วารสารวิจัยสังคม · 2015-10-30 ·...

วารสารวจยสงคม Journal of Social Research ปท 36 ฉบบท 1 พ.ศ. 2556 ISSN 0857-9180 กองบรรณาธการ ศาสตราจารย ดร.เบญจา ยอดด าเนน-แอตตกจ รองศาสตราจารย ดร.อบลรตน ศรยวศกด มหาวทยาลยมหดล นกวชาการอาวโส

อาจารย ดร.เลศชาย ศรชย ผศ.ดร. กนกวรรณ มะโนรมย มหาวทยาลยวลยลกษณ มหาวทยาลยอบลราชธาน

ผศ.ดร. โสวตร ณ ถลาง ผศ.ดร.เสาวลกษณ ชายทวป มหาวทยาลยเกษตรศาสตร มหาวทยาลยแมโจ

อาจารย ดร.นฤมล อรโณทย ดร.สรางครตน จ าเนยรพล จฬาลงกรณมหาวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ดร.ศยามล เจรญรตน นายบวร ทรพยสงห จฬาลงกรณมหาวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย

นางสาวพชญา สรพลชย จฬาลงกรณมหาวทยาลย

บรรณาธการประจ าฉบบ อาจารย ดร.อนเรอน เลกนอย

สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย

สถานทตดตอ กองบรรณาธการ “วารสารวจยสงคม” สถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย อาคารวศษฐประจวบเหมาะ ชน 5 ถนนพญาไท กรงเทพฯ 10330 โทร. 02 218-7394 โทรสาร. 02 215-5523 Email: [email protected], [email protected] www.cusri.chula.ac.th

วารสารวจยสงคม เปนวารสารวจยรายป มก าหนดออก 2 ฉบบตอป มวตถประสงคเพอเผยแพรผลงานวจย วทยานพนธ หรอ บทความวชาการดานสงคมศาสตร และสาขา ทเกยวของ ทงนเพอเปนการเผยแพรความรแกคณาจารย นกวชาการ นสต นกศกษา หรอผทมความสนใจ

mailto:[email protected]


วารสารวจยสงคม Journal of Social Research

ปท 36 ฉบบท 1 (2556) Vol.36 Vol.36 No.1 (2013)

สารบญ หนา บทบรรณาธการ อนเรอน เลกนอย

i

โครงการวจยเพอพฒนาและแกไขความเหลอมล าทางสงคม กรณชมชนสวนหลวง 1

1

สวมล พชญไพบลย

โครงการวจยเพอการพฒนาและการแกไขความเหลอมล าทางสงคม กรณชมชนคาลเทกซ อ าไพ แสนหมน

29

การพงตนเองเพอตอสความยากจน 49 สมตรา ศรวบลย และพรรณ วรณานนท

กาวขามความเหลอมล า : แนวทางการปรบตว ของแรงงานขามชาตชาวกมพชา ศรญญา ศรวงศถวลย

75

วารสารวจยสงคม Journal of Social Research

ปท 36 ฉบบท 1 (2556) Vol.36 Vol.36 No.1 (2013)

สารบญ หนา

ภมทศนทางการเมองของสงคมชนบทสมยใหม: วาดวยการพฒนา ความเหลอมล า การเลอกต ง และวาทกรรมการซ อสทธขายเสยง วภาวด พนธยางนอย

ปรทศนหนงสอ “อานมารกซในเมอง (ขบถ)” David Harvey, Rebel Cities: From the Right to the City to the Urban”

95

139

บทบรรณาธการ

ดร.อนเรอน เลกนอย Unruan Leknoi1, Ph.D.

“ความเหลอมล าหรอความไมเทาเทยมกนในสงคม” (Social Inequality) ถกน าขนมาเปนประเดนหลกในวารสารวจยสงคมฉบบน ทามกลางสถานการณทผคนในสงคมไทยตางพากนพดถงเรองความไมเทาเทยมกนในสงคมกนอยางเขมขน ในขนะเดยวกนในแวดวงของนกคด นกวชาการกพบวาในชวงระยะสหาปมาน ความมความพยายามในการคนหา อภปรายถกเถยงและผลตผลงานทางวชาการในแงมมนอยางหลากหลายมต เพอรวมกนคนหาและท าความเขาใจตอปรากฏการณความเหลอมล าในสงคมใหชดเจนขน

สงคมไทยภายใตยคทนนยมเสรและตลอดระยะเวลากวา 50 ปทผานมา แนวทางการพฒนาประเทศตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตทยดแนวคดทางการพฒนาตามทฤษฎฝนหลนจากฟา (Trickle Down Effect Theory) ไดใหความส าคญตอการเตบโตทาง

เศรษฐกจเปนส าคญนน ความส าเรจจากพฒนาดงกลาว พบวาสงคมไทยสามารถลดจ านวนคนจนลงได ซงจากรายงานจ านวนคนจนทวประเทศ 1 อาจารยประจ าสถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย Lecturer, Chulalongkorn University Social Research Institute (CUSRI), [email protected]


ii วารสารวจยสงคม ปท 36 ฉบบท 1 2556

ในป พ.ศ. 2545 พบวามจ านวนคนจนประมาณ 19.66 ลานคน และลดลงเหลอเพยง 8.77 ลานคน ในป พ.ศ. 2554 (ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, 2555) แตทวาเมอพจารณาคาสมประสทธจน (GINI Coefficient)2 ซงเปนตวบงชความเทาเทยมกนในการกระจายรายไดระหวางคนรวยกบคนจน กลบพบวาสงคมไทยก าลงเผชญกบปญหาความเหลอมล าในสงคมทหนกหนามากขน (ดงภาพท1) และมแนวโนมทจะถางความเหลอมล าใหกวางมากขนตอไปอก ในแงของความเหลอมล าในการกระจายรายไดทไมเทาเทยมกนนเปนปญหาความเหลอมล าทดวาจะเกดผลกระทบกบคนจนเปนส าคญ ในขณะทคนกลมอนในสงคมกยงคงมองไมเหนทกขรอนและความเดอนรอนของคนจน คลายๆกบวาปญหานเปนปญหาสวนตว ไมใชเรองทตองการการท าความเขาใจและรวมกนแสวงหาทางออกในการลดความเทาเทยมกนหรอความเหลอมล า ซงการมความเขาใจและมองปญหาในท านองนไมไดท าใหปญหาหมดไป แตกลบเปนเชอบมเพาะใหปญหามความรนแรงและหนกหนวงขน 2 สมประสทธจน (Gini coefficient) คอตวบงชความเหลอมล าของการกระจายรายไดหรอการกระจายความร ารวย ถกพฒนาขนโดยนกสถตชาวอตาลชอ “คอรราโด จน” สมประสทธจนถกนยามใหเปนอตราสวนซงมคาระหวาง 0 และ 1 สมประสทธจนทต าจะแสดงถงความเทาเทยมกนในการกระจายรายได หากคานสงขนจะบงชถงการกระจายรายไดทเหลอมล ากนมากขน สมประสทธจนทเทากบ 0 หมายถงความเทาเทยมกนอยางสมบรณ (ทกคนมรายไดเทากน) และ 1 หมายถงความเหลอมล าอยางสมบรณ (มคนทมรายไดเพยงคนเดยว สวนคนทเหลอไมมรายไดเลย) โดยคาสมประสทธจนท 0.4 เปนระดบคาทยอมรบได ซงหมายความวาการอานคาไดเหนอระดบ 0.4 หมายถงสญญาณเตอนถงความเหลอมล า

Journal of Social Research Vol36 No.1 2013 iii

และในทสดสงคมไทยอาจจะทะลทะลวงออกจากวงวนของปญหานไปไดอยางยากล าบากยงขน

ภาพท 1 คาสมประสทธจนในประเทศไทยและรายภมภาค ระหวางพ.ศ. 2548-2554 (ทมา: ส านกงานสถตแหงชาต อางองจากwww.ChartingThailandEconomy.com)

รปธรรมของความไมเทาเทยมกนหรอความเหลอมล าทางสงคม เชน การไดรบโอกาสทไมเทาเทยมกบบคคลอน การไดรบการปฏบตทไมเปนธรรม การถกปฏบตอยางไรศกดศรความเปนมนษย การถกเลอกปฏบตหรอปฏบตอยางไมเทาเทยมกบบคคลอนๆ โดยเฉพาะเมอเปรยบเทยบระหวางคนรวยกบคนจน การเขาไมถงทรพยากร/บรการของรฐในราคาถกเชนเดยวกบบคลอน เปนตน ในขณะเดยวกนนโยบายหรอ

iv วารสารวจยสงคม ปท 36 ฉบบท 1 2556

โครงการพฒนาของรฐในบางกรณกเปนเงอนไขทสรางใหเกดความเหลอมล าขนเสยเอง นอกจากนยงมกรณของความเหลอมล าทซอนรปทเกดขนจากความเหลอมล าทด ารงอยในสงคมภาพใหญ เชน ความไมเทาเทยมกนตอภาวะโภชนาการของบตรทเกดขนจากแมทมการศกษาทแตกตางกน ความไมเทาเทยมกนตอการมอาชพและการสรางรายไดของบณฑตจบใหมทมครอบครวอยในชมชนแออด เปนตน

จากความเหลอมล า ในมต เศรษฐกจทพจารณาจากคาสมประสทธจน (Gini coefficient) ท าใหพอมองเหนไดวาความเหลอมล าในการกระจายรายไดนคลายกบวาจะเปนกลไกสวนหนงทท าใหปญหาความเหลอมล าทางสงคมในมตอนๆ ถางกวางมากขนไปอก รวมกบกลไกอนๆ ในเชงโครงสรางทเปนเงอนไขในการสรางความไมเทาเทยมกนในสงคมใหเกดขน

บทความในวารสารฉบบนม 6 บทความ โดย 3 บทความแรกเปนบทความทสะทอนเรองความเหลอมล าทางสงคมทเกดขนในชมชนในเขตกรง เทพมหานครจากมตความเหลอมล า 6 มต ภายใตโครงการวจยเพอพฒนาและแกไขปญหาความเหลอมล าทางสงคม ซงโครงการวจยน เ กดขนโดยความรวม มอระหวางมหาวทยาลยในกรงเทพมหานครกบกรงเทพมหานคร ซง 2 บทความแรกเปนบทความวจยเรองโครงการวจยเพอพฒนาและแกไขวามเหลอมล าทางสงคม กรณชมชนสวนหลวง 1 ของสวมล พชญไพบลย บทความท 2 เปนบทความวจยเรองโครงการวจยเพอพฒนาและแกไขวามเหลอมล าทาง

Journal of Social Research Vol36 No.1 2013 v

สงคม กรณชมชนคาลเทกซ โดย อ าไพ แสนหมน และบทความท 3 เรองการพงตนเองเพอตอส ความยากจน ของสมตรา ศรวบลย และพรรณ วรณานนท ส าหรบบทความท 4 เปนเรองทพดถงแนวทางการรบมอกบสถานการณความเหลอมล าทเกดขนของแรงงานขามชาตชาวกมพชาทเขามาท างานในประเทศไทย ของศรญญา ศรวงศถวลย ภายใตบทความชอ กาวขาวความเหลอมล า: แนวทางการปรบตวของแรงงานขามชาตชาวกมพชา ในสวนของบทความท 5 เรองภมทศนทางการเมองของสงคมชนบทสมยใหม: วาดวยการพฒนา ความเหลอมล า การเลอกตง และวาทกรรมการซอสทธขายเสยง ของวภาวด พนธยางนอย และในสวนสดทายเปนบทปรทศนหนงสอชอ”อานมารกซในเมอง (ขบถ)” โดยปกรณ เลศเสถยรชย

ทายสดน คณะบรรณาธการหวงเปนอยางยงวา บทความทง 6 ชนนจะเปนสวนหนงของการประกอบสรางความรความเขาใจตอปรากฏการณความเหลอมล าทางสงคม เพอเปนสวนหนงในการรวมกนหาทางออกใหกบสงคมไทยเพอใหกาวขามปญหาความไมเทาเทยมกนหรอความเหลอมล านออกไปได อนเรอน เลกนอย

Journal of Social Research Vol36 No.1 2013

โครงการวจยเพอพฒนาและแกไขความเหลอมล าทางสงคม กรณชมชนสวนหลวง 1

Development of Strategic Plan for Social Inequality: A Case Study of Suanlaung 1 Community

สวมล พชญไพบลย1

บทคดยอ

การวจยนมวตถประสงคเพอวเคราะหสภาพปญหา และความตองการของชมชนตามกระบวนการมสวนรวม และรวมมอกนจดการปญหาเพอใหชมชนไดพฒนาอยางยงยน และลดความเหลอมล าของสงคม 6 ประเดน คอ 1) การเขาถงระบบการศกษาและการพฒนาเยาวชน 2) การพฒนาดานกายภาพของชมชน 3) การแกไขปญหาความยากจนและสรางความเขมแขงแกชมชน 4) การปฏบตทไมเปนธรรมโดยอ านาจรฐ 5) การเขาถงทรพยากรของรฐ และ 6) การมสวนรวมในการแสดงความคดเหนและการตอบสนองของภาครฐตอความคดเหนของชมชน โดยเปนการวจยเชงคณภาพ ซง ไ ดจากขอมลพ นฐานของชมชน การลงพ น ท เ พอส รางความสมพนธ การสมภาษณเจาะลกคณะกรรมการชมชน และการจดประชมกลมจากตวแทนประชาชนในชมชนสวนหลวง 1 จ านวน 45 คน ดวยเทคนคบนไดคณภาพชวต (bamboo ladder) และกระบวนการมสวนรวม (Appreciation Influence Control หรอ AIC) ทเปดโอกาสใหกลมตวอยาง

1 อาจารยประจ าคณะศลปศาสตร มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลกรงเทพ

2 วารสารวจยสงคม ปท 36 ฉบบท 1 2556

รวมกนระดมความคดเหนเกยวกบสภาพปญหา ความตองการของชมชน และแนวทางการพฒนาอยางเปนกระบวนการ ตลอดจนทบทวนสภาพชมชนจากอดตจนถงปจจบน

ผลการวจย พบวา ชมชนสวนหลวง 1 เขตบางคอแหลม เปนชมชนแออดขนาดใหญ ทอยใจกลางกรงเทพมหานคร ชาวชมชนสวนใหญเปนชาวมสลม ตงบานเรอนอยอยางหนาแนน มคลองสวนหลวง 1 อยภายในชมชน ซงยงตองการการบ ารงรกษา เนองจากตนเขน ทางเดนเทาภายในชมชนสะอาดและเปนระเบยบ ประชาชนในชมชนไดรบการศกษาในระดบต าถงปานกลาง อาชพสวนใหญ คอ คาขาย รบจาง เปนตน ประชาชนสวนหนงพยายามหาอาชพเสรมเพอเพมรายไดดวยการประกอบหตถกรรมในครวเรอน อาท การประดษฐของใช การท าดอกไมประดษฐ เปนตน คณะกรรมการชมชนมความสามคคกลมเกลยว และสามารถรวมชาวชมชนใหแนนแฟนได ซงพบวาเมอมการจดงานจะมประชาชนในชมชนออกมารวมแรงรวมใจชวยกนอยางแขงขน อยางไรกตาม ประชาชนในชมชนมความหวงวาภาครฐจะเขามาชวยดานความปลอดภยในชวตและทรพยสนภายในชมชน ระบบปองกนอคคภย การศกษา สาธารณสข สงแวดลอม และการดแลผสงอาย เนองจากปจจบนจ านวนผ สงอายเพมมากขน ผลสรปทไดจากการประชมกลมเพ อด าเนนการตามโครงการพฒนากจกรรม (เงนทนตนกลา) คอ การตดตงไฟฟารอบชมชน บรเวณราวกนตกตามทางเดนตลอดทงชมชน เปนจ านวนเสาไฟฟา 39 ตน แลวเสรจเดอนมนาคม 2555 สรางความพอใจแกประชาชนในชมชนเปนอยางยง

Journal of Social Research Vol36 No.1 2013 3

ค าส าคญ การพฒนาและแกไข, ความเหลอมล าทางสงคม, ชมชนสวนหลวง 1

Abstract This research was to analyze problems and needs of

communities through the involvement process and cooperation in handling problems for sustainable development in communities and to reduce social inequality in six issues, i.e. accessing educational system and youth development, developing the community physicality, solving poverty and strengthening communities, unfair treating by the state power, accessing the state resources and involvement in expressing opinion and response of the state to the community opinion.

This was a qualitative research conducted by means of the basic data of the community, fieldwork approach to build relation, in-depth interview with the community committee members and organizing the group meeting of 45 representatives from Suan Luang 1 Community by employing the techniques of bamboo ladder and Appreciation Influence Control (AIC) which included the process of giving samples opportunity to brainstorm about problems and needs of the community and development approaches and to reflect the community conditions in the past until today.


The result revealed that Suan Luang 1 Community, Bang Khor Laem District was a large-size slum located in the center of Bangkok. The majority of the members were Muslims. The households were congested with SuanLuang 1 Canal in the community area. The canal needed maintenance because it became shallow. The walkways were clean and orderly. People in the community could access to only a low to middle education level. Most of them were trader, employee and so on. Some of them sought pastime career to increase their income through the household handicraft such as utensil making, artificial flowers and so on. The community committee harmonized and could solidify people in the community witnessed when organizing function, people strongly collaborated. Nevertheless, unlawful things were still found in their community such as drugs and gambling. However, people in the community expected that the public sectors would help them with life and property security in their community, fire protection system, education, public health, environment and elder care because these days the number of the elder was increasing. Synopsis of the group meeting to follow the activity development project (Seedling Funds) was installing electricity around the community, along walkway railings in the community, totaling 39 electricity posts, which was complete in


March 2012 and strongly created satisfaction among people in the community. KEYWORDS: Development and Solutions, Social Inequality, Suan Luang 1 Community บทน า

ปญหาวกฤตการเมองทผานมาท าใหสงคมไทยเกดความขดแยง แบงพรรคแบงพวกอยางชดเจน สวนหนงเปนผลมาจากความเหลอมล าทางสงคม รฐบาลจงไดพยายามขบเคลอนเดนหนาปฏรปประเทศไทย และแผนปรองดองแหงชาต กรงเทพมหานครจงมนโยบายในการสรางแผนปรองดองรวมกบ 3 ภาคสวน ไดแก ภาคสอสารมวลชน ภาคสถาบนการศกษาและภาคธรกจ โดยการจดท าวจยเพอพฒนาวธการแกไขความเหลอมล าทางสงคมในเขตกรงเทพมหานคร ตามเจตนารมณของแผนตามโครงการรวมเดนหนาปฏรปประเทศไทย ในประเดนของการปฏรปประเทศทงดานเศรษฐกจและสงคม เพอแกไขปญหาความไมเสมอภาค ความเหลอมล าทางสงคมในชมชนกรงเทพมหานคร และเพอสงเสรมความรวมมอระหวางภาคประชาชน และภาคตางๆ ในการพฒนาชมชนใหเกดความเขมแขง มภมคมกน ประชาชนสามารถด ารงชวตไดอยางปกตสขแมเกดภาวะวกฤต

อกทงเพอสงเสรมใหประชาชนเปนศนยกลางในการด าเนนการแกไขปญหาของชมชนอยางเปนระบบ ใหชมชนเกดการเรยนรและสามารถพงตนเองได โดยไดรบการสนบสนนจากภาคสวนทเกยวของ ซงมหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลเปนผ ด าเนนการวจย โดยลงพนทเพอเกบขอมล


วเคราะหปญหาตลอดจนน าผลการวจยไปสการปฏบตและประเมนผลอยางเปนระบบ อนจะน าไปสการรวมมอแกไขปญหาและพฒนาชมชนอยางยงยน

วตถประสงคในการวจย คอ 1. เพอศกษาและวเคราะหสภาพ

ปญหาและความตองการของชมชน ตามกระบวนการมสวนรวมเพอแกไขความเหลอมล าทางสงคม 6 ประเดน ไดแก 1) การเขาถงระบบการศกษาและการพฒนาเยาวชน 2) การพฒนาดานกายภาพของชมชน 3) การแกไขปญหาความยากจนและสรางความเขมแขงแกชมชน 4) การปฏบตทไมเปนธรรมโดยอ านาจรฐ 5) การเขาถงทรพยากรของรฐ และ 6) ความเหลอมล าในการแสดงความคดเหน นอกจากน 2.เพอแปลผลการวจยไปสรปแบบการแกไขปญหาในดานตางๆ เพอการพฒนาอยางยงยน เสนอแนะแนวทางในการสนบสนนและสงเสรมการมสวนรวมของประชาชนในการพฒนากรงเทพมหานครเกยวกบการแกไขความเหลอมล าทางสงคม และเผยแพรผลการศกษาสสาธารณะ เพอเปนแนวทางไปสการปฏบตในการแกไขความเหลอมล าทางสงคมตอไป พนทศกษา คอ ชมชนสวนหลวง 1 เขตบางคอแหลม กรงเทพมหานคร ระเบยบวธวจย การศกษาวจยผสมผสานทงการวจยเชงปฏบตการ การวจยเชงคณภาพ และกรณศกษา (Case Research) รวมทงวเคราะหขอมลทไดจากการศกษาเชงคณภาพ และการวจยขอมลทตยภม

ทงน การวจยดงกลาวเปนการวจยเชงคณภาพ ซงไดจากขอมลพนฐานของชมชน การลงพนทเพอสรางความสมพนธ การสมภาษณเจาะลกคณะกรรมการชมชน การจดประชมกลมจากตวแทนประชาชนในชมชนสวนหลวง 1 จ านวน 45 คน ดวยเทคนคบนไดคณภาพชวต (bamboo ladder)


คอ วธการประเมนสภาวการณตางๆ ตงแตอดต ปจจบน และอนาคต โดยใหกลมเปาหมายประเมนสภาวการณตางๆ ตามประเดนทก าหนด โดยเปรยบเทยบกบระดบของขนบนไดซงแบงเปนซาย หมายถง อดต ตรงกลาง หมายถง ปจจบน และขวา หมายถง อนาคต ซงกลมเปาหมายจะประเมนตามความคดเหนของตนเองจากความเปนจรง

นอกจากน ผ ว จยยง ใ ช ว ธ ท เ รยกวากระบวนการมสวน รวม (Appreciation Influence Control หรอ AIC) โดยเปดโอกาสใหกลมตวอยางรวมกนระดมความคดเหนเกยวกบสภาพปญหา ความตองการของชมชน และแนวทางการพฒนาอยางเปนกระบวนการ โดยการทบทวนสภาพชมชนจากอดตจนถงปจจบน ผลการศกษา

1. สภาพทวไปทางกายภาพของชมชน

จากขอมลของชมชน ชมชนสวนหลวง 1 ตงอยบรเวณซอยเจรญกรง 103 ถนนเจรญกรง แขวงบางคอแหลม เขตบางคอแหลม ถนนเจรญกรง กรงเทพมหานคร บรเวณโดยรอบของชมชนจะเชอมตดกบชมชนบางคอแหลม และชมชนบางอทศ ชมชนมพนททงหมดประมาณ 15 ไร มคลองกวาง 10 เมตร ยาว 700 เมตร น าในคลองไหลมาจากแมน าเจาพระยา ปากคลองมประตเปด – ปดควบคมน าในคลอง มประชากรพกอาศยอยสองฝงคลอง ภายในชมชนมทางเทากวาง 2 เมตร พนทของชมชนเปนทดนของส านกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย ประชาชนเชาทดนในการปลกบาน


อาศยอย มคาเชาทดนเปนรายเดอน ซงเปนไปตามขอตกลงทส านกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยก าหนดไว

2. สภาพเศรษฐกจและสงคมของชมชน ชมชนสวนหลวง 1 เปนชมชนแออดขนาดใหญ ผ ทอาศยอยในชมชน

มทงชาวพทธ จน และมสลม ประกอบดวยบานเรอนประชาชนทพกอาศยประมาณ 600 หลงคาเรอน มโรงเรยน มสยด ศนยเดกกอนวยเรยน และศนยสขภาพชมชน

ชมชนสวนหลวง 1 เปนชมชนปลอดภย ทปราศจากทงยาเสพตดและอบายมข อาชญากรรมตางๆ ภายในชมชนมไมมาก ปญหาขยะในคคลองสวนหลวงลดลง นกทองเทยวและประชาชนมนใจความปลอดภยของชมชน เยาวชนเปนแรงผลกดนในการดแลความสงบเรยบรอยของชมชน เปนแมแบบชมชนพงตนเองในอนาคต ประชาชนในชมชนประกอบอาชพรบจาง คาขาย อาชพสวนตว รบราชการ และแมบาน ประชาชนในชมชนเปนครอบครวทมฐานะปานกลาง สามารถดแลกนภายในครอบครว มหนสนและ/หรอหนนอกระบบบาง สวนใหญจะเปนของผ ทประกอบอาชพคาขายทตองน าเงนไปลงทน ชมชนมแหลงเงนทน เชน ธนาคารออมสน ธนาคารอสลาม กองทนผ สงอาย ส าหรบกลมผ ดอยโอกาสและผ สงอาย คนสวนใหญในชมชนสวนหลวง 1 ไมเปนภาระของชมชนเพราะสามารถพงพาตนเองได และมความสามคคในชมชน

รฐบาลมโครงการพงตนเอง โดยใหเงนชมชนละ 1 ลานบาท ชมชนจงไดสรางทท าการชมชนขน โดยครอบครวของคณจตรลดดา แสงนอยออน ไดบรจาคทดนสวนตวใหเปนทท าการชมชน


สท ธการ ร กษาพยาบาล ประชาชนในชมชนสวนหลวง 1 รกษาพยาบาลจากศนยบรการสาธารณสข ซงตงอยทบรเวณซอยประด 40 แขวงบางโคล เขตบางคอแหลม และใชบรการจากโรงพยาบาลใกลเคยง อาท โรงพยาบาลเลดสน เปนตน

ในดานสาธารณปโภค เชน ไฟฟา ประปา มถงขยะทเพยงพอ เพราะเปนชมชนเมองทไดรบการพฒนาและการสนบสนนจากภาครฐอยางเตมท

3. การบรหารและการพฒนาชมชนทผานมา ชมชนมการประสานงานกบเขตบางคอแหลมและส านกงาน

ทรพยสนสวนพระมหากษตรย ใหตดไฟสนามเพมเตมบรเวณรมคลองทางเดน สวนน าประปาสามารถดมไดทกครวเรอนเพราะน าประปามคณภาพ ไดรบรางวล ส าหรบถนนในชมชนพบวา ถนนปากทางเขาชมชนแคบมาก รถยนตไมสามารถผานเขาออกได การก าจดขยะและของเสยในชมชนมหนวยงานภาครฐเขามาชวยดแล โดยทางส านกงานเขตจะมถงขยะใบเลกใหกบทกครวเรอน เมอถงเวลา 19.00 น. ประชาชนจะน าขยะไปทงทจดรบ ซงจะมถงขยะใบใหญรอรบ เปนศนยรวมของการทงขยะในชมชน ดานการปกครองภายในชมชน จะมการเลอกตงประธานและกรรมการชมชนทกๆ 2 ป ปจจบนคณะกรรมการชมชนสวนหลวง 1 มจ านวน 20 คน ประกอบดวยกรรมการดานตางๆ ม นายสชาต บญม เปนประธานกรรมการชมชนสวนหลวง 1 ชาวชมชนสวนหลวง 1 มความเขมแขงในการพฒนาชมชน โดยเฉพาะอยางยงการพฒนาดานความสะอาดของชมชน และดานการแกไขปญหาความยากจน ดงจะพบวา ชมชนสวนหลวง 1 แมเปนชมชนทม


ความหลากหลายของเชอชาต และสญชาต แตสามารถอยรวมกนไดเปนอยางด คนในชมชนมความพยายามในการประกอบอาชพทหลากหลาย อยางการประดษฐงานฝมอ อาท ไมพายกวนขนม ดอกไมประดษฐ การประดษฐสงของจากวสดเหลอใช เปนตน ชาวชมชนตองการตลาดเพอจ าหนายสนคา เนองจากเมอผลตสนคาออกมาไดตามความตองการของประชาชนทวไป จงจ าเปนตองมตลาดรองรบ แมชมชนสวนหลวง 1 จะมงานประจ าปของมสยดเปนชองทางหนงในการจ าหนาย และปจจบนมศนยการคาบรเวณใกลเคยงทมาเปด แตทวาการสงไปจ าหนายกมคาใชจายมาก จงมความตองการใหภาครฐเขามาชวยเหลอในการหาตลาดใหตอไป การพฒนาของชมชนทผานมา ชมชนสวนหลวง 1 มการด าเนนกจกรรมและการพฒนา ดงน

1) ประชมคณะกรรรมการชมชนประจ าเดอนเพอปรกษาหารอการพฒนาชมชน 2) การด าเนนการแกไขปญหาสภาพแวดลอมในชมชน การพฒนาคลองสวนหลวง 1 3) โครงการคลองสวยน าใส สนบสนนนโยบายกรงเทพมหานคร 4) การสงเสรมประชาธปไตย “ตลาดนดประชาธปไตย” กจกรรมเผยแพรความรประชาธปไตยแกประชาชน 5) การสงเสรมการมสวนรวมของประชาชน เวทประชาพจารณจดท าแผนชมชนพงตนเอง “ประชาธปไตยในชมชน” 6) การจดท าศนยเรยนรประชาธปไตยในชมชน “สถานประชาธปไตย” 7) การด าเนนงานศนยพฒนาเดกกอนวยเรยน


8) การสงเสรมอนรกษวฒนธรรมประเพณทองถน ประเพณสงกรานตชมชนสวนหลวง 1 9) การเรยนรกระบวนการพฒนาประชาธปไตย 10) การด าเนนการแกไขปญหายาเสพตดในชมชน ประชมรวมกบ สน.วดพระยาไกร เจาหนาทฝายพฒนาชมชน ในการรกษาความปลอดภยของชมชน 11) การจดท ากฎระเบยบชมชน “หามขบขรถจกรยานในทางเทา” 12) การพฒนาคณภาพชวตของประชากรในชมชนใหเปนชมชนปลอดภย (Safety Zone) โดยด าเนนการตดตงกลองโทรทศนวงจรปด (CCTV) จ านวน 16 ตว ณ จดเสยง เพอดแลความปลอดภยของชมชน พรอมตดตงไฟฟาใหมแสงสวางอยางทวถง 13) การจดท าสถานททองเทยว ศกษาวถการด าเนนชวตของผคนในชมชน กจกรรมตลาดนดชมชน 14) การสงเสรมกลมอาชพแมบาน สรางรายไดใหครอบครว สนบสนนการด าเนนตามแนวทางเศรษฐกจพอเพยง เชน การท าดอกไมประดษฐ กลองไม ผาพนคอ กระเปา ฯลฯ 15) การจ าหนายอาหาร ขนมอรอย ของดชมชน 16) ชมชนประชาธปไตยตวอยาง ชมชนสวนหลวง 1 เขตบางคอแหลม 17) การซอมแผนการอพยพหนไฟในชมชนสวนหลวง 1 18) การส ราง ทท าการชมชนสวนหลวง 1 สนบสนน โดยคณะกรรมการแผนแมบทชมชนพงตนเอง ปงบประมาณ 2549


เจาหนาทหนวยงานภาครฐใหบรการประชาชนในชมชนเปนอยางด มกจกรรม ดแลอยางตอเนอง แตการปฏบตงานในบางครงการด าเนนการคอนขางลาชา ซงสงผลกระทบตอประชาชนในชมชน ท าใหการพฒนาชมชนชาลง ชมชนสวนหลวง 1 พจารณาการท างานของผ ทเปนอาสาสมครชมชน ทมการแตงตงใหเปนประธาน และกรรมการชมชน บคคลเหลาน ท างานดวยความเตมใจ มจตอาสาในการพฒนาชมชนของตนเองใหด ไมมเงนประจ าต าแหนง

4. ปญหาของชมชน 4.1) ปญหาดานสงคม

ในภาพรวมยงตองการการดแลจากรฐในเรองสวสดการตาง ๆ เชน การเจบปวยหรอเสยชวต ปญหาผขายยาเสพตดยงมอยบางในชมชน และยงมปญหาการพนนอนเปนบอเกดของการกระท าความผด ประธานชมชนไดดแลและประสานงานกบสถานต ารวจนครบาลวดพระยาไกร และไดรบความชวยเหลอจากกองปราบปรามในการจบผ กอเหตในชมชน ชมชนจงไดด าเนนการตดตงกลองโทรทศนวงจรปด (CCTV) จ านวน 16 ตว ในจดเสยง


เพอดแลความปลอดภยของชมชน และคณะกรรมการชมชนไดน าเยาวชนกลมเสยงเหลานนมาเขารวมท ากจกรรมกบชมชน เพอใหเยาวชนไดมองเหนคณคาในตนเอง 4.2) ปญหาดานเศรษฐกจ โดยภาพรวมยงประสบปญหาดานเศรษฐกจ เนองจากคาครองชพในเมองทสง บางคนไมมงานท าเปนเวลานานท าใหเดอดรอนทงครอบครว สวนทมรายไดกไมพอกบคาใชจาย ท าใหตองกหนยมสนมาใช นอกจากน ยงตองการรายไดเสรมจากงานตางๆ โดยคณะกรรมการชมชนจดอบรมอาชพเสรม อาท การท าดอกไมประดษฐ การท างานฝมอ เปนตน เพอใหมความรทสามารถน าไปประกอบอาชพแบงเบาภาระคาใชจายไดตอไป รวมทงมเงนออมไวใชยามจ าเปน

อยางไรกตาม ชาวชมชนสวนหลวง 1 ยงตองเชาพนทจากส านกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยเพออยอาศย จงท าใหไมมกรรมสทธในทดนเปนของตนเอง

4.3) ปญหาดานสงแวดลอม ดานทอยอาศย ประชาชนมความกงวลใจเรองทดนทเปนของส านกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย มขาววามบรษทตางชาตจะเขามาซอทดนท าธรกจในยานน ซงอาจสงผลกระทบตอผอยอาศยในชมชนได

ปญหาเรองน าเสยในคคลอง เกดจากประชาชนทงขยะหรอปลอยน าเสยลงคลอง จงท าใหเกดการเนาเสย และการตนเขนของคคลอง ระบบการระบายน าในคคลองไมดท าใหน าในคลองสกปรกและสงกลนเหมน จงตองการใหรฐเขามาชวยเหลอบรณะคลองใหสามารถใชน าในคลองได


คลองบรเวณชมชนสวนหลวง 1

ดงนน การจะเปนชมชนนาอย หรอเมองนาอยจะตองเปนเมองท

ประชาชนมสขภาพด มสภาพแวดลอมทด มมลภาวะนอยทสด ตลอดจนมความสมพนธอนดระหวางประชาชน และเปดโอกาสใหประชาชนในชมชนเขามามสวนรวมในการจดการเรองทเกยวของกบสภาพแวดลอม และคณภาพชวตใหมากทสด ซงลกษณะของเมองนาอยตามทองคการอนามยโลกระบไวดานกายภาพ สรปไดวา มการรกษาความสะอาดในดานกายภาพ สงแวดลอม และทอยอาศยอยางมคณภาพ มระบบนเวศนทคงอยอยางสมดลและยงยนนาน ชมชนมความเกอกลและไมเอารดเอาเปรยบซงกนและกน ทงน ชมชนสวนหลวง 1 เปนชมชนมสลมทมความรวมมอกนระหวางชาว


ชมชนกบคณะกรรมการชมชนในดานตางๆ อาท การพฒนาพนทของชมชน โดยชาวชมชนมสวนรวมในการรกษาสภาพแวดลอม ไมทงขยะกลาดเกลอน ดแลรกษาตนไมสาธารณะในชมชน เปนตน

นอกจากน The World Bank (The World Bank, 2000) ไดน าเสนอการสรางเปาหมายทางยทธศาสตรของการจดการเมอง (city management) เ พอด าเ นนการใหบรรลถ งการเปน เมอง ทมการพฒนาอยางยง ยน (sustainable cities) ซงการเปนเมองทมการพฒนาอยางยงยนนน จะตองเปนเมองทไดรบการพฒนาจนท าใหประชาชนชาวเมองมโอกาสทเทาเทยมกน โดยจะตองไมมการละเลยกลมคนจนทอยในเมอง

ทงน แนวคดของเมองทมการพฒนาอยางยงยนจะมเปาหมายทางยทธศาสตรของเมอง ซงสอดรบกบชมชนสวนหลวง 1 ในดานการพฒนาพนทของชมชนใหนาอย ดงตอไปน เปาหมายแรก ไดแก การเปนเมองทนาอย (livability) ซงหมายถงการทประชาชน หรอชาวเมองทกคนมโอกาสทเทาเทยมกนในการทจะเขาไปมสวนรวมในภาคเศรษฐกจ สงคม และการเมองของเมอง และหมายถง การมโอกาสทเทาเทยมกนในการไดรบประโยชนจากเมองดวยเชนกน ซงในการเปนเมองทนาอยนน ประชาชนพลเมองจะไดรบโอกาสรวมทงสามารถทจะเสนอวาระทางการเมองใด ๆ (political agenda) ได นอกจากน ทกคนจะไดรบการบรการสาธารณะขนพนฐาน เชน การศกษา สขภาพ ทพกอาศย การจางงาน น าสะอาด สขอนามย การขนสง ขอมลขาวสาร ไฟฟา และสงแวดลอมในเมองทสะอาดเรยบรอย สวยงาม รมรน และมความปลอดภย เปาหมายทสอง ไดแก การเปนเมองทมสมรรถนะทางการแขงขน (competitive cities) ซงหมายถง เมองทมผลผลต การลงทนตาง ๆ การจาง


งาน และการคาทตอบสนองตอสภาวะทางการตลาดอยางไมหยดนง เนองจากการเปนเมองทมการแขงขนนน จะตองมฐานเศรษฐกจทมนคงและมโอกาสของการเปนพนท ทมฐานการจางงานทกวาง (broad-based employment) และเปนแหลงรายไดตาง ๆ รวมทงมสภาพแวดลอมทดงดดการลงทนทเปดกวาง มกฎหมายทเกยวของกบดานเศรษฐกจทชดเจน มแรงงานทมฝมอมากพอ (skilled labor force) มโครงสรางพนฐานทางเศรษฐกจทจ าเปน มเทคโนโลย มสงจงใจ (incentives) ทสงเสรมเศรษฐกจ หนวยงานรฐทมการตอบสนอง (responsive institutions) มการบรหารจดการเมองทดและเปนธรรม ปราศจากการทจรต คอรรปชน รวมไปถงการทรฐจะเขาแทรกแซงเพยงเลกนอย เปาหมายทสาม ไดแก การเปนเมองทมฐานะทางการเงนทเขมแขง (bankability) เปนเมองทมสถานะทางดานการเงนทเขมแขงในการจดหารายได และการใชจายเงนงบประมาณ ซงเกยวของกบการมระบบทโปรงใสและสม าเสมอในการจดเกบภาษอากร และรายไดอน ๆ มระบบการจดสรรงบประมาณทคาดหมายได (predictable) การจดซอและจดจางทเปนทยอมรบและมนคง มระบบบญช และการจดการทรพยสนทสอดคลองกบภาวะตลาดเสร เปาหมายท ส ไดแก การเปนเมองทมหลกการบรหารกจการเมองและการจดการทด (a well governed and managed city) ไดแก เมองทมระบบการเลอกตงตวแทนใหเขามาบรหารเมองอยางเปนธรรม มระบบบรหารจดการทครอบคลมไปถงคนกลมนอย หรอกลมผ ดอยโอกาสตาง ๆ ทกกลมในสงคมเมองดวย และมระบบการบรหารจดการเมองทยดหลกการตรวจสอบได (accountability) มคณธรรม (integrity) และมความโปรงใส


(transparency) เพอบรรลตอวสยทศนรวมกน (shared vision) รวมไปถงการบรหารจดการเมองทบรรลเปาหมายทเปนประโยชนสาธารณะในลกษณะหรอแบบการเปนหนสวนกบทกภาคสวน (partnership model) ความเจรญเตบโตของกรงเทพมหานครในฐานะเมองหลวง เมองทา ทตงของสถานทส าคญ ๆ เชน พระบรมมหาราชวง สถานทราชการ และสถานทประกอบธรกจการคาส าคญของประเทศ ซงมความส าคญตอการพฒนาเศรษฐกจของไทยนน มผลมาจากเหตปจจยหลายประการไมวาจะเปนการขยายตวดานการคาการลงทน การอพยพของแรงงานชาวจน การเตบโตของการคาขาว โรงสขาว ธรกจสงออก พอคาคนกลาง การเดนเรอ การขดคลอง และทส าคญคอ การสรางถนนในกรงเทพมหานคร ซงกอใหเกดการเปลยนแปลงทางสงคมของชมชนในกรงเทพมหานครในหลายดาน

เนองดวยการสรางถนนในกรงเทพมหานครกอใหเกดชมชนใหมซงมผลตอการลดความส าคญของชมชนดงเดมทอาศยอยรมน าแมน าเจาพระยาและล าคลองตางๆลง การกอเกดชมชนรมถนนในกรงเทพมหานครจงสงผลกระทบโดยตรงตอความส าคญของทดนในบรเวณทถนนตดผาน ความเสอมโทรมของคณภาพน าในคลองตาง ๆ โดยเฉพาะอยางยงคลองทอยในเขตชมชนหนาแนน เปนปญหาทสะสมมานาน สงผลกระทบตอสงทแสดงถงวถชวตของชมชนดงเดมของไทยทเปนแหลงทองเทยวทางน า อกทงยงท าใหสญเสยความสวยงามของทศนยภาพรมฝงน า ปญหาของคณภาพน าในคลองเกดจากคลองเปนทรองรบน าเสย และของเสยจากแหลงก าเนดตางๆ เชน บานเรอน แหลงชมชน และสถานประกอบการตางๆ ททงลงมาโดยไมไดรบการบ าบด จงมผลท าใหไมสามารถทจะน าน าในคลองไปใชเพอประโยชนอนใดได และคคลองบางสายกมกจะตนเขน เมอถงฤดฝนกไมสามารถ


ระบายน าไดทน จงเกดปญหาน าทวมพนท กอใหเกดความเสยหายแกชมชนและบานเรอนทอยในบรเวณคคลองนน (กรมควบคมมลพษ, 2548)

บรเวณชมชนสวนหลวง 1 มคคลองตลอดแนวยาวของพนทภายในชมชนซงเกดขนมาพรอมกบชมชน ทวาปจจบนคคลองดงกลาวแคบลง และตนเขน กอปรกบความสกปรกของสงปฏกลทถกทงลงในคคลอง ท าใหน าเนาเสย สงกลนเหมน การพฒนาคคลองใหสะอาดจงเปนสงทชาวชมชนสวนหลวง 1 ตองการมากทสด ดวยเหตททอยอาศยเปนปจจยหนงในปจจยสทมนษยตองการ การจะท าใหพนทบรเวณทอยอาศยมสภาพนาอยจงตองรวมมอรวมใจกนทกฝาย แนวคดพนฐานของการพฒนาทยงยน ซงมองคประกอบ 4 ประการ จงตองน ามาใช คอ

1) ค านงถงการมสวนรวมของประชาชน (Public Participation) 2) ค านงถงระดบความสามารถในการรองรบของสงแวดลอม

(Carrying Capacity) 3) ค านงถงคนในรนตอไป (Future Generation) 4) มความเสมอภาคระหวางคนรนเดยวกน (Equity)

เนองจากเมองตางๆมความแตกตางทางกายภาพหลายดาน ทงสภาพภมประเทศและความเปนอยของคนในเมอง การจดการเมองนนจงมไดมวธการทจ าเพาะเจาะจงส าหรบเมองทเปนแบบอยางเดยวกน หากแตขนอยกบวธการปรบใชใหเขากบสภาพสงคมของเมองนนๆ อยางไรกตาม จากแนวทางของลกษณะเมองนาอยและเมองยงยน และหลกการของระบบนเวศนเมอง สามารถน ามาเปนวถทางของการด าเนนงานเพอใหพลเมองทอาศยในเมองตางๆทวโลกมคณภาพชวตทด


ดงนน คณภาพชวตของประชากรดานกายภาพ และทอยอาศย จงสงผลตอความไมเทาเทยมกนของคนในชมชน หรอความเหลอมล าทางสงคมทควรมพนทเพอสขภาวะของแตละครอบครว อาท ความเปนอย ความปลอดภย เปนตน เพอใหพนทใชสอยบรเวณชมชนทเปนทางเดนรมคคลองสามารถใชประโยชนไดอยางเตมท ดวยสภาพคคลองทสะอาด และปราศจากกลนรบกวน ยอมท าใหเปนทพงปรารถนาของคนในชมชน และผ ทสญจรไปมา เพอจกไดเปนไปตามยทธศาสตร “พฒนากรงเทพฯ ใหเปนมหานครแหงสงแวดลอม” ตามแผนพฒนากรงเทพมหานคร ระยะ 12 ป (พ.ศ. 2552 – 2563) กรงเทพมหานครฯ แหงความนาอยอยางยงยน ซงมงตอบสนองมตดานโครงสรางพนฐาน (กรงเทพมหานคร , 2552) ทงในวสยทศนยงยน เทาเทยม โปรงใส (Green) และวสยทศนสวยงาม ปลอดภย นาอย เขมแขง มความสข (Good Life) ความตองการของชมชน ประชาชนชมชนสวนหลวง 1 ตองการใหภาครฐทเกยวของเขามาบรหารจดการคคลองภายในบรเวณชมชนสวนหลวง 1 โดยการขดลอกคลองใหสะอาด น าใส ไมสงกลนเหมน และอยคกบชมชนตลอดไป เนองจากประชาชนในชมชนสวนหลวง 1 สวนใหญเปนชาวมสลม ดงนน ความตองการของประชาชนจงไมตางกน และโดยเฉพาะอยางยง คณะกรรมการชมชนกบชาวชมชนลวนมความสมครสมานสามคคกน ดงจะพบวาจากการจดกจกรรม ชาวชมชนสวนหลวง 1 มกจะใหความรวมมอเปนอยางด ส าหรบประเดนทชาวชมชนสวนหลวง 1 ตองการหรอประสงคจะพฒนาในป 2555 ไดแก


1. การขดลอกคคลองบรเวณชมชนสวนหลวง 1 ประชาชนในชมชนสวนหลวง 1 ตองการพฒนาคคลองบรเวณชมชน

ใหใสสะอาด ปราศจากสงปฏกล เพอใหการระบายน าท าไดด และไมสงกลนเหมนเชนปจจบน เนองจากคคลองดงกลาวอยภายในชมชน ซงมระยะทางยาว 400 เมตร มความกวางระหวาง 4 – 6 เมตร และลกประมาณ 50 เซนตเมตร อยคกบชมชนมาตงแตแรก ชาวชมชนจงไมประสงคทจะถมคคลองดงกลาว เนองจากตระหนกวาคคลองเปนสงมคาส าหรบชมชน และหากน าในคคลองมการไหลเวยนด ปราศจากสงสกปรกยอมท าใหชมชนสวนหลวง 1 เปนชมชนทนาอย ดงนน จงจ าเปนทจะตองขดลอกคคลองใหลก และจดการสงปฏกล รวมทงปรบสภาพคคลองใหสวยงาม เพอสามารถใชเปนทพกผอนหยอนใจส าหรบชาวชมชนได

2. การตดตงไฟสองสวางตามทางเดนภายในชมชน การใชประโยชนโครงสรางพนฐานเพอยกระดบคณภาพชวต อาท

สวนสาธารณะ ระบบไฟฟา น าประปา โทรศพท รวมทงกลองโทรทศนวงจรปด เหลานเปนตน เปนการพฒนาและสรางความสะดวกปลอดภยใหเกดขนในสงคม โดยเฉพาะชมชนตางๆ ทอาจเกดอาชญากรรม โจรกรรม การมวสม ยาเสพตด รวมทงการทะเลาะววาทของวยรน ซงก าลงเจาหนาทต ารวจทมอยไมสามารถดแลความปลอดภยไดอยางทวถง และไมสามารถแกไขเหตการณไดทนทวงท ท าใหประชาชนในพนทเกดความรสกไมปลอดภยในชวตและทรพยสนโดยเฉพาะในยามวกาล ไฟฟาสองสวางจงเปนสงจ าเปนโดยเฉพาะในชมชน และพนทสาธารณะ อนจดเปนบรการขนพนฐานท


ประชาชนพงไดรบจากภาครฐ เพราะเปนการเพมความปลอดภยในชวตและทรพยสน

3. การจดหาสถานทจ าหนายสนคา และผลตภณฑจากฝมอของชาวชมชน

ประชาชนในชมชนสวนหลวง 1 มความสามารถ และฝมอในการประดษฐสงของเครองใช อาท การท าพายดวยไมสก การท าดอกไมประดษฐจากดนวทยาศาสตร การเพนตภาพตางๆ การท ากลอง หรอกระเปาแบบเดคพาจ (decoupage) รวมถงการท าอาหารตางๆ ทงอาหารคาว และหวาน และอาหารฮาลาล ท าใหผลตภณฑของชาวชมชนมมากมาย ชาวชมชนมแนวคดวาหากมสถานททสามารถน าสนคาตางๆ เหลานไปจ าหนาย จะท าใหมรายไดมาจนเจอครอบครวอกทางหนง 4. การจดหาแหลงเงนก ทปลอดดอกเบย ประชาชนในชมชนสวนหลวง 1 สวนใหญเปนมสลม หลายครอบครวยงมฐานะยากจน จ าเปนตองกหนยมสน แตดวยขอหามของหลกศาสนาอสลามทหามมใหมการเรยกเกบดอกเบย ค าสอนของศาสนาอสลามหามการเขาไปเกยวของกบดอกเบยอยางเดดขาด จงมความตองการใหรฐจดหาแหลงเงนกปลอดดอกเบย ดงเชนทธนาคารอสลามไดด าเนนการโดยไมมการคดดอกเบย แตจะเปนการบวกก าไรเขาไปแทน เปนลกษณะการซอขาย นนคอเมอลกคาแจงความประสงคในสนคาหรอทรพยสนตางๆ ธนาคารอสลามฯ จะไปซอมาเปนของธนาคารและน ามาคดก าไรจากตนทน และขายตอใหกบลกคาในรปแบบตางๆ เชน การเชาซอ การผอนช าระ หรอการใหเชา (leasing) เปนตน


การวเคราะหความเหลอมล าทางสงคมดวยตวชวด ประเดนท 1 การพฒนาทางกายภาพของชมชน

ชมชนสวนหลวง 1 มลกษณะทางกายภาพทวไปอยในระดบด คอ มความสะอาด เปนระเบยบ แตละบานไมมการทงขยะเกลอนกลาด ไมมสนขจรจด และไมพบวามการถายมลสนขตามถนนภายในชมชน นอกจากน มการจดสภาพแวดลอมภายในชมชนไดอยางนาอย อกทงยงมส านกงานของชมชนเปนสดสวน แตละครอบครวรกษาความสะอาด และความสวยงาม

ทวาภายในชมชนมคลองสวนหลวง 1 ซงเปนคลองทมความยาวประมาณ 400 เมตร ตลอดแนวยาวของชมชน เปนคลองทตนเขน เนองจากมขยะมลฝอยและโคลนอยในล าคลอง ท าใหสงกลนเหมน ซงทางชมชนเคยรวมกบส านกงานเขตบางคอแหลมท าการขดลอกคลอง แตดวยก าลงแรงงานจงท าใหขดไดไมลก การระบายน าจงไมดพอ จงมความตองการใหผมความรมาแนะน าเรองการบ าบดน าเสย นอกจาก น ช าวชมชน ตอ งการ ใ ห ม ก าร เ พ ม พ น ท เ พ อท าสวนสาธารณะ มการตดตงไฟสองสวางใหทวพนทของชมชน เนองจากภายในชมชนยงขาดแสงสวาง ซงอาจเปนสาเหตใหเกดความไมปลอดภยในชวต รางกาย และทรพยสนของประชาชนทอย ในชมชน ตลอดจนบคคลภายนอกทเขามาภายในชมชนดวย ประเดนท 2 การเขาถงระบบการศกษาและการพฒนาเยาวชน พบวาบางครอบครวในชมชนสวนหลวง 1 พอแม ไมม เ งนทนการศกษาส าหรบบตร ท าใหเดกและเยาวชนในชมชนไดรบการศกษานอย และตองออกจากการเรยนเพอมาท างานหาเลยงครอบครว ผปกครอง


ไมมเวลาคอยดแล เดกบางคนอายถงเกณฑทตองเขาเรยนในโรงเรยน แตกไมไดเรยน รวมถงผปกครองบางคนขาดความรในการอบรมเลยงดบตรหลาน และพฒนาการของเดก และในชมชนมเดกสวนหนงทตดเกมส ตดยาเสพตด และเดนโพย ดานการใหทนการศกษา แตละกลมใหความเหนวา ภาครฐควรประชาสมพนธเรองทนการศกษาใหมากขนเพอจะไดรบทราบแหลงขอมลการจดสรรทนการศกษา

นอกจากน การจดกจกรรมพฒนาเยาวชนเนองในวนส าคญตางๆ อาท วนเดก วนแม ฯลฯ ควรมกจกรรมส าหรบเดก เชน ระบายสแกว ถกนตตง เพนต ถกโครเชต ท าขนม ฯลฯ หรอกจกรรมนอกสถานท เชน ออกคาย ฯลฯ โดยอาจใหส านกงานเขตทรบผดชอบเปนผจด กจกรรมทจด เมอจดแลวแตไมไดจดอยางตอเนอง ท าใหไมไดรบประโยชนเทาทควร ประเดนท 3 การแกไขปญหาความยากจน

ควรสงเสรมใหมการพฒนาอาชพเสรมเพอเพมรายไดพเศษแกคนในชมชน และจดใหมสหกรณออมทรพย เพอมใหมการก ยมนอกระบบ ประเดนท 4 การปฏบตทไมเปนธรรมโดยอ านาจรฐ

ประเดนนพบวา เจาหนาทของรฐ อาท เจาหนาทต ารวจท าหนาทไมถกตอง ไมเปนตวอยางทดแกประชาชน และไมด าเนนการอยางเขมงวด เชน ต ารวจจราจรเรยกเกบเงนโดยไมออกใบสง และการเลอกปฏบต บางครงท าตวอยเหนอประชาชนแตยอมเปนเบยลางแกผมอทธพล ปญหายาเสพตดมต ารวจบางคนรเหนเปนใจ ท าใหผมอทธพลไมเกรงกลว เจาหนาทต ารวจบางคนเพมขอหามยาเสพตดในครอบครองแกประชาชน


ดานการพฒนาพนท ภาครฐควรมแผนการพฒนาชมชน และระยะเวลาทชดเจน ส านกงานเขตตองมสวนในการท างานรวมกบชมชน โดยรวมคดรวมท า มใชท าตามแผนงานเพยงครงคราวเทานน นอกจากน ตองการใหภาครฐเขามาดแลเกยวกบหองสมดในโรงเรยน ประเดนท 5 การเขาถงทรพยากรของรฐ เนองจากพนทชมชนสวนหลวง 1 เปนพนทของส านกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย ชาวชมชนจงยงคงใชประโยชนในพนทรวมกนไดด แตยงไมมแผนในการพฒนาพนท แมชมชนมโครงการตาง ๆ มากมายแตขาดงบประมาณในการจดท าโครงการ บางครงหนวยงานตาง ๆ ยงเขาไมถงชมชน ประเดนท 6 การมสวนรวมในการคดเหน และการตอบสนองของรฐตอความคดเหนของชมชน ภาครฐควรปรบปรงดานสวสดการ เชน รถเมลฟรแตตองรอนาน พนกงานขบรถเรว และไมจอดทกปาย ควรมการปรบปรงคาไฟโดยก าหนดหลกเกณฑการจายคาไฟลดลง การบรการท าบตรประจ าตวของส านกงานเขตมความลาชา ประชาชนตองรอนาน และส านกงานเขตควรมการท าแบบส ารวจ แลวน าขอมลทไดจากการส ารวจสงถงรฐบาล เพอใชในการปรบปรงชมชน นอกจากน ส านกงานเขตควรจดท าบอรดประชาสมพนธหนาชมชน เพอเปนการประชาสมพนธงานของรฐใหเขาถงชมชนยงขน


1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

บนไดภาพรวมความเหลอมล าทางสงคม ผ เขารวมประชม เพศชาย จ านวน 11 คน เพศหญง จ านวน 34 คน

รวมทงสน 45 คน

คะแนนเฉลย อดต (2 ปทแลว) ปจจบน อนาคต (อก 2 ป

ขางหนา) 4.03 5.03 7.17

ภาพ 3 บนไดคณภาพชวต

อดต - ชมชนตางคนตางอย ไมม การรวมมอกน ไมสนใจในเรองพนทในชมชน ไมมการพฒนาพนทสวนกลาง การทงขยะ โครงสรางถนน ไฟฟา อยในสภาพทไมคอยด

- เดกไมคอยไดรบการสงเสรมดานการศกษาเทาทควร พอแมไมคอยมเงนจงไมคอยใหความส าคญตอการศกษา

- ปญหายาเสพตดมมาก เดกขาดกจกรรมทสรางสรรค ขาดโอกาสทางการศกษา

- การเขาเรยนตองมการแขงขน และโอกาสทางการเรยนขนอยกบฐานะ

- คนในชมชนยงขาดอาชพ ท าใหเกดการวางงาน ขาดความรวมมอในการแกไขปญหาความยากจน

ปจจบน - การสญจรไมปลอดภย - ประชาชนขาดความรบผดชอบ ในหนาท ขาดการดแลเอาใจใส กนและกน - การมสวนรวมของคนในชมชน ลดลง ใชชวตแบบตวใครตวมน - รฐบาลใหทนการศกษาไมทวถง เดกตองอาศยเรยนกวดวชาเพมเตม ท าใหเสยคาใชจายเพมขน

- สภาวะเศรษฐกจไมด ไมมงานท า คาครองชพสง

- คาขายไมด เสยคาเชาหนารานรมถนนใ ห กบ ต า ร วจ แ ล ะเทศกจ

- มหนนอกระบบ สนคาฟ มเฟอย มนายทนเขามาหาผลประโยชน

- โรงพยาบาลใหบรการและดแลรกษาเอาใจใสคนไขไมทวถง

4.03

5.03

7.17


1

2

3

4

5

6

7

8

9

10


ปจจบน - ไมมการปราบปรามปญหา ยาเสพตดอยางจรงจง

- เจาหนาทภาครฐใชค าพดทไมดในการใหบรการ

- ผ ดอยโอกาสยงขาดการดแลเอาใจใสจากภาครฐ

- งบประมาณคาใชจายทภาครฐจดสนบสนนใหชมชนมนอยไป บางครงชมชนตองหาเอง

- การสอสารประชาสมพนธภายในชมชนไมทวถง

- มการแสดงความคดเหนโดยผานแบบส ารวจ แตไมไดรบการตอบรบในบางปญหา บางครงรปญหาแตไมมหนวยงานเขามาชวยแกไข

อนาคต - ประชาชนรวมมอกนรกษาสงแวดลอม

- เปนชมชนเขมแขง หนาบานนามอง และรวมมอกนสรางจดเดนภายในชมชน

- มการพฒนาคณภาพชวตในชมชน กรรมการชมชนตองเขาใจ เขาถง เขากนได สรางความสามคคเพอใหชมชนเขมแขงขน

- เยาวชนควรจบการศกษาระดบปรญญาตร เพอลดความเหลอมล าทางการศกษาและยงเปนก าลงส าคญทจะท าใหประเทศพฒนา

- จดกจกรรมในชวงการปดภาคเรยนเพอใหเดกไดท างานรวมกน และมพนฐานการปลกฝงการสรางจตสาธารณะใหกบเดก

- ใหชมชนเปนแหลงคาขายและทองเทยวในพนทเขตบางคอแหลม

- มแหลงเงนทนทไมมดอกเบย - ตองใหความรเกยวกบหลกเศรษฐกจพอเพยง การท าบญชครวเรอน

- จดกจกรรมผประกอบการคา ธรกจในชมชน ใชตนทนจากภมปญญาของชมชนเอง

- ต ารวจเขาถงประชาชนในชมชน ไมรบสวย รกษาความปลอดภยภายในชมชนอยางเครงครด

4.03

5.03


จากบนไดคณภาพชวต (bamboo ladder) ภาพรวมความเหลอมล าทางสงคม พบวา ชาวชมชนมองภาพความเปนชมชนในอดตจากคะแนนเตม 10 นาจะอยเพยง 4.03 ปจจบนเพมขนเปน 5.03 และอนาคต คาดวาจะมความเปนอยทดขนถงระดบ 7.17 ดงภาพวาดชมชนของกลมตวอยางทมาเปนตวแทนจ านวน 45 คน จากกระบวนการมสวนรวม (Appreciation Influence Control หรอ AIC) โดยเปดโอกาสใหกลมตวอยางรวมกนระดมความคดเหนเกยวกบสภาพปญหา ความตองการของชมชน และแนวทางการพฒนาอยางเปนกระบวนการ

ภาพ 5 วาดชมชนในอนาคต จากการประชมกลมดวยกระบวนการ AIC


เอกสารอางอง The World Bank. 2000. Cities in transition: A strategic view of

urban and local. [online]. Available : www.idis.ru.ac.th/report/index.php?topic=6556.0;wap2. กรมควบคมมลพษ. 2548. มาตรฐานคณภาพน า. [online]. เขาถงไดจาก

: http://www.pcd.go.th/info_serv/reg_std_water05.html. กรงเทพมหานคร. 2552. แผนพฒนากรงเทพมหานคร ระยะ 12 ป

(พ.ศ. 2552-2563) กรงเทพฯ มหานครแหงความนาอยอยางยงยน. [online]. เขาถงไดจาก : http://office.bangkok.go.th/pipd/02_Plan%20BMA/01_Plan%20Development%20BMA/plan%20development%2012%20year%20(%202552-2563).pdf.


โครงการวจยเพอการพฒนาและการแกไขความเหลอมล าทางสงคม กรณชมชนคาลเทกซ

Development of Strategic Plan for Social Inequality: A Case Study of Caltex Community

อ ำไพ แสนหมน1

บทคดยอ

การวจยนมวตถประสงคเพอศกษาวเคราะหสภาพปญหาและความตองการของชมชน ตามกระบวนการ มสวนรวมในการแกไขความเหลอมล าทางสงคมเพอการพฒนาอยางยงยน และเสนอแนะแนวทางในการสนบสนนและสงเสรมการมสวนรวมของประชาชนในการพฒนากรงเทพมหานคร เกยวกบการแกไขความเหลอมล าทางสงคม 6 ประเดน คอ การเขาถงระบบการศกษาและพฒนาเยาวชน การพฒนาดานกายภาพของชมชน การแกไขความยากจนและสรางความเขมแขงแกชมชน การปฏบตทไมเปนธรรมโดยอ านาจรฐ การเขาถงทรพยากรของรฐ และความเหลอมล าในการแสดงความคดเหน โดยเนนการวจยเชงคณภาพ เปนงานวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมระหวางประชาชนในชมชนกบนกวจย นกวชาการ และผประสานงานในพนท โดยมขนตอนการด าเนนการทงสน 3 สวน คอ สวนท 1 การเตรยมความพรอมกอนการจดกลมสนทนา สวนท 2 การจดกลมสนทนาดวยเทคนคบนไดคณภาพชวต (Ladder Technique) สวนท 3 การตดตามภายหลงจากการจดกลมสนทนา ซงตวอยางทใชในการศกษา คอ ประชาชนในชมชนคาลเทกซ

1 อาจารยประจ าคณะศลปศาสตร มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลกรงเทพ


จ านวน 45 คน ทกเพศทกวย และสรปผลการวจยไดดงน ชมชนคาลเทกซ เขตยานนาวา เปนชมชนแออดขนาดเลกใจกลางเมอง สภาพบานเรอนทรดโทรม ทางเดนเทาในชมชนคบแคบ ช ารด และมแสงสวางไมเพยงพอ ไมมลานกฬาส าหรบคนในชมชน เดกและเยาวชนขาดโอกาสทางการศกษา ขาดการเอาใจใสบตรหลานเรองการเรยน ประชาชนสวนใหญในชมชนยากจน มหนนอกระบบ และไมสามารถเขาถงแหลงเงนกของภาครฐ การท างานของหนวยงานรฐลาชา การกระจายขอมลภายในชมชนไมทวถงและขาดโอกาสในการแสดงความคดเหน

จากผลการวจยขางตน แมวาชมชนจะมปญหาดานตางๆ หลายดาน แตชมชนกมแผนทจะพฒนาชมชนดานกายภาพ ดานสงแวดลอม ดานเศรษฐกจ ดานสงคม ดานอนามยและจตใจ และสงเสรมกจกรรมของเดกและเยาวชน ดงนน ภาครฐโดยเฉพาะในระดบเขตควรพจารณาและใหการสนนสนนสงเสรมกจกรรมโครงการตางๆ ของชมชนคาลเทกซ เพอยกระดบคณภาพชวตของคนในชมชน ค าส าคญ: การพฒนาและแกไข, กระบวนการมสวนรวม, ความเหลอมล าทางสงคม

Abstract

This research was to analyze problems and needs of communities under the involvement process and cooperation in handling problems for sustainable development in communities, and to reduce social inequalities. In this research, social inequalities were


divided into six issues including accessing educational system and youth development, developing the community physicality, solving poverty and strengthening communities, unfair treating of the state power, accessing the state resources and inequality of expressing opinion. This was a qualitative research participated by the community, the researcher and the coordinator in the local area. The operation was divided into three sessions. First, preparation before discussion. Second, organizing group of meeting by employing ladder technique. Finally, follow up the discussion. The sample group in this study was forty-five people of Caltex Community. The results revealed that Caltex Community, Yannawa District, was a small-sized slum located in the center of Bangkok. The accommodations were shabby. The walkways were narrow, deteriorated, and had inadequate bright light. The community had no sport field. The children lacked the opportunity to study and their parents did not take care of them in case of studying as well. Most people were poor with the illegal debts and unable to access the investment fund of the government. The government operations were sluggish. The information distribution was not throughout. The people in the community lacked chance to express their view. The result also showed that even if the community had various kinds of problems, it still planned to develop the community physicality, environment, economy, society, health and sanitation, and to enhance the activities


for the youth. So, the district authority as the representative of the government should support the community in any kinds of the activities and the project offerred by the community to raise the quality of life of the people in the community. KEYWORDS: Development and Solution, Process and Cooperation, Social Inequality บทน า

ปญหาวกฤตการเมองทผานมา ท าใหสงคมไทยเกดความขดแยง แบงพรรคแบงพวกกนอยางชดเจน ซงสวนหนงเปนผลมาจากความเหลอมล าทางสงคม รฐบาลจงไดพยายามขบเคลอนเดนหนาปฏรปประเทศไทยและแผนปรองดองแหงชาต กรงเทพมหานครจงมนโยบายในการสรางแผนปรองดอง ร วมกบ 3 ภาคส วน ไ ด แก ภ าคส อ สารมวลชน ภาคสถาบนการศกษาและภาคธรกจ โดยการจดท าโครงการวจยเพอพฒนาและแกไขความเหลอมล าทางสงคมในกรงเทพมหานคร เพอด าเนนการตามเจตนารมณของแผนตามโครงการรวมเดนหนาปฏรปประเทศไทย ในประเดนของการปฏรปประเทศทงดานเศรษกจและสงคม เพอแกไขปญหาความไมเสมอภาค ความเหลอมล าทางสงคมในกรงเทพมหานคร อกทงเพอสงเสรมความรวมมอระหวางภาคประชาชนและภาคสวนตาง ๆในการพฒนาชมชนใหเกดความเขมแขง มภมคมกน ประชาชนสามารถด ารงชวตไดอยางปกตสขแมเกดภาวะวกฤต และเพอสงเสรมใหประชาชนเปนศนยกลางในการด าเนนการแกไขปญหาของชมชนอยางเปนระบบ รวมทงใหชมชนเกดการเรยนรและสามารถพงตนเองได โดยไดรบการสนบสนนจากมหาวทยาลย


เทคโนโลยราชมงคลกรงเทพ ด าเนนการวจยลงพนทเพอเกบขอมล วเคราะหปญหา และน าผลการวจยไปสการปฏบตและประเมนผลอยางเปนระบบ เพอน าไปสความรวมมอแกปญหาและพฒนาชมชนอยางยงยน การวจยครงนมวตถประสงคเพอศกษาวเคราะหสภาพปญหาและความตองการของชมชนตามกระบวนการมสวนรวมในการแกไขความเหลอมล าทางสงคม 6 ประเดน ไดแก ประเดนแรก การเขาถงระบบการศกษาและการพฒนาเยาวชน ประกอบดวย 1) โอกาสทเทาเทยมกนในการรบการศกษาทมคณภาพ 2) การไดรบการบรการในการพฒนาเยาวชนและการใหความรแกผปกครองในสวนทเกยวกบการเลยงดและพฒนาเยาวชน 3) การไดรบการบรการของเยาวชนดานสนทนาการในชมชน ฯลฯ ประเดนทสอง การพฒนาดานกายภาพของชมชน ประกอบดวย 1) การไดรบการแกไขปญหาดานกายภาพทสงผลกระทบตอคณภาพชวต 2) การเสรมสรางศกยภาพและคงไวซงมตทางกายภาพของชมชน ฯลฯ ประเดนทสาม การแกไขปญหาความยากจนและสรางความเขมแขงแกชมชน ประกอบดวย 1) การแกไขปญหาความยากจนและหนสนนอกระบบ 2) การฝกอาชพและการสรางโอกาสการมงานท าใหแกคนยากจนในชมชน 3) การจดกจกรรม ฝกทกษะ สรางและพฒนาศกยภาพความเปนผ น า ประเดนทส การปฏบตทไมเปนธรรมโดยอ านาจรฐ ดานผลกระทบจากการปฏบตหนาทของเจาหนาทรฐตอประชาชน ประเดนทหา การเขาถงทรพยากรของรฐ ดานการไดรบบรการขนพนฐานอยางเทาเทยมครอบคลมพนทและประชากร สวสดการตางๆ รวมทงโอกาสในการเปนเจาของทอยอาศย และประเดนทหก ความเหลอมล าในการแสดงความคดเหน ดานโอกาสในการแสดงความคดเหน การรบรขาวสาร และการตองปฏบตตามค าสงของภาครฐ และน าผลการวจยไปแกไขปญหา


ในดานตาง ๆ เพอการพฒนาชมชนอยางยงยน สงเสรมการมสวนรวมของประชาชนในชมชน พรอมทงเสนอแนะแนวทางพฒนากรงเทพมหานครเพอแกไขความเหลอมล าทางสงคม ตลอดจนน าผลการวจยเผยแพรสสาธารณะ และน าไปเปนแนวทางในการแกไขปญหาความเหลอมล าทางสงคมตอไป โดยมชมชนตนแบบ คอ ชมชนคาลเทกซ เขตยานนาวา การวจยครงนเปนการวจยแบบผสมผสานซงมทงการวจยเชงปฏบตการเชงคณภาพและกรณศกษา การศกษาวจยครงนเปนการวจยเชงคณภาพ ซงไดจากขอมลพนฐานของชมชน การส ารวจเพอสรางความสมพนธ การสมภาษณเจาะลกคณะกรรมการชมชน ประธานชมชน และการจดประชมกลม โดยการคดเลอกตวแทนประชาชนในชมชนคาลเทกซ จ านวน 45 คน แบงเปน เพศชาย 20 คน และเพศหญง 25 คน ประกอบดวยเดกและเยาวชน อาย 13-22 ป จ านวน 8 คน ประชาชนในวยแรงงานอาย 23 -35 ป จ านวน 6 คนประชาชนในวยแรงงาน อาย 36-55 ป จ านวน 9 คน ผสงอาย อาย 56-65 ป จ านวน 11 คน กรรมการชมชน/ผ น าชมชนทงทเปนทางการและไมเปนทางการ จ านวน 11 คน ดวยเทคนคบนไดคณภาพชวตและกระบวนการ มสวนรวม โดยเปดโอกาสใหกลมตวอยางรวมกนระดมสมองแสดงความคดเหนเกยวกบสภาพปญหาของชมชน ความตองการของชมชน และแนวทางการพฒนาชมชนอยางมระบบและกลไก โดยศกษาสภาพชมชนตงแตอดต ปจจบน และมงสอนาคต


ผลการศกษา

1) สภาพทวไปของชมชน ผลการศกษาพบวาชมชนคาลเทกซเปนชมชนแออดขนาดเลก

ตงอยบนเนอท 5 ไร บรเวณถนนพระราม 3 ซอย 62 แขวงชองนนทร เขตยานนาวา อยในทดนสวนบคคลแปลงท 304/7 ซงเปนของตระกลบญรกษ และพนทบางสวนเปนของส านกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย ไดรบการจดตงใหเปนชมชนตามระเบยบกรงเทพมหานครวาดวยกรรมการชมชนพทธศกราช 2534 เมอวนท 18 มนาคม พ.ศ. 2536 สภาพดงเดมของชมชนคาลเทกซเปนทรกราง มลกษณะเปนแองน า ในช วงป พ.ศ. 2508 ไดมชาวบานกลมแรกเขามาอาศยโดยสรางบานเรอนประมาณ 10 หลงคาเรอน ซงเปนลกษณะของการจบจองและชกชวนคนรจกจากตางจงหวดใหอพยพเขามาอย ซงสวนใหญเปนคนภาคตะวนออกเฉยงเหนอและภาคกลาง ตางคนตางกอสรางบานเรอนของตนเอง หลงจากนน เรมมประชาชนอพยพเขามาตงบานเรอนอยอาศยในชมชนคาลเทกซมากขน ปจจบนมจ านวนประมาณ 76 หลงคาเรอน และครวเรอนจ านวน 80 ครวเรอน สภาพบานเปนหองแถว ทางเดนเปนไมกระดาน ในซอยแคบ มสภาพทรดโทรมและแออด สวนใหญเปนบานของตนเอง บานเชา และเปนบานไมมเลขท ทศเหนอตดคลงน ามนคาลเทกซ ทศใตตดชมชนปากคลองชองนนทร ทศตะวนออกตดโรงบ าบดน าเสย ทศตะวนตกตดถนนพระรามท 3 มประชากรในชมชนจ านวน 331 คน เปนเพศชาย 155 คน เพศหญง 176 คน มเดกกอนวยเรยน จ านวน 22 คน ผสงอายจ านวน 26 คน ประชากรสวนใหญนบถอศาสนาพทธ ดานการศกษาสวนใหญไดรบการศกษาขนพนฐานจากโรงเรยนในบรเวณ


ใกลเคยงกบชมชน เชน โรงเรยนชองนนทร โรงเรยนวดชองลม โรงเรยนวดคลองภม มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลกรงเทพ และมเยาวชนไมไดรบการศกษา 6 คน

ประเพณทมการด าเนนการเปนประจ าทกป ซงชมชนจดงานประเพณเนองในวนส าคญตางๆ รวมกบพนองในชมชนและกลมเยาวชน เชน งานวนสงกรานต ม กจกรรมท าบญตกบาตร รดน าด าหวผ สงอาย วนแมแหงชาต วนเฉลมพระชนมพรรษา 5 ธนวามหาราช และวนเดกแหงชาต เปนตน ประชาชนในชมชนสวนใหญประกอบอาชพรบจาง คาขาย และพนกงานบรษท บรการพนฐานของชมชนมดงน ลานกฬามเนอท 250 ตารางวา สามารถรองรบผ ใชบรการได 20 คนตอวน บานหนงสอ ตยาประจ าชมชนซงตงอยทบานประธานชมชนคาลเทกซ ส าหรบการปกครองมการเลอกตงประธานชมชนและแตงตงคณะกรรมการชมชน จ านวนทงสน 7 คน โดยมนายสทน เรองเอยม เปนประธานชมชนคนปจจบน

2) การพฒนาชมชนทผานมา การพฒนาชมชนทผานมา ชมชนคาลเทกซมการด าเนนกจกรรมและ

การพฒนาชมชน ดงน


1. การท าทางเดนเทา 2. การสรางบานหนงสอกรงเทพมหานคร ชมชนคาลเทกซ

ไดรบการสนบสนนจากส านกงาน เขตยานนาวา และบรษทเชฟรอน (ประเทศไทย) จ ากด

3. ลานกฬาชมชน 4. โครงการพสอนนอง โดยใชสถานทบานคณสทน เรองเอยม

แตปจจบนจะใชทบานหนงสอกรงเทพมหานคร ชมชนคาลเทกซ 5. กจกรรมวนปใหม 6. กจกรรมวนเดก 7. กจกรรมวนสงกรานต 8. กจกรรมวนเฉลมพระชนมพรรษา 9. การน ากลมเยาวชนบวชถวายในหลวง เรมโครงการมา

3-4 ป มผ เขารวมโครงการ 3-4 คน บวชเปนระยะเวลา 15 วน ทวดโพธ 10. กจกรรมปล กปาชายเลนเฉลมพระเกยรต โดยความ

รวมมอจากชมชนและกลมมลนธถนไทยงาม 11. กจกรรมแขงขนกฬาตานยาเสพตด ป พ.ศ. 2547


3) ปญหาของชมชน ปญหาดานกายภาพ

1) ขาดแสงสวางในชมชน 2) สถานทในชมชนคบแคบ 3) ทดนเปนกรรมสทธของเอกชน 4) บานพกอาศยแออด ทางเดนเทาคบแคบและไมสะดวก

ปญหาดานเศรษฐกจ 1) ปญหาหนสน รายไดไมพอกบคาใชจาย 2) ปญหากองทนสจจะ 3) ปญหาการวางงานของประชาชนในชมชน

ปญหาดานสงคม 1) ปญหาครอบครวแตกแยก ขาดความอบอนในครอบครว 2) ปญหายาเสพตด 3) ปญหาขาดความรกและความสามคคในชมชน

ปญหาดานอนามยและจตใจ 1) ปญหาขาดวสดอปกรณส าหรบการออกก าลงกายและการเลนกฬาประเภทตางๆ 2) ประชาชนในชมชนขาดสขลกษณะและพลานามยทด 3) ผสงอายไมไดรบการดแลดานสขภาพเทาทควร

ปญหาการปฏบตทไมเปนธรรมโดยอ านาจรฐ


ในอดตเคยมผมอทธพลเขามาหาผลประโยชน มการตงบอนการพนน และขายยาเสพตด แตปจจบนชมชนมความรสกทดตอภาครฐ เพราะเจาหนาทของรฐใหการดแลเอาใจอยางด ใหการสนบสนนชมชน และใหขอมลขาวสารททนสมยทวถงในชมชน

4) ความตองการของชมชน

ประชาชนชมชนคาลเทกซตองการทจะท าโครงการทชมชนขอรบการสนบสนนจากหนวยงานภายนอกเรยงตามล าดบ คอ 1) ตองการใหภาครฐเขามาสนบสนนไฟฟาตามทางเดน 2) จดตงศนยเดกกอนวยเรยน 3) จดท าหอกระจายขาวของชมชน ส าหรบโครงการทชมชนท ารวมกบหนวยงานภายนอก เรยงตามล าดบคอ 1) ปรบปรงทางเดนเทาในชมชน 2) จดเกบขยะและพนยากนยง 3) จดตงสหกรณเพอทอยอาศย และโครงการทชมชนสามารถด าเนนการไดเอง เรยงตามล าดบคอ 1) ท าความสะอาดชมชน 2) จดตงกลมรณรงคตอตานยาเสพตด 3) จดสภาพแวดลอมภายในชมชนโดยการตกแตงดวยตนไมตามความเหมาะสมของพนทในชมชน จากการศกษาขอมลพนฐานและการวเคราะหชมชน พบวาชมชนคาลเทกซยงมความตองการในดานโครงสรางพนฐาน ซงโครงสรางพนฐานทจ าเปน ไดแก ถนน ระบบระบายน า การจดการน าเสย การจดการขยะ กลนเหมน เสยงรบกวน และการพฒนาพนทสวนรวม พนทสาธารณะใหมลกษณะเปนชมชนนาอย ใหมความสะดวก ในการสญจร – สงบ – สะอาด – ปลอดภย


5) การวเคราะหความเหลอมล าทางสงคมดวยตวชวด

ความเหลอมล าทางสงคม หมายถง โอกาสทางสงคมทแตกตาง รวมถงความไมเทาเทยมกนทางสงคม ซงใชในการวจยครงนม 6 ประเดน คอ

ประเดนท 1 การเขาถงระบบการศกษาและการพฒนาเดกและเยาวชน พบวา เดกและเยาวชนในชมชมคาลเทกซยงไมไดรบการศกษาทเพยงพอ สวนใหญจบการศกษาในระดบประถมศกษา เนองจากขาดทนทรพย ผ ปกครองมฐานะยากจน ท าใหไมสามารถเรยนตอในระดบสงกวาประถมศกษาได และมเยาวชนบางสวนมโอกาสเรยนแตออกกลางคน ไมสนใจเรยน เนองจากมสงกระตน ยวย และขาดการชแนะทถกตองเหมาะสม สมาชกในชมชนมความคดเหนวา เยาวชนควรไดรบการฝกทกษะทางวชาชพ แตไมมหนวยงานของรฐเขามาดแลฝกอาชพใหกบเยาวชนในชมชน

ประเดนท 2 การพฒนาดานกายภาพของชมชน พบวา การพฒนาดานกายภาพภายในครวเรอน พนทใชสอย หองน า บนได ราวจบ ทางลาด และแสงสวางไมเอออ านวยตอการมคณภาพชวตทดของสมาชกในครวเรอน บางบานหองน าไมถกสขลกษณะ พนบานผพง และปจจยภายนอก ประกอบดวยไฟฟา ประปาขดของบอย ทางเดนบางชวงช ารดมาก ไมมพนทสวนสาธารณะส าหรบพกผอนหยอนใจ ไมมระบบปองกนอคคภยในชมชน การจดเกบขยะยงไมเปนระบบ รถเกบขยะมาเกบในชวงเชา แตสมาชกในชมชนน าขยะมาทงหนาชมชนในเวลากลางวนหรอ


บาย ท าใหมขยะอยหนาชมชน และปญหาทส าคญคอมลพษทางเสยง ควนรถ เนองจากชมชนอยตดถนนพระราม 3

ประเดนท 3 การแกไขปญหาความยากจนและสรางความเขมแขงใหชมชน พบวา สมาชกในชมชนสวนใหญมรายไดไมเพยงพอกบรายจาย และอาชพของคนในชมชน ไดแก รบจางทวไป ขบแทกซ เจาหนาทรกษาความปลอดภย คาขายโดยใชรถเขน และคาขายรมถนน และเกอบทกครวเรอน มหนสน และเปนหนนอกระบบ

ประเดนท 4 การปฏบตทไมเปนธรรมโดยอ านาจรฐ พบวา เจาหนาทของรฐใชอ านาจเกนขอบเขตทมอย และมการตดสนบนเจาหนาท

ประเดนท 5 การเขาถงทรพยากรของรฐ พบวา การเขาถงทรพยากรของรฐของชมชนคาลเทกซ ดานทอยอาศย มสภาพเปนไมเกาช ารดทรดโทรม ไมมความมนคง สภาพแวดลอมในชมชนไมดเพราะใตถนบานเปนหนองน า และมน าเนาขง รวมทงมขยะ ทคนในชมชนทงลงน า มปญหาการเนาเหมนจากขยะและสตวเลยงทตาย ยงไมมหนวยงานใดมาดแลเรองทอยอาศยทถกสขลกษณะ ซงเหตผลหนงทท าใหหนวยงานภาครฐไมสามารถเขามาดแลไดเนองจากเปนทสวนบคคล

ดานสขภาพอนามย ไมมศนยอนามยในชมชน สมาชกในชมชนไปรบยาจากประธานชมชน ซงมจ านวนจ ากด และขาดความรเรองการใชยา ไมมเจาหนาทมาอบรมใหความร ส าหรบสทธการรกษาพยาบาล มทงโรงพยาบาลรฐและเอกชน ส าหรบโรงพยาบาลเอกชนคนในชมชนไมคอยไปใชบรการ เนองจากไดรบการบรการทไมด


ดานสาธารณปโภคและบรการสาธารณะของชมชนคาลเทกซ มปญหาเรองทางเดนเทาในชมชน ไมสะดวกในการสญจร เนองจากผพงและแคบ ไฟฟาและน าประปาขดของบอย ดานสงแวดลอมและความปลอดภยในชวตและทรพยสน ชมชนมปญหาเรองขยะจ านวนมากทอยใตถนบานซงไมสามารถจดการได ส าหรบความปลอดภยในชวตและทรพยสนชมชน ไมมหลกประกนความปลอดภย ใหกบคนในชมชน

ประเดนท 6 การมสวนรวมในการแสดงความคดเหน และการตอบสนองความคดเหนของชมชน พบวา สมาชกในชมชนคาลเทกซไมมโอกาสแสดงความคดเหนระหวางสมาชก และสมาชกกบคณะกรรมการชมชน ไมมเวทแสดงความคดเหน ไมมตหรอกลองใหแสดงความคดเหนและเพอรบขาวสารตางๆ จากภายนอก สมาชกในชมชนกไมทราบ ส าหรบชองทางทสามารถท าได เมอมเรองเดอดรอนสมาชกในชมชนตอง ไปรองเรยนทหนวยงานของรฐโดยตรง ควรมกลองรบฟงความคดเหนและบอรดประชาสมพนธหนาชมชน


1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

บนไดภาพรวมความเหลอมล าทางสงคม ผ เขารวมประชม เพศชาย จ านวน 20 คน เพศหญง จ านวน 25 คน

รวมทงสน 45 คน

คะแนนเฉลย

อดต (2 ปทแลว) ปจจบน อนาคต (อก 2 ปขางหนา)

3.77 4.46 6.67


4.46

6.67

3.77

อดต - ผปกครองไมใหความส าคญ - ไมใสใจบตรหลานเรองการเรยน - ไดรบการศกษาแคขนพนฐาน

ไมมโอกาสเรยนในระดบทสงขน - ไมมอาชพทแนนอน ไมมงาน

ท า - ขาดการพฒนาคณภาพชวต - เ จ า ห น า ท ร ฐ เ อ า เ ป ร ย บ

ประชาชน ใชความรนแรง จบผบรสทธ มการยดขอหายาเสพตด รดไถประชาชน

- มกลมผมอทธพลในชมชน - เจาหนาทรฐพดจาไมสภาพ แบง

ฐานะทางสงคม - การเขาไมถงทรพยากรของรฐ

ไมไดรบการดแล

- ไมไดรบขอมลขาวสารอยางเพยงพอ และทวถง เนองจากหอกระจายขาวไมด

- ไมมโอกาสไดแสดงความคดเหน - การท างานของหนวยงานรฐม

ความลาชา

ปจจบน - ตองการใหมหอกระจายขาว

ทด เพอแจงขาวสารใหคนในชมชนทราบ

- ต อ งก าร ให ข า ร าชกา รมมนษยสมพนธทด ไมเหนแกพวกพอ

- ยาเสพตดมมาก - คว รปรบปร ง เ ร อ งคว าม

สะอาดของทอยอาศย การจดเกบขยะ ไมเปนระบบ

- ทางเดนเทาในชมชนช ารด สกปรก มน าขง คบแคบ

- ไฟฟา ประปา ขดของบอยๆ - ความสามคคของคนในชมชน

มนอย

- ผปกครองขาดการดแลเอาใจใสบตรหลาน

- เดกยงไมมความรบผดชอบในการท าหนาทของตนเอง

- เ ย า ว ช น ต ด เ ก ม แ ล ะ ย งเกยวกบยาเสพตด ไมสนใจการเรยน


1

2

3

4

5

6

7

8

9

10


ปจจบน

- คาใชจายในการเดนทางพาบตรหลานไปสงโรงเรยนคอนขางสง

- ขาดโอกาสทางการศกษาเพราะขาดทนการศกษา

- ไมมทนประกอบอาชพ เขาไมถงแหลงเงนทนกยมของภาครฐ

- มหนสนมาก เปนหนนอกระบบ

อนาคต - ตองการใหมการพฒนา

บรการขนพนฐาน - ตองการใหมการก าจดขยะ

ในช ม ชน เพ อ ลดแหล งเพาะพนธยงลาย

- ตองการใหปรบภมทศนใหสะอาดสวยงาม มศาลาอเนกประสงค เพอใชในการท ากจกรรมของชมชน

- ตองการใหมการแกไขเรองวยรนเสยงดงและปญหายาเสพตด

- ตองการใหมหนวยงานเขามาสงเสรมดาทนการศกษาแก เ ด กและ เยา วชนในช ม ช น ร ว ม ท ง พ ฒ น าศกยภาพเยาวชนทกชวงวย

- พอแมตองชวยดแลใหเดกไดรบการศกษาทเพยงพอ

- ควรจดกจกรรมทางดานการศกษาใหเดกมความอยากเรยน เพ อจะไดมคว ามร ใ นก าร เล ย งช พตนเอง

- ตองการใหรฐเขามาดแลเรองปากทองและสงเสรมอาชพ

- ตองการใหเพมเบยยงชพใหผสงอาย

4.46

6.67

3.77


1

2

3

4

5

6

7

8

9

10


อนาคต - ควรเปดโอกาสใหเสนอความ คดเหนทจะพฒนาชมชนใหดขน ควรมกลองรบความ คดเหน - ตองการใหมหอกระจายขาวทด เพอแจงขาวสารใหคนในชมชน ทราบ - ตองการใหขาราชการมมนษย สมพนธทด ไมเหนแกพวกพอง

อนาคต - ต อ งกา ร ให ม ก า รจ ดต ง

สหกรณออมทรพยของชมชน

- ตองการใหสนคาอปโภคบรโภคมราคาต าลง

- ตองการให เจ าหน าท ร ฐปฏบตหนาทจรงจงและเปนธรรม และใหบรการอยางเทาเทยมกนทกระดบ

- ควรมการเขามาปราบปรามยาเสพตดภายในชมชน

- รฐบาลควรชวยเหลอหาสถานทประกอบอาชพใหคนในชมชน

- ตองการใหภาครฐดแลเรองคารกษาพยาบาล โดยไมจ า ก ด โ รงพยาบาลและใหบรการอยางด

- ตองการใหมการพฒนาปรบปรงปายประกาศของชมชน

4.46

6.67

3.77


จากบนไดคณภาพชวต (Bamboo Ladder) ของชมชนคาลเทกซ ภาพรวมความเหลอมล าทางสงคมพบวา สมาชกชมชนคาลเทกซมองภาพชมชนในอดตและใหคะแนน 3.38 ปจจบนใหคะแนน 4.34 และในอนาคตคาดวาชมชนนาจะมความเปนอยทดขนในระดบคะแนน 6.56 จากคะแนนเตม 10 คะแนน แสดงโดยภาพวาดชมชนในอนาคตของแตละกลมตวอยางซงเปนตวแทนของชมชนจ านวน 45 คน โดยเปดโอกาสใหกลมตวอยางรวมกนแสดงความคดเหนเกยวกบปญหาและความตองการของชมชนตงแตอดต ปจจบน และอนาคต จากกระบวนการมสวนรวม (Appreciation Influenec Control) มระดบคะแนนทเพมขนเปนล าดบ ซงสมาชกในชมชนมองวา ชมชนของตนเองมการพฒนาขนมาเปนล าดบ และในอนาคตคาดวานาจะดขน เพราะมหนวยงานตาง ๆ เขามามสวนรวมกบชมชนมากขน และเปดโอกาสใหคนในชมชนมสวนรวมในการแสดงความคดเหน และแกไขปญหาของชมชน

ภาพ 6 ชมชนในอนาคต จากการประชมกลมดวยกระบวนการ AIC


โดยสรป ชมชนคาลเทกซเปนชมชนทมปญหาหลายดาน ซงจ าเปนตองไดรบการแกไขเพอลดความเหลอมล าทางสงคม และชมชนมแผนทจะพฒนาชมชนดานกายภาพ สงแวดลอม เศรษฐกจ สงคม ดานอนามยและจตใจ รวมทงการสงเสรมกจกรรมของเดกและเยาวชน ดงนนทกภาคสวนทเกยวของควรใหการสนบสนนเพอพฒนาเดก เยาวชน และสมาชกของชมชนใหมคณภาพชวตทเหมาะสมกบสภาพสงคมในปจจบน และมความยงยนตลอดไป เอกสารอางอง เอกสารประกอบการสมมนาโครงการแผนแมบทชมชนพงตนเอง ณ

ชมชนคาลเทกซ แขวงชองนนทร เขตยานนาว กรงเทพมหานคร. กรมควบคมมลพษ. 2548. มาตรฐานคณภาพน า. [online]. Available : http://www.pcd.go.th/info_ serv/reg_std_water05.html. กรงเทพมหานคร. 2552. แผนพฒนากรงเทพมหานคร ระยะ 12 ป (พ.ศ.

2552-2563) กรงเทพฯ มหานครแหงความนาอยอยางย งยน. [online]. Available : http://office.bangkok.go.th/pipd/02_ Plan%20BMA/01_Plan%20Development%20BMA/plan%20d evelopment%2012%20year%20(%202552-2563).pdf. วนเพญ วอกลาง, สทธเดช นลสมฤทธ และมนตร เกดมมล. 2545. รายงานการวจยเรอง คณภาพชวตของคนกรงเทพมหานคร ในยคเศรษฐกจถดถอย. กรงเทพฯ: ส านกวจยศนยขอมล กรงเทพมหานคร.


อภวฒน รตนวราหะ. 2549. โครงสรางพนฐานกบการพฒนาระบบนวตกรรม. ใน I5 :พลวตนวตกรรม. ปรดา ยงสขสถาพร (บรรณาธการ) . 2549. กรงเทพฯ: ส านกงานนวตกรรมแหงชาต.


การพงตนเองเพอตอสความยากจน

Self Reliance Strategy to Fight Against Poverty:

Compare Between Two Communities with Different Mind Set

สมตรา ศรวบลย1 และพรรณ วรณานนท2

บทคดยอ

งานวจยนเปนโครงการวจยชมชนเพอพฒนาและแกไขความเหลอม

ล าทางสงคมในกรงเทพมหานคร ในประเดนกาผรแกไขปญหาความยากจนเพอ

สรางความเขมแขงแกชมชน โดยเปรยบเทยบใหเหนถงวธคดในการพงพาตนเอง

ของคนในชมชนทแตกตางกน รวมถงบทบาทในการชวยคนในชมชนใหตอสกบ

ความยากจนและมความเขมแขง งานวจยนใชการวจยเชงปฏบตการแบบมสวน

รวมทสนบสนนใหตวแทนของชมชนเปนผสรางองคความรใหมใหกบตนเองและ

ชมชน ดวยการศกษาขอมล วเคราะหปญหา รวมถงหาทางแกปญหาทก าลง

ประสบอย

ผลการวจยพบวา ปญหาความยากจนของคนในชมชนมความเชอมโยง

กบคณภาพทางการศกษา เนองจากการศกษาชวยสรางอาชพ รายได และการออม

รวมถงความสามารถในการใหการศกษาแกบตรหลาน นอกจากนน ผน าชมชนยงม

1 อาจารยประจ าภาควชาการออกแบบนเทศศลป คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยกรงเทพ 2 หวหนาภาควชาการออกแบบนเทศศลป คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยกรงเทพ


สวนส าคญอยางยงตอการพฒนาชวตความเปนอยของคนในชมชน โดยคนใน

ชมชนจะตองมสวนรวมในการท ากจกรรมตางๆอยางตอเนอง และเปนแบบอยางท

ดใหเยาวชนเองไดเรยนรและด าเนนรอยตาม เพอท าใหชมชนมความเขมแขงและ

ตอสความยากจนไดอยางยงยน

ผลจากการวจยน กรงเทพมหานครสามารถน าไปใชในการแกปญหาทง

ในเชงนโยบายและแนวทางปฏบตทเปนรปธรรม ในการพฒนาคนในชมชนให

สามารถพงตนเอง ตอสความยากจน ลดปญหายาเสพตด รวมถงลดชองวางความ

เหลอมล าในสงคม เพอท าใหกรงเทพมหานครเปนเมองนาอย มการปรบปรงดาน

กายภาพและสงแวดลอมทางสงคม รวมถงดานจตใจอยางตอเนอง บนพนฐานของ

ชมชนทมศกยภาพ มความเขมแขง และมสวนรวมในการพฒนาอยางแขงขนกบ

กรงเทพมหานครและภาคอนๆ ของสงคม

Abstract

This research was conducted on various types of

communities in Bangkok for the purpose of solving problems caused

by social disparities. This paper is dealing specifically with the issue

of poverty elimination and community strengthening through

comparative analysis of self-reliance strategy between two different

communities.


This research used the participatory action research method

that enhances the representatives of the selected communities to

create their own new body of knowledge to serve their needs and

their communities by gathering information, analyzing and solving the

problems they are facing.

The findings revealed that the issue of poverty is

unfortunately connected to the education level of the people that lead

to the opportunity to find their jobs, get high incomes, money saving

and the abilities to give their children the higher education.

In addition, the strong leadership leader and the unity of the

community members are the key concept to fight against poverty.

The Bangkok Metropolitan Administration hopes to utilize the results

of this research to solve policy – related problems and concrete

operations.

The community members are expected to be self-reliant to

fight against poverty, and decrease the social inequality and the drug

problem in their communities. All in all, a continuous improvement in

physical aspects and social surroundings, as well as mental

improvement on the basis of a community with strong potential is the

expected outcome.


บทน า

จากสภาพเศรษฐกจและสงคมทมการพฒนาอยางรวดเรว สงผลให

เกดการยายถนฐานของคนในชนบทเขามาอาศยและท างานในเมองมากขน

แมภาครฐจะไดพยายามสรางงานในชนบทและรณรงคใหผ ทมถนฐานใน

ชนบทเหลานน กลบไปท างานทบานเกดของตน แตปญหาการกระจกตวของ

ประชาชนในกรงเทพมหานครกมไดลดลงและนบวนจะเพมมากขน ท าใหเกด

ปญหาเรองการขาดทพกอาศย มการปลกสรางทพกอาศยรกล าพน ท

สาธารณะและคคลองตางๆ เกดเปนชมชนแออดมากมายทวกรงเทพมหานคร

ลกษณะของชมชนแออดในเขตกรงเทพมหานครสวนใหญจะมความ

คลายคลงกน คอ มบานเรอนตงอยในชมชนอยางหนาแนน ประชากรทอาศย

อยในชมชนมจ านวนมาก สภาพความเปนอยคอนขางแออดเปนผลมาจาก

การขยายตวของชมชนทไรทศทาง และมการใชประโยชนพนทเปนทอยอาศย

และประกอบอาชพ เชน พนทคาขายในชมชนมหองพกใหเชาเปนจ านวนมาก

จากการสมภาษณบคคลในชมชนทานหนงทเคยเปนแกนน าในการ

เกบขอมลงานวจยใหกบมหาวทยาลยธรรมศาสตร เมอป พ.ศ. 2553 ให

ขอมลวาในชมชนมผอยอาศยแฝงมากกวา 3 เทาของคนในพนท สอดคลอง

กบขอมลเชงประจกษ ซงผ วจยสงเกตเหนวา มการสรางอาคารหองพกใหเชา

ในพนทเดมซงเปนบานพกอาศย เพมขนเปนจ านวนมาก จากการลงพนท

พบวา ประชากรในชมชนแออดสวนใหญมอาชพรบจาง รองลงมาคอท าธรกจ

สวนตวและคาขาย คนในชมชนสวนใหญมรายไดเฉลยคอนขางต า เนองจาก


คณวฒการศกษาต า จงตองประกอบอาชพทมรายไดไมสงนก ท าใหมปญหา

หนนอกระบบ เดมผวางงานในชมชนจะแบงเปนผ ทไมตองการท างาน ผ ทม

ภาระตองดแลครอบครว และผ ทมวฒการศกษาไมเพยงพอแตปจจบนพบวา

ในกลมผ วางงานจะมกลมของเยาวชนทไมผานการศกษาภาคบงคบ เลก

เรยนกลางคนเนองจากปญหาตดเกม ยาเสพตด หรอมบตรกอนวยอนควร

เปนตน ดลกะ ลทธพพฒน (2553) ศกษาเกยวกบความเหลอมล าของโอกาส

ทางการศกษากบแนวโนมของคาจางในประเทศไทย พบวาแรงงานไทยม

ระดบการศกษาทสงขน และพบปจจยทมอทธพลตอการเลอกเขารบ

การศกษาระดบตางๆ โดยผ ทมาจากครอบครวทเสยเปรยบดานเศรษฐกจ

และสงคม มโอกาสทางการศกษานอยกวาผ ทมาจากครอบครวทไดเปรยบ

กวา และยงเปนกลมผ ทเสยเปรยบในทางเศรษฐกจอกดวย เนองจากมกจะ

ไดรบคาจางทต ากวากลมทมโอกาสทางการศกษาสงกวา

ในการน อรทย สจตประภากร (2547) ไดศกษาบทบาทของ

การศกษาตอความไมเทาเทยมกนของรายไดในประเทศไทย พบวาการศกษา

มบทบาทส าคญตอการกระจายรายได ระดบการศกษาทเพมสงขนมผลท าให

รายไดมความไมเทาเทยมกนมากขน ทงนการยกระดบการศกษาใหสงขนเปน

การขยายการศกษาไปสระดบอดมศกษา แตกลมคนทสามารถเขาถง

การศกษาในระดบนไดนนสวนใหญเปนกลมคนทมรายไดในระดบสง ดงนน

การขยายการศกษาจงท าใหรายไดของคนรวยและคนจนแตกตางกนมาก

ยงขนตลอดชวงของการศกษา


ผลการวจยยงชใหเหนวา คณภาพการศกษาทเพมขนซงวดโดย

รายจายเพอการศกษาทสงขนนนชวยลดความไมเทาเทยมกนของรายไดลง

ได เนองจากคณภาพการศกษาทดขนจะชวยยกระดบประสทธภาพรวมถง

คาจางของแรงงานทมระดบการศกษาต าใหเพมสงขน อยางไรกตาม ความไม

เทาเทยมกนของการศกษากลบไมมนยส าคญตอความไมเทาเทยมกนของ

รายได จะเหนไดวา ปญหาความยากจนของคนในชมชนแออดมความ

เชอมโยงกบคณภาพทางการศกษา เนองจากการศกษามสวนส าคญอยางยง

ตอการพฒนาคนใหมความร มหนาทการงานทด มรายไดทมนคง สามารถสง

บตรหลานใหไดรบการศกษาทสงขนได อมาภรณ ภทรวาณชย และ ปทมา

อมรสรสมบรณ (2550) ศกษาถงปจจยทมผลตอโอกาสในการศกษาของเดก

และเยาวชนอาย 16 – 18 ป พบวาการศกษาของพอแมมความสมพนธกบ

การไดเรยนตามเกณฑของลก เดกทไมมพอแมในครวเรอนมโอกาสในการ

เรยนตามเกณฑนอยกวาเดกทมพอแมในครวเรอน และพบวาความตองการ

แรงงานเดกเพอชวยงานบาน ชวยงานครอบครว รวมถงการตองออกไป

ท างานเพอแบงเบาภาระดานเศรษฐกจครอบครวเปนสาเหตทส าคญทท าให

เกดความแตกตางดานการศกษา ซงสอดคลองกบผลการวจยทพบวาเยาวชน

ในชมชนแออดสวนใหญหยดเรยนเมอส าเรจการศกษาภาคบงคบ มสาเหต

หลกจากปญหาดานเศรษฐกจของครอบครว

ปญหายาเสพตดในชมชน พบวา เยาวชนบางสวนขาดการดแลเอา

ใจใสจากผปกครอง เนองจากมงหารายไดใหเพยงพอส าหรบครอบครว จงท า


ใหขาดผ ทคอยใหค าปรกษาแนะน าในเรองการใชชวต และการศกษา

สอดคลองกบผลการศกษาทพบวา ชมชนแออดบางแหงมเยาวชนเพยงรอย

ละ 15 ทส าเรจการศกษาระดบปรญญาตร สงเหลานสะทอนใหเหนถงวฏจกร

ของปญหาความยากจนในชมชนแออดซงนบวนจะยงทวความรนแรงยงขน

อยางไรกด คนในชมชนสามารถชวยกนลดปญหาความยากจนลงได

หากในชมชนนนมผน าชมชนและคณะกรรมการชมชนทมวสยทศน เสยสละ

เพอสวนรวม คนในชมชนสามคค ใหความรวมมอและชวยเหลอซงกนและกน

ดงในชมชนบานจดสรรบางชมชนทผน าชมชนมวธคดในการเพมรายได ลด

รายจาย ดวยการสรางอาชพใหกบคนในชมชน เชน เลยงปลาสงขายตาม

ตลาดนดชมชน ปลกพชผกสวนครวไวแบงปนกน แยกขยะ เปนตน ซงตาง

จากชมชนแออดอนทเจาของทดน ผ น า และกรรมการชมชนมไดใหความ

สนใจในการแกปญหาปากทองของคนในชมชน พนททงหมดในชมชนถก

น าไปใชเพอประโยชนทางการคา จงท าใหชมชนขาดแหลงเรยนร ขาด

หองสมดส าหรบใหเยาวชนและคนในชมชนไดเพมพนความร ขาดพนท

สนทนาการส าหรบออกก าลงกาย เลนกฬา ยงไปกวานน ในบางชมชนยงเปด

เปนรานสะดวกซอ แมจะท าใหสะดวกขนแตกเปนการเพมภาระคาใชจายของ

คนในชมชน เมอเปรยบเทยบกบชมชนทกลาวขางตนจะเหนวา บคคลทเปน

ผน าชมชนเปนผ ทมความส าคญอยางยงในการชวยแกปญหาความยากจน

ใหแกคนในชมชน สรางความเชอถอ ความศรทธา ความเปนผน า ในการทจะ


พาคนในชมชนของตนใหมคณภาพชวตทดและมความสข มใชรอการ

สนบสนนจากภาครฐซงไมไดชวยแกปญหาใหกบชมชนอยางยงยน

วตถประสงคของการวจย

1. ศกษาและวเคราะหสภาพปญหาและความตองการของชมชน

ตามกระบวนการมสวนรวมเพอแกไขความยากจนในชมชน

2. ศกษากลยทธการแกไขปญหาความยากจนในชมชนทมลกษณ

แตกตางกน

ขอบเขตการวจย

งานวจยนเปนโครงการวจยชมชนเพอแกไขความยากจนในชมชน ซง

เปนสวนหนงของโครงการวจยเพอพฒนาและแกไขความเหลอมล าทางสงคม

ของกรงเทพมหานคร โดยแบงประเดนในการศกษาออกเปน 6 ประเดน ไดแก

1) การเขาถงระบบการศกษาและการพฒนาเยาวชน 2) การพฒนาดาน

กายภาพของชมชน 3) การแกไขปญหาความยากจนและสรางความเขมแขง

แกชมชน 4) การปฏบตทไมเปนธรรมโดยอ านาจรฐ 5) การเขาถงทรพยากร

ของรฐ และ 6) ความเหลอมล าในการแสดงความคดเหน

งานวจยนมงศกษาแนวคด วธการ ในการตอสความยากจนและการ

สรางความเขมแขงใหกบชมชน โดยมกรณศกษาเปนชมชนบานจดสรรขนาด

กลางและชมชนแออดขนาดใหญในกรงเทพมหานคร


ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

1. เพอน าไปใชในการพฒนาสแนวทางปฏบตทเปนรปธรรมในการ

แกปญหาความยากจนในสงคม

2. พฒนาคณภาพชวตของคนในชมชนใหดขนทงดานจตใจ

กายภาพ และสงแวดลอม

3. สรางชมชนใหเปนชมชนนาอย มความสามคคในชมชน และ

สามารถพงตนเองไดอยางยงยน

กรอบแนวคดในการวจย

การ วจย น ใ ช เทคนคการ วจย เ ชงปฏบตการแบบมสวน รวม

(Participatory Action Research) ทมขนตอนประกอบดวย การสงเกต การ

สอบถาม/สมภาษณประชาชนในชมชน การสมภาษณผน า/กรรมการชมชน

เปนการศกษาและวเคราะหสภาพปญหาและความตองการของชมชนตาม

กระบวนการมสวนรวม โดยเปนการวจยทน าแนวคด 2 แนวทางมาผสมผสาน

กนคอ การปฏบตการ (Action) และการมสวนรวม (Participation) ของผ ท

เกยวของทกฝาย เปนการเรยนรจากประสบการณในการมสวนรวม นบตงแต

การระบปญหา การใหขอมล การวเคราะหขอมล รวมถงการหาแนวทาง

แกปญหาความยากจนในชมชน


แผนภมท 1 แสดงกรอบแนวคดการวจย การแกไขปญหาความยากจนในชมชน

วธด าเนนการวจย

เครองมอการวจยและวธการรวบรวมขอมล

เครองมอทใชในงานวจยน ใชเทคนคบนไดคณภาพชวต (Ladder

Technique) ซงเปนเครองมอทใหคนในชมชนไดประเมนคณภาพชวตของ

ตนเอง

การเกบรวบรวมขอมลใชการสงเกตจากการท าวจยสนามในพนท

การสมภาษณผ น าและกรรมการชมชน การสมภาษณเชงลกตวแทนคนใน

ชมชนโดยแบงเปน 3 กลม ไดแก กลมเดกและเยาวชนอาย 13 – 18 ป กลม

วยท างานอาย 19 – 55 ป และกลมผสงอายอาย 56 – 65 ป เพอประเมน

สภาวการณของชมชนตงแตอดต ปจจบน และอนาคต โดยใหกลมตวแทน

ปญหาความยากจน กลยทธ / วธคดแกปญหา

แนวทางในการแกปญหา

การวางงาน

โอกาสทางการศกษา ผน า / กรรมการชมชน

การมสวนรวมของคนในชมชน


ชมชนประเมนประเดนปญหาความยากจนและความเขมแขงของชมชนเปน

ตวเลขดวยการเปรยบเทยบกบระดบของขนบนได โดยก าหนดใหบนไดขน

ต าสดคอ ขนท 1 และสงสดคอขนท 10 ซงเปนการแทนคาขอมลเชงคณภาพ

มาเปนคาคะแนนกรอบระยะเวลา โดยก าหนดใหอดตหมายถง 2 ปทผานมา

และอนาคตหมายถงอก 2 ปขางหนา

ภาพท 1 แสดงเทคนคบนไดคณภาพชวต (Ladder Technique)


ในงานวจยนไดด าเนนการวจยแบบมสวนรวมโดยมขนตอนในการ

ท างาน ดงน

ขนตอนการเตรยมการ (Pre-research phase)

คดเลอกชมชนบานจดสรรขนาดกลาง และชมชนแออดขนาดใหญ

ในกรงเทพมหานคร

ลงพนทสรางความสมพนธกบคนในชมชน เรมจากชแจวตถประสงค

ของโครงการ และขอใหคนในชมชนคดเลอกตวแทนในการให

ขอมล 3 กลม ไดแก กลมเดกและเยาวชนอาย 13 – 18 ป กลมวย

ท างานอาย 19 – 55 ป และกลมผสงอายอาย 56 – 65 ป

ขนด าเนนการวจย (Research Phase)

ศกษาและวเคราะหปญหาชมชนโดยการสงเกตจากการลงพนท

พดคยกบคนในชมชนรวมถงสมภาษณกลมผ น าชมชน เพอเปน

การศกษาวเคราะหปญหาของชมชน

ด าเนนการสมภาษณเชงลก เนนการอภปรายแลกเปลยนความ

คดเหน และประเมนประเดนปญหาโดยใชเทคนคบนไดคณภาพ

ชวต แบงการสมภาษณเปน 3 ครงๆละ 1 กลม เพอใหไดขอมลท

แทจรงโดยปราศจากการชน าจากผ ทมวยวฒสงกวา

ใหตวแทนของคนในชมชนทง 3 กลมเปนผ น าเสนอ และ ให

ความเหนวาชมชนตองการอะไร และใชเสยงขางมากในการเลอกวา


โครงการใดเปนโครงการเรงดวนเพอแกปญหาความยากจนใหกบ

ชมชน

ก าหนดแผนงานโครงการ โดยใหผ น าชมชนและคณะกรรมการ

ชมชนเปนแกนน า ท างานรวมกบกลมผ วจยในการด าเนนโครงการ

และใหคนในชมชนเขามามสวนรวมในการด าเนนโครงการ

ด าเนนการตามแผนทก าหนด

ตดตามประเมนผลโครงการเพอวดผลความส าเรจของโครงการ โดย

การตรวจสอบวาชมชนสามารถด าเนนงานไปไดอยางตอเนอง

หรอไม

ผลการวจย

จากการวเคราะหความเหลอมล าทางสงคมในประเดนการแกไข

ปญหาความยากจนและสรางความเขมแขงแกชมชน ทงในชมชนแออดขนาด

ใหญและชมชนบานจดสรรขนาดกลางในกรงเทพมหานคร พบวา สภาพ

เศรษฐกจในปจจบนสงผลใหการด ารงชวตของคนในชมชนแออดทง 2

ลกษณะประสบปญหาเดยวกน คอ คาครองชพทสงขนแตรายไดเทาเดม

อาชพของคนในชมชนทง สองมความคลายคลงกน สวนใหญมอาชพคาขาย

เลกๆนอยๆ รบจาง และพนกงานบรษทเอกชน มบางสวนทไมไดท างาน เชน

ผวางงานทวฒการศกษาไมเพยงพอทจะสามารถเขาท างาน และพบอกดวย

วาคนในชมชนแออดจะมปญหาเรองวฒการศกษาในการเขาท างานมากกวา


คนในชมชนบานจดสรร จงมบางคนท างานเปนแมบานประจ าบรษท เปน

พนกงานชวคราว คนท างานกลางคน หรอคนขบมอเตอรไซครบจาง ตามท

ผ ใหสมภาษณวยท างานคนหนงกลาววา “สวนมากวฒการศกษาไมสง ไป

สมครงานไมได กจะรบจางวงมอเตอรไซคในซอยเยอะ รายไดขนต าก

ประมาณวนละ 500-600 บาท” อยางไรกด กลมเยาวชนในชมชนแออดเปน

กลมทมความคาดหวงในการแกไขปญหาความยากจนและสรางความ

เขมแขงของชมชนในอนาคตมากทสด ผลการวเคราะหความเหลอมล าทาง

สงคมดวยเทคนคบนได (Bamboo Ladder) พบวากลมเยาวชนเปนกลมทให

คะแนนการแกไขปญหาความยากจนและสรางความเขมแขงของชมชนใน

อนาคตมากทสดคอ 7.4 คะแนน รองลงมาเปนกลมผ สงอาย ซงมคะแนน

ใกลเคยงกบกลมคนท างานคอ 6.6 คะแนน และ 6.3 คะแนนตามล าดบ

นอกจากน กลมเยาวชนยงตงความหวงวา ในอนาคตชมชนของตน

จะมความเขมแขงและพงพาตนเองไดมากขน คนในชมชนนาจะมการศกษาท

ดขน ไดงานด มคาตอบแทนสง และมรายไดจากอาชพเสรม สวนกลม

ผสงอาย และกลมคนท างานเหนวา ในอนาคตแมชมชนจะสามารถพงพา

ตนเองไดมากขน มรายไดจากการท างานมากขน แตคาครองชพกจะสงขน

เชนกน ดงนนชวตความเปนอยของคนในชมชนจงอาจไมดขนกวาอดตและ

ปจจบนมากนก

ในขณะทคนในชมชนบานจดสรรเหนวา ปจจบนคนในชมชนมความ

เปนอยหรอฐานะทางเศรษฐกจดขนกวาแตกอน คนในชมชนมงานท าและม


รายไดดขน มเงนออม แมมหนสนบางกเปนการกจากกองทน ไมใชหนนอก

ระบบ เนองจากมผน าชมชนทเสยสละ มการรเรมโครงการตางๆ เพอน ามา

พฒนาชมชนอยเสมอ จงท าใหชมชนมความเขมแขง คนในชมชนมการ

รวมมอกน ประเดนส าคญทสนบสนนคณภาพชวตทดของชมชนบานจดสรร

นคอ ชมชนมกองทนทชวยสนบสนนใหคนในชมชนมเงนทนหมนเวยนในการ

ลงทนคาขาย และมตลาดนดหนาชมชนทเปนแหลงประกอบอาชพเพอสราง

รายไดหลกและรายไดเสรม ผลการวเคราะหความเหลอมล าทางสงคมดวย

เทคนคบนได (Bamboo Ladder) พบวาชมชนบานจดสรรมความเหนคลาย

กบชมชนแออด กลาวคอกลมเยาวชนเปนกลมทใหคะแนนการแกไขปญหา

ความยากจนและสรางความเขมแขงของชมชนในอนาคตมากทสดคอ 8.3

คะแนน รองลงมาเปนกลมคนท างานและกลมผสงอายทมคะแนนใกลเคยง

กนคอ 7.3 คะแนน และ 7.2 คะแนนตามล าดบ

จากการศกษาเปรยบเทยบการแกปญหาความยากจนดวยการ

พงพาตนเองระหวางคนในชมชนทง 2 ลกษณะพบวา ชวตความเปนอยของ

คนในชมชนทมความแตกตางกนนนมทมาจากปญหาและวธคดในการตอส

ปญหาความยากจนทตางกนดงน

1. การเปรยบเทยบการสรางรายไดของคนในชมชน

เมอเปรยบเทยบระหวางสองชมชน พบวาคนในชมชนบานจดสรรม

วธคดในการสรางอาชพเสรม เชน คาขายทตลาดนดหนาชมชน เปนชาง


อเลกทรอนกสรบงานในวนหยดเสาร-อาทตย หรอท าอาชพเสรมโดยการเลยง

ปลาในกระชงขางบาน และขายใหคนในชมชนในราคาทถกกวาขายใหคน

ภายนอกเพอเปนการชวยคาครองชพ โดยประธานชมชนจะเปนผลงทนให

เมอขายไดจะแบงรายไดใหผ ทชวยดแลเปนการกระจายรายได ดงทผสงอาย

คนหนงกลาววา “ทานประธานไมไดอะไรหรอกคะ คอเลยงแลวกแบงๆ ไป

คออยางปลาดกโตเตมทแลว ทานประธานกเอามาขายใหชมชน” ซงตางจาก

ชมชนแออดบางชมชน ซงเจาของทดนหรอผน าชมชนค านงถงการใชพนทใน

เชงพาณชยมากเกนไป พนทวางเอนกประสงคทเคยใชส าหรบจดตลาดนด

หรอเปนทเลนส าหรบเดกถกน าไปกอสรางอาคารทพกอาศยใหเชา เพราะ

เจาของทไดคาตอบแทนดกวา

ยงไปกวานน ในบางชมชน ผน าชมชนยงเปดรานสะดวกซอเสยเอง

สงผลกระทบตอรานคาของช าของคนในชมชน และยงเปนการตดโอกาสของ

ผสงอายในการเปดรานขายของเลกๆนอยๆ อยกบบานดวย จงท าใหคนใน

ชมชนไมคอยมรายไดเสรม ผ ใหขอมลหลกระบวาสวนหนงของผ ทไมท างาน

เปนคนเกยจคราน จ านวนผวางงานในชมชนมประมาณรอยละ 20-30 และ

สวนใหญจะรอการสนบสนนจากภาครฐและหนวยงานเอกชน


ชมชนแออด ชมชนบานจดสรร - ผมรายไดทวไปมรายไดต า - คนในชมชนไมมรายไดเสรม - แมบานในชมชนมอาชพเสรม คอ ท างานฝมอ ปกเลอม ท าดอกไม ขบรถรบจางทวไป - ผสงอายไดรบเบยเลยงยงชพจากรฐบาล

- มตลาดของชมชนเองทเปดขายทกวน - เดกบางคนมาชวยผปกครองคาขายทตลาดและไดรายไดพเศษจากผปกครอง - ผสงอายไดรบเบยเลยงยงชพจากรฐบาลและบางทานยงท างาน เชน ขบรถแทกซ ขายอาหารและขนม

ตารางท 1: แสดงขอมลจากการศกษาเปรยบเทยบการสรางรายไดของคนในชมชน

2. การเปรยบเทยบการออมเงนและการกเงน

คนในชมชนบานจดสรรสวนใหญจะมรายไดพอกนพอใช และมเงน

ออมบาง เยาวชนทใหสมภาษณสวนใหญระบวาตนเองมเงนออม และระบวา

ผปกครองของตนมเงนออมเชนกน ในชมชนมการจดตงกองทนออมทรพย

กองทนฉกเฉน โดยประธานชมชนจะเปนผกระตนใหคนในชมชนน าเงนมา

ฝากในกองทนออมทรพยทกเดอนเพอสงเสรมการออม และเปนกองทนใหคน

ในชมชนทเดอดรอนสามารถก ยมได เชน ผปกครองบางรายอาจก เพอเปนคา

เลาเรยนใหบตรหลานในชวงเปดภาคเรยน สวนคนในชมชนแออดซงผ ให

ขอมลหลกระบวา คนในชมชนมหนสนมากและสวนใหญเปนหนนอกระบบ

บางรายใชเงนกบการเสยงโชค เชน ซอสลากกนแบงรฐบาล หวยใตดน เลน


พนนบอล เมอขาดเงน คนในชมชนสวนมากจะก เงนนอกระบบจาก “ไบ” ซง

เปนแขกอนเดยหรอปากสถาน

ผ ใหสมภาษณวยท างานคนหนงอธบายวา “ไบปลอยเงนกกม ไบ

ปลอยทองกม ทวจอแบนกม แถวนเขาจะมลกคาเยอะ” ในชมชนมการออม

เงนนอยมาก ผ ใหขอมลหลกระบวาขนอยกบแตละครอบครว ในชมชนเคยม

กองทนตางๆ หลายกองทน แตลมเลกไปเพราะการบรหารจดการไมด ปญหา

คอกระบวนการพจารณาการใหก ไมโปรงใส มการเลอกปฏบต มการทจรตใน

การบรหารจดการ ผสงอายคนหนงกลาววา “พวกทก ไดมกเปนพวกกน แต

พวกทจะก เพอไปใชเกยวกบอาชพจรงๆไมได บางคนก ไปเลนการพนน ก ไป

ออกดอกตอ”

นอกจากนน ผ ใหขอมลหลกบางรายใหความเหนวา ไมควรตง

กองทนหมบานเปนกองทนก ยมเพราะ “ตางคนกตางมาก ยม มแตคนยม อาจ

มใชคนบาง ไมใชคนบาง ท าใหเงนไมงอกเงย บางคนเอาไปซอมอเตอรไซค

เอาไปซอทว ซงมนไมเปนประโยชน” แตควรตงเปนกองทนในรปแบบของ

กจการทใหชมชนมโอกาสไดท างานเพอสรางรายได เชน การตงเปนกลม

แมบานเกษตรกรหรอกลมแมบานหตถกรรม ซงจะชวยใหแมบานมงานท า

และเมอมผลตภณฑ กหาตลาดเพอจ าหนายภายหลง


ชมชนแออด ชมชนบานจดสรร - เคยมกองทนตางๆ จ านวนมาก แตลมเลกไปเพราะการบรหารจดการไมด และกระบวนการพจารณาการใหกยมไมโปรงใส โดยมการเลอกปฏบตและ มการทจรตในการบรหารจดการ

- ชมชนมกองทนทดแลอย 2 กองทนคอ กองทนสจจะและกองทนธนาคารออมสน

ตารางท 2: แสดงขอมลจากการศกษาเปรยบเทยบการออมเงนของคนในชมชน

3. การเปรยบเทยบความเขมแขงของชมชน

จากการศกษาการบรหารงานของชมชนบานจดสรร พบวา มกรรมการชมชนโดยต าแหนงเพยง 7 คน แตมสมาชกถง 15 คนทรวมกนท างานในชมชนดวยจตอาสา ไมมคาตอบแทน กรรมการชมชนประชมรวมกบคนในชมชนเดอนละครง โดยมสาระส าคญเกยวกบเรองการพฒนาชมชน การน าเงนฝากในกองทนสะสมทรพย หรอตองช าระเงนก ทบานประธานชมชน เมอคนในชมชนมอาชพ มเงนออม จงท าใหในชมชนไมมปญหายาเสพตด คนในชมชนชวยกนดแล ท าหนาทเปนต ารวจของชมชนรวมกบสถานต ารวจ ยงไปกวานน คนในชมชนยงรวมตวกนท ากจกรรมตางๆ อยางตอเนอง กจกรรมหนงทเปนตวอยางทดคอ การแยกขยะ แยกกากอาหาร ดกไขมน การใชน าจลนทรยในการบ าบดน าเสย เยาวชนคนหนงใหความเหนวา “กเวลามกจกรรม คนในชมชนกมาชวยกนสวนมาก” แสดงใหเหนถงความสามคคของ


คนในชมชน ตางจากชมชนแออดบางชมชนซงประธานชมชนขาดภาวะผน า ขาดวสยทศนในการพฒนาคนในชมชนใหพงตนเอง

ผใหขอมลหลกบางรายระบวา ประธานชมชนเลอกเฉพาะพรรคพวกของตนเอง ไมโปรงใสในการเลอกตงคณะกรรมการชมชน ผ ทเลอกเขามาแลวไมท างาน การบรหารงานไมโปรงใส ผสงอายคนหนงกลาววา “เปนธรรมดาของโลก พวกใครกตองพวกมน เขากตองเอาคนใกลชด ผมมพวกเพอนมากผมได ถาพวกนอยกไมได” คนในชมชนยงใหขอมลอกดวยวา ในการประชมคณะกรรมการชมชน เยาวชนไมมโอกาสไดเขารวมแสดงความคดเหนในการประชม ดงนน เมอคนในชมชนขาดความเชอถอผน าและกรรมการชมชน จงท าใหคนเหลานนไมใหความรวมมอเทาทควรในการท ากจกรรมตางๆ และขาดความสามคค คนสวนใหญในชมชนแออดขาดความกระตอรอรนในการชวยกนดแลและพฒนาชมชนของตนใหนาอย ดงจะเหนไดจากปญหาการทงขยะใตถนบาน ท าใหเกดปญหาดานสขอนามย รวมถงกดขวางทางระบายน า ซงคนในชมชนสามารถชวยกนแกปญหาได แตกลบรอคอยความชวยเหลอจากภาครฐโดยมไดคดถงการพงตนเอง ซงไมตางกบปญหาความยากจนทคนสวนใหญในชมชนรอรบเงนสนบสนนจากโครงการตางๆจากภาครฐและเอกชน ท าใหไมสามารถตอสกบความยากจนไดอยางยงยน


ชมชนแออด ชมชนบานจดสรร - คณะกรรมการชมชนขาดความสามคค - ผน าและคณะกรรมการชมชนบรหารงานไม โปรงใส ขาดความนาเชอถอ

- คณะกรรมการชมชนเสยสละและท างานดวยจตอาสา - ผน าและคณะกรรมการชมชนบรหารงานโปรงใส

ตารางท 3: แสดงขอมลจากการศกษาเปรยบเทยบความเขมแขงของชมชน

สรปและอภปรายผลการวจย

การศกษาปญหาความยากจนเปรยบเทยบระหวางชมชนแออด

ขนาดใหญและชมชนบานจดสรรขนาดกลางในกรงเทพมหานคร พบวา

ปญหาความยากจนของคนในชมชนมความเชอมโยงกบคณภาพทางการ

ศกษาอยางหลกเลยงไมได

จากการสงเกตพบวาคนในชมชนบานจดสรรมชวตความเปนอยท

ดกวาคนในชมชนแออด สวนหนงอาจเปนเพราะระดบการศกษาซงสงผลตอ

หนาทการงานและรายไดทมนคง สามารถสงบตรหลานใหไดรบการศกษาท

สงขนในสดสวนทสงกวาคนในชมชนแออด ในสวนของการสรางรายไดใหกบ

คนในชมชน เจาของทดนและผน าชมชนมสวนส าคญอยางยงตอการใหความ

ชวยเหลอคนในชมชน ควรมการก าหนดสดสวนการใชพนทของชมชนใหม

พนทสวนกลางส าหรบใชท ากจกรรมเอนกประสงค เชน ใชเปนสนามเดกเลน


จดตลาดนด หรอจดกจกรรมตางๆ มใชค านงถงแตการหาผลประโยชนจากคา

เชาโดยไมค านงถงการสรางรายได และพฒนาชวตความเปนอยของคนใน

ชมชน สวนผน าชมชนจะตองเปนผมวสยทศน ยดหลกธรรมาภบาลในการ

ดแลชมชน เสยสละ และท าใหคนในชมชนมชวตความเปนอยทด

นอกจากนน ปญหาทท าใหเกดความยากจนอกประเดนหนงคอ

ความเปนวตถนยมของคนในชมชน จะเหนไดวาบานทกหลงในชมชนแออด

จะมสงอ านวยความสะดวกสบายครบครน แมจะมรายไดนอยแตมความ

ตองการสง จงท าใหตองก ยมเงนโดยเสยดอกเบยสง แทนทจะใชวธออมเงน

ใหไดเสยกอนแลวจงซอสงเหลานน นอกจากนน วธคดในการใชจายของคน

ในชมชน 2 ลกษณะกแตกตางกน คนในชมชนบานจดสรรก เงนเพอการศกษา

ของบตรหลาน แตคนในชมชนแออดสวนใหญจะก เ ง นเพอซ อท ว ซ อ

มอเตอรไซค เปนตน จะเหนไดวา ปจจยหนงทท าใหปญหาดงกลาวแกไดยาก

สวนหนงมาจากปจจยการกระตนเศรษฐกจของภาครฐ

ทงน การจะเปลยนวธคดของคนในชมชนควรตองเรมจากการให

ความร สรางรายได และกระตนใหเกดการออมเงนในแตละครอบครว อก

ปจจยหนงทจะท าใหชมชนเขมแขงคอคนในชมชน กลาวคอ คนในชมชน

จะตองมสวนรวมในกจกรรมตางๆ ของชมชนทกขนตอนอยางตอเนองโดยม

หนวยงานของรฐใหการสนบสนน โดยเปนเครองมอทจะผลกดนใหองคกร

ชมชนเขมแขงขน และควรใหความชวยเหลอซงกนและกน เปนแบบอยางทด


ใหเยาวชนเองไดเรยนรและด าเนนรอยตาม สรางคนรนใหมทจะเขามาดแล

ชมชนตอไป แทนทจะคอยความชวยเหลอจากภาครฐเพยงอยางเดยว

สรปไดวา หากรฐบาลตองการแกไขปญหาความยากจนและ

เสรมสรางความเขมแขงของชมชนอยางจรงจง ควรตองเรมทการพฒนา

การศกษาใหมคณภาพเทาเทยมกน และควรเพมโครงการสงเสรมอาชพ

ควบคไปกบวางแผนการตลาดใหกบคนในชมชนเพอใหเกดผลทเปนรปธรรม

และจะตองมงเสรมสรางความสามารถของผน า กลมบคคลและชมชนในการ

จดการพฒนาและแกปญหาของชมชนโดยเนนกระบวนการเรยนร การจดการ

ความรทเนนการมสวนรวมของคนในชมชน เพอใหเกดการพฒนาอยางยงยน

ขอเสนอแนะระยะสนและระยะยาว

ผลจากการวเคราะหขอมล คนในชมชนแออดเสนอแนวทางเพอ

แกไขปญหาความยากจนวาภาครฐควรจดบคลากรเขามาสอนวชาชพอยาง

เปนรปธรรมแกชมชน เชน มเจาหนาทมาสอนวชาชาง หรอจดอบรมอาชพ

ใหกบกลมแมบาน ซงจะเปนการพฒนาคนและเสรมสรางความสมพนธของ

คนในชมชนใหดขน สามารถน าไปประกอบอาชพได

นอกจากน ในชมชนควรมกจกรรมหรอโครงการตางๆ ทเกยวกบ

เยาวชนเพมมากขน และควรมพนทสาธารณะใหเยาวชนไดใชเปนทออกก าลง

กาย เลนกฬา เลนดนตร หรอมหองสมดชมชน เพอใหเยาวชนหรอผ ทสนใจได


ใชเพอศกษาหาความรและพกผอนในยามวาง ถอเปนการสรางความ

ความสมพนธทดในชมชนอกทางหนงดวย

สงทคนในชมชนคาดหวงทจะเหนการเปลยนแปลงคอ การเปน

ชมชนเขมแขง คนในชมชนชวยกนตอส ปญหาความยากจน เพอลดปญหายา

เสพตด สรางจตส านกของคนในชมชนใหชวยกนรกษาความสะอาด ม

สภาพแวดลอมทด คนในชมชนมสขภาพด เปนชมชนนาอย เพอเปนการ

เสรมสรางคณภาพชวตทดอยางยงยน โดยคนในชมชนนนมสวนรวมและ

ชวยเหลอซงกนและกน มความเกอกล ไมเอารดเอาเปรยบซงกนและกน


บรรณานกรม

ดลกะ ลทธพพฒน. 2553. การลดความเหลอมล าและสรางโอกาสทาง

เศรษฐกจ: ความเหลอมล าของโอกาสทางการศกษากบ

แนวโนมของคาจางในประเทศไทย. ส านกงานคณะกรรมการ

การศกษาแหงชาต.

ปทมา อมรสรสมบรณ และอมาภรณ ภทรวาณชย. 2550. ความไมเทาเทยมดานการศกษา : เมอง และชนบท. สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล.

ไพฑรย สนลารตน. 2545.สรปการสมมนาเรองกวดวชา: วกฤตท

สะทอนความเหลอมล าทางการศกษา/กลมการประเมนผล 2.

กรงเทพฯ: สกศ.

มลลกา บณฑรก.2540. การศกษากระบวนการพฒนาทอยอาศยใน

แนวทางพงพาตนเองของผมรายไดนอยในเขตเมอง

กรณศกษาโครงการทองคกรชมชนไดรบการสนบสนนดาน

การเงนเพอพฒนาทอยอาศย. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย.

สวฒน คงแปน.2545. เมองนาอย : เพอสขภาพสงคม สสงคมสนตภาพ.

วน ท 7 สงหาคม 2545 ในงานประชมวชาการหนงทศวรรษ

สถาบนวจยระบบสาธารณสข “รวมสรางสขภาพสงคม สสงคม

แหงสนตภาพ” ระหวางวนท 5-7 สงหาคม 2545 ณ ศนยนทรรศการ

และการประชมไบเทค.


อรทย สจตประภากร. 2547. บทบาทของการศกษาตอความไมเทา

เทยมกนของรายไดในประเทศไทย . วทยานพนธมหาบณฑต

คณะเศรษฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. บณฑตวทยาลย.


กาวขามความเหลอมล า : แนวทางการปรบตว ของแรงงานขามชาตชาวกมพชา

Beyond Social Inequality: Adaptation of Cambodian Migrant Workers

ศรญญา ศรวงศถวลย1

บทคดยอ

การศกษาครงนเปนการศกษารปแบบการปรบตวทางเศรษฐกจของแรงงานขามชาตชาวกมพชาทเขามาท างานในโรงงานอตสาหกรรม เมองพทยา โดยแรงงานกมพชาจ าเปนทจะตองปรบตวทางเศรษฐกจ หาหนทางเพมรายไดเพอทจะกาวขามความเหลอมล าตางๆในสงคม โดยเปนการศกษาเชงคณภาพ ในการศกษาครงน ผ วจยมวธการเกบรวบรวมขอมลโดยใชการสงเกตและการสมภาษณแบบเจาะลก ผลการศกษาพบวาแรงงานขามชาตจ าเปนทจะตองหาหนทางปรบตวเพอเพมรายได 3 วธ คอ ใชเวลาวางทมหารายไดเพมเตม ท าใบอนญาตท างานใหถกตองเพอไดรบสทธตามกฎหมาย และแนวทางทชวยเพมรายไดไดมากสด คอ เพมพนทกษะความสามารถเพอใหไดท างานทสรางรายไดมากกวา

1 นสตปรญญาโท สหสาขาวชาพฒนามนษยและสงคม บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย


ค าส าคญ: การลดความเหลอมล า, การปรบตวทางเศรษฐกจ, การปรบตวของแรงงานขามชาต, แรงงานกมพชา

Abstract

The study of adaptation of Cambodian workers in the factory, Pattaya city. The Cambodian workers must adjust themselves in their status by earning more incomes, for examples, finding extra jobs, finding an opportunity to get a work permit to work legally in Thailand, and gaining more skills and knowledge. This is a qualitative research in which the researcher collected the data by observing and in-depth interviewing. KEYWORD: Redcing Inequality, Economic Adjustment of Migrant Workers, Cambodian Workers in Thailand


บทน า ความเหลอมล า (Inequality) หมายถง ความไมเทาเทยมทางสงคม การขาดโอกาสในการเขาถงทรพยากรทมอยอยางจ ากดและขาดโอกาสในการเขาถงบรการพนฐานทสมควรไดรบ ความเหลอมล าทางเศรษฐกจ ถอเปนตนตอส าคญทสงผลตอไปถงความเหลอมล าดานอนๆ (ผาสก พงษไพจตร, 2555) ไมวาจะเปนความเหลอมล าดานโอกาส ดานอ านาจ ดานสทธ ลวนเกดจากความเหลอมล าทางเศรษฐกจทงสน โดยสวนใหญเกดขนจากแนวทางการปฏบต จนท าใหคนสวนใหญดอยศกดศร ไมใชแคเรองรวย-จนเพยงอยางเดยว (นธ เอยวศรวงศ, 2553) หลายประเทศในโลกก าลงเผชญปญหาความเหลอมล าสงเชนกน ทงนเปนผลพวงของการด าเนนนโยบายตามแนวทางเสรนยมใหม (Neo-Liberalism) (ผาสก พงษไพจตร, 2555) ทมองวามนษยทกคนมสทธขนพนฐานทจะมอสรภาพ สามารถทจะท าอะไรๆเอง ตราบทเราเคารพสทธของผอนทจะท าอยางเดยวกน ความยตธรรมตองอยบนพนฐานของเสรภาพ รฐเพยงแคคอยอ านวยความสะดวกใหเกดความเทาเทยมกนภายใตกฎหมาย โดยไมตองสนใจวาความเทาเทยมดงกลาวจะน าไปสความเหลอมล าหรอไม เพราะผลรวมของการกระท าโดยเสรของปจเจก หรอทเรยกวา “กลไกตลาด” นนเปนกลไกทดทสดในการสรางประโยชนสาธารณะ (สฤณ อาชวานนทกล, 2554:22) นกเสรนยมอยางโรเบรต โนซก (Robert Nozick) และมลตน ฟรดแมน (Milton Friedman) มกเหนวากจกรรมของรฐจ านวนมากเปนการละเมดเสรภาพสวนบคคล ไมวาจะเปนการเขาแทรกแซงกลไกตลาด ระบบประกนสงคม โครงการบ านาญ กฎหมายคาแรงขนต า หรอแมกระทงการเกบภาษ แตหากพจารณาใหดจะพบวาแนวทางเสรนยมนนดเหมอนจะเปนการตอกลมใหความเหลอมล าดาน


ตางๆในสงคมถางกวางขนไปอก เนองจากการด าเนนนโยบายเศรษฐกจตามแนวทางเสรนยมใหมท าใหผลไดทางเศรษฐกจตกอยกบคนจ านวนนอย เทานน

ประเทศไทยเองมฐานะเปนทงประเทศตนทาง ประเทศทางผานและประเทศปลายทางทมแรงงานขามชาตอพยพยายถนเขามาเปนจ านวนมากและเพมขนอยางตอเนอง เนองจากความมเสถยรภาพทางการเมองและความมนคงภายในประเทศ ประกอบกบการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจอนเ น อ งมาจากน โยบายส ง เ ส ร มก า รล งท น ม ก า รก ร ะจายตว ขอ งภาคอตสาหกรรม และมนกลงทนตางชาตเขามาลงทนอยางกวางขวาง สงผลท าใหความตองการแรงงานเพมสงขน แนวคดทฤษฎของกลมนโอคลาสสค (Castle, 2540: 7) กลาววา เศรษฐกจมความเคลอนไหวทางสงคมโดยตวของมนเอง ในหลายประเทศทมการพงพาแรงงานขามชาตมกพบวาแรงงานทองถนไดขยบขนไปเปนแรงงานฝมอและท างานวชาชพ โดยจะมแรงงานยายถนจะถกจางใหท างานทคนทองถนไมอยากท า ไดแกงานทมลกษณะ 3ส (3Ds) คอ สกปรก (Dirty) เสยง (Dangerous) สาหส (Difficult) และกลายเปนแรงงานหลกในสาขาเศรษฐกจตางๆ ซงทฤษฎดงกลาวสอดคลองกบสถานการณแรงงานในประเทศไทยในปจจบน ซงธรกจของเอกชนหลายกจการยงคงขาดแคลนแรงงานราคาถกหรอแรงงานไรฝมอ จงเปนปจจยส าคญใหแรงงานตางชาตจากประเทศเพอนบาน โดยเฉพาะ พมา ลาว และกมพชาหลงไหลเขามาหางานท าในประเทศไทย โดยแรงงานขามชาตทเขามาท างานในประเทศไทยนนสวนใหญเปนแรงงานขามชาตทเขาประเทศมาอยางผดกฎหมาย ซงสงผลกระทบตอทงประเทศตนทาง ประเทศปลายทาง และแมกระทงตวของแรงงานขามชาตเอง


การยายถนของแรงงานขามชาตเขามาในประเทศไทยอยางผดกฎหมายนนท าใหแรงงานขามชาตประสบกบปญหาความเหลอมล าในดานตางๆ ไมวาจะเปนการถกกดคาแรง ความเสยงตอการถกละเมดสทธ และการเขาไมถงบรการสาธารณสขพนฐานตางๆ ดงนนการปรบตวจงเปนกระบวนการส าคญทสดทจะชวยใหแรงงานขามชาตสามารถอาศยอยในประเทศปลายทางได Bertrand (1958 อางถงใน วรรณ ตงเสาวภาคย, 2543 : 4) กลาววา การปรบตวเปนกระบวนการทผ ยายถนเลอกปฏบตสงใดสงหนง โดยทางเลอกทผ ยายถนเลอกอาจมจดมงหมายเพอท าใหความขดแยงระหวางบคคลหรอกลมลดลงหรอหมดไป พฤตกรรมดงกลาวจะเกดในลกษณะตางตอบแทนซงกนและกน และการปรบตวจะเกดจากการเรยนรทางสงคมมากกวาการถายทอดทางพนธกรรม โดยการปรบตวทางเศรษฐกจ ถอเปนสงส าคญอนดบแรกทแรงงานขามชาตพงกระท า เพอใหสามารถอยรอดไดในถนปลายทาง ซงเฮเนส (Heynes อางถงใน จาร โรจนธรรม, 2537: 16) กลาววาการปรบตวทางเศรษฐกจ หมายถง การกระท าใดๆเพอสนองความจ าเปนทางเศรษฐกจทท าใหสามารถด ารงชวตอยได เชน การมงานท า มอาชพมนคงกาวหนา มฐานะทางเศรษฐกจด การปรบตวทางเศรษฐกจถอเปนสงส าคญส าหรบผ อพยพยายถน เนองจากผ ยายถนไมสามารถท าการเพาะปลกหรออาชพอนไดดงเดม การมหนาทการงานทมนคงและมรายไดอยางเพยงพอกบรายจายท าใหผอพยพมความมนใจมากขน

นอกจากนการปรบตวดานเศรษฐกจทมนคงตองมทอยอาศยทปลอดภยดวย โดยแรงงานขามชาตเมอยายถนไปยงประเทศอนมกใชแรงงานแลกเปลยนกบคาจาง ซงคาจางถอเปนปจจยยงชพทส าคญทสด เนองจาก


แรงงานเปนผ ไมมปจจยการผลต การด ารงชพขนอยกบคาจางทไดรบ (สมศกด สามคคธรรม, มปป.: 53-76) ดงนนการปรบตวทางเศรษฐกจจงถอเปนสงส าคญทจะท าใหแรงงานขามชาตสามารถด าเนนชวตไดอยางปกตสข โดยนอกจากชวยสรางสมดลระหวางรายรบรายจายแลว ยงชวยยกระดบคณภาพชวต และลดปญหาความเหลอมล าทอาจจะเกดขนไดจากการเขาไมถงทรพยากรตางๆ

บทความนมวตถประสงคทจะชใหเหนถงแนวทางการปรบตวของแรงงานขามชาตชาวกมพชาทเขามาท างานในโรงงานอตสาหกรรม เมองพทยา จงหวดชลบร เนองจากเมองพทยานนมความเจรญเตบโตทางดานอตสาหกรรมทองเทยวเปนอยางมาก สงผลใหอตสาหกรรมอนๆเกดข นในพนทอกเปนจ านวนมากเพอรองรบการเตบโตของอตสาหกรรมการทองเทยว โรงงานอตสาหกรรมผลตน าแขงกเชนเดยวกนทมจ านวนเพมขนเพมรองรบการเตบโตทางการทองเทยว นอกจากนเมองพทยากอยไมไกลจากประเทศกมพชาเทาไรนก จงท าใหมแรงงานกมพชาจ านวนมากหลงไหลเขามาหางานท าในพนท เมอการยายถนเกดขนแรงงานจงจ าเปนตองปรบตวเพอลดปญหาตางๆทอาจเกดขนจากการเดนทางยายถนและการเขาประเทศไทยมาอยางผดกฎหมาย โดยอภปรายผลการศกษาภายใตแนวคดการปรบตวของผ ยายถนและความเหลอมล าทางเศรษฐกจ

ผ วจยเลอกใชการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) เปนเครองมอในการศกษา มการเกบรวบรวมขอมลโดยการสงเกตและการสมภาษณแบบเจาะลก (Indepth-Interview) แรงงานขามชาตชาวกมพชาจ านวน 12 คน ใชเทคนคการเลอกหนวยตวอยางแบบสโนวบอล (Snowball


Sampling) โดยหนวยตวอยางเปนแรงงานขามชาตชาวกมพชาทท างานอยในโรงงานอตสาหกรรม เมองพทยา จงหวดชลบร เคยอยอาศยในประเทศไทยอยางนอย 1 ปขนไป และสามารถสอสารกบผ วจยได

จากการสมภาษณพบวาหนวยตวอยางสวนใหญอยในวยท างานมอายระหวาง 17 – 38 ป แบงเปนชาย 8 คน และหญง 4 คน โดยระดบการศกษาสงสดทพบคอปรญญาตรจ านวน 1 คน จบการศกษาในระดบชนมธยมศกษาปท 3 มากทสดจ านวน 7 คน มธยมศกษาปท 1 จ านวน 1 คน ประถมศกษาปท 6 จ านวน 1 คน และไมไดรบการศกษา 1 คน โดยมสถานภาพสมรสจ านวน 5 คน และยงไมไดสมรสจ านวน 7 คน ดานภมล าเนาของแรงงานกมพชาพบวา มแรงงานมาจากจงหวดทมชายแดนตดตอกบประเทศไทยไดแก จงหวดพระตะบอง และจงหวดบนเตยเมยนเจย จ านวน 6 คน และจงหวดอนๆอก 6 คน สวนระยะเวลาทอาศยอยในประเทศไทยของกลมตวอยางจะแตกตางกนไป โดยมแรงงานกมพชาทเขามาอาศยในไทยสงสดเปนเวลา 23 ป และนอยสดคอ 1 ป จ านวนครงทเขามาหางานท าในประเทศไทยสงสดคอ 4 ครง จ านวน 1 คน เขามา 3 ครง จ านวน 4 คน เขามา 2 ครง จ านวน 2 คน และเขามาครงแรกจ านวน 5 คน

แนวทางการปรบตวของแรงงานกมพชาเพอลดความเหลอมล า

แรงงานกมพชาทเขามาหางานท าในประเทศไทยเนองจากปญหาทางเศรษฐกจในประเทศกมพชา ไดแก ปญหาการวางงาน การมรายไดนอย และการมรายไดไมสม าเสมอเนองจากการท างานในกมพชานนมกจะใชการจางเปนรายวนมากกวา ประกอบกบความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ โดยเฉพาะในภาคอตสาหกรรมของประเทศไทย ท าใหเกดความตองการ


แรงงานจ านวนมาก ประกอบกบคาจางในการท างานทสงกวาตามค าบอกเลาของกลมแรงงานขามชาตชาวกมพชาทเคยเขามาท าในประเทศไทยกอนแลว ลวนเปนสงดงดดใหแรงงานกมพชาหลงไหลเขามาท างานในไทย

จากการศกษาการปรบตวของแรงงานขามชาตชาวกมพชาทเขามาท างานในประเทศไทยสามารถสะทอนใหเหนไดถงชวตของแรงงานขามชาตทตองจากถนฐานบานเกดเพอเขามาแสวงหาชวตทดกวาในตางแดน ทามกลางสภาพแวดลอมใหม สภาพสงคมใหม สงผลใหแรงงานขามชาตจ าเปนตองปรบตวเพอใหสามารถด ารงชวตประจ าวนไดอยางปกตสข โดยจากการศกษาแรงงานขามชาตชาวกมพชาทเขามาท างานอยในโรงงานอตสาหกรรมในเมองพทยาพบวา หนวยตวอยางทกคนนนเดนทางเขามาท างานในประเทศไทยอยางผดกฎหมาย สวนใหญอาศยเครอขายนายหนาเปนตวกลางคอยอ านวยความสะดวกในระหวางการยายถนเขามาในประเทศไทยโดยจะนดหมายกบแรงงานขามชาตชาวกมพชาบรเวณชายแดนประเทศกมพชากอนจะพาขามแดนมายงฝงไทย และไปสงยงจดหมายปลายทางในประเทศไทยทแรงงานขามชาตตองการจะไป และเมอเดนทางมาถงประเทศไทยแลวแรงงานขามชาตชาวกมพชากจะมเครอขายทางสงคมคอยใหความชวยเหลอและอ านวยความสะดวกตงแตการเขาสกระบวนการท างานตลอดจนการปรบตวของแรงงานเพอใหสามารถใชชวตอยในประเทศไทยไดอยางปกตสข


เขาสกระบวนการท างานใหเรวทสด เมอมาถงประเทศไทยแรงงานขามชาตจ าเปนตองเขาสกระบวนการ

ท างานใหเรวทสดเพอทจะมรายไดมาใชจายในชวตประจ าวนและเพอใหมเวลาวางงานนอยทสด โดยเครอขายทางสงคม ไดแก นา พ นอง สาม ภรรยา หรอเพอน ถอเปนสวนส าคญอยางยงในการชวยใหแรงงานขามชาตจะเขาสกระบวนการท างาน การชวยเหลอจะออกมาในรปแบบพงพาอาศยกน ใหการชวยเหลอโดยไมหวงผลตอบแทน โดยการเขาสกระบวนการท างานในไทยนน ปรากฏใหเหนใน 2 รปแบบ คอ 1.เมอคนทกมพชาตองการเขามาท างานในไทย กจะโทรศพทตดตอกบแรงงานกมพชาทท างานอยในประเทศไทยอยแลว ใหชวยหางานใหท า และจะเดนทางเขามาเมอไดงานดงค าบอกเลาทวา “แมโทรหานองแมชอนาส เขาท างานอยทโรงงานอยแลวใหเขาชวยหางานให กเลยไดมาท างานทโรงงานกบนา” (ดวง ย, สมภาษณ, 15 กนยายน 2555) 2.เมอนายจางในไทยตองการแรงงานเพมเตม กมกจะใหแรงงานกมพชาตดตอกลบไปทางประเทศกมพชาเพอหาคนทตองการเขามาท างานในไทย ตามค าบอกเลาของหนวยตวอยางทวา “พอดพชายแฟนโทรเรยกใหมาบอกวามงานท า กเลยตดสนใจมากบแฟนมาถงกมาท าทโรงงานนแหละ” (นด บญสง, สมภาษณ, 20 ตลาคม 2555)

แรงงานขามชาตชาวกมพชาทเขามาท างานในโรงงานอตสาหกรรมผลตน าแขง ซงกระจกตวอยมากในเขตเมองพทยา จากการลงพนทพบวา แรงงานมกมสภาพแวดลอมในการท างานทไมดนกเนองจากเปนงานทมชวโมงการท างานทยาวนานกวา 10 ชวโมง มสภาพการท างานทจะตองท างานในเวลากลางคน ตองยกของทมน าหนกมาก และตองเสยงกบการ


รวซมของสารเคมอยางแอมโมเนยซงใ ชในกระบวนการผลตน าแขง โดยเฉพาะอยางยงในสถานประกอบการทไมไดมาตรฐานตามกฎหมายแลวนนความเสยงยอมมเพมขน ซงสงตางๆทกลาวมาอาจสงผลตอสขภาพรางกายของแรงงานขามชาต แตแรงงานขามชาตทเขามาท างานในประเทศไทยนนกไมมทางเลอกมากนก สวนคาตอบแทนทไดรบนนกมกจะถกนายจางกดใหต า โดยเฉพาะแรงงานขามชาตทเขาเมองมาอยางผดกฎหมายและไมมใบอนญาตท างาน ยงถกนายจางใชเปนขออางในการกดคาแรงใหลดนอยลงไปอกจนเหลอประมาณ 2,800 – 4,000 บาทตอเดอน ซงเปนอตราทต ากวาคาแรงขนต า 300 บาทตอวนตามทกฎหมายก าหนด 1-2 เทาตว และความทเปนแรงงานขามชาตผดกฎหมาย ยงท าใหแรงงานขามชาตเหลานตองตกอยในสภาวะจ ายอมเนองจากตวเองไมมสทธทจะไปเรยกรองเอาจากนายจาง เพราะกฎหมายไมค มครอง โดยแมแรงงานขามชาตจะรวาโดนเอารดเอาเปรยบ ไดรบคาจางทไมเปนธรรม แตก ตองจ ายอมเพราะไมมสถานประกอบการไหนทจะจายคาจางแรงงานขามชาตผดกฎหมายเทากบแรงงานขามชาตทถกกฎหมายหรอแรงงานไทย เมอรายไดทไดรบนนต ากวาคาแรงขนต าและสมเสยงตอการไมเพยงพอกบรายจายในการด าเนนชวตประจ าวน ท าใหแรงงานกมพชาเองจ าเปนทจะตองหาหนทางปรบตวเพอเพมรายไดใหกบตวเอง จากการสมภาษณหนวยตวอยางพบวาแนวทางการปรบตวเพอเพมรายไดมดวยกน 3 วธ คอ ใชเวลาวางทมหารายไดเพมเตม ท าใบอนญาตท างานใ หถก ตอง เ พอไ ด รบสท ธตามกฎหมาย และเ พมพนทกษะความสามารถเพอใหไดท างานทสรางรายไดมากกวา


ขยนและอดทน : หางานพเศษเพอสรางรายได แรงงานขามชาตสามารถใชความมานะอดทน ขยนขนแขง เปนอก

แนวทางส าคญในการปรบตวทางเศรษฐกจเพอใหมรายไดทมากขน ซงจะออกมาในลกษณะของการท างานลวงเวลา โดยเฉพาะในชวงหนารอนทความตองการบรโภคน าแขงมสงขน นายจางกจะใหแรงงานกมพชาเหลานผลตน าแขงเพมเตมจากปกตโดยใหคาจางเพมตามจ านวนรอบของการท าน าแขง ตามค าบอกเลาของหนวยตวอยางทวา “นอกจากเงนเดอนกมลวงเวลาบาง สวนใหญกเสารอาทตยไมกชวงทอากาศรอนๆ ไดเปนรอบๆ ถาท ามด (น าแขงถงละ 1.2 กโลกรม จ านวน 20 ถงใสลงในถงกระสอบ เพอสงขายใหกบลกคาสง หรอรานสะดวกซอตางๆ) กไดรอบละ 150 ถาใหญ (น าแขงยนตใสในถงพลาสตกขนาด 10 กโลกรม) กรอบละ 100 บางวนกท าลวงเวลารอบสองรอบ เยอะสดทเคยท าก 10 รอบ ไดตงคมากเอามาแบงกน” (มเนย กอง, สมภาษณ, 30 กนยายน 2555) นอกจากงานลวงเวลาแลวแรงงานกมพชายงมรายไดเพมเตมจ าพวกเบยขยนหากท างานทกวน “เดอนไหนไมหยดกไดพเศษ 200 บาท” (เอ มะ, สมภาษณ, 10 กนยายน 2555) หรอท างานในวนหยด “วนแรงงานกมเพมคาแรงให 2 เทา” (เดอน สจนดา, สมภาษณ, 3 ตลาคม 2555) อยางไรกความแตกตางทางเพศกสงผลตอการสรางรายไดเชนกน เนองจากผ ชายมความแขงแรงของรางกายมากกวาผ หญง จงสามารถท างานทใชแรงไดมากกวา ดงนนในกลมของแรงงานชายจะสามารถมรายไดพเศษทเปนงานทเกยวของกบงานประจ าทท าอย เชน การรบจางขนน าแขงขนรถใหกบคนขบทไปสงน าแขงใหลกคา “กมรบจางขนน าแขงดวยขนเตมรถไดรอบละ 30-50 บาท แลวแตตกลง” (ดา เจยน, สมภาษณ, 29 กนยายน 2555) “กมไปรบจางขนน าแขงไดประมาณวนละ 50 บาทบาง 100


บางแลวแตมคนจางเยอะจางนอย” (โตะ เปรย, สมภาษณ, 3 พฤศจกายน 2555) หรอการรบจางเปนเดกรถ (ชวคราว) “บางททเอเยนตสงน าแขงคนอนลกนองลาออกกจะมาจางใหไปเปนเดกรถชวคราว ครงหนงก 2-3 วน ไมสม าเสมอ ใหวนละ 200 บาท” (ดารา เสง, สมภาษณ, 3 กนยายน 2555)

แรงงานถกกฎหมาย : หนทางสการเพมรายได เมอแรงงานขามชาตยายถนเขามาท างานในประเทศไทยกมกจะรอ

โอกาสทจะไดท าหนงสอเดนทางและใบอนญาตท างาน เมอรฐบาลเปดโอกาสใหแรงงานขามชาตผดกฎหมายสามารถยนพสจนสญชาต และท าใบอนญาตท างานทถกตองตามกฎหมายได กมกจะมนายจางจ านวนมากพาแรงงานขามชาตไปด าเนนการ โดยเมอแรงงานกมพชามหนงสอเดนทางและใบอนญาตท างานถกตองแลวกจะถอไดวาเปนแรงงานทถกตองตามกฎหมาย สามารถใชชวตในถนปลายทางไดอยางเปดเผย ไมตองหลบซอน ลดภาวะความไมเทาเทยมตางๆทประสบอยและยงสามารถใชเปนหนทางสรางรายไดทแนนอนใหกบตนเองได แมจะยงคงไดรบคาจางไมเทากบคาแรงขนต าตามทกฎหมายก าหนดกตาม ดงค าบอกเลาทวา “จนเขาเปดท าบตรกไปท าบตร กไดเพมจาก 4,000 เปน 4,500 บาท” (มเนย กอง) และ “พอเฮยเขาพาไปท าบตร กไดขนมาเปน 5,000 บาท” (ก าไล โคน, สมภาษณ, 17 กนยายน 2555) ซงการเปนแรงงานขามชาตผดกฎหมาย นอกจากรายไดทไดรบเพมขนแลว ยงไดรบความคมครองตามกฎหมาย ลดความเสยงในการถกละเมดสทธ นอกจากนแรงงานขามชาตถกกฎหมายกยงไดรบสทธในการรกษาพยาบาลจากโรงพยาบาลของรฐโดยเสยคาใชจายเพยง 30 บาท เมอไปรบการรกษาในโรงพยาบาลทไดแจงสทธเอาไว แตหากเปนแรงงานขามชาตผดกฎหมายก


จะเขาไมถงบรการสาธารณสขตางๆ หากตองการการรกษาจ าเปนตองใชบรการจากทางคลนกเอกชนซงมคาใชจายตอครง 300 – 500 บาท ซงสงกวาถง 15 เทาเลยทเดยว

เพมพนประสบการณ ทกษะและความสามารถสวนตว วธทดทสดทแรงงานขามชาตจะสามารถเพมรายไดไดอยางมนคงคอ

การเพมพนประสบการณ ทกษะและความสามารถ จากกรณศกษาแรงงานขามชาตชาวกมพชาทเขามาท างานในเมองพทยาพบวา แรงงานขามชาตทมใบอนญาตท างานถกตอง สามารถขบขยานพาหนะได และไดรบใบอนญาตขบขยานพาหนะ ไดรบความไววางใจจากนายจางใหเปนคนขบรถ ซงเปนอาชพทคนไทยยงนยมท ากนอย จะมรายไดเพมขนจากเดมเปนเดอนละ 9,000 – 15,000 บาทเลยทเดยว ดงค าบอกเลาทวา “เขาเหนเราขยนท างานดเขากใหมาขบรถสงน าแขงในตลาดน า (ตลาดน า4ภาคพทยา) ตองเดนสงทวตงแตเชายนเยน แลวกเกบตงคดวย รบผดชอบเยอะ กเลยไดขนเดอนละ 12,000 บาท” (ดวง ย) และ “ทกวนนไดเปนคนขบเตมตว เงนเดอนกไดเปนเปอรเซนตเหมอนคนขบคนไทยคนอน เดอนไหนวงมากกไดมาก เคยไดเยอะสด 15,000 ตอนเดอนสงกรานต นอยสดเดอนฝนตกกได 8,000 – 9,000 บาท” (ดา เจยน) อยางไรกตามพบวา แมแรงงานขามชาตหลายรายนนจะสามารถขบขยานพาหนะได แตมเพยงจ านวนไมมากเทานนทจะสามารถท าใบอนญาตขบข และไดรบหนาทเปนคนขบรถ เนองจากผ ทจะท าใบขบขไดตองสามารถทจะอานภาษาไทยได โดยแรงงานขามชาตทไดรบการศกษามาอยางนอยในระดบชน 9 จาก 12 ชนหรอเทยบเทามธยมศกษาปท 3 ตามหลกสตรของไทย จะสามารถอานภาษาไทยออกไดโดยเทยบเคยงเอาจาก


ภาษาเขมร แสดงใหเหนวาการขาดโอกาสทางการศกษาเองกเปนอกหนงสาเหตส าคญทท าใหเกดความเหลอมล าทางดานรายไดของแรงงานขามชาตแตละคน ดงทวา “ตอนนกอานภาษาไทยไดอย ภาษาไทยเรยนงายไมตองไปเรยนหรอก ประกอบค าคลายๆภาษาเขมร อานได 70-80% ดๆ เทยบเอาจากภาษาเขมร พอเ รมเขาใจภาษาไทยพดไดกอานได ” (ดวง ย ) เมอมความสามารถทางภาษากสามารถทจะท างานทตองพบปะผคนได เชนการออกไปเปนเดกทายรถ ซงจ าเปนตองสอสารกบลกคาและเขยนใบเสรจรบเงน สามารถท าท าใบขบขยานพาหนะได เมอสงสมประสบการณไดระยะหนง ประกอบกบความช านาญเสนทางตางๆในพนท กจะไดขยบขนเปนคนขบรถตวจรง การเปนคนขบรถนนนอกจากรายไดทเพมขนแลว ยงมชวโมงในการท างานทสนกวาแรงงานทวไปอกดวย รายไดทมากกวาประกอบกบชวโมงการท างานทนอยลงท าใหแรงงานดงกลาวยงสามารถทจะเพมศกยภาพของตวเองไดมากขนไปอก โดยเหนไดจากการทกลมตวอยางแรงงานขามชาตทไดเปนคนขบรถคนหนงนนไดสมครเรยนภาษาองกฤษเพอการสอสารเพมเตมชวงเยนหลงเลกงาน ดงค าบอกเลาทวา “ผมกไปลงเรยนภาษาองกฤษทโรงเรยนตรงตลาดอมร เรยนชวงเยน อาทตยละครง เพราะพอไดเปนคนขบงานกจะพอมเวลาบาง” (เดอน สจนดา) ซงแรงงานขามชาตรายนยอมมโอกาสทจะกาวหนาตอไปไดมากกวาแรงงานขามชาตคนอนๆ เนองจากมความรและความสามารถมากกวาคนอนโดยเฉพาะอยางยงคนทขาดโอกาสทางการศกษา

จากการเกบขอมลภาคสนามแสดงใหเหนวาแรงงานขามชาตเปนกลมทเสยงตอการถกละเมดสทธมนษยชน และสทธแรงงาน จากกลมคน


ตางๆในชมชน อาท นายจาง และคนไทยบางกลม โดยมกจะถกกดคาแรงใหต าและตองท างานตอเนองยาวนานในแตละวน โดยทแรงงานขามชาตตองจ ายอมนน เปนผลสบเนองมาจากทศนคตของนายจางตอแรงงานขามชาตทมองวาแรงงานขามชาตเหลาน หลบหนเขาเมองมาอยางไมถกตอง ตองการท างานหาเงนโดยไมเลอกงาน เขามาเพอมาท างานทคนทองถนเขาไมท ากนแลว โดยหากอยในประเทศของตวเองกจะไดรบคาจางทนอยกวาน เมอมาอยประเทศไทยกไดรบคาแรงทมากกวากนาจะพอใจกบรายไดทไดรบแมจะไดไมถงอตราขนต าทกฎหมายก าหนดกตาม ทงยงถกมองวาเปนคนตางชาต ตางภาษา เปนแรงงานขามชาตทเขาประเทศมาอยางผดกฎหมาย ไมควรไดรบสทธเทาเทยมคนไทย เนองจากเปนกลมคนทไมปลอดภย เสยงตอการแพรเชอโรค เปนภยตอความมนคง และเสยงตอการกออาชญากรรม ทศนคตตอแรงงานขามชาตเหลาน สงผลใหแรงงานขามชาตมอ านาจในการตอรองต า เปนชนชนลางทไมเทาเทยมกบคนอน จงมกถกเอารดเอาเปรยบและเสยงตอการถกละเมดสทธในดานตางๆอยเสมอ แรงงานขามชาตจงมความจ าเปนอยางยงทจะตองปรบตว โดยเฉพาะการปรบตวทางเศรษฐกจเพอทจะมรายไดเพมขนเพอมาทดแทนในสวนทถกนายจางพยายามกดคาแรงลงไป จากการสมภาษณแรงงานกมพชาในโรงงานอตสาหกรรมพบวา แรงงานขามชาต สามารถหารายไดเพมไดจากความขยนอดทน ใชเวลาวางทมหารายไดเพมเตม เชน ท างานลวงเวลา ท างานทกวนไมหยด หรอรบจางท างานพเศษอนๆ ซงจะชวยใหแรงงานมรายไดเพมขนเดอนละ 200 – 2,500 บาท อยางไรกตามรายไดสวนนมกเปนรายไดทเกดขนไมแนนอนในแตละเดอน เชน ในชวงหนารอนหรอวนหยดกอาจสงผลใหมรายไดสวนนเพมข นเนองจากความตองการของตลาดสงขน แตในหนาฝนความตองการของ


ตลาดลดลง สงผลใหปรมาณงานลดลงเชนกน และยงพบวาแรงงานชายสามารถสรางรายไดสวนนไดมากกวาแรงงานหญง เนองจากความแขงแรงของรางกาย

อยางไรกตามแรงงานกมพชาสามารถเพมรายไดทแนนอนไดเม อท างานไปไดระยะเวลาหนง เมอรฐบาลไทยเปดโอกาสใหแรงงานขามชาตผดกฎหมายจดทะเบยนเปนแรงงานถกกฎหมายได โดยเมอแรงงานขามชาตมหนงสอเดนทางและใบอนญาตท างานทถกตองตามกฎหมาย กจะท าใหแรงงานขามชาตไดรบรายไดเพมเดอนละ 1,500 – 2,000 บาท นอกจากไดรบคาจางทเพมขนแลวยงพบวาการเปนแรงงานขามชาตถกกฎหมายยงไดรบสทธขนพนฐานในการรกษาพยาบาล 30 บาทจากโรงพยาบาลของรฐ และสทธในการเรยกรองอนๆ แตในการเกบขอมลภาคสนามพบวาแรงงานขามชาตทท าใบอนญาตท างานอยางถกตองกเพอทจะไดรบคาจางทเพมขนและสามารถใชชวตในประเทศไทยไดอยางปกต ไมตองกงวลตอการถกจบกมจากเจาหนาท สวนเรองการใชสทธอนๆอยางการรกษาพยาบาลนนพบวา แรงงานขามชาตหลายคนทเขามาท างานในประเทศไทยเปนเวลานาน และมรายไดสงเมอเทยบกบแรงงานขามชาตคนอน เมอเจบปวยมกเลอกทจะไปรกษาทคลนกเอกชนมากกวาโรงพยาบาลของรฐ ถงแมจะเสยคาใชจายมากกวากตาม เพราะเหนวาการใชบรการจากเอกชนนนสะดวกรวดเรวกวา ไมตองเสยเวลารอคอยนาน ทงเจาหนาทตางกใหบรการดกวา โดยการเลอกใชบรการสถานบรการจากเอกชนนนยอมผานการคดวเคราะหเปรยบเทยบผลด-ผลเสยจากตวแรงงานกอนแลววาคมคา และยอมทจะเสยคาใชจายมากกวาเพอแลกกบเวลาทเสยไป นอกจากนอาจยงแฝงนยของ


ศกดศรไวดวยวาตนเองนนกสามารถทจะหาสงดๆใหกบตนเองได ไมตองพงพงระบบ 30 บาททท าใหตนเองดเหมอนบคคลอนาถา เนองจากตองไปแยงใชทรพยากรดานการรกษาพยาบาลของรฐจากบคคลจ านวนมาก หรอการเปนแรงงานขามชาตถกกฎหมายแมจะชวยใหแรงงานขามชาตมสทธเรยกรองมากขน แตจากการสมภาษณยงพบวา แรงงานขามชาตยงคงตกอยในภาวะจ ายอมเพราะไมสะดวกในการไปเรยกรองความเปนธรรม หรอเพราะกลวการถกเลอกปฏบตจากเจาหนาทเนองจากตวเองเปนคนตางชาตตางภาษา อยางไรเสยเจาหนาทกมกจะเพกเฉยหรอเขาขางฝายคนไทยดวยกนมากกวา ดงค าบอกเลาทวา “เคยโดนขโมยมอถอ รแหละวาเปนใคร แตกไมอยากจะเอาเรองแจงความไปกเทานน ต ารวจชวยอะไรไมไดหรอกเราไมมหลกฐานดวย กไดแตตองพยายามระวงของไวใหดกวาเกา” (ดวง ย)

แตวธทจะชวยเพมรายไดประจ าไดสงสดคอการมประสบการณในการท างาน มความสามารถมากกวาแรงงานคนอนและไดยายไปท างานในสวนอนทตองการความรความสามารถและความรบผดชอบมากขน อยางการเปนพนกงานขบรถสงของ ซงจะท าใหแรงงานขามชาตมรายไดสงถงเดอนละ 9,000 – 15,000 บาท แตการจะไดมาท างานในสวนของพนกงานขบรถนนไมใชเรองงายโดยเฉพาะเมอมความเหลอมล าทางการศกษาเขามาเปนอปสรรคส าคญ แมจะเปนแรงงานขามชาตจากกมพชาเหมอนกนแตมขดความสามารถทไมเทากนกสงผลใหความสามารถในการปรบตวทางดานเศรษฐกจนนไมเทากน แรงงานขามชาตทมประสบการณในการท างานมาในไทยระยะหนงประกอบกบมความสามารถทางดานภาษา สามารถพด ฟง อาน และเขยนได ยอมมขอไดเปรยบกวาแรงงานขามชาตคนอนๆ และ


สามารถกาวหนาทางอาชพการงานไดมากกวาและสรางรายไดทมากกวาแรงงานคนอนโดยเฉพาะอยางยงในรายทขาดโอกาสทางการศกษา

เอกสารอางอง กฤตยา อาชวนจกล. สถานะความรเรองแรงงานขามชาตในประเทศ

ไทย และทศทางการวจยทพงพจารณา . นครปฐม: สถาบนวจย ประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล, 2545.

จาร โรจนธรรม. การปรบตวของคนชนบททยายถนเขามาอยในเมอง : ศกษาเฉพาะกรณ ชมชนบางบอน เขตบาง ขนเทยน กรงเทพมหานคร. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต, ภาควชา สงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2537.

จดหางาน, กรม. การบรหารจดการการท างานของคนตางดาวใน ประเทศไทย สรป ป 2553. ส านกบรหารแรงงานตางดาว, 2554. (อดส าเนา)

นธ เอยวศรวงศ. ความเหลอมล า. มตชนสดสปดาห 1567 (27 สงหาคม 2553 – 2 กนยายน 2553), อางถงใน สฤณ อาชวานนทกล. ความ เหลอมล า ฉบบพกพา. กรงเทพมหานคร: ส านกงานปฏรป (สปร.), 2554.

ประชา วสประสาท. วาระนโยบายแรงงานขามชาตของประเทศไทย : เ ส นท า ง ส ค ว ามส าม า รถ ในก า รแ ข ง ข น ร ะ ย ะย า ว . กรงเทพมหานคร: ส านกงานแรงงานระหวางประเทศประจ าภมภาค เอเชยและแปซฟก, 2553.


ผาสก พงษไพจตร. ภาพรวมความเหลอมล ากบสญญาณการ

เปลยนแปลง (จากชนชนลาง) [ออนไลน]. 2012. แหลงทมา: http://prachatai.com/journal/2012/08/42071 [14 กมภาพนธ 2556]

ศนยขาวสารตลาดแรงงานจงหวดระยอง. สถานการณตลาดแรงงานภาค

ตะวนออก ป 2553. ศนยขาวสารตลาดแรงงานจงหวดระยอง, 2554. (อดส าเนา)

ศนยขอมลประชาคมเศรษฐกจอาเซยน. AEC คอ [ออนไลน]. 2011. แหลงทมา: http://www.thai-aec.com/41 [6 พฤษภาคม 2555]

สมศกด สามคคธรรม. ปญหาแรงงานในประเทศไทย. ศนยวจยและผลต ต ารา มหาวทยาลยเกรก, มปป.

สถานการณภาพรวมจงหวด. รายงานสถานการณอตสาหกรรมจงหวด

ชลบร ป 2550. ชลบร: โสมาภา อนฟอรเมชน เทคโนโลย, 2550. (อดส าเนา)

สฤณ อาชวานนทกล. ความเหลอมล า ฉบบพกพา. ส านกงานปฏรป (สปร.) กรงเทพมหานคร: ส านกพมพเปนไท, 2554.

วรรณ ตงเสาวภาคย. ปจจยทมผลตอการปรบตวของแรงงานผยายถน ขามชาตชาวพมาในอ า เภอแมสาย จงหว ดเชยงราย . วทยานพนธปรญญามหาบณฑต, สาขาวชาประชากรศาสตร วทยาลยประชากรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543.

http://prachatai.com/journal/2012/08/42071%20%5b14

http://www.thai-aec.com/41%20%5b6


วนเพญ วอกลาง. กระบวนการปรบตวและปจจยทมอทธพลตอความ ต งใจท จะอย ถาวรของแรงงานอพยพจากประเทศพมา : กรณศกษาจงหวดเชยงราย. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต, สถาบนวจยประชากรและสงคม มหาวทยาลยมหดล, 2541.

Castle, S. สาเหตและผลของการยายถนรปแบบใหมของเอเชย. แปลโดย กศล สนทรธาดา. การยายถนขามชาตในภมภาคเอเชย-

แปซฟก: ปญหาและแนวโนม. กรงเทพมหานคร: สถาบนเอเชย ศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540.

Sandel, M. J. Justice: What’s the right thing to do?. แปลโดย สฤณ อา ชวานนทกล. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพopenworlds, 2554.


ภมทศนทางการเมองของสงคมชนบทสมยใหม: วาดวยการพฒนา ความเหลอมล า

การเลอกตง และวาทกรรมการซอสทธขายเสยง1 Political Landscape of Modern Rural Communities: Development,

Disparity, Election and Vote-buying Discourse

วภาวด พนธยางนอย2

บทคดยอ

การพฒนาเศรษฐกจของประเทศนบตงแตทศวรรษ 2500 เปนตนมา ไดน าพาสงคมชนบทไทยออกจากวถการด ารงชวตเพอการยงชพและการพงพาทรพยากรทองถน ไปสวถการด ารงชวตรปแบบใหมทสมพนธแนบแนนกบระบบตลาดทนนยมซงความผนผวนสามารถเกดขนไดตลอดเวลา แตทวา ภายใตวถการด ารงชวตรปแบบใหม คนชนบทจ านวนมากทอยในภาคการผลตแบบไมเปนทางการ ยงขาดการค มครองจากระบบประกนสงคม สวสดการดานเศรษฐกจ และแหลงทนรองรบความผนผวนของระบบตลาดทนนยม ดวยเหตน การจดสวสดการดานสงคมและเศรษฐกจจากรฐ ซงปรากฏชดเจนในรฐบาลทกษณทท าใหคนชนบทจ านวนไมนอยสามารถ

1 บทความน เปนสวนหนงของขอคนพบจากวทยานพนธเรอง “หมบานเสอแดง: การปรบเปลยนความสมพนธเชงอ านาจในชมชนชนบทไทย” ซงไดรบการสนบสนนจาก “บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย” และ “ส านกวจยและพฒนา สถาบนพระปกเกลา” 2 นสตปรญญาโท สหสาขาวชาพฒนามนษยและสงคม บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย


ทะยานขนสมาตรฐานการด ารงชวตรปแบบใหมไดมากขน คนชนบทจงตนตวกบการเชอมโยงตวเองเขากบรฐ เพอเรยกรบการสนบสนนทเหมาะสมผานกลไกการเลอกตง แตนาเสยดายวา คะแนนเสยงเลอกตงของพวกเขากลบถกลดทอนความชอบธรรมลงดวยวาทกรรมการซอสทธขายเสยง ซงบทความชนน จะน าเสนอความสลบซบซอนและความส าคญของการเลอกตงทมตอคนชนบท โดยใชกรณศกษาหมบานนาใหญ3เพอโตตอบกบวาทกรรมซอสทธขายเสยง ทถกผลตซ าแลวซ าอกจนกลายเปนความเชอพนฐานทมกถกชนชนน าและชนชนกลางในเขตเมอง ใชเปนขออางออกแบบกฎกตกามาลดทอนอ านาจตอรองทางการเมองของคนชนบทตลอดมา ค าส าคญ: ชนบทสมยใหม ความเหลอมล า การเมองในชวตประจ าวน การเมองแบบเลอกตง

Abstract

The country’s economic development since 1957 has steered Thai rural communities away from self-sufficient economy and heavily reliance on local resources to capitalist economy that subjected the volatility of the market. Despite living a life under new capitalist economy, a large number of rural populations are in informal production sector. They are not supported by the social security system and do not have access to provident fund, pension,

3หมบานนาใหญ: เนองจากการศกษามออนไหวตอความสมพนธทางสงคมของผคนในหมบานโดยเฉพาะผ ใหขอมลหลกบางคน ผวจยจงตองปกปดพนทกรณศกษาดวยการใชชอสมมต


and institutional loan to deal with the fluctuation of market economy. The state under the administration of Thaksin’s government provided social and economic welfare that enabled rural population to achieve a new standard of living; as a consequence, rural populations are increasingly active to connect themselves to the state in order to demand appropriate economic and social support through the election mechanism. Unfortunately, the legitimacy of their vote has been undermined by the vote-buying discourse. This article demonstrates the complexity and the importance of election mechanism to rural population using the case study of Na-Yai village to counter the vote-buying discourse that has been constantly reproduced and used by the elite and metropolitan middle class to design political rules and regulations to restrict the political power of rural populations. Keyword: Modern Rural Communities, Disparity, Everyday Politics, Election Politics


บทน า

ภมทศนทางเศรษฐกจ - การเมองของคนชนบทสมยใหม การพฒนาประเทศของรฐไทยนบตงแตทศวรรษ 2500 ซงไดรบการ

สนบสนนจากสหรฐอเมรกา องคการสหประชาชาต และธนาคารโลก ทใชวาทกรรมการพฒนาเปนขออางในการผลกดนนโยบายเพอตอบสนองตอเปาหมายทางเศรษฐกจการเมอง โดยใชประเทศไทยเปนพนทยทธศาสตรในการยตบทบาทของขบวนการคอมมวนสตและขยายระบบเศรษฐกจแบบทนนยม ซงการสนบสนนสวนมากมงเนนไปทภาคอสานภายใตความเชอวา หากคนชนบทไดรบการพฒนาจนปญหาความยากจนหมดไปพวกเขาจะไมรวมมอกบคอมมวนสต และนบตงแตนนเปนตนมา โครงสรางทางเศรษฐกจของสงคมชนบทไทยกเชอมโยงเขากบโลกภายนอกและระบบทนนยมอยางแยกขาดจากกนไมได4

หมบานนาใหญ (นามสมมต) จงหวดอดรธาน เปนหมบานชนบทแหงหนงในภาคอสานทไดรบผลกระทบจากการผลกดนนโยบายการพฒนาดงกลาว นบตงแต ไ ด รบการรบรองใหเปนหม บานตามประกาศของกระทรวงมหาดไทยในป พ.ศ. 2512 เปนตนมา ชาวบานหมบานนาใหญสวนใหญอยในระบบการผลตสองรปแบบ คอ ระบบการผลตเพอการยงชพทพงพาทรพยากรภายในทองถน ควบคไปกบการผลตเชงพาณชยทพงพาทรพยากรจากตลาดนอกทองถน พชพาณชยทชาวบานนยมปลกในยค

4 มณมย ทองอย, การเปลยนแปลงของเศรษฐกจชาวนาไทย กรณชาวนาลมน าพอง, กรงเทพ : ส านกพมพสรางสรรค จ ากด, 2546. และ สวทย ธรศาศวต, ประวตศาสตรเศรษฐกจชมชนหมบานอสาน 2488-2544, กรงเทพฯ: ส านกพมพสรางสรรค จ ากด, 2546.


เรมแรกเปนพชไรทมรอบระยะเวลาในการผลตนานนบป เชน ออย มนส าปะหลง โดยเฉพาะอยางยงตนยคาลปตสทมรอบการผลตนานหลายปไดสงผลใหชาวบานมโอกาสทางเศรษฐกจและมแบบแผนการบรโภคแบบสมยใหมมากขนและถงแมวาพวกเขาไมสามารถสะสมทรพยจนมฐานะร ารวยหรอมแบบแผนการบรโภคแบบสมยใหมทหรหราและเขาถงความสะดวกสบายไดเสมอเหมอนกบคนชนชนกลางในเขตเมอง แตโอกาสทางเศรษฐกจทเ กดข นไ ดท าใ หชาวบานสามารถเขาถงส งอ านวยความสะดวกสบายและการพฒนาคณภาพชวตดานอนๆ ไดมากขน อาท การซอเครองใชไฟฟา รถยนต เครองแตงกายและเครองประดบ การสงบตรเขาสระบบการศกษา ไมเวนแมแตการมเวลาวางส าหรบการทองเทยวและการพกผอนหยอนใจ และสงเหลานสะทอนวา ชาวบานนาใหญไดหลดพนจากความทาทายทางเศรษฐกจรปแบบเกาทตองตอสกบความยากจนและการดนรนเพอความอยรอด ไปสความทาทายทางเศรษฐกจรปแบบใหมทเกดจากความตองการพฒนาระบบการผลตของตนเพอใหสามารถเขาถงแหลงรายไดทมากยงขน 5 ภายใตความทาทายทางเศรษฐกจรปแบบใหม พชเศรษฐกจประเภท ออย มนส าปะหลง และตนยคาลปตส ทมรอบการผลตนานและมราคาตกต าลงอยางตอเนอง ท าใหชาวบานนาใหญมรายไดไมเพยงพอกบรายจายในวถการบรโภคแบบสมยใหมทเพมสงมากขนทกวน พวกเขาจงตองผนตวเขา

5 แอนดร วอลคเกอร. "บทน ำ: ชำวนำ อ ำนำจ และ สงคมกำรเมอง" ใน จกรกรช สงขมณ (แปล) , ชำวนำกำรเมอง: อ ำนำจในเศรษฐกจชนบทสมยใหมของไทย, กรงเทพฯ: ส ำนกพมพฟำเดยวกน, 2556. (ก ำลงจดพมพ)


สภาคการผลตเชงพาณชยทหลากหลายและเขมขนมากขน คนหนมสาวส ว นมาก ท เ คย เ ป นแ ร ง ง าน ในภาค เ กษตร ก ร รม ไ ด อพยพ เ ข า สภาคอตสาหกรรมในเมองใหญ สวนเกษตรกรไดเพมการลงทนดานเทคโนโลยทางการเกษตรแบบเขมขนเพอทดแทนแรงงานในหมบานทอพยพเขาภาคอตสาหกรรมในเขตเมอง อกทงยงมการเพมการลงทนดานอนๆ ดวย อาท เมลดพนธ ตนกลา การปรบทดน ฯลฯ เพอรองรบการปลกพชเศรษฐกจชนดใหมทมแนวโนมวาจะมมลคาทางเศรษฐกจสงมากขน เชน การลงทนปลกตนยางพารา และการลงทนในภาคเกษตรกรรมทมรอบระยะเวลาการผลตสนลง เชน การปลกผกสวนครวทมรอบระยะเวลาการผลตเพยงหนงเดอนทงในรปแบบผผลตอสระและรปแบบเกษตรแบบพนธสญญา

นาสนใจวา ภายใตการผลตแบบพนธสญญาทนกวชาการและนกพฒนาเอกชนบางสวน รวมทงผ เขยนเองกเหนพองวาเปนกระบวนการผลตทเกษตรกรตองแบกรบความเสยงอยฝายเดยวขณะทบรรษทหรอนายทนทเปนฝายควบคมปจจยการผลตเปนฝายไดรบผลประโยชนโดยไมตองแบกรบความเสยงดวย แตจากการสมภาษณเกษตรกรผปลกตนหอมรายหนงพบวา เกษตรกรของหมบานาใหญกลบไมคดเชนนน เขามองวาความเสยงเปนธรรมชาตของการท าธรกจ และนายทนทควบคมปจจยการผลตไมใชนายทนหนาเลอดทคอยขดรดกนสวนตางจากเกษตรกร แตเปนเสมอนกลไกการพงพาในระบบตลาดสมยใหมทสามารถสนบสนนใหพวกเขาบรรลเปาหมายทางเศรษฐกจรปแบบใหม ไมแตกตางไปจากธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณทพวกเขาก เงนมาลงทนท านาปลกขาว


“ปลกหอมปลกผกมความเสยงมาก แตเราเรยนรวาตองจดการ [ความเสยง] บานเราปลกหอมแค 3 ไร ทเหลอปลกขาวเหมอนเดม แตปลกขาวไมพอกนแลวทกวนน ไดขายปละครงแลวถามวากนอยทกวนจะเอามาจากไป ตองยมมากนเหมอนเดม เสยดอกเหมอนกน สยมมาลงทนไมดกวาเหรอ มนเหนโอกาสอย ทกวนนเราไมไดท ามาหากน แตเราท ามาคาขาย มนกเสยงหนอยเปนธรรมดา [หวเราะ] แลวถามวามนตางอะไรกบท านาทตองไปกเงน ธกส. ปนน าแลง ปหนาน าทวม อกปน าด มนเสยงเหมอนกนหมด แลวนายทนเขากเขาใจ ถาเราปลกผกไมขน ขายผกขาดทน เขาไมไดมาบงคบวาตองใชหนคนทนท เขาใหเอาของมาลงใหม ถามวาหนเพมไหมมนกเพม แลวซอของเงนเซนมนกมดอก เราไปฝากธนาคารกอยากไดดอก ใครจะเอาเงนไปนอนเลนเฉยๆ

(สมภาษณ ตลาคม พ.ศ. 2555)

การผนตวเองเขาสระบบการผลตทหลากหลาย ไมวาจะเปนการอพยพเขาสภาคอตสาหกรรมในเขตเมอง การเพมเงนลงทนในภาคเกษตรกรรมแบบเขมขน ไดสะทอนถงเปาหมายทางเศรษฐกจรปแบบใหมของชาวบานนาใหญวา มไดเปนไปเพอการยงชพเปนหลก แตเปนไปเพอสรางโอกาสทางเศรษฐกจเปนส าคญ ทวา ภายใตเปาหมายใหม ชาวบานนาใหญสวนมากทอยในภาคการผลตแบบไมเปนทางการ ตองเผชญกบความผนผวนของการจางงาน ราคาการรบชอผลผลตทางเกษตร โดยการขาดเงน


ออมและแหลงเงนทนเพอการลงทนในการผลตและรองรบความเสยงของตลาด รวมไปถงการขาดความคมครองจากสถาบนประกนสงคมทกประเภท ซงแตกตางจากคนชนชนกลางในเขตเมอง6ทสวนมากประกอบอาชพในภาคการผลตแบบทางการทมสวสดการทางเศรษฐกจสงคมและมหลกประกนความมนคงในการท างานรองรบ ดวยเหตน การปกปองและการสนบสนนทหลากหลายจากนโยบายของรฐบาล พ.ต.ท. ดร. ทกษณ ชนวตร (ตอไปนจะเรยกแทนวาทกษณ) ทอาจถกโจมตวาเปนนโยบายประชานยมทมปญหาดานคณภาพ สงผลเสยดานศลธรรม สรางวฒนธรรมบรโภคนยม และท าลายวนยทางการเงนและการคลงของชาต และการจดสรรงบประมาณสนบสนนสนบสนนกจกรรมทางเศรษฐกจของกลมอาชพตางๆ ของชาวบานโดยองคการบรหารสวนต าบล (อบต.) อาทเชน การจดสรรงบประมาณอดหนนใหกบ กลมทอเสอ กลมเลยงโค ฯลฯ เปนเงนรวมถง 260,000 บาท

6 ภำยใตบรบทของเศรษฐกจ-กำรเมอง-สงคมสมยใหมน ผ เขยนตระหนกดวำไมใชเรองงำยนกทจะแบงชวงชนทำงสงคมอยำงชดเจน ในควำมเปนจรงแลวกำรลำกเสนแบงชวงชนทำงสงคมอำจมสำมำรถท ำไดเลยดวยซ ำ แตเพอใหเกดควำมกระชบและเพอใหเกดควำมเขำใจทชดเจนวำผ เขยนตองกำรระบถงคนกลมใดในสงคม ผ เขยนจงขออนญำตน ำค ำวำ “ชนชนกลำงในเขตเมอง” มำใชเรยกแทน นกวชำกำร นกสอสำรมวลชน นกคดทำงสงคม และนกพฒนำเอกชน ทมบทบำทบทบำทส ำคญในกำรปฏรปทำงกำรเมองในภำยใตรฐธรรมนญป พ.ศ. 2540 และมบทบำทส ำคญในกำรเคลอนไหวทำงกำรเมองของชำวบำนในประเดนทเกยวเนองกบกำรพฒนำ และไมตอตำนกำรรฐประหำรป พ.ศ. 2549 ดรำยละเอยดเพมเตมไดใน: นลน ตนธวนตย, (บรรณำธกำร), ศกษำ รจก วพำกษ คนชนกลำง, คณะสงคมวทยำและมำนษยวทยำ มหำวทยำลยธรรมศำสตร, 2550. และ ผำสก พงษไพจตร, “รฐประหำร-ประชำธปไตย กบเศรษฐศำสตรกำรเมองวำดวยประชำนยม”,กำว [ไม] พนประชำนยม แสวงหำประชำธปไตย, เศรษฐศำสตรกำรเมอง (เพอชมนม) ฉบบท 30, จฬำลงกรณมหำวทยำลย, 2551.


ในป พ.ศ. 2554 – 2555 เปนตน7 ไดกลายเปนปจจยสนบสนนส าคญทท าใหชาวบานสามารถทะยานขนไปสเปาหมายทางเศรษฐกจได ดงทแกนน าคนเสอแดงของหมบานาใหญไดกลาวถงรปธรรมทชาวบานไดรบการสนบสนนทเหมาะสมจากนโยบายรฐบาลทกษณ วา

“นโยบายรฐบาลทกษณมประโยชนกบชาวบานมาก คนทไมใชชาวบานไมมทางเขาใจไดเลยวา ท าไมชาวบานสนบสนนนายกทกษณทถกโจมตอยางหนกวาโกง วาเปนคนไมด เพราะพวกเขาไมเขาใจชาวบาน ไมเขาใจวา ค าวาไมมเงนของชาวบานเปนแบบไหน ค าวาไมมเงนของชาวบานคอไมมเงนเลย ถาไมไดท านาคอไมมขาวกน ถาไมไดหาปลา ไมไปหาของปา คอไมมกบขาว แลวจะหนไปพงใครไมได ไปยมใครนายทนเขาไมใหเพราะไมมเครดต ไปยมญาตพนองกเปนซมเดยวกน [กลมเดยวกน] เปนพวกไมมเงนเหมอนกน แลวนโยบายทกษณอยาง 30 บาท [รกษาทกโรค] ท าใหชาวบานไดไปโรงพยาบาล ไมตองกนยาปวดหาย ไมตองกนยาทมใจ กองทนหมบานท าใหคนอยางพวกเราลมตาอาปากได กองทนหมบานไมวาคนรวยจะโจมตวายงไง แตส าหรบชาวบานทไปยมธนาคารไมได กองทนหมบานเปนแหลงเงนทนเดยวทชาวบานยมเงนไดเปนกอน เพราะฉะนนไมวาใครจะโจมต

7 แผนชมนมหมบานาใหญ จดท าโดย คณะท างานบรณาการแผนชมชนระดบหมบาน ป พ.ศ. 2555


นายกทกษณอยางไร ชาวบานจะเลอกทกษณเหมอนเดม เพราะรฐบาลไหนเขามามนกโกงหมด แตจะหารฐบาลทโกงแลวคดถงปากทองชาวบานแบบนายกทกษณมนไมม” (สมภาษณครงท 1 ตลาคม พ.ศ. 2555 สมภาษณครงท 2

มกราคม พ.ศ. 2556)

ดวยประสบการณทางการเมอง โดยเฉพาะรปธรรมของการสนบสนนทเหมาะสมจากรฐบาลทมาจากการเลอกตง ภมทศนทางการเมองของชาวบานนาใหญจงเปลยนไปอยางสนเชง ชาวบานเรยนรวาการเลอกตงคอปรมณฑลแหงอ านาจทพวกเขาสามารถตอรองเพอเรยกรองการสนบสนนทหลากหลายจากรฐและตวแทนการเมองทพวกเขามอบคะแนนเสยงให พวกเขาจงตนตวทจะปรบปรงคณภาพชวตดวยการเชอมโยงตวเองเขากบรฐผานกลไกการเลอกตงระดบประเทศและระดบทองถน ทงในฐานะผ เลอกตงและผปกปองรฐทมาจากการเลอกตงรวมกบขบวนการคนเสอแดง ซงผ อาวโสประจ าหมบานาใหญไดบอกเลาถงการเปลยนแปลงภมทศนทางการเมองของชาวบานนาใหญ ทเกดภายใตบรบทแหงความเบงบานของระบอบการเมองแบบเลอกตง วา

“ปจจบนการเมองเปลยนไปแลว ความส าคญของผทรง8 ทเคยมมากในอดตไดหมดไปดวย สมยกอนเกดปญหาอะไรเกดขนในหมบานผทรงตองเปนคนกลาง แตปจจบนมปญหาเลกนอยชาวบานจะไปหาผใหญ [บาน] กบ อบต.

8 “ผทรง” หรอ “ผทรงคณวฒ” มทมาจากการแตงตงตามโครงสรางคณะกรรมบรหารหมบาน


สวน ส.ส. สมยกอนชาวบานเขาหาไมได แตมาสมยไทยรกไทย สมยส.ส.สรทน ชดเจน ชาวบานเขาหางาย มบญมงานเขา [ส.ส.] มาเอง ชาวบานมธระไปหา ส.ส.ทส านกงานตองไดเจอ เรยกวาสมยนไปเลอกตง เลอกพรรคไดนโยบาย เลอก ส.ส.ไดพงพาอาศย นบแตชาวบานพงพาการเมองได การเมองในหมบานเปลยนไปมาก การเมองในหมบานมสสนมากขน ทกวนนพอถงวนเลอกตงไมมอกแลววาชาวบานจะไปนาไปไรเหมอนสมยกอน บางคนไปท างานกรงเทพเขากกลบบาน ชาวบานไปใชสทธเลอกตงกนทกคนกวาได”


การพฒนากบปญหาความเหลอมล าทางเศรษฐกจ ปฏเสธไมไดวาการพฒนาประเทศนบตงแตทศวรรษ 2500 ไดเพม

โอกาสทางเศรษฐกจและท าใหชาวบานในหมบานนาใหญมรายไดและมคณภาพชวตดขน และท าใหคนชนบทในหลายพนของประเทศไทยหลดพนจากภาวะความยกจนและการดนรนเพออยรอดได แตกระนนกตาม รายไดจากกจกรรมทางเศรษฐกจในภาคชนบทไมไดเพมขนเปนจ านวนมากเทากบกจกรรมทางเศรษฐกจในเขตเมองและในภาคอตสาหกรรมอนๆ ยงไปกวานน หมบานชนบทหลายแหงยงไดรบผลกระทบจากการผลกดนนโยบายการพฒนา โดยการพฒนาประเทศตามพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 1-3 (พ.ศ. 2504-2519) ทมงพฒนาโครงสรางพนฐาน เชน ถนน เขอน


ไฟฟา เพอรองรบการขยายตวของภาคเมองและภาคอตสาหกรรมทไดดดซบเอาทรพยากรจากภาคชนบทไปเปนจ านวนมาก

ดวยเหตน การขบเคลอนนโยบายการพฒนากวา 50 ปทผานมา ถงแมวารฐจะบรรลเปาหมายในการแกไขปญหาความยากจนในสงคมชนบท แตการพฒนา ท ร ฐ ใ หความส าคญกบการขยายตวของ เมอ งและภาคอตสาหกรรมกไดท าใหปญหาชองวางความเหลอมล าทางเศรษฐกจระหวางภาคเมองกบภาคชนบทถางกวางมากขนเชนกน จนน ามาซงการเผชญหนาและความขดแยงระหวางรฐ ทน กบคนชนบท โดยเหนไดชดในชวงกอนตนทศวรรษ 2540 ทคนชนบทไดรวมกลมกนเคลอนไหวประทวงรฐ ในประเดนปญหาดานการจดการทรพยากรอนเปนผลกระทบจากยทธศาสตรการพฒนาของรฐเปนจ านวนมาก เชน สมาพนธชาวนาชาวไรแหงประเทศไทย โครงการจดสรรทดนท ากนใหกบราษฎรผยากไรในเขตปาสงวนแหงชาตเสอมโทรม สมชชาเกษตรกรรายยอยภาคอสาน สมชชาคนจน ฯลฯ 9 โดยสวนมากไดรบการสนบสนนจากองคการพฒนาเอกชน

ทวา ในชวงกลางทศวรรษ 2540 เปนตน ถงแมวาปญหาความเหลอมล าทางเศรษฐกจระหวางภาคชนบทและภาคเมองอนเปนผลสบเนองจากการพฒนาของรฐยงคงด ารงอย แตการตอรองทางการเมองของคนชนบทไดเคลอนยายออกจากการเคลอนไหวในลกษณะการเผชญหนาแบบคขดแยงระหวางรฐ ทน กบคนชนบท ภายใตการสนบสนนขององคพฒนาเอกชน

9 ประภาส ปนตบแตง, การเมองบนทองถนน 99 วน สมชชาคนจน และประวตศาสตรการเดนขบวน ชมชนประทวงในสงคมไทย, ส านกพมพตนต ารบ, 2541. และ ผาสก พงษไพจตร และคณะวจย, วถชวต วธส : ขบวนการประชาชนรวมสมย, ส านกพมพตรสวน, 2545.


เพอปกปองการดดซบเอาทรพยากรทองถน ไปสการพยายามเชอมโยงตวเองเขาเปนสวนหนงของรฐเพอดดซบเอาทรพยากรทหลากหลายจากรฐมาเสรมสรางศกยภาพการผลตของตวเอง ซงการเปลยนแปลงปฏสมพนธทางการเมองระหวางคนชนบทกบทนและรฐ เปนผลมาจากการเปลยนแปลงวถชวตและเปาหมายทางเศรษฐกจรปแบบใหมของสงคมชนบท ดวยเหตน การเคลอนไหวประทวงภายใตการสนบสนนขององคการพฒนาเอกชน ทไดรบอทธพลจากแนวคดวฒนธรรมชมชนและแนวคดสทธชมชนซงใหภาพชมชนไปในทศทางเดยวกนวา มลกษณะเปนพนททางกายภาพทมความสงบเรยบงาย มระบบเศรษฐกจทสมดลและสอดคลองกบวฒนธรรมและทรพยากรทองถน จงไมสอดคลองกบวถชวตและเปาหมายทางเศรษฐกจของคนชนบทปจจบนซงมความสมพนธอยางแนบแนนกบระบบทนนยม

อยางไรกตาม ผ เขยนไมปฏเสธคณปการของการเคลอนไหวทางการเมองภายใตการสนบสนนขององคกรพฒนาเอกชน แตชองทางดงกลาวทใหภาพวถชนบทวามระบบการผลตเพอการยงชพทสอดคลองกบวฒนธรรมและทรพยากรทองถนนน มประสทธภาพตอการตอบสนองเฉพาะพนทและประเดนปญหาทมความขดแยงดานการจดการทรพยากรรนแรงเทานน แตไมมประสทธภาพพอในการตอบสนองตอปญหาและความตองการของคนชนบทสมยใหม ทสวนมากไดละทงวถการผลตเพอการย งชพทพงพาทรพยากรทองไปสวถการผลตเชงพาณชยทหลากหลายเพอใหสามารถเขาถงแหลงรายไดมากขน ซงนโยบายของรฐบาลกลาง อาท 30 บาทรกษาทกโรค กองทนหมบาน การพกช าระหนเกษตรกร การประกนราคาผลผลตทางการเกษตร ฯลฯ สามารถตอบสนองตอปญหาพนฐาน ทงดานการด ารงชวตและกจกรรมทางเศรษฐกจไดอยางกวางขวาง ขณะทกลไกของรฐบาลทองถน


ทมอยอยางหลากหลาย ทงระดบ อบจ. อบต. ก านน และผใหญบาน และการก าหนดใหมวาระการเลอกตง อบจ. อบต. ก านน ผ ใหญบาน ทก 4-5 ป ไดสงผลใหความสมพนธทางอ านาจในระดบทองถนมความยดหยน ไดท าใหปฏสมพนธทางอ านาจในทองถนมความยดหยน คนชนบทจงมชองทางตอรองเพอเรยกรบการสนบสนนไดอยางหลากหลาย พนทตอรองทางการเมองของคนชนบทจงเปลยนจากการรณรงคเคลอนไหวเพอกดดนใหรฐบาลใหแกไขปญหาเปนรายประเดน ไปสการเรยกรองการปกปองและการสนบสนนจากรฐผานกลไกการเลอกตง

ดานชาวบานในหม บานนาใหญ ถงแมวาจะไม เคยเขารวมเคลอนไหวเพอเรยกรองการแกไขปญหาตางๆ ภายใตการสนบสนนขององคกรพฒนาชน แตจากประสบการณดานเศรษฐกจการเมองทผานมา ไมวาจะเปนการจดสรรงบประมาณสนบสนนกลมอาชพตางๆ ขององคกรปกครองสวนทองถน การเปดโอกาสใหชาวบานสามารถเขาถงแหลงเงนก ผานเงนกองทนหมบาน และการเขาถงสวสดการดานสงคม เชน นโยบาย 30 รกษาทกโรค การแกไขปญหาการรบซอการรบซอไมยคาลปตสซงเคยเปนพชเศรษฐกจของหมบานนาใหญโดยรฐบาลทกษณเมอป พ.ศ. 254610 ฯลฯ ทท า

10 นบตงแตปลายป พ.ศ.2545 เปนตนมา ราคารบซอไมยคาลปตสไดตกต าลงอยางตอเนอง และชวงตนป พ.ศ. 2546 ราคารบซอไมไดลดลงเหลอเพยง 500 บาทตอตน ยงไปกวานน โรงงานบางแหงยงปฏเสธการซอไมดวย ชาวบานนาใหญบางรายตดไมมาแลวแตไมสามารถขายออกได ท าใหตองแบกรบภาระคาเกบรกษาไมเพมขนอก เดอนมนาคมป พ.ศ. 2546 ชาวบานนาใหญจงไดรวมตวกบเครอขายเกษตรกรจากหมบานใกลเคยงไปปดถนนประทวง และมนกการเมองมารบเรองและรบปากจะน าปญหาไปเสนอใหรฐบาลแกไข หลงจากนนเปนตนมาราคารบซอไมได


ใหชาวบานหมบานนาใหญหลายคนมคณภาพชวตดทขนและสามารถยกระดบฐานะทางเศรษฐกจขนมาไดจนถงปจจบน ฯลฯ ท าใหชาวบานนาใหญไดเรยนรวา การเมองแบบเลอกตงระดบชาตและระดบทองถนสามารถน ามาซงการแกไขปญหาทางดานสวสดการสงคมและการกระจายทนมาสหมบาน ดวยเหตน พวกเขาจงตระหนกถงสทธในการเชอมตวเองเขากบรฐผานกลไกการเลอกตง เพอรวมก าหนดนโยบายการเมองทสามารถปรบปรงคณภาพชวตของพวกเขาได

วาทกรรมการ ซ อสทธข าย เ สย ง : ผ ร ายในขบวนการพฒนาประชาธปไตยไทย ปรมณฑลของการเลอกตงตามระบอบประชาธปไตยไดกลายเปนความคาดหวงส าคญในการพฒนาคณภาพชวตของชาวบานาใหญและคนชนบทจ านวนมาก แตการพฒนาระบอบประชาธปไตยของประเทศไทยกลบไปไมถงไหน เพราะนบจากประเทศไทยไดเปลยนแปลงการปกครองในป พ.ศ.2475 จนถงปจจบน (พ.ศ. 2556) รวมระยะเวลา 81 ป ไดเกดรฐประหารขนถง 11 ครง เกดการกบฏไมต ากวา 7 ครง กลาวคอ ไดเกดรฐประหารหรอการกบฏเกดขนในประเทศไทยเฉลย 4 ปตอครง11 จงท าใหพฒนาการของประชาธปไตยไทยตองหยดชะงกลงเปนระยะๆ และเมอประชาธปไตยระดบชาตมเหตใหตองหยดชะงกไปเพราะการรฐประหาร การเมองในระดบทองถนกยอมไดรบผลกระทบตาม เนองจากการบรหาร

เพมขนมากวา 1,000 บาทตอตน และบางชวงของป พ.ศ. 2547 ราคารบซอยงไดเพมขนสงสดเปน 1,500 บาทตอตน 11 เสนย ค าสข, ปญหาการพฒนา ประชาธปไตยไทย, สถาบนพระปกเกลา: 2550.


ทองถนตองไดรบการสนบสนนดานงบประมาณจากรฐบาลระดบชาตเพอลดความแตกตางทางการคลงระหวางทองถนตางๆ และเพอสรางหลกประกนความเทาเทยมในคณภาพและมาตรฐานการใหบรการสาธารณะขนพนฐานอยางทวถงทงประเทศ 12

เหตผลเดมๆ ทมกถกน ามาใชเปนขออางสนบสนนการรฐประหารตอรฐบาลทมาจากการเลอกตง คอ การกลาวหาวารฐบาลออนแอหรอเขมแขงเกนไป รฐบาลมการคอรรปชนสง การซอสทธขายเสยงของคนชนบท และพฤตกรรมหมนตอสถาบนพระมหากษตรย ฯลฯ และขออางทถกน ามาใชท ารฐประหารตอรฐบาลทกษณกหนไมพนขอเหตผลทกลาวมา โดยเฉพาะการลดทอนความชอบธรรมคะแนนเสยงของคนชนบททมอบใหทกษณ เนองจากฐานคะแนนนยมทสนบสนนใหทกษณชนะการเลอกตงทวไปตดตอหลายครง คอคะแนนเสยงสนบสนนจากคนชนบท โดยเฉพาะในภาคเหนอและภาคอสาน ทถกมองวามฐานะยากจน การขาดการศกษา ไมเขาใจประชาธปไตย จงตกอยภายใตการอปถมภของผมอทธพลทองถน และสงผลใหการตดสนใจทางการเมองถกชกจงไดดวยซอขายเสยง มากกวาจะเปนการใชสทธทางการเมองในฐานะปจเจกทมอสระ ดงค ากลาวของพลเอกสนธ บญยรตกลน หวหนาคณะปฏรปการปกครองในระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยทรงเปนประมข ในเหตการณรฐประหารเมอป พ.ศ.2549 วา

“ผมสงสยวาคนไทยหลายคนขาดความเขาใจเรองประชาธปไตย ประชาชนตองเขาใจในสทธและหนาท

12 เวยงรฐ เนตโพธ, โครงการกระจายอ านาจสทองถน : ผลกระทบตอโครงการสรางอ านาจในระดบทองถน : โครงการยอยท 1, คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2552.


ของตน ตองเรยนเกยวกบวนย ผมคดวาเปนเรองส าคญมากทตองใหการศกษาประชาชนในเรองประชาธปไตย มนเปนสงทาทายทจะใหคนไทย 60 ลานคนจะเขาใจอยางลกซงในเรองประชาธปไตย สทธ หนาท และกฎระเบยบ ประชาธปไตยจะเตบโตเมอประชาชนไดเรยนรความหมายทแทจรง”13

การลดทอนความชอบธรรมของคะแนนเสยงจากการเลอกตงของ

ชาวบานภายใตวาทกรรมการซอสทธขายเสยง ไดถกผลตซ าแลวซ าโดยกลมชนชนน าและชนชนกลางในเมอง จนกลายเปนความเชอพนฐานทใ ชออกแบบกฎกตกามากมายเพอลดทอนอ านาจการตอรองทางเศรษฐกจการเมองของคนชนบท ดงจะเหนไดจาก การปฏรปการเมองดวยการแกไขเพมเตมและออกกฎหมายวาดวยการเลอกตง ทไมมความยดโยงกบอ านาจของประชาชนขนมาหลายฉบบในสมยรฐบาลของพลเอกสรยทธ จลานนท ทถกแตงตงขนจากคณะรฐประหาร (ตอไปจะเรยกแทนวารฐบาลสรยทธ) อาท การแกไขเพมเตมพระราชบญญตลกษณะปกครองทองท ฉบบท 11 พ.ศ. 2551 ทอนญาตใหผ ใหญบานและก านนสามารถด ารงต าแหนงไดนานจนครบวาระอาย 60 ปบรบรณ การมอบอ านาจตรวจสอบและถอดถอนก านนและผ ใหญบานใหกบนายอ าเภอ และการประกาศใชรฐธรรมนญแหง

13 แอนดร วอลคเกอร, พรรณพไล กจสดแสง ผ แปล, “รฐธรรมนญชาวบาน: พนทวฒนธรรมทางการเมองในชวตประจ าวน ตอนท 2,” Resource Management in Asia-Pacific Program The Australian National University, 2550.


ราชอาณาจกรไทย พ.ศ.2550 ทก าหนดใหสมาชกวฒสภาสามารถมทมาสองทาง คอมาจากการเลอกตงของประชาชนและมาจากการสรรหาของคณะกรรมการผทรงคณวฒ นอกจากน รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยฉบบน ทพรรคพลงประชาชนไดเปรยบเปรยวาเปนดงผลไมมพษ ยงไดลดบทบาทของฝายบรหารและเพมอ านาจใหฝายตลาการ องคกรอสระ และภาคประชาสงคม เขามามบทบาทและอ านาจหนาทในการก ากบตรวจสอบการเลอกตงและการท างานของฝายบรหารไดมากยงขน

การปฏรปทางการเมองภายใตบรบททวาทกรรมการซอสทธขายเสยงไดถกสรางขนอยางเขมขนจนกลายเปนปญหาใหญเกนความจรง โดยละเลยพลวตทางเศรษฐกจของคนชนบท จงไมมศกยภาพในการท าความเขาใจภมทศนทางการเมองของคนชนบทสมยใหมทไดเปลยนแปลงไปโดยสนเชง สงผลใหการปฏรปการเมองโดยรฐบาลสรยทธ ซงเสรมสรางอ านาจกลมชนชนน าและชนชนกลางในการสรรหาและก ากบตรวจสอบกลไกการเมองใหเปนไปโดยสจรต จงเปนการลดทอนความส าคญของการเมองแบบเลอกตงในฐานะเปนกลไกกระจายทรพยากรจากสวนรฐลงสชนบท ซงเปนสาระส าคญของความอยตธรรมเชงโครงสรางจากการก าหนดทศทางการพฒนาประเทศทผอนปรนลงดวยรฐทมาจากการเลอกตง และดวยเหตทการเมองไมสะทอนปญหาและความตองการประชาชน การลงประชามตรบรฐธรรมแหงราชอาณาจกรไทยฉบบป พ.ศ. 2550 ทถกจดเมอเดอนกนยายน พ.ศ. 2550 จงมประชาชนถงรอยละ 42 ทลงมตไมรบรางรฐธรรมนญฉบบน ดานประชาชนบางสวนทลงมตรบรางกไมไดเกดจากความเหนพองหรอมผลประโยชนตรงกนรฐธรรมนญฉบบน แตพวกเขาเพยงตองการกลบสภาวะ


ปกตทางการเมอง เพอใหเกดขบวนการปฏรปการเมองภายใตรฐบาลทมาจากการเลอกตงของประชาชน14 ความซบซอนและความส าคญของการเลอกตงตอคนชนบท ขออางส าคญประการหนงในการปฏรปการเมองของรฐบาลสรยทธคอ ความผกรอนของระบอบประชาธปไตยแบบตวแทน โดยเนนถงปญหาการทจรตคอรปชนซงเปนปญหาหลกในการบรหารงานของรฐบาลทกษณ ทวา การปฏรปการเมองกลบไมไดพงเปาไปแกไขปญหาการทจรตคอรรปชนมากนกเมอเทยบกบความพยายามท าลายฐานอ านาจทางการเมองทกษณ ทมความแขงแกรงขนมาจากคะแนนเสยงสนบสนนของคนชนบท และวาทกรรมการซอสทธขายเสยงไดถกสรางขนบนฐานคดของความไมไววางใจผเลอกตงจากชนบท โดยเนนย าวา เพราะคนชนบทมฐานะยากจนและดอยการศกษา จงสามารถถกชกจงไดดวยเงนและผลประโยชนเฉพาะหนา ดวยเหตน แนวทางการปฏรปของรฐบาลสรยทธ จงมงเนนไปทการจ ากดอ านาจทางการเมองของคนชนบท และเพมอ านาจหนาทใหองคกรอสระในการสรรหาและก ากบตรวจสอบการเลอกตงใหปลอดจากการซอสทธขายเสยง ซงถก

14 ผาสก พงษไพจตร, “รฐประหาร-ประชาธปไตย กบเศรษฐศาสตรการเมองวาดวยประชานยม”,กาว [ไม] พนประชานยม แสวงหาประชาธปไตย, เศรษฐศาสตรการเมอง (เพอชมนม) ฉบบท 30, จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2551.


กลาวอางวาเปนรากฐานของปญหาการทจรตคอรปชนของระบอบการเมองแบบตวแทน15

การอธบายพฤตกรรมการเลอกตงภายใตวาทกรรมซอสทธขายเสยงทมองวาชาวบานยากจน ดอยการศกษา และถกชกจงไดดวยเงน ไดถกกงขาถงศกยภาพในการท าความเขาใจสงคมชนบทสมยใหม ทงน นกวชาการดานมานษยวทยา ดานเศรษฐศาสตร ดานรฐศาสตรชาวไทยและชาวตางประเทศจ านวนหนง ทการศกษาปรากฏการณทางการเมองและพฤตกรรมการเมองของคนชนบทตามแนวทางวฒนธรรมศกษาและการเมองในชวตประจ าวน ซงเนนการลงภาคสนามเพอสมภาษณและเฝาสงเกตการณกจกรรมในหมบาน อาท แอนดร วอลเกอร รวมทงขอคนพบจากการศกษาคนเสอแดง อาท ปนแกว เหลอรามศร และคณะ อภชาต สถตนรามย และคณะ ฯลฯ ไดขอคนพบไปในทศทางเดยวกนวา การเชอมโยงตวเองเขากบการเมองแบบเลอกตงของคนชนบท เปนผลมาจากการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและการเมอง โดยเฉพาะในชวงทศวรรษ 2540 ทงน คนชนบทปจจบนไมไดยากจนคนแคนอกตอไป และเงนไมสามารถชขาดในการเลอกตงได แตการตดสนใจลงคะแนนเสยงเลอกตงของชาวบานไดผานการคดวเคราะหอยางถวนถและซบซอนถงผลไดผลเสยในเชงผลประโยชนทางการเมอง และ

15 ประภาส ปนตกแตง, “ประชาธปไตยทางตรง (Direct Democracy) ในบรบทปญหาประชาธปไตยแบบตวแทน”, กาว [ไม] พนประชานยม แสวงหาประชาธปไตย, เศรษฐศาสตรการเมอง (เพอชมนม) ฉบบท 30, จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2551. ผาสก พงษไพจตร, “รฐประหาร-ประชาธปไตย กบเศรษฐศาสตรการเมองวาดวยประชานยม”,กาว [ไม] พนประชานยม แสวงหาประชาธปไตย, เศรษฐศาสตรการเมอง (เพอชมนม) ฉบบท 30, จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2551.


ความสมพนธทางสงคมระหวางนกการเมองกบหมบานและตวผ เลอกตงดวย16 ในการศกษาพฤตกรรมการเลอกตงระดบชาตและระดบทองถนของชาวบานนาใหญ ผ เขยนไดปรบใชแนวทางการส ารวจโดยไมลากเสนแบงทชดเจนระหวางปฏบตการทางการเมองในชวตประจ าวนและการเมองแบบเลอกตง ตามแนวทางของแอนดร วอลคเกอร ซงใชศกษาการแสดงออกทางการเมองของชาวบานเทยน17 โดยใหความส าคญกบการสงเกตการณพฤตกรรมทางการเมองทแสดงออกแบบไมเปนทางการทเกดขนอยางเปดเผยและปดลบทเกดในวถชวตประจ าวนของชาวบาน อาท ลกษณะน าเสยงในการพดคย การนนทา เรองเลาหรอขาวลอเลาแบบปากตอปากทถกสงกนภายในชมชน ความขดแยง ความคบของหมองใจ การตอตาน ความรวมมอ ซงการสงเกตการณเหลานบางครงเกดขนระหวางทผ เขยนประกอบกจกรรมสวนตว เชน รบประทานอาหารกลางวนทรานอาหารตามสงประจ าหมบาน

16 แอนดร วอลเกอร ศกษาเลอกตงในหมบานเทยม (นามสมมต) เปนหมบานชนบทในจงหวดเชยงใหม, ปนแกว เหลอรามศร และคณะ ศกษาพฒนาการจตส านกและปฏบตการทางการเมองของชาวเสอแดงในจงหวดเชยงใหม, อภชาต สถตนรามย และคณะ ศกษาจดเปลยนชนบท จดเปลยนฐานการเมอง ในหลายจงหวดหลายจงหวด อาท จ.อบลราชธาน นครปฐม เชยงใหม 17 แอนดร วอลคเกอร. ธรรมนญแหงชนบท. แปลโดย จกรกรช สงขมณ. ใน การเมองวาดวยการเลอกตง: วาทกรรม อ านาจ และพลวตชนบทไทย. ส านกพมพฟาเดยวกน, 2555. แอนดร วอลคเกอร. บทน า: วาดวย ชาวนา อ านาจ และ สงคมการเมอง. แปลโดย จกรกรช สงขมณ. ใน ชาวนาการเมอง: อ านาจในเศรษฐกจชนบทสมยใหมของไทย, กรงเทพฯ: ส านกพมพฟาเดยวกน, 2556. (ก าลงจดพมพ)และ แอนดร วอลคเกอร. รฐธรรมนญชาวบาน : พนทวฒนธรรมทางการเมองในชวตประจ าวน ตอนท 1และตอนท 2 .แปลโดย พรรณพไล กจสดแสง. [ออนไลด]. 2550.


นงพกผอนทรานขายของช าประจ าหมบาน ฯลฯ ท าใหผ เขยนพบวา เงนและอทธพลทองถนไมไดมอทธพลชน าการตดสนใจลงคะแนนเสยงเลอกตงของชาวบานนาใหญ แตการตดสนใจเลอกตงของชาวบานนาใหญเกดจากระบบคดค านวณทมความสมพนธอยางลกซงระหวางประสบการณ ความขดแยง และความหวงของชาวบานนาใหญตอการเมองระดบชาตและระดบทองถนในระดบทแตกตางกนไป

การตดส น ใจ เล อกต ง ร ะดบชาต โดย เฉพาะการ เล อกต งสมาชกสภาผ แทนราษฎร (ส.ส.) และพรรคการเมอง ปฏเสธไมไดวาขบวนการเสอแดงมอทธพลตอการตดสนใจของชาวบานนาใหญ เพราะ ประสบการณการตอสทางการเมองและผลประโยชนจากนโยบายการเมองระดบชาตทชาวบานไดรบจากพรรคการเมองทเปนพนธมตรกบเสอแดง ท าใหชาวบานมความรสกรวมหรอถกผนวกรวมเขาเปนสวนหนงของอดมการณทางการเมองของคนเสอแดงในการเมองระดบน ซงหากพจารณาอยางถถวนจะพบวา อท ธพลของเส อแดงตอการตดสนใจของชาวบานภายใตสถานการณทางการเมองในปจจบนน หาใชเปนการจงรกภกดตอตวทกษณ ผลประโยชนทางการเมองจากเครอขายการเมองของทกษณ การซอสทธขายเสยง และเสอแดงอยางไมลมหลมตา แตการตดสนใจดงกลาวมเปาหมายส าคญสองประการ

ประการแรก เปนการตอกย าถงเจตนารมณทางการเมองทตองการปกปองระบอบรฐสภาทมาจากการเลอกตงของประชาชน ทงน ชาวบานมองวาการเลอกตงระดบชาตคอพนททสะทอนเจตนารมณทางการเมองของพวกเขา จะเหนจากการทชาวบานไดสะทอนเจตนารมณผานการเลอกตงระดบชาตครงแลวครงเลาวา “พวกเขาตองการรฐบาลทมความยดโยงกบ


อ านาจและผลประโยชนของประชาชน” ตลอดระยะเวลาทประเทศไทยอยภายใตสภาวะความขดแยงทางการเมองทยดเยอยาวนานมากวา 8 ป (พ.ศ. 2549- ปจจบน พ.ศ.2556)

ประการ ทสอง เ ปนการปกปองการจดสรรท รพยากรและผลประโยชนทางการเมอง โดยชาวบานสามารถเชอมโยงการเลอกตงเขากบผลประโยชนทางการเมองจากประสบการณทไดรบจากนโยบายของรฐบาลทกษณ ซงท าใหชาวบานสามารถยกระดบฐานะทางเศรษฐกจและคณภาพชวตใหดขนไดจนถงปจจบน และดวยพลวตทางการเมองเหลาน ชาวบานจงเชอมโยงตวเองเขากบรฐผานกลไกการเลอกตง เพอเรยกรบการสนบสนนทเหมาะสมจากนโยบายรฐ ขณะเดยวกน ชาวบานกท าหนาทปกปองรฐทมาจากการเลอกตง ดงทปรากฏชดเจนในการเคลอนไหวทางการเมองของคนเสอแดง ขณะทการเลอกตงระดบชาตไดถกชาวบานนาใหญก าหนดบทบาทหนาทในฐานะเปนความคาดหวงในการกระจายทรพยากรจากรฐบาลกลางลงสชาวบานโดยตรง และภายใตสภาวะความขดแยงทางการเมองท ยดเยอยาวนานมากวา 8 ป การเลอกตงระดบชาตยงไดถกก าหนดบทบาทในฐานะเปนพนทสะทอนเจตนารมณทางการเมองของชาวบานดวย ดงทชาวบานคนหนงไดแสดงความคดเหนวา

“การเลอก ส.ส. ในเวลานตองเลอกพรรคเพอไทยอยแลว เพราะชอบนโยบายทงหมดของพรรคน สวนพรรคประชาธปตยและภมใจไทยคดวาคงยากทจะไดโอกาสจากชาวบานอก เพราะประสบการณการเมองทผานมา


สอนคนมากเหมอนกน อกอยางนโยบายของสองพรรคนกไมไดใจ”


กระนนกตาม คะแนนเสยงเลอกตงของชาวบานยงมวายถกโจมตจากชนชนกลางในเมองจ านวนหนงกลาวหาวาเปนการตดสนใจทยดตดกบผลประโยชนเฉพาะหนาทไดรบจากเครอขายการเมองของทกษณ ซงขอกลาวหานไดถกใชเปนขออางปฏเสธตวแทนการเมองของชาวบานสบมาจนถงปจจบน

สวนการเลอกตงระดบทองถนในฐานะเปนกลไกการเมองทมความใกลชดกบชาวบานนาใหญเปนอยางยง การบรหารงาน นโยบายการพฒนา และผลประโยชนทางการเมองมความสมพนธกบชาวบานโดยตรง การปรบเปลยนความสมพนธทางการอ านาจในทองถนสงผลกระทบโดยตรงตอชาวบานใหญ ในฐานะสมาชกของทองถน การตดสนใจเลอกตงระดบน จงมความซบซอนและมการตอรองกนคอนขางสง ทงในมตของการจดสรรทรพยากรทางการเมอง และการจดวางความสมพนธเชงอ านาจการเมองในทองถน

ดวยเหตน การตดสนใจเลอกตงระดบทองถนของชาวบานจงมความผกพนกบเครอขายทางสงคม ทงระดบครอบครว ชมชนหมบาน และชมชนการเมอง แนนอนวา ไดสะทอนใหเหนถงความไมเปนปจเจกบคคลของผเลอกตงชนบท แตไมไดหมายความวา พวกเขาถกชน าหรอถกครอบง าอยางเบดเสรจจากอทธพลทองถน จากผลประโยชนตางตอบแทนเฉพาะหนา หรอจากเงนซอเสยง แตสงเหลาน เปนคณคาและความส าคญของการเมองแบบ


เลอกตงตามระบอบประชาธปไตยโดยเฉพาะระดบทอถนตอคนชนบท ซงมความสมพนธตอกนทงระดบอดมการณทางการเมองทเปนอสระชน ความปรารถนาทางเศรษฐกจ และความสมพนธทางสงคมของคนชนบททมการพงพาอาศยกน

การองคการบรหารสวนจงหวดครงลาสด (พ.ศ.2555) พรรคเพอไทยไดสงทมงานลงชงชยในต าแหนงนายกองคการบรการสวนจงหวด (นายก อบจ.) และสมาชกองคการบรหารสวนจงหวด (สจ.) ครบทกเขต และภรรยาของแกนน าคนเสอแดงของหมบานนาใหญ (ตอไปนจะเรยกแทนวา แกนน า) ไดรบคดเลอกใหลงชงชยในต าแหนง สจ. สงกดพรรคเพอไทยดวย ผ เขยนพบวา ชาวบานมหลกเกณฑในการตดสนใจเลอกตงสองระดบทแตกตางกนระหวางการเลอก นายก อบจ. และ การเลอก สจ. กลาวคอ ในการเลอกนายก อบจ. ชาวบานนาใหญพจารณาจากการสนบสนนของพรรคเพอไทย ควบคกบวยวฒ ประสบการณทางการเมอง และบารมของตวผสมคร ซงผลการเลอกตง พบวา การตดสนใจของชาวบานไดรบอทธพลจากพรรคการเมองและเสอแดงสวนกลางคอนขางมาก ซงการตดสนใจในลกษณะน ดานหนงเปนการตอกย าถงเจตนารมณทางการเมองประกอบกบการเลงเหนถงผลประโยชนทางการเมองจากเครอขายการเมองของเสอแดง แตอกดานหนง ตามทศนะของเขยน สะทอนใหเหนวา การกระจายอ านาจการปกครองสวนทองถนของประเทศไทยยงลมเหลวอยมาก กลาวคอ ทองถนยงมอ านาจบรหารงบประมาณและการก าหนดโครงการพฒนาระดบถนอยางจ ากด สงผลใหชาวบานตองตดสนใจลงคะแนนเสยงเลอกตงโดยยดโยงกบกลมการเมองระดบชาตเพอเพมโอกาสในการเขาถงโครงการพฒนาและการจดสรรงบประมาณจากสวนกลางส าหรบพฒนาทองถน


สวนการตดสนใจเลอก สจ. ทสมาชกในหมบานนาใหญลงสมครสงกดพรรคเพอไทยดวย พบวาชาวบานนาใหญพจารณาถงคณสมบตของผสมครในฐานะ “คนบานเดยวกน” โดยไมไดค านงถงการสนบสนนจากพรรคมากนก ดงทชาวบานคนหนงกลาววา

“รอบนมคนใกลตวลงเลอกตง อบจ. เราสามารถเลอกเขาเลยเพราะเหนกน ซงพอตวเลอกเปนแบบน เปนคนบานเดยวกน มนไมเกยวกบพรรคกบสแลว เพราะเปนคนในทองถนเดยวกน ถาเขาไมสามารถท างานพฒนาไดคนในหมบานกจะเหนเขาเลย”


อยางไรกตาม เนองจากหมบานนาใหญก าลงเผชญกบภาวะขาดสมดลอ านาจทางการเมองระหวางชาวบานทวไป กบแกนน าทมอ านาจทางการเมองไดเพมสงขนนบตงแตการสถาปนาหมบานนาใหญขนเปนหมบานเสอแดง การตดสนใจลงคะแนนโดยพจารณาถงคณสมบตของผ ลงสมครในฐานะ “คนบานเดยวกน” จงแตกออกเปนสองกลม โดยกลมแรกทมอบคะแนนเสยงให “คนบานเดยวกน” ใหเหตผลในการตดสนใจวาเหนโอกาสและผลประโยชนทจะไดรบจากการมตวแทนการเมองระดบจงหวดเปนคนบานเดยวกน ดงทชาวบานคนหนงกลาววา “การเลอก อบจ. ทผานมา สจ.เราเลอกคนในหมบานเผอเหลอเผอขาดอะไรคงพอคยกนไดบาง” (สมภาษณตลาคม พ.ศ. 2555)

สวนกลมทสองไมไดมอบคะแนนเสยงให “คนบานเดยวกน” เพราะมความกงวลตออทธพลทางการเมองแกนน าซงเปนสามของผ ลงสมครรบ


เลอกตง สจ. ทปจจบนด ารงต าแหนงผ ใหญบาน เปนแกนน าคนเสอแดงระดบทองถนทมเครอขายการเมองอยางกวางขวาง18 ดงทชาวบานคนหนงกลาวา

“ทจรงแลวการเลอกตง ส.จ. ชาวบานตองเลอกคนของพรรค แลวยงคนในหมบานลงในนามพรรคอก ชาวบานยงตองเลอกกนทงหมบานดวยซ า ใครจะไมอยากไดนกการเมองใหญๆ เปนคนบานเดยวกน อยางสมยกอนไดคนใกลบาน ไดคนพอรจกบางมาเปนนกการเมองใหญๆ กดใจมากแลว แตพอเลอกตง สจ. ทผานมาไมไดเปนแบบนนแลว ชาวบานพดกนถงอทธพลทมากเกนไปของผใหญบาน [สามของผสมคร] ชาวบานกงวลมากจนสงผลใหเมยผใหญบานเกอบแพการเลอกตงในหมบานตวเอง”

(สมภาษณ มกราคม พ.ศ. 2555)

18 หมบานนาใหญไดรบการประกาศใหเปนหมบานเสอแดงเพอประชาธปไตยแหงแรกๆ ของประเทศไทย สงผลใหหมบานนาใหญกลายเปนตนแบบหมบานเสอแดงของประเทศไทย แตดวยการเปดหมบานเสอแดงทไมมความยดโยงกบชาวบาน ความสนใจและผลประโยชนตางในนามของหมบานเสอแดงจงตกอยกบแกนน าคนเสอแดงของหมบานเปนส าคญ สงผลแกนน าคนเสอแดงมเครอขายและมอทธพลการเมองแบบทางการและแบบไมเปนทางการทงระดบชาตและระดบทองถนอยางกวางขวาง


กระนนกตาม ผสมครทเปน “คนบานเดยวกน” คอผ ทไดรบชยชนะและไดด ารงต าแหนง สจ. สมยปจจบน ดวยคะแนนเสยงสนบสนนจ านวนมากจากนอกหมบานนาใหญ สวนการเลอกตงสมาชกองคการบรหารสวนจงหวด (ส.อบต.) ซงผ เขยนมโอกาสรวมสงเกตการณบรรยากาศการรณรงคหาเสยงเลอกตงในพนทวจยอยางใกลชด ระหวางวนท 9 – 15 ตลาคม พ.ศ. 2555 และผ เขยนไมปฏเสธวามการใชเงนในการเลอกตงทงในรปแบบของการจดเลยง การจายเงนสดเปนสนน าใจใหกบชาวบานทประกอบอาชพในละแวกหมบาน การจายเงนสดเปนคาเดนทางและคาสนน าใจใหกบชาวบานทอพยพไปท างานในเขตเมอง แตผลการเลอกตงทออกมาไดสะทอนวา เงนไมใชปจจยชขาดในการเลอกตง เพราะผสมครทใชเงนมากทสดกลบกลายเปนผ ทพายแพการเลอกตงครงน ชาวบานคนหนงทไดรบการแจกเงนและเบยรจากผสมคร ไดกลาวยนยนถงสทธทางการเมองและการตดสนใจเลอกตง ส.อบต. ของเธอทไมสามารถซอไดดวยเงน วา

“การเลอกตงอบต.จะไปใชสทธเตมท ใครใหเงนมารบหมดแหละ เหลาเบยรซอใหกกนหมด แตจะเลอกใครอยางไรเปนสทธของเรา การเลอก อบต.นไมยากเลย มแตคนในหมบาน ฟกใสไหมา [สบอยางละเอยดกอนใสลงไปในภาชนะทบแสงทไมสามารถมองเหนจากดานนอกได] กรวาใครเปนใคร ตอนนมคนเอาเงนมาใหใชแลวสองคน เมอวานกไดกนเบยรจนแกมแดงไป


แลว แตวาจะลงคะแนนเสยงใหใครกไดเปนสทธของชาวบาน การเลอกตงชาวบานนแหละเปนใหญ”


นอกจากน การตดสนใจเลอกตง ส.อบต. ยงปลอดจากอทธพลของการเมองระดบชาตโดยสนเชง แตตงอยบนฐานการเลอกคนทสามารถเขาหาไดงายและมผลงานชวยเหลองานชาวบานและงานภายในหมบานเปนทประจกษมาแลวในอดต ดงทชาวบานนาใหญกลาววา

“อบต. เปนการเลอกตงทใกลชดชาวบานกบหมบานมาก ตองดวาเขาคบคาสมาคมกบคนหมบานดไหม รวมงานในชมชนดไหม งานในชมชนเรามาทกงานไหม งานศพ งานบวช งานแตง งานโยธา (งานพฒนาชมชน) มาไหม ชาวบานเรยกใชไดงายไหม เวลามปญหาอยากเจอตองใหขรถไปหาท อบต.ไหม ดกนแคนแหละ เอาคนทเขาหางายและชวยงานชมชนดกพอ เพราะนโยบายหลกๆเราเลอก ส.ส. กบพรรคการเมองไปแลว”

(สมภาษณ ตลาคมพ.ศ. 2555) แตเนองจากการเลอกตง ส.อบต. ครงน เกดขนภายใตภาวการณขาดสมดลทางอ านาจอยางรนแรงระหวางชาวบานทวไปกบแกนน าคน ทด ารงต าแหนงผ ใหญบาน มเครอขายการเมองกวางขวางจากการเปดหมบานเสอแดงฯ และมภรรยาด ารงต าแหนง สจ. สงกดพรรคเพอไทยดวย นอกจากน ในการเลอกตง ส.อบต. แกนน าคนเสอแดงยงไดใชอ านาจทางเศรษฐกจและ


การเมองสนบสนนผสมครสองคน โดยมเปาหมายรวบเอาอ านาจการเมองระดบทองถนไวทตวเอง และเพอตอบโตคขดแยงทเปนผ ลงสมครชงชยในต าแหนง ส.อบต. ยงท าใหชาวบานนาใหญเกดความกงวลและไมพอใจการใชอ านาจหนาททางการเมองของแกนน ามากยงขน ชาวบานจงใชพนทการเลอกตงนเปนเครองมอปรบสมดลทางอ านาจภายในทองถน และแสดงถงการตอตานอ านาจทางการเมองของแกนน า ผลการเลอกตงทออกมาจงปรากฏวา ชาวบานไดมอบคะแนนเสยงสนบสนนผสมครทอยขวตรงกนขามกบแกนน า ดงทชาวบานสองคนไดกลาววา

“ผใหญบาน19 สนบสนนและจดแจงชวยหาเสยงใหกบคนของเขาทงหมด เพราะจะดนคนทไมเหนดวย [ผ สมครทมความขดแยงสวนตว ] ใหตกไป ผใหญ [บาน] พดประกาศเลยวา ใครเลอกเบอรนจะไมใหยมเงนลาน [กองทนหมบาน] สวนตวไมเหนดวยมาก มองวาผใหญท าเกนไป เอาเงนลานมาปดปากชาวบานไดอยางไร ไดยนชาวบานพดเรองนเยอะ ในการเลอกตง อบต. ครงน ชาวบานโจมตผใหญเยอะ วาไมเปนกลาง”

(สมภาษณ ตลาคม พ.ศ. 2555) “ตอนเลอก สจ. มนยงไมชดเจนมาก บางคนเลอกเพราะเปนคนบานเดยวกน แตคอยดวนเลอก อบต.

19 ผ ใหญบาน หรอ แกนน าคนเสอแดงของหมบานนาใหญทมภรรยาด ารงต าแหนง สจ. สงกดพรรคเพอไทย


เพราะมนมแตคนบานเดยวกน มนจะชดเจนวาชาวบานเขาเอาใครไมเอาใคร และคดวาคะแนนทอยตรงขามเขาจะมเพมขนดวยซ า เพราะวนเลอกตง อบต. คนทไปงานไกลๆ เขาจะกลบหลายคน แลวคนพวกนเขากรเรองรราวในหมบานหมด เพราะพนองเขาโทรหากนตลอด”


นอกจากน ยงพบอกวา ผลงสมครรบเลอกตงหนงในสองคนทแกนน าใหการสนบสนนยงไดหกหลงเขาดวย ทงน ภายใตยทธศาสตรการเลอกตงทแกนน าไดการก าหนดแนวทางใหผลงสมครทงสองทเขาสนบสนนไปเจรจากบญาตพนองใหลงคะแนนเสยงใหกบผลงสมครทงสองคนทเขาสนบสนนอย เพอปดคะแนนใหทงหางคแขงทมคะแนนสนบสนนจากญาตพนองเพยงกลมเดยว แตผลการเลอกตงทออกมาปรากฏวา ญาตพนองของผสมครคนหนงไมไดท าตามขอตกลง ดวยการลงคะแนนเสยงแบบกาโดดหรอลงคะแนนใหกบผ สมครทเปนญาตของตวเองเพยงหมายเลขเดยว ขณะทญาตพนองของผสมครอกคนหนงไดลงคะแนนเสยงใหผสมครทงสองคนตามทตกลงกนไว สงผลใหผ สมครคนทถกกลาวหาวาหกหลงไดคะแนนเปนล าดบทหนง ขณะทผ สมครอกคนไดล าดบทสาม จงเทากบวาคขดแยงของแกนน าได


คะแนนเสยงเปนล าดบทสองและกลายเปนผ ไดรบเลอกตงใหด ารงต าแหนง ส.อบต. ดวย20

ยงไปกวานน ชาวบานคนหนงทไดรบผลประโยชนจากการเปดหมบานเสอแดง21 และตลอดระยะเวลาการรณรงคหาเสยงเลอกตงเขาไดแสดงทาทคอนขางชดเจนวาจะลงคะแนนใหผสมครทแกนน าสนบสนน ทงน กอนวนเลอกตง ส.อบต. แกนน าไดจดเลยงสงสรรคตดตอกนอยางนอยสามคน ชาวบานคนนไดมารวมงานตดตอกนสองคน และชวยงานจดเตรยมอาหารในครวดวยหนงคน จงคาดวาเขานาจะลงคะแนนเสยงใหกบผสมครทแกนน าสนบสนนทงสองคน แตทนททการนบคะแนนอยางไมเปนทางการแลวเสรจ เขากลบโผเขากอดแสดงความยนดตอชยชนะของคขดแยงของแกนน าโดยไมย าเกรงตอสายตาของทมงานแกนน าทจบจองอย ในขณะนน เหตการณนไดเผยใหเหนถงวฒนธรรมการเมองของชาวบานทมลกษณะเปนการชงไหวชงพรบ ความจงรกภกดของชาวบานเปนสงไมแนนอนตายตว การพลกขวการเมองสามารถเกดขนไดทนทขนอยกบการตอรองผลประโยชน

20 การเลอกตง ส.อบต. หมบานนาใหญในครงน มผลงสมครรบเลอกตงทงหมดสามคน แตผสมครทจะชนะการเลอกตงและไดด ารงต าแหนง ส.อบต. มเพยงสองคน สวนชาวบานสามารถลงคะแนนเสยงเลอกตงไดไมเกนสองคน 21 ไดรบความชวยเหลอจากโครงการ “ ซอมแซมบานประชาชน สรางกศลถวายพอของแผนดน ” เพอเทดพระเกยรต พระบาทสมเดจพระเจาอยหว เนองในโอกาสพระราชพธมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษาครบ 7 รอบ 5 ธนวาคม 2554 เปนโครงการทด าเนนโดยทหาร เพอการซอมแซมบานทมความช ารดทรดโทรมใหกบชาวบานทมฐานะยากจนและไมสามารถทจะซอมแซมดวยตวเองได ซงการด าเนนงานตามโครงการซอมแซมเกดขนในพนทหมบานเสอแดงหลายแหงในเขตพนทภาคอสาน


นอกจากน คณคาของระบบอปถมภดงเดมของทองถนทถกค าจนจากอดมการณทวาดวยบญคณและการกตญญรคณไดเสอมถอยลงไปมากภายใตกลไกการเลอกตงทเปดโอกาสใหผ อปถมภหรอฝายการเมองกบผเลอกตงหรอผอยใตการอปถมภมอ านาจตอรองภายใตอดมการณทวาดวยความคมคาและการตอบสนองความพงพอใจสงสดระหวางกน นอกจาก น ช าว บ านหลายคนย ง ไ ด แสดงความก ง วลต อพระราชบญญตลกษณะปกครองทองท ฉบบ พ.ศ. 2551 ทอนญาตใหผ ใหญบานมวาระต าแหนงไดจนอายถง 60 ป และมอบอ านาจการตรวจสอบการท างานของผ ใหญบานใหกบนายอ าเภอ วาไดกลายเปนเงอนไขส าคญทท าใหการสรางสมดลอ านาจภายในหมบานนาใหญเกดไดยากและลาชาเกนไป เพราะผใหญบานนาใหญซงมวาระการด ารงต าแหนงเหลออยกวา 19 ป อาจมอ านาจและอทธพลทางการเมองทสะสมผานเครอขายเสอแดงและพรรคเพอไทยมากกวานายอ าเภอดวยซ า ดงทชาวบานคนหนงกลาววา

“ผมวาทกวนน เวลาเจอหนากน นายอ าเภออาจจะตองพดวา สวสดครบทานผใหญบานนะ แลวเวลาทเขาประชมก านนผใหญอยอ าเภอ ผมวาก านนกบผใหญอาจยกมอไวผใหญบานของผมกอน แลวคอยไหวนายอ าเภอดวยซ า แลวถาเปนแบบน จะใหชาวบานไปรองเรยนกบนายอ าเภอมนจะเปนไปไดอยางไร ตอนนชาวบานไดแตอดทน บางคนกพดแซวกนเลนๆ วา อยากคนหนมแฮงหลาย เปนจงได สมน าพนบส (หวเราะ) [อยากไดคนหนมหรอคนรนใหมมาก เปนยงไงละคราวน สมน าหนา]


ผมวาตอนน ทางออกเดยวคอตองเลอกตงผใหญบานใหม ถาปลอยไปเรอยแลวเขาไมปรบตว ผมวาชาวบานไดยงกนแนนอน”


พฤตกรรมการเลอกตงของชาวบานนาใหญทมซบซอน และมความแตกตางของเหตผลทถกน ามาใชก ากบการตดสนใจลงคะแนนเสยงเลอกตงระดบชาตและระดบทองถน เปนผลจากความคาดหวงและผลประโยชนทางการเมองแตละระดบทมแตกตางกนอยางชดเจน ทงน ในการตดสนใจเลอกตงระดบชาต เปาหมายทางเศรษฐกจของชาวบานนาใหญและการสนบสนนทหลากหลายจากรฐผานนโยบายการเมอง ทปรากฏชดเจนในสมยรฐบาลทกษณ ท าใหชาวบานไดเรยนรและตระหนกถงส าคญของการเมองแบบเลอกตงระดบชาตวา เปนกลไกทางการทพวกเขาสามารถจะดซบเอาทรพยากรจากรฐบาลกลางเพอมาตอบสนองตอความจ าเปนในการปรบปรงคณภาพชวตได นอกจาน ความขดแยงและการตอสทางการเมองระดบชาตทยดเยอยาวนานมากวา 8 ป ไดสงผลการเลอกตงระดบนไดถกชาวบานนาใหญก าหนดบทบาทในฐานะเปนพนทสะทอนเจตนารมณทางการเมองของชาวบานนาใหญดวย

สวนการเลอกตงระดบทอถนทผลประโยชนและอ านาจการเมอง มความใกลชดกบชาวบานมาก การเมองระดบนจงมการตอรองและมการขบเคยวกนสง ทงในมตของการจดการทรพยากรทางการเมอง และการปรบเปลยนความสมพนธเชงอ านาจทางการเมอง นอกจากน การศกษาการ


แสดงออกทางการเมองของชาวบานนาใหญโดยไมไดลากเสนแบงทชดเจนระหวาง "การเมองในชวตประจ าวน” กบ “การเมองแบบเลอกตง” ยงท าใหผ เขยนพบวาประเดนการพดคยทเกดเปนปกตในชวตประจ าวนของชาวบานนาใหญในเวลาชวงกอนการเลอกตงระดบทองถน คอเรองนโยบายการเมอง การรณรงคหาเสยง การวพากษวจารณคณสมบตสวนตวและความสามารถทางการเมองของผสมคร ความสมพนธของผคนและการจดรปความสมพนธเชงอ านาจภายในหมบาน ดวยเหตน ณ เวลา ทชาวบานนาใหญตดสนใจลงคะแนนเสยงการเลอกตงระดบทองถน ความคาดหวงของชาวบานในฐานะปจเจกชนและในฐานะสมาชกของสงคมหมบานจงไดขยายเขาสปรมณฑลของการเลอกตง และท าหนาก ากบการตดสนใจเลอกตงของชาวบานนาใหญ ดงทปรากฏใหเหนในการเลอก สจ. และทปรากฏชดเจนในการเลอก ส. อบต. ทชาวบานนาใหญไดรวมตวกนตอรองทางการเมอง ภายใตความสมพนธและอทธพลของครอบครว เครอญาต และกลมการเมอง แนนอนวาการตดสนใจเชนนไดสะทอนถงความไมเปนปจเจกบคคลของผ เลอกตงชนบท แตไมไดหมายความวา พวกเขาถกชน าหรอถกครอบง าโดยเบดเสรจจากอทธพลทองถนและผลโยชนตางตอบแทนทางการเมอง แตนคอ เปนความซบซอนของพฤตกรรมการเมองและเปนความส าคญของการเมองแบบเลอกตงตามระบอบประชาธปไตยตอคนชนบท22 ซงขอคนพบเหลาน นาจะมน าหนก

22 ยกต มกดาวจตร. เงนไมใชปจจยชขาดการเลอกตง มานษยวทยาการเมองของการซอเสยงใน การเมองของราษฎรไทยยคหลง(หลง)ทกษณ, เชยงใหม: วนดาการพมพ, 2555. และ ประจกษ กองกรต. การเมองวาดวยการเลอกตง: วาทกรรม อ านาจ และพลวตชนบทไทย. ส านกพมพฟาเดยวกน, 2555.


เพยงพอตอการโตแยงและน าไปสการยตวาทกรรมซอสทธขายเสยง แตไมใชเรองงายเลยทจะโตแยงและท าลายศกยภาพของชดการอธบายพฤตกรรมการเลอกตงของคนชนบทภายใตวาทกรรมการซอสทธขายเสยงทไดรบสนบสนนอยางแขงขนจากชนชนน าและชนชนกลางในสงคมไทยทเคยสญสนอ านาจและผลประโยชนทางการเมองไปจากความเบงบานของระบอบประชาธปไตยแบบตวแทน อยางไรกตาม การอภปรายโตตอบกบวาทกรรมการซอสทธขายเสยงทถกน าใชอยางกวางขวางเพอลดความชอบธรรมของการตดสนใจเลอกตงตวแทนของคนชนบท ไมไ ดหมายความวาผ เ ขยนยกยองใหระบอบประชาธปไตยแบบตวแทนเปนค าตอบส าเรจรปของการแกไขปญหาความเหลอมล าและความไมเทาเทยมทางเศรษฐกจและสงคม ตรงกนขามผ เขยนมทศนะวาการกระจายทรพยากรทางการเมองเพอสนบสนนการบรโภคของภาคชนบทและคนทมรายไดนอยเพยงอยางเดยว โดยไมมมาตรการจ ากดการบรโภคของภาคเมองและคนรวย มแตจะท าใหชองวางความเหลอมล าระหวางชนชนถางออกกวางมากยงขน23 กระนน ปฏเสธไมไดวาภายใตความไมเทาเทยมและความเลอมล าอนเปนผลมาจากการพฒนาของรฐ การเมองแบบการเลอกตงทงระดบชาตและระดบทองถนไดท าใหคนชนบทกลายเปนหนวยทางอ านาจทสามารถตอรองเพอเรยกรบการปกปองและสนบสนนทเหมาะสมจากรฐและตวแทนการเมอง ซงเปนปจจยสนบสนนส าคญทท าใหคนชนบทจ านวนมากสามารถทะยานไปสเปาหมายทางเศรษฐกจรปแบบใหม

23 วลฟกง ซาคส. นฤมล อรโณทย และ จรวรรณ ตงจตเมธ (แปล), “การหดสนและการบรรจบกน”, ปลายทางวาทกรรมการพฒนา,คณะท างานวาระทางสงคม, พมพครงท 2, พ.ศ. 2546.


ได และสงเหลาน สามารถเพมศกยภาพใหคนชนบทเขาถงสงอ านาจความสะดวกสบายทสามารถยกระดบคณภาพชวตไดมากขน และหากบรรยากาศการเมองเปดโอกาสใหคนชนบทไดพฒนาศกยภาพทางเศรษฐกจอยางตอเนอง ทายทสดแลว คนชนบทจะกลายเปนพลงทางการเมองทส าคญ ในการผลกดนเพอยกระดบนโยบายสาธารณะ (ประชานยม) ของรฐ ไปสนโยบายสวสดการแบบกาวหนาไดในอนาคต


บรรณานกรม กรงเทพธรกจออนไลน. เปดบทวเคราะหการเมอง ธรยทธ บญม ฉบบ

เตม ผาทางตนการเมองไทย. [ออนไลน].2555.แหลงทมา:http://www.bangkokbiznews.com/home/detail/politics/politics/20120318/442283/เปดบทวเคราะหธรยทธผาทางตนการเมองไทย.html

กองบรรณาธการจลนต นตราษฎร นตศาสตรเพอราษฎร. บทสมภาษณรองศาสตราจารย ดร.วรเจตน ภาครต เรอง “การสรางพลเมองก บกา รพฒนาประชาธ ป ไตย ไทย . [ออน ไ ล น ]. 255แหลงทมา:http://www.enlightenedjurists.com/page/179

จกรกรช สงขมณ. ยอนคดวาดวยชวตทางการเมองของชาวบาน:การเมองในชนบททมากกวาการเลอกตงและขบวนการเคลอนไหวทางสงคม. ใน วารสารสงคมวทยามานษยวทยา, อนสรณ อณโณ บรรณาธการ, มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2555.

ชนดา อาคมวฒนะ. ผลกระทบของการกระจายอ านาจทมตอโครงสรางอ านาจทองถน: ศกษาเปรยบเทยบองคการบรหารสวนต าบล, วทยานพนธปรญญามหาบณฑต, สาขาวชาการปกครอง ภาควชาการปกครอง คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2554.

ชลธรา สตยาวฒนา (บรรณาธการ). พลวตสทธชมชน : กระบวนทศนทางมานษยวทยา. กรงเทพฯ : ศนยมานษยวทยาสรนทร, 2546.

ไชยรตน เจรญสนโอฬาร. วาทกรรมการพฒนา: อ านาจ ความร ความ

จรง เอกลกษณและความเปนอน. กรงเทพฯ: ส านกพมพวภาษา, 2554.


ณฐพงศ จตนรนต. ชมชนในวาทกรรมการพฒนา. ใน วารสารปารชาต, (ตลาคม 2545 – มนาคม 2546).

ธรพงศ เกตมณ. การสรางความทรงจ ารวมกบตวตนใหมของชาวบานเสอแดงในชนบทเชยงใหม. ใน การเมองของราษฎรไทยยคหลง(หลง)ทกษณ, เชยงใหม: วนดาการพมพ, 2555.

นลน ตนธวนตย, (บรรณาธการ). ศกษา รจก วพากษ คนชนกลาง. คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2550.

นธ เอยวศรวงศ. ชนบท-ภาพทเปลยนไป. [ออนไลน]. 2555. แหลงทมา : http://botkwamdee.blogspot.com/2012/02/n-rural.html

บฆอร ยหมะ. นโยบายหาเสยงแนวประชานยมกบอ านาจทางเศรษฐกจ : การศกษาเชงเศรษฐกจการเมองเกยวกบความส าเรจในการเลอกตงของพรรคไทยรกไทย. ปรญญาดษฎนพนธ,คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2547.

ประจกษ กองกรต. การเมองวาดวยการเลอกตง: วาทกรรม อ านาจ และพลวตชนบทไทย. ส านกพมพฟาเดยวกน, 2555.

ประจกษ กองกรต. นทานสอนใจวาดวยความโง จน เจบของผเลอกตง

ชนบท: มายาคตและอคตของนกรฐศาสตร ไทย. คณะรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2551.

ประภาส ปนตกแตง. การลกขนสของคนยอดหญา บทวเคราะหในมต

การเมอง. ใน Red Why:ท าไมแดง สงคมไทย ปญหา และ

ความเปนมาของคนเสอแดง, กรงเทพฯ: Openbooks, 2553.

http://botkwamdee.blogspot.com/2012/02/n-rural.html

http://botkwamdee.blogspot.com/2012/02/n-rural.html


ประภาส ปนตบแตง. การเมองบนทองถนน 99 วน สมชชาคนจน และประวตศาสตรการเดนขบวน ชมชนประทวงในสงคมไทย. กรงเทพฯ: ส านกพมพตนต ารบ, 2541.

ประภาส ปนตกแตง. “ประชาธปไตยทางตรง (Direct Democracy) ในบรบทปญหาประชาธปไตยแบบตวแทน”. ใน กาว [ไม] พนประชานยม แสวงหาประชาธปไตย เศรษฐศาสตรการเมอง (เพอชมนม) ฉบบท 30. จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2551.

ผาสก พงษไพจตร และคณะวจย. วถชวต วธส: ขบวนการประชาชนรวม

สมย. ส านกพมพตรสวน, 2545. ผาสก พงษไพจตร. จดเปลยนชนบท จดเปลยนฐานการเมอง อภปราย

ณ สมาคมนกขาวนกหนงสอพมพแหงประเทศไทย. คณะเศรษฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2553

ผาสก พงษไพจตร. “รฐประหาร-ประชาธปไตย กบเศรษฐศาสตรการเมองวาดวยประชานยม”. ใน กาว [ไม] พนประชานยม แสวงหาประชาธปไตย เศรษฐศาสตรการเมอง (เพอชมนม) ฉบบท 30, จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2551.

มณมย ทองอย. การเปลยนแปลงของเศรษฐกจชาวนาไทย กรณชาวนา

ลมน าพอง. กรงเทพ: ส านกพมพสรางสรรค จ ากด, 2546. ยศ สนตสมบต. สทธชมชน: พฒนาการและการปรบกระบวนทศนทางมนษย

วทยา. ใน พลวตสทธชมชน : กระบวนทศนทางมานษยวทยา, กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรนทร, 2546.


ยกต มกดาวจตร. เงนไมใชปจจยชขาดการเลอกตง มานษยวทยาการเมองของการซอเสยง. ใน การเมองของราษฎรไทยยคหลง(หลง)ทกษณ, เชยงใหม: วนดาการพมพ, 2555.

วลฟกง ซาคส. นฤมล อรโณทย และ จรวรรณ ตงจตเมธ (แปล). “การหดสนและการบรรจบกน”. ใน ปลายทางวาทกรรมการพฒนา.

คณะท างานวาระทางสงคม. พมพครงท 2, พ.ศ. 2546. เวยงรฐ เนตโพธ. โครงการกระจายอ านาจสทองถน : ผลกระทบตอ

โครงการสรางอ านาจในระดบทองถน : โครงการยอยท 1. คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2552.

สวทย ธรศาศวต. ประวตศาสตรเศรษฐกจชมชนหมบานอสาน 2488-

2544. กรงเทพฯ: ส านกพมพสรางสรรค จ ากด, 2546. เสน ย ค าสข . ปญหา การ พฒนา ประชาธปไตยไทย. สถาบน พระปกเกลา: 2550. ส านกขาวประชาไท, ฟงเสยงนคราชนบทวเคราะหนโยบายไทยรกไทย.

[ออนไลน].2549แหลงทมา:http://prachatai.com/journal/2006/03/7974

ส านกขาวประชาธรรม. ปนแกวยกงานวจยโตแนวคด "คนชนกลางระดบลาง" ชเสอแดงเปนพหลกษณขามชนชน. [ออนไลน].2554.แหลงทมา:http://www.prachatham.com/detail.htm?code=i1_05092011_01

ส านกขาวประชาธรรม. วจารณงานรากหญา 100 % นกวชาการเหนพอง ค าถามไมคลม แตชวยยนยนชนบทเปลยนไปแลว. [ออนไลน]. 2555.

http://prachatai.com/journal/2006/03/7974


แหลงทมา:http://www.prachatham.com/detail.htm? code=n2_23032012_01

อภชาต สถตนรามย. เสอแดงคอใคร: มอบเตมเงน ไพร หรอชนชนกลางใหม กบทางแพรงสงคมไทย. ใน Red Why: ท าไมแดง สงคมไทย

ปญหา และความเปนมาของคนเส อแดง , ก ร งเทพฯ : Openbooks, 2553.

อรรถจกร สตยานรกษ. พลงสแดง : การจดตงของภาคการผลตไมเปนทางการ(2).[ออนไลน]2553แหลงทมา:http://www.bangkokbiznews.com/home/detail/politics/opinion/attachak/20100409/109883/พลงสแดง-:-การจดตงของภาคการผลตไมเปนทางการ-(2).html

อรรถจกร สตยานรกษ. พลงสแดง : การจดตงของภาคการผลตไมเปนทางการ (3). [ออนไลน]. 2553.แหลงทมา:http://www.bangkokbiznews.com/home/detail/politics/opinion/attachak/20100416/109990/พลงสแดง-:-การจดตงของภาคการผลตไมเปนทางการ-(3).html

อรรถจกร สตยานรกษ. หกทศวรรษของความเปลยนแปลงชนบท. [ออนไลน]. 2554.แหลงทมา : http://www.midnightuniv.org/หกทศวรรษของความเปลยน,

เอนก เหลาธรรมทศน. สองนคราประชาธปไตย. กรงเทพฯ: สานกพมพคบไฟ, 2552.


แอนดร วอลคเกอร. บทน า: วาดวย ชาวนา อ านาจ และ สงคมการเมอง. แปลโดย จกรกรช สงขมณ. ใน ชาวนาการเมอง: อ านาจในเศรษฐกจชนบทสมยใหมของไทย, กรงเทพฯ: ส านกพมพฟาเดยวกน, 2556. (ก าลงจดพมพ)

แอนดร วอลคเกอร. รฐธรรมนญชาวบาน: พนทวฒนธรรมทางการเมอง

ในชวตประจ าวน ตอนท 1.แปลโดย พรรณพไล กจสดแสง.[ออนไลน].2550.

แหลงทมา :http://61.47.2.69/~midnight/midnight 2544/0009999639.html

แอนดร วอลคเกอร. รฐธรรมนญชาวบาน: พนทวฒนธรรมทางการเมอง

ในชวตประจ าวน ตอนท 2. แปลโดยพรรณพไล กจสดแสง. [ออนไลน]. 2550.

แหลงทมา : http://61.47.2.69/~midnight/midnight 2544/0009999638.html


บทปรทศนหนงสอ เรอง อานมารกซในเมอง (ขบถ) ปกรณ เลศเสถยรชย1

David Harvey, Rebel Cities: From the Right to the City to the Urban Revolution (Verso 2012), xviii, 187pp.

แนวทฤษฎตามอยางมารกซ (Marxian Theory) นนดเหมอนจะพน

ยคไปแลว หลงการลมสลายของคายประเทศหลงมานเหลก แตหลงจาก

วกฤตแฮมเบอรเกอรทสะเทอนเศรษฐกจโลกไปทวนน (ค.ศ. 2007-08) แนว

ทฤษฎตามอยางมารกซนนกกลบมาอกครง

ประเดนส าคญของการหยบมารกซมาอานใหมคอ การมองตาม

ทฤษฎของมารกซนน แทนทจะชวนใหเราพจารณาวกฤตวาเกดจากความ

1 นกวจยประจ าสถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย


บกพรองของระบบ เกดจากการฉอฉล แตทจรงแลว ชวนใหเราเหนวา ระบบ

ทนนยมนนเอง เสยงตอการกอก าเนดวกฤตอยแลว และเปนสวนหนงทเลยง

ไมไดเสยดวยซ าไป

นกวชาการทานหนงทสรางชอดวยแนวทางการวเคราะหเชนน คอ

เดวด ฮารวย (David Harvey) หนงสอเลมลาสดของเขาทใชแนวทฤษฎตาม

อยางมารกซคอ Rebel Cities: From the Right to the City to the Urban

Revolution (2012) (หรออาจแปลไดวา “เมองขบถ”) ซงคอหนงสอทจะ

ปรทศนในบทความน

กอนอน เดวด ฮารวย นนเปนใคร ? กลาวอยางยนยอ ฮารวย เปน

ศาสตราจารยดานมานษยวทยาและภมศาสตร (และเปนนกภมศาสตรท

ไดรบการอางองมากทสด) พนเพดงเดมเปนชาวองกฤษ แตปจจบนพ านกและ

สอนอย ทมหานครนวยอรก ภมศาสตร ท เขาสนใจนน เปนไปในแบบ

ภมศาสตรเศรษฐกจ (economic geography) กลาวคอ ไมใชแคภมศาสตร

ในความหมายทางกายภาพ แตหมายถงความสมพนธ “เชงพนท” ทาง

เศรษฐกจและสงคม แตในภมศาสตรเศรษฐกจเองนน กมหลายแนวทาง

เชนกน อยางไรเสย ขอทเขาโดดเดนกวาคนอนคอ การทเขาน าเอาทฤษฎของ

คารล มารกซ (Karl Marx) มาอธบายการพฒนากลายเปนเมอง

(urbanization) ไดอยางลกซง และเปนแงมมใหมในการเอาความคดของ


มารกซทขามสาขาวชา มาประยกตลงสสาขาวชาทดผวเผนเหมอนจะไม

เกยวของกนเทาใดนก

แนวการอธบาย อาจสรปโดยยอ (และลดศพทเทคนกลงใหมากทสด

เทาทจะท าได) ไดวา ในระบบทนนยม ทนอยใตแรงขบเคลอนใหตองขยายตว

อย ร า ไป ห รอ เ รยกอกนยหน ง ว า การส ง สม /การพอกพนของทน

(accumulation of capital) การสงสมเกดขนดวยการลงทน อนท าใหเกด

สนคา ซงจากนนแลวสนคาเมอขายได กจะขนเงน (realize) และแปรเปน

กลบมาทนเพอการลงทนตอไป และทนนกจะม “แนวโนม”2 ทเพมมากขน

เรยกวาครบรอบการหมนเวยนหนง (circulation) วธการหนงทท าใหการสง

สมเกดขนไดในอตราทเพมมากขน กคอการท าใหรอบการหมนเวยนเชนนไว

ขน อนท าใหโดยการสรางความสะดวกใหสนคาไปสตลาดมากขน และ/หรอ

ท าใหผบรโภคเขาถงตลาดไดสะดวกขน เรยกวา การก าจดพนทดวยเวลา

(annihilation of space by time) ตวอยาง ความเรวในการเดนทางระหวาง

จดสองจดท าใหเหมอนจดสองจดนนอยตดกน เชนน การสรางโครงสราง

พนฐานทางการสญจรคอปจจยส าคญ การลงทนในโครงสรางพนฐานนสวน

หนงกมาจากทนทพอกพนขน เชน จากภาษทรฐเกบเอามาจากทนทเพมขน

ผลทตามมาคอ วงรอบของการคาทไวขน และอสงหารมทรพยในยานนนก

2 ในทน ใชค าวา “แนวโนม” เพราะในระยะสน อาจจะเกดการขาดทน หรอฟองสบแตก หรออนๆ ทท าใหทนหดตวลงกได แตในระยะยาวของประวตศาสตรแลว ทนมแนวโนมทจะสงสมเพมขนเรอยไป


ไดรบการพฒนา ไมวาจะทงเรองของราคา และการเพมขนาดและการใช

ประโยชนทางธรกจของพนทและอาคารรานรวง ชดเจนวาอสงหารมทรพยคอ

อกแหลงหนงส าหรบการสงสมทนดวย ทงน วงจรเยยงนกยอมจะด าเนน

เรอยไป โดยเพมปรมาณการซอขายทมากขน เพมการลงทนในโครงสราง

พนฐานและอสงหารมทรพยมากขน และเปลยนจดลงทนไปในแตละยานของ

เมองไปตามแตละยค นคอพลวตพนฐานของทนทเกยวของกบการสรางเมอง

จากการตความมารกซไปในทางภมศาสตรอยางทฮารวยกระท า นอกจากน

เขายงเกบสวนส าคญของทฤษฎตามอยางมารกซไว เชน ความตอสทางชน

ชน (class struggle) แตเนนย าวาพนทของการตอสนนเกดขนในเมอง

มากกวาจะไปมงเนนทโรงงาน

ทกลาวไปคอความคดพนฐาน หรออาจจะเรยกไดวาเปน “เสาหลก”

ของความคดของเขาในหนงสอหลายๆ เลม ทโยงเอาความคดมารกซเชากบ

เมอง ซงอาจจะอานยากเลกนอย อาท Social Justice and the City (1973),

The Urban Experience (1989), Spaces of Capital: Towards a

Critical Geography (2001), Spaces of Global Capitalism: Towards a

Theory of Uneven Geographical Development (2006) ในทนจะขอจดไว

เปนประเภทแรก และเขายงมเลมทมองทนนยมในระดบโลก และอานได

ส าหรบคนทวไป อาท A Brief History of Neoliberalism (2005), The

Enigma of Capital and the Crises of Capitalism (2010) ซงจะจดไวเปน

ประเภทสอง นอกจากนกยงมเลมทเจาะลกไปททฤษฎตนทางของมารกซ ซง


นบวาเฉพาะทางและยากทสด เชน The Limits to Capital (1982), A

Companion to Marx's Capital (2010) ซงอาจจดไวเปนประเภทสาม ทงน

งานเลม Rebel Cities นน เนอหาจดวาใกลอยในกลมประเภทแรกมากทสด

โดยทความยากนนลดทอนลง เพราะไมไดเนนททฤษฎแบบเนอๆเนนๆ หรอ

อาจเรยกไดวาลลาการเขยนออกไปในทางประเภทสองมากกวา ทเนนใหคน

ทวไปอานได แตกมบางทอนบางทมกลนอายของประเภททสามอย แตความ

ยากเชนนสงวนไวเฉพาะจดทจ าเปนเทานน

หากกลาวโดยยอใหเหมอนค าขวญ วตถประสงคของเลม Rebel

Cities นนคอ ปลดเมองใหหลดจากบวงทนนยม (ยยงใหเมองขบถ) ในบทน า

เขายอนความกลบไปถงงาน The Right to the City ของ อองร เลอเฟบคร

(Henri Lefebvre) ทเสนอวา การปฏวตของชนชนแรงงานนนควรเกดขนเมอง

มากกวาในโรงงาน และการปฏวตนนตองหยงลกลงไปถงการเปลยนแปลงใน

ชวตประจ าวน อกนยหนง การปฏวตนเรยกสทธทมตอเมองใหกลบมาสผอย

อาศย ใหเขาออกแบบเมองอนหมายถงออกแบบวถลลาชวตได มากกวาจะ

ปลอยใหขบเคลอนไปโดยทน ทกลาวเชนน เหตกดวย ในทางประวตศาสตร

นน การประทวงส าคญมกเกดขนในเมองเสมอ และเมองนนนอกจากเปน

จดส าคญทางเศรษฐกจ กยงเปนจดก าเนดปญญาและอารยธรรมส าคญ

อกดวย อนใหความหมายของอดมคตทางการเมอง อนจะมาจดระเบยบของ

เราภายใตสภาวะของพนทและเวลา


บทน านสงไมตอไปสบทแรกชอ “สทธทมตอเมอง” ในบทน การ

อธบายกขยายความขนชดวา การพฒนาเปนเมองขนมานน ตกอยภายใต

กระบวนการของทน ทไดกลาวไวเปน “เสาหลก” ขางตนอยางไร และส าคญ

วาในกระบวนการน สทธของคนตวเลกตวนอยไดถกท าลาย หรอไมกถกเบยด

ขอบออกไปดวย สทธในการออกแบบเมอง ตกอยกบภาครฐบาลทเออ

ประโยชนใหกบการสงสมของทนเปนส าคญ ชมชนดงเดมในเมองถกไลรอ

และในขณะทแมวาหลายเมองจะมผคนเขามาอาศยมากขน เสยงของการ

ออกแบบเมองใหเขากบชวตและสวสดภาพของพวกเขากไมใชเรองส าคญ

สวนบททสองนน ไดอธบายใหเหนทนทเตลดเหลง หรอกระบวนการ

สงสมทนเมอทวขนาดและความรนแรงมากขน กลายเปนวาสรางวกฤตในทน

นยม (crisis in capitalism) อยางไร อกนยหนงคอการอธบายฟองสบ

อสงหารมทรพย แตไปพนจากการกลาวโทษไปทตวบคคล (ไมวาจะเปนความ

โลภ ความบกพรองตอหนาท) หรอกลาวโทษไปทการออกแบบสถาบนทาง

เศรษฐกจ แตไดองกบมารกซทวา วกฤตนนเกดขนเปนปกตในทนนยม เมอ

ทนสวนเกนทสงสมไวมขนาดลนเกน ความสามารถในการผลตมมากลน และ

คนงานถกกดคาแรงจนไมสามารถมก าลงซอไดมากพอ อนง กระบวนการท

เกดขนเปนไปดงน ทนทลนนนตองการขยายตว กเขาไปลงทนในโครงการ

อสงหารมทรพยในเมองมากขน และทนกเขาไปซอโครงการพวกนเพอ เกง

ก ำไรมากขน ราคาจงขนไปอก และมการเกงก าไรทบทบขนไปอกโดยหวงวา

ราคานนจะขนเรอยไป ท าใหการลงทนนนสมกนมากขนโดยทราคาสงจนไม


สามารถขายไปสผ ทตองการซอไปส าหรบการใชประโยชนเพอการอยอาศยได

เกดเปนเมองทมความเหลอมล าสง ยานของบานทไมมคนอยประจนหนากบ

ประดาคนไรบาน

สวนบททสามนน ซดเขาไปทรากฐานทางสถาบนของระบบทนนยม

คอการรบรองกรรมสทธสวนบคคล วาถาเนนในดานนมากไป ปลอยใหการหา

ประโยชนของสวนรวมมาเปนกรรมสทธสวนตนนนเปนไปอยางพนก ากบ กจะ

ไปลดทอนความนาอยของเมองลง เมองในความส าคญของเขาเหนวา เปนท

ก าเนดความเปน “สวนรวม” (common) อนเปนสงทยดถอรวมกน รบผดชอบ

รวมกน จดการรวมกน ไมสามารถแปรเปนสนคาหรอปลอยใหใครผหนงผ ใด

สวมสทธเอาไปใชประโยชนได ไมวาจะเปนพนทสาธารณะทไมอาจจบจอง

เอาไปคาขาย หรอวฒนธรรมของเมองนนๆ ทไมอาจเอาไปจดลขสทธ อนง

ของสวนรวมเชนนสงผลตอสวสดภาพของชวตเมอง และทนมกจะพยายาม

ผนเอาไปเปนสนคาเพอวาจะไดสงสมทนไดมากขน และการขบถของ

ชาวเมองกถอเปนการรงและเพมความเปนสวนรวมนเอาไว นคอความคดใน

เชงพนฐานของบทน แตทกระตนความคดมากคอ ฮารวยเหนวาโจทยทาทาย

คอการจดการ “สวนรวม” เขาอภปรายวา แนวทางการจดการโดยใหแตละ

ชมชนทองถนเอาสวนรวมไปจดการกนเองนน (ตามแนวของนกเศรษฐศาสตร

รางวลโนเบล เอลนอร ออสเทรม – Elinor Ostrom) มขอจ ากด ขอจ ากดใน

ดานแรกคอ ใชไดกบเฉพาะสวนรวมทมผคนเกยวของในขนาดเลก กลาวคอ

เปนปญหาของขนาด (scale) และในดานตอมาทเกยวเนองคอในทาง


อดมการณ นนคอ หากใหแตละชมชน ดแลในสวนรวมเลกๆของตนเอง กจะ

เปนวาไมตางจากแนวคดเสรนยมใหม (neoliberalism) ทเนนลดการก ากบ

ไมใสใจการเกลยทรพยากร (redistribution) เทาใดนก ผลทตามมาคอ กจะม

บางชมชนทอดมมาก และบางชมชนทจมอยกบความยากจนตลอดไป ฮารวย

เสนอวา สงทท าไดคอสรางองคการก ากบซอนทบขนไปเปนขนๆ (nested

organization) ถอเปนเบองตนของการแกปญหาน แตรปธรรมของการ

อภบาลสวนรวม (governance of common) นน ถอวาพนจากหนงสอเลมน

ไป

สวนบททสนน ท าใหเหนแนวโนมของการพฒนาเมองในระยะหลง ท

พยายามเนนจดเดนของเมอง (หรอยาน) เพอท าใหเมอง (หรอยาน) “ขายได”

หรอกลาวไดวาเพอใหเมองดงดดการลงทนมากขน เปนการลงทนทใ ห

ผลตอบแทนมากกวาทอนเพราะเมองสามารถใหคาเชาทางเศรษฐกจได

มากกวา อยางไรกด จดเดนหลายอยางของเมอง กมาจากสวนรวมทสราง

ขนมาโดยผคน อาท สสนของเมอง ความหลากหลายทางวฒนธรรมของเมอง

ในทน ฮารวยเอากลเมดการคดตามแบบมารกซทเนนความขดแยงในตนเอง

(contradiction) กลบมาอธบายเมอง แงหนง ทนตองการเมองใหมจดเดนท

เปนสวนรวม เพอทวาจะไดท าใหการสงสมทนเพมขนในระดบทมากขน แตใน

อกแงหนงนน เมองทมจดเดนเปนสวนรวม กกลบเปนรากฐานส าคญส าหรบ

ขบวนการเคลอนไหวเพอเรยกรองสทธทมตอเมอง หรอขบวนการตอตานทด

ทานทนนยม


ทกลาวไปนนเปนสวนแรกของหนงสอเลมน ในสวนทสองของ

หนงสอเลมนนน (บททหาถงเจด) จะเนนไปทการเคลอนไหวทเกดขนจรงเพอ

ตอตานทดทานทนนยม โดยเนนส าคญวาเกดขนในเมอง และเชนเดม กเนน

ย าวาการตอสนน ตองเปนไปในรปแบบขยายเครอขาย ใชภาวะความเปน

เมองทการสญจรและการตดตอสอสารทดจากการพฒนาของทนนยมใหเปน

ประโยชนตอการเคลอนไหวตอตาน และมงตรงไปทการตอตานการสราง

มลคาในระบบทนนยม หากกลาว การรวมตวของคนงานเพอด าเนนกจการ

ของตนเองนน เขามองวาล าบากและสมเสยงตอการลมเหลวเพราะตองไปดน

รนในระบบใหญของทนนยมอก นนคอการลงไปตอสในเกมทางเศรษฐกจของ

ทนนยมนนเปลองตวเกนไป แตจ าเปนอยางยงวาใหตอส เพอไดมาซงอ ำนำจ

ทำงกำรเมอง ทงน นหาไดจ าเปนวาคอการปฏวตอยางทเขาใจกนไม แต

หมายถงอ านาจในกำรก ำหนดนโยบำยทสามารถก ากบและตดทอนทนได

อาท แทนทจะเนนการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจเปนหลกอยางเสพตด กหน

มามงเนนทการกระจายทรพยากร หรอแมแตการเคารพสทธของธรรมชาต

ไมใหถกแปรเปนสนคา ขอส าคญคออ านาจทางการเมองนตองมาจาก

ขบวนการทางชนชน แตเปนชนชนทนยามใหมอยางเปดกวาง ไมใชจ ากด

ตายตวท “กรรมาชพ” เปนหลกใหญ แตตองครอบคลมเอาความแตกตาง

หลากหลายของกลมตางๆ อยางไมใหรสกวาเปน “ปมเดยว” (singular) หาก

ทวาเปนการขบเคลอนดวยความเดอดเนอรอนใจรวมกน (collective) เพอเอา


สทธในการก าหนดชะตาเมอง อนหมายรวมถงชะตาชวตและเศรษฐกจ ใหมา

อยในมอของผคน

ดวยสาระเชนนเอง งานเขยนของฮารวยจงออกมาสบรรณภพไดถก

จงหวะเปนอยางยง กในขณะน ความเหลอมล าในจนในสงมาก โครงการ

อสงหารมทรพยรางมเตมไปหมด (ประมาณกนวามหองวางถง 64 ลานหอง

โดยประมาณ) แตประชาชนททนอยในบานเรอนซอมซอและทไรบานกมอย

มากมายมหาศาล3 ครนขามไปถงอกฟากขอบทวปเอเชย ทตรกกมการ

ประทวงใหญ จดเรมตนกเนองจากรฐบาลตองการแปลงสวนสาธารณะให

เอกชนน าไปสรางศนยการคาได เมอการประทวงโดยสงบในสวนนนถก

ต ารวจทบต กลกลามบานปลายไปเปนการประทวงชลมนทงเมอง ขามทวป

ไปฝงอเมรกา ทสหรฐกมการประทวง Occupy Wall Street ทฮารวยเองกเปน

ผปราศรยดวยในบางครง แตทรายแรงกวาคอทบราซล ทการลงทนในสนาม

กฬาขนาดใหญเพอเปนเจาภาพฟตบอลโลกในป ค.ศ. 2014 อนถอไดวาเปน

มหกรรมอตสาหกรรมบนเทงกฬาระดบโลก ถกตอตานโดยผคนนบลานบน

ทองถนนทเหนวาเปนการลางผลาญงบประมาณชาตไปกบกลมทนไมกกลมท

ไดประโยชน แทนทจะน างบประมาณมาสรางโรงเ รยน โรงพยาบาล

3 ดรายละเอยดขาวไดจาก http://www.sbs.com.au/dateline/story/watch/id/601007/n/China-s-Ghost-Cities


พพธภณฑ จ านวนลนพนใหกบประชาชนได4 ในประเทศไทยเองนน การ

น าเอาพนทยานกลางเมองทถอครองโดยมหาวทยาลยเกาแกชอดงไปแปลง

เปนโครงการอสงหารมทรพยททงมหาวทยาลยด าเนนการเองและโดยเอกชน

กหนไมพนตรรกะเชนน และอาจหนไมพนกระแสตอตานดวยเชนกน กอยางท

ไดกลาวไปแลววาเมองม “สวนรวม” มากกวาจะแปลงเปนสนคาไดงายๆ

โดยนยน “เมองขบถ” จงไมใช ชอหนงสอทฤษฎเลมเของ แตแนวโนม

สถานการณระดบโลกทเกดขนจรง

ถาจะใหกลาวถงขอออนดอยของงานชนน กตองกลาววา เนองจาก

งานชนนองบนฐานของมารกซ กประสบขอวพากษวจารณไมตางจากงาน

ของมารกซ เชน ละเลยมตดานจตวญญาณของเมองไป ไมวาขบวนการ

ศาสนาและการหาความหมายของชวตในเมอง รวมถงมตทางสนทรยะกถก

กลาวถงนอยไปมาก ตอเรองน งานของ ลวอส มมฟอรด (Lewis Mumford)

นาจะตอบโจทยไดดมากกวา เขาน าแนววตถนยมของมารกซมาปรบแตงให

เขากบการพจารณาจตวญญาณของมนษยในเมอง อยางไรเสย การอาน

มารกซโดยใหเชอมโยงกบมตใหมยอมเปนงานททาทายอกมาก งานของฮาร

วยนนถอวาประสบความส าเรจในขนสงสดแลว

4 ขอทนาสนใจของการประทวงในตรกและในบราซลคอ หวจกรหลกเปนชนชนกลาง ทมการศกษา และตระหนกถงสทธทจะก าหนดอนาคตเมอง อยางไรเสย โดยนยของการวเคราะหทางชนชน ชนชนกลางนกตางจากนายทนตรงทไมไดครอบครองปจจยในการผลต ดรายละเอยดไดจาก http://www.dw.de/middle-class-revolts-in-turkey-and-brazil/a-16908025


ทายน เมอทนนยมตอนนฝากผฝากไขไดยาก มารกซกลบยงไมตาย

แตทรงพลงในการอธบายมากขนอยางทไดเหนไปแลว หากใครจะแนะน านก

สงคมศาสตรบานเราและคนทวไปเรมรจกมารกซมากขน โดยใหรจกแนว

ทางการวเคราะหมากกวาภาพลกษณทถกเจอสดวยทฤษฎการปฏวต ดวย

ความครบถวนและลลาทตดตามไดงาย หนงสอเลมนจดวานาแปลใหปรากฏ

ในบรรณภพไทยยงนก

หลกเกณฑวารสารวจยสงคม (ฉบบปรบปรง พฤษภาคม 2555)

วตถประสงค วารสารวจยสงคม เปนวารสารวชาการของสถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย มวตถประสงคเพอการเปนเวทวชาการในการเผยแพร แลกเปลยนความรและผลงานทางวชาการดานสงคมศาสตร สงคมวทยา และมานษยวทยา

การพจารณารบบทความ วารสารวจยสงคม มนโนยายรบพจารณาบทความวจย บทความวชาการ บทความปรทศนและบทปรทศนหนงสอ ของนกวชาการ นกวจย นสต นกศกษาและบคคลทวไป ทงภาษาไทยและภาษาองกฤษทเกยวของและไดมาตรฐานตามทวารสารวจยสงคมไดก าหนดไว ทงนโดยไมค านงถงหนวยงานตนสงกด พนฐานทางการศกษา แหลงถนทพ านก หรอศาสนาของผเขยน

ขอก าหนดในการสงและพจารณาตนฉบบ 1. ตนฉบบพมพดวย Microsoft Word for Windows ความยาว 10-20 หนา

กระดาษ A4 2. ใชแบบตวอกษร Browallia New รายละเอยดขนาดตวอกษรและการจดรปแบบ

ตามเอกสารค าแนะน าการเตรยมตนฉบบ (สามารถดรายละเอยดไดท http://www.cusri.chula.ac.th)

3. ระบ ชอของผเขยน หนวยงานทสงกด ต าแหนงทางวชาการ / ประวตผเขยนโดยยอ(ถาม)

4. มบทคดยอภาษาไทยและภาษาองกฤษ ไมควรเกน 1 หนากระดาษ A4 5. ผลงานวชาการทสงมาตองไมไดรบการเผยแพรทใดมากอน

http://www.cusri.chula.ac.th/

6. การสงตนฉบบใหจดสงแบบเสนอแบบฟอรมสงบทความเพอพจารณาน าลงวารสารวจยสงคม รวมทงเอกสารบทความพรอมไฟลตนฉบบทบนทกลงแผนซด หรอจดหมายอเลกทรอนกส

7. กองบรรณาธการจะพจารณาบทความทสงมาและเสนอตอผทรงคณวฒคดกรองบทความ เพอพจารณาคณภาพความเหมาะสมของบทความกอนการจดพมพ

7.1 ในกรณทผลการพจารณาใหจดพมพได หรอตองมการปรบปรงแกไขกอน กองบรรณาธการจะแจงใหทราบ โดยผเขยนจะตองด าเนนการปรบแกใหแลวเสรจภายในระยะเวลาทก าหนด และกองบรรณาธการขอสงวนสทธในการตกแตงตนฉบบความถกตองตามหลกภาษาไทย และภาษาองกฤษ

7.2 ในกรณทผลการพจารณาไมสามารถจดพมพได กองบรรณาธการจะแจงและสงตนฉบบผลงานคนแกผเขยน

8. ลขสทธของผลงาน ทศนะและขอคดเหนในวารสารวจยสงคมเปนของผเขยนแตละทาน มใชทศนะและขอเขยนของกองบรรณาธการ หรอสถาบนวจยสงคม จฬาลงกรณมหาวทยาลย ผประสงคจะน าขอความใดๆ ไปผลต/เผยแพรซ าตองไดรบอนญาตจากผเขยนและกองบรรณาธการวารสารวจยสงคมวาดวยกฎหมายลขสทธ

แนวทางในการพจารณาบทความ 1. กองบรรณาธการ สงบทความไปยงผทรงคณวฒเพอพจารณาคดกรองบทความ ตาม

ความสนใจ และความเชยวชาญของผทรงคณวฒจ านวน 1 บทความ / 2 ทาน 2. ผทรงคณวฒจะใหขอคดเหน/ขอเสนอแนะ ตามทเหนสมควร ลงในแบบฟอรม

ขอคดเหนเกยวกบบทความ และสงคนกลบยงกองบรรณาธการ 3. กองบรรณาธการสงตนฉบบและขอคดเหนของผทรงคณวฒใหผเขยนปรบแกไข (ถาม)

ภายในระยะเวลา 2 เดอน และสงตนฉบบ(ฉบบแกไข) กลบมายงกองบรรณาธการเพอพจารณาวาไดปรบแกหรอไมอยางไร

วารสารวจยสงคม ยนดพจารณารบบทความวจย บทความวชาการ บทความปรทศนและบทปรทศนหนงสอ ของนกวชาการ นกวจย นสต นกศกษาและบคคลทวไป ทงภาษาไทยและภาษาองกฤษ ผเขยนสามารถสงตนฉบบมาทยงทอยขางตน และสามารถดรปแบบและค าแนะน าในการเตรยมตนฉบบไดตามเวบไซต บทความทกเรองจะผานการประเมนจากผประเมนทงจากภายในและภายนอก โดยกองบรรณาธการใชระบบการประเมนทผประเมนและผเขยนบทความตางไมทราบชอของแตละฝาย (double-blind review) ทงนขอคดเหนใดๆ ทตพมพในวารสารวจยสงคม เปนของผเขยน

วารสารวิจัยสังคม · 2015-10-30 ·...

Documents

Transcript of วารสารวิจัยสังคม · 2015-10-30 ·...