ลีลาท่าภาษาโขนลิง · 2014-03-15 · ๒๒๒...
18
The Journal of the Royal Institute of Thailand Vol. 37 No. 2 April-June 2012 ลีลาท่าภาษาโขนลิง * บทคัดย่อ การแสดงโขนของไทยแสดงเรื่องรามเกียรติ์ เนื้อเรื่องส่วนใหญ่เป็นการท�าสงครามระหว่าง พระรามกษัตริย์แห่งกรุงอโยธยา ซึ่งมีไพร่พลวานรเป็นกองทัพ กับทศกัณฐ์พญายักษ์แห่งกรุงลงกาที่ มีบรรดาพญายักษ์ และไพร่พลยักษ์เป็นกองทัพ วานรที่ปรากฏในการแสดงโขนมีกระบวนลีลาท่าทาง ที่ได้รับอิทธิพลมาจากอากัปกิริยาของลิงในธรรมชาติ ผสมผสานกับกระบวนท่าการเชิดหนังใหญ่ และกระบวนท่าของกระบี่กระบอง ลีลาท่าทางต่าง ๆ แสดงออกเป็นภาษาท่าทาง ใช้ในการโต้ตอบ เป็นภาษาโขนลิงอันเป็นลักษณะเฉพาะของโขนตัวลิง จากการศึกษาค้นคว้า พบว่า ท่าทางอันเป็น อากัปกิริยาของลิงในการแสดงโขนนั้นมีที่มาจากลิงแสมซึ่งเป็นลิงที่มีอยู ่ชุกชุมในประเทศไทย โดย ได้ศึกษาจากพื้นที่ที่มีลิงแสมอาศัยอยู ่ ได้แก่ บริเวณศาลพระกาฬ จังหวัดลพบุรี เขาสามมุข จังหวัด ชลบุรี และเขาวัง จังหวัดเพชรบุรี ค�าส�าคัญ : ลีลาท่า, ภาษาโขนลิง * ปรับปรุงจากการบรรยายทางวิชาการในการประชุมส�านักศิลปกรรม เมื่อวันที่ ๑๖ กันยายน ๒๕๕๓ ลิงในการแสดงโขน มีความส�าคัญต่อการแสดงไม่น้อยกว่าโขนประเภทอื่น ๆ ลิง ตามพจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒ ให้ความหมายว่า สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม มีลักษณะคล้ายคน ตีนหน้าและตีนหลังใช้จับเกาะได้ มีหางยาว ลิงแสม ชื่อลิงชนิดหนึ่ง เป็นลิงที่หางยาวที่สุด ตัวสีน�้าตาลปนเทาหรืออมเขียว ขนตัวสั้นและ วนเป็นขวัญ ขนหัวซ้อนขึ้นเป็นสันกลางหัว อยู่รวมกันเป็นฝูง พบมากในแถบอินโดจีน เช่น ประเทศไทย พม่า ฟิลิปปินส์ นิสัยค่อนข้างซุกซน ไม่ดุร้าย เลี้ยงเชื่อง หัดง่าย กินพืช แมลง หอย ปู และปลาเป็นอาหาร ด้วยนิสัยดังกล่าวชาวบ้านจึงสามารถจับลิงได้และคุ ้นเคย น�ามาฝึกหัดตั้งแต่เล็ก ให้สามารถเล่นละครลิงได้ ไพโรจน์ ทองค�าสุก ภาคีสมาชิก ส�านักศิลปกรรม ราชบัณฑิตยสถาน
Transcript of ลีลาท่าภาษาโขนลิง · 2014-03-15 · ๒๒๒...
The Journal of the Royal Institute of ThailandVol. 37 No. 2 April-June 2012
ลลาทาภาษาโขนลง*
บทคดยอ
การแสดงโขนของไทยแสดงเรองรามเกยรต เนอเรองสวนใหญเปนการท�าสงครามระหวาง
พระรามกษตรยแหงกรงอโยธยา ซงมไพรพลวานรเปนกองทพ กบทศกณฐพญายกษแหงกรงลงกาท
มบรรดาพญายกษ และไพรพลยกษเปนกองทพ วานรทปรากฏในการแสดงโขนมกระบวนลลาทาทาง
ทไดรบอทธพลมาจากอากปกรยาของลงในธรรมชาต ผสมผสานกบกระบวนทาการเชดหนงใหญ
และกระบวนทาของกระบกระบอง ลลาทาทางตาง ๆ แสดงออกเปนภาษาทาทาง ใชในการโตตอบ
เปนภาษาโขนลงอนเปนลกษณะเฉพาะของโขนตวลง จากการศกษาคนควา พบวา ทาทางอนเปน
อากปกรยาของลงในการแสดงโขนนนมทมาจากลงแสมซงเปนลงทมอยชกชมในประเทศไทย โดย
ไดศกษาจากพนททมลงแสมอาศยอย ไดแก บรเวณศาลพระกาฬ จงหวดลพบร เขาสามมข จงหวด
ชลบร และเขาวง จงหวดเพชรบร
ค�าส�าคญ : ลลาทา, ภาษาโขนลง
* ปรบปรงจากการบรรยายทางวชาการในการประชมส�านกศลปกรรมเมอวนท๑๖กนยายน๒๕๕๓
ลงในการแสดงโขนมความส�าคญตอการแสดงไมนอยกวาโขนประเภทอนๆ
ลงตามพจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒ใหความหมายวาสตวเลยงลกดวยนม
มลกษณะคลายคนตนหนาและตนหลงใชจบเกาะไดมหางยาว
ลงแสม ชอลงชนดหนง เปนลงทหางยาวทสด ตวสน�าตาลปนเทาหรออมเขยว ขนตวสนและ
วนเปนขวญขนหวซอนขนเปนสนกลางหวอยรวมกนเปนฝงพบมากในแถบอนโดจนเชนประเทศไทย
พมาฟลปปนสนสยคอนขางซกซนไมดรายเลยงเชองหดงายกนพชแมลงหอยปและปลาเปนอาหาร
ดวยนสยดงกลาวชาวบานจงสามารถจบลงไดและคนเคยน�ามาฝกหดตงแตเลกใหสามารถเลนละครลงได
ไพโรจน ทองค�าสกภาคสมาชก ส�านกศลปกรรม
ราชบณฑตยสถาน
๒๑9ไพโรจน ทองค�ำสก
วารสารราชบณฑตยสถานปท ๓๗ ฉบบท ๒ เม.ย.-ม.ย. ๒๕๕๕
ดานการแสดงโขนลงผเชยวชาญโขนลงไดใหความเหนเกยวกบลกษณะของลงในการแสดงโขน
วาลงสวนใหญจะมอปนสยซกซนขเลนและมกแสดงอากปกรยาหยอกลอสนกสนานไมอยนงครโขนลง
ไดน�ากรยาทาทางตางๆ ของลงมาปรงแตงปรบลดใหเกดกระบวนทาทงดงามตามแบบนาฏยศลปเปนพน
ฐานและน�าการเตนหนงใหญการตอสดวยกระบกระบองและทาทางทงามสงาของเทพเจาผใหก�าเนดมา
รวมกนไดอยางลงตว
กรยาทาทางของลงแสม
ผแสดงโขนตวลงจะตองไดรบการคดเลอกจากครผสอน โดยมวธการคดเลอกและการฝกหด
อยางตอเนองดงน
การคดเลอกผฝกหดโขนลง
คดเลอกจากเดกชายอายระหวาง๑๐-๑๒ปโดยมเกณฑในการคดเลอกดงน
เดกผชายทมรปรางทวมสงหรอเตยกได ล�าคอสนทาทางคลองแคลววองไวมอเทาไมใหญนก
มรางกายแขงแรง
การฝกหดโขนเบองตน
การฝกหดโขนเบองตนเปนการเตรยมความพรอมของรางกายและจตใจกระบวนทาทางตางๆ
ในการฝกหดจะเปนพนฐานอนน�าไปสการแสดงโขนลงซงการฝกหดโขนเบองตนแตละประเภทจะมลกษณะ
และประโยชนดงตอไปน
ลลำทำภำษำโขนลง๒๒๐
The Journal of the Royal Institute of ThailandVol. 37 No. 2 April-June 2012
๑. ตบเขาวธปฏบตคอผฝกหดนงพบเพยบดนหลงล�าตวตงตรงเปดปลายคางมองตรงไป
ขางหนามอทงสองวางอยบนหวเขาพอเรมฝกหดกยกมอขวาขนตบฝามอลงไปบนเขาขวานบ๑ยกมอ
ซายขนแลวตบฝามอซายลงไปบนเขาซายนบ๒ยกมอขวาขนแลวตบลงอกครงหนงยกมอซายนบ๓เมอ
ปฏบตไดอยางนกนบวาเสรจไปขนตอนหนงแลวตอจากนนกตบฝามอซายลงไปบนเขาซายนบ๑ยกมอ
ขวาขนแลวตบฝามอขวาลงไปบนเขาขวานบ๒ยกมอซายแลวตบฝามอซายลงไปบนเขาซายนบ๓ยกมอ
ขวาการตบเขานปฏบตไดทงปดจงหวะและเปดจงหวะการปฏบตปดจงหวะคอการนบจงหวะทมอตบลง
นบ๑-๒-๓สวนการปฏบตเปดจงหวะคอการนบจงหวะทมอตบลง๓ครงอยางตอเนองนบเปน๑จงหวะ
ประโยชนของการฝกหดตบเขากเพอใหผฝกหดรจกจงหวะควบคมจงหวะไดอยางคงทเพราะจงหวะเปน
หลกส�าคญในการแสดงโขน
๒. ถองสะเอว มกจะปฏบตตอจากทาตบเขา วธปฏบต คอ ผฝกหดนงพบเพยบในทาเดม มอ
ทงสองหงายแลวก�ามอหกขอมอขนขางล�าตวงอแขนใหขอศอกอยหางจากเอวประมาณ๑คบใหแขน
ขนานกบพนจากนนเรมตนดวยการกระทงศอกขวาทเอวพรอมกบเอยงคอทางซายและล�าตวไปทางซาย
ตอจากนนกเปลยนเปนกระทงศอกซายทเอวพรอมกบเอยงคอทางขวาและล�าตวไปทางขวานบเปนจงหวะ
๑-๒-๓ท�าเชนนไปเรอยๆ ประโยชนของการฝกหดถองสะเอวท�าใหผฝกหดรจกการยกเยองล�าตวยกคอ
ยกไหลและใชชวงเอวใหออนไหวไปตามจงหวะไดเปนอยางด
การตบเขา
๒๒๑ไพโรจน ทองค�ำสก
วารสารราชบณฑตยสถานปท ๓๗ ฉบบท ๒ เม.ย.-ม.ย. ๒๕๕๕
๓. เตนเสา วธปฏบต คอ ผฝกหดอยในทายน
ตอกนเปนแถว จากนนกางขายอเขาลง สนเทาตรงกน
ปลายเทาแบะออก ใหขาทงสองเปนรปสเหลยม ล�าตว
ตงตรง เปดปลายคาง มอทงสองตงหกขอมอขน นวหว
แมมอซอนเกยวกน เหยยดแขนใหตงมาดานหนาขนาน
กบพน จากนนจงยกเทาขวาขนแลวกระทบลงไปให
ชดเทาซาย ยกเทาซายกระทบลงไปชดเทาขวา แลว
ยกเทาขวากระทบลงไป ยกเทาซายหนบนอง ซงตอง
ปฏบตอยางรวดเรว วธปฏบตเชนนเรยกวา “ตะลกตก”
จากนนกระทบเทาซายลงไปแลวยกเทาขวาขนท�าสลบ
ผลดเปลยนกนอยางนไปเรอย ๆ เรยกรวมวา เตนเสา
ประโยชนของการฝกหดเตนเสา ท�าใหผฝกหดมก�าลงขา
ทแขงแรง สามารถออกทาทางในการเตนโขนไดนาน ๆ
โดยไมรสกเหนอยงาย
๔. ถบเหลยม ปฏบตตอจากการเตนเสา วธ
ปฏบต คอ ผฝกหดอยในทาหนหลงพงเสาหรอผนง ยอ
เหลยมแบะเขาออก ผสอนจะนงหนหนาเขาหาผฝกหด
แลวใชฝาเทาทงสองขางถบทเขาของผฝกหดคอยๆดน
การถองสะเอว
การเตนเสา
ลลำทำภำษำโขนลง๒๒๒
The Journal of the Royal Institute of ThailandVol. 37 No. 2 April-June 2012
ออกไปจนเหลยมแบะไดท จากนนใหผฝกหดบดตว
ไปทางซายทหนง ทางขวาทหนง ยดตวขน แลวใช
ฝาเทาขยทหวเขาทง๒ เพอใหเสนคลายประโยชน
ของการถบเหลยมคอท�าใหผฝกหดมเหลยมทสวยงาม
ตามแบบการแสดงโขน
๕. ฉกขาใชเฉพาะโขนตวลงจะปฏบตตอ
จากการถบเหลยม เมอถบเหลยมเสรจผสอนจะให
ผฝกหดคอยๆ กางขาทงสองขาออกจากกนจนกระทง
นงลงกบพนโดยผสอนจะชวยใชฝาเทาทงสองขางกด
ลงไปทหวเขาพรอมทงคอยๆ ดนขาของผฝกใหแยก
ออกไปดานขางจนเปนเสนตรงกดหวเขาแนบกบพน
ประโยชนของการฉกขาจะท�าใหผฝกหดเกดความ
คลองตว สามารถตลงกา และแสดงทาทางของโขน
ตวลงไดเปนอยางด
๖. หกคะเมน หรอตลงกา ใชเฉพาะโขน
ตวลง วธปฏบต คอ ใหผฝกหดใชฝามอทงสองยน
กบพนจากนนกถบเทาทงสองขนไปใชฝามอยนเทา
ตดกบผนง เมอผฝกหดพอจะปฏบตได กใหผฝกหด
ปฏบตแบบเคลอนทโดยเทาไมตองตดผนงใชวธเดน
ดวยมอแทนตอจากนนตองใชอปกรณชวยหกคะเมน
ตลงกานนกคอเบาะเพอชวยใหเกดความปลอดภย
ผฝกหดตลงกาไปขางหนาคอวงมอยนพน ถบตวสง
เทาไปขางหลงดวยความเรวและแรง ใหหมนกลบ
มายน ผฝกหดตลงกาหลง โดยยนหนหลงยอเขา
ทง๒ขางกระโดดเหวยงตวไปขางหลงมอทงสองยน
พนหมนกลบมายนนอกจากนยงมการตลงกาเหวยง
ตวไปขาง ๆ และพงตวมวนลงไปขางหนากบพน
ทาหกคะเมนหรอตลงกานมชอเรยกตางกนดงน
การถบเหลยม
การฉกขา
๒๒๓ไพโรจน ทองค�ำสก
วารสารราชบณฑตยสถานปท ๓๗ ฉบบท ๒ เม.ย.-ม.ย. ๒๕๕๕
_หกคะเมนหงายไปขางหลง เรยกวาตลงกาหกมวน
_หกคะเมนไปขางหนา เรยกวาอนธพา
_หกคะเมนหมนไปขางๆ เรยกวาพาสรน
ประโยชนของการฝกหดตลงกา เพอใหอวยวะในรางกายเกดความยดหยนสามารถเคลอนไหว
พลกแพลงไดอยางคลองแคลววองไว
ตลงกาหกมวน อนธพา
พาสรน
ลลำทำภำษำโขนลง๒๒๔
The Journal of the Royal Institute of ThailandVol. 37 No. 2 April-June 2012
ประโยชนของการฝกหดโขนเบองตน
๑. เพอเปนการเตรยมตวใหผฝกเกดความเคยชนกบจงหวะพนฐานในการฝกหดโขน
๒. เพอเปนการฝกใหรจกการเคลอนไหวอวยวะทส�าคญตามทาทางนาฏศลป เชน ล�าตว คอ
ใบหนาเพอใหเกดความประสานกลมกลนเปนทาทางนาฏศลปทงดงาม
๓. เพอเปนการฝกใหเกดความอดทนตอสภาพรางกายเพราะในการแสดงโขนจ�าเปนตองใชพละ
ก�าลงในการแสดงทคอนขางยากและเปนเวลายาวนาน
เมอผานการฝกหดโขนเบองตนครบถวนแลวกจะฝกหดกระบวนทาเฉพาะคอการฝกหดแมทาโขน
ลงโดยครจะคอยดแลจบทาทางจบมอจบขากดไหลแกไขขอบกพรองใหปฏบตทาทางไดอยางถกตอง
ภาษาทาโขน
ภาษาของมนษยทใชสอสารกนอยในปจจบนนอาจแบงไดเปน๒ชนดคอ
๑. การเปลงเสยงออกมาทางปากเปนถอยค�าใหไดยนเรยกวาภาษาพด
๒. การแสดงกรยาอาการเปนทาทางใหไดเหนเรยกวาภาษาทา(ภาษากาย)
ภาษาทาทางนมมาตงแตโบราณกาล กอนทจะรจกการใชอวยวะในการเปลงเสยงออกมาเปน
ถอยค�าเชนทใชกนอยในปจจบนนทาทางตางๆ จงปรากฏมอยมากมายซงอาจแบงออกไดเปน๓ประเภท
ดงน
๑. ทาทางทใชแทนค�าพดเชนตวเราตวทานรบปฏเสธสงเรยกฯลฯ
๒. ทาทางทใชเปนอรยาบถและกรยาอาการเชนยนเดนนงนอนการแสดงความเคารพฯลฯ
๓. ทาทางทใชแสดงอารมณเชนรกเกลยดโกรธดใจเสยใจราเรงโศกเศราฯลฯ
ทาทางธรรมดาเมอน�ามาใชในการแสดงโขน กมการประดษฐดดแปลงใหวจตรงดงามยงขนโดย
มงใหเกดสนทรยรสอนเปนหลกส�าคญของศลปะและเพอใหกระบวนทาทางตางๆ นนสามารถแสดงรวม
กบดนตรบทพากยเจรจาและบทรองไดอยางกลมกลน
กระบวนทาทางการเตนการร�าอนเปนภาษาของโขนลงนนอาจแบงออกไดเปน๓ชนดคอ
๑. ทาโขนอนเปนลกษณะเฉพาะตวลง
๒. ทาโขนในการร�าเพลงหนาพาทย
๓. ทาโขนในการร�าใชบท
๒๒๕ไพโรจน ทองค�ำสก
วารสารราชบณฑตยสถานปท ๓๗ ฉบบท ๒ เม.ย.-ม.ย. ๒๕๕๕
ทาโขนอนเปนลกษณะเฉพาะตวลง
โขนนยมแสดงเรองรามเกยรตเปนหลกตวโขนในเรองรามเกยรตนนอาจแบงไดเปน๔ประเภท
ไดแกพระนางยกษและลงซงแตละประเภทจะมทาทางทแตกตางกนออกไปดงน_ลกษณะเฉพาะตวลง มการประดษฐกระบวนทาทางเฉพาะทมความแตกตางไวอยางวจตร
งดงามเชน
วงลง ปรากฏใชในทาโขนลงเกอบทงหมด มลกษณะดงน นวชเหยยดตง งอนวกลาง
นวนางนวกอย เรยงล�าดบจากสงไปหาต�า ใหนวเรยงชดตดกนนวหวแมมองอ
เขาหาฝามอหกขอมอตงขน
มอเขาอก ปรากฏใชในทาโขนลงเกอบทงหมดมลกษณะดงนปลอยปลายมอหอยลงใหขอมอ
อยทกลางหนาอกหบขอศอกถาเขาอกมอเดยวอกมอจะตงวงลงถาเขาอก๒มอ
มอซายจะอยบน
ทาหยอง ปฏบตได๒ขางแตตองสลบมอกนจดอยในชดแมทาออกฉากจะใชเปนกรยา
“มอง”วธปฏบตยนกางขายอตวลงขาซายตงเหลยมขาขวาหลบเหลยมเปด
สนเทาพอสมควร มอทงสองงอ มอซายอยในระดบหนาอก มอขวาอยในระดบ
หนาทอง มอซายอยบน ปลายนวกลางขางซายจดขอมอขวา หนามองทางซาย
เอยงศรษะขวา
ทาลงซงเปนแมทาหลกม๗ทาไดแก
ทาท๑ ทาท๒ ทาท๓
ลลำทำภำษำโขนลง๒๒๖
The Journal of the Royal Institute of ThailandVol. 37 No. 2 April-June 2012
ทาโขนในเพลงหนาพาทย
ทาโขนในเพลงหนาพาทยคอการแสดงกระบวนทาทางตามท�านองเพลงดนตรทบรรเลงประกอบ
การแสดงโขน โดยผแสดงโขนจะตองเตนและร�าไปตามจงหวะ และทวงท�านองเพลงดนตร ซงไดมการ
บญญตเปนจารตของการแสดงโขนเชนเชดเสมอตระนมตตระนอนกราวนอกกราวในโอด
การแสดงโขนเมอปพาทยบรรเลงเพลงหนาพาทยผแสดงโขนจะเตนและร�าตามจงหวะหนาทบ
(จงหวะหนาทบคอจงหวะการลงของกลองตะโพน)ในการเตนและร�าของตวโขนลง
ทาท๔ ทาท๕
ทาท๖ ทาท๗
๒๒๗ไพโรจน ทองค�ำสก
วารสารราชบณฑตยสถานปท ๓๗ ฉบบท ๒ เม.ย.-ม.ย. ๒๕๕๕
กระบวนทาของโขนตวลงมทาเตนและทาร�าเฉพาะในการร�าเพลงหนาพาทยซงจะแสดงความ
องอาจผงผายและรกรรกรนตามประสาลงดวย
การเตนและร�าเพลงหนาพาทยในการแสดงโขนนน มการก�าหนดเพลงเฉพาะส�าหรบตวโขนลง
ดงน
เสมอ พระนางยกษและลง
คกพาทย พระนางยกษและลง
ตระนอน พระนางยกษและลง
ตระนมต พระนางยกษและลง
ปฐม ยกษและลง
กราวนอก พระและลง
ทาโขนในการใชบท
การร�าใชบทคอการร�าตามบทพากยเจรจาและบทรองซงตวโขนตองแสดงภาษาทาทางไปตาม
ค�าพากยเจรจาและค�ารองนนๆโดยมกระบวนทาทแทนค�าพดทาทแสดงกรยาอาการและทาทแสดง
อารมณผสมกลมกลนกนอยขอยกตวอยางพรอมภาพประกอบทาโขนในการร�าใชบทของโขนตวลงดงน
ทาออกกราวของสครพ ทาออกกราวของหนมาน
ลลำทำภำษำโขนลง๒๒8
The Journal of the Royal Institute of ThailandVol. 37 No. 2 April-June 2012
นอกจากกระบวนทาเฉพาะตางๆ ของโขนตวลงแลวยงปรากฏกระบวนทาเฉพาะในการแสดง
โขนอกมากมายเชนกระบวนทาในการตอสเนอเรองสวนใหญเปนเรองของการท�าศกสงครามกระบวน
ทาในการเกยวพาราสซงนบไดวาเปนกระบวนทาทงดงาม
ทารก ทาอาย
ทาโกรธ ทาเสยใจ
๒๒9ไพโรจน ทองค�ำสก
วารสารราชบณฑตยสถานปท ๓๗ ฉบบท ๒ เม.ย.-ม.ย. ๒๕๕๕
ทารบขนลอยพเศษเกยวคอระหวางลงกบยกษ ทารบขนลอยบาระหวางลงกบยกษ
ทารบขนลอยระหวางลงกบยกษทาท๑ ทารบขนลอยระหวางลงกบยกษทาท๒
ลลำทำภำษำโขนลง๒๓๐
The Journal of the Royal Institute of ThailandVol. 37 No. 2 April-June 2012
ทารบหกฉกทารบขนลอยพเศษเหยยบบา
ทารบขนลอยพเศษหลง
๒๓๑ไพโรจน ทองค�ำสก
วารสารราชบณฑตยสถานปท ๓๗ ฉบบท ๒ เม.ย.-ม.ย. ๒๕๕๕
การแสดงทาทางเฉพาะของโขนตวลงทเลยนแบบมาจากลงตามธรรมชาตทปรากฏ ในการ
แสดงมกสอดแทรกอยในทาเตนโขนตวลงโดยเฉพาะทามอลงมอเขาอกและทาเกาซงเหนไดอยางชดเจน
และมความหมายเฉพาะสามารถใชไดในโอกาสตางๆดงน
มอวงลง แสดงทาตงวงโดยเฉพาะมความแตกตางจากโขนตวอนอยางเหนชดเจน เมอโขนตวลง
แสดงออกทาทางตามแบบนาฏศลปโขนจะใชวงลงออกทาทาง นอกจากน การท�าทาไหว
(พนมมอ)โขนตวลงยงแสดงออกแตกตางจากโขนตวอนคอมอซายแบมอมอขวาท�าวงลงน�ามา
ประกบโดยใชนวกลางนวนางและนวกอยรวบฝามอซายไว
มอเขาอก นบเปนทาเฉพาะในแสดงอากปกรยาของลงทมกจะน�ามอมาไวทอกเปนการระวงภยอยางหนง
เพอจะคอยปดปองสงตางๆทจะเขามาท�ารายตน
ทาเกา เปนกรยาอาการของลงในธรรมชาตทแสดงอาการคนเกาสวนตางๆของรางกายอยไมนง
หลกหลกตลอดเวลาไมวาจะอยทไหนหรอท�าอะไรกจะท�าทาเกา
กระบวนทาเกยวพาราส
หนมานจบนางสพรรณมจฉาพาลเกยวนางดารา
ลลำทำภำษำโขนลง๒๓๒
The Journal of the Royal Institute of ThailandVol. 37 No. 2 April-June 2012
ทาข โขนตวลงปฏบตทาข ซงเปนอาการเฉพาะของลงทมกจะแสดงใหอกฝายหนงเกรงกลว โขน
ตวลงจะแสดงทาขในการตอสกบพวกยกษทาขจะกมเงยดวยความรวดเรว
ทาจบหมดทาดมหมดทาเลนหมดทงสามทาเปนทาทอยในชดเดยวกนซงการแสดงกรยาอาการของลง
หาหมด เปนเรองการรกษาความสะอาด และถอยทถอยอาศยซงกนและกน คอ จะชวย
เหลอกนหาหมดของกนและกน ทาเกยวกบหมดนจะปรากฏในการแสดงชดนางลอย เพลง
เตาเหและบางครงเมออยในกองทพกสามารถท�าทานไดบาง
ทาควา กรยาแสดงอาการความตกใจของลง มกจะท�าทาควาแลวหมนตวกลบมาตงหลกดวาเกด
อะไรขนไดพบเหนอะไรอยางกะทนหนเชนการหลบเลยงในการตอสและทาจบนางพบ
บางสงอยางกะทนหน
ทาคลานทาเดนตนเตย เปนการแสดงกรยาอาการไปมาของลง ซงจะคลานหรอเดนเขาหาตวพระ
อยางนอบนอมซงเปนการเคลอนทในระยะใกลๆ
ทาจบแมลงวน เปนการแสดงกรยาอาการของลงทไลจบแมลงวนเปนอาการทไมหยดนง
ทาหวเราะ เปนการแสดงความดใจ
กระบวนทาของโขนตวลงทเลยนแบบลงตามธรรมชาตดงกลาว เมอวเคราะหแลวจะเหนไดวา
ปรากฏมอยในการแสดงโขนตวลงอยเปนระยะ ๆ สอดแทรกอยเพอแสดงใหเหนลกษณะของลง และ
แสดงออกซงความแตกตางระหวางตวโขนแตละประเภทลกษณะทาทางของโขนตวลงทเลยนแบบลงตาม
ธรรมชาตนนบเปนเสนหอยางหนงของโขนตวลงทมตอการแสดงโขน
ปญหาทท�าใหการออกลลาทาภาษาโขนลงในปจจบนดอยลง
๑. หลกสตร มการปรบหลกสตร ผเรยนตองเรยนตามระบบการศกษาใหม (หนวยกต) ใหได
มากตามทหลกสตรก�าหนดการเรยนเพอทบทวนหรอเนนความส�าคญจงไมมเพราะผสอนจ�าเปนตองเรง
ถายทอดความรใหมใหผเรยนการปฏบตซ�าๆเพอใหเกดความช�านาญจงไมได
๒. วธการสอนเนองดวยกระบวนทาของโขนตวลงมความยากล�าบากอยมากครตองดดโครงสราง
รางกายของศษยเชนการถบเหลยมการฉกขาฯลฯซงบางครงศษยอาจไดรบความทรมานบางครสามารถ
เขมงวดในการเรยนการสอน และท�าโทษศษยได หากปฏบตไมถกตอง แตในปจจบนผปกครองมกจะไม
เขาใจกลบมาตอวาครผสอนอยเปนประจ�าท�าใหความเขมงวดในการสอนลดนอยลง
๓. ครผสอนการสอนวชาปฏบตครผสอนจ�าเปนตองเขมงวดอยางจรงจงและตอเนองตองมความ
เสยสละ อดทน อดกลน ถายทอดความรใหกบศษยดวยความรก ซงครแตโบราณใหความรกกบศษยดจ
๒๓๓ไพโรจน ทองค�ำสก
วารสารราชบณฑตยสถานปท ๓๗ ฉบบท ๒ เม.ย.-ม.ย. ๒๕๕๕
พอแมใหความรกความผกพน ตลอดจนการใหก�าลงใจของครจะเปนพลงท�าใหศษยคลายความเจบปวด
และความเหนดเหนอยลงไปไดมากขอส�าคญอกประการหนงกคอในปจจบนจ�านวนครผสอนมไมเพยงพอ
๔. ผเรยนตองมใจรกมความมงมนอดทนเพราะการฝกหดโขนโดยเฉพาะตวลงนนเปนเรองยาก
มากนอกจากตองฝกกระบวนทาเฉพาะโขนลงแลวยงตองฝกความแขงแรงความปราดเปรยววองไวความ
ช�านาญการตลงกาสงส�าคญอกอยางคอผเรยนตองมความเคารพรกแสดงความกตญญและมความเออ
อาทรตอครผถายทอดวชาความร
๕. นกแสดงรวม การแสดงโขนมกระบวนทาทตองพงพาอาศยซงกนและกนระหวางนกแสดง
หากอกฝายหนงไมมความพรอมอาจท�าใหการแสดงลมเหลวตวอยางกระบวนทารบขนลอยซงฝายยกษ
จะตองเปนฐานใหฝายลงเหยยบขนไปยนดวยความสงางาม หากฝายยกษมก�าลงไมพอ อาจท�าใหฝายลง
ตกลอยได
๖. สถานทแสดงเปนปญหาอยางหนงทผแสดงโขนมกประสบเชนหากแสดงโขนฉากโดยเฉพาะ
ฉากทเปนบนไดขนลงผแสดงโขนลงสวมหวโขนเมอตองแสดงทาทางขนลงตรงบนไดจงท�าใหไมคลองตว
และเคลอนไหวไดไมเตมทนอกจากนการแสดงโขนกลางแปลงซงผแสดงตองแสดงบนสนามหญาบางครง
พนผวสนามหญาไมเทากนมหลมหรอสนามแฉะมน�านองท�าใหแสดงออกทาทางไดไมเตมท
๗. เครองแตงกาย เปนอกสาเหตหนง ในปจจบนเครองแตงกายโขนมน�าหนกมาก เครองแตง
กายตวหนงมน�าหนก๔-๕กโลกรมนอกจากนวธการปกและวสดทใชในการจดสรางเครองแตงกายโขน
กมความแตกตางรวมถงหวโขนทจดสรางขนโดยไมไดค�านงถงนกแสดงบางหวใหญโตเกนไปผแสดงตอง
ใชผาหนนเมอออกแสดงผาทหนนหวตกลงมาปดตาท�าใหไมสามารถแสดงทาทางได
ลลาทาภาษาโขนลง นบเปนภมปญญาของโบราณาจารยทคดประดษฐ สรางสรรค ดวยความ
วรยอตสาหะมกระบวนทาทางมากมายและมความยากล�าบากซงผเรยนจะตองฝกฝนอยางจรงจงตงแต
ยงเยาววยตองฝกอยางตอเนองเปนเวลานานผฝกหดตองมความตงใจมความอดทนขยนหมนเพยรฝกฝน
จนเกดความช�านาญกระบวนทาทางตางๆของโขนลงนบเปนนาฏยประดษฐททรงคณคามววฒนาการ
ตอเนองอยางเปนเหตเปนผล นบเปนศลปะพสทธซงกอก�าเนดขนดวยจตวญญาณแหงความเปนไทย
สบทอดสเยาวชนรนแลวรนเลา เสนหแหงโขนลงในการแสดงโขนยงคงอยเปนนาฏกรรมทอมตะอย
ชวนรนดร
ลลำทำภำษำโขนลง๒๓๔
The Journal of the Royal Institute of ThailandVol. 37 No. 2 April-June 2012
บรรณานกรม
จาตรงคมนตรศาสตร.นาฏศลปศกษา.กรงเทพฯ:อกษรสยามการพมพ,๒๕๒๓.
ธนตอยโพธ.โขน.พระนคร:ศวพร,๒๕๑๑.
ไพโรจนทองค�าสก.หลกและวธแสดงโขนลง.วทยานพนธหลกสตรปรญญาศลปกรรมศาสตรดษฎบณฑต
ภาควชานาฏยศลปไทยคณะศลปกรรมศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย,๒๕๔9.
อาคมสายาคม. รวมงานนพนธของนายอาคม สายาคม. พมพครงท ๒. กรงเทพฯ:รงศลป,๒๕๔๕.
DHANITYUPHO.THE KHON and LAKON.BANGKOK:SIVAPHORN,1963.
๒๓๕ไพโรจน ทองค�ำสก
วารสารราชบณฑตยสถานปท ๓๗ ฉบบท ๒ เม.ย.-ม.ย. ๒๕๕๕
Abstract Dance Movements In Monkey Style In Khon Pairoj Thongkhamsuk Associate Fellow of the Academy of Arts, The Royal Institute, Thailand
Khon is a Thai classical dance with masks that depicts the story of Ramakien. Most of the story revolves around a war between Phra Rama, the king of Ayodhya who has a monkey army and Tosakanth, the demon king of Lonka who has a demon army. The movement of the monkey in Khon performance has been influenced by the characteristics of monkeys in nature combined with the grand shadow play (Nang Yai) and swordplay performance. All are integrated into the performance of the monkey in Khon. The research finds that the acting performance pattern for the monkey in Khon performance come from the characteristia of Ling Samae (macacairus) that are abundant in Thailand. By studying about them, it is found that Ling Samae (macacairus) live in areas such as Phra Kan Shrine, Lopburi; Khao Sammuk, Chonburi; and Khao Wang, Phetchaburi.
Keywords: Dance movements, acting style of monkey in Khon
