รายงานวจย

การลดปจจยเสยงและสงเสรมคณภาพชวตของผปวยโรคความดนโลหตสง (ระยะท 2)

Risk reduction and quality of life improvement for people with Essential hypertension (Phase 2)

รองศาสตราจารย ดร. อาภรณ ดนาน ผชวยศาสตราจารย ดร. สมสมย รตนกรฑากล

ผชวยศาสตราจารย ดร. สงวน ธาน ผชวยศาสตราจารย วชราภรณ สมนวงศ

นายแพทยชชวาล วตนะกล

โครงการนไดรบงบประมาณสนบสนนการวจย จากงบประมาณรายได (เงนอดหนนจากรฐบาล) มหาวทยาลยบรพา

ประจ าปงบประมาณ 2557

ก

บทคดยอ การฟนฟสมรรรภาพหวใจในผปวยทเปนโรคความดนโลหตสงมานานจะท าใหสามารถปองกนโรคแทรกซอนและท าใหพยาธสภาพทหวใจและหลอดเลอดทเลาความรนแรงลงรวมทงเพมคณภาพชวตใหผปวยทเปนโรคความดนโลหตสง การวจยครงนเปนวจยเชงทดลองมวตถประสงคเพอพฒนาและทดสอบผลของโปรแกรมลดความเสยงและเพมคณภาพชวตของผปวยโรคความดนโลหตสง คณะวจยพฒนาโปรแกรมจากหลกฐานเชงประจกษ โดยมเนอหาเปนการชแนะดานสขภาพ กลมตวอยาง ไดแก ผปวยโรคความดนโลหตสง จ านวน 30 ราย คดเลอกตามเกณฑทก าหนด เครองมอวจยไดแก แบบสอบถามขอมลทวไป แบบสอบถามพฤตกรรมสขภาพ แบบสอบถามคณภาพชวตและอปกรณนบกาว (Garmin, Viofit) กลมตวอยางทสมครใจเขารวมวจย ไดรบโปรแกรมลดความเสยงและเพมคณภาพชวตของผ ปวยโรคความดนโลหตสงนาน 4 สปดาห ๆ ละ 2 ครง วเคราะหขอมลโดยสถต paired t-test ผลการวจยพบวา หลงเขารวมโปรแกรมลดความเสยงและเพมคณภาพชวตของผปวยโรคความดนโลหตสง กลมตวอยางมคะแนนคณภาพชวตและจ านวนกาวเดนเพมขนอยางมนยส าคญทางสถต (p<.001) สวนคะแนนพฤตกรรมสขภาพทเพมขนอยางมนยส าคญทางสถต ไดแก การปฏบตตนตามแผนการรกษาและควบคมปจจยเสยง (p< .001) พฤตกรรมการเคลอนไหวและออกก าลงกาย (p< .001) แตพฤตกรรมการรบประทานอาหารเฉพาะโรค การดมเครองดมทเสยงตอสขภาพ การจดการภาวะเครยดและการดแลตนเองโดยทวไป พบวาไมแตกตางจากกอนเขาโปรแกรม (p> .05) ขอเสนอแนะจากการวจย ไดแก โปรแกรมลดความเสยงและเพมคณภาพชวตของผปวยโรคความดนโลหตสงทสรางขนจากหลกฐานเชงประจกษ สามารถน าไปใชกบกลมต ;อยางไดด ชวยเพมคณภาพชวตและสมรรถนทางกาย ควรน าโปรแกรมลดความเสยงและเพมคณภาพชวตของผปวยโรคความดนโลหตสงนไปใชกบกลมตวอยางทใหญขนและเปนระยะเวลายาวนานขน ค ำส ำคญ: ผปวยโรคความดนโลหตสง ปจจยเสยง คณภาพชวต โปรแกรมลดปจจยเสยงและสงเสรมคณภาพชวต

ข

Abstract

Cardiac rehabilitation program can prevent complication, reduce disease progression, and improve quality of life by maintaining and resduc ing long-term pathology of heart and blood vessels in hypertensive people. The objective of this quasi experimental study was to develop and evaluate cardiac rehabilitation program for hypertensive people based on evidenced base practice. Based on evidence s, health coach was applied to 30 hypertensive persons. The program includes 4 -week health coach on disease and health behavior modification. Thirty hypertensive persons were recruited based on inclusion criteria. Instruments included demographic, health behavior, and quality of life questionnaires. Step counts were recorded using Garmin viofit. Participants participate in the 4 -week health coach program. Data were analyzed by descriptivestatistics and paired t-test. Results revealed that quality of life and stepcounts were significantly improvement (p<.001). Exercise and physical activities and illness management were also significantly increasing (p<.001). However, specific eating behavior, risk drinking, stress management, and taking care of health were not significant differences (p>.05). From research results, health coach program for hypertensive people was an effective program to improve quality of life and physical function. Further research should focus on larger sample size and longitudinal study. Keywords: risk factor, quality of life, risk reduction and quality of life improvement program, hypertension

ค

สำรบญ

หนำ

บทคดยอ (ภาษาไทย).......................................................... .............................................................................ก

บทคดยอ (ภาษาองกฤษ)................................................................................................. .................................ข

สารบญ.................................................................................................................. ...........................................ค

สารบญตาราง........................................................................................................ ...........................................ง

บทท

1. ความส าคญและความเปนมาของปญหา................................................................... ..........................1

2. การทบทวนวรรณกรรม………………………………………………………………………………………………….……..4

3. ระเบยบวธวจย……………………………………………………………………………………………………….…………..15

4. ผลการวจย…………………………………………………………………………………………………………………….…..17

5. สรปและอภปรายผล………………………………….……………………………………………………………………….20

เอกสารอางอง.................................................................................................................................. ..............23

ภาคผนวก………………………………………………………………………………………………………………..…………………….27

ภาคผนวก A โปรแกรมการฟนฟสมรรถภาพหวใจและสงเสรมคณภาพชวตผปวยกลมโรคหวใจ……………………………………………………………………………………….…………………………………..28

ภาคผนวก B คมอผปวยเพอการฟนฟและสงเสรมสมรรถภาพหวใจ……………………………………………….30 ภาคผนวก C คณะนกวจย…………………………………………………………………………………….……….….........45

ง

สำรบญตำรำง

ตำรำงท หนำท

1 ขอมลสวนบคคลของกลมตวอยาง..................................................………………….………..…......17

2 เปรยบเทยบคาเฉลยพฤตกรรมสขภาพของกลมตวอยางกอนและหลงการทดลอง……………….18

1

บทท 1

ความส าคญและทมาของปญหา

ปจจบนโรคความดนโลหตสงเปนปญหาทคกคามสขภาพโดยมอตราการเกดและอตราการตายทเพมขนอยางตอเนอง รวมทงท าใหเกดภาวะแทรกซอนทสงผลกระทบทงตอผปวย ครอบครว สงคมและประเทศชาต ท าใหตองสญเสยทรพยากรอยางมหาศาลในการดแลรกษาผปวยอยางตอเนอง องคการอนามยโลก ประมาณการณวามผปวยความดนโลหตสงมากกวาหนงพนลานคน และมอตราการตายจากโรคความดนโลหตสงถง 9.4 ลานคนตอป (WHO, 2013) Campbell et al. (2012) ทบทวนวรรรกรรมเกยวกบผปวยโรคความดนโลหตสงในประเทศแคนาดา พบอตราการเกดโรคเพมขนเปน 5 เทา จากป 1986 ถง 2009 และจากสถตสาธารณสข พบวามผปวย โรคความดนโลหตสงทวประเทศ (ยกเวนกรงเทพมหานคร) จ านวน 445,300 คน มอตราตาย เทากบ 24.3 ตอประชากรแสนราย (ส านกนโยบายและยทธศาสตร ส านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข, 2554) นอกจากนนยงพบวา มผปวยโรคความดนโลหตสงทควบคมความดนโลหตไมไดถงรอยละ 30 (Campbell et al., 2012) ผปวยโรคความดนโลหตสงทไมไดรบการรกษามโอกาสเกดโรคหลอดเลอดหวใจตบมากกวาคนปกตเพมขน 3 เทา และมโอกาสเกดโรคหวใจวายเพมขน 6 เทา นอกจากนยงพบวามความเสยงตอการเกดอมพฤกษ อมพาตไดมากกวาคนปกตเพมขน 7 เทา (Kirshner, 2009) นอกจากนนจากการส ารวจภาวะสขภาพของคนไทยทมอายมากกวา 15 ป ยงพบวา คนไทยทมภาวะเสยงตอการเปนโรคความดนโลหตสง เชน มโรคอวน มภาวะไขมนในเลอดสง เปนโรคเบาหวาน เพมขนจากรอยละ 7.6 ในป 2546-2554 เปน รอยละ 8.4 ในป 2551-2552 และยงพบวาผทมภาวะเสยงดงกลาวยงมพฤตกรรมเสยงตอสขภาพ เชน ชอบรบประทานอาหารทมไขมนสง อาหารหวานจด เคมจด ชอบเครองดมทมรสหวาน ขาดการออกก าลงกาย สบบหรและดมสรา ใชชวตแบบเครงเครยด แขงขน ซงปจจยตาง ๆ ดงกลาวเปนปจจยทเพมอตราการเกดโรคความดนโลหตสงไดโดยตรง

พยาธสภาพของโรคความดนโลหตสงจะท าใหหวใจท างานหนกขนเนองจากหลอดเลอดมแรงตานสง ผปวยบางรายอาจมภาวะหวใจโตรวมดวย ซงจะสงผลกระทบตอการท างานของรางกาย ท าใหผปวยเหนอยไดงาย ไมสามารถท างานทใชแรงกายไดอยางเตมท และอาจตองพงพาครอบครวและสงคม ในทสด การควบคมความดนโลหตซสโตลคใหต ากวา 140 มลลเมตรปรอทและความดนไดแอสโตลคต ากวา 90 มลลเมตรปรอท (Joint National committee, 2003) จะปองกนไมใหเกดภาวะแทรกซอนทท าใหหลอดเลอดหวใจ หลอดเลอดสมองและหลอดเลอดในไตถกท าลาย การควบคมความดนโลหตไดดจะท าใหลดแรงตานของหลอดเลอดสวนปลาย เพมจ านวนเลอดทออกจากหวใจ และคงไวซงกลไกของประสาทรบความรสกทจะชวยใหระบบหวใจและหลอดเลอดสามารถปรบตวตอการกระตนตางๆ ไดด

ปจจยเสยงทท าใหโรคความดนโลหตสงมความรนแรงมากขน ไดแก ผปวยไมทราบวาตนเองมภาวะความดนโลหตสงในระยะแรก ๆ สวนใหญมกทราบเมอมภาวะแทรกซอนเกดขนแลวหรอมาตรวจรกษาดวยโรคอน ๆ นอกจากนนยงพบวาผททราบวาตนองมโรคโรคความดนโลหตสงมกปฏบตตวทไมเหมาะสมเนองจากเจบปวยดวยโรคน หากไมรนแรงจะไมรบกวนการด าเนนชวตประจ าวนของผปวย ผปวยมกไมไดตระหนกเกยวกบโรคและผลทจะเกดขนจากภาวะแทรกซอนในอนาคต (Campbell et al., 2012) จากการทบทวนวรรณกรรม พบวา ผปวยประมาณ รอยละ 50 ทสามารถควบคมความดนโลหตไมได มกเกดมาจากการบรโภคอาหารทไมเหมาะสม ขาดการออกก าลงกาย ขาดการจดการความเครยดทเหมาะสม ไมสามารถลด/เลกปจจยเสยงตอสขภาพ เชน เหลา บหร เปนตน นอกจากนนยงพบวา ความร ความเขาใจเกยวกบโรคและการปฏบตตน การขาดแรงจงใจ ท าใหผปวยปรบเปลยนพฤตกรรมไมได หรออาจกลบมาปฎบตเชนเดม เนองจากขดกบสงทเคยปฏบต ซงจะท าใหเกด

2

ภาวะแทรกซอนตามมาโดยพาะปญหาทเกดกบหลอดเลอดหวใจและหลอดเลอดสมองทเกดจากพฤตกรรมการบรโภคอาหารเคม ขาดการออกก าลงกาย ความเครยด สบบหร ดมสราและกาแฟ

จากการทบทวนวรรณกรรม พบวา การควบคมความดนโลหตและปองกนภาวะแทรกซอนทมประสทธภาพ จะตองมการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพและแบบแผนการด าเนนชวตของผปวย เชน การรบประทานอาหาร การออกก าลงกาย การลดปจจยเสยง การจดการความเครยดและการควบคมน าหนก เปนตน การศกษาของ Conlin et al. (2000) พบวา ผปวยโรคความดนโลหตสงทรบประทานอาหารตานความดนโลหตสง (Dietary Approaches to Stop Hypertension) หรอเรยกวาDASH ซงเปนอาหารทมเสนใยสง เนนการรบประทานผกสดและผลไม ลดอาหารทมไขมนอมตว รบประทานเนอปลา และถว สามารถลดระดบความดนโลหต 8-14 มลลเมตรปรอทภายใน 8 สปดาห และสามารถลดระดบความดนโลหตไดมากกวากลมทรบประทานอาหารแบบปกต การปรบเปลยนพฤตกรรมการออกก าลงกายแบบแอโรบคและการควบคมน าหนกรางกาย ท าใหความดนโลหตทงซสโตลคและไดแอสโตลคลดลง การใชวธการผอนคลาย เชน โยคะ การท าสมาธ การใชดนตร และการใชจตควบคมการตอบสนองทางรางกาย (biofeedback) การเรยนรทกษะการผอนความเครยด การควบคมปจจยเสยงทท าใหเกดหลอดเลอดแดงแขง เชน การงดสบบหร ดมสรา ท าใหความดนโลหตลดลง แตปญหาทพบหลงการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ พบวาผปวยสวนใหญมกจะกลบไปใชชวตตามความเคยชน เนองจาก ภาวะของโรคความดนโลหตสง หากไมรนแรงจะไมกระทบการด าเนนชวต ผปวยบางรายมความเชอวารกษาหายขาดแลว จงไมมการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพแบบถาวร รวมทงไมไดรบประทานยาเพอควบคมความดนโลหต

การชแนะ (Health coach) เปนกระบวนการใหค าแนะน า และการสอนรายบคคล เพอเพมความร ทกษะ และความ สามารถในการท างานทเนนการพฒนาความร และทกษะของผเรยน ในสงทผโคชมความเชยวชาญมพนฐานจากปฏสมพนธระหวางผเชยวชาญและผเรยน เปนรปแบบการเรยนรรายบคคล ดวยวธการสอสารแบบไมเปนทางการ ผทเปนโคชจะตองมความรมประสบการณ มความเชยวชาญในเรองนนเปนอยางด เปนผอ านวยความสะดวก เปดโอกาสใหผปวยไดใชความคดรเรม การคดอยางมวจารณญาณ วเคราะหปจจยตางๆทงดานสงเสรมสขภาพและปจจยทเปนอปสรรคในการดแลสขภาพ ผปวยมโอกาสพจารณาเลอกทางปฏบตอยางมอสระดวยตนเอง เพอใหสอดคลองกบวถการด าเนนชวต มปฏสมพนธกน เพอหาทางใหผปวยแกปญหาสขภาพ และใหความรวมมอในการเปลยนแปลงพฤตกรรมดานสขภาพ กระบวนการชวยเหลอใหผเรยนสรางและพฒนาความสามารถของตนเองทงในดานความรและทกษะการปฏบต โดยมผสอนคอยใหความชวยเหลอ หรอกระตนผเรยนใหมการปรบปรงเปลยนแปลงพฤตกรรมตามศกยภาพ กระบวนการเรยนร การสอนอยภายใตบรรยากาศของความไววางใจ อบอน เอออาทร ใหก าลงใจ และเชอถอซงกนและกน ท าใหเกดการเรยนรอยางมความสข (สรย จนทรโมล, 2543; ทพาพนธ สงฆะพงษ และคณะ, 2546; Spross, Clarke & Spross, 1996; Blanchard & Thacker, 2004) วตถประสงคของการวจย

วตถประสงคของการวจยครงน เพอ ทดสอบโปรแกรมลดปจจยเสยงและสงเสรมคณภาพชวตของผปวยโรคความดนโลหตสง ขอบเขตของโครงการวจย

การศกษาครงนเปนการศกษาปจจยเสยงและคณภาพชวตของผปวยโรคความดนโลหตสง ทมารบบรการ ณ โรงพยาบาลสมเดจบรมราชเทว ณ ศรราชา

3

กรอบแนวความคด (Conceptual Framework) การวจยครงน ผวจยไดใชกรอบแนวคด สามญส านกเกยวกบการเจบปวย (Common sense Model) ของ ลเวนทล (Leventhal, Meyer, & Nerenz 1980) การสงเสรมพฤตกรรมของเพนเดอร (Pender, Murdough, & Parson, 2006) และการปฏบตโดยใชหลกฐานเชงประจกษ (Evidence based practice) กรอบแนวคดสามญส านกเกยวกบการเจบปวย (Common sense Model) ของ ลเวนทล (Leventhal, Meyer, & Nerenz 1980) เปนกรอบแนวคดทมงเนนการจดการกบปญหาการเจบปวยทมผปวยเปนศนยกลาง การจดการทดหรอไมดขนอยกบการตดสนใจของผปวยในการจดการกบสขภาพของตนเอง ภายใตการรบรเกยวกบการเจบปวยของตนเอง ขอมลทเกยวของกบการเจบปวย อาจมาจากประสบการณการเจบปวยทผานมา ค าแนะน าของทมสขภาพ และขอมลเกยวกบอาการของโรคทมาจากการบอกเลาของคนอน ทเกยวกบ สาเหต ผลกระทบ การควบคมโรค ความรนแรงของโรค ระยะเวลาของโรคของตนเองแลว การน าประมวลความคดเพอวเคราะหหาทางแกไข แลวจะท าการตดสนใจและจดการกบการเจบปวยตามการรบรและความเขาใจ ซงจะสงผลถงผลลพธทางดานสขภาพทดขนในทสด หากผลลพธทางดานสขภาพไมดขน ผปวยจะมการทบทวนเพอหาแนวทางทจะท าใหผลลพททางดานสขภาพทดขน ทงนบคคลกรทางดานสขภาพมสวนชวยใหขอมล แนวทางแกไข รวมทงการชวยเพมสกยภาพในการวเคราะหของผปวย สวนกรอบแนวคดการสงเสรมสขภาพของเพนเดอร (Pender’s health promotion model; Pender, Murdaugh, & Parson, 2002) เปนกรอบแนวคดเพอเปลยนแปลงพฤตกรรมเสยงมาสภาวะพฤตกรรมสขภาพ กรอบแนวคดประกอบดวยองคประกอบหลก 3 องคประกอบ ไดแก ปจจยพนฐานและประสบการณสวนบคคล (Individual characteristics and experiences) อาท เชน เพศ อาย การศกษา ดชนมวลกาย ปจจยทเกยวของกบความคดและความชอบ (Behavior-specific cognitions and affect) เชน ความเชอ การสนบสนนจากสงคม สถานการณสงแวดลอม และพฤตกรรมทแสดงออก (Behavioral outcome) ทงทสามารถสงเกตเหนและไมสามารถสงเกตได

การปฏบตโดยใชหลกฐานเชงประจกษ (Evidence based practice) เปนแนวคดทน าองคความรทไดรบการยอมรบและผลของงานวจยทผานมาจ านวนมาก มาวเคราะหและสงเคราะห แลวสกดจดเดนๆ ของงานวจยทเชอถอหลายๆ ชน น าไปสรางเปนโปรแกรม แลวน าไปทดสอบผลลพททางดานสขภาพ ในปจจบนการสรางโปรแกรมโดยใชหลกฐานเชงประจกษ (Evidence based practice) สามารถแกปญหาการเจบปวยทซบซอนไดอยางมประสทธภาพ และใหผลลพธทเปนไปตามความคาดหวง การผสมผสานแนวคดดงกลาวในครงนนาจะสามารถเขาใจและมแนวทางทชดเจนในการแกไขปญหาของผปวยโรคความดนโลหตสงไดด และสามารถพฒนาคณภาพชวตผปวยโรคความดนโลหตสงใหดขน รวมทงสามารถใชเปนแนวทางทดในการบรการดานสขภาพแกบคลากรและหนวยงานสาธารณสขไดตอไป

4

บทท 2

การทบทวนวรรณกรรม การทบทวนวรรณกรรมทเกยวของในการศกษาครงนประกอบดวย ปญหาภาวะสขภาพของผปวยโรคความดนโลหตสง ผลกระทบของโรคความดนโลหตสง การฟนฟสมรรถภาพหวใจ และการชแนะเพอฟนฟสมรรถภาพหวใจและหลอดเลอดของผปวยโรคความดนโลหตสง ปญหาสขภาพของผปวยโรคความดนโลหตสง การเจบปวยดวยโรคความดนโลหตสงท าใหเกดการเปลยนแปลงและมผลตอการท างานของหวใจ โดยการทหวใจ โดยรางกายจะพยายามปรบตวเพอใหสามารถท างานไดอยางใกลเคยงภาวะปกตกอนการเจบปวย การเปลยนแปลงทพบได ไดแก 1. เพมอตราการเตนของหวใจ เปนกลไกชดเชยทเกดไดในทนททนใดทเกดจากการท างานของของระบบประสาท 2. เพมความดนโลหต นอกจากจะเพมอตราการเตนของหวใจแลว รางกายยงปรบตวโดยเพมการหดตวของหลอดเลอดทวรางกายและพยายามท าใหเลอดด าไหลกลบสหวใจมากขน สงผลท าใหความดนโลหตสงขน 3. กลามเนอของหวใจยดขยาย จากการท างานของระบบประสาทอตโนมตเพอบบเลอดไปเลยงรางกายเพมขน แตในขณะทกลามเนอหวใจออนแอ หวใจจะบบตวไดลดลง 4. เพมการหดตวของหลอดเลอดแดง ใหมเลอดมาสหวใจมากขนจะไดชวยคงความดนโลหตและชวยเพมปรมาณออกซเจน ภายใตภาวะทมเลอดออกจากหวใจนอยลง หวใจจงตองท างานมากขน 5. เพมการกกเกบน าและเกลอในรางกาย ในภาวะทมเลอดออกจากหวใจลดลง จะท าใหมปรมาณเลอดไปเลยงไตลดลง ไตจะท างานไดนอยลงและเกดภาวะไตวายในทสด ซงในภาวะทหวใจวายรางกายจะหลงฮอรโมนทมฤทธเกบกกน า จงท าใหปรมาณเลอดในหลอดเลอดเพมขน 6. เพมขนาดของหวใจ โดยเพมขนาดของกลามเนอ ซงสามารถเกดขนไดทงกลามเนอหวใจหองบนหรอหองลางหรอทงสองสวน การเพมขนาดของกลามเนอหวใจจะท าใหความสามารถในการบบตวของกลามเนอหวใจลดลง ดงนนเลอดทสบฉดไปเลยงสวนตาง ๆ ของรางกายจงลดลง รางกายจงไดรบออกซเจนไมเพยงพอตอความตองการของรางกาย ผลกระทบของโรคความดนโลหตสง การเจบปวยโรคความดนโลหตสงยงท าใหเกดผลกระทบแกผปวยและครอบครว โดยแยกออกเปนรายดาน ดงตอไปน

1. ดานรางกาย ภาวะความดนโลหตสงทไมไดรบการดแลอยางตอเนองจะท าใหเกดการ เปลยนแปลงของ หวใจ สมอง ไตและหลอดเลอด ดงน 1.1 หวใจและหลอดเลอด ความดนโลหตสงท าใหผนงหลอดเลอดแดงแขงและหนาตว เรงใหมการเกาะของไขมนทผนงหลอดเลอดท าใหหลอดเลอดขาดความยดหยน เลอดไปเลยงกลามเนอหวใจลดลง ท าใหหวใจตองท างานมากขน ท าใหกลามเนอหวใจปรบตวและในทสดจะเกดหวใจโต รวมทงอาจเกดอาการเจบหนาอก มภาวะกลามเนอหวใจตายและเกดภาวะหวใจลมเหลวไดจากการทมแรงตานทานภายในหลอดเลอดสงเปนระยะเวลานาน ท าใหกลามเนอหวใจท างานหนกและตองการใชออกซเจนมากขน และเกด Dissecting aortic aneurysm ผลจากการมความดนโลหตสงนานๆ จะไปท าลายผนงหลอดเลอดเอออรตาเกดภาวะโปงพองของ

5

หลอดเลอดตามมา ในคนอาย 40-70 ป ทมความดนโลหตอยในชวง 115/75 มลลเมตรปรอท ถง 185/115 มลลเมตรปรอท พบวาถาความดนโลหตสงขนทกๆ 20/10 มลลเมตรปรอท จะเสยงตอโรคหวใจและหลอดเลอดเพมขนเปนสองเทา (Chobanian et al., 2003) 1.2 สมอง ความดนโลหตสงท าใหผนงหลอดเลอดแดงทสมองแขงและหนาตว ซงตอมาจะเกดการโปงพองของหลอดเลอดทวๆไปในสมอง จงเปนปจจยเสยงส าคญในการเกดภาวะสมองขาดเลอดไปเลยง (Brain infarction) และ ภาวะเลอดออกในสมอง (Brain hemorrhage) ผปวยโรคอมพฤกษและอมพาตเกดจากสมองขาดเลอดไปเลยงมากถงรอยละ 80 และอกรอยละ 15 เกดจากภาวะเลอดออกในสมอง พบวาอบตการณของโรคอมพฤกษอมพาตจะสงมากขนเรอย ๆ ตามระดบความดนโลหตทสงขนโดยเฉพาะความดนโลหตตวบนในคนสงอายมากกวา 65 ป และการรกษาโรคความดนโลหตสามารถลดอบตการณการเกดโรคอมพฤกษไดทงจากภาวะสมองขาดเลอดไปเลยง และภาวะเลอดออกในสมอง 1.3 ไต โรคความดนโลหตสงท าใหเกดพยาธสภาพทหลอดเลอด Preglomerular arterioles สงผลใหมภาวะขาดเลอดไปเลยง Glomeruli เกดการเปลยนแปลงใน Glomeruli และ Postglomerular structures และ Glomerular capillaries น าไปส Glomerulosclerosis ในทสด สงผลใหทอไตขาดเลอดไปเลยงและฝอตว โรคความดนโลหตจงเปนปจจยเสยงส าคญในการเกดพยาธสภาพทไตและไตวายเรอรงระยะสดทาย พบวาโรคความดนโลหตสงเปนสาเหตทพบมากอนดบสอง (รองลงมาจากเบาหวาน) ของโรคไตวายเรอรงระยะสดทายทงในประเทศไทยและสหรฐอเมรกา (ประเจษฏ เรองกาญจนเศรษฐ, 2552) 1.4 ตา มการเปลยนแปลงของประสาทจอภาพนยนตา หลอดเลอดแดงทเรตนาจะมการตบตวลงถาเปนมากๆ พบวาหลอดเลอดจะหดตวเกรง มการบวม และเลอดออก ถารนแรงทสดจะมการบวมบรเวณ optic disk (papilledema) ท าใหการมองเหนเสยไป พบผลกระทบตอตามากในความดนโลหตสงระดบท 2 (Chobanian et al., 2003) 2.ดานจตใจและอารมณ โรคความดนโลหตสงเปนโรคเรอรงทรกษาไมหายขาด ผปวยตองควบคมความดนโลหตใหอยในเกณฑทเหมาะสมตลอดชวต เพอปองกนไมใหเกดภาวะแทรกซอนทท าใหเกดความพการ และเสยชวตได การรบรวาตนเองเปนโรคความดนโลหตสง ไมสามารถปรบตวในระยะเวลาอนสน ซงเปนอนตรายและจะน าไปสความเครยดเรอรงได มผลใหระดบความดนโลหตสงขนได 3.ดานสงคมและเศรษฐกจ การเจบปวยโรคความดนโลหตสงของสมาชกในครอบครวอาจท าใหตองลดบทบาทในครอบครว โดยเฉพาะถาเปนการเจบปวยของหวหนาครอบครวผหารายไดหลกของครอบครว ท าใหรายไดลดลง ซงเปนผลมาจากความสามารถในการท างานไดนอยลง ซงการปรบตวและผลกระทบดงกลาวขนอยกบพยาธสภาพทหวใจและหลอดเลอดวามมากนอยเพยงใด การเปลยนแปลงตาง ๆ ดงกลาวบางอยางอาจไมสามารถเปลยนแปลงใหกลบสสภาพปกตหรอใกลเคยงปกตได แตอาจคงสภาพและไมท าใหมความรนแรงเพมขนโดยการฟนฟสมรรถนภาพได เชน การเพมขนาดของกลามเนอหวใจอาจฟนฟสมรรถนภาพโดยการเพมสมรรถนะของหวใจใหท างานไดดขนโดยการออกก าลงกาย การควบคมอาหารและน าทเขาสรางกาย การควบคมความดนโลหตใหอยในเกณฑทเหมาะสมโดยการควบคมอาหารทมโซเดยมสงและอาหารทมไขมนสงเพอลดปจจยทท าใหหลอดเลอดแขงตวและขาดความยดหยน ทงนจะตองสงเสรมใหผทมความดนโลหตสงมความร ความเขาใจ เกยวกบโรคและการควบคมกลไกดงกลาว การฟนฟสมรรถภาพหวใจในผปวยโรคความดนโลหตสง โรคความดนโลหตสงเปนความเจบปวยทมผลกระทบตอหลอดเลอดและหวใจ การผดปกตของหลอดเลอดและหวมการเปลยนแปลงเกดขนอยางชา ๆ หากไมไดรบการดแลรกษาทถกตอง ในทสดกจะมผลกระทบตอหวใจและหลอดเลอดอยางรนแรงโดยเฉพาะหลอดเลอดหวใจและหลอดเลอดในสมอง ดงนนในผปวยโรคความดน

6

โลหตสงจงควรไดรบการการฟนฟสมรรถภาพหวใจไปพรอม ๆ กบการควบคมความดนโลหต การฟนฟสมรรถภาพหวใจเปนกระบวนการดแลรกษาผปวยทมปญหาเกยวกบหวใจอยางตอเนอง มงเนนใหผปวยสามารถลดปจจยเสยง ลดภาวะแทรกซอน ลดอตราการเสยชวต ควบคมอาการและอาการแสดง ลดความกาวหนาของโรค สงเสรมใหผปวยพงพาตนเอง สามารถมชวตใกลเคยงกบกอนการเจบปวยและมคณภาพชวตทด (American Heart Association, 2014) องคประกอบทส าคญของการฟนฟสมรรถภาพหวใจ ไดแก การประเมนภาวะสขภาพของผปวย การใหความร การใหค าแนะน าและค าปรกษา สงเสรมการออกก าลงกายอยางเหมาะสม การปรบเปลยนพฤตกรรมการรบประทานอาหาร การจดการความเครยด การควบคมน าหนกและโรครวม ซงสมาคมโรคหวใจแหงสหรฐอเมรกา (American heart Association) และ สมาคมฟนฟโรคหวใจ หลอดเลอดและปอดของสหรฐอเมรกา (The American Association of Cardiovascular and Pulmonary rehabilitation – AACVPR) ไดก าหนดเปาหมายของการการฟนฟสมรรถภาพหวใจวาเปนการลดปจจยเสยง กระตนการปรบเปลยนและคงไวพฤตกรรมสขภาพทด ลดความพการและสงเสรมใหผปวยมการด าเนนชวตทกระฉบกระเฉง รวมทงไดก าหนดแนวปฏบตในการฟนฟโรคทมปญหาของหวใจ ไดแก การประเมนสขภาพ การใหค าปรกษาเกยวกบโภชนาการ การจดการภาวะไขมนผดปกต การควบคมความดนโลหต การเลกสบบหร การควบคมน าหนก การควบคมเบาหวาน การดแลดานจตใจ การใหค าปรกษาเกยวกบการเคลอนไหว การฝกการออกก าลงกาย ซงแนวปฏบตดงกลาว ประกอบดวยรายละเอยดดงตอไปน

องคประกอบ การประเมน กจกรรม ผลลพธทคาดหวง การประเมนภาวะสขภาพ

ประวตการเจบปวย 1.การประเมนระบบหวใจและหลอดเลอด 2.การวนจฉยและการกษา 3.อาการแสดงของโรคหวใจ 4.โรครวม 5.ปจจยเสยงของหลอดเลอด 6.ความกาวหนาของโรค 7.ยาและความตอเนองของการใชยา การตรวจรางกาย 1.สญญาณชพ 2.หวใจและหลอดเลอด 3.แผลทเกดจากการท าหตถการ 4.ขอและระบบประสาท การตรวจอน ๆ 1.EKG 2.คณภาพชวต

-การบนทกปญหาหรอความตองการทไดจากการตรวจผปวย -แผนการดแลทมงเนนการลดปจจยเสยงและการฟนฟสมรรถนะหวใจ

-ผลลพธระยะสน(สปดาห/เดอน) กลยทธทจะลดความพการหรอผลตามมา

7

องคประกอบ การประเมน กจกรรม ผลลพธทคาดหวง อาหารและโภชนาการ 1.ประเมนจ านวนพลงงานท

ควรไดรบในแตละวนสดสวนของไขมน โซเดยมและอาหารกลมอน ๆ 2.ประเมนนสยการรบประทานอาหาร เชน จ านวนมอ ปรมาณอาหาร อาหารขบเคยว ความถในการรบประทานอาหารนอกบาน การดมเหลา 3.ประเมนปญหาสขภาพทเกยวของกบการรบประทานอาหาร เชน เบาหวาน ความดนโลหตสง โรคไต เปนตน

ก าหนดเมนอาหารใหอยใน AHA step II diet -ก าหนดแผนการควบคมอาหารเฉพาะบคคล -ใหค าปรกษาผปวยและครอบครวเกยวกบเปาหมายของการควบคมอาหารและวธการทจะบรรลวตถประสงค -ก าหนดกจกรรมเพอใหปรบเปลยนและคงไวพฤตกรรมการรบประทานอาหารทเหมาะสม

ผปวยปฏบตตามแผนทวางไว -ผปวยมความรเกยวกบโภชนศาสตรเบองตน -ผปวยสามารถวางแผนแกไขปญหาการรบประทานอาหารทไมถกตองได

การจดการไขมน (lipid management)

1.หาขอมลเกยวกบผลการตรวจไขมนในเลอด ถาผดปกตตองซกประวตเกยวกบอาหาร การใชยา และปจจยอนๆทมผลตอความผดปกตของไขมน 2.ประเมนการไดรบการรกษาในปจจบน และความสม าเสมอในการมารบบรการ 3.ตรวจระดบไขมนในเลอดอก 4-6 สปดาห หลงการรกษาในโรงพยาบาล และ 2 เดอนหลงการใชยาลดไขมน

1.ใหค าปรกษาเกยวกบอาหารและการควบคมน าหนกโดยมเปาหมาย AHA step II diet กบผปวยทม LDL > 100 mg/dl อาจใหยาลดไขมนถา LDL 100-130 mg/dl และถา LDL > 130 mg/dl ตองใหยารกษา 2.เพมกจกรรมเพอเพม HDL > 35 mg/dl เชนออกก าลงกาย เลกสบบหร 3.ลดกจกรรมทท าใหไตรกลเซอรไรค< 200 mg/ml เชนการใหค าปรกษาเกยวกบอาหาร การควบคมน าหนก ออกก าลงกาย ลดเครองดมแอลกอฮอล และใหยาตาม NCEP 4.ตดตามการใหยารวมกบเจาหนาทของโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล

ผลลพธระยะสน -ประเมนและปรบระดบ LDL อยางตอเนองจนอยในระดบ < 100 mg/dl ผลลพทระยะยาว -เพอคงไวซงระดบ LDL < 100 mg/dl เพม HDL > 35 mg/dl และไตรกลเซอรไรค < 200 mg/ml

การควบคมความดนโลหต 1.วดความดนโลหตขณะพกมากกวา 2 ครง 2.ประเมนผลการใหการรกษา

1.ถา Systolic BP > 130-139 mmHg, Diastolic BP 85-90 mmHg

ผลลพธระยะสน -ประเมนผลอยางตอเนองและ

8

องคประกอบ การประเมน กจกรรม ผลลพธทคาดหวง ปจจบนและความตอเนองของ

การรกษา -ใหแนวทางในการปรบวถการด าเนนชวต เชน ออกก าลงกาย ควบคมน าหนก ลด/ควบคมอาหารเคม ลดแอลกอฮอล และเลกสบบหร -ใหยาในผปวยทมหวใจวาย เบาหวาน โรคไตเรอรง 2.ถา Systolic BP > 140 mmHg, Diastolic BP > 90 mmHg -ใหปรบพฤตกรรม -ใหยา 3.ตดตามการใหยารวมกบเจาหนาทของโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบล

ปรบปรงวธการจนเหลอ Systolic BP < 130 mmHg และ Diastolic BP < 85 mmHg ผลลพทระยะยาว -ควบคม Systolic BP < 130 mmHg และ Diastolic BP

< 85 mmHg

การเลกสบบหร -พฤตกรรมการสบบหรทงในอดต ปจจบน ในเรองระยะเวลาทสบ ปรมาณทสบ วธการสบ และบคคลทเกยวของกบบหรมอสอง -ประเมนปจจยแทรก(ปจจยทเกยวของกบการเลกบหร) -ประเมนความพรอมทจะเลก ถาพรอมกให intervention ถายงไมพรอมกกระตนใหคดวาควรเลกสบบหร

ถาพรอมทจะเลกบหร ก าหนดวนทจะเลกและกลยทธทจะใช โดยอยางนอยทสด ทควรท าไดแก -ใหความร ใหค าปรกษา ให material -ใหการสนบสนนการเลกบหรจากบคคลากรดานสขภาพและครอบครว -ปองกนการกลบมาสบบหรอก สวนวธการทเหมาะสมทควรท าไดแก -ใหเขาโปรแกรมเลกบหร -ใหยาเลกบหร ซงขนกบแนวทางการรกษาของแพทย - ใชการบ าบดทางเลอกอนๆ เชน การฝงเขม การสะกดจต เปนตน -นดมาตรวจตามนด

ผลลพธ -ผปวยก าหนดวนหยดสบบหร -ผปวยเลกสบบหร ก าหนดภายใน 12 เดอนตองหยดสบบหร

การควบคมน าหนก ชงน าหนก วดสวนสง ค านวณคาดชนมวลกาย วดรอบเอว

ผปวยทม BMI >25 kg/m2

รอบเอว >40นว (102 ซม) ในเพศชายหรอ > 35 นว (88 ซม)

-ระยะสน: ประเมนและปรบปรงโปรแกรมจน

9

องคประกอบ การประเมน กจกรรม ผลลพธทคาดหวง ในเพศหญง

-วางแผนระยะสนและระยะยาวเปนรายบคคลส าหรบการลดน าหนกและปจจยเสยง ประมาณ รอยละ10 สปดาหละ00.5-1 kg ในระยะเวลา 6 เดอน -สรางโปรแกรมปรบเปลยนพฤตกรรมการรบประทานอาหาร ออกก าลงกาย เพอลดพลงงาน เพมสารอาหารและกากใย และเพมการใชพลงงาน

น าหนกลด ถาหากลดน าหนกไมไดใหปรกษาผเชยวชาญหรอเขาโปรแกรมอน ๆทมประสทธภาพ -ระยะยาว: เขาโปรแกรมอยางตอเนองจนสามารถลดไดตามเปาหมาย

การควบคมเบาหวาน ประเมนประวตการเปนเบาหวาน ประวตการใชยาเบาหวาน วธการตดตามผลน าตาลในเลอด ประวตการควบคมน าตาลในรางกาย -ตดตามผลการตรวจน าตาลในเลอด ผล Hb A1C

-วางแผนเพอควบคมอาหารและน าหนก ยาทใช การควบคมปจจยเสยงตาง ๆ -ตดตามผลน าตาลกอน-หลงการออกก าลงกาย -คดกรองผทเสยงใหไดรบการตรวจและวนจฉย

-ควบคมระดบน าตาลใหใกลเคยงปกต -ปองกนภาวะแทรกซอน -ควบคมโรคอวนความดนโลหตสงและไขมนสง

การจดการภาวะสขภาพจต ประเมนปญหาทางจตโดยใชแบบประเมนมาตรฐาน: ซมเศรา วตกกงวล ไมเปนมตร แยกตว ผดปกตทางเพศ ตดยาและปญหา ทางจตอน ๆ

-ใหค าปรกษาแบบรายบคคลหรอเปนกลมเกยวกบการปรบตวใหเขากบโรคหวใจ การจดการความเครยด วถชวตทเนนสขภาพ ควรใหโอกาสครอบครวมสวนรวม -จดกลมเพอนชวยเพอน -ใหปรกษาผเชยวชาญ

-ความผาสกเพมขน -พฤตกรรมมการเปลยนตามทวางเปาหมาย -มการด าเนนการอยางตอเนองตามแผน

การใหค าปรกษาเกยวกบมกจกรรมทางกาย

ประเมนระดบของการมกจกรรมทางกาย ทบาน ทท างานและสนทนาการ -สอบถามกจกรรมทเกยวของกบอาย เพศ การด าเนนชวต (การขบรถ เพศสมพนธ การท างานบาน การเลนกฬา การท างานสวน -ประเมนความพรอมในการ

ใหค าแนะน า ปรกษา สนบสนนเกยวกบการมกจกรรมทางกาย -ตงเปาหมายการมกจกรรมทางกายมากวาวนละ 30 นาท สปดาหละ > 5 วน ควรจดใหสามารถท าพรอมกบกจกรรมประจ าวนทท าอยเปนประจ า -แนะน าใหออกก าลงกายแบบไมลงน าหนกมากเพอปองกน

-การมกจกรรมทางกายเพมขน

10

การฟนฟสมรรถภาพในผปวยโรคความดนโลหตทมประสทธภาพนนจะตองรควบคมความดนโลหตใหไดต ากวา 140 มลลเมตรปรอทและความดนไดแอสโตลคต ากวา 90 มลลเมตรปรอท (Joint National committee, 2003) เพอเพมจ านวนเลอดทออกจากหวใจ และคงไวซงกลไกของประสาทรบความรสก (baroreceptor reflex) ทจะชวยใหระบบหวใจและหลอดเลอดสามารถปรบตวตอการกระตนตาง ๆ ได การควบคมความดนโลหตทมประสทธภาพ จะตองปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ เชน การรบประทานอาหาร การออกก าลงกาย การลดปจจยเสยง การจดการความเครยดและการควบคมน าหนก เปนตน การศกษาของ Conlin et al. (2002) พบวา ผปวยโรคความดนโลหตสงทรบประทานอาหารตานความดนโลหตสง (Dietary Approaches to Stop Hypertension) หรอเรยกวา DASH ซงเปนอาหารทมเสนใยสง เนนการรบประทานผกสดและผลไม ลดอาหารทมไขมนอมตว รบประทานเนอปลา และถว สามารถลดระดบความดนโลหต 8-14 มลลเมตรปรอทภายใน 8 สปดาห และสามารถลดระดบความดนโลหตไดมากกวากลมทรบประทานอาหารแบบปกต การปรบเปลยนพฤตกรรมการออกก าลงกายแบบแอโรบค ควรเปนการออกก าลงทท าใหกลามเนอมดใหญ ๆ ทวรางกายใหมการหดและยด การออก

องคประกอบ การประเมน กจกรรม ผลลพธทคาดหวง ปรบเปลยนพฤตกรรม ความ

มนใจ ปญหา/อปสรรค การสนบสนนทางสงคม

การบาดเจบ

การฝกทกษะ การออกก าลงกาย

ประเมน exercise capacity (ชพจร อาการและอาการแสดง การเปลยนแปลง EKG และ exercise capacity

-ก าหนดขนาดของการออกก าลงกายแบบแอโรบคและแบบตานแรงทสอดคลองกบผลการประเมน เปาหมายของโปรแกรมและผปวย แหลงประโยชน ควรก าหนด ความถ ความหนกเบา ระยะเวลาและชนด -แอโรบค: F=3-5 d/wkI= 50%, D=30-60 min, M= walking, trademill -ตานแรง: F=2-3d/wk, I= 8-15 ครง, D= 1-3 set upper & lower body, M= elastic band, dumpbells -มการอบอนและผอนคลายกอนและหลงออกก าลงกาย -มโปรแกรมใหสามารถท าไดทบาน -ควรตงเปาหมายเพอใชพลงงานประมาณ 1000 แคลลอร/สปดาห

ลดความเสยงและเพมผลลพธโดยรวม (กลามเนอแขงแรง มความยดหยนดขน น าหนกลด มการเปลยนแปลงทาง สรรวทยา พฤตกรรมเปลยนแปลง)

11

ก าลงกายทผปวยความดนโลหตควรท าอยางสม าเสมออยาง เชน เดนเรว อยางนอย 30 นาทตอวน สปดาหละมากกวา 3 วน สามารถลดความดนซสโตลคได 4-9 มลลเมตรปรอท (Chobanian et al., 2003) และการควบคมน าหนกรางกาย ใหดชนมวลกายอยในระดบปกต ในชวง 18.5-24.9 kg/m2 การศกษาทผานมาพบวาถาลดน าหนกลง 10 กโลกรม ความดนซสโตลกจะลดลง 5-20 มลลเมตรปรอท (Hue et al., 2000 citing Chobanian et al., 2003) ผปวยความดนโลหตสงควรลดและจ ากดการดมแอลกอฮอล ผชายสามารถดมเบยรไมเกนวนละ 24 ออนซ (750 มล.) หรอดมไวนไมเกนวนละ 10 ออนซ (300 มล.) หรอ ดมวสกไมเกนวนละ 3 ออนซ (90 มล.) สวนผหญงสมารถดมเครองดมดงกลาวไดครงของปรมาณดงกลาว การจ ากดการดมแอลกอฮอลจะสามารถควบคมความดนโลหตได 2-4 มลลเมตรปรอท และควรงดการสบบหรเพอควบคมปจจยเสยงทท าใหเกดหลอดเลอดแดงแขงและลดความเสยงตอโรคหลอดเลอดหวใจ (Beulens et al. 2007) นอกจากนนการใชวธการผอนคลาย เชน โยคะ การท าสมาธ การใชดนตร และการใชจตควบคมการตอบสนองทางรางกาย (biofeedback) การเรยนรทกษะการผอนความเครยด (Beare & Myers, 1990) จะท าใหความดนโลหตทงซสโตลคและไดแอสโตลคลดลง แตการทบทวนวรรรณกรรมทผานมาพบวา เมอผานไประยะหนงผปวยสวนใหญมกจะกลบไปใชชวตตามความเคยชน เนองจากโรคความดนโลหตสง หากไมรนแรงจะไมกระทบการด าเนนชวตและผปวยบางรายอาจเชอวารกษาหายขาดแลว หากไมสามารถปรบเปลยนการด าเนนชวตแลวไดส าเรจตามเปาหมาย การรกษาโรคความดนโลหตสง จะตองใชยาลดความดนโลหตกลม thiazide-type diuretics เปนยาชนดแรก ยาชนดนจะมผลท าใหหลอดเลอดขยายตวไดในระยะยาว เปนยาทมประสทธภาพสง มความปลอดภยและราคาไมแพง แตมผลขางเคยง ไดแก โปแตสเซยมและโซเดยมในเลอดต า ท าใหแคลเซยม ไขมน กรดยรก คอเลสเตอรอลและน าตาลในเลอดสง ยากลมทสองเปนยากลมยบยงการเปลยนเอนไซมแองจโอเทนซน (Angiotensin converting enzymes Inhibitors : ACEI) เชน Captopril, Enalapril, Lisinopril เปนตน เปนยาทออกฤทธลดระดบของ Angiotensin II ลดแรงตานทานในหลอดเลอด ท าใหหลอดเลอดหดตวและหนาตวเพมขนท าใหการสรางฮอรโมน Aldosterone ลดลง การดดกลบของโซเดยมลดลง ความดนโลหตลดลง เหมาะส าหรบผปวยโรคความดนโลหตทมกลามเนอหวใจหนา (Left ventricular hypertrophy) ผปวยหวใจวาย หลอดเลอดหวใจตบ ใชรวมกบยาขบปสสาวะมกใชในรายทมความดนโลหตสงรนแรง ผลขางเคยงของยา คอ อาการไอ (Dry cough) ผนขน โปแตสเซยมในเลอดสง ยากลมท 3 เปนยากลมปดกนเบตาแอดรเนอรจค (Beta-adrenergic blockers) เชน Atenolol, Metoprolol, Propanolol เปนตน จะลดความดนโลหตโดยท าใหหวใจเตนชาลง และบบตวเบาลงและมผลยบยงการหลงของ Rennin ยา beta-blockers มประโยชนมากในผปวยโรคความดนโลหตสงทมชพจรเรวและมประสทธภาพสงขนในการลดระดบความดนโลหตถาไดมการใชรวมกบยาขบปสสาวะ ผลขางเคยงของยากลมนคอ หลอดเลอดตบจากการหดตว ท าใหหายใจล าบาก ออนเพลย นอนไมหลบ ถามภาวะหวใจวายเมอใชยานภาวะหวใจวายจะรนแรงมากขน ท าใหมน าตาลในเลอดต า ไขมนไตรกลเซอไรดในเลอดสง สวนยากลมปดกนแอลฟา (Alpha Blockers) เชน Prazosin (Minipress) ออกฤทธตานรเซปเตอรแอลฟา-1 ของระบบประสาทซมพาเทธค ซงอยทผนงหลอดเลอด มผลหามการหดตวของหลอดเลอดท าใหลดแรงตานในหลอดเลอดแดง ความดนโลหตลดลง คอ มนงง เวยนศรษะ คลนไสอาเจยน ใจสน ยากลมท 4 เปนยาตานแคลเซยม (Calcium channel blockers) เชน Verapamil, Mibefradil เปนตน ลดแรงตานทานในหลอดเลอดไดผานทางการยบยงท L-channel ท าใหมแคลเซยมภายในเวลลลดลง ลดภาวะหลอดเลอดบบตว (Vasoconstriction) ยาชนดนใชไดผลดแมใชเพยงล าพง หรอเมอใชรวมกบยาชนดอนๆ ในการลดระดบความดนโลหต มผลขางเคยงไดแก flushing อาการปวดศรษะ หรออาจเกดภาวะบวมจากการขยายของหลอดเลอด ยากลมสดทายเปนยากลมออกฤทธกระตนประสาทแอลฟาในสมอง (Central alpha agonist) ซงผลการกระตนท าใหเกดการขยายตวของเสนเลอด และลดแรงตานของผนงหลอดเลอด ท าใหความ

12

ดนโลหตลดลง เชน เมทธลโดปา (Methyldopa) หรอรเซอปน (Reserpine) ขอดของยากลมนคอสามารถลดความดนไดอยางไมเฉยบพลน และมราคาไมแพง ท าใหเกดกลามเนอหวใจหองลางซายโตชาลง แตมขอหามใชในสตรทตงครรภและจ าเปนตองใชยา ขอเสยของยากลมนคอออกฤทธทสมองท าใหเกดการงวงซม ออนเพลย ไมมแรง ปากแหง อยางไรกตาม European Society of Hypertension และ European Society of Cardiology (2007) แนะน าวายาลดความดนทง 5 กลม ไดแก Thiazide diuretics, Calcium antagonists, ACE inhibitors, Angiotensin Receptor antagonists, และ Beta-blockers สามารถเลอกใชกลมใดเปนกลมแรกกอนกได และน าไปใชระยะยาว จะใชเพยงกลมเดยวหรอรวมกนหลายกลมกได ตราบใดทสามารถลดความดนโลหตไดตามเปาหมายทวางไว สวนปญหาการใชยาทพบบอยของผปวยความดนโลหตสง ไดแก การรบประทานยาไมถกตองตามหลกการใชยา ไมรบประทานยาตามแผนการรกษาของแพทย หยดยาดวยตนเองเนองจากลม ไมเขาใจวธการรบประทานยา ยามฤทธขางเคยง รบประทานลดความดนโลหตรวมกบยาชนดอนทขดขวางตอการออกฤทธของยาลดความดนโลหต รบประทานยาในปรมาณและเวลาทเหมาะสม เพมยาหรอลดยา และลมรบประทานยา (อมพร วรภมร, 2554) การชแนะดานสขภาพ (Health coach)

ปจจบนการสราง “นวตกรรมหรอรปแบบวธการใหม ๆ” เพอใชในการใหบรการสขภาพจ าเปนตองพฒนาขนมาจากแนวคดการปฏบตโดยใชหลกฐานเชงประจกษ ซงแนวคดนเปนการน าองคความรและงานวจยหลายๆ ชนทถกน าไปทดสอบและมผลลพททางดานสขภาพทดเกดขน มาวเคราะหและสงเคราะห เพอ สกดเอาเนอหาและกระบวนการทดทจะใหผลลพททดทสดและเหมาะสมกบความเชอ ความชอบของผรบบรการ การปฏบตโดยใชหลกฐานเชงประจกษ (Evidence based practice) นเหมาะกบการแกปญหา การเจบปวยในปจจบนทมใความซบซอน การใหบรการแบบดงเดมมประสทธภาพไมเพยงพอและไมสามารถตอบสนองตองการของผปวยและญาต Newhouse et al. (2007) เสนอแนะขนตอนในการพฒนานวตกรรมหรอรปแบบวธการใหม โดยมขนตอนการคนหารปแบบวธการใหมทเชอมโยงกลมผปวย (population) วธการใหม (intervention) และผลลพท (outcomes) จากฐานขอมล ต ารา งานวจย โดยก าหนด ค าส าคญ เมอไดบทความ/งานวจย/เอกสารมาแลว ผทสรางนวตกรรมจะตองประเมนเอกสารดงกลาว จดล าดบความนาเชอถอของหลกฐาน หลงจากนนน าหลกฐานทไดรบการจดล าดบความนาเชอถอในระดบสงมาสกด แลวน าไปสรางเปนรปแบบวธการใหมแลวน าไปทดสอบ

หลงจากการทบทวนวรรณกรรมจากฐานขอมล พบวา การชแนะ (Health coach) เปน วธการทด ถกน าไปใชในกลมผปวยอยางหลากหลายและใหผลลพททด โดยเฉพาะการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ เชน รงระว นาวเจรญ (2550) ทศกษาผลของการชแนะในผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 พบวา คาเฉลยของระดบน าตาลสะสมลดลง ระดบความพงพอใจเพมขน แตคาของระดบความดนโลหต และระดบไขมนชนดไมดไมแตกตางกน จากการศกษาของ Wongpiriyayothar, Piamjariyakul, & Williams (2010) ทศกษาผลของการชแนะในผปวยโรคหวใจ พบวาผปวยสามารถจดการกบอาการของภาวะหายใจล าบาก และระดบความรนแรงของอาการหายใจล าบากลดลง สอดคลองกบการศกษาของ Whittemore et al. (2004) ซงศกษาผลของการชแนะในผปวยเบาหวานชนดท 2 พบวาผปวยมพฤตกรรมการจดการตนเองดานการรบประทานอาหารเฉพาะโรคดขน มการออกก าลงกายดขน และมภาวะซมเศราลดลง และยงพบในจากการศกษาของ Vale et al. (2003) ทศกษาผลของการชแนะในผปวยโรคหลอดเลอดหวใจ พบวาผปวยมผลรวมของคลอเรสเตอรอลลดลง และระดบแอลดแอลลดลง และการศกษาของไวทมอร, เมลคส, ซลลแวน และเกรย (Whittemore, Melkus, Sullivan, & Grey, 2004) ได

13

ศกษาถงการชแนะในผปวยเบาหวานชนดทสอง พบวา ผปวยมพฤตกรรมการรบประทานอาหาร และการออกก าลงกายดขน นอกจากนยงมการน าแนวคดการชแนะไปใชในผปวยโรคไตเรอรง ดงเชนการศกษาของแมคเมอเรย, จอหนสน, เดวส และแมคโดกอล (McMurray, Johnson, Davis, & McDougall, 2002) ศกษาถงการใหความรและการจดการดแลโดยใชกระบวนการชแนะในผปวยไตเรอรงระยะสดทายทไดรบการรกษาดวยการบ าบดทดแทนไตและมโรคเบาหวานรวม พบวาผปวยมพฤตกรรมการจดการตนเองดขน คาเฉลยของระดบน าตาลสะสมลดลง อตราการนอนโรงพยาบาลลดลง และมคณภาพชวตดขน

การชแนะจะตองประกอบดวย ผทจะท าการชแนะและกระบวนการ/ขนตอนการชแนะทางสขภาพ (Clarke & Spross, 1996)

1 . ผชแนะ/โคช จะตองมสมรรถนะการชแนะ (Coaching competency) ซงประกอบดวย 1. 1 สมรรถนะดานคลนก (clinical competency) ซงเปนความสามารถในการใหความร การม

มมมองแบบองครวม มความสามารถในการคดสรางสรรคและการสรางสมพนธภาพเพอการบ าบดกบผปวย มประสบการณดานคลนกและการตดสนใจแกไขปญหาทซบซอนทางคลนก

1.2 สมรรถนะดานเทคนค (technical competency) มความรดานการพยาบาลขนสง มความรความเชยวชาญ และทกษะเฉพาะ มประสบการณการท างานกอนและหลงปรญญาโท

1.3 สมรรถนะดานปฏสมพนธระหวางบคคล (interpersonal competency) มความ สามารถในการใชทกษะการตดตอสอสาร มทกษะการฟงอยางตงใจ มความเหนอกเหนใจผปวย และใหการพยาบาลโดยยดบคคลเปนศนยกลาง

1.4 การสะทอนคดตนเอง (self-reflection) เปนการปฏสมพนธระหวางสมรรถนะดานคลนก ดานเทคนค และดานปฏสมพนธระหวางบคคลรวมกบการสะทอนคด เพอสามารถปรบปรงการชแนะใหดขน และบรรลเปาหมายการใหความร

2. กระบวนการ/ขนตอนการชแนะ ในขนตอนน มผเสนอแนะแนวทางไวหลากหลาย เชน Eaton & Johnson ( 2001) แบงขนตอน

ออกเปน 6 ขนตอน ไดแก 1. การก าหนดเปาหมาย (Definition) การตงเปาหมายจะเกดขนเมอผโคชและผปวยยอมรบทจะเขา

รวมสกระบวนการชแนะ โดยเปาหมายทก าหนดขนจะตองมความเฉพาะ และ สามารถวดได 2. การวเคราะหสถานการณ (Analysis) เปนการทผโคชชวยเหลอใหผปวยวเคราะหปญหาทเกดจาก

การปฏบตพฤตกรรมทเกดขนจรง 3. การส ารวจทางเลอก (Exploration) เปนการคนหาวธทางในการปฏบตเพอน าไปสเปาหมายท

ก าหนด 4. การวางแผนการปฏบต (Action) เปนขนของการเจาะจงหนาทของผปวยในการปฏบตเพอไปส

เปาหมายทก าหนดไว และใหค ามนสญญาตอการปฏบตกจกรรมทไดวางแผนไว 5. การปฏบต (Learning) เปนขนของการทผปวยปฏบตตามแผนทไดวางไว ใหไปสเปาหมายท

ปรารถนา โดยมโคชใหการชวยเหลอ 6. การใหขอมลยอนกลบ (Feedback) ผโคชและผปวยรวมกนใหขอมลยอนกลบตอการปฏบต

กจกรรม และพจารณาการปฏบตทผานมาและวางการปฏบตใหม สวน Harris & Mclean (2006) แบงขนตอนออกเปน 5 ขนตอน 1. การประเมน (Assessment to affirm strengths and identify challenges) เพอเปนการ

ยนยนรบรองความมงมนของผปวย โดยการชแนะสรางพลงอ านาจ และชวยเหลอใหผปวยเกดความพยายามทจะ

14

เปลยนแปลง การจงใจ และการใหก าลงใจจะชวยใหผปวยมการเปลยนแปลงทดขน โดยผโคชจะใชวธการฟง การตงค าถาม การสะทอน มความเปนกนเอง เพอเชอมโยงผปวยเขาสกระบวนการและการตดสนใจ

2. การวางแผนการปฏบต (Developing a realistic action plan) เปนการก าหนดวตถประสงคระยะสน และวางแผนการปฏบตทสามารถปฏบตไดจรงรวมกนกบผโคช มการวางแผนการปฏบตอยางเปนขนตอนเพอใหผปวยไปสเปาหมาย และสรางความเชอมนตอการปฏบต

3. การด าเนนการตามแผน (Implementing the plan) ผปวยน าแผนการปฏบตทไดรวมกนวางไวน าไปปฏบต โดยผโคชตดตามความกาวหนาในการปฏบต การทบทวนการปฏบต ผโคชจะใชค าถามปลายเปดเพอตดตามความกาวหนาในการปฏบตกจกรรมของผปวย

4. การประเมนความกาวหนา และปรบปรงแผนการปฏบต (Assessing progress and modifying the plan) เมอการปฏบตกจกรรมตามขนตอนไมไปสเปาหมาย โคชและผปวยจะรวมกนคนหาปจจย และสรางกลยทธใหมในการปฏบตเพอใหไปสเปาหมายทก าหนด

5. การเสรมแรง (Reinforcing success) ในชวงแรกของการชแนะจะเนนการสรางความมนคงของผปวย โดยการเสรมแรงและสรางแรงจงใจอยางตอเนอง ผโคชจะยนยนรบรองความมงมนของผปวยในทกๆโอกาส

หลงจากการทบทวนวรรณกรรมและสกดเนอหาทส าคญจากหลกฐานทคนควา คณะผวจยจงน าไปสรางเปนโปรแกรมฟนฟสมรรถภาพหวใจ ซงประกอบดวย กระบวนการเพมความร ทกษะ และความสามารถในการดแลตนเอง โดยมโคชเปนพยาบาลทมความร มประสบการณ มความเชยวชาญในการดแลผปวยโรคหวใจและหลอดเลอดเปนอยางด พฒนาความรและทกษะของผปวยโดยมพนฐานจากปฏสมพนธทดระหวางผเชยวชาญและผปวย ใชวธการสอสารแบบไมเปนทางการ ผทเปนโคชเปนผใหความร ขอมลทส าคญเกยวกบโรค การแลตนเองทถกตองเหมาะสม คอยอ านวยความสะดวก เปดโอกาสใหผปวยไดใชความคดอยางมวจารณญาณ สามารถวเคราะหปจจยตางๆทงดานสงเสรมและปจจยทเปนอปสรรคในการดแลสขภาพของตนเอง ใหโอกาสผปวยพจารณาเลอกทางปฏบตอยางมอสระดวยตนเองทสอดคลองกบวถการด าเนนชวต มความคดรเรม มโอกาสทดลองรปแบบวธการทเลอกเพอแกปญหาสขภาพ มการชวยเหลอใหผปวยสรางและพฒนาความสามารถของตนเอง โดยมผโคชคอยใหความชวยเหลอและกระตนใหมการปรบปรงเปลยนแปลงพฤตกรรมตามศกยภาพ เรยนรอยภายใตบรรยากาศของความไววางใจ อบอน เอออาทร ใหก าลงใจ เชอถอซงกนและกน และเรยนรอยางมความสข (Blanchard & Thacker, 2004) รปแบบของโปรแกรมทพฒนาขนดงภาคผนวก A

15

บทท 3

ระเบยบวธวจย

การวจยครงนเปนการวจยแบบเชงทดลอง เพอศกษาผลของโปรแกรมการลดปจจยเสยงและสงเสรมคณภาพชวตของผปวยโรคความดนโลหตสง ประชากรและกลมตวอยาง ประชากร ไดแก ผปวยโรคความดนโลหตสงทเขามารบบรการ ณ โรงพยาบาลสมเดจพระบรมราชเทว ณ ศรราชา สภากาชาดไทย เกบขอมลระหวาง 1 ตลาคม 2557 – 30 กนยายน 2558 กลมตวอยาง ไดแก ผปวยโรคความดนโลหตสง จ านวน 30 ราย โดยก าหนดคณสมบตของกลมตวอยาง ดงน

1) ไดรบการวนจฉยวาเปนความดนโลหตสงชนดไมทราบสาเหต 2) มสตสมปชญญะด สามารถอานและเขยนภาษาไทยได และสอสารดวยภาษาไทย 3) ยนยอมเขารวมการวจยครงน เครองมอทใชในการวจย

เครองมอทใชในการศกษาวจยครงน ประกอบดวย 1) แบบสอบถามขอมลทวไป เชน เพศ อาย สถานภาพสมรส อาชพ ระดบ การศกษา รายได ระยะเวลาการเจบปวย ประวตการเจบปวยและการรกษา

2) แบบสอบถามพฤตกรรมสขภาพ ทคณะผวจยสรางขน เพอวด พฤตกรรมการรบประทานยา พฤตกรรมการรบประทานอาหารอาหารเฉพาะโรค พฤตกรรมการจดการความเครยด พฤตกรรมการออกก าลงกาย พฤตกรรมการควบคมปจจยเสยง

3) แบบวดคณภาพชวตฉบบยอ (Brief Quality of life) ทสรางโดยองคการอนามยโลก 4) เครองวดความดนโลหตชนดดจตอล 5) คมอผปวยโรคความดนโลหตสงฟนฟและเพมสมรรถภาพหวใจ เปนตน 6) เครองนบกาว ยหอ Garmin viofit 7) โปรแกรมลดปจจยเสยงและสงเสรมคณภาพชวตผปวยโรคความดนโลหตสง ซงพฒนาขนจากหลกฐานเชงประจกษณ (Evidence based practice) ซงมสาระหลก เชน การชแนะรายบคคล (Health coaching) เกยวกบโรค การจดการการเจบปวย การเปลยนวถการด าเนนชวต และด าเนนการทงหมด ภ สปดาห ๆ ละ 2 ครง (ดงภาคผนวก A ) การทดสอบความเทยงตรงและเชอมนของเครองมอ

1) เครองวดความดนโลหต และ แบบวดพฤตพฤตกรรมสขภาพ ใชชดเดยวกบการวจยระยะท 1 ทดสอบความเทยงตรงและเชอมนของเครองมอเชนเดยวกบระยะท 1

2) แบบวดพฤตพฤตกรรมสขภาพ และแบบวดคณภาพชวตฉบบยอ (Brief Quality of life) ใชชดเดยวกบการวจยระยะท 1 ทดสอบความเทยงตรงและเชอมนของเครองมอเชนเดยวกบระยะท 1

16

3) โปรแกรมชแนะเพอลดปจจยเสยงและสงเสรมคณภาพชวตผปวยโรคความดนโลหตสง ซงคณะผวจยพฒนาขนจากหลกฐานเชงประจกษ (Evidence based practice) หลงการสรางไดผานการพจารณาจากผเชยวชาญจ านวน 5 ทาน แลวน าทดลองใชกบผปวย แลวน ามาปรบปรง กอนน าไปใชจรง การพทกษสทธกลมตวอยางการวจย การศกษาครงนผวจยไดท าการพทกษสทธกลมตวอยางโดยขอรบการพจารณาจรยธรรม จากคณะกรรมการจรยธรรมการวจย มหาวทยาลยบรพา และโรงพยาบาลพระบรมราชเทว ณ ศรราชา เมอผานการอนมตแลว ผวจยชแจงเกยวกบการวจยใหกลมตวอยางทราบและอธบายใหกลมตวอยางเขาใจถงสทธในการตอบรบหรอปฏเสธในการเขารวมการวจยโดยไมมผลกระทบตอการรกษา ขอมลทไดจะถกเกบเปนความลบและน าเสนอในภาพรวม กลมตวอยางสามารถขอถอนตวออกจากการศกษาไดโดยไมมผลกระทบตอการรกษาทไดรบ เมอกลมตวอยางตกลงเขารวม ผวจยใหกลมตวอยางลงนามในใบยนยอมเขารวมการศกษา

การเกบรวบรวมขอมล 1. ผวจยและผชวยวจยตดตอประสานงานกบผทเกยวของเพอขอความรวมมอและเกบรวบรวมขอมล

จากผทมารบบรการในคลนคโรคหวใจ โรงพยาบาลพระบรมราชเทว ณ ศรราชา 2. เตรยมผชวยวจยเพอใชโปรแกรมลดปจจยเสยงและสงเสรมคณภาพชวตแกผปวยโรคความดนโลหตสง 3. เกบรวบรวมขอมล 3.1 คดเลอกกลมตวอยาง ตามคณสมบตตามทก าหนดจากเวชระเบยน จ านวน 30 ราย

3.2 ผชวยวจยทผานการฝกการเกบขอมลเขาพบผปวยทมภาวะความดนโลหตสงขณะรอรบการตรวจ แนะน าตนเอง อธบายวตถประสงคในการท าวจย แลวขอความรวมมอในการวจย หลงจากทกลมตวอยางสมครใจเขารวมโครงการ ผชวยวจยแจงการพทกษสทธ ใหกลมตวอยางทราบพรอมทงเปดโอกาสใหกลมตวอยางซกถามขอของใจ แลวใหกลมตวอยางเซนใบยนยอมเขารวมในการวจย

3.3 ใหกลมตวอยางตอบแบบสอบถามทผวจยเตรยมไว โดยผวจยหรอผชวยวจยจะอธบายวธการตอบแบบสอบถามโดยละเอยดจนกลมตวอยางเขาใจดกอน แลวใหกลมตวอยางตอบแบบสอบถามในสถานททปราศจากเสยงรบกวน หรอมเสยงรบกวนนอยทสด ใชเวลาประมาณ 30 นาท หลงจากนนผชวยวจยจะวดความดนโลหตและสงตรวจพเศษทางดานหวใจในรายทมแนวโนมเกดภาวะแทรกซอน

3.4 ผวจย/ผชวยวจยใหกจกรรมตามโปรแกรมฯ และนดวนและเวลาเพอใหกจกรรมครงตอไป 3.7 ใหกลมตวอยางเขากจกรรมตามโปรแกรมจ านวน 4 สปดาห ๆ ละ 2 ครงจนสนสดโปรแกรม 3.8 ผวจย/ผชวยวจยใหกลมตวอยางทงกลมควบคมและกลมทดลองแตละรายตอบแบบสอบถาม

หลงสนสดโปรแกรมฯ การวเคราะหขอมล

1. ตรวจสอบความถกตอง ลงรหส และลงขอมลในฐานขอมลทผวจยจะสรางขนและน ามาวเคราะหโดยใชโปรแกรมส าเรจรป

2. วเคราะหขอมลสวนบคคลดวยสถตความถ รอยละ คาเฉลยและสวนเบยงเบนมาตรฐาน 3. วเคราะหความแตกตางของตวแปรทคดสรร เชน พฤตกรรมสขภาพ สมรรถนะรางกาย คณภาพชวต

ของผปวยความดนโลหตสง โดยใชสถต paired t-test

17

ทท 4

ผลการวจย

การวจยครงนมกลมตวอยางเปนผปวยโรคความดนโลหตสงทมารบการรกษาท โรงพยาบาลสมเดจพระบรมราชเทว ณ ศรราชา สภากาชาดไทย ระหวางเดอนกรกฎาคม 2557 ถง สงหาคม พ.ศ.2558 จ านวน 30 ราย ผลการวจยน าเสนอในรปตารางประกอบค าบรรยาย ไดแก สวนท 1 ขอมลสวนบคคลของกลมตวอยาง และ สวนท 2 ผลของโปรแกรมลดความเสยงและสงเสรมคณภาพชวตของผปวยโรคความดนโลหตสง

สวนท 1 ขอมลสวนบคคลของกลมตวอยาง

กลมตวอยางสวนใหญเปนเพศหญง (รอยละ 76.6) อาชพรบราชการและรบจาง (รอยละ 36.7 และ รอยละ 30) สถานภาพสมรส (รอยละ 86.7) ระยะเวลาทเจบปวยเฉลย 54.62 เดอน (SD= 40.26) ไมเคยมประวตการนอนรกษาตวดวยโรคความดนโลหตสง (รอยละ 93.3)

ตารางท 1 ขอมลสวนบคคลของกลมตวอยาง

ตวแปร จ านวน รอยละ เพศ

ชาย 7 23.3 หญง 23 76.7

อาชพ ขาราชการ 2 6.7 คาขาย 11 36.7 รบจาง 9 30.0 อนๆ 8 26.7 สถานภาพสมรส

โสด หยา แยก

4 13.3

สมรส 26 86.7 ระยะเวลาทเจบปวย (เดอน) min 12, max 120, mean 54.62 SD= 40.26 12 เดอน 5 16.7 24 เดอน 8 26.7 36 เดอน 2 6.7 60 เดอน 5 16.7 72 เดอน 2 6.7 96 เดอน 1 3.3 120 เดอน 6 20.0

18

ตวแปร จ านวน รอยละ ประวตการนอนโรงพยาบาล ไมเคย 28 93.3 เคยนอน 2 6.7 สวนท 2 ผลของโปรแกรมลดความเสยงและสงเสรมคณภาพชวตของผปวยโรคความดนโลหตสง ผลการวเคราะหขอมลพบวากลมตวอยางหลงการทดลองมคาเฉลยพฤตกรรมการเคลอนไหวและออกก าลงกายเพมขนจากกอนการทดลองอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .001 (t29 = 4.33, p < .001 และ การปฏบตตนตามแผนการรกษาและควบคมปจจยเสยงเพมขนจากกอนการทดลองอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .001 (t29 = 4.23, p < .001) ผลการทดสอบโปรแกรม พบวากลมตวอยางมคะแนนคณภาพชวตเพมขนจากกอน

การทดลองอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .001 (t29 = 6.28, p < .001) และมสมรรถนะรางกายจากการนบ

จ านวนกาวเพมขนจากกอนการทดลองอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .001 (t29 = 5.80, p < .001) แตไมพบความแตกตางของพฤตกรรมการรบประทานอาหารเฉพาะโรค การดมเครองดมทเสยงตอสขภาพและพฤตกรรมการจดการภาวะเครยด และพฤตกรรมการดแลตนเองโดยทวไปกอนและหลงเขาโปรแกรม (p >.05) รายละเอยดดงตารางท 2 ตารางท 2 เปรยบเทยบคาเฉลยพฤตกรรมสขภาพของกลมตวอยางกอนและหลงการทดลอง

ปจจยเสยง Mean SD Mean D T P-value 2.1 พฤตกรรมสขภาพ การรบประทานอาหารเฉพาะโรค

กอนการทดลอง 48.77 6.71 9.00 0.39 .703

หลงการทดลอง 49.40 4.52

การดมเครองดมทเสยงตอสขภาพ กอนการทดลอง 7.20 2.66 -1.17 -1.78 .086

หลงการทดลอง 6.03 2.41

การเคลอนไหวและออกก าลงกาย กอนการทดลอง 14.90 3.48 5.30 6.70 <.001

หลงการทดลอง 20.20 3.25

19

ปจจยเสยง Mean SD Mean D T P-value การจดการภาวะเครยด กอนการทดลอง 32.53 2.39 1.20 1.71 .098

หลงการทดลอง 33.73 2.72

การดแลตนเองโดยทวไป กอนการทดลอง 8.17 1.34 -0.30 -0.92 .365

หลงการทดลอง 7.87 1.28

การปฏบตตนตามแผนการรกษาและควบคมปจจยเสยง กอนการทดลอง 33.00 4.26 7.73 10.00 <.001

หลงการทดลอง 40.73 3.68

2.2 คณภาพชวต

กอนเขาโปรแกรม 86.8 7.13 15.47 6.28 <.001

หลงเขาโปรแกรม 102.27 11.65

2.3 สมรรถภาพรางกาย (จ านวนกาว/สปดาห) กอนการทดลอง 33159.4 13054.9 8205.73 5.80 <.001

หลงการทดลอง 41365.2 9648.5

20

บทท 5

สรปและอภปรายผล สรปการวจย ผปวยทเปนโรคความดนโลหตสงมานานจะท าใหเกดพยาธสภาพทหวใจและหลอดเลอดอยางตอเนอง อนจะน าไปสการเกดความรนแรงของโรคและภาวะแทรกซอน รวมทงยงพบวาผปวยมกจะมคณภาพชวตทเลวลง การวจยครงนเปนวจยเชงทดลองมวตถประสงคเพอพฒนาและทดสอบผลของโปรแกรมลดความเสยงและเพมคณภาพชวตของผปวยโรคความดนโลหตสง คณะวจยพฒนาโปรแกรมลดความเสยงและเพมคณภาพชวตของผปวยโรคความดนโลหตสงจากหลกฐานเชงประจกษ โดยมเนอหาเปนการชแนะดานสขภาพ กลมตวอยาง ไดแก ผปวยโรคความดนโลหตส ง จ านวน 30 ราย ทมารบการรกษาทแผนกผปวยนอก โรงพยาบาลสมเดจพระบรมราชเทว ณ ศรราชา คดเลอกตามเกณฑทก าหนด

เครองมอวจยไดแก แบบสอบถามขอมลทวไป แบบสอบถามขอมลภาวะสขภาพ แบบสอบถามพฤตกรรมสขภาพ แบบสอบถามคณภาพชวตและอปกรณนบกาว (Garmin, Viofit) กลมตวอยางทสมครใจเขารวมวจยไดรบโปรแกรมลดความเสยงและเพมคณภาพชวตของผปวยโรคความดนโลหตสงนาน 4 สปดาห ๆ ละ 2 ครง วเคราะหขอมลโดยสถต paired t-test ผลการวจยพบวา หลงเขารวมโปรแกรมลดความเสยงและเพมคณภาพชวตของผปวยโรคความดนโลหตสง กลมตวอยางมคะแนนคณภาพชวตและจ านวนกาวเดนเพมขนอยางมนยส าคญทางสถต (p<.001) สวนคะแนนพฤตกรรมสขภาพทเพมขนอยางมนยส าคญทางสถต ไดแก การปฏบตตนตามแผนการรกษาและควบคมปจจยเสยง (p< .001) พฤตกรรมการเคลอนไหวและออกก าลงกาย (p< .001) สวนพฤตกรรมการรบประทานอาหารเฉพาะโรค การดมเครองดมทเสงตอสขภาพ การจดการภาวะเครยดและการดแลตนเองโดยทวไป พบวาไมแตกตางจากกอนเขาโปรแกรม (p> .05) การอภปรายผล

โปรแกรมลดความเสยงและเพมคณภาพชวตของผปวยโรคความดนโลหตสงทคณะวจยสรางขนจากหลกฐานเชงประจกษครงน มเนอหาเกยวกบการชแนะซงประกอบดวย ผทจะท าการชแนะและกระบวนการชแนะทางสขภาพ ทน ามาพฒนาเปนโปรแกรมนาน 4 สปดาห ผชแนะของโปรแกรมนเปนพยาบาลทเชยวชาญเกยวกบหวใจและหลอดเลอด มความรดานการพยาบาลขนสง ทกษะการตดตอสอสารและมปฏสมพนธระหวางบคคลด นอกจากนนในกระบวนการ/ขนตอนการชแนะ ยงไดแบงขนตอนออกเปน 6 ขนตอน ไดแก การก าหนดเปาหมาย ทมความเฉพาะ และ สามารถวดได ใหโอกาสกลมตวอยางวเคราะหสถานการณ โดยผโคชชวยเหลอใหผปวยวเคราะหปญหาทเกดจากการปฏบตพฤตกรรมทเกดขนจรง ใหโอกาสกลมตวอยางส ารวจทางเลอก (Exploration) เปนการคนหาวธทางในการปฏบตเพอน าไปสเปาหมายทก าหนด มการวางแผนการปฏบต เปนขนตอน หลงจากนนน าไปปฏบตโดยมโคชใหการชวยเหลอใหค าปรกษาทงทางโทรศพทและการเยยมบาน มการใหขอมลยอนกลบจากผโคชและการอภปรายรวมกนเพอพจารณาการปฏบตทผานมาและวางการปฏบตใหม

ผลการศกษาครงนจงพบวา กลมตวอยางมคะแนนการปฏบตตนตามแผนการรกษาและควบคมปจจยเสยง (p< .001) พฤตกรรมการเคลอนไหวและออกก าลงกาย (p< .001) และ และจ านวนกาวเดนเพมขนอยางมนยส าคญทางสถต (p<.001) ทงนอาจเกดจากการทกลมตวอยางไดรบขอมลและความรทถกตอง สามารถ

21

ทดลองท ากจกรรมภายใตการสงเกตการณของผโคช ผโคชสามารถใหขอมลยอนกลบเมอกลมตวอยางท าไมได ท าไมถกตองหรอไมมนใจ ขอมลและความรทไดจากโคชท าใหกลมตวอยางมนใจนอกจากนนกระบวนการโคชเปนกระบวนการทมใชเวลานาน 4 สปดาห ๆ ละ 2 ครง รวมทงมเครองมอและอปกรณนบกาวทเปนอปกรณตมตามการเดนทสามารถใหผลลพททชดเจนวากลมตวอยางท าไดมากนอยเพยงใด หากกลมตวอยางเหนคาผลลพทวานอยกวาเปาหมายทตงไว กลมตวอยางสามารถปรบพฤตกรรมของตนเองไดทนท ภายใตความรทผโคชใหไว หากท าไมไดหรอมปญหาสขภาพอน ๆ ทไมไดคาดการรไว กลมตวอยางสามารถตดตอขอค าปรกษาจากผโคชไดทนทหรออาจรอการตดตอจากผโคชตามวน เวลาทนดไว

สวนพฤตกรรมการรบประทานอาหารเฉพาะโรคและการดมเครองดมทเสยงตอสขภาพ ซงพบวากอนและหลงไดรบโปรแกรมฯ มคะแนนไมแตกตางกนอาจเนองจาก ในผปวยทมความดนโลหตสงการปรบเปลยนพฤตกรรมการรบประทานอาหารเฉพาะโรคและการดมเครองดมทเสยงตอสขภาพอาจท าไดยากเพราะเปนการเปลยนพฤตกรรมทเคยชนและมรสชาด เชน การเปลยนมารบประทานอาหารจด รบประทานอาหารทมไขมนต าและการรบประทานผกเพมขนการงดเครองดมทมรสหวานและ ชา กาแฟ นอกจากนน การปรบเปลยนพฤตกรรมรบประทานอาหารเฉพาะโรคและการดมเครองดมนนตองใชเวลาอยางคอยเปนคอยไป ซงในการศกษาครงนอาจมระยะเวลาทสนเกนไปส าหรบการปรบเปลยนพฤตกรรม รวมทงกลมตวอยางอาศยอยในพนททวฒนธรรมเกยวกบอาหารและการรบประทานทนยมปรงดวยอาหารทะเลและอาหารทมรสชาดจดจาน จงยงท าใหการปรบพฤตกรรมเปนไปไดยาก

สวนการจดการความเครยด กลมตวอยางทมโรคความดนโลหตสงทศกษาในครงน สวนใหญคะแนนความเครยดต ากอนการเขาโปรแกรม ถงแมผโคชจะใหขอเสนอแนะเกยวกบวธผอนคลายความเครยดทมประสทธภาพ กลมตวอยางสามารถน าไปใชไดแตผลทออกมาจงไมมความแตกตางอยางมนยส าคญทางสถต

ผลการวจยครงน พบวา โปรแกรมลดความเสยงนสงผลตอคณภาพชวต โดยพบคะแนนกอนและหลงเขาโปรแกรมแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต เนองจาก ถากลมตวอยางสามารถท ากจกรรมตาง ๆ สามารถเคลอนไหวและการออกก าลงกายไดดขน การรบรของผปวยทเกยวของกบการด าเนนชวตและความผาสกยอมเพมขน นอกจากนนการทกลมตวอยางสามารถปฏบตตนตามแผนการรกษาและการควบคมปจจยเสยงได กจะท าใหกลมตวอยางสามารถควบคมความรนแรงของการเจบปวยได ท าใหสามารถใชชวตไดใกลเคยงปกต ซง การเคลอนไหวและออกก าลงกายทเหมาะสม การปฏบตตนตามแผนการรกษาและการควบคมปจจยเสยงทดจะสามารถเพมประสทธภาพการท างานของหวใจและหลอดเลอดไดดขน ท าใหสามารถควบคมโรคความดนโลหตสง (อาภรณ ดนาน และคณะ, 2558; American Heart Association, 2014; World Health Organization, 2014)

ผลการศกษาครงนสอดคลองกบกบการศกษาของ Sangter และคณะ ทพบวาการใชโปรแกรมโคชสขภาพรวมกบการใชเครองนบกาวท าใหผปวยโรคหวใจและหลอดเลอดทมอาการคงทมการเคลอนไหวมากขน ท าใหดชนมวลกายลดลง Segher และคณะ (2014) ใชโปรแกรมโคชสขภาพ ท าใหผใหญทออกก าลงกายนอย ออกก าลงกายเพมขน Wonpiriyayothar และคณะ (2011) พบวาหลงการใชโปรแกรมโคชสขภาพท าใหผปวยโรคหวใจลมเหลวลดอาการเหนอยลงและมสมรรถนะทางกายดขน สวน Holmes-Rovner และคณะ พบวา โปรแกรมโคชสขภาพ ท าใหผปวยโรคหวใจขาดเลอดแบบเฉยบพลนมการเคลอนไหวเพมขนและมคณภาพชวตดขน นอกจากนนการศกษาของ Ogedebe และคณะ (2013) พบวา ผสงอายทมโรคความดนโลหตสงหลงเขาโปรแกรมโคชสขภาพมความดนโลหตลดลงและมการเคลอนไหวรางกายมากขน

22

ผลจากการศกษาครงนเปนไปตามสมมตฐานทตงไว แตอยางไรกตามขอจ ากดของการศกษาครงนคอการตดตามกลมตวอยางระยะยาว และการวดผลลพททเปนเปาหมายหลก เชน การตดตามการเปลยนแปลงของระดบความดนโลหต ซงตองใชเวลานาน เปนตน ขอเสนอแนะ

การวจยครงนมงเนนใหผปวยเกดความร ความเขาใจ เสรมสมรรถนะและสามารถจดการตนเองเพอควบคมความดนโลหต ลดและแกไขปจจยเสยงของโรคความดนโลหต ปองกนภาวะแทรกซอน มองหาแนวทางการในการจดการการเจบปวยของผปวยโรคความดนโลหตสง ผลของโปรแกรมนบวาไดผลดในระดบหนง ซงนอกจากจะเกดผลลพทโดยตรงตอผปวยและครอบครวแลว ยงสงผลโดยออมโดยพาะคาใชจายทจะเกดขนจากการรกษาและจากภาวะแทรกซอนทตามมาในอนาคต ผปวยสวนใหญใชสทธรกษาดวยบตรทอง (30บาท) ซงรบผดชอบโดยรฐบาล

ขอเสนอแนะจากผลการวจย ไดแก

1. ควรน าโปรแกรมลดความเสยงและเพมคณภาพชวตของผปวยโรคความดนโลหตสงทสรางขนจากหลกฐานเชงประจกษน ไปใชในผปวยโรคความดนโลหตสงในจ านวนทมากขน

2. ควรน าโปรแกรมลดความเสยงและเพมคณภาพชวตของผปวยโรคความดนโลหตสงนไปใชกบกลมตวอยางเปนระยะเวลายาวนานขน เพอดความเปลยนแปลงของผลลพททเกดทงทางตรงและทางออม

23

เอกสารอางอง

ประเจษฏ เรองกาญจนเศรษฐ. (2552). Hypertension. ใน จนทราภา ศรสวสด, ประเจษฎ เรองกาญจนเศรษฐ, ธนะพนธ พบลยบรรณกจ และวชย ประยรววฒน (บรรณาธการ), การดแลผปวยนอกทางอายรศาสตร (หนา 253-279).กรงเทพฯ: นาอกษร.

ทพาพนธ สงฆะพงษ และคณะ. (2546). ผลของการสอนแนะและการสะทอนคดตอความสามารถใน การปฏบตการพยาบาลและความพงพอใจในการจดการเรยนการสอนของนกศกษาพยาบาล. สารศรราช, 55(12), 721-731.

รงระว นาวเจรญ ยพน องสโรจน และ สรยพร ธรศลป. (2552). ผลของระบบการพยาบาลชแนะแบบ หลากหลายตอภาวะแทรกซอนและความพงพอใจในผเปนเบาหวานชนดท 2. จดหมายเหตทางการแพทย

แพทยสมาคมแหงประเทศไทยในพระราชปถมป. 92(8),1102-1112. ลวรรณ อนนาภรกษ. (2552). การพยาบาลผสงอายทมปญหาระบบประสาทและอน ๆ. พมพครงท 2. กรงเทพฯ:

บรษทบญศรการพมพ จ ากด. สรย จนทรโมล. (2543). กลวธทางสขภาพ (พมพครงท 3). กรงเทพฯ : มปท. สมาคมโรคความดนโลหตสงแหงประเทศไทย, “แนวทางการรกษาโรคความดนโลหตสงในเวชปฏบตทวไป” วนท

สบคนขอมล 30 มนาคม 2553, เขาถงไดจาก www.thaihypertension.org. ส านกนโยบายและยทธศาสตร ส านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข. (2554). แผนยทธศาสตรสขภาพดวถชวตไทย

พ.ศ. 2554-2563. ส านกนโยบายและยทธศาสตร ส านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข. กรงเทพฯ :โรงพมพส านกพระพทธศาสนาแหงชาต.

อมพร วรภมร. (2554). พฤตกรรมการควบคมความดนโลหตของผโรคความดนโลหตสง โรงพยาบาล บานโพธ จงหวดฉะเชงเทรา. วทยานพนธพยาบาลศาตรมหาบณฑต สาขาการพยาบาล ผใหญ มหาวทยาลยบรพา. อาภรณ ดนาน สงวน ธาน วชราภรณ สมนวงศ สมสมย รตนกรฑากล และ ชชวาล วตนกล (2558). การลด

ปจจยเสยงและสงเสรมคณภาพชวตของผปวยโรคความดนโลหตสง (ระยะท 1). รายงานวจย. คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา.

American Heart Association. (2014). The benefits of daily physical activity. Retrieved html?identifier=:764. December 28, 2014, from http://www. Americanheart.org/presenter.

Allen , J., et al. (2011). COACH trial: A randomized controlled trial of nurse practitioner/ community health worker cardiovascular disease risk reduction in urban community health center: Rationale and design. Contemporary Clinical trials, 32, 403-411.

Beare, P., & Myers, J. (1990). Principles and practice of Adult Health Nursing. St. Louis: C.V. Mosby.

Beulens, J., Rimm E., Ascherio, A, et al. (2007). Alcohol consumption and risk for coronary heart disease among men with hypertension. Ann Intern Med, 146:10-19.

Blanchard, P. N., & Thacker, J. W. (2004). Effective training systems strategies and practice (2thed.). New jersey: Peason Education.

24

Bravata , D. et.al. (2007X). Using Pedometor increasing physical activity. JAMA., 2296-2304. Campbell N, Young ER, Drouin D, Legowski B, Adams MA, Farrell J, et al. (2012). A framework for

discussion on how to improve prevention, management and control of hypertension in Canada. Can J Cardiol;28(3):262-9.

Chobanian, A., V., Barkris, G., L., Black, H., R., Cushman, W., C., Green, L., A., Izzo, J., r., et., al. (2003). The Seventh Report of the Joint National Committee on Prevention, Detection, Evaluation, and Treatment of High Blood Pressure: The JNC 7 report. JAMA, 289 :2560-2572.

Clarke, E. B., & Spross, J. A. (1996). Expert coaching and guidance. In A. B. Hamric, J. A. Spross, & C. M. Hanson (Eds.), Advanced Practice Nursing : An Intregrative Approach. Philadelphia : W.B. Saunders.

Conlin, P., Chow, D., Miller I, Svetkey, L., Lin, P., Harsha, D., Moore, T., Sacks, F., & Appel, L. (2000). The Effect of Dietary Patterns on Blood Pressure Control in Hypertensive Patients: Results From the Dietary Approaches to Stop Hypertension (DASH) Trial. American Journal of Hypertension, 13.

Eaton, J., & Johnson, R. (2001). Coaching Successfully. London : DK Books.

Harris, D., & McLean, R. (2006). Health coaching. In D. Rakel., & N. Faass (Eds.),

Complementary Medicine in Clinical Practice (pp. 177-183). Sudbury, MA:

Jones and Bartlett.

Hinderliter, A., Sherwood, A., Gullette, E. C. D., Babyak, M., Waugh, R., Georgiades, A., & Blumenthal, J. (2002). Reduction of Left Ventricular Hypertrophy After Exercise and Weight Loss in Overweight Patients With Mild Hypertension, Arch intern med 162.

Holmes-Rovner, M., et al. (2008). Does Outpatient Telephone Coaching Add to Hospital Quality Improvement Following Hospitalization for Acute Coronary Syndrome? J Gen Intern Med, 23(9): 1464–1470.

Joint National Committee. (2003). The seventh report of the Joint National Committee on prevention, detection, evaluation, and treatment high blood pressure: National high blood pressure education program. Retrived May 5, 2004, from http///www.nhbl.nih.gov/ guidelines/ hypertension/ Express.pdf,

Kaplan, N. (2006). “Kaplan’s clinical hypertension” (9th ed.), Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins.

Kirshner, H. (2009). Vascular dementia: a review of recent evidence for prevention and treatment. Current neurology and neuroscience reports. 9;9(6): 437-42.

Leventhal, H., Meyer, D. and Nerenz, D. (1980). The common sense model of illness danger. In: Rachman, S. (Ed.), Medical psychology, Vol. 2. pp. 7–30. Pergaman, New York.

25

Liehr, P., Meininger, J. C., Vogler, R., Chan, W., Frazier, L., Smalling, S., & Fuentes, F. “Adding story-centered care to standard lifestyle intervention for people with Stage 1 hypertension, Applied Nursing Research, 19.

McMurray, S. D., Johnson, G., Davis, S. & McDougall, K. (2002). Diabetes education and care management significantly improve patient outcome in the dialysis unit. Americans journal of kidney diseases, 40(3), 566-575. Ogedegbe, G. et al. (2013). The counseling older adults to control hypertension (COACH) trial:

Design and Methodology of a group –based lifestyle intervention for hypertensive minority older adults. Contemporary Clinical Trial, 35, 70-79.

Pender, N., Murdaugh, C. & Parsons, M. (2006). Health Promotion in Nursing Practice. 5th ed. New Jersey : Pearson Education, Inc.

Pimenta, E., Gaddam, K. K., Oparil, S., Aban, I., Husain, S., Dell'Italia, L. J., & Calhoun, D. A, (2009). “Effects of Dietary Sodium Reduction on Blood Pressure in Subjects With Resistant Hypertension: Results From a Randomized Trial”, Hypertension, 54.

Sangster, J., Furber, S., Allman-Farinelli, M., Phongsavan, P., Redfern, J., Haas, M., & Bauman, A. (2015). Effectiveness of a Pedometer-Based Telephone Coaching Program on Weight and Physical Activity for People Referred to a Cardiac Rehabilitation Program: A randomized controlled. Journal of Cardiopulmonary Rehabilitation & Prevention, 35(2), 124-129. Seghers, J., Van Hoecke, A., Schotte, A., Opdenacker, J., & Boen, F. (2014). The Added Value of a

Brief Self-Efficacy Coaching on the Effectiveness of a 12-Week Physical Activity Program. Journal of Physical Activity & Health, 11(1), 18-29.

Vale, M. J., Jelinek., M. V., Best., J. D., Dart, A. M., Grigg, L. E., Hare, D. L., Ho, B. P., Newman, R. W., & McNeil, J. J. (2003). Coaching patients on achieving

cardiovascular health (COACH). Arch inter med, 163, 2775-2783. Whittemore, R., Melkus, G. D., Sullivan, A. & Grey, M. (2004). A nurse-coaching

intervention for women with type 2 diabetes. The diabetes educator, 30(5), 795-804. Wolever, R., et al. (2011) Integrative health coaching: An organization case study. EXPLORE, 7, 1,

30-36. World Health Organization (2013) [website]. World Health Day—7 April 2013. Geneva, Switz:

World Health Organization; 2013. Available from: www.who.int/world-health-day/en/. Accessed 2015 Sep.

Wongpiriyayothar, A. ,Piamjariyakul, U., & Williams, P. D. (2010). Effect of patient teaching, educational materials and coaching using telephone on dyspnea and physical functioning among person with heart failure. Applied Nursing

26

Research, xx, xxx-xxx.

ภาคผนวก

28

ภาคผนวก A

โปรแกรมการฟนฟสมรรถภาพหวใจและสงเสรมคณภาพชวตผปวยกลมโรคหวใจ

สปดาหท ครงท รายละเอยด สถานท อปกรณ 1 1 1. ผวจยหรอผชวยวจยคดเลอกผปวยเพอเขาโปรแกรม

ตามคณสมบตทก าหนด 2. ใหขอมลเกยวกบโครงการวจยและรบสมครผปวย

เขาโครงการวจย 3. ใหผปวยพบแพทยเพอประเมนภาวะสขภาพและขอ

ความเหนวาผปวยมความพรอมทจะฟนฟหวใจตามโปรแกรมทก าหนด

4. ผวจยใหกลมตวอยางลงนามในใบยนยอมเขารวมวจย

5. ผวจยเกบขอมล โดยใชแบบสอบถามพฤตกรรมสขภาพ และแบบวดคณภาพชวตฉบบยอ

6. ผวจยใหความรเกยวกบโรคและการดแลตนเองส าหรบผปวยกลมโรคหวใจ โดยใชเวลาประมาณ 30-40 นาท

7. ผวจยสอนวธการจบชพจร 8. ผวจยขอทอย เบอรโทรศพทและแผนทบานกลม

ตวอยางเพอใชในการตดตอในอนาคต

โรงพยาบาลสมเดจพระบรมราชเทว ณ ศรราชา

1. แบบสอบถามพฤตกรรมสขภาพ และแบบวดคณภาพชวต

2. วดทศนเรอง การฟนฟหวใจดวยตนเอง

3. ใบยนยอมเขารวมการวจย

2 1. ผวจยพบกลมตวอยางทบาน 2. ผวจยประเมนภาวะสขภาพ สภาพแวดลอมทบาน

และความพรอมในการเดน 3. ผวจยสอนวธเดนทถกตอง การสงเกตความผดปกต

และการจดการความผดปกตเบองตน 4. ผวจยแนะน าวธการใชเครองมอนบกาว เพอใช

ประกอบในการออกก าลงกายตามโปรแกรม 5. ผวจยฝกการเดนทถกตอง 10-15 นาท วธประเมน

ความผดปกตและการแกปญหา

บานผปวย 1. เครองวดความดนโลหตและชพจร

2. เครองนบกาว 3. คมอการปฏบตตว

2 1 1. ผวจยประเมนการเดน ปญหาและอปสรรค ถาหากพบปญหา นกวจยชวยกลมตวอยางวเคราะหสาเหตและหาวธการแกปญหาอยางเหมาะสม

2. ผวจยประเมนพฤตกรรมการรบประทานอาหาร ชนดและปรมาณอาหารทรบประทานในชวตประจ าวน

ทบาน 1. เครองวดความดนโลหตและชพจร 2. เครองนบกาว 3. คมอการปฏบตตว

29

3. ผวจยสอนแนวทางในการปรบพฤตกรรมการรบประทานอาหารทเหมาะสม

2 1. ผวจยโทรศพทตดตามผล ปญหาและอปสรรค 1.1 การเดน 1.2 การปรบพฤตกรรมการรบประทานอาหาร 2. ถาหากพบปญหาและอปสรรค ผวจยชวยกลม

ตวอยางวเคราะหสาเหตและหาวธการแกปญหาอยางเหมาะสม

โทรศพท

3 1 1. ผวจยประเมนปญหาและอปสรรคของการเดน การปรบพฤตกรรมการรบประทานอาหาร

2. ผวจยถาหากพบปญหา นกวจยชวยกลมตวอยางวเคราะหสาเหตและหาวธการแกปญหาอยางเหมาะสม

3. ผวจยประเมนพฤตกรรมการจดการความเครยดและพฤตกรรมเสยง

4. ผวจยสอนแนวทางในการปรบพฤตกรรมการจดการความเครยดและพฤตกรรมเสยง

ทบาน 1. เครองวดความดนโลหตและชพจร 2. คมอการปฏบตตว

2 1. ผวจยตดตามผลการปรบพฤตกรรมการเดน การรบประทานอาหารการจดการความเครยดและพฤตกรรมเสยง

2. ผวจยถาหากพบปญหา นกวจยชวยกลมตวอยางวเคราะหสาเหตและหาวธการแกปญหาอยางเหมาะสม

โทรศพท

4 1 1. ผวจยตดตามผลการปรบพฤตกรรมการเดน การรบประทานอาหารการจดการความเครยดและพฤตกรรมเสยง

2. ผวจยถาหากพบปญหา นกวจยชวยกลมตวอยางวเคราะหสาเหตและหาวธการแกปญหาอยางเหมาะสม

ทบาน 1. เครองวดความดนโลหตและชพจร 2. เครองนบกาว

2 1. ผวจยใหกลมตวอยางตอบแบบสอบถามพฤตกรรมสขภาพ 2. ผวจยประเมนภาวะสขภาพ 3. ผวจยประเมนผลจากเครองนบกาว

โรงพยาบาลสมเดจพระบรมราชเทว ณ ศรราชา หรอทบาน

1. แบบสอบถามพฤตกรรมสขภาพ 2. แบบสอบถามคณภาพชวต 3. เครองวดความดนโลหตและชพจร

30

ภาคผนวก B

คมอผปวย

เพอการฟนฟและสงเสรมสมรรถภาพหวใจ

คณะผจดท า

คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา รองศาสตราจารย ดร. อาภรณ ดนาน

ผชวยศาสตราจารย ดร. สมสมย รตนกรฑากล ผชวยศาสตราจารย วชราภรณ สมนวงศ

โรงพยาบาลสมเดจพระบรมราชเทว ณ ศรราชา

นายแพทยชชวาล วตนะกล

เอกสารคมอผปวยฉบบนเปนสวนหนงของแผนงานวจย “การลดปจจยเสยงและสงเสรมคณภาพชวตของผปวยกลมโรคหวใจ” ไดรบทนสนบสนนการวจยจากงบประมาณรายได (เงนอดหนนจากรฐบาล) มหาวทยาลยบรพา ประจ าปงบประมาณ พ.ศ. ๒๕๕๗

31

มารจกหวใจกนเถอะ

หวใจ เปนอวยวะทส าคญของมนษยเนองจากท าหนาทสบฉดเลอดไปเลยงตามสวนตาง ๆ ของรางกาย หวใจมขนาดเทาก าปน ตงอยภายในชองอกคอนไปทางดานซายและอยระหวางปอดทง 2 ขาง การหวใจท างานของหวใจมกลไกทสลบซบซอนจากการท างานรวมกนของระบบประสาทอตโนมต กระแสไฟฟาของหวใจ ปฏกรยาของเกลอแรเพอควบคมใหกลามเนอหวใจบบและคลายตวเพอน าออกซเจนไปเลยงตามสวนตาง ๆ ของรางกาย การท างานของหวใจสามารถตรวจสอบจากชพจรซงในคนปกตชพจรจะอยระหวาง 60-110 ครงตอนาท

โรคของหวใจทตองการการฟนฟ 1. โรคความดนโลหตสง ปจจบนโรคความดนโลหตสงเปนปญหาทคกคามสขภาพของคนไทย โดยเนองจากพบอตราการเกดและอตราการตายทเพมขนอยางตอเนอง รวมทงท าใหเกดภาวะแทรกซอนทสงผลกระทบทงตอผปวย ครอบครวและสงคม ท าใหตองสญเสยทรพยากรอยางมหาศาลในการดแลรกษาผปวยอยางตอเนอง จากสถตของกระทรวงสาธารณสขพบผปวยโรคความดนโลหตสงทวประเทศ จ านวน 445,300 คน (ยกเวนกรงเทพฯ ) พบอตราการตาย 24.3 ตอประชากรแสนราย หากไมไดรบการรกษาทเหมาะสมผปวยโรคความดนโลหตสงมโอกาสเกดโรคหลอดเลอดหวใจขาดเลอดมากกวาคนปกตเพมขน 3 เทา และมโอกาสเกดโรคหวใจวายเพมขน 6 เทา มความเสยงตอการเกดอมพฤกษ อมพาตไดมากกวาคนปกตเพมขน 7 เทา จากการส ารวจภาวะสขภาพของคนไทยทมอายมากกวา 15 ป พบวา คนไทยทมปจจยเสยงตอการเปนโรคความดนโลหตสง เชน มโรคอวน มภาวะไขมนในเลอดสง เปนโรคเบาหวาน โดยเพมขนจากรอยละ 7.6 ในป 2547 เปน รอยละ 8.4 ในป 2552 รวมทงพบวาพฤตกรรมเสยงตอสขภาพของคนไทย เชน ชอบรบประทานอาหารทมไขมนสง อาหารหวานจด เคมจด ชอบเครองดมทมรสหวาน ขาดการออก

32

ก าลงกาย สบบหรและดมสรา ใชชวตแบบเรงรบแขงขน ซงปจจยตาง ๆ ดงกลาวเปนปจจยทเพมอตราการเกดโรคความดนโลหตสงไดโดยตรง 2. โรคกลามเนอหวใจขาดเลอด กลามเนอหวใจขาดเลอดเปนปญหาสขภาพทส าคญปญหาหนงของคนไทยเนองจากมอตราการเกดอตราเพมขนอยางตอเนองและเปนสาเหตการการในอนดบตน ๆ ของคนไทย จากสถตของกระทรวงสาธารณสขพบผปวยโรคกลามเนอหวใจขาดเลอดเพมขนจาก 102,520 ราย ในป พ.ศ. 2546 และเพมเปน 103,352 ราย ในป พ.ศ. 2547 และมอตราการตายเพมจาก 10.1 รายตอประชากรแสนราย ในป พ.ศ. 2543 เปน 17.7 รายตอประชากรแสนราย ในป 2547 สาเหตหลกมาจากการแขงตวของหลอดเลอด มไขมนทผนงหลอดเลอดแดงทไปเลยงกลามเนอหวใจ ท าใหหลอดเลอดแดงตบแคบและเลอดไมสามารถไปเลยงหวใจไดอยางเตมท นอกจากนนยงมปจจยสงเสรมใหเกดโรคหวใจขาดเลอด ไดแก โรคอวน มภาวะไขมนในเลอดสง เปนโรคเบาหวาน จากการส ารวจภาวะสขภาพของคนไทยทมอายมากกวา 15 ป พบคนไทยมโรคอวน มภาวะไขมนในเลอดสง เปนโรคเบาหวาน รอยละ 7.6 ในป พ.ศ. 2547 เพมขนเปนรอยละ 8.4 ในป พ.ศ. 2552 รวมทงยงพบวาคนไทยจ านวนมากมพฤตกรรมเสยงตอสขภาพ เชน ชอบรบประทานอาหารทมไขมนสง อาหารหวานจด เคมจด ชอบเครองดมทมรสหวาน ขาดการออกก าลงกาย สบบหรและดมสรา ซงปจจยตาง ๆ ดงกลาวเปนปจจยทเพมอตราการเกดโรคกลามเนอหวใจขาดเลอด 3. โรคหวใจวายหรอหวใจลมเหลว ถงแมวาจะพบสถตและขอมลเกยวกบผปวยภาวะหวใจวายในกลมคนไทยยงมนอยแตเนองจากภาวะหวใจวายมกมความเกยวเนองกบโรคความดนโลหตสงและกลามเนอหวใจขาดเลอดซงมแนวโนมสงขนอยางตอเนอง จงคาดการณวาอตราของการเกดโรคหวใจวายจะมแนวโนมสงขนในอนาคต โรคหวใจวายสวนใหญเกดจากประสทธภาพการท างานของหวใจและหลอดเลอดทลดลง โดยพบไดบอยในผใหญชวงอาย 50 - 59 ป อตราการเกดโรคจะเพมสงขนตามอาย โดยเฉพาะในชวงอาย 80 - 89 ป ผทปวยดวยโรคนประมาณรอยละ 47 จะกลบเขานอนรกษาซ าในโรงพยาบาลภายใน 3 เดอน ถามอาการไมรนแรงจะมโอกาสเสยชวตรอยละ 5-10

33

แตถามอาการรนแรงมากจะมโอกาสเสยชวตเพมสงขนถงรอยละ 30-50 อตราการตายสวนใหญจะเกดขนสงภายใน 5 ปหลงการวนจฉยโรค คณภาพชวตของผทมภาวะหวใจวายขนอยกบความรนแรงของโรค การปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ การจดการปจจยเสยงและการดแลตนเอง

การท างานของหวใจหลงเจบปวย ภายหลงเจบปวยดวยโรคความดนโลหตสง โรคกลามเนอหวใจขาดเลอด โรคหวใจวาย หวใจจะปรบตวเพอใหสามารถท างานไดใกลเคยงภาวะปกตกอนการเจบปวย การเปลยนแปลงทพบไดบอย ไดแก 2.1 เพมอตราการเตนของหวใจ เปนกลไกชดเชยทเกดไดในทนททนใดทเกดจากการท างานของของระบบประสาท 2.2 เพมความดนโลหต นอกจากจะเพมอตราการเตนของหวใจแลว รางกายยงปรบตวโดยเพมการหดตวของหลอดเลอดทวรางกายและพยายามท าใหเลอดด าไหลกลบสหวใจมากขน สงผลท าใหความดนโลหตสงขน 2.3 กลามเนอของหวใจยดขยาย จากการท างานของระบบประสาทอตโนมตเพอบบเลอดไปเลยงรางกายเพมขน แตในขณะทกลามเนอหวใจออนแอ หวใจจะบบตวไดลดลง 2.4 เพมการหดตวของหลอดเลอดแดง ใหมเลอดมาสหวใจมากขนจะไดชวยคงความดนโลหตและชวยเพมปรมาณออกซเจน ภายใตภาวะทมเลอดออกจากหวใจนอยลง หวใจจงตองท างานมากขน 2.5 เพมการกกเกบน าและเกลอในรางกาย ในภาวะทมเลอดออกจากหวใจลดลง จะท าใหมปรมาณเลอดไปเลยงไตลดลง ไตจะท างานไดนอยลงและเกดภาวะไตวายในทสด ซงในภาวะทหวใจวายรางกายจะหลงฮอรโมนทมฤทธเกบกกน า จงท าใหปรมาณเลอดในหลอดเลอดเพมขน 2.6 เพมขนาดของหวใจ โดยเพมขนาดของกลามเนอ ซงสามารถเกดขนไดทงกลามเนอหวใจหองบนหรอหองลางหรอทงสองสวน การเพมขนาดของกลามเนอหวใจจะท าใหความสามารถในการบบตวของกลามเนอหวใจลดลง ดงนน

34

เลอดทสบฉดไปเลยงสวนตาง ๆ ของรางกายจงลดลง รางกายจงไดรบออกซเจนไมเพยงพอตอความตองการของรางกาย ซงการปรบตวดงกลาวขนอยกบพยาธสภาพทหวใจและหลอดเลอด กลไกการชดเชยตาง ๆ ดงกลาวจะมการเปลยนแปลงทไมสามารถควบคมได เชน การเพมขนาดของกลามเนอหวใจ และกลไกสามารถควบคมได เชน การกกเกบน าและเกลอแรทสามารถควบคมไดดวยวธการควบคมอาหารและน า ดงนน ผทมปญหาหวใจและหลอดเลอด ควรมความร ความเขาใจ ในการควบคมกลไกล ดงกลาวเพอท าใหคณภาพชวตดขนทสงผลกระทบโดยตรงตอการท างานของหวใจ

การดแลหวใจดวยตนเองดวยการฟนฟหวใจ

การฟนฟหวใจดวยตนเองจะเนนการลดการความเสยงและชวยประคบประคองการท างานของหวใจใหเตมศกยภาพ การฟนฟหวใจจะประกอบดวยกจกรรมหลก ไดแก การประเมนการท างานของหวใจ การรบประทานอาหารทเหมาะกบคนทมโรคหวใจ การออกก าลงกายทเหมาะกบคนทมโรคหวใจ การลดหรอจดการความเครยด การกนยาและพบแพทยตามนด โดยใชเทคนคงาย ๆ ดงตอไปน

1. การประเมนการท างานของหวใจและอาการผดปกต ผปวยโรคหวใจสามารถท าไดดวยตนเองเพอทราบปญหาทเกดขนกบตนเอง สามารถจดการแกไขปองกนอนตรายถงแกชวตได ถาผปวยทราบถงวธการประเมน อาการ อาการแสดงทเกดขน รวมทงสามารถแปลความหมายสงทเกดขนกบตนเองได สงทผปวยโรคหวใจควรประเมนไดดวยตนเอง ไดแก

1.1 การประเมนชพจรหรอการคล าชพจร ขณะคล าชพจรใหสงเกตอตราการเตน ความแรง ความเบา ความสม าเสมอหรอไมสม าเสมอ การคล าชพจรควรค าเพอเปรยบเทยบความแรงของชพจรทคล าทง 2 ขาง ต าแหนงทควรคล าคอ ต าแหนงบรเวณขอมอเปนต าแหนงทนยมมากทสด รองลงมาไดแกต าแหนงขอพบของแขน สวนต าแหนงเสนเลอดคอนขางใหญทคล าไดงาย คอ

35

ต าแหนงบรเวณตนคอ มกจะใชคล าในกรณทคล าเสนเลอดอนแลวไมพบชพขจร ชพจรทปกตควรคล าไดประมาณ 60 – 110 ครงตอนาท วธการคล าชพจร โดยใชนวช นวกลาง และนวนาง ใชนวกลางสมผสกบชพจรไดมากกวาอก 1 นว อยาใชนวหวแมมอ ใหอวยวะสวนทจบ วางลงราบๆ โดยมทหนน อยายกแขนผปวยขนจบ การนบชพจรควรใชเวลาครงนาทหรอ 1 นาท ถาผปวยเปนโรคหวใจ ตองนบทง 2 ขาง และนบใหเตม 1 นาท ถาสงสยหรอไมแนใจควรเรมนบใหม

1.2 ประเมนอาการหายใจล าบาก พบไดบอย เปนการหายใจไดตนหรอหายใจไดล าบาก ซงเปนอาการทแสดงวารางกายก าลงเผชญกบอนตราย สาเหตทท าใหเกดอาการหายใจล าบากในผปวยโรคหวใจ คอปอดมเลอดคงและการเพมความดนในหลอดเลอดแดง ท าใหผปวยมอาการหายใจล าบากขณะพกหรอและขณะออกแรง อาการจะหายไปเมอไดพก บางรายอาจมอาการหายใจล าบากเมอนอนราบ หรอมอาการหายใจล าบากในตอนกลางคน ซงผปวยสามารถประเมนอาการเหนอยหอบไดจากการทตองออก

แรง รสกหายใจไมพอ ไมเตมอม ไมโลง หายใจไมทนหรอตองใชกลามเนอชวยในการหายใจและไมสามารถท ากจกรรมตาง ๆ ได

1.3 ประเมนอาการบวมและน าหนกตวเพมขน เปนอาการทพบไดบอย เนองจากเลอดคงตามหลอดเลอดสวนปลายหรอสวนต าของรางกายแสดงถงการไหลกลบของเลอดเขาสหวใจไดไมด ในระยะแรกอาจสงเกตไมเหน แตจะทราบไดจากการชงน าหนกตว เมอมอาการหวใจรนแรงมากขนจะสงเกตอาการบวมไดงาย

ขน บางรายอาจจะบวมทงตว โดยสงเกตจากบรเวณแขน ขา ใบหนา อวยวะสบพนธ หนาอก และมภาวะทองมาน ผปวยสามารถประเมนโดยการชงน าหนก หรอสงเกตอาการบวมกดบมทหลงเทา ขอเทา หนาแขง เมอนงหรอยนเปนเวลานาน ๆ ถาอาการไมรนแรงจะสามารถคนสสภาพปกตได แตหากมอาการรนแรงมากจะมอาการบวมกดบมและไมสามารถคนส

สภาพปกตได

36

1.4 ประเมนอาการใจสน เปนอาการทผปวยรสกสนในอกหรอมการเตนผดปกตของหวใจ ผปวยมกจะรสกเหมอนหวใจเตนเรว มการกระโดดหรอคลายสะดดของจงหวะการเตน หรอมอาการวบคลายหวใจหยดเตนมอาการหวใจเตนแรง ซงอาการใจสนเกดไดจากหลายสาเหต เชน จากการเตนผดจงหวะทงชนดเตนชาและเรว จากการบบตวของหวใจทแรงมาก (เหมอนกบความรสกเมอดมชา กาแฟ หรอขณะมความเครยดสงของอารมณและรางกาย) หรอมการเพมปรมาตรเลอดทหวใจบบออกแตละครงผปวยสามารถประเมนอาการใจสน โดยการคล าชพจร เพอดอตราการเตน ความแรง ความเบา ความสม าเสมอ การคล าชพจรควรเปรยบเทยบความแรงของชพจรทคล าไดทง 2 ขาง

1.5 ประเมนอาการเจบหนาอก อาจเกดขนไดหลายสาเหต เชน จากปอด จตใจ ทางเดนอาหาร กลามเนอและกระดก ซงแตละสาเหตมกลไก ลกษณะการเกด ความรนแรงและอนตรายทแตกตางกน แตอาการเจบหนาอกทเกดจากหวใจ จะมลกษณะการเจบอกแนน เจบแนนทมบรเวณกวาง ไมสามารถระบขอบเขตไดอยางชดเจน และอาจเจบราวไปยงสวนอนทอยไกลออกไปจากต าแหนงเดม เชน ตนแขน ไหล หลงขากรรไกร หรอกราม ซงการเจบหนาอกจากหวใจจะท าใหหวใจไดรบออกซเจนไมเพยงพอ ซงผปวยสามารถประเมนไดดวยตนเองจากลกษณะของความเจบปวดทเปนแบบถกบบรด อดอดในหนาอก อาการปวดมกจะคอย ๆ เพมขน แมขณะพกอาการเจบปวดกไมลดลง ต าแหนงทเจบ มกเปนบรเวณใตกระดกหนาอก คอนมาทางซายทเจบปวดจะกวาง ไมสามารถชจดเจบปวดทชดเจนได ระยะเวลาของอาการปวดเจบแนนหนาอก จะมเวลาไมต ากวาครงนาทและไมนานกวา 30 นาท สวนใหญอาการปวดจะหายไปในเวลา 5 – 15 นาท

37

2. บรโภคอาหารและน าทเหมาะกบคนทมโรคหวใจ การรบประทานอาหารเฉพาะโรคทเหมาะสมกบโรคหวใจ จะสามารถลดความรนแรงของโรคหวใจทเกดขนได การปฏบตตวในการรบประทานอาหารเฉพาะโรคทเหมาะสม ดงน

2.1 จ ากดอาหารทมรสเคม/ เกลอโซเดยม ผปวยจ าเปนตองจ ากดอาหารทมรสเคม หรออาหารมปรมาณโซเดยมหรอเกลอแกงสง ท าใหดงน าเขาสหลอดเลอดมากขน ท าใหของเหลวในรางกายมปรมาตรมากขน ระดบความดนโลหตจะสงขน หวใจจงตองท างานหนกมากขน ผปวยมแนวโนมจะเกดภาวะหวใจวาย บวม หรอหอบเหนอยตามมาได ผปวยโรคหวใจควรหลกเลยงการรบประทานอาหารทมรสเคม หรอรบประทานอาหารทรสเคมนอยทสดเทาทจะท าได ควรจ ากดเกลอรบประทานไมเกนวนละ 1 ชอนชา ควรหลกเลยงหลกเลยงปลาเคม อาหารส าเรจรป อาหารกระปอง อาหารหมกดองตางๆ เตาเจยว ซอสรสเคม กะป ผงชรส ผงกนบด เปนตน 2.2 จ ากดอาหารทไขมนสง หลกเลยงการรบประทานไขมนอมตวเพราะจะเพมโคเลสเตอรอลในรางกาย ท าใหหลอดเลอดตบแคบ แขงและเปราะขาดความยดหยน ท าใหโรคหวใจรนแรงเพมมากขน ดงนน อาหารทมไขมนสงทควรหลกเลยง ไดแก อาหารประเภทเนอสตวปนมน เชน หมสามชน ขาหม เนอหม หรอเนอววตดมน หนงไก หนงเปด เครองในสตว สมองสตว ไขมนจากสตวเชน น ามนหม เนย นม และผลตภณฑจากนม เชน โยเกรต น ามนพชบางชนด ไดแกน ามนมะพราว น ามนปาลม และกะท อาหารทะเลบางชนดเชน ปลาหมก กง หอยนางรม เปนตน หลกเลยงการประกอบอาหาร โดยการทอดหรอผด อาหารจานดวนบางชนดเชน พซซา เปนตน ควรปรงอาหารดวยการตมหรอนงแทน 2.3 อาหารประเภทโปรตน ผปวยโรคหลอดเลอดหวใจควรรบประทานอาหารโปรตน โดยเฉพาะประเภทเนอปลาเนองจากมไขมนต า ยอยงาย และมกรดไขมน และควรรบประทานโปรตนจากถวประเภทตางๆ ซงสามารถลดระดบโคเลสเตอรอลในเลอดไดประมาณรอยละ 5 เมอเปรยบเทยบกบโปรตน

38

จากสตว 2.4 เลอกอาหารประเภทคารโบไฮเดรต ควรเปนคารโบไฮเดรตทไมผานกระบวนการ ไดแก ขาว แปง ธญพชตางๆ หลกเลยงอาหารและเครองดมทมรสหวานจด

เชน น าอดลม ขนมหวาน ไอศกรม เนองจากจะท าใหระดบน าตาลในเลอดสง และเปลยนเปนไขมนสะสมในหลอดเลอด ท าใหหลอดเลอดตบแคบและแขงตว 2.5 รบประทานผกและผลไม ควรรบประทานผกและผลไมทสดใหมและเปนผลไม ทมรสไมหวานจด จะชวยในกระบวนการยอยและการดดซมท าใหการขบถายปกต ลดอาการทองผก ทตองใชแรงเบงมากขณะถาย ท าใหความตองการออกซเจนของกลามเนอหวใจท างานเพมมากขน จนเกดอาการเจบหนาอก ท าใหหวใจหยดเตนได นอกจากนอาหารทมเสนใยจะท าใหรสกอมเรวชวยดดซบน าตาล และชวยลดการดดซมไขมน จงสามารถควบคมระดบโคเลสเตอรอลในเลอดได 2.6 จ ากดการดมน า ในภาวะปกตควรดมน าอยางนอยวนละ 6-8 แกว แตในผปวยโรคหวใจควรดมน าประมาณ 1,500–2,000 มลลลตร การดมน ายงชวยใหระบบขบถายท างานไดดขนลดปญหาภาวะทองผก ซงผปวยตองใชแรงเบง ท าใหเพมความตองการการใชออกซเจนของกลามเนอหวใจ อาจเกดอาการเจบหนาอกได นอกจากนผปวยโรคหวใจควรสงเกตอาการน าเกนของตนเองรวมดวย เชน อาการบวม น าหนกตวขนเรว ปสสาวะ ออกนอย ตนมาหอบตอนกลางคน หรอเวลานอนใชหมอนหนนสองใบ เปนตน 2.7 งดหรอหลกเลยงเครองดมทมแอลกอฮอล ชา กาแฟ เพราะจะกระตนใหหลอดเลอดมการหดตวและเกดภาวะหวใจเตนผดปกตได

39

2.8 งดสบบหร เนองจากสารนโคตนในบหรเปนตวกระตน ทท าใหหลอดเลอดหวใจหดตวและหวใจเตนเรวขน โดยสรปผปวยโรคหวใจควรปรบเปลยนพฤตกรรมการรบประทานอาหารเพอใหเหมาะกบโรค ไดแก การรบประทานอาหารทไขมนและโคเลสเตอรอลต า รบประทานอาหารประเภทโปรตนจากเนอปลาและโปรตนจากพช จ ากดอาหารทมเกลอโซเคยม และอาหารทมรสเคม ควรรบประทานผกและผลไมทมรสไมหวานจด หลกเลยงอาหารทมรสหวานจด เครองดมทมรสหวานจด และหลกเลยงการดมเครองดมทมแอลกอฮอล และคาเฟอน

3. ออกก าลงกายทเหมาะกบคนทมโรคหวใจ การออกก าลงกายทเหมาะสมจะท าใหหวใจท างานดขน รางกายสามารถน าออกซเจนไปใชไดดขน ชวยลดอาการตางๆ ลดความเครยด เพมประสทธภาพการท างานของหวใจ ท าใหสามารถท ากจวตรประจ าวนไดดขน มสภาพจตใจและคณภาพชวตดขน ซงการออกก าลงในผปวยโรคหวใจทเหมาะสมทสด คอ “การเดน” ซงเปนสงทด สามารถท าไดงาย สะดวก ควรท าทก ๆ วนหรอเกอบทกวนอยางนอยวนละ 20-30 นาท หรอออกก าลงกายสะสม 150 นาทตอสปดาห การเดนทถกวธ สามารถท าไดทกสถานการณทงบนถนน ทางเทา หรอลวง ซงการเดนทถกตอง “ควรเดนเรว ๆ กาวเทาถ ๆ แกวงแขนแรง ๆ มความตอเนอง เดนแลวมเหงอออก” กอนเดนทกครงควรอบอนรางกาย ยดเสนยดสายเพอใหระบบตางๆในรางกายเตรยมพรอมระบบตางๆ และยงชวยปองกนการบาดเจบของกลามเนอและขอตอ เทคนคการเดนทถกวธมดงน 1) ทาเดนทเหมาะสม ศรษะและล าตวตรง ตามองตรงไปขางหนา หลกเลยงการเดนกมหนาเดน ซงทาทางเดนทดจะชวยท าใหมการหายใจไดสะดวก ลดอาการปวดตงทคอและหลง 2) จงหวะการกาวเดนควรลงสนเทากอนแลวคอยทงน าหนกตวไปขางหนา เทาหลงยกขนเพอสงตวออกไปขางหนา

40

3) ควรแกวงแขน ในทศทางตรงขามกบขา ควรใหขอศอกอยตดกบล าตวมามากทสด ซงจะชวยเผาผลาญพลงงานเพมขน และชวยในการทรงตวในขณะเดน 4) ขณะเดนตองไมเกรง หรอหอไหล ควรงอขอศอกประมาณ 90 องศา และก ามอหลวมๆ ขณะเดนออกก าลงกาย 5) เมอตองการกาวเทาใหเรวขน ควรกาวเทาใหถขนดวย ไมควรทจะสาวเทายาวเกนกวาปกต เพราะอาจท าใหเกด

การบาดเจบของกลามเนอทสะโพกหรอขาได กอนทจะหยดเดน ควรมการผอนคลาย โดยการเดนชาลงหรอยดเสนยดสายอกครงเพอชวยใหระบบตางๆ คอยๆลดการท างานลง เพอใหรางกายกลบคนสสภาวะปกต ผทเจบปวยดวยโรคหวใจตองตรวจสอบอาการปกตทอาจพบไดขณะออกก าลงกาย เชน อตราการเตนของหวใจทเพมขนจนมอาการใจสน อตราการหายใจเพมขนจนพดคยไมได เหงอออก อาการปวดเมอยกลามเนอซงมกพบใน 2-3 วนแรกของการออกก าลงกาย ผปวยโรคหวใจจะตองไมหกโหมและรขอบงชในการหยดออกก าลงกาย เชน มอาการเจบแนนหนาอก เวยนศรษะ มนงง คลนไส เหนอยมาจนพดไมออก หายใจสนๆ ถมาก ๆ เปนตะครว เมอยตว ปวดกลามเนออยางรนแรง มเหงอออกมากหลงออกก าลงกาย มอาการลา และหมดแรง เปนตน 4. การลดความเครยดและการผอนคลาย เปนกจกรรมทส าคญท าใหผปวยโรคหวใจไดผอนคลายความตงเครยด สามารถใชเวลาวางใหเกดประโยชน ความเครยดสงท าใหรางกายมการตอบสนองลดลง เทคนคในการจดการกบความเครยด ไดแก นงสมาธ อานหนงสอ ดโทรทศน นอนหลบพกผอน เปนตน กรมสขภาพจต กระทรวงสาธารณสข ไดเสนอเทคนคการผอนคลายความเครยดโดยเนนการผอนคลายกลามเนอ และการท าจตใจใหสงบ วธงายๆ สามารถท าไดดวยตวเอง ดงน

41

4.1 ฝกเกรงและคลายกลามเนอ โดยกลมกลามเนอทควรฝกเกรง คอ แขน ขา ใบหนา หนาทอง วธการฝกเกรงกลามเนอ นงในทาสบายเกรงกลามเนอไปทละกลม คางไวสก 10 วนาท แลวคลายออก จากนนกเกรงใหมสลบกนไปประมาณ 10 ครง คอยๆ ท าไปจนครบทกกลม เชน เรมจากการก ามอ และเกรงแขนทงซายขวาแลวปลอย 4.2 ฝกการหายใจ ฝกการหายใจโดยใชกลามเนอกระบงลมบรเวณหนาทองเมอหายใจเขา หนาทองจะพองออก และเมอหายใจออก หนาทองจะยบลง ซงจะรไดโดยเอามอวางไวทหนาทองแลวคอยสงเกตการหายใจเขาและหายใจออกควรหายใจเขาลกๆ และชาๆ กลนไวชวครแลวจงหายใจออกลองฝกเปนประจ าทกวน การหายใจแบบนจะชวยใหรางกายไดรบออกซเจนมากขน ท าใหสมองแจมใส รางกาย กระปรกระเปรา ไมงวงเหงาหาวนอน 4.3 การท าสมาธเบองตน โดยเลอกสถานททเงยบสงบ ไมมใครรบกวน เชน หองพระ หองนอน หองท างานทไมมคนพลกพลาน หรอมมสงบในบาน นงขดสมาธ หรอจะนงพบเพยบกได ก าหนดลมหายใจเขาออก โดยสงเกตลมทมากระทบปลายจมก หรอรมฝปากบน ใหรวาขณะนนหายใจเขาหรอออกหายใจเขาทองพอง หายใจออกทองยบ 4.4 การนอนหลบพกผอนอยางเพยงพอ การนอนหลบพกผอนชวยใหสดชน

กอนนอนควรเลอกสถานทและเครองนอนทสะอาด อากาศถายเทสะดวก อณหภมพอเหมาะ ไมมเสยงหรอแสงทรบกวน กอนนอนควรท าจตใจใหสดชน ผอนคลายเครยด 4.5 การนวด การนวดเปนการผอนคลายกลามเนอและท าใหเลอดลมสบฉดและผอนคลาย ทานวดงายๆ ทสามารถท าไดดวยตนเอง เชน การนวด

42

ศรษะ การนวดไหลคลายเครยด เปนตน 5. รบประทานยาตอเนองและพบแพทยตามนด ซงยาทผปวยโรคหวใจไดรบในความเปนจรงไมมยาตวไหนทสามารถรกษาโรคหวใจใหหายขาดได แตการรบประทานยาอยางตอเนองจะท าใหควบคมอาการของโรคหวใจไมใหมความรนแรงเพมขน โดยยาทงหมดสามารถแบงออกเปนกลมๆ ไดดงน 5.1 ยาบรรเทาอาการเจบหนาอก เชน ยาอมใตลน ยาขยายหลอดเลอด ยาตานแคลเซยม ยาทผปวยไดรบจะชวยลดความดนโลหตแลว ยาลดการบบตวและอตราการเตนของหวใจ ท าใหกลามเนอหวใจคลายตว ลดการใชออกซเจน และลดอาการเจบหนาอก ยาในกลมนตองพกพาไวตดตวตลอดเวลา 5.2 ยาตานเกรดเลอด เชน แอสไพรน โคพโดเกรล จะชวยปองกนการจบกลมของเกรดเลอด ซงจะท าใหเกดลมเลอดอดตนหลอดเลอดไดงายขน 5.3 ยาลดไขมน เนองจากภาวะไขมนสงเปนปจจยหนงทท าใหโรคมความรนแรงมากขน การลดไขมนเลอดในผปวยโรคหวใจปองกนความรนแรงของโรค

5.4 ยาควบคมการเตนของหวใจ เปนยาทชวยลดอตราการเตนหรอควบคมการเตนของหวใจใหอยางในชวงปกต ยาลดความดนเลอด เชน ยาขบปสสาวะ ยากนเบตา ยาขยายหลอดเลอด ยาตานแองจโอแทนซน เปนตน 5.5 ยาอน ๆ เชน ยาระงบปวด ยาระงบความวตกกงวล โดยถาผปวยโรคหวใจม

อาการเครยดจะท าใหระบบประสาทอตโนมตท างานเพมขน ท าใหความตองการออกซเจนของผปวยเพมขนตามมา 5.6 ยารกษาโรครวม เชน ยารกษาโรคเบาหวาน ยารกษาโรคเกาต เปนตน ดงนนผปวยจงตองรบประทานยาตามแพทยสงอยางเครงครดและมาตรวจตามนดทกครงเพอตดตามอาการ ความรนแรงของโรคหวใจ และปรบยาไดอยางเหมาะสม โดยผปวยจะตองมความรความเขาใจในการรบประทานยา ทราบ

43

ผลขางเคยงของยาทตนใชรกษาเพอใหเกดความปลอดภยและไมหยดยาดวยตนเอง ผปวยโรคหวใจสวนใหญมกจะไดรบยาหลายชนด ท าใหเกดปญหาหยดยาเอง ลมรบประทานยา ดงนนผปวยโรคหวใจจงควรปฏบต ดงน

1. ควรรบประทานยาตามทแพทยสงอยางตอเนอง ไมหยดยาเอง หากพบอาการขางเคยงจากยา ตองปรกษาแพทย

2. คดวายาเปนสงจ าเปนเนองจากการรกษาโรคหวใจกลมน ไมสามารถรกษาใหหายขาดได หากเขาใจวาตนเองหายจากโรคแลว เพราะไมมอาการ และเบอหนายในการรกษา ควรปรกษาแพทยหรอบคลากรดานสขภาพ

3. ควรรบประทานใหตรงเวลา ตรงตามมออาหาร 4. ไมเพมหรอลดขนาดยาเองโดยไมปรกษาแพทย 5. หากลมรบประทานยา ไมควรน าไปรวมกบมอถดไปเพราะอาจไดรบยา

มากเกน

44

บรรณานกรม

กรมสขภาพจต. (2556). การฝกผอนคลายกลามเนอ เพอลดความเครยด. วนทคนขอมล 2 กมภาพนธ 2558, เขาถงไดจาก http://www.dmh.go.th/news/view.asp?id=323

อภชาต สคนธสรรพและรงสฤษฎ กาญจนะวณชย (2547). Heart Failure. เชยงใหม: ไอแอมออรเกไนเซอรแอนดเวอรไทซง.

วมลรตน จงเจรญ. (2551). โภชนาการและโภชนบ าบดทางการพยาบาล. สงขลา: ชานเมองการพมพ. วศาล คนธารตนกลและภารส วงศแพทย. (2543). คมอเวชศาสตรฟนฟ (พมพครงท 4). ภาควชาเวชศาสตรฟนฟ คณะแพทยศาสตร โรงพยาบาลรามาธบด มหาวทยาลยมหดล. สมาคมแพทยโรคหวใจแหงประเทศไทยในพระบรมราชปถมภรวมกบชมรมหวใจลมเหลวแหงประเทศ

ไทย. (2551). แนวทางการปฏบตมาตรฐานเพอการวนจฉยและการดแลรกษาผปวยภาวะหวใจลมเหลว. วนทคนขอมล 25 กนยายน 2551เขาถงไดจาก http://www.thaiheart.org.

สมาคมแพทยโรคหวใจแหงประเทศไทยในพระบรมราชปถมภ. (2553). แนวทางการฟนฟสภาพในผปวยโรคหวใจ. วนทคนขอมล 2 กมภาพนธ 2558 เขาถงไดจาก

http://www.thaiheart.org/images/column_1291454908/RehabGuideline.pdf สรพนธ สทธสข. (2557). แนวทางเวชปฏบตในการดแลผปวยโรคหวใจขาดเลอดในประเทศไทยฉบบ

ปรบปรง (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: สมาคมแพทยโรคหวใจแหงประเทศไทยในพระบรมราชปถมภ.

Castelein, P., & Ross, K. J. (1995). Satisfaction and cardiac lifestyle. Journal Advanced Nursing, 21(5), 498-505.

Colonna, P., Sorino, M., D’Agostino, C., Bovenzi, F., Luca, L., & Arrigo, F. (2003). Nonpharmacologic care of heart failure: Counseling, dietary restriction, Rehabilitation treatment of sleep apnea, and ultrafiltration. The American

Journal of Cardiology, 91(9), 41-50.

45

ภาคผนวก C: คณะนกวจย

1. หวหนาโครงการวจย : รศ. ดร. อาภรณ ดนาน Associate professor Aporn Deenan, Ph.D., RN

หนวยงานทอยทสามารถตดตอได คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา

ต. แสนสข อ. เมอง จ. ชลบร 20131 โทรศพท 038-102222 ตอ 2846 โทรสาร 038-393476 โทรศพทมอถอ 081-611-6225; e-mail: apornd@buu.ac.th ประวตการศกษา Ph.D. (Nursing), Saint Louis University, 2546

วทม (การพยาบาลอายรศาสตรและศลยศาสตร, มหาวทยาลยมหดล, 2533 คศ.บ.(โภชนาการชมชน), มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, 2527

ประกาศนยบตรพยาบาลศาสตรและผดงครรภชนสง, วทยาลยพยาบาลพระปกเกลา จนทบร, 2525 ประสบการณการวจย

2556-2557 แผนการวจย การลดปจจยเสยงและสงเสรมคณภาพชวตของผปวยกลมโรคหวใจ (ผอ านวยการแผนวจย) 2554 การศกษาภาวะเมตาโบลคซนโดรมของประชาชนในจงหวดชลบร (หวหนาโครงการวจย, ทน สกอ.) 2548-2550 การศกษาสถานการณโรคอวน และ ศกษาผลของโปรแกรมการปองกนกนและลด พฤตกรรมเสยงตอโรคอวนของวยรนไทย (หวหนาโครงการวจย, ทนส านกงบประมาณ) 2547 ปจจยทมผลตอการกลบมานอนรกษาซ าในโรงพยาบาลของผปวยโรคหลอดเลอดหวใจ (หวหนาโครงการวจย, ทนรายไดคณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา) 2000-2003. Modifying interpretations of exercise in older adults (Research assistant: Joanne Kraenzle Schneider PhD, RN (PI) NINR RO1 NR04771

2. ผรวมวจย : ผชวยศาสตราจารยสมสมย รตนกรฑากล Mrs. Somsamai Rattanagreethakul

หนวยงานและสถานทอยทตดตอไดสะดวก คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา 169 ถ.ลงหาดบางแสน ต.แสนสข อ.เมอง จ.ชลบร 20131 โทรศพท 038-102843 E-mail somsa1@hotmail.com

ประวตการศกษา 2526 ประกาศนยบตรพยาบาลศาสตรและผดงครรภชนหนง วทยาลยพยาบาลกรงเทพ

2534 วทยาศาสตรมหาบณฑต (การเจรญพนธและวางแผนประชากร) มหาวทยาลยมหดล 2551 สาธารณสขศาสตรดษฎบณฑต (การพยาบาลสาธารณสข) มหาวทยาลยมหดล 3. ผรวมวจย : นางวชราภรณ สมนวงศ

Assistant professor Wachiraporn Sumonwong หนวยงานทสงกด และสถานทอยทตดตอไดสะดวก คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยบรพา

46

169 ถ. ลงหาดบางแสน ต. แสนสข อ. เมอง จ. ชลบร 20130 โทรศพท 038-10284 e-mail : wachirsu@gmail.com

ประวตการศกษา 2535 พยาบาลศาสตรมหาบณฑต (การพยาบาลอายรศาสตรและศลยศาสตร), คณะพยาบาล

ศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม 2532 พยาบาลศาสตรบณฑต (การพยาบาลและผดงครรภ) คณะพยาบาลศาสตร

มหาวทยาลยเชยงใหม 4. ผรวมวจย: ผชวยศาสตราจารย ดร.สงวน ธาน

Assistant Professor Dr. Sanguan Thanee, Ph.D., RN หนวยงานทสงกด

คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยอบลราชธาน 85 ถนนสถลมารค ต. เมองศรไค อ. วารนช าราบ จ. อบลราชธาน 34169

E-mail: tsanguan2002@yahoo.com ประวตการศกษา ปร.ด. (สงคมศาสตรการแพทยและสาธารณสข) มหาวทยาลยมหด, 2547 ศษ.ม. (จตวทยาการศกษา) มหาวทยาลยขอนแกน, 2537 วท.บ. (พยาบาล) มหาวทยาลยขอนแกน, 2530

5. ผรวมวจย: นายแพทยชชวาล วตนะกล Chatchawal Wattanakul MD. M.Sc

หนวยงาน ทอยทตดตอได โรงพยาบาลสมเดจพระบรมราชเทว ณ ศรราชา สภากาชาดไทย 290 ถนนเจมจอมพล อ. ศรราชา 20110 E-mail address:ycwattana@yahoo.com

ประวตการศกษา: 2005, Mini MBA in Health, Chulalongkorn University, Bangkok , Thailand 1989-1993, Internal medicine, Residency Chiengmai University ,Chiengmai, Thailand 1989-1990 M.Sc. ,Master degree of Science (medicine) Chiengmai University 1983-1989 M.D., Chiengmai University , Chiengmai, Thailand