และสงทจะเปลยนแปลงใน

อนาคตดวย เพอใหเหนพฒนาการของชมชนในทองถนนน ๆ

วามความเปนมาอยางไร มชวตความเปนอยอยางไร และใน

อนาคตจะเปลยนแปลงไปอยางไร (ศรศกร วลลโภดม. 2544)

ซงในปจจบน พพธภณฑท องถนของไทยทก อตงขน

เปนจ�านวนมากยงมไดเปนแหลงความรทสามารถเรยนรได

อยางเพลดเพลน เมอเขาชมแลวไดความรถงขนเกดปญญา

และแรงบนดาลใจในการเรยนรอยางตอเนอง (ปราโมทย

เหลาลาภะ และกาญจนา เสงผล. 2555) รวมถงอปสรรคใน

การพฒนาพพธภณฑไทยในดานการบรหารจดการ ระบบ

การบรหาร และดานคณภาพของบคลากร (โครงการพทกษ

มรดกสยาม. 2554) หรอพพธภณฑบางแหงไมทราบแนวคด

ทเนนการสรางความรทเปนของคนทองถนเพอสรางพลงใน

การร จกตนเองและเทาทนสงคมระดบชาตและระดบ

ประเทศ แตท�าเพราะเปนกระแสความนยม จนเปนชอง

ทางในการใชงบประมาณในการจดท�าพพธภณฑตามทองถน

ตาง ๆ ใหกลายเปนธรกจเชงวชาการ (วลยลกษณ ทรงศร.

2556)

เมอเกดประเดนและขอค�าถามเกยวกบทศทาง

และแนวทางในการพฒนาพพธภณฑทองถนทหลากหลาย

อนสบเนองมาจากการมพพธภณฑทองถนจ�านวนมากและ

การบรหารจดการทแตกตางกน ดงนนการศกษาวจยทงใน

เชงปรมาณและคณภาพเพอใหเกดแนวทางทชดเจนในการ

พฒนาพพธภณฑทองถนของไทยจงเปนวธการอยางหนงท

น�ามาใชในการแสวงหาองคความรทเปนประโยชนตอการ

ด�าเนนงานดานพพธภณฑทองถนของไทย เพราะพพธภณฑ

ทองถนมคณประโยชน (Functions) ในฐานะทเปนทงเครองมอ

และวธการ (Means) ในกระบวนการพฒนาชมชน

โดยมกจกรรมทเสรมสรางศกยภาพและฟนฟพลงของชมชน

ทองถน ใหสามารถจดการทรพยากรวฒนธรรมชมชนของตนได

เปนเครองมอในการสงเสรมใหสมาชกของชมชนมสวนรวม

ในกระบวนการจดการ กอใหเกดกระบวนการแลกเปลยน

เรยนรระหวางคนในชมชนกบนกวชาการ และนกพฒนาจาก

ภายนอก รวมถงกอใหเกดความเสยสละ ความเอออาร

เกอกลแกกนและกนในหมสมาชกของชมชน และการเปน

เจาของรวมกน ท�าใหชาวบานมความภาคภมใจในชมชนรก

ถนฐานบานเกด ท�าใหคนในชมชนมศกดศร พรอมกนน

พพธภณฑทองถนยงเปนเครองมอส�าคญในกระบวนการ

สรางความรและฟนฟภมปญญาทน�าไปสการพฒนาชมชน

ใหสามารถพงตนเองทก ๆ มตไดอยางแทจรง (สายนต

ไพรชาญจตร. 2548)

นงลกษณ วรชชย และสวมล วองวาณช (2541)

กลาววา การสงเคราะหงานวจย (Research Synthesis) ท

เปนงานวจยทเสรจสนสมบรณในตว ผลจากการสงเคราะห

149


งานวจยแบบนเปนประโยชนตอการหาค�าตอบปญหาวจยท

เปนขอยตสดทาย ซงน�าไปใชใหเกดประโยชนตอวงวชาการ

และเป นประโยชนต อมวลมนษย และสงคมได อย าง

กวางขวาง และ ปราณ พพฒนสถตกล (2556) กลาววา การ

สงเคราะหงานวจย เปนระเบยบวธการศกษาหาขอเทจจรง

เพอตอบปญหาเรองใดเรองหนง โดยเปนการน�าขอคนพบท

ไดจากการวจยหลายเรองทศกษาปญหาวจยเรองเดยวกนมา

สรปใหไดเปนค�าตอบทเปนขอสรปการวจยทตองการ ท�าให

เกดความเขาใจปรากฏการณอยางลมลกเกนกวาระดบความร

ความเขาใจทนกวจยจะไดจากงานวจยแตละเรอง นอกจากน

ธระพร วระถาวร (2545) ระบวาการสงเคราะหงานวจย

มความจ�าเปนในปจจบนทมงานวจยทมความซ�าซอนกนมาก

ขน เพราะจะท�าใหนกวจยรนหลงสามารถน�าการสงเคราะห

งานวจยทเปนระบบมาเปนฐานของการศกษางานวจยท

เกยวของตอไปได

จากเหตผลทกลาวมาขางตนผวจยจงมความสนใจ

ทจะศกษางานวจยทเกยวกบการพฒนาพพธภณฑทองถน

ของไทย โดยใช การสงเคราะหงานวจยเชงคณภาพ

(Qualitative Synthesis) ดวยกระบวนการสงเคราะห

อภมาน (Meta-synthesis) ซงเปนกระบวนการทจะน�ามาซง

ขอคนพบตอประเดนและขอค�าถามเกยวกบทศทางและ

แนวทางในการพฒนาพพธภณฑทองถน ซงผวจยคาดหวง

วาองคความรทไดจากการวจยในครงนจะเปนฐานองคความ

รทผทเกยวของหรอผทสนใจงานดานพพธภณฑทองถนจะ

สามารถน�าไปประยกตใชในการศกษาและพฒนาพพธภณฑ

ทองถนในประเทศไทยไดอยางเหมาะสมตอไป

วตถประสงคของการวจย เพอส�ารวจสถานะองคความรทเกยวของกบการ

พฒนาพพธภณฑทองถนในประเทศไทย 3 ดาน ไดแก ดาน

ทฤษฎและแนวคดทใชในการวจย (Meta-theory) ดานวธ

วทยาการวจย (Meta-method) และดานผลการศกษา

(Meta-data analysis)

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ทราบแนวโนมการพฒนาพพธภณฑทองถนใน

ประเทศไทย เพอเปนแนวทางในการศกษาดานการพฒนา

พพธภณฑทองถนของไทยในมตตาง ๆ ในอนาคต รวมถงการ

วางนโยบายหรอทศทางการปรบตวของพพธภณฑทองถน

ของไทยสบทบาทดานการพฒนาทสอดคลองกบบรบทของ

ชมชนในปจจบนมากยงขน

กรอบแนวคดในการวจย การสงเคราะหงานวจยทเกยวของกบการพฒนา

พพธภณฑทองถนในประเทศไทย ผวจยใชกระบวนการ

สงเคราะหอภมาน คอ กระบวนการทรวบรวมงานวจยมา

จากสาขาวชาทแตกตางกนในงานวจยเชงคณภาพเปนหลก

โดยอาจใชเชงปรมาณรวมดวยหากมประเดนเดยวกน น�ามา

วเคราะหในกระบวนการเชงคณภาพ เพอน�าไปสการอธบาย

ประเดนทสนใจ และมเปาหมายเพอน�าไปสการสรางสงใหม

เชน นโยบาย เปนตน (นตบด ศขเจรญ และวยวฑฒ

อยในศล. 2557) ใน 3 ดาน ไดแก

1. ดานทฤษฎและแนวคดทใชในการวจย (Meta-

theory) คอ การวเคราะหและการอธบายทฤษฎ ปรชญา

และองคความรตามทศนคต แหลงสบคน และขอสมมตฐาน

ทไดจากงานวจยเชงคณภาพหลายเรอง

2. ดานวธวทยาการวจย (Meta-method) คอ

การวเคราะหและการอธบายวธการทไดจากงานวจยเชง

คณภาพหลายเรอง

3. ดานผลการศกษา (Meta-data analysis) คอ

การวเคราะหและการอธบายขอคนพบทไดจากงานวจยเชง

คณภาพหลายเรอง ดงแสดงในภาพท 1

150

ด ว ย ก ร อ บ แ น ว ค ด ใ น ก า ร ว จ ย ข า ง ต น

การสงเคราะหงานวจยทเกยวของกบการพฒนาพพธภณฑ

ทองถนในประเทศไทยดวยกระบวนการสงเคราะหอภมาน

ในดานทฤษฎและแนวคดทใชในการวจยเพอทราบถงทฤษฎ

ตาง ๆ ทเกยวของ ดานวธวทยาการวจยทมการอธบายวธ

การของงานวจย รวมถงดานผลการศกษาทมการอธบายขอ

คนพบทไดจากงานวจยนน ลวนเปนกระบวนการส�าคญท

ท�าใหทราบถงสถานะองคความรและขอคนพบทเกยวของ

กบการพฒนาพพธภณฑทองถนทมประโยชนตอการพฒนา

พพธภณฑทองถนของไทยอยางแทจรง

วธด�าเนนการวจย 1.ประชากร

ประชากรทใชในการวจยครงนเปนงานวจยใน

ระดบปรญญาเอก ปรญญาโท และรายงานการวจย จ�านวน

15 เรอง ในชวงป พ.ศ. 2555-2561 โดยถอการส�ารวจครง

สดทายเมอสนเดอนกนยายน 2561 เปนเกณฑ

2.ขนตอนในการวจย

2.1 สบคนงานวจยจากแหลงขอมล 3 แหงคอ

Thai Library Integrated System (ThaiLIS) E-Library

ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) และศนยขอมล

การวจย Digital ส�านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.)

เนองดวยทง 3 แหลงขอมลเปนฐานสบคนงานวจยทส�าคญ

ในประเทศ โดยคนควาในชวงเวลา 7 ป ยอนหลงทผานมา

คอในชวงป พ.ศ. 2555-2561 จ�านวน 15 เรอง

การสงเคราะหงานวจยเชงคณภาพ

(Qualitative Synthesis)

ดวยกระบวนการสงเคราะหอภมาน

(Meta-synthesis) 3 ดาน ไดแก

1. ดานทฤษฎและแนวคดทใชในการ

วจย (Meta-theory)

2. ดานวธวทยาการวจย

(Metamethod)

3. ดานการผลการศกษา (Meta-data

analysis)

งานวจยทเกยวของกบ

การพฒนาพพธภณฑ

ทองถนในประเทศไทย

สถานะองค ความร ท

เกยวของกบการพฒนา

พพธภณฑท องถนใน

ประเทศไทย❱ ❱

ภาพท1 ภาพกรอบแนวคดในการวจยทมา: ออกแบบโดยผวจย เมอวนท 20 เมษายน 2562

2.2 ก�าหนดประเดน/ค�าส�าคญ (Keywords)

ทตองการศกษาจากงานวจย

2.3 ศกษาและท�าความเขาใจลกษณะ/สาระ

ทฤษฎและแนวคด วธการวจย และผลการศกษาของงาน

วจยทเปนประชากรในการศกษา

3.เครองมอทใชในการวจยและการตรวจสอบ

คณภาพของเครองมอ

เครองมอทใชในการวจย ไดแก แบบบนทก

ขอมล (Record Form) การสงเคราะหงานวจยทเกยวของ

กบการพฒนาพพธภณฑทองถนในประเทศไทย ทผวจยสราง

ขนเพอใชในการท�าการวจยเอกสาร (Documentary

Research) โดยบนทกขอมลทไดมาจากแหลงทตยภม

(Secondary Data) มการด�าเนนการดงน

3.1 ศกษาต�าราและเอกสารเกยวกบการ

สงเคราะหงานวจยเพอเปนแนวทางในการสรางแบบสรป

ลกษณะรายละเอยดของงานวจยทศกษา

3.2 สร า งแบบบนทกข อมล เพ อบนทก

รายละเอยดของงานวจย การวเคราะหขอมลทจ�าเปนตอการ

สงเคราะหงานวจย

3.3 น�าแบบบนทกขอมลใหผเชยวชาญจ�านวน

3 ทานท�าการตรวจสอบความตรงเชงเนอหา (Content

Validity)

3.4 ปรบปรงแกไขแบบบนทกขอมลตาม

ค�าแนะน�าของผเชยวชาญ

151


4.การวเคราะหขอมล

น�าขอมลทไดจากการบนทกขอมลในแบบบนทก

ขอมลมาวเคราะหดวยการวเคราะหเนอหา (Content

Analysis) แบบหนวยบรบท (Contextual Unit) โดยการ

แบงรปแบบของหวเรอง (Categories) ทท�าการวเคราะห

โดยน�าผลการวเคราะหมาสงเคราะหผลและเขยนรายงาน

ผลการวจย การอภปรายผล และขอเสนอแนะตอไป

ผลการวจย 1.ขอมลพนฐานของงานวจย

จากการสบคนงานวจยจากแหลงขอมล 3 แหงคอ

Thai Library Integrated System (ThaiLIS) E-Library

ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) และศนยขอมล

การวจย Digital ส�านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.)

ในชวงป พ.ศ. 2555-2561 พบวา มงานวจยทเกยวของกบ

การพฒนาพพธภณฑทองถนในประเทศไทย จ�านวน

15 เรอง โดยมขอมลพนฐานดงตารางท 1

ตารางท1 ขอมลพนฐานของงานวจยทเกยวของกบการพฒนาพพธภณฑทองถนในชวงป พ.ศ. 2555-2561

ล�าดบท ชอผวจย ชองานวจย ประเภทของเอกสารปพ.ศ.

ทเผยแพร

1 วรรณนา ศลประเสรฐ การศกษาคณคาและกระบวนการจดตง

พพธภณฑทองถนเพอเปนศนยการเรยนร

ชมชน: กรณศกษาจปาถะภณฑสถานบาน

คบว อ�าเภอเมอง จงหวดราชบร

วทยานพนธ ปรญญาโท 2555

2 ชนนชนก พลสงห ม าตรการภาษ ในการบร ห ารจ ดการ

พพธภณฑทองถน


3 นพรตน แกววงษษา แนวทางการพฒนาพพธภณฑทองถน จงหวด

เลย


4 อจฉรานนท นยมไทย การมสวนรวมของชมชนในการด�าเนนงาน

พพธภณฑทองถนวดพรหมราช ต�าบลตม

อ�าเภอปกธงชย จงหวดนครราชสมา


5 ศขรนทร เสวตวหาร การจดการพพธภณฑทองถนวดรองเมงอยาง

มสวนรวมของชมชน


6 อลงกรณ จฑาเกต การมสวนรวมของชมชนในการพฒนาแหลง

การเรยนร ตลอดชวต: พพธภณฑทองถน

กรงเทพมหานคร

วทยานพนธ ปรญญาเอก 2556

7 รชฎาพร เกตานนท แนว

แหงธรรม

การพฒนารปแบบพพธภณฑทองถนเพอสง

เสรมการเรยนรในการสรางความเขมแขงส

ชมชน


8 ศกดชาย พวงจนทรและ

คณะ

รปแบบพพธภณฑอตโนมตเพอเยาวชนใน

พพธภณฑทองถน: กรณศกษาพพธภณฑทองถน

จงหวดเลย

รายงานการวจย 2556

9 กอบเกยรต สพรรณพงศ การอนรกษบานตระกลครรตนและสภาพ

แวดลอมเพอจดตงพพธภณฑทองถน ณ

ชมชนทงคาย อ�าเภอยานตาขาว จงหวดตรง


152

ล�าดบท ชอผวจย ชองานวจย ประเภทของเอกสารปพ.ศ.

ทเผยแพร

10 ครบน จงวฒเวศย มาเรยม

นลพนธ และวรรณภา

แสงวฒนะกล

รปแบบการพฒนานวตกรรมการเรยนรแบบ

มสวนรวมกบชมชนโดยใชพพธภณฑและ

แหลงเรยนร ในทองถนเพอสงเสรมการ

เรยนรเชงสรางสรรค


11 พระครปลดสวฒนาจรย

คณและสดฤทย จนทร

วงษ

การจดการพพธภณฑท องถนของวดใน

จงหวดพะเยา


12 ครบน จงวฒเวศย การศกษากระบวนการเรยนร และการ

ถายทอดความรของพพธภณฑทองถนใน

จงหวดนครปฐม


13 จนดา เนองจ�านงค การออกแบบพพธภณฑทองถนส�าหรบการ

เรยนรแบบสหวทยาการ จงหวดฉะเชงเทรา


14 วรลญจก บณยส รตน

สมหวง ฤทธเดช และคณะ

โครงการพพธภณฑวดเกตการามใหเปนสวน

หน งของพพธภณฑท มชวตย านวดเกต

พพธภณฑวดเกตการามใหเปนสวนหนงของ

พพธภณฑทมชวตยานวดเกต


15 ภทราวด ศรวรรณและจรา

ภรณ เออศรพรฤทธ

การบรหารจดการพพธภณฑทองถน จงหวด

นนทบร


จากตารางท 1 พบวางานวจยทเกยวของกบการ

พฒนาพพธภณฑทองถนในชวงป พ.ศ. 2555-2561 ท

คนจากแหลงขอมลทง 3 แหง มจ�านวนทงสน 15 เรอง โดย

แบงเปนประเภทของเอกสารงานวจย ไดแก วทยานพนธ

ระดบปรญญาเอก จ�านวน 3 เรอง วทยานพนธระดบปรญญาโท

จ�านวน 6 เรอง และรายงานการวจย จ�านวน 6 เรอง

ซงแตละเรองมพนทศกษาทแตกตางกนและกระจาย

อยทกภาคทวประเทศ

2.ด านทฤษฎและแนวคดท ใช ในการวจย

(Meta-theory)

จากงานวจยทเกยวของกบการพฒนาพพธภณฑ

ทองถนในประเทศไทยในชวงป พ.ศ. 2555-2561 จ�านวน

15 เรอง สามารถสงเคราะหและจ�าแนกขอคนพบเกยวกบ

ทฤษฎและแนวคดทผศกษาวจยน�ามาใชเปนกรอบแนวคด

ในการศกษา ดงน

2.1 แนวคดเกยวกบพพธภณฑสถานและ

พพธภณฑทองถน

2.2 ทฤษฎการมสวนรวมของชมชน

2.3 ทฤษฎและแนวคดเกยวกบการเรยนร

2.4 แนวคดเกยวกบการบรหารจดการ

2.5 แนวคดเกยวกบนทรรศการในพพธภณฑ

2.6 ทฤษฎเกยวกบการแพรกระจายทาง


2.7 แนวคด เร องแหล งการเรยนร ทาง


2.8 แนวคดเรองแหลงการเรยนรตลอดชวต

2.9 ทฤษฎบทบาทหนาท

2.10 แนวคดเรองมาตรการภาษ/นโยบายของรฐ

2.11 แนวคดเรองการออกแบบ

3.ดานวธวทยาการวจย(Meta-method)

การสงเคราะหงานวจยทเกยวของกบการ

พฒนาพพธภณฑทองถนในประเทศไทยในชวงป พ.ศ. 2555-

2561 สามารถจ�าแนกขอคนพบเกยวกบวธวทยาการวจยซง

ผวจยในแตละงานวจยน�ามาใชเปนกรอบการศกษา ไดแก

153


การออกแบบการวจย ประชากรและกลมตวอยาง การเกบ

รวบรวมขอมล เครองมอทใชในการวจย และการวเคราะห

ขอมล ดงน

3.1 การออกแบบการวจย พบวา รปแบบการ

วจยประกอบดวย 5 รปแบบ ไดแก การวจยเชงคณภาพ

(Qualitative Research) การว จยแบบผสมผสาน

(Mix Methodology Research) การวจยเชงปฏบตการ

(Action Research) การวจยเชงพฒนา (Developmental

Studies Research) และการวจยเชงส�ารวจ (Survey

Research) โดยมการใชรปแบบการวจยเชงคณภาพมากทสด

รองลงมาคอ การวจยแบบผสมผสาน และเรยงตามล�าดบ ดง

ตารางท 2

ตารางท2 รปแบบการวจยทใชในการด�าเนนการวจย

การออกแบบการวจย จ�านวน รอยละ

การวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) 6 40

การวจยแบบผสมผสาน (Mix Methodology Research) 5 33.3

การวจยเชงปฏบตการ (Action Research) 2 13.3

การวจยเชงพฒนา (Developmental Studies Research) 1 6.7

การวจยเชงส�ารวจ (Survey Research) 1 6.7

รวม 15 100.0

3.2ประชากรและกล มตวอยาง พบวา

สามารถจดกลมแบงไดเปน 2 กรณ คอ กรณทเปนการวจย

เชงผสมผสานทมการเกบขอมลในเชงปรมาณ ประชากรและ

กลมตวอยางทเกยวของจะเปนกลมประชาชนทใชบรการ

ของพพธภณฑทองถน ทงนจ�านวนของประชากรและกลม

ตวอยางจะมปรมาณทแตกตางกนขนกบขอบเขตทผวจย

ตองการศกษา และมการเลอกกลมตวอยางทงดวยรปแบบ

การเลอกกลมตวอยางทไมเปนไปตามโอกาสทางสถต (Non-

Probability Sampling) ดวยวธการสมตวอยางแบบบงเอญ

(Accidental Sampling) และการเลอกกลมตวอยางทเปน

ไปตามโอกาสทางสถต (Probability Sampling) ดวยวธการ

สมอยางงาย (Simple Random Sampling) โดยภาพรวม

พบวามการศกษากบกลมตวอยางระหวาง 175 – 390 คน

และกรณทเปนการวจยเชงคณภาพ ประชากรและกลม

ตวอยางทใชในการวจยประกอบไปดวย ผด�าเนนงานของ

พพธภณฑทองถน ผ แทนชมชน นกเรยน นกวชาการ

ผเชยวชาญ และมการเลอกกลมตวอยางดวยรปแบบการ

เลอกกล มตวอย างท ไม เป นไปตามโอกาสทางสถต

(Non-Probability Sampling) ดวยวธการสมแบบเจาะจง

(Purposive Sampling) โดยมการศกษากบประชากรและ

กลมตวอยางตงแต 10 คนขนไป

3.3การเกบรวบรวมขอมล พบวา กรณท

เปนการวจยเชงผสมผสานทมการเกบขอมลในเชงปรมาณ

จะใชแบบสอบถามในการเกบรวบรวมขอมล สวนในการวจย

เชงคณภาพใชการสมภาษณเชงลกทงโดยแบบสมภาษณ

แบบมโครงสรางและแบบไมมโครงสราง การสงเกตแบบม

สวนรวมและแบบไมมสวนรวม และการสนทนากลมในการ

เกบรวบรวมขอมล

3.4 เครองมอทใชในการวจย พบวา กรณท

เปนการวจยเชงผสมผสานทมการเกบขอมลในเชงปรมาณ

ใชแบบสอบถามแบบมาตราสวนประมาณคา (Rating

Scale) 5 ระดบ คอ มากทสด มาก ปานกลาง นอย และ

นอยทสดและมการวธการตรวจสอบความเชอมนของ

แบบสอบถาม (Reliability) ดวยวธสมประสทธแอลฟาของ

ครอนบารค กรณการวจยเชงคณภาพใชแบบสมภาษณแบบ

มโครงสรางและแบบไมมโครงสราง แบบสงเกต และ

แถบบนทกเสยง กลองถายภาพและสมดบนทกเปนเครอง

มอในการเกบขอมลการวจยและมการตรวจสอบคณภาพ

ของเครองมองานวจยทกเรองจะใชวธการตรวจสอบความ

ตรงเชงเนอหา (Content Validity) โดยน�าไปใหผเชยวชาญ

ตรวจสอบ

154

3.5การวเคราะหขอมลพบวา กรณทเปนการ

วจยเชงผสมผสานทมการเกบขอมลในเชงปรมาณใชสถตเชง

พรรณาในการวเคราะหขอมลประกอบดวยโปรแกรม

ส�าเรจรปทางสถต การวเคราะหรอยละ การหาคาเฉลย และ

การหาคาเบยงเบนมาตรฐานในการวเคราะหขอมลของการ

วจย สวนกรณเปนการวจยเชงคณภาพใชวธวเคราะหเนอหา

(Content Analysis) และสรปความตามประเดนทท�าการ

วเคราะห

4.ดานผลการศกษา(Meta-dataanalysis)

การสงเคราะหงานวจยทเกยวของกบการ

พฒนาพพธภณฑทองถนในประเทศไทย ทง 15 เรอง

สามารถจ�าแนกขอคนพบทชดเจนเกยวกบผลการศกษาเปน

3 ดาน ไดแก การวเคราะหการบรหารจดการพพธภณฑ

ทองถน การออกแบบและการจดการเรยนรของพพธภณฑ

ทองถน และการมสวนรวมของชมชนในการด�าเนนงานของ

พพธภณฑทองถน ดงน

4.1การว เ คราะห การบรหารจ ดการ

พพธภณฑทองถน พบวาการบรหารจดการพพธภณฑ

ทองถนตองมนโยบาย พนธกจหรอวตถประสงค และการวางแผน

การด�าเนนงานอยางชดเจนเพอใหการบรหารจดการ

พพธภณฑเปนไปอยางมระเบยบและมเปาหมายทชดเจน ใน

ดานการสอสารและการจดการภายในองคกร ผบรหารและ

ผปฏบตการตองมการสอสารและแลกเปลยนแนวคดหรอ

ปญหาในการด�าเนนงานระหวางกนอยเสมอเพอใหเกดเปน

แนวทางการจดการพพธภณฑทเหมาะสมของพพธภณฑ

และดานทรพยากรบคคล เนองดวยบคลากรทมความรใน

ดานการจดการพพธภณฑยงมนอย การทเจาหนาทปฏบต

งานของพพธภณฑไดรบเงนเดอนและสวสดการทเหมาะสม

จะช วยกระต นและสร างแรงใจในการท�างานและม

ประสทธภาพการท�างานทด

4.2การออกแบบและการจดการเรยนรของ

พพธภณฑทองถน พบวาการจดการออกแบบต�าแหนงทตง

สงของทมาจดการแสดงตองมวธการจดแสดงและการเลา

เรองราวภายในพพธภณฑอยางมขนตอนและมการจดปาย

ชอทถกตองหรอค�าบรรยายทเหมาะสมประกอบเพอใหความ

รแกผเยยมชมเปนสงทส�าคญและเออตอการเรยนรดวย

ตนเองของผชม และการจดกจกรรมภายในพพธภณฑทเนน

การเรยนรควบคกบความบนเทงจะกอใหเกดการเรยนรได

มากขน ตลอดจนการใหบรการความรดวยเอกสาร หนงสอ

หรอของทระลกสามารถสรางการจดจ�าและความประทบใจ

แกผเยยมชมไดด

4.3การมสวนรวมของชมชนในการด�าเนน

งานของพพธภณฑทองถน พบวา การเปดโอกาสใหคนใน

ชมชนรวมด�าเนนกจกรรมของพพธภณฑตงแตการเสนอ

แนวคด การวางแผนด�าเนนกจกรรม การรวมรบประโยชน

และการมสวนรวมในการประเมนผลจะชวยขบเคลอน

พพธภณฑทองถนใหด�าเนนไปไดอยางด และการมสวนรวม

ของชมชนตอพพธภณฑสะทอนใหเหนถงพลงของชมชนใน

การชวยเหลอเกอกลซงกนและกน มความสามคคและเปน

หนงเดยวในการรวมกนพฒนาชมชน และกระตนใหเกด

ความส�านกรกผกพนในทองถน

สรปและอภปรายผล 1. สถานะองคความร การพฒนาพพธภณฑ

ทองถนในประเทศไทย ดานทฤษฎและแนวคดทใชในการวจย

(Meta-theory)

ขอคนพบทไดจากงานวจยในดานทฤษฎและ

แนวคดทใชในการวจยจากทง 15 เรอง มความตรงและ

เหมาะสมกบหวขอวจยในแตละเรอง อาจเนองมาจากทฤษฎ

และแนวคดดานพพธภณฑทองถนมความชดเจนและตรง

ประเดน ซงแนวคดและทฤษฎทผวจยในแตละเรองคนควา

ไวจะสงผลตอการน�าไปก�าหนดกรอบแนวคดในการท�าวจย

ตลอดจนการก�าหนดรปแบบการวจย การสรางเครองมอ

การเกบรวบรวมขอมล และการวเคราะหขอมล มเพยงบาง

เรองทไมไดน�าแนวคดและทฤษฎททบทวนมาใชประโยชน

ในการสรางกรอบแนวคดทงหมดซงอาจท�าใหงานวจยขาด

ความเชอมโยงทชดเจน นอกจากนยงพบวาประเดนทงาน

วจยสวนใหญยงไมไดกลาวถงมากนก คอ แนวคดหลกการ

พฒนาทยงยน (Sustainable Development) ทมความ

ส�าคญต อแนวทางการพฒนาพพธภณฑท องถนของ

ประเทศไทยอยางยงยน

2. สถานะองคความรการพฒนาพพธภณฑทองถน

ในประเทศไทย ดานวธวทยาการวจย (Meta-method)

ขอคนพบทไดจากงานวจยทง 15 เรองในดานวธ

วทยาการวจย พบวารปแบบการวจยทใชมากทสดคอการวจย

เชงคณภาพ (Qualitative Research) รองลงมา คอ การ

วจยแบบผสมผสาน (Mix Methodology Research) และ

มการออกแบบการวจย (Research Design) ทใหความส�าคญ

155


กบการส�ารวจสภาพทเกดขนจรงของพพธภณฑทองถนและ

เน นการเกบข อมลในเชงลกด วยการสมภาษณและ

แบบสอบถามทตรงประเดนเพอใหไดขอมลทถกตองชดเจน

ขอคนพบทส�าคญอกเรอง คอ จ�านวนประชากรทงานวจยทง

15 เรองท�าการศกษาไดมการเกบรวบรวมขอมลจากกลม

ตวอยางทหลากหลายและทกระดบ ตงแตระดบผบรหาร

ผปฏบตการ ผน�าชมชน นกเรยน นกวชาการ ผเชยวชาญ

และประชาชนทวไปทมความเกยวของกบพพธภณฑ ท�าใหขอมล

ทไดมความนาเชอถอสง เนองจากเปนการเกบรวบรวมขอมล

มความครบถวนในทกมตทงจากบคคลภายในและบคคล

ภายนอกทมบทบาทและความเชอมโยงกบพพธภณฑทองถน

3. สถานะองคความรการพฒนาพพธภณฑทองถน

ในประเทศไทย ดานผลการศกษา (Meta-data analysis)

จากการศกษาผลงานวจยทง 15 เรอง พบวา

ผลการศกษาของงานวจยสามารถเปนกรณศกษาและเปน

ประโยชนตองานวจยอน ๆ ตอไปไดเปนอยางด ทงในดาน

การวเคราะหการบรหารจดการพพธภณฑทองถนทแจกแจง

ผลการศกษาในแตละดานไวอยางชดเจน ทงดานนโยบาย

พนธกจ การวางแผนการด�าเนนงานทดของพพธภณฑ ตลอด

จนการสอสารระหวางผบรหารและผปฏบตงาน รวมทงการ

ดแลบคลากรดานพพธภณฑซงเปนผทมหนาทส�าคญในการ

ด�าเนนงานพพธภณฑใหเปนพพธภณฑทมชวตและเชอมโยง

กบชมชนไดอยางแทจรง ดานการออกแบบและการจดการ

เรยนรของพพธภณฑทองถน จากงานวจยสวนใหญชใหเหน

วาการออกแบบและการจดการเรยนรเปนกลไกขบเคลอน

พพธภณฑทองถนทส�าคญอยางยง และการมสวนรวมของ

ชมชนในการด�าเนนงานของพพธภณฑทองถน ผลการศกษา

จากงานวจยไดเนนย�าถงผลของการมสวนรวมของชมชนทน�า

ไปสการส�านกรกทองถนและสรางความเขมแขงแกชมชนได

ขอเสนอแนะ ขอเสนอแนะเชงปฏบต

งานวจยทไดท�าการศกษาทงหมดเปนงานวจยทม

ขอมล ขอคนพบ และสารประโยชนทเกยวของกบการพฒนา

พพธภณฑทองถนของประเทศไทยในดานตาง ๆ และใน

บรบททแตกตางกนในเชงพนท ขอคนพบทไดจงสามารถใช

เปนฐานขอมลในการคาดการณ วางแผนงาน ปรบมมมอง

และทศทางการพฒนางานดานทเกยวของกบพพธภณฑ

ทองถนได หากองคกรหรอหนวยงานทเกยวของน�าไปศกษา

หรอทดลองปฏบตจะสรางประโยชนและท�าใหเกดการ

พฒนาในวงการพพธภณฑทองถนของไทยไดตอไป

ขอเสนอแนะเชงวชาการ

หากนกวจยหรอผทเกยวของสามารถเขาถงแหลง

ขอมลงานวจยทเกยวของอน ๆ ได เชน แหลงขอมลจาก

สถาบนการศกษา สถาบนวจยตาง ๆ เพอการคนควาและ

ท�าการตอยอดองคความรจากการสงเคราะหงานวจยดาน

การพฒนาพพธภณฑทองถนของประเทศไทยไปสงานวจยท

สามารถขยายผล สรางองคความรใหมและเหมาะสมตอการ

พฒนาพพธภณฑทองถนอยางยงยนในมตอน ๆ จะท�าให

พพธภณฑทองถนสงผลตอความเขมแขงของชมชนไทยได

มากขน

เอกสารอางองโครงการพทกษมรดกสยาม. (2554). บทสรปการเสวนาเรอง พพธภณฑไทย: ศกยภาพทนาใชใหเกดผล. สบคนเมอ 7

ตลาคม 2561, จาก http://www.siamese-heritage.org/pdf/Museum_summary.pdf

ธระพร วระถาวร. (2545, กนยายน-ธนวาคม). การเชอมโยงองคความรจากการวจยดวยการวเคราะหอภมาน. ใน วารสาร

วธวทยาการวจย. 15 (3) : 323 - 325.

นงลกษณ วรชชย และสวมล วองวาณช. (2541). รายงานการวจยเรอง การสงเคราะหงานวจยทางการศกษาดวยการ

วเคราะหอภมานและการวเคราะหเนอหา. ถายเอกสาร

นตบด ศขเจรญ และวยวฑฒ อยในศล. (2557, กนยายน-ธนวาคม). การวเคราะหอภมานและการสงเคราะหอภมาน. ใน

วารสารมหาวทยาลยราชภฏมหาสารคามคณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร. 8 (3) : 43-51.

ปราณ พพฒนสถตกล. (2556). การสงเคราะหงานวจยดานนวตกรรมเพอพฒนาทกษะการคดวเคราะหกลมสาระการเรยนร

ภาษาไทยของนกเรยนระดบการศกษาขนพนฐาน:การวเคราะหอภมาน. ปรญญาการศกษามหาบณฑต สาขา

วชาการวจยและพฒนาศกยภาพมนษย. กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฆ.

156

ปราโมทย เหลาลาภะ และกาญจนา เสงผล. (2555, มกราคม-มถนายน). การพฒนาพพธภณฑทองถนเพอสงเสรมการศกษา

เชงสรางสรรค: พพธภณฑวดพระปฐมเจดยราชวรมหาวหาร จงหวดนครปฐม. ใน วารสารศลปากรศกษาศาสตร

วจย. 4(1) : 36-49.

รชฎาพร เกตานนท แนวแหงธรรม. (2556). การพฒนารปแบบพพธภณฑทองถนเพอสงเสรมการเรยนรในการสรางความ

เขมแขงสชมชน. วทยานพนธปรชญาดษฎบณฑต สาขาวชาพฒนศกษา. กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย

ศลปากร.

วลยลกษณ ทรงศร. (2556). จบกระแสพพธภณฑทองถน พพธภณฑทองถนควรสรางเพอใคร. สบคนเมอ 28 ตลาคม

2561, จาก http://lek-prapai.org/home/view.php?id=1006

ศรศกร วลลโภดม. (2544). กระบวนการเรยนรรวมกน. ใน เอกสารประกอบการสมมนาหวขอพพธภณฑไทยในศตวรรษ

ใหม.กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรนธร. หนา 2-7.

สายนต ไพรชาญจตร. (2548). กระบวนการโบราณคดชมชน : การวจยเชงปฏบตการพฒนาแบบมสวนรวมเพอเสรม

สรางความสามารถของชมชนทองถนในการจดการทรพยากรวฒนธรรมในจงหวดนาน.กรงเทพฯ: โรงพมพ

มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

การศกษาการออกแบบเลขศลปทแสดงอตลกษณทองถนเพอประยกตใชในการพฒนาบรรจภณฑกลวยตากจงหวดพจตรTHE STUDY OF GRAPHIC DESIGN AS A LOCAL IDENTITY FOR PACKAGING DEVELOPMENT OF DRIED BANANA PICHIT PROVINCE

สรเชษฐมฤทธ/SURACHESMEERITHศนยศกษาพฒนาจตอาสาและกจการเพอสงคม วทยาลยโพธวชชาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒCENTER OF VOLUNTEER DEVELOPMENT AND SOCIAL ENTERPRISE, BODHIVIJJALAYA COLLEGE, SRINAKHARINWIROT UNIVERSITY

Received: September 6, 2019Revised: January 31, 2020Accepted: February 20, 2020

บทคดยอ งานวจยนมวตถประสงค เพอศกษาแนวทางการออกแบบเลขศลปทแสดงอตลกษณทองถนของจงหวดพจตร และ

น�ามาประยกตใชในการออกแบบเลขศลปบนบรรจภณฑกลวยตากชาละวนแลวประเมนผลคณลกษณะและความคดเหนของ

ผบรโภคทมตอบรรจภณฑกลวยตากชาละวน ซงในงานวจยนใชระเบยบวธวจยแบบผสมผสาน (Mixed Methods Research)

โดยในขนตอนแรกผวจยไดลงพนทเพอศกษาอตลกษณทองถนของจงหวดพจตร และเกบขอมลภาคสนาม (Field Study)

โดยการศกษาต�านาน เรองเลา งานประตมากรรม งานจตรกรรม และสมภาษณปราชญชาวบานและผเชยวชาญ ใน 3 พนท

ดวยกน ไดแก 1) พนทวดถ�าชาละวน อ�าเภอเมองพจตร 2) พนทถ�าชาละวนขางวดมหาธาต อทยานเมองเกาพจตร อ�าเภอ

เมองพจตร และ 3) พนทวดอมพวนเจตยาราม อ.อมพวา จ.สมทรสงคราม จากนนน�าขอมลทไดมาสรปผลการศกษาวเคราะห

องคประกอบทางดานภาพประกอบ โทนส และลวดลาย แลวน�าไปประยกตใชในงานออกแบบเครองหมายการคาและงาน

ออกแบบเลขศลปบนบรรจภณฑผลตภณฑกลวยตากชาละวน จากนนน�าไปประเมนความเหมาะสมของรปแบบ

เครองหมายการคาโดยผเชยวชาญดานเลขศลป 3 ทาน พบวารปแบบเครองหมายการคา แบบท 1 มคะแนนคณลกษณะ

เหมาะสมทจะเปนเครองหมายการคา กลวยตากชาละวน จงหวดพจตร และสามารถแสดงใหเหนถงอตลกษณทองถนของ

จงหวดพจตรไดอยางชดเจน และมความออนชอย เปนมตรมากกวาแบบอน ๆ มคาคะแนนทไดคอ 64 คะแนน จากนนผวจย

ไดด�าเนนการออกแบบเลขศลปบนบรรจภณฑผลตภณฑกลวยตากชาละวน และเกบขอมลความคดเหนจากผบรโภคทเขา

มาซอของในศนยจ�าหนายสนคา OTOP บรเวณบงสไฟ อ�าเภอเมองพจตร โดยใชการสมโดยบงเอญ (Accidental Sampling)

จ�านวน 45 คน และประเมนผลคณลกษณะและความคดเหนของผบรโภคทมตอบรรจภณฑกลวยตากจงหวดพจตร พบวา

คณลกษณะทางดานการออกแบบเลขศลปบนบรรจภณฑ มความสะทอนถงอตลกษณทองถนของจงหวดพจตรเหมาะสม

มากทสด มคาเฉลย 4.60

ค�าส�าคญ: ออกแบบเลขศลป, บรรจภณฑกลวยตาก, อตลกษณทองถน

Abstract

This research has objectives to study the design guidelines of graphic design that show the local

identity of Phichit Province and applied on Banana sun dried packaging and evaluating the characteristics

and opinions of consumers. In this research, using mixed methods research. In the first step, the researcher

visits the area to study the local identity of Phichit province. And field study by studying the legends, stories,

sculpture, painting, and interview with the villagers and experts in 3 areas, including 1) The area of Tham

158

Chalawan Temple Muang Phichit District 2) Thamcha Wan, beside Wat Mahathat Phichit Old Town Park And

Muang, Phichit District, and 3) Amphawan Wat Chetiyaram Temple, Amphawa District, Samut Songkhram

Province After that, the data obtained is summarized and analyzed in composition, color tone and pattern

and then applied to trademark design and graphic design on Banana sun dried packaging. After that, it was

evaluated the suitability of the trademark format. By 3 graphic desinger experts, it was found that the type

1 of trademark style had the appropriate characteristics qualifying as a trademark. Banana sun dried Pichit

province and can clearly show the local identity of Phichit province and have tenderness More friendly than

others with a score of 64 points. After that, the researcher carried out the design on the Banana sun dried

packaging slice and collecting feedback from consumers who came to shop at the OTOP distribution center

in Bueng Si Fai Mueang Phichit District by using accidental sampling of 45 people and evaluating the

characteristics and opinions of consumers towards the banana sun dried packaging. Found that the design

features of banana sun dried packaging reflecting the local identity of Phichit province most suitable, with

an average of 4.60

Keywords: Graphic Design, Banana Sun Dried Packaging, Local Identity

บทน�า ประเทศไทยเปนประเทศแหงเกษตรกรรม ซงคน

ไทยสบทอดอาชพเกษตรกรกนมายาวนาน มการท�า

เกษตรกรรมในรปแบบตาง ๆ โดยผลผลตทางการเกษตรนน

สามารถสรางรายไดใหกบเกษตรกรโดยการสงออกและ

บรโภคภายในประเทศ ไมวาจะเปนผลตภณฑปฐมภม เชน

ขาว ยางพารา มนส�าปะหลง และผลไม หรอผลตภณฑ

แปรรปจากผลตผลทางการเกษตร ซงการน�าผลตผลทางการ

เกษตรมาแปรรปจะชวยปองกนการลนตลาดของผลตผลสด

ซงชวยยกระดบเพมมลคาราคาผลตผลทางการเกษตร ซง

การสงเสรมใหเกษตรกรแปรรปผลตภณฑทางการเกษตรให

เปนทยอมรบ จะสามารถขยายตลาดการคาออกไปส

ตางประเทศ และจะชวยเพมพนรายไดใหแกประเทศไดเปน

อยางด สงหนงทมความส�าคญตอผลตภณฑแปรรปทางการ

เกษตรนนคอ คอ บรรจภณฑ เนองจากสนคาทจะเขาส

กลไกลตลาดจ�าเปนตองมบรรจภณฑหอหมสนคา และฉลาก

แสดงชอสนคาและรายละเอยดตาง ๆ ตามขอก�าหนดของ

ทางหนวยงานภาครฐ ทงนเพอใหสามารถ สอความหมาย

ผลตภณฑ และดงดดความสนใจของผบรโภค การออกแบบ

บรรจภณฑใหแสดงออกถงอตลกษณของทองถนจะสามารถ

สรางความนาจดจ�าและความจ�าเพาะของสนคาประเภทนน ๆ

ได ซงอตลกษณเปนสงทแสดงถงความเปนตวตนของ

ชมชน ทถกสรางขนบนพนฐานความเหมอนกนทงดาน

วฒนธรรม ประเพณ วถชวตความเปนอย และเกดการ

ยอมรบรวมกนของชาวชมชน และมปฏสมพนธสบตอกนมา

มลกษณะเฉพาะของชมชน นรมล ขมหวาน (2557)

จงหวดพจตร เปนจงหวดเกาแกมากจงหวดหนง

ของประเทศไทย ซงมมาตงแตสมยกรงสโขทยเปนราชธาน

เปนแหลงรวมศลปวฒนธรรมตาง ๆ ไวมากมาย ผวจยได

ท�าการศกษา อตลกษณทเกดขนเองโดยธรรมชาต และ

อตลกษณทเกดขนโดยเจตนาสรางจากชมชนทองถน ซงจาก

การศกษาคณลกษณะทส�าคญของอตลกษณ และจากการ

ศกษาเอกสารวชาการพบวา อตลกษณทเกดขนโดยเจตนา

สรางจากชมชนทองถน โดยอาศยการกระท�าหรอบอกกลาว

เรองราวซ�า ๆ มายาวนาน คอการสงสารใหผรบสารจดจ�า

สรางภาพจ�าในหมคนทวไป อาทเชน เรองราวของ ต�านาน

จระเขชาละวน เปนจระเขใหญเลองชอแหงแมน�านานเกา

เมองพจตร ซงพบงานจตรกรรมฝาผนง ทบอกเลาต�านาน

เรอง ไกรทอง กบ พญาจระเขชาละวน ทวดอมพวนเจตยาราม

อ.อมพวา จ.สมทรสงคราม อกทงพบประตมากรรมปนปน

ณ ถ�าชาละวนขางวดมหาธาต อทยานเมองเกาพจตร

ต.เมองเกา อ.เมองพจตร จ.พจตร อตลกษณเรองต�านาน

จระเขชาละวน นเปนทจดจ�าของประชาชนทมตอจงหวด

พจตร และความเหมาะสมตอการศกษาองคประกอบทาง

ทศนธาต เพอน�าไปประยกตใชในการออกแบบเลขศลปบน

บรรจภณฑ แสดงความชดเจน เดนชด ของรปราง รปทรง

ส การผสานกนของเสน ทเปนองคประกอบของงาน

ออกแบบเลขศลป

159


กลวยตาก เปนผลตภณฑแปรรปของเกษตรกร

สวนกลวยทวประเทศโดยเฉพาะจงหวดพจตร ซงมเกษตรกร

ทปลกกลวยกนมากโดยเฉพาะกลวยน�าวาพนธมะลออง

กลวยชนดนจะมความหวานในตวเหมาะทจะน�ามาท�า

กลวยตาก ซงในจงหวดอน ๆ กสามารถปลก และแปรรป ไดเชน

เดยวกน ท�าใหผวจย มความสนใจทจะศกษาแนวทางการ

ออกแบบ เลขศลปบนบรรจภณฑ เพอสรางความแตกตาง

ใหกบรปแบบของผลตภณฑกลวยตากของจงหวดมความ

โดดเดนและแตกตางจาก ผลตภณฑกลวยตากทมจ�าหนาย

ในทองตลาดทวไป ผวจยจงใหความส�าคญในการประยกต

น�าเอาอตลกษณของชมชนทองถนจงหวดพจตร มาออกแบบ

เลขศลปบนบรรจภณฑ ซงจะสามารถท�าให กลวยตาก

จงหวดพจตรเปนสนคาทมคณคา ชวยเพมรายไดเกษตรกร

ในจงหวดพจตรตอไป

กรอบแนวคดในการออกแบบ

การออกแบบเลขศลปทแสดงอตลกษณทองถน เพอ

ประยกตใชในการพฒนาบรรจภณฑกลวยตาก จงหวดพจตร

เปนการด�าเนนการออกแบบโดยใชกระบวนการวจยแบบ

ผสมผสาน โดยแสดงกรอบแนวคดในการด�าเนนงานไดดงน

วตถประสงคของการวจย 1. เพอศกษาแนวทางการออกแบบเลขศลปท

แสดงอตลกษณทองถนของจงหวดพจตร

2. เพอออกแบบพฒนาบรรจภณฑกลวยตากให

แสดงอตลกษณทองถนของจงหวดพจตร

3. เพอประเมนผลคณลกษณะและความคดเหน

ของผบรโภคทมตอบรรจภณฑกลวยตากจงหวดพจตร

วธด�าเนนการวจย ในการด�าเนนการวจยครงน ใชระเบยบวธวจยแบบ

ผสมผสาน (Mixed Methods Research) โดยขนตอนท 1

ผวจยใชระเบยบวธวจยเชงคณภาพ (Qualitative methods

Research) โดยด�าเนนการลงพนทจงหวดพจตร เพอเกบ

ขอมลภาคสนาม (Field Study) ศกษาอตลกษณของชมชน

ไดแก 1) วดถ�าชาละวน อ�าเภอเมองพจตร 2) ถ�าชาละวน

ขางวดมหาธาต อทยานเมองเกาพจตร อ�าเภอเมองพจตร 3)

วดอมพวนเจตยาราม อ.อมพวา จ.สมทรสงคราม จากนนน�า

ขอมลทไดมาสรปผลการศกษาใชการบรรยายเชงพรรณนา

วเคราะหรปแบบเลขศลป ทสอดคลองกบอตลกษณชมชน

ของจงหวดพจตร และน�าแนวทางทไดมาไปประยกตใชใน

งานออกแบบเลขศลปบนบรรจภณฑ ท�าการสมภาษณ

เกษตรกรกล มผ ผลตกลวยตากจงหวดพจตร ซงผ วจย

คดเลอกจากเกษตรกรในอ�าเภอเมองพจตร จากการเลอกแบบ

เจาะจง (Purposive Sampling) น�าผลการวเคราะห

อตลกษณชมชนทองถนทไดมา มาประยกตออกแบบเลขศลป

บนบรรจภณฑ เครองหมายการคา และรปแบบโครงสราง

บรรจภณฑแลวน�าไปประเมนความคดเหนกบผเชยวชาญ

ดานการออกแบบเลขศลปบนบรรจภณฑและการออกแบบ

บรรจภณฑ 3 ทาน เพอท�าการปรบปรงแกไข และพฒนา

ผลงานการออกแบบมาสรางเปนตนแบบบรรจภณฑตนแบบ

ขนตอนท 2 ใชระเบยบวธวจยเชงปรมาณ (Quantitative

methods research) ในการเกบขอมลความคดเหนดาน

การออกแบบเลขนศลปบนบรรจภณฑและการออกแบบ

รปลกษณบรรจภณฑ ของผ บรโภคทเขามาซอของใน

160

ศนยจ�าหนายสนคา OTOP บรเวณบงสไฟ อ�าเภอเมองพจตร

โดยใชการสมโดยบงเอญ (Accidental Sampling) จ�านวน

45 คน เพอน�าขอมลมาสรปผลการวจย

การวเคราะหขอมล 1.ผลการวเคราะหขอมลการศกษารปแบบเลข

นศลปทแสดงอตลกษณทองถนของจงหวดพจตร

1.1ผลการศกษาพนทวดถ�าชาละวนอ�าเภอ

เมองพจตร

ผลการวเคราะหขอมลจากการสมภาษณผ

เชยวชาญ คอปราชญชาวบาน และเจาอาวาสวดถาชาละวน

จงหวดพจตร และจากการลงพนทในการถายภาพ จดบนทก

และการรวบรวมขอมลจากเอกสารและต�าราไดผลการศกษา

ดงนตามเรองราวพญาชาละวน เลาสบตอกนมาวา วดถ�าชาละวน

เปนวดทตงอย บรเวณรมแมน�าพจตร ซงเชอวาเปนถ�า

ทอยของ พญาจระเขชาละวน จระเขยกษกนคน จงปนรป

พญาชาละวน ไวเพอแสดงถนก�าเนด อกทงหนาบนซมประต

วดยงปนลายเปนพญาจระเข ไวเลาเรองราว

ภาพท1 ภาพรปปนและซมประต วดถ�าชาละวนทมา : http://www.sbl.co.th

ผลการศกษาองคประกอบเลขนศลปด าน

“ลวดลาย”

จากการศกษาลวดลายปนปน พบวามลกษณะนน

เนนความเขมแขงของกลามเนอ รปลกษณของพญาชาละวน

เปนผทรงศลบ�าเพญเพยร เครงครดในพระธรรมค�าสอน

มการทรงเครอง นงผาโจงกระเบน ซงเปนอตลกษณและ

ภาพจ�าทถกสรางขนของพญาจระเขชาละวน เปนงานฝมอ

ของงานชางพนบานในจงหวดพจตร โดยพฒนาลวดลายมา

จากค�าบอกเลา และต�านานพนบาน ผสานกบจนตนาการ

ของชางปน ในขณะนน สวนซมประตวดเปนลายปนนนต�า

ทเนนรปรางจระเข ผสานอยในลายกานขด ปนโดยชางพน

บานเชนกน

ผลการศกษาองคประกอบเลขศลปดาน“โทนส”

ผ วจยไดเกบคาส จากรปป น และหนาบรรณ

ซมประต แลวด�าเนนการเทยบสหลกจากสมาตรฐาน CMYK

ในโปรแกรมกราฟฟก Illustrator และไดคาสมาตรฐาน และ

เทยบเคยงโปรแกรมการใชงานออกแบบกราฟกสงพมพเปน

คา Pantone ใน swatch Library mode color books ท

สามารถน�าไปประยกตใชในงานออกแบบเลขศลป ไดแก

ภาพท2 ภาพแสดงคาสระบบ CMYK ตามลกษณะโทนสโดยรวมของรปปนพญาชาละวน และซมหนาประต วดถ�าชาละวน จงหวดพจตร

1.2ผลการศกษาพนท ถ�าชาละวนขาง

วดมหาธาตอทยานเมองเกาพจตรอ�าเภอเมองพจตร

ผลการวเคราะหขอมลจากการสมภาษณผ

เชยวชาญ คอปราชญชาวบาน พบวา ลกษณะถ�าชาละวน

อยขางวดมหาธาต ถกสรางขนตามวรรณคดไทยเรองไกรทอง

ซงเปนบทพระราชนพนธของรชกาลท 2 โดยมลกษณะ

เปนถ�าลกลงไปในดน ดานหนามรปปนไกรทองและจระเข

ชาละวนททางจงหวดไดสรางไว โดยผเชยวชาญไดเลาวา ม

เรองเลาทชาวบานเลาเปนต�านานสบตอกนมา เมอประมาณ

65 ปมาแลว มพระภกษวดนครชมรปหนง จดเทยนไขเดน

เขาไปในถ�า จนหมดเทยนเลมหนงกยงไมถงกนถ�า จงไม

ทราบวาภายในถ�าชาละวนจะสวยงามวจตรพสดารเพยงใด

ซงปจจบนดนพงทลายทบถมจนตนเขน

161


ภาพท 3 ภาพถ�าชาละวน ขางวดมหาธาต อทยานเมองเกาพจตร อ�าเภอเมองพจตรทมา : https://www.facebook.com/UnseenThailand/posts/1924961927516210

ผลการศกษาองค ประกอบเลขศลป ด าน

“ลวดลาย”

จากการศกษาลวดลายปนปน ทตวจระเขมลกษณะ

เปนรปปนแบบลอยตวเนนความดราย เนนกลามเนอของ

ตวจระเข พนผวหนงเดนชดเปนเกลด เปนงานฝมอของงาน

ชางพนบานในจงหวดพจตร โดยพฒนาลวดลายมาจากจระเขจรง

ทอยในธรรมชาต ผสานกบจนตนาการของชางปน สวนรปปน

ไกรทองก�าลงตอสกบชาละวน ลกษณะลายเปนโครงสราง

มนษยทวไปตามธรรมชาต นงโจงกะเบน คาดผาประเจยด

ไมไดมลวดลายทมลกษณะเดนชดประการใด

ผลการศกษาองคประกอบเลขศลปดาน“โทนส”

ผวจยไดเกบคาส จากรปปนจระเข จากนนด�าเนน

การเทยบสหลกจากสมาตรฐาน CMYK ในโปรแกรม

กราฟฟก Illustrator และไดคาสมาตรฐาน และเทยบเคยง

โปรแกรมการใชงานออกแบบกราฟกสงพมพเปนคา

Pantone ใน swatch Library mode color books ท

สามารถน�าไปประยกตใชในงานออกแบบเลขศลป ไดแก

ภาพท4 ภาพแสดงคาสระบบ CMYK ตามลกษณะโทนสโดยรวมของรปจระเข ภาพถ�าชาละวน

1.3 ผลการศกษาพนทวดอมพวนเจตยาราม

อ.อมพวาจ.สมทรสงคราม

ผลการวเคราะหขอมลจากการลงพนท และ

ศกษาเอกสารทเกยวของ พบวาวดอมพวนเจตยาราม ถก

สรางขนมาในรชสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว

จดเดนของพระอโบสถนนมความคลายคลงกบวดสวรรณ

ดารามทอยจงหวดพระนครศรอยธยา ดานในของอโบสถนน

มจตรกรรมฝาผนงซงเป นศลปะสมยรตนโกสนทรซง

กรมสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ได

ทรงโปรดเกลาฯ ใหวาดเกยวกบเรองราวของพระราชประวต

พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย และอกทางดาน

หนงเปนเรองราวของบทพระราชนพนธเรองสงขทอง ไกรทอง

อเหนาและคาว ลกษณะการเขยนภาพจตรกรรมฝาผนง

เปนแบบอยางตามอดมคตของจตรกรรมไทยแบบประเพณ

และเปนขนบธรรมเนยมทเปนเอกลกษณไทย เปนภาพ 2

มตตดเสน และลงสในตวละครเพอแสดงวรรณะสงต�าของ

แตละตวภาพ ใหสอดคลองกบเนอหา ไดแก ภาพเทวดา ภาพ

มนษย ภาพสถาปตยกรรม ภาพแมน�าล�าคลอง ภาพตนไม

ภาพภเขา ภาพสตว และยานพาหนะ โดยภาพมมผนง

ดานขวาหลงพระประธาน จะเปนภาพจตรกรรมเรองไกรทอง

ตอน ปราบชาละวนและหลงถ�า

ภาพท5 ภาพจตรกรรมฝาผนง เรองไกรทอง วดอมพวนเจตยาราม อ.อมพวา จ.สมทรสงครามทมา: https://th.m.wikipedia.org

162

ผลการศกษาองคประกอบเลขศลปดาน “ภาพ

ประกอบ”

จากการวเคราะหพบวาเปนภาพจตรกรรมไทย

แบบดงเดมบอกเลาเรองราวตามพระราชนพนธเรองไกรทอง

ในรชกาลท 2 มลกษณะเดนงามสงาดวยลลาอนชดชอย

แสดงอารมณความร สกตามเนอเ รอง ลกษณะของ

พญาจระเขชาละวนมเกลดเปนลายกระเบองและองเทาม

ลกษณะเหมอนภาพลายไทยนรสงห ในชดปาหมพานต พญา

ชาละวนมลกษณะดรายออกอาละวาด กดกนผคน สวนราง

จ�าแลงเปนมนษยของพญาชาละวนนนแตงทรงเครองพระ

ตามแบบฉบบจตรกรรมไทยแบบประเพณ ลกษณะทาง

กายภาพออนชอยงดงาม

ผลการศกษาองคประกอบเลขศลปดาน“โทนส” ผวจยไดเกบคาส จากรปปนจระเข จากนนด�าเนน

การเทยบสหลกจากสมาตรฐาน CMYK ในโปรแกรมกราฟฟก

Illustrator และไดคาสมาตรฐาน และเทยบเคยงโปรแกรมการ

ใชงานออกแบบกราฟกสงพมพเปนคา Pantone ใน swatch

Library mode color books ทสามารถน�าไปประยกตใชใน

งานออกแบบเลขศลป ไดแก

ภาพท6 ภาพแสดงคาสระบบ CMYK ตามลกษณะโทนสโดยรวมของภาพจตรกรรมฝาผนง เรองไกรทอง วดอมพวนเจตยาราม อ.อมพวา จ.สมทรสงคราม

2.ผลการวเคราะหขอมลเพอประยกตใชรป

แบบเลขศลปในงานออกแบบบรรจภณฑน�าพรกทแสดง

อตลกษณทองถนของจงหวดพจตร

2.1ผลการปฏบตการดานการออกแบบ

เครองหมายการคา

จากการศกษาพบวา ผลตภณฑกลวยตาก

ทเปนตวแทนทชดเจนของจงหวดพจตร นนคอ กลวยตาก

ชาละวน ของแมขวญ ต�าบลคลองคเชนทร จงหวดพจตร

ผวจยไดประยกตภาพพญาจระเขชาละวนจากการศกษาใน

ขนตอนท 1 มาสรางภาพเลขศลป โดยน�าเอาลกษณะลวดลาย

โทนส รปลกษณ มาตดทอนใหมลกษณะรวมสมยแตยงคง

รบรไดถงอตลกษณดงเดมของจงหวด โดยใชโปรแกรม

ออกแบบกราฟฟ ก ประเภท Vector สร าง เป น

เครองหมายการคา ซงเปนลกษณะของตวแทนผลตภณฑ

กลวยตาก จากจงหวดพจตร จากนนใหผเชยวชาญประเมน

ความเหมาะสมดานเลขศลป 3 ทาน โดยก�าหนดเกณฑใน

การประเมนดงน

คาคะแนน ความหมาย

9 - 10 ภาพเลขศลปมความเหมาะสมมากทสด

7 – 8 ภาพเลขศลปมความเหมาะสมมาก

5 – 6 ภาพเลขศลปมความเหมาะสมพอใช

3 – 4 ภาพเลขศลปมความเหมาะสมนอย

1 – 2 ภาพเลขศลปไมมความเหมาะสม

จากนนสรปผลการประเมนความเหมาะสม โดย

สรปไดวารปแบบเครองหมายการคา แบบท 1 มคะแนน

คณลกษณะเหมาะสมทจะเปนเครองหมายการคา กลวยตาก

ชาละวน จงหวดพจตร และสามารถแสดงใหเหนถง

อตลกษณทองถนของจงหวดพจตรไดอยางชดเจน และม

ความออนชอย เปนมตรมากกวาแบบอน ๆ มคาคะแนนทได

คอ 64 คะแนน

แบบท 1 แบบท 2 แบบท 3 แบบท 4

163


ตารางท1 สรปผลการประเมนความเหมาะสมของรปแบบเครองหมายการคา กลวยตากชาละวน ทแสดงออกถงอตลกษณ

ทองถนของจงหวดพจตร

ท คณลกษณะความคดเหน แบบท1 แบบท2 แบบท3 แบบท4

1 สามารถสอความหมายทสะทอนอตลกษณทองถนของจงหวดพจตร 7 1 3 5

2 สามารถน�าไปใชไดบนบรรจภณฑ 6 6 2 6

3 มเอกลกษณเฉพาะตว 5 3 2 4

4 มความเปนสากล สามารถสอความหมายได 6 5 4 2

5 มความสวยงาม และเปนเอกภาพ 7 2 4 1

6 สามารถสรางการจดจ�าในตราสนคาได 7 4 6 2

7 การใชสมความเหมาะสมกบลกษณะผลตภณฑ 5 5 5 3

8 สามารถสรางความเชอถอไดส�าหรบผลตภณฑ 6 6 2 2

9 สามารถน�าไปใชไดในสอโฆษณาประชาสมพนธชนดอน ๆ 7 4 4 1

10 เหมาะสมกบกลมเปาหมายของผลตภณฑ 8 4 3 1

คะแนนรวม 64 40 35 27

ผวจยทงทวางไวเพอน�าทางเพอใหผบรโภคกวาดสายตาจาก

เครองหมายการคาน�าไปสตวผลตภณฑ ส�าหรบวสดบรรจภณฑ

ผวจยใชซองฟรอยแบบมซปลอค กนตงไดขนาด กวาง 6 นว

สง 8.6 นว เพอหอหมและปกปองผลตภณฑ อกทงยง

สะดวกตอการขนสงและการวางจดจ�าหนาย ในดานราคา

ของซองฟรอยดงกลาว มราคาถกสามารถสงผลตพรอมจด

พมพไดในระบบการพมพ กราเวยร โดยผวจยไดตรวจสอบ

ราคางานพมพจากโรงพมพ 3 โรงพมพดวยกน มคาเฉลยใน

การพมพ ตกราคาถงละ 5-7 บาท ซงตองพมพในจ�านวน

10,000 ซอง ราคาไมรวมคาแมพมพ ซงการเลอกใชบรรจ

ภณฑดงกลาวจะสามารถลดตนทนใหกบผประกอบการได

เมอเทยบกบ บรรจภณฑแบบกลองกระดาษพมพลายทบรรจ

กลวยแบบแยกชนใสซองแบบขนซลกลาง และกลองกระปก

PET ฝาเกลยวตดฉลากสตกเกอร

2.2ผลการปฏบตการด านเลขศลป บน

บรรจภณฑและโครงสรางบรรจภณฑ

ในดานการออกแบบเลขศลปบนบรรจภณฑ

ผ วจยไดประยกตน�าเอาองคประกอบของ พญาจระเข

ชาละวน ลวดลายและโทนส มาจดวางองคประกอบทาง

ศลปะใหมความโดดเดนแตยงแสดงออกถงตวผลตภณฑ ซง

ผวจยไดค�านงถงบรบทในการท�าการตลาด ณ จดขาย ท

บรรจภณฑตองบงบอกถงสนคาทถกหอหมอยดานในได อก

ทงตองสะดดตาผบรโภค เรยกความสนใจใหผบรโภค เขามา

หยบจบ จนพฒนาไปถงการซอในทสด การก�าหนดสดสวน

ของการออกแบบเลขศลปนนผวจยไดน�าเอาพนผวทเปน

อตลกษณของพญาจระเขชาละวน มาก�าหนดสดสวนในปรมาณ

รอยละ 30 และภาพผลตภณฑมสดสวนอยในปรมาณรอย

ละ 30 เชนกน สวนองคประกอบทเปนขอมลจ�าเพาะของ

ผลตภณฑก�าหนดสดสวนในปรมาณรอยละ 20 และทเหลอ

164

3.ผลการวเคราะหข อมลเพอประเมนผล

คณลกษณะและความคดเหนของผบรโภคทมตอบรรจภณฑ

กลวยตากจงหวดพจตร

ในการด�าเนนการประเมนผลคณลกษณะและ

ความคดเหนของผบรโภคนน ผวจยไดน�าบรรจภณฑทผาน

การปรบปรงแกไขตามค�าแนะน�าของผเชยวชาญ ไปเกบ

ขอมลโดยการน�าผลตภณฑกลวยตากชาละวนบรรจใสบรรจภณฑ

ดงกลาวไปวางจ�าหนายท ศนยกระจายสนคา OTOP

บรเวณบงสไฟ อ�าเภอเมองพจตร แลวเกบขอมลจากผบรโภค

ทเขามาซอของในศนย จ�านวน 45 คน โดยเลอกใชวธการ

สมแบบบงเอญ (Accidental Sampling) โดยแบงการ

ประเมนออกเปน 2 สวนไดแก ดานคณลกษณะทางดานการ

ออกแบบเลขศลปบนบรรจภณฑ และคณลกษณะความคด

เหนทผบรโภคมตอรปแบบโดยรวมของบรรจภณฑ

ผลการประเมนพบวาคณลกษณะทางดานการ

ออกแบบเลขศลปบนบรรจภณฑ มความสะทอนถงอตลกษณ

ทองถนของจงหวดพจตรมากทสด มคาเฉลย 4.60 สามารถ

สอสารขอมลของผลตภณฑไดมาก มคาเฉลย 3.8ภาพ

ประกอบบนบรรจภณฑมความเหมาะสมมาก มคาเฉลย

3.65 โทนสของบรรจภณฑสะดดตาสามารถดงดดความ

สนใจของผบรโภคมความเหมาะสมมาก มคาเฉลย 3.60

ตวอกษรอานงาย ชดเจนมความเหมาะสมปานกลาง มคาเฉลย

3.35 และผลการประเมนคณลกษณะความคดเหนของ

ผบรโภคทมตอรปแบบโดยรวมของบรรจภณฑ พบวา ลกษณะ

โดยรวมของบรรจภณฑมความเหมาะสมกบผลตภณฑ

มากทสด มคาเฉลย 4.57 ลกษณะของบรรจภณฑมความสะดวก

ตอการบรโภคมความเหมาะสมมากทสด มคาเฉลย 4.7

ลกษณะบรรจภณฑสามารถยกระดบใหผลตภณฑมมลคา

มากยงขนได มความเหมาะสมมาก มคาเฉลย 3.6

สรปและอภปรายผล ในการวจยครงนผวจยไดลงพนทศกษา สอบถาม

ขอมลจากชาวบาน ผเชยวชาญ และศกษาจากเอกสารท

เกยวของ พบวาอตลกษณทองถนของจงหวดพจตรได

ถกสรางขนโดยเจตนาสรางจากชมชนทองถน ผานการบอก

กลาวเรองราวซ�า ๆ มายาวนาน สรางภาพจ�าในหมคนทวไป

โดยเฉพาะเรองราวของ ต�านานจระเขชาละวน เปนจระเข

ใหญเลองชอแหงแมน�านานเกาเมองพจตร ประกอบกบภาย

หลงสมยรชกาลท 2 ไดทรงพระราชนพนธเปนบทละคร

ส�าหรบละครนอก เรองไกรทอง และไดรบความนยมยกยอง

เปนฉบบมาตรฐานฉบบหนง ซงเปนเรองราวความรกเกยวกบ

คนและจระเข โดยเคาโครงเรองมาจากต�านานเรองเลา

ภาพท7 ภาพแสดงตนแบบ Artwork ผลตภณฑกลวยตากชาละวน ทสะทองอตลกษณของจงหวดพจตร ทปรบปรงและแกไขตามค�าแนะน�าของผเชยวชาญแลว

165


จากทเกดขนทจงหวดพจตร ต�านานพญาชาละวนจงเปน

อตลกษณทองถนของจงหวดพจตรไปโดยปรยาย โดยผคนทวไป

มกจะกลาวกนวา “พจตรเมองชาละวน” ผ วจยจงได

วเคราะหองคประกอบทางเลขศลป ของพญาจระเขชาละวน

ทมลกษณะเฉพาะ ทงทางดานรปราง รปทรง พนผว โทนส

และลายเสน และพจารณาความเหมาะสม ตดทอนให

สามารถน�าไปออกแบบเครองหมายการคา และเลขศลป

บนบรรจ ภณฑ สอดคล องกบงานว จยของ รชนกร

วงษสวรรณ. (2550) ทกลาวไววา แนวทางการออกแบบ

เครองหมายการคา ทมองคประกอบเฉพาะสามารถทจะสอ

ความหมายภาพลกษณไดอยางชดเจนและมความแตกตาง

จากเครองหมายการคาในกลมสนคาประเภทอน ซงในการ

ออกแบบตราสญลกษณ ผลตภณฑกลวยตากชาละวนนน

ผวจยออกแบบภาพสญลกษณทเปนตวแทนในการสอความหมาย

ทเปนภาพสญลกษณไอคอน (Icon Sign) ซงภาพสญลกษณ

ดงทไดกลาวมามระดบความเปนนามธรรมนอยทสดและสามารถ

สะทอนอตลกษณทองถนของจงหวดพจตรและสงผลท

รวดเรวและชดเจนในการรบรของผบรโภค สอดคลองกบงาน

วจยของ สรตนชย ชนตา. (2555) ทกลาววาในการออกแบบ

ภาพสญลกษณไดอยางมประสทธภาพจะตองศกษาความ

สมพนธของโครงสรางทงหมดทภาพสญลกษณจะตองน�าไปใช

งานความหมายของภาพและความสามารถในการตความ

หมายของกลมเปาหมายเปนหลก สวนในดานการออกแบบ

เลขศลปบนบรรจภณฑกลวยตากชาละวนจงหวดพจตรนน

ผวจยไดออกแบบโดยค�านงถงความสามารถสอสาร สอความหมาย

ความเขาใจ ในผลตภณฑ ซงจะมผลทางจตวทยาตอผบรโภค

และแจ งถงสรรพคณ คณประโยชน ของผลตภณฑ

ยหอผลตภณฑผผลต ดวยการใชวธ การออกแบบ การจดวาง

รปตวอกษร ถอยค�า โฆษณา เครองหมายและสญลกษณ

ทางการคา และอาศยหลกองคประกอบทางศลปะในการ

จดภาพใหเกดการประสานกลมกลนกนใหสวยงาม และสามารถ

สอสารได อกทงผวจยไดสรางภาพ เลขศลปโดมพลงงาน

แสงอาทตยพาราโบลา และภาพถายผลตภณฑทสวยสะอาด

นารบประทานเพอแสดงใหเหนถง ความใสใจในการผลตของ

ผลตภณฑ และความรบผดชอบทผผลตมตอผลตภณฑ เพอ

สอสารไปยงผบรโภคอนจะสงผลใหผบรโภคเกดทศนคตทด

งามตอผลตภณฑ ตลอดทงสรางการเชอถอในคณภาพ

กระทงเกดความศรทธาเชอถอในผผลต สอดคลองกบงาน

วจยของ นภสร ลมไชยาวฒน. (2545) ทกลาวไววา การ

ออกแบบกราฟกบนบรรจภณฑสนคาทด มผลในดานการ

ดงดดความสนใจ ความชอบ และความตงใจซอของผบรโภค

ในการทจะตดสนใจเลอกซอสนคาประเภทนน ๆ ได และ

งานวจยของ จตรพร ลละวฒน. (2548). ทกลาวไววา

องคประกอบทมความส�าคญเปนอนดบหนงนนคอ การม

ภาพเลขศลปสสนสดใส สะดดตาบน บรรจภณฑ และหรอ

ภาพถายสนคา ซงอาศยการออกแบบบรรจภณฑโดยใช

ศลปะทองถน สามารถแสดงถงภาพลกษณของผลตภณฑ

และสามารถสรางมลคาเพมใหกบผลตภณฑได

ขอเสนอแนะ ในการวจยในครงน ผวจยไดศกษาและสรางสรรค

เลขศลปทสะทอนอตลกษณทองถน มาใชเปนแนวทางใน

การออกแบบเลขศลปบนบรรจภณฑ ท�าใหไดทราบถง

แนวทางทจะสามารถคนหา วเคราะห อตลกษณทองถนท

สามารถน�ามาสอสารกบผบรโภค และสรางคณลกษณะ

เฉพาะตวของผลตภณฑได ซงแนวทางนสามารถน�าไปเปน

ประโยชนตอนกออกแบบและผทสนใจ และน�าเอาผลการ

วจยในครงนไปประยกตใชตอไป อกทงวธการวจยลกษณะน

อาจน�าไปสการศกษาการออกแบบเลขศลปโดยอาศยภมหลง

ทางประวตศาสตรทองถน ความเชอ ภมปญญา เปนฐาน

การคด และประยกตใชในการออกแบบผลตภณฑอน ๆ ได

เอกสารอางอง นภสร ลมไชยาวฒน. (2545). ประสทธผลของการออกแบบกราฟกบนบรรจภณฑทมตอผบรโภค.วทยานพนธมหาบณฑต

สาขานเทศศาสตร (การโฆษณา). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ถายเอกสาร.

นรมล ขมหวาน. (2557). อตลกษณของชมชนตลาดโบราณบางพล จงหวดสมทรปราการ.ปทมธาน : วารสารวไลยอลงกรณ

ปรทศน, 2554 4(2): 1-3.

จตรพร ลละวฒน. (2548). การศกษาปจจยความส�าเรจในการออกแบบบรรจภณฑทมผลตอการตดสนใจซอผลตภณฑ

อาหาร:กรณศกษาประเภทธรกจขนาดกลางและขนาดยอม(SMEs).รายงานการวจย กรงเทพฯ: มหาวทยาลย

ศรปทม.

166

รชนกร วงษสวรรณ. (2550). การศกษาแนวทางในการออกแบบเครองหมายการคาของสนคาประเภทเครองประดบอญมณ

เพอการสงออก. วทยานพนธศลปมหาบณฑต สาขาวชาการออกแบบนเทศศลป. นครปฐม: บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยศลปากร. ถายเอกสาร.

สรตนชย ชนตา. (2555). วเคราะหการออกแบบตราสญลกษณไทยทชนะเลศจากการประกวด. วทยานพนธศลปมหาบณฑต

สาขาวชาการออกแบบนเทศศลป. นครปฐม: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร. ถายเอกสาร.

การบรหารจดการดานศลปวฒนธรรมและความเปนไทยของสถาบนอดมศกษาA THAI CULTURAL MANAGEMENT FOR HIGHER EDUCATION INSTITUTES

ณชาภทรจาวสตร1/NICHAPAT JAVISOOT จกรกฤษณโปณะทอง2/CHAKRIT PONATHONG จตพลยงศร3/CHATUPOL YONGSORNภาควชาการบรหารการศกษาและการอดมศกษา คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒADMINISTRATION OF FACULTY OF EDUCATION SRINAKHARINWIROT UNIVERSITY

Received: May 27, 2019Revised: July 8, 2019Accepted: July 12, 2019

บทคดยอ งานวจยนมวตถประสงคเพอศกษาสภาพการบรหารจดการดานศลปวฒนธรรมและความเปนไทยของสถาบน

อดมศกษา จากมหาวทยาลยในก�ากบของรฐในเขตกรงเทพมหานคร ทมหนวยงานรบผดชอบงานดานศลปวฒนธรรมโดยตรง

จ�านวน 5 แหง คอ มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ จฬาลงกรณมหาวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร มหาวทยาลยสวนดสต

และมหาวทยาลยมหดล จ�านวน 380 คน โดยการสมแบบแบงชน (Stratified random sampling) โดยมเครองมอในการ

วจยเปนแบบสอบถามแบบมาตราสวนประมาณคา 5 ระดบ ซงมคาความเชอมนเทากบ .986 และสถตทใชในการวเคราะห

ขอมล ไดแก คาคะแนนเฉลย (X_ ) และคาความเบยงเบนมาตรฐาน (S.D.) ผลการวจยพบวา การบรหารจดการดานศลป

วฒนธรรมและความเปนไทยของสถาบนอดมศกษาโดยรวมอยในระดบปานกลาง (X_ = 3.50 S.D. = 0.76)

ค�าส�าคญ การบรหารจดการ, ศลปวฒนธรรม, การจดการวฒนธรรม

ABSTRACT The purpose of this research was to study a Thai cultural management for higher education

institutes. The sample group was 380 people of 5 national universities i.e. Srinakharinwirot University,

Chulalongkorn University, Silpakorn University, Suan Dusit University and Mahidol University, selected by

using Stratified random sampling. A questionnaire was used as an instrument in this study with the

reliability of .986. the data was analyzed by mean and standard diviation. Results revealed that a Thai

cultural management for higher education institutes in overall at a moderate level (X_ = 3.50 S.D. = 0.76).

Keyword Management, Art and culture, Cultural Management

1 นสตปรญญาเอก สาขาการบรหารและการจดการการศกษา แขนงวชาการบรหารการอดมศกษา ภาควชาการบรหารการศกษาและ การอดมศกษา คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

2,3 ผชวยศาสตราจารย ภาควชาการบรหารการศกษาและการอดมศกษา คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

168

บทน�า สงคมและวฒนธรรมเปนวถชวตของมนษย ซงม

ความส�าคญในคณคาการเปนมนษย วฒนธรรมเปนเครอง

ผกประสานคนในสงคมเดยวกน เปนสงทชวยใหโครงสราง

ของสงคมด�ารงอย นกวธการนเวศวฒนธรรมชใหเหนวา

สภาพแวดลอมและฐานทรพยากรมอทธพลตอการด�าเนน

ชวต ความเปนอยของคนในแตละพนท จงท�าใหแตละพนท

มวฒนธรรมทแตกตางกน วถการผลตและวฒนธรรมการ

ผลตของคนในแตละพนท แตละชาตพนธแตกตางกนและม

ความเชอมโยงกบโครงสรางสงคมและวฒนธรรมของพนท

และชาตพนธนนๆ (อดร วงษทบทม. 2554: 41) สอดคลอง

กบประเวศ วะส (2538: 11) กลาววาวฒนธรรมนนมความ

หลากหลายไปตามทองถน วฒนธรรมคอการปฏบต หรอวถ

ชวตสะทอนภมปญญาของชมชนหรอสงคม ซงไดมาจาก

ประสบการณจรง เลอกสรร กลนกรอง ลองใช และถายทอด

ดวยการปฏบตสบตอกนมา วฒนธรรมเกดจากความสมพนธ

ระหวางมนษยกบสงแวดลอม สงแวดลอมแตละแหงแตกตาง

กน วฒนธรรมทองถนตางๆ จงแตกตางกน

วฒนธรรมไทยในปจจบนกลบพบปญหาทเดกรน

ใหมไมใหความสนใจในวฒนธรรมไทย ไมเขาใจความเปนไทย

มองเปนเรองลาหลงลาสมย ดงเชนประภสสร โพธศรทอง

(2556: ออนไลน) กล าวว าคนตางวยมมมมองดาน

วฒนธรรมทตางกน คนรนเกามองในเรองของการรกษา

วฒนธรรมแบบเดม ในขณะทคนรนใหมมองเรองของการ

สรางสรรคศลปวฒนธรรมใหม เดกรนใหมจะรวาของเกานน

มคณคาแตไมมความนาสนใจ สงนคอปญหาของงานดาน

ศลปวฒนธรรม ดงทณชาภทร จาวสตร (2557: 47) กลาว

วา นสตจ�าเปนตองมความร ในการบรหารจดการศลป

วฒนธรรมในเรองตางๆ ไดแก ความรดานการจดการศลป

วฒนธรรม ความรดานการสรางสรรคและพฒนาศลปะ

ภมปญญาไทย ความรดานพหวฒนธรรม เพอชวยสงเสรม

ใหนสตมความเขาใจในงานศลปวฒนธรรมมากขน ซงสงผล

ตอการเปลยนมมมอง เปลยนแนวคดในการสรางกจกรรม

ดานศลปวฒนธรรมในรปแบบใหม และมความร เรอง

พหวฒนธรรมซงเปนเรองทจ�าเปนตอการปรบตวของสงคม

ยคปจจบน และไมทอดทงเรองของภมปญญาไทย ภมปญญา

ทองถน เพอน�ามาผสมผสานใหเกดศลปวฒนธรรมรวมสมย

กรมศลปากร (2541: 83-84) ไดเสนอแนวคดใน

การพฒนาการบรหารจดการศลปวฒนธรรมไทยใหประสบ

ผลส�าเรจตองเนนการด�าเนนงานในดานการบรหารจดการ

ใหมคณภาพ มการจดตงศนยปฏบตการเฉพาะเรองเพอ

ด�าเนนการพฒนาศลปวฒนธรรมไทยโดยเฉพาะในแตละทองถน

และภมภาค โดยผบรหารตองจรงจงกบนโยบาย การจดท�า

แผน การเนนแผนปฏบตการ การน�าแผนส การปฏบต

การระดมใชทรพยากรเพอการรณรงค การมอบภาระสวนรวม

เปนตวน�าการสนบสนน ดวยก�าลงคนและงบประมาณ

การใหก�าลงใจ สรางแรงผลกดนแกผอนรกษศลปวฒนธรรม

อนเปนมรดกไทย

นอกจากนธนก เลศชาญฤทธ (2550: 31) กลาว

ถงการจดการทรพยากรวฒนธรรมประกอบดวย 2 ค�า คอ

ค�าวา “การจดการ” หมายถง ศาสตรและศลปในการด�าเนน

การธระอยางหนงอยางใด และค�าวา “ทรพยากร” หมายถง

บางสงบางอยางทมอยแลว และมศกยภาพทน�ามาใชใหเกด

ประโยชน ดงนน การจดการทรพยากรวฒนธรรม กคอ

ศาสตรและศลปแหงการด�าเนนการเกยวกบบางสงบางอยาง

ทมอย ใหเกดประโยชน โดยกระบวนการในการจดการ

ทรพยากรวฒนธรรมม 3 ขนตอน ไดแก

1. การประเมนความส� าคญ (Assess ing

significance) คอ การแปลความหมาย ความส�าคญของ

ทรพยากรวฒนธรรม

2. การวางแผนการจดการ (Planning for

management) เปนการก�าหนดแผนการปฏบตงานหรอ

แผนการจดการทเหมาะสม ในแผนการปฏบตงานควรจะม

ยทธวธในการจดการทรพยากรทก�าหนดเปนระยะยาว และ

ผลลพธทคาดวาจะไดรบจากการจดการ

3. การก�าหนดรายการการจดการ (Management

program) คอ การจดการตามขอเสนอแนะ และล�าดบความ

ส�าคญของทรพยากรวฒนธรรมทประเมนไวในขนตอนแรก

โดยค�านงถงผลกระทบตอสภาพแวดลอม ธรรมชาตและ

วฒนธรรมในพนท

ในประเทศไทยนอกเหนอจากกระทรวงวฒนธรรม

กรมศลปากรทรบผดชอบบรหารจดการดานศลปวฒนธรรม

โดยตรงแลว ยงมสถาบนอดมศกษาทมหนาทในการศกษา

คนควาวจยทางศลปวฒนธรรมตามมาตรฐานการอดมศกษา

ทก�าหนดการบรหารจดการงานดานศลปวฒนธรรมไวใน

มาตรฐานอดมศกษา โดยปจจบนคณะกรรมการการ

อดมศกษาไดปรบปรงมาตรฐานการอดมศกษา พ.ศ.2561

เพอใหสอดคลองกบมาตรฐานการศกษาของชาต พ.ศ.2561

169


โดยก�าหนดมาตรฐานการอดมศกษา 5 ดาน ไดแก มาตรฐาน

ท 1 ดานผลลพธผเรยน มาตรฐานท 2 ดานการวจยและ

นวตกรรม มาตรฐานท 3 ดานการบรการวชาการ มาตรฐาน

ท 4 ดานศลปวฒนธรรมและความเปนไทย และมาตรฐานท

5 ดานการบรหารจดการ จะเหนไดวา เรองศลปวฒนธรรม

ถกก�าหนดเปนมาตรฐานท 4 ดานศลปวฒนธรรมและความ

เปนไทย โดยสถาบนอดมศกษาตองมการจดการเรยนร

การวจย หรอการบรการวชาการซงน�าไปสการสบสาน การสราง

ความร ความเขาใจในศลปวฒนธรรม การปรบและประยกต

ใชศลปวฒนธรรมทงของไทยและตางประเทศอยางเหมาะสม

ตามศกยภาพและอตลกษณของประเภทสถาบน ผลลพธ

ของการบรหารจดการดานศลปวฒนธรรมท�าใหเกดความ

ภาคภมใจในความเปนไทย หรอการสรางโอกาสและมลคา

เพมใหกบผเรยน ชมชน สงคม และประเทศชาต (กระทรวง

ศกษาธการ. 2561: 19 – 21) ทงนสถาบนอดมศกษาควรให

ความส�าคญในเรองการรวมมอกบชมชน โดยผ บรหาร

สถาบนอดมศกษาควรเปดโอกาสใหชมชนเขารวมโครงการ

เกยวกบการท�านบ�ารงศลปวฒนธรรมของสถาบนอดมศกษา

สรางความไววางใจใหกบชมชน และชใหชมชนเหนความ

ส�าคญและประโยชนทจะไดรบจากการเขามามสวนรวม เพอ

ใหเกดความรวมมอและท�างานรวมกบชมชนเพอพฒนาศลป

วฒนธรรมทองถนเพมขน (ณชาภทร จาวสตร, สรชย ทหมด

และปวตนชย สวรรณคงคะ. 2562)

ปจจบนมสถาบนอดมศกษาเพยงไม กแหงท

สามารถบรหารจดการดานศลปวฒนธรรมจนสามารถ

สรางสรรคผลงานใหเปนทรจกในสงคม เชน มหาวทยาลย

ศลปากร มหาวทยาลยมหดล จฬาลงกรณมหาวทยาลย

เปนตน สถาบนอดมศกษาสวนใหญยงไมประสบความส�าเรจ

หรอด�าเนนงานไดไมครอบคลมทกกระบวนการบรหาร

จดการดานศลปวฒนธรรม สถาบนอดมศกษาเองยงคง

ด�าเนนการท�านบ�ารงศลปวฒนธรรมในรปของกจกรรม

โครงการทเกยวของกบศาสนา ประเพณ การแสดงงาน

ศลปกรรม กจกรรมทางวฒนธรรม และการอนรกษ เพอให

สามารถตอบโจทยการประกนคณภาพการศกษา อนมตวชวด

ทมงเนนผลประจกษในเชงปรากฏการณและเชงปรมาณ

ซงประเมนไดสะดวกกวา เปนรปธรรมมากกวาการประกน

คณคา และการสรางมลคาเพม (สถาบนคลงสมองของชาต.

2560) ทงนสมตรา วรยะและอจฉรา ไชยปถมภ (2557: 93

– 110) ศกษา เรอง การพฒนากลยทธการพฒนาบทบาท

สถาบนอดมศกษาดานการท�านบ�ารงศลปวฒนธรรม พบวา

ภารกจดานท�านบ�ารงศลปวฒนธรรมของสถาบนอดมศกษา

มการด�าเนนการทยงไมชดเจนและไมเปนรปธรรมเทาทควร

จะเปน ขาดความชดเจนทางนโยบาย การก�าหนดกลยทธ

ไมทนกระแสโลกาภวตน กรอบการด�าเนนงานกวางเกนไป

ไมสามารถน�าไปประยกตใชได ทงปญหาดานงบประมาณ

ทไมเพยงพอและบคลากรขาดความสามารถ

จากขอมลดงกลาวขางตนท�าใหทราบวาสถาบน

อดมศกษายงมปญหาในเรองการบรหารจดการดานศลป

วฒนธรรมทยงไมชดเจน ไมเปนระบบ ยงไมครอบคลม

การบรหารจดการงานดานศลปวฒนธรรมทนอกเหนอจาก

การจดกจกรรมเพอการอนรกษ สบสาน ไมสามารถด�าเนนการ

เพอเปนสวนหนงในการชน�าชมชน สงคมในการสงตอคณคา

สรางสรรคนวตกรรมและตอยอดทางศลปวฒนธรรม

โดยเฉพาะศลปวฒนธรรมไทยทเปนเอกลกษณของชาต เพอให

เกดความภาคภมใจในความเปนไทย เกดการสรางสรรค และ

น�าไปประยกตไดอยางสอดคลองและเหมาะสมกบบรบทของ

สงคมไทย รวมทงยงขาดการรวมมอกบชมชน หนวยงานอน ๆ

เพอน�าศลปวฒนธรรมทองถนมาเปนฐานในการพฒนา

ตอยอดเพอสรางคณคาและมลคาเพมทางศลปวฒนธรรม

ใหแกชมชน

ทงนผ วจยสนใจศกษาสภาพการบรหารจดการ

ดานศลปวฒนธรรมและความเปนไทยของสถาบนอดมศกษา

ในก�ากบของรฐ เขตกรงเทพมหานคร ทง 5 แหง เนองดวย

สถาบนอดมศกษาอยในบรบทชมชนเมอง ซงสามารถรบ

วฒนธรรมตางชาตไดงายและหางไกลจากชมชนทมศลป

วฒนธรรมทองถน แตเปนสถาบนอดมศกษาทมองคความร

และมบคลากรทมศกยภาพ และเปนสถาบนอดมศกษาทม

หนวยงาน หรอผรบผดชอบดแลการบรหารจดการดานศลป

วฒนธรรมและความเปนไทย และแหลงเรยนรดานศลป

วฒนธรรมโดยเฉพาะ ซงแตละสถาบนอดมศกษามลกษณะ

เดนทแตกตางกน เพอน�าผลการวจยไปพฒนาการบรหาร

จดการด านศลปวฒนธรรมและความเป นไทยให ม

ประสทธภาพ และสามารถขบเคลอนศลปวฒนธรรมและ

ความเปนไทยไดอยางยงยน

วตถประสงคของการวจย 1. เพอศกษาสภาพปจจบนการบรหารจดการดาน

ศลปวฒนธรรมและความเปนไทยของสถาบนอดมศกษา

170

2. เพอพฒนารปแบบการบรหารจดการงานดาน


3. เพอประเมนความเหมาะสมของรปแบบการ

บรหารจดการงานดานศลปวฒนธรรมและความเปนไทย

ของสถาบนอดมศกษา

อปกรณและวธด�าเนนการวจย ประชากร

1.1 วตถประสงคท 1 เพอศกษาสภาพ

ปจจบนในการบรหารจดการดานศลปวฒนธรรมและ

ความเปนไทยของสถาบนอดมศกษา

ประชากรทใชเพอศกษาสภาพปจจบนของ

การบรหารจดการงานดานศลปวฒนธรรมและความเปนไทย

ไดแก คณาจารย บคลากรในมหาวทยาลยในก�ากบของรฐ

ในเขตกรงเทพมหานคร ทมหนวยงานรบผดชอบงานดาน

ศลปวฒนธรรมโดยตรง ไดแก มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

จฬาลงกรณ มหาวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

มหาวทยาลยสวนดสต และมหาวทยาลยมหดล จ�านวน

39,039 คน

1.2วตถประสงคท2เพอพฒนารปแบบการ

บรหารจดการงานดานศลปวฒนธรรมและความเปนไทย

ของสถาบนอดมศกษา

ประชากรทใชเปนผมความร ประสบการณ

มความเชยวชาญดานการบรหารจดการดานศลปวฒนธรรม

และความเป น ไทยของสถาบนอดมศกษา ห รอม

ประสบการณในการจดการองคการทางวฒนธรรม จ�านวน

7 คน

1.3วตถประสงคท 3 เพอประเมนความ

เหมาะสมของรปแบบการบรหารจดการงานดานศลป

วฒนธรรมและความเปนไทยของสถาบนอดมศกษา

ประชากรทใชประกอบดวย ผบรหารทม

อ�านาจในการตดสนใจจากมหาวทยาลยในก�ากบของรฐ

ในเขตกรงเทพมหานคร ทมหนวยงานรบผดชอบงานดาน

ศลปวฒนธรรมโดยตรง 5 แหง โดยเปนผแทนผบรหารระดบสง

ผแทนระดบคณะ ผแทนระดบหนวยงานทรบผดชอบงาน

ดานศลปวฒนธรรม จากมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

จฬาลงกรณ มหาวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร

มหาวทยาลยสวนดสต และมหาวทยาลยมหดล แหงละ 10

คน จ�านวนทงสน 50 คน

กลมตวอยางในการวจย

เพอศกษาสภาพปจจบนในการบรหารจดการดาน


กลมตวอยางทใชจากการเปดตารางส�าเรจรปของเครจซและ

มอรแกน (Krejcie & Morgan, 1970 อางใน ธรวฒ เอกะกล,

2543)โดยการส มแบบแบงชน (Stratified random

sampling) จ�านวนทงสน 380 คน ดงตาราง

เครองมอทใชในการวจย

เครองมอทใชเพอเกบขอมลศกษาสภาพปจจบน

ของการบรหารจดการงานดานศลปวฒนธรรมและความเปน

ไทยของสถาบนอดมศกษา เปนแบบสอบถามทสรางขนจาก

การสมภาษณเชงลก และจากการทบทวนวรรณกรรม ดงน

ตอนท 1 ขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม

ตอนท 2 สอบถามความคดเหนทมตอสภาพ

ปจจบนของการบรหารจดการดานศลปวฒนธรรมและความ

เปนไทยของสถาบนอดมศกษา โดยผวจยไดก�าหนดเกณฑ

การแบงระดบคะแนนคาเฉลยตามบญชม ศรสะอาด (2541:

161) ในการพจารณา ดงน

คะแนน 4.51-5.00 หมายถง ระดบมากทสด

คะแนน 3.51-4.50 หมายถง ระดบมาก

คะแนน 2.51-3.50 หมายถง ระดบปานกลาง

คะแนน 1.51-2.50 หมายถง ระดบนอย

คะแนน 1.00-1.50 หมายถง ระดบนอยทสด

สวนแบบสอบถามปลายเปดเกยวกบขอเสนอแนะ

หรอความคดเหนเพมเตมใหผตอบแบบสอบถามแสดงความ

คดเหนไดอยางอสระ ทงนไดน�าแบบสอบถามทสรางขนไป

ทดลองใช (Try out) กบกลมตวอยาง จ�านวน 30 คน เพอ

วเคราะหหาคาอ�านาจจ�าแนกเปนรายขอดวยการทดสอบท

(t-test) (Ferguson. 1981: 180) แลวน�ามาหาคาความ

เชอมนของแบบสอบถามทงฉบบ (Reliability) โดยใชวธหา

คาสมประสทธแอลฟาของ ครอนบาค (Cronbach. 1984:

161) โดยแบบสอบถามมคาความเชอมนทงฉบบเทากบ α

.986

วธการเกบรวบรวมขอมล

ผ วจยเกบแบบสอบถามจากคณาจารย และ

บคลากรจากสถาบนอดมศกษา 5 แหง ไดแก มหาวทยาลย

ศรนครนทรวโรฒ จฬาลงกรณมหาวทยาลย มหาวทยาลย

ศลปากร มหาวทยาลยสวนดสต และมหาวทยาลยมหดล

จ�านวน 380 คน โดยผวจยด�าเนนการแจกและเกบรวบรวม

171


แบบสอบถามคนดวยตนเอง และไดรบแบบสอบถามท

ขอมลมความสมบรณ จ�านวน 380 ฉบบ โดยคดเปนอตรา

การตอบกลบ รอยละ 100

การวเคราะหขอมล

การวจยครงนวเคราะหขอมลดวยการใชสถตเชง

พรรณนาเพออธบายผลการศกษา ไดแก การวเคราะหขอมล

จากแบบสอบถามขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม โดย

ใชความถ (Frequency) และรอยละ (Percentage) และ

วเคราะหสภาพปจจบนของการบรหารจดการดานศลปะ

และวฒนธรรมและความเปนไทย โดยหาคาคะแนนเฉลย

(X_ ) และคาความเบยงเบนมาตรฐาน (S.D.)

สรปและอภปรายผล สรปผล

สวนท1ผลการวเคราะหขอมลทวไป

กลมตวอยางการวจยครงน คอ คณาจารย และ

บคลากรจากสถาบนอดมศกษา 5 แหง ไดแก มหาวทยาลย

ศรนครนทรวโรฒ จฬาลงกรณมหาวทยาลย มหาวทยาลย

ศลปากร มหาวทยาลยสวนดสต และมหาวทยาลยมหดล

จ�านวน 380 คน สามารถจ�าแนกขอมลทวไปได ดงน เพศ

พบวา เปนเพศชาย 108 คน รอยละ 28.4 เพศหญง 272

คน รอยละ 71.6 ผบรหาร 3 คน รอยละ 0.8 บคลากรสาย

วชาการ 68 รอยละ 17.9 บคลากรสายสนบสนนวชาการ

309 คน รอยละ 81.3 มประสบการณการท�างานในสถาบน

อดมศกษา พบวา ระยะเวลา 1-5 ป 179 คน รอยละ 47.1

ระยะเวลา 6-10 ป 88 คน รอยละ 23.2 ระยะเวลา 11-15

ป 45 คน รอยละ 11.8 ระยะเวลา 16 ปขนไป 68 คน

รอยละ 17.9 ตามล�าดบ

สวนท 2 ผลการวเคราะหความคดเหนทมตอ

สภาพปจจบนของการบรหารจดการดานศลปวฒนธรรม

และความเปนไทยของสถาบนอดมศกษา

จากการศกษาความคดเหนตอสภาพปจจบนของ

การบรหารจดการดานศลปวฒนธรรมและความเปนไทยของ

สถาบนอดมศกษาทง 11 ดาน มรายละเอยดดงตารางท 1

ตาราง1 คาคะแนนเฉลยและคาความเบยงเบนมาตรฐานของความคดเหนของบคลากรทมตอสภาพปจจบนของการบรหาร

จดการดานศลปวฒนธรรมและความเปนไทยของสถาบนอดมศกษา โดยรวมและรายดาน

ดานท รายการN=380 ระดบ

ความคดเหนX_

S.D.

1 ความส�าคญของศลปวฒนธรรมและความเปนไทย 3.44 0.47 ปานกลาง

2 การวางแผนและนโยบายดานศลปวฒนธรรมและความเปนไทย 3.54 0.74 มาก

3 การก�าหนดผรบผดชอบดานศลปวฒนธรรมและความเปนไทย 3.54 0.75 มาก

4 การอนรกษศลปวฒนธรรมและความเปนไทย 3.64 0.92 มาก

5 การสบทอดศลปวฒนธรรมและความเปนไทย 3.46 0.84 ปานกลาง

6 การสนบสนน สงเสรมศลปวฒนธรรมและความเปนไทย 3.52 0.89 มาก

7 การวจย สรางสรรค พฒนาตอยอดศลปวฒนธรรมและความเปนไทย 3.46 0.91 ปานกลาง

8 การสรางเครอขายความรวมมอดานศลปวฒนธรรมและความเปนไทย 3.48 0.94 ปานกลาง

9 การจดพพธภณฑ / แหลงเรยนรดานศลปวฒนธรรมและความเปนไทย 3.49 0.88 ปานกลาง

10 การจดการงบประมาณดานศลปวฒนธรรมและความเปนไทย 3.38 0.88 ปานกลาง

11 การประชาสมพนธ เผยแพรศลปวฒนธรรมและความเปนไทย 3.58 0.93 มาก

รวม 3.50 0.76 ปานกลาง

172

จากตาราง 1 แสดงวา ความคดเหนของบคลากร

ทมตอสภาพปจจบนของการบรหารจดการดานศลปวฒนธรรม

และความเปนไทยของสถาบนอดมศกษา โดยรวมมคา

คะแนนเฉลยอยในระดบปานกลาง (X_ = 3.50 S.D. = 0.76)

เมอพจารณาเปนรายดาน พบวา ดานความส�าคญของ

ศลปวฒนธรรมและความเป นไทย ด านการสบทอด

ศลปวฒนธรรมและความเปนไทย ดานการวจย สรางสรรค

พฒนาตอยอดศลปวฒนธรรมและความเปนไทย ดานการ

สรางเครอขายความรวมมอดานศลปวฒนธรรมและความ

เปนไทย ดานการจดพพธภณฑ / แหลงเรยนรดานศลป

วฒนธรรมและความเปนไทย และดานการจดการงบ

ประมาณดานศลปวฒนธรรมและความเปนไทย มคาคะแนน

เฉลยอยในระดบปานกลางเชนกน (X_ =3.44 S.D. = 0.47,

X_ = 3.46 S.D. = 0.84, X

_ = 3.46 S.D. = 0.91, X

_ = 3.48

S.D. = 0.94, X_ = 3.49 S.D. = 0.88 และ X

_ = 3.38 S.D.

= 0.88 ตามล�าดบ) ส�าหรบดานการวางแผนและนโยบาย

ดานศลปวฒนธรรมและความเปนไทย ดานการก�าหนดผรบ

ผดชอบดานศลปวฒนธรรมและความเปนไทย ดานการ

อนรกษศลปวฒนธรรมและความเปนไทย ดานการสนบสนน

สงเสรมศลปวฒนธรรมและความเปนไทย และดานการ

ประชาสมพนธ เผยแพรศลปวฒนธรรมและความเปนไทย

มคาคะแนนเฉลยอยในระดบมาก ( X_ = 3.54 S.D. = 0.74,

X_ = 3.54 S.D. = 0.75, X

_ = 3.64 S.D. = 0.92, X

_ = 3.52

S.D. = 0.89 และ X_ = 3.58 S.D. = 0.93 ตามล�าดบ)

อภปรายผล จากการศกษาความคดเหนตอสภาพปจจบนของ


สถาบนอดมศกษา พบวา การบรหารจดการดานศลป

วฒนธรรมและความเปนไทยของสถาบนอดมศกษาโดยรวม

อยในระดบปานกลาง เมอพจารณาเปนรายดาน พบวา

1. ดานความส�าคญของศลปวฒนธรรมและความ

เปนไทย มการด�าเนนการอยในระดบปานกลาง ทงนอาจเปน

เพราะ ผบรหารสถาบนอดมศกษายงไมไดใหความส�าคญกบ

การบรหารจดการดานศลปวฒนธรรมและความเปนไทยใน

ทกระดบ จงไม มการสอสารถงบคลากรของสถาบน

อดมศกษาใหรบทราบแนวทางและเหนความส�าคญของการ

บรหารจดการดานศลปวฒนธรรมและความเปนไทย รวมถง

ไมมกระบวนการประเมนคณคาและความส�าคญของ

ทรพยากรศลปวฒนธรรมและความเปนไทยทตนเองม

เพอใชเปนศลปวฒนธรรมและความเปนไทยตามเอกลกษณ

ของสถาบนอดมศกษา ซงสอดคลองกบทพยอนงค เลอนพควฒน

(2546) ท�าการวจยเรอง รปแบบการด�าเนนงานดานการท�าน

บ�ารงศลปวฒนธรรมในสถาบนอดมศกษา พบวา ผปฏบต

งานดานท�านบ�ารงศลปวฒนธรรมไมเหนความส�าคญ และไม

เขาใจในบทบาทภารกจของสถาบนอดมศกษาดานการท�าน

บ�ารงศลปะและวฒนธรรม รวมทงผบรหารสวนใหญใหความ

ส�าคญกบภารกจดานท�านบ�ารงศลปวฒนธรรมนอยกวา

ภารกจดานอน

2. ด านการวางแผนและนโยบายด านศลป

วฒนธรรมและความเปนไทย มการด�าเนนการอยในระดบ

มาก ทงนอาจเปนเพราะสถาบนอดมศกษามการก�าหนด

วสยทศน นโยบาย วตถประสงค และเปาหมายทชดเจน มการ

ก�าหนดแผนทงระยะสนและระยะยาว ก�าหนดโครงสรางการ

บรหารจดการทชดเจน แผนมความยดหยน ปรบเปลยนได

ตามสถานการณ รวมถงแตงตงคณะกรรมการก�ากบตดตาม

การด�าเนนงานตามแผน มระบบก�ากบตดตามรายงานแผน

อยางสม�าเสมอ สอดคลองกบธดารตน นาคบตร (2553:

บทคดยอ) ศกษาเรองการบรหารจดการแหลงเรยนรสาขา

ทศนศลป : กรณศกษาคณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลย

สงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน โดยการสมภาษณเชงลก

พบวา ในดานการบรหารจดการองคกรมการด�าเนนนโยบาย

และวตถประสงคโดยภาพรวมในระดบด แตขาดความพรอม

ในเรองของสถานท ครภณฑ งบประมาณ และบคลากรทจะ

เขามาด�าเนนการควรเปนผมความร ความเขาใจ และควรม

รปแบบกจกรรมของศนยสชมชน

3. ด านการก� าหนดผ รบผดชอบด านศลป


มาก ทงนอาจเปนเพราะสถาบนอดมศกษามการก�าหนด

หนวยงาน เชน สถาบน ส�านก เปนตน เพอรบผดชอบดแล

ดานศลปวฒนธรรมและความเปนไทยทชดเจน หรอมการ

บรหารจดการในรปของคณะกรรมการด�าเนนงานดานศลป

วฒนธรรมและความเปนไทย โดยบคลากรทรบผดชอบม

ความร ความสามารถ ประสบการณการท�างานดานศลป

วฒนธรรมและความเปนไทย และมกระบวนการก�ากบดแล

การปฏบตงานของบคลากร รวมถงการพฒนาบคลากรเพอ

ใหมความเชยวชาญมากขน และมความความรททนสมย

สอดคลองกบ พศรวส ภทอง และอมพวลย วศวธรานนท

173


(2559: 2 - 221) ศกษาเรองรปแบบการจดการแหลงเรยนร

ในสถาบนอดมศกษาของรฐ : กรณศกษาหอศลปวฒนธรรม

โดยเสนอแนวทางการด�าเนนงานหอศลปวฒนธรรมทเหมาะสม

ควรมการก�าหนดโครงสรางการบรหารงาน มยทธศาสตรการ

บรหารงานทชดเจน ซงหนวยงานทท�าหนาทบรหารตองม

บคลากรทมความร ความเขาใจและประสบการณดาน

ศลปวฒนธรรม

4. ดานการอนรกษศลปวฒนธรรมและความเปน

ไทย มการด�าเนนการอยในระดบมาก ทงนอาจเปนเพราะ

สถาบนอดมศกษามแผนการด�าเนนงานอนรกษศลป

วฒนธรรมและความเปนไทยทชดเจน มโครงการ กจกรรม

เพออนรกษ ฟนฟศลปวฒนธรรมและความเปนไทย พรอม

ทงสรางความร ความเขาใจการอนรกษศลปวฒนธรรมและ

ความเปนไทยใหแกบคลากร นสต นกศกษา และชมชน

สอดคลองกบ ธญรตน จนทรปลง (2550: 287) การศกษา

ววฒนาการภารกจท�านบ�ารงศลปวฒนธรรมของสถาบน

อดมศกษาไทย (พ.ศ.2459 – 2549) พบวา สถาบน

อดมศกษาในยคโลกาภวฒนใหความส�าคญกบภารกจท�าน

บ�ารงศลปวฒนธรรมในรปแบบการจดรายวชาทางดานศลป

วฒนธรรมเปนวชาพนฐานส�าหรบนสต นกศกษาทกคน

การสรางใหมศลปวฒนธรรมในวถชวตมหาวทยาลย จดใหม

โครงการศกษาวจยในเรองท เกยวกบศลปวฒนธรรม

รวบรวม บนทกเรองราว ขอความรทางวฒนธรรมไวเปน

หลกฐานเพอการอนรกษและการสบทอด

5. ดานการสบทอดศลปวฒนธรรมและความเปน

ไทยมการด�าเนนการอยในระดบปานกลาง ทงนอาจเปน

เพราะสถาบนอดมศกษายงไมใหความส�าคญในเรองนเทาท

ควร ไมไดก�าหนดแผนการด�าเนนงาน และกระบวนการ

สบทอดศลปวฒนธรรมและความเปนไทยทชดเจน ไมม

กระบวนการสรรหาผเชยวชาญเพอถายทอดองคความรแก

นสต นกศกษา บคลากร อาจารย ทงน การสนบสนนใหนสต

ไดเรยนร สบทอดศลปวฒนธรรมและความเปนไทยจากการ

ลงพนท การปฏบตจรงยงมนอย สงผลใหศลปวฒนธรรม

ทองถนสญหายไป สอดคลองกบ สมตรา วรยะและอจฉรา

ไชยปถมป (2557: 93 – 110) ศกษาเรองการพฒนากลยทธ

การพฒนาบทบาทสถาบนอดมศกษาดานการท�านบ�ารงศลป

วฒนธรรม พบวา สถาบนอดมศกษามแผนกลยทธการพฒนา

บทบาทดานการท�านบ�ารงศลปวฒนธรรมเพยงบางสวน

แมวาสถาบนอดมศกษาจะมภารกจดานการท�านบ�ารงศลป

วฒนธรรม แตการด�าเนนการดานท�านบ�ารงศลปวฒนธรรม

ยงไมชดเจนและเปนรปธรรมเทาทควรจะเปน

6. ดานการสนบสนน สงเสรมศลปวฒนธรรมและ

ความเปนไทย มการด�าเนนการอยในระดบมาก ทงนอาจเปน

เพราะ สถาบนอดมศกษาสนบสนน สงเสรมใหนสต นกศกษา

มสวนรวมดานศลปวฒนธรรมและความเปนไทย โดยเปด

โอกาสใหนสต นกศกษาไดแสดงผลงานดานศลปวฒนธรรม

และความเปนไทย ทงยงสงเสรมใหบคลากรในมหาวทยาลย

มทศนคตทดในการอนรกษศลปวฒนธรรมและความเปน

ไทย สงเสรมและเปดโอกาสใหชมชนเขารวมกจกรรม เขาถง

งานดานศลปวฒนธรรมและไดง ายขน สอดคลองกบ

ชาญณรงค พรรงโรจนและคณะ (2548) ทก�าหนดดชนดาน

การท�านบ�ารงศลปวฒนธรรม ประกอบดวย 5 มาตรฐาน คอ

ดานนโยบาย ดานการสงเสรม ดานการสนบสนน ดานการ

สรางมาตรฐานและดานการเผยแพรและบรการสสงคม

7. ดานการวจย สรางสรรค พฒนาตอยอดศลป


ปานกลาง ทงนอาจเปนเพราะ สถาบนอดมศกษา มแหลงทน

สนบสนนการวจย สรางสรรค พฒนาตอยอดศลปวฒนธรรม

และความเปนไทยไมเพยงพอ ยงขาดบคลากรทมความร

สามารถใหค�าปรกษา แนะน�าดานการวจย สรางสรรค

พฒนาตอยอดศลปวฒนธรรมและความเปนไทย ขาดการน�า

ทนทางศลปวฒนธรรมและความเปนไทยของทองถนมา

พฒนา ตอยอด สรางสรรคใหเกดผลงานใหม สรางมลคาเพม

แกชมชนได สอดคลองกบจรวฒน พระสนตและ วรณ

ตงเจรญ (2542: 25 - 36) ไดศกษาเรองการพฒนารปแบบ

ภารกจของมหาวทยาลยในการพฒนาศลปกรรมทองถน:

กรณศกษามหาวทยาลยนเรศวร พบวา รปแบบดานการวจย

ควรมการก�าหนดวสยทศนและนโยบายดานวจยศลปกรรม

ทองถน โดยวางแผนและก�าหนดโครงสรางเพอด�าเนนการ

วจยในลกษณะของกระบวนการเรยนรรวมกนและคนหา

องคความรใหม

8. การสรางเครอขายความรวมมอดานศลป

วฒนธรรมและความเปนไทย มการด�าเนนการในระดบ

ปานกลาง ทงนอาจเปนเพราะ สถาบนอดมศกษายงขาดการ

สรางเครอขายความรวมมอกบชมชน หนวยงานอนๆ และ

ความรวมมอระหวางนานาชาต ระบบการด�าเนนงานเครอขาย

ความรวมมอยงไมชดเจน ไมมกระบวนการการใชทรพยากร

รวมกน การแลกเปลยนเรยนรรวมกนทชดเจน สอดคลอง

174

กบชาญณรงค พรรงโรจนและคณะ (2548) ใหความเหนวา

มหาวทยาลยควรเรงพฒนาคณภาพอาจารยใหมศกยภาพสง

ขน ควรสรางเครอขายการศกษาศลปวฒนธรรม มการจด

ประชมวชาการ หรอกจกรรมเชงสรางสรรค รวมทงการแลก

เปลยนทางดานศลปวฒนธรรมทงในระดบชาตและนานาชาต

พฒนาความรวมมอเพอสนบสนนใหเกดการแลกเปลยน

ระหวางสถาบนการศกษา อนจะท�าใหเกดการแลกเปลยน

ทางวฒนธรรม

9. การจดพพธภณฑ / แหลงเรยนรดานศลป

วฒนธรรมและความเปนไทย มการด�าเนนการในระดบปานกลาง

ทงนอาจเปนเพราะสถาบนอดมศกษายงขาดบคลากร

ทมความรในการบรหารจดการพพธภณฑ/แหลงเรยนรดาน

ศลปวฒนธรรมและความเปนไทย ท�าใหการบรหารจดการ

สถานทไมเหมาะสมกบประเภทของศลปวฒนธรรมและ

ความเปนไทย จงไมสามารถเปนพพธภณฑ/แหลงเรยนรแก

ชมชนสงคมได สอดคลองกบอ�านาจ เยนสบาย (2548: 70

- 85) ไดศกษาการจดการเรยนรของแหลงเรยนรตลอดชวต

ดานหอศลป ไดเสนอวา หอศลปควรสรางบทบาทและสราง

กระบวนการเรยนรทหลากหลาย มความเคลอนไหว มชวต

ชวาทงนทรรศการ การใหการศกษากบกลมเปาหมายตางๆ

ควรมการจดการแบบมออาชพดวยคนทมฐานความรจรง

ตามองคประกอบของมาตรฐานหอศลป ทงยงตองมฐานคด

ทยอมรบความหลากหลายทางอตลกษณ เปนแหลงสะทอน

ความคด การเคลอนไหวทางความคด เปนพนทเปดใหม

บรรรยากาศการวพากษศลปวฒนธรรมในสงคมเพอผลกดน

ใหเกดการเปลยนแปลงในเชงสรางสรรค

10. การจดการงบประมาณดานศลปวฒนธรรม

และความเปนไทย มการด�าเนนในระดบปานกลาง ทงน

อาจเปนเพราะสถาบนอดมศกษายงขาดการวางแผนหา

แหลงทนจากภายนอกเพอสนบสนนงบประมาณ การจดสรร

งบประมาณดานศลปวฒนธรรมและความเปนไทยยงไมเพยงพอ

ไมมการบรหารจดการงบประมาณในรปแบบของกองทน

หนวยงาน สอดคลองกบธดารตน นาคบตร (2553:

บทคดยอ) ศกษาเรองการบรหารจดการแหลงเรยนรสาขา

ทศนศลป : กรณศกษาคณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลย

สงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน โดยการสมภาษณเชงลก

พบวา ในดานการบรหารจดการองคกรมการด�าเนนนโยบาย

และวตถประสงคโดยภาพรวมในระดบด แตขาดความพรอม

ในเรองของสถานท ครภณฑ งบประมาณ และบคลากรทจะ

เขามาด�าเนนการควรเปนผมความรความเขาใจ และควรม

รปแบบกจกรรมของศนยสชมชน และสมตรา วรยะและ

อจฉรา ไชยปถมป (2557: 93 – 110) ศกษาเรองการพฒนา

กลยทธการพฒนาบทบาทสถาบนอดมศกษาดานการ

ท�านบ�ารงศลปวฒนธรรม พบวา ปจจยทเกยวกบสภาพ

ปจจบนและปญหาของสถาบนอดมศกษาดานการท�านบ�ารง

ศลปวฒนธรรมทเปนสาเหต หรอเงอนไขส�าคญทมตอภารกจ

ท�านบ�ารงศลปวฒนธรรมของสถาบนอดมศกษาไทย พบวา

การท�างานดานท�านบ�ารงศลปวฒนธรรมขาดความชดเจน

ทางนโยบายและกรอบการด�าเนนงานกว างเกนไป

ไมสามารถน�าไปประยกตใชไดอยางเหมาะสม ปญหาดาน

งบประมาณไมเพยงพอ ขาดบคลากรทมความสามารถ

11. การประชาสมพนธ เผยแพรศลปวฒนธรรม

และความเปนไทย มการด�าเนนการในระดบมาก ทงน

อาจเปนเพราะสถาบนอดมศกษามแผนการด�าเนนงาน

ประชาสมพนธ เผยแพรกจกรรมดานศลปวฒนธรรมและ

ความเปนไทยอยางตอเนอง ทงภายในสถาบน และตอ

สาธารณชน โดยใชสอประชาสมพนธเผยแพรทหลากหลาย

ชองทาง และทนสมยสามารถเขาถงประชาชนไดทกกลม

เปาหมาย ทงนแตกตางกบงานวจยของ พชรพร วรจกร และ

คณะ (2560: 131 – 140) ทศกษารปแบบการท�านบ�ารง

ศลปวฒนธรรมชมชนของสถาบนอดมศกษาในภาคตะวนออก

เฉยงเหนอ พบวา ชมชนมความตองการใชเทคโนโลยและ

การจดท�าเวบไซตใหค�าแนะน�ากบชมชน เพอแกไขปญหา

การใหโอกาสคนในชมชน

ขอเสนอแนะ ข อเสนอแนะในการน�าผลการวจยไปใช

ประโยชน

การวจยครงนพบวา ตวแปรทมการด�าเนนงานใน

ระดบปานกลาง ผบรหารสถาบนอดมศกษาควรใหความ

ส�าคญ และมงเนนการบรหารจดการในดานนน ไดแก ความ

ส�าคญของศลปวฒนธรรมและความเปนไทย การสบทอด

ศลปวฒนธรรมและความเปนไทย การวจย สรางสรรค

พฒนาตอยอดศลปวฒนธรรมและความเปนไทย การสราง

เครอขายความรวมมอดานศลปวฒนธรรมและความเปนไทย

การจดพพธภณฑ / แหลงเรยนรดานศลปวฒนธรรมและ

ความเปนไทย และการจดการงบประมาณดานศลป

วฒนธรรมและความเปนไทย เพอใหศลปวฒนธรรมและ

175


ความเปนไทยเกดความยงยน และสถาบนอดมศกษา

มสวนชวยในการชน�าชมชน สงคม ในการอนรกษ สบทอด

พฒนาตอยอดศลปวฒนธรรมและความเปนไทย

ขอเสนอแนะส�าหรบการท�าวจยในอนาคต การวจยครงนเปนการศกษาสภาพปจจบนของการ

บรหารจดการดานศลปวฒนธรรมและความเปนไทยของ

สถาบนอดมศกษา ซงก�าหนดเปนสถาบนอดมศกษาในก�ากบ

ของรฐ ในเขตกรงเทพฯและปรมณฑลเทานน การวจยใน

ครงตอไปควรวจยสถาบนอดมศกษากลมอน เชน สถาบน

อดมศกษาเอกชน สถาบนอดมศกษาในภมภาคตางๆ เพอ

น�ามาสงเคราะหเปนแนวทางการบรหารจดการดานศลป

วฒนธรรมและความเปนไทย หรอศกษาเพอพฒนารปแบบ


สถาบนอดมศกษาตอไป

เอกสารอางองกรมศลปากร. (2541). การศกษาวฒนธรรมทองถนกบการเพมประสทธภาพของสถาบนสงเสรมศลปวฒนธรรมของกรม

ศลปากรและการทองเทยวกบการพฒนาทางวฒนธรรม. กรงเทพฯ: บรษทประชาชน.

กระทรวงศกษาธการ. (2561, 17 สงหาคม). ราชกจจานเบกษา. เลม 135 ตอนพเศษ 199. หนา 19 – 21.

จรวฒน พระสนต และวรณ ตงเจรญ. (2548). “การพฒนารปแบบภารกจของมหาวทยาลยในการพฒนาศลปกรรมทองถน

: กรณศกษามหาวทยาลยนเรศวร”. วารสารมหาวทยาลยนเรศวร. 12(1) : 25-36.

ชาญณรงค พรรงโรจนและคณะ. (2548). ดชนบงชและเกณฑประเมนคณภาพดานการท�านบ�ารงศลปวฒนธรรม.กรงเทพฯ

: ส�านกงานรบรองมาตรฐาน และประเมนคณภาพการศกษา (องคการมหาชน).

ณชาภทร จาวสตร. (2557). รายงานวจยการส�ารวจความตองการจ�าเปนเพอเสรมสรางภาวะผน�าดานศลปวฒนธรรม

ส�าหรบนสตสโมสรนสตมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

ณชาภทร จาวสตร, สรชย ทหมด และปวตนชย สวรรณคงคะ. (2562). ปจจยทสงผลตอการมสวนรวมกบโครงการดานศลป

วฒนธรรมแกชมชน : กรณศกษา โครงการท�านบ�ารงศลปวฒนธรรม มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. วารสาร

สถาบนวฒนธรรมและศลปะ. 20(2) 135 - 144.

ทพยอนงค เลอนพควฒน. (2546). รปแบบการด�าเนนงานดานการท�านบ�ารงศลปวฒนธรรมในสถาบนอดมศกษา.ปรญญา

นพนธ กศ.ด.(การอดมศกษา). กรงเทพฯ: มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

ธนก เลศชาญฤทธ. (2550). การจดการทรพยากรทางวฒนธรรม. กรงเทพฯ: คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร.

ธญรตน จนทรปลง. (2550). การศกษาววฒนาการภารกจท�านบ�ารงศลปวฒนธรรมของสถาบนอดมศกษาไทย(พ.ศ.2459

–2549). วทยานพนธ ค.ด.(อดมศกษา). กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ธดารตน นาคบตร. (2553). การบรหารจดการแหลงเรยนรสาขาทศนศลป : กรณศกษา คณะศลปกรรมศาสตร

มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน. วทยานพนธ ศศ.ม.(การบรหารงานวฒนธรรม). กรงเทพฯ:

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ธรวฒ เอกะกล . (2543). ระเบยบวธวจยทางพฤตกรรมศาสตรและสงคมศาสตร. อบลราชธาน: สถาบนราชภฏอบลราชธาน.

บญชม ศรสะอาด. (2541). วธการทางสถตส�าหรบการวจย1. พมพครงท 2. กรงเทพฯ : สวรยาสารน.

ประเวศ วะส. (2538). “วฒนธรรมกบการพฒนา” ใน โครงการสบสานวฒนธรรมไทยเรองภมปญญาไทยมตใหมในการพฒนา

ทยงยน. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ประภสสร โพธศรทอง. (2556). โลกาภวตนกบการจดการวฒนธรรม. สบคนเมอ 17 สงหาคม 2561 จาก http://oknation.

nationtv.tv/blog/print.php?id=887666.

พชรพร วรจกร และคณะ. (2560). รปแบบการท�านบ�ารงศลปวฒนธรรมชมชนของสถาบนอดมศกษา ในภาคตะวนออกเฉยง

เหนอ. วารสารบรหารการศกษามหาวทยาลยขอนแกน. 13(1) : 131-140.

176

พศรวส ภทอง และอมพวลย วศวธรานนท. (2559, กรกฎาคม – ธนวาคม). “รปแบบการจดการแหลงเรยนรในสถาบน

อดมศกษาของรฐ : กรณศกษาหอศลปะและวฒนธรรม” วารสารศลปกรรมศาสตรมหาวทยาลยขอนแกน. 8(2)

: 2-21.

สถาบนคลงสมองของชาต. (2560). ปกหมดพนทวฒนธรรม: ฐานการพฒนาพนท. รายงานการสมมนาภารกจท4ณ โรงแรม

เซนจร พารค กรงเทพฯ. 15 มนาคม 2560.

สมตรา วรยะ และอจฉรา ไชยปถมป. (2557). “การพฒนากลยทธการพฒนาบทบาทสถาบนอดมศกษาดานการท�านบ�ารง

ศลปวฒนธรรม”. วารสารครศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย. 42(3) : 93 – 110.

อดร วงษทบทม. (2554). พลวตชมชนละวาลมน�าโขงและสาละวน : การศกษาตลอดชวตสโลกาภวตน. กรงเทพฯ:

ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย.

อ�านาจ เยนสบาย. (2548). รายงานการวจยการจดการเรยนรของแหลงเรยนรตลอดชวต:หอศลป. กรงเทพฯ : กระทรวง

ศกษาธการ.

Ferguson, George A. (1981). StatisticalAnalysis inPsychologyandEducation. 5 th ed. Singapore :

McGraw-Hill International Book Co.

Cronbach, L. J. (1984). Essentialofpsychologytesting. New York: Harper.

พนททางวฒนธรรมในเฮอนไทญอบานคลองน�าใสจงหวดสระแกวTHE CULTURAL SPACE OF TAI-YOH’S HOUSE IN KLONGNAMSAI VILLAGE, SAKAEO PROVINCE

อศวนโรจนสงา/ASAWINROJSANGAสาขาวชาศลปวฒนธรรม คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒDEPARTMENT OF ARTS AND CULTURE, FACULTY OF FINE ARTS, SRINAKHARINWIROT UNIVERSITY

อาจารยทปรกษาหลกผศ.ดร.กตตกรณนพอดมพนธ/ASST.PROF.DR.KITTIKORNNOPUDOMPHANสาขาวชาศลปะการแสดง คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒDEPARTMENT OF PERFORMING ARTS, FACULTY OF FINE ARTS, SRINAKHARINWIROT UNIVERSITY

อาจารยทปรกษารวมรศ.ดร.วารณหวง/ASSOC.PROF.DR.WARUNEEWANGคณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกนFACULTY OF ARCHITECTURE, KHONKAEN UNIVERSITY

อาจารยทปรกษารวมรศ.ดร.จารวรรณข�าเพชร/ASSOC.PROF.DR.JARUWANKUMPETCHคณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒFACULTY OF SOCIAL SCIENCES, SRINAKHARINWIROT UNIVERSITY

Received: September 21, 2019Revised: December 16, 2019Accepted: December 19, 2019

บทคดยอ วฒนธรรมการใชพนทในเรอนพนถนเปนภาพสะทอนถงวถชวตความเปนอยและภมปญญาของชาวบาน ซงถก

ถายทอดผานกระบวนการเรยนรจากบรรพบรษจากรนสรน ปจจบนการเตบโตทางดานเศรษฐกจและสงคมท�าใหความเจรญ

มงไปสพนทในชนบทอยางรวดเรว สงผลตอรปแบบเรอนพนถนและวฒนธรรมการใชพนทจนท�าใหการใชงานของพนทภายใน

เรอนเปลยนไป และอาจจะถกมองขามจนท�าใหคณคาทางวฒนธรรมสญหายไป โดยเฉพาะกลมชาวไทญอ บานคลองน�าใส

อ�าเภออรญประเทศ จงหวดสระแกว ซงมความส�าคญเพราะถอเปนกลมชาตพนธแรกทอพยพเขามาตงถนฐานอยในพนท ซง

มคณลกษณะเฉพาะในการใชพนททางวฒนธรรม การศกษานมความมงหมายเพออธบายคณลกษณะเฉพาะในการใชพนท

ทางวฒนธรรมในเฮอนไทญอ บานคลองน�าใส ขอมลในบทความนเปนขอมลจากการศกษาภาคสนามในหมบานคลองน�าใส

อ�าเภออรญประเทศ จงหวดสระแกว ในชวงป พ.ศ. 2560-2562 จากการส�ารวจภาคสนาม ดวยการสงเกตการณ บนทกภาพ

บนทกเสยง และสมภาษณ เจาของและสมาชกในเฮอนไทญอ ซงขอมลทไดรบมาจะถกน�ามาเรยบเรยง วเคราะห และ

สรปผล ผลการศกษาพบวา พนททางวฒนธรรมในเฮอนไทญอ ม 3 มตทซอนกนอย มตแรก คอ พนททางกายภาพทจบตองได

ซงไดแก ครวไฟ หองนอน (สวม) ระเบยง (เซย หรอ ในเบยง) ชาน และใตถน มตท 2 คอ พนททางความคด เชน ความผกพน

กบพนท และมตสดทาย คอพนททางสงคมทสะทอนตวตนและคณลกษณะของการเขาไปใชพนท และพบวาการใชพนททาง

วฒนธรรมในเฮอนไทญอ มการเปลยนแปลงตลอดเวลาอยางตอเนองตามพลวตทางสงคม ทงนพบวาคตความเชอทางสงคม

วฒนธรรม เปนปจจยส�าคญในการก�าหนดพนททางดานกายภาพและพนทใชสอยทเปนแบบแผน รวมถงการแสดงออกทาง

ดานทศนคตและคตความเชออนเปนลกษณะเฉพาะของชมชนไทญอ บานคลองน�าใส

ค�าส�าคญ: เฮอนไทญอ, ชาวไทญอ, พนททางวฒนธรรม, การเปลยนแปลงการใชพนท

178

Abstract The culture of space usage in a vernacular house is a reflection of folk lifestyle, livelihood and

wisdom that is blended in a house’s space and has passed from generation to generation. Nowadays,

the growth and expansion of the economy and society have rapidly expanded to rural areas which cause

vernacular house and the cultural of space usage to make the function changed that they have been

overlooked and lost the significant cultural values, especially the Tai-Yoh ethnic group in Klongnamsai

village which is considered as the first ethnic group to immigrate to live in this area with unique

characteristics in term of using the culture of space. This study emphasizes to research and understand

the specific characteristics of using the cultural spaces of Tai-Yoh’s house in Klongnamsai village,

Aranyaprathet District, Sakaew Province during the year 2017 to 2019 from field survey via observing,

photo recording, audio recording and interview the Tai-Yoh’s House residents. The received information

has been arranged, analyzed, interpreted and summarized. The results from the study appears that the

cultural spaces of Tai-Yoh’s house are overlapping 3 dimensions. The first one is tangible physical space

such as kitchen, bedroom (Swum), balcony (Sia or Nai-Baing), terrace (Chaan), and basement. The second

dimension is the intangible mental space such as the reminiscence area. And the last dimension is the

social space that reflects the identity and the characteristics of the space. Moreover, it is found that the

characteristics of the culture of using the space in Tai-Yoh’s house are constantly changing according to

social dynamic. The study shows the principle of cultural social’s beliefs is an important factor to decide

the conventions of physical space and functional space, including the psychological expression, attitude

and beliefs which represent the characteristics of the Tai-Yoh’s community in Klongnamsai village.

Keywords: Tai-Yoh’s House, Tai-Yoh, Cultural space, Space usage changing

บทน�า ทามกลางกระแสของความเจรญกาวหนาทาง

เทคโนโลย ท�าใหรปแบบการด�าเนนชวตและการอยอาศยของ

คนในพนทชนบททงดานกายภาพและสงคมแบบทองถน

ดงเดมเปลยนไป ชมชนไทญอ บานคลองน�าใส อ�าเภอ

อรญประเทศ จงหวดสระแกว เปนหนงในพนททเหนชดวา

เกดการเปลยนแปลงทางดานกายภาพและวถชวตตาม

รปแบบของเมองใหญ สงผลท�าใหวฒนธรรมทองถนถกลดคณคา

ลงไป หรอสญหายไปทงดานกายภาพและดานวถสงคม กลม

ชาวไทญอ บานคลองน�าใส เปนกลมชาตพนธทมความส�าคญ

ในพนทเพราะถอวาเปนกลมชาตพนธแรกทอพยพเขามาตง

ถนฐานในอรญประเทศและมคณลกษณะทางวฒนธรรม

เฉพาะเปนของตนเอง (สจตต วงษเทศ. 2551: 84) กลมชาว

ไทญอ บานคลองน�าใส คอ กลมวฒนธรรมของกลมลาวเวยง

ทมลกษณะเชนเดยวกบกลมไทญอ ทอ�าเภอทาอเทน จงหวด

นครพนม โดยเฉพาะวฒนธรรมในการใชพนททแสดง

คณลกษณะรวมกน อาท การใชบนเฮอนเปนพนทในการ

ประกอบพธกรรม งานบญตางๆ แตกพบวามลกษณะบาง

ประการทมความแตกตางกน มขอสนนษฐานวากลมไทญอ

บรเวณอ�าเภออรญประเทศ เปนกลมไทญอเดยวกนทได

อพยพมาจากเมองเวยงจนทนหรอแถบทาอเทน ในชวง

พทธศกราช 2369 สมยรชกาลท 3 (จ�ารญ พฒนษร. 2521:

6) ในปจจบนพบวา แผนพฒนาทางเศรษฐกจและสงคมของ

ประเทศสงผลตอการเปลยนแปลงทงรปแบบทางกายภาพ

ของเฮอนและวถการด�ารงอยของชาวบานในชมชน และสง

ผลใหคณลกษณะเฉพาะของพนทเฮอนและวฒนธรรมถกตด

ทอนลดคณคาและบางสวนไดสญหายไป จากการส�ารวจเบอง

ตนพบวา วฒนธรรมดงเดมของชาวไทญอมพนฐานเรมตนมา

จากการใชพนทในเฮอนเปนจดเรมตนของการด�าเนน

กจกรรมทางวฒนธรรม อาท การเกด ประเพณแตงงาน งาน

บวชนาค งานสวดศพ พธสรงดก ประเพณสงกรานต ประเพณ

บญแจก ประเพณบญขาวประดบดน เปนตน เหลานลวนม

ความผกพนกบการใชพนทภายในเฮอน ดงนนวฒนธรรมการ

ใชพนทในเฮอนของไทญอ บานคลองน�าใส ถอไดวาม

179


คณลกษณะเฉพาะในรปแบบของตน ปจจบนการใชพนทของ

เฮอนไทญอ บานคลองน�าใส ไดมการปรบตวเพอความ

เหมาะสมและด�ารงไวเพอเปนพนททใชด�าเนนกจกรรมทาง

วฒนธรรมตางๆ ถกถายทอดจากรนสรนโดยผานการจดการ

การจดระเบยบแบบแผนของการจดการพนทหรอการปลก

เฮอน บทความนผ วจยตองการน�าเสนอการศกษาและ

ท�าความเขาใจความส�าคญของการใชพนททางวฒนธรรมใน

เฮอนไทญอวามความส�าคญอยางไร มคณคาอยางไร มการ

เปลยนแปลงอยางไร และดวยสาเหตใด

วตถประสงคของการวจย เพอศกษาคณลกษณะเฉพาะของการใชพนททาง

วฒนธรรม ทงในมตทางกายภาพ มตทางความรสกนกคด

และมตทางสงคม ในเฮอนไทญอ บานคลองน�าใส จงหวด

สระแกว

ขอบเขตของการวจย ศกษาพนททางวฒนธรรมในเฮอนไทญอ บาน

คลองน�าใส จงหวดสระแกว ในชวงป พ.ศ.2560-2562 โดย

การลงพนทเกบขอมลดวยวธการสงเกตการณ บนทกภาพ

บนทกเสยง และสมภาษณ ผอยอาศยสมาชกภายในเฮอน

ไทญอ และปราชญชาวบานในพนท

วธด�าเนนการวจย การวจยนเปนการวจยเชงคณภาพ โดยใชวธการ

เกบขอมลตางๆ ไดแก ขอมลจากเอกสาร ต�ารา งานวจย

ตางๆ การวดผงเฮอนและพนทเฮอนไทญอ การสงเกตการณ

การสมภาษณ โดยสมภาษณแบบเชงลกรายบคคล ทง

เจาของเฮอน สมาชกภายในเฮอน ปราชญชาวบาน และ

สนทนากลมของชาวบานทอาศยในชมชน มระเบยบวธวจย

ในการศกษาตงบนพนฐานการหาคณลกษณะเฉพาะการใช

พนททางวฒนธรรมในเฮอนไทญอ บานคลองน�าใส จงหวด

สระแกว โดยแบงไว 3 รปแบบ ไดแก

1. การสงเกตการณ ไดท�าการลงพนทสมเลอก

ตวอยางการศกษาแบบเจาะจง จากกลมตวอยางเฮอนไทญอ

แบบดงเดมทเปนเฮอนไมพนทเดมตงอยบรเวณรมคลองน�า

ใส บรเวณชายแดนไทย-กมพชา มอายราว 70-80 ป

เนองจากภาวะสงคราม ตวเฮอนถกรอมาตงในพนทปจจบน

ในชวงปพทธศกราช 2518-2531 โดยใชขอมลจากการ

รวบรวมขอมลภาคสนามในชวงป พ.ศ. 2560-2562 ศกษา

พนทบานคลองน�าใส เพอส�ารวจเฮอนไทญอทมเจาของเฮอน

และผรวมพกอาศยเปนกลมชาตพนธไทญอ ซงยงด�าเนนวถ

ชวตแบบดงเดมของชาวบานในชมชน การศกษานเปนการ

เกบขอมลจากการสงเกตและสมภาษณลกษณะวฒนธรรมท

ใชพนทในเฮอนของตน ประกอบกบการสงเกตการจดผงของ

เฮอนไทญอจ�านวน 10 หลง

2. การสรางเครองมอทใชในการวจย ด�าเนนการ

วจยดงน

1) การสมภาษณเชงลก โดยไดก�าหนดกลม

คนทเปนคนไทญอในพนท ทจะท�าการศกษาและสมภาษณ

เจาะลกจากการเลาเรองราวของตนเอง และวถการใชชวต

ผานการใชพนทของตวเฮอน โดยมการเตรยมแบบสมภาษณ

ทแบงค�าถามออกเปน 2 สวน คอ ขอมลเกยวกบผถก

สมภาษณ และขอมลเกยวกบการใชพนทในชวตประจ�าวน

ทเกยวของกบเฮอนไทญอ รวมทงคตความเชอ ประเพณ

พธกรรมตางๆ รวมถงกจกรรม และวถชวตทเกยวของ

2) การสงเกตการณ ท�าใหผทถกสงเกตการณ

เกดความไววางใจกบผวจยสามารถถายทอดขอมลทเปน

ความจรงไดใกลเคยงมากทสด โดยการรวมในบญประเพณ

พธกรรมทส�าคญตางๆ เปนการรวบรวมขอมลทชดเจนในมม

มองทเหนภาพชวตของผคนตามวนเวลา และสถานททเกด

ขนจรง

3) เครองบนทกขอมล อาท กลองถายรป

เครองบนทกเสยง สมดบนทก เพอใชส�าหรบบนทกขอมลให

มความสมบรณและจดเกบเปนหลกฐาน

3. การเกบรวบรวมขอมล

1) ขอมลปฐมภม เปนขอมลทไดจากการเกบ

ขอมลภาคสนาม เปนขอมลทส�าคญทางวฒนธรรมของกลม

คนในชมชน ในมมมองทเหนภาพชวตของผคนตามวนเวลา

และสถานท ท เกดขนจรงเพอใช ส�าหรบประกอบการ

วเคราะหขอมลจากการสมภาษณ

2) ขอมลทตยภม เปนการส�ารวจขอมล

เอกสารและงานวจยทเกยวของเบองตนเพอเปนองคความร

ทมแนวคด ทฤษฎเกยวของกบเรองราวของชมชนไทญอ

เฮอนไทญอ วถชวตและวฒนธรรมชาวไทญอ อาท แนวคด

เรองพนท สถาปตยกรรมพนถน อตลกษณ และการ

ปฏสมพนธทางวฒนธรรม เพอเปนแนวทางในการวเคราะห

ขอมล

180

การวเคราะหขอมล เฮอนพนถน หรอเรอนพนถนเปนสถาปตยกรรมท

ไมไดเกดจากการออกแบบและกอสรางตามองคความร

ทางสถาปตยกรรมทถกสอนในระบบการศกษา แตเกดจาก

ภมปญญาของคนในทองถนนนๆสบทอดและถกถายทอดมา

จากรนสรน เรอนพนถนจงเปนรปแบบสถาปตยกรรมยงยน

ในบรบทเดม แตเมอสภาพทางเศรษฐกจและสงคมทเปลยน

ไป รปแบบของเรอนพนถนจงไดเปลยนแปลงไปตามพลวต

ของสงคม (ปณตา วงศมหาดเลก. 2548: 17)

เฮอนไทญอ บานคลองน�าใส จงหวดสระแกว เปน

เฮอนพนถนมลกษณะเปนเฮอนไมยกใตถนสง หลงคาทรงจว

มงหลงคาสงกะส ตฝาไมกระดานหรอฝาฟาก (ฝาไมไผทบ)

มระเบยง หรอเซย หรอชาวบานเรยกในเบยง ขนาดใหญ

ตามคตความเชอ ตวเฮอนจะวางตามแนวตะวนออกไปทาง

ตะวนตก บนไดทางขนหลกจะไมวางขวางตะวน ครวไฟจะ

แยกออกมาจากเฮอนนอนโดยมชานเปนพนทเชอมตอดเปน

พนทเดยวกน นอกจากนยงมการเลนระดบความสงของพนท

เฮอนแตกตางกน พนทตางๆทเปนองคประกอบของเฮอนจะ

มงเนนในดานประโยชนใชสอยในการใชงานเปนหลก โดย

ยดกบคตความเชอตามแบบอยางทถกถายทอดมาจาก

บรรพบรษ จากการส�ารวจและตามค�าบอกเลาของชาวบาน

สามารถจ�าแนกรปแบบเฮอนเปน 2 ลกษณะ ไดแก เฮอน

แบบดงเดม และเฮอนประยกต

เฮอนดงเดม หรอชาวบานเรยก “เฮอนเกา” จาก

การสมภาษณพบวาเฮอนเกาเปนเฮอนไมทถกปลกสราง

บรเวณรมคลองน�าใสในอดต ปจจบนคอพนทบรเวณใกล

รอบวดหลกค�า รมคลองน�าใส อายของเฮอนดงเดมกอนถก

รอมาปลกใหมจะมอายเฮอนอยระหวาง 55-80 ป แตเนอง

ดวยจากภาวะสงครามและพนทตงตดชายแดน ตวเฮอนจง

ถกรอมาปลกสรางใหมในพนทต�าบลคลองน�าใสในปจจบน

เฮอนทตงในพนทใหมมอายระหวาง 30-50 ป ดงนนอาย

เฮอนเกาทยงปรากฏในพนทปจจบนจะมอายของเฮอน

ระหวาง 85-130 ป ลกษณะทางกายภาพเปนเฮอนไม

ยกใตถนสงประกอบไปดวย ครวไฟ หองนอน (สวม) ระเบยง

(เซย, ในเบยง) ชาน และใตถนมหลงคาทรงจวผนใหญคลม

ทงหลง มงดวยหลงคาสงกะส ครวไฟจะแยกออกมาจากพนท

หองนอนแตเชอมดวยชานดเปนพนทเดยวกน หองนอนทาง

เขาหองเปนประตบานเปดค 2 ชดวางหวและทายตามแนว

ยาวของหองนอน หองนอนมลกษณะโลงเปนหองเดยว

ประตถกปดไวตลอดเวลามชองหนาตางขนาดเลก (ปองเอยม)

ใชส�าหรบเปดดคนผานไปมา ฝาเฮอนมลกษณะเปนฝาไม

ตเกลดมทงแนวนอนและแนวตง ในบางเฮอนยงพบใชฝาไม

ฟากแบบดงเดม พนทภายในเฮอนบรเวณระเบยง และชาน

มแนวแผงระแนงไมตปดโดยรอบ แตมลกษณะโปรงระบาย

ลมไดด มประตสามารถปดเปดไดเพอความปลอดภย (ภาพ

ท 1 )

ภาพท1 ภาพผงเฮอนไทญอแบบดงเดม ทตงหม11 อายเฮอน 112 ปทมา : ภาพโดยผวจย เมอวนท 9 ธนวาคม 2562

ระดบพนเรอนจะมการยกระดบพนใหมความสง

แตกตางกนเกดเปนชองทลมสามารถพดผาน นอกจากจะ

ชวยระบายอากาศและความชนเพอลดความรอนในพนท

ภายในเฮอนแลว ยงมนยเรองความหมายของพนท เปนการ

ก�าหนดพนทส�าหรบคนในครอบครว หรอพนท เป นท

สาธารณะซงสามารถปรบเปนพนทเปดตอนรบเพอนบาน

หรอผมาเยอนเมอมพธกรรมทเกดขนบนเฮอน นอกจากน

พบวาหองนอนจะเปนหองทมระดบความสงของพนสงทสด

และลดหลนความสงระดบพนลงมาเปนพนทระเบยง ครว

และชาน แตลกษณะทนาสนใจพบวาชานเปนระดบพนทต�า

ทสดแตมพนทขนาดกวาง และเชอมพนทสวนอนๆของ

ตวเฮอนเขาเปนพนทเดยวกน ชานจงเปนพนทอรรถประโยชน

ทใชในชวตประจ�าวน และเปนพนทส�าหรบรวมคนจดงาน

บญประเพณ หรอมพธกรรมตางๆ และรบรองคนทมารวมงาน

เชน ใชเปนพนทประกอบพธตงโตะส�าหรบตกบาตร เปน

พนทประกอบพธสงฆในพธการตางๆ เปนตน (ภาพท 2.1)

เฮอนเกา ถงแมมการปรบเปลยนไปบางตามสภาพ

การเสอมของวสดและอายการใชงาน โดยลกษณะการ

ตอเตมสวนมากใชวสดทดแทนทหาไดงายตามยคสมย หรอ

181


การเพมเตมหองน�าหองสขาเพอความสะดวกและสขอนามย

แตเฮอนเกาโดยมากยงพบวายงคงลกษณะทางกายภาพของ

เฮอนแบบดงเดมไวมากเทาทเจาของเฮอนสามารถดแลไวได

เฮอนประยกต เปนเฮอนทมอายการปลกสราง

อายประมาณ 30-35 ปลงมา จากการส�ารวจพนทการศกษา

และสมภาษณสามารถจ�าแนกยอยเฮอนประยกตออกมาได

2 รปแบบ คอ รปแบบท 1 เปนลกษณะเฮอนไมทมการใช

ไมทถกรอจากเฮอนเกาบางสวนน�ามาใชเปนสวนประกอบ

ในการสรางเฮอนใหมเปนหลก สบเนองมาจากชวงนโยบาย

การพฒนาเศรษฐกจของประเทศไทย ทเปลยนสนามรบให

เปนสนามการคา ชวงป พ.ศ. 2531 สมยรฐบาลพลเอก

ชาตชาย ชณหวน สงผลใหความเจรญและเทคโนโลยในดาน

ตางๆเขามาสพนทชนบท สงผลใหรปแบบท 2 เปนเฮอนท

สรางใหมโดยใชวสดรวมสมยเปนหลกและอาจใชไมบางสวน

ทรอมาจากเฮอนเกาน�ามาประกอบ ซงเปนกลมรปแบบทม

มากและเพมจ�านวนมากขนเพราะ วสดหาไดงายในทอง

ตลาด ดแลรกษางาย และประหยดกวา นอกจากนยงพบ

วาการขยายตวทางเศรษฐกจทองเทยว และการเขาถงของ

เทคโนโลยสมยใหม ท�าใหคานยมบางอยางถกปรบเปลยนไป

ใหเหมาะสมกบยคสมย

ลกษณะทางกายภาพของเฮอนประยกต เปนเฮอน

ไม หรอบางเฮอนใชไมประกอบกบคอนกรต ยกใตถนแต

ไมสงเทาเฮอนแบบดงเดม บนเฮอนประกอบไปดวย สวนหอง

นอน มการแบงหองนอนออกเปนหองเลกๆเปนสดสวน

ชดเจน โดยมากพบวาม 2 หองนอน หรอเปนหองนอนใหญ

หองเดยวแลวกนหองเปนพนทยอย โดยใชหลงตเสอผา

คลายคลงกบลกษณะเฮอนเกา ระเบยงขนาดเลกลง มการ

ปดลอมพนทโดยมระแนงไมเปนรวโดยรอบ มชานหนาบาน

ใชเปนพนทอรรถประโยชนโดยมากจะเปนพนทใชนงเลน

กนขาว จกสาน และรบแขกในเวลากลางวน สวนครวไฟจะแยก

ออกมาจากตวเฮอนเพอปองกนควนไฟ และอคคภย ระดบ

ความสงของพนครวไฟจะตงอยบนระดบพนดนโดยยงมชด

หลงคาคลมยาวมาจากเฮอนหลกเชอมพนทเขาไวดวยกน

ขนาดของเฮอนจะมพนทกระชบหรอเลกกวาเฮอนเกา

เนองดวยกจกรรมทางวฒนธรรมโดยมากจะถกจดทวด หรอกรณ

ทจดทเฮอนจะใชพนทลานหนาบานขางบานจดตงเปนพนท

ชวคราวในการจดงาน หรอพธกรรมตางๆ (ภาพท 2.2)

ภาพท2.1 ภาพชานเฮอนแบบดงเดมใหเหนถงอรรถประโยชนในการใชพนทภาพท 2.2 ภาพชานเฮอนแบบประยกตใหเหนเปนพนทส�าหรบ นงเลนและตอนรบแขกทมา: ถายภาพโดยผวจย เมอวนท 4 มนาคม 2562

จากการศกษาพบวาพนทในเฮอนไทญอ นอกจาก

จะค�านงถงประโยชนใชสอยเปนหลกแลว ทางดานจตใจและ

ความผกพนของเจาของเฮอนและสมาชกภายในเฮอน

ยงพบวามการแฝงการสอความหมายในดานสงคมวฒนธรรม

ทเกดขนในพนท แสดงออกถงความมตวตนของเจาของเฮอนและ

สมาชกภายในเฮอนทมตอพนททเกดขนภายในใจ โดยมพนท

ทางสงคมเปนสวนผกโยงเขาไวดวยกน อองร เลอแฟบร

(Henri Lefebvre) ไดใหความหมายของพนท โดยแบงออก

เปน 3 ระดบ ไดแก ระดบแรก คอพนททางกายภาพ

(Physical space) เปนพนททเปนกายภาพตามธรรมชาตท

มองเหน ระดบทสอง เปนพนททางความรสกนกคด (Mental

space) เปนพนททสามารถรบรไดทางจตใจ เชน ความรสก

ผกพนกบพนท หรอความรสกสบายในพนท สดทายคอ พนท

182

ทางสงคม (Social space) คอ พนททถกก�าหนดใหใช

ประกอบกจกรรม ปฏบตงาน การใชเชงสญลกษณ ผสาน

พนททางกายภาพและพนททางจตใจเขาดวยกนเกดพนท

การสรางอดมคตในสงคม (Henri Lefebvre, 1991, อางอง

จาก สนต สวจฉราภนนท. 2557: 132)

ดงนน ลกษณะเฉพาะพนททางวฒนธรรมในเฮอน

ไทญอ จงม 3 ปจจยส�าคญในการสอความหมายไดแก พนท

ทางกายภาพ พนททางความรสกนกคด และพนททางสงคม

อนกอใหเกดความหมายทางวฒนธรรมทมคณลกษณะ

เฉพาะของชมชนไทญอ บานคลองน�าใส จงหวดสระแกว

ลกษณะเฉพาะพนททางวฒนธรรมในเฮอน

ไทญอและความหมายทางวฒนธรรม

ครวไฟ จากการสมภาษณ ครวไฟจะเปนพนทท

ใหส�าคญทสดในเฮอนไทญอ เพราะผกโยงเขากบวถการกน

และวถการอยแบบไทญอ ทควบคไปกบการด�าเนนชวตและ

ประเพณวฒนธรรมตางๆทเกยวของกบการกนอยตงแตเกด

จนตายไมสามารถแยกออกจากกนได ครวไฟเปนพนทแยก

ออกมาจากเฮอนนอนโดยมชานเชอมใหตอเนองเปนพนท

เดยวกน จากการศกษาในพนทเฮอนเกาพบวาไมวาเฮอน

ไทญอจะมพนทขนาดเลกหรอขนาดใหญ เมอเขาไปใน

ครวไฟจะพบวามการจดพนทไดเหมอนหรอใกลเคยงกน โดย

มพนทหงหาอาหารโดยใชทอนไมกนเปนพนทขนาดกวาง

ประมาณ 2 ศอก ยาวประมาณ 3-4 ศอก เปนกระบะไมรอง

ดวยดนเหนยวและขเถา ตงหนหรออฐเปนสามเสาส�าหรบ

วางภาชนะหงอาหาร ดานบนเหนอเตาไฟจะมหงไมไผสาน

ไวส�าหรบเกบอปกรณตางๆ รวมถงอาหารแหงทถกถนอม

ดวยความรอนและควนไฟ (ภาพท 3.1) มการหมกเกบ

ปลาราไวกนกนเองในทกครวเฮอน “ปลารานตองมทกบาน...

หมกเองท�าเอง สมยกอนปลาเยอะแยะ มแคเกลอเอามาหมก

ใสอาหารทกอยาง บานญอนขาดปลาราไมได... ไมเหมอน

สมยนใสแตผงชรส” (มณ บญเจอ, เสงยม เกษชม, วงศรกษ

เกษชม, 2561 : สมภาษณ) ไทญอ บานคลองน�าใสจะรบ

ประทานอาหารสก ไมรบประทานของสกๆดบๆ นยมทาน

ขาวเจามากกวาขาวเหนยว มความแตกตางจากไทญอใน

พนททางภาคอสาน แสดงถงลกษณะเฉพาะทางวฒนธรรม

การกนทสบทอดกนมา ครวไฟบางเฮอนจะมพนทชานเลกๆ

ยนออกมาจากครวไฟเปนชานเปยกไวส�าหรบลางถวยชาม

และมบนไดทอดขนมาจากพนดนมายงชานเปยก ครวไฟจะ

เปนพนททใชงานเกอบทงวนเพราะตองเปนพนทประกอบ

อาหารและเกบถนอมอาหาร และเมอมกจกรรมงานบญ

ตางๆกเปนพนทรวบรวมคนในชมชนมา“เอาแฮง” (รวม

ลงแรง) ในการชวยในงานตางๆใหลลวง ท�าใหพนทครวไฟ

จงมขนาดใหญและมชานตอทอดมาพนทระเบยงไวส�าหรบ

รองรบคนจ�านวนมากทมาใชพนทบนเฮอน

ครวไฟจงเปนพนททสมาชกทกคนในเฮอนมความ

ผกพนกบวถชวตทด�ารงอย ในระดบความรสกจงเปนพนท

กอใหเกดความสมพนธกบสมาชกในครอบครวรวมถงความ

เชอ คตทสบทอดกนมา จากการสมภาษณปราชญชาวบาน

ในชมชนพบวาการปลกเฮอนในสมยกอน นอกจากจะให

ความส�าคญกบต�าแหนงทศทางในการปลกเฮอนแลว พนท

ของครวไฟจะถกก�าหนดเปนพนทแรกโดยใหความส�าคญมา

กอนพนทอน จากส�านวน “การกนอยหลบนอน” จะเหน

ลกษณะความส�าคญของพฤตกรรมซงสอดคลองกบการจด

พนทในเฮอนตามล�าดบความส�าคญตามพนฐานของมนษย

“ตอนตาขนเฮอนหลงน โบราณเขาถอวาตองขนเฮอนให

เสรจวนเดยว หองแรกทแมเขาบอกตองมกอน...กครวน

แหละ ตรงทนอน ตาวางกระดานพาดอนเดยวกนอนไดแลว”

(ค�าไพ เกตชม, 2561 : สมภาษณ) นอกจากนในอดตกอนท

จะมสถานอนามย หรอโรงพยาบาล ครวไฟยงเปนพนทท

ใหการก�าเนดส�าหรบสมาชกใหมในครอบครว ครวไฟจง

เสมอนเปนพนทเรมตนของชวตและมความผกพนกบสมาชก

ทกคนในเฮอน “แมพเลาใหฟงวา ลกทกๆ คนกเกดตรงน

แหละในครว ตรงหนาเตาไฟนแหละ ตมน�ารอน เกบกวาด

เชดลางเสรจกปลอยชะลางลงใตถนเฮอน...สะดวกด” (บญ

เรอง บวบหอม, 2560 : สมภาษณ)

ปจจบนผอยอาศยสวนใหญทเปนผสงอายและ

สมาชกในบานทท�าหนาทประกอบอาหารยงคงใชพนท

ครวไฟในชวตประจ�าวน พบวาครวไฟเกอบทงหมดถกเพม

เตมในสวนของเตาแกส หรอเตาไฟฟา แตบางเฮอนยงคงม

เตาแบบกระบะไม หรอเตาองโลทใชถานไมเปนเชอเพลงอย

ซงอปกรณในการหงหาอาหารอาจจะมการปรบเปลยนมา

บางตามยคสมยเพอความสะดวกสบาย แตยงพบวาประเภท

ของอาหารและวฒนธรรมการกนทใชเตาถานเปนเชอเพลง

ในการหงหาอาหารยงคงถกสบทอด (ภาพท 3.2) นอกจากน

ครวไฟในเฮอนไทญอยงท�าหนาท เป นพนททางสงคม

วฒนธรรม โดยเปนพนทสนบสนนงานบญประเพณตางๆของ

สมาชกภายในเฮอนกบคนในชมชน อาท งานขนบานใหม

งานท�าบญฉลองอฐ งานบวชนาค เปนตน “ตอนปลกเฮอน

183


แมบอกพอเลยวาขอครวไฟใหญๆ... ขอใหมพนทโลงๆ เพราะ

แมท�ากบขาวทกวน ตอนงานบญ ญาตพนองมาชวยงานจะ

ไดไมคบแคบ...” (อนงครตน ขนทองขาว, 2562 : สมภาษณ)

แตครวไฟในเฮอนประยกต พบวาครวไฟยงคงเปนพนท

ส�าคญและมขนาดพนทใหญ ยกใตถนไมสงและตดกบลาน

โลงขางบานเขาออกสะดวกมากกวาดานระเบยง เพราะ

ระเบยงเฮอนทสรางใหมจะเปนพนทปดลอมมดชดมความ

เปนสวนตวมากกวารปแบบเฮอนเกา

ภาพท3.1 ภาพครวไฟในเฮอนเกา ภาพท3.2ภาพครวไฟในเฮอนประยกต ทมา : ถายภาพโดยผวจย เมอวนท 15 มนาคม 2560

หากพจารณาเปรยบเทยบครวไฟเฮอนเกา กบ

ครวไฟเฮอนประยกต จะพบวาพนททางกายภาพทง 2

ลกษณะยงใหความส�าคญของพนทครวไฟอยางชดเจน โดย

การใหพนทของครวไฟยงคงมขนาดพนททใหญ สวนใน

มมมองระดบความรสกพบวายงคงเปนพนทส�าหรบเชอมโยง

สมาชกภายในเฮอนใหพบปะพดคยกนดวยวฒนธรรม

การกน แตในพนทลกษณะทางกายภาพทใชประโยชนนอกเหนอ

จากการประกอบอาหารแลว แทบจะไมถกกลาวถงอกเลย

อาท การใหก�าเนดบตรไมมความส�าคญในสวนนหลงเหลอ

อยเพราะจากความเจรญทางดานสาธารณสขและการแพทย

ทเขามาแทนท แตในสวนพนทหลกในการประกอบอาหาร

พนทในดานสงคมยงคงเหนในแงการด�าเนนอยยงเหนถงวถ

ชวต และกจกรรมทางสงคมวฒนธรรมทเกดขนในรปแบบ

การรวมกนมาท�าบญ การจดงานในพธกรรม หรอเทศกาล

ตางๆ และสะทอนความเปนสงคมแบบการชวยเหลอและ

เกอกลกนในชมชน

หองนอนหรอสวม ทางกายภาพเปนพนทหอง

โลงขนาดใหญเปนทนอนของสมาชกในครอบครวใชรวมกน

โดยเปนพนทนอนส�าหรบเจาของเฮอนและลกสาวลกชายท

ยงเลก หองนอนของไทญอไมไดถกเนนเปนพนทส�าคญถงแม

ชวงทใชเปนหองหอส�าหรบคบาวสาวหองนอนกจะถกกน

เปนหองนอนขนาดเลก (สวม) ดวยการใชหลงตเสอผา

ผามาน หรอ แผงไมฟาก เพอเกดสดสวนและความเปนสวนตว

(ภาพท 4.1) แมเวลาการหลบนอนคสามภรรยา สมาชก

ภายในเฮอนกจะรเทาทนกนโดยอาศยมารยาทความคนชน

และเวลาทตองรบรกนเอง หองนอนจงสงวนใหพอแม คบาว

สาวทแตงงานใหม ลกๆทยงเลก สวนลกชายเมอเตบโตขน

จะแยกออกมานอนบรเวณระเบยง หรอพนททสะดวกของ

แตละคน “พๆนองๆตอนเลกๆกนอนในหองกบพอแม แต

วนไหนทอากาศรอนๆกพากนออกมานอนเรยงกนตรง

ระเบยง โตมาหนอยเทยวเลน ท�านาไดแลวกไปเลนไปนอน

บานเพอนตามประสา ถาทบานอยากนอนมมไหนกเลอก

นอนตรงนนไดเลย...” (ค�าไพ เกตชม, 2561 : สมภาษณ)

ภายในหองนอนโดยทวไปจะแบงพนทออกเปน

พนทศกดสทธ โดยพนทศกดสทธโดยมากจะวางทาง

ทศตะวนออก มหงบชาพระทผนงหรอตงโตะหมบชาขนาดเลก

ใกลหรอตดกบบรเวณสวนนอนของเจาของเฮอนทเปนฝง

ดานทนอนของพอบานมากทสด และเรยงล�าดบภรรยา ลก

เลกตามล�าดบ จากการสมภาษณผอยอาศยและสมาชก

ภายในเฮอนพบวา เจาของเฮอนสวนใหญเมอมอายมากขน

จะยายออกมาใชพนทนอกเฮอนนอน เชน พนทระเบยงจะ

ถกปรบเปนพนทนอนเพอความสะดวกในการใชชวตประจ�า

วนและการเขาหองน�า (ภาพท 4.2) “พอกบแมชอบนอนขาง

นอกแบบน มนเยนด เขาหองน�ากสะดวก โลงๆไมอดอด...”

(เสงยม เกษชม, 2561 : สมภาษณ) ซงจะยกพนทในหอง

นอนใหลกสาวคนโต หรอ สมาชกในเฮอนโดยมากเปน

ลกสาวทยงไมออกเฮอนเสมอนเปนการสงตอพนททมส�าคญ

184

ของเจาของเฮอนใหสมาชกในเฮอน หรอผทพอแมไดไวใจ

เปรยบเสมอนเปนนยใหเปนผดแลและสบทอดตอไป สวน

ของพนทศกดสทธยงคงสงวนคงไวในหองนอนเชนเดม

จนกวาเจาของเฮอนผ เปนพอจะตายจากไป จากการ

สมภาษณพบวาในกรณทลกหลานสมาชกภายในบานไม

ตองการท�าการเคารพบชาสงศกดสทธสบตอจากเจาของ

เฮอน ผทบชาจะสงเสยใหลกหลานน�าสงศกดสทธทเคยบชา

เผาตามกนไปในพธงานศพ

พนทและต�าแหนงของหองนอนยงคงแสดงถง

พฤตกรรมทถกถายทอดทศนคตมาสรนลกหลานวาใหความ

ส�าคญของพนทหองนอนใหมความเปนสวนตวมากทสดโดย

จะเหนวาต�าแหนงหองนอนจะอยลกในสดของเฮอน ใครจะ

เขาไปในพนทไดตองไดรบการอนญาตจากเจาของเฮอนกอน

ในดานประโยชนใชสอยจะพบวาใชเปนเพยงทนอนและเกบ

ของใชสวนตว หองนอนจะไมมของประดบตกแตงอะไร

มเพยงปองเอยม ไวสองดบรเวณรอบๆนอกเฮอนในเวลา

กลางคน “กลางวนไมมใครเขาไปอยหรอกมนรอน ออกมานงเลน

ตรงระเบยงตรงชานหนาเฮอนดกวา ใครผานไปมาจะไดแวะ

มาคยกน...” (เสงยม เกษชม, 2561 : สมภาษณ)

ภาพท4.1 ภาพการแบงพนทในหองนอนใหเกดความสวนตวโดยการใชตเสอผาเปนตวแบงพนททมา : ถายภาพโดยผวจย เมอวนท 15 มนาคม 2560

ภาพท4.2 ภาพการปรบเปลยนบรเวณระเบยงใหเปนสวนนอนของพอแมสงอายทมา : ถายภาพโดยผวจย เมอวนท 15 มนาคม 2560

ชาวไทญอ บานคลองน�าใส มธรรมเนยมการล�าดบ

ต�าแหนงพนทในหองนอนส�าหรบสมาชกคนในครอบครว

และพนทศกดสทธ กรณทไมมฝากนหองภายในเฮอนนอน

ทกคนจะนอนเรยงกนตามอาวโสโดยเรยงจากพอแม และลก

เลก จะพบวาต�าแหนงสวนทนอนของลกสาวทบรรลนตภาวะ

แลวจะอยใกลกบครวไฟเพอสะดวกในการตนมาแตเชามด

เพอสะดวกในการเขาครวเพอประกอบอาหาร ต�าแหนง

หงพระจะอยใกลกบต�าแหนงทนอนของพอเปนสญญะการให

ความส�าคญของเจาเฮอนททกคนตองเคารพ ในกรณทหอง

ถกแบงกนไมวาจะเปนหลงตเสอผา ฝาฟาก หรอมานกน

บรเวณหงพระและหงสงศกดสทธจะเวนเปนพนทไว ไมมใคร

นอน และต�าแหนงทนอนพอจะอย ใกลกบพนทหงพระ

สวนปลายสดจะเปนพนทสวนของหองลกสาว ในคตความเชอทศ

ของการนอน จะไมนอนขนานตามแนวสนหลงคาหรอการ

วางต�าแหนงลกษณะนจะพบเหนเฉพาะกรณมการจดงานศพ

จะตงหบศพจะวางบรเวณพนทของระเบยงโดยจะวางหบศพ

ขนานกบแนวสนหลงคาของเฮอน “ทศการนอนคนญอจะ

ถอวาคนเปนนอนขวางตามแนวสนหลงคา สวนคนตายจะ

นอนขนานตามแนวสนหลงคา...ยกเวนบานไหนทอยตด

เขานอยไมวาทศหวนอนจะไปดานไหนจะไมนอนหนปลายเทา

ไปทางวดเขานอย” (ชศร เกษส, 2560 : สมภาษณ)

ระเบยง (เซย) หรอทชาวบานเรยกกนว า

“ในเบยง” เปนพนทบรเวณดานยาวหนาหองนอนเปน

ระเบยงเปดโลงทมขนาดใหญ มหลงคามงพาดต�าลงมาจาก

เฮอนนอน และเปนพนทหนาเฮอนทดทสดทงเรองต�าแหนง

มมมอง การรบแสงแดด ลม เปนจดศนยกลางของเฮอน

185


เพอเชอมตอพนทสวนอนๆ ทง ครวไฟ ชาน และหองนอน

ใชเปนพนทอรรถประโยชนของสมาชกในครอบครว รวมทง

เปนพนทรวบรวม และตอนรบญาตพนอง สมาชกในชมชน

เมอยามมงานเทศกาลงานบญ หรอพธกรรมตางๆ จดเดน

ของระเบยงเฮอนไทญอ คอการเลนระดบของพนทมระดบ

แตกตางกน ในดานประโยชนใชสอยท�าใหเกดชองลม

เปนการชวยระบายความรอน ท�าใหเกดภาวะอยสบาย

ภายในเฮอน นอกจากนการทระดบพนระเบยงมความ

แตกตางกนของระดบพนของชานจงเสมอนเปนเครองเรอน

เปนทนงภายในตว ระดบพนของระเบยงทสงกวาระดบพน

ของชานเปนการชวยแบงแยกสวนแหงสวนเปยกใหกบพนท

อยางชดเจน (ภาพท 5.1) การเลนระดบของพนระเบยงท

ตางระดบกนยงสอถงนยระดบความหมายของพนท เพอ

แสดงการใหเกยรต การล�าดบความส�าคญของบคคล

(Hierarchy) ในการใชพนทและการเขาถงพนทภายในเฮอน

จะเหนไดวาการเชอเชญตอนรบจะใชค�าวา “ขนเฮอน” เปน

เสมอนการบอกระดบของการขนเฮอนจากบนไดขนสตวชาน

จากตวชานขนมาสระเบยง จากระเบยงเขามาสหองนอนซง

จะมการถายระดบความส�าคญและแฝงความหมายของพนท

ส�าหรบคนในครอบครวหรอส�าหรบคนภายนอกตามล�าดบ

การเขาถง โดยเปรยบเสมอนวาบคคลเหลานนทถกเชอเชญ

มล�าดบความส�าคญและความสนทสนมมากนอยเพยงใดใน

การถกเชอเชญขนมาบนเฮอน นอกจากนจะเหนไดวาใน

พนทเดยวกนยงถกแบงล�าดบความส�าคญของพนทโดยใช

ความสงหรอกรอบของวตถเปนตวบอกความส�าคญ อาท

การใชอาสนะรองนงส�าหรบพระสงฆแมจะวางในพนทระดบ

เดยวกนแตสรางความหมายใหมวาเปนพนทเฉพาะของสงฆ

ซงมล�าดบทสงกวา ในลกษณะเดยวกนการใหความหมาย

พนทของเฮอนไทญอจะสามารถปรบเปลยนไดตามลกษณะ

การใชงานใหเกดความหมายทแตกตางได เชน พนทผอาวโส

กบพนทผออนอาวโส พนทคนในเฮอนกบพนทคนนอกเฮอน

พนทของพระสงฆกบพนทของฆราวาส ซงเปนทนาสนใจวา

เปนพนทรวมกน แตมล�าดบความส�าคญแตกตางกนเมอม

ตวแปรเรองวฒนธรรมการใชพนทและตวบคคลทจะเขามา

ใชพนทเขามาเกยวของ

นอกจากนระเบยงเปนพนทแสดงสถานะทางสงคม

เพราะเปนพนทอรรถประโยชนทสามารถปรบเปลยน

ลกษณะการใชงานของพนทไดหลากหลาย เปนทงพนทนง

เลน พกผอน รบประทานอาหาร และรบรองแขกในชวงเวลา

กลางวน และในเวลากลางคนสามารถปรบเปนพนทส�าหรบ

นอนของลกชาย ญาตพนอง หรอแขกทมาพกคางคน

นอกจากนระเบยงยงเปลยนเปนพนทศกดสทธเมอมงานบญ

หรอพธกรรมทางศาสนา อาท งานบวช งานแตงงาน งาน

ฉลองอฐ หรอแมแตงานศพ พนทจะถกปรบเปลยนให

สอดคลองกบลกษณะของกจกรรม พธกรรมตางๆ ตอบสนอง

ทงประโยชนใชสอย และแสดงใหเหนถงพนททางสงคม

วฒนธรรมทสะทอนวถของคนในชมชน (ภาพท 5.2) สวน

ระเบยงรปแบบเฮอนประยกตพบวาระเบยงจะมรปแบบทาง

กายภาพมความสมพนธกบพนทอนๆในลกษณะใกลเคยง

ลกษณะเดม แตมพนทขนาดเลกลงเพอสะดวกในการดแล

รกษาและมความเปนสวนตวมากขน จากลกษณะการปดลอม

ของระแนงไมท โปร งตป ดทบโดยรอบพนท เนองจาก

เหตผลเรองความปลอดภย ในเวลากลางวนสมาชกใน

ครอบครวชอบจะมานงพกผอนนอกบานบรเวณชานทม

ชายคาหรอใตรมไม ปจจบนระเบยงยงใชเปนพนทนอน

ส�าหรบลกชายในเวลากลางคน “ยายชอบเฮอนแบบน ถงจะ

สรางใหมแตกโลงๆ ลกหลานเดนผานไปมากเหนกน อยแต

ในบานมนเหงา ไมมอะไรท�า หวกเดนไปหาของกนในครว

ขางๆนแหละ...” (เสงยม เกษชม, 2561 : สมภาษณ)

ภาพท5.1 ภาพกายภาพของพนทระเบยงของเฮอนไทญอทมา : ถายภาพโดยผวจย เมอวนท 15 กรกฎาคม 2561

186

ภาพท5.2 ภาพการใชพนทระเบยงบนเฮอนไทญอในงานท�าบญฉลองอฐทมา : ถายภาพโดยผวจย เมอวนท 15 กรกฎาคม 2561

ปจจบนพนทระเบยงถกปรบเปลยนใหสอดคลอง

ตามวถการใชชวตแบบเมองใหญมากขนทเนนเปนพนท

ความเปนสวนตวมากขน มความเปนพนทสวนตวมากขนทง

ดานกายภาพและความรสก สวนพนททท�ากจกรรมตางๆ

ถกปรบเปลยนไปใชพนทลานหนาบาน ลานขางบานทเปนพนท

โลงบรเวณโดยรอบในการประกอบพธกรรมตางๆ ท�าใหพนท

ศกดสทธในเฮอนถกลดสถานะความส�าคญลงไป สวนความ

สมพนธของระเบยงกบพนทหลกสวนอนๆ ไดแก ครวไฟ ชาน

หองนอน ยงคงเหนมตการเชอมตอในการจดวางต�าแหนง

และความสมพนธของพนทในการใชงาน ใกลเคยงกบ

รปแบบเดม

ชาน เปนพนทพกกอนเขาสระเบยง โดยมบนได

พาดขนมาจากพนดนหนาเฮอนมาทชานกอนเขามาสดานใน

ของตวเฮอน ทวไปพบวาชานจะเชอมตอพนทสวนตางๆ

เขาดวยกน ชานจะมระดบทต�ากวาระเบยงเปนทนงเลน

รองรบแขก นงท�างานหตถกรรมในยามวาง หรอเปนพนท

ซอมแซมเครองมอการเกษตรกรรม นอกจากนในชวงฤดฝน

ชานยงท�าหนาทเปนตวแยกพนทเปยกกบพนทแหงท�าใหเกด

ความสะอาดกอนเดนเขามาสภายในตวเฮอน ในความหมาย

ของพนทระดบความรสกนกคด ชานเปนพนทตอนรบแขก

ทเจาของเฮอนไมตองการเชอเชญใหเขามาดานในพนทของ

เฮอนมากเกนไปแสดงถงกลไกการใหความสนทสนมและ

ล�าดบความส�าคญของผถกเชอเชญขนไปบนเฮอนวามความ

เปนกนเองหรอคนเคยมากนอยเพยงใด

ปจจบนพบวาพนทของชานจะมการเชอมตอ

หลงคาจากระเบยงทอดยาวมาคลมเหนอชาน และคลมถง

พนทสวนบนไดหนาเฮอน ใชเปนทนงส�าหรบผสงอาย ไวนง

เลนยามเยนคอยพดคยและตอนรบลกหลานละแวกบาน

และเพอนบานทผานไปมา นอกจากนชานยงเปนพนท

ส�าหรบนงท�างานหตกรรมตางๆหลงเวลาวางจากงาน เชน

จกสาน เหลาทางมะพราว หรอเปนพนทตระเตรยมอปกรณ

ในงานประเพณท�าบญตางๆ (ภาพท 6.1) “ถาตาไมออก

ไปนา กชอบออกมานงเลนทนแหละ ลกหลานผานไปมาได

ทกทาย...” (ค�าไพ เกตชม, 2560 : สมภาษณ) ในกรณของ

เฮอนประยกตจะพบลกษณะชานทเปดคลายกบเฮอนแบบ

เกา แตมขนาดเลกกวามการตกนเปนแผงผนงไมระแนง

โดยรอบมผนงเปดโลงหนงดาน หรอมประตสามารถปดเปด

มดชดและแนนหนา (ภาพท 6.2) บางเฮอนจะท�าศาลาหรอ

เพงเลกๆ หรอวางแครใตรมไม ไวส�าหรบการตอนรบแขก

บรเวณลานขางบาน หรอหนาบานแทน

ภาพท6.1 ภาพชานในเฮอนรปแบบดงเดม ภาพท6.2 ภาพแสดงชานในรปแบบเฮอนประยกตทมา : ถายภาพโดยผวจย เมอวนท 1 ตลาคม 2560 ทมา : ถายภาพโดยผวจย เมอวนท 1 ตลาคม 2560

187


“สมยกอนแมอยกบลกเลกๆ ตอนพออกไปท�านา

บางทตองไปนอนทเถยงนา... แมกกลว บานแมเลยมระแนง

ลอมรอบ กลางคนปดลงกลอนไดแมถงรสกวาปลอดภย

บางคนเวลานอนแมยงตองลงมานอนหองลบทขดไวใตถนบาน

เลย...” (อนงครตน ขนทองขาว, 2561 : สมภาษณ) เมอ

พจารณาพบวารปแบบพนทของชานทมการเปลยนแปลงไป

เนองจากความตองการความเปนสวนตวมากขน และความ

ตองการความปลอดภยทตองการเพมมากขน

ใตถน เฮอนไทญอเกา เปนเฮอนยกใตถนสง

สามารถเดนผานศรษะไมชนกบโครงสรางของ ตวเฮอน

ใชส�าหรบเปนทระบายน�าและเศษอาหารททงลงมาจาก

บนเฮอนลงมาดานลาง นอกจากนยงเปนแหลงหาอาหารของ

สตวเลยงใตถนบาน อาท เปด ไก หรอเปนทอยของสตวเลยง

ทใชประโยชนทางดานเกษตรกรรม เปนทเกบอปกรณทาง

เกษตรกรรม (ภาพท 7.1) ท�าใหพนทใตถนเฮอนไทญอด

เหมอนเปนพนททไมไดใชประโยชนแตเมอวเคราะหจากการ

สมภาษณกบเจาของและสมาชกในเฮอน พบวานอกจากดาน

ลกษณะทางกายภาพทใตถนยกสงเพอเพมความเปนสวนตว

และความปลอดภยแลว ยงพบวาเปนพนทใหเกดความสมดล

ของการอยอาศยระหวางคนสมาชกภายในเฮอน และสตว

เลยงภายในเฮอน เชน ท�าใหเกดเปนพนทสวนตวบนเฮอน

กบความเปนพนทเปดสาธารณะใตถนเฮอน ระดบความสง

ของเฮอนกบระดบความต�าของพนดนท�าใหเกดความโปรง

ลมพดผานท�าใหพนทบนเฮอนเยนสบายและพนทใตถน

ไมอบชนจนเกนไป แบงพนทบนเฮอนเปนทอยอาศยของคนกบ

พนทใตถนเปนพนทอยอาศยของสตวเลยง พนทบนเฮอน

เปนพนทชะลางพนทใตถนเปนพนทยอยสลาย บนเฮอนจง

เปนพนทสะอาดและใตถนเปนพนทสกปรก เปนตน พนท

ใตถนจงเสมอนเปนพนทเปรยบเทยบใหเหนลกษณะความ

แตกตางกนในความสมดลของพนทเฮอนไทญอ “จะใหแม

เอาใตถนไปท�าอะไร... ใตถนมนสกปรก เขาไมเอาไวท�าอะไร

หรอกนอกจากเลยงเปดไก... กบเททงของเสยลงใตถน”

(ออนค�า เกษส, กองม เกษชม, 2560 : สมภาษณ)

ภาพท 7.1 ภาพแสดงพนทใตถนเฮอนไทญอแบบเกา บานคลองน�าใส จงหวดสระแกว ทมา : ถายภาพโดยผวจย เมอวนท 1 ตลาคม 2560

ภาพท7.2 ภาพแสดงพนทใตถนเฮอนไทญอแบบประยกต บานคลองน�าใส จงหวดสระแกวทมา : ถายภาพโดยผวจย เมอวนท 1 ตลาคม 2560

ปจจบนมการเปลยนแปลงพนทใตถนเฮอนแบบ

ประยกตจะมลกษณะการยกใตถนสงขนมาจากระดบพนดน

เพยงเลกนอยประมาณ 2-3 ศอก ยงใชเปนทระบายของเสย

จากบนเฮอนและเลยงเปดไก และใหลมพดผานใตถนเพอให

รสกเยนสบายเมออยบนเฮอน (ภาพท 7.2)

สรปและอภปรายผล ผลการศกษาสรปไดวาคณลกษณะเฉพาะของการ

ใชพนททางวฒนธรรมในเฮอนไทญอ บานคลองน�าใสจงหวด

สระแกว เปนผลผลตทางวฒนธรรมทสอใหเหนมตของการ

ใชพนททางกายภาพ เพอประโยชนใชสอยเปนหลก และม

การแสดงนยของพนทจนเกดเปนภาพตวแทน ใหความหมาย

ของพนททางความรสกนกคด เกดเปนคณลกษณะ และ

188

ความเชอทปฏบตตามกนมาผานพนททางกายภาพสงผล

ท�าใหเกดความหมาย เกดความเขาใจในปรากฏการณตางๆ

รวมกนในพนทและปรบเปลยนใหสอดคลองกบพลวตของ

สงคม ซงมความสอดคลองกบแนวคดของ วอเตอรสน ท

กลาวถงความสมพนธของพนทกบประสบการณของมนษย

วา การทมนษยเขาไปมปฎสมพนธในการใชงานกบพนท

ไมใชเพยงแตเปนการใชพนท แตเปนการแสดงใหเหนถงการ

ผสมผสานและความสมพนธระหวาง พนทของมนษย กบ

พนทธรรมชาต (Waterson. 1991: Xviii) ความสมพนธน

สะทอนผานกลมของเฮอนเกาทยงคงด�าเนนกจกรรมทาง

วฒนธรรมทมลกษณะใกลเคยงกบรปแบบเดมทสบกนมา

ซงยงคงพบในพนททางกายภาพทยงคงใชงานในปจจบน ท�าให

เหนวาพนทในเฮอนของตนสามารถประกอบพธกรรมตางๆ

ตามรปแบบ คตความเชอ วถทางสงคมตามทบรรพบรษทได

ปฏบตสบทอดตอกนมาไดอยางถกตองและมแบบแผน

ทงนพบวาในพนททางวฒนธรรมทงในเฮอนเกา

และเฮอนประยกต พนททางกายภาพถกน�ามาใชในการ

ด�าเนนชวตประจ�าวนในลกษณะเดยวกน โดยพนทตางๆท

เปนองคประกอบของเฮอนเกา ไมวาจะเปน ครวไฟ หอง

นอน ระเบยง ชาน และใตถน ยงคงปรากฏใหเหนทาง

กายภาพในเฮอนประยกตทปลกสรางใหม เพยงแตพนทถก

ปรบเปลยนขนาดใหเหมาะสมตอบสนองกบความตองการ

ในการใชชวตประจ�าวนตามยคสมยเพมมากขน เชน การลด

ขนาดของระเบยง มการปดกนพนทเพอความเปนสวนตว

เพอความปลอดภยมากขน ลดขนาดความสงของใตถน

เปนตน ในสวนของพฤตกรรมและลกษณะการใชงานพบวา

เฮอนประยกตจะปรบพนทจะใชงานไปใชพนทลานขางบาน

หรอลานหนาบานแทน โดยใชเปนพนทชวคราวในการ

ประกอบพธกรรมทางศาสนา หรองานบญตางๆ ดานคต

ความเชอทสะทอนผานพนททางความรสกนกคดยงพบวา

กลมชาวไทญอยงมความเชอทสบทอดกนมาอยางเครงครด

อาท การก�าหนดต�าแหนง วนเวลา และทศทางของการปลก

เฮอน พนทสงศกดสทธ พนทของคน การใหล�าดบความ

ส�าคญความอาวโสในครอบครว ทงการก�าหนดต�าแหนง

ทศทางการนอน การก�าหนดทศทางในพธการตางๆทาง

ศาสนาอนเปนแบบอยางความเชอแตเดมทสบกนมา พนท

ดานสงคมพบวาการแสดงสถานะและการมตวตนในสงคม

จะถกสรางขนอยางมนยเมอมงานบญประเพณ เทศกาล

ตางๆ พนทภายในบานจะถกตระเตรยมเปลยนแปลงไปให

เกดเปนพนทสาธารณะขนาดใหญ ทสามารถรองรบทงญาต

พนองและคนในชมชนใหมารวมงานไดเปนจ�านวนมาก

รวมทงเปนพนทศกดสทธส�าหรบใหบคคลอนเขามาใชในพนท

ไดถอเปนสญญะอยางหนงในการประกาศความมตวตนใน

ชมชนใหรบร และยงเปนการบงบอกถงสถานะและฐานะ

อยางหนงในสงคม

จากแนวคดของ เลอรแฟบร ทวา ภายใตสภาพ

แวดลอมเดยวกน การมรากเหงาทางประวตศาสตรรวมกน

มสงคมและวฒนธรรมรวมกนจะแสดงคณลกษณะบาง

ประการรวมกน (Lefebvre. 1991: 48-50) พนททาง

วฒนธรรมในเฮอนไทญอ บานคลองน�าใส ทงในรปแบบเฮอน

เกาและเฮอนประยกต มการสอความหมายของการใชพนท

อนเปนคณลกษณะเฉพาะทยงคงแสดงใหเหนมการสบทอด

ภมปญญาและการเรยนรจากบรรพบรษ โดยพบวาพนท

ความรสกนกคด เปนพนทจบตองไมไดทผกกบคตความเชอ

เดมทสอนกนมา เปนพนททางวฒนธรรมทมคณลกษณะ

ชดเจนมากกวาพนททางกายภาพและพนททางสงคม ทเปน

พนทรปธรรมสามารถจบตองไดจงถกปรบเปลยนไปโดยงาย

ตามความเหมาะสมของสงคมทเปลยนไป พนทความรสก

นกคดจงสะทอนออกมาในความรสกผกพน ความคนเคย

การอยสบาย สงผลใหเกดการปฏสมพนธกบคนในครอบครว

และคนในชมชน สงเหล านแสดงถงคณลกษณะทาง

วฒนธรรมทสบตอกนมาจนปจจบน ซงสอดคลองกบแนวคด

ของ คดด ทกลาวา อตลกษณสามารถบงบอกลกษณะเฉพาะ

มความเปนปจเจก มลกษณะพเศษทบอกถงตวตนหรอสงนน

เปนสงทถกสรางขนมาและเปลยนแปลงได ไมใชสงทเกดตาม

ธรรมชาตหรอตดตวมาแตก�าเนด (Kidd. 2002: 2-3)

แมวาวฒนธรรมการใชพนทของชาวไทญอ บาน

คลองน�าใส จะถกปรบเปลยนไปบางตามกาลเวลา และ

อทธพลของการเปลยนแปลงของเศรษฐกจและสงคม แตการ

ใชพนททางวฒนธรรมยงคงปรากฏใหเหนในปจจบน สมาชก

ในเฮอนทเปนลกหลานคนรนใหมทไดเตบโตมาในเฮอนเกา

ไดเรยนรหลอหลอมวถชวตการใชพนทในเฮอนเกากอเกด

ความคนเคย และปรบตวใหเกดรปแบบประยกตในพนทใหม

แตยงคงแสดงถงพฤตกรรมทสะทอนการใชงานบางประการ

ทตอบถงการใชพนททางวฒนธรรมตามแบบอยางทด�าเนน

มาในอดต เกดการปฏสมพนธรปแบบวฒนธรรมแบบดงเดม

กบวถชวตรปแบบวฒนธรรมสมยใหม แสดงถงความสมพนธ

ของวฒนธรรมการใชพนทดานกายภาพ พนททางความรสก

189


นกคด และเกดเปนพนทสงคมรวมกน ดงปรากฏการณทเกด

ขนในพนทบานคลองน�าใสแสดงใหเหนวาชาวบานมองเหน

ความส�าคญในการจดการพนททางวฒนธรรม แมวาจะมการ

ปลกเฮอนในรปแบบใหม แตการมองเหนคณคาลกษณะของ

การใชพนททเคยอยอาศยมาสามารถน�ามาปรบใชกบพนท

ทางวฒนธรรมในรปแบบปจจบนได อนการแสดงออกถง

คณลกษณะเฉพาะของการปรบตวในการใชพนททาง

วฒนธรรมในเฮอนของชาวไทญอ บานคลองน�าใส ทยงคงม

การสบทอดมาจนปจจบน

การศกษาครงนพบประเดนทนาสนใจเกยวกบ

ปรากฏการณทเกดขนในพนท จงเสนอแนะในมต 2 ดาน

ดงน ดานมตทางดานการฟนฟวฒนธรรม ท�าใหเกดความร

ความเข าใจเกยวกบการปรบตวเพอความคงอย ของ

วฒนธรรมการใชพนทไทญอ และมตทางการสบทอดคต

ความเชอทยงสอดคลองกบบรบทใหม เพอการด�ารงอยถง

คณลกษณะของการใชพนททางวฒนธรรมเฮอนไทญอให

สอดคลองกบพลวตทางสงคมใหสบทอดตอไป

เอกสารอางองเกรยงไกร เกดศร. (2553). ทรรศนะอษาคเนย. กรงเทพฯ: อษาคเนย.

ค�าไพ เกตชม. ชาวบานบานคลองน�าใส. สมภาษณวนท 8 กนยายน 2561.

จ�ารญ พฒนษร. (2521). ประวตเมองอรญ(ตอน1). ปราจนบร: โรงพมพประเสรฐศร. ถายเอกสาร.

ชศร เกษส. ชาวบานบานคลองน�าใส. สมภาษณวนท 7 เมษายน 2561.

บญเรอง บวบหอม. ชาวบานบานคลองน�าใส. สมภาษณวนท 15 มนาคม 2560.

พงษ เกษชม. ชาวบานบานคลองน�าใส. สมภาษณวนท 15 มนาคม 2560.

มณ บญเจอ; และคนอนๆ. ชาวบานบานคลองน�าใส. สมภาษณวนท 14 เมษายน 2561.

ปณตา วงศมหาดเลก; และคนอนๆ. (2548). วสดและการกอสรางเรอนพนถนในการอยยงยนของไทย. ม.ป.ท.: สถาบนวจย

และพฒนา มหาวทยาลบศลปากร.

รด, แอนโทน. (2548). เอเชยตะวนออกเฉยงใตในยคการคาค.ศ.1450-1680เลม1ดนแดนใตลม. แปลโดย พงษศร

เลขะวฒนะ. เชยงใหม: ซลคเวอรม.

เรงวฒ มตรสรยะ. (2557). “อษาคเนย”ประวตศาสตรอาเซยนฉบบประชาชน.กรงเทพฯ: ยปซ.

วนด พนจวรสน. (2555).สองสถาน...บาน-เรอนลาวเวยง. กรงเทพฯ: อษาคเนย.

ศรกมล สายสรอย; และคนอนๆ. (2545). ประวตศาสตรทองถนและกลมชาตพนธในเขตจงหวดสระแกว. กรงเทพฯ:

ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย.

สนต สวจฉราภนนท. (2557). วาดวยทฤษฎสถาปตยกรรม: พนทสาธารณะและพนททางสงคม. เชยงใหม: ส�านกพมพ

มหาวทยาลยเชยงใหม.

สจตต วงษเทศ. (2551).ชอบานนามเมองจงหวดสระแกวลมน�าบางปะกงสดพรมแดนตะวนออก. กรงเทพฯ: เรอนแกว

การพมพ.

สพตรา สภาพ. (2549). สงคมและวฒนธรรม. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

เสงยม เกษชม. ชาวบานบานคลองน�าใส. สมภาษณวนท 2 ตลาคม 2560.

อนงครตน ขนทองขาว. ชาวบานบานคลองน�าใส. สมภาษณวนท 8 มนาคม 2562.

Carr, David; & Chan-Fai, Cheung. (2004). Space,Time,andCulture. Netherlands: Kluwer Academic

Publishers.

Hillier, Jean & Rooksby, Emma. (2005) Habitus:ASenseofPlace. England: Ashgate.

Kidd, Warren. (2002). CultureandIdentity. Great Britian: Antony Rowe.

Lefebvre, Henri. (2003).TheProductionofSpace. Oxford: Blackwell.

Oliver, Paul. (2006). BuilttomeetNeeds:CulturalIssuesinVernacularArchitecture.Routledge.

Waterson, Roxana. (1991). TheLivingHouseAnanthropologyofArchitecture inSouth-EastAsia.

Oxford New York: Oxford University Press.

การวเคราะหบทบาทของไฟเพอการพสจนจากวรรณกรรมและ งานนาฏยศลปANALYSIS OF THE ROLE OF FIRE FOR THE PROOF FROM LITERATURE AND DANCING ART WORK

ตวงพรมทรพย/TUANGPORN MEESUPสาขาวชาศลปกรรมศาสตร คณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลยTHE DEGREE OF DOCTOR FINE AND APPLIED ARTS, CHULALONGKORN UNIVERSITY

พชรนทรสนตอชวรรณ/PHATCHARINSUNTIATCHAWAN,Ph.D.คณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลยLECTURER, FACULTY OF FINE AND APPLIED ARTS, CHULALONGKORN UNIVERSITY

Received: March 3, 2019Revised: May 13, 2019Accepted: May 24, 2019

บทคดยอ งานวจยนเปนสวนหนงของวทยานพนธเรอง การสรางสรรคนาฏยศลปจากความสมพนธระหวางไฟ กบมนษย โดยม

วตถประสงคส�าคญคอ 1.เพอหาแนวทางในการสรางรปแบบการแสดงผลงานนาฏยศลปสรางสรรค ภายใตหวขอ การตความ

การแสดงเรองไฟกบมนษยในวรรณกรรมไทย และ 2.เพอน�าผลการวเคราะหทไดมาเปนแนวทางในการสรางรปแบบการแสดง

ผลงานนาฏยศลปสรางสรรค ภายใตหวขอ การสรางสรรคนาฏยศลปจากความสมพนธระหวางไฟกบมนษย โดยมวธการด�าเนน

การวจยเชงสรางสรรคและการวจยเชงคณภาพดงน 1.เกบรวบรวมขอมลดานเอกสาร 2.เกบรวบรวมขอมลโดยการสมภาษณ

3.เกบรวบรวมขอมลภาคสนามแบบมสวนรวม 4.สอสารสนเทศ 5.เกณฑมาตรฐานศลปน และ 6.ประสบการณสวนตวของผวจย

ผลการวจยพบวา ไฟทมความสมพนธกบมนษยในวรรณกรรม ผวจยเลงเหนถงการแฝงความหมาย รวมไปถงใชไฟ

เพอเปนสญลกษณตาง ๆ ไวในวรรณกรรม เชน การใชไฟเพอเปนสญลกษณของความจงรกภกด เพอเปนตวแทนของความ

บรสทธ เพอการเสยงทาย เพอกลอบาย และเพอการชบชวต เปนตน ผวจยคนพบแนวทางการสรางรปแบบการสรางสรรค

ผลงานโดยเลอกน�าเอาไฟทใชเปนสญลกษณแหงการพสจนความบรสทธ ในดานวรรณกรรมเปนตวตงตน ด�าเนนการศกษา

จากวรรณกรรมทมสาระส�าคญของการใชไฟในการพสจนตาง ๆ เพอสอถงการน�าความรอนของไฟมาใชเปนบททดสอบความ

บรสทธ จนไดรปแบบการแสดงทนาสนใจเพอน�าไปสรางสรรคผลงานนาฏยศลปตอไป

ในงานนาฏยศลปองกท 1 ผวจยมงเนนการน�าเอาลกษณะเดนของไฟในดานการใชเพอพสจน ความบรสทธ จาก

วรรณกรรมมาเปนแรงบนดาลใจในการสรางสรรคผลงาน โดยน�าเคาโครงเรองจากการศกษาวรรณกรรมเรอง ขนชาง ขนแผน

ตอนนางสรอยฟาศรมาลาลยไฟ ทตองเขารวมพธลยไฟจากการใหรายของผอน และกระบวนการในการเขาพธลยไฟ จากการ

ศกษาวรรณกรรมเรอง รามเกยรต ตอน พระรามเชญนางสดากลบ อโยธยาดวยกน กลาวคอดวยพลงแหงความบรสทธสงผล

ใหผพสจนเดนผานกองไฟไปอยางงายดาย จากการศกษาวรรณกรรมเรองขนชาง ขนแผน ตอนนางสรอยฟาศรมาลาลยไฟ

ผวจยเหนความส�าคญของแงคด ทไดจากการศกษามาสรางสรรคตอนทายของการแสดง โดยก�าหนดใหเมอเสรจสนพธแลว

เหลาคนทใสรายจงถกเถาถานของกองไฟนนเผาท�าลายตนเอง นบเปนการดงประเดนสะทอนสงคมทส�าคญจากวรรณกรรม

มาสรางสรรคเปนผลงานนาฏยศลปทแสดงใหเหนวาสงคมในปจจบนแมมผคดราย สดทายกจะแพแกคณความดและความ

ถกตองในทสด

ค�าส�าคญ: การสรางสรรคนาฏยศลป, ไฟกบมนษย, วรรณกรรมไทย

191


ABSTRACT This research is a part of a thesis of Creation of Dancing Art titled “the Relation between Fire

and Human”. The important objectives of the study were to find a guideline to produce a creative

performance of dancing art under the acting interpretation of fire and human in Thai literature, and to

utilize analytical results as a guideline to create a form of dance performance from the relationship

between fire and human in Thai literature. This creative research was completed by the qualitative

research methodology. The data was collected from documentaries, interviews, participative fieldwork,

media, criteria of artist’s standard and researcher’s personal experience.

The results of research showed that fire was closely related to human being in the literature.

The researcher noted the denotation of meaning as well as the usage of the fire as various symbols in

the literature, for example; the use of the fire as a symbol of loyalty, a substitute of purity, a choice by

drawing lots, a trick and revival, among others. The researcher produced a guideline to create a form of

the work performance creation by choosing fire as a symbol of proof of purity. In Thai literature, fire was

used as various proofs in order to communicate that the heat of fire was used as a test of purity and this

idea has made such an interesting acting form that is taken for the creation of dancing art work performance

further.

In the dancing art work of the 1st act, the researcher focused on highlighting the dominant feature

of fire in the literature field as a proof of purity as the inspiration for the work performance creation. The

researcher studied the framework from Khun Chang Khun Phaen in the episode of Soifa and Srimala in

fire walk as they must participate in the fire walk ceremony because of the defamation, and the process

of entering into the fire walk ceremony, from Ramakien in the episode that Rama invites Sita to go back

to Ayodhya together, among others. With the power of purity, the proving person can walk through the

bonfire easily. According to Khun Chang Khun Phaen in the episode of Soifa and Srimala in fire walk, the

researcher noted the importance of point of view at the end of the acting and it is determined that

various defamatory persons were therefore burnt and destroyed by ashes of the bonfire when the

ceremony finished. The important issue of the society from the literature was reflected for producing a

dancing art work performance showing that malicious persons will eventually lose to virtue and uprightness.

Keywords: Creation of Dancing Art, Fire and Human Being, Thai Literature

192

บทน�า ในการสรางสรรคผลงานนาฏยศลป ภายใตหวขอ

การสรางสรรคนาฏยศลปจากความสมพนธระหวางไฟกบ

มนษย เปนการสรางสรรคผลงานเกยวกบไฟทผกพนธกบมนษย

ทงทางรปธรรม ไดแก การใชไฟใหความอบอน การหงหา

อาหาร การใหแสงสวาง การใชไฟประกอบพธกรรมตาง ๆ

เปนตน และทางดานนามธรรมคอการใหความส�าคญหรอให

ค ว ามหมายก บ ไฟน น ๆ โ ดยผ ว จ ย ม ค ว ามสน ใจ

ในการศกษาบรบทของไฟในวรรณกรรมไทย เพอน�ามาเปน

สวนหนงในการออกแบบสรางสรรคผลงานนาฏยศลปในครงน

ในดานงานนาฏยศลปพบวามการน�าวรรณกรรม

ในตอนทเกยวของกบไฟมาจดท�าเปน การแสดงดวยเชนกน

เชน การแสดงชดสดาลยไฟ ปรากฎในวรรณกรรมเรอง

รามเกยรต ตอนพระรามเชญนางสดากลบอโยธยาดวยกน

การแสดงโขน ตอนนางลอย ปรากฎในวรรณกรรมเรอง

รามเกยรต ตอนหนมานขอชนสตรรปศพ การแสดงชดดรสา

แบหลา ปรากฏในวรรณกรรมเรองอเหนา ตอน ดรสาแบหลา

และการแสดงชดบษบาเสยงเทยน ปรากฎในวรรณกรรม

เรองอเหนา ตอนบษบาไหวพระปฏมา เปนตน นอกจากน

ยงพบการแสดงอกมากทมการน�าเอาความส�าคญของไฟจาก

วรรณกรรมมาจดท�าเปนการแสดง โดยมนยยะส�าคญทแฝง

อยในรปธรรม ของไฟนน ๆ แตกตางกนออกไป

จากการ ศกษาบ รบทของ ไฟท ป ร ากฏใน

วรรณกรรม ผวจยไดตความเรองไฟทสมพนธกบมนษยใน

วรรณกรรมไดวา นอกเหนอจากการใชรปธรรมของไฟให

ความรอนเพอใชในดานตาง ๆ แลว ผ วจยพบวาใน

วรรณกรรมทปรากฏตวอยางการใชไฟดงกลาวนน มเพยงน�า

เอาความรอนของไฟมาใชเปนเครองมอประกอบการแสดง

เทานน แตมการแฝงความหมายโดยนยไวดวย เชน การใช

ไฟเพอเปนสญลกษณของความจงรกภกด ใชไฟเพอเปน

ตวแทนของความบรสทธ การใชไฟเพอการเสยงทาย ไฟแหง

กลอบาย และไฟแหงการชบชวต เปนตน นอกจากนผวจย

ยงได ท�าการค นหาแนวทางการก�าหนดรปแบบการ

สรางสรรคผลงานโดยเลอกน�าเอาไฟทใชเปนสญลกษณแหง

การพสจนความบรสทธ ในดานวรรณกรรมเปนตวตงตน

ด�าเนนการศกษาจากวรรณกรรมทมสาระส�าคญของการใช

ไฟในการพสจนตาง ๆ เพอสอถงการน�าสญลกษณความรอน

ของไฟมาใชเปนบททดสอบความบรสทธในแตละบรบท ซง

จะน�าไปสการคนพบรปแบบในการออกแบบสรางสรรคการ

แสดงทเกยวของกบหวขอไฟกบมนษยตอไป

วตถประสงคของการวจย 1. วเคราะหบทบาทของไฟเพอการพสจนจาก

วรรณกรรมและงานนาฏยศลป

2. เพอน�าผลการวเคราะหทไดมาเปนแนวทางใน

การสรางรปแบบการแสดงผลงานนาฏยศลปสรางสรรค ภาย

ใตหวขอ การสรางสรรคนาฏยศลปจากความสมพนธระหวาง

ไฟกบมนษย

วธด�าเนนการวจย ในการด�าเนนการวจย ผวจยไดท�าการก�าหนดแผน

และวธการด�าเนนการวจย ซงเปนการศกษาวเคราะหจาก

ขอมลทไมสามารถวด เปนปรมาณได โดยวธการในการ

ด�าเนนการวจยสามารถจ�าแนกไดดงน

1.การเกบรวบรวมขอมลดานเอกสาร ศกษาจาก

หนงสอ ต�ารา งานวจย เอกสารทางวชาการ ตลอดจนสอ

สงคมออนไลนทเกยวของ กบไฟในแงมมตาง ๆ เพอคนหา

แรงบนดาลใจ และแนวทางในการวจย

2. การเกบรวบรวมขอมลโดยการสมภาษณ

ท�าการสมภาษณเชงลกผเชยวชาญทางดานนาฏยศลป และ

ผเชยวชาญในศาสตรแขนงอน ๆ โดยผวจยมงเนนไปในมม

มองส�าคญท เ กยวกบไฟท สมพนธ กบช วตมนษย ใน

วรรณกรรมไทย ทงการสมภาษณนกวชาการ อาจารย ศลปน

ทางดานนาฏยศลป เปนตน

3.การเกบรวบรวมขอมลภาคสนามแบบมสวน

รวม ผวจยไดเขารวมสงเกตการแสดงงานนาฏยศลปตาง ๆ

รวมถงงานศลปกรรมดาน อน ๆ เพอใหไดมาซงแนวความ

คดประกอบ การสรางสรรคผลงาน นอกจากนผวจยยงใชวธ

การเกบขอมลแบบมสวนรวม โดยการเปนสวนหนงของผล

งานการแสดงทางนาฏยศลปตาง ๆ ดวย

4.สอสารสนเทศ ศกษาจากสอสารสนเทศท

เกยวของกบไฟทสมพนธกบมนษยในวรรณกรรมไทย และ

ผลงานทางศลปกรรมทเกยวของกบงานวจย

5.เกณฑมาตรฐานศลปน พจารณาประเมน

ศลปนตนแบบทเกยวของกบงานวจยโดยใชเกณฑมาตรฐาน

ศลปน รวมไปถงท�าการส�ารวจเกณฑมาตฐานศลปนท

ครอบคลมผลงานสรางสรรคของผวจย

193


6.ประสบการณสวนตวของผวจยประสบการณ

จากการศกษาทางดานนาฏยศลปไทย และประสบการณจาก

การแสดงนาฏยศลปรวมสมย น�ามาใชในการออกแบบ

สรางสรรคผลงานนาฏยศลปภายใตหวขอ การสรางสรรค

นาฏยศลปจากความสมพนธระหวางไฟกบมนษย

ผลการวจย ผวจยไดท�าการศกษาขอมลทปรากฏความสมพนธ

ของไฟกบมนษยในวรรณกรรมไทย โดยไดน�าความรทไดจาก

การเกบรวบรวมขอมลมาท�าการตความเรองไฟกบมนษยใน

วรรณกรรมไทย โดยจากการวเคราะหขอมลแลว ผวจยน�า

ขอมลจากการศกษานมาก�าหนดเปนรปแบบการแสดง ปรากฎ

ในการแสดงในชวงไฟแหงการพสจน ซงเปนตอนหนงในองก

ของไฟแหงรปธรรม

ในการสรางสรรคงานนาฏยศลปน นอกจากผวจย

จะไดรบแรงบนดาลใจจากไฟ ในความหมายแลวนน สง

ส�าคญอกสงหนงทจ�าเปนตอการท�างานวจยเพอใชประกอบ

การวเคราะห สงเคราะหขอมลเพอน�าไปใชในการสรางสรรค

ผลงานคอการศกษาคนควาทฤษฎจากศาสตรแขนงตาง ๆ

เพอเปนขอมลเบองตน และเพอสรางความนาเชอถอแกผล

งาน โดยผวจยไดน�าเอาบางชวง บางตอนของวรรณคดท

ส�าคญโดยมเนอหาทสมพนธกบไฟในวรรณกรรมไทย

มาประกอบการสรางแนวความคด ซงเปนกลมตอนของ

วรรณกรรมไทย ทมการใชไฟเพอสอความหมายตาง ๆ โดย

ผวจยคดเลอกวรรณกรรมทเปนทรจกของสาธารณชน โดย

จดเปนหมวดหม ไดแก ไฟแหงการพสจน ความบรสทธ

ไฟแหงความจงรกภกด ไฟแหงการเสยงทาย ไฟแหงกลอบาย

และไฟแหงการชบชวต อธบายขอมลไดดงตอไปน

ไฟแหงการพสจน กลาวถงการใชไฟเพอประกอบ

การพสจนความจรง หรอเพอพสจนความบรสทธของตว

ละคร ดงตวอยางวรรณกรรมตอไปน

1)วรรณกรรมเรอง รามเกยรต ตอนพระราม

เชญนางสดากลบอโยธยาดวยกน เปนวรรณกรรมเรองหนง

ทมเนอหาบางชวงบางตอนกลาวถงไฟทใชเพอการพสจน

ความบรสทธ ดงบทประพนธทวา

เมอนน

นางสดาเยาวยอดเสนหา

เหนเพลงเรงโรจนโชตฟา

แสงกลาดงหนงไฟกาล

นอมเศยรอภวาทสาม

เทวตงจตพษฐาน

กลาวค�าสตยาสาบาน

ตอเทวามฆวานพรอมพกตร

ขอเทพทาวทกองค

เปนทพยพยานใหประจกษ

แมนขาระคนรสรก

ดวยทศพกตรแลชายใด

นอกออกไปจากพระจกรกฤษณ

มาตรแมนจตพสมย

ไมซอตอเบองบาทภวนย

ประกอบการสงใดทไมด

ขอจงพระเพลงเจาสงหาร

ชนมารขามวยอยทน

ใหตกนรกอเวจ

แสนกลปพนปอยาพนทกข

แมนขาคงครองสจธรรม

เทวญจงชวยใหเปนสข

จะเหยยบยางเขาไปในเพลงลก

ทกกาวอยารอนบาทา

แลวเคารพจบกองอคน

ทงพระธรณใสเกศา

ครนเสรจซงตงสตยา

กเสดจลลาลยไฟฯ

(ศภกจ นมมานนรเทพ และจงจต นมมานนรเทพ,

2552: 453)

ภาพท1 นางสดาลยไฟถวายสตยทมา : นดดา หงษววฒน, 2545: 85

194

เนองจากหลงเสรจสนสงครามทยดเยอ เปน

เวลานาน พระรามเชญนางสดากลบอโยธยาดวยกน แตพระองค

ไมอยากใหผใดมานนทาวารายนางสดาทไปอยแดนศตรถง

14 ป นางสดาจงขอ ลยไฟตอหนาพระรามและเหลาเทวดา

เพอแสดงความบรสทธ พระรามจงใหสครพน�าเชอไฟมา กอง

ไวหนาพลบพลาตอหนาเหลาเทวดา แลวทรงแผลงศรเปนไฟ

ลกขน กอนลยไฟนนนางสดาตงสตยอธษฐานวาหากนาง

ซอสตยตอสามขออยาใหมความรอน เมอสนค�าอธษฐานแลว

นางสดาจงท�าการลยไฟ โดยมดอกบวบานผดขนรองรบ

ทกกาว ไฟกาฬเหลานนกพายแพตอแรงอธษฐานของนางสดา

ผวจยพบความส�าคญของไฟในวรรณกรรมชวง

ตอนนคอ ไฟมบทบาทหนาทในการเปนเครองมอทใชเพอ

การพสจน อาจดวยความรอน ของไฟตามหลกการ

วทยาศาสตร หรอดวยความเชอทวาไฟเปนสอถงเทพเจา

ทงนทงนนลวนเปนหนาทส�าคญของไฟทมตอวรรณกรรม

ตอนดงกลาวทงสน

2)วรรณกรรมเรองรามเกยรตตอนพระพรต

พระสตรดจะเดนเขากองไฟปรากฏชวงตอนทกลาวถง

การพสจนซงความซอสตยของนอง ทมตอพดงบทประพนธทวา

มาจะกลาวบทไป

ถงพระพรตพระสตรดเรองศร

ครนครบก�าหนดสบสป

ไมเหนพระจกรสกร

เสดจกลบคนเขามา

ใหเรารอนอราดงตองศร

ตางแสนโศกาอาวรณ

ภธรแตปรบทกขกน

บดนกครบก�าหนดแลว

องคพระจกรแกวรงสรรค

กบพระลกษณนางสดาลาวณย

ไมคนเขตขณฑดงสญญา

ตวเราจะเขากองไฟ

สนชวาลยเสยดกวา

อยาใหไตรโลกลวงนนทา

วาเสยซงสจปฏญาณ

คดแลวกพากนยรยาตร

ลงจากปราสาทฉายฉาน

เสดจดวยสนมบรวาร

มาสถานนเวศนพระชนน ฯ

(ศภกจ นมมานนรเทพ และจงจต นมมานนรเทพ, 2552: 526)

พระพรต อนชาของพระรามผซงเคยกลาวค�าสตย

ไววา หากครบ 14 ป พระรามยงไมกลบ จากการออกเดน

ดง พระพรตจะขอกระโดดเขา กองไฟเพอเผาตนเอง

ครนครบตามก�าหนด 14 ปแลว พระรามยงไมเสดจกลบเมอง

พระพรตจงรอฟน ค�าสตย ทลลาขอกระโดดเขากองไฟ เพอ

พสจนวาตนเองนนเปนเพยงผพทกษราชสมบต แตมไดยด

ตดกบการครอบครองราชบลลงกแหงอโยธยา ซงเมอพระสตรด

ไดฟงเชนนนกเสนอตนจะกระโดดเขากองไฟตามพระพรต

ไปดวย

จากวรรณกรรมชวงตอนขางตน ปรากฏความ

ส�าคญของบทบาทของไฟทพบคอการพสจนค�าสตยเชน

เดยวกน ในบรบทดงกลาว ไฟคอ ความรอน และคอสอกลาง

ทถกใชเพอใหเหนถงความจรงจง มงมนตงใจของตวละคร

ซงนบเปนวธหนงในการพสจนค�าพดเชนกน

3)วรรณกรรมเรองรามเกยรตตอนนางลอย

ปรากฏการใชไฟเพอการพสจนความจรงในตอนเผาศพ

นางสดาทลอยน�ามา ดงค�าประพนธวา

บดนน

วายบตรวฒไกรใจกลา

กมเกลาสนองพระบญชา

ผานฟาจงไดปราน

ส�าคญมมากจรงอย

พเคราะหดเปนกลยกษ

ธรรมดาสตวสนชว

มไดเนาพองอยาพงคด

อนศพนสดไมมกลน

จะลอยวารนนนเหนผด

ทงพลบพลาพระองคทรงฤทธ

สถตเหนอลงกากรงไกร

เหตไฉนจงรปศพน

จะลอยทวนวารขนมาได

ขาขอเอาขนบนกองไฟ

ชนสตรดใหประจกษตา

แมนวาเปนรปกลอบาย

จะไมทนเพลงแสงกลา

ถาองคอครราชชายา

เหนวาจะสนกบอคค

พระองคจงลงโทษกรณ

ฟนฟอนตดเกลาเกศ

195


ขาผลวงราชวาท

ใหมวยชวไปตามกน ฯ

(ศภกจ นมมานนรเทพ และจงจต นมมานนรเทพ, 2552:

224-225)

ผวจยพบความส�าคญในการใชไฟเพอการพสจนใน

บทประพนธน ซงเมอวเคราะหตาม บทกลอนแลว ในบทน

หนมานตองการขอใหใช ความรอนของไฟเผารางศพของ

นางสดา เพอพสจนใหทราบวารางทลอยน�ามาน เปนเพยง

กลอบาย ของทศกณฐเทานน ดวยการเดมพนทวาถาเปนเพยง

แผนหลอกลวง รางนางตรงหนานจะไมสามารถทนเพลงไหม

ได แตหากเมอเผาแลวเปนรางของ นางสดาอยางแทจรง

ศพนางจะตดไฟลกและมอดไหมไปกบกองเพลง เมอเปนเชนนน

แลวหนมานจะยอมใหพระรามตดศรษะของตนเพอเปนการ

ลงโทษทลวงเกนตอพระชายาของพระราม ใหตนตาย

ตามไปกยนยอม กลาววาตอนนเปนการน�าไฟอนเปนรปธรรม

ไดแกการเผามาใชเพอการพสจน

ในชวงตอนนปรากฏความส�าคญของไฟ ทใชเพอ

การพสจนเผาราง ใชไฟในการท�าลายรางเพอใหเหนซงความ

จรง ผวจยจงจดใหไฟในชวงตอนของวรรณกรรมดงกลาวอย

ในลกษณะของการใชไฟเพอการพสจนเชนกน

4)วรรณกรรมเรอง ขนชาง-ขนแผน ตอน

นางสรอยฟาศรมาลาลยไฟ ปรากฏพธลยไฟเพอพสจนความ

บรสทธเชนกน โดยนางสรอยฟาและนางศรมาลา ทตองเขา

พธเพอยนยนความบรสทธของตน ในค�าประพนธดงน

ครานนสรอยฟาศรมาลา

ไดยนตรสสงไมชาได

เขาคนละขางหวรางไฟ

ถวายบงคมไปมไดชา

เขาโบกปดพดไฟใหถานแดง

นางสรอยฟาแสยงเปนหนกหนา

ศรมาลาเพราพรมยมแยมมา

บงคมแลวไคลคลาเขารางไฟ

ลลาศดงราชเหมหงส

เยองยางเหยยบลงหารอนไม

นางมไดหวาดหวนพรนฤทย

ลยมาลยไปไดสามท

เทวดารกษาดวยความสตย

พระพายชายพดอยอยเรอยร

ตองนางอยางทพวาร

เสยงคนชมมไปทงกองฯ

ในบทแรกนนไดกลาวถงนางศรมาลา ซงเปน

ผบรสทธ เดนเขากองไฟโดยไมกงวล ตางจาก นางสรอยฟา

ดงค�ากลอนทวา

สรอยฟากระดากอยปากราง

เปลวไฟรอนนางยนจดจอง

ใหครนครามกลวไฟจะไหมพอง

แขงใจเยองยองซมซานมา

เหยยบไฟลงไดสองสามกาว

ตวสนทาวทาวไหมตนฉา

โจนจากรางไฟไมไดชา

อสงเอยรอนหวาจะขาดใจ

อไหมเขาคราพาลากถ

ตนแดงเปนลกหนเจยวขาไหว

ผคนฉาวฉาฮากองไป

พระหมนไวยขบฟนตวสนมา

เอาเทาปายสขางเขาดงผลง

ขนนางหามยงวาอยาอยา

พระไวยวาไวท�าไมนา

เอาไปฆาเสยหวตะแลงแกง ฯ

(ขนชางขนแผนฉบบช�าระใหม, 2559: 1017)

ภาพท2 นางสรอยฟาและนางศรมาลาลยไฟพสจนความบรสทธทมา : รนฤทย สจจพนธ, 2544: 179

196

เมอสมเดจพระพนวษาตองการช�าระความนาง

สรอยฟานางศรมาลา โดยเฉพาะอยางยง เรองเปนชกบ

พลายชมพล นางศรมาลากราบทลวา เมอตอนทพลายชมพล

ออกตามหาบดานนอายเพยงเจดขวบ จงเปนการใสรายทนา

อบอายมาก สมเดจพระพนวษาไดฟงแลวจงทรงปรกษากบ

เจาพระยา เสนามาตย ตกลงวาจะใหพสจนกนดวยการลย

ไฟตามขอเสนอของนางศรมาลา เมอถงวนพธทกอยางพรอม

แลวนางสรอยฟาและนางศรมาลาจงเรมลยไฟ

ความส�าคญของไฟในวรรณกรรมตอนนมลกษณะ

คลายไฟในวรรณกรรมเรอง รามเกยรต ตอนพระรามพานาง

สดากลบอโยธยาดวยกน กลาวถงนางสดาท�าพธเดนลยไฟ

พสจนค�าสตย ซงในบรบทของไฟในชวงตอนนนน นบเปน

อกหนงวรรณกรรมทมการใชไฟเพอการแสดงออกซง ความ

บรสทธ

ไฟแหงความจงรกภกด นอกจากนยงพบอกนย

หนงทเกยวกบไฟซงปรากฏอยในวรรณกรรมไทย คอการ

ใชไฟเปนสอกลางของความจงรกภกด โดยวธการตาง ๆ

ดงตวอยางวรรณกรรมไทยตอไปน

1)วรรณกรรมเรองอเหนาตอนดรสาแบหลา

ปรากฏค�าประพนธทกล าวถงนางดรสา ทต องแสดง

ความจงรกภกดตอระตบศสหนาผเปนสามผลวงลบดวยการ

เขาพธแบหลา ดงบทประพนธตอไปน

เมอนน

นวลนางดรสามารศร

ก�าสรดโศกศลยพนทว

อญชลทงสองกษตรา

แลวทลวาพระองคผทรงเดช

จงไดโปรดเกศเกศา

ขานอยขอถวายบงคมลา

ตายตามภสดาดวยภกด

ขอฝากบตราชมาตรงค

ทงประยรญาตวงศในกรงศร

อนศฤงคารของขาบรรดาม

ถวายไวใตธลบาทา

ทลพลางประณตบทเรศ

สองกษตรยทรงเดชเชษฐา

บงคมบรมศพภสดา

แลวกลยาทกษณเวยนไป

ครนครบค�ารบสามรอบ

นบนอบนอมองคลงกราบไหว

จงชกเอากรชภวไนย

มาทลไวเหนอเกลาเมาฬ

กนแสงพลางทางสมาลงธกรณ

ภธรไดเคองบทศร

ดวยกายกรรมแลวจ

ขออยามเวราผกพน

ประการหนงซงขาสจรต

สตายมไดคดบดผน

เดชะความสตยของขานน

แมนทรงธรรมจะตกไปแหงใด

ขอใหไดพบสบประสงค

บ�าเรอบาทบงสจงได

ใหรวมสขรวมทกขรวมฤทย

อยาใหรนราศคลาดคลา

ครนเสรจตงจตอธษฐาน

เยาวมาลยกราบงามสามทา

เหนเพลงพลงรงโรจนโชตนา

กแบหลาโจนเขาในอคค

(เพชรกะรต, 2554: 127-128)

จากบทดงกลาวจะเหนไดวานางดรสา กระท�าพธ

แบหลา ดวยความจงรกภกดตอสาม โดยมอาจขดขนได

การเขาพธแบหลาของนางดรสาตามค�าประพนธขางตน

กลาวถงความสตยซอสจรตของนางทยอมเขากองเพลงใหตาย

เพอขอตดตามไปปรนนบตรบใช เปนผรวมทกขรวมสขกบ

สาม ไมวาจะเปนทใดกตาม

ผ วจยเลงเหนถงความส�าคญในการใช ไฟใน

วรรณกรรมชวงตอนดงกลาววา ไฟถกใช เพอเปนสอกลาง

ของการน�าสงหนงไปยงอกสถานทหนง ซงในบรบทของ

วรรณกรรมอาจกลาวถงอกภพภมหนง จงนบเปนความ

ส�าคญของไฟในชวงตอนนทมบทบาทส�าคญตอเนอหาสาระ

ของวรรณกรรม

ไฟแหงการเสยงทาย บทบาทของไฟในอก

ดานหนง คอการถกใชเปนเครองมอใน การเสยงทาย ซงเปน

อทธพลของความเชอสวนหนง ดงตวอยางวรรณกรรมดงน

วรรณกรรมเรองอเหนาตอนนางบษบาไหวพระ

ปฏมา ในตอนนปรากฏบทประพนธทกลาวถงมะเดหวพา

นางบษบาไปไหวพระในวหารบนเขา แลวท�าพธเสยงเทยน

197


ท�านายวาดวงชะตาของนางจะคกบอเหนาหรอจรกา โดยวธ

เสยงทายนนใชเทยนสามเลม เลมหนงเปนบษบา ปกตรง

หนาของนาง อกเลมเปนอเหนา ปกทางขวา และขางซาย

เปนจรกา

ครนถงจงถวายนมสการ

อธษฐานตามความปรารถนา

แลวจงจดเทยนมทนชา

กลยาออกนามตามจ�านง

เลมหนงเทยนระเดนบษบา

ปกลงตรงหนานวลหง

เลมหนงเทยนอเหนาสรยวงศ

ปกลงเบองขวาเทว

เลมหนงเทยนทาวจรกา

อยเบองซายบษบามารศร

เทยนทองทงสามเลมน

ขอจงเปนทเสยงทาย


2554: 150)

จากนนมะเดหวสอนใหบษบากลาวอธษฐานวา

แมนจะไดขางไหนแน

ใหประจกษแทจงหนกหนา

แมนจะไดขางระตจรกา

ใหเทยนพยานนดบไป

บษบาแมจะละอายใจเตมทแตกจ�าตองท�าตาม

มะเดหว แลวกมเสยงจากพระปฏมาวา

อนนางบษบานงเยาว

จะไดแกอเหนาเปนแมนมน

จรกาใชวงศเทวญ

แมนไดครองกนจกอนตราย

บษบาแปลกใจทพระพทธรปพดได อเหนาเหนเปน

โอกาสจงใหนองไปเปาเทยนของจรกา จนดบไป

ผวจยพบวา การท�านายดวงชะตามมาตงแตสมย

โบราณ ไมวาจะดวยวธใด ๆ กตาม แตหากวเคราะหตามบท

ประพนธวรรณกรรมเรอง อเหนา ตอน บษบาไหวพระปฏมา

น ผวจยพบวาบทบาทของไฟในวรรณกรรมขางตนนน คอ

การเปนตวแทนแหงการเสยงทาย ดงค�ากลาวทนางบษบาได

อธษฐานไว วาหากจรกาเปนคครองของตนกขอใหเทยนเลม

ท เป นตวแทนของอเหนานนดบลงไป นบไดว าไฟใน

วรรณกรรมตอนนเปนอกหนาทหนงของไฟ ทนาสนใจท

ปรากฏการใชในวรรณกรรม

ไฟแหงกลอบาย วรรณกรรมบางเรองยงมการน�า

เอาไฟมาใชเพอเปนกลอบายหลอกลอในรปแบบตาง ๆ

ทงในการหลอกเพอท�าลาย และหลอกเพอการเอาตวรอด

ดงตวอยางวรรณกรรมดงน

1)วรรณกรรมเรอง รามเกยรต ตอน หนมาน

เผากรงลงกา ในตอนนปรากฏการใชไฟเพอเปนกลอบาย

หลอกลอ เมอหนมานลานางสดา ณ กรงลงกาแลว กคดจะ

ลองฤทธกบเหลายกษ หนมานแกลงท�าเปนเพลยงพล�ายอมให

อนทรชตเอาโซเหลกมดไปพบทศกณฐ ท�าออกอบายวาตน

แสนทรมานขอใหทศกณฐฆาตนเสย ทศกณฐไมร วธฆา

จงถามจากหนมาน ไดความวาใหใชไฟเผา ทศกณฐจงสงให

น�าเชอเพลงมาพนรอบตวหนมาน แลวจดไฟดวยหอกแกว

สรกานต หนมานไดทจงกระโจนไปตามปราสาทใหไฟตด

ไปทวทกบรเวณ

เมอนน

ทาวทศกณฐใจหาญ

จงทรงหอกแกวสรกานต

ชชวาลดงดวงมณ

กลอกกลบกระหยบกวดแกวง

เปนประกายพรายแสงรศม

กเสดจยางเยองจรล

จดเขาทกายวานร

เกดเปนเปลวเพลงเรงโรจน

ชวงโชตจ�ารสประภสสร

รอนแรงยงแสงทนกร

ดวยฤทธรอนหอกชย

บดนน

ค�าแหงหนมานทหารใหญ

ครนเพลงตดขนกดใจ

วงโผนเขาในไพชยนต

เทยวจดปราสาทราชฐาน

เพลงกาลรงโรจนโพยมหน

โรงชางโรงมาเรอนพล

อลวนไปทงธาน


2553: 163)

198

ภาพท4หนมานกระโจนไปทวปราสาท เพอใหตดไฟทมา : นดดา หงษววฒน, 2545: 35

จากค�าประพนธดงกลาว ผวจยพบวา นอกเหนอ

ไปจากการเผาไหมแลว ไฟมบทบาทหนาททส�าคญอกอยาง

หนงในการหลอกลอ ดวยกลอบาย ดงทหนมานไดใชไปเปน

ตวท�าลาย กรงลงกา โดยไฟในชวงตอนนถกก�าหนดใหอยใน

แผนแหงกลอบายของหนมาน นบวาเปนอกบทบาทหนาท

ของไฟทพบไมบอยนก เปนขอมลใหมทได จากการวเคราะห

ขอมลทนาสนใจ

2)วรรณกรรมเรองพระสธน–มโนราหตอน

มโนราหบชายญ ปรากฎการใชไฟ ในการประกอบพธเชน

กน กลาวคอพธบชายญ ซงในวรรณกรรมตอนนกลาวถงทาว

อาทตยวงศ ทรงพระสบนวาพระองคถกสาวไสออกมาโอบ

จกรวาลไว ปโรหตมจตคดอจฉารษยาพระสธน จงท�านายวา

จะเกดภยพบตอยางใหญหลวง ตองท�าพธแกอปมงคลดวย

การท�าพธบชายญสงตาง ๆ 4 อยาง คอ สตวสองเทา สตวส

เทา คน และคนธรรพ สงทหายากทสดคอคนธรรพ ปโรหต

จงออกอบายใหนางมโนราหมาบชายญแทนคนธรรพ เนอง

จากเปนอวมนษยมาจากหมพานตเชนเดยวกน

นางมโนราหเสยใจเปนอยางมาก แตกคดอบายใน

การเอาตวรอดจากการเขาพธบชายญ ในครงน โดยนางได

ขอปกและหางคน เพอประดบใหเตมยศของนาง เมอกองไฟ

ในพธรงโรจนโชตชวงขน นางท�าการรายร�าถวายพระอคค

เมอไดโอกาสเหมาะกบนขนฟาหนไป

(กนร: สนทรยภาพในงานศลปะและวรรณกรรม,

2549: 173-174)

ในวรรณกรรมน ไฟมความส�าคญในขนแรก คอ

เปนสอกลางในการเผาสงสงหนงไปยงอกสถานทหนง กลาว

คอการน�านางมโนราหมาเขาพธบชายญเพอเซนสรวงตอ

สงศกดสทธ หากแตในขนตอไปบรบทของไฟไดเปลยนแปลง

ไปเปนสวนหนงใน กลอบายทนางมโนราหไดวางแผนไว

จงนบวาไฟ ทปรากฏในวรรณกรรมตอนนเปนหนงในไฟ

ทใชเพอเปนกลอบาย

ไฟแหงการชบชวต

1)วรรณกรรมเรองรามเกยรตตอนมณโฑหง

น�าทพยส�าเรจ ในตอนนปรากฏการใชไฟเพอประกอบพธ

ปรงน�าทพยของนางมณโฑ เมอทศกณฐรวาทพของนาสร

ตายจงปรกษา นางมณโฑ ท�าใหนางนกถงพธหงน�าทพยเมอ

ครงทพระอมาเคยสอนไววา หากใครไดกนน�านจะไมตาย

โดยใชเวลาในการหงน�าทพย 7 วนจงส�าเรจ

เมอนน

ฝายนางมณโฑมเหส

ส�ารวมใจท�ากจพธ

ถงทก�าหนดเจดวน

เดชะพระเวทชยชาญ

บนดาลปถพเลอนลน

น�าทพยกเกดขนพรอมกน

ในหมอแกวสวรรณอ�าไพ

กลยาชนชมโสมนส

พนสวสดไมมทเปรยบได

กใหมโหทรปรชาไว

เอาไปถวายพระสาม


2553: 328)

ภาพท5 ภาพหนมานแปลงเปนทศกณฐเขาท�าลายพธหงน�าทพยทมา: สมาล วระวงศ, 2549: 104

199


ในตอนนผวจยพบวา ไฟถกใชในบทบาทหนาทของ

การเปนสวนหนงในการชวยใหฟนคนชวตได ซงหากกลาว

ในเบองตนอาจนกถงเปนการใชไฟเพอหงหาอาหาร หากแต

ผ วจยได ว เคราะหเหต และผลของค�าประพนธ จาก

วรรณกรรมแลว จงสามารถเขาใจไดวาไฟในขนตอนดงกลาว

มบทบาทส�าคญคอการเปนไฟทถกใชเพอการคนชวต

จากตวอยางวรรณกรรมและบทละครดงทไดกลาว

มาทงหมด ไดแก ไฟแหงการพสจนความบรสทธ ไฟแหง

ความจงรกภกด ไฟแหงการเสยงทาย ไฟแหงกลอบาย และ

ไฟแหงการชบชวต ผวจยไดพบความส�าคญของการใชไฟใน

แตละรปแบบแตกตางกนออกไปตามบรบทตาง ๆ ซงจาก

ขอมลทงหมดทกลาวมานน ในองกการแสดงสวนท 3 ผวจย

จงเลอกบทบาทหนาทของไฟทใชในการพสจนความบรสทธ

มาเปนแรงบนดาลใจใน การสรางสรรคผลงานนาฏยศลป

เนองดวยพธกรรมการลยไฟเปนพธทเปนทรจกมากทสด

จากขอมลทผวจยศกษาขอมลมา ผนวกกบผวจยพบวาการ

พสจนความบรสทธผานความรอนและเปลวไฟเปนการน�า

เอาความเชอในเรองทวาไฟคอสอกลางถงเทพเจา “เนองจาก

ในความเชอของศาสนาฮนดมกจดไฟกอนท�าพธตาง ๆ เพอ

สอสารถงเทพเจากอน” (อภโชต เกตแกว, สมภาษณ: 12

กนยายน 2561) มาเชอมโยงกบพลงความรอน ทมในตวของ

ไฟ ซงเปนขอมลทนาสนใจ จงเปนทมาของการน�าวรรณกรรม

ทเกยวของกบการใชไฟในการพสจนความบรสทธมาเปนตน

แบบใน การสรางสรรคผลงานนาฏยศลป โดยอธบาย พอ

สงเขปไดดงน

นาฏยศลปสรางสรรคในองกการแสดงท 1 ไฟแหง

การพสจน ผวจยน�าเอาวรรณกรรมเปนตนแบบ จดรวมของ

วรรณกรรมทศกษาและงานนาฏยศลปสรางสรรคในองกน

คอ การน�าเอารปแบบของพธลยไฟเพอพสจนความบรสทธ

มาใชใน การสรางสรรคและการแสดงโดยเพมความนาสนใจ

ในกระบวนการตาง ๆ ใหมากยงขน เรมตนดวย การคดเลอก

นกแสดงทมความสามารถทงทางดานนาฏยศลปไทยและ

นาฏยศลปตะวนตก ใชรปแบบการเคลอนไหวทชดเจน เรยบ

งาย และไมซบซอน เพอผลกดนใหทาทมความหมาย และ

ทาทเปนสญลกษณทนกแสดงตองการแสดงออกโดดเดน

ออกมา (วรรณวภา มธยมนนท, 2561: 86.) โดยผวจย

ก�าหนดเรองราวคอ สตรผทจ�าตองเขาพธลยไฟเพอแสดง

ความบรสทธของตนแสดงทาททมนใจแมวาจะมความวตก

เลกนอย ในขณะทบคคลอน ๆ ก�าลงน�าเชอเพลงตาง ๆ มา

ปทางเพอจดไฟ ดวยพลงแหงความบรสทธผพสจนเดนผาน

กองไฟไปอยางงายดายราวกบไมมความรอนใด ๆ เกดขน

เหลาคนทใสรายจงถกเถาถานของกองไฟนนเผาท�าลาย

ตนเอง เฉกเชนเปนผแพภยตนเองนนเอง

จากการศกษาการแสดงโขนเรองรามเกยรต ตอน

สดาลยไฟ ผวจยไดเหนถงกระบวนการทงดงามเปนแบบแผน

ในดานลลาทาร�า ฉาก และอปกรณประกอบการแสดงท

งดงาม น�ามาส การสรางรปแบบการแสดงนาฏยศลป

สรางสรรค ในองกท 1 ไฟบรสทธ โดยผวจยท�าการออกแบบ

ในดานลลา ใหมความชดเจนในการสอความหมายมากยงขน

กลาวคอการใชทาทางทไมซบซอน แสดงออกทางอารมณให

ผชมเขาใจงาย ทงทางสหนาและทาทาง สรางความแปลก

ใหมเพมเตมจากการแสดงแบบดงเดมดวยการใชเทคนคของ

นาฏยศลปสกลอน ๆ รวมถงการใชอปกรณประกอบการ

แสดงเพอเพมสญญะสอความหมายในการแสดง ผสมผสาน

เพอใหเกดความตนตาตนใจ และมความรวมสมยมากยงขน

ภาพท 6 ภาพนางสดาลยไฟ สวนหนงในการสรางสรรคนาฏยศลปจากความสมพนธระหวางไฟกบมนษยทมา: ผวจย 13 กมภาพนธ 2562

จากภาพเป นผลงานการแสดงนาฏยศลป

สร างสรรค จากความสมพนธ ระหว างไฟกบมนษย

ในองกการแสดงท 1 ไฟแหงการพสจน ซงผวจยไดรบแรง

บนดาลใจจากวรรณกรรมไทย เรองรามเกยรต ตอน สดาลย

ไฟ น�ามาสรางสรรคใหมองคประกอบทแปลกใหม โดยเนอหา

การแสดงเปนการกลาวถงความครนคดตองการพสจนความ

บรสทธของนางสดา ลลาทใชเปนรปแบบนาฏยศลปรวมสมย

โดยลกษณะเดนของตอนดงกลาวทผวจยน�ามาสรางสรรคคอ

การใชอปกรณผาแดงปเปนทางยาวใหนางสดาเดน สอถง

ความทรมานจากความรอนของไฟทแมมากเพยงใดนางสดา

ผบรสทธกสามารถผานพนไปได

200

สรป ในการด�าเนนงานวจยน ผวจยไดท�าการศกษา

ขอมลเรองบทบาทของไฟทปรากฏในวรรณกรรมไทยใน

บรบทตาง ๆ แลวจงคดเลอกประเดนไฟในสญลกษณของ

การพสจนความบรสทธมาใชในการสรางสรรคผลงาน

เนองจากเมอศกษาขอมลแลว ผวจยมความสนใจในพธกรรม

ทเปนการพสจนความจรง พธกรรมนปรากฏหลกฐานทาง

วรรณกรรม หากแตในปจจบนกมการเดนลยไฟในเทศกาล

ตาง ๆ ซงสาระส�าคญของการประกอบพธนอาจไดมการ

เปลยนแปลงไป ผวจยจงน�าประเดนการใชไฟเพอพสจน

ความบรสทธมาใชเปนตนแบบในการสรางสรรคผลงาน

นาฏยศลปทนาสนใจตามกระบวนการในการสรางสรรคท

เหมาะสมตอไป

ขอเสนอแนะ จากการศกษาในครงนคอ บทบาทหนาทของไฟ

ยงคงมอกมากมายหลายประเดน ซงหากผทสนใจไดท�าการศกษา

เพมเตมประกอบกบการวเคราะหอยางถถวนแลว จะไดขอมล

ทนาสนใจในบรบทของไฟในรปแบบตาง ๆ อกมากมาย เชน

ววฒนาการและการใหความหมายของการใชไฟในแตละ

ยคสมย การใชไฟในการสอสารในบรบทตาง ๆ ไฟทใชในประเพณ

ไฟทใชประกอบในงานนาฏยศลป ไฟในการด�ารงชวต ของ

มนษย และไฟในมมมองของแตละศาสนา เปนตน

ข อควรค�านงในการท�าการแสดง คอ ควร

ระมดระวงการใชวรรณกรรมในการสรางสรรคผลงาน ผวจย

ไมควรบดเบอนประเดนหลกของวรรณกรรมใหผดเพยนไป

เนองจากวรรณกรรมเปนศลปะทควรคาแกการอนรกษ

การเลอกใชเปนกรณศกษาผวจยจงควรสรางสรรคผลงาน

อยางรอบคอบ เพอคงไวซงหวใจส�าคญของวรรณกรรม

การเพมเตมหรอลดทอนใจความตาง ๆ ตองระมดระวงในเรอง

สาระส�าคญของวรรณกรรมนน ๆ รวมทงสอบทานกบผเชยวชาญ

เพอเปนการอนรกษไว ใหด�ารงอย และท�าใหผลงาน

นาฏยศลปสรางสรรคมคณคาทงในดานของศลปะการแสดง

และในดานของวรรณศลปสบไป

เอกสารอางองนดดา หงษววฒน. (2545). เลาเรองรามเกยรตจากจตรกรรมฝาผนงรอบพระระเบยงวดพระศรรตนศาสดาราม. กรงเทพฯ:

ส�านกพมพแสงแดดเพอเดก.

บทละครเรองอเหนาพระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย. (2554). พมพครงท 2. กรงเทพฯ: ส�านก

พมพเพชรกะรต.

พรชวน มลพนธ. (2549). กนร:สนทรยภาพในงานศลปะและวรรณกรรม. พระนคร: ส�านกพมพศยาม.

รนฤทย สจจพนธ. (2549). เลาเรองขนชางขนแผนจากเสภาเรองขนชางขนแผน. กรงเทพฯ: ส�านกพมพธารปญญา.

วรรณวภา มธยมนนท. (2561, มกราคม–มถนายน 2561). การสรางสรรคนาฏยศลปจากแนวคดการแบงภาคของพระนารายณ.

วารสารสถาบนวฒนธรรมและศลปะ. 19(2): 83-93.

ศภกจ นมมานนรเทพ และ จงจต นมมานนรเทพ. (2553). บทละครเรองรามเกยรตพระราชนพนธในพระบาทสมเดจ

พระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช เลมท 2. กรงเทพฯ: ส�านกพมพบรรณกจ.

____________. (2553). บทละครเรองรามเกยรตพระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช

เลมท 3. กรงเทพฯ: ส�านกพมพบรรณกจ.

ส�านกหอสมดแหงชาต. (2559). ขนชางขนแผนฉบบช�าระใหม. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: ส�านกพมพ แสงดาว.

อภโชต เกตแกว. ผเชยวชาญทางดานนาฏศลปอนเดยและนาฏศลปรวมสมย. สมภาษณวนท 12 กนยายน 2561.

201


การตดตอผเขยนบทความ

นวภ แซตง Nawapooh Sae-Tang [email protected]

กตตพงษ เกยรตวภาค Kittipong Keativipak [email protected]

สรนทร เมทะน Surin Medhanee [email protected]

ศรสคล พรมโส Srisukhon Promso [email protected]

วทวส กรมณโรจน Vittavat Kornmaneeroj [email protected]

ศรพนธ นนสนานนท Siriphan Nunsunanon [email protected]

อภโชต เกตแกว Apichot Katekeaw [email protected]

วระ พนธเสอ Veera Phansue [email protected]

ลกขณา แสงแดง Luckana Saengdaeng [email protected]

พสษฐ บวงาม Pisit Buangam [email protected]

วศลยศยา ศภสาร Wisansaya Suppasan [email protected]

สรเชษฐ มฤทธ Suraches meerith [email protected]

ณชาภทร จาวสตร Nichapat Javisoot [email protected]

อศวน โรจนสงา Asawin Rojsanga [email protected]

ตวงพร มทรพย Tuangporn Meesup [email protected]

วารสารสถาบันวัฒนธรรมและศิลปะica.swu.ac.th/upload/research/download/215-7460-0.pdf ·...

Documents

Transcript of วารสารสถาบันวัฒนธรรมและศิลปะica.swu.ac.th/upload/research/download/215-7460-0.pdf ·...