155

ศภวฒน หรญธนววฒน

วดราชบลลงก : การผสานรปแบบงานสถาปตยกรรม

ในเขตชายฝงทะเลภาคตะวนออกของประเทศไทยศภวฒน หรญธนววฒน

ภาควชาสถาปตยกรรมศาสตร คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลยsuphawat.hi@gmail.com

บทคดยอ

เคยมการตงคาถามในแวดวงสถาปตยกรรมวา “รปแบบสถาปตยกรรมไทยในดนแดนชายฝงทะเลภาคตะวนออกของไทย

นนเปนอยางไร และมอตลกษณชดเจนหรอไม” จากการสารวจพทธศลปสถาปตยกรรมไทยประเภทวดในเขตจงหวด

ชายฝงทะเลภาคตะวนออกของไทย คอ ชลบร ระยอง จนทบร และตราด ไดพบวดๆ หนงมความนาสนใจอยางยงใน

ดานแนวความคดในการออกแบบ และมความสาคญตอประวตศาสตรของชาตไทย วดทกลาวถงน คอ “วดราชบลลงก”

บทความนมงเนนศกษาโบราณสถานภายในวดทสาคญทสด คอ อโบสถ เนองจากมรปแบบสถาปตยกรรมทมลกษณะ

เฉพาะตว แปลกตา แตกตางจากสถาปตยกรรมไทยในภาคอนๆ สมควรตอการศกษาในดานทมาของแนวความคดใน

การออกแบบ รปแบบสถาปตยกรรมของอโบสถมการผสมผสานระหวางศลปะไทย จน และตะวนตก สงผลใหเกด

ประเดนคาถามใหม คอ “เหตใดจงมการผสมผสานศลปะจนรวมอยในการออกแบบอโบสถน” ซงอาจวเคราะหไดเปน

2 ประเดน ดงน

1. ชมชนในเขตนเคยเปนชมชนของชาวจน

2. สมเดจพระเจาตากสนมเชอสายจนและมความสมพนธอนดกบจน

รปแบบสถาปตยกรรมของอโบสถแสดงใหเหนถงความสมพนธอนดระหวางไทยกบตางชาต และทสาคญคอไดเกดการ

สรางสรรคผสมผสานรปแบบงานสถาปตยกรรมตางวฒนธรรมไดอยางกลมกลน ถอเปนคณคาทางสถาปตยกรรมไทย

รปแบบใหม

คาสาคญ: พทธศลปสถาปตยกรรมไทย การผสานรปแบบงานสถาปตยกรรม ชายฝงทะเลภาคตะวนออก อตลกษณ

156

วดราชบลลงก : การผสานรปแบบงานสถาปตยกรรมในเขตชายฝงทะเลภาคตะวนออกของประเทศไทย

Wat Rajabanlang : Hybridisation of Architectural Styles in the Eastern Seaboard of Thailand

Suphawat HiranthanawiwatDepartment of Architecture Faculty of Architecture, Chulalongkorn University

suphawat.hi@gmail.com

ABSTRACT

This article is a response to a question : “what is the form of Thai architecture in the eastern seaboard of

Thailand, and does it have an obvious identity?” In response to this question, Buddhist temples in the eastern

provinces of Chonburi, Rayong, Chantaburi and Trat were surveyed, and the temple of Wat Rajabanlang in

Rayong was selected as a case study. The paper specically examines the ubosot, or the ordination hall, with

a unique hybridised architectural style. Through the research, it can be concluded that the use of Chinese forms

was not merely to decorate, but was strongly based on actual traditional Chinese beliefs. The use of

Chinese-style auspicious symbols on the window frames, for instance, indicates that either the community in

this area was once dominated by Chinese migrants, or it was meant to represent the good relationship between

King Taksin and the Chinese subjects. Nonetheless, it should also be noted that the architectural style of the

ubosot shows a strong relationship between Thailand and other countries. What is more important is the

creativity of art that allows various cultures to blend harmoniously, as seen at Wat Rajabanlang.

Keyword: Buddhist Monastery, Hybridisation of architectural styles, The Eastern seaboard (of Thailand),

Identity

บทนา

หากกลาวถงดนแดนชายฝงทะเลภาคตะวนออกของไทย

คงเปนทรจกกนอยางแพรหลายเกยวกบแหลงทองเทยว และความอดมสมบรณของทรพยากรธรรมชาต แตกลบ

ไมรบความสนใจในการศกษาเชงประวตศาสตรและอารยธรรม อาจเปนเพราะมการคนพบหลกฐานทางประวตศาสตรคอนขางนอย รวมถงมการเขามาของกลม

คนตางถนตางเชอชาต ทาใหเกดความหลากหลายทาง

วฒนธรรม ไมมความแนนอนในตาแหนงทตงของเมอง เนองจากการตงถนฐานไมอยคงทถาวร ซงสงผลใหไม

สามารถพฒนาขนเปนเมองทแขงแรงเปนปกแผนได แมแตในยคกรงศรอยธยาเปนราชธาน กยงไมมความ

สนใจเขาบรหารจดการดแลพนทบรเวณน ดวยเหตนสภาพและฐานะของดนแดนในแถบนจงเปนบรเวณชายขอบทไมไดรบความสนใจตลอดมา

157

ศภวฒน หรญธนววฒน

อยางไรกตาม จากการเดนทางสารวจสถาปตยกรรมและ

ศลปกรรมอนทรงคณคาทยงหลงเหลอหลกฐานใหเหน

เปนรปธรรม ซงมเกณฑการคดเลอกจากอาคารภายใน

วดทไดรบการขนทะเบยนเปนโบราณสถานโดยกรม

ศลปากร ในเขตจงหวดชายฝงทะเลภาคตะวนออกของ

ไทย คอ ชลบร ระยอง จนทบร และตราด พบวา มความ

หลากหลายในหลายๆ ดาน ไดแก ความหลากหลายดาน

ประเภทอาคาร ความหลากหลายดานรปแบบสถาปตยกรรม

และความหลากหลายดานยคสมย ซงความหลากหลาย

เหลานมความนาสนใจ ทาทายใหคนหาคาตอบ และอาจ

ทาใหเขาใจถงเหตและปจจยของการกอตวทางวฒนธรรม

ในดนแดนชายฝงทะเลภาคตะวนออกมากขน

จากการสารวจโบราณสถานหลายวด ไดพบวดหนงม

ความนาสนใจในเชงแนวความคดในการออกแบบ ซง

เปนตวอยางทดเกยวกบการผสมผสานความหลากหลาย

ทางวฒนธรรม และทสาคญวดนยงมบทบาทใน

ประวตศาสตรชาตไทย อกทงความหมายของชอวดท

แสดงถงสถาบนพระมหากษตรย วดทกลาวถงน คอ “วดราชบลลงก”

ทมาและความสาคญของวดราชบลลงก

วดราชบลลงก เดมมชอวาวดเนนสระ หรอชาวบานทอง

ถนเรยกวา วดทะเลนอย ตงอยบานทะเลนอย ตาบล

ทางเกวยน อาเภอแกลง จงหวดระยอง วดราชบลลงก

น สรางขนเมอใดไมปรากฏหลกฐานแนชด บางวาสราง

ตงแตสมยกรงศรอยธยาตอนปลาย (สนง.วฒนธรรม

จงหวดระยอง อส.มศ., 2551) บางวาสมเดจพระเจาตากสน

โปรดใหชาวบานชวยกนสรางขน เพออทศสวนกศลใหกบ

ทหารทเสยชวตในวรกรรมทงพลง บานทะเลนอย ในครง

กอนเขาตเมองจนทบร ราวป พ.ศ. 2310 ในชวงทเสย

กรงศรอยธยาใหแกพมา (จรวรรณ รตนประยร ชมเปย,

2552)

อยางไรกตาม ถงแมตอนเรมสรางวดอาจเปนเพยงวด

เลกๆ ไมเปนทรจกโดยทวไป แตวดราชบลลงกกไดม

บทบาทสาคญเมอครงเสยกรงศรอยธยาใหแกพมาครงท

2 เมอกองทพของสมเดจพระเจาตากสนไดพาไพรพล

หลบหนมาทางภาคตะวนออก ซงมเหตการณทเกยวของ

กบวดราชบลลงก คอ กอนเขายดเมองจนทบร สมเดจ

ภาพท 1: แผนทแสดง 4 จงหวดชายฝงทะเลภาคตะวนออกของไทย

ภาพท 2: แผนทแสดงทตงวดราชบลลงก ในเขตอาเภอแกลง ทมา : www.reo13.go.th

158

วดราชบลลงก : การผสานรปแบบงานสถาปตยกรรมในเขตชายฝงทะเลภาคตะวนออกของประเทศไทย

พระเจาตากสนทรงกรฑาพลทหารออกจากเมองระยองไปบานประแส บานกลา เมองแกลง และไดตงทพทบานทะเลนอย หรอเนนสระ (วดราชบลลงกในปจจบน) (จรวรรณ รตนประยร ชมเปย, 2552) ปจจยหนงในการตงทพ ณ สถานทแหงน เพราะเปนชยภมทด ทางทศตะวนออกของวดใกลกบแมนาประแส สามารถเดนเรอออกสอาวไทยไดและทแมนาประแสนเองทหารจนประมาณ 500 คน ไดเดนทางมาถงและขนฝงบรเวณน ตามทสมเดจพระเจาตากสนมหนงสอขอความชวยเหลอ

จากประเทศจน แตกมเหตการณทไมคาดคด เมอขน

รามหมนซอง (กรมการเกาเมองระยอง ซงเคยปลนคาย

สมเดจพระเจาตากสน) นาพรรคพวกไลฟนแทงฆาทหาร

ทงไทยและจนตายเปนจานวนหนง ทาใหพระองคเสย

พระทยเปนอยางมาก จงทรงฝงศพทหารไวทวดเนนสระ

และปลกตนมะขามกบตนโพธไวบรเวณนน ทงยงปรากฏ

อยใหเหนในปจจบน (จรวรรณ รตนประยร ชมเปย,

2552) ตอมาในคนกอนเขาตเมองจนทบร พระองค

ทรงรบสงโยธาทหารเมอหงหาอาหารกนเสรจแลวใหเท

อาหารทเหลอทงและทบหมอขาวหมอแกงเสยใหหมด

ภาพท 3: แผนทแสดงทตงวดราชบลลงกซงอยใกลกบแมนาประแส สะดวกตอการเดนเรอออกสอาวไทย

ภาพท 4: ตนมะขามและตนโพธ ซงเชอกนวาเปนสถานทฝงศพทหารจานวนมาก

หมายไปกนขาวดวยกนในเมองวนพรงน ถงตเอาเมอง ไมไดในคาวนนกจะไดตายเสยดวยกนใหหมดทเดยว (พลตร จรรยา ประชตโรมรน, 2543) ซงสถานทกระทาการนคอ วดราชบลลงกในปจจบน หลงจากนนพระองคกทาการยดเมองจนทบรและกอบก เอกราชให กบประเทศไทยไดสาเรจ ทรงปราบดาภเษกเปนพระมหากษตรย มกรงธนบรเปนราชธาน หลงจากเปนกษตรยแลวพระองคทรงสถาปนาวดเนนสระแหงนขนเปน พระอารามหลวง ครนตอมา ในสมยพระบาทสมเดจ

พระจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 4 ไดพระราชทานนาม

ใหมเปน “วดราชบลลงกประดษฐาวราราม” เพอเชดช

เกยรตแดสมเดจพระเจาตากสน (จรวรรณ รตนประยร

ชมเปย, 2552) หลงจากนนระยะหนงวดถกทงรางเปน

เวลานาน อาคารตางๆ ภายในวดชารดทรดโทรม ซง

ปจจบนกรมศลปากรไดบรณปฏสงขรณและขนทะเบยน

เปนมรดกของชาต ฐานะของวดถกลดลงจากพระอาราม

หลวงลงเปนวดราษฎร และเรยกสนๆ วา “วดราชบลลงก” นนเอง

159

ศภวฒน หรญธนววฒน

1. อโบสถเกา อโบสถเกานไมทราบป พ.ศ. ทสราง

สนนษฐานวามอายมาพรอมกบวดซงสรางราวสมยกรง

ศรอยธยาตอนปลายขณะเสยกรงครงท 2 พ.ศ. 2310

(สนง. วฒนธรรมจงหวดระยอง อส.มศ., 2551) ซงหลงคาพาไลดานหนา อาจจะมการตอเตมในภายหลง

โบราณสถาน และ โบราณวตถ ภายในวดราชบลลงก

ภาพท 5: ผงบรเวณ แสดงทตงอาคารสาคญภายในวด ราชบลลงก

ภาพท 6: อโบสถวดราชบลลงกกอนการปรบปรง

2. เจดยเกาแก สนนษฐานวาสรางขนหลงพระอโบสถ เปนเจดยทรงลงกาสงกวา 10 เมตร เดมมเสาไมสง ปลาย

เสาเปนไมแกะสลกรปหงสประดบจานวน 4 เสา ตงอย

ลอมเจดยทง 4 ทศ ซงอาจไดรบอทธพลจากศลปะ

สถาปตยกรรมแบบมอญ

ภาพท 7: เจดยเกาภายในวดราชบลลงก

160

วดราชบลลงก : การผสานรปแบบงานสถาปตยกรรมในเขตชายฝงทะเลภาคตะวนออกของประเทศไทย

3. พระพทธรปโครงหวายฉาบปนปดทอง ประดษฐานภายในอโบสถเกา เปนของพระราชทานจากสมเดจพระเจาตากสน

ภาพท 8: พระพทธรปประธาน ในปจจบน

ภาพท 9: พระพทธรปโครงหวาย กอนการบรณะ

4. บลลงกทประทบ และตพระธรรมลายรดนา หลงจากทพระเจ าตากสนไดสถาปนาเปนพระมหากษตรย พระองคทรงมอบหมายใหพระธรรมเจดยเจาอย นาบลลงกทประทบของพระองคมาถวายทวดน พรอมดวยตพระธรรมลายรดนา 1 ใบ ปจจบนบลลงกนถกเกบรกษาไวทพพธภณฑสถานแหงชาตพระนคร

ภาพท 10: บลลงกทประทบ

อโบสถเกา มรดกการผสานรปแบบงานสถาปตยกรรม

บทความนมงเนนศกษาอโบสถเกาน เนองจากเปน

โบราณสถานทเกาแกทสดในวด ตวอาคารยงมความ

สมบรณปรากฏรปแบบสถาปตยกรรมใหเหนอยางครบ

ถวน สมควรแกการศกษาและวเคราะหถงคณคาศลป

สถาปตยกรรม รปแบบสถาปตยกรรมของอโบสถน เปนอาคารกออฐถอปน ผงมขนาดกวาง 6 เมตร ยาว 10.70 เมตร หลงคาทรงจวแบบไทยซอน 2 ชน 3 ตบ ประดบ

เครองลายองไม มขดานหนามหลงคาพาไลยนเปนกนสาด โครงสรางหลงคาเปนไมมงดวยกระเบองดนเผา

หางมนไมเคลอบ มประตทางเขา 2 ชอง ดานขางมหนาตางดานละ 4 ชอง

เมอพจารณารปแบบสถาปตยกรรมของอโบสถแลว จะ

เหนไดคอนขางชดเจนวารปแบบตงแตฐานถงหลงคามความแปลกตา แตกตางกบสถาปตยกรรมไทยแบบภาค

กลาง และหากพจารณาแบบแยกสวนจะพบวา

161

ศภวฒน หรญธนววฒน

- หลงคา เปนทรงจวซอนชนแบบไทย มลกษณะผสมผสานอทธพลศลปะสถาปตยกรรมสมยกรงศรอยธยา

- เสาอาคาร มลกษณะเปนเสาองรปทรงสเหลยมแนบกบผนง มบวปนปนปลายเสาและฐานเสา ชวงกลาง

เสายกกรอบบวตามแนวยาวของเสา มลกษณะผสมผสาน

ศลปะสถาปตยกรรมแบบยโรปหรอตะวนตก

- ซมประตและซมหนาตาง มรปแบบผสมผสานระหวางศลปะสถาปตยกรรมไทยและศลปะสถาปตยกรรม

จน กลาวคอ

ซมประต มกรอบบวรดรอบคลายกรอบเชด

หนาประตหนาตางเรอนไทย สวนซมดานบนมรปทรงโคงประดบลวดลายปนป นลายพฤกษชาตแบบจน ประกอบดวยดอกพดตานและลายเครอเถา ผกลวดลาย

ไดอยางออนชอยนมนวล ดโปรงเบา งดงามยงนก เมอพจารณาแลว จะเหนวาคณคาในงานออกแบบซมประตน เปนงานสรางสรรคทแปลกตา เนองจากหากเปนซม

ภาพท 11: อโบสถวดราชบลลงกปจจบน

ภาพท 12: แผนผงอโบสถ

บนแถลงของไทยจะเปนทรงจวแหลมประดบใบระกา หาง

หงส ซงเมอเปรยบเทยบกบซมประตนไดทาเปนทรงโคง

ประกอบลวดลายเครอเถาพฤกษชาตปนปนคลายลายฉล

ไม แทนทใบระกา อนถอเปนรปแบบเฉพาะตวของอโบสถ

หลงน

ภาพท 13: รปดานขางอโบสถ แสดงเสาแนบแบบตะวนตก

ภาพท 14: ภาพลายเสนซมประต

162

วดราชบลลงก : การผสานรปแบบงานสถาปตยกรรมในเขตชายฝงทะเลภาคตะวนออกของประเทศไทย

ซมหนาตาง ม 2 รปแบบ คอ แบบท 1 ซม

หนาตางทรงสามเหลยม ภายในหนาบนของซมประดบ

ตกแตงดวยดอกพดตานททาจากถวยชามประกอบปนปน

ลายพฤกษชาต ทบรเวณกลางหนาบนเปนรปเหรยญจน

โบราณ 3 เหรยญเปนสญลกษณมงคลของจนในภาษาจน

เรยกวา “กเฉยน” แปลวา “ขางหนา” “ตามความเชอ

ของชาวจน รตรงกลางหมายถงดวงตาทมองไปขางหนา

และมองวาประเทศจนคอศนยกลางของโลก ฟานนคอ

ลกษณะวงกลมตรงกลางเหรยญคอจนทแวดลอมดวยทศ

ทงสทเปนรปสเหลยมนนเอง” (ปยะแสง จนทรวงศไพศาล,

2552) โดยรวมแลวมความหมายวา ความเจรญ

กาวหนา เสารบซมหนาตางเปนลายปนปนลวดลายเครอ

เถาพฤกษชาต แบบท 2 ซมหนาตางทรงโคงหยก

ภายในหนาบนของซมประดบตกแตงดวยดอกพดตานท

ทาจากถวยชามประกอบปนปนลายพฤกษชาตเชนกน

บรเวณดานบนตรงกลางเปนรปนกกระเรยน ในภาษา

จนเรยกวา “เหอ” ถอเปนสตวมงคลทมปรากฏอยในงาน

ศลปกรรมเกอบทกประเภท เชน จตรกรรมภาพวาด

ประตมากรรม และเครองเคลอบดนเผา ตามความเชอ

ของชาวจนเชอกนวา นกกระเรยนเปนสตวอายยน ม

ความหมายถง ความมอายยนยาว ความสามคค และ

ความสขอกดวย (ปยะแสง จนทรวงศไพศาล, 2552)

เสาดานขางรบซมหนาตางเปนลายปนปนลวดลายเครอ

เถาพฤกษชาต

บทวเคราะหเหตและปจจยของอทธพลตางชาต ทสงผลตอรปแบบสถาปตยกรรมอโบสถ

จากประวตการสรางวดและอโบสถทไดกลาวมาแลว

ขางตนวาไมปรากฏหลกฐานแนชดวาสรางเมอใด ม เพยง

การสนนษฐานเอาเทานนวาอาจสรางตงแตสมยกรง

ศรอยธยาตอนปลายหรอสรางโดยสมเดจพระเจาตากสน

อยางไรกตามรปแบบสถาปตยกรรมทปรากฏมอทธพล

ของศลปะจนรวมอยอยางชดเจน และทสาคญคอการ

ประดบตกแตงรปสญลกษณมงคลตามความเชอของชาว

จนนนทาใหสนนษฐานไดวา การสรางอโบสถนผมอานาจ

ภาพท 15: ภาพลายเสนซมหนาตางแบบท 1

ภาพท 16: ภาพเหรยญมงคลจน ทมา : www.weloveshopping.com

163

ศภวฒน หรญธนววฒน

ภาพท 17: ภาพลายเสนซมหนาตางแบบท 2

ในการสงการอาจจะมเชอสายจนหรอชางกอสรางเปนชาง

ชาวจน ซงตองการใหมศลปะแบบจนผสมอยดวย ใน

สวนเสาอาคารแบบตะวนตกนน ยงหามลเหตทแนชด

ไมได จงขอวเคราะหถงทมาของอทธพลจนเปนหลก ซง

สามารถแบงการวเคราะหไดเปน 2 ประเดน ดงน

1. ชมชนในเขตนเคยเปนชมชนของชาวจน

จากหลกฐานทางประวตศาสตรพบวา ไทยไดตดตอ

คาขายทางเรอกบตางชาตมาตงแตกอนสมยสโขทยโดย

การคาขายไดดาเนนมาโดยตลอด โดยเฉพาะในสมยกรง

ศรอยธยามความเจรญรงเรองเปนอยางมาก แนนอนกรง

ศรอยธยาตงอยบนแผนดนใหญยอมไมมความชานาญใน

การเดนเรอนกจงตองใชบรการคนจน คนจนเหลานจง

ไดเขามาอยในดนแดนชายฝ งทะเลมาเปนเวลานาน

(ชาญวทย เกษตรศร, 2544) ซงการเดนทางจากจน

มาไทยเพอเขาสบรเวณปากแมนาเจาพระยานนจะตอง

ผานชายฝงทะเลภาคตะวนออก เนองจากการเดนทางใช

เวลานานหลายเดอนจงจาเปนตองหยดพกทเมองทาซง

เปนสาเหตหนงททาใหเกดการตงถนฐานของชาวจนใน

เขตเมองระยองและเมองใกลเคยง

มลเหตอกประการหนงซงทาใหเกดการตงถนฐานของคน

จนในบรเวณน คอ เมอสนยคกรงธนบร ทหารของ

สมเดจพระเจาตากสนทงไทยและจนทมาจากเมองชลบร

ระยอง แกลง จนทบร และตราด เดนทางกลบบาน

เกดเพอประกอบอาชพตามเดม ซงทหารชาวจนเหลาน

ไดสรางครอบครวและเปนบรรพบรษของคนจนในเขตน

จนถงทกวนน (จรวรรณ รตนประยร ชมเปย, 2552)

2. สมเดจพระเจาตากสนมเชอสายจนและม

ความสมพนธอนดกบจน

สมเดจพระเจาตากสนทรงถอกาเนดจากบดามารดาทเปน

สามญชน บดาเปนคนจน มารดาเปนคนไทย พระองค

จงถอเปนผมเชอสายไทยและจนตงแตกาเนด ตอมา

ระหวางรบราชการพระองคทรงมความสมพนธอนดกบ

จน โดยเฉพาะเมอครงเสยกรงศรอยธยาครงท 2 พระองคภาพท 18: ภาพนกกระเรยน สตวมงคลของจนทมา : www.oknation.net

164

วดราชบลลงก : การผสานรปแบบงานสถาปตยกรรมในเขตชายฝงทะเลภาคตะวนออกของประเทศไทย

สงหนงสอขอความชวยเหลอถงพระเจ าเฉยนหลง ประเทศจน พระเจาเฉยนหลงกไดจดสงทหารจนพรอมทงเสบยงอาวธยทโธปกรณและเสอผาพรอมเรอสาเภาจานวนมากมาให ขนทบางปลาสรอย (ชลบร) ระยอง และจนทบร (จรวรรณ รตนประยร ชมเปย, 2552) ดวยเหตทงหลายเหลานอาจเปนสวนสนบสนนทมาของรปแบบอโบสถเพราะหากพระองคทรงสถาปนาวดราชบลลงกหรอแมแตบรณปฏสงขรณ กอาจจะผสมผสานศลปะจนเขาไวตามพระราชนยมของพระองค ตวอยางท

ชวยสงเสรมเหตผลนไดดคอ พระตาหนกเกงจนคใน

พระราชวงเดม ซงเลาลอกนวาเคยเปนทประทบของ

สมเดจพระเจากรงธนบร (สนต เลกสขม, 2550)

บทสรป คณคาศลปสถาปตยกรรมอโบสถวดราชบลลงก

ในอดตวดราชบลลงกนนาจะเปนวดทมความเจรญรงเรอง

และงดงามมากวดหนงในดนแดนชายฝงทะเลภาคตะวน

ออก เหนไดจากขอมลและบทวเคราะหถงมลเหตและ

ปจจยทกอเกดเปนศลปสถาปตยกรรมแบบผสมผสาน

ความหลากหลายทางวฒนธรรม ประกอบกบการให

ความสาคญในระดบสถาบนพระมหากษตรยอยางตอ

เนอง หากแตกาลเวลาทยาวนานทาใหวดถกทงราง จน

ถกลมและไมไดรบความสนใจจากสงคม อยางไรกตาม

รปแบบสถาปตยกรรมของอโบสถกแสดงใหเหนถงความ

สมพนธอนดระหวางไทยกบตางชาต และทสาคญคอได

เกดการสรางสรรคศลปสถาปตยกรรมรปแบบใหมในดน

แดนแหงน

การศกษานยงไมอาจสรปไดวารปแบบสถาปตยกรรมของอโบสถวดราชบลลงกนจะเปนตวแทนแสดงถงอตลกษณ

สถาปตยกรรมในเขตนได เพราะเปนเพยงการศกษาเบองตน ซงยงมวดอกหลายวดในเขตจงหวดชลบร

ระยอง จนทบร และตราด ทมความนาสนใจ สมควรทาการศกษาในลาดบตอไป เพอเปนการขยายผลตอ ยอดองคความรใหไดผลการศกษาทชดเจนมากยงขน

บรรณานกรม

กระทรวงศกษาธการ. กรมศลปากร. สานกโบราณคดและ

พพธภณธสถานแหงชาต. 2544. ประวตศาสตรการพาณชยนาวไทย. พมพครงท 1. กรงเทพฯ: สมาพนธ.

จรรยา ประชตโรมรน, พลตร. 2543. สมเดจพระเจา ตากสนมหาราช. พมพครงท 3. กรงเทพฯ: โรงพมพ

แหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

จรวรรณ รตนประยร ชมเปย. 2552. สมเดจพระเจาตากสนมหาราชกบวดราชบลลงก. ชลบร: มนตร.

ชาญวทย เกษตรศร. 2544. สยามพาณชย. พมพครงแรก. กรงเทพฯ: มลนธโตโยตาประเทศไทย.

ปยะแสง จนทรวงศไพศาล. 2552. 108 สญลกษณจน. กรงเทพฯ: ว.พรนท (1991).

ศรศกร วลลโภดม. 2545. อารยธรรมผงทะเลตะวนออก. พมพครงแรก. กรงเทพฯ: มตชน.

สนต เลกสขม. 2550. ความสมพนธ จน-ไทย โยงใยในลวดลายประดบ. กรงเทพฯ: ฟสกสเซนเตอร.

สจตต วงษเทศ. 2550. แผนทประวตศาสตร (สยาม) ประเทศไทย. กรงเทพฯ: มตชน ปากเกรด.

________. 2544. อยธยายศยงฟา. พมพครงแรก. กรงเทพฯ: พฆเณศ พรนตง เซนเตอร.

สชาต เถาทอง. 2554. จตรกรรมฝาผนงรมฝงทะเลภาคตะวนออกของไทย. พมพครงท 1. กรงเทพฯ: โรงพมพ

แหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

อนงคณา มานตพสฐกล. 2545. ไทยกบจนและญปนสมยอยธยา. พมพครงท 1. กรงเทพฯ: สวรยาสาสน.