ธมฺมปทฏฺฐกถา ปฐโม ภาโค · 2020. 5. 8. ·...
105
ธมฺมปทฏฺฐกถา ปฐโม ภาโค ปณามคาถา ๑. ยมกวรรค วรรณนา ๑. เรื่องพระจักขุปาลเถระ ๖ ๒. เรื่องมัฏฐกุณฑลี ๒๑ ๓. เรื่องพระติสสเถระ ๓๐ ๔. เรื่องความเกิดขึ้นของนางกาลียักษิณี ๓๕ ๕. เรื่องภิกษุชาวเมืองโกสัมพี ๔๐ ๖. เรื่องจุลกาลและมหากาล ๔๘ ๗. เรื่องพระเทวทัต ๕๔ ๘. เรื่องสญชัย ๕๘ ๙. เรื่องพระนันทเถระ ๗๖ ๑๐. เรื่องนายจุนทสูกริก ๘๓ ๑๑. เรื่องธัมมิกอุบาสก ๘๖ ๑๒. เรื่องพระเทวทัต ๘๙ ๑๓. เรื่องนางสุมนาเทวี ๙๙ ๑๔. เรื่องภิกษุ ๒ สหาย ๑๐๒ คลิกที่หัวข้อเพื่อไปยังหน้าที่ต้องการ – กด Home เพื่อกลับมายังหน้าแรก PaliDict ๘ พ.ค.๖๓ จัดหน้าด้วยโปรแกรม LibreOffice 6 แผนผังประกอบ: แผนที่ชมพูทวีป • สถานที่จำาพรรษา • ลำาดับเหตุการณ์พระพุทธศาสนา • ราชวงศ์และตระกูลต่างๆ • ปณามคาถา ๑. ยมกวรรค วรรณนา ๑. เรื่องพระจักขุปาลเถระ..................................................... ๖ [กุฎุมพีทำาพิธีขอบุตร].................................................................... ๖ [กุฎุมพีได้บุตรสองคน]...................................................................๖ [พระศาสดาประทับอยู่ในกรุงสาวัตถี ๒๕ พรรษา].......................... ๖ [ผู้บำารุงภิกษุสามเณร]....................................................................๗ [เศรษฐีไม่เคยทูลถามปัญหา]..........................................................๗ [ชาวสาวัตถีไปฟังธรรม]................................................................. ๗ [มหาปาละตามไปฟังธรรม]............................................................๗ [อนุปุพพีกถา ๕]........................................................................... ๘ [มหาปาละขอบวช]....................................................................... ๘ [มหาปาละมอบสมบัติให้น้องชาย]..................................................๘ [มหาปาละบรรพชาอุปสมบท]....................................................... ๙ [ธุระ ๒ อย่างในพระศาสนา]..........................................................๙ [พระมหาปาละเดินทางไปบ้านปลายแดน]......................................๙ [ชาวบ้านเลื่อมใส อาราธนาให้อยู่จำาพรรษา]................................... ๙ [พระมหาปาละถือเนสัชชิกธุดงค์ ]...................................................๙ [จักษุของพระมหาปาละพิการ]....................................................๑๐ [หมอปรุงยาให้หยอด].................................................................๑๐ [พระมหาปาละนั่งหยอดยา]........................................................๑๑ [พระมหาปาละปรึกษากรัชกาย]..................................................๑๑ [หมอเลิกรักษาพระมหาปาละ].................................................... ๑๒ [พระเถระเสียจักษุ พร้อมด้วยบรรลุด้วยพระอรหัต]......................๑๒ [พวกภิกษุและชาวบ้านรับบำารุงพระเถระ]....................................๑๒ [พวกภิกษุไปเฝ้าพระศาสดา]....................................................... ๑๓ [พวกภิกษุแจ้งข่าวแก่น้องชายพระเถระ]......................................๑๓ [ส่งสามเณรหลานชายไปรับพระเถระ].........................................๑๔ [สามเณรชวนพระมหาปาละกลับ]............................................... ๑๔ [สามเณรถึงสีลวิบัติเพราะเสียงหญิง]........................................... ๑๔ [พระเถระไม่ยอมให้สามเณรคบ]................................................. ๑๕ [อาสนะท้าวสักกะร้อน]...............................................................๑๕ [ท้าวสักกเทวราช พาพระเถระไปถึงพระเชตวัน]...........................๑๖ [บุรพกรรมของพระจักขุปาลเถระ]...............................................๑๘ [แก้อรรถ]...................................................................................๑๙ ๒. เรื่องมัฏฐกุณฑลี ............................................................ ๒๑ [พราหมณ์ทำาตุ้มหูให้บุตร]...........................................................๒๑ [รักษาบุตรเองเพราะกลัวเสียขวัญข้าว]........................................ ๒๑ [ให้บุตรนอนที่ระเบียงเพราะกลัวคนเห็นสมบัติ ]...........................๒๑ [พระพุทธเจ้าเล็งเห็นอุปนิสัยของมัฏฐกุณฑลี ].............................. ๒๒ [มัฏฐกุณฑลีทำาใจให้เลื่อมใสในพระพุทธเจ้า]................................ ๒๒
Transcript of ธมฺมปทฏฺฐกถา ปฐโม ภาโค · 2020. 5. 8. ·...
ธมมปทฏฐกถา ปฐโม ภาโค
ปณามคาถา๑. ยมกวรรค วรรณนา๑. เรองพระจกขปาลเถระ ๖๒. เรองมฏฐกณฑล ๒๑๓. เรองพระตสสเถระ ๓๐๔. เรองความเกดขนของนางกาลยกษณ ๓๕๕. เรองภกษชาวเมองโกสมพ ๔๐๖. เรองจลกาลและมหากาล ๔๘
๗. เรองพระเทวทต ๕๔๘. เรองสญชย ๕๘๙. เรองพระนนทเถระ ๗๖๑๐. เรองนายจนทสกรก ๘๓๑๑. เรองธมมกอบาสก ๘๖๑๒. เรองพระเทวทต ๘๙๑๓. เรองนางสมนาเทว ๙๙๑๔. เรองภกษ ๒ สหาย ๑๐๒
คลกทหวขอเพอไปยงหนาทตองการ – กด Home เพอกลบมายงหนาแรกPaliDict ๘ พ.ค.๖๓ จดหนาดวยโปรแกรม LibreOffice 6
แผนผงประกอบ: แผนทชมพทวป • สถานทจำาพรรษา • ลำาดบเหตการณพระพทธศาสนา • ราชวงศและตระกลตางๆ •
ปณามคาถา๑. ยมกวรรค วรรณนา๑. เรองพระจกขปาลเถระ.....................................................๖[กฎมพทำาพธขอบตร]....................................................................๖[กฎมพไดบตรสองคน]...................................................................๖[พระศาสดาประทบอยในกรงสาวตถ ๒๕ พรรษา]..........................๖[ผบำารงภกษสามเณร]....................................................................๗[เศรษฐไมเคยทลถามปญหา]..........................................................๗[ชาวสาวตถไปฟงธรรม].................................................................๗[มหาปาละตามไปฟงธรรม]............................................................๗[อนปพพกถา ๕]...........................................................................๘[มหาปาละขอบวช].......................................................................๘[มหาปาละมอบสมบตใหนองชาย]..................................................๘[มหาปาละบรรพชาอปสมบท].......................................................๙[ธระ ๒ อยางในพระศาสนา]..........................................................๙[พระมหาปาละเดนทางไปบานปลายแดน]......................................๙[ชาวบานเลอมใส อาราธนาใหอยจำาพรรษา]...................................๙[พระมหาปาละถอเนสชชกธดงค]...................................................๙[จกษของพระมหาปาละพการ]....................................................๑๐[หมอปรงยาใหหยอด].................................................................๑๐
[พระมหาปาละนงหยอดยา]........................................................๑๑[พระมหาปาละปรกษากรชกาย]..................................................๑๑[หมอเลกรกษาพระมหาปาละ]....................................................๑๒[พระเถระเสยจกษ พรอมดวยบรรลดวยพระอรหต]......................๑๒[พวกภกษและชาวบานรบบำารงพระเถระ]....................................๑๒[พวกภกษไปเฝาพระศาสดา].......................................................๑๓[พวกภกษแจงขาวแกนองชายพระเถระ]......................................๑๓[สงสามเณรหลานชายไปรบพระเถระ].........................................๑๔[สามเณรชวนพระมหาปาละกลบ]...............................................๑๔[สามเณรถงสลวบตเพราะเสยงหญง]...........................................๑๔[พระเถระไมยอมใหสามเณรคบ].................................................๑๕[อาสนะทาวสกกะรอน]...............................................................๑๕[ทาวสกกเทวราช พาพระเถระไปถงพระเชตวน]...........................๑๖[บรพกรรมของพระจกขปาลเถระ]...............................................๑๘[แกอรรถ]...................................................................................๑๙๒. เรองมฏฐกณฑล............................................................๒๑[พราหมณทำาตมหใหบตร]...........................................................๒๑[รกษาบตรเองเพราะกลวเสยขวญขาว]........................................๒๑[ใหบตรนอนทระเบยงเพราะกลวคนเหนสมบต]...........................๒๑[พระพทธเจาเลงเหนอปนสยของมฏฐกณฑล]..............................๒๒[มฏฐกณฑลทำาใจใหเลอมใสในพระพทธเจา]................................๒๒
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๒ • •
[เพราะใจเลอมใส ทำากาละไปเกดในเทวโลก]................................๒๓[พราหมณครำาครวญถงบตร].......................................................๒๓[เทพบตรจำาแลงกายไปหาพราหมณ]...........................................๒๓[เทพบตรกบพราหมณโตวาทะกน]..............................................๒๓[พราหมณยอมจำานน แลวชมเชยเทพบตร]...................................๒๔[พราหมณซกถามเทพบตร].........................................................๒๕[พราหมณถงพระพทธเจาเปนสรณะ]...........................................๒๕[เทพบตรโอวาทพราหมณแลวกหายตวไป]...................................๒๖[พราหมณถวายทานแดพระพทธเจา]...........................................๒๖[ใจเปนใหญในกรรมทกอยาง]......................................................๒๘[แกอรรถ]...................................................................................๒๘๓. เรองพระตสสเถระ.........................................................๓๐[พระตสสเถระเปนผวายากและถอตว].........................................๓๐[พระตสสะทลเรองแดพระศาสดา]...............................................๓๐[พระตสสะไมยอมขมาภกษสงฆ].................................................๓๑[บรพกรรมของพระตสสะ]..........................................................๓๑[โทษของการนอนไมเปนท].........................................................๓๑[ดาบสทง ๒ ตางสาปกน]............................................................๓๒[ประชาชนเดอดรอนตลอดถงพระราชา]......................................๓๒[เวรไมระงบดวยผกเวร]...............................................................๓๓[แกอรรถ]...................................................................................๓๔๔. เรองความเกดขนของนางกาลยกษณ............................๓๕[มารดาหาภรรยาใหบตร]............................................................๓๕[เมยหลวงปรงยาทำาลายครรภเมยนอย].......................................๓๕[ผลดกนสงหารคนละชาต ดวยอำานาจผกเวร]...............................๓๖[เวรไมระงบดวยเวร แตระงบไดดวยไมผกเวร]..............................๓๗[แกอรรถ]...................................................................................๓๘[นางยกษณรฝนมากฝนนอย]......................................................๓๘[นางยกษณเรมตงสลากภตร].......................................................๓๙๕. เรองภกษชาวเมองโกสมพ.............................................๔๐[พระวนยธรกบพระธรรมกถกะถกเถยงกนเรองวนย]....................๔๐[พระศาสดาตรสสอนใหสามคคกน].............................................๔๑[ตรสสอนเทาไรกไมเชอ]..............................................................๔๑[พระศาสดาทรงระอา จงเสดจหนไปจำาพรรษาอยปารกขตวน]......๔๑[พวกอบาสกทรมานภกษ]...........................................................๔๒[ชางปารเลยยกะอปฏฐากพระศาสดา].........................................๔๒[วานรถวายรวงนำาผง].................................................................๔๓
[พญาชางสงเกตดวตรพระอานนท]..............................................๔๔[ไมไดสหายทมปญญา เทยวไปผเดยวประเสรฐกวา].....................๔๔[ชางทำากาละไปเกดเปนเทพบตร]................................................๔๖[ภกษชาวเมองโกสมพทลขอขมาพระศาสดา]...............................๔๖[แกอรรถ]...................................................................................๔๗๖. เรองจลกาลและมหากาล...............................................๔๘[พนอง ๓ คนทำาการคาขาย]........................................................๔๘[มหากาลฟงธรรม แลวลานองชายไปบวช]...................................๔๘[พระมหากาลบำาเพญโสสานกธดงค]............................................๔๘[ระเบยบของผอยในปาชา]..........................................................๔๙[พระจลกาลกลมใจ]....................................................................๕๐[พระมหากาลพจารณาศพกลธดา]...............................................๕๐[พระมหากาลบรรลพระอรหต]....................................................๕๐[ระเบยบปอาสนะสมยพทธกาล].................................................๕๐[พระจลกาลถกหญงจบสก].........................................................๕๑[พระมหากาลกถกภรรยาจบสก]..................................................๕๑[พระมหากาลเปนผไมหวนไหว]...................................................๕๒[แกอรรถ]...................................................................................๕๒[พระมหากาลเหาะหนภรรยา].....................................................๕๓๗. เรองพระเทวทต............................................................๕๔[พระสารบตรแสดงธรรมแกชาวกรงราชคฤห]..............................๕๔[นมนตภกษพนรป รบภตตาหาร]................................................๕๔[ชวนชาวบานถวายภตตาหาร].....................................................๕๔[ถวายผาราคาตงแสนแกพระเทวทต]...........................................๕๕[เทวทตนงหมผาไมสมควรแกตน]................................................๕๕[ครงกอน เทวทตเปนนายพรานชาง]............................................๕๕[ของดยอมควรแกคนด หาควรแกคนชวไม]..................................๕๖[แกอรรถ]...................................................................................๕๗๘. เรองสญชย.................................................................... ๕๘[พระศาสดาไดรบพยากรณจากพระพทธเจา ๒๓ พระองค]...........๕๘[ทรงเหนเทวทตแลวเสดจบรรพชา].............................................๕๙[ทรงบรรลสพพญญตญาณ แลวทรงแสดงธรรม]...........................๕๙[ทรงสงสาวกไปประกาศพระศาสนา]...........................................๖๐[ประวตพระสารบตรและพระโมคคลลานะ].................................๖๐[สองสหายทำากตกากน]...............................................................๖๑[พระอสสชแสดงหวใจพระศาสนา]..............................................๖๒[สองสหายสำาเรจพระโสดาบน]....................................................๖๓
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๓ • •
[สองสหายชวนสญชยไปเฝาพระศาสดา]......................................๖๓[ศษยสำาเรจอรหตตผลกอนอาจารย]............................................๖๔[พวกภกษตเตยนพระศาสดา]......................................................๖๕[บรพกรรมขอพระอญญาโกณฑญญะ].........................................๖๕[บรพกรรมของชน ๕๕ คน มยสกลบตรเปนตน]...........................๖๖[บรพกรรมของภททวคคย ๓๐ คน].............................................๖๗[บรพกรรมของชฎล ๓ พนอง].....................................................๖๗[กนอาหารทเขาอทศภกษสงฆ ตายไปเปนเปรต]...........................๖๘[พวกเปรตถามเวลาไดอาหาร กะพระพทธเจา ๓ พระองค]...........๖๙[พวกเปรตพนทกข เพราะผลทาน]..............................................๖๙[บรพกรรมของพระอครสาวกทง ๒]............................................๗๐[สองอครสาวก ทลเรองปจจบนแดพระศาสดา]............................๗๔[ผเหนผดกบผเหนถก ไดรบผลตางกน]........................................๗๕[แกอรรถ]...................................................................................๗๕๙. เรองพระนนทเถระ........................................................๗๖[พระศาสดาเสดจกรงกบลพสด]..................................................๗๖[นนทพทธอนชา ออกบวช].........................................................๗๖[ราหลกมารทลขอสมบตกะพระศาสดา].......................................๗๗[ราหกมารบรรพชา]....................................................................๗๗[พระนนทะอยากสก]..................................................................๗๘[พระศาสดาทรงทรมานพระนนทะ].............................................๗๘[พระนนทะสำาเรจอรหตตผล]......................................................๗๙[พระนนทะถกฟอง]....................................................................๘๐[แกอรรถ]...................................................................................๘๐[พระนนทะเคยถกลอดวยมาตคาม].............................................๘๐[บรพกรรมของพระนนทะ]..........................................................๘๑๑๐. เรองนายจนทสกรก....................................................๘๓[นายจนทะเลยงชพดวยการเลยงสกรขาย]...................................๘๓[อเวจนรก รอนยงกวาไฟธรรมดา]...............................................๘๓[นายจนทะเสวยผลกรรมทนตาเหน]............................................๘๔[เสวยผลกรรมในสมปรายภพ].....................................................๘๔[พวกภกษเขาใจวา เขาฆาสกรทำาการมงคล].................................๘๔[แกอรรถ]...................................................................................๘๔๑๑. เรองธมมกอบาสก.......................................................๘๖[อบาสกและครอบครวบำาเพญกศลเปนนตย]................................๘๖[อบาสกปวย นอนฟงธรรม].........................................................๘๖
[เทวดานำารถมารบอบาสกไปเทวโลก]..........................................๘๖[พวกภกษและบตรธดาอบาสกเขาใจผด]......................................๘๗[แกอรรถ]...................................................................................๘๘๑๒. เรองพระเทวทต..........................................................๘๙[เจาศากยะ ๖ พระองคทรงผนวช]...............................................๘๙[เจาทง ๒ สนทนากนถงเรองบวชและการงาน].............................๙๐[เจาศากยะทง ๓ สนทนากนถงทเกดแหงภตร].............................๙๐[อบาลออกบวชพรอมดวยศากยะทง ๖].......................................๙๑[ศากยะทง ๖ บรรลคณพเศษ].....................................................๙๑[พระเทวทตแสดงฤทธแกอชาตศตรราชกมาร].............................๙๒[พระเทวทตพยายามฆาพระพทธเจา]..........................................๙๒[กรรมชวของพระเทวทต ปรากฏแกมหาชน]................................๙๓[พระเทวทตทลขอวตถ ๕ ประการ].............................................๙๓[พระเทวทตทำาลายสงฆ].............................................................๙๓[อครสาวกทง ๒ ชกจงภกษกลบเขาพวกได].................................๙๔[บรพกรรมของพระเทวทต].........................................................๙๔[พระเทวทตใหสาวกนำาไปเฝาพระศาสดา]....................................๙๕[พระเทวทตถกธรณสบ]..............................................................๙๖[พระเทวทตเกดในอเวจ ถกตรงดวยหลาวเหลก]...........................๙๖[เมอกอนพระเทวทตกประพฤตผดในพระศาสดา]........................๙๗[ผทำาบาปยอมเดอดรอนในโลกทง ๒]...........................................๙๘[แกอรรถ]...................................................................................๙๘๑๓. เรองนางสมนาเทว......................................................๙๙[อบรมลกหลานใหรบหนาทของตน]............................................๙๙[นางสมนาปวยเรยกบดาวานองชาย]...........................................๙๙[ทานเศรษฐผบดารองไห ไปทลพระศาสดา]..............................๑๐๐[คนทำาบญยอมเพลดเพลนในโลกทง ๒].....................................๑๐๐[แกอรรถ]................................................................................๑๐๑๑๔. เรองภกษ ๒ สหาย...................................................๑๐๒[สองสหายออกบวช]................................................................๑๐๒[พระเถระทง ๒ พบกน]............................................................๑๐๒[พระศาสดาถามปญหาพระเถระทง ๒].....................................๑๐๓[พระวปสสกเถระไดรบสาธการ]...............................................๑๐๓[พดมาก แตไมปฏบตกไรประโยชน]..........................................๑๐๓[แกอรรถ]................................................................................๑๐๔
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๔ • ปณามคาถา • ปณามคาถา
ปณามคาถามหาโมหตโมนทเธ โลเก โลกนตทสสนา เยน สทธมมปชโชโต ชลโต ชลตทธนา ตสส ปาเท นมสสตวา สมพทธสส สรมโต สทธมมญจสส ปเชตวา กตวา สงฆสส จญชล, “ตำ ตำ การณมาคมม ธมมาธมเมส โกวโท สมปนนสทธมมปโท สตถา ธมมปทำ สภำ เทเสส กรณาเวค- สมสสาหตมานโส ยำ เว เทวมนสสานำ ปตปาโมชชวฑฒนำ ปรมปราภตา ตสส นปณา อตถวณณนา, ยา ตามพปณณทปมห ทปภาสาย สณฐตา น สาธยต เสสานำ สตตานำ หตสมปทำ, อปเปว นาม สาเธยย สพพโลกสส สา หตำ” อต อาสสมาเนน ทนเตน สมจารนา กมารกสสเปนาหำ เถเรน ถรเจตสา สทธมมฏฐตกาเมน สกกจจำ อภยาจโต, ตำ ภาสำ อตวตถารำ คตญจ วจนกกมำ ปหายาโรปยตวาน ตนต ภาสำ มโนรมำ, คาถานำ พยญชนปทำ ยำ ตตถ น วภาวตำ เกวลนตำ วภาเวตวา เสสนตเมว อตถโต ภาสนตเรน ภาสสสำ อาวหนโต วภาวนำ มนโส ปตปาโมชชำ อตถธมมปนสสตนต.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๕ • ๑. ยมกวรรค วรรณนา • ๑. ยมกวรรค วรรณนา
๑. ยมกวรรค วรรณนา๑. ยมกวคควณณนา
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๖ • ๑. เรองพระจกขปาลเถระ • ๑. เรองพระจกขปาลเถระ
๑. เรองพระจกขปาลเถระ๑. จกขปาลตเถรวตถ.
“มโนปพพงคมา ธมมา มโนเสฏฐา มโนมยา, มนสา เจ ปทฏเฐน ภาสต วา กโรต วา, ตโต นำ ทกขมเนวต จกกำว วหโต ปทนต.
อยำ ธมมเทสนา กตถ ภาสตาต.
“สาวตถยำ.
“กำ อารพภาต. “จกขปาลตเถรำ.
[กฎมพทำาพธขอบตร]
สาวตถยำ กร มหาสวณโณ นาม กฏมพโก อโหส อฑโฒ มหทธโน มหาโภโค อปตตโก.
โส เอกทวสำ นหานตตถำ คนตวา นหาตวา อาคจฉนโต อนตรามคเค สมปนนสาขำ เอกำ วนปปต ทสวา “อยำ มเหสกขาย เทวตาย ปรคคหโต ภวสสตต ตสส เหฏฐาภาคำ โสธาเปตวา ปาการปรกเขป การาเปตวา วาลกำ โอกราเปตวา ธชปตากำ อสสาเปตวา วนปปต อลงกรตวา “ปตตำ วา ธตรำ วา ลภตวา ตมหากำ มหาสกการำ กรสสามต ปตถนำ กตวา ปกกาม.
[กฎมพไดบตรสองคน]
อถสส ภรยาย กจฉยำ คพโภ ปตฏฐาส.
โส ตสสา คพภปรหารำ อทาส.
สา ทสมาสจจเยน ปตตำ วชาย.
เสฏฐ อตตนา ปาลตำ วนปปต นสสาย ลทธตตา ตสส “ปาโลต นามำ อกาส.
อปรภาเค อญญำ ปตตำ ลภ.
ตสส “จลลปาโลต นามำ กตวา อตรสส “มหาปาโลต นามำ กร.
เต วยปปตเต ฆรพนธเนน พนธส.
อปรภาเค มาตาปตโร กาลมกำส.
สพพำ โภคำ ทวนนำเยว ววเรสำ.
[พระศาสดาประทบอยในกรงสาวตถ ๒๕ พรรษา]
ตสม สมเย สตถา ปวตตตปวรธมมจกโก อนปพเพน คนตวา อนาถปณฑกมหาเสฏฐนา จตปปญญาสโกฏธนำ วสสชเชตวา การเต เชตวนมหาวหาเร วหรต มหาชนำ สคคมคเค จ โมกขมคเค จ ปตฏฐาปยมาโน.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๗ • ๑. เรองพระจกขปาลเถระ • [พระศาสดาประทบอยในกรงสาวตถ ๒๕ พรรษา]
ตถาคโต ห “มาตปกขโต อสตยา ปตปกขโต อสตยาต เทวอสตญาตกลสหสเสห การเต นโครธมหาวหาเร เอกเมว วสสาวาสำ วส อนาถปณฑเกน การเต เชตวนมหาวหาเร เอกนวสต วสาขาย สตตวสตโกฏธนปรจจาเคน การเต ปพพาราเม ฉ วสสาวาเสต ทวนนำ กลานำ คณมหนตตำ ปฏจจ สาวตถ นสสาย ปญจวสต วสสาวาเส วส.
[ผบำารงภกษสามเณร]
อนาถปณฑโกป วสาขาป มหาอปาสกา นพทธำ ทวสสส เทว วาเร ตถาคตสส อปฏฐานำ คจฉนต.
คจฉนตา จ “ทหรสามเณรา โน หตเถ โอโลเกสสนตต ตจฉหตถา น คตปพพา.
ปเรภตตำ คจฉนตา ขาทนยาทน คาหาเปตวา คจฉนต. ปจฉาภตตำ ปญจ เภสชชาน อฏฐ จ ปานาน.
นเวสเนส ปน เตสำ ทวนนำ ทวนนำ ภกขสหสสานำ นจจำ ปญญตตาเนวาสนาน โหนต.
อนนปานเภสชเชส โย ยำ อจฉต, ตสส ตำ ยถจฉตเมว สมปชชต.
[เศรษฐไมเคยทลถามปญหา]
เตส อนาถปณฑเกน เอกเมว ทวสำ สตถารำ๑ ปญโห๒ น ปจฉตปพโพ.
โส กร “ตถาคโต พทธสขมาโล ขตตยสขมาโล ‘พหปกาโร เม คหปตต มยหำ ธมมำ เทเสนโต กลเมยยาต สตถร อธมตตสเนเหน ปญหำ น ปจฉต.
สตถา ปน, ตสม นสนนมตเตเยว, “อยำ เสฏฐ มำ อรกขตพพฏฐาเน รกขต. อหำ ห กปปสตสหสสาธกาน จตตาร อสงเขยยาน อลงกตปปฏยตตำ อตตโน สสำ ฉนทตวา อกขน อปปาเฏตวา หทยมำสำ อพพตเตตวา ปาณสมำ ปตตทารำ ปรจจชตวา ปารมโย ปเรนโต ปเรสำ ธมมเทสนตถเมว ปเรส. เอส มำ อรกขตพพฏฐาเน รกขตต เอกำ ธมมเทสนำ กเถสเยว.
[ชาวสาวตถไปฟงธรรม]
ตทา สาวตถยำ สตต มนสสโกฏโย วสนต.
เตส สตถ ธมมกถำ สตวา ปญจโกฏมตตา มนสสา อรยสาวกา ชาตา, เทวโกฏมตตา ปถชชนา.
เตส อรยสาวกานำ เทวเยว กจจาน อเหสำ: ปเรภตตำ ทานำ เทนต. ปจฉาภตตำ คนธมาลาทหตถา วตถเภสชชปานกาท คาหาเปตวา ธมมสสวนตถาย คจฉนต.
[มหาปาละตามไปฟงธรรม]
อเถกทวสำ มหาปาโล อรยสาวเก คนธมาลาทหตเถ วหารำ คจฉนเต ทสวา “อยำ มหาชโน กห คจฉตต ปจฉตวา “ธมมสสวนายาต สตวา “อหำป คมสสามต คนตวา สตถารำ วนทตวา ปรสปรยนเต นสท.
๑ สตถาตป.๒ ปญหนตป.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๘ • ๑. เรองพระจกขปาลเถระ • [มหาปาละตามไปฟงธรรม]
พทธา จ นาม ธมมำ เทเสนตา สรณสลปพพชชาทนำ อปนสสยำ โอโลเกตวา อชฌาสยวเสน ธมมำ เทเสนต.
[อนปพพกถา ๕]
ตสมา ตำทวสำ สตถา ตสส อปนสสยำ โอโลเกตวา ธมมำ เทเสนโต อนปพพกถำ กเถส. เสยยถทำ ทานกถำ สลกถำ สคคกถำ กามานำ อาทนวำ โอการำ สงกเลสำ เนกขมเม อานสำสำ ปกาเสส.
[มหาปาละขอบวช]
ตำ สตวา มหาปาโล กฏมพโก จนเตส “ปรโลกำ คจฉนตำ ปตตธตโร วา โภคา วา นานคจฉนต, สรรำป อตตนา สทธ น คจฉต, ก เม ฆราวาเสน, ปพพชสสามต.
โส เทสนาปรโยสาเน สตถารำ อปสงกมตวา ปพพชชำ ยาจ.
อถ นำ สตถา “นตถ เต โกจ อาปจฉตพพยตตโก ญาตต อาห.
“กนฏฐภาตา เม อตถ ภนเตต.
“เตนห ตำ อาปจฉาหต.
[มหาปาละมอบสมบตใหนองชาย]
โส “สาธต สมปฏจฉตวา สตถารำ วนทตวา เคหำ คนตวา กนฏฐำ ปกโกสาเปตวา “ตาต ยำ อมสม กเล สวญญาณกาวญญาณกำ ธนำ กญจ อตถ. สพพนตำ ตว ภาโร. ปฏปชชาห นนต.
“ตมเห ปน สามต.
“อหำ สตถ สนตเก ปพพชสสามต.
“ก กเถส ภาตก. ตวำ, เม มาตร มตาย, มาตา วย. ปตร มเต, ปตา วย ลทโธ. เคเห โว มหาวภโว. สกกา เคหำ อชฌาวสนเตเหว ปญญาน กาตำ. มา เอวมกตถาต.
“ตาต มยา สตถ ธมมเทสนา สตา. สตถารา ห สณหสขมำ ตลกขณำ อาโรเปตวา อาทมชฌปรโยสานกลยาณธมโม เทสโต. น สกกา โส อคารมชเฌ ปเรตำ. ปพพชสสาม ตาตาต.
“ภาตก ตรณาปจ ตาว. มหลลกกาเล ปพพชสสถาต.
“ตาต มหลลกสส ห อตตโน หตถปาทาป อนสสวา โหนต. น วเส วตตนต. กมงคำ ปน ญาตกา. สวาหำ ตว วจนำ น กโรม. สมณปฏปตต ปเรสสาม
“ชราชชชรตา โหนต หตถปาทา อนสสวา ยสส โส วหตตถาโม กถำ ธมมำ จรสสต
“ปพพชสสาเมวาหำ ตาตาต.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๙ • ๑. เรองพระจกขปาลเถระ • [มหาปาละบรรพชาอปสมบท]
[มหาปาละบรรพชาอปสมบท]
ตสส วรวนตสเสว, สตถ สนตกำ คนตวา ปพพชชำ ยาจตวา ลทธปพพชชปสมปโท อาจรยปชฌายานำ สนตเก ปญจ วสสาน วสตวา วตถวสโส ปวาเรตวา สตถารำ อปสงกมตวา วนทตวา ปจฉ “ภนเต อมสม สาสเน กต ธรานต.
[ธระ ๒ อยางในพระศาสนา]
“คนถธรำ วปสสนาธรนต เทวเยว ธราน ภกขต.
“กตมำ ปน ภนเต คนถธรำ. กตมำ วปสสนาธรนต.
“อตตโน ปญญานรเปน เอกำ วา เทว วา นกาเย สกลำ วา ปน เตปฏกำ พทธวจนำ อคคณหตวา ตสส ธารณำ กถนำ วาจนนต อทำ คนถธรำ นาม. สลลหกวตตโน ปน ปนตเสนาสนาภรตสส อตตภาเว ขยวยำ ปฏฐเปตวา สาตจจกรยาวเสน วปสสนำ วฑเฒตวา อรหตตคคหณนต อทำ๑ วปสสนาธรำ นามาต.
“ภนเต อหำ มหลลกกาเล ปพพชโต คนถธรำ ปเรตำ น สกขสสาม, วปสสนาธรำ ปน ปเรสสาม. กมมฏฐานำ เม กเถถาต.
[พระมหาปาละเดนทางไปบานปลายแดน]
อถสส สตถา ยาว อรหตตา กมมฏฐานำ กเถส.
โส สตถารำ วนทตวา อตตนา สหคามโน ภกข ปรเยสนโต สฏฐ ภกข ลภตวา เตห สทธ นกขมตวา วสโยชนสตมคคำ คนตวา เอกำ มหนตำ ปจจนตคามำ ปตวา ตตถ สปรวาโร ปณฑาย ปาวส.
[ชาวบานเลอมใส อาราธนาใหอยจำาพรรษา]
มนสสา วตตสมปนเน ภกข ทสวา ปสนนจตตา อาสนาน ปญญาเปตวา นสทาเปตวา ปณเตนาหาเรน ปรวสตวา “ภนเต กห อยยา คจฉนตต ปจฉตวา “ยถาผาสกฏฐานำ อปาสกาต วตเต ปณฑตมนสสา “วสสาวาสำ เสนาสนำ ปรเยสนต ภทนตาต ญตวา “ภนเต สเจ อยยา อมำ เตมาสำ อธ วเสยยำ, มยำ สรเณส ปตฏฐาย สลาน คณเหยยามาต อาหำส.
เตป “มยำ อมาน กลาน นสสาย ภวนสสรณำ กรสสามาต อธวาเสสำ.
มนสสา เตสำ ปฏญญำ คเหตวา วหารำ ปฏชคคตวา รตตฏฐานทวาฏฐานาน สมปาเทตวา อทำส.
เต นพทธำ ตเมว คามำ ปณฑาย ปวสนต.
อถ เน เอโก เวชโช อปสงกมตวา “ภนเต พหนนำ วสนฏฐาเน อผาสกำป นาม โหต. ตสม อปปนเน, มยหำ กเถยยาถ. เภสชชำ กรสสามต ปวาเรส.
[พระมหาปาละถอเนสชชกธดงค]
เถโร วสสปนายกาทวเส เต ภกข อามนเตตวา ปจฉ “อาวโส อมำ เตมาสำ กตห อรยาปเถห วตนาเมสสถาต.
๑ กตถจ อต อทนต น ทสสต.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๑๐ • ๑. เรองพระจกขปาลเถระ • [พระมหาปาละถอเนสชชกธดงค]
“จตห ภนเตต.
“ก ปเนตำ อาวโส ปฏรป? นน อปปมตเตห ภวตพพำ? มยำ ห ธรมานสส พทธสส สนตกา กมมฏฐานำ คเหตวา อาคตา. พทธา จ นาม น สกกา สเฐน อาราเธตำ. กลยาณชฌาสเยน เหเต อาราเธตพพา. ปมตตสส จ นาม จตตาโร อปายา สกเคหสทสา. อปปมตตา โหถาวโสต.
“ตมเห ปน ภนเตต.
“อหำ ตห อรยาปเถห วตนาเมสสาม. ปฏฐ น ปสาเรสสาม อาวโสต.
“สาธ ภนเต. อปปมตตา โหถาต.
[จกษของพระมหาปาละพการ]
เถรสส นททำ อโนกกมนตสส, ปฐมมาเส อตกกนเต, อกขโรโค อปปชช.
ฉททฆฏโต อทกธารา วย อกขห ธารา ปคฆรนต.
โส สพพรตต สมณธมมำ กตวา อรณคคมเน คพภำ ปวสตวา นสท.
ภกข ภกขาจารเวลาย เถรสส สนตกำ คนตวา “ภกขาจารเวลา ภนเตต อาหำส.
“เตนหาวโส คณหถ ปตตจวรนต อตตโน ปตตจวรำ คาหาเปตวา นกขม.
ภกข ตสส อกข ปคฆรนเต ทสวา “กเมตำ ภนเตต ปจฉส.
“อกข เม อาวโส วาตา วชฌนตต.
“นน ภนเต เวชเชนมห ปวารตา? ตสส กเถยยามาต.
“สาธาวโสต.
[หมอปรงยาใหหยอด]
เต เวชชสส กถยส.
โส เตลำ ปจตวา เปเสส.
เถโร นาสาย เตลำ อาสญจนโต นสนนโกว อาสญจตวา อนโตคามำ ปาวส.
เวชโช ทสวา อาห “ภนเต อยยสส กร อกข วาโต วชฌตต.
“อาม อปาสกาต.
“ภนเต มยา เตลำ ปจตวา เปสตำ. นาสาย โว อาสตตนต.
“อาม อปาสกาต.
“อทาน กทสำาต.
“รชเตว อปาสกาต.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๑๑ • ๑. เรองพระจกขปาลเถระ • [พระมหาปาละนงหยอดยา]
[พระมหาปาละนงหยอดยา]
เวชโช “มยา เอกวาเรเนว วปสมนตถำ เตลำ ปหตำ. กนน โข โรโค น วปสนโตต จนเตตวา “ภนเต นสทตวา โว อาสตตำ, นปชชตวาต ปจฉ.
เถโร ตณห อโหส ปนปปนำ ปจฉยมาโนป น กเถส.
โส “วหารำ คนตวา วสนฏฐานำ โอโลเกสสามต จนเตตวา “เตนห ภนเต คจฉถาต เถรำ วสสชเชตวา วหารำ คนตวา เถรสส วสนฏฐานำ โอโลเกนโต จงกมนนสทนฏฐานเมว ทสวา สยนฏฐานำ อทสวา “ภนเต นสนเนห โว อาสตตำ, นปปนเนหต ปจฉ.
เถโร ตณห อโหส.
“มา ภนเต เอวมกตถ. สมณธมโม นาม, สรเร ยาเปนเต, สกกา กาตำ. นปชชตวา อาสญจถาต ปนปปนำ ยาจ.
[พระมหาปาละปรกษากรชกาย]
“คจฉาวโส. มนเตตวา ชานสสามต.
เถรสส จ ตตถ เนว ญาต น สาโลหตา๑ อตถ. เกน สทธ มนเตยย?
กรชกาเยน ปน สทธ มนเตนโต “วเทห ตาว อาวโส ปาลต. ก อกข โอโลเกสสส อทาห พทธสาสนำ? อนมตคคสม ห สำสารวฏเฏ ตว อกขกาณสส คณนา นตถ. อเนกาน ปน พทธสตาน พทธสหสสาน อตตาน. เตส เอกพทโธป น ปรจฉนโน. อทาน ‘อมำ อนโตวสสำ ตโย มาเส น นปชชสสามต เต มานสำ พทธำ. ตสมา จกขน เต นสสนต วา ภชชนต วา. พทธสาสนเมว ธาเรห, มา จกขนต ภตกายำ โอวทนโต อมา คาถา อภาส
“จกขน หายนต๒ มมายตาน.โสตาน หายนต, ตเถว เทโห.สพพมปทำ หายต เทหนสสตำกการณา ปาลต ตวำ ปมชชส?จกขน ชรนต๓ มมายตาน.โสตาน ชรนต, ตเถว กาโย.สพพมปทำ ชรต กายนสสตำกการณา ปาลต ตวำ ปมชชส?จกขน ภชชนต๔ มมายตาน.โสตาน ภชชนต, ตเถว รป.
๑ ญาตสาโลหตาตป ปาโฐ.๒ ส. หายนต.๓ ส. ชรนต.๔ ส. ภชชนต.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๑๒ • ๑. เรองพระจกขปาลเถระ • [พระมหาปาละปรกษากรชกาย]
สพพมปทำ ภชชต๕ รปนสสตำ.กการณา ปาลต ตวำ ปมชชสต.
[หมอเลกรกษาพระมหาปาละ]
เอวำ ตห คาถาห อตตโน โอวาทำ ทตวา นสนนโกว นตถกมมำ กตวา คามำ ปณฑาย ปาวส.
เวชโช ทสวา “ก ภนเต นตถกมมำ กตนต ปจฉ.
“อาม อปาสกาต.
“กทสำ ภนเตต.
“รชเตว อปาสกาต.
“นสทตวา โว ภนเต กตำ นปชชตวาต.
เถโร ตณห อโหส. ปนปปนำ ปจฉโตป น กญจ กเถส.
อถ นำ เวชโช “ภนเต ตมเห สปปายำ น กโรถ. อชช ปฏฐาย ‘อสเกน เม เตลำ ปกกนต มา วทตถ. อหำป ‘มยา โว เตลำ ปกกนต น วกขามต อาห.
[พระเถระเสยจกษ พรอมดวยบรรลดวยพระอรหต]
โส เวชเชน ปจจกขาโต วหารำ คนตวา “เวชเชนาป ปจจกขาโตส. อรยาปถำ มา วสสชช สมณาต อมาย คาถาย อตตานำ โอวทตวา สมณธมมำ อกาส.
“ปฏกขตโต ตกจฉาย เวชเชนาส ววชชโต นยโต มจจราชสส. ก ปาลต ปมชชสต.
อถสส, มชฌมยาเม อตกกนตมตเต, อปพพำ อจรมำ อกขน เจว กเลสา จ ปภชชส.
โส สกขวปสสโก อรหา หตวา คพภำ ปวสตวา นสท.
[พวกภกษและชาวบานรบบำารงพระเถระ]
ภกข ภกขาจารเวลาย คนตวา “ภกขาจารกาโล ภนเตต อาหำส.
“กาโล อาวโสต.
“อาม ภนเตต.
“เตนห คจฉถาต.
“ตมเห ปน ภนเตต.
“อกขน เม อาวโส ปรหนานต.
๕ ส. ภชชต.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๑๓ • ๑. เรองพระจกขปาลเถระ • [พวกภกษและชาวบานรบบำารงพระเถระ]
เต ตสส อกขน โอโลเกตวา อสสปณณเนตตา หตวา “ภนเต มา จนตยตถ. มยำ โว ปฏชคคสสามาต เถรำ อสสาเสตวา กตตพพยตตกำ วตตปฏวตตำ กตวา คามำ ปวสส.
มนสสา เถรำ อทสวา “ภนเต อมหากำ อยโย กหนต ปจฉตวา ตำ ปวตต สตวา ยาคำ เปเสตวา สยำ ปณฑปาตำ อาทาย คนตวา เถรำ วนทตวา ปาทมเล ปวฏฏมานา โรทตวา “มยำ ภนเต ปฏชคคสสาม. ตมเห มา จนตยตถาต สมสสาเสตวา ปกกมส.
ตโต ปฏฐาย นพทธำ ยาคภตตำ วหารเมว เปเสนต.
เถโรป อตเร สฏฐภกข นรนตรำ โอวทต.
เต ตสโสวาเท ฐตวา, อปกกฏฐาย ปวารณาย, สพเพว สห ปฏสมภทาห อรหตตำ ปาปณส.
[พวกภกษไปเฝาพระศาสดา]
วตถวสสา จ ปน สตถารำ ทฏฐกามา หตวา เถรำ อาหำส “ภนเต สตถารำ ทฏฐกามมหาต.
เถโร เตสำ วจนำ สตวา จนเตส “อหำ ทพพโล. อนตรามคเค จ อมนสสปรคคหตา อฏว อตถ. มย เอเตห สทธ คจฉนเต, สพเพ กลมสสนต. ภกขำป ลภตำ น สกขสสนต. อเม ปเรตรเมว เปเสสสามต.
อถ เน อาห “อาวโส ตมเห ปรโต คจฉถาต.
“ตมเห ปน ภนเตต.
“อหำ ทพพโล. อนตรามคเค จ อมนสสปรคคหตา อฏว อตถ. มย ตมเหห สทธ คจฉนเต, สพเพ กลมสสถ. ตมเห ปรโต คจฉถาต.
“มา ภนเต เอวำ กรตถ. มยำ ตมเหห สทธเยว คมสสามาต.
“มา โว อาวโส เอวำ รจจตถ. เอวำ สนเต, มยหำ อผาสกำ ภวสสต. มยหำ กนฏโฐ ตมเห ทสวา ปจฉสสต. อถสส มม จกขนำ ปรหนภาวำ อาโรเจยยาถ. โส มยหำ สนตกำ กญจเทว ปหณสสต. เตน สทธ อาคจฉสสาม. ตมเห มม วจเนน ทสพลญจ อสตมหาเถเร จ วนทถาต เต อยโยเชส.
[พวกภกษแจงขาวแกนองชายพระเถระ]
เต เถรำ ขมาเปตวา อนโตคามำ ปวสส.
มนสสา เต นสทาเปตวา ภกขำ ทตวา “ก ภนเต อยยานำ คมนากาโร ปญญายตต.
“อาม อปาสกา. สตถารำ ทฏฐกามมหาต.
เต ปนปปนำ ยาจตวา เตสำ คมนฉนทเมว ญตวา อนคนตวา ปรเทวตวา นวตตส.
เตป อนปพเพน เชตวนำ คนตวา สตถารญจ มหาเถเร จ เถรสส วจเนน วนทตวา ปนทวเส, ยตถ เถรสส กนฏโฐ วสต, ตำ วถ ปณฑาย ปวสส.
กฏมพโก เต สญชานตวา นสทาเปตวา กตปฏสนถาโร “ภาตกตเถโร เม กหนต ปจฉ.
อถสส เต ตำ ปวตต อาโรเจสำ.
โส เตสำ ปาทมเล ปวฏเฏนโต โรทตวา ปจฉ “อทาน ภนเต ก กาตพพนต.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๑๔ • ๑. เรองพระจกขปาลเถระ • [สงสามเณรหลานชายไปรบพระเถระ]
[สงสามเณรหลานชายไปรบพระเถระ]
“เถโร อโต กสสจ คมนำ ปจจาสสต. คตกาเล เตน สทธ อาคมสสตต.
“อยำ เม ภนเต ภาคเนยโย ปาลโต นาม. เอตำ เปเสถาต.
“เอวำ เปเสตำ น สกกา. มคเค ปรปนโถ อตถ. ปพพาเชตวา เปเสตำ วฏฏตต.
“เอวำ กตวา เปเสถ ภนเตต.
อถ นำ ปพพาเชตวา อฑฒมาสมตตำ จวรคคหณาทน สกขาเปตวา มคคำ อาจกขตวา ปหณส.
โส อนปพเพน ตำ คามำ ปตวา คามทวาเร เอกำ มหลลกำ ทสวา “อมำ คามำ นสสาย โกจ อารญญโก วหาโร อตถต ปจฉ.
“อตถ ภนเตต.
“โก ตตถ วสตต.
“ปาลตตเถโร นาม ภนเตต.
“มคคำ เม อาจกขถาต.
“โกส ตวำ ภนเตต.
“เถรสส ภาคเนยโยมหต.
[สามเณรชวนพระมหาปาละกลบ]
อถ นำ คเหตวา วหารำ เนส.
โส เถรำ วนทตวา อฑฒมาสมตตำ วตตปฏวตตำ กตวา เถรำ สมมา ปฏชคคตวา “ภนเต มาตลกฏมพโก เม ตมหากำ อาคมนำ ปจจาสสต. เอถ คจฉามาต อาห.
“เตนห เม ยฏฐโกฏ คณหาหต.
โส ยฏฐโกฏ คเหตวา เถเรน สทธ อนโตคามำ ปาวส.
มนสสา เถรำ นสทาเปตวา “ก ภนเต คมนากาโร โว ปญญายตต ปจฉส.
“อาม อปาสกา. คนตวา สตถารำ วนทสสามต.
เต นานปปกาเรน ยาจตวา อลภนตา เถรำ อยโยเชนตา อปฑฒปถำ คนตวา โรทตวา นวตตส.
[สามเณรถงสลวบตเพราะเสยงหญง]
สามเณโร เถรำ ยฏฐโกฏยา อาทาย คจฉนโต นตรามคเค อฏวยำ สงกฏฐนครำ นาม เถเรน อปนสสาย วตถปพพคามำ สมปาปณ.
โส ตโต นกขมตวา อรญเญ คายตวา ทารน อทธรนตยา เอกสสา อตถยา คตสททำ สตวา สเร นมตตำ คณห.
อตถสทโท วย ห อญโญ สทโท ปรสานำ สกลสรรำ ผรตวา ฐาตำ สมตโถ นาม นตถ.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๑๕ • ๑. เรองพระจกขปาลเถระ • [สามเณรถงสลวบตเพราะเสยงหญง]
เตนาห ภควา “นาหำ ภกขเว อญญำ เอกสททมป สมนปสสาม, โย๑ เอวำ ปรสสส จตตำ ปรยาทาย ตฏฐต, ยถยทำ ภกขเว อตถสทโทต.
สามเณโร ตตถ นมตตำ คเหตวา ยฏฐโกฏ วสสชเชตวา “ตฏฐถ ตาว ภนเต. กจจำ เม อตถต ตสสา สนตกำ คโต.
สา ตำ ทสวา ตณห อโหส.
โส ตาย สทธ สลวปตต ปาปณ.
เถโร จนเตส “อทาเนเวโก คตสทโท สยตถ. โส จ โข อตถยา. สามเณโรป จรายต. โส สลวปตต ปตโต ภวสสตต.
โสป อตตโน กจจำ นฏฐาเปตวา อาคนตวา “คจฉาม ภนเตต อาห.
อถ นำ เถโร ปจฉ “ปาโป ชาโตส สามเณราต.
โส ตณห หตวา ปนปปนำ ปฏโฐป น กญจ กเถส.
[พระเถระไมยอมใหสามเณรคบ]
อถ นำ เถโร อาห “ตาทเสน ปาเปน มม ยฏฐโกฏคคหณกจจำ นตถต.
โส สำเวคปปตโต กาสายาน อปเนตวา คหนยาเมน ปรทหตวา “ภนเต อหำ ปพเพ สามเณโร. อทาน ปนมห คห ชาโต ปพพชนโตปจาหำ น สทธาย ปพพชโต. มคคปรปนถภเยน ปพพชโต. เอถ คจฉามาต อาห.
“อาวโส คหปาโปป สมณปาโปป ปาโปเยว. ตวำ สมณภาเว ฐตวาป สลมตตำ ปเรตำ นาสกข, คห หตวา กนนาม กลยาณำ กรสสส. ตาทเสน ปาเปน มม ยฏฐโกฏคคหณกจจำ นตถต.
“ภนเต อมนสสปททโต มคโค . ตมเห จ อนธา. กถำ อธ วสสสถาต.
อถ นำ เถโร “อาวโส ตวำ มา เอวำ จนตย. อเธว เม นปชชตวา มรนตสสาป, อปราปรำ ปวฏเฏนตสสาป, ตยา สทธ คมนำ นาม นตถต วตวา อมา คาถา อภาส
“หนทาหำ หตจกขสม กนตารทธานมาคโต สยมาโน น คจฉาม, นตถ พาเล สหายตา. หนทาหำ หตจกขสม กนตารทธานมาคโต มรสสาม โน คมสสาม, นตถ พาเล สหายตาต.
ตำ สตวา อตโร สำเวคชาโต “ภารยำ วต เม สาหสกำ อนนจฉวกำ กมมำ กตนต พาหา ปคคยห กนทนโต วนสณฑำ ปกขนทตวา ตถา ปกกนโตว อโหส.
[อาสนะทาวสกกะรอน]
เถรสสาป สลเตเชน สฏฐโยชนายามำ ปณณาสโยชนวตถตำ ปณณรสโยชนพหลำ ชยสมนปปผวณณำ นสทนฏฐหนกาเลส โอนมนนนมนปกตกำ สกกสส เทวราชสส ปณฑกมพลสลาสนำ อณหาการำ ทสเสส.
สกโก “โก น โข มำ ฐานา จาเวตกาโมต โอโลเกนโต ทพเพน จกขนา เถรำ อททส.
๑ ส. ม. เอวเมว โหต. ปาลยมปน ยนต ทสสต.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๑๖ • ๑. เรองพระจกขปาลเถระ • [อาสนะทาวสกกะรอน]
เตนาห โปราณา
“สหสสเนตโต เทวนโท ทพพจกขำ วโสธย‘ปาปครห อยำ ปาโล อาชวำ ปรโสธย’,สหสสเนตโต เทวนโท ทพพจกขำ วโสธย ‘ธมมครโก อยำ ปาโล นสนโน สาสเน รโต’าต.
อถสส เอตทโหส “สจาหำ เอวรปสส ปาปครหโน ธมมครกสส อยยสส สนตกำ น คมสสาม. มทธา เม สตตธา ผเลยย. คมสสามสส สนตกนต.
ตโต
สหสสเนตโต เทวนโท เทวรชชสรธโร ตำขเณน อาคนตวา จกขปาลำ อปาคม.
อปคนตวา จ ปน เถรสสาวทเร ปทสททำ อกาส.
อถ นำ เถโร ปจฉ “โก เอโสต.
“อหำ ภนเต อทธโกต.
“กห ยาส อปาสกาต.
“สาวตถยำ ภนเตต.
“ยาห อาวโสต.
“อยโย ปน ภนเต กห คมสสตต.
“อหำป ตตเถว คมสสามต.
“เตนห เอกโตว คจฉาม ภนเตต.
“อหำ ทพพโล. มยา สทธ คจฉนตสส ตว ปปญโจ ภวสสตต.
“มยหำ อจจายกำ นตถ. อหำป อยเยน สทธ คจฉนโต ทสส ปญญกรยาวตถส เอกำ ลภสสาม. เอกโตว คจฉาม ภนเตต.
เถโร “เอโส สปปรโส ภวสสตต จนเตตวา “เตนห ยฏฐโกฏ คณห อปาสกาต อาห.
[ทาวสกกเทวราช พาพระเถระไปถงพระเชตวน]
สกโก ตถา กตวา ปฐว สงขปนโต สายณหสมเย เชตวนำ สมปาเปส.
เถโร สงขปณวาทสทเท สตวา “กตเถโส สทโทต ปจฉ.
“สาวตถยำ ภนเตต.
“มยำ คมนกาเล จเรน คมมหาต.
“อหำ อชกมคคำ ชานาม ภนเตต.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๑๗ • ๑. เรองพระจกขปาลเถระ • [ทาวสกกเทวราช พาพระเถระไปถงพระเชตวน]
ตสม ขเณ เถโร “นายำ มนสโส เทวตา ภวสสตต สลลกเขส.
(เตนาห โปราณา)
สหสสเนตโต เทวนโท เทวรชชสรธโร สงขปตวาน ตำ มคคำ ขปป สาวตถมาคม. (อต)
โส เถรสเสวตถาย กนฏฐกฏมพเกน การตำ ปณณสาลำ เนตวา ผลเก นสทาเปตวา ปยสหายวณเณน ตสส สนตกำ คนตวา “สมม ปาลาต ปกโกส.
“ก สมมาต.
“เถรสส อาคตภาวำ ชานาสต.
“น ชานาม. ก ปน เถโร อาคโตต.
“อาม สมม. อทานาหำ วหารำ คนตวา เถรำ ตยา การตปณณสาลายำ นสนนกำ ทสวา อาคโตมหต วตวา ปกกาม.
กฏมพโกป วหารำ คนตวา เถรำ ทสวา ปาทมเล ปวฏเฏนโต โรทตวา “อทำ ทสวา อหำ ภนเต ตมหากำ ปพพชตำ นาทาสนตอาทน วตวา เทว ทาสทารเก ภชสเส กตวา เถรสส สนตเก ปพพาเชตวา “อนโตคามโต ยาคภตตาทน อาหรตวา เถรำ อปฏฐหถาต ปฏปาเทส.
สามเณรา วตตปฏวตตำ กตวา เถรำ อปฏฐหส.
อเถกทวสำ ทสาวาสโน ภกข “สตถารำ ปสสสสามาต เชตวนำ อาคนตวา สตถารำ วนทตวา อสตมหาเถเร ทสวา วหารจารกำ จรนตา จกขปาลตเถรสส วสนฏฐานำ ปตวา “อทำป ปสสสสามาต สายำ ตทภมขา อเหสำ.
ตสม ขเณ มหาเมโฆ อฏฐห.
เต “อทาน สายญจ. เมโฆ จ อฏฐโต. ปาโตว อาคนตวา ปสสสสามาต นวตตส.
เทโว ปฐมยาเม วสสตวา มชฌมยาเม วคโต.
เถโร อารทธวรโย อาจณณจงกมโน ตสมา ปจฉมยาเม จงกมนำ โอตร.
ตทา ปน นววฏฐาย ภมยา พห อนทโคปกา อฏฐหส.
เต, เถเร จงกมนเต, เยภยเยน วปชชส.
อนเตวาสกา เถรสส จงกมนฏฐานำ กาลสเสว น สมมชชส.
อตเร ภกข “เถรสส วสนฏฐานำ ปสสสสามาต อาคนตวา จงกมเน ปาณเก ทสวา “โก อมสม๑ จงกมตต ปจฉส.
“อมหากำ อปชฌาโย ภนเตต.
เต อชฌายส “ปสสถ สมณสส กมมำ. สจกขกาเล นปชชตวา นททายนโต กญจ อกตวา อทาน จกขวกลกาเล ‘จงกมามต เอตตเก ปาเณ มาเรส. ‘อตถำ กรสสามต อนตถำ อกรต.
อถ เต คนตวา ตถาคตสส อาโรเจสำ “ภนเต จกขปาลตเถโร ‘จงกมามต พห ปาณเก มาเรสต.
“ก ปน โส ตมเหห มาเรนโต ทฏโฐต.
๑ อธาต ยตตตรำ.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๑๘ • ๑. เรองพระจกขปาลเถระ • [ทาวสกกเทวราช พาพระเถระไปถงพระเชตวน]
“น ทฏโฐ ภนเตต.
“ยเถว ตมเห ตำ น ปสสถ, ตถา โสป เต ปาเณ น ปสสต, ขณาสวานำ มรณเจตนา นาม นตถ ภกขเวต.
“ภนเต อรหตตสส อปนสสเย สต, กสมา อนโธ ชาโตต.
“อตตนา กตกมมวเสน ภกขเวต.
“ก ปน ภนเต เตน กตนต.
[บรพกรรมของพระจกขปาลเถระ]
เตนห ภกขเว สณาถ.
อตเต พาราณสยำ พาราณสราเช รชชำ กาเรนเต, เอโก เวชโช คามนคเม จรตวา เวชชกมมำ กโรนโต เอกำ จกขทพพลำ อตถ ทสวา ปจฉ “กนเต อผาสกนต.
“อกขห น ปสสามต.
“เภสชชนเต กรสสามต.
“กโรห สามต.
“ก เม ทสสสต.
“สเจ เม อกขน ปากตกาน กาตำ สกขสสส, อหนเต สทธ ปตตธตาห ทาส ภวสสามต.
โส “สาธต เภสชชำ สำวทห.
เอกเภสชเชเนว อกขน ปากตกาน อเหสำ.
สา จนเตส “อหำ เอตสส ‘สปตตธตา ทาส ภวสสามต ปฏชาน. น โข ปน มำ สณเหน สมทาจรสสต. วญเจสสาม นนต.
สา เวชเชนาคนตวา “กทสำ ภทเทต ปฏฐา “ปพเพ เม อกขน โถกำ รชชส. อทาน อตเรกตรำ รชชนตต อาห.
เวชโช “อยำ มำ วญเจตวา กญจ อทาตกามา. น เม เอตาย ทนนภตยา อตโถ. อทาน ตำ อนธำ กรสสามต จนเตตวา
เคหำ คนตวา ภรยาย ตมตถำ อาจกข.
สา ตณห อโหส.
โส เอกำ เภสชชำ โยเชตวา ตสสา สนตกำ คนตวา “ภทเท อมำ เภสชชำ อญชาหต อญชาเปส.
เทว อกขน ทปสขา วย วชฌายส.
โส เวชโช จกขปาโล อโหส.
“ภกขเว ตทา มม ปตเตน กตกมมำ ปจฉโต ปจฉโต อนพนธ. ปาปกมมำ ห นาเมตำ ธรำ วหโต พลวททสส ปทำ จกกำ วย อนคจฉตต.
อทำ วตถำ กเถตวา อนสนธ ฆเฏตวา ปตฏฐาปตมตตกำ สาสนำ ราชมททาย ลญฉนโต วย ธมมราชา อมำ คาถมาห
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๑๙ • ๑. เรองพระจกขปาลเถระ • [บรพกรรมของพระจกขปาลเถระ]
“มโนปพพงคมา ธมมา มโนเสฏฐา มโนมยา. มนสา เจ ปทฏเฐน ภาสต วา กโรต วา, ตโต นำ ทกขมเนวต จกกำว วหโต ปทนต.
[แกอรรถ]
ตตถ มโนต กามาวจรกสลาทเภทำ สพพมป จตภมกจตตำ. อมสม ปน ปเท ตทา ตสส เวชชสส อปปนนจตตวเสน นยมยมานำ ววตถาปยมานำ ปรจฉชชมานำ. โทมนสสสหคตำ ปฏฆสมปยตตำ จตตเมว ลพภต.
ปพพงคมาต: เตน ปฐมคามนา หตวา สมนนาคตา.
ธมมาต: คณเทสนาปรยตตนสสตตนชชววเสน จตตาโร ธมมา นาม.
เตส
“น ห ธมโม อธมโม จ อโภ สมวปากโน. อธมโม นรยำ เนต ธมโม ปาเปต สคคตนต
อยำ คณธมโม นาม.
“ธมมำ โว ภกขเว เทเสสสาม อาทกลยาณนต อยำ เทสนาธมโม นาม.
“อธ ปน ภกขเว เอกจเจ กลปตตา ธมมำ ปรยาปณนต สตตำ เคยยนต อยำ ปรยตตธมโม นาม.
“ตสม โข ปน สมเย ธมมา โหนต. ขนธา โหนตต อยำ นสสตตธมโม นาม.
“นชชวธมโมตป เอเสว นโย.
เตส อมสม ฐาเน นสสตตนชชวธมโม อธปเปโต.
โส อตถโต ตโย อรปโน ขนธา “เวทนากขนโธ สญญากขนโธ สงขารกขนโธต. เอเต ห. มโน ปพพงคโม เอเตสนต มโนปพพงคมา นาม.
“กถำ ปเนเตห สทธ เอกวตถโก เอการมมโณ อปพพำ อจรมำ เอกกขเณ อปปชชมาโน มโน ปพพงคโม นาม โหตต.
อปปาทปปจจยตเถน.
ยถา ห พหส เอกโต คามฆาตาทกมมาน กโรนเตส, “โก เตสำ ปพพงคโมต วตเต, โย เตสำ ปจจโย โหต, ยำ นสสาย เต ตำ กมมำ กโรนต; โส ทตโต วา มตโต วา “เตสำ ปพพงคโมต วจจต; เอวำ สมปทมทำ เวทตพพำ.
อต อปปาทปปจจยตเถน มโน ปพพงคโม เอเตสนต มโนปพพงคมา. น ห เต, มเน อนปปชชนเต, อปปชชตำ สกโกนต. มโน ปน, เอกจเจส เจตสเกส อนปปชชนเตสป, อปปชชตเยว.
อธปตวเสน ปน มโน เสฏโฐ เอเตสนต มโนเสฏฐา.
ยถา ห โจราทนำ โจรเชฏฐกาทโย อธปตโน เสฏฐา; ตถา เตสมป มโนต มโนเสฏฐา.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๒๐ • ๑. เรองพระจกขปาลเถระ • [แกอรรถ]
ยถา ปน ทารอาทห นปผนนาน ตาน ตาน ภณฑาน ทารมยาทน นาม โหนต; ตถา เอเตป มนโต นปผนนตตา มโนมยา นาม.
ปทฏเฐนาต: อาคนตเกห อภชฌาทห โทเสห ปทฏเฐน.
ปกตมโน ห ภวงคจตตำ. ตำ อปปทฏฐำ,
ยถา ห ปสนนำ อทกำ อาคนตเกห นลาทห อปกกลฏฐำ นโลทกาทเภทำ โหต, น จ นวำ อทกำ นาป ปรมำ ปสนนอทกเมว; ตถา ตมป อาคนตเกห อภชฌาทห โทเสห ปทฏฐำ โหต, น จ นวำ จตตำ, นาป ปรมำ ภวงคจตตเมว.
เตนาห ภควา “ปภสสรมทำ ภกขเว จตตำ. ตญจ โข อาคนตเกห อปกกเลเสห อปกกลฏฐนต.
เอวำ มนสา เจ ปทฏเฐน.
ภาสต วา กโรต วาต: โส ภาสมาโน จตพพธำ วจทจจรตเมว ภาสต, กโรนโต ตวธำ กายทจจรตเมว กโรต, อภาสนโต อกโรนโต ตาย อภชฌาทห ปทฏฐมานสตาย ตวธำ มโนทจจรตำ ปเรต. เอวมสส ทส อกสลกมมปถา ปารปร คจฉนต.
ตโต นำ ทกขมเนวตต: ตโต ตวธทจจรตโต ตำ ปคคลำ ทกขมเนวต: ทจจรตานภาเวน จตส อปาเยส วา มนสเสส วา ตมตตภาวำ คจฉนตำ “กายวตถกมป อตรวตถกมปต อมนา ปรยาเยน กายกเจตสกำ วปากทกขำ อนคจฉต.
ยถาก? จกกำว วหโต ปทนต: ธเร ยตตสส ธรำ วหโต พลวททสส ปทำ จกกำ วย. ยถา ห โส เอกำป ทวสำ เทวป ปญจป ทสป อฑฒมาสำป วหนโต จกกำ นวตเตตำ ชหตำ น สกโกต; อถขวสส ปรโต อตกกมนตสส ยคำ ควำ พาธต, ปจฉโต ปฏกกมนตสส จกกำ อรมำสำ ปฏหนต; อเมห ทวห การเณห พาธนตำ จกกำ ตสส ปทานปทกำ โหนต, ตเถว มนสา ปทฏเฐน ตณ ทจจรตาน ปเรตวา ฐตำ ปคคลำ นรยาทส ตตถ ตตถ คตฏฐาเนส ทจจรตมลกำ กายกมป เจตสกมป ทกขำ อนพนธตต.
คาถาปรโยสาเน ตสสหสสา ภกข สห ปฏสมภทาห อรหตตำ ปาปณส.
สมปตตปรสายป เทสนา สาตถกา สผลา อโหสต.
จกขปาลตเถรวตถ.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๒๑ • ๒. เรองมฏฐกณฑล • ๒. เรองมฏฐกณฑล
๒. เรองมฏฐกณฑล๒. มฏฐกณฑลวตถ.
“มโนปพพงคมาต ทตยคาถาป สาวตถยำเยว มฏฐกณฑล อารพภ ภาสตา.
[พราหมณทำาตมหใหบตร]
สาวตถยำ กร อทนนปพพโก นาม พราหมโณ อโหส.
เตน กสสจ กญจ น ทนนปพพำ, เตน ตำ “อทนนปพพโกเตวว สญชานส.
ตสเสกปตตโก อโหส ปโย มนาโป.
อถสส ปลนธนำ กาเรตกาโม “สเจ สวณณการสสาจกขสสาม, เวตนำ ทาตพพำ ภวสสตต สยเมว สวณณำ โกฏเฏตวา มฏฐาน กณฑลาน กตวา อทาส.
เตนสส ปตโต “มฏฐกณฑลเตวว ปญญายตถ.
[รกษาบตรเองเพราะกลวเสยขวญขาว]
ตสส โสฬสวสสกาเล ปณฑโรโค อทปาท.
มาตา ปตตำ โอโลเกตวา “พราหมณ ปตตสส เต โรโค อปปนโน. ตกจฉาเปห นนต อาห.
“โภต สเจ เวชชำ อาเนสสาม, ภตตเวตนำ ทาตพพำ ภวสสต. ตวำ มม ธนจเฉทำ น โอโลเกสต.
“อถ ก กรสสส พราหมณาต.
“ยถา เม ธนจเฉโท น โหต, ตถา กรสสามต.
โส เวชชานำ สนตกำ คนตวา “อสกโรคสส นาม ตมเห ก เภสชชำ กโรถาต ปจฉ.
อถสส เต ยำ วา ตำ วา รกขตจาท อาจกขนต.
โส ตำ อาหรตวา ปตตสส เภสชชำ กโรต.
ตำ กโรนตสเสวสส, โรโค พลวา อโหส อเตกจฉภาวำ อปาคม.
พราหมโณ ตสส ทพพลภาวำ ญตวา เอกำ เวชชำ ปกโกส.
โส โอโลเกตวา “อมหากำ เอกำ กจจำ อตถ. อญญำ เวชชำ ปกโกสตวา ตกจฉาเปหต ตำ ปจจกขาย นกขม.
[ใหบตรนอนทระเบยงเพราะกลวคนเหนสมบต]
พราหมโณ ตสส มรณสมยำ ญตวา “อมสส ทสสนตถาย อาคตาคตา อนโตเคเห สาปเตยยำ ปสสสสนต. พห นำ กรสสามต ปตตำ นหรตวา พห อาลนเท นปชชาเปส.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๒๒ • ๒. เรองมฏฐกณฑล • [พระพทธเจาเลงเหนอปนสยของมฏฐกณฑล]
[พระพทธเจาเลงเหนอปนสยของมฏฐกณฑล]
ตำ ทวสำ ภควา พลวปจจสสมเย มหากรณาสมาปตตโต วฏฐาย ปพพพทเธส กตาธการานำ อสสนนกสลมลานำ เวเนยยพนธวานำ ทสสนตถำ พทธจกขนา โลกำ โวโลเกนโต ทสสหสสจกกวาเฬ ญาณชาลำ ปตถร.
มฏฐกณฑล พหอาลนเท นปนนากาเรเนว ตสส อนโต ปญญาย.
| สตถา ตำ ทสวา ตสส อนโตเคหา นหรตวา ตตถ นปปชชาปตภาวำ ญตวา “อตถ น โข มยหำ เอตถ คตปปจจเยน อตโถต อปธาเรนโต อทำ อททส
“อยำ มาณโว มย จตตำ ปสาเทตวา กาลำ กตวา ตาวตสเทวโลเก ตสโยชนเก กนกวมาเน นพพตตสสต อจฉราสหสสปรวาโร ภวสสต.
พราหมโณป ตำ ฌาเปตวา โรทนโต อาฬาหเน วจรสสต.
เทวปตโต ตคาวตปปมาณำ สฏฐสกฏภาราลงการปฏมณฑตำ อจฉราสหสสปรวารำ อตตภาวำ โอโลเกตวา ‘เกน น โข กมเมน มยา อยำ สรสมปตต ลทธาต โอโลเกนโต มย จตตปปสาเทน ลทธภาวำ ญตวา ‘ธนจเฉทภเยน มม เภสชชำ อกาเรตวา อทาน อาฬาหนำ คนตวา โรทต. วปปการปปตตำ นำ กรสสามต ปตร อกขนตยา มฏฐกณฑลวณเณนาคนตวา อาฬาหนสสาวทเร นปปชชตวา โรทสสต.
อถ นำ พราหมโณ ‘โกส ตวนต ปจฉสสต
‘อหนเต ปตโต มฏฐกณฑลต
‘กห นพพตโตสต
‘ตาวตสภวเนต
‘ก กมมำ กตวาต วตเต, มย จตตปปสาเทน นพพตตภาวำ อาจกขสสต.
พราหมโณ ‘ตมเหส จตตำ ปสาเทตวา สคเค นพพตตา๑ นาม อตถต มำ ปจฉสสต.
อถสสาหำ ‘เอตตกาน สตาน วา สหสสาน วา สตสหสสาน วาต น สกกา คณนาย ปรจฉนทตนต วตวา ธมมปเท คาถำ ภาสสสาม.
คาถาปรโยสาเน จตราสตยา ปาณสหสสานำ ธมมาภสมโย ภวสสต.
มฏฐกณฑล โสตาปนโน ภวสสต, ตถา อทนนปพพโก พราหมโณ. |
อต อมำ กลปตตำ นสสาย ธมมยาโค มหา๒ ภวสสตต ญตวา
ปนทวเส กตสรรปฏชคคโน มหาภกขสงฆปรวโต สาวตถ ปณฑาย ปวสตวา อนปพเพน พราหมณสส เคหทวารำ คโต.
[มฏฐกณฑลทำาใจใหเลอมใสในพระพทธเจา]
ตสม ขเณ มฏฐกณฑล อนโตเคหาภมโข นปนโน โหต.
สตถา อตตโน อปสสนภาวำ ญตวา เอกำ รสม วสสชเชส.
๑ นพพตตนนตป.๒ กตถจ มหาต ปทำ นตถ.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๒๓ • ๒. เรองมฏฐกณฑล • [มฏฐกณฑลทำาใจใหเลอมใสในพระพทธเจา]
มาณโว “ก โอภาโส นาเมโสต ปรวตตตวา นปปนโนว สตถารำ ทสวา “อนธพาลปตรำ นสสาย เอวรป พทธำ อปสงกมตวา กายเวยยาวฏกำ วา กาตำ ทานำ วา ทาตำ ธมมำ วา โสตำ นาลตถำ. อทาน เม หตถาป อวเธยยา. อญญำ กตตพพำ นตถต มนเมว ปสาเทส.
[เพราะใจเลอมใส ทำากาละไปเกดในเทวโลก]
สตถา “อลำ เอตตเกน อมสสาต ปกกาม.
โส, ตถาคเต จกขปถำ วชหนเตเยว, ปสนนมโน กาลำ กตวา สตตปปพทโธ วย เทวโลเก ตสโยชนเก กนกวมาเน นพพตต.
[พราหมณครำาครวญถงบตร]
พราหมโณปสส สรรำ ฌาเปตวา อาฬาหเน โรทนปรายโน อโหส เทวสกำ อาฬาหนำ คนตวา โรทต “กหำ เอกปตตก, กหำ เอกปตตกาต.
[เทพบตรจำาแลงกายไปหาพราหมณ]
เทวปตโตป อตตโน สมปตต โอโลเกตวา “เกน กมเมน ลทธาต อปธาเรนโต “สตถร มโนปสาเทนาต ญตวา “อยำ พราหมโณ มม อผาสกกาเล เภสชชำ อกาเรตวา อทาน อาฬาหนำ คนตวา โรทต, วปปการปปตตเมตำ กาตำ วฏฏตต มฏฐกณฑลวณเณนาคนตวา อาฬาหนสสาวทเร พาหา ปคคยห โรทนโต อฏฐาส.
[เทพบตรกบพราหมณโตวาทะกน]
พราหมโณ ตำ ทสวา “อหำ ตาว ปตตโสเกน โรทาม. เอส กมตถำ โรทต. ปจฉสสาม นนต ปจฉนโต อมำ คาถมาห
“อลงกโต มฏฐกณฑลมาลาภาร หรจนทนสสโทพาหา ปคคยห กนทส.วนมชเฌ ก ทกขโต ตวนต.
โส อาห
“โสวณณมโย ปภสสโรอปปนโน รถปญชโร มม.ตสส จกกยคำ น วนทาม. เตน ทกเขน ชหสสาม ชวตนต.
อถ นำ พราหมโณ อาห
“โสวณณมยำ มณมยำโลหมยำ อถ รปยมยำอาจกข เม ภททมาณว. จกกยคำ ปฏลาภยาม เตต.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๒๔ • ๒. เรองมฏฐกณฑล • [เทพบตรกบพราหมณโตวาทะกน]
ตำ สตวา มาณโว “อยำ ปตตสส เภสชชำ อกตวา ปตตปฏรปกำ มำ ทสวา โรทนโต ‘สวณณาทมยำ รถจกกำ กโรมต วทต. โหต. นคคณหสสาม นนต จนเตตวา “กวมหนตำ เม จกกยคำ กรสสสต วตวา, “ยาวมหนตำ อากงขสต วตเต,
“จนทสรเยห เม อตโถ. เต เม เทหต ยาจโต.
โส มาณโว ตสส ปาวท “จนทสรยา อภยตถ ภาตโรโสวณณมโย รโถ มมเตน จกกยเคน โสภตต.
อถ นำ พราหมโณ อาห
“พาโล โข ตวมส มาณว.โย ตวำ ปตถยเส อปตถยำ,มญญาม ตวำ มรสสส.น ห ตวำ ลจฉส จนทสรเยต.
อถ นำ มาณโว “ก ปน ปญญายมานสสตถาย โรทนโต พาโล โหต, อทาห อปญญายมานสสาต วตวา
“คมนาคมนำป ทสสต. วณณธาต อภยตถ วถยา. เปโต กาลกโต น ทสสต. โก นธ กนทตำ พาลยตโรต.
[พราหมณยอมจำานน แลวชมเชยเทพบตร]
ตำ สตวา พราหมโณ “ยตตำ เอส วทตต สลลกเขตวา
“สจจำ โข วเทส มาณว. อหเมว กนทตำ พาลยตโร. จนทำ วย ทารโก รทำปตตำ กาลกตาภปตถยนต
วตวา ตสส กถาย นสโสโก หตวา มาณวสส ถต กโรนโต อมา คาถา อภาส
“อาทตตำ วต มำ สนตำ ฆตสตตำว ปาวกำวารนา วย โอสญจำ สพพำ นพพาปเย ทรำ. อพพห วต เม สลลำ โสกำ หทยนสสตำ โย เม โสกปเรตสส ปตตโสกำ อปานท.สวาหำ อพพฬหสลโลสม. สตภโตสม นพพโต. น โสจาม น โรทาม ตว สตวาน มาณวาต.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๒๕ • ๒. เรองมฏฐกณฑล • [พราหมณซกถามเทพบตร]
[พราหมณซกถามเทพบตร]
อถ นำ “โก นาม ตวนต ปจฉนโต
“เทวตา นส คนธพโพ? อาท สกโก ปรนทโท?โก วา ตวำ? กสส วา ปตโต? กถำ ชาเนม ตำ มยนต.
อถสส มาณโว
“ยญจ กนทส ยญจ โรทสปตตำ อาฬาหเน สยำ ฑหตวา, สวาหำ กสลำ กรตวาน กมมำตทสานำ สหพยตำ ปตโตต อาจกข.
พราหมโณ อาห
“อปป วา พหำ วา นาททสามทานำ ททนตสส สเก อคาเรอโปสถกมมำ วา ตาทสำ.เกน กมเมน คโตส เทวโลกนต.
มาณโว อาห
“อาพาธโกหำ ทกขโต คลาโนอาตรรโปมห สเก นเวสเน. พทธำ วคตรชำ วตณณกงขำอททกข สคตำ อโนมปญญำ. สวาหำ มทตมโน ปสนนจตโตอญชล อกร ตถาคตสส.ตาหำ กสลำ กรตวาน กมมำตทสานำ สหพยตำ ปตโตต.
[พราหมณถงพระพทธเจาเปนสรณะ]
ตสม กเถนเต กเถนเตเยว, พราหมณสส สกลสรรำ ปตยา ปรปร.
โส ตำ ปต ปเวเทนโต
“อจฉรยำ วต อพภตำอญชลกมมสส อยมทโส วปาโก.อหำป มทตมโน ปสนนจตโตอชเชว พทธำ สรณำ วชามต อาห.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๒๖ • ๒. เรองมฏฐกณฑล • [เทพบตรโอวาทพราหมณแลวกหายตวไป]
[เทพบตรโอวาทพราหมณแลวกหายตวไป]
อถ นำ มาณโว
“อชเชว พทธำ สรณำ วชาห ธมมญจ สงฆญจ ปสนนจตโต. ตเถว สกขาปทาน ปญจ อขณฑผลลาน สมาทยสส.ปาณาตปาตา วรมสส ขปป. โลเก อทนนำ ปรวชชยสส. อมชชโป. โน จ มสา ภณาห. สเกน ทาเรน จ โหห ตฏโฐต อาห.
โส “สาธต สมปฏจฉตวา อมา คาถา อภาส
“อตถกาโมส เม ยกข. หตกาโมส เทวเต. กโรม ตยหำ วจนำ. ตวมส อาจรโย มม.อเปม สรณำ พทธำ. ธมมญจาป อนตตรำ. สงฆญจ นรเทวสส คจฉาม สรณำ อหำ.
ปาณาตปาตา วรมาม ขปป. โลเก อทนนำ ปรวชชยาม. อมชชโป. โน จ มสา ภณาม.สเกน ทาเรน จ โหม ตฏโฐต.
อถ นำ เทวปตโต “พราหมณ ตว เคเห พหำ ธนำ อตถ. สตถารำ อปสงกมตวา ทานำ เทห. ธมมำ สณาห. ปญหำ ปจฉาหต วตวา ตตเถวนตรธาย.
[พราหมณถวายทานแดพระพทธเจา]
พราหมโณป เคหำ คนตวา พราหมณ อามนเตตวา “ภทเท อหำ สมณำ โคตมำ นมนเตตวา ปญหำ ปจฉสสาม. สกการำ กโรหต วตวา วหารำ คนตวา สตถารำ เนว อภวาเทตวา น ปฏสนถารำ กตวา เอกมนตำ ฐโต “โภ โคตม อธวาเสห เม อชชตนาย ภตตำ สทธ ภกขสงเฆนาต อาห.
สตถา อธวาเสส.
โส สตถ อธวาสนำ วทตวา เวเคนาคนตวา สกนเวสเน ขาทนยำ โภชนยำ ปฏยาทาเปส.
สตถา ภกขสงฆปรวโต ตสส เคหำ คนตวา ปญญตตาสเน นสท.
พราหมโณ สกกจจำ ปรวส.
มหาชโน สนนปต.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๒๗ • ๒. เรองมฏฐกณฑล • [พราหมณถวายทานแดพระพทธเจา]
มจฉาทฏฐเกน กร ตถาคเต นมนตเต, เทว ชนกายา สนนปตนต. มจฉาทฏฐกา “อชช สมณำ โคตมำ ปญหำ ปจฉาย วเหฐยมานำ ปสสสสามาต สนนปตนต. สมมาทฏฐกา “อชช พทธวสยำ พทธลฬหำ ปสสสสามาต สนนปตนต.
อถ พราหมโณ กตภตตกจจำ ตถาคตำ อปสงกมตวา นจาสเน นสนโน ปญหำ ปจฉ “โภ โคตม ตมหากำ ทานำ อทตวา ปชำ อกตวา ธมมำ อสสตวา อโปสถวาสำ อวสตวา เกวลำ มโนปสาทมตเตเนว สคเค นพพตตา นาม โหนตต.
“พราหมณ กสมา มำ ปจฉส. นน เต ปตเตน มฏฐกณฑลนา มย มนำ ปสาเทตวา อตตโน สคเค นพพตตภาโว กถโตต.
“กทา โภ โคตมาต.
“นน ตวำ อชช สสานำ คนตวา กนทนโต อวทเร พาหา ปคคยห กนทนตำ เอกำ มาณวำ ทสวา
ทวห ชเนห กถตำ กถำ ปกาเสนโต สพพำ มฏฐกณฑลวตถำ กเถส.
เตเนเวตำ พทธภาสตำ นาม ชาตำ.
ตำ กเถตวา จ ปน “น โข พราหมณ เอกสตำ, น เทว. อถโข มย มนำ ปสาเทตวา สคเค นพพตตานำ คณนา นตถต อาห.
มหาชโน เวมตโก อโหส.
อถสส อนพเพมตกภาวำ วทตวา สตถา “มฏฐกณฑลเทวปตโต วมาเนเนว สทธ อาคจฉตต อธฏฐาส.
โส ตคาวตปปมาเณน ทพพาภรณปฏมณฑเตน อตตภาเวนาคนตวา วมานา โอรยห สตถารำ วนทตวา เอกมนตำ อฏฐาส.
อถ นำ สตถา “ตวำ อมำ สมปตต ก กมมำ กตวา ปฏลภต ปจฉนโต
อภกกนเตน วณเณน ยา ตวำ ตฏฐส เทวเต โอภาเสนต ทสา สพพา โอสธ วย ตารกา
ปจฉาม ตำ เทว มหานภาวำ มนสสภโต กมกาส ปญญนต
คาถมาห.
เทวปตโต “อยำ ภนเต สมปตต ตมเหส มนำ ปสาเทตวา ลทธาต.
“มย มนำ ปสาเทตวา ลทธา เตต.
“อาม ภนเตต.
มหาชโน เทวปตตำ โอโลเกตวา “อจฉรยา วต โภ พทธคณา. อทนนปพพกพราหมณสส นาม ปตโต อญญำ กญจ ปญญำ อกตวา สตถร มนำ ปสาเทตวา เอวรป สมปตต ปฏลภต ตฏฐ ปเวเทส.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๒๘ • ๒. เรองมฏฐกณฑล • [ใจเปนใหญในกรรมทกอยาง]
[ใจเปนใหญในกรรมทกอยาง]
อถ เนสำ “กสลากสลกมมกรเณ มโน ปพพงคโม มโน เสฏโฐ. ปสนเนน ห มเนน กตกมมำ เทวโลกำ มนสสโลกำ คจฉนตำ ปคคลำ ฉายาว น วชหตต
อทำ วตถำ กเถตวา อนสนธ ฆเฏตวา ปตฏฐาปตมตตกำ สาสนำ ราชมททาย ลญฉนโต วย ธมมราชา อมำ คาถมาห
“มโนปพพงคมา ธมมา มโนเสฏฐา มโนมยา.มนสา เจ ปสนเนน, ภาสต วา กโรต วา, ตโต นำ สขมเนวต ฉายาว อนปายนาต.
[แกอรรถ]
ตตถ กญจาป “มโนต อวเสเสน สพพมป จตภมกจตตำ วจจต; อมสม ปน ปเท นยมยมานำ ววตถาปยมานำ ปรจฉชชมานำ อฏฐวธำ กามาวจรกสลจตตำ ลพภต; วตถวเสน ปนาหรยมานำ ตโตป โสมนสสสหคตำ ญาณสมปยตตำ จตตเมว ลพภต.
ปพพงคมาต: เตน ปฐมคามนา หตวา สมนนาคตา.
ธมมาต: เวทนาทโย ตโย ขนธา.
เอเตสำ ห อปปาทปปจจยตเถน มโน ปพพงคโม, เตน มโนปพพงคมา นาม.
ยถา ห พหส เอกโต มหาภกขสงฆสส ปตตจวรทานาทน วา อฬารปชาธมมสสวนทปมาลากรณาทน วา ปญญาน กโรนเตส, “โก เตสำ ปพพงคโมต วตเต, โย เตสำ ปจจโย โหต, ยำ นสสาย เต ตาน ปญญาน กโรนต, โส ตสโส วา ปสโส วา “เตสำ ปพพงคโมต วจจต; เอวำ สมปทมทำ เวทตพพำ.
อต อปปาทปปจจยตเถน มโน ปพพงคโม เอเตสนต มโนปพพงคมา.
น ห เต มเน อนปปชชนเต, อปปชชตำ สกโกนต, มโน ปน, เอกจเจส เจตสเกส อนปปชชนเตสป, อปปชชตเยว. เอวำ อธปตวเสน ปน มโน เสฏโฐ เอเตสนต มโนเสฏฐา.
ยถา ห คณาทนำ อธปต ปรโส “คณเสฏโฐ เสนเสฏโฐต วจจต; ตถา เตสำป มโนต มโนเสฏฐา.
ยถา ปน สวณณาทห นปผนนาน ตาน ตาน ภณฑาน สวณณมยาทน นาม โหนต; ตถา เอเตป มนโต นปผนนตตา มโนมยา นาม.
ปสนเนนาต: อนภชฌาทห คเณห ปสนเนน.
ภาสต วา กโรต วาต: เอวรเปน มเนน ภาสนโต จตพพธำ วจสจรตเมว ภาสต, กโรนโต ตวธำ กายสจรตเมว กโรต, อภาสนโต อกโรนโต ตาย อนภชฌาทห ปสนนมานสตาย ตวธำ มโนสจรตำ ปเรต. เอวมสส ทส กสลกมมปถา ปารปร คจฉนต.
ตโต นำ สขมเนวตต: ตโต ตวธสจรตโต ตำ ปคคลำ สขมเนวต.
อธ เตภมกำป กสลำ อธปเปตำ;
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๒๙ • ๒. เรองมฏฐกณฑล • [แกอรรถ]
ตสมา “เตภมกสจรตานภาเวน สคตภเว นพพตตำ สคตยำ วา สขานภวนฏฐาเน ฐตำ ‘กายวตถกมป อตรวตถกมปต กายกเจตสกำ วปากสขำ อนคจฉต น วชหตต อตโถ เวทตพโพ.
ยถาก? ฉายาว อนปายนต: ยถา ห ฉายา นาม สรรปปฏพทธา สรเร คจฉนเต, คจฉต, ตฏฐนเต, ตฏฐต, นสทนเต, นสทต, น สกกา สณเหน วา ผรเสน วา ‘นวตตาหต วตวา วา โปเถตวา วา นวตตาเปตำ.
กสมา? สรรปปฏพทธตตา. เอวเมว อเมสำ ทสนนำ กสลกมมปถานำ อาจณณสมาจณณกสลมลกำ กามาวจราทเภทำ กายกเจตสกำ สขำ คตคตฏฐาเน อนปายน ฉายา วย หตวา น วชหตต.
คาถาปรโยสาเน จตราสตยา ปาณสหสสานำ ธมมาภสมโย อโหส.
มฏฐกณฑลเทวปตโต โสตาปตตผเล ปตฏฐห.
ตถา อทนนปพพโก พราหมโณ.
โส ตาวมหนตำ วภวำ พทธสาสเน วปปกรต.
มฏฐกณฑลวตถ.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๓๐ • ๓. เรองพระตสสเถระ • ๓. เรองพระตสสเถระ
๓. เรองพระตสสเถระ๓. ตสสตเถรวตถ.
“อกโกจฉ มำ อวธ มนต อมำ ธมมเทสนำ สตถา เชตวเน วหรนโต ตสสตเถรำ อารพภ กเถส.
[พระตสสเถระเปนผวายากและถอตว]
โส กรายสมา ภควโต ปตจฉาปตโต มหลลกกาเล ปพพชโต พทธสาสเน อปปนนำ ลาภสกการำ ปรภญชนโต ถลลสรโร อาโกฏตปจจาโกฏเตห จวเรห เยภยเยน วหารมชเฌ อปฏฐานสาลายำ นสทต.
ตถาคตสส ทสสนตถาย อาคตา อาคนตกา ภกข “เอโส มหาเถโร ภวสสตต สญญาย ตสส สนตกำ คนตวา วตตำ อาปจฉนต ปาทสมพาหนาทน อาปจฉนต.
โส ตณห โหต.
อถ นำ เอโก ทหรภกข “กตวสสา ตมเหต ปจฉตวา, “วสสำ นตถ, มหลลกกาเล ปพพชตา มยนต วตเต, “อาวโส ทพพนต มหลลก อตตโน ปมาณำ น ชานาส, เอตตเก มหลลกตเถเร ทสวา สามจมตตำป น กโรส, วตเต อาปจฉยมาเน, ตณห โหส, กกกจจมตตำป เต นตถต อจฉรำ ปหร.
โส ขตตยมานำ ชเนตวา “ตมเห กสส สนตกำ อาคตาต ปจฉตวา, “สตถ สนตกนต วตเต, มำ ปน ‘โก เอโสต สลลกเขถ, มลเมว โว ฉนทสสามต วตวา รทนโต ทกข ทมมโน สตถ สนตกำ อคมาส.
[พระตสสะทลเรองแดพระศาสดา]
อถ นำ สตถา “กนน ตวำ ตสส ทกข ทมมโน อสสมโข รทมาโน อาคโตสต ปจฉ.
เตป ภกข “เอส คนตวา กญจ อาลลกำ กเรยยาต จนเตตวา เตเนว สทธ คนตวา สตถารำ วนทตวา เอกมนตำ นสทส.
โส สตถารา ปจฉโต “อเม มำ ภนเต ภกข อกโกสนตต อาห.
“กหำ ปน ตวำ นสนโนสต.
“วหารมชเฌ อปฏฐานสาลายำ ภนเตต.
“อเม เต ภกข อาคจฉนตา ทฏฐาต.
“ทฏฐา ภนเตต.
“อฏฐาย เต ปจจคคมนำ กตนต.
“น กตำ ภนเตต.
“เตสำ ปรกขารคคหณำ เต อาปจฉตนต.
“นาปจฉตำ ภนเตต.
“วตตำ วา ปานยำ วา อาปจฉตนต.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๓๑ • ๓. เรองพระตสสเถระ • [พระตสสะทลเรองแดพระศาสดา]
“นาปจฉตำ ภนเตต.
“อาสนำ อภหรตวา ปาทสมพาหนำ กตนต.
“น กตำ ภนเตต.
[พระตสสะไมยอมขมาภกษสงฆ]
“ตสส มหลลกภกขนำ สพพเมตำ วตตำ กตตพพำ. เอตำ อกโรนเตน วหารมชเฌ นสทตำ น วฏฏต. ตเวว โทโส. เอเต ภกข ขมาเปหต.
“เอเต มำ ภนเต อกโกสส. นาหำ เอเต ขมาเปมต.
“ตสส มา เอวำ กร. ตเวว โทโส. ขมาเปห เนต.
“น ขมาเปม ภนเตต.
อถ สตถา, “ทพพโจ เอส ภนเตต ภกขห วตเต, “น ภกขเว อทาเนว, ปพเพเปส ทพพโจเยวาต วตวา “อทาน ตาวสส ภนเต ทพพจภาโว อมเหห ญาโต. อตเต กมกาสต วตเต “เตนห ภกขเว สณาถาต วตวา อตตำ อาหร:
[บรพกรรมของพระตสสะ]
อตเต, พาราณสยำ พาราณสราเช รชชำ กาเรนเต, เทวโล๑ นาม ตาปโส อฏฐ มาเส หมวนเต วสตวา โลณมพลเสวนตถาย จตตาโร มาเส นครำ อปนสสาย วสตกาโม หมวนตโต อาคนตวา นครทวารปาลเก ทสวา ปจฉ “อมำ นครำ สมปตตปพพชตา กตถ วสนตต.
“กมภการสาลายำ ภนเตต.
โส กมภการสาลำ คนตวา ทวาเร ฐตวา “สเจ เต อคร, วเสยยาม เอกรตต สาลายนต อาห.
กมภกาโร “มยหำ รตต สาลายำ กจจำ นตถ. มหต สาลา. ยถาสขำ วสถ ภนเตต สาลำ นยยาเทส.
ตสม ปวสตวา นสนเน, อปโรป นารโท นาม ตาปโส หมวนตโต อาคนตวา กมภการำ เอกรตตวาสำ ยาจ.
กมภกาโร “ปฐมาคโต อมนา สทธ เอกโต วสตกาโม ภเวยย วา โน วา. อตตานำ ปรโมเจสสามต จนเตตวา “สเจ ภนเต ปฐมปคโต โรเจสสต, ตสส รจยา วสถาต อาห.
โส ตำ อปสงกมตวา “สเจ เต อาจรย อคร, มยเมตถ เอกรตต วเสยยามาต, “มหต สาลา. ปวสตวา เอกมนเต วสาต วตเต, ปวสตวา ปเรตรำ ปวฏฐสส อปรภาเค นสท.
[โทษของการนอนไมเปนท]
อโภป สาราณยำ กถำ กเถตวา สยนกาเล นารโท เทวลสส นปชชนฏฐานญจ ทวารญจ สลลกเขตวา นปชช. โส ปน เทวโล นปชชมาโน อตตโน นสนนฏฐาเน อนปชชตวา ทวารมชเฌ ตรยำ นปชช.
นารโท รตต นกขมนโต ตสส ชฏาส อกกม.
“โก มำ อกกมต วตเต, “อาจรย อหนต อาห.
๑ เทวโลตป ปาโฐ.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๓๒ • ๓. เรองพระตสสเถระ • [โทษของการนอนไมเปนท]
“กฏชฏล อรญญโต อาคนตวา มม ชฏาส อกกมสต.
“อาจรย ตมหากำ อธ นปนนภาวำ น ชานาม. ขมถ เมต วตวา, ตสส กนทนตสเสว, พห นกขม.
อตโร “อยำ ปวสนโตป มำ อกกเมยยาต ปรวตเตตวา ปาทฏฐาเน สสำ กตวา นปชช.
นารโทป ปวสนโต “ปฐมมปาหำ อาจรเย อปรชฌ, อทานสส ปาทปสเสน ปวสสสามต จนเตตวา อาคจฉนโต ควาย อกกม.
“โก เอโสต วตเต, “อหำ อาจรยาต วตวา “กฏชฏล ปฐมำ ชฏาส อกกมตวา อทาน ควาย อกกมส อภสปสสาม ตนต วตเต “อาจรย มยหำ โทโส นตถ. อหำ ตมหากำ เอวำ นปนนภาวำ น ชานาม. ‘ปฐมำป เม อปราธำ อตถ. อทาน ปาทปสเสน ปวสสสามต ปวฏโฐมห. ขมถ เมต อาห.
[ดาบสทง ๒ ตางสาปกน]
“กฏชฏล อภสปสสาม ตนต.
“มา เอวำ อกรตถ อาจรยาต.
โส ตสส วจนำ อนาทยตวา
“สหสสรำส สตเตโช สรโย ตมวโนทโน. ปาโต อทยนเต สรเย มทธา เต ผลต สตตธาต
ตำ อภสปเยว.
นารโท “อาจรย มยหำ โทโส นตถ. มม วทนตสเสว, ตมเห อภสปตถ. ยสส โทโส อตถ, ตสส มทธา ผลต. มา นทโทสสสาต วตวา
“สหสสรำส สตเตโช สรโย ตมวโนทโน. ปาโต อทยนเต สรเย มทธา เต ผลต สตตธาต
อภสป.
โส ปน มหานภาโว “อตเต จตตาฬส อนาคเต จตตาฬสาต อสตกปเป อนสสรต.
ตสมา “กสส น โข อปร สาโป ปตสสตต อปธาเรนโต “อาจรยสสาต ญตวา ตสม อนกมป ปฏจจ อทธพเลน อรณคคมนำ นวาเรส.
[ประชาชนเดอดรอนตลอดถงพระราชา]
นาครา, อรเณ อนคคจฉนเต, ราชทวารำ คนตวา “เทว, ตย รชชำ กาเรนเต, อรโณ น อฏฐาต๑ อรณำ โน อฏฐาเปหต กนทส.
ราชา อตตโน กายกมมาทน โอโลเกนโต กญจ อยตตำ อทสวา “ก น โข การณนต จนเตตวา “ปพพชตานำ ววาเทน ภวตพพนต ปรสงกมาโน “กจจ อมสม นคเร ปพพชตา อตถต ปจฉ.
๑ ส. ม. อฏฐหต.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๓๓ • ๓. เรองพระตสสเถระ • [ประชาชนเดอดรอนตลอดถงพระราชา]
“หยโย สายำ กมภการสาลำ อาคตา อตถ เทวาต วตเต, ตำขณญเญว ราชา อกกาห ธารยมานาห ตตถ คนตวา นารทำ วนทตวา เอกมนตำ นสนโน อาห
“กมมนตา นปปวตตนต ชมพทปสส นารท. เกน โลโก ตโมภโต ตำ เม อกขาห ปจฉโตต.
นารโท สพพำ ปวตต อาจกขตวา “อมนา การเณนาหำ อมนา อภสปโต, อถาหำ ‘มยหำ โทโส นตถ. ยสส โทโส อตถ, ตสเสว อปร สาโป ปตตต วตวา อภสป. อภสปตวา จ ปน ‘กสส นโข อปร สาโป ปตสสตต อปธาเรนโต ‘สรยคคมนเวลาย อาจรยสส มทธา สตตธา ผลสสตต ทสวา เอตสม อนกมป ปฏจจ อรณสส อคคนตำ น เทมต.
“กถำ ปนสส ภนเต อนตราโย น ภเวยยาต.
“สเจ มำ ขมาเปยย, น ภเวยยาต.
“เตนห ขมาเปหต.
“เอโส มำ ชฏาส จ ควาย จ อกกม. นาหำ เอตำ กฏชฏลำ ขมาเปมต.
“ขมาเปห ภนเต. มา เอวำ กรต.
“น ขมาเปมต, “มทธา เต สตตธา ผลสสตต วตเตป, น ขมาเปสเยว.
อถ นำ ราชา “น ตวำ อตตโน รจยา ขมาเปสสสต หตถปาทกจฉควาส ตำ คาหาเปตวา นารทสส ปาทมเล โอนมาเปส.
นารโท “อฏเฐห อาจรย. ขมาม เตต วตวา “มหาราช นายำ ยถามเนน ขมาเปต. อวทเร เอโก สโร อตถ. ตตถ นำ สเส มตตกาปณฑำ กตวา คลปปมาเณ อทเก ฐปาเปหต อาห.
ราชา ตถา กาเรส.
นารโท เทวลำ อามนเตตวา “อาจรย, มยา อทธยา วสสฏฐาย, สรยสนตาเป อฏฐหนเต, ตวำ อทเก นมชชตวา อญเญน ฐาเนน อตตรตวา คจเฉยยาสต อาห.
ตสส สรยรำสห สมผฏฐมตโตว มตตกาปณโฑ สตตธา ผล.
โส นมชชตวา อญเญน ฐาเนน ปลาย.
[เวรไมระงบดวยผกเวร]
สตถา อมำ ธมมเทสนำ อาหรตวา “ตทา ภกขเว ราชา อานนโท อโหส. เทวโล ตสโส. นารโท อหเมว. เอวำ ตทาเปส ทพพโจเยวาต วตวา ตสสตเถรำ อามนเตตวา “ตสส, ภกขโน ห ‘อสเกนาหำ อกกฏโฐ, อสเกน ปหโฏ, อสเกน ชโต, อสโก เม ภณฑำ อหาสต จนเตนตสส, เวรนนาม น วปสมมต. เอวำ ปน อนปนยหนตสเสว, อปสมมตต วตวา อมา คาถา อภาส
“‘อกโกจฉ มำ, อวธ มำ, อชน มำ, อหาส เม’เย จ ตำ อปนยหนต, เวรำ เตสำ น สมมต.‘อกโกจฉ มำ, อวธ มำ, อชน มำ, อหาส เม’
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๓๔ • ๓. เรองพระตสสเถระ • [เวรไมระงบดวยผกเวร]
เย จ ตำ นปนยหนต, เวรำ เตสปสมมตต.
[แกอรรถ]
ตตถ อกโกจฉต: อกโกส.
อวธต: ปหร.
อชนต: กฏสกข โอตารเณน วา วาทปปฏวาเทน วา กรณตตรยกรเณน วา มำ อเชส.
อหาสต: มม สนตกำ วตถาทส ยงกญจเทว อวหร.
เย จ ตนต: เยเกจ เทวา วา มนสสา วา คหฏฐา วา ปพพชตา วา ตำ ‘อกโกจฉ มนตอาทวตถกำ โกธำ สกฏธรำ วย นทธนา ปตมจฉาทน วย จ กสาทห ปนปปนำ เวเฐนตา อปนยหนต, เตสำ สก อปปนนำ เวรำ น สมมต น อปสมมต.
เย จ ตำ นปนยหนตต: อสตอมนสการวเสน วา กมมปจจเวกขณวเสน วา เย ตำ อกโกสาทวตถกำ โกธำ “ตยาป โกจ นทโทโส ปรมภเว อกกฏโฐ ภวสสต, ปหโฏ ภวสสต, กฏสกข โอตาเรตวา ชโต ภวสสต, กสสจ เต ปสยห กญจ อจฉนนำ ภวสสต; ตสมา นทโทโส หตวาป อกโกสาทน ปาปณาสต เอวำ น อปนยหนต, เตสำ ปมาเทน อปปนนมป เวรำ อมนา อนปนยหเนน นรนธโน วย ชาตเวโท อปสมมตต.
เทสนาปรโยสาเน สตสหสสภกข โสตาปตตผลาทน ปาปณส.
ธมมเทสนา มหาชนสส สาตถกา อโหส.
ทพพโจป สวโจ ชาโตต.
ตสสตเถรวตถ.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๓๕ • ๔. เรองความเกดขนของนางกาลยกษณ • ๔. เรองความเกดขนของนางกาลยกษณ
๔. เรองความเกดขนของนางกาลยกษณ๔. กาลยกขนยา อปปตตวตถ.
“น ห เวเรน เวรานต อมำ ธมมเทสนำ สตถา เชตวเน วหรนโต อญญตรำ วญฌตถ อารพภ กเถส.
[มารดาหาภรรยาใหบตร]
เอโก กร กฏมพกปตโต, ปตร กาลกเต, เขตเต จ ฆเร จ สพพกมมาน อตตนาว กโรนโต มาตรำ ปฏชคค.
อถสส มาตา “กมารกำ เต ตาต อาเนสสามต อาห.
“อมม มา เอวำ วเทถ. อหำ ยาวชวำ ตมเห ปฏชคคสสามต.
“ตาต เขตเต จ ฆเร จ กจจำ ตวเมว กโรส. เตน มยหำ จตตสขำ นาม น โหต. อาเนสสาม เตต.
โส ปนปปนำ ปฏกขปตวาป ตณห อโหส.
สา เอกำ กลำ คนตำ เคหา นกขม.
อถ นำ ปตโต “กตรกลำ คจฉถาต ปจฉตวา, “อสกนนามาต วตเต, ตตถ คมนำ ปฏเสเธตวา อตตโน อภรจตำ กลำ อาจกข.
สา ตตถ คนตวา กมารกำ วาเรตวา ทวสำ ววฏฐเปตวา ตำ อาเนตวา ตสส ฆเร อกาส.
สา วญฌา อโหส.
อถ นำ มาตา “ปตต ตวำ อตตโน รจยา กมารกำ อานาเปส. สา อทาน วญฌา ชาตา. อปตตกญจ นาม กลำ วนสสต. ปเวณ น ฆฏยต. เตน อญญำ เต กมารกำ อาเนสสามต เตน “อลำ อมมาต วจจมานาป ปนปปนำ กเถส.
วญฌตถ ตำ กถำ สตวา “ปตตา นาม มาตาปตนำ วจนำ อตกกมตำ น สกโกนต. อทาน อญญำ วชายน อตถ อาเนตวา มำ ทาสโภเคน ภญชสสต. ยนนนาหำ สยเมเวกำ กมารกำ อาเนยยนต จนเตตวา เอกำ กลำ คนตวา ตสสตถาย กมารกำ วาเรตวา “กนนาเมตำ อมม วเทสต เตห ปฏกขตตา “อหำ วญฌา. อปตตกำ กลำ วนสสต. ตมหากำ ธตา ปตตำ ปฏลภตวา กฏมพสส สามน ภวสสต. เทถ ตำ มยหำ สามกสสาต ยาจตวา สมปฏจฉาเปตวา อาเนตวา สามกสส ฆเร อกาส.
อถสสา เอตทโหส “สจายำ ปตตำ วา ธตรำ วา ลภสสต, อยเมว กฏมพสส สามน ภวสสต, ยถา ทารกำ น ลภต, ตเถว นำ กาตำ วฏฏตต.
[เมยหลวงปรงยาทำาลายครรภเมยนอย]
อถ นำ อาห “ยทา เต กจฉยำ คพโภ ปตฏฐาต, ตทา เม อาโรเจยยาสต.
สา “สาธต ปฏสตวา, คพเภ ปตฏฐเต, ตสสา อาโรเจส.
ตสสา ปน สาเยว นจจำ ยาคภตตำ เทต.
อถสสา อาหาเรเนว สทธ คพภปาตนเภสชชำ อทาส.
คพโภ ปต.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๓๖ • ๔. เรองความเกดขนของนางกาลยกษณ • [เมยหลวงปรงยาทำาลายครรภเมยนอย]
ทตยมป คพเภ ปตฏฐเต, ตสสา อาโรเจส.
อตราป ทตยมป ตเถว ปาเตส.
อถ นำ ปฏวสสกตถโย ปจฉส “กจจ เต สปตต อนตรายำ กโรตต.
สา ตมตถำ อาโรเจตวา “อนธพาเล กสมา เอวมกาส. อยำ ตว อสสรยภเยน คพภปาตนเภสชชำ โยเชตวา เทต. เตน เต คพโภ ปตต. มา ปน เอวมกาสต วตตา ตตยวาเร น กเถส.
อถสสา อตรา อทรำ ทสวา “กสมา มยหำ คพภสส ปตฏฐตภาวำ น กเถสต วตวา, “ตวำ มำ อาเนตวา เทว วาเร คพภำ ปาเตส. กมตถำ ตยหำ กเถมต วตเต, “นฏฐาทานมหต จนเตตวา ตสสา ปมาทำ โอโลเกนต, ปรณเต คพเภ, โอกาสำ ลภตวา เภสชชำ โยเชตวา อทาส.
คพโภ ปรณตตตา ปตตำ อสกโกนโต ตรยำ นปชช.
ตพพา ขรา เวทนา อปปชช.
ชวตสำสยำ๑ ปาปณ.
สา “นาสตมห ตยา. ตวเมว มำ อาเนตวา ตโย ทารเก นาเสส. อทาน สยำป นสสาม. อโตทาน จตา ยกขน หตวา ตว ทารเก ขาทตำ สมตถา หตวา นพพตเตยยนต ปตถนำ ฐเปตวา กาลำ กตวา ตสมเยว เคเห มชชาร หตวา นพพตต.
อตรำป สามโก คเหตวา “ตยา เม กลปจเฉโท กโตต กปปรชนนกาทห สโปถตำ โปเถส.
สา เตเนวาพาเธน กาลำ กตวา ตตเถว กกกฏ หตวา นพพตต.
[ผลดกนสงหารคนละชาต ดวยอำานาจผกเวร]
น จรสเสว กกกฏ อณฑาน วชาย.
มชชาร อาคนตวา ตาน ขาท.
ทตยมป ตตยมป ขาทเยว.
กกกฏ “ตโย วาเร มม อณฑาน ขาทตวา อทาน มำป ขาทตกามาส. อโตทาน จตา ตำ สปตตกำ ขาทตำ ลเภยยนต ปตถนำ กตวา ตโต จตา ทปน หตวา นพพตต.
อตราป มค หตวา นพพตต.
ตสสา วชาตวชาตกาเล ทปน อาคนตวา ตโย วาเร ปตตเก ขาท.
มค มรณกาเล “อมาย เม ตกขตตำ ปตตา ขาทตา. อทาน มำป ขาทสสต. อโตทาน จตา เอตำ สปตตกำ ขาทตำ ลเภยยนต ปตถนำ กตวา กาลำ กตวา ยกขน หตวา นพพตต.
ทปนป ตโต จตา สาวตถยำ กลธตา หตวา นพพตต.
สา วฑฒปปตตา ทวารคาเม ปตกลำ อคมาส.
๑ ชวตกขยำ.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๓๗ • ๔. เรองความเกดขนของนางกาลยกษณ • [ผลดกนสงหารคนละชาต ดวยอำานาจผกเวร]
อปรภาเค ปตตำ วชาย.
ยกขน ตสสา ปยสหายกาวณเณน อาคนตวา “กห เม สหายกาต ปจฉ.
“อนโตคพเภ วชาตาต อาหำส.
สา ตำ สตวา “ปตตำ น โข วชาตา อทาห ธตรำ. ปสสสสาม นนต ปวสตวา ปสสนต วย ทารกำ คเหตวา ขาทตวา คตา.
ทตยวาเรป ตเถว ขาท.
ตตยวาเร อตรา ครคพภา๑ หตวา สามกำ อามนเตตวา “สาม อมสม ฐาเน เอกา ยกขน มม เทว ปตเต ขาทตวา คตา. อทาน มม กลเคหำ คนตวา วชายสสามต กลเคหำ คนตวา วชาย.
ตทา สา ยกขน อทกวารำ คตา โหต.
เวสสวณสส ห ยกขนโย วาเรน อโนตตตโต สสปรมปราย อทกำ อาหรนตโย จาตมมาสจจเยนป ปญจมาสจจเยนป มจจนต.
อปรา กลนตกายา ชวตกขยำป ปาปณนต.
สา ปน อทกวารโต มตตมตตาว เวเคน ตำ ฆรำ คนตวา “กห เม สหายกาต ปจฉ.
“กห นำ ปสสสสส. ตสสา อมสม ฐาเน ชาตทารเก ยกขน ขาทต. ตสมา กลเคหำ คตาต.
สา “ยตถ วา ตตถ วา คจฉต. น เม มจจสสตต เวรเวคสมสสาหตา นคราภมข๒ ปกขนท.
อตราป นามคคหณทวเส ตำ ทารกำ นหาเปตวา นามำ กตวา “สาม อทาน สกฆรำ คจฉามาต ปตตำ อาทาย สามเกน สทธ วหารมชฌคเตน มคเคน คจฉนต ปตตำ สามกสส ทตวา วหารโปกขรณยำ นหาตวา อตตรตวา ปตตำ คเหตวา, สามเก นหายนเต, ปตตำ ปายมานา ฐตา ยกขน อาคจฉนต ทสวา สญชานตวา “สาม เวเคน เอห. อยำ สา ยกขนต อจจาสททำ กตวา ยาว ตสสาคมนำ สณฐาตำ อสกโกนต นวตตตวา อนโตวหาราภมข๓ ปกขนท.
[เวรไมระงบดวยเวร แตระงบไดดวยไมผกเวร]
ตสม สมเย สตถา ปรสมชเฌ ธมมำ เทเสต.
สา ปตตำ ตถาคตสส ปาทปฏเฐ นปชชาเปตวา “ตมหากำ มยา เอส ทนโน. ปตตสส เม ชวตำ เทถาต อาห.
ทวารโกฏฐเก อธวตโถ สมนเทโว ยกขนยา อนโต ปวสตำ นาทาส.
สตถา อานนทตเถรำ อามนเตตวา “คจฉานนท. ตำ ยกขน ปกโกสาต อาห.
เถโร ตำ ปกโกส.
อตรา “อยำ ภนเต อาคจฉตต อาห.
๑ ม. ย. ครภารา.๒ นคราภมขนต ยตตตรำ.๓ อนโตวหาราภมขนต ยตตตรำ.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๓๘ • ๔. เรองความเกดขนของนางกาลยกษณ • [เวรไมระงบดวยเวร แตระงบไดดวยไมผกเวร]
สตถา “เอต. มา สททำ อกาสต วตวา ตำ อาคนตวา ฐตำ “กสมา เอวำ กโรส. สเจ ห ตมเห มาทสสส พทธสส สมมขภาวำ นาคมสสถ, อหนกลานำ วย เวรำ อจฉผนทนานำ วย กาโกฬกานำ วย จ กปปฏฐตกำ โว เวรำ อภวสส. กสมา เวรปฏเวรำ กโรถ. เวรำ ห อเวเรน อปสมมต, โน เวเรนาต วตวา อมำ คาถมาห
“น ห เวเรน เวราน สมมนตธ กทาจนำ.อเวเรน จ สมมนต เอส ธมโม สนนตโนต.
[แกอรรถ]
ตตถ น ห เวเรนาต: ยถา ห เขฬสงฆาณกาทอสจมกขตฏฐานำ เตเหว อสจห โธวนโตป สทธำ นคคนธำ กาตำ น สกโกต, อถโข ตำ ฐานำ ภยโยโส มตตาย อสทธตรญจ ทคคนธตรญจ โหต. เอวเมว อกโกสนตำ ปจจกโกสนโต ปหรนตำ ปฏปปหรนโต เวเรน เวรำ วปสเมตำ น สกโกต, อถโข ภยโย ภยโย เวรเมว กโรต.
อต เวราน นาม เวเรน กสมญจป กาเล น สมมนต. อถโข วฑฒนตเยว.
อเวเรน จ สมมนตต: ยถา ปน ตาน เขฬาทน อสจน วปปสนเนน อทเกน โธวยมานาน วนสสนต, ตำ ฐานำ สทธำ โหต นคคนธำ. เอวเมว อเวเรน ขนตเมตโตทเกน โยนโสมนสกาเรน ปจจเวกขเณน เวราน วปสมมนต ปฏปปสสมภนต อภาวำ คจฉนต.
เอส ธมโม สนนตโนต: เอส อเวเรน เวรวปสมนสงขาโต โปราณโก ธมโม สพเพสำ พทธปจเจกพทธขณาสวานำ คตมคโคต.
คาถาปรโยสาเน สา ยกขน โสตาปตตผเล ปตฏฐห.
สมปตตปรสายป เทสนา สาตถกา อโหส.
[นางยกษณรฝนมากฝนนอย]
สตถา ตำ อตถ อาห “เอตสสา ตว ปตตำ เทหต.
“ภายาม ภนเตต.
“มา ภาย. นตถ เต เอตำ นสสาย ปรปนโถต.
สา ปตตำ ตสสา อทาส.
สา ตำ คเหตวา จมพตวา อาลงคตวา ปน มาตเยว ทตวา โรทตำ อารภ.
อถ นำ สตถา “กเมตนต ปจฉ.
“ภนเต อหำ ปพเพ ยถา ตถา ชวตำ กปเปนตป กจฉปรำ นาม นาลตถำ. อทาน กถำ ชวสสามต.
อถ นำ สตถา “มา จนตยต สมสสาเสตวา ตำ อตถ อาห “อมำ เนตวา อตตโน เคเห นวาสาเปตวา อคคยาคภตเตห ปฏชคคาหต.
สา ตำ เนตวา ปฏฐวำเส ปตฏฐาเปตวา อคคยาคภตเตห ปฏชคค.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๓๙ • ๔. เรองความเกดขนของนางกาลยกษณ • [นางยกษณรฝนมากฝนนอย]
ตสสา วหปหรณกาเล มสลำ มทธำ ปหรนตำ วย อปฏฐาต.
สา สหายกำ อามนเตตวา “อมสม ฐาเน วสตำ น สกขสสาม. อญญตถ มำ ปตฏฐาเปหต วตวา “มสลสาลายำ อทกจาฏยำ อทธเน นมพโกเส สงการกเฏ คามทวาเรต เอเตส ฐาเนส ปตฏฐาปตาป “อธ เม มสลำ สสำ ภนทนตำ วย อปฏฐาต. อธ ทารกา อจฉฏฐทกำ โอตาเรนต. อธ สนขา นปชชนต. อธ ทารกา อสจ กโรนต. อธ กจวรำ ฉฑเฑนต. อธ คามทารกา ลกขโยคคำ กโรนตต สพพาน ตาน ปฏกขป.
อถ นำ พหคาเม ววตโตกาเส ปตฏฐาเปตวา ตตถ ตสสา อคคยาคภตตาทน หรตวา ปฏชคค.
สา ยกขน เอวำ จนเตส “อยำ เม สหายกา อทาน พหปการา. หนทาหำ กญจ ปฏคณำ กโรมต “อมสม สำวจฉเร สพพฏฐกา ภวสสต. ถลฏฐาเน สสสำ กโรห. อมสม สำวจฉเร ทพพฏฐกา ภวสสต. นนนฏฐาเนเยว สสสำ กโรหต สหายกาย อาโรเจส.
เสสชเนห กตสสสำ อตอทเก๑ วา อโนทเกน๒ วา นสสต.
ตสสา สสสำ อตวย สมปชชต.
[นางยกษณเรมตงสลากภตร]
อถ นำ “อมม ตยา กตำ สสสำ เนว อจโจทเกน นสสต น อโนทเกน นสสต. สพพฏฐทพพฏฐภาวำ ญตวา กมมำ กโรส. ก น โข เอตนต ปจฉส.
“อมหากำ สหายกา ยกขน สพพฏฐทพพฏฐภาวำ อาจกขต. มยำ ตสสา วจเนน ถลนนเนส สสสาน กโรม. เตน โน สสสำ สมปชชต. ก น ปสสถ นพทธำ อมหากำ เคหโต ยาคภตตาทน หรยมานาน. ตาน เอตสสา หรยนต. ตมเหป เอตสสา อคคยาคภตตาทน หรถ. ตมหากมป กมมนเต โอโลเกสสตต.
อถสสา สกลนครวาสโน สกการำ กรส.
สาป ตโต ปฏฐาย สพเพสำ กมมนเต โอโลเกนต ลาภคคปปตตา อโหส มหาปรวารา.
สา อปรภาเค อฏฐ สลากภตตาน ปฏฐเปส.
ตาน ยาวชชกาลา ทยนตเยว.
อทำ กาลยกขนยา อปปตตวตถ.
๑ อจจทเกนาต ยตตตรำ.๒ อนทเกนาต ยตตตรำ.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๔๐ • ๕. เรองภกษชาวเมองโกสมพ • ๕. เรองภกษชาวเมองโกสมพ
๕. เรองภกษชาวเมองโกสมพ๕. โกสมพกวตถ.
“ปเร จ น วชานนตต อมำ ธมมเทสนำ สตถา เชตวเน วหรนโต โกสมพเก ภกข อารพภ กเถส.
[พระวนยธรกบพระธรรมกถกะถกเถยงกนเรองวนย]
โกสมพยำ ห โฆสตาราเม ปญจสตปญจสตปรวารา เทว ภกข วหรส วนยธโร จ ธมมกถโก จ.
เตส ธมมกถโก เอกทวสำ สรรวลญชำ กตวา อทกโกฏฐเก อาจมนอทกาวเสสำ ภาชเน ฐเปตวา นกขม.
ปจฉา วนยธโร ตตถ ปวฏโฐ ตำ อทกำ ทสวา นกขมตวา อตรำ ปจฉ “อาวโส ตยา อทกำ ฐปตนต.
“อาม อาวโสต.
“ก ปเนตถ อาปตตภาวำ น ชานาสต.
“อาม น ชานามต.
“โหตาวโส. เอตถ อาปตตต.
“เตนห ปฏกกรสสาม นนต
“สเจ ปน เต อาวโส อสญจจจ อสตยา กตำ, นตถ อาปตตต.
โส ตสสา อาปตตยา อนาปตตทฏฐ อโหส.
วนยธโรป อตตโน นสสตกานำ “อยำ ธมมกถโก อาปตต อาปชชมาโนป น ชานาตต อาโรเจส.
เต ตสส นสสตเก ทสวา “ตมหากำ อปชฌาโย อาปตต อาปชชตวาป อาปตตภาวำ น ชานาตต อาหำส.
เต คนตวา อตตโน อปชฌายสส อาโรเจสำ.
โส เอวมาห “อยำ วนยธโร ปพเพ “อนาปตตต วตวา อทาน ‘อาปตตต วทต. มสาวาท เอโสต.
เต คนตวา “ตมหากำ อปชฌาโย มสาวาทต กถยส.
เต เอวำ อญญมญญำ กลหำ วฑฒยส.
ตโต วนยธโร โอกาสำ ลภตวา ธมมกถกสส อาปตตยา อทสสเน อกเขปนยกมมำ อกาส.
ตโต ปฏฐาย เตสำ ปจจยทายกา อปฏฐากาป เทว โกฏฐาสา อเหสำ.
โอวาทปฏคคาหกา ภกขนโยป อารกขเทวตาป ตาสำ สนทฏฐสมภตตา อากาสฏฐเทวตาป ยาว พรหมโลกาป สพเพ ปถชชนา เทว ปกขา อเหสำ.
ยาว อกนฏฐภวนา ปน เอกนนนาทำ โกลาหลำ อคมาส.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๔๑ • ๕. เรองภกษชาวเมองโกสมพ • [พระศาสดาตรสสอนใหสามคคกน]
[พระศาสดาตรสสอนใหสามคคกน]
อเถโก ภกข ตถาคตำ อปสงกมตวา อกเขปกานำ “ธมมเกเนวายำ กมเมน อกขตโตต ลทธ อกขตตานวตตกานำ “อธมมเกน กมเมน อกขตโตต ลทธ อกเขปเกห วารยมานานำป จ เตสำ ตำ อนปรวาเรตวา วจรณภาวำ อาโรเจส.
ภควา “สมคคา กร โหนตต เทว วาเร เปเสตวา “น อจฉนต ภนเต สมคคา ภวตนต สตวา ตตยวาเร “ภนโน ภกขสงโฆ ภนโน ภกขสงโฆต สตวา เตสำ สนตกำ คนตวา อกเขปกานำ อกเขปเน อตเรสญจ อาปตตยา อทสสเน อาทนวำ กเถตวา ปน เตสำ ตตเถว เอกสมายำ อโปสถาทน อนชานตวา –
ภตตคคาทส ภณฑนชาตานำ “อาสนนตรกาย นสทตพพนต ภตตคเค วตตำ ปญญาเปตวา “อทานป ภณฑนชาตา วหรนตต สตวา ตตถ คนตวา “อลำ ภกขเว มา ภณฑนนตอาทน วตวา –
“ภกขเว ภณฑนกลหวคคหววาทา นาเมเต อนตถการกา. กลหำ นสสาย ห ลฏกกาป สกณกา หตถนาคำ ชวตกขยำ ปาเปสต ลฏกกชาตกำ กเถตวา “ภกขเว สมคคา โหถ มา ววทถ. ววาทำ นสสาย ห อเนกสหสสวฏฏกาป ชวตกขยำ ปตตาต วฏฏกชาตกำ กเถส.
[ตรสสอนเทาไรกไมเชอ]
เอวำป, เตส วจนำ อนาทยนเตส, อญญตเรน ธมมวาทนา ตถาคตสส วเหสำ อนจฉนเตน “อาคเมต ภนเต ภควา ธมมสสาม, อปโปสสกโก ภนเต ภควา ทฏฐธมมสขวหารำ อนยตโต วหรต, มยเมเตน ภณฑเนน กลเหน วคคเหน ววาเทน ปญญายสสามาต วตเต, –
“ภตปพพำ ภกขเว พาราณสยำ พรหมทตโต นาม กาสราชา อโหสาต พรหมทตเตน ทฆตสส โกสลรญโญ รชชำ อจฉนทตวา อญญาตกเวเสน วสนตสส มารตภาวญเจว ทฆาวกมาเรน อตตโน ชวเต ทนเน ตโต ปฏฐาย เตสำ สมคคภาวญจ กเถตวา “เตสำ ห นาม ภกขเว ราชนำ อาทนนทณฑานำ อาทนนสตถานำ เอวรป ขนตโสรจจำ ภวสสต อธ โข ตำ ภกขเว โสเภถ, ยำ ตมเห เอวำ สวากขาเต ธมมวนเย ปพพชตา สมานา ขมา จ ภเวยยาถ โสรตา๑ จาต โอวทตวาป เนว เต สมคเค กาตำ อสกข.
[พระศาสดาทรงระอา จงเสดจหนไปจำาพรรษาอยปารกขตวน]
โส ตาย อากณณวหารตาย อกกณฐโต “อหำ โข อทาน อากณโณ ทกขำ วหราม. อเม จ ภกข มม วจนำ น กโรนต. ยนนนาหำ เอโก คณมหา วปกฏโฐ วหเรยยนต จนเตตวา โกสมพยำ ปณฑาย จรตวา อนปโลเกตวา ภกขสงฆำ เอกโกว อตตโน ปตตจวรมาทาย พาลกโลณการามำ คนตวา ตตถ ภคตเถรสส เอกจารกวตตำ กเถตวา ปาจนวำสมคทาเย ตณณำ กลปตตานำ สามคครสานสำสำ กเถตวา, เยน ปารเลยยกำ, ตทวสร.
๑ ว. มหา. ๕/๓๓๔-๓๓๕.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๔๒ • ๕. เรองภกษชาวเมองโกสมพ • [พวกอบาสกทรมานภกษ]
[พวกอบาสกทรมานภกษ]
ตตร สทำ ภควา ปารเลยยกำ อปนสสาย รกขตวนสณเฑ ภททสาลมเล ปารเลยยเกน หตถนา อปฏฐยมาโน ผาสกำ วสสาวาสำ วส.
โกสมพวาสโนป โข อปาสกา วหารำ คนตวา สตถารำ อปสสนตา “กห ภนเต สตถาต ปจฉส.
เต ภกข อาหำส “ปารเลยยกวนสณฑำ คโตต.
“กการณา ภนเตต.
“อมเห สมคเค กาตำ วายม. มยำ ปน น สมคคา อหมหาต.
“ภนเต ตมเห สตถ สนตเก ปพพชตวา, ตสม สามคค กโรนเตป, สมคคา น อหวตถาต.
“เอวมาวโสต.
มนสสา “อเม สตถ สนตเก ปพพชตวา, ตสม สามคค กโรนเตป, สมคคา น ชาตา. มยำ อเม นสสาย สตถารำ ทฏฐำ น ลภมหา. อเมสำ เนว อาสนำ ทสสาม. น อภวาทนาทน กรสสามาต ตโต ปฏฐาย เตสำ สามจมตตกำป น กรส.
เต อปปาหารตาย สสสมานา กตปาเหเนว อชกา หตวา อญญมญญำ อจจยำ เทเสตวา ขมาเปตวา “อปาสกา มยำ สมคคา ชาตา. ตมเหป โน ปรมสทสาว โหถาต อาหำส.
“ขมาปโต ปน โว ภนเต สตถาต.
“น ขมาปโต อาวโสต.
“เตนห สตถารำ ขมาเปถ. สตถ ขมาปตกาเล มยำป ตมหากำ ปรมสทสา ภวสสามาต.
เต อนโตวสสภาเวน สตถ สนตกำ คนตำ อวสหนตา ทกเขน ตำ อนโตวสสำ วตนาเมสำ.
[ชางปารเลยยกะอปฏฐากพระศาสดา]
สตถา ปน เตน หตถนา อปฏฐยมาโน สขำ วส.
โสป คณำ ปหาย ผาสวหารตถาย ตำ วนสณฑำ ปาวส.
“ยถาห?
“อหำ โข๑ อากณโณ วหราม หตถห หตถนห หตถกลเภห๒ หตถจฉาเปห. ฉนนคคาน เจว ตณาน ขาทาม. โอภคโคภคคญจ เม สาขาภงคำ ขาทนต. อาวลาน จ ปานยาน ปวาม. โอคาหนตสส๓ เม อตตณณสส หตถนโย กายำ อปนฆำสนตโย คจฉนต,๔ ยนนนาหำ เอโก คณมหา วปกฏโฐ วหเรยยนต.
๑ ปาลยมปน อหำ โข เอตาห อากณโณต ทสสต.๒ ย. หตถกฬเภห.๓ ตตเถว โอคาหา จ เมต.๔ อโต ปรำ อากณโณ ทกขำ น ผาส วหราม. ยนนนาหนต.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๔๓ • ๕. เรองภกษชาวเมองโกสมพ • [ชางปารเลยยกะอปฏฐากพระศาสดา]
อถโข โส หตถนาโค ยถา อปกกมม, เยน ปารเลยยกำ รกขตวนสณโฑ ภททสาลมลำ, เยน ภควา, เตนปสงกม. อปสงกมตวา จ ปน ภควนตำ วนทตวา โอโลเกนโต อญญำ กญจ อทสวา ภททสาลมลำ ปาเทน ปหรนโต ตจเฉตวา โสณฑาย สาขำ คเหตวา สมมชช.
ตโต ปฏฐาย โสณฑาย ฆฏำ คเหตวา ปานยำ ปรโภชนยำ อปฏฐเปต, อณโหทเกน อตเถ สต, อณโหทกำ ปฏยาเทต.
กถำ?
หตเถน กฏฐาน ฆำสตวา อคค สมปาเทต. ตำ ทารน ปกขปนโต ชาเลตวา ตตถ ปาสาเณ ปจตวา ทารทณฑเกน ปวฏเฏตวา ปรจฉนนาย ขททกโสณฑยำ ขปต ตโต หตถำ โอตาเรตวา อทกสส ตตตภาวำ ชานตวา คนตวา สตถารำ วนทต.
สตถา “อทกำ เต ตาปตำ ปารเลยยกาต วตวา ตตถ คนตวา นหายต.
อถสส นานาวธาน ผลาน อาหรตวา เทต.
ยทา ปน สตถา คามำ ปณฑาย ปวสต, ตทา สตถ ปตตจวรมาทาย กมเภ ปตฏฐาเปตวา สตถารา สทธเยว คจฉต.
สตถา คามปจารำ ปตวา “ปารเลยยก อโต ปฏฐาย ตยา คนตำ น สกกา. อาหร เม ปตตจวรนต อาหราเปตวา คามำ ปณฑาย ปวสต.
โสป ยาว สตถ นกขมนา ตตเถว ฐตวา สตถ อาคมนกาเล ปจจคคมนำ กตวา ปรมนเยเนว ปตตจวรำ คเหตวา วสนฏฐาเน โอตาเรตวา วตตำ ทสเสตวา สาขาย วชต.
รตต วาลมคปรปนถนวารณตถำ มหนตำ ทณฑำ โสณฑาย คเหตวา “สตถารำ รกขสสามต ยาว อรณคคมนา วนสณฑสส อนตรนตเร วจรต.
ตโต ปฏฐายเยว กร โส วนสณโฑ รกขตวนสณโฑ นาม ชาโต.
อรเณ อคคเต, มโขทกทานำ อาท กตวา เตเนว อปาเยน สพพวตตาน กโรต.
[วานรถวายรวงนำาผง]
อเถโก มกกโฏ ตำ หตถ อฏฐาย สมฏฐาย ตถาคตสส อภสมาจารกำ กโรนตำ ทสวา “อหำป กญจเทว กรสสามต วจรนโต เอกทวสำ นมมกขกำ ทณฑกมธปฏลำ ทสวา ทณฑกำ ภญชตวา ทณฑเกเนว สทธ มธปฏลำ สตถ สนตกำ หรตวา กทลปตตำ ฉนทตวา ตตถ ฐเปตวา อทาส.
สตถา คณห.
มกกโฏ “กรสสต น โข ปรโภคำ น กรสสตต โอโลเกนโต คเหตวา นสนนำ ทสวา “ก น โขต จนเตตวา ทณฑโกฏ คเหตวา ปรวตเตตวา อปธาเรนโต อณฑกาน ทสวา ตาน สณกำ อปเนตวา ปน อทาส.
สตถา ปรโภคมกาส.
โส ตฏฐมานโส ตำ ตำ สาขำ คเหตวา นจจนโต อฏฐาส.
อถสส คหตสาขาป อกกนตสาขาป ภชช.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๔๔ • ๕. เรองภกษชาวเมองโกสมพ • [วานรถวายรวงนำาผง]
โส เอกสม ขาณมตถเก ปตตวา นพพทธคตโต ปสนเนเนว จตเตน กาลำ กตวา ตาวตสภวเน ตสโยชนเก กนกวมาเน นพพตต อจฉราสหสสปรวาโร อโหส.
[พญาชางสงเกตดวตรพระอานนท]
ตถาคตสส ตตถ หตถนาเคน อปฏฐยมานสส วสนภาโว สกลชมพทเป ปากโฏ อโหส.
สาวตถนครโต “อนาถปณฑโก วสาขา มหาอปาสกาต เอวมาทน มหากลาน อานนทตเถรสส สาสนำ ปหณส “สตถารำ โน ภนเต ทสเสถาต.
ทสาวาสโนป ปญจสตา ภกข วตถวสสา อานนทตเถรำ อปสงกมตวา “จรสสตา โน อาวโส อานนท ภควโต สมมขา ธมมกถา, สาธ มยำ อาวโส อานนท ลเภยยาม ภควโต สมมขา ธมมกถำ สวนายาต ยาจส.
เถโร เต ภกข อาทาย ตตถ คนตวา “เตมาสำ เอกวหารโน ตถาคตสส สนตกำ เอตตเกห ภกขห สทธ อปสงกมตำ อยตตนต จนเตตวา เต ภกข พห ฐเปตวา เอกโกว สตถารำ อปสงกม.
ปารเลยยโก ตำ ทสวา ทณฑกำ อาทาย ปกขนท.
สตถา โอโลเกตวา “อเปห ปารเลยยก. มา นวารย. พทธปฏฐาโก เอโสต อาห.
โส ตตเถว ทณฑำ ฉฑเฑตวา ปตตจวรปฏคคหณำ อาปจฉ.
เถโร นาทาส.
นาโค “สเจ อคคหตวตโต ภวสสต, สตถ นสทนปาสาณผลเก อตตโน ปรกขารำ น ฐเปสสตต จนเตส.
เถโร ปตตจวรำ ภมยำ ฐเปส.
[ไมไดสหายทมปญญา เทยวไปผเดยวประเสรฐกวา]
วตตสมปนนา ห ครนำ อาสเน วา สยเน วา อตตโน ปรกขารำ น ฐเปนต.
โส ตำ ทสวา ปสนนจตโต อโหส.
เถโร สตถารำ วนทตวา เอกมนตำ นสท.
สตถา “อานนท เอกโกว อาคโตสต ปจฉตวา ปญจสเตห ภกขห สทธ อาคตภาวำ สตวา “กห ปน เตต วตวา, “ตมหากำ จตตำ อชานนโต พห ฐเปตวา อาคโตมหต วตเต, “ปกโกสาห เตต อาห.
เถโร ตถา อกาส.
เต ภกข อาคนตวา สตถารำ วนทตวา เอกมนตำ นสทส.
สตถา เตห สทธ ปฏสนถารำ กตวา, เตห ภกขห “ภนเต ภควา พทธสขมาโล เจว ขตตยสขมาโล จ. ตมเหห เตมาสำ เอกเกห ตฏฐนเตห นสทนเตห จ ทกกรำ กตำ. วตตปฏวตตการโกป มโขทกทายโกป นาโหส มญเญต วตเต, “ภกขเว ปารเลยยกหตถนา มม สพพกจจาน กตาน. เอวรป ห สหายกำ ลภนเตน เอกโต วสตำ ยตตำ. อลภนตสส เอกจารกภาโวว เสยโยต วตวา อมา นาควคเค ตสโส คาถาโย อภาส
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๔๕ • ๕. เรองภกษชาวเมองโกสมพ • [ไมไดสหายทมปญญา เทยวไปผเดยวประเสรฐกวา]
“สเจ ลเภถ นปกำ สหายำ สทธจรำ สาธวหาร ธรำ อภภยย สพพาน ปรสสยาน จเรยย เตนตตมโน สตมา.
โน เจ ลเภถ นปกำ สหายำ สทธจรำ สาธวหาร ธรำ ราชาว รฏฐำ วชตำ ปหาย เอโก จเร มาตงครญเญว นาโค.
เอกสส จรตำ เสยโย. นตถ พาเล สหายตา.
เอโก จเร น จ ปาปาน กยราอปโปสสกโก มาตงครญเญว นาโคต.
คาถาปรโยสาเน ปญจสตาป เต ภกข อรหตเต ปตฏฐหส.
อานนทตเถโร อนาถปณฑกาทห เปสตำ สาสนำ อาโรเจตวา “ภนเต อนาถปณฑกปมขา ปญจ อรยสาวกโกฏโย ตมหากำ อาคมนำ ปจจาสสนตต อาห.
สตถา “เตนห คณหาห ปตตจวรนต ปตตจวรำ คาหาเปตวา นกขม.
นาโค คนตวา มคเค ตรยำ อฏฐาส.
ภกข ตำ ทสวา ภควนตำ ปจฉส “ก กโรต ภนเตต.
“ตมหากำ ภกขเว ภกขำ ทาตำ ปจจาสสต. ทฆรตตำ โข ปนายำ มยหำ อปการโก. นาสส จตตำ โกเปตำ วฏฏต. นวตตถ ภกขเวต.
สตถา ภกข คเหตวา นวตต.
หตถป วนสณฑำ ปวสตวา ปนสกทลผลาทน นานาผลาน สำหรตวา ราส กตวา ปนทวเส ภกขนำ อทาส.
ปญจสตา ภกข สพพาน เขเปตำ นาสกขส.
ภตตกจจปรโยสาเน สตถา ปตตจวรำ คเหตวา นกขม.
นาโค ภกขนำ อนตรนตเรน คนตวา สตถ ปรโต ตรยำ อฏฐาส.
ภกข ตำ ทสวา ภควนตำ ปจฉส “ก กโรต ภนเตต.
“อยำ ภกขเว ตมเห เปเสตวา มำ นวตเตตต.
“เอวำ ภนเตต.
“อาม ภกขเวต.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๔๖ • ๕. เรองภกษชาวเมองโกสมพ • [ชางทำากาละไปเกดเปนเทพบตร]
[ชางทำากาละไปเกดเปนเทพบตร]
อถ นำ สตถา “ปารเลยยก อทำ มม อนวตตคมนำ, ตว อมนา อตตภาเวน ฌานำ วา วปสสนำ วา มคคผลำ วา นตถ, ตฏฐ ตวนต อาห.
ตำ สตวา นาโค มเข โสณฑำ ปกขปตวา โรทนโต ปจฉโต ปจฉโต อคมาส.
โส ห สตถารำ นวตเตตำ ลภนโต เตเนว นยาเมน ยาวชวำ ปฏชคเคยย.
สตถา ปน ตำ คามปจารำ ปตวา “ปารเลยยก อโต ปฏฐาย ตว อภม. มนสสาวาโส สปรปนโถ. ตฏฐ ตวนต อาห.
โส โรทมาโน ตตถ ฐตวา, สตถร จกขปถำ วชหนเต, หทเยน ผลเตน กาลำ กตวา สตถร ปสาเทน ตาวตสภวเน ตสโยชนเก กนกวมาเน อจฉราสหสสมชเฌ นพพตต.
“ปารเลยยกเทวปตโตเตววสส นามำ อโหส.
สตถาป อนปพเพน เชตวนำ อคมาส.
[ภกษชาวเมองโกสมพทลขอขมาพระศาสดา]
โกสมพกา ภกข “สตถา กร สาวตถ อาคโตต สตวา สตถารำ ขมาเปตำ ตตถ อคมำส.
โกสลราชา “เต กร โกสมพกา ภณฑนการกา ภกข อาคจฉนตต สตวา สตถารำ อปสงกมตวา “อหำ ภนเต เตสำ มม วชตำ ปวสตำ น ทสสามต อาห.
“มหาราช สลวนตา เต ภกข. เกวลำ อญญมญญำ ววาเทน มม วจนำ น คณหส. อทาน มำ ขมาเปตำ อาคจฉนต. อาคจฉนต มหาราชาต.
อนาถปณฑโกป “ภนเต อหำ เตสำ วหารำ ปวสตำ น ทสสามต วตวา ตเถว ภควตา ปฏกขตโต ตณห อโหส.
สาวตถยำ อนปปตตานำ, ปน เตสำ ภควา เอกมนเต ววตตำ การาเปตวา เสนาสนำ ทาเปส.
อญเญ ภกข เตห สทธ เนว เอกโต นสทนต น ตฏฐนต.
อาคตาคตา สตถารำ ปจฉนต “กตเม เต ภนเต ภณฑนการกา โกสมพกา ภกขต.
สตถา “เอเตต ทสเสต.
เต “เอเต กร เต. เอเต กร เตต อาคตาคเตห องคลยา ทสสยมานา ลชชาย สสำ อกขปตำ อสกโกนตา ภควโต ปาทมเล นปชชตวา ภควนตำ ขมาเปสำ.
สตถา “ภารยำ โว ภกขเว กตำ, ตมเห นาม มาทสสส พทธสส สนตเก ปพพชตวาป, มย สามคค กโรนเต, มม วจนำ น กรตถ, โปราณกปณฑตาป วชฌปปตตานำ มาตาปตนำ โอวาทำ สตวา เตส ชวตา โวโรปยมาเนสป ตำ อนตกกมตวา ปจฉา ทวส รฏเฐส รชชำ การยสต วตวา ปนเทว ทฆาวกมารชาตกำ กเถตวา “เอวำ ภกขเว ทฆาวกมาโร, มาตาปตส ชวตา โวโรปยมาเนสป, เตสำ โอวาทำ อนตกกมตวา ปจฉา พรหมทตตสส ธตรำ ลภตวา ทวส กาสโกสลรฏเฐส รชชำ กาเรส. ตมเหห ปน มม วจนำ อกโรนเตห ภารยำ กตนต วตวา อมำ คาถมาห
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๔๗ • ๕. เรองภกษชาวเมองโกสมพ • [ภกษชาวเมองโกสมพทลขอขมาพระศาสดา]
“ปเร จ น วชานนต ‘มยเมตถ ยมาม เส เย จ ตตถ วชานนต ตโต สมมนต เมธคาต.
[แกอรรถ]
ตตถ ปเรต: ปณฑเต ฐเปตวา ตโต อญเญ ภณฑนการกา ปเร นาม.
เต ตตถ สงฆมชเฌ โกลาหลำ กโรนตา “มยำ ยมาม เส อปรมาม นสสาม สสตำ สมป มจจสนตกำ คจฉามาต น วชานนต.
เย จ ตตถ วชานนตต: เย ตตถ ปณฑตา “มยำ มจจสมป คจฉามาต วชานนต.
ตโต สมมนต เมธคาต: เอวำ ห เต ชานนตา โยนโสมนสการำ อปปาเทตวา เมธคานำ กลหานำ วปสมาย ปฏปชชนต, อถ เตสำ ตาย ปฏปตตยา เต เมธคา สมมนต.
อถวา ปเร จาต: ปพเพ มยา “มา ภกขเว ภณฑนนตอาทน วตวา โอวทยมานาป มม โอวาทสส อปฏคคหเณน อมามกา ปเร นาม “มยำ ฉนทาทวเสน มจฉาคาหำ คเหตวา เอตถ สงฆมชเฌ ยมามเส ภณฑนาทนำ วฑฒยา วายมามาต น วชานนต.
อทาน ปน โยนโส ปจจเวกขมานา ตตถ ตมหากำ อนตเร เย ปณฑตปรสา “ปพเพ มยำ ฉนทาทวเสน วายมนตา อโยนโส ปฏปนนาต วชานนต, ตโต เตสำ สนตกา เต ปณฑตปรเส นสสาย อเมทาน กลหสงขาตา เมธคา สมมนตต อยเมตถ อตโถต.
คาถาปรโยสาเน สมปตตภกข โสตาปตตผลาทส ปตฏฐหสต.
โกสมพกวตถ.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๔๘ • ๖. เรองจลกาลและมหากาล • ๖. เรองจลกาลและมหากาล
๖. เรองจลกาลและมหากาล๖. จลลกาลมหากาลวตถ.
“สภานปสส วหรนตนต อมำ ธมมเทสนำ สตถา เสตพยนครำ อปนสสาย สสปาวเน วหรนโต จลลกาลมหากาเล อารพภ กเถส.
[พนอง ๓ คนทำาการคาขาย]
เสตพยนครวาสโน ห “จลลกาโล มชฌมกาโล มหากาโล จาต ตโย ภาตโร กฏมพกา.
เตส เชฏฐกนฏฐา ทสาส วจรตวา ปญจห สกฏสเตห ภณฑำ อาหรนต. มชฌมกาโล อาภตำ วกกณาต.
อเถกสม สมเย เต อโภป ภาตโร ปญจห สกฏสเตห นานาภณฑำ คเหตวา สาวตถ คนตวา สาวตถยา จ เชตวนสส จ อนตเร สกฏาน โมจยส.
[มหากาลฟงธรรม แลวลานองชายไปบวช]
เตส มหากาโล สายณหสมเย มาลาคนธาทหตเถ สาวตถวาสโน อรยสาวเก ธมมสสวนาย คจฉนเต ทสวา “กห อเม คจฉนตต ปจฉตวา ตมตถำ สตวา “อหำป คมสสามต จนเตตวา กนฏฐำ อามนเตตวา “ตาต สกเฏส อปปมตโต โหห. อหำป ธมมำ โสตำ คมสสามต วตวา คนตวา ตถาคตำ วนทตวา ปรสปรยนเต นสท.
สตถา ตำทวสำ ตสส อชฌาสเยน อนปพพกถำ กเถนโต ทกขกขนธสตตาทวเสน อเนกปรยาเยน กามานำ อาทนวำ โอการำ สงกเลสญจ กเถส.
ตำ สตวา มหากาโล “สพพำ กร ปหาย คนตพพำ, ปรโลกำ คจฉนตำ เนว โภคา น ญาตโย อนคจฉนต. ก เม ฆราวาเสน. ปพพชสสามต จนเตตวา, มหาชเน วนทตวา ปกกนเต, สตถารำ ปพพชชำ ยาจตวา, สตถารา “นตถ เต โกจ อปโลเกตพโพต วตเต, “กนฏโฐ เม อตถ ภนเตต วตวา, “เตนห อปโลเกห นนต วตเต, “สาธ ภนเตต อาคนตวา กนฏฐำ เอตทโวจ “ตาต อมำ สพพำ สาปเตยยำ ปฏปชชาต.
“ตมเห ปน ภาตกาต.
“อหำ สตถ สนตเก ปพพชสสามต.
โส ตำ นานปปกาเรห ยาจตวา นวตเตตำ อสกโกนโต “สาธ สาม, ยถาชฌาสยำ กโรถาต อาห.
มหากาโล คนตวา สตถ สนตเก ปพพช.
“อหำ ภาตกำ คเหตวาว อปปพพชสสามต จลลกาโลป ปพพช.
[พระมหากาลบำาเพญโสสานกธดงค]
อปรภาเค มหากาโล อปสมปทำ ลภตวา สตถารำ อปสงกมตวา สาสเน ธราน ปจฉตวา, สตถารา ทวส ธเรส กถเตส, “อหำ ภนเต มหลลกกาเล ปพพชตตตา คนถธรำ ปเรตำ น สกขสสาม, วปสสนาธรำ ปน ปเรสสามต
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๔๙ • ๖. เรองจลกาลและมหากาล • [พระมหากาลบำาเพญโสสานกธดงค]
ยาว อรหตตา โสสานกธตงคำ กถาเปตวา, ปฐมยามาตกกเม, สพเพส นททำ โอกกนเตส, สสานำ คนตวา ปจจสกาเล, สพเพส อนฏฐเตสเยว, วหารำ อาคจฉต.
[ระเบยบของผอยในปาชา]
อเถกา สสานโคปกา กาล นาม ฉวฑาหกา เถรสส ฐตฏฐานญจ นสทนฏฐานญจ จงกมนฏฐานญจ ทสวา “โก น โข อธาคจฉต. ปรคคณหสสาม นนต ปรคคณหตำ อสกโกนต เอกทวสำ สสานกฏกาย ทป ชาเลตวา ปตตธตโร อาทาย คนตวา เอกมนเต นลนา มชฌมยาเม เถรำ อาคจฉนตำ ทสวา คนตวา วนทตวา “อยโย โน ภนเต อมสม ฐาเน วหรตต อาห.
“อาม อปาสเกต.
“ภนเต สสาเน วหรนเตห นาม วตตำ อคคณหตำ วฏฏตต.
เถโร “ก ปน มยำ ตยา กถตวตเต วตตสสามาต อวตวา “ก กาตำ วฏฏต อปาสเกต อาห.
“ภนเต โสสานเกห นาม สสาเน วสนภาโว๑ สสานโคปกานำ วหาเร มหาเถรสส คามโภชกสส จ กเถตำ วฏฏตต.
“กการณาต.
“กตกมมา โจรา สามเกห ปทานปทำ อนพนธนตา สสาเน ภณฑกำ ฉฑเฑตวา ปลายนต. อถ มนสสา โสสานกานำ ปรปนถำ กโรนต, เอเตสำ ปน กถเต, ‘มยำ อมสส ภททนตสส เอตตกนนาม กาลำ เอตถ วสนภาวำ ชานาม. อโจโร เอโสต อปททวำ นวาเรนต. ตสมา เอเตสำ กเถตำ วฏฏตต.
“อญญำ ก กาตพพนต.
“ภนเต สสาเน วสนเตน นาม อยเยน มจฉมำสปฏฐตลคฬาทน วชเชตพพาน. ทวา น นททายตพพำ. อกสเตน ภวตพพำ. อารทธวรเยน อสเฐน อมายาวนา หตวา กลยาณชฌาสเยน ภวตพพำ. สายำ, สพเพส สตเตส, วหารโต อาคนตพพำ. ปจจสกาเล, สพเพส อนฏฐเตสเยว, วหารำ คนตพพำ. สเจ ภนเต อยโย อมสม ฐาเน เอวำ วหรนโต ปพพชตกจจำ มตถกำ ปาเปตำ สกขสสต. สเจ มตสรรำ อาเนตวา ฉฑเฑนต, กมพลกฏาคารำ อาโรเปตวา คนธมาลาทห สกการำ กตวา สรรกจจำ กรสสาม, โน เจ สกขสสต, จตกำ อาโรเปตวา อคค ชาเลตวา สงกนา อากฑฒตวา พห ฐเปตวา๒ ผรสนา โกฏเฏตวา ขณฑาขณฑกำ ฉนทตวา อคคมห ปกขปตวา ตยหำ ทสเสตวา๓ ฌาเปสสามต.
อถ นำ เถโร “สาธ ภทเท. เอกำ ปน รปารมมณำ ทสวา มยหำ กเถหต อาห.
สา “สาธต ปจจสโสส.
เถโร ยถาชฌาสเยน สสาเน สมณธมมำ กโรต.
๑ =วสนภาวำ.๒ ส. ม. ขปตวา๓ ส. ม. “ตยหำ ทสเสตวาต นตถ อตเรกปเทห ภวตพพำ.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๕๐ • ๖. เรองจลกาลและมหากาล • [พระจลกาลกลมใจ]
[พระจลกาลกลมใจ]
จลลกาลตเถโร ปน อฏฐาย สมฏฐาย ฆราวาสำ จนเตต ปตตทารำ อนสสรต “อยำ เม ภาตโก อตภารยำ กมมำ กโรตต จนเตส.
[พระมหากาลพจารณาศพกลธดา]
อเถกา กลธตา ตำมหตตำ สมฏฐเตน พยาธนา สายณหสมเย อมลาตา อกลนตา กาลมกาส.
ตเมนำ ญาตโย ทารเตลาทห สทธ สายำ สสานำ เนตวา สสานโคปกาย “อมำ ฌาเปหต ภต ทตวา นยยาเทตวา ปกกมส.
สา ตสสา ปารปนวตถำ อปเนตวา ตำ มหตตมตำ ปณตปปณตำ สวณณวณณำ สรรำ ทสวา “อมำ อยยสส ทสเสตำ ปฏรป อารมมณนต จนเตตวา คนตวา เถรำ วนทตวา “เอวรป นาม ภนเต อารมมณำ อตถ. โอโลเกยยาถาต อาห.
เถโร “สาธต คนตวา ปารปนวตถำ นหราเปตวา ปาทตลโต ยาว เกสคคา โอโลเกตวา “อตปณตเมตำ รป สวณณวณณำ. อคคมห นำ ปกขปตวา มหาชาลาห คหตกาเล มยหำ อาโรเจยยาสต วตวา สกฏฐานเมว คนตวา นสท.
สา ตถา กตวา เถรสส อาโรเจส.
เถโร คนตวา โอโลเกส.
ชาลาย ปหฏปหฏฏฐาเน กวรคาว วย สรรวณณำ อโหส.
ปาทา นมตวา โอลมพส.
หตถา ปฏกชชส.
ลลาฏำ๑ นจจมมำ อโหส.
[พระมหากาลบรรลพระอรหต]
เถโร “อทำ สรรำ อทาเนว โอโลเกนตานำ อปรยนตกรำ หตวา อทาเนว ขยปปตตำ วยปปตตนต รตตฏฐานำ คนตวา นสทตวา ขยวยำ สมปสสมาโน
“อนจจา วต สงขารา อปปาทวยธมมโนอปปชชตวา นรชฌนต. เตสำ วปสโม สโขต
คาถำ วตวา วปสสนำ วฑเฒตวา สห ปฏสมภทาห อรหตตำ ปาปณ.
ตสม อรหตตำ ปตเต, สตถา ภกขสงฆปรวโต จารกญจรมาโน เสตพยนครำ คนตวา สสปาวนำ ปาวส.
จลลกาลสส ภรยาโย “สตถา กร อนปปตโตต สตวา “อมหากำ สามกำ คณหสสามาต เปเสตวา สตถารำ นมนตาเปสำ.
[ระเบยบปอาสนะสมยพทธกาล]
พทธานำ ปน อปรจตฏฐาเน อาสนปญญตต อาจกขนเตน เอเกน ภกขนา ปฐมตรำ คนตำ วฏฏต.
๑ ส. ม. นลาฏำ.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๕๑ • ๖. เรองจลกาลและมหากาล • [ระเบยบปอาสนะสมยพทธกาล]
พทธานำ ห มชฌมฏฐาเน อาสนำ ปญญาเปตวา, ตสส ทกขณโต สารปตตตเถรสส, วามโต มหาโมคคลลานตเถรสส, ตโต ปฏฐาย อโภส ปสเสส ภกขสงฆสส อาสนำ ปญญาเปตพพำ โหต.
ตสมา มหากาลตเถโร จวรปารปนฏฐาเน ฐตวา “ตวำ ปรโต คนตวา อาสนปญญตต อาจกขาหต จลลกาลำ เปเสส.
[พระจลกาลถกหญงจบสก]
ตสส ทฏฐกาลโต ปฏฐาย เคหชนา เตน สทธ ปรหาสำ กโรนตา นจาสนาน สงฆตเถรโกฏยำ อตถรนต อจจาสนาน สงฆนวกโกฏยำ.
อตโร “มา เอวำ กโรถ. อจจาสนาน อปร ปญญาเปถ. นจาสนาน เหฏฐาต อาห.
อตถโย ตสส วจนำ อสณนตโย วย “ตวำ ก กโรนโต วจรส? ก ตว อาสนาน ปญญาเปตำ น วฏฏต? ตวำ กำ อาปจฉตวา ปพพชโต? เกน ปพพชาปโตส? กสมา อธาคโตสต วตวา นวาสนปารปนำ อจฉนทตวา เสตกาน วตถาน นวาเสตวา สเส มาลาจมพฏกำ ฐเปตวา “คจฉ ตวำ. สตถารำ อาเนห. มยำ อาสนาน ปญญาเปสสามาต ปหณส.
โส นจรำ ภกขภาเว ฐตวา อวสสโกว อปปพพชตวา ลชชตำ น ชานาต. ตสมา เตน อากปเปน นราสงโกว คนตวา สตถารำ วนทตวา พทธปปมขำ ภกขสงฆำ อาทาย อาคโต.
ภกขสงฆสส ปน ภตตกจจาวสาเน มหากาลสส ภรยาโย “อมาห อตตโน สามโก คหโต. มยำป อมหากำ สามกำ คณหสสามาต จนเตตวา ปนทวสตถาย สตถารำ นมนตยส.
[พระมหากาลกถกภรรยาจบสก]
ตทา ปน อาสนปญญาปนตถำ อญโญ ภกข อคมาส.
ตา ตสม ขเณ โอกาสำ อลภตวา พทธปปมขำ ภกขสงฆำ นสทาเปตวา ภกขำ อทำส.
จลลกาลสส ปน เทว ภรยาโย, มชฌมกาลสส จตสโส, มหากาลสส อฏฐ.
ภกขป ภตตกจจำ กาตกามา นสทตวา ภตตกจจมกำส. พห คนตกามา อฏฐาย อคมำส.
สตถา ปน นสทตวา ภตตกจจำ กร.
ตสส ภตตกจจปรโยสาเน ตา อตถโย “ภนเต มหากาโล อมหากำ อนโมทนำ กตวา คมสสต. ตมเห ปรโต คจฉถาต วทส.
สตถา “สาธต วตวา ปรโต อคมาส.
คามทวารำ ปตวา ภกขสงโฆ อชฌาย “กนนาเมตำ สตถารา กตำ. ญตวา น โข กตำ อทาห อชานตวา. หยโย จลลกาลสส ปรโต คตตตา ปพพชชนตราโย ชาโต. อชช อญญสส ปรโต คตตตา อนตราโย นาโหส. อทาน สตถา มหากาลำ นวตเตตวา อาคโต. สลวา โข ปน ภกข อาจารสมปนโน. กรสสนต น โข ตสส ปพพชชนตรายนต.
สตถา เตสำ วจนำ สตวา นวตตตวา ฐโต “ก กเถถ ภกขเวต ปจฉ.
เต ตมตถำ อาโรเจสำ.
“ก ปน ตมเห ภกขเว จลลกาลำ วย มหากาลำ สลลกเขถาต.
“อาม ภนเต ตสส ห เทว ปชาปตโย, อมสส อฏฐ, อฏฐห ปรกขปตวา คหโต. ก กรสสต ภนเตต.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๕๒ • ๖. เรองจลกาลและมหากาล • [พระมหากาลเปนผไมหวนไหว]
[พระมหากาลเปนผไมหวนไหว]
สตถา “มา ภกขเว เอวำ อวจตถ. จลลกาโล อฏฐาย สมฏฐาย สภารมมณพหโล วหรต ปปาตตเฏ ฐตทพพลรกขสทโส. มยหำ ปน ปตโต มหากาโล อสภานปสส วหรต ฆนเสลปพพโต วย อจโล วาต วตวา อมา คาถาโย อภาส
“สภานปสส วหรนตำ อนทรเยส อสำวตำโภชนมห อมตตญญำ กสตำ หนวรยำตำ เว ปสหต มาโร วาโต รกขำว ทพพลำ.อสภานปสส วหรนตำ อนทรเยส สสำวตำโภชนมห จ มตตญญำ สทธำ อารทธวรยำตำ เว นปปสหต มาโร วาโต เสลำว ปพพตนต.
[แกอรรถ]
ตตถ สภานปสสนต: สภำ อนปสสนตำ. อฏฐารมมเณ มานสำ วสสชเชตวา วหรนตนต อตโถ.
โย ห ปคคโล นมตตคคาหำ อนพยญชนคคาหำ คณหนโต “นขา โสภณาต คณหาต, “องคลโย โสภณาต คณหาต, “หตถา ปาทา ชงฆา อร กฏ อทรำ ถนา ควา โอฏโฐ ทนตา มขำ นาสา อกขน กณณา ภมกา ลลาฏำ เกสา โสภณาต คณหาต, “เกสา โลมา นขา ทนตา ตโจ โสภโณต คณหาต, “วณโณ สโภ, สณฐานำ สภนต คณหาต; อยำ สภานปสส นาม; ตำ เอวำ สภานปสส วหรนตำ.
อนทรเยสต: จกขาทส ฉส อนทรเยส.
อสำวตนต; จกขทวาราทน อรกขนตำ.
อมตตญญนต: ปรเยสนมตตา ปฏคคหณมตตา ปรโภคมตตาต อมสสา มตตาย อชานนโต โภชนมห อมตตญญำ.
อปจ “ปจจเวกขณมตตา วสสชชนมตตาต อมสสาป มตตาย อชานนโต อมตตญญำ. “อทำ โภชนำ ธมมกำ. อทำ อธมมกนตป อชานนตำ.
กสตนต: กามพยาปาทวหสาวตกกวสกตาย กสตำ.
หนวรยนต: นพพรยำ จตส อรยาปเถส วรยกรณวรหตำ.
ปสหตต: อภภวต อชโฌตถรต.
วาโต รกขำว ทพพลนต: พลววาโต ฉนนตเฏ ชาตำ ทพพลรกขำ วย.
“ยถา ห โส วาโต ตสส รกขสส ปปผผลปลลวาทนป ปาเตต, ขททกสาขาป ภญชต, มหาสาขาป ภญชต, สมลำป ตำ รกขำ อพพตเตตวา อทธมลำ อโธสาขำ กตวา คจฉต; เอวเมว เอวรป ปคคลำ อนโต อปปนโน กเลสมาโร ปสหต; พลววาโต ทพพลรกขสส ปปผผลปลลวาทปาตนำ วย ขททานขททกาปตตอาปชชนำป กโรต, ขททกสาขาภญชนำ วย นสสคคยาทอาปตตอาปชชนำป กโรต, มหาสาขาภญชนำ วย เตรสสงฆาทเสสาปชชนำป กโรต,
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๕๓ • ๖. เรองจลกาลและมหากาล • [แกอรรถ]
อพพตเตตวา อทธมลำ เหฏฐาสาขำ กตวา ปาตนำ วย ปาราชกาปตตอาปชชนำป กโรต, สวากขาตสาสนา นหรตวา กตปาเหเนว คหภาวำ ปาเปต; เอวรป ปคคลำ กเลสมาโร อตตโน วเส วตเตตต อตโถ.
อสภานปสสนต: ทสส อสเภส อญญตรำ อสภำ ปสสนตำ, ปฏกลมนสกาเร ยตตำ, เกเส อสภโต ปสสนตำ, โลเม นเข ทนเต ตจำ วณณำ สณฐานำ อสภโต ปสสนตำ.
อนทรเยสต: ฉส อนทรเยส.
สสำวตนต: นมตตคคาหาทวรหตำ ปหตทวารำ.
อมตตญญตาปฏปกเขน โภชนมห จ มตตญญำ.
สทธนต: กมมสส เจว ผลสส จ สททหนลกขณาย โลกยสทธาย เจว ตส วตถส อเวจจปปสาทสงขาตาย โลกตตรสทธาย จ สมนนาคตำ.
อารทธวรยนต: ปคคหตวรยำ ปรปณณวรยำ.
ตำ เวต: ตำ เอวรป ปคคลำ.
“ยถา ทพพลวาโต สณกำ ปหรนโต เอกฆนำ เสลำ จาเลตำ น สกโกต; ตถา อพภนตเร อปปชชมาโนป ทพพลกเลสมาโร นปปสหต โขเภตำ กมเปตำ, จาเลตำ น สกโกตต อตโถ.
[พระมหากาลเหาะหนภรรยา]
ตาป โข ตสส ปราณทตยกา เถรำ ปรวาเรตวา “ตวำ กำ อาปจฉตวา ปพพชโต. อทาน คห ภวสสส น ภวสสสตอาทน วตวา กาสายาน นหรตกามา อเหสำ.
เถโร ตาสำ อาการำ สลลกเขตวา นสนนาสนา วฏฐาย อทธยา อปปตตวา กฏาคารกณณกำ ภนทตวา อากาเสน คนตวา, สตถร คาถา ปรโยสาเปนเตเยว, สตถ สวณณวณณำ สรรำ อภตถวนโต โอตรตวา ตถาคตสส ปาเท วนท.
คาถาปรโยสาเน สมปตตภกข โสตาปตตผลาทส ปตฏฐหสต.
จลลกาลมหากาลวตถ.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๕๔ • ๗. เรองพระเทวทต • ๗. เรองพระเทวทต
๗. เรองพระเทวทต๗. เทวทตตวตถ.
“อนกกสาโวต อมำ ธมมเทสนำ สตถา เชตวเน วหรนโต ราชคเห เทวทตตสส คนธารกาสาวลาภำ อารพภ กเถส.
[พระสารบตรแสดงธรรมแกชาวกรงราชคฤห]
เอกสม ห สมเย เทว อคคสาวกา ปญจสเต ปญจสเต อตตโน ปรวาเร อาทาย สตถารำ อาปจฉตวา เชตวนโต ราชคหำ อคมำส.
ราชคหวาสโน เทวป ตโยป พหป เอกโต หตวา อาคนตกทานำ อทำส.
อเถกทวสำ อายสมา สารปตโต อนโมทนำ กโรนโต
“อปาสกา
• เอโก สยำ ทานำ เทต ปรำ น สมาทเปต, โส นพพตตนพพตตฏฐาเน โภคสมปทำ ลภต โน ปรวารสมปทำ.
• เอโก ปรำ สมาทเปต สยำ น เทต, (โส) นพพตตนพพตตฏฐาเน ปรวารสมปทำ ลภต โน โภคสมปทำ.
• เอโก สยำป น เทต ปรำป น สมาทเปต, โส นพพตตนพพตตฏฐาเน กญชกมตตำป กจฉปรำ น ลภต อนาโถ โหต นปปจจโย
• เอโก สยำป เทต ปรำป สมาทเปต, โส นพพตตนพพตตฏฐาเน อตตภาวสเตป อตตภาวสหสเสป อตตภาวสตสหสเสป โภคสมปทญเจว ปรวารสมปทญจ ลภตต เอวำ ธมมำ เทเสส.
[นมนตภกษพนรป รบภตตาหาร]
ตเมโก ปณฑตปรโส สตวา “อจฉรยา วต โภ ธมมเทสนา. สขการณำ กถตำ. มยา อมาสำ ทวนนำ สมปตตนำ นปผาทนกกมมำ กาตำ วฏฏตต จนเตตวา “ภนเต เสว มยหำ ภกขำ คณหถาต เถรำ นมนเตส.
“กตตเกห เต ภกขห อตโถ อปาสกาต.
“กตตกา ปน โว ภนเต ปรวาราต.
“สหสสมตตา อปาสกาต.
“สพเพห สทธเยว ภกขำ คณหถ ภนเตต.
เถโร อธวาเสส.
[ชวนชาวบานถวายภตตาหาร]
อปาสโก นครวถยำ จรนโต “อมมตาตา มยา ภกขสหสสำ นมนตตำ. ตมเห กตตกานำ ภกขนำ ภกขำ ทาตำ สกขสสถ. ตมเห กตตกานนต สมาทเปต.
มนสสา อตตโน อตตโน ปโหนกนยาเมน “มยำ ทสนนำ ทสสาม. มยำ วสตยา. มยำ สตสสาต อาหำส.
อปาสโก “เตนห เอกสม ฐาเน สมาคมำ กตวา เอกโตว ปจสสาม. สพเพ เตลตลตณฑลสปปผาณตาทน สมาหรถาต เอกสม ฐาเน สมาหราเปส.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๕๕ • ๗. เรองพระเทวทต • [ชวนชาวบานถวายภตตาหาร]
อถสส เอโก กฏมพโก สตสหสสคฆนกำ คนธารกาสาววตถำ ทตวา “สเจ เต ทานวฏฏำ นปปโหต, อทำ วสสชเชตวา ยทนำ ตำ ปเรยยาส. สเจ ปโหต, ยสส อจฉส ตสส ภกขโน ทเทยยาสต อาห.
ตทา ตสส สพพำ ทานวฏฏำ ปโหส. กญจ อนนนาม นาโหส.
โส มนสเส ปจฉ “อทำ อนคฆกาสาวำ เอเกน กฏมพเกน เอวำ นาม วตวา ทนนำ. ทานวฏฏำ อตเรกำ ชาตำ. กสสทำ เทมาต.
[ถวายผาราคาตงแสนแกพระเทวทต]
เอกจเจ “สารปตตตเถรสสาต อาหำส.
เอกจเจ “เถโร สสสปรปากสมเย อาคนตวา คมนสโล. เทวทตโต อมหากำ มงคลามงคเลส สหาโย อทกมณโก วย นจจำ ปตฏฐโต. ตสส ตำ เทมาต อาหำส.
สมพหลกาย กถายป, “เทวทตตสส ทาตพพนต วตตาโร พหตรา อเหสำ.
อถ นำ เทวทตตสส อทำส.
[เทวทตนงหมผาไมสมควรแกตน]
โส ตำ ฉนทตวา สพพตวา รชตวา นวาเสตวา ปารปตวา วจรต.
มนสสา ตำ ทสวา “นยทำ เทวทตตสส อนจฉวกำ. สารปตตตเถรสส อนจฉวกำ. เทวทตโต อตตโน อนนจฉวกำ นวาเสตวา ปารปตวา วจรตต วทส.
อเถโก ทสาวาสโก ภกข ราชคหา สาวตถ คนตวา สตถารำ วนทตวา กตปฏสนถาโร สตถารา ทวนนำ อคคสาวกานำ ผาสวหารำ ปจฉโต อาทโต ปฏฐาย สพพำ ตำ ปวตต อาโรเจส.
สตถา “น โข ภกข อทาเนว โส อตตโน อนนจฉวกำ วตถำ ธาเรต, ปพเพป ธาเรสเยวาต วตวา อตตำ อาหร
[ครงกอน เทวทตเปนนายพรานชาง]
อตเต, พาราณสยำ พรหมทตเต รชชำ กาเรนเต, พาราณสวาส เอโก หตถมารโก หตถ มาเรตวา ทนเต จ ตเจ จ อนตาน จ ฆนมำสญจ อาหรตวา วกกณนโต ชวตำ กปเปส.
อเถกสม อรญเญ อเนกสหสสา หตถ โคจรำ คเหตวา คจฉนตา ปจเจกพทเธ ทสวา ตโต ปฏฐาย คจฉมานา คมนาคมนกาเล ชนนเกห นปตตวา วนทตวา ปกกมนต.
เอกทวสำ หตถมารโก ตำ กรยำ ทสวา “อหำ อเม กจเฉน มาเรม. อเม จ คมนาคมนกาเล ปจเจกพทเธ วนทนต. กนน โข ทสวา วนทนตต จนเตนโต “กาสาวนต สลลกเขตวา “มยาป อทาน กาสาวำ ลทธำ วฏฏตต จนเตตวา, เอกสส ปจเจกพทธสส ชาตสสรำ โอรยห นหายนตสส ตเร ฐปเตส กาสาเวส, จวรำ เถเนตวา เตสำ หตถนำ คมนาคมนมคเค สตต คเหตวา สสสำ ปารปตวา นสทต.
หตถ ตำ ทสวา “ปจเจกพทโธต สญญาย วนทตวา ปกกมนต.
โส เตสำ สพพปจฉโต คจฉนตำ สตตยา ปหรตวา มาเรตวา ทนตาทน คเหตวา เสสำ ภมยำ นขนตวา คจฉต.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๕๖ • ๗. เรองพระเทวทต • [ครงกอน เทวทตเปนนายพรานชาง]
อปรภาเค โพธสตโต หตถโยนยำ ปฏสนธ คเหตวา หตถเชฏฐโก ยถปต อโหส.
ตทาป โส ตเถว กโรต.
มหาปรโส อตตโน ปรสาย ปรหาน ญตวา “กห อเม หตถ คตา มนทา ชาตาต ปจฉตวา, “น ชานาม สามต วตเต, “กห๑ คจฉนตา มำ อนาปจฉา น คมสสนต. ปรปนเถน ภวตพพนต จนเตตวา “เอกสม ฐาเน กาสาวำ ปารปตวา นสนนสส สนตกา ปรปนเถน ภวตพพนต ปรสงกตวา ตำ ปรคคณหตำ สพเพ หตถ ปรโต เปเสตวา สยำ ปจฉโต วลมพมาโน อาคจฉต.
โส, เสสหตถส วนทตวา คเตส, มหาปรสำ อาคจฉนตำ ทสวา จวรำ สำหรตวา สตต วสสชช.
มหาปรโส สต อปฏฐเปตวา อาคจฉนโต ปจฉโต ปฏกกมตวา สตต วญเจส.
อถ นำ “อมนา เม หตถ นาสตาต คณหตำ ปกขนท.
อตโร เอกำ รกขำ ปรโต กตวา นลย.
อถ นำ รกเขน สทธ โสณฑาย ปรกขปตวา “คเหตวา ภมยำ โปเถสสามต เตน นหรตวา ทสสตำ กาสาวำ ทสวา “สจาหำ อมสม ทสสสสาม, อเนกสหสเสส เม พทธปปจเจกพทธขณาสเวส ลชชา นาม ภนนา ภวสสตต อธวาเสตวา “ตยา เม เอตตกา ญาตกา นาสตาต ปจฉ.
“อาม สามต.
“กสมา เอวำ ภารยำ กมมำ อกาส? อตตโน อนนจฉวกำ วตราคานำ อนจฉวกำ วตถำ ปรทหตวา เอวรป ปาปกมมำ กโรนเตน ภารยำ ตยา กตนต.
เอวญจ ปน วตวา อตตรป นคคณหนโต
“อนกกสาโว กาสาวำ โย วตถำ ปรทเหสสตอเปโต ทมสจเจน, น โส กาสาวมรหตโย จ วนตกสาวสส สเลส สสมาหโต อเปโต ทมสจเจน, ส เว กาสาวมรหตต๒
คาถำ๓ วตวา “อยตตนเต กตนต วตวา ตำ วสสชเชส.
[ของดยอมควรแกคนด หาควรแกคนชวไม]
สตถา อมำ ธมมเทสนำ อาหรตวา “ตทา หตถมารโก เทวทตโต อโหส. ตสส นคคหโก หตถนาโค อหเมวาต ชาตกำ สโมธาเนตวา “น โข ภกข อทาเนว, ปพเพป เทวทตโต อตตโน อนนจฉวกำ วตถำ ธาเรสเยวาต วตวา อมา คาถา อภาส
“อนกกสาโว กาสาวำ โย วตถำ ปรทเหสสต อเปโต ทมสจเจน, น โส กาสาวมรหต
๑ กหนต ปจฉนสทโท. เอตถ ปน ปจฉา นตถ ตสมา ยตถาต วา ยตถ กตถจต วา ยตตตรำ.๒ ข. ชา. ท. ๒๗/๘๓. ตทฏฐกถา. ๓/๒๖๑.๓ คาถาต ยตตตรำ.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๕๗ • ๗. เรองพระเทวทต • [ของดยอมควรแกคนด หาควรแกคนชวไม]
โย จ วนตกสาวสส สเลส สสมาหโต อเปโต ทมสจเจน, ส เว กาสาวมรหตต
ฉททนตชาตเกนาป อยมตโถ ทเปตพโพต.
[แกอรรถ]
ตตถ อนกกสาโวต: กามราคาทห กสาเวห สกสาโว.
ปรทเหสสตต: นวาสนปารปนตถรณวเสน ปรภญชสสต. “ปรทหสสตตป ปาโฐ.
อเปโต ทมสจเจนาต: อนทรยทมเนน เจว ปรมตถสจจปกขเกน จ วจสจเจน อเปโต. “วยตโตต อตโถ.
น โสต: โส เอวรโป ปคคโล กาสาวำ ปรทหตำ นารหต.
วนตกสาวสสาต: จตห มคเคห วนตกสาโว ฉฑฑตกสาโว ปหนกสาโว อสส.
สเลสต: จตส ปารสทธสเลส.
สสมาหโตต: สฏฐ สมาหโต สฏฐ ฐโต.
อเปโตต: อนทรยทมเนน เจว วตตปปกาเรน จ วจสจเจน อเปโต.
ส เวต: โส เอวรโป ปคคโล ตำ กาสาววตถำ อรหตต.
คาถาปรโยสาเน โส ทสาวาสโก ภกข โสตาปนโน ชาโต.
อญเญป พห โสตาปตตผลาทน ปาปณส.
เทสนา มหาชนสส สาตถกา อโหสต.
เทวทตตวตถ.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๕๘ • ๘. เรองสญชย • ๘. เรองสญชย
๘. เรองสญชย๘. สญชยวตถ.
“อสาเร สารมตโนต อมำ ธมมเทสนำ สตถา เวฬวเน วหรนโต ทวห๑ อคคสาวเกห นเวทตำ สญชยสส อนาคมนำ อารพภ กเถส.
ตตรายำ อนปพพกถา
[พระศาสดาไดรบพยากรณจากพระพทธเจา ๒๓ พระองค]
| อมหากำ ห สตถา อโต กปปสตสหสสาธกานำ จตนนำ อสงเขยยานำ มตถเก อมรวตนคเร สเมโธ นาม พราหมณกมาโร หตวา สพพสปปานำ๒ นปผตต ปตโต๓ มาตาปตนำ อจจเยน อเนกโกฏสงขยำ ธนำ ปรจจชตวา อสปพพชชำ ปพพชตวา หมวนเต วสนโต –
ฌานาภญญาโย นพพตเตตวา อากาเสน คจฉนโต ทปงกรทสพลสส สทสสนวหารโต อมรวตนครำ๔ ปวสนตถาย มคคำ โสธยมานำ ทสวา สยำป เอกำ ปเทสำ คเหตวา, ตสม อนฏฐเตเยว๕, อาคตสส สตถโน อตตานำ เสตำ กตวา อชนจมมำ กลเล๖ อตถรตวา “สตถา สสาวกสงโฆ กลลำ อนกกมตวา มำ อกกมนโต คจฉตต นปนโน๗ – สตถารา ทสวาว “พทธงกโร เอส อนาคเต, กปปสตสหสสาธกานำ จตนนำ อสงเขยยานำ ปรโยสาเน โคตโม นาม พทโธ ภวสสต - อต พยากโต
ตสส สตถโน อปรภาเค “โกณฑญโญ สมงคโล สมโน เรวโต โสภโต อโนมทสส ปทโม นารโท ปทมตตโร สเมโธ สชาโต ปยทสส อตถทสส ธมมทสส สทธตโถ ตสโส ปสโส วปสส สข เวสสภ กกสนโธ โกนาคมโน กสสโป จาต โลกำ โอภาเสตวา อปปนนานำ อเมสำป เตวสตยา พทธานำ สนตเก ลทธพยากรโณ –
“ทส ปารมโย ทส อปปารมโย ทส ปรมตถปารมโยต สมตสปารมโย ปเรตวา เวสสนตรตตภาเว ฐโต สตตกขตตำ ปฐวกมปนาน มหาทานาน ทตวา ปตตทารำ ปรจจชตวา อายปรโยสาเน ตสตปเร นพพตตตวา ตตถ ยาวตายกำ ฐตวา ทสสหสสจกกวาฬเทวตาห สนนปตตวา –
“กาโลยนเต มหาวร อปปชช มาตกจฉยำสเทวกำ ตารยนโต พชฌสส อมตำ ปทนต
วตเต ปญจ มหาวโลกนาน วโลเกตวา ตโต จโต สกยราชกเล ปฏสนธ คเหตวา ตตถ มหาสมปตตยา ปรจารยมาโน อนกกเมน ภทรโยพพนำ ปตวา ตณณำ อตนำ อนจฉวเกส ตส ปาสาเทส เทวโลกสร วย รชชสร อนภวนโต –
๑ ส. ม. ย. ทวหต นตถ.๒ ส. ม. ย. สพพสปเปส.๓ ส. ม. ย. ปตวา.๔ ส. ย. รมมวตนครำ. ม. รมมวตนคเร.๕ ส. ม. ย. อโสธเตเยว.๖ ม. กลเล อชนจมมำ. ส. ย. อชนจมมนต นตถ.๗ ส. ม. ย. เอตถนตเร ตนต ทสสต.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๕๙ • ๘. เรองสญชย • [ทรงเหนเทวทตแลวเสดจบรรพชา]
[ทรงเหนเทวทตแลวเสดจบรรพชา]
อยยานกฬาย คมนสมเย อนกกเมน ชณณพยาธมตสงขาเต ตโย เทวทเต ทสวา สญชาตสำเวโค นวตตตวา จตตถวาเร ปพพชตำ ทสวา “สาธ ปพพชชาต ปพพชชาย รจ อปปาเทตวา อยยานำ คนตวา ตตถ ทวสำ เขเปตวา มงคลโปกขรณตเร นสนโน กปปกเวสำ คเหตวา อาคเตน วสสกมมนา เทวปตเตน อลงกตปฏยตโต –
ราหลกมารสส ชาตสาสนำ สตวา ปตตสเนหสส พลวภาวำ ญตวา “ยาว อทำ พนธนำ น พนธต, ตาวเทว ฉนทสสามต จนเตตวา สายำ นครำ ปวสนโต –
“นพพตา นน สา มาตา นพพโต นน โส ปตา นพพตา นน สา นาร ยสสายำ อทโส ปตต
กสาโคตมยา นาม ปตจฉาธตาย ภาสตำ อมำ คาถำ สตวา “อหำ อมาย นพพตปทำ สาวโตต ควโต มตตาหารำ โอมญจตวา ตสสา เปเสตวา อตตโน ภวนำ ปวสตวา สรสยเน นสนโน นททปคตานำ นาฏกตถนำ วปปการำ ทสวา นพพนนหทโย ฉนนำ อฏฐาเปตวา กนถกำ อาหราเปตวา กนถกำ อารยห ฉนนสหาโย –
ทสสหสสจกกวาฬเทวตาห ปรวโต มหาภนกขมนำ นกขมตวา อโนมานทตเร ปพพชตวา อนกกเมน ราชคหำ คนตวา ตตถ ปณฑาย จรตวา ปณฑวปพพตปพภาเร นสนโน มคธรญญา รชเชน นมนตยมาโน ตำ ปฏกขปตวา สพพญญตำ ปตวา อตตโน วชตำ อาคมนตถาย เตน คหตปฏญโญ อาฬารญจ อททกญจ อปสงกมตวา เตสำ สนตเก อธคตวเสสำ อนลงกรตวา ฉพพสสาน มหาปธานำ ปทหตวา –
[ทรงบรรลสพพญญตญาณ แลวทรงแสดงธรรม]
วสาขปณณมทวเส ปาโตว สชาตาย ทนนำ ปายาสำ ปรภญชตวา เนรญชราย นทยา สวณณปาต ปวาเหตวา เนรญชราย นทยา ตเร มหาวนสณเฑ นานาสมาปตตห ทวสภาคำ วตนาเมตวา สายณหสมเย โสตถเยน ทนนำ ตณำ คเหตวา กาเฬน นาคราเชน อภตถตคโณ โพธมณฑำ อารยห ตณาน สนถรตวา –
“น ตาวมำ ปลลงกำ ภนทสสาม ยาว เม อนปาทาย อาสเวห จตตำ น วมจจสสตต ปฏญญำ กตวา ปรตถาภมโข นสทตวา, สรเย อนตถงคมเตเยว, มารพลำ วธมตวา ปฐมยาเม ปพเพนวาสญาณำ มชฌมยาเม จตปปาตญาณำ ปตวา ปจฉมยามาวสาเน ปจจยากาเร ญาณำ โอตาเรตวา อรณคคมเน ทสพลจตเวสารชชาทสพพคณปฏมณฑตำ สพพญญตญาณำ ปฏวชฌตวา –
สตตสตตาหำ โพธมณเฑ วตนาเมตวา อฏฐเม สตตาเห อชปาลนโครธมเล นสนโน ธมมคมภรตาปจจเวกขเณน อปโปสสกกตำ อาปชชมาโน ทสสหสสมหาพรหมปรวาเรนสหมปต พรหมนา อายาจตธมมเทสโน –
พทธจกขนา โลกำ โอโลเกตวา พรหมโน อชเฌสนำ อธวาเสตวา “กสส น โข อหำ ปฐมำ ธมมำ เทเสยยนต โอโลเกนโต อาฬารททกานำ กาลกตภาวำ ญตวา ปญจวคคยานำ ภกขนำ พหปการตำ อนสสรตวา อฏฐายาสนา กาสปรำ คจฉนโต อนตรามคเค อปเกน อาชวเกน สทธ มนเตตวา –
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๖๐ • ๘. เรองสญชย • [ทรงบรรลสพพญญตญาณ แลวทรงแสดงธรรม]
อาสาฬหปณณมทวเส อสปตเน มคทาเย ปญจวคคยานำ ภกขนำ วสนฏฐานำ ปตวา เต อนนจฉวเกน สมทาจาเรน สมทาจรนเต สญญาเปตวา อญญาโกณฑญญปปมเข อฏฐารสพรหมโกฏโย อมตปานำ ปาเยนโต ธมมจกกำ ปวตเตตวา ปวตตตปวรธมมจกโก –
ปญจมยำ ปกขสส สพเพป เต ภกข อรหตเต ปตฏฐาเปตวา ตำทวสเมว ยสสส กลปตตสส อปนสสยสมปตต ทสวา ตำ รตตภาเค นพพนทตวา เคหำ ปหาย นกขมนตำ “เอห ยสาต ปกโกสตวา ตสมเยว รตตภาเค โสตาปตตผลำ ปาเปตวา ปนทวเส อรหตตำ ปาเปตวา อปเรป ตสส สหายเก จตปญญาสชเน เอหภกขปพพชชาย ปพพาเชตวา อรหตตำ ปาเปส. |
[ทรงสงสาวกไปประกาศพระศาสนา]
เอวำ โลเก เอกสฏฐยา อรหนเตส ชาเตส วตถวสโส ปวาเรตวา “จรถ ภกขเว จารกนต สฏฐภกข ทสาส เปเสตวา สยำ อรเวลำ คจฉนโต อนตรามคเค กปปาสกวนสณเฑ ตสชเน ภททวคคยกมาเร วเนส.
เตส สพพปจฉมโก โสตาปนโน สพพตตโม อนาคาม อโหส.
| เตป สพเพ เอหภกขภาเวเนว ปพพาเชตวา ทสาส เปเสตวา สยำ อรเวลำ คนตวา อฑฒฑฒาน ปาฏหารยสหสสาน ทสเสตวา อรเวลกสสปาทโย สหสสชฏลปรวาเร เตภาตกชฏเล วเนตวา เอหภกขภาเวเนว ปพพาเชตวา คยาสเส นสทาเปตวา อาทตตปรยายเทสนาย อรหตเต ปตฏฐาเปตวา เตน อรหนตสหสเสน ปรวโต –
“พมพสารรญโญ ทนนำ ปฏญญำ โมเจสสามต ราชคหนครปจาเร ลฏฐวนยยานำ คนตวา “สตถา กร อาคโตต สตวา ทวาทสนหเตห พราหมณคหปตเกห สทธ อาคตสส รญโญ มธรธมมกถำ กเถนโต ราชานำ เอกาทสห นหเตห สทธ โสตาปตตผเล ปตฏฐาเปตวา เอกำ นหตำ สรเณส ปตฏฐาเปตวา –
ปนทวเส สกเกน เทวรญญา มาณวกวณณำ คเหตวา อภตถตคโณ ราชคหนครำ ปวสตวา ราชนเวสเน กตภตตกจโจ เวฬวนารามำ ปฏคคเหตวา ตตเถว วาสำ กปเปส. |
ตตถ นำ สารปตตโมคคลลานา อปสงกมส.
ตตรายำ อนปพพกถา
[ประวตพระสารบตรและพระโมคคลลานะ]
อนปปนเนเยว ห พทเธ ราชคหโต อวทเร “อปตสสคาโม จ โกลตคาโม จาต เทว พราหมณคามา อเหสำ.
เตส อปตสสคาเม สารยา นาม พราหมณยา คพภสส ปตฏฐตทวเสเยว โกลตคาเม โมคคลลยา นาม, พราหมณยาป คพโภ ปตฏฐห.
ตาน กร เทวป กลาน ยาว สตตมา กลปรวฏฏา อาพทธปฏพทธสหายกาเนว.
ตาสำ ทวนนำป เอกทวสเมว คพภปรหารำ อทำส.
ตา อโภป ทสมาสจจเยน ปตเต วชายส.
นามคคหณทวเส สารยา พราหมณยา ปตตสส อปตสสคามเก เชฏฐกลสส ปตตตตา “อปตสโสต นามำ อกำส.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๖๑ • ๘. เรองสญชย • [ประวตพระสารบตรและพระโมคคลลานะ]
อตรสส โกลตคาเม เชฏฐกลสส ปตตตตา “โกลโตต นามำ อกำส.
เต อโภป วฑฒมนวาย สพพสปปานำ ปารำ อคมำส.
อปตสสมาณวสส กฬนตถาย นท วา อยยานำ วา คมนกาเล ปญจ สวณณสวกาสตาน ปรวาราน โหนต โกลตมาณวสส ปญจ อาชญญรถสตาน.
เทวป ชนา ปญจปญจมาณวสตปรวารา โหนต.
ราชคเห จ อนสำวจฉเร ครคคสมชโช นาม โหต.
เตสำ ทวนนำป เอกฏฐาเนเยว มญจาตมญจำ พนธนต.
เทวป เอกโตว นสทตวา สมชชำ ปสสนตา หสตพพฏฐาเน หสนต. สำเวคฏฐาเน สำเวคำ อาปชชนต. ทายำ ทาตำ ยตตฏฐาเน ทายำ เทนต.
เตสำ อมนา นยาเมน เอกทวสำ สมชชำ ปสสนตานำ, ปรปากคตตตา ญาณสส ปรมทวเสส วย หสตพพฏฐาเน หาโส วา สำเวคฏฐาเน สำเวโค วา ทายำ ทาตำ ยตตฏฐาเน ทายำ วา นาโหส.
เทว ปน ชนา เอวำ จนตยส “ก เอตถ โอโลเกตพพำ อตถ. สพเพปเม, อปปตเต วสสสเต, อปณณตตกภาวำ คมสสนต, อมเหห ปน เอกำ โมกขธมมำ ปรเยสตำ วฏฏตต อารมมณำ คเหตวา นสทส.
ตโต โกลโต อปตสสำ อาห “สมม อปตสส ตวำ น อญเญส ทวเสส วย หฏฐปหฏโฐ. อทาน อนตตมนธาตโกส. กนเต สลลกขตนต.
โส อาห “สมม โกลต ‘เอเตสำ โอโลกเน สาโร นตถ. นรตถกเมตำ. อตตโน โมกขธมมำ คเวสตำ วฏฏตต อทำ จนตยนโต นสนโนมห. ตวำ ปน กสมา อนตตมโนสต.
โสป ตเถวาห.
อถสส อตตนา สทธ เอกชฌาสยตำ ญตวา อปตสโส อาห “สมม อมหากำ อภนนำป สจนตตำ. โมกขธมมำ ปน คเวสตำ วฏฏต. คเวสนเตห นาม เอกำ ปพพชชำ ลทธำ วฏฏต. กสส สนตเก ปพพชามาต.
[สองสหายทำากตกากน]
เตน โข ปน สมเยน สญชโย ปรพพาชโก ราชคเห ปฏวสต มหตยา ปรพพาชกปรสาย สทธ.
เต “ตสส สนตเก ปพพชสสามาต ปญจมาณวกสตาน “สวกาโย จ รเถ จ คเหตวา คจฉถาต อยโยเชตวา ปญจห มาณวกสเตห สทธ สญชยสส สนตเก ปพพชส.
เตสำ ปพพชตกาลโต ปฏฐาย สญชโย อตเรกลาภคคยสคคปปตโต อโหส.
เต กตปาเหเนว สพพำ สญชยสส สมยำ ปรคคณหตวา “อาจรย ตมหากำ ชานนสมโย เอตตโกว อทาห อตตรป อตถต ปจฉส.
“เอตตโกว. สพพำ ตมเหห ญาตนต วตเต, เต จนตยส “เอวำ สต, อมสส สนตเก พรหมจรยวาโส นรตถโก. มยำ โมกขธมมำ คเวสตำ นกขนตา. โส อมสส สนตเก อปปาเทตำ น สกกา. มหา โข ปน ชมพทโป. คามนคมชนปทราชธานโย จรนตา อทธา โมกขธมมเทสกำ กญจ อาจรยำ ลภสสามาต.
ตโต ปฏฐาย ยตถ ยตถ “ปณฑตา สมณพราหมณา สนตต วทนต, ตตถ ตตถ คนตวา สากจฉำ กโรนต.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๖๒ • ๘. เรองสญชย • [สองสหายทำากตกากน]
เตห ปฏฐปญหำ อญเญ กเถตำ น สกโกนต. เต ปน เตสำ ปญหำ วสสชเชนต.
เอวำ สกลชมพทป ปรคคณหตวา นวตตตวา สกฏฐานเมว อาคนตวา “สมม โกลต อมเหส ‘โย ปฐมำ อมตำ อธคจฉต, โส อาโรเจตต กตกำ อกำส.
เอวำ เตส กตกำ กตวา วหรนเตส, สตถา วตตานกกเมน ราชคหำ ปตวา เวฬวนำ ปฏคคเหตวา เวฬวเน วหรต.
ตทา “จรถ ภกขเว จารกำ พหชนหตายาต รตนตตยคณปปกาสนตถำ อยโยชตานำ เอกสฏฐยา อรหนตานำ อนตเร ปญจวคคยานำ อพภนตเร อสสชตเถโร ปฏนวตตตวา ราชคหำ อาคโต ปนทวเส ปาโตว ปตตจวรมาทาย ราชคหำ ปณฑาย ปาวส.
ตสม สมเย อปตสสปรพพาชโก ปาโตว ภตตกจจำ กตวา ปรพพาชการามำ คจฉนโต เถรำ ทสวา จนเตส “มยา เอวรโป นาม ปพพชโต น ทฏฐปพโพเยว. เย โลเก อรหนโต วา อรหตตมคคำ วา สมาปนนา, อยำ เตสำ ภกข อญญตโร. ยนนนาหำ อมำ ภกขำ อปสงกมตวา ปจเฉยยำ ‘กำส ตวำ อาวโส อททสส ปพพชโต? โก วา เต สตถา? กสส วา ตวำ ธมมำ โรเจสต.
อถสส เอตทโหส “อกาโล โข อมำ ภกขำ ปญหำ ปจฉตำ. อนตรฆรำ ปวฏโฐ ปณฑาย จรต. ยนนนาหำ อมำ ภกขำ ปฏฐโต ปฏฐโต อนพนเธยยำ อตถเกห อปญาตำ มคคนต.
โส เถรำ ลทธปณฑปาตำ อญญตรำ โอกาสำ คจฉนตำ ทสวา นสทตกามตญจสส ญตวา อตตโน ปรพพาชกปฐกำ ปญญาเปตวา อทาส.
ภตตกจจปรโยสาเนปสส อตตโน กณฑกาย อทกำ อทาส.
เอวำ อาจรยวตตำ กตวา กตภตตกจเจน เถเรน สทธ มธรปฏสนถารำ กตวา เอวมาห “วปปสนนาน โข เต อาวโส อนทรยาน. ปรสทโธ ฉววณโณ ปรโยทาโต. กำส ตวำ อาวโส อททสส ปพพชโต? โก วา เต สตถา? กสส วา ตวำ ธมมำ โรเจสต ปจฉ.
[พระอสสชแสดงหวใจพระศาสนา]
เถโร จนเตส “อเม ปรพพาชกา นาม สาสนสส ปฏปกขภตา. อมสส สาสเน คมภรตำ ทสเสสสามต อตตโน นวกภาวำ ทสเสนโต อาห“อหำ โข อาวโส นโว อจรปพพชโต. อธนาคโต อมำ ธมมวนยำ. น ตาว สกขสสาม วตถาเรน ธมมำ เทเสตนต.
ปรพพาชโก “อหำ อปตสโส นาม. ตวำ ยถาสตตยา อปป วา พหำ วา วท. เอตำ นยสเตน นยสหสเสน ปฏวชฌตำ มยหำ ภาโรต วตวา อาห
“อปป วา พหำ วา ภาสสส. อตถญเญว เม พรห. อตเถเนว เม อตโถ. ก กาหส พยญชนำ พหนต.
เอวำ วตเต, เถโร
“เย ธมมา เหตปปภวา เตสำ เหตำ ตถาคโต เตสญจ โย นโรโธ จ เอวำวาท มหาสมโณต
คาถมาห.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๖๓ • ๘. เรองสญชย • [สองสหายสำาเรจพระโสดาบน]
[สองสหายสำาเรจพระโสดาบน]
ปรพพาชโก ปฐมปททวยเมว สตวา สหสสนยสมปนเน โสตาปตตผเล ปตฏฐห.
อตรำ ปททวยำ โสตาปนนกาเล นฏฐาเปส.
โส โสตาปนโน หตวา, อปรวเสเส อปปวตตนเต, “ภวสสต เอตถ การณนต สลลกเขตวา เถรำ อาห “ภนเต มา อปร ธมมเทสนำ วฑฒยตถ. เอตตกเมว โหต. กห อมหากำ สตถา วสตต.
“เวฬวเน อาวโสต.
“เตนห ภนเต ตมเห ปรโต ยาถ. มยหำ เอโก สหายโก อตถ. อมเหห จ อญญมญญำ กตกา กตา ‘โย ปฐมำ อมตำ อธคจฉต โส อาโรเจตต. อหนตำ ปฏญญำ โมเจตวา สหายกำ คเหตวา ตมหากำ คตมคเคเนว สตถ สนตกำ อาคมสสามต ปญจปปตฏฐเตน เถรสส ปาเทส นปตตวา ตกขตตำ ปทกขณำ กตวา เถรำ อยโยเชตวา ปรพพาชการามาภมโข อคมาส.
โกลตปรพพาชโก ตำ ทรโต ว อาคจฉนตำ ทสวา “อชช มยหำ สหายกสส มขวณโณ น อญญทวเสส วย. อทธาเนน อมตำ อธคตำ ภวสสตต อมตาธคมำ ปจฉ.
โสปสส “อามาวโส, อมตำ อธคตนต ปฏชานตวา ตเมว คาถำ อภาส.
คาถาปรโยสาเน โกลโต โสตาปตตผเล ปตฏฐหตวา อาห “กห กร สมม อมหากำ สตถา วสตต.
“เวฬวเน กร สมม. เอวำ โน อาจรเยน อสสชตเถเรน กถตนต.
“เตนห สมม อายาม สตถารำ ปสสสสามาต.
[สองสหายชวนสญชยไปเฝาพระศาสดา]
สารปตตตเถโร จ นาเมส สทาป อาจรยปชโกว. ตสมา สหายกำ เอวมาห “สมม อมเหห อธคตำ อมตำ อมหากำ อาจรยสส สญชยปรพพาชกสสาป กเถสสาม. พชฌมาโน ปฏวชฌสสต. อปปฏวชฌนโต อมหากำ สททหตวา สตถ สนตกำ คมสสต. พทธานำ เทสนำ สตวา มคคผลปฏเวธำ กรสสตต.
ตโต เทวป ชนา สญชยสส สนตกำ อคมำส.
สญชโย เต ทสวา “ก ตาตา โกจ โว อมตมคคเทสโก ลทโธต ปจฉ.
“อาม อาจรย ลทโธ. พทโธ โลเก อปปนโน. ธมโม อปปนโน. สงโฆ อปปนโน. ตมเห ตจเฉ อสาเร วจรถ. เอถ. สตถ สนตกำ คมสสามาต.
“คจฉถ ตมเห . อหำ น สกขสสามต.
“กการณา?าต.
“อหำ มหาชนสส อาจรโย หตวา วจร. ตสส เม อนเตวาสกวาโส จาฏยา อทกจลนภาวปปตตสทโส. น สกขสสามหำ อนเตวาสกวาสำ วสตนต.
“มา เอวำ กรตถ อาจรยาต.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๖๔ • ๘. เรองสญชย • [สองสหายชวนสญชยไปเฝาพระศาสดา]
“โหต ตาตา. คจฉถ ตมเห. นาหำ สกขสสามต.
“อาจรย, โลเก พทธสส อปปนนกาลโต ปฏฐาย มหาชโน คนธมาลาทหตโถ คนตวา ตเมว ปเชสสต. มยำป ตตเถว คมสสาม. ตมเห ก กรสสถ?าต.
“ตาตา กนน โข อมสม โลเก ทนธา พห, อทาห ปณฑตาต.
“ทนธา อาจรย พห. ปณฑตา นาม กตปยาเอว โหนตต.
“เตนห ตาตา ปณฑตา ปณฑตา สมณสส โคตมสส สนตกำ คมสสนต. ทนธา ทนธา มม สนตกำ อาคมสสนต. คจฉถ ตมเห. นาหำ คมสสามต.
เต “ปญญายสสถ ตมเห อาจรยาต ปกกมส.
เตส คจฉนเตส, สญชยสส ปรสา ภชช.
ตสม ขเณ อาราโม ตจโฉ อโหส.
โส ตจฉำ อารามำ ทสวา อณหำ โลหตำ ฉฑเฑส.
เตหป สทธ คจฉนเตส ปญจส ปรพพาชกสเตส, สญชยสส ปรสาย อฑฒเตยยสตาน นวตตส.
อตตโน อนเตวาสเกห อฑฒเตยเยห ปรพพาชกสเตห สทธ เวฬวนำ อคมำส.
[ศษยสำาเรจอรหตตผลกอนอาจารย]
สตถา จตปรสมชเฌ นสนโน ธมมำ เทเสนโต เต ทรโต ว ทสวา ภกข อามนเตส “เอเต ภกขเว เทว สหายกา อาคจฉนต โกลโต จ อปตสโส จ. เอตำ เม สาวกยคำ ภวสสต อคคำ ภททยคนต.
เต สตถารำ วนทตวา เอกมนตำ นสทส.
เต ภควนตำ เอตทโวจำ “ลเภยยาม มยำ ภนเต ภควโต สนตเก ปพพชชำ. ลเภยยาม อปสมปทนต.
“เอถ ภกขโวต ภควา อโวจ “สวากขาโต ธมโม. จรถ พรหมจรยำ สมมา ทกขสส อนตกรยายาต.
สพเพป อทธมยปตตจวรธรา วสสสตกตเถรา วย อเหสำ.
อถ เนสำ ปรสาย จรยาวเสน สตถา ธมมเทสนำ วฑเฒส.
ฐเปตวา เทว อคคสาวเก อวเสสา อรหตตำ ปาปณส.
อคคสาวกานำ ปน อปรมคคกจจำ น นฏฐาส.
กการณา ?
สาวกปารมญาณสส มหนตตาย.
อถายสมา มหาโมคคลลาโน ปพพชตทวสโต สตตเม ทวเส มคธรฏเฐ กลลวาลคามกำ อปนสสาย วหรนโต, ถนมทเธ โอกกมนเต, สตถารา สำเวชโต ถนมทธำ วโนเทตวา ตถาคเตน ทนนำ ธาตกมมฏฐานำ สณนโตว อปรมคคตตยกจจำ นฏฐาเปตวา สาวกปารมญาณสส มตถกำ ปตโต.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๖๕ • ๘. เรองสญชย • [ศษยสำาเรจอรหตตผลกอนอาจารย]
สารปตตตเถโรป ปพพชตทวสโต อฑฒมาสำ อตกกมตวา สตถารา สทธ ตเมว ราชคหำ อปนสสาย สกรขาตเลเณ วหรนโต, อตตโน ภาคเนยยสส ทฆนขปรพพาชกสส เวทนาปรคคหสตตนเต เทสยมาเน, สตตานสาเรน ญาณำ เปเสตวา ปรสส วฑฒตำ ภตตำ ภญชนโต วย สาวกปารมญาณสส มตถกำ ปตโต.
นน จายสมา มหาปญโญ? อถ กสมา มหาโมคคลลานโต จรตเรน สาวกปารมญาณำ ปาปณต.
ปรกมมมหนตตาย.
ยถา ห ทคคตมนสสา กตถจ คนตกามา ขปปเมว นกขมนต. ราชนำ ปน หตถวาหนกปปนาท มหนตำ ปรกมมำ ลทธำ วฏฏต, เอวำ สมปทมทำ เวทตพพำ.
[พวกภกษตเตยนพระศาสดา]
ตำทวสเมว ปน สตถา วฑฒมานกจฉายาย เวฬวเน สาวกสนนปาตำ กตวา ทวนนำ เถรานำ อคคสาวกฏฐานำ ทตวา ปาฏโมกขำ อททส.
ภกข อชฌายส “สตถา มโขโลกเนน ภกขนำ เทต. อคคสาวกฏฐานำ เทนเตน นาม ปฐมำ ปพพชตานำ ปญจวคคยานำ ทาตำ วฏฏต. เอเต อโนโลเกนเตน ยสตเถรปปมขานำ ปญจปญญาสาย ภกขนำ ทาตำ วฏฏต. เอเต อโนโลเกนเตน ภททวคคยานำ. เอเต อโนโลเกนเตน อรเวลกสสปาทนำ เตภาตกานำ. เอเต ปน เอตตเก ปหาย สพพปจฉา ปพพชตานำ อคคสาวกฏฐานำ เทนเตน มขำ โอโลเกตวา ทนนนต วทส.
[บรพกรรมขอพระอญญาโกณฑญญะ]
สตถา “ก กเถถ ภกขเวต ปจฉตวา, อทำ นามาต วตเต, นาหำ ภกขเว มขำ โอโลเกตวา ภกขนำ เทม. เอเตสำ ปน อตตนา อตตนา ปตถตปตถตเมว เทม. อญญาโกณฑญโญ ห เอกสม สสเส นว อคคสสสทานาน เทนโต น อคคสาวกฏฐานำ ปตเถตวา อทาส. อคคธมมำ ปน อรหตตำ สพพปฐมำ ปฏวชฌตำ ปตเถตวา อทาสต.
“กทา ภควาต.
“สณสสถ ภกขเวต.
“อาม ภนเตต.
“ภกขเว อโต เอกนวตกปเป วปสส ภควา โลเก อทปาท.
ตทา “มหากาโล จลลกาโลต เทว ภาตกา กฏมพกา มหนตำ สาลกเขตตำ วปาเปสำ.
อเถกทวสำ จลลกาโล สาลกเขตตำ คนตวา เอกำ สาลคพภำ ผาเลตวา ขาท.
อตมธรำ อโหส.
โส พทธปปมขสส สงฆสส สาลคพภทานำ ทาตกาโม หตวา เชฏฐภาตกำ อปสงกมตวา “ภาตก สาลคพภำ ผาเลตวา พทธานำ อนจฉวกำ กตวา ปจาเปตวา ทานำ เทมาต อาห.
“ก วเทส? สาลคพภำ ผาเลตวา ทานำ นาม เนว อตเต ภตปพพำ. นานาคเต ภวสสต. มา สสสำ นาสยต.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๖๖ • ๘. เรองสญชย • [บรพกรรมขอพระอญญาโกณฑญญะ]
โส ปนปปนำ ยาจเยว.
อถ นำ ภาตา “เตนห เขตตำ เทว โกฏฐาเส กตวา มม โกฏฐาสำ อนามสตวา อตตโน เขตตโกฏฐาเส. ยำ อจฉส, ตำ กโรหต อาห.
โส “สาธต เขตตำ วภชตวา พห มนสเส หตถกมมำ ยาจตวา สาลคพภำ ผาเลตวา นรทเก ขเร ปจาเปตวา สปปมธสกขราห โยเชตวา พทธปปมขสส ภกขสงฆสส ทานำ ทตวา ภตตกจจปรโยสาเน “อทำ ภนเต มม อคคทานำ อคคธมมสส สพพปฐมำ ปฏเวธาย สำวตตตต อาห.
สตถา “เอวำ โหตต อนโมทนำ อกาส.
โส เขตตำ คนตวา โอโลเกนโต สกลเขตเต กณณกาพทเธห วย สาลสเสห สญฉนนำ ทสวา ปญจวธำ ปต ปฏลภตวา “ลาภา วต เมต จนเตตวา ปถกกาเล ปถกคคำ นาม อทาส, คามวาสห สทธ อคคสสสทานำ นาม อทาส, ลายเน ลายนคคำ, เวณกรเณ เวณคคำ, กลาปาทส กลาปคคำ ขลคคำ ภณฑคคำ โกฏฐคคนต เอวำ เอกสสเส นว วาเร อคคทานำ อทาส.
ตสส สพเพส วาเรส คหตคหตฏฐานำ ปรปร.
สสสำ อตเรกำ อฏฐานสมปนนำ อโหส.
ธมโม นาเมส อตตานำ รกขนตำ รกขต.
ธมโม หเว รกขต ธมมจาร. ธมโม สจณโณ สขมาวหาต. เอสานสำโส ธมเม สจณเณ. น ทคคต คจฉต ธมมจารต.
เอวเมว วปสสสมมาสมพทธกาเล อคคธมมำ ปฐมำ ปฏวชฌตำ ปตเถนโต นว อคคทานาน อทาส.
อโต สตสหสสกปปมตถเก ปน หำสวตนคเร ปทมตตรพทธกาเลป สตตาหำ มหาทานำ ทตวา ตสส ภควโต ปาทมเล นปชชตวา อคคธมมสส ปฐมำ ปฏวชฌนตถเมว ปตถนำ ฐเปส.
“อต อมนา ปตถตเมว มยา ทนนำ. นาหำ มขำ โอโลเกตวา เทมต.
[บรพกรรมของชน ๕๕ คน มยสกลบตรเปนตน]
“ยสกลปตตปปมขา ปญจปญญาส ชนา ก กมมำ กรส ภนเตต.
“เอเตป เอกสส พทธสส สนตเก อรหตตำ ปตเถนตา พหำ ปญญกมมำ กตวา อปรภาเค, อนปปนเน พทเธ, สหายกา หตวา วคคพนเธน ปญญาน กโรนตา อนาถสรราน ปฏชคคนตา วจรส.
เต เอกทวสำ สคพภำ อตถ กาลกตำ ทสวา “ฌาเปสสามาต สสานำ หรส.
เตส ปญจ ชเน “ตมเห ฌาเปถาต สสาเน ฐเปตวา เสสา คามำ ปวฏฐา.
ยสทารโก ตำ สรรำ สเลห วชฌตวา ปรวตเตตวา ปรวตเตตวา ฌาเปนโต อสภสญญำ ปฏลภ.
อตเรสำป จตนนำ ชนานำ “ปสสถ โภ อมำ สรรำ ตตถ ตตถ วทธสตจมมำ กพรโครป วย อสจ ทคคนธำ ปฏกลนต ทสเสส.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๖๗ • ๘. เรองสญชย • [บรพกรรมของชน ๕๕ คน มยสกลบตรเปนตน]
เตป ตตถ อสภสญญำ ปฏลภส.
เต ปญจ ชนา คามำ คนตวา เสสสหายกานำ กถยส.
ยโส ปน ทารโก เคหำ คนตวา มาตาปตนญจ ภรยาย จ กเถส.
เต สพเพป อสภำ ภาวยส.
อทเมเตสำ ปพพกมมำ.
เตเนว ยสสส อตถาคาเร สสานสญญา อปปชช.
ตาย จ อปนสสยสมปตตยา สพเพสำ วเสสาธคโม นพพตต.
เอวำ อเม อตตนา ปตถตเมว ลภส.
นาหำ มขำ โอโลเกตวา ทมมต.
[บรพกรรมของภททวคคย ๓๐ คน]
“ภททวคคยา สหายกา ปน ก กรส ภนเตต.
“เอเตป ภกขเว ปพพพทธานำ สนตเก อรหตตำ ปตเถตวา ปญญาน กตวา อปรภาเค, อนปปนเน พทเธ, ตสธตตา หตวา ตณฑโลวาทำ สตวา สฏฐวสสสหสสาน ปญจ สลาน รกขส.
เอวำ อเมป อตตนา ปตถตปตถตเมว ลภส
นาหำ มขำ โอโลเกตวา ภกขนำ ทมมต.
[บรพกรรมของชฎล ๓ พนอง]
“อรเวลกสสปาทโย ปน ภนเต ก กรสต.
| “อรหตตเมว ปตเถตวา ปญญาน กรส.
อโต ห เทวนวตกปเป ‘ตสโส ผสโสต เทว พทธา อปปชชส.
ผสสพทธสส มหนโท นาม ราชา ปตา อโหส.
ตสม ปน สมโพธ ปตเต, รญโญ กนฏฐปตโต อคคสาวโก, ปโรหตปตโต ทตยสาวโก อโหส.
ราชา สตถ สนตกำ คนตวา “เชฏฐปตโต เม พทโธ, กนฏฐปตโต อคคสาวโก, ปโรหตปตโต ทตยสาวโกต เต โอโลเกตวา “มเมว พทโธ, มเมว ธมโม, มเมว สงโฆ. นโม ตสส ภควโต อรหโต สมมาสมพทธสสาต ตกขตตำ อทานำ อทาเนตวา สตถ ปาทมเล นปชชตวา “ภนเต อทาน เม นวตวสสสหสสปรมาณสส อายโน โกฏยำ นสทตวา นททายนกาโล วย, อญเญสำ เคหทวารำ อคนตวา, ยาวาหำ ชวาม, ตาว เม จตตาโร ปจจเย อธวาเสถาต ปฏญญำ คเหตวา นพทธำ พทธปฏฐานำ กโรต.
รญโญ ปน อปเรป ตโย ปตตา อเหสำ.
เตส เชฏฐสส ปญจ โยธสตาน ปรวาโร มชฌมสส ตณ กนฏฐสส เทว.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๖๘ • ๘. เรองสญชย • [บรพกรรมของชฎล ๓ พนอง]
เต “มยมป ภาตกำ โภเชสสามาต ปตรำ โอกาสำ ยาจตวา ปนปปนำ ยาจนตาป อลภตวา, ปจจนเต กปเต, ตสส วปสมนตถาย เปสตา ปจจนตำ วปสเมตวา ปต สนตกำ อาคมส.
อถ เน ปตา อาลงคตวา สเส จมพตวา “วรำ โว ตาตา ทมมต อาห.
เต “สาธ เทวาต วรำ คหตกำ กตวา ปน กตปาหจจเยน ปตรา “คณหถ ตาตา วรนต วตตา “เทว อมหากำ อญเญน เกนจ อตโถ นตถ. อโต ปฏฐาย มยำ ภาตกำ โภเชสสาม. อมำ โน วรำ เทหต อาหำส.
“น เทม ตาตาต.
“นจจกาลำ อเทนตา สตต สำวจฉราน เทถาต.
“น เทม ตาตาต.
“เตนห ฉ ปญจ จตตาร ตณ เทว เอกำ สำวจฉรำ สตต มาเส ฉ มาเส ปญจ มาเส จตตาโร มาเส ตโย มาเส เทถาต.
“น เทม ตาตาต.
“โหต เทว, เอเกกสส โน เอเกกำ มาสำ กตวา ตโย มาเส เทถาต.
“สาธ ตาตา, เตนห ตโย มาเส โภเชถาต.
เตสำ ปน ตณณมป เอโกว โกฏฐาคารโก. เอโกว อายตตโก.
เต ทวาทสนหตปรสปรวารา.
เต ปกโกสาเปตวา “มยำ อมำ เตมาสำ ทส สลาน คเหตวา เทว กาสายาน นวาเสตวา สตถารา สหวาสำ วสสสาม. ตมเห เอตตกำ นาม ทานวฏฏำ คเหตวา เทวสกำ นวตสหสสานำ ภกขนำ โยธสหสสสส จ โน สพพำ ขาทนยโภชนยำ สำวตเตยยาถ. มยำ ห อโต ปฏฐาย น กญจ วกขามาต วทส.
เต ตโยป ปรวารกปรสสหสสำ คเหตวา ทส สลาน สมาทาย กาสายวตถาน นวาเสตวา วหาเรเยว วสส.
โกฏฐาคารโก จ อายตตโก จ เอกโต หตวา ตณณำ ภาตกานำ โกฏฐาคาเรห วาเรน วาเรน วฏฏำ คเหตวา ทานำ เทนต.
กมมกรานำ ปน ปตตา ยาคภตตาทนำ อตถาย โรทนต.
[กนอาหารทเขาอทศภกษสงฆ ตายไปเปนเปรต]
เต เตสำ, ภกขสงเฆ อนาคเตเยว, ยาคภตตาทน เทนต.
ภกขสงฆสส ภตตกจจาวสาเน กญจ อตเรกำ น ภตปพพำ.
เต อปรภาเค “ทารกานำ เทมาต อตตนาป คเหตวา ขาทส. มนญญำป อาหารำ ทสวา อธวาเสตำ นาสกขส.
เต ปน จตราสตสหสสา อเหสำ.
เต สงฆสส ทนนำ วฏฏำ ขาทตวา กายสส เภทา เปตตวสเย นพพตตส.
เต ภาตกา ปน ปรสสหสเสน สทธ กาลำ กตวา เทวโลเก นพพตตตวา เทวโลกา เทวโลกำ สำสรนตา เทวนวตกปเป เขเปสำ.
เอวำ เต ตโย ภาตโร อรหตตำ ปตเถนตา ตทา กลยาณกมมำ กรส.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๖๙ • ๘. เรองสญชย • [กนอาหารทเขาอทศภกษสงฆ ตายไปเปนเปรต]
เต อตตนา ปตถตเมว ลภส.
นาหำ มขำ โอโลเกตวา ทมมต. |
ตทา ปน เตสำ อายตตโก พมพสาโร อโหส. โกฏฐาคารโก วสาโข อปาสโก.
เตสำ กมมกรา ตทา เปเตส นพพตตตวา สคตทคคตวเสน สำสรนตา อมสม กปเป จตตาร พทธนตราน เปตโลเกเยว นพพตตส.
[พวกเปรตถามเวลาไดอาหาร กะพระพทธเจา ๓ พระองค]
เต อมสม กปเป สพพปฐมำ อปปนนำ จตตาฬสวสสสหสสายกำ กกสนธำ๑ ภควนตำ อปสงกมตวา “อมหากำ อาหารำ ลภนกาลำ อาจกขถาต ปจฉส.
“มม ตาว กาเล น ลภสสถ. มม ปจฉโต, มหาปฐวยา โยชนมตตำ อภรฬหาย, โกนาคมนพทโธ๒ อปปชชสสต. ตำ ปจเฉยยาถ - อต อาห.
เต ตตตกำ กาลำ เขเปตวา, ตสม อปปนเน, ตำ ปจฉส.
โสป “มม กาเล น ลภสสถ. มม ปจฉโต, มหาปฐวยา โยชนมตตำ อภรฬหาย, กสสปพทโธ อปปชชสสต. ตำ ปจเฉยยาถาต อาห.
เต ตตตกำ กาลำ เขเปตวา, ตสม อปปนเน, ตำ ปจฉส.
โสป “มม กาเล น ลภสสถ. มม ปจฉโต, มหาปฐวยา โยชนมตตำ อภรฬหาย, โคตมพทโธ นาม อปปชชสสต. ตทา ตมหากำ ญาตโก พมพสาโร นาม ราชา ภวสสต. โส สตถ ทานำ ทตวา ตมหากำ ปาเปสสต. ตทา ลภสสถาต อาห.
เตสำ เอกำ พทธนตรำ เสวทวสำ วย อโหส.
[พวกเปรตพนทกข เพราะผลทาน]
เต, ตถาคเต อปปนเน, พมพสารรญญา ปฐมทวสำ ทาเน ทนเน, รตตภาเค เภรวสททำ กตวา รญโญ อตตานำ ทสสยส.
โส ปนทวเส เวฬวนำ อาคนตวา ตถาคตสส ตำ ปวตต อาโรเจส.
สตถา “มหาราช อโต เทวนวตกปปมตถเก ผสสพทธกาเล เอเต ตว ญาตกา ภกขสงฆสส ทนนำ วฏฏำ๓ ขาทตวา เปตโลเก นพพตตตวา สำสรนตา กกสนธาทโย พทเธ อปปนเน ปจฉตวา เตห อทญจทญจ วตตา เอตตกำ กาลำ ตว ทานำ ปจจาสสมานา, หยโย ตยา ทาเน ทนเน, ปตต อลภมานา เอวมกำสต.
“ก ปน ภนเต, อทานป ทนเน, ลภสสนตต.
“อาม มหาราชาต.
ราชา พทธปปมขำ ภกขสงฆำ นมนเตตวา ปนทวเส มหาทานำ ทตวา “ภนเต อโต เตสำ เปตานำ ทพพนนปานำ สมปชชตต ปตต อทาส.
เตสำ ตเถว นพพตต.
๑ ข. พ. ๓๓/๕๒๙.๒ ข. พ. ๓๓/๕๓๓-๕๓๗.๓ ย. ทานวฏฏำ.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๗๐ • ๘. เรองสญชย • [พวกเปรตพนทกข เพราะผลทาน]
ปนทวเส นคคา หตวา อตตานำ ทสเสสำ.
ราชา “อชช ภนเต นคคา หตวา อตตานำ ทสเสสนต อาโรเจส.
“วตถาน เต น ทนนาน มหาราชาต.
ปนทวเส พทธปปมขสส ภกขสงฆสส จวราน ทตวา “อโต เตสำ ทพพวตถาน โหนตต ปาเปส.
ตำขณญเญว เตสำ ทพพวตถาน อปปชชส.
เต เปตตตภาวำ วชหตวา ทพพตตภาเวน สณฐหส.
สตถา อนโมทนำ กโรนโต “ตโรกฑเฑส ตฏฐนตต ตโรกฑฑานโมทนำ อกาส.
อนโมทนาวสาเน จตราสตยา ปาณสหสสานำ ธมมาภสมโย อโหส.
อต สตถา เตภาตกชฏลานำ วตถำ กเถตวา อมมป ธมมเทสนำ อาหร.
[บรพกรรมของพระอครสาวกทง ๒]
“อคคสาวกา ปน ภนเต ก กรสต.
| “อคคสาวกภาวาย ปตถนำ กรส.
อโต กปปสตสหสสาธกสส ห กปปานำ อสงเขยยสส มตถเก สารปตโต พราหมณมหาสาลกเล นพพตต นาเมน สรทมาณโว นาม อโหส.
โมคคลลาโน คหปตมหาสาลกเล นพพตต นาเมน สรวฑฒกฏมพโก นาม อโหส.
เต อโภป สหปสกฬกา สหายกา อเหสำ.
สรทมาณโว ปตอจจเยน กลสนตกำ มหาธนำ ปฏปชชตวา เอกทวสำ รโหคโต จนเตส “อหำ อธโลกตตภาวเมว ชานาม, โน ปรโลกตตภาวำ. ชาตสตตานญจ มรณำ นาม ธวำ. มยา เอกำ ปพพชชำ ปพพชตวา โมกขธมมคเวสนำ กาตำ วฏฏตต.
โส สหายกำ อปสงกมตวา อาห “สมม สรวฑฒ อหำ ปพพชตวา โมกขธมมำ คเวสสสาม. ตวำ มยา สทธ ปพพชตำ สกขสสส น สกขสสสต.
“น สกขสสาม สมม. ตวำเยว ปพพชาหต.
โส จนเตส “ปรโลกำ คจฉนโต สหายำ วา ญาตมตเต วา คเหตวา คโต นาม นตถ. อตตนา กตำ อตตโนว โหตต.
ตโต รตนโกฏฐาคารำ ววราเปตวา กปณทธกวณพพกยาจกานำ มหาทานำ ทตวา ปพพตปาทำ ปวสตวา อสปพพชชำ ปพพช.
ตสส “เอโก เทว ตโยต เอวำ อนปพพชชำ ปพพชตวา จตสตตตสหสสมตตา ชฏลา อเหสำ.
โส ปญจ อภญญา อฏฐ จ สมาปตตโย นพพตเตตวา เตสำ ชฏลานำ กสณปรกมมำ อาจกข.
เตป สพเพ ปญจ อภญญา อฏฐ จ สมาปตตโย นพพตเตสำ.
เตน สมเยน อโนมทสส นาม พทโธ โลเก อทปาท.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๗๑ • ๘. เรองสญชย • [บรพกรรมของพระอครสาวกทง ๒]
นครำ จนทวต นาม อโหส. ปตา ยสวนโต นาม ขตตโย. มาตา ยโสธรา นาม เทว. โพธ อชชนรกโข. นสโภ จ อโนโม จ เทว อคคสาวกา. วรโณ นาม อปฏฐาโก. สนทรา จ สมนา จ เทว อคคสาวกา. อาย วสสสตสหสสำ อโหส. สรรำ อฏฐปญญาสหตถพเพธำ. สรรปปภา ทวาทสโยชนำ ผร. ภกขสตสหสสำ ปรวาโร อโหส.
โส เอกทวสำ ปจจสกาเล มหากรณาสมาปตตโต วฏฐาย โลกำ โวโลเกนโต สรทตาปสำ ทสวา “อชช มยหำ สรทตาปสสส สนตกำ คตปจจเยน ธมมเทสนา จ มหต ภวสสต. โส จ อคคสาวกฏฐานำ ปตเถสสต. ตสส สหายโก สรวฑฒกฏมพโก ทตยสาวกฏฐานำ ปตเถสสต. เทสนาปรโยสาเน จสส ปรวารา จตสตตตสหสสชฏลา อรหตตำ ปาปณสสนต. มยา ตตถ คนตำ วฏฏตต อตตโน ปตตจวรมาทาย อญญำ กญจ อนามนเตตวา สโห วย เอกจโร หตวา, สรทตาปสสส อนเตวาสเกส ผลาผลตถาย คเตส, “พทธภาวำ เม ชานาตต, ปสสนตสเสว สรทตาปสสส, อากาสโต โอตรตวา ปฐวยำ ปตฏฐาส.
สรทตาปโส พทธานภาวญเจว สรรนปผตตญจ ทสวา ลกขณมนเต สมมสตวา “อเมห ลกขเณห สมนนาคโต นาม อคารมชเฌ วสนโต ราชา โหต จกกวตต, ปพพชนโต โลเก ววฏจฉโท สพพญญพทโธ โหต. อยำ ปรโส นสสำสยำ พทโธต ชานตวา ปจจคคมนำ กตวา ปญจปตฏฐเตน วนทตวา อาสนำ ปญญาเปตวา อทาส.
นสท ภควา ปญญตตาสเน.
สรทตาปโสป อตตโน อนจฉวกำ อาสนำ คเหตวา เอกมนตำ นสท.
ตสม สมเย จตสตตตสหสสา ชฏลา ปณตปณตาน โอชวนตาน ผลาผลาน คเหตวา อาจรยสส สนตกำ สมปตตา พทธานญเจว อาจรยสส จ นสนนาสนำ โอโลเกตวา อาหำส “อาจรย มยำ ‘อมสม โลเก ตมเหห มหนตตโร นตถต วจราม. อยำ ปน ปรโส ตมเหห มหนตตโร มญเญต.
“ตาตา ก วเทถ. สาสเปน สทธ อฏฐสฏฐโยชนสตสหสสพเพธำ สเนรำ สมำ กาตำ อจฉถ. สพพญญพทเธน สทธ มม อปมำ มา กรตถ ปตตกาต.
อถ เต ตาปสา “สจายำ ปรโส อตตรสตโต อภวสส, น อมหากำ อาจรโย เอวรป อปมำ อาหรสสต. ยาว มหา วตายำ ปรโสต สพเพว ปาเทส ปตตวา สรสา วนทส.
อถ เน อาจรโย อาห “ตาตา อมหากำ พทธานำ อนจฉวโก เทยยธมโม นตถ. สตถา จ ภกขาจารเวลายำ อธาคโต. มยำ ยถาสตต ยถาพลำ เทยยธมมำ ทสสาม. ตมเห, ยำ ยำ ปณตำ ผลาผลำ, ตำ ตำ อาหรถาต อาหราเปตวา หตเถ โธวตวา สยำ ตถาคตสส ปตเต ปตฏฐาเปส.
สตถารา ผลาผเล ปฏคคหตมตเต, เทวตา ทพโพชำ ปกขปส.
โส ตาปโส อทกำป สยเมว ปรสสาเวตวา อทาส.
ตโต, ภตตกจจำ กตวา นสนเน สตถร, สพเพ อนเตวาสเก ปกโกสตวา สตถ สนตเก สาราณยกถำ กเถนโต นสท.
สตถา “เทว อคคสาวกา ภกขสงเฆน สทธ อาคจฉนตต จนเตส.
เต สตถ จตตำ ญตวา สตสหสสขณาสวปรวารา อาคนตวา สตถารำ วนทตวา เอกมนตำ อฏฐำส.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๗๒ • ๘. เรองสญชย • [บรพกรรมของพระอครสาวกทง ๒]
ตโต สรทตาปโส อนเตวาสเก อามนเตส “ตาตา พทธานำ นสนนาสนมป นจำ. สมณสตสหสสสสาป อาสนำ นตถ. ตมเหห อชช อฬารำ พทธสกการำ กาตำ วฏฏต. ปพพตปาทโต วณณคนธสมปนนาน ปปผาน อาหรถาต.
กถนกาโล ปปญโจ วย โหต. อทธมโต ปน อทธวสโย อจนเตยโยต.
มหตตมตเตเนว เต ตาปสา วณณคนธสมปนนาน ปปผาน อาหรตวา พทธานำ โยชนปปมาณำ ปปผาสนำ ปญญาเปสำ.
อภนนำ อคคสาวกานำ ตคาวตำ. เสสานำ ภกขนำ อฑฒโยชนกาทเภทำ. สงฆนวกสส อสภมตตำ อโหส.
“กถำ เอกสม อสสมปเท ตาวมหนตาน อาสนาน ปญญตตานต น จนเตตพพำ.
อทธวสโย เหส.
เอวำ ปญญตเตส อาสเนส, สรทตาปโส ตถาคตสส ปรโต อญชล ปคคยห ฐโต “ภนเต มยหำ ทฆรตตำ หตาย สขาย อมำ ปปผาสนำ อภรหถาต อาห.
เตน วตตำ
“นานาปปผญจ คนธญจ สนนปาเตตวาน เอกโตปปผาสนำ ปญญาเปตวา อทำ วจนมพรวอทำ เม อาสนำ วร ปญญตตำ ตวนจฉว.มม จตตำ ปสาเทนโต นสท ปปผมาสเน.สตตรตตนทวำ พทโธ นสท ปปผมาสเนมม จตตำ ปสาเทตวา หาสยตวา สเทวเกต.
เอวำ นสนเน สตถร, เทว อคคสาวกา เสสภกข จ อตตโน อตตโน ปตตาสเน นสทส.
สรทตาปโส มหนตำ ปปผจฉตตำ คเหตวา ตถาคตสส มตถเก ธาเรนโต อฏฐาส.
สตถา “ชฏลานำ อยำ สกกาโร มหปผโล โหตต นโรธสมาปตต สมาปชช.
สตถ สมาปตต สมาปนนภาวำ ญตวา เทว อคคสาวกาป เสสภกขป สมาปตต สมาปชชส.
ตถาคเต สตตาหำ นโรธสมาปตต สมาปชชตวา นสนเน, อนเตวาสกา, ภกขาจารกาเล สมปตเต, วนมลผลาผลำ ปรภญชตวา เสสกาลำ พทธานำ อญชล ปคคยห ตฏฐนต.
สรทตาปโส ปน ภกขาจารมป อคนตวา ปปผจฉตตำ ธารยมาโน ว สตตาหำ ปตสเขน วตนาเมส.
สตถา นโรธโต วฏฐาย ทกขณปสเส นสนนำ อคคสาวกำ นสภตเถรำ อามนเตส “นสภ สกการการกานำ ตาปสานำ ปปผาสนานโมทนำ กโรหต.
เถโร จกกวตตรญโญ สนตกา ปฏลทธมหาลาโภ มหาโยโธ วย ตฏฐมานโส สาวกปารมญาเณ ฐตวา ปปผาสนานโมทนำ อารภ.
ตสส เทสนาวสาเน ทตยสาวกำ อามนเตส “ตวำป ภกข ธมมำ เทเสหต.
อโนมตเถโร เตปฏกำ พทธวจนำ สมมสตวา ธมมำ กเถส.
ทวนนำ อคคสาวกานำ เทสนาย เอกสสาป อภสมโย นาโหส.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๗๓ • ๘. เรองสญชย • [บรพกรรมของพระอครสาวกทง ๒]
อถ สตถา อปรมาเณ พทธวสเย ฐตวา ธมมเทสนำ อารภ.
เทสนาปรโยสาเน ฐเปตวา สรทตาปสำ สพเพป จตสตตตสหสสชฏลา อรหตตำ ปาปณส.
สตถา “เอถ ภกขโวต หตถำ ปสาเรส.
เตสำ ตาวเทว เกสมสสน อนตรธายส.
อฏฐ ปรกขารา กาเย ปฏมกกา ว อเหสำ.
“สรทตาปโส กสมา อรหตตำ น ปตโตต.
วกขตตจตตตตา.
ตสส กร พทธานำ ทตยาสเน นสทตวา สาวกปารมญาเณ ฐตวา ธมมำ เทสยโต อคคสาวกสส ธมมเทสนำ โสตำ อารทธกาลโต ปฏฐาย “อโห วตาหำป อนาคเต อปปชชนกสส พทธสส สาสเน อมนา สาวเกน ปฏลทธำ ธรำ ลเภยยนต จตตำ อปปาเทส.
โส เตน ปรวตกเกน มคคผลปปฏเวธำ กาตำ นาสกข.
ตถาคตำ ปน วนทตวา สมมเข ฐตวา อาห “ภนเต ตมหากำ อนนตราสเน นสนโน ภกข ตมหากำ สาสเน โก นาม โหตต.
“มยา ปวตตตำ ธมมจกกำ อนปวตเตนโต สาวกปารมญาณสส โกฏปปตโต โสฬส ปญญา ปฏวชฌตวา ฐโต, มยหำ สาสเน อคคสาวโก นาม เอโสต.
“ภนเต ยวายำ มยา สตตาหำ ปปผจฉตตำ ธาเรนเตน สกกาโร กโต, อหำ อมสส ผเลน อญญำ สกกตตำ วา พรหมตตำ วา น ปตเถม, อนาคเต ปน อยำ นสภตเถโร วย เอกสส พทธสส อคคสาวโก ภเวยยนต ปตถนำ อกาส.
สตถา “สมชฌสสต น โข อมสส ปรสสส ปตถนาต อนาคตำสญาณำ เปเสตวา โอโลเกนโต กปปสตสหสสาธกำ เอกำ อสงเขยยำ อตกกมตวา สมชฌนภาวำ อททส. ทสวา สรทตาปสำ อาห “น เต อยำ ปตถนา โมฆา ภวสสต. อนาคเต ปน กปปสตสหสสาธกำ เอกำ อสงเขยยำ อตกกมตวา โคตโม นาม พทโธ โลเก อปปชชสสต. ตสส มาตา มหามายาเทว นาม ภวสสต. ปตา สทโธทโน นาม มหาราชา. ปตโต ราหโล นาม. อปฏฐาโก อานนโท นาม. ทตยสาวโก โมคคลลาโน นาม. ตวำ ปนสส อคคสาวโก ธมมเสนาปต สารปตโต นาม ภวสสสต.
เอวำ ตาปสำ พยากรตวา ธมมกถำ กเถตวา ภกขสงฆปรวโต อากาสำ ปกขนท.
สรทตาปโสป อนเตวาสกตเถรานำ สนตกำ คนตวา สหายกสส สรวฑฒกฏมพกสส สาสนำ เปเสส “ภนเต มม สหายกสส วเทถ ‘สหายเกน เต สรทตาปเสน อโนมทสสสส พทธสส ปาทมเล อนาคเต อปปชชนกสส โคตมพทธสส สาสเน อคคสาวกฏฐานำ ปตถตำ. ตวำ ทตยสาวกฏฐานำ ปตเถหต.
เอวญจ ปน วตวา เถเรห ปเรตรเมว เอกปสเสน คนตวา สรวฑฒสส นเวสนทวาเร อฏฐาส.
สรวฑโฒ “จรสสำ วต เม อยโย อาคโตต อาสเน นสทาเปตวา อตตนา นจตเร อาสเน นสนโน “อนเตวาสกปรสา ปน โว ภนเต น ปญญายนตต ปจฉ.
“อาม สมม, อมหากำ อสสมำ อโนมทสส พทโธ อาคโต. มยำ ตสส อตตโน พเลน สกการำ กรมหา. สตถา สพเพสำ ธมมำ เทเสส. เทสนาปรโยสาเน ฐเปตวา มำ เสสา อรหตตำ ปตตา ปพพชส.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๗๔ • ๘. เรองสญชย • [บรพกรรมของพระอครสาวกทง ๒]
อหำ สตถ อคคสาวกำ นสภตเถรำ ทสวา อนาคเต อปปชชนกสส โคตมพทธสส นาม สาสเน อคคสาวกฏฐานำ ปตเถส. ตวำป ตสส สาสเน ทตยสาวกฏฐานำ ปตเถหต.
“มยหำ พทเธห สทธ ปรจโย นตถ ภนเตต.
“พทเธห สทธ กถนำ มยหำ ภาโร โหต. ตวำ มหนตำ อภสกการำ สชเชหต.
สรวฑโฒ ตสส วจนำ สตวา อตตโน นเวสนทวาเร ราชมาเนน อฏฐกรสมตตำ ฐานำ สมตลำ กาเรตวา วาลกำ โอกรตวา ลาชปญจมาน ปปผาน วกกรตวา นลปปลจฉทนำ มณฑป การาเปตวา พทธาสนำ ปญญาเปตวา เสสภกขนำป อาสนาน ปฏยาเทตวา มหนตำ สกการสมมานำ สชเชตวา พทธานำ นมนตนตถาย สรทตาปสสส สญญำ อทาส.
ตาปโส พทธปปมขำ ภกขสงฆำ คเหตวา ตสส นเวสนำ อคมาส.
สรวฑโฒป ปจจคคมนำ กตวา ตถาคตสส หตถโต ปตตำ คเหตวา มณฑป ปเวเสตวา ปญญตตาสเน นสนนสส พทธปปมขสส ภกขสงฆสส ทกขโณทกำ ทตวา ปณตโภชเนน ปรวสตวา ภตตกจจปรโยสาเน พทธปปมขำ ภกขสงฆำ มหารเหห วตเถห อจฉาเทตวา “ภนเต นายำ อารมโภ อปปมตตกฏฐานตถาย. อมนาว นยาเมน สตตาหำ อนกมป กโรถาต อาห.
สตถา อธวาเสส.
โส เตเนว นยาเมน สตตาหำ มหาทานำ ปวตเตตวา ภควนตำ วนทตวา อญชล ปคคยห ฐโต อาห “ภนเต มม สหาโย สรทตาปโส ‘ยสส สตถ อคคสาวโก ภเวยยนต ปตเถส, อหำ ตสเสว ทตยสาวโก ภเวยยนต.
สตถา อนาคตำ โอโลเกตวา ตสส ปตถนาย สมชฌนภาวำ ทสวา พยากาส “ตวำป อโต กปปสตสหสสาธกำ อสงเขยยำ อตกกมตวา โคตมพทธสส ทตยสาวโก ภวสสสต.
พทธานำ พยากรณำ สตวา สรวฑโฒ หฏฐปหฏโฐ อโหส.
สตถาป ภตตานโมทนำ กตวา สปรวาโร วหารเมว คโต.
อยำ ภกขเว มม ปตเตห ตทา ปตถตปตถนา.
เต ยถาปตถตเมว ลภส. นาหำ มขำ โอโลเกตวา เทมต. |
[สองอครสาวก ทลเรองปจจบนแดพระศาสดา]
เอวำ วตเต, เทว อคคสาวกา ภควนตำ วนทตวา “ภนเต มยำ อคารยภตา สมานา ครคคสมชชำ ทสสนาย คตาต ยาว อสสชตเถรสส สนตกา โสตาปตตผลปฏเวธา สพพำ ปจจปปนนวตถำ กเถตวา “เต มยำ ภนเต สญชยสส อาจรยสส สนตกำ คนตวา ตำ ตมหากำ ปาทมลำ อาเนตกามา ตสส ลทธยา นสสารภาวำ กเถตวา อธาคมเน อานสำสำ กถยมหา, –
โส ‘อทาน มยหำ อนเตวาสวาโส นาม จาฏยา อทกจลนภาวปปตตสทโส. น สกขสสาม อนเตวาสวาสำ วสตนต วตวา, ‘อาจรย อทาน มหาชโน คนธมาลาทหตโถ คนตวา สตถารำเยว ปเชสสต. ตมเห กถำ ภวสสถาต วตเต, ‘ก ปน อมสม โลเก ปณฑตา พห อทาห ทนธาต. ‘ทนธาต กถเต,
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๗๕ • ๘. เรองสญชย • [สองอครสาวก ทลเรองปจจบนแดพระศาสดา]
‘เตนห ปณฑตา ปณฑตา สมณสส โคตมสส สนตกำ คมสสนต. ทนธา ทนธา มม สนตกำ อาคมสสนต. คจฉถ ตมเหต วตวา อาคนตำ น อจฉ ภนเตต.
[ผเหนผดกบผเหนถก ไดรบผลตางกน]
ตำ สตวา สตถา “ภกขเว สญชโย อตตโน มจฉาทฏฐตาย อสารำ ‘สาโรต สารญจ ‘อสาโรต คณหl ตมเห ปน อตตโน ปณฑตตาย สารำ สารโต อสารญจ อสารโต ญตวา อสารำ ปหาย สารเมว คณหตถาต วตวา อมา คาถา อภาส
“อสาเร สารมตโน สาเร จาสารทสสโนเต สารำ นาธคจฉนต มจฉาสงกปปโคจราสารญจ สารโต ญตวา อสารญจ อสารโตเต สารำ อธคจฉนต สมมาสงกปปโคจราต.
[แกอรรถ]
ตตถ อสาเร สารมตโนต: จตตาโร ปจจยา. ทสวตถกา มจฉาทฏฐ. ตสสา อปนสสยภตา ธมมเทสนาต อยำ อสาโร นาม. ตสม สารทฏฐโนต อตโถ.
สาเร จาสารทสสโนต: ทสวตถกา สมมาทฏฐ . ตสสา อปนสสยภตา ธมมเทสนาต อยำ สาโร นาม. ตสม “นายำ สาโรต อสารทสสโน.
เต สารนต: เต ตำ มจฉาทฏฐคหณำ คเหตวา ฐตา กามวตกกาทนำ วเสน มจฉาสงกปปโคจรา หตวา สลสารำ สมาธสารำ ปญญาสารำ วมตตสารำ วมตตญาณทสสนสารำ ปรมตถสารำ นพพานญจ นาธคจฉนต.
สารญจาต: ตเมว สลสาราทสารำ “สาโร นาม อยนต วตตปปการญจ อสารำ “อสาโร อยนต ญตวา.
เต สารนต: เต ปณฑตา เอวำ สมมาทสสนำ คเหตวา ฐตา เนกขมมสงกปปาทนำ วเสน สมมาสงกปปโคจรา หตวา ตำ วตตปปการำ สารำ อธคจฉนตต.
คาถาปรโยสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณส.
สนนปตตานำ สาตถกา เทสนา อโหสต.
สญชยวตถ.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๗๖ • ๙. เรองพระนนทเถระ • ๙. เรองพระนนทเถระ
๙. เรองพระนนทเถระ๙. นนทตเถรวตถ.
“ยถา อคารำ ทจฉนนนต อมำ ธมมเทสนำ สตถา เชตวเน วหรนโต อายสมนตำ นนทำ อารพภ กเถส.
[พระศาสดาเสดจกรงกบลพสด]
สตถา ห ปวตตตปวรธมมจกโก ราชคหำ คนตวา เวฬวเน วหรนโต “ปตตำ เม อาเนตวา ทสเสถาต สทโธทนมหาราเชน เปสตานำ สหสสสหสสปรวารานำ ทสนนำ ทตานำ สพพปจฉโต คนตวา อรหตตำ ปตเตน กาฬทายตเถเรน อาคมนกาลำ ญตวา สฏฐมตตาย คาถาย มคควณณำ วณเณตวา วสตสหสสขณาสวปรวโต กปลวตถปรำ นโต ญาตสมาคเม โปกขรวสสำ อตถปปตต กตวา มหาเวสสนตรชาตกำ กเถตวา ปนทวเส ปณฑาย ปวฏโฐ “อตตฏเฐ นปปมชเชยยาต คาถาย ปตรำ โสตาปตตผเล ปตฏฐาเปตวา “ธมมญจเร สจรตนต คาถาย มหาปชาปต โคตม โสตาปตตผเล ราชานญจ สกทาคามผเล ปตฏฐาเปส.
ภตตกจจปรโยสาเน ปน ราหลมาตคณกถำ นสสาย จนทกนนรชาตกำ กเถตวา ตโต ตตยทวเส, นนทกมารสส อภเสกเคหปปเวสนววาหมงคเลส วตตมาเนส, ปณฑาย ปวสตวา นนทกมารสส หตเถ ปตตำ ทตวา มงคลำ วตวา อฏฐายาสนา ปกกมนโต นนทกมารสส หตถโต ปตตำ น คณห.
โสป ตถาคตคารเวน “ปตตำ โว ภนเต คณหถาต วตตำ นาสกข.
เอวำ ปน จนเตส “โสปาณสเส ปตตำ คณหสสตต.
สตถา ตสมป ฐาเน น คณห.
อตโร “โสปาณปาทมเล คณหสสตต จนเตส.
สตถา ตตถาป น คณห.
[นนทพทธอนชา ออกบวช]
อตโร “ราชงคเณ คณหสสตต จนเตส.
สตถา ตตถาป น คณห.
กมาโร นวตตตกาโม อรจยา คจฉนโต ตถาคตคารเวน “ปตตำ คณหถาต วตตำ น สกโกต, “อธ คณหสสต. เอตถ คณหสสตต จนเตนโต คจฉต.
ตสม ขเณ อญญา อตถโย ตำ ทสวา ชนปทกลยาณยา อาจกขส “อยเย ภควา นนทกมารำ คเหตวา คโต. ตมเหห ตำ วนา กรสสตาต.
สาป ตำ สตวา อทกพนทห ปคฆรนเตเหว อฑฒลลขเตห เกเสห เวเคน คนตวา “ตวฏำ โข อยยปตต อาคจเฉยยาสต อาห.
ตำ ตสสา วจนำ ตสส หทเย ตรยำ ปตตวา วย ฐตำ.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๗๗ • ๙. เรองพระนนทเถระ • [นนทพทธอนชา ออกบวช]
สตถาปสส หตถโต ปตตำ อคคณหตวาว ตำ วหารำ เนตวา “ปพพชสสส นนทาต อาห.
โส พทธคารเวน “น ปพพชสสามต อวตวา “อาม ภนเต ปพพชสสามต อาห.
สตถา “เตนห ภกขเว นนทำ ปพพาเชถาต อาห.
[ราหลกมารทลขอสมบตกะพระศาสดา]
สตถา กปลวตถปรำ คนตวา ตตยทวเส นนทำ ปพพาเชส.
สตตเม ทวเส ราหลมาตา กมารำ อลงกรตวา ภควโต สนตกำ เปเสส “ปสส ตาต เอตำ วสตสหสสสมณปรวตำ สวณณวณณำ พรหมรปวณณำ สมณำ. อยนเต ปตา. เอตสส ตว ปตโน ชาตกาเล มหนตา นธกมภโย อเหสำ. ตสส นกขมนกาลโต ปฏฐาย น ปสสาม. คจฉ. นำ ทายชชำ ยาจาห ‘อหำ ตาต กมาโร. อภเสกำ ปตวา จกกวตต ภวสสาม. ธเนน เม อตโถ . ธนำ เม เทห. สามโก ห ปตโต ปต สนตกสสาต.
กมาโร ภควโต สนตกำ คนตวา วนทตวา ปตสเนหำ ปฏลภตวา หฏฐตฏโฐ “สขา เต สมณ ฉายาต วตวา อญญำป พหำ อตตโน อนรป วทนโต อฏฐาส.
ภควา กตภตตกจโจ อนโมทนำ กตวา อฏฐายาสนา ปกกาม.
กมาโรป “ทายชชำ เม สมณ เทห, ทายชชำ เม สมณ เทหต ภควนตำ อนพนธ.
ภควาป กมารำ น นวตตาเปส.
ปรชโนป ภควตา สทธ คจฉนตำ นวตเตตำ นาสกข.
อต โส ภควตา สทธ อารามเมว อคมาส.
ตโต ภควา จนเตส “ยำ อยำ ปต สนตกำ ธนำ อจฉต, ตำ วฏฏานคตำ สวฆาตำ. หนทสส โพธมเล มยา ปฏลทธำ สตตวธำ อรยธนำ เทม. โลกตตรทายชชสส นำ สามกำ กโรมต.
[ราหกมารบรรพชา]
อถโข ภควา อายสมนตำ สารปตตำ อามนเตส “เตนห ตวำ สารปตต ราหลกมารำ ปพพาเชหต.
เถโร ตำ ปพพาเชส.
ปพพชเต ปน กมาเร, รญโญ ตำ สตวา อธมตตำ ทกขำ อปปชช.
ตำ อธวาเสตำ อสกโกนโต ภควโต สนตกำ คนตวา ปฏนเวเทตวา “สาธ ภนเต อยยา มาตาปตห อนนญญาตำ ปตตำ น ปพพาเชยยนต วรำ ยาจ.
ภควา ตสส ตำ วรำ ทตวา ปเนกทวสำ ราชนเวสเน กตปาตราโส เอกมนตำ นสนเนน รญญา “ภนเต ตมหากำ ทกกรการกกาเล เอกา เทวตา มำ อปสงกมตวา ‘ปตโต เต กาลกโตต อาห อหำ ตสสา วจนำ อสททหนโต ‘น มยหำ ปตโต โพธ อปปตวา กาลำ กโรตต ตำ ปฏกขปนต วตเต,
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๗๘ • ๙. เรองพระนนทเถระ • [ราหกมารบรรพชา]
อทาน มหาราช ก สททหสสถ, ปพเพป อฏฐกาน ตยหำ ทสเสตวา ‘ปตโต เต มโตต วตเต, น สททหตถาต อมสสา อตถปปตตยา มหาธมมปาลชาตกำ กเถส.
กถาปรโยสาเน ราชา อนาคามผเล ปตฏฐห.
อต ภควา ปตรำ ตส ผเลส ปตฏฐาเปตวา ภกขสงฆปรวโต ปนเทว ราชคหำ คนตวา ตโต อนาถปณฑเกน สาวตถ อาคมนตถาย คหตปฏญโญ, นฏฐเต เชตวนมหาวหาเร, ตตถ คนตวา วาสำ กปเปส.
[พระนนทะอยากสก]
เอวำ สตถร เชตวเน วหรนเตเยว, อายสมา นนโท อกกณฐตวา๑ ภกขนำ เอตมตถำ อาโรเจส ‘อนภรโต อหำ อาวโส พรหมจรยำ จราม. น สกโกม พรหมจรยำ สนธาเรตำ๒. สกขำ ปจจกขาย หนายาวตตสสามต.
ภควา ตำ ปวตต สตวา อายสมนตำ นนทำ ปกโกสาเปตวา เอตทโวจ “สจจำ กร ตวำ นนท สมพหลานำ ภกขนำ เอวมาโรเจส ‘อนภรโต อหำ อาวโส พรหมจรยำ จราม. น สกโกม พรหมจรยำ สนธาเรตำ. สกขำ ปจจกขาย หนายาวตตสสามต.
“เอวำ ภนเตต.
“กสส ปน ตวำ นนท อนภรโต พรหมจรยำ จรส. น สกโกส พรหมจรยำ สนธาเรตำ. สกขำ ปจจกขาย หนายาวตตสสสต.
“สากยาน เม ภนเต ชนปทกลยาณ, ฆรา นกขมนตสส, อฑฒลลขเตห๓ เกเสห อปโลเกตวา มำ เอตทโวจ ‘ตวฏำ โข อยยปตต อาคจเฉยยาสต โส โข อหำ ภนเต ตำ อนสสรมาโน อนภรโต พรหมจรยำ จราม. น สกโกม พรหมจรยำ สนธาเรตำ. สกขำ ปจจกขาย หนายาวตตสสามต.
[พระศาสดาทรงทรมานพระนนทะ]
อถโข ภควา อายสมนตำ นนทำ พาหาย คเหตวา อทธพเลน ตาวตสเทวโลกำ เนนโต อนตรามคเค เอกสม ฌามกเขตเต ฌามขานมตถเก นสนนำ ฉนนกณณนาสนงคฏฐำ เอกำ ปลฏฐมกกฏ ทสเสตวา ตาวตสภวเน สกกสส เทวรญโญ อปฏฐานำ อาคตาน กกฏปาทาน๔ ปญจ อจฉราสตาน ทสเสส.
ทสเสตวา จ ปน เอวมาห “ตำ ก มญญส นนท? กตมา นโข อภรปตรา จ๕ ทสสนยตรา จ ปาสาทกตรา จ. สากยาน วา ชนปทกลยาณ, อมาน วา ปญจ อจฉราสตาน กกฏปาทานต.
ตำ สตวา อาห “เสยยถาป สา ภนเต ฉนนกณณนาสนงคฏฐา ปลฏฐมกกฏ, เอวเมว โข ภนเต สากยาน ชนปทกลยาณ. อเมสำ ปญจนนำ อจฉราสตานำ อปนธาย สงขยำป น อเปต กลำป น อเปต ภาคำป น อเปต. อถโข อมาเนว ปญจ อจฉราสตาน อภรปตราน เจว ทสสนยตราน จ ปาสาทกตราน จาต.
๑ ข. อ. ๒๕/๑๐๓.๒ ส. สนตาเนตำ. ปาลยมปน สนธาเรตนต ทสสต.๓ อปฑฒลลขเตหตป ปาโฐ.๔ กกฏปาทานต รตตวณณตาย ปาราวตปาทสทสปาทาน. ปาลยมปน กกกฏปาทานต ทสสต.๕ ม. ย. วา. ปาลยมป วาต ทสสต.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๗๙ • ๙. เรองพระนนทเถระ • [พระศาสดาทรงทรมานพระนนทะ]
พระผมพระภาค. นนทะ เธอจงยนด, นนทะ เธอจงยนด. เราจะเปนผประกนของเธอ เพออนไดเฉพาะนางอปสร ๕๐๐ ซงมเทาดจเทานกพราบ.
“อภรม นนท, อภรม นนท. อหนเต ปาฏโภโค ปญจนนำ อจฉราสตานำ ปฏลาภาย กกฏปาทานนต.
นนทะ. ขาแตพระองคผเจรญ ถาพระผมพระภาคเปนประกนของขาพระองค เพออนไดเฉพาะนางอปสร ๕๐๐ ผมเทาดจเทานกพราบไซร, ขาแตพระองคผเจรญ ขาพระองคจกยนดในพรหมจรรย.
“สเจ เม ภนเต ภควา ปาฏโภโค ปญจนนำ อจฉราสตานำ ปฏลาภาย กกฏปาทานำ, อภรมสสามหำ ภนเต ภควา พรหมจรเยต.
อถโข ภควา อายสมนตำ นนทำ คเหตวา ตตถ อนตรหโต เชตวเนเยว ปาตรโหส.
อสโสสำ โข ภกข “อายสมา กร นนโท ภควโต ภาตา มาตจฉาปตโต อจฉรานำ เหต พรหมจรยำ จรต. ภควา กรสส ปาฏโภโค ปญจนนำ อจฉราสตานำ ปฏลาภาย กกฏปาทานนต.
[พระนนทะสำาเรจอรหตตผล]
อถโข อายสมโต นนทสส สหายกา ภกข อายสมนตำ นนทำ ภตกวาเทน จ อปกกตกวาเทน จ สมทาจรนต “ภตโก กรายสมา นนโท. อปกกตโก กรายสมา นนโท. ปญจนนำ อจฉราสตานำ เหต พรหมจรยำ จรต. ภควา กรสส ปาฏโภโค ปญจนนำ อจฉราสตานำ ปฏลาภาย กกฏปาทานนต.
อถโข อายสมา นนโท สหายกานำ ภกขนำ ภตกวาเทน จ อปกกตกวาเทน จ อฏฏยมาโน หรายมาโน ชคจฉมาโน เอโก วปกฏโฐ อปปมตโต อาตาป ปหตตโต วหรนโต, นจรสเสว ยสสตถาย กลปตตา สมมเทว อคารสมา อนคารยำ ปพพชนต. ตทนตตรำ พรหมจรยปรโยสานำ ทฏเฐว ธมเม สยำ อภญญา สจฉกตวา อปสมปชช วหาส. “ขณา ชาต . วสตำ พรหมจรยำ . กตำ กรณยำ. นาปรำ อตถตตายาต อพภญญาส.
อญญตโร จ ปนายสมา นนโท อรหตำ อโหส.
อเถกา เทวตา รตตภาเค สกลำ เชตวนำ โอภาเสตวา สตถารำ อปสงกมตวา วนทตวา อาโรเจส “อายสมา ภนเต นนโท ภควโต ภาตา มาตจฉาปตโต อาสวานำ ขยา อนาสวำ เจโตวมตต ปญญาวมตต ทฏเฐว ธมเม สยำ อภญญา สจฉกตวา อปสมปชช วหรตต.
ภควโตป โข ญาณำ อทปาท “นนโท อาสวานำ ขยา อนาสวำ เจโตวมตต ปญญาวมตต ทฏเฐว ธมเม สยำ อภญญา สจฉกตวา อปสมปชช วหรตต.
โสปายสมา ตสสา รตตยา อจจเยน ภควนตำ อปสงกมตวา วนทตวา เอตทโวจ “ยำ เม ภนเต ภควา ปาฏโภโค ปญจนนำ อจฉราสตานำ ปฏลาภาย กกฏปาทานำ, มญจามหำ ภนเต ภควนตำ เอตสมา ปฏสสวาต.
“มยาป โข เต นนท เจตสา เจโต ปรจจ วทโต ‘นนโท อาสวานำ ขยา อนาสวำ เจโตวมตต ปญญาวมตต ทฏเฐว ธมเม สยำ อภญญา สจฉกตวา อปสมปชช วหรตต เทวตาป เม เอตมตถำ อาโรเจส ‘อายสมา ภนเต นนโท อาสวานำ ขยา อนาสวำ เจโตวมตต ปญญาวมตต ทฏเฐว ธมเม สยำ อภญญา สจฉกตวา อปสมปชช วหรตต. ยเทว โข เต นนท อนปาทาย อาสเวห จตตำ มตตำ, อถาหำ มตโต เอตสมา ปฏสสวาต.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๘๐ • ๙. เรองพระนนทเถระ • [พระนนทะสำาเรจอรหตตผล]
อถโข ภควา เอตมตถำ วทตวา ตายำ เวลายำ อมำ อทานำ อทาเนส
“ยสส ตณโณ กามปงโก มททโต กามกณฏโก โมหกขยมนปปตโต สขทกเข น เวธตต.
[พระนนทะถกฟอง]
อเถกทวสำ ภกข อายสมนตำ นนทำ ปจฉส “อาวโส นนท ปพเพ ตวำ ‘อกกณฐโตมหต วเทส. อทาน เต กถนต.
“นตถ เม อาวโส คหภาวาย อาลโยต.
ตำ สตวา ภกข “อภตำ อายสมา นนโท กเถต อญญำ พยากโรต. อตตทวเสส ‘อกกณฐโตมหต วตวา อทาน ‘นตถ เม คหภาวาย อาลโยต กเถตต วตวา คนตวา ภควโต เอตมตถำ อาโรเจสำ.
ภควา “ภกขเว อตตทวเสส นนทสส อตตภาโว ทจฉนนเคหสทโส อโหส. อทาน สจฉนนเคหสทโส ชาโต. อยำ ห ทพพจฉรานำ ทฏฐกาลโต ปฏฐาย ปพพชตกจจสส มตถกำ ปาเปตำ วายมนโต ตำ กจจำ ปตโตต วตวา อมา คาถา อภาส
“ยถา อคารำ ทจฉนนำ วฏฐ สมตวชฌต เอวำ อภาวตำ จตตำ ราโค สมตวชฌต.ยถา อคารำ สจฉนนำ วฏฐ น สมตวชฌต เอวำ สภาวตำ จตตำ ราโค น สมตวชฌตต.
[แกอรรถ]
ตตถ อคารนต: ยงกญจ เคหำ.
ทจฉนนนต: วรลจฉนนำ ฉททาวฉททำ.
สมตวชฌตต: วสสวฏฐ วนวชฌต.
อภาวตนต: ตำ อคารำ วฏฐ วย ภาวนารหตตตา อภาวตำ จตตำ ราโค สมตวชฌต. น เกวลำ ราโคว. โทสโมหมานาทโย สพพกกเลสา ตถารป จตตำ อตวชฌนตเยว.
สภาวตนต: สมถวปสสนาภาวนาห สภาวตำ. เอวรป จตตำ สจฉนนำ เคหำ วฏฐ วย ราคาทโย กเลสา อตวชฌตำ น สกโกนตต.
คาถาปรโยสาเน พห โสตาปตตผลาทน ปาปณส.
มหาชนสส สาตถกา เทสนา อโหส.
[พระนนทะเคยถกลอดวยมาตคาม]
อถ ภกข ธมมสภายำ กถำ สมฏฐาเปสำ “อาวโส พทธา จ นาม อจฉรยา. ชนปทกลยาณ นสสาย อกกณฐโต นามายสมา นนโท สตถารา เทวจฉรา อามสำ กตวา วนโตต.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๘๑ • ๙. เรองพระนนทเถระ • [พระนนทะเคยถกลอดวยมาตคาม]
สตถา อาคนตวา “กาย นตถ ภกขเว เอตรห กถาย สนนสนนาต ปจฉตวา “อมาย นามาต วตเต “น ภกขเว อทาเนว, ปพเพเปส มยา มาตคาเมน ปโลเภตวา วนโตเยวาต วตวา เตห ยาจโต อตตำ อาหร
[บรพกรรมของพระนนทะ]
อตเต, พาราณสยำ พรหมทตเต รชชำ กาเรนเต, พาราณสวาส กปปโก นาม วาณโช อโหส.
ตสเสโก คทรโภ กมภภารำ วหต.
ทวเส ทวเส สตต โยชนาน คจฉต.
โส เอกสม สมเย คทรภภารเกห ตกกสลำ คนตวา ยาว ภณฑสส วสสชชนา คทรภำ วจรตำ วสสชเชส.
อถสส โส คทรโภ ปรขาปฏเฐ จรมาโน เอกำ คทรภ ทสวา อปสงกม.
สา เตน สทธ ปฏสนถารำ กโรนต อาห “กโต อาคโตสต.
“พาราณสโตต.
“เกน กมเมนาต.
“วาณชกมเมนาต.
“กตตกำ ภารำ วหสต.
“กมภภารนต.
“เอตตกำ ภารำ วหนโต กตโยชนาน คจฉสต.
“สตตโยชนานต.
“คตฏฐาเน เต กาจ ปาทปรกมมำ วา ปฏฐปรกมมำ วา กโรนต อตถต.
“นตถ ภทเทต.
“เอวำ สนเต, มหาทกขำ อนโภสต.
กญจาป ห ตรจฉานคตานำ ปาทปรกมมาทการโก นาม นตถ. กามสญโญชนฆฏฏนตถำ เอวรป กเถส.
โส ตสสา กถาย อกกณฐโต.
กปปโกป ภณฑำ วสสชเชตวา ตสส สนตกำ คนตวา “เอห ตาต คมสสามาต อาห.
“คจฉถ ตมเห. นาหำ คมสสามต.
อถ นำ ปนปปนำ ยาจตวา “อนจฉนตำ นำ ภาเยตวา เนสสามต จนเตตวา อมำ คาถมาห
“ปโตทนเต กรสสาม โสฬสงคลกณฏกำ. สญฉนทสสาม เต กายำ. เอวำ ชานาห คทรภาต.
ตำ สตวา คทรโภ “เอวำ สนเต, อหำป เต กตตพพำ ชานสสามต วตวา อมำ คาถมาห
“ปโตทมเม กรสสส โสฬสงคลกณฏกำ.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๘๒ • ๙. เรองพระนนทเถระ • [บรพกรรมของพระนนทะ]
ปรโต ปตฏฐหตวาน อทธรตวาน ปจฉโตภณฑำ๑ เต ปาตยสสาม๒ เอวำ ชานาห กปปกาต.
ตำ สตวา วาณโช “เกน น โข การเณเนส มำ เอวำ วทตต จนเตตวา อโต จโต จ โอโลเกนโต ตำ คทรภ ทสวา “อมาย เอส เอวำ สกขาปโต ภวสสต. ‘เอวรป นาม เต คทรภ อาเนสสามต มาตคาเมน ตำ ปโลเภตวา เนสสามต จนเตตวา อมำ คาถมาห
“จตปปท สงขมข นาร สพพงคโสภนภรยำ เต อานยสสาม เอวำ ชานาห คทรภาต.
ตำ สตวา ตฏฐจตโต คทรโภ อมำ คาถมาห
“จตปปท สงขมข นาร สพพงคโสภนภรยำ เม อานยสสส เอวำ ชานาห กปปกกปปก ภยโย คมสสาม โยชนาน จตททสาต.
อถ นำ กปปโก “เตนห เอหต คเหตวา สกฏฐานำ อคมาส.
โส กตปาหจจเยน ตำ อาห “นน มำ ตมเห ‘ภรยนเต อานยสสามต อโวจตถาต.
“อาม วตตำ. นาหำ อตตโน กถำ ภนทสสาม. ภรยนเต อานยสสาม. วฏฏำ ปน ตยหำ เอกกสเสว ทสสาม. ตยหำ อตตโน๓ ทตยสส ตำ ปโหต วา, มา วา. ตวเมว ชาเนยยาส. อภนนำ โว สำวาสมนวาย ปตตาป ชายสสนต. เตหป พหห สทธ ตยหำ ตำ ปโหต วา, มา วา. ตวเมว ชาเนยยาสต.
คทรโภ, ตสม กเถนเตเยว, อนเปกโข อโหส.
สตถา อมำ ธมมเทสนำ อาหรตวา “ตทา ภกขเว คทรภ ชนปทกลยาณ อโหส. คทรโภ นนโท. วาณโช อหเมว. เอวำ ปพเพเปส มยา มาตคาเมน ปโลเภตวา วนโตต ชาตกำ นฏฐาเปสต.
นนทตเถรวตถ.
๑ ส. ม. ย. ทนตำ.๒ ส. สาวยสสาม.๓ ม. ตยหำ เวตตนำ ทตยสส ปโหต วา มา วา ส. ตยหำ ปน อตตทตยสส.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๘๓ • ๑๐. เรองนายจนทสกรก • ๑๐. เรองนายจนทสกรก
๑๐. เรองนายจนทสกรก๑๐. จนทสกรกวตถ.
“อธ โสจต เปจจ โสจตต อมำ ธมมเทสนำ สตถา เวฬวเน วหรนโต จนทสกรกำ นาม อารพภ กเถส.
[นายจนทะเลยงชพดวยการเลยงสกรขาย]
โส กร ปญจปณณาส วสสาน สกเร วธตวา ขาทนโต จ วกกณนโต จ ชวตำ กปเปส.
ฉาตกกาเล สกเฏน วห อาทาย ชนปทำ คนตวา เอกนาฬทวนาฬมตเตน คามสกรโปตเก กณตวา สกฏำ ปเรตวา อาคนตวา ปจฉานเวสเน วชำ วย เอกฏฐานำ ปรกขปตวา ตตเถว เตสำ นวาป โรเปตวา, เตส นานาคจเฉ จ สรรวลญชญจ ขาทตวา วฑฒเตส, ยำ ยำ มาเรตกาโม โหต, ตำ ตำ อาฬาหเน นจจลำ พนธตวา สรรมำสสส อทธมายตวา พหลภาวตถำ จตรสสมคคเรน โปเถตวา “พหลมำโส ชาโตต ญตวา มขำ ววรตวา ทนตนตเร ทณฑกำ ทตวา โลหนาฬยา ปกกฏฐตำ อณโหทกำ มเข อาสญจต.
ตำ กจฉยำ ปวสตวา ปกกฏฐตำ กรสำ อาทาย อโธภาเคน นกขมตวา, ยาว โถกำ กรสำ อตถ, ตาว อาวลำ หตวา นกขมต, สทเธ อทเร, อจฉำ อนาวลำ นกขมต.
อถสส อวเสสำ อทกำ ปฏฐยำ อาสญจต.
ตำ กาฬจมมำ อปปาเตตวา คจฉต.
ตโต ตณกกาย โลมาน ฌาเปตวา ตณเหน อสนา สสำ ฉนทต.
ปคฆรนตำ โลหตำ ภาชเนน ปฏคคเหตวา มำสำ โลหเตน มททตวา ปจตวา ปตตทารมชเฌ นสนโน ขาทตวา เสสำ วกกณาต.
ตสส อมนา นยาเมเนว ชวตำ กปเปนตสส, ปญจปณณาส วสสาน อตกกนตาน.
ตถาคเต ธรวหาเร วสนเต, เอกทวสำป ปปผมฏฐมตเตน ปชา วา กฏจฉมตตภกขาทานำ วา อญญำ วา กญจ ปญญำ นาม นาโหส.
อถสส สรเร โรโค อปปชช.
[อเวจนรก รอนยงกวาไฟธรรมดา]
ชวนตสเสว อวจมหานรยสนตาโป อปฏฐห.
อวจสนตาโป นาม โยชนสเต ฐตวา โอโลเกนตสส อกขน ภนทนสมตโถ ปรฬาโห โหต.
วตตมป เจตำ
“สมนตา โยชนสตำ ผรตวา ตฏฐต สพพทาต.
นาคเสนตเถเรน ปนสส ปากตกอคคสนตาปโต อธมตตตาย อยมปมา วตตา “ยถา มหาราช กฏาคารมตโต ปาสาโณป นรยอคคมห ปกขตโต ขเณน วลยำ คจฉต, นพพตตสตตา ปเนตถ กมมพเลน มาตกจฉคตา วย น วลยนตต.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๘๔ • ๑๐. เรองนายจนทสกรก • [นายจนทะเสวยผลกรรมทนตาเหน]
[นายจนทะเสวยผลกรรมทนตาเหน]
ตสส ตสม สนตาเป อปฏฐเต, กมมสรกขโก อากาโร อปปชช.
เคหมชเฌเยว สกรรวำ รวตวา ชนนเกห วจรนโต ปรตถมวตถมป ปจฉมวตถมป คจฉต.
อถสส เคหมานสกา ตำ ทฬหำ คเหตวา มขำ ปทหนต.
กมมวปาโก นาม น สกกา เกนจ ปฏพาหตำ.
โส วรวนโต อโต จโต จ วจรต.
สมนตา สตตส ฆเรส มนสสา นททำ น ลภนต.
มรณภเยน ตชชตสส ปนสส พห นกขมนำ นวาเรตำ อสกโกนโต สพโพ เคหชโน, ยถา อนโต ฐโต พห วจรตำ น สกโกต, ตถา เคหทวาราน ปทหตวา พหเคหำ ปรวาเรตวา รกขนโต อจฉต.
[เสวยผลกรรมในสมปรายภพ]
อตโรป อนโตเคเหเยว นรยสนตาเปน วรวนโต อโต จโต จ วจรต.
เอวำ สตต ทวสาน วจรตวา อฏฐเม ทวเส กาลำ กตวา อวจมหานรเย นพพตต.
อวจมหานรโย เทวทตสตตนเตน วณเณตพโพ.
[พวกภกษเขาใจวา เขาฆาสกรทำาการมงคล]
ภกข ตสส ฆรทวาเรน คจฉนตา ตำ สททำ สตวา “สกรสทโทต สญญโน หตวา วหารำ คนตวา สตถ สนตเก นสนนา เอวมาหำส “ภนเต จนทสกรกสส เคหทวารำ ปทหตวา สกรานำ มารยมานานำ, อชช สตตโม ทวโส. เคเห กาจ มงคลกรยา ภวสสต มญเญ. เอตตเก นาม ภนเต สกเร มาเรนตสส เอกมป เมตตจตตำ วา การญญำ วา นตถ. น จ วต โน เอวรโป กกขโฬ ผรโส สตโต ทฏฐปพโพต.
สตถา “น ภกขเว โส อเม สตต ทวเส สกเร มาเรต. กมมสรกขกำ ปนสส อทปาท. ชวนตสเสว อวจมหานรยสนตาโป อปฏฐาส. โส เตน สนตาเปน สตต ทวสาน สกรรวำ รวนโต อนโตนเวสเน วจรตวา อชช กาลำ กตวา อวจมห นพพตโตต วตวา “ภนเต อธ โลเก เอวำ โสจตวา ปน คนตวา โสจนฏฐาเนเยว นพพตโตต วตเต, “อาม ภกขเว ปมตโต นาม คหฏโฐ วา โหต ปพพชโต วา อภยตถ โสจตเยวาต วตวา อมำ คาถมาห
“อธ โสจต. เปจจ โสจต. ปาปการ อภยตถ โสจต. โส โสจต. โส วหญญต ทสวา กมมกลฏฐมตตโนต.
[แกอรรถ]
ตตถ ปาปการต นานปปการสส ปาปกมมสส การโก ปคคโล “อกตำ วต เม กลยาณำ. กตำ เม ปาปนต เอกำเสเนว มรณสมเย อธ โสจต. อทมสส กมมโสจนำ.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๘๕ • ๑๐. เรองนายจนทสกรก • [แกอรรถ]
วปากำ อนภวนโต ปน เปจจ โสจต. อทมสส ปรโลเก วปากโสจนำ. เอวำ โส อภยตถ โสจตเยว. เตเนว การเณน ชวมาโนเยว โส จนทสกรโกป โสจต.
ทสวา กมมกลฏฐมตตโนต: อตตโน กลฏฐกมมำ ปสสตวา โสจต. นานปปการำ วลปนโต วหญญต กลมตต.
คาถาปรโยสาเน พห โสตาปนนาทโย อเหสำ.
มหาชนสส สาตถกา เทสนา ชาตาต.
จนทสกรกวตถ.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๘๖ • ๑๑. เรองธมมกอบาสก • ๑๑. เรองธมมกอบาสก
๑๑. เรองธมมกอบาสก๑๑. ธมมกอปาสกวตถ.
“อธ โมทต เปจจ โมทตต อมำ ธมมเทสนำ สตถา เชตวเน วหรนโต ธมมกอปาสกำ อารพภ กเถส.
[อบาสกและครอบครวบำาเพญกศลเปนนตย]
สาวตถยำ กร ปญจสตา ธมมกอปาสกา นาม อเหสำ.
เตส เอเกกสส ปญจ ปญจ อปาสกสตาน ปรวาโร.
โย เตสำ เชฏฐโก, ตสส สตต ปตตา สตต ธตโร.
เตส เอเกกสส เอเกกา สลากยาค สลากภตตำ ปกขกภตตำ สงฆภตตำ อโปสถกภตตำ อาคนตกภตตำ วสสาวาสกำ อโหส.
เตป สพเพว อนชาตปตตา นาม อเหสำ.
อต “จททสนนำ ปตตานำ ภรยาย อปาสกสสาต โสฬส สลากยาคอาทน ปวตตนต.
อต โส สปตตทาโร สลวา กลยาณธมโม ทานสำวภาครโต อโหส.
อถสส อปรภาเค โรโค อปปชช.
อายสงขาโร ปรหาย.
[อบาสกปวย นอนฟงธรรม]
โส ธมมำ โสตกาโม “อฏฐ วา เม โสฬส วา ภกข เปเสถาต สตถ สนตกำ ปหณ.
สตถา ภกข เปเสส.
เต คนตวา ตสส มญจำ ปรวาเรตวา ปญญตเตส อาสเนส นสนนา “ภนเต อยยานำ เม ทสสนำ ทลลภำ ภวสสต. ทพพโลมห. เอกำ เม สตตำ สชฌายถาต วตตา “กตรำ สตตำ โสตกาโม อปาสกาต, “สพพพทธานำ อวชหตำ สตปฏฐานสตตนต วตเต, “เอกายโน อยำ ภกขเว มคโค สตตานำ วสทธยาต สตตนตำ ปฏฐเปสำ.
[เทวดานำารถมารบอบาสกไปเทวโลก]
ตสม ขเณ ฉห เทวโลเกห สพพาลงการปฏมณฑตา สหสสสนธวยตตา ทยฑฒโยชนสตกา ฉ รถา อาคมส.
เตส ฐตา เทวตา “อมหากำ เทวโลกำ เนสสาม. อมหากำ เทวโลกำ เนสสาม. อมโภ มตตกภาชนำ ภนทตวา สวณณภาชนำ คณหนโต วย อมหากำ เทวโลเก อภรมตำ อธ นพพตตตต๑ วทส.
อปาสโก ธมมสสวนนตรายำ อนจฉนโต “อาคเมถ. อาคเมถาต อาห.
๑ ม. นพพตตาหต.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๘๗ • ๑๑. เรองธมมกอบาสก • [พวกภกษและบตรธดาอบาสกเขาใจผด]
[พวกภกษและบตรธดาอบาสกเขาใจผด]
ภกข “อมเห วทตต สญญาย ตณห อเหสำ
อถสส ปตตธตโร “อมหากำ ปตา ปพเพ ธมมสสวเนน อตตโต อโหส. อทาน ปน ภกข ปกโกสาเปตวา สชฌายำ กาเรตวา สยเมว วาเรต. มรณสส อภายนกสตโต นาม นตถต วรวส.
ภกข “อทาน อโนกาโสต อฏฐายาสนา ปกกมส.
อปาสโก โถกำ วตนาเมตวา สต ปฏลภตวา ปตเต ปจฉ “กสมา กนทถาต.
“ตาต ตมเห ภกข ปกโกสาเปตวา ธมมำ สณนตา สยเมว วารยตถ. อถ มยำ ‘มรณสส อภายนกสตโต นาม นตถต กนทมหาต.
“อยยา ปน กหนต.
“‘อโนกาโสต อฏฐายาสนา ปกกนตา ตาตาต.
“นาหำ อยเยห สทธ กเถมต.
“อถ เกน สทธ กเถถาต.
“ฉห เทวโลเกห เทวตา ฉ รเถ อลงกรตวา อาทาย อากาเส ฐตวา ‘อมหากำ เทวโลเก อภรมาห, อมหากำ เทวโลเก อภรมาหต สททำ กโรนต. ตาห สทธ กเถมต.
“กห ตาต รถา. น มยำ ปสสามาต.
“อตถ ปน มยหำ คนถตาน ปปผานต.
“อตถ ตาตาต.
“กตโร เทวโลโก รมณโยต.
“สพพโพธสตตานำ พทธมาตาปตนญจ วสนฏฐานำ ตสตภวนำ รมณยำ ตาตาต.
“เตนห ‘ตสตภวนโต อาคตรเถ ปปผทามำ ลคคตต ปปผทามำ ขปถาต.
เต ขปส.
ตำ รถธเร ลคคตวา อากาเส โอลมพ.
มหาชโน ตเทว ปสสต, รถำ น ปสสต.
อปาสโก “ปสสเถตำ ปปผทามนต วตวา, “อาม ปสสามาต วตเต, “เอตำ ตสตภวนโต อาคตรเถ โอลมพต. อหำ ตสตภวนำ คจฉาม. ตมเห มา จนตยตถ. มม สนตเก นพพตตตกามา หตวา มยา กตนยาเมเนว ปญญาน กโรถาต วตวา กาลำ กตวา ตสตภวนโต อาคตรเถ ปตฏฐาส.
ตาวเทวสส ตคาวตปปมาโณ สฏฐสกฏภาราลงการปฏมณฑโต อตตภาโว นพพตต.
อจฉราสหสสำ ปรวาเรส.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๘๘ • ๑๑. เรองธมมกอบาสก • [พวกภกษและบตรธดาอบาสกเขาใจผด]
ปญจวสตโยชนกำ รตนวมานำ ปาตรโหส.
เตป ภกข วหารำ อนปปตเต สตถา ปจฉ “สตา ภกขเว อปาสเกน ธมมเทสนาต.
“อาม ภนเต. อนตราเยว ปน ‘อาคเมถาต วาเรส. อถสส ปตตธตโร กนทส. มยำ ‘อทาน อโนกาโสต อฏฐายาสนา นกขนตาต.
“น โส ภกขเว ตมเหห สทธ กเถส. ฉห ปน เทวโลเกห เทวตา ฉ รเถ อลงกรตวา อาหรตวา ตำ อปาสกำ ปกโกสส. โส ธมมเทสนาย อนตรายำ อนจฉนโต ตาห สทธ กเถสต.
“เอวำ ภนเตต.
“เอวำ ภกขเวต.
“อทาน กห นพพตโตต.
“ตสตภวเน ภกขเวต.
“ภนเต อธ ญาตมชเฌ โมทมาโน จรตวา ปน โมทนฏฐาเนเยว นพพตโตต.
“อาม ภกขเว อปปมตตา ห คหฏฐา วา ปพพชตา วา สพพตถ โมทนตเยวาต วตวา อมำ คาถมาห
“อธ โมทต เปจจ โมทตกตปญโญ อภยตถ โมทตโส โมทต โส ปโมทตทสวา กมมวสทธมตตโนต.
[แกอรรถ]
ตตถ กตปญโญต: นานปปการสส กสลสส การโก ปคคโล “อกตำ วต เม ปาป, กตำ วต เม กลยาณนต อธ กมมโมทเนน โมทต, เปจจ วปากโมทเนน โมทต, เอวำ อภยตถ โมทต นาม.
กมมวสทธนต: ธมมกอปาสโกป อตตโน กมมวสทธ ปญญกมมสมปตต ทสวา กาลกรยโต ปพเพ อธ โลเกป โมทต, กาลำ กตวา อทาน ปรโลเกป ปโมทต อตโมทตเยวาต.
คาถาปรโยสาเน พห โสตาปนนาทโย อเหสำ.
มหาชนสส สาตถกา ธมมเทสนา ชาตาต.
ธมมกอปาสกวตถ.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๘๙ • ๑๒. เรองพระเทวทต • ๑๒. เรองพระเทวทต
๑๒. เรองพระเทวทต๑๒. เทวทตตวตถ.
“อธ ตปปต เปจจ ตปปตต อมำ ธมมเทสนำ สตถา เชตวเน วหรนโต เทวทตตำ อารพภ กเถส.
[เจาศากยะ ๖ พระองคทรงผนวช]
เทวทตตสส วตถำ ปพพชตกาลโต ปฏฐาย ยาว ปฐวปปเวสนา เทวทตตำ อารพภ ภาสตาน สพพาน ชาตกาน วตถาเรตวา กถตำ.
อยำ ปเนตถ สงเขโป
สตถร อนปยำ นาม มลลานำ นคโม ตำ นสสาย อนปยมพวเน วหรนเตเยว, ตถาคตสส ลกขณปฏคคหณทวเสเยว อสตสหสเสห ญาตกเลห “ราชา วา โหต, พทโธ วา ขตตยปรวาโร วจรสสตต อสตสหสสปตตา ปฏญญาตา.
เตส เยภยเยน ปพพชเตส, “ภททยราชานำ อนรทธำ อานนทำ ภคำ กมพลำ เทวทตตนต อเม ฉ สกเก อปพพชนเต ทสวา “มยำ อตตโน ปตเต ปพพาเชม. อเม ฉ สกกา น ญาตกา มญเญ. ตสมา น ปพพชนตต กถำ สมฏฐาเปสำ.
อถ มหานาโม สกโก อนรทธำ อปสงกมตวา “ตาต อมหากำ กลา ปพพชโต นตถ. ตวำ วา ปพพช อหำ วา ปพพชสสามต อาห.
โส ปน สขมาโล โหต สมปนนโภโค “นตถต วจนมป เตน น สตปพพำ.
เอกทวสำ ห, เตส ฉส ขตตเยส คฬกฬาย กฬนเตส, อนรทโธ ปเวน ปราชโต ปวตถาย ปหณ.
อถสส มาตา ปเว สชเชตวา ปหณ.
เต ขาทตวา ปน กฬส.
ปนปปนำ ตสเสว ปราชโย โหต.
มาตา ปนสส, ปหเต ปหเต, ตกขตตำ ปเว ปหณตวา จตตถวาเร “ปวา นตถต ปหณ.
โส “นตถต วจนสส อสสตปพพตตา “เอสาเปกา ปววกต ภวสสตต มญญมาโน “นตถปวเมว อาหรถาต เปเสส.
มาตา ปนสส, “นตถปวำ กร อยเย เทถาต วตเต, “มม ปตเตน ‘นตถต ปทำ น สตปพพำ. อมนา ปน อปาเยน เอตมตถำ ชานาเปสสามต ตจฉำ สวณณปาต อญญาย สวณณปาตยา ปฏกชชตวา เปเสส.
นครปรคคาหกา เทวตา จนเตสำ “อนรทธสกเกน อนนภารกาเล อตตโน ภาคภตตำ อปรฏฐปจเจกพทธสส ทตวา ‘‘นตถต เม วจนสส สวนำ มา โหต. โภชนปปตตฏฐานชานนำ มา โหตต ปตถนา กตา. สจายำ ตจฉปาต ปสสสสต, เทวสมาคมำ ปวสตำ น ลภสสาม, สสมป โน สตตธา ผเลยยาต.
อถ นำ ปาต ทพพปเวห ปณณำ อกำส.
ตสสา คฬมณฑเล ฐเปตวา อคฆาฏตมตตาย, ปวคนโธ สกลนครำ ฉาเทตวา ฐโต.
ปวขณฑำ มเข ฐปตมตตเมว สตตรสหรณสหสสาน อนผร.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๙๐ • ๑๒. เรองพระเทวทต • [เจาศากยะ ๖ พระองคทรงผนวช]
โส จนเตส “นาหำ มาต ปโย. เอตตกำ เม กาลำ อมำ นตถปวนนาม น ปจ. อโต ปฏฐาย อญญำ ปวำ น ขาทสสามต เคหำ คนตวา มาตรำ ปจฉ “อมม ตมหากำ อหำ ปโย อปปโยต.
“ตาต เอกกขโน อกข วย หทยำ วย จ อตปโย เมต.
“อถ กสมา เอตตกำ กาลำ มยหำ นตถปวำ น ปจตถ อมมาต.
สา จลลปฏฐากำ ปจฉ “อตถ กญจ ปาตยำ ตาตาต.
“ปรปณณา อยเย ปาต ปเวห. เอวรปา ปวา นาม เม น ทฏฐปพพาต.
สา จนเตส “มยหำ ปตโต ปญญวา กตาภนหาโร ภวสสต. เทวตาห ปาต ปเรตวา ปหตา ภวสสนตต.
อถ นำ ปตโต “อมม อโต ปฏฐายาหำ อญญำ ปวนนาม น ขาทสสาม. นตถปวเมว ปเจยยาสต.
สาปสส ตโต ปฏฐาย “ปวำ ขาทตกาโมมหต วตเต, ตจฉปาตเมว อญญาย ปาตยา ปฏกชชตวา เปเสส.
ยาว อคารมชเฌ วส, ตาวสส เทวตา ทพพปเว ปหณส.
[เจาทง ๒ สนทนากนถงเรองบวชและการงาน]
โส เอตตกำป อชานนโต ปพพชชนนาม ก ชานสสต, ตสมา “กา เอสา ปพพชชา นามาต ภาตรำ ปจฉตวา “โอหารตเกสมสสนา กาสายนวตเถน กฏฐตถเร วา วทลมญจเก วา นปชชตวา ปณฑาย จรนเตน วหรตพพำ, เอสา ปพพชชา นามาต วตเต, “ภาตก อหำ สขมาโล. นาหำ สกขสสาม ปพพชตนต อาห.
“เตนห ตาต กมมนตำ อคคเหตวา ฆราวาสำ วส. น ห สกกา อมเหส เอเกน อปพพชตนต อาห.
อถ นำ “โก เอโส กมมนโต นามาต ปจฉ.
ภตตฏฐานฏฐานำป อชานนโต กลปตโต กมมนตำ นาม ก ชานสสต.
[เจาศากยะทง ๓ สนทนากนถงทเกดแหงภตร]
เอกทวสำ ห ตณณำ ขตตยานำ กถา อทปาท “ภตตำ นาม กห อฏฐหตต.
กมพโล อาห “โกฏเฐ อฏฐหตต.
อถ นำ ภททโย “ตวำ ภตตสส อฏฐานฏฐานำ น ชานาส. ภตตนนาม อกขลยำ อฏฐหตต อาห.
อนรทโธ “ตมเห เทวป น ชานาถ. ภตตนนาม รตนมกลาย สวณณปาตยำ อฏฐหตต อาห.
เตส กร เอกทวสำ กมพโล โกฏฐโต วห โอตารยมาเน ทสวา “เอเต โกฏฐเกเยว ชาตาต สญญ อโหส.
ภททโยป เอกทวสำ อกขลโต ภตตำ วฑฒยมานำ ทสวา “อกขลยญเญว อปปนนนต สญญ อโหส.
อนรทเธน ปน เนว วห โกฏเฏนตา น ภตตำ ปเจนตา วา วฑเฒนตา วา ทฏฐปพพา, วฑเฒตวา ปน ปรโต ฐปตเมว ปสสต.
โส “ภญชตกามกาเล ภตตำ ปาตยำ อฏฐหตต สญญมกาส.
เอวำ ตโยป เต ภตตฏฐานฏฐานำป น ชานนต.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๙๑ • ๑๒. เรองพระเทวทต • [เจาศากยะทง ๓ สนทนากนถงทเกดแหงภตร]
เตนายำ “โก เอส กมมนโต นามาต ปจฉตวา “ปฐมำ เขตตำ กสาเปตพพนตอาทกำ สำวจฉเร สำวจฉเร กตตพพำ กจจำ สตวา “กทา กมมนตานำ อนโต ปญญายสสต. กทา มยำ อปโปสสกกา โภเค ภญชสสามาต วตวา, กมมนตานำ อปรยนตตาย อกขาตาย, –
“เตนห ตวญเญว ฆราวาสำ วส. น มยหำ เอเตน อตโถต วตวา มาตรำ อปสงกมตวา “อนชานาห มำ อมม. อหำ ปพพชสสามต วตวา ตาย ตกขตตำ ปฏกขปตวา, “สเจ เต สหายโก ภททยราชา ปพพชสสต, เตน สทธ ปพพชาหต วตเต, ตำ อปสงกมตวา “มม โข สมม ปพพชชา ตว ปฏพทธาต วตวา ตำ นานปปกาเรห สญญาเปตวา สตตเม ทวเส อตตนา สทธ ปพพชตถาย ปฏญญำ คณห.
[อบาลออกบวชพรอมดวยศากยะทง ๖]
ตโต “ภททโย สกยราชา อนรทโธ อานนโท ภค กมพโล เทวทตโต จาต อเม ฉ ขตตยา อปาลกปปกสตตมา เทวา วย ทพพสมปตต สตตาหำ มหาสมปตต อนภวตวา อยยานำ คจฉนตา วย จตรงคนยา เสนาย นกขมตวา ปรวสยำ ปตวา ราชาณาย สพพเสนำ นวตตาเปตวา ปรวสยำ โอกกมส.
ตตถ ฉ ขตตยา อตตโน อาภรณาน โอมญจตวา ภณฑกำ กตวา “หนท ภเณ อปาล นวตตสส. อลำ เต เอตตกำ ชวกายาต ตสส อทำส.
โส เตสำ ปาทมเล ปวตตตวา ปรเทวตวา เตสำ อาณำ อตกกมตำ อสกโกนโต อฏฐาย ตำ คเหตวา นวตต.
เตสำ ทวธา ชาตกาเล วนำ. โรทนปปตตำ วย ปฐว กมปนาการปปตตา วย อโหส.
อปาลกปปโกป โถกำ คนตวา นวตตตวา เอวำ จนเตส “จณฑา โข สากยา ‘อมนา กมารา นปาตตาต ฆาเตยยำป มำ. อเม ห นาม สกยกมารา เอวรป สมปตต ปหาย อมาน อนคฆาน อาภรณาน เขฬปณฑำ วย ฉฑเฑตวา ปพพชสสนต, กมงคำ ปนาหนต จนเตตวา ภณฑกำ โอมญจตวา ตาน อาภรณาน รกเข ลคคตวา “อตถกา คณหนตต วตวา เตสำ สนตกำ คนตวา เตห “กสมา นวตโตสต ปฏโฐ ตมตถำ อาโรเจส.
[ศากยะทง ๖ บรรลคณพเศษ]
อถ นำ เต อาทาย สตถ สนตกำ คนตวา ภควนตำ วนทตวา “มยำ ภนเต สากยา นาม มานนสสตา. อยำ อมหากำ ทฆรตตำ ปรจารโก. อมำ ปฐมตรำ ปพพาเชถ. มยมสส อภวาทนาทน กรสสาม. เอวำ โน มาโน นมมาทยสสตต วตวา ตำ ปฐมตรำ ปพพาเชตวา ปจฉา สยำ ปพพชส.
เตส อายสมา ภททโย เตเนว อนตรวสเสน เตวชโช อโหส.
อายสมา อนรทโธ ทพพจกขโก หตวา ปจฉา มหาปรสวตกกสตตำ สตวา อรหตตำ ปาปณ.
อายสมา อานนโท โสตาปตตผเล ปตฏฐห.
ภคตเถโร จ กมพลตเถโร จ อปรภาเค วปสสนำ วฑเฒตวา อรหตตำ ปาปณส.
เทวทตโต โปถชชนกำ อทธ ปตโต.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๙๒ • ๑๒. เรองพระเทวทต • [พระเทวทตแสดงฤทธแกอชาตศตรราชกมาร]
[พระเทวทตแสดงฤทธแกอชาตศตรราชกมาร]
อปรภาเค สตถร โกสมพยำ วหรนเต, สสาวกสงฆสส ตถาคตสส มหนโต ลาภสกกาโร นพพตต.
ตตถ วตถเภสชชาทหตถา มนสสา วหารำ ปวสตวา “กห สตถา, กห สารปตตตเถโร, กห มหาโมคคลลานตเถโร, กห มหากสสปตเถโร, กห ภททยตเถโร, กห อนรทธตเถโร, กห อานนทตเถโร, กห ภคตเถโร, กห กมพลตเถโรต อสตมหาสาวกานำ นสนนฏฐานำ โอโลเกนตา วจรนต.
“เทวทตตตเถโร กห นสนโน วา ฐโต วาต ปจฉนโต นาม นตถ.
โส จนเตส “อหำ เอเตห สทธเยว ปพพชโต, เอเตป ขตตยปพพชตา, อหำป ขตตยปพพชโต, ลาภสกการหตถา มนสสา เอเต ปรเยสนต, มม นามำ คเหตาป นตถ, เกน น โข สทธ เอกโต หตวา กำ ปสาเทตวา มม ลาภสกการำ นพพตเตยยนต.
อถสส เอตทโหส “อยำ ราชา พมพสาโร ปฐมทสสเนเนว เอกาทสนหเตห สทธ โสตาปตตผเล ปตฏฐโต. น สกกา เอเตน สทธ เอกโต ภวตำ. โกสลรญญาป สทธ น สกกา เอกโต ภวตำ. อยำ โข ปน รญโญ ปตโต อชาตสตตกมาโร กสสจ คณโทสำ น ชานาต. เอเตน สทธ เอกโต ภวสสามต.
โส โกสมพโต ราชคหำ คนตวา กมารกวณณำ อภนมมนตวา จตตาโร อาสวเส จตส หตถปาเทส เอกำ ควาย พนธตวา เอกำ สเส จมพฏกำ กตวา เอกำ เอกำสำ กรตวา อมาย อหเมขลาย อากาสโต โอรยห อชาตสตตสส อจฉงเค นสทตวา, เตน ภเตน “โกส ตวนต วตเต, “อหำ เทวทตโตต วตวา ตสส ภยวโนทนตถำ ตำ อตตภาวำ ปฏสำหรตวา สงฆาฏปตตจวรธโร ปรโต ฐตวา ตำ ปสาเทตวา ลาภสกการำ นพพตเตส.
[พระเทวทตพยายามฆาพระพทธเจา]
โส ลาภสกการาภภโต “อหำ ภกขสงฆำ ปรหรสสามต ปาปกำ จตตำ อปปาเทตวา สห จตตปปาเทน อทธโต ปรหายตวา สตถารำ เวฬวนวหาเร สราชกาย ปรสาย ธมมำ เทเสนตำ วนทตวา อฏฐายาสนา อญชลมปคคยห “ภควา ภนเต เอตรห ชณโณ วฑโฒ มหลลโก อปโปสสกโก ทฏฐธมมสขวหารำ อนยญชต. อหำ ภกขสงฆำ ปรหรสสาม, นยยาเทถ เม ภกขสงฆนต วตวา สตถารา เขฬาสกวาเทน อปสาเทตวา ปฏกขตโต อนตตมโน อมำ ปฐมำ ตถาคเต อาฆาตำ พนธตวา อปกกม.
อถสส ภควา ราชคเห ปกาสนยกมมำ กาเรส.
โส “ปรจจตโตทาน อหำ สมเณน โคตเมน. อทานสส อนตถำ กรสสามต อชาตสตตำ อปสงกมตวา “ปพเพ โข กมาร มนสสา ทฆายกา, เอตรห อปปายกา. ฐานำ โข ปเนตำ วชชต, ยำ ตวำ กมาโรว สมาโน กาลำ กเรยยาส. เตนห ตวำ กมาร ปตรำ หนตวา ราชา โหห. อหำ ภควนตำ หนตวา พทโธ ภวสสามต วตวา, –
ตสม รชเช ปตฏฐเต, ตถาคตสส วธาย ปรเส ปโยเชตวา, เตส โสตาปตตผลำ ปตวา นวตเตส, สยำ คชฌกฏำ อภรหตวา “อหเมว สมณำ โคตมำ ชวตา โวโรเปสสามต สลำ ปวชฌตวา รหรปปาทกมมำ กตวา อมนาป อปาเยน มาเรตำ อสกโกนโต ปน นาฬาคร วสสชชาเปส.
ตสม อาคจฉนเต, อานนทตเถโร อตตโน ชวตำ สตถ ปรจจชตวา ปรโต อฏฐาส.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๙๓ • ๑๒. เรองพระเทวทต • [พระเทวทตพยายามฆาพระพทธเจา]
สตถา นาคำ ทเมตวา นครา นกขมตวา วหารำ อาคนตวา อเนกสหสเสห อปาสเกห อภหฏำ มหาทานำ ปรภญชตวา ตสม ทวเส สนนปตตานำ อฏฐารสโกฏสงขาตานำ ราชคหวาสนำ อนปพพกถำ กเถส.
จตราสตยา ปาณสหสสานำ ธมมาภสมโย ชาโต.
“อโห มหาคโณ อายสมา อานนโท, ตถารเป นาม หตถนาเค อาคจฉนเต, อตตโน ชวตำ ปรจจชตวา สตถ ปรโต อฏฐาสต เถรสส คณกถำ สตวา “น ภกขเว อทาเนว, ปพเพเปส มมตถาย ชวตำ ปรจจชเยวาต วตวา ภกขห ยาจโต จลลหำสมหาหำสกกกฏชาตกาน กเถส.
[กรรมชวของพระเทวทต ปรากฏแกมหาชน]
เทวทตตสสาป กมมำ เนว ตถา รญโญ มาราปตตตา, น วธกานำ ปโยชตตตา, น สลาย ปวทธตตา ปากฏำ อโหส, ยถา นาฬาครหตถโน วสสชชตตตา.
ตทา ห มหาชโน “ราชาป เทวทตเตเนว มาราปโต. วธกาป ปโยชตา. สลาป ปวทธา. อทาน ปน เตน นาฬาคร วสสชชาปโต. เอวรป นาม ปาป คเหตวา ราชา วจรตต โกลาหลมกาส.
ราชา มหาชนสส กถำ สตวา ปญจ ถาลปากสตาน หราเปตวา น ปน ตสสปฏฐานำ อคมาส.
นาคราปสส กลำ อปคตสส ภกขามตตมป นาทำส.
[พระเทวทตทลขอวตถ ๕ ประการ]
โส ปรหนลาภสกกาโร โกหญเญน ชวตกาโม สตถารำ อปสงกมตวา ปญจ วตถน ยาจตวา ภควตา “อลำ เทวทตต. โย อจฉต อารญญโก โหตต ปฏกขตโต “กสสาวโส วจนำ โสภณำ, ก ตถาคตสส อทาห มม. อหำ ห อกกฏฐวเสน เอวำ วทาม ‘สาธ ภนเต ภกข ยาวชวำ อรญญกา อสส ปณฑปาตกา ปสกลกา รกขมลกา มจฉมำสำ น ขาเทยยนต โย ทกขา มจจตกาโม, โส มยา สทธ อาคจฉตต วตวา ปกกาม.
ตสส วจนำ สตวา เอกจเจ นวปพพชตา มนทพทธโน “กลยาณำ เทวทตโต อาห, เอเตน สทธ วจรสสามาต เตน สทธ เอกโตว อเหสำ.
[พระเทวทตทำาลายสงฆ]
อต โส ปญจสเตห ภกขห สทธ เตห ปญจห วตถห ลขปปสนนำ ชนำ สญญาเปนโต กเลส วญญาเปตวา ภญชนโต สงฆเภทาย ปรกกม.
โส ภควตา “สจจำ กร ตวำ เทวทตต สงฆเภทาย ปรกกมส จกกเภทายาต ปฏโฐ “สจจำ ภควาต วตวา “ครโก โข เทวทตต สงฆเภโทตอาทห โอวทโตป สตถ วจนำ อนาทยตวา ปกกนโต อายสมนตำ อานนทำ ราชคเห ปณฑาย จรนตำ ทสวา “อชชตคเคทานาหำ อาวโส อานนท อญญเตรว ภควตา อญญตร ภกขสงฆา อโปสถำ กรสสาม สงฆกมมำ กรสสามต อาห.
เถโร ตมตถำ ภควโต อาโรเจส.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๙๔ • ๑๒. เรองพระเทวทต • [พระเทวทตทำาลายสงฆ]
ตำ วทตวา สตถา อปปนนธมมสำเวโค หตวา “เทวทตโต สเทวกสส โลกสส อนตถนสสตำ อตตโน อวจมห ปจนกมมำ กโรตต ปรวตกเกตวา
“สกราน อสาธน อตตโน อหตาน จ.ยำ เว หตญจ สาธญจ ตำ เว ปรมทกกรนต
อมำ คาถำ วตวา ปน อมำ อทานำ อทาเนส
“สกรำ สาธนา สาธ. สาธ ปาเปน ทกกรำ. ปาป ปาเปน สกรำ. ปาปมรเยห ทกกรนต.
อถโข เทวทตโต อโปสถทวเส อตตโน ปรสาย สทธ เอกมนตำ นสทตวา “ยสสมาน ปญจ วตถน ขมนต, โส สลากำ คณหตต วตวา, ปญจสเตห วชชปตตเกห นวเกห อปปกตญญห สลากาย คหตาย, สงฆำ ภนทตวา เต ภกข อาทาย คยาสสำ อคมาส.
[อครสาวกทง ๒ ชกจงภกษกลบเขาพวกได]
ตสส ตตถ คตภาวำ สตวา สตถา เตสำ ภกขนำ อานยตถาย เทว อคคสาวเก เปเสส.
เต ตตถ คนตวา อาเทสนาปาฏหารยานสาสนยา จ อทธปาฏหารยานสาสนยา จ อนสาสนตา เต อมตำ ปาเยตวา อาทาย อากาเสนาคมส.
โกกาลโกป โข “อฏเฐห อาวโส เทวทตต. นตา เต ภกข สารปตตโมคคลลาเนห. นน ตวำ มยา วตโต ‘มา อาวโส สารปตตโมคคลลาเนห วสสาส. ปาปจฉา สารปตตโมคคลลานา ปาปกานำ อจฉานำ วสงคตา - อต วตวา ชนนเกน หทยมชเฌ ปหร.
ตสส ตตเถว อณหำ โลหตำ มขโต อคคญฉ.
อายสมนตำ ปน สารปตตำ ภกขสงฆปรวตำ อากาเสนาคจฉนตำ ทสวา ภกข อาหำส “ภนเต อายสมา สารปตโต คมนกาเล อตตทตโยว คโต. อทาน มหาปรวาโร อาคจฉนโต โสภตต.
[บรพกรรมของพระเทวทต]
สตถา “น ภกขเว อทาเนว, ตรจฉานโยนยำ นพพตตกาเลป มม ปตโต มม สนตกำ อาคจฉนโต โสภตเยวาต วตวา
“โหต สลวตำ อตโถ ปฏสนถารวตตนำ. ลกขณำ ปสส อายนตำ ญาตสงฆปรกขตำ. อถ ปสสสมำ กาลำ สวหนำว ญาตภต
อทำ ชาตกำ กเถส.
ปน ภกขห “ภนเต เทวทตโต กร เทว อคคสาวเก อโภส ปสเสส นสทาเปตวา ‘พทธลฬหาย ธมมำ เทเสสสามต, ตมหากำ อนกรยำ กรต วตเต, “น ภกขเว อทาเนว, ปพเพเปส มม อนกรยำ กาตำ วายม, น ปน สกขต วตวา
“อป วรก ปสเสส สกณำ มญชภาณกำยรควสงกาสำ ปต มยหำ สวฏฐกำ?
อทกถลจรสส ปกขโน
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๙๕ • ๑๒. เรองพระเทวทต • [บรพกรรมของพระเทวทต]
นจจำ อามกมจฉโภชโนตสสานกรำ สวฏฐโก เสวาเลห ปลคณฐโต มโตต
นทจรกากชาตกำ กเถตวา อปเรสป ทวเสส ตถารปเมว กถำ อารพภ
“อจาร วตายำ วตทำ วนาน กฏฐงครกเขส อสารเกส อถาสทา ขทรำ ชาตสารำ ยตถาภทา ครโฬ อตตมงคนต จ
ลส จ เต นปผลตา. มตถโก จ วทาลโต. สพพา เต ผาสกา ภคคา. ทาน สมม วโรจสต จ
เอวมาทน ชาตกาน กเถส.
ปน “อกตญญ เทวทตโตต กถำ อารพภ
“อกรมหา ว เต กจจำ ยำ พลำ อหวมห เส มคราช นโม ตยตถ อป กญจ ลภามห เส. มม โลหตภกขสส นจจำ ลททาน กพพโต ทนตนตรคโต สนโต ตำ พหำ ยำป ชวสต
อาทน ชาตกาน กเถส.
ปน วธาย ปรสกกนมสส อารพภ
“ญาตเมตำ กรงคสส ยำ ตวำ เสปณณ เสยยส อญญำ เสปณณ คจฉาม น เม เต รจจเต ผลนต
อาทน ชาตกาน กเถส.
ปน อภโต ปรหโน เทวทตโต ลาภสกการโต จ สามญญโต จาต กถาส ปวตตมานาส, น ภกขเว อทาเนว, ปพเพป ปรหโนเยวาต วตวา
“อกข ภนนา ปโฏ นฏโฐ. สขเคเห จ ภณฑนำ.อภโต ปทฏฐกมมนตา อทกมห ถลมห จาต
อาทน ชาตกาน กเถส.
เอวำ ราชคเห วหรนโต เทวทตตำ อารพภ พหน ชาตกาน กเถตวา ราชคหโต สาวตถ คนตวา เชตวนมหาวหาเร วาสำ กปเปส.
[พระเทวทตใหสาวกนำาไปเฝาพระศาสดา]
เทวทตโตป โข นว มาเส คลาโน ปจฉเม กาเล สตถารำ ทฏฐกาโม หตวา อตตโน สาวเก “อหำ สตถารำ ทฏฐกาโม. ตำ เม ทสเสถาต วตวา,
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๙๖ • ๑๒. เรองพระเทวทต • [พระเทวทตใหสาวกนำาไปเฝาพระศาสดา]
เตห “ตวำ สมตถกาเล สตถารา สทธ เวร หตวา อจร. น มยำ ตำ ตตถ เนสสามาต วตเต, “มา มำ นาเสถ. มยา สตถร อาฆาโต กโต. สตถ ปน มย เกสคคมตโตป อาฆาโต นตถต.
โส ห ภควา
วธเก เทวทตตมห โจเร องคลมาลเก ธนปาเล ราหเล จ สพพตถ สมมานโสต
“ทสเสถ เม ภควนตนต ปนปปนำ ยาจ.
อถ นำ เต มญจเกนาทาย นกขมส.
ตสสาคมนำ สตวา ภกข สตถ อาโรเจสำ “ภนเต เทวทตโต กร ตมหากำ ทสสนตถาย อาคจฉตต.
“น ภกขเว โส เตนตตภาเวน มำ ปสสตำ ลภสสตต.
ภกข กร ปญจนนำ วตถนำ อายาจตกาลโต ปฏฐาย ปน พทเธ ทฏฐำ น ลภนต. อยำ ธมมตา.
“อสกฏฐานญจ อสกฏฐานญจ อาคโต ภนเตต อาหำส.
“ยำ อจฉต, ตำ กโรต. น โส มำ ปสสตำ ลภสสตต.
“ภนเต อโต โยชนมตตำ อาคโต, อฑฒโยชนำ, คาวตำ, โปกขรณสมป อาคโต ภนเตต.
“สเจป อนโตเชตวนำ ปวสต, เนว มำ ปสสตำ ลภสสตต.
[พระเทวทตถกธรณสบ]
เทวทตตำ คเหตวา อาคตา เชตวนโปกขรณตเร มญจำ โอตาเรตวา โปกขรณยำ นหายตำ โอตรส.
เทวทตโตป โข มญจโต อฏฐาย อโภ ปาเท ภมยำ ฐเปตวา นสท.
เต ปฐว ปวสส.
โส อนกกเมน ยาว โคปผกา ยาว ชนนกา ยาว กฏโต ยาว ถนโต ยาว ควโต ปวสตวา หนกฏฐกสส ภมยำ ปตฏฐตกาเล คาถมาห
“อเมห อฏฐห ตมคคปคคลำเทวาตเทวำ นรทมมสารถสมนตจกขำ สตปญญลกขณำปาเณห พทธำ สรณำ คโตสมต.
อทำ กร ฐานำ ทสวา ตถาคโต เทวทตตำ ปพพาเชส.
สเจ ห โส น ปพพชสส, คห หตวา กมมำ ภารยำ อกรสส, อายต ภวสส ปจจยำ กาตำ นาสกขสส. ปพพชตวา จ ปน กญจาป กมมำ ภารยำ กรสสต. อายต ภวสส ปจจยำ กาตำ สกขสสตต นำ สตถา ปพพาเชส.
[พระเทวทตเกดในอเวจ ถกตรงดวยหลาวเหลก]
โส ห อโต สตสหสสกปปมตถเก อฏฐสสโร นาม ปจเจกพทโธ ภวสสต.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๙๗ • ๑๒. เรองพระเทวทต • [พระเทวทตเกดในอเวจ ถกตรงดวยหลาวเหลก]
โส ปฐว ปวสตวา อวจมห นพพตต.
นจจเล พทเธ อปรทธภาเวน ปน นจจโลว หตวา ปจจต.
ตโยชนสตเก อนโตอวจมห โยชนสตพเพธเมวสส สรรำ นพพตต.
สสำ ยาว กณณสกขลโต อปร อยกปลลำ ปาวส.
ปาทา ยาว โคปผกา เหฏฐา อยปฐว ปวฏฐา.
มหาตาลกขนธปรมาณำ อยสลำ ปจฉมภตตโต นกขมตวา ปฏฐมชฌำ ภนทตวา อเรน นกขมตวา ปรตถมภตต ปาวส.
อปรำ ทกขณภตตโต นกขมตวา ทกขณปสสำ ภนทตวา วามปสเสน นกขมตวา อตตรภตต ปาวส.
อปรำ อปร กปลลโต นกขมตวา มตถกำ ภนทตวา อโธภาเคน นกขมตวา อยปฐว ปาวส.
เอวำ โส ตตถ นจจโล หตวา ปจจต.
[เมอกอนพระเทวทตกประพฤตผดในพระศาสดา]
ภกข “เอตตกำ ฐานำ คนตวา เทวทตโต สตถารำ ทฏฐำ อลภตวาว ปฐว ปวฏโฐต กถำ สมฏฐาเปสำ.
สตถา “น ภกขเว เทวทตโต อทาเนว มย อปรชฌตวา ปฐว ปาวส, ปพเพป ปวฏโฐเยวาต วตวา หตถราชกาเล มคคมฬหำ ปรสำ สมสสาเสตวา อตตโน ปฏฐ อาโรเปตวา เขมนตำ ปาปตสส เตน ปน ตกขตตำ อาคนตวา ‘อคคฏฐาเน มชฌมฏฐาเน มเลต เอวำ ทนเต ฉนทตวา ตตยวาเร มหาปรสสส จกขปถำ อตกกมนตสส ตสส ปฐว ปวฏฐภาวำ ทเปตำ
“อกตญญสส โปสสส นจจำ ววรทสสโน สพพญเจ ปฐว ทชชา เนว นำ อภราธเยต
อมำ ชาตกำ กเถตวา, ปนป ตเถว กถาย สมฏฐตาย, ขนตวาทภเต อตตน อปรชฌตวา กลาพราชภตสส ตสส ปฐว ปวฏฐภาวำ ทเปตำ ขนตวาทชาตกำ จลลธมมปาลภเต อตตน อปรชฌตวา มหาปตาปราชภตสส ตสส ปฐว ปวฏฐภาวำ ทเปตำ จลลธมมปาลชาตกญจ กเถส.
ปฐว ปวฏเฐ ปน เทวทตเต, มหาชโน หฏฐตฏโฐ ธชปตากกทลโย อสสาเปตวา ปณณฆเฏ ฐเปตวา “ลาภา วต โนต มหนตำ ฉณำ อนโภต.
ตมตถำ ภควโต อาโรเจสำ.
ภควา “น ภกขเว อทาเนว, เทวทตเต มเต มหาชโน, ตสสต, ปพเพป ตสสเยวาต วตวา สพพชนสส, อปปเย จณเฑ ผรเส พาราณสยำ ปงคลราเช นาม มเต, มหาชนสส ตฏฐภาวำ ทเปตำ
“สพโพ ชโน หสโต ปงคเลน ตสม มเต ปจจยำ เวทยนต ปโย น เต อาส อกณหเนตโต. กสมา ตวำ โรทส ทวารปาล
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๙๘ • ๑๒. เรองพระเทวทต • [เมอกอนพระเทวทตกประพฤตผดในพระศาสดา]
น เม ปโย อาส อกณหเนตโต ภายาม ปจจาคมนาย ตสส อโต คโต หเสยย มจจราชำ โส หสโต อาเนยย นำ ปน อธาต
อมำ ปงคลชาตกำ กเถส.
[ผทำาบาปยอมเดอดรอนในโลกทง ๒]
ภกข สตถารำ ปจฉส “อทาน ภนเต เทวทตโต กห นพพตโตต.
“อวจมหานรเย ภกขเวต.
“ภนเต อธ ตปปนโต วจรตวา ปน คนตวา ตปปนฏฐาเนเยว นพพตโตต.
“อาม ภกขเว ปพพชตา วา โหนต คหฏฐา วา ปมาทวหารโน อภยตถ ตปปนตเยวาต วตวา อมำ คาถมาห
“อธ ตปปต เปจจ ตปปต. ปาปการ อภยตถ ตปปต. ‘ปาป เม กตนต ตปปต. ภยโย ตปปต ทคคต คโตต.
[แกอรรถ]
ตตถ อธ ตปปตต: อธ กมมตปปเนน โทมนสสมตเตน ตปปต.
เปจจาต: ปรโลเก ปน วปากตปปเนน อตทารเณน อปายทกเขน ตปปต.
ปาปการต: นานปปการสส ปาปสส กตตา.
อภยตถาต: อมนา วตตปปกาเรน ตปปเนน อภยตถ ตปปต นาม.
ปาป เมต: โส ห กมมตปปเนน ตปปนโต “ปาป เม กตนต ตปปต, ตำ อปปมตตกำ ตปปนำ; วปากตปปเนน ปน ตปปนโต ภยโย ตปปต ทคคต คโต, อตผรเสน ตปปเนน อตวย ตปปตต.
คาถาปรโยสาเน พห โสตาปนนาทโย อเหสำ.
เทสนา มหาชนสส สาตถกา ชาตาต.
เทวทตตวตถ.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๙๙ • ๑๓. เรองนางสมนาเทว • ๑๓. เรองนางสมนาเทว
๑๓. เรองนางสมนาเทว๑๓. สมนาเทววตถ.
“อธ นนทต เปจจ นนทตต อมำ ธมมเทสนำ สตถา เชตวเน วหรนโต สมนาเทว อารพภ กเถส.
[อบรมลกหลานใหรบหนาทของตน]
สาวตถยำ ห เทวสกำ อนาถปณฑกสส เคเห เทว ภกขสหสสาน ภญชนต, ตถา วสาขาย มหาอปาสกาย.
สาวตถยญจ โย โย ทานำ ทาตกาโม โหต, โส โส เตสำ อภนนำ โอกาสำ ลภตวาว กโรต.
“กการณาต.
“ตมหากำ ทานคคำ อนาถปณฑโก วา วสาขา วา อาคตาต ปจฉตวา, “นาคตาต วตเต, สตสหสสำ วสสชเชตวา กตทานมป “ก ทานำ นาเมตนต ครหนต.
อโภป ห เต ภกขสงฆสส รจญจ อนจฉวกกจจาน จ ชานนต.
เตส วหรนเตส, ภกข จตตานรปเมว ภญชนต.
ตสมา สพเพ ทานำ ทาตกามา เต คเหตวา คจฉนต.
อต เต อตตโน ฆเร ภกข ปรวสตำ น ลภนต.
ตโต วสาขา “โก น โข มม ฐาเน ฐตวา ภกขสงฆำ ปรวสสสตต อปธาเรนต ปตตสส ธตรำ ทสวา ตำ อตตโน ฐาเน ฐเปส.
สา ตสสา นเวสเน ภกขสงฆำ ปรวสต.
อนาถปณฑโกป มหาสภททำ นาม เชฏฐธตรำ ฐเปส.
สา ห ภกขนำ เวยยาวจจำ กโรนต ธมมำ สณนต โสตาปนนา หตวา ปตกลำ อคมาส.
ตโต จลลสภททำ ฐเปส.
สาป ตเถว กโรนต โสตาปนนา หตวา ปตกลำ คตา.
อถ สมนาเทว นาม กนฏฐธตรำ ฐเปส.
[นางสมนาปวยเรยกบดาวานองชาย]
สา ปน ธมมำ สตวา สกทาคามผลำ ปตวา กมารกาว หตวา ตถารเปน อผาสเกน อาตรา อาหารปจเฉทำ กตวา ปตรำ ทฏฐกามา หตวา ปกโกสาเปส.
โส เอกสม ทานคเค ตสสา สาสนำ สตวา ว อาคนตวา “ก อมม สมเนต อาห.
สา ปตรำ อาห “ก กนฏฐภาตกาต.
“วปปลปส อมมาต.
“น วปปลปาม กนฏฐภาตกาต.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๑๐๐ • ๑๓. เรองนางสมนาเทว • [นางสมนาปวยเรยกบดาวานองชาย]
“ภายส อมมาต.
“น ภายาม กนฏฐภาตกาต.
เอตตกำ วตวาเยว ปน สา กาลมกาส.
[ทานเศรษฐผบดารองไห ไปทลพระศาสดา]
โส โสตาปนโนป สมาโน เสฏฐ ธตร อปปนนโสกำ อธวาเสตำ อสกโกนโต ธต สรรกจจำ กาเรตวา โรทนโต สตถ สนตกำ คนตวา, “ก คหปต ทกข ทมมโน อสสมโข รทมาโน อาคโตสต วตเต, “ธตา เม ภนเต สมนาเทว กาลกตาต อาห.
“อถ กสมา โสจส? นน สพเพสำ เอกำสกำ มรณนต.
“ชานาเมตำ ภนเต. เอวรปา ปน เม หโรตตปปสมปนนา ธตา. สา มรณกาเล สต ปจจปฏฐาเปตำ อสกโกนต วปปลปมานา มตา. เตน เม อนปปกำ โทมนสสำ อปปชชตต.
“ก ปน ตาย กถตำ มหาเสฏฐต.
“อหำ ตำ ภนเต ‘ก อมม สมเนต อามนเตส. อถ มำ อาห ‘ก กนฏฐภาตกาต, ตโต ‘วปปลปส อมมาต วตเต, ‘น วปปลปาม กนฏฐภาตกาต. ‘ภายส อมมาต (วตเต), ‘น ภายาม กนฏฐภาตกาต เอตตกำ วตวา กาลมกาสต.
อถ นำ ภควา อาห “น ห เต มหาเสฏฐ ธตา วปปลปตต.
“อถ กสมา เอวมาหาต.
“กนฏฐตตาเยว, ธตา ห เต คหปต มคคผเลห ตยา มหลลกา. ตวำ ห โสตาปนโน, ธตา ปน เต สกทาคามน. สา มคคผเลห มหลลกตตา ตำ เอวมาหาต.
“เอวำ ภนเตต.
“เอวำ คหปตต.
“อทาน กห นพพตตา ภนเตต.
“ตสตภวเน คหปตต วตเต “ภนเต มม ธตา อธ ญาตกานำ อนตเร นนทมานา วจรตวา อโต คนตวาป นนทนฏฐาเนเยว นพพตตาต.
[คนทำาบญยอมเพลดเพลนในโลกทง ๒]
อถ นำ สตถา “อาม คหปต อปปมตตา นาม คหฏฐา วา ปพพชตา วา อธโลเก จ ปรโลเก จ นนทนตเยวาต วตวา อมำ คาถมาห
“อธ นนทต เปจจ นนทต. กตปญโญ อภยตถ นนทต. ‘ปญญำ เม กตนต นนทต. ภยโย นนทต สคคต คโตต.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๑๐๑ • ๑๓. เรองนางสมนาเทว • [แกอรรถ]
[แกอรรถ]
ตตถ อธาต: อธโลเก กมมนนทเนน นนทต.
เปจจาต: ปรโลเก วปากนนทเนน นนทต.
กตปญโญต: นานปปการสส ปญญสส กตตา.
อภยตถาต: อธ “กตำ เม กสลำ, อกตำ เม ปาปนต นนทต, ปรตถ วปากำ อนภวนโต นนทต.
ปญญำ เมต: อธ นนทนโต ปน “ปญญำ เม กตนต โสมนสสมตตเกเนว กมมนนทนำ อปาทาย นนทต.
ภยโยต: วปากนนทเนน ปน สคต คโต, สตตปญญาสวสสโกฏโย สฏฐญจ วสสสตสหสสาน ทพพสมปตต อนภวนโต ตสตปเร อตวย นนทตต.
คาถาปรโยสาเน พห โสตาปนนาทโย อเหสำ
มหาชนสส ธมมเทสนา สาตถกา ชาตาต.
สมนาเทววตถ.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๑๐๒ • ๑๔. เรองภกษ ๒ สหาย • ๑๔. เรองภกษ ๒ สหาย
๑๔. เรองภกษ ๒ สหาย๑๔. เทวสหายกภกขวตถ.
“พหมป เจ สหตำ ภาสมาโนต อมำ ธมมเทสนำ สตถา เชตวเน วหรนโต เทว สหายเก ภกข อารพภ กเถส.
[สองสหายออกบวช]
สาวตถวาสโน ห เทว กลปตตา สหายกา วหารำ คนตวา สตถ ธมมเทสนำ สตวา กาเม ปหาย สตถ สาสเน อรำ ทตวา ปพพชตวา ปญจ วสสาน อาจรยปชฌายานำ สนตเก วสตวา สตถารำ อปสงกมตวา สาสเน ธรำ ปจฉตวา วปสสนาธรญจ คนถธรญจ วตถารโต สตวา
เอโก ตาว “อหำ ภนเต มหลลกกาเล ปพพชโต น สกขสสาม, คนถธรำ ปเรตำ วปสสนาธรำ ปน ปเรสสามต ยาว อรหตตา วปสสนำ กถาเปตวา ฆเฏนโต วายมนโต สห ปฏสมภทาห อรหตตำ ปาปณ.
อตโร ปน “อหำ คนถธรำ ปเรสสามต อนกกเมน เตปฏกำ พทธวจนำ อคคณหตวา คตคตฏฐาเน ธมมำ กเถต สรภญญำ ภณต, ปญจนนำ ภกขสตานำ ธมมำ วาเจนโต วจรต, อฏฐารสนนำ มหาคณานำ อาจรโย อโหส.
ภกข สตถ สนตเก กมมฏฐานำ คเหตวา อตรสส เถรสส วสนฏฐานำ คนตวา ตสโสวาเท ฐตวา อรหตตำ ปตวา เถรำ วนทตวา “สตถารำ ทฏฐกามมหาต วทนต.
เถโร “คจฉถ อาวโส มม วจเนน สตถารำ วนทตวา อสตมหาเถเร วนทถ, สหายกตเถรำป เม ‘อมหากำ อาจรโย ตมเห วนทตต วเทถาต เปเสส.
เต วหารำ คนตวา สตถารญเจว อสตมหาเถเร จ วนทตวา คนถกตเถรสส สนตกำ คนตวา “ภนเต อมหากำ อาจรโย ตมเห วนทตต วทนต.
อตเรน จ “โก นาเมโสต วตเต, “ตมหากำ สหายกภกข ภนเตต วทนต.
เอวำ เถเร ปนปปนำ สาสนำ ปหณนเต, โส ภกข โถกำ กาลำ สหตวา อปรภาเค สหตำ อสกโกนโต, “อมหากำ อาจรโย ตมเห วนทตต วตเต, “โก เอโสต วตวา, “ตมหากำ สหายกภกข ภนเตต วตเต, “ก ปน ตมเหห ตสส สนตเก อคคหตำ, ก ทฆนกายาทส อญญตโร นกาโย, ก ตส ปฏเกส เอกำ ปฏกนต วตวา “จตปปทกำป คาถำ น ชานาต, ปสกลำ คเหตวา ปพพชตกาเลเยว อรญญำ ปวฏโฐ, พห วต อนเตวาสเก ลภ. ตสส อาคตกาเล มยา ปญหำ ปจฉตำ วฏฏตต จนเตส.
[พระเถระทง ๒ พบกน]
อปรภาเค เถโร สตถารำ ทฏฐำ อาคโต, สหายกตเถรสส สนตเก ปตตจวรำ ฐเปตวา คนตวา สตถารญเจว อสตมหาเถเร จ วนทตวา สหายกตเถรสส วสนฏฐานำ ปจจาคม.
อถสส โส วตตำ กาเรตวา สมปปมาณำ อาสนำ คเหตวา “ปญหำ ปจฉสสามต นสท.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๑๐๓ • ๑๔. เรองภกษ ๒ สหาย • [พระศาสดาถามปญหาพระเถระทง ๒]
[พระศาสดาถามปญหาพระเถระทง ๒]
ตสม ขเณ สตถา “เอส เอวรป มม ปตตำ วเหเฐตวา นรเย นพพตเตยยาต ตสม อนกมปาย วหารจารกำ จรนโต วย เตสำ นสนนฏฐานำ คนตวา ปญญตเต พทธาสเน นสท.
ตตถ ตตถ นสทนตา ห ภกข พทธาสนำ ปญญาเปตวา ว นสทนต.
เตน สตถา ปกตปญญตเตเยว อาสเน นสท.
นสชช โข ปน คนถกภกขำ ปฐมชฌาเน ปญหำ ปจฉตวา, ตสม อกถเต, ทตยชฌานำ อาท กตวา อฏฐสป สมาปตตส รปารเปส ปญหำ ปจฉ.
คนถกตเถโร เอกำป กเถตำ นาสกข.
อตโร ตำ สพพำ กเถส.
อถ นำ โสตาปตตมคเค ปญหำ ปจฉ.
คนถกตเถโร กเถตำ นาสกข.
ตโต ขณาสวตเถรำ ปจฉ.
เถโร กเถส.
[พระวปสสกเถระไดรบสาธการ]
สตถา “สาธ สาธต อภนนทตวา เสสมคเคสป ปฏปาฏยา ปญหำ ปจฉ.
คนถกตเถโร เอกำป กเถตำ นาสกข.
ขณาสโว ปน ปจฉตปจฉตำ กเถส.
สตถา จตสป ฐาเนส ตสส สาธการำ อทาส.
ตำ สตวา ภมมเทเว อาท กตวา ยาว พรหมโลกา สพพา เทวตา เจว นาคสปณณา จ สาธการำ อทำส.
ตำ สาธการำ สตวา ตสส อนเตวาสกา เจว สทธวหารโน จ สตถารำ อชฌายส “ก นาเมตำ สตถารา กตำ? กญจ อชานนตสส มหลลกตเถรสส จตส ฐาเนส สาธการำ อทาส. อมหากำ ปนาจรยสส สพพปรยตตธรสส ปญจนนำ ภกขสตานำ ปาโมกขสส ปสำสามตตำป น กรต.
[พดมาก แตไมปฏบตกไรประโยชน]
อถ เน สตถา “กนนาเมตำ ภกขเว กเถถาต ปจฉตวา, ตสม อตเถ อาโรจเต, “ภกขเว ตมหากำ อาจรโย มม สาสเน ภตยา คาโว รกขนสทโส, มยหำ ปน ปตโต ยถารจยา ปญจโครเส ปรภญชนกสามสทโสต วตวา อมา คาถา อภาส
“พหมป เจ สหตำ ภาสมาโน น ตกกโร โหต นโร ปมตโต
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๑๐๔ • ๑๔. เรองภกษ ๒ สหาย • [พดมาก แตไมปฏบตกไรประโยชน]
โคโปว คาโว คณยำ ปเรสำ น ภาควา สามญญสส โหต.อปปมป เจ สหตำ ภาสมาโน ธมมสส โหต อนธมมจาร ราคญจ โทสญจ ปหาย โมหำ สมมปปชาโน สวมตตจตโต อนปาทยาโน อธ วา หรำ วา ส ภาควา สามญญสส โหตต.
[แกอรรถ]
ตตถ สหตนต เตปฏกสส พทธวจนสเสตำ นามำ,
ตำ อาจรเย อปสงกมตวา อคคณหตวา พหมป ปเรสำ ภาสมาโน วาเจนโต กเถนโต, ตำ ธมมำ สตวา ยำ การเกน ปคคเลน กตตพพำ, ตกกโร น โหต, กกกฏสส ปกขปหรณมตตมป อนจจาทวเสน มนสการำ นปปวตเตส;
เอโส, ยถา นาม ทวเส ภตยา คาโว รกขนโต โคโป ปาโตว สมปฏจฉตวา สายำ คเณตวา สามกานำ นยยาเทตวา ทวสภตมตตำ คณหาต, ยถารจยา ปน ปญจโครเส ปรภญชตำ น ลภต; เอวเมว เกวลำ อนเตวาสกานำ สนตกา วตตปฏวตตกรณมตตสส ภาค โหต, สามญญสส ปน ภาค น โหต.
ยถา ปน โคปาลเกน นยยาทตานำ คนนำ ปญจโครสำ โคสามกาว ปรภญชนต; ตถา เตน กถตำ ธมมำ สตวา การกปคคลา ยถานสฏฐำ ปฏปชชตวา, เกจ ปฐมชฌานาทน ปาปณนต, เกจ วปสสนำ วฑเฒตวา มคคผลาน ปาปณนต, โคสามกา โครสสเสว, สามญญสส ภาคโน โหนต.
อต สตถา สลสมปนนสส พหสสตสส ปมาทวหารโน อนจจาทวเสน โยนโสมนสกาเร อปปวตตสส ภกขโน วเสน ปฐมำ คาถำ กเถส, น ทสสลสส.
ทตยคาถา ปน อปปสสตสสาป โยนโสมนสกาเร กมมำ กโรนตสส การกปคคลสส วเสน กถตา.
ตตถ อปปมป เจต: โถกำ เอกวคคทววคคมตตมป.
ธมมสส โหต อนธมมจารต: อตถมญญาย ธมมมญญาย นวโลกตตรธมมสส อนรป ธมมำ ปพพภาคปฏปทาสงขาตำ จตปารสทธสลธตงคอสภกมมฏฐานาทเภทำ จรนโต อนธมมจาร โหต “อชช อชเชวาต ปฏเวธำ อากงขนโต วจรต;
โส อมาย สมมาปฏปตตยา ราคญจ โทสญจ ปหาย โมหำ, สมมา เหตนา นเยน ปรชานตพพธมเม ปรชานนโต, ตทงควกขมภนสมจเฉทปฏปสสทธนสสรณวมตตนำ วเสน สวมตตจตโต, อนปาทยาโน อธ วา หรำ วา, อธโลกปรโลเก ปรยาปนนา วา อชฌตตกพาหรา วา ขนธายตนธาตโย จตห อปาทาเนห อนปาทยนโต มหาขณาสโว, มคคสงขาตสส สามญญสส วเสน อาคตสส ผลสามญญสส เจว ปญจอเสขธมมกขนธสามญญสส จ ภาควา โหตต.
รตนกเฏน วย อคารสส, อรหตเตน เทสนาย กฏำ คณหต.
ธอ.บาล ภ.๑ หนา ๑๐๕ • ๑๔. เรองภกษ ๒ สหาย • [แกอรรถ]
คาถาปรโยสาเน พห โสตาปนนาทโย อเหสำ.
เทสนา มหาชนสส สาตถกา ชาตาต.
เทวสหายกภกขวตถ.
ยมกวคควณณนา นฏฐตา.
ปฐโม วคโค.
