บทความ - Faculty of Sociology and Anthropology · 88 ơễệfiạầĐị...

บทความ

“แสกเกม–สวายมด”: ประวตศาสตรการรบรมหายทธสยามพาย

ในมมมองของเวยดนาม

มรกตวงศ ภมพลบคณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

* บทความชนนไดรบแรงบนดาลใจจากการสนทนาระหวางผเขยนกบ Associate

Professor Bruce M. Lockhart ภาควชาประวตศาสตร มหาวทยาลยแหงชาตสงคโปร (NUS)

ผเขยนขอขอบคณ Mr. Vu Duc Liem ในความชวยเหลอจดหาเอกสารโบราณฝายเวยดนาม

และคณสเจน กรรพฤทธ ทเออเฟอภาพประกอบตนฉบบ.

วารสารสงคมวทยามานษยวทยา 32(1): มกราคม-มถนายน 2556

*

88 มรกตวงศ ภมพลบ

abstract

The article studies the battle between Vietnam’s Tây Sơn

Movement and the Siamese army which took place in 1785 at Tiên Giang

Province, Vietnam. The king Rama I of Siam sent Siamese troops to assist

Nguyễn Ánh (later Emperor Gia Long), an heir of the Nguyễn family, to

suppress the Tây Sơn movement. But the battle became sour for Siam.

The victory of Nguyễn Huệ—Tây Sơn movement’s leader—over siamese

army on the night of 19 and 20 January 1785 has long been acclaimed

in Vietnamese history as a great victory against a “foreign invader”.

This historical event has been constantly reified with the building of the

Victory monument and the museum of Rạch Gầm - Xoài Mút on the

original site of the battle. Drawing upon both primary and secondary

Vietnamese historical sources, this article aims to present the event from

Vietnamese perception. In addition, the paper also discusses production

and reproduction of historical perception via textbooks, a construction

of statue, and an exhibition in museums.

keywordsRạch Gầm - Xoài Mút, Tây Sơn, Vietnam, Siam, historiography, collective

memory

“Rạ

ch G

ầm –

Xoà

i Mút

”: V

ietn

ames

e H

isto

rical

Per

cept

ion

tow

ards

the

Gre

at B

attle

field

of S

iam

ese

Loss

M

orra

gotw

ong

Phum

plab

Fa

culty

of L

iber

al A

rts, T

ham

mas

at U

nive

rsity

89“แสกเกม–สวายมด”: ประวตศาสตรการรบรมหายทธสยามพายในมมมองของเวยดนาม

บทคดยอบทคดยอ

บทความชนนมงเสนอเรองราวการรบระหวางขบวนการเตยเซน (Tây Sơn)

ของเวยดนามกบกองทพสยามทจงหวดเตยนซางปครสตศกราช 1785 ศกนเกด

ขนเนองจากรชกาลท 1 สงกองทพไปชวยเหงวยนแองห (องเชยงสอ) รชทายาท

ตระกลเหงวยนปราบปรามกลมเตยเซน ประวตศาสตรชาตนยมเวยดนามได

จดการความทรงจ�านโดยสราง “คตรงขาม” คอ เหงวยนเหวะ ซงไดรบยกยองเปน

มหาราชผรวมเวยดนามเปนปกแผน กบ เหงวยนแองห (องเชยงสอ) ทถกใหภาพ

วาทรยศชาตจากการน�ากองก�าลงตางชาตมาแทรกแซง ชยชนะของเหงวยนเหวะ

แมทพเตยเซน ทโจมตทพสยามจนแตกพายในชวขามคนระหวาง 19-20 มกราคม

ค.ศ. 1785 จงถอเปนชยชนะเหนอ “ผรกรานตางชาต” อนยงใหญและท�าใหทหาร

สยามกลวทหารเวยดนาม การผลตซ�าเหตการณประวตศาสตรดงกลาวยงเกด

ขนผานการสรางอนสาวรยแหงชยชนะแสกเกม-สวายมด (Rạch Gầm-Xoài Mút)

ณ จดทเปนสมรภมรบ ในขณะทประวตศาสตรสยาม เลอกทจะ “ลม” เรองนดวย

การไม บรรจลงไปในแบบเรยน บทความน ม งน�า เสนอศกแสกเกม–

สวายมดจากหลกฐานและมมมองของเวยดนามทงหลกฐานชนตนและหลกฐาน

ชนรอง รวมถงการผลตซ�าการรบร ประวตศาสตรนผานแบบเรยน การสราง

อนสาวรยและการจดแสดงในพพธภณฑ

ค�ำส�ำคญ

ความทรงจ�ารวม, เตยเซน, ประวตศาสตรนพนธ, สยาม, แสกเกม-สวายมด, เวยดนาม


อวสานราชอาณาจกรไดเหวยด (Đại Việt)1 ชวงปลายครสตศตวรรษท 17 เกดจากความ

เสอมถอยของศนยอ�านาจเการาชวงศเล เปดฉากใหสองตระกลขนนางจงห (Tr inh) และเหงวยน

(Nguyễn) ทมฐานอ�านาจการเมองและเศรษฐกจเขมแขงขบเคยวกนเพอแทนทศนยกลางอ�านาจ

เดม รฐโบราณของเวยดนามระสำระสายอยางยง เพราะถอเปนยคเปลยนผานจากกลมอ�านาจ

เดมเขาสกลมอ�านาจใหม ตระกลจงหกมอ�านาจทางตอนเหนอของเวยดนาม สวนตระกลเหงวยน

กมอ�านาจทางใต แผขยายอ�านาจไปบรเวณสามเหลยมปากแมน�าโขงและดนแดนซงเคยอยภาย

ใตราชอาณาจกรกมพชา

ส�าหรบตระกลเหงวยนพบกบความทาทาย 2 ประการ คอ การโจมตจากตระกลจงหทาง

เหนอ การบรหารเขตปกครองของตน ซงภายหลงการบรหารภายในลมเหลวเพราะถกขาราชการ

และชาวบานตอตานกระทงถกโคนอ�านาจผานขบวนการเตยเซน ถอเปนจดเปลยนส�าคญใน

ประวตศาสตรศกดนาเกาของเวยดนาม การขบเคยวแยงชงอ�านาจภายในเวยดนามเปนตนเหต

ทดงเอาสยามในฐานะรฐเพอนบานเขาไปเกยวของจนน�าไปสสงคราม

“สมรภมแสกเกม-สวายมด” (Rạch Gầm - Xoài Mút) เปนหนงในเหตการณส�าคญ

ทถกเลอกบรรจในประวตศาสตรชาตนยมเวยดนามทอธบายชวงเปลยนผานฐานอ�านาจและ

เปนชวงหวเลยวหวตอของการลมสลายของอ�านาจศกดนาเกาโดยขบวนการตอสของชาวบาน

เปนเหตใหเจาตระกลเหงวยนขอความชวยเหลอตางชาตอนไดแกสยาม ส�าหรบประวตศาสตร

ชาตนยมเวยดนามแลวเตยเซนถอเปนขบวนการชาวบานทเอาชนะศตรตางชาตไดเพยงชว

ขามคน ถกหยบขนมาใหความส�าคญซงไมแตกตางไปจากวรกรรมของชาวบานบางระจนใน

ประวตศาสตรชาตนยมไทย เหตการณนน�าไปสการตดสนใจทเหงวยนแองหขอความชวยเหลอ

จากฝรงเศส ซงประวตศาสตรชาตนยมเวยดนามระบวาเปนกาวแรกของการเชอเชญใหเจา

อาณานคมเขามาครอบครองเวยดนาม ในประวตศาสตรยคศกดนาเกานนอกเหนอไปจากศตร

ทส�าคญทสดอยางจนแลวกยงมสยาม ในขณะทประวตศาสตรเวยดนามบอกเลาเรองราวของ

การรบครงน ทวาความพายแพดงกลาวกลบเลอนหายไปจากการบอกเลาของประวตศาสตรไทย

1 บทความนใชการถายทอดเสยงภาษาเวยดนามตามระบบเสยงสำาเนยงฮานอยเปนหลกและใชระบบ

การสะกดตามทราชบณฑตยสถานไทยกำาหนดการทบศพทภาษาเวยดนาม.


บทความนศกษาหลกฐานชนตนเวยดนามสมยราชวงศเหงวยน ไดแก บนทกตระกลหมก

(T iên trấn Hiệp trấn Mạc thị gia phả หรอ เตยน เจน เหยบ เจน หมก ถ ซา ฝา [Viê n

Viêt Nam Hoc va Khoa hoc Phat triên 2006]) พระราชประวตราชวงศเหงวยน (Đại Nam

l iệt t ruyện หรอ ดาย นาม เหลยด เจวยน [Viện Sư hoc 1993]) และพระราชพงศาวดาร

ราชส�านกเวยดนาม (Đại Nam Thưc luc หรอ ดาย นาม ถก หลก [Viện Sư hoc 2007])

สวนหลกฐานชนตนของไทยกลาวถงเหตการณนอยางจ�ากด ไดแก จดหมายเหตรชกาลท 1

เปนพระราชสาสนระหวางสยามและเวยดนามวาดวยเรองการเขามาขอพงพระบรมโพธสมภาร

ขององเชยงสอ สวนหลกฐานทใชอยางแพรหลายกอนหนาคอพระราชพงศาวดารฉบบเจาพระยา

ทพากรวงศ (เจาพระยาทพากรวงศ 2539) ตลอดจนเอกสารอนทเกยวของ

นอกจากนยงศกษาผานต�าราเรยนและหนงสอประวตศาสตรในสวนทเกยวของซงถกผลต

ภายใตบรบทประวตศาสตรชาตนยม นาสงเกตวาสงครามครงนปรากฏเฉพาะในประวตศาสตร

เวยดนามเทานน โดยเฉพาะผวางรากฐานประวตศาสตรเวยดนามคนส�าคญคอโฮจมนห ผาน

หนงสอ ประวตศาสตรของประเทศเรา (L ich su nươc ta หรอ หลก สอ เนอก ตา [Hô Chi

Minh 1942]) เมอน�าหลกฐานชนตนทเลาถงภาพเหตการณสมรภมแสกเกม-สวายมดมา

สงเคราะหดการผลตซ�าจากประวตศาสตรนพนธเกยวกบเหตการณนจากต�าราและแบบเรยน

ทางประวตศาสตรทมอยหลายระดบของเวยดนามท�าใหเหนภาพสะทอนอยางชดเจนถงการ

จดการประวตศาสตรความทรงจ�าเกยวกบเหตการณน

ปฐมบทศกสยาม-เตยเซน

ตงแตครงหลงครสตศตวรรษท 17 เปนตนไป อ�านาจการปกครองของราชวงศเลเสอมถอย

ลง เปนชวงเวลาเดยวกนทเกดการแขงขนการขยายอทธพลทางการเมองระหวางตระกลจงหและ

เหงวยน ในทสดตระกลเหงวยนสามารถกมอ�านาจทางตอนใต สวนตระกลจงหกมอ�านาจทาง

เหนอของดนแดนทเปนประเทศเวยดนามในปจจบน (Dutton 2006, 19-29; Taylor 2013,

355-364)

หลงจากนนสองตระกลมการรบพงกนเปนระยะกนเวลากวาครงศตวรรษ แตไมมตระกล

ใดกมชยชนะไดอยางเดดขาด จนตองมการสงบศกชวคราว แบงเขตอทธพลโดยใชแมน�าแซงห


(Gianh) ทปจจบนอยในจงหวดกวางบงห (Quang B inh ) เปนกนชน โดยใหพนทจาก

ดางจอง (Đàng Trong) หรอจากแมน�าลงมาทางใตเปนเขตตระกลเหงวยน จากดางหงวาย

(Đàng Ngoài) หรอจากแมน�าขนไปทางเหนอเปนเขตตระกลจงห

ตอมา ตระกลเหงวยนขยายอ�านาจลงไปทางใตจนถงซาดงห (Gia Đinh; ปจจบนคอ

นครโฮจมนหหรอไซงอน) กนพนทบางสวนของกมพชาตอนใต อยางไรกตาม ราษฎรบางกลม

ในพนททางตอนใตกไมไดชอบใจกบการปกครองของตระกลเหงวยนทมการเกบภาษอยาง

หนก ในป ค.ศ. 1771 จงเกดจลาจลในนามกลมเตยเซน (Tây Sơn) น�าโดย 3 พนอง เหงวยน

หญก (Nguyễn Nhạc) เหงวยนเหวะ (Nguyễn Huệ) และเหงวยนหลอ (Nguyễn Lư)

ตระกลเหงวยนคมการจลาจลไมอย จงลงเอยดวยการทเจาตระกลเหงวยน ไดแก เหงวยนฟกถวน

และเหงวยนฟกเซองถกสงหารใน ค.ศ. 1777 (พ.ศ. 2320)2

สยามเขามาเกยวของกบศกชงอ�านาจระหวางเตยเซนและตระกลเหงวยนตงแตสมย

พระเจาตากสน ซงภายหลงจากเจาตระกลเหงวยนถกไลลาจากเตยเซน ปรากฏมเจาตระกล

เหงวยนนามวา โตนเทดซวน (Tôn Thât Xuân)3 ไดหนมายงกรงธนบร พรอมกบหมกเทยนตอ

(Mạc Th iên Tư ) ขนนางตระกลหมกผ สนบสนนตระกลเหงวยน เพยงไมกปชวงปลาย

รชสมยของพระเจาตากสน ปรากฏวาโตนเทดซวน รวมทงผตดตาม 53 คน ถกตดสนประหาร

ชวต สาเหตการตดสนประหารชวตใหรายละเอยดตางกนในบนทกของไทยและเวยดนาม

หลกฐานไทยกลาววาพระเจาตากสนทรงพระสบนวาโตนเทดซวนขโมยเพชรกลนลงไปและจะ

หนจากกรงธนบร สวนหลกฐานเวยดนามระบวาพระเจาตากสนกรวทเรอสนคาสยามถกปลน

และพอคาถกสงหารโดยกองโจรเวยดนาม (Viện Sư hoc 2007, 206, 209)

ทวากลมเตยเซนกยงไมสามารถโคนอ�านาจตระกลเหงวยนไดเดดขาด ดวยยงเหลอ

ทายาทตระกลเหงวยน คอ เหงวยนแองหหรอองเชยงสอ โดยองเชยงสอนเองทหนมาขอความ

2 บทความนอางองเวลาตามปครสตศกราชเปนหลก แตจะไดระบปพทธศกราชกำากบไวในครงแรกท

เอยถงปนนๆ.

3 โตนเทดซวนเปนพระปตลาของเหงวยนแองห (Nguyên Anh) บนทกในประวตศาสตรไทยเรยก

เหงวยนแองหวา “องเชยงสอ” และในเวลาตอมาเหงวยนแองหจะไดขนครองราชยเปนจกรพรรดซาลอง ปฐม-

กษตรยแหงราชวงศเหงวยน.


ชวยเหลอจากราชส�านกสยามสมยรชกาลท 1 สยามจงจ�าเปนตองเขาไปเกยวของกบเหตการณน

ในทสด

กมภาพนธ ค.ศ. 1783 (พ.ศ. 2326) เหงวยนหญก ปราบดาภเษกเปนจกรพรรดทาย-

ดก (Thai Đưc) แลวมราชโองการใหพระอนชาทงสองยกทพไปภาคใตเพอปราบปรามตระกล

เหงวยนทซาดงหใหสนซาก สวนเหงวยนแองหและแมทพคนส�าคญคอเจววนเตยบ (Châu Văn

Tiêp) พยายามโจมตทพเตยเซนแตไมสามารถตานได ในทสดกหนไปเมองบาสง (Ba Giông)4

สวนเจววนเตยบหนผานกมพชามากรงเทพฯ ขอความชวยเหลอจากรชกาลท 1

ในป ค.ศ. 1784 (พ.ศ. 2327) ภายหลงจากสถาปนาราชวงศจกรไดเพยงสองป รชกาล

ท 1 ตดสนพระทยสนบสนนตระกลเหงวยน พงศาวดารราชวงศเหงวยนระบถงเหตการณท

รชกาลท 1 และกรมพระราชวงบวรฯ เลาความทรงจ�าขณะพระองคยกทพไปตกมพชาในรชกาล

พระเจาตากสน โดยมการสรางความสมพนธกบเหงวยนหวถว (Nguyễn Hưu Thuy) แมทพ

เหงวยนแองห ทเปนตวแทนเจรจาขณะนน มการสาบานวา “หากผใดประสบกบภยหรอเคราะห

ราย ใหชวยเหลอซงกนและกน” เจววนเตยบจงทลวาครานไดรบความเดอดรอนจงขอใหชวย

โดยน�าธงและดาบทเปนสญลกษณแหงพนธสญญาออกมายนยน (Viện Sư hoc 2007, 221)

การสนบสนนตระกลเหงวยนยงถอวาเปนไปตามธรรมชาตของความสมพนธระหวางรฐ

โบราณในอษาคเนย ส�าหรบรชกาลท 1 การตงราชวงศใหมเพงผานมา การศกพมากยงวางใจ

ไมได ทางดานตะวนออก แมจะประสบความส�าเรจในการขยายอ�านาจเหนอกมพชาและลาว

แตกเกดการกระทบกระทงกบกลมเตยเซนเปนระยะ ความขดแยงนจงเปนขอไดเปรยบส�าหรบ

สยาม การสนบสนนตระกลเหงวยนจะท�าใหลดอ�านาจกลมเตยเซนได และในระยะยาวตระกล

เหงวยนอาจเปนมตรทดกวา ตอมาในเดอนมนาคม ค.ศ.1784 หลงสยามยนยนความชวยเหลอ

เหงวยนแองหกออกจากกาเมา (Cà Mau)5 เมองทางใตสดของเวยดนามเดนทางผานกมพชา

มาเฝาฯ รชกาลท 1 และเตรยมทพกลบไปรบกบเตยเซน

4 เปนสวนหนงในจงหวดดง เตอง (Đinh Tương) กอนทจะมาเปนจงหวดเตยน ซาง (Tiên Giang)

ในปจจบน.

5 จงหวดทางใตสดของเวยดนามปจจบน.


มหายทธแสกเกม-สวายมด

เดอนเมษายน ค.ศ. 1784 รชกาลท 1 สงทพไปตซาดงหโดยแบงเปน 2 ทพ ไดแก ทพ

แรกพระยานครสวรรคเปนแมทพ เดนทพผานกมพชา เจาพระยาอภยภเบศรหรอพระยายมราช

(แบน) ผปกครองกมพชาสวนในไดเกณฑทหารเขมรเขารวมทพนดวย โดยมทหารราว 3 หมน

นาย (เจาพระยาทพากรวงศ 2539, 45-46; Viện Sư hoc 2007, 221) สวนทพทสองเปน

ทพเรอ มกรมหลวงเทพหรรกษ พระเจาหลานเธอในรชกาลท 1 เปนแมทพ หลกฐานเวยดนาม

ยนยนเรองนตรงกนโดยระบวา 9 กรกฎาคม ค.ศ. 1784 กษตรยสยามใหเจาตน (กรมหลวง

เทพหรรกษ) เปนแมทพ มเจาเสอง(?)6 เปนทพหนา น�าทหาร 2 หมนนาย เรอรบ 300 ล�าลอง

ตดผานอาวสยาม (อาวไทย) ไปเมองเกยนซาง (Kiên Giang) สมทบทพบกทยกไปกอน

สวนเหงวยนแองหยกก�าลงของตนไปกบทพเรอ สงใหขนนางทอยในพนทตอนใตของ

เวยดนามรวมก�าลงไดราว 4,000 นาย มอบใหจวนเตยบเปนแมทพใหญ ใหหมกตอซงห

(Mạc Tư S inh)7 เปนผน�าทาง (Viện Sư hoc 2007, 221; Viện Việt Nam Hoc và Khoa

hoc Phat t r iên 2006, 70) คอยทาทพบกสยามแลวยกไปดวย รวมก�าลงทงหมดจะมราว 5

หมนนาย ถอเปนทพทแขงแกรงพอสมควร

เมอเจาเมองซาดงห (ฝายเตยเซน) ทราบวาสยามยกทพมาจงเกณฑทพเรอปองกนเมอง

ซาแดก (Sa Đec) เกดการรบกบทพพระยานครสวรรคอยางหนก ทพสยามมชยหลายครง ไดเรอ

เชลยและศาสตราวธจ�านวนมาก (Viện Việt Nam Hoc và Khoa hoc Phat t r iên 2006,

70-71) ทวาพระยานครสวรรคกลบสงคนใหแมทพเตยเซน การกระท�านถกพระยาวชตณรงคและ

แมทพนายกองสงสารกลบไปทลฯ รชกาลท 1 และกรมพระราชวงบวรวาแมทพเปนกบฏ รชกาล

ท 1 จงมทองตราตามพระยานครสวรรคกลบไปไตสวนและประหารชวต จากนนใหพระยาวชต

ณรงคเปนแมทพใหญคมทพบกแทน (เจาพระยาทพากรวงศ 2539, 46-47)

6 หลกฐานเวยดนามบนทกวาทพใหญของสยามนำาทพโดยพระเจาหลานเธอในรชกาลท 1 สองพระ

องค ไดแก เจาตน (Chiêu Tăng) หมายถง กรมหลวงเทพหรรกษ และเจาเสอง (Chiêu Sương) ซงไมปรากฏ

บนทกในหลกฐานไทย.

7 บตรของหมกเทยนตอ (Mac Thiên Tư) ทถกประหารในสมยพระเจาตากสน.


เดอนกรกฎาคม ค.ศ. 1784 ทพเรอสยามตเมองแสกซา (Rạch Gia)8 ในเขตจงหวด

เกยนซางได ยดเมองเจนซาง (Trân Giang) บาสก (Bassac หรอ Ba Thăc) จาโอน (Trà

Ôn) ซาแดก (Sa Đec) เมนทด (Mân Thit) แลววางก�าลงทหารปองกนเมองทยดได แมทพ

ฝายเตยเซนตองยกทพเรอมายนทพสยามเมองลองโห (Long Hô) เพอปองกนไมใหสยามรก

มากไปกวาน (Viện Việt Nam Hoc và Khoa hoc Phat t r iên 2006, 71-72; Viện Sư

hoc 2007, 221)

8 คนไทยมกออกเสยงตามภาษาเวยดนามถนใตเปน “แหรกยา”.

ภาพ 1 แผนทเสนทางการล�าเลยงทพของสยามมา

ทางกมพชาสสนามรบ

(ภาพโดยมรกตวงศ ภมพลบ)


แตเคาลางความยอนแยงทประวตศาสตรชาตนยมเวยดนามไมเคยเลาคอ หลกฐาน

เวยดนามทกฉบบระบวา “เจาตนและเจาเสอง(?) ตทพเตยเซนแตกทบาสก ฆาราษฎรผบรสทธ

ปลนชงทรพยสนเงนทองจ�านวนมากตามอ�าเภอใจ ราษฎรบาดเจบ ลมตายจ�านวนมาก” (Viện

Việt Nam Hoc và Khoa hoc Phat t r iên 2006, 72) บางบนทก “ความกงวลของเจาและ

ขนนางตระกลเหงวยน” ตอพฤตกรรมของ “ผชวยเหลอ” เหลานเพราะ “สยามโหดราย ไปทไหน

ปลนทนน ราษฎรนบวนยงมความขนของหมองใจ” (Viện Sư hoc 2007, 222)

ปลายเดอนพฤศจกายน ค.ศ. 1784 จวนเตยบน�าทพของตนรดหนาไปในสมรภมกอน

ทพสยาม แตถกเตยเซนซมโจมตทแมน�าเมนทด แมวาทพสยามหนนมาชวยทนแตเขากตอง

จายใหความประมาทนดวยชวต การสญเสยจวนเตยบยงเปนจดเปลยนส�าคญ ดวยเขาเปนคน

เดยวทพอทจะประสานงานและตกเตอนเรองพฤตกรรมและความประพฤตของทหารสยามกบ

แมทพสยามได สวนทระบในบนทกเวยดนาม เหงวยนแองหไดปรารภเรองนกบแมทพนายกอง

วา “หากตองการบานเมองตองไดใจคน ตอนนจวนเตยบสนชพแลว ไมมใครคมทพสยามได

ถาไดซาดงหแตไมไดหวใจราษฎร เราไมมใจท�าเรองนใหลลวง ถอยกลบเสยดกวาเพอจะไม

ใหราษฎรทกขยาก” (Viện Sư hoc 2007, 222)

การขอความชวยเหลอจากสยามสรางความล�าบากใจใหกบเหงวยนแองหดวยเชนกน

บนทกเวยดนามระบไววา พฤตกรรมทหารสยามสรางความกงวลใหเหงวยนแองห ถงขนน�าตา

คลอ แลวปรารภกบคนสนทวา “การกบานเมองคนมา มหลกอยทใหความหวงใยประชาราษฎร

หวงใยบานเมอง แตตอนนเราใหพวกน (สยาม-ผเขยน) มากระท�าความโหดรายตามอ�าเภอใจ

ท�าตนเปนเจาผปกครองแลวอยางเรา (เหงวยนแองห-ผเขยน) จะท�าไปเพออะไร เชนนแลวกจะ

เปนการหลอกใหอรราชศตร (เตยเซน-ผเขยน) กลบเขามาพดกลาวรายเรากบชาวบาน เปน

การเชอเชญใหศตรกลบเขามาสรางความทกขใหประชาชนอก เราเองกไมมกระจตกระใจจะเหน

ภาพแบบนน” (Viện Việt Nam Hoc và Khoa hoc Phat t r iên 2006, 72)

จรงอยทผศกษาประวตศาสตรยทธนาวแสกเกม – สวายมด เลาความปราชยอยางไม

เปนทาของทพสยามในเวลาชวขามคน ทวา ตองไมลมวาการศกคราวนกนเวลาถงครงป จด

หกเหส�าคญของสงครามหลงสญเสยจวนเตยบเกดขนชวงปลายป ค.ศ. 1784 หลงกษตรยทาย-

ดก (Thai Đưc) ตดสนพระทยสง เหงวยนเหวะ พระอนชามาขบไลทพสยามดวยตนเอง ทนา


สนใจคอ หลกฐานเวยดนามบนทกวาเหงวยนเหวะเรมตนดวยการเจรจากบกรมหลวงเทพหรรกษ

ผานชาวกมพชาขอยตสงครามพรอมสงแพรพรรณ ทรพยสน เงนทอง ผานชาวกมพชาคนหนง

กอนถงสมรภมใหญทท�าใหสยามปราชย หลกฐานเวยดนามบนทกไววามความพยายาม

เจรจาศกจากแมทพใหญของเตยเซน คอ เหงวยนเหวะ ผานชาวกมพชา ฝากขอความเจรจายต

สงครามพรอมแพรพรรณ ทรพยสน เงนทองไปยงกรมหลวงเทพหรรกษความวา

บานเมองเราก�าลงมศกสงครามและชาวบานราษฎรระหวางราชวงศเกาและใหม สภาพ

ทมองดแลวอยในความอาฆาตกน ในเมอบานเมองเรากบสยามอยางหางไกลกน ใน

ขณะทบานเมองของทานและของเราตางกอยหางซงกนและกน มนไกลกนจนแมมา

หรอกระบอทเรวทสด และแขงแรงทสดกไมสามารถขามพรมแดน ไมรวาทานขามมายง

ดนแดนไกลโพนเชนนเพอการใด ขอใหจงสรางมตรภาพกบพวกขาพเจา เสรจงานแลว

พวกเราจะท�าตามธรรมเนยมการสงเครองบรรณาการใหอาณาจกรของทาน เปนเชนน

แลวประโยชนระยะยาว ส�าหรบเจาชายองคเกาของราชอาณาจกรเรา ขอใหปลอยเพยง

ล�าพงแลวรอด ขอใหทานอยาไดชวยเหลอพวกเขาอก (Viện Việt Nam Hoc và Khoa

hoc Phat t r iên 2006, 73)

ในขณะเดยวกนกรมหลวงเทพหรรกษกสงสารตอบกลบไปวา “จงไปบอกนายของเจาวา

เราเขาใจเจตนาดของทาน ขอไมกลาปฏเสธสงนน แตมงานใหญทไหนกนทเปนเรองงายๆ

ดงนนขอใหอยาแพรงพรายออกไปเพอใหงานเปลยนเรองยากทจะหลอกลวง จงบอกนายเจาให

รอชวคราว” (Viện Việt Nam Hoc và Khoa hoc Phat t r iên 2006, 73)

หลกฐานเวยดนามระบวาเหงวยนเหวะเองกเชอในสงทกรมหลวงเทพหรรกษกลาว คด

เพยงวาเปนพวกคนไรอารยะและละโมบในทรพยสน เงนทอง กเอาเงนทองมาให ทกวนกลอ

ทหารสยามใหขนเรอ อวดวามทงอาวธยทโธปกรณครบครน ตอนกลบกไดมอบแพรพรรณให

ทหารสยามไปเปนจ�านวนมาก กใหทรพยสนมากจนเกนพอ เหงวยนเหวะกเชอวาสยามได

ตกหลมพรางแลว

ในขณะทตองเตรยมรบมอกบเตยเซน การจดการกบความสมพนธระหวางทหารสยาม

และฝายตระกลเหงวยนถอวาเปนไปคอนขางยาก หลกฐานเวยดนามชใหเหนการปรบทกข


ระหวางเหงวยนแองหกบแมทพนายกองตระกลเหงวยน ทแสดงถงความล�าบากใจทการขอ

ความชวยเหลอจากทพสยามท�าใหไมสามารถคดคานหรอทดทานสงททหารสยามกอขนกบ

ราษฎรเวยดนาม ราษฎรเวยดนามยงเจบแคนฝงลกมากขนจากทหารสยามทท�าตามอ�าเภอใจ

กดข ปลนสะดมชาวบาน ยงนานวนยงอาจท�าใหเกดความหมองใจและไมไววางใจกนมากขน

แมวากรมหลวงเทพหรรกษจะแจงขาวการสงคนมาเจรจาจากเตยเซน ดเหมอนวาเจา

ตระกลเหงวยนคอนขางจะมขอกงขากบทาทและค�าตอบของแมทพสยาม หลงจากฟงเรองเลา

แลวเหงวยนแองหไดเพยงแตยม ไมกลาวตอบแตอยางใด กรมหลวงเทพหรรกษเหนเชนนนเกรง

วาเหงวยนแองหจะเกดความระแวงแคลงใจ จงชแจงวา

ขาพเจาไดรบพระบรมราชโองการจากกษตรยของขาพเจาใหขามน�าขามทะเลมาเพอ

ชวยทาน แพชนะเชนใดกยงไมแนชด ขอใหสบายใจไดวาความละโมบในทรพยสนกไม

ตางอะไรกบสตวเดรจฉานทกลบขางไปกดคนได แมวาจะไดประโยชนเลกนอยแตสราง

ความอปยศใหกบเกยรตของกองทพ สรางความอปยศใหกบราชอาณาจกรบานเมอง

เชนนแลวในใจขาพเจาเองรวาสงใดควรหลกเลยงทจะไดรบการลงโทษจากสวรรค ขอ

ใหทานอยาไดมขอกงขาใดๆ ปจจบนนศตรเชอขาพเจาอยางยง จงควรใชโอกาสนโจม

ตเตยเซน (Viện Việt Nam Hoc và Khoa hoc Phat t r iên 2006, 74)


จดสงสดของสงครามจงเกดขนทแมน�าแสกเกมและแมน�าสวายมด แมน�าสาขาทไหลลง

แมน�าเตยน (T iên) จากทศเหนอ ในพนทจงหวดเตยนซาง โดยตนมกราคม ค.ศ. 1785 (พ.ศ.

2328) ทพเรอเตยเซนยกมาตงทเมองหมทอ (My Tho) แลวพยายามสงกองทพเลกๆ มาโจมต

เพอตดก�าลงทพสยาม แตไมคอยประสบความส�าเรจนก เหงวยนเหวะเสยก�าลงมากจนเกอบ

ถอยทพ แตหลกฐานตระกลเหงวยนระบวามชายคนหนงท “ขายบานขายเมอง” ชอ เลซวนซาก

(Lê Xuân Giac) เสนอใหเอากองทหารทแขงแกรงมาดกทสองฝงแมน�าแสกเกมและสวายมด

รวมไปถงแมน�าเตยน ซงคาดวาสยามจะยกทพมา (Viện Sư hoc 2007, 222-223)

ฝายเตยเซน เหงวยนเหวะไดเลอกภมประเทศททพสยามไมคนเคยแหงนเปนสถานท

ซมโจมตโดยมยทธศาสตร “ยงตอตเรว ยงมชยชนะเรว” เพอยตสงครามใหเรวทสด สวนกรม

หลวงเทพหรรกษและเหงวยนแองหยกทพเรอไปบนทายมาศ (หาเตยน) สมทบกบทพพระยา

ราชาเศรษฐ พระยาทศดา แลวยกมาทางปากน�าเมองบาสก ผานคลองวามะนาว (Trà Tân)

โดยหมายจะตคายเตยเซนทหมทอใหแตกกอน จงใหทพบกจ�านวนหนงขนฝงตรงก�าลงในฐานท

มน จากนนยกทพเรอเขามาทางแมน�าเตยน โดยตงใจจะแยกทพเรอมงลงไปหมทอ (เจาพระยา

ทพากรวงศ 2539, 47-48; Viện Sư hoc 2007, 223; Viện Việt Nam Hoc và Khoa


ภาพ 2 (ซาย) แผนทยทธนาวทแสกเกม-สวายมด

ทปรากฏแบบเดยวกนทงในพพธภณฑและแบบเรยน

(ภาพโดย มรกตวงศ ภมพลบ)

ภาพ 3 (ขวา) ปากคลองวามะนาว

ทางภาคใตของเวยดนามในปจจบน

(ภาพโดย สเจน กรรพฤทธ)


19 มกราคม ค.ศ. 1785 ขบวนเรอรบสยามลองไปตามแมน�าเตยนโดยไมระวง พอถง

เขตทเตยเซนวางก�าลงไว ณ จดทแมน�าแสกเกม-สวายมด บรรจบกบแมน�าเตยน จงพบวาทพ

เรอถกลอมทงหนาและหลง ทหารเตยเซนทซมในพมไมสองฝงและเกาะกลางแมน�ากออกมา

โจมต (ดแผนทในภาพ 2) ทพสยามตกอยกลางทพเตยเซน ถกปนใหญระดมยงใสจนแตกพาย

กรมหลวงเทพหรรกษหนมาไดเพราะขาในกรมจบกระบอไดตวหนงใหทรงขขนบกหนเขาไปทาง

กมพชา สวนเหงวยนแองหหนไปทางแมน�าจาหลวด (sông Trà Luật) แลวหนไปหาเตยน

ทหารทเหลอถกเตยเซนสงหารหนรอดไดเพยงไมกพนนาย สวนทพบกเมอรวาทพเรอแตก

กทงคายหน ก�าลงทหารตระกลเหงวยนเหลอรอดจากศกนเพยง 800 นาย (เจาพระยาทพากร

วงศ 2539, 47-48; Viện Sư hoc 2007, 223; Viện Việt Nam Hoc và Khoa hoc Phat

t r iên 2006, 74-75; Dutton 2006, 45-4) ความปราชยครงนท�าใหก�าลงทพตระกลเหงวย

นออนแอลงมาก ฝายเตยเซนเมอไดรบชยชนะแลวกจบเชลยเกบเครองศาสตราวธกลบไปซาดงห

หลกฐานราชวงศเหงวยนบนทกสาเหตความพายแพครงนวา “แมทพสยามคอเจาตน เจา

เสอง ไมรท�าเลทตง ไมรงายหรอยาก รจกเพยงสงใหเรอรบไปรบ ใหกองทพตรงไปหมทอ เจอทพ

ปดลอมโจมตทงสองดาน เจาตนและเจาเสองปราชยครงใหญ หนขนบกขามเขาไปยงกมพชา”

(Cao Xuân Duc 1908, 35; Viện Sư hoc 2007, 223)

หลงจากพายใหกบทพเตยเซน วนท 25 มกราคม ค.ศ. 1785 เหงวยนแองหใหหมกตอซง

น�าขาวการศกไปแจงยงราชส�านกสยาม หลงจากไดรบขาวจากเหงวยนแองหแลว ในวนท 4

กมภาพนธ ค.ศ. 1785 รชกาลท 1 กสงเรอไปรบเหงวยนแองห ใชเสนทางทะเลใหเขามาสยาม

อกครง สวนกรมหลวงเทพหรรกษสงสารแจงขอราชการทพมายงกรงเทพฯ ทงรชกาลท 1 และ

กรมพระราชวงบวรฯ ด�ารสใหถอยทพกลบเขาพระนครแลวลงพระราชอาญากรมหลวงเทพ-

หรรกษและขาราชการผใหญทไปรวมการศกครงน (เจาพระยาทพากรวงศ 2539, 48)

ความปราชยของสยามในสายตาเวยดนาม

แคชวขามคน เตยเซนกไดรบชยชนะครงยงใหญสงผลใหทพสยามและตระกลเหงวยน

สญเสยก�าลงจ�านวนมาก เหงวยนแองหตองลภยอกครง


รชกาลท 1 ทรงใหมการสอบสวนจนพบวาทพสยามท�าการแบบไดใจจนตกหลมพราง

ขณะทหลกฐานเวยดนามกลาววาทหารสยามไมจรงจงกบการศก มงไปทางอบายมข เทยว

ขมเหงประชาชน ท�าใหปราชยตอเตยเซน (Viện Sư hoc 2007, 221-224) และยงเลาวากรม

พระราชวงบวรฯ ทรงกรวมาก ยงไดยนพฤตกรรมทหารสยามกทรงยนยนวา “วนกอนเหนเจาพวก

นใหทาสขนของกลบมา มทงหญงสาวทรพยสนเงนทอง กคดอยวาจะเสยการใหญ ตงใจวาจะตอ

เรอเพอสงไปหนนแตไมทน แพชนะกเปนปกตของชายชาตทหาร แตพวกนปราชยดวยสาเหตใด

กไมร” (Viện Việt Nam Hoc và Khoa hoc Phat t r iên 2006, 76)

พฤษภาคม ค.ศ. 1785 เหงวยนแองหกลบมาถงกรงเทพฯ รชกาลท 1 ตรสถามสาเหต

ทปราชยทงทมก�าลงเหนอกวา เหงวยนแองหไดทลวา “คดถงน�าใจไมตรสยาม รฐเพอนบานท

ชวยเหลอ แตเพราะเจาตนและเจาเสองทะนงตน ชะลาใจ ไปทไหนกขมเหงราษฎรอยางโหดราย

ชาวบานไมพอใจ เปนเหตใหตองปราชย” (Viện Sư hoc 2007, 223-224) สวนกรมพระราช

วงบวรฯ ยงสอบสวนทหารทรอดชวต ทรงพบวาเหตทพายแพเพราะเจาตน เจาเสอง(?) ยกยอ

ปอปนตวเอง วางตนเปนใหญ โหดราย บมบามบกโดยไมเชอฟงเหงวยนแองห ความปราชยครง

นสยามมองวาสรางความอปยศใหกบเกยรตของราชส�านก (Viện Việt Nam Hoc và Khoa


หลงทรงทราบสาเหตทงหมด รชกาลท 1 ทรงมพระประสงคประหารพระราชนดดาทง

สองพระองค หลกฐานเวยดนามบนทกวารชกาลท 1 ตรสกบเหงวยนแองหวา “นดดาทงสองของ

เราโงเขลา ขขลาด หยงยโส กาวราว จนปราชยในการศก เสยไพรพล สรางความอปยศแกบาน

เมอง ท�าใหทานตองพบความยากล�าบาก” (Viện Việt Nam Hoc và Khoa hoc Phat tr iên

2006, 77-78) ขณะทเหงวยนแองหทลขอพระราชทานอภยโทษใหพระเจาหลานเธอวา “แมทพ

ทงสองมความผด แตภารกจนอยทมตสวรรคดวย สวรรคประสงคใหรอตอไป ขอพระราชทาน

อภยโทษใหแมทพทงสอง” พระเจาหลานเธอทงสองจงถกจ�าคกแทน หลงจากนนไมนานเจาตนก

ปวยและสนพระชนม บนทกเวยดนามระบวาเจาตนสนพระชนมเพราะผลจากการขมเหงราษฎร

(Viện Sư hoc 2007, 224; Viện Việt Nam Hoc và Khoa hoc Phat t r iên 2006, 78)

หลกฐานส�าคญของเวยดนาม เชน พงศาวดารราชวงศเหงวยนอยาง ดายนามถกหลก

บนทกวา “ชาวสยามภายหลงจากความปราชยเมอปมงกร (ค.ศ. 1785) ปากกคยโวโออวดแต

ในใจแลวกลวเตยเซน เหมอนเสอ” (Viện Sư hoc 2007 [tập 2], 65)


“ประวตศาสตรแหงชาตเวยดนาม” การจดการความทรงจำ ของพรรคคอมมวนสต

มส�านวนเวยดนามกลาววา “ชนะเปนกษตรย แพเปนกบฏ” (“Thăng làm vua thua

làm giặc”) ผใดชนะผนนเปนผเขยนประวตศาสตร ประวตศาสตรนพนธหรอการจดการวา

ดวยการเขยนประวตศาสตรมการเลอกเรองทตองการเชดช ซงในแบบฉบบของประวตศาสตร

ชาตนยมนนมกสรางภาพของชาตโดยใชความยงใหญของรฐโบราณแสดงความเกรยงไกร หรอ

เหตการณทางประวตศาสตรทสามารถตอสเพอปลดแอกผรกรานตางชาต

ในประวตศาสตรนพนธเวยดนามบนทกการรบทสมรภมนเปนหนงในยทธนาวทใหญ

ทสด และนบเปนหนงเหตการณประวตศาสตรส�าคญของปมะโรง (ค.ศ. 1785) เฉกเชนเดยว

กบเหตการณส�าคญอนๆ ไมวาจะเปนวรสตรเจยว (Bà Tr iệu) การประกาศเอกราชฉบบแรกของ

เวยดนามจากราชวงศซงของจน โดยพระเจาลเถองเกยต (Ly Thương Kiệt) เปนตน

ในความทรงจ�าของชาวเวยดนามประวตศาสตรในสมยเตยเซนนนเปนชวงทรงเรองและ

การศกกยงใหญเกรยงไกร ภายหลงจากมหายทธนาวแสกเกม – สวายมดแลว เหงวยนเหวะก

สามารถเอาชนะกองทพจนไดทางตอนเหนอของเวยดนาม ทวาไมมการศกครงไหนททพเตยเซน

สามารถเอาชนะเหนอทพตางชาตไดรวดเรวเทาครงทรบกบสยาม คอเพยงชวขามคน การศก

ครงนมผลใหเตยเซนสามารถยดฐานอ�านาจและพนทเกาทเคยอย ภายใตอทธพลตระกล

เหงวยนได

ประวตศาสตรชาตนยมเวยดนามผลตซ�าเหตการณมหายทธครงนผานหนงสอเรยน

ประวตศาสตรระดบมธยมศกษาปท 2-3 โดยระบเนอหาเกยวกบสมรภม “แสกเกม – สวาย

มด” ทปรากฏในแบบเรยนประวตศาสตรเวยดนามระดบ 7 (L ich sư Việt Nam 7 [Bô Giao

duc và Đào tạo 2012]) อยในหวขอ “ชยชนะแสกเกม – สวาย มด (1785)” ในบทเกยว

กบ “ขบวนการเตยเซน (Phong trào Tây Sơn)” กลาววาป ค.ศ. 1785 เหงวยนเหวะน�าทพ

เตยเซนก�าจดทหารสยามจ�านวน 50,000 นายทแสกเกม - สวายมด หลงจากพายแพไปหลาย

ครง เหงวยนแองหกไปขอความชวยเหลอกษตรยสยาม ปลายเดอนกรกฎาคม ค.ศ. 1784 ทพ

สยามเขามายงซาดงหดวยก�าลงทหารเรอ 2 หมนนายมาขนบกทแสกซา หรอ เกยนซางใน

ปจจบน ก�าลงทพบกอก 3 หมนใชเสนทางผานกมพชาเขาเมองเกน เทอ (Cần Thơ) ปลายป


นนเองททพสยามตไดพนทของภาคตะวนตกของซาดงหไดจนหมด ซงกคอจงหวดตางๆ ทอยฝง

ตะวนตกเฉยงใต “ศตรทะนงตน โหดราย เผาท�าลายตามใจชอบ สงหารชาวบาน ปลนเงนทอง

กลบสยาม ราษฎรเมองซาดงหไดรบความทกขอยางสาหสจากการจโจมของสยาม” (Bô Giao

duc và Đào tạo 2012, 124)

แบบเรยนยงกลาวถงการเลอกเอาสาขาของแมน�าเตยน จากแสกเกม ถง สวายมด ท�า

เปนสมรภมรบ เพราะความยาวราว 6 กโลเมตร และความกวางมากกวา 1 กโลเมตร มพนท

ระหวางกลางทใกลกนระหวางล�าน�าสองสาขาคอราว 2 กโลเมตร ฝงแมน�าทงสองดานกม

ตนไมปกคลมหนาแนน ระหวางสาขาแมน�าทงสองมเกาะกลางแมน�าเถย เซน (Thơi Sơn)

เปนภมประเทศทไดเปรยบในการตงทพ หลงจากจดทพเสรจเขาร งสางวนท 19 มกราคม

ค.ศ.1785 เหงวยนเหวะกไดใชกลยทธลอใหทพศตรเขามายงสนามรบทมก�าลงทพเวยดนามซม

โจมตอย ทพเรอเวยดนามจากแสกเกม สวายมด และเกาะกลางแมน�าเถย เซน พงออกมาพรอม

กน เรยงแถวเขาจโจมศตรทก�าลงลงตามกระแสน�า เมอถกโจมตอยางตงตวไมทนและรวดเรว

ทพเรอสยามกระส�าระสายหรอถกวางเพลง ก�าลงทหารสยามถกสงหารจนเกอบหมด มเพยงแค

ไมกพนนายเทานนทหนรอดกลบประเทศได เหงวยนแองหกลวตายลภยไปยงสยาม แสกเกม-

สวายมด คอหนงในบรรดายทธนาวทยงใหญทสดในประวตศาสตรการตอสกบผรกรานตางชาต

ภาพ 4 หนงสอเรยนประวตศาสตรเวยดนามระดบ 7



ของประชาชาตชาวเวยดนาม ท�าลายแผนการรกคบของราชส�านกสยาม นอกจากน แบบเรยน

ยงไดเนนย�าเนอความจากพงศาวดารดายนามถกหลก (ดงไดอางถงแลวในหนา 101) ซงแมจะ

เปนเอกสารของฝายราชวงศเหงวยน กยงใหภาพสยามภายหลงความพายแพในครงนนวา “แม

ปากพดคยโวโออวด แตในใจนนกลวทพเตยเซนเหมอนกลวเสอ” (Bô Giao duc và Đào

tạo 2012, 124-125)

แบบฝกหดทายบทไดถามความหมาย “แสกเกม–สวายมด” โดยเฉลยค�าตอบคอ นเปน

หนงในมหายทธทางทะเลทส�าคญทสดครงหนงในประวตศาสตรเวยดนาม เปนการศกทไดรบ

ชยชนะอนรงโรจนในการตอตานการรกรานจากตางชาต ค�าถามตอมาไดถามผเรยนวาเหตใด

เหงวยนเหวะเลอกแมน�าเตยนและแมน�าสาขาเปนสมรภม ใหเลาเหตการณนตลอดจนคดและ

วเคราะหวาสมรภมนส�าคญอยางไรกบประวตศาสตรเวยดนาม

ประวตศาสตรเวยดนามทเรยบเรยงโดยกระทรวงศกษาธการเวยดนามยงแสดงให

เหนภาพสยามในฐานะศตรทพายแพ สรางภาพใหเหงวยนแองหเปนผชกศกเขาบาน ขณะท

เหงวยนเหวะผน�าเตยเซนเปนมหาราช เปนบคคลท “เฉลยวฉลาดทสดคนหนงในประวตศาสตร

เวยดนาม” (เหงวยนคกเวยน 2552, 105) เพราะรวบรวมเวยดนามเหนอใตใหเปนปกแผน

เพราะ “เหวยนเหวะปรากฏตวขนในฐานะเปนนกวางแผนทเฉลยวฉลาดและเปนวรบรษของ

ชาต ตรงขามกบเหงวยนแองหผพยายามชงราชบลลงกดวยความชวยเหลอจากกองทพตางชาต”

(เหวยนคกเวยน 2552, 107) ในทางตรงกนขาม “เหงวยนแองหยงยดนโยบายทรยศอย เขา

ไมพอใจแคเพยงขอความชวยเหลอจากสยาม เขายงตดตอกบพวกเผยแพรศาสนาชาวฝรงเศส

ชอ ปโญ เดอเบแอน (Pineau de Behaine) สงฆราชแหงอาดรอง (Bishop of Adran) ผ

แนะน�าใหเขาขอความชวยเหลอไปยงฝรงเศส” (เหงวยนคกเวยน 2552, 113)

หนงสอประวตศาสตรของเวยดนามทวางขายทวไปหลายเลมยงระบวาชยชนะเหนอทพ

สยามครงน ไดน�าไปสการยกระดบของขบวนการเตยเซน โดยตอมาไมนาน เตยเซนสามารถ

ตอตานผรกรานตางชาตอกกลมคอกองทพราชวงศชงไดส�าเรจ ถาไปดหนงสอประวตศาสตรท

ใชในระดบมหาวทยาลย กมหวเรองทวาดวย “การปลดแอกการปกครองตระกลเหงวยน การ

ตอตทพสยาม” ซงกลาวถงทพสยามเทยวปลนฆาราษฎรเวยดนามในศกครงนเชนกน

ภาพรวมประวตศาสตรนพนธเรองยทธนาวแสกเกม-สวายมดของเวยดนามใหภาพ

“ทหารสยามทโหดราย” พระเอกคอ “ทพเตยเซน” หลงสงครามกบสยาม เตยเซนกลายเปนทพ


ทเขมแขง ยทธนาวนยงท�าให “เกดวรบรษผยงใหญคอเหงวยนเหวะ” และเตยเซนเปนขบวนการ

ท “ปลดปลอยความทกขยากใหเกษตรกร ปกปองอธปไตยของประเทศ เอกราชของประชาชน”

(Nguyễn Quang Ngoc [ed.] 2007, 180-181; Đạo Duy Anh 2006, 100-101)

กระทงหนงสอประวตศาสตรเวยดนามทถกแปลเปนไทยและไดรบความนยมในวง

วชาการคอ เวยดนาม: ประวตศาสตรฉบบพสดาร (เหงวยนคกเวยน 2552) กกลาวถงการรบ

ครงนวา

เหวยน แองหใชยทธวธโบราณแบบศกดนาในยามตกยากคอเรยกคนตางชาตมาชวยเขา

ขอความชวยเหลอจากพระเจาแผนดนสยามซงทรงสงก�าลงทพจ�านวน 2 หมนคน (บาง

หลกฐานระบวา 5 หมนคน) พรอมเรอ 300 ล�ามาชวย ใน ค.ศ. 1784 กองทพสยาม

ยกเขามาทางตะวนตกของปากแมน�าโขง เหงวยนเหวะออกไปเผชญหนากองทพสยาม

ลอใหกองทพเรอสยามเขาเกยตนบนฝงแมน�าม ทอ (My Tho) ในอ�าเภอแหรจเกมสวา

ยมต (Rach Gam-Xoai Mut) กองทพสยามเหลอไพรพลเพยง 2 พนคน ถอยไปทาง

บกทางทศตะวนตก (25 มกราคม ค.ศ. 1785) เปนชยชนะทงดงามทสดอกครงหนง

ในประวตศาสตรเวยดนามทมชอเสยงเพราะเอาชนะไดอยางรวดเรว ตดบทมใหสยาม

พยายามขยายอ�านาจเขามาในนามโบะ (คอภาคใตเวยดนาม) (เหงวยนคกเวยน 2552

107; คงตวสะกดและการเวนค�าตามตนฉบบ)

การผลตซ�าประวตศาสตรนยงออกมาในรปของพพธภณฑ ณ พพธภณฑประวตศาสตร

นครโฮจมนห และอนสรณสถานตดแมน�าเตยน (Sông T iên) โดยกรมวฒนธรรมและขาวสาร

ของเวยดนามมด�ารใหสรางอนสรณสถานแหงชาตนในป ค.ศ. 1993 (พ.ศ. 2536)

หนาอนสรณสถานมอนสาวรยเหงวยนเหวะ ท�าดวยทองแดงหนก 20 ตน สง 8 เมตร

ตงบนเรอจ�าลอง โดยปนเหวยนเหวะในทาทก�าลงจะชกดาบออกจากฝกเตรยมพรอมรบ ดาน

ขางมทหารอยเคยงขาง อกดานเปนชาวบานก�าลงพายเรอ ทงหมดหมายถงความสามคค สวน

ในอาคารพพธภณฑแบงการจดแสดงเปน 2 สวน สวนท 1 แสดงวตถทเกยวกบเหตการณ เชน

เครองถวย กระเบองเคลอบ สวนท 2 แสดงอาวธยทโธปกรณของทงสองฝายทใชในการรบ ม

การจารกชยชนะ เลาเรองของจกรพรรดกวางจงหนงในมหาราชในประวตศาสตรเวยดนาม ให

ภาพทพตระกลเหงวยนในฐานะผเชญขาศกเขาบาน และเลาวาถงแมแมทพเหงวยนเหวะจะม

ไพรพลนอยกวากสามารถตทพสยามทแขงแกรงพายไปอยางไมเปนทา


นกเรยน นกศกษา และประชาชนชาวเวยดนามมกมาทศนศกษาและเยยมชมสถานทแหง

นเพอศกษาเหตการณ ซงแนนอนวาความรเหลานไดถกจดใหเปนไปตามแบบประวตศาสตร

ชาตนยมตามทรฐบาลพรรคคอมมวนสตวางรากฐานไว

(จากซายไปขวา)

ภาพ 5 คณะทศนศกษาของนกเรยนชนประถมของเวยดนาม

ก�าลงศกษาประวตศาสตรยทธนาวแสกเกม-สวายมด ณ พพธภณฑนครโฮจมนห


ภาพ 6 อาวธยทโธปกรณทเตยเซนยดครองไดหลงจากสยามปราชย

จดแสดง ณ พพธภณฑ นครโฮจมนห


ภาพ 7 โมเดลจ�าลองเลาเรองยทธนาวแสกเกม-สวายมด

ณ พพธภณฑประวตศาสตรนครโฮจมนห



การจดการประวตศาสตรแหงชาตและทศนคตตอเพอนบาน

อาจกลาวไดวาโฮจมนห เปนผวางรากฐานประวตศาสตรแหงชาตเวยดนาม ก�าหนด

วรบรษแหงชาตใหกบประวตศาสตรเวยดนามในหนงสอท�ามอ ประวตศาสตรของประเทศเรา

โฮจมนหระบวาสยามเปนหนงในผรกรานตางชาต ยกเหตการณในชวงทมการรบระหวาง

เตยเซนและเหงวยนไวดวยวา “เหงวยน เหวะ เปนบคคลทโดดเดน หลายตอหลายครงทตอส

และไดรบชยชนะเหนอศตรสยาม และจน ทานเปนผฉลาดล�าเลศ ราษฎรเรารรวมเปนจตใจเปน

หนงเดยว .... ผน�าเตยเซนมสตรนางหนง บย (Bui) คอ ชอสกล นามวา ท ซวน (Thi Xuân)

ควบคมก�าลงพลในมอเธอ ตอสในหลายสมรภมตอตานศตรตวฉกาจคอ ซาลอง น�าการศกเขา

มา ถกเตยเซนไลลาจนตองหนไปประเทศอน (สยาม-ผเขยน) ตวเองกเปนคนไรประสทธภาพ”

(Hô Chi Minh 1942, 8)

การเขยนประวตศาสตรแหงชาตของเวยดนามไมตางไปจากประเทศอนในอษาคเนย

ผชนะเปนผเขยนประวตศาสตร วางโครงเรอง สรางพระเอก/วรบรษ-ผราย ผานการเลอก


เหตการณทางประวตศาสตรขนมาใหความส�าคญ แฝง-ฝงแนวคด บางกสรางความหมายเชง

สญลกษณใหเหตการณเหลานน ดงทนธ เอยวศรวงศเขยนวา “ประวตศาสตรเปนเรองทถกสราง

ขน ความหมายเชงสญลกษณกถกสรางขนเหมอนกน ไมไดมอยในธรรมชาต ประวตศาสตร

เปนเครองมออนวเศษส�าหรบการสรางความหมายเชงสญลกษณของสงตางๆ” (นธ เอยวศรวงศ

2545, 5) เปาประสงคกเพอสรางชดความคดความเชอแบบเดยวกนของคนในรฐชาตยคใหม

ในแงสญลกษณ “สมรภมแสกเกม-สวายมด” ในประวตศาสตรฉบบชาตนยม จงเปน

มหายทธนาวทยงใหญทสดครงหนงของเวยดนาม เปนความภาคภมใจ มความส�าคญ 2 ระดบ

ไดแก ผลตซ�าเรองชยชนะครงใหญเหนอมหาอ�านาจตางชาตซงแนนอนหมายถงสยามซง

เปน 1 ใน 2 รฐบนภาคพนทวปอษาคเนยททรงอ�านาจนอกจากพมา ขณะเดยวกนกสราง

พระเอก-ผรายของชาต เหงวยนเหวะและกองก�าลงเตยเซนเปนพระเอก สวนผรายม 2 ระดบคอ

ภาพ 8: อนสาวรยยทธนาวแสกเกม-สวายมด

(ภาพโดยมรกตวงศ ภมพลบ)


เหงวยนแองหในฐานะทรยศบานเกดเมองนอนไปเชญศตรตางบานตางเมองเขามา และสยาม

ทพยายามเขามาครอบครองและขมเหงชาวเวยดนาม

โครงเรองประวตศาสตรแหงชาตเวยดนามจงเปนไปในลกษณะทชาวบานเปนฝายถก

กระท�าจากปศาจรายคอการกดขของศกดนาเกาและศตรตางชาต ท�าใหชาวเวยดนามเองตอง

ลกขนปกปองตนเอง มวรบรษทเปยมดวยความเกงกาจปลดแอกศตรได

มขอบญญตวาดวยวรบรษแหงชาต (Anh hung dân tôc) ไดแกใครกตามทสราง

ประโยชนใหกบประเทศโดยไมจ�ากดชนชน ฐานะ เพศ และวย คอเปดพนทใหคนธรรมดาสามญ

เปนวรบรษหรอวรสตรได ถอเปนสตรการสรางแนวรวมกบพลเมองเวยดนาม เหงวยนเหวะ และ

เตยเซน จงเปนมหาราช วรบรษ และพระเอก เปนขบวนการปกปองชาวนาจากการขมเหงของ

ศกดนาเกาเจาตระกลเหงวยน เตยเซนเปนภาพตวแทนของราษฎรธรรมดา ทตองการเหนความ

ยตธรรม ตองการปลดแอกการกดขจากกษตรยและขนนาง

ผราย “เหงวยนแองห” เปนสญลกษณศกดนาเกา ตวแทนระบบการปกครองทรดนาทา

เรน ดงครงทบรรพบรษตระกลเหงวยนเคยปกครองเวยดนาม เปนผเชอเชญเอาคนนอกเขามา

ท�ารายราษฎรของตนเพยงเพอทจะเรยกรองอ�านาจเกาคนมา แมเหงวยนแองหจะพายแพ แตเมอ

เหงวยนแองหขอความชวยเหลอจากฝรงเศส ประวตศาสตรชาตนยมเวยดนามกลบตอกย�าเขาไป

อกวาเขาเปนผหยบยนแผนดนใหฝรงเศสท�าใหตอมาราชวงศเหงวยนถกรบรและจดจ�าในแงลบ

เพอนบานอยางสยามแมประวตศาสตรชาตนยมเวยดนามจะไมใหความส�าคญนกเทา

ศตรชาตมหาอ�านาจอยางจน ฝรงเศส และสหรฐอเมรกา แตกถกจดใหอยในกลมของผรกราน

เขามากดข ปลน ฆาราษฎรเวยดนาม เปนภาพปศาจราย ทงทเรองการแยงชงอ�านาจหรอการขอ

ความชวยเหลอจากรฐเพอนบานเปนเรองธรรมดารฐโบราณอษาคเนย ทวาในแงประวตศาสตร

ชาตนยมเวยดนามเหตการณนถกอธบายในกรอบของรฐชาตไมตางอะไรจากทรฐไทยใชกรอบ

คดแบบเดยวกนในการเขยนประวตศาสตร

สมรภมแสกเกม-สวายมดจงเปนความทรงจ�าทถก “เลอก” (selected memory) ให

กลายเปนความทรงจ�ารวม (collective memory) ในมมมองของเวยดนาม แต “ไมถกเลอก”

ในประวตศาสตรชาตไทย ประวตศาสตรไทยเลอกทจะใชโครงเรองแบบเดยวกบเวยดนามแต

หยบเอาศตรหมายเลข 1 อยางพมาเขามาแทน นอกจากน การทเปนฝายพายแพและมหลกฐาน


บนทกวาไปกดขขมเหงคนเวยดนาม กอาจเปนอกเหตผลหนงทเหตการณนไมถกกลาวถง ขณะ

ทประวตศาสตรเวยดนามเลอกทจะไมหยบยกความผดพลาดหรอการขยายฐานอ�านาจเขาไปยง

รฐอนๆ มาพดเชนกน

ไมตางจากประวตศาสตรชาตนยมไทยทถกตงค�าถามวาถงเวลาตองน�าเสนอรปแบบ

ประวตศาสตรและความทรงจ�าใหเปนวทยาศาสตรสงคมมากขน เสนอหลกฐานจากฝายอน

อยางรอบดานมากขน แลวจงน�ามาอภปรายอยางเปนเหตเปนผล แทนทการยดมนถอมนกบ

สงทเคยเรยนรและถกปลกฝงมากอน เวยดนามเองกเผชญกบความทาทายดงกลาววาจะหลด

กรอบโครงสรางประวตศาสตรชาตนยมอยางไร นอกจากน ประวตศาสตรเวยดนามยงเลอกท

จะไมหยบยกเอาความผดพลาดหรอการรกคบขยายฐานอ�านาจเขาไปยงรฐอนๆ เชนเดยวกบ

ประวตศาสตรชาตนยมไทย ไมวาการเขยนประวตศาสตรจะออกมาในรปแบบใดเหนอสงอนใด

ความส�าคญของการจดการอดตคอ เราจะอยกบปจจบนอยางไรโดยไมเอาอดตมาเปนปญหา

เพราะประเทศในอษาคเนยตางกมปญหาเรองนทงสน


รายการอางอง

เอกสารภาษาไทย

จดหมายเหตรชกาลท 1 จลศกราช 1156 (พ.ศ. 2327) เลขท 2 ลำาดบท 2. “พระราชสาสนถง

ญวนวาดวยการเมองเวยงจนทนและเรององคเชยงสอหนมาอยในกรงเทพฯ.”

เจาพระยาทพากรวงศ. 2539. พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท 1 (ฉบบตวเขยน),

ชำาระตนฉบบโดย นฤมล ธรวฒน. กรงเทพฯ: อมรนทรวชาการ.

ดารารตน เมตตารกานนท. 2550. ประวตศาสตรเวยดนามในแบบเรยนชนประถม. กรงเทพฯ:

เมองโบราณ.

ดารารตน เมตตารกานนท. 2552. “การเขยนประวตศาสตรการสงครามระหวางสยามกบเตย

เซน ค.ศ. 1783-1785.” ศลปวฒนธรรม 30(9): 86-105.

ถนอม อานามวฒน. 2514. ความสมพนธระหวางไทย เขมรและญวนในสมยรตนโกสนทรตอน

ตน. พระนคร: วทยาลยวชาการศกษา (ประสานมตร).

นธ เอยวศรวงศ. 2545. วาดวยการเมองของประวตศาสตรและความทรงจ�า (วาดวยการเมอง

ของประวตศาสตรและความทรงจ�า. กรงเทพฯ: สำานกพมพมตชน.

นายหยอง (แปล). 2509. พงศาวดารญวน. กรงเทพฯ: สำานกพมพมกฎราชวทยาลย.

เหวยนคกเวยน. 2552. เวยดนาม: ประวตศาสตรฉบบพสดาร, แปลโดย เพชร สมตร.

กรงเทพฯ: มลนธโครงการตำาราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร.

เอกสารภาษาองกฤษ

Bann, Stephen. 1990. The Inventions of History: Essays on the Representation of

the Past. New York: Manchester University Press.

Chapuis, Oscar. 1995. A History of Vietnam: from Hong Bang to Tu Duc. Westport,

Conn.: Greenwood Press.

Dutton, George Edson. 2006. The Tây Sơn Uprising: Society and Rebellion in Late

Eighteenth-Century Vietnam, 1771-1802. Honolulu: University of Hawai’i Press.

Eiland, Michael Dent. 1989. Dragon and Elephant: Relations between Vietnam and

Siam, 1782-1847. PhD diss., The George Washington University.


Morragotwong Phumplab. 2010. “The Diplomatic Worldviews of Siam and Vietnam in

the Pre-colonial Period (1780s-1850s).” Master thesis, National University of

Singapore.

Nguyên Khăc Viên. 2007. Viêtnam: A Long History. Hanôi: Thê Giơi Publishing House.

Taylor, Keith W. 2013. A History of the Vietnamese. New York: Cambridge Univer-

sity Press.

Wenk, Klaus. 1968. The Resotration of Thailand under Rama I, 1782-1890. Tucson:

The University of Arizona Press.

เอกสารภาษาเวยดนาม

Bô Giao duc va Đao ta o (Ministry of Education and Training). 2012. Li ch sư 7 (His-

tory 7). Quy Nhơn: Education Publishing House.

Cao Xuân Du c. 1908. Quốc Triều Chính Biên Toát Yếu. Nhom Nghiên cưu Sư ĐiaViêt

Nam.

Đăng Văn Chương. 2003. “Quan hê Xiêm-Viêt tư 1782 đên 1847 (The Relationships

between Siam and Viêtnam from 1782 to 1847).” PhD diss., University of

Pedagogy, Hanoi.

Đăng Văn Chương. 2001. “Quan hê Xiêm vơi cac nươc lang giêng phia Đông dươi

thơi Taksin (1767-1782).” in Tap chi Nghiên cưu Đông Nam A (Journal of

Southeast Asian Research), 5: 47-52.

Đao Duy Anh. 2006. Li ch sư Viêt Nam: Tư nguôn gôc đên thê ky XIX (Vietnam

History: From Origin to the Nineteenth Century). Ha Nôi: Nha xuât ba n Văn

hoa Thông tin.

Hô Chi Minh. 1942. Lich su nươc ta (History of our Land). VM Tuyên truyên Bô Xuât

ban (Quyên sô 5).

Nguyê n Quang Ngo c (Ed.). 2007. Tiê n trinh li ch sư Viê t Nam (The Process of Viê tnam

History). Hanoi: Education Publishing House.

Trân Trong Kim. 2008. Viê t Nam Sư Lươc (A Historical Summary of Viêtnam). Hanoi:

Culture and Information Publishing House.


Trương Hưu Quynh, et.al. 2008. Đai cương lich sư Viê t Nam toan tâ p (General His-

tory of Viêtnam - Complete work). Hanoi: Education Publishing House.

Viên Sư ho c, Viên Khoa hoc Xa Hôi Viêt Nam (Institute of History Studies, Depart-

ment of Social Sciences of Viêtnam). 2007. Đai Nam Thưc lu c, tâ p 1 (Veri-

table Records of Đai Nam. Volume 1). Hanoi: Education Publishing House.

Viê n Sư ho c, Viên Khoa hoc Xa Hôi Viêt Nam (Institute of History Studies, Depart-

ment of Social Sciences of Viêtnam). 1993. Đai Nam liêt truyên (The Đai

Nam Court Biography). Huê: Thuân Hoa Publishing House.

Viên Viêt Nam Hoc va Khoa hoc Phat triên, Đai hoc Quôc gia Ha Nôi (Institute of

Vietnamese Studies, Hanoi National University). 2006. Ha Tiên trấn Hiệp trấn

Mạc thị gia phả (Genealogy of the Mạc Family). Hanoi: Thê Giơi Publishing

House.

บทความ - Faculty of Sociology and Anthropology · 88 ơễệfiạầĐị...

Documents

Transcript of บทความ - Faculty of Sociology and Anthropology · 88 ơễệfiạầĐị...