เมืองโบราณ นครไชยศรีtvaravati.npru.ac.th/PDF/0001.pdfเม...
Transcript of เมืองโบราณ นครไชยศรีtvaravati.npru.ac.th/PDF/0001.pdfเม...
![Page 1: เมืองโบราณ นครไชยศรีtvaravati.npru.ac.th/PDF/0001.pdfเม องโบราณนครไชยศร ค อช อเด มของเม](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022041712/5e48d683bd4bd37204629260/html5/thumbnails/1.jpg)
เมืองโบราณ นครไชยศรี
โดย ผศ.จิรัฐ ิเจริญราษฎร
เมืองโบราณนครไชยศรี คือช่ือเดิมของเมืองนครปฐมสมัยโบราณ เปนศูนยกลางของอาณาจักรทวารวด ีซ่ึงนักวิชาการสวนใหญลงความเห็นวานาจะเปนเมืองหลวงและเมืองทาสําคัญของรัฐทวารวด ีเจริญรุงเรืองมาตั้งแตพุทธศตวรรษท่ี ๑๒ เหลือไวแตโบราณสถานและโบราณวัตถุมากมายไวเปนประวัติศาสตร เนื่องจากไดพบหลักฐานดานศิลปกรรมเนื่องในพุทธศาสนาเปนจํานวนมาก ซ่ึงมีรูปแบบท่ีงดงามมากกวาท่ีเคยพบในเมืองโบราณสมัยทวารวดีแหงอ่ืนๆ แสดงวาเมืองนี้นอกจากจะมีบทบาทเปนเมืองหลวงและเมืองทาสําคัญแลว ยังมีบทบาทเปนศูนยกลางทางพุทธศาสนาอีกดวย
ภาพอาวไทยสมัยทวารวด ี
เมืองนครไชยศร ีหรือเมืองนครปฐมโบราณนั้นตั้งอยูในบริเวณท่ีราบลุมภาคกลาง คือในอําเภอเมืองจังหวัดนครปฐมปจจุบัน มีแมน้ําบางแกวไหลผานตัวเมืองดานตะวันออก ใจกลางเมืองอยูตรงองคประประโทณเจดียปจจุบัน สวนองคพระปฐมเจดียอยูนอกเมืองไปทางตะวันตกของคูเมืองประมาณ ๒ กิโลเมตร เปนเมืองท่ีมีคูน้ําคันดินลอมรอบตามลักษณะของเมืองในอารย
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
![Page 2: เมืองโบราณ นครไชยศรีtvaravati.npru.ac.th/PDF/0001.pdfเม องโบราณนครไชยศร ค อช อเด มของเม](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022041712/5e48d683bd4bd37204629260/html5/thumbnails/2.jpg)
๒
ธรรมทวารวดี ท่ีตองสรางคันดินและคูน้ําลอมรอบเมืองเพ่ือปองกันน้ําทวมในหนาน้ํา และเพ่ือความสะดวกในการใชน้ําจากคูเมืองเพ่ือการเกษตร ในขณะเดียวกันก็เปนเสนทางคมนาคมและเปนการปองกันขาศึกไปในตัวดวย ตัวเมืองโบราณนครไชยศรีมีเนื้อท่ี ๓,๘๐๐ ไร หรือประมาณ ๗.๒ ตารางกิโลเมตร รูปรางของเมืองเปนส่ีเหล่ียมผืนผามุมมน ยาว ๓,๖๐๐ เมตร กวาง ๒,๐๐๐ เมตร มีคูน้ํายาวไปรอบเมืองประมาณ ๑๐ กิโลเมตร กวางประมาณ ๖๐ เมตร
แผนผังลายเสนเมืองโบราณนครไชยศร ี
ภาพถายดาวเทียมแสดงพ้ืนท่ีเมืองโบราณนครไชยศร ี
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
![Page 3: เมืองโบราณ นครไชยศรีtvaravati.npru.ac.th/PDF/0001.pdfเม องโบราณนครไชยศร ค อช อเด มของเม](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022041712/5e48d683bd4bd37204629260/html5/thumbnails/3.jpg)
๓
คูน้ําท่ีลอมรอบมีลักษณะเปนเสนโคงเกือบตลอด มีสวนท่ีเปนเสนตรงเฉพาะดานตะวันตกและดานใต ปจจุบันคูน้ําของเมืองโบราณสังเกตไดจากทางทิศเหนือ คือคลองเจดียบูชา แถบบานตนสําโรง วัดเกาะตนสําโรง ทางทิศใตคือคลองพญากง สะพานแรกของถนนสาย พระประโทนบานแพว ทิศตะวันออกคือคลองท่ีลอดถนนเพชรเกษมใกลวัดธรรมศาลา ทิศตะวันตกคือคลองหวยจระเข ใกลกับโรงพยาบาลศูนยนครปฐม ภายในตัวเมืองโบราณมีลําน้ําบางแกวไหลผานเขาไปหลอเล้ียงในเมือง ท้ังยังมีคลองธรรมชาติและคลองท่ีขุดขึ้นหลายคลอง เปนเสนทางติดตอกันท้ังภายในและภายนอกเมือง
โบราณสถานและโบราณวัตถุ ซ่ึงคนพบท่ีเมืองโบราณนครไชยศรีนั้นมีเปนจํานวนมาก จะกลาวถึงเฉพาะท่ีสําคัญๆ คือ พระปฐมเจดีย จุลประโทณเจดีย พระประโทณเจดีย อานันทเจดียเจดียวัดพระงาม เนินพระเจดียท่ีดอนยายหอม
พระปฐมเจดีย
ตั้งอยูดานหนาของตลาดนครปฐมปจจบัุน เช่ือกนัวาเปนพระเจดยีองคแรกท่ีสรางขึ้นพรอมกับการท่ีชาวอินเดียมาเผยแพรพระพุทธศาสนาในประเทศไทย เม่ือประมาณ พ.ศ. ๓๐๐ ภายในเจดียบรรจุพระบรมสารรีิกธาตขุองพระพุทธเจาไว กาลเวลาท่ีผานมาถึงปจจบัุนเปนเวลาสองพันกวาป ยอมมีการปรกัหักพัง และมีการบูรณะเปนระยะๆ เรื่อยมา คือประมาณ พ.ศ. ๑๐๐๐ สมัยอารยธรรมทวารวดี ชาวทองถ่ินคงบูรณะเจดียใหเปนลักษณะของเจดยีแบบระฆังคว่ําทับดวยแทนบัลลังกตอยอดดวยฉัตร ตอมาประมาณ พ.ศ. ๑๕๐๐ คงบูรณะตอยอดใหเปนพระปรางคคลายปรางคขอม ตอมาสมัยรัชกาลท่ี 4 แหงกรุงรตันโกสินทร จึงทรงบูรณะใหเปนรูปทรงลังกากลม สูง ๑๒๗ เมตร หุมองคเจดียเดิมไว ดังท่ีเห็นในปจจุบันนี ้ซ่ึงถือวาเปนเจดียท่ีสูงใหญท่ีสุดในโลก
ภาพองคพระปฐมเจดีย พ.ศ. ๒๔๗๔
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
![Page 4: เมืองโบราณ นครไชยศรีtvaravati.npru.ac.th/PDF/0001.pdfเม องโบราณนครไชยศร ค อช อเด มของเม](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022041712/5e48d683bd4bd37204629260/html5/thumbnails/4.jpg)
๔
องคพระปฐมเจดีย พ.ศ. 300 - ปจจุบัน
ภาพองคพระปฐมเจดียมุมสูง
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
![Page 5: เมืองโบราณ นครไชยศรีtvaravati.npru.ac.th/PDF/0001.pdfเม องโบราณนครไชยศร ค อช อเด มของเม](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022041712/5e48d683bd4bd37204629260/html5/thumbnails/5.jpg)
๕
จุลประโทณเจดีย
เปนซากเจดีย อยูหลังวิทยาลัยเทคนิคนครปฐมในปจจุบัน ซึ่งนับวาอยูกลางเมืองโบราณนครไชยศรี สรางข้ึนในสมัยทวารวดี กรมศิลปากรขุดสํารวจพบวาเดิมเปนเจดียท่ีมีฐานสี่เหลี่ยม มีภาพปนดวยดินเผาประดับรอบฐานท้ังสองช้ัน ภาพปนนั้นเปนเรื่องราวในพุทธศาสนาเกีย่วกับการบําเพ็ญทานบารมีของพระพุทธเจาในอดีตชาติ มีลานสําหรับใหคนเดินประทักษิณรอบฐานเจดีย ผนังของลานประทักษิณประดับดวยแผนภาพนูนปูนปนเปนรูปครุฑ สลับกับรูปชางกําลังเดิน ซึ่งภาพปูนปนเหลานี้ไดพบเม่ือมีการขุดแตงระหวาง พ.ศ.๒๔๘๒ – ๒๔๘๓
ภาพปูนปนคนพบท่ีฐานของจุลประโทณเจดีย
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
![Page 6: เมืองโบราณ นครไชยศรีtvaravati.npru.ac.th/PDF/0001.pdfเม องโบราณนครไชยศร ค อช อเด มของเม](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022041712/5e48d683bd4bd37204629260/html5/thumbnails/6.jpg)
๖
ภาพจุลประโทณเจดียในปจจุบัน (พ.ศ.๒๕๕๑)
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
![Page 7: เมืองโบราณ นครไชยศรีtvaravati.npru.ac.th/PDF/0001.pdfเม องโบราณนครไชยศร ค อช อเด มของเม](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022041712/5e48d683bd4bd37204629260/html5/thumbnails/7.jpg)
๗
ภาพจินตนาการจุลประโทณเจดีย ๓ แบบ
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
![Page 8: เมืองโบราณ นครไชยศรีtvaravati.npru.ac.th/PDF/0001.pdfเม องโบราณนครไชยศร ค อช อเด มของเม](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022041712/5e48d683bd4bd37204629260/html5/thumbnails/8.jpg)
๘
พระประโทณเจดีย
อยูท่ีหมู ๑ ตําบลพระประโทณ อําเภอเมืองนครปฐม หางจากเจดียจุลประโทณไปทางตะวันตกประมาณครึ่งไมล สรางเม่ือพุทธศักราช ๑๑๙๙ ตามตํานานวา ท่ีนี่เปนตําบลบานพราหมณ ซ่ึงพราหมณเอาโทณะ คือทะนานทองท่ีตวงพระบรมธาตุพระพุทธเจามาบรรจุไวในเรือนหิน แลวจึงมีการสรางพระเจดียลอมรอบเรือนหินท่ีบรรจุทะนานทองไว จึงเรียกช่ือวา พระประโทณเจดีย เม่ือ พ.ศ. ๒๔๖๘ นักโบราณคดีไดขุดพบหมอดินท่ีฝงอยูใตซากเจดียบานเนินหินใกลๆ กับพระประโทณเจดีย ในหมอดินมีเหรียญอยูจํานวนหนึ่ง ในกลุมเหรียญเงินนี้มีเหรียญหนึ่งเปนรูปสังข ขางหนึ่ง ศรีวัตสะขางหนึ่ง อีก ๒ เหรียญ มีจารึกอยูดานหลัง เปนอักษรปลลวะ ภาษาสันสกฤตวา “ศรีทวารวติ ศวรปุณยะ” แปลวา “บุญกุศลของผูเปนใหญ แหงทวารวดี” อันเปนหลักฐานยืนยันวาเมืองนครไชยศรีโบราณนี ้คือเมืองแหงอาณาจักรทวารวด ี เม่ือป พ.ศ. ๒๕๕๑ ทางการไดทําการบูรณะขุดยายเอาดินและคอนกรีตซ่ึงหุมพระเจดียสวนลางออก จึงพบวาแทจริงแลวเปนเจดียแบบทวารวดีสมัยพุทธศตวรรษท่ี ๑๒ ชัดเจน แตถูกบูรณะเปล่ียนยอดใหเปนยอดปรางคในสมัยอยุธยาจนถึงปจจุบัน
ภาพพระประโทณเจดีย (พ.ศ. ๒๕๕๑)
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
![Page 10: เมืองโบราณ นครไชยศรีtvaravati.npru.ac.th/PDF/0001.pdfเม องโบราณนครไชยศร ค อช อเด มของเม](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022041712/5e48d683bd4bd37204629260/html5/thumbnails/10.jpg)
๑๐
อานันทเจดีย
อยูท่ีทุงพระเมรุหรือวัดพระเมรุ อําเภอเมืองนครปฐม ริมถนนเพชรเกษมสายเล่ียงเมือง เปนซากเจดียสรางดวยอิฐขนาดฐานกวางยาวดานละ ๗๐ เมตร มีเจดียใหญอยูตรงกลาง มีเจดียบริวารลอมรอบฐานเจดียใหญ กรมศิลปากรขุดสํารวจพบวา เคยเปนเจดียทรงกลมฐานส่ีเหล่ียม มีแทนประดิษฐานพระพุทธรูปขนาดใหญท้ัง ๔ ทิศอยูท่ีฐาน คือพระพุทธรูปศิลาขาว ๔ องค ซ่ึงเปนพระพุทธรูปปางแสดงธรรมหรือปางวิตรรกะ คือพระหัตถซายวางหงายบนพระเพลา พระหัตถขวายกเสมอพระอุระ มีพระอังคุฐ(นิ้วหัวแมมือ) และพระดรรชนี(นิ้วช้ี) จดกันเปนรูปวงกลม นับเปนสัญลักษณอยางหนึ่งของพระพุทธรูปในวัฒนธรรมทวารวดี พระพุทธรูปศิลาขาวนี้ นักโบราณคดีกําหนดอายุวาอยูในราวปลายพุทธศตวรรษท่ี ๑๓ หลังจากเจดยีทลายลงแลว มีผูอัญเชิญพระพุทธรปูศิลาขาวท้ัง ๔ องคไปประดิษฐานในท่ีตางๆ คือ องคท่ี ๑ ประดิษฐานเปนพระประธานในพระอุโบสถวัดพระปฐมเจดีย จังหวัดนครปฐม องคท่ี ๒ ประดิษฐานดานทิศใตองคพระปฐมเจดยี องคท่ี ๓ ประดิษฐานในพิพิธภัณฑสถานแหงชาติเจาสามพระยา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา และองคท่ี ๔ ประดิษฐานในพิพิธภัณฑสถานแหงชาติพระนคร กรุงเทพฯ อานันทเจดียนี้ มีลักษณะคลาย อานันทเจดียท่ีพุกามประเทศพมาในปจจุบัน เนื่องจากเมือป พ.ศ.๑๖๓๐ กษัตริยพมาไดยกทัพมาตีเมืองและถายแบบพระเจดียวัดพระเมรุนี้ไปสรางไวท่ีพุกาม สวนอานันทเจดียท่ีทุงพระเมรุปจจุบันเหลือแตซากเจดียและเนินดิน นักโบราณคดีสรุปวาเจดียนี้สรางขึ้นหลังการกอสรางเจดีย จุลประโทณระยะแรกเพียงเล็กนอยเทานั้น
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
![Page 11: เมืองโบราณ นครไชยศรีtvaravati.npru.ac.th/PDF/0001.pdfเม องโบราณนครไชยศร ค อช อเด มของเม](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022041712/5e48d683bd4bd37204629260/html5/thumbnails/11.jpg)
๑๑
ภาพพระศิลาขาวประดษิฐานดานทิศใตองคพระปฐมเจดยี
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
![Page 12: เมืองโบราณ นครไชยศรีtvaravati.npru.ac.th/PDF/0001.pdfเม องโบราณนครไชยศร ค อช อเด มของเม](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022041712/5e48d683bd4bd37204629260/html5/thumbnails/12.jpg)
๑๒
ภาพลายเสนจินตนาการพระศิลาขาวประดิษฐานในพระเมรุเจดีย (จินตนาการโดย ผศ.นุกูล ชมภูนิช)
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
![Page 13: เมืองโบราณ นครไชยศรีtvaravati.npru.ac.th/PDF/0001.pdfเม องโบราณนครไชยศร ค อช อเด มของเม](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022041712/5e48d683bd4bd37204629260/html5/thumbnails/13.jpg)
๑๓
เจดียวัดพระงาม
อยูท่ีริมทางรถไฟ หลังวัดพระงาม อําเภอเมือง จังหวัดนครปฐม ท่ีเจดียนี้ไดพบเศียรพระพุทธรูปดินเผาฝมือปนงดงาม จึงทําใหวัดนี้มีช่ือวา “วัดพระงาม” ปจจุบันตรงเจดียมีแตซากอยูบนเนินดินสูง
ภาพเนินเจดียวัดพระงาม
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
![Page 14: เมืองโบราณ นครไชยศรีtvaravati.npru.ac.th/PDF/0001.pdfเม องโบราณนครไชยศร ค อช อเด มของเม](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022041712/5e48d683bd4bd37204629260/html5/thumbnails/14.jpg)
๑๔
เนินพระเจดยีที่ดอนยายหอม
อยูท่ีตําบลดอนยายหอม อําเภอเมืองนครปฐม ริมถนนสายพระประโทณ-บานแพว กิโลเมตรท่ี ๙ สิ่งท่ีขุดพบคือ ธรรมจักรศิลาพรอมเสากวางหมอบ ซึ่งเปนสัญลักษณะของปางปฐมเทศนา
ภาพเนินพระเจดีย
ธรรมจักร ฐานธรรมจักร เสาธรรมจักร
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
![Page 15: เมืองโบราณ นครไชยศรีtvaravati.npru.ac.th/PDF/0001.pdfเม องโบราณนครไชยศร ค อช อเด มของเม](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022041712/5e48d683bd4bd37204629260/html5/thumbnails/15.jpg)
๑๕
เมืองโบราณนครไชยศรี นับวาเปนเมืองหลวงรุนหลังของรัฐทวารวดี คือในประมาณพุทธศตวรรษท่ี ๑๓ – ๑๖ แตหลังจากพุทธศตวรรษท่ี ๑๖ เปนตนไป เมืองนครไชยศรีก็ถูกปลอยใหเปนเมืองราง ซ่ึงคงจะมีสาเหตุมาจากแมน้ําแมกลองและแมน้ําทาจีนท่ีไหลผานเมืองแตเดิมนั้นเปล่ียนทางเดินใหม และไหลหางจากตัวเมืองออกไปมาก สมเด็จกรมพระยาดํารงราชานุภาพทางสันนิษฐานวา กษัตริยพมาแหงเมืองพุกามไดยกทัพมาตีเมืองในราว พ.ศ.๑๖๐๐ และกวาดตอนผูคนไป และตอมาอีกราวรอยป แมน้ําก็ตื้นเขินขึ้นอีก ทําใหผูคนไมสามารถดํารงอยูได ตองท้ิงเมืองยายไปอยูท่ีอ่ืน และกลายเปนเมืองรางซ่ึงเปนจุดจบของเมืองโบราณนครไชยศรีแหงอาณาจักรทวารวด ี
ตอมาประมาณ พ.ศ.๒๑๐๔ ในแผนดินสมเด็จพระมหาจักรพรรดิ์แหงกรุงศรีอยุธยา ไดมีการจัดตั้งเมืองนครชัยศรี ขึ้นท่ีตําบลทานา อําเภอนครชัยศรี จังหวัดนครปฐม มีแมน้ําทาจีนสวนท่ีเรียกวาแมน้ํานครชัยศรีไหลผาน ผูคนจึงอพยพเขามาอยูกันมาก ตอมาสมัยพระบาทสมเด็จ พระจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ ๔ แหงกรุงรัตนโกสินทร ไดทรงพบองคพระปฐมเจดีย และโปรดใหปฏิสังขรณ โดยกอเจดียแบบลังกาครอบเจดียองคเดิม ตั้งแต พ.ศ.๒๓๙๖ เปนตนมา โปรดใหยายเมืองนครชัยศรีจากตําบลทานา มาตั้งท่ีบริเวณพระปฐมเจดีย แตยังเรียกวาเมืองนครชัยศรี ครั้งสมัยรัชกาลท่ี 6 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว โปรดใหเปล่ียนช่ือจากเมืองนครชัยศรีเปนเมืองนครปฐม เมือง พ.ศ.๒๔๕๖ นั่นคือจังหวัดนครปฐมในปจจุบัน
ภาพรัชกาลท่ี ๔ ภาพองคพระปฐมเจดีย ชวงตนรัชกาลท่ี๖
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com
![Page 16: เมืองโบราณ นครไชยศรีtvaravati.npru.ac.th/PDF/0001.pdfเม องโบราณนครไชยศร ค อช อเด มของเม](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022041712/5e48d683bd4bd37204629260/html5/thumbnails/16.jpg)
๑๖
หนังสืออางอิง
สํานักงานวัฒนธรรมจังหวัดนครปฐม. เอกสารประกอบการสัมมนาทางวิชาการ เร่ืองเสนทาง ทวารวดีสูภาคกลางตะวันตก ม.ม.ท., ๒๕๔๗
สภาวัฒนธรรมจังหวัดนครปฐม. ทวารวดีศรีนครปฐม นครปฐม: นครปฐมการพิมพ, ๒๕๔๘
การสัมนาประวัติศาสตร โบราณคดีและศิลปวัฒนธรรม นครปฐม โดยความรวมมือระหวาง มหาวิทยาลัยศิลปากร กับชุมนุมศิษยเกาจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย จังหวัดนครปฐม เอกสารอัดสําเนา, ม.ม.ป. กองโบราณคดี กรมศิลปากร. การขุดแตงวัดพระเมรุ จังหวัดนครปฐม กรุงเทพฯ:
โรงพิมพพระจันทร, ๒๔๘๒
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com