เอกสารทางวิชาการ -...

1

เอกสารทางวชาการ

เรองท 2

คมอการวเคราะหเครอขายการเคลอนยายสตวจาก ระบบฐานขอมล e-Movement โดยซอฟทแวร Pajek และ R

โดย

นายณฐชย วรสทธ นางนพวรรณ บวมธป

เลขทะเบยนวชาการเลขท : 60 (2)-0120-111 สถานทด าเนนการ : กองสารวตรและกกกน ระยะเวลาด าเนนการ : มกราคม -กนยายน 2560 การเผยแพร : เวบไซต กองสารวตรและกกกน

http://aqi.dld.go.th

2

คมอการวเคราะหเครอขายการเคลอนยายสตว

จากระบบฐานขอมล e-Movement

โดยซอฟทแวร Pajek และ R

น.สพ.ณฐชย วรสทธ สพ.ญ.นพวรรณ บวมธป

เลขทะเบยนวชาการเลขท 60 (2)-0120-111 กองสารวตรและกกกน กรมปศสตว กระทรวงเกษตรและสหกรณ

3 คมอการวเคราะหเครอขายการเคลอนยายสตวจากระบบฐานขอมล e-Movement โดยซอฟทแวร Pajek และ R

ค าน า

คมอฉบบนจดท าขนเพอใชเปนเครองมอในการวเคราะหขอมลทเกยวของกบการเคลอนยายสตวหรอซากสตว โดยใชวธการการวเคราะหเครอขาย (Network Analysis) ซงเปนกระบวนการหนงทใชกนในอยางแพรหลายโดยเฉพาะทางดานสงคมและจตวทยา รวมถงปจจบนในสวนทเปนเครอขายทางสงคมอเลกทรอนกสตางๆ เชน Facebook twitter หรอ google ทใชหลกการเบองตนของ Network Analysis มาเปนอลกอรธมในการจดการโฆษณาและสรางรายได จนไปถงขนการสรางปญญาประดษฐ (Artificial Intelligence) โดยปจจบนในทางการสตวแพทยเองไดมการน า มาใชในทางระบาดวทยา โดยเฉพาะในการเกดการระบาดทมาจากการเคลอนยายสตวมชวต ซงขณะนก าลงมผลงานวจยทเกยวของเพมขนมาเรอย ๆอยางมนยส าคญ

กรมปศสตวเปนหนวยงานทเกยวของกบการจดการในดานสขภาพสตว โดยเฉพาะการควบคมปองกนโรค ทงนหนงในกระบวนการทส าคญของการควบคมโรคคอ การควบคมการเคลอนยายสตว ซงกรมปศสตวไดมการพฒนา ระบบการเคลอนยายสตวผานระบบอเลกทรอนกส(e-Movement) โดยขอมลจากระบบทไดดงกลาวถอวาเปนขอมลทมความส าคญสามารถวเคราะหไดอยางหลากหลาย โดยเฉพาะการวเคราะหเครอขายการเคลอนยายสตว จงเปนทมาของการจดท าคมอฉบบนเพอใหบคคลากรทเกยวของรวมถงผทสนใจ น าขอมล หลกเกณฑ และวธการในคมอนไปประยกตใช

คมอฉบบน เหมาะส าหรบผใชงานทมทกษะทางดานการจดการขอมลผาน ซอฟทแวร EXCEL ระดบกลางคอนขางไปทางสง รวมถงความรเกยวกบภาษาองกฤษเบองตนเนองจากซอฟทแวรทใชในคมอยงไมรองรบภาษาไทย อนง คณะผเขยนเปนเพยงผด าเนนการวจย หรอ ศกษาการวเคราะหเครอขายในระดบตนเทานน หากขอมลบางอยางในคมอนมขอผดพลาดหรอตกหลนประการใด คณะผเขยนขอนอมรบขอผดพลาดดงกลาวและจะน าไปแกไขและพฒนาในล าดบถดไป คณะผเขยนหวงเปนอยางยงวาคมอฉบบนจะเปนประโยชนใหกบเจาหนาทผปฏบตงานและผทสนใจในการน าไปตอยอดและพฒนางานทางดานการควบคม ปองกนโรคระบาด หรอ ทางระบาดวทยาอน ๆ ตอไป

น.สพ.ณฐชย วรสทธ สพ.ญ.นพวรรณ บวมธป


สารบญ 1. บทน า 7

2. ความเปนมา หลกการ และทฤษฎ ในการวเคราะหเครอขาย 7

2.1. ความเปนมา และวตถประสงคของการวเคราะหเครอขาย 7

2.2. ทฤษฎทเกยวของกบการวเคราะหเครอขาย 7

3. คาพารามเตอรทใชในการวเคราะหเครอขาย 8

4. ขนตอนในการศกษาและการเกบขอมลเพอใชในการวเคราะหเครอขาย 10

4.1. การก าหนดวตถประสงคและขอบเขตของการศกษา 10

4.2. ก าหนดนยามหนวยยอย (Unit of interest) 10

4.3. การเกบขอมล 11

5. การสบคนขอมลระบบ e-Movement และการจดการขอมลเบองตนดวย Excel 13

5.1. การสบคนขอมลการเคลอนยายสตวจากระบบฐานขอมล e-Movement 13

5.2. การจดการขอมล และ ท าความสะอาดขอมล ดวย excel 15

6. การวเคราะหเครอขายการเคลอนยายสตวดวยซอฟทแวร PAJEK 19

6.1. การตดตงซอฟทแวร PAJEK 19

6.2. การแปลงขอมลเพอน าไปใชในซอฟทแวร PAJEK 19

6.3. การใชงานซอฟทแวร PAJEK เบองตน 21

6.4. การสรางภาพเครอขายดวยซอฟทแวร PAJEK 23

6.5. การวเคราะหพารามเตอรเครอขายดวยซอฟทแวร PAJEK 24

6.6. สรปการวเคราะหเครอขายการเคลอนยาย กระบอ 26

7. การวเคราะหเครอขายการเคลอนยายสตวดวยซอฟทแวร R 26

7.1. การตดตงซอฟทแวร R และ R studio และการใชงานเบองตน 27

7.2. การแปลงขอมลเพอน าไปใชในซอฟทแวร R 29

7.3. ชดค าสงในการน าเขาขอมล การสรางภาพเครอขาย และการวเคราะหพารามเตอรเครอขาย 29

8. ตวอยางการศกษาและการประยกตใชการวเคราะหเครอขายในทางสตวแพทย 34

9. เอกสารอางอง 36

10. ภาคผนวก 37


สารบญตาราง ตารางท 1 การเกบขอมลคณลกษณะเฉพาะของ Node ................................................................................ 11

ตารางท 2 การเกบขอมลในรปแบบ Matrix .................................................................................................. 11

ตารางท 3 การเกบขอมลใรปแบบ List ......................................................................................................... 12


สารบญภาพ ภาพท 1 ตวอยางกราฟสรางจากซอฟทแวร PAJEK ........................................................................................ 8

ภาพท 2 แสดงถงการนบจ านวน Degree ....................................................................................................... 9

ภาพท 3 ตวอยางเครอขายการไปมาระหวางฟารมโคนมจ าแนกตามเพศเจาของฟารม.................................. 12

ภาพท 4 หนาแรกรายงานขอมลการเคลอนยายสตว ซากสตว ระบบ e-Movement ................................... 13

ภาพท 5 หนารายงานขอมลการเคลอนยายสตว ซากสตว ( ขามจงหวด แบบ ร. 4) ...................................... 14

ภาพท 6 หนาสบคนขอมล (1) ....................................................................................................................... 14

ภาพท 7 หนาสบคนขอมล (2) ....................................................................................................................... 15

ภาพท 8 การจดการขอมล Excel โดยการใชตาราง ...................................................................................... 16

ภาพท 9 การจดการขอมลทวาง ใน excel (1) .............................................................................................. 16

ภาพท 10 การจดการขอมลทวาง ใน excel (2) ............................................................................................ 17

ภาพท 11 การจดการขอมลดวย การเตมแบบรวดเรว ( flash fill ) .............................................................. 17

ภาพท 12 การจดการขอมล Excel ดวย pivot table (1) ............................................................................ 18

ภาพท 13 การจดการขอมล Excel ดวย pivot table (2) ............................................................................ 18

ภาพท 14 การแปลงไฟล text ใหเปนไฟล .net ............................................................................................ 20

ภาพท 15 การแจงเตอนการเกด loop.......................................................................................................... 20

ภาพท 16 การตงคาเพอให TEXT2PAJEK ยอมรบการเกด loop ................................................................. 21

ภาพท 17 หนาเรยกใชงานซอฟทแวร PAJEK ............................................................................................... 22

ภาพท 18 หนาตาง report ซอฟทแวร PAJEK ............................................................................................. 22

ภาพท 19 หนาตางแสดงขอมลเบองตนของเครอขาย.................................................................................... 23

ภาพท 20 การวาดกราฟดวย layout circular ............................................................................................. 23

ภาพท 21 การวาดกราฟดวย layout Kamada-Kawai ................................................................................ 24

ภาพท 22 หนาค าสงในการวเคราะหพารามเตอรเครอขาย ........................................................................... 25

ภาพท 23 การวาดกราฟรวมกบ partition ................................................................................................... 25

ภาพท 24 การวาดกราฟรวมกบ partition และ vector .............................................................................. 26

ภาพท 25 หนาจอหลกการท างานของ R studio .......................................................................................... 28

ภาพท 26 การ plot กราฟจาก igraph โดยยงไมปรบแตงคาใดๆ ................................................................. 29

ภาพท 27การ plot กราฟจาก igraph ทผานการน า loop ออก .................................................................. 30

ภาพท 28 การ plot กราฟจาก igraph แบบก าหนดส (2mode) ................................................................. 30

ภาพท 29 การ plot กราฟจาก igraph ทผานการปรบแตงคาแลว ............................................................... 31

ภาพท 30 การ plot กราฟจาก igraph ทผานการปรบแตงคาตามขนาดของ node และ link (2) ............... 32

ภาพท 31 การ plot กราฟจาก igraph ก าหนดสและขนาดของ node ตามคา Hub และ Authority ......... 33


1. บทน า ระบบฐานขอมลการเคลอนยายสตวหรอซากสตว e-Movement เรมมการพฒนาในป 2549 และม

การใชงานอยางเตมรปแบบ ในป 2552 ปจจบนมการใชงานเฉพาะการออกใบอนญาตเคลอนยายซากสตว และสตวมชวตเพอไปทองทตางจงหวด (ร.4) ประมาณ 10 ลานฉบบ โดยในขอมลการออกใบอนญาตจะมการระบหนวยงานผออกใบอนญาต ตนทาง ปลายทาง เจาของสตว ยานพาหนะ ชนดสตวและซากสตว จ านวน และวตถประสงค ซงขอมลจากฐานขอมลสามารถน ามาวเคราะหไดในหลายรปแบบ เชน การวเคราะหพนฐานโดยใชสถตเชงพรรณนา (Descriptive statistic) การวเคราะหอนกรมเวลาและการพยากรณ (Time series analysis and forecast) การว เคราะห เครอขายการเคลอนยาย (Movement pattern and network analysis) การวเคราะหขอมลเชงภมศาสตร (GIS) แตอยางไรกตามการน าขอมลจากฐานขอมล e-Movement มาใชในการวเคราะหในทางสถตดงทกลาวมายงมการน ามาใชงานคอนขางนอย เนองจากการทฐานขอมล e-Movement มโครงสรางขนาดใหญ (Big Data) ท าใหการสกดขอมลจากระบบท าไดคอนขางยาก รวมถงลกษณะของขอมลมความซบซอนยากตอการน าเสนอ ประกอบกบซอฟทแวรทมในทองตลาด เชน SPSS UCINET มคาลขสทธคอนขางสง ท าใหการใชงานในการวเคราะหขอมลดงกลาวภายในกรมปศสตวไมคอยมการแพรหลาย ดงนนการใชซอฟทแวรประยกตทไมมคาลขสทธ (Freeware) เชน R หรอ PAJEK จงเปนอกทางเลอกหนงส าหรบการวเคราะหขอมล ทงนการใชซอฟทแวรดงกลาว มภาษาการเรยกใชและการน าเขาขอมลทจ าเพาะเจาะจง จงมความจ าเปนทจะตองมคมอการเตรยมหรอแปลงขอมลและการใชงานเบองตนเพอใหผใชงานฐานขอมล e-Movement น าขอมลทมอยในระบบ ไปใชในการวเคราะหเพอวางแผนในการปฏบตงาน หรอน า ไปประยกตใชในทางระบาดวทยาได

วตถประสงคหลกของการจดท าคมอน จดท าขนเพอใชเปนคมอในการจดเตรยมและดดแปลงขอมลจากระบบฐานขอมล e-Movement มาใชในการวเคราะหขอมลเชงลก เพอใชเปนคมอในการวเคราะหขอมลเบองตน และการวเคราะหเครอขายโดยเลอกใชซอฟทแวร PAJEK และ R

2. ความเปนมา หลกการ และทฤษฎ ในการวเคราะหเครอขาย 2.1. ความเปนมา และวตถประสงคของการวเคราะหเครอขาย ปจจบนการวเคราะหเครอขาย เปนการศกษาทมการน าไปใชงานอยางแพรหลายในหลายวงการ เชน

สงคมศาสตร วทยาศาสตร ระบาดวทยา การตลาด ฯลฯ ๆ โดยตนก าเนดของการวเคราะหเครอขาย เรมมาจากการศกษาการเชอมโยงทางสงคม หรอเรยกอกอยางวา Social network analysis และไดมการน ามาประยกตใชในอกหลายสาขา โดยปจจบนเครอขายทางสงคมทก าลงเปนทนยมในการศกษาและสามารถน าเสนอใหเหนภาพชดเจน เชน เวบไซต (World wide web) Facebook Twitter Linkedin ฯลฯ ซงเปนเครอขายทเกดจากการเชอมโยงกนทางอเลกทรอนกส เชน Facebook เปนเครอขายระหวางบคคล เชอมโยงโดยการเปนเพอน หรอ เวบไซตทเปนเครอขายระหวางเวบเพจ เชอมโยงกนดวยลงก ซงเครอขายดงทกลาวมาเปนเครอขายขนาดใหญ ทมการใชงานจรง และมแนวโนมทจะขยายตวเพมขนเรอย ๆ ทงนวตถประสงค ของการวเคราะหเครอขายคอ การอธบายความสมพนธระหวาง node การหาลกษณะการจบกลมของ node การหา node ทมบทบาทและมความส าคญ การอธบายเครอขายในภาพรวม โดยการใชกราฟเปนเครองมอหลกในการน าเสนอและวเคราะห

2.2. ทฤษฎทเกยวของกบการวเคราะหเครอขาย โดยทวไปแลว เครอขายหมายถง การสรางกราฟขนมาเพอน าเสนอใหเหนเปนภาพ โดยการสราง

กราฟ จะเปนการสรางขนมาตามทฤษฎของกราฟ ซงใหนยามไววา กราฟ (𝐺) เกดจากองคประกอบ สองสวน


ไดแก เซตจ ากดของจด (𝑉) จ านวน 𝑥 จด และ เซตจ ากดของเสน (𝐸) จ านวน 𝑦 เสนสามารถแสดงเปนสมการทางคณตศาสตรไดดงน

𝐺 = {𝑉, 𝐸}

ตวอยางสมการในการสรางกราฟจ านวน node =8 จ านวน link=11 ดงภาพท 1

𝑉 = {𝑣1, 𝑣2, 𝑣3, 𝑣4, 𝑣5, 𝑣6, 𝑣7, 𝑣8, }

𝐸 = {{𝑣1, 𝑣2}, {𝑣1, 𝑣3}, {𝑣1, 𝑣4}, {𝑣2, 𝑣4}, {𝑣2, 𝑣5}, {𝑣3, 𝑣6},

{𝑣4, 𝑣6}, {𝑣4, 𝑣7}, {𝑣5, 𝑣8}, {𝑣6, 𝑣7}, {𝑣7, 𝑣8}}

ภาพท 1 ตวอยางกราฟสรางจากซอฟทแวร PAJEK

จากทฤษฎของกราฟดงทกลาวมาสามารถน ามาประยกตใชในการวเคราะหเครอขายไดโดยจะแบงสวนทสนใจในการศกษาเปน 2 สวน ไดแก

สวนท 1 ผมบทบาท (Actor หรอ node หรอ vertex หรอ 𝑉 ) ซงเปนสวนหลกของกราฟ และจะเปนสวนทมความส าคญตอคาพารามเตอรเครอขาย โดยการศกษาสวนมากเปนการจ าแนกคณลกษณะของ node ตามคาตาง ๆ เชน ความเปนศนยกลาง ความเปนทางผาน ฯลฯ

สวนท 2 ความสมพนธ (link หรอ tie หรอ Edge หรอ 𝐸) จะม 2 รปแบบคอ ชนดทมทศทาง (Directed) คอการทสามารถระบตนทาง ปลายทางได และอกแบบหนงคอชนดทไมมทศทาง (Undirected) ไมสามารถระบตนทาง ปลายทางได โดยคาของ link ทส าคญคอจ านวนเสนทเชอมระหวางคใด ๆ ของ node หรอเรยกวา Degree ซงจะเปนคาพนฐานทใชในการค านวณคณลกษณะของ node

3. คาพารามเตอรทใชในการวเคราะหเครอขาย - คา Degree จะเปนคาตงตนหลกในการค านวณพารามเตอรเครอขาย ซง หมายถง จ านวนเสน

เชอมระหวาง คใด ๆ ของ node หรอ อาจจะหมายถง จ านวนครง ของเสนเชอมทเกดขนระหวาง node โดย


จะมลกษณะการจบกนเปนคประชดระหวาง node (adjacent node ) ดงแสดงในภาพท 2 จะพบวาเครอขายมเสนเชอมเกดขนทงหมด 8 เสน และมคา degree รวมทงหมดในเครอขายเทากบ 16 เนองจาก 𝑣5 มลกษณะของการเกด loop ขนท าใหมคา degree ทเกดจาก loop เทากบ 2 และ คา degree ทเกดจากการเชอม node อน ๆ เทากบ 3 รวมคา degree ทงหมด ของ 𝑣5 เทากบ 5 นอกจากน 𝑣7 มคา degree เทากบ 0 แสดงวา เปน isolator node แตอยางไรกการทม loop เกดขนจะท าใหเกดความ คลาดเคลอนในการค านวณคาอน ๆ จงเปนเงอนไขในการค านวณคาพารามเตอรอน ๆ ทหามไมใหม loop เกดขนในเครอขายทท าการศกษา นอกจากนในเครอขาย ชนดมทศทาง จะสามารถแบง Degree ออกเปน 2 แบบไดแก in-degree และ out degree ตามทศทางของเสนนน ๆ

ภาพท 2 แสดงถงการนบจ านวน Degree

* ตวเลขในเครองหมาย [ ] แสดงถง คา degree ของ node นน ๆ

- คา Network Densities เปน การวดความเชอมโยงเครอขาย โดยจะวดจาก สดสวนระหวาง จ านวนเสนเชอมทงหมด กบ จ านวน node ทงหมดสามารถค านวณได 2 รปแบบ ตามชนดของเครอขาย ดงน

ความหนาแนนของเครอขายชนดไมมทศทาง = 2𝑒

𝑛(𝑛−1)

ความหนาแนนของเครอขายชนดมทศทาง = 𝑒

𝑛(𝑛−1)

โดยท 𝑒 หมายถง จ านวนเสนเชอมทเกดขนจรงทงหมดในเครอขายและ 𝑛 หมายถง จ านวน node ทงหมดในเครอขาย

- คา Network centralization เปนการวดความส าคญของ node ซงมหลายคาดวยกน โดยในคมอฉบบนจะไมขอกลาวถงวธการค านวณ เนองจากมขนตอนทซบซอนและเปนอลกอรธมทางคณตศาสตร โดยมรายละเอยดของคาทใชงานบอย ๆ ดงน

1) Betweenness centralization เปนการวด คาความเปนศนยกลางวดจากการใชเปนทางผาน โดยใชคาสดสวน geodesic distance ระหวางคของ nodex และ nodey ทมการผาน nodei ตอ geodesic distance ทงหมดของเครอขาย

2) Closeness centralization เปนการวด คาความเปนศนยกลางวดจากความใกลชด โดยใชคา normalize ของ geodesic distance ระหวาง node ใด ๆ ในเครอขาย


3) In degree centralization เปนการวด คาความเปนศนยกลางวดจากจ านวนเสนเชอมในทศทางขาเขา โดยใชคาสดสวนของเสนเชอมในทศทางขาเขาทงหมดของ node ตอ จ านวนสงสดของเสนเชอมท node จะมได (จ านวน node ทงหมดในเครอขาย-1)

4) Out degree centralization คาความเปนศนยกลางวดจากจ านวนเสนเชอมในทศทางขาออก โดยใชคาสดสวนของเสนเชอมในทศทางขาออกทงหมดของ node ตอ จ านวนสงสดของเสนเชอมท node จะมได เปนการวด (จ านวน node ทงหมดในเครอขาย-1)

- คาพารามเตอรเครอขายอน ๆทนยมใช 1) Diameter หมายถง เสนผาน ศนยกลางเครอขาย วดจาก วถ หรอ Path length ทยาวทสด

ของเครอขาย 2) K-core หมายถง องคประกอบยอยของเครอขายท node ในองคประกอบนนมการเชอมโยง

กบ node อยางนอย k node (Maximal k-core หมายถง k-core ทมการเชอมโยงกนสงสด) 3) Path length หมายถง วถ หรอ จ านวนล าดบเสนทางทสนทสดระหวาง node 4) Strong connect component หมายถง องคประกอบยอยของเครอขายชนดมทศทาง ท

ระหวางทก ๆคของ node ในองคประกอบนน สามารถไปหากนได ทงไปและกลบ หรอ path จากแตละจดในกราฟ ไปยงทกจดอน ๆ เชน ถาม วถจาก nodex ไป nodey แลวกจะตองมวถจาก nodey กลบมา nodex ดวยเชนกน

5) Transitivity หรอ Clustering coefficient เปนการวดความแนนของการเชอมโยง ซ งหมายถง สดสวนของการเชอมโยงระหวาง node ขางเคยงกบ degree ของ node นน ๆ

4. ขนตอนในการศกษาและการเกบขอมลเพอใชในการวเคราะหเครอขาย 4.1. การก าหนดวตถประสงคและขอบเขตของการศกษา ควรก าหนดใหชดเจน ทงในดานเวลา และสถานท ตวอยางเชน การวเคราะหรปแบบความสมพนธ

ของเดกนกเรยนภายในหองเรยน ก. เพอหาความเสยงตอการสมผสโรคไขหวดใหญในสปดาหแรกของการเปดเรยน การวเคราะหการไปมาระหวางฟารมของเกษตรกรผเลยงโคนม ในต าบล ก. เพอหาความเสยงตอการระบาดของโรคปากและเทาเปอยในเดอนมกราคม 2560 ซงจะท าใหการศกษาเครอขายสะทอนปญหาและสามารถบรรลวตถประสงคได

4.2. ก าหนดนยามหนวยยอย (Unit of interest) จะเปนจดส าคญของการวเคราะหเครอขายคอการ ซงหนวยยอยทจะท าการวเคราะหเครอขาย ม 2

สวนไดแก 1) นยามของ Node ควรเลอกหนวยยอยทมลกษณะเดยวกน และอยในขอบเขตทก าหนด และ

ก าหนดนยามใหชดเจน เชน นกเรยนในหองเรยนเดยวกน เกษตรกรผเลยงโคนมทอยในพนทเดยวกน ฯ ล ฯ ทงนในการเกบขอมลเพอใชในการวเคราะหเครอขายควรเกบขอมลทเปนคณลกษณะของ node ( node attribute) ดวย เชน อายของเดกนกเรยน เพศของเดกนกเรยน จ านวนแมรดของเกษตรกรผเลยงโคนม รายไดของเกษตรกร ประวตการปวยเปนโรคปากและเทาเปอย ฯลฯ แตอยางไรกตามสามารถเลอก node ทมความแตกตางกนไดแตจะมการวเคราะหทชบซอนขนและอธบายไดยาก โดยทวไปจะไมใหม node เกน 2 ประเภท (2 mode network) ซงในคมอฉบบนจะไมกลาวถงการวเคราะหเครอขายดงกลาว

2) นยามการเกดของ Link จะเปนการก าหนดนยามโดยอาศยวตถประสงคเปนหลก เชน การเอาปจจยเสยงทอาจท าใหเกดโรคมาใชเปนนยาม เชน การเลนดวยกนระหวางเดก การใชสงของรวมกน การไปมาระหวางฟารม ฯลฯ


4.3. การเกบขอมล โดยทวไปในการเกบขอมลทเกยวของกบการวเคราะหเครอขาย จะเปนการท าแบบสอบถาม หรอ ใช

ขอมลจากฐานขอมล สวนมากจะเปนการสมตวอยางจากประชากรทสนใจ และเปนไปตามนยามทก าหนด โดยมตวอยางการก าหนดนยามและรปแบบการเกบขอมลตามตวอยางท 1 และตวอยางท 2

ตวอยางท 1 การเกบขอมลเครอขายการไปมาระหวางฟารมของเกษตรกรผเลยงโคนมเพอหาความเสยงตอการระบาดของโรคปากและเทาเปอย ในพนทต าบล ก. ระหวางวนท 1-31 มกราคม 2560 (ภาพท 3)

นยามของ Node = ฟารมของเกษตรกรผเลยงโคนมในพนทต าบล ก. คณลกษณะของ Node = อาย เพศ การศกษา จ านวนแมรด ประวตการเปนโรค FMD (ตารางท 1) การเกด Link= การไปมาระหวางฟารมสามารถเกบขอมลได 2 แบบไดแก แบบ Matrix (ตารางท 2)

และ แบบ list (ตารางท 3)

Node_ID อาย เพศ การศกษา จ านวนแมรด ประวตการเปนโรค FMD ฟารม A 25 (1) M (1) Low (1) 13 Y (1) ฟารม B 32 (2) F (2) Medium (2) 10 N (2) ฟารม C 33 (2) F (2) High (3) 15 Y (1) ฟารม D 50 (4) M (1) Low (1) 14 Y (1) ฟารม E 55 (4) M (1) Medium 12 Y (1) ฟารม F 46 (3) M (1) High (3) 10 Y (1) ฟารม G 23 (1) F (2) Low (1) 9 N (2)

ตารางท 1 การเกบขอมลคณลกษณะเฉพาะของ Node

ฟารม A ฟารม B ฟารม C ฟารม D ฟารม E ฟารม F ฟารม G ฟารม A 1 0 0 0 1 1 ฟารม B 1 1 1 1 1 1 ฟารม C 0 0 0 1 1 1 ฟารม D 1 0 0 1 1 1 ฟารม E 0 1 1 1 0 0 ฟารม F 1 0 1 1 0 1 ฟารม G 1 0 0 1 1 0

ตารางท 2 การเกบขอมลในรปแบบ Matrix


ตนทาง ปลายทาง การไปมา ฟารม A ฟารม C 0 ฟารม A ฟารม D 0 ฟารม A ฟารม E 0 ฟารม A ฟารม F 1 ฟารม A ฟารม G 1 ฟารม B ฟารม A 1 ฟารม B ฟารม C 1

... ... ...

ตารางท 3 การเกบขอมลใรปแบบ List

ภาพท 3 ตวอยางเครอขายการไปมาระหวางฟารมโคนมจ าแนกตามเพศเจาของฟารม

ตวอยางท 2 การเกบขอมลเพอการศกษาเครอขายเคลอนยายสตวมกจะหมายถง ตนทาง ปลายทาง ทงนอาจจะก าหนดนยามเปนระดบตาง ๆ ได เชน เปน ต าบล อ าเภอ จงหวด ฟาร ม หรอ โรงฆา ฯลฯ กได ขนอยกบวตถประสงคของการศกษานน ๆ ในคมอฉบบนจะขอใช ค าวา node เปนหลก โดยจะก าหนดใหจงหวดเปนผมบทบาทในการเคลอนยายสตว สวนท 2 ความสมพนธ (Link หรอ edge ) จะเปนสวนทเชอมระหวาง node โดยอาจจะก าหนดนยามความสมพนธ เชน การมการขนสงสตวระหวางจงหวด หรอ การออกใบอนญาต ร.4 ซง ในคมอฉบบน จะใชขอมลการเคลอนยาย กระบอ จากระบบ e -Movement ระหวางวนท 1 มกราคม-31 กรกฎาคม 2560 มาใชเปนตวอยางในการวเคราะห และก าหนดนยามให node เปนจงหวดและ link เปนการเคลอนยายโค กระบอ ระหวางจงหวด


5. การสบคนขอมลระบบ e-Movement และการจดการขอมลเบองตนดวย Excel ระบบการเคลอนยายสตวและซากสตวผานระบบอเลกทรอนกส หรอ ระบบ e-Movement ม

วตถประสงคเพอใหบรการประชาชนและผประกอบการ ในการออกใบอนญาตเคลอนยายสตว และซากสตว ทงการน าเขา น าออก น าผาน รวมไปถงการเคลอนยายภายในประเทศ ซงไดมการพฒนาระบบตงแตป พ.ศ. 2549 จนถงปจจบน โดยระบบ e-Movement ไดทมการพฒนามาจาก ระบบ e-Service เดม ซงระบบ e-Service ไดพฒนา Application บนพนฐานของภาษา Java EJB2 struts framework โดยใชระบบฐานขอมล Oracle9i ตอมาไดมการปรบปรงในป 2556 ยกระดบเปนระบบ e-Movement โดยพฒนาบนพนฐานของภาษา Java EJB3 struts framework ระบบฐานขอมล Oracle 11g ซงระบบดงกลาวปจจบนมขอมลในระบบกวา 40 ลานระเบยน โดยสามารถสบคนขอมลไดยอนหลงตงแตป2550 เปนตนมา

5.1. การสบคนขอมลการเคลอนยายสตวจากระบบฐานขอมล e-Movement ลกษณะของขอมลทอยในระบบ e-Movement ทสามารถน ามาใชในการวเคราะหจะอยในรปแบบ

excel โดยผอานสามารถสบคนขอมลโดยการลอกอนในสวนของเจาหนาท และเขาไปในสวนของรายงานดงภาพท 4 และ ภาพท 5 เมอเขาสหนาดงกลาวแลว สามารถสบคนขอมลไดโดยตามความตองการ ซงในคมอฉบบนจะขอใหสบคนตามล าดบขนตอนใน

ภาพท 6 ภาพท 7 โดยเลอกขอมล ระหวางวนท 1 มกราคม -31 กรกฎาคม 2560 และ ระบค าส าคญ เลอกชนดสตว “กระบอ” ทกชนด สถานะปกต และ ทกวตถประสงค โดยไฟลทไดจะเปนไฟล นามสกล .xls จากนนจงจะน าไฟลดงกลาวไปจดการอกครงตามขอ5.2

ภาพท 4 หนาแรกรายงานขอมลการเคลอนยายสตว ซากสตว ระบบ e-Movement


ภาพท 5 หนารายงานขอมลการเคลอนยายสตว ซากสตว ( ขามจงหวด แบบ ร. 4)

ภาพท 6 หนาสบคนขอมล (1)


ภาพท 7 หนาสบคนขอมล (2)

5.2. การจดการขอมล และ ท าความสะอาดขอมล ดวย excel เมอไดไฟล excel จากขอ 5.1 แลว ใหท าการเปดไฟล (ขอแนะน าใหใชซอฟทแวร excel 2013 หรอ

สงกวา) จากนนใหลบขอมล แถวท 1 2 3 4 และ 5 ออก ท าการเลอกขอมลทงหมด แลวด าเนนการตามล าดบขน ดงน

- การจดการขอมลดวย Table เมอเลอกขอมลทงหมดแลวใหเขาไปท “จดรปแบบเปนตาราง” หรอ กด ctrl + T แลวเลอกรปแบบตามทตองการ จากนนใหท าการลบคอลมน ออกใหเหลอ 4 คอลมนไดแก “ตนทาง” “ปลายทาง” “จ านวน” “วตถประสงค”ผลทไดดงแสดงใน ภาพท 8 ซงจะเหนไดวาบางแถวขอมลไมสมบรณเนองจาก รปแบบรายงานจะแยกเปนรายใบ และในแตละใบจะแยกเปนรายชนดสตว จงท าใหขอมลมการเวนวาง เพอใหมความถกตองของขอมลตองด าเนนการในล าดบถดไป


ภาพท 8 การจดการขอมล Excel โดยการใชตาราง

- การจดการขอมลดวย การแทนคาแบบพเศษ เพอแกปญหาชองวางดงทกลาวมา ใหท าการเลอก

ขอมลทงหมด จากนน กด F5 จะม pop up ใหคลกเลอก “แบบพเศษ” และ “วาง” ( ภาพท 9และภาพท 10) จากนนใหพมพ = และตามดวยแปนพมพ ขน () จากนนกด ctrl+ enter จะเปนการท าใหขอมลในชองวางมขอมลเหมอนกนกบเซลลขางบนทงหมด

ภาพท 9 การจดการขอมลทวาง ใน excel (1)


ภาพท 10 การจดการขอมลทวาง ใน excel (2)

- การจดการขอมลดวย Flash fill จากรายละเอยดคอลมนตนทาง และปลายทางจะเหนไดวาขอมลในรายละเอยดตนทางปลายทางยงไมแยกออกจากกน โดยเฉพาะในจงหวดซงเปนจดสนใจทจะท าการศกษาทงนสามารถแกไขปญหาไดโดย แทรกคอลมนใหมทงตนทางและปลายทาง ตงชอเปน จงหวดตนทาง และจงหวดปลายทาง จากนนคดลอก ชอจงหวดจากคอลมนดานซายมาวางไวในคอลมนทสรางใหม และเลอกค าสงการเตม การเตมแบบรวดเรว (flash fill) ดงแสดงใน ภาพท 11

ภาพท 11 การจดการขอมลดวย การเตมแบบรวดเรว ( flash fill )


- การจดการขอมลดวย Pivot table มวตถประสงคเพอท าใหขอมลจดเรยงกนในลกษณะ list ลกษณะตาม ตารางท 3 โดยใหท าการเลอกขอมลทงหมดและไปท แทรก Pivot table จากนนใหลากขอมลจงหวดตนทาง และ จงหวดปลายทางมา ในตวชวยสราง pivot table ดงแสดงในภาพท 12 และภาพท 13

ภาพท 12 การจดการขอมล Excel ดวย pivot table (1)

ภาพท 13 การจดการขอมล Excel ดวย pivot table (2)


- การสงออกขอมลเปนไฟลชนด text ( tab delimited) เนองจาก ซอฟทแวร PAJEK ไมสามารถอานไฟล excel ไดโดยตรง จงจ าเปนทจะตองแปลงไฟลกอนน าไปใช ทงนซอฟทแวร PAJEK และ R ยงไมรองรบขอมลทเปนภาษาไทยทงหมด จงแนะน าใหท าการแปลงขอมลทงหมดใหเปนภาษาองกฤษจะท าใหสามารถท างานไดงายกวา โดยใหคดลอกขอมลทท าการแปลงโดย pivot table กอนหนาน ไปวางใน sheet ใหม โดยกอนวางใหคลกขวาเลอก วางแบบพเศษคาเทานน และท าการเปลยนชอ คอลมน จากจงหวดตนทาง เปน ORIGIN จงหวดปลายทาง เปน DESTINATION ผลรวมของจ านวน เปน HEADS จากนนใหเลอก ไฟลบนทกเปนเลอก text (tab delimited) ซงไฟลชนดดงกลาวจะสามารถน าไปใชไดทง PAJEK และ R

6. การวเคราะหเครอขายการเคลอนยายสตวดวยซอฟทแวร PAJEK PAJEK เปนภาษาสโลวาเนยซงแปลวา แมงมม พฒนาโดย Andrej Mrvar ในป ค.ศ 1996 ม

วตถประสงคหลกส าหรบการวเคราะหโครงสรางเครอขายทางสงคม และการน าเสนอกราฟ โดยมจดเดนไดแกความสามารถส าหรบการวเคราะหชดขอมลขนาดใหญ สามารถวเคราะหเครอขายท ม node มากกวา 1 ลาน node (Batagelj and Mrvar 1998) และท ส าคญคอ เปนซอฟทแวร ฟร สามารถดาวน โหลดไดท http://mrvar.fdv.uni-lj.si/pajek/ โดยปจจบน (พศ. 2560) มการพฒนาเปน เวอรชน 5.02 (Nooy, Mrvar et al. 2011)

6.1. การตดตงซอฟทแวร PAJEK ใหไปท http://mrvar. fdv.uni-lj.si/pajek/ และท าการดาวนโหลดไฟล ตาม bit ของเครอง

คอมพวเตอรทใช กรณทเปนระบบปฏบตการ window 10 ใหเลอกเปน 64 bit และเลอกเปน install shield wizard จากนนท าการตดตงตามทซอฟทแวรแนะน าโดยไมตองตงคาใดๆ โดยซอฟทแวรจะถกตดตง ท C:\Program Files (x86)\pajek

6.2. การแปลงขอมลเพอน าไปใชในซอฟทแวร PAJEK ไฟลหลกทจะใชในการวเคราะหเครอขาย ใน ซอฟทแวร จะเปนไฟล นามสกล .net จงมความจ าเปน

ทจะตองแปลงไฟลกอน โดยใหไปเรยกใชชอฟทแวร ท C:\Program Files (x86)\ pajek\ text2pajek.exe :ซงซอฟทแวร TEXT2PAJEK ซงมในโฟลเดอรตงแตตอนตดตง โดยซอฟทแวรนจะเปนตวชวยสราง ไฟลนามสกล .net ใหผอานท าการน าเขาขอมล โดยเลอก Input จากขอมลทเปนtext (ขอมลจากขอ 5.2) และ output ใหเปน folder ทตองการ จากนนใหก าหนดตนทาง ปลายทาง คาของ link ชนดของnetwork ตามล าดบขนตอนใน ภาพท 14 จากนนใหคลกเลอก Run หากปรากฏขอความตามภาพท 15 แสดงวาม loop เกดขนในเครอขายตองก าหนดคาใหม ตามล าดบขนตอนใน ภาพท 16


ภาพท 14 การแปลงไฟล text ใหเปนไฟล .net

ภาพท 15 การแจงเตอนการเกด loop


ภาพท 16 การตงคาเพอให TEXT2PAJEK ยอมรบการเกด loop

6.3. การใชงานซอฟทแวร PAJEK เบองตน เมอม ไฟลนามสกล .net แลวตามขนตอนในขอ 6.2 ใหไปทเรยกใชซอฟทแวร PAJEK ท C:\Program

Files (x86)\PAJEK\PAJEK.exe จะมหนาตางหลกของการเรยกใชงาน มสวนประกอบ 6 สวนดวยกน ตาม

ภาพท 17 โดยคมอนจะกลาวถงการใชงานเบองตนใน 3 สวนหลก ไดแก สวนท 1-3 เทานน ใหคลก ในสวนท 1 (networks) และเลอกไฟลนามสกล .net จากการสรางในขอ 6.2 และ กด ok จะปรากฎหนาตาง report ขนมาตามภาพท 18 โดยตวเลขในวงเลบ จะหมายถงจ านวน node :ซงในไฟลตวอยาง จะม 75 node จากนนใหไปท เมน networkinfogeneral และกด ok ขอมลเบองตนของเครอขายจะแสดงในหนาตาง report ดงแสดงใน ภาพท 19 ม link ทงหมด 749 link คาเฉลย degree เทากบ 19.97 คา densities เทากบ 0.13


ภาพท 17 หนาเรยกใชงานซอฟทแวร PAJEK

ภาพท 18 หนาตาง report ซอฟทแวร PAJEK


ภาพท 19 หนาตางแสดงขอมลเบองตนของเครอขาย

6.4. การสรางภาพเครอขายดวยซอฟทแวร PAJEK จากดงทกลาวมาการวเคราะหเครอขายมาจากพนฐานการสรางกราฟดงนนการวาดกราฟจงเปนสง

ส าคญทจะท าใหวเคราะหขอมลไดงายขน โดยใหไปทเมน drawnetwork จะมหนาตางวาดกราฟขนมาและโครงสรางกราฟ โดยคาตงตนของการวาดกราฟจะเปนวงกลมดงแสดงในภาพท 20 ซงจะไมสามารถอธบายโครงสรางของเครอขายไดงายนก จงจ าเปนทจ าตองใช อลกอรธมบางอยางเพอใหกราฟมความหมายมากขน

ภาพท 20 การวาดกราฟดวย layout circular


เพอใหอธบายกราฟใหชดเจนมากขน ใหไปเมนในหนาตางการวาด LayoutEnergyKamada-KawaiSeparated Components ดงภาพท 21 ซงอลกอรธมของ Kamada-Kawai จะเปนการวาง node ในรปแบบ 2 มต โดย node ทมการเชอมโยงหนาแนน จะไปอยในแกนกลางของเครอขายท าใหอธบายภาพเครอขายไดชดเจนขน และผอานสามารถน าภาพไปใชงานไดโดย ไปท เมน export และเลอกขนดไฟลตามทตองการ

ภาพท 21 การวาดกราฟดวย layout Kamada-Kawai

6.5. การวเคราะหพารามเตอรเครอขายดวยซอฟทแวร PAJEK วตถประสงคหลกของการวเคราะหเครอขายคอ การจดกลม และ การหา node ทมความส าคญ ซง

การวเคราะหสามารถใชคาในการวเคราะหไดหลายคา ขนอยกบวตถประสงคของการศกษา โดยในคมอฉบบนขอยกตวอยางโดยการใชคา k-core และคา degree centrality ในการวเคราะห ซงจะสามารถอธบายการเคลอนยายสตวในทางระบาดวทยาไดด

คาคณสมบต k-core (ซงในทนจะเปนการ จ าแนกส ของ node ในกราฟทวาด) โดยใหไปท เมน NetworkCreate Partition k-coreAll ดง ภาพท 22 จะม ไฟล เกดขนมาใหม เรยกวาไฟล partition :ซงจะม นามสกล .clu ในสวนท2 (Partitions) ระบ “All core partition of N1 (75, core= 18)” สามารถอธบายไดวาเครอขายท ม node 75 node สามารถแบงออกตามคา k-core ไดทงหมด 18 กลม

สามารถดรายละเอยดการแจกแจงความถได โดยคลกเครองหมาย ในสวนท2 (Partitions) จากนนใหไปท เมน DrawNetwork + First Partition จะไดภาพดงภาพท 23


ภาพท 22 หนาค าสงในการวเคราะหพารามเตอรเครอขาย

ภาพท 23 การวาดกราฟรวมกบ partition

คาคณสมบต Degree Centrality (ซงในทนจะเปนการ ระบขนาด ของ node ในกราฟทวาด) ใหด า เ น น ก า ร เ ช น ด ย ว ก น ก บ ใ น ภ า พ ท 22 โ ด ย ใ ห ไ ป ท เ ม น NetworkCreate Vector centralityDegreeAll จะมไฟลเกดขนมาใหม เรยกวาไฟล vector ซงจะม นามสกล .vec ในสวน


ท3 (Vectors) ระบ “All Degree of N1 (75)”สามารถดรายละเอยดการแจกแจงความถได โดยคลก

เครองหมาย ในสวนท3 (Vectors) จากนนใหไปท เมน DrawNetwork + First Partition + First Vector จะไดภาพดง ภาพท 24

ภาพท 24 การวาดกราฟรวมกบ partition และ vector

เมอท าการวเคราะหไดแลว ผอานสามารถน าขอมลไปใชงานอยางอนได โดยใหไปท ToolExport to Delimited FileAll Partition and Vectors จากนนใหท าการ save ไฟลตามทตองการ

6.6. สรปการวเคราะหเครอขายการเคลอนยาย กระบอ เครอขายการเคลอนยาย กระบอ มจงหวดทเกยวของกบการเคลอนยาย 75 จงหวด โดยม เสนเชอม

เกดขน 749 เสน มความหนาแนน 0.13 คาเฉลย degree 19.9 และในเครอขายมแกนกลางเชอมตอกนอยางนอย 18 node จ านวน 30 จงหวด โดยจงหวดดงกลาวมกจกรรมเขา และออก คอนขางสง ซงหากจะใหการเฝาระวงโรคทตดตอจากการเคลอนยายมประสทธภาพ ควรใหความส าคญในกลมจงหวดดงกลาวจะใหผลดทสด

7. การวเคราะหเครอขายการเคลอนยายสตวดวยซอฟทแวร R R เปนซอฟทแวรส าหรบการวเคราะหทางสถต และการสรางกราฟ พฒนา โดย Rose Ithaka และ

Robert Genttleman ในป 1996 ซงเปนซอฟทแวรฟรท สามารถน าไปพฒนาตอยอดได โดยปจจบนไดมกลมเครอขายนกสถตเปนผพฒนาและปรบปรงซอฟทแวรในนาม R development core team ซอฟทแวร R พฒนาบนพนฐานของระบบ UNIX ซงสามารถน าไปใชไดในหลายระบบปฏบตการ ไดแก Windows Mac OSและ linux สามารถดรายละเอยดเพมเตมไดท http://www.r-project.org

รปแบบการท างานของ R จะเปนการน า Object มาใชในการวเคราะหผาน package หรอ script โดย Object ทมการใชใน R หลก ๆ และใชเปนประจ าไดแก ตวเลข(numeric) อกขระ(Character) ตรรกะ(logic) และ ฟงกชน (Function) ซงการน า Object มาใชใน R จ าเปนตองใช ภาษาหรอชดค าสง (Script) ใน


การเรยกใชขอมล การวเคราะห และ การสรางกราฟ ซงมความหลากหลายและมความซบซอน แตขอดของ R คอสามารถน ามาประยกตใชไดในหลายวงการ และ สามารถรองรบขอมลปรมาณมาก ๆ หรอ Big data ไดด ในคมอฉบบนจะไมลงลกถงรายละเอยดของภาษา R ทงนผอานสามารถหาขอมล หรอ script ทเหมาะสมกบการใชงานเพมเตมไดท

- https://www.r-bloggers.com/ - http://rgraphgallery.blogspot.com/ - http://www.r-graph-gallery.com/ - https://rpubs.com/

ในคมอฉบบนจดท าเปน Script ทสามารถคดลอกน าไปใชงานได และมค าอธบายในแตละขนตอนถงการจดการขอมลในรป object ตาง ๆ เพอใหน าแสดงออกมาเปนกราฟ

7.1. การตดตงซอฟทแวร R และ R studio และการใชงานเบองตน การใชงาน R studio จะเปนการเรยกใช R ผานหนาจอทงายตอการใชงาน ดงนนในการใชงาน R

studio จ าเปนตองมการตดตง R กอน โดย R สามารถดาวนโหลดไดท http://mirrors.psu.ac.th/pub/cran/ หรอ https://cloud.r-project.org/ โดยผใชสามารถเลอกการดาวนโหลดใหตรงกบระบบปฏบตการของตนเอง และท าการตดต งตามข นตอน(ไมตองปรบแตงคาใด ๆ) เม อท าการตดต ง R แลวจงคอยด า เ น น ก า ร ต ด ต ง R studio เ ป น ข น ต อ น ต อ ไ ป โ ด ย R studio ส า ม า ร ถ ด า ว น โ ห ล ด ไ ด ท https://www.rstudio.com/products/rstudio/download/ และตดตงตามขนตอนเชนกน

หนาจอหลกการท างานของ R studio จะประกอบไปดวย 4 สวนดงแสดงภาพท 25ไดแก - สวนท 1 สวนเขยนชดค าสงหรอ script - สวนท 2 สวนเกบ object (ชดขอมล) และประวต (work space หรอ environment) - สวนท 3 สวนการท างานและประมวลผลของ R (console) - สวนท 4 สวนชวยเหลอและแสดงกราฟ (plot/help/package)


ภาพท 25 หนาจอหลกการท างานของ R studio

การเปด script ครงแรกใหไปทสวนเขยน script เลอก FileNew fileR script จะไดสวนเขยน script ชอ Untitled ใหท าการ Save และเปลยนชอตามตองการ โดยไฟลทได จะเปนไฟลนามสกล .R (ขอแนะน า ใหท าการสราง Folder ใหมและ save ไฟลนามสกล .R นน ๆ ลงใน Folder ทสรางใหมเพอทจะเปนพนทในการท างานและเรยกใชไฟลขอมลตาง ๆ โดยไมตองระบ Directory path ใน script จะชวยใหท างานไดสะดวกมากขน) นอกจากนใหท าการตดตง package เพมเตมโดยในคมอฉบบนจะใช package igraph เปนหลกในการวเคราะหเครอขาย โดยการตดตง package ใหไปทสวนชวยเหลอและแสดงกราฟเลอก package Install จากนน จะมหนาตางใหเลอก ใหพมพค าวา igraph จากนน เลอก install

เมอท าการตดตง ซอฟทแวร และ package ทงหมดเรยบรอยแลวให น าไฟลขอมลทจะใชในการวเคราะห และผานการแปลงเปนไฟลชนดtext หรอ CSV แลว โดยในคมอนขอใหพมพตวอยาง (รายละเอยดตามภาคผนวก) จ านวน 2 ไฟลใน excel และสงออก เปน csv มาเกบไวใน Folder เดยวกนกบ script จากนนท าการคดลอก script ในคมอ หรอ พมพขนใหม ทงน ผอานสามารถคนหาชดค าสงไดทาง อนเตอรเนตทวไป

โดยปกตแลว script ในสวนเขยนชดค าสงจะยงไมมการท างานทนทตองมการเรยกใชงานกอน ซ งจะเรยกใชไดโดยคลกเลอก Run หรอ กดคยบอรด Ctrl และ Enter พรอมกน กรณ script นนเปนการเรยกใชขอมล ขอมลนน ๆ จะถกแปลงเปน object ไปปรากฏท work space กรณ script นนมวเคราะหผลการวเคราะหจะไปปรากฏท console กรณ script นนมการ plot กราฟ กราฟจะไปปรากฏท plot

นอกจากนการน าเขาขอมลอกแบบทงายตอการใชงานคอ การ import ขอมลผาน สวน work space ของ R studio (สวนท 2 ) โดยใหเขาไปท สวน work space คลกเลอก import dataset เลอกชนดไฟลทจะน าเขาตามตองการ


7.2. การแปลงขอมลเพอน าไปใชในซอฟทแวร R จากองคประกอบของเครอขายและทฤษฎของกราฟ ขอมลทจะใชในการวเคราะหเครอขายจะม 2 ชด

ขอมลไดแก - ชดขอมลของ node จะเปนชดขอมลทระบคณลกษณะของ node เชน ชอ เพศ อาย ฯลฯ - ชดขอมลของเสนเชอม (Edge list) จะเปนขอมลทระบความสมพนธระหวาง node เชน การ

เปนเพอน การเปนญาตกน โดยในการวเคราะหเครอขายการเคลอนยายสตว ในคมอนจะเปนการอธบายความสมพนธระหวาง

พนทปศสตวเขต(node) โดยการเกดการเคลอนยายสตวระหวางเขตจะเปนตวเชอม (edge) :ซงโดยทวไปแลวการเคลอนยายสตวจะสามารถระบ ตนทาง(from) ปลายทาง(to) ได ท าใหเครอขายการเคลอนยายสตวจะเปนเครอขายชนดมทศทาง นอกจากนยงสามารถระบและจ าแนกคณลกษณะของ edge ได เชน จ าแนกตามวตถประสงคของการเคลอนยาย

7.3. ชดค าสงในการน าเขาขอมล การสรางภาพเครอขาย และการวเคราะหพารามเตอรเครอขาย ชดค าสง (Script) ทใชในคมอน ดดแปลงมาจากเวบไซต www.keteto.net (Ognyanova 2017)

โดยการใช ขอมลจ าลองตามภาคผนวก และเนองจากการใชงานซอฟทแวร R มความตอเนองและเชอมโยงกนจงท าเปนชดค าสงรวมทงหมด ซงผอานสามารถคดลอกชดค าสงน น าไปวางใน สวนเขยน scriptในโปรแกรม R studio โดยจะมค าอธบายภาษาไทยขางหลงอกขระ # รายละเอยดดงน

# 1. การน าเขาขอมลในรปแบบ Edge list links<-read.csv (“C:/xxx/xxx/xxx/edge1.csv",header=T,as.is=T) # xxx หมายถง directory path nodes<-read.csv("C:/xxx/xxx/xxx/node1.csv",header=T,as.is=T) ) # xxx หมายถง directory path # 2. การน าเขาขอมลในรปแบบ Matrix links2<-read.csv("edge2.csv",header=T, row.names=1) nodes2<-read.csv("node2.csv",header=T, as.is=T) # 3. การ สราง network object เพอน าไปใช ใน package igraph library(igraph) net_object1<-graph_from_data_frame (d=links, vertices=nodes, directed=T) net_object2<-graph_from_incidence_matrix(links2) # 4. การ plot กราฟจาก net_object1 โดยไมปรบแตงคาใด ๆ (ภาพท 26) plot(net_object1)

ภาพท 26 การ plot กราฟจาก igraph โดยยงไมปรบแตงคาใด ๆ


# 5 การ plot กราฟจาก net_object1 โดยน า loop ออก (ภาพท 27) net_object1<-simplify(net_object1, remove.multiple=F, remove.loops=T) plot(net_object1)

ภาพท 27การ plot กราฟจาก igraph ทผานการน า loop ออก

# 6 การ plot กราฟจาก net_object2 (ภาพท 28) V(net_object2)$color <- c("steel blue", "orange")[V(net_object2)$type+1] V(net_object2)$shape <- c("circle", "square")[V(net_object2)$type+1] plot(net_object2,vertex.label.color="black",vertex.label.cex=.6)

ภาพท 28 การ plot กราฟจาก igraph แบบก าหนดส (2mode)

# 7. ตวอยางการปรบแตงคาในการ plot กราฟ net_object1 (ภาพท 29) plot(net_object1, edge.arrow.size=0.2, #ปรบแตงขนาดหวลกศร มคาอยระหวาง 0-1 edge.curved=0.1, #ปรบแตงเสนใหโคง มคาอยระหวาง 0-1 vertex.color="orange", #ก าหนดสภายใน node vertex.frame.color="#555555", #ก าหนดสขอบ node โดยใช RGB code vertex.label=V(net_object1)$region, # labelโดยใชขอความใน column region ของ node1.csv vertex.label.color="black", #ก าหนดส label vertex.label.cex=.7) #ก าหนดขนาดของตวอกษร label มคาอยระหวาง 0-1


ภาพท 29 การ plot กราฟจาก igraph ทผานการปรบแตงคาแลว

# 8. การ plot กราฟ net_object1 โดยก าหนดสของ node ขนาดของ node และ ขนาดของ link (ภาพท 29) colrs <- c("tomato", "blue") V(net_object1)$color<-colrs[V(net_object1)$zone] V(net_object1)$size<-V(net_object1)$animal.pop*0.7 #ขนาดของ nodeตามประชากรสตว E(net_object1)$width<-E(net_object1)$buf.licence/100 #ขนาดของ link ตามจ านวนการยาย plot(net_object1,edge.arrow.size=.2,edge.curved=0 ,vertex.label.color="black", vertex.label.cex=.7) legend(x=-1.1,y=-1.1,c("infect zone","control zone"),pch=21,col="#777777",pt.bg=colrs,pt.cex=2.5,bty="n",ncol=1)


ภาพท 29 การ plot กราฟจาก igraph ทผานการปรบแตงคาตามขนาดของ node และ link (1)

#9. การ plot กราฟ net_object1 โดยก าหนดสของ link ใหเปนสเดยวกบ node ตนทาง(ภาพท 30) edge.start <- ends(net_object1, es=E(net_object1), names=F)[,1] edge.col <- V(net_object1)$color[edge.start] plot(net_object1,edge.arrow.size=.4,edge.curved=.1,vertex.label.color="black",edge.color=edge.col,vertex.label.cex=.8,layout=layout_with_lgl)

ภาพท 30 การ plot กราฟจาก igraph ทผานการปรบแตงคาตามขนาดของ node และ link (2)


#10. การ plot กราฟ net_object1 โดยก าหนดสและขนาดของ node ตามคา Hub และ Authority(ภาพท 31) hs<-hub_score(net_object1, weights=NA)$vector as<-authority_score(net_object1, weights=NA)$vector par(mfrow=c(1,2)) plot(net_object1,edge.arrow.size=.4,vertex.label.cex=.8,vertex.size=hs*50, main="Hubs") plot(net_object1,edge.arrow.size=.4,vertex.label.cex=.8,vertex.size=as*30, main="Authorities")

ภาพท 31 การ plot กราฟจาก igraph ก าหนดสและขนาดของ node ตามคา Hub และ Authority

# 15. การค านวณคาพารามเตอรเครอขาย net_object1 edge_density(net_object1, loops=F) # คา Density ## [1] 0.7361111 transitivity(net_object1, type="global")# คา transivity ## [1] 0.8644068 diameter(net_object1, directed=T)# เสนผาศนยกลาง ของ net_object1 มคาเทากบ 3 ## [1] 3 centr_degree(net_object1, mode="all", normalized=T) # คา degree centrality ## $res ## [1] 15 10 13 13 12 14 14 10 5 ## ## $centralization ## [1] 0.2265625 ## ## $theoretical_max ## [1] 128 centr_clo(net_object1, mode="all", normalized=T) # คา closeness centrality ## $res ## [1] 1.0000000 0.8000000 0.8888889 0.8888889 0.8000000 1.0000000 1.0000000 ## [8] 0.8000000 0.6666667 ## ## $centralization


## [1] 0.3095238 ## ## $theoretical_max ## [1] 3.733333 centr_betw(net_object1, directed=T, normalized=T) # คาbetweeness centrality ## $res ## [1] 4.50 0.00 2.50 1.75 0.50 2.50 3.00 7.25 0.00 ## ## $centralization ## [1] 0.09654018 ## ## $theoretical_max ## [1] 448

8. ตวอยางการศกษาและการประยกตใชการวเคราะหเครอขายในทางสตวแพทย การศกษาเครอขายการเคลอนยาย โค กระบอ ของจงหวดตากในประเทศไทยโดยใชแบบสอบถาม

พบวาเครอขายการเคลอนยายมการเชอมโยงในเครอขายทสงระหวางตนทางและปลายทางการเคลอนยายสตว จงท าใหมความเสยงสงทอาจน าไปสการระบาดของโรคระบาดโค-กระบอได (Khengwa, Jongchansittoe et al. 2017)

การศกษาเครอขายการเคลอนยาย โค กระบอ ของจงหวดสโขทย โดยการท าแบบสอบถามในกลมประชากร จ านวน 308 ตวอยาง พบวา การเคลอนยายสวนใหญเปนการเคลอนยายโดยเกษตรกร และพบวากลมผคาสตวมชวตจะมคา centrality ทสง (Noopataya, Thongratsakul et al. 2015)

การวเคราะหเครอขายทางสงคมทางดานสตวแพทยจะน ามาใชในการศกษาความเสยงของการแพรกระจายโรคจากการสมผสระหวางตวสตวหรอฝงสตว โดยการศกษาดวยวธนสามารถทจะหาความสมพนธทเกดขนจรง โดยเฉพาะในรปแบบการสมผสแบบ 2 ทศทาง เชน การสมผสระหวางตวสตว การคา และการเคลอนยายสตว โดยผลทใหจากการวเคราะหจะสามารถน ามาใชประกอบการตดสนใจในการวางแผนควบคม ปองกนและก าจดโรคระบาดสตว (Martínez-López, Perez et al. 2009)

การศกษาและวเคราะหเครอขายการเคลอนยายสตวเชงพรรณนา เชน ในเมอง Salamanca ประเทศสเปนมการวเคราะหเครอขายเพอหาการรวมกลมและเชอมโยง (Cluster) เชงพนทและเชงเวลาจากการเคลอนยายของสกรเขาออกพนทพบวามการเคลอนยายในลกษณะรวมกลมและเชอมโยงทมนยส าคญทางสถต แบงออกเปน 2 กลม คอในชวงเวลา มกราคม ถง เมษายน เนองจากมผลผลตจากการเลยงสกรทมรปแบบการเลยงระบบเปดออกมามาก และกลมท 2 คอ ในชวงตลอดเดอนธนวาคม เนองจากมผลผลตจากการเลยงสกรแบบระบบปดออกมามาก โดยผลทไดจากการศกษานสามารถน าไปใชเปนเครองมอในการวางยทธศาสตรการเฝาระวงโรคการปองกนและควบคมโรคเพอใหเกดประสทธผลสงสดในการบคลากรและงบประมาณ (Martínez-López, Perez et al. 2009)

การศกษาและวเคราะหเครอขายการเคลอนยายสตวเมอเทยบกบการเกดโรคระบาดในอดตทผานมา เชน ในประเทศองกฤษไดมการน าขอมลการเคลอนยายสตวกอนทจะมการระบาดของ โรคFMD ในป 2001 มาวเคราะหเครอขายการเคลอนยาย พบวากลมทมความสมพนธและมแนวโนมทจะเปนตวแพรกระจายของ


โรค FMD ในการระบาดทผานมา ไดแก ฟารม ตลาด และผแทนจ าหนาย (Ortiz-Pelaez, Pfeiffer et al. 2006)

การศกษาโดยใชแบบจ าลองในการท านายขอบเขตของการระบาดและผลทไดรบจากการควบคมเคลอนยายสตว เชน ในประเทศอตาล ไดมการศกษารปแบบการเคลอนยายสตวเชงพรรณนาจากฐานขอมล และน าไปใชในแบบจ าลองสถานการณการระบาดของโรค FMD พบวาการเลอกพนทในการควบคมโรคกรณเกดโรคระบาดโดยใชคา degree ในแตละ Node ของเครอขาย จะมประสทธภาพทสดในการควบคมโรค (Natale, Giovannini et al. 2009)


9. เอกสารอางอง

Batagelj, V. and A. Mrvar (1998). "Pajek—a program for large network analysis." Connections 21. Khengwa, C., et al. (2017). "A traditional cattle trade network in Tak province, Thailand and its potential in the spread of infectious diseases." Animal Production Science 57(1): 152-160. Martínez- López, B. , et al. ( 2 0 09 ) . " Combined application of social network and cluster detection analyses for temporal-spatial characterization of animal movements in Salamanca, Spain." Preventive Veterinary Medicine 91(1): 29-38. Martínez-López, B. , et al. (2009). "Social Network Analysis. Review of General Concepts and Use in Preventive Veterinary Medicine." Transboundary and Emerging Diseases 56(4): 109-120. Natale, F. , et al. (2009) . "Network analysis of Italian cattle trade patterns and evaluation of risks for potential disease spread." Preventive Veterinary Medicine 92(4): 341-350. Noopataya, S., et al. (2015). "Social network analysis of cattle movement in Sukhothai province, Thailand: a study to improve control measurements." Veterinary medicine international 2015. Nooy, W., et al. (2011). Exploratory social network analysis with Pajek: revised and expanded. New York, Cambridge University Press. Ognyanova, K. ( 2 0 17 ) . " Network Analysis and Visualization with R and igraph. " Retrieved 5/8/2017, 2017, from http://kateto.net/networks-r-igraph. Ortiz-Pelaez, A. , et al. (2006) . "Use of social network analysis to characterize the pattern of animal movements in the initial phases of the 2001 foot and mouth disease (FMD) epidemic in the UK." Preventive Veterinary Medicine 76(1–2): 40-55.

http://kateto.net/networks-r-igraph

37

10. ภาคผนวก ไฟลท 1 ตวอยางขอมลใน ขอ 7.2 หนา

29 โดยใหด าเนนการพมพ หรอ คดลอกขอมลลงใน excel และบนทกไฟลเปน edge1.csv

origin destination buf.head buf.licence region1 region1 223 38 region1 region2 9 2 region1 region3 1220 71 region1 region4 317 30 region1 region5 444 27 region1 region6 47 19 region1 region7 1266 54 region1 region8 5 2 region1 region9 2 1 region2 region1 27 12 region2 region2 21 8 region2 region3 480 64 region2 region4 226 35 region2 region5 9 4 region2 region6 30 11 region2 region7 7908 6 region3 region1 1626 111 region3 region2 6 3 region3 region3 1307 174 region3 region4 9145 639 region3 region5 11957 595 region3 region6 8101 453 region3 region7 180 28 region4 region1 1477 99 region4 region3 2524 246 region4 region4 11941 814 region4 region5 9664 505 region4 region6 9550 564 region4 region7 125 39 region4 region8 2 1 region5 region1 10 1 region5 region2 5 3 region5 region3 36 10 region5 region4 344 14

region5 region5 9431 1032 region5 region6 291 53 region5 region7 280 14 region6 region1 802 101 region6 region2 9 3 region6 region3 322 52 region6 region4 1266 148 region6 region5 30003 1761 region6 region6 3549 374 region6 region7 148 38 region6 region8 4 2 region6 region9 418 15 region7 region1 340 29 region7 region3 763 42 region7 region4 1091 56 region7 region5 2159 78 region7 region6 47 4 region7 region7 24 4 region7 region8 8 3 region7 region9 540 11 region8 region1 1 1 region8 region3 3 1 region8 region4 64 4 region8 region7 6 3 region8 region8 15 8 region8 region9 67 25 region9 region8 3 2 region9 region9 21 6

38

ไฟลท 2 ตวอยางขอมลใน ขอ 7.2 หนา 29 โดยใหด าเนนการพมพ หรอ คดลอกขอมลลงใน excel และบนทกไฟลเปน node1.csv

region most.activity most.animal id type.animal zone animal.pop region1 other dairy 1 1 1 20 region2 slaughter swine 2 2 2 18 region3 sell buffalo 3 3 1 30 region4 sell cattle 4 4 1 35 region5 sell cattle 5 4 1 32 region6 sell cattle 6 4 1 35 region7 sell swine 7 2 1 31 region8 rearing goat 8 5 2 12 region9 rearing goat 9 5 2 12 ไฟลท 3 ตวอยางขอมลใน ขอ 7.2 หนา 29 โดยใหด าเนนการพมพ หรอ คดลอกขอมลลงใน excel

และบนทกไฟลเปน edge2.csv

slaughter rearing sell market breeding show fattening export other region1 301 3 20 103 10 27 3067 region2 7892 543 111 66 38 50 1 region3 14446 17032 1 128 30 122 21 522 region4 1789 32357 810 266 61 region5 89 192 9479 341 11 51 234 region6 58 5011 30401 635 35 61 6 308 6 region7 28 666 2303 1300 462 213 region8 121 25 10 region9 20 4


ไฟลท 4 ตวอยางขอมลใน ขอ 7.2 หนา 29 โดยใหด าเนนการพมพ หรอ คดลอกขอมลลงใน excel

และบนทกไฟลเปน node2.csv

id node most.activity most.animal type.zone R1 region1 other dairy 1 R2 region2 slaughter swine 2 R3 region3 sell buffalo 3 R4 region4 sell cattle 4 R5 region5 sell cattle 4 R6 region6 sell cattle 4 R7 region7 sell swine 2 R8 region8 rearing goat 5 R9 region9 rearing goat 5 P1 slaughter NA NA NA P2 rearing NA NA NA P3 sell NA NA NA P4 market NA NA NA P5 breeding NA NA NA P6 show NA NA NA P7 fattening NA NA NA P8 export NA NA NA P9 other NA NA NA

เอกสารทางวิชาการ -...

Documents

Transcript of เอกสารทางวิชาการ -...