คาชแจง ในคราวทาคาอธบายบาลไวยากรณ เมอ พ.ศ. ๒๔๘๑ ขาพเจา รบภาระแตงอภบายสมญญาภธานและสนธ ตามทปรากฏในหนงสอ เลมน. สมญญาภธานนน มทงความรเบองตนและเบองปลายรวมกน คอถาตองการรเพยงวา ในภาษาบาลมอกษรเทาไร ออกเสยง อยางไร กไมยาก แตถาจะรใหตลอดถงฐานกรณ และทมาของ เสยงและอกษร กนบวาเปนความรเบองปลาย การศกษาใหรจก สมญญาภธานด จะเปนอปการะในการออกเสยงและการเขยนสะกด (สงโยค). สนธ คอตอคาศพท เปนวธนยมในภาษาบาลอยางหนง เชน คาปกต จร อาคโต อส ถาพดเปนสนธวา จรมาคโตส ดงน คาสนธฟงไพเราะกวาปกต แตผศกษาตองรจกวธตอ วธแยก และ ความนยมใช ฉะนน จงตองเขาใจวธสนธใหแจงชด. ขาพเจาเขยนคาอธบายหนงสอน เพอตองการชวยการศกษา ดงกลาว ไดพมพ ๒ คราวหมดไปแลว จงใหพมพขนอกตามฉบบ เดม.

ประโยค๑ - อธบายบาลไวยากรณ สมญญาภธานและสนธ - หนาท 1

อธบายสมญญาภธานและสนธ พระอมราภรกขต (ทองดา จนทปโม ป. ๗) วดบรมนวาส เรยบเรยง บาลไวยากรณ บาลไวยากรณ เปนตารบแสดงหลกแหงภาษาทใชพดหรอ เขยน ซงนกปราชญจดขนไว เพอกลบตรรจกและเขาใจในการท จะใชถอยคาใหลงระเบยบเปนอนเดยวกน และไวยากรณในภาษา บาลน ทานแบงไวเปน ๔ ภาค คอ :- ๑. อกขรวธ. ๒. วจวภาค. ๓. วากยสมพนธ. ๔. ฉนทลกษณะ. ๑. อกขรวธ (อกขระ+วธ) แบบแสดงอกษร จดเปน ๒ คอ สมญญาภธาน แสดงชออกษรทเปนสระและพยญชนะ พรอมทง ฐานกรณ ๑. สนธ ตออกษรทอยในคาอน ใหเนองเปน ๖ สวน คอ ๒. วจวภาค (วจ+วภาค) แบงคาพดออกเปน ๖ สวน คอ นาม ๑. อพยยศพท ๑. สมาส ๑. ตทธต ๑. อาขยาต ๑. กตก ๑. ๓. วากยสมพนธ (วากย+สมพนธ) วาดวยการก คอผทา

ประโยค๑ - อธบายบาลไวยากรณ สมญญาภธานและสนธ - หนาท 2

และผถกทา ตลอดถงประพนธผกคาพดทแบงไวในวจวภาร ใหเขา ประโยคเปนอนเดยวกน. ๔. ฉนทลกษณะ (ฉนท+ลกษณะ) แสดงวธแตงฉนท คอ คาถาทเปนวรรณพฤทธและมาตราพฤทธ. อกขรวธ ภาคท ๑ สมญญาภธาน เนอความของถอยคาทงปวง ตองหมายรกนดวยอกขระ เมอ อกขระวบต เชนผดพลาดตกหลน เนอความกบกพรอง เขาใจไดยาก บางทถงเสยความ ทาใหผอนเขาใจผดหรอเขาไปไดตาง ๆ เชน โจร ซงแปลวา โจร แตผอนวาอกขระไมชด วาเปน โจล ผฟงอาจ เขาใจเปนอยางอนไป เพราะ โจล เปนชอของผาทอนเลกทอนนอย เชน ปรกขารโจล ผาทอนเลกทใชเปนบรขารของภกษ ดงนเปนตน เพราะฉะนน ความเปนผฉลาดในอกขระ จงเปนอปการะในการทจะใช ถอยคา ใหผอนเขาใจตามความประสงคของตนไดถกตอง. อกขระม ๒ อยาง คอ ๑. สระ คอเสยง ๒. พยญชนะ คอ ตวหนงสอ. สระและพยญชนะทง ๒ นน รวมกนเรยกวาอกขระ. (อกขระ ตดหรอแยกออกเปน อ=ขร, อ แปลวา ไม ขร แปล วา สน, แขง) โดยนยน คาวา อกขระ ทานจงแปลไว ๒ อยาง คอ ไมรจกสน อยาง ๑ ไมเปนของแขง อยาง ๑. ทแปลงวา ไมรจกสน นน เพราะสระและพยญชนะทง ๒ อยางนน

ประโยค๑ - อธบายบาลไวยากรณ สมญญาภธานและสนธ - หนาท 3

จะใชพดหรอเขยนสกเทาใด ๆ กไมหมดสนไปเลย. ทแปลวา ไมเปนของแขง นน เพราะสระและพยญชนะนน ๆ ทเปนของชาตใดภาษาใด กใชไดสะดวกตามชาตนนภาษานน ไม ขดของ อกขระ ในภาษาบาล ม ๔๑ ตว คอ อ อา อ อ อ อ เอ โอ, ก ข ค ฆ ง, จ ฉ ช ฌ , ฎ ฑ ฒ ณ, ต ถ ท ธ น, ป ผ พ ภ ม, ย ร ล ว ส ห ฬ (อ). สระ ในอกขระ ๔๑ ตวนน อกขระเบองตน ๘ ตว คอ ตงแต อ จน ถง โอ เรยกวา สระ. ออกเสยงไดตามลาพงตนเอง และทาพยญชนะ ใหออกเสยงได. ทออกเสยงไดตามลาพงตนเองนน พงเหนตวอยาง ดงตอไปน. อ. เชน อ-มโร อ เชน อ-ฬ อา " อา-ภา อ " อ-กา อ " อ-ณ เอ " เอ-สกา อ " อ-สา โอ " โอ-ชา อ อา อ อ อ อ เอ โอ ซงเปนพยางคหนาของคานน ๆ ลวน เปนสระซงออกเสยงไดตามลาพงตนเอง สวนททาพยญชนะใหออก เสยงนน เชน สขา นเสยง อ กบ อา สข นเสยง อ กบ อ อฬ " อ " อ เสโข " เอ " โอ

ประโยค๑ - อธบายบาลไวยากรณ สมญญาภธานและสนธ - หนาท 4

เพราะ สระ ทาพยญชนะใหออกเสยงไดเชนนน ทานจงเรยกวา นสย คอเปนทอาศยของพยญชนะ บรรดาพยญชนะตองอาศยสระ จงออกเสยงได ในสระ ๘ ตวนน อ อ อ ๓ ตวนน จดเปนรสสะ มเสยงสน เชน อทธ สวน อ อ อ ๓ ตวน จดเปนทฆะ มเสยง ยาว เชน ภาค วธ แต เอ โอ ๒ ตวน เปนทฆะกม รสสะกม คอ ถาไมมพยญชนะสงโยค คอตวสะกดทซอนอยเบองหลง เชน เสโข ดงนเปนทฆะมเสยงยาว แตถามพยญชนะสงโยค คอตวสะกดทซอน อยเบองหลง เชน เสยโย โสตถ ดงนเปนตนเปน รสสะ มเสยงสน. สระทเปน รสสะ ลวน ไมมพยญชนะสงโยค (ตวสะกด) และ ไมม นคคหต อยเบองหลง เรยก ลห มเสยงเบา เชน ปต มน. สระทเปน ทฆะ ลวนกด สระทเปน รสสะ มพยญชนะสงโยค กด สระทม นคคหต อยเบองหลงกด เรยก คร มเสยงหนก เชน ภปาโล เอส มนสสนโท โกเสยย เปนตน. สระนน จดเปนคได ๓ ค คอ :- ๑. อ อา เรยก อ วณโณ ๒. อ อ " อ วณโณ ๓. อ อ " อ วณโณ สวน เอ โอ ๒ ตวน เปน สงยตสระ คอประกอบเสยงสระ ๒ ตวเปนเสยงเดยวกน ดงน :- อ กบ อ ผสมกนเปน เอ อ กบ อ " " โอ

ประโยค๑ - อธบายบาลไวยากรณ สมญญาภธานและสนธ - หนาท 5

พยญชนะ อกขระทเหลอจากสระนน ๓๓ ตว ม ก เปนตน มนคคหตเปน ทสด ชอพยญชนะ คาวา พยญชนะ แปลวาทาเนอความใหปรากฏ และเปนนสต คอตองอาศยสระ จงจะออกเสยงได โดยนยน สระ กบ พยญชนะ ตางกน สระ แปลวา เสยง ออกเสยงไดตามลาพงตน เอง และทาพยญชนะใหออกเสยงได เรยกวา นสย เปนทอาศย ของพยญชนะ สวน พยญชนะ แปลวา ทาเนอความใหปรากฏ และ เปนนสต ตองอาศยสระออกสาเนยง. สระ และ พยญชนะ จะใชแตอยางใดอยางหนงเทานนยอมไมได เพราะลาดงสระเอง แมออกเสยงได ถาพยญชนะไมอาศยแลว กจะ มเสยงเปนอยางเดยวกนหมด ถาพยญชนะไมชด ยากทจะ สงเกตได เชนจะถามวา ไปไหนมา ถาพยญชนะไมอาศย สาเนยง กจะเปนตว อ เปนอยางเดยวไปหมดวา "ไอ ไอ อา" ตอพยญชนะ เขาอาศยจงจะออกสาเนยงปรากฏชดวา "ไปไหนมา" ดงน สวน พยญชนะถาไมอาศยสระ กไมมสาเนยงออกมาได ฉะนน พยญชนะ ทกตวจงตองอาศยสระออกสาเนยง. พยญชนะ ๓๓ ตวน จดเปน ๒ พวก คอ ทเปนพวก ๆ กน ตามฐานกรณทเกด เรยก วรรค ๑. ทไมเปนพวกเปนหมกนตาม ฐานกรณทเกด เรยก อวรรค ๑. พยญชนะวรรค จดเปน ๕ วรรค มวรรคละ ๕ ตว เรยกตามพยญชนะทอยตนวรรค ดงน :-

ประโยค๑ - อธบายบาลไวยากรณ สมญญาภธานและสนธ - หนาท 6

ก ข ค ฆ ง ๕ ตวน เรยกวา ก วรรค จ ฉ ช ฌ ๕ ตวน " จ " ฏ ฑ ฌ ณ ๕ ตวน " ฏ " ต ถ ท ธ น ๕ ตวน " ต " ป ผ พ ภ ม ๕ ตวน " ป " ในพยญชนะ ๕ วรรคน วรรคใด มพยญชนะตวใดนาหนา วรรคนน กชอวาเรยกตามพยญชนะตวนน เชนวรรคท ๑ ม นาหนา เรยกวา ก วรรค และวรรคท ๒ ม จ นาหนา เรยกวา จ วรรค ดงนเปนตน. พยญชนะอก ๘ ตว คอ ย ร ล ว ส ห ฬ แตละตวม ฐานกรณตางกน ไมเกดรวมฐานกรณเดยวกน จงจดเปน อวรรค แปลวาไมเปนพวกกน ตามฐานกรณทเกด. ๕. พยญชนะ คอ เรยกวานคคหต กม เรยกวา อนสาร กม. นคคหต แปลวา กดสระ คอ กดเสยงหรอกดกรณ คอ กด อวยวะททาเสยง เวลาทจะวา ไมตองอาปากเกนกวาปกต เหมอน วาทฆสระ สวนคาวา อนสาร แปลวา ไปตาม คอพยญชนะ คอ นตองไปตามหลงสระทเปนรสสะ คอ อ อ อ เสมอ เชนคาวา อห เสต อกาส เปนตน พยญชนะ คอ น นบวาแปลกกวาพยญชนะ อน ๆ เพราะพยญชนะอน ๆ ตามทเขยนดวยอกษรไทย เอาสระเรยง ไวขางหนาบาง ชางหลงบาง ขางบนบาง ขางลางบาง และอาจ เรยงไดไมจากด เชน

ประโยค๑ - อธบายบาลไวยากรณ สมญญาภธานและสนธ - หนาท 7

ก กา นเรยงสระไว ขางหลง ก ก " " ขางบน ก ก " " ขางลาง เก โก " " ขางหนา แตตามแบบภาษามคธ สระตองเขยนไวหลงพยญชนะเสมอไป เหมอนภาษาองกฤษ. สวน คงอยหลง อ อ อ ตวใดตวหนงเสมอ จะอยหลง สระอนจากสระ ๓ ตวนไมได แตตามอกษรไทยเขยนไวขางบน เชน คาวา ต กพงเขาใจเถดวา มสระ อะ อยดวย แตอกษรไทยทานไม เขยนสระ อะ ไวใหปรากฏ คงเขยนแตพยญชนะเฉย ๆ กหมาย ความวาลงสระ อะ แลว เชน สห กเทากบ สะหะ คอมสระ อะ อยดวย ถาสระ อะ ทไมมพยญชนะอาศยทานนยมเขยนเพยงตว อ เทานน เชน อห เทากบ อะห เปนตน. ฐานกรณของอกขระ ๖. ฐาน คอทตงทเกดของอกขระ กรณ คอททาอกขระ ฐาน และกรณ ๒ อยางน เปนตนทางทจะใหผศกษารจกวาอกขระตวไหน เกดในฐานไห และจะตองใชสนใหถกตองตามฐานนน ๆ อยางไร เปนอปการะในวาอกขระไดถกตอง ชดเจน. ฐานของอกขระม ๖ คอ ๑ คณโ คอ. ๒ ตาล เพดาล. ๓ มทธา ศรษะหรอปมเหงอก. ๔ ทนโต ฟน. ๕ โอฏโ รมฝปาก. ๖ นาสกา จมก. อกขระบางเหลา เกดในฐานเดยว บางเหลาเกดใน ๒ ฐาน.ทเกดในฐานเดยว คอ

ประโยค๑ - อธบายบาลไวยากรณ สมญญาภธานและสนธ - หนาท 8

อ อา, ก ข ค ฆ ง, ห ๘ ตวน เกดในคอ เรยก กณชา อ อ, จ ฉ ช ฌ , ย ๘ ตวน เกดทเพดาน " ตาลชา ฏ ฑ ฒ ณ, ร ฬ ๗ ตวนเกด ทศรษะทปมเหงอก " มทธชา ต ถ ท ธ น, ล ส ๗ ตวน เกดทฟน " ทนตชา อ อ, ป ผ พ ภ ม ๗ ตวน เกดทรมฝปาก " โอฏชา นคคหต เกดในจมก เรยก นาสกฏานชา อกขระเหลาน นอกจากพยญชนะทสดวรรค ๕ ตว คอ ง ณ น ม เกดในฐานอนเดยว สวนพยญชนะทสดวรรค ๕ ตว เกดใน ๒ ฐาน คอ ฐานของตน ๆ และจมก เรยก สกฏานนาสกฏานชา. เอ เกดใน ๒ ฐาน คอ คอ และ เพดาน เรยก กณตาลโช โอ เกดใน ๒ ฐาน คอ ฟน และ รมฝปาก " กณโฏโช ว เกดใน ๒ ฐาน คอ ฟน และ รมฝปาก " ทนโตฏโช ห ทประกอบดวยพยญชนะ ๘ ตว คอ :- เชน ปโห (คาถาม) สหต (ประกอบแลว). ณ " อณโหทก (นารอน) กณหเนตโต (มตาดา) น " นหาน (การอาบนา) นหาตโก (ชางกลบก) ม " พรหมา (พรหม) ตมเห (ทาน ท.) อมหาก (แกเรา ท) ย " นคคยห (ขมขแลว) วยหเต (อนนาพดไป) ล " วลหเต (อนนาพดไป) ว " ชวหา (ลน) อปวหยนตา (เจรจากนอย)

ประโยค๑ - อธบายบาลไวยากรณ สมญญาภธานและสนธ - หนาท 9

ฬ เชน รฬโห (งอกแลว) มฬโห (หลงแลว) เหลาน ทานกลาววาเกดแตอก เรยก อรชา แตทไมไดประกอบดวย พยญชนะเหลานน กเกดในคอ ตามฐานเดมของตน. ผแรกศกษา เมอไดอานตอนจบแลว บางคนจะนกสงสยวา ขางทายของฐาน (ทเกด) แหงอกขระ บางแหงเปน ชา เชน กณชา ตาลชา บางแหงเปน โช เชน กณตาลโช กณโฏโช ทาไมจงเปนเชนนน ขอนถาใชความสงเกตสกเลกนอยแลว จะเขาใจได ทนท เพราะทลงทายเปน ชา เชน กณชา ตาลชา นน เปนพหวจนะ คอพดถงอกขระหลายตว สวนทลงทายเปน โช เชน กณโฏโช ทนโตฏโช ลวนแตเปนเอกวจนะ คอพดถงอกขระเฉพาะตวเดยว เทานน เพราะฉะนน ควรกาหนดเสยใหแมนยาวา ถากลาวถงอกขระ ตวเดยวใหลงทายเปนเสยง โอ เชน อ เกดในคอ เรยก กณโช อ เกดทเพดาน เรยก ตาลโช แตถากลาวถงอกขระหลายตว ใหลงทาย เปนเสยง อา เชน อ อา เกดในคอ เรยก กณชา อ อ เกดท เพดาน เรยก ตาลชา ดงนเปนตวอยาง. กรณ กรณ คอ ททาอกขระม ๔ คอ ชวหามชฌ ทามกลางลน ๑. ชวโหปคค ถดปลายลนเขามา ๑. ชวหคค ปลายลน ๑. สกฏาน ฐานของตน ๑. ทามกลางลน เปนกรณของอกขระทเปน ตาลชะ คอ อ อ, จ ฉ ช ฌ , ย.

ประโยค๑ - อธบายบาลไวยากรณ สมญญาภธานและสนธ - หนาท 10

ถดปลายลนเขามา เปนกรณของอกขระทเปน มทธชะ คอ ฏ ฑ ฒ ณ, ร ฬ. ปลายลนเปนกรณของอกขระทเปนทนตชะ คอ ต ถ ท ธ น, ล ส. ฐานของตน เปนกรณของอกขระทเหลอจากน คอ ทเปนกณฐชะ บาง โอฏฐชะบาง นาสกฏฐานชะบาง และของอกขระทเกดใน ๒ ฐาน ทงหมด. เสยงอกขระ มาตราทจะวาอกขระนน ดงน :- สระสนมาตราเดยว, สระ ยาว ๒ มาตรา, สระทมพยญชนะสงโยคอยเบองหลง ๓ มาตรา, สวน พยญชนะทก ๆ ตว กงมาตรา แมพยญชนะควบกน เชน ตย มห วห เปนตน กกงมาตรา ทานกาหนดระยะเสยงของอกขระ เทยบ กบวนาท ดงน :- สระสน ๑ ตว = ๑/๒ วนาท (ครงวนาท) สระยาว ๑ ตว = ๑ วนาท สระทมพยญชนะสงโยคอยเบองหลง = ๑ ๑/๒ วนาท (วนาทครง) พยญชนะตวหนง ๆ = ๑/๔ วนาท (หนงใน ๔ ของวนาท) พยญชนะควบ เชน ตย = ๑/๔ " (หนงใน ๔ ของวนาท) สระ ๘ ตว คอ อ อา อ อ อ อ เอ โอ น มเสยงอยางเดยว กบภาษาไทย และยอลงเปน ๒ คอ เปน รสสะ มเสยงสนอยาง ๑ เปน ทฆะ มเสยงยาวอยาง ๑.

ประโยค๑ - อธบายบาลไวยากรณ สมญญาภธานและสนธ - หนาท 11

สวนเสยงของพยญชนะทวไป ม ๒ คอ ทมเสยงกองเรยกวา โฆสะ อยาง ๑ ทมเสยงไมกองเรยก อโฆสะ อยาง ๑. แตพยญชนะ วรรคทเปน โฆสะ และอโฆสะ นน ยงแบงเปน ๒ ตอไปอก ตามเสยง ทหยอนและหนก, เสยงพยญชนะทถกฐานของตนหยอน ๆ ชอ สถล ทถกฐานของหนก ชอ ธนต ดงน :- พยญชนะท ๑ ในวรรคทง ๕ คอ ก จ ฏ ต ป เปน สถลอโฆสะ " " ๒ " " " ข ฉ ถ ผ " ธนตอโมสะ " " ๓ " " " ค ช ฑ ท พ " สถลโฆสะ " " ๔ " " " ฆ ฌ ฒ ธ ภ" ธนตโฆสะ " " ๕ " " " ง ณ น ม" สถลโฆสะ สวนพยญชนะทเปน อวรรค มเสยงดงน :- ย ร ล ง ห ฬ ๖ ตวน เปน โฆสะ ส " อโฆสะ (นคคหต) นกปราชญผรศพทศาสตร ประสงคเปน โฆสะ สวนนกปราชญฝายศาสนา ประสงคเปน โฆสาโฆสวมตต คอพนจาก โฆสะ และ อโฆสะ และเสยงของนคคหตน อานตามวธบาลภาษา มสาเนยงเหมอนตว ง สะกด อานตามวธสสกฤต มสาเนยงเหมอน ตว ฒ สะกด. บรรดาพยญชนะเหลานน พยญชนะทเปน สถลอโฆสะมเสยงเบา กวาทกพยญชนะ, ธนตอโฆสะ มเสยงหนกกวา สถลอโฆสะ, สถลโฆสะ มเสยงดงกวา ธนตอโฆสะ, ธนตโฆสะ มเสยงดงกองกวา สถลโฆสะ.

ประโยค๑ - อธบายบาลไวยากรณ สมญญาภธานและสนธ - หนาท 12

พยญชนะสงโยค ลกษณะทจะประกอบพยญชนะซอนกน คอ ใชเปนตวสะกดได นน พงทราบดงน :- พยญชนะวรรค (ก) พยญชนะท ๑ ซอนหนาพยญชนะท ๑ และท ๒ ในวรรค ของตนได. (ข) พยญชนะท ๓ ซอนหนาพยญชนะท ๓ และท ๔ ในวรรค ของตนได. (ค) พยญชนะท ๕ คอ ตวทสดวรรค (ยกตว ง เสย) ซอน หนาพยญชนะในวรรคของตนไดทง ๕ ตว, สวนตว ง ซอนหนาพยญชนะ ในวรรคของตนได ๔ ตว ซอนหนาตวเองไมได เพราะในภาษาบาล ไมมทใช. อทาหรณ (ขอ ก) พยญชนะท ๑ ซอนหนาพยญชนะท ๑ นน ดงน :- ก ซอน ก เชน สกโก จ ซอน จ เชน อจจ ฏ " ฏ " วฏฏ ต " ต " อตตา ป " ป " สปโป พยญชนะท ๑ ซอนหนาพยญชนะท ๒ นน ดงน :- ก ซอน ข เชน อกขร จ ซอน ฉ เชน อจฉรา ฏ " " ฉฏ ต " ถ " วตถ ป " ผ " ปปผ

ประโยค๑ - อธบายบาลไวยากรณ สมญญาภธานและสนธ - หนาท 13

อทาหรณ (ขอ ข) พยญชนะท ๓ ซอนหนาพยญชนะท ๓ นน ดงน :- ค ซอน ค เชน อคค ช ซอน ช เชน อชช ฑ " ฑ " ฉฑโฑ ท " ท " สทโท พ " พ " สพพ พยญชนะท ๓ ซอนหนาพยญชนะท ๔ ดงน :- ค ซอน ฆ เชน อคโฆ ช ซอน ฌ เชน อชฌาสโย ฑ " ฒ " วฑฒ ท " ธ " สทธา พ " ภ " อพภาน อทาหรณ (ขอ ค) พยญชนะทสดวรรค ซอนหนาพยญชนะในวรรคของตนดงน :- ง ซอน ก เชน สงโก ง ซอน ข เชน สงโข ง " ค " องค ง " ฆ " สงโฆ " จ " ปจ " ฉ " สฉนน " ช " กขโร " ฌ " วฌา " " ปา ณ " ฏ " กณฏโก ณ " " กณโ ณ " ฑ " คณฑ ณ " ฒ " สณฒ ณ " ณ " กณโณ น " ต " ขนต น " ถ " ปนโถ น " ท " จนโท น " ธ " สนธ

ประโยค๑ - อธบายบาลไวยากรณ สมญญาภธานและสนธ - หนาท 14

น ซอน น เชน สนโน ม " ป " อนกมปโก ม ซอน ผ เชน สมผสโส ม " พ " อมโพ ม " ภ " ถมโภ ม " ม " อมมา. พยญชนะ อวรรค (ก) ย ล ส ๓ ตวน ซอนหนาตวเองได เชน เสยโย, สลล, อสโส. (ข) ย ร ล ว ๔ ตวน ถาอยหลงพยญชนะตวอน ออกเสยง ผสมกบพยญชนะตวหนา เชน วากย ภทโร, เกลโส, อนเวต. (ค) ส เมอใชเปนตวสะกด มสาเนยงเปนอสมะ คอ มลมออก จากไรฟนหนอยหนง คลาย S ในภาษาองกฤษ เชน ปรสสมา, เสนโห. (ง) ห ถาอยหนาพยญชนะอน กทาใหสระทอยขางหนาตน ออกเสยงมลมมากขน เชน พรหม, ถาอยหลงพยญชนะ ๘ ตว คอ ณ น ม, ย ล ว ฬ กมเสยงเขาผสมกบพยญชนะนน เชน ปโห, อณโห, นหาน, อมห, คารยหา, วลหเต, อวหาน, มฬโห. ขอทวา พยญชนะทงปวง กงมาตรานน วาตามททานแสดงไว โดยไมแปลกกน แตเมอจะแสดงตามวธนกปราชญชาวตะวนตกจด แบงไวนน คงไดความดงน :- พยญชนะวรรคทงปวง เปน มคพยญชนะ ไมมมาตราเลย คอ เมอใชเปนตวสะกดแลว ออกเสยงผสมกบพยญชนะตวอนไมได คง

ประโยค๑ - อธบายบาลไวยากรณ สมญญาภธานและสนธ - หนาท 15

เปนไดแตตวสะกดอยางเดยว, สวนพยญชนะทเปน อ วรรค ๗ ตว คอ ย ร ล ว ส ห ฬ เปนอฑฒสระ มเสยงกงสระ คอ กงมาตรา เพราะพยญชนะเหลาน บางตวกรวมลงในสระเดยวกนกบพยญชนะอน และออกเสยงพรอมกนได เชน เสนโห กรยาปท เปนตน บางตว แมเปนตวสะกด กคงออกเสยงไดหนอยหนง พอใหรไดวาตวสะกด เชน คารยหา มฬโห เปนตน. ลาดบอกขระ ผประสงคจะทราบการเรยงลาดบอกขระ พงเปดดในอกขรวธ ภาค ๑ ตอนวาดวยลาดบอกขระ (ขอ ๑๖) นนเถด ในทนจะ อธบาย กเกรงจะเปนการฟนเฝอ เพราะในแบบทานอธบายการเรยง ลาดบอกขระไวชดเจนดแลว จงงดเสย. จบสมญญาภธาน แตเทาน.

ประโยค๑ - อธบายบาลไวยากรณ สมญญาภธานและสนธ - หนาท 16

สนธ สนธ แปลวา ตอ คอตอศพทและอกขระ ใหเนองกนดวย อกขระ เพอประโยชน ๓ ประการ คอ:- ๑. ยนอกขระใหนอยลง. ๒. เปนอปการะในการแตงฉนท. ๓. ทาคาพดใหสลสลวย. สนธ ตางจากสมาส เพราะสนธตอศพทและอกขระใหเนองดวย อกขระ สวนสมาส ยอบททมวภตตตงแต ๒ บทขนไปใหเปนบทเดยว กน เชน กโต อปกาโร เมอเอาบททง ๒ นยอเขากนเปน กตอปกาโร นชอวาสมาส แตคาวา กตอปกาโร น ยงมอกขระมากไปและเปนคาท ไมสละสลวยตามความนยมของภาษา จงตองตอดวยวธสนธ เพอ ยนอกษรใหนอยลงอก คอ เอา กต=อปกาโร มาตอกนเขา เปน กโตปกาโร นชอวาสนธ. ในทนจะอธบายเรองของสนธโดยเฉพาะ สนธนน โดยยอม ๓ คอ สระสนธ ๑ พยญชนะสนธ ๑ นคคหตสนธ ๑. และสนธกรโยปรกณ คอ วธทใชเปนเครองมอแกการทาสนธ นนม ๘ อยาง คอ :- โลโป ลบ ๑ อาเทโส แปลง ๑ อาคโม ลงตวอกษรใหม ๑ วกาโร ทาใหผดจากของเดม ๑ ปกต ปกต ๑ ทโฆ ทาใหยาว ๑ รสส ทาใหสน ๑ สโโค ซอนตว ๑.

ประโยค๑ - อธบายบาลไวยากรณ สมญญาภธานและสนธ - หนาท 17

สระสนธ ในสระสนธ ไดสนธกรโยปรกณ ๗ อยาง คอ โลโป ๑ อาเทโส ๑ อาคโม ๑ วกาโร ๑ ปกต ๑ ทโฆ ๑ รสส ๑. ขาดแตสโโค อยางเดยว เพราะสระจะซอนกนไมได. โลปสระสนธ ม ๒ คอ ปพพโลโป ลบสระหนา ๑ อตตรโลโป ลบสระหลง ๑. สระทสดของศพทหนาเรยก สระหนา, สระหนาของ ศพทหลง เรยกสระเบองปลายหรอสระหลง เชน ยสส=อนทรยาน ๒ ศพทน ยสส เปนศพทหนา อนทรยาน เปนศพทหลง. สระทสด ของ ยสส อนเปนศพทหนากคอ อะ. อะ จงเปนสระหนา, สระหนา ของ อนทรยาน อนเปนศพทหนากคด อ. อ จงเปนสระหลง, เวลาจะ ตอเขากน ลบ อะ ท สะ แหง ยสส เสยแลว เอาไปตอกบสระหลง จงเปน ยสสนทรยาน ดงนเปนตน. ทงสระหนาและสระหลงน ตองไมม พยญชนะอนคนในระหวาง จงจะลงได ถามพยญชนะคน ลบไมได. ลบสระหนานน คอ :- ก. สระหนาเปนรสสะ สระเบองปลายอยหนาพยญชนะสงโยค หรอเปนทฆะ เมอลบสระหนาแลว ไมตองทาอยางอน เปนแตตอเขา กบสระเบองปลายทเดยว เชน ยสส=อนทรยาน ลบสระหนา คอ อะ ทสดแหงศพท ยสส เสย สนธเปน ยสสนทรยาน, โนห=เอต ลบสระ หนาคอ อ ทสดแหงศพท โนห เสย สนธเปน โนเหต, สเมต=อายสมา ลบสระหนา คอ อ ทสดแหงศพท สเมต เสย สนธเปน สเมตายสมา. ข. ถาสระทง ๒ เปนรสสะ แตมรปไมเสมอกน คอ ขางหนง

ประโยค๑ - อธบายบาลไวยากรณ สมญญาภธานและสนธ - หนาท 18

เปน อ ขางหนงเปน อ หรอ อ กด, ขางหนงเปน อ ขางหนงเปน อ หรอ อ กด, ขางหนงเปน อ ขางหนงเปน อ หรอ อ กด, เมอลบสระ หนาแลว ไมตองทฆะกได เชน จตห=อปาเยห เปน จตปาเยห. ค. ถาสระทง ๒ เปนรสสะมรปเสมอกน คอ เปน อ หรอ อ หรอ อ ทง ๒ ตว เมอลบแลว ตองทาสระทไมไดลบดวยทฆะสนธท แสดงไวขางหนา เชน ตตร=อย เปน ตตราย เปนตน. ง. ถาสระหนาเปนทฆะ สระเบองปลายเปนรสสะ เมอลบสระ หนาแลว ตองทฆะสระหลง เชน สทธา=อธ เปน สทธธ เปนตน. เมอจะกลาวโดยยอ กคอ ถาลบสระสนทมรปไมเสมอกน ไม ตองทฆะสระสนทไมไดลบกได, ถาลบสระสนทมรปเสมอกน หรอลบ สระยาวทมสระสนอยเบองปลาย ตองทฆะสระนนทไมไดลบ. สวนลบสระหลงนน มกฎเกณฑวางไวจากด คอ สระหนาและ สระหลงทง ๒ ตว ตองมรปไมเสมอกน จงลบได และเมอตอกนเขา แลว ไมตองทฆะสระสนทไมไดลบกได, ถาลบสระสนทมรปเสมอกน หรอลบ สระยาวทมสระสนอยเบองปลาย ตองทฆะสระสนทไมไดลบ. สวนลบสระหลงนน มกฎเกณฑวางไวจากด คอ สระหนาและ สระหลงทง ๒ ตว ตองมรปไมเสมอกน จงลบได และเมอตอกนเขา แลว ไมตองทฆะสระสนทไมไดลบ เชน จตตาโร = อเม เปนจตตาโรเม นลบ อ ทศพทหลง คอ อเม เสย, กนน=อมา เปนกนนมา นลบ อ ทศพทหลง คอ อมา เสย และไมตองทฆะ อ ทศพทหนา, นคคหต อยหนา ลบสระหลงบางกได เชน อภนนท = อต เปน อ ภนนทนต น ลบ อ ทศพทหลง คอ อต แลวแปลง นคคหตเปน น. Bฬอาเทโส ม ๒ คอ แปลงสระหนา ๑ แปลงสระหลง ๑. แปลงสระหนานน ดงน :- ถา อ เอ หรอ อ โอ อยหนา มสระอยเบองหลง แปลง อ เอ หรอ

ประโยค๑ - อธบายบาลไวยากรณ สมญญาภธานและสนธ - หนาท 19

อ โอ เปนพยญชนะ คอ แปลง อ หรอ เอ เปน ย แปลง อ โอ เปน ว. อ ทแปลงเปน ย นน ถามพยญชนะซอนกน ๒ ตว ลบเสย ตวหนง เชน ปฏสนถารวตต=อสส เปน ปฏสนถารวตยสส นลบ ต ท วตต เสยตวหนง, อคค=อคาร เปน อคนาคาร น ลบ ค ท อคค เสยตวหนง แปลง อ เปน ย แลวทฆะ อ ท อคาร เปน อา. เอ ท แปลงเปน ย นน เชน เต=อสส เปน ตยสส, เม=อย เปน มยาย, เต=อห เปน ตยาห. อ ทแปลงเปน ว นน เชน พห=อาพาโธ เปน พหวาพาโธ, จกข=อาปาถ เปน จกขวาปาถ. โอ ทแปลงเปน ว นน เชน อถโข=อสส เปน อถขวสส. แปลงสระหลงนน ดงน :- ถามสระอยหนา แปลง เอ ซงเปนสระหลง (ซงตงอยขางหนา เอว ศพท) เปน ร แลวรสสะสระหนาใหสน เชน ยถา = เอว เปน ยถรว, ตถา = เอว เปน ตถรว. อาคโม ม ๒ คอ ลง โอ อาคม ๑ ลง อ อาคม ๑. ถาสระโอ อยหนา พยญชนะอยหลง ลบ โอ เสย แลวลง อ อาคมไดบาง เชน โส=สลวา เปน สสลวา, เอโส=ธมโม เปน เอสธมโม. ถาสระ อ อยหนา พยญชนะอยหลง ลบ อ เสยแลวลง โอ อาคม ไดบาง เชน ปร=สหสส เปน ปโรสหสส, สรท=สต เปน สรโทสต. วกาโร ม ๒ คอ วการในเบองตน ๑ วการในเบองปลาย ๑. วการในเบองตนนน คอ เมอลบสระเบองปลายแลว เอาสระเบองตน

ประโยค๑ - อธบายบาลไวยากรณ สมญญาภธานและสนธ - หนาท 20

คอ อ เปน เอ เชน มน=อาลโย เปน มเนลโย, เอา อ เปน โอ เชน ส=อตถ เปน โสตถ. วการในเบองปลาย กมวธเหมอนวการในเบองตน เปนแตละลบสระหนา วการสระหลงเทานน เชน มาตล=อรต เปน มาลเตรต นลบ อ ทมาลต เสย แลวเอา อ ท ศพทหลงเปน เอ, น=อเปต เปน โนเปต นลบ อ ท น แลวเอา อ เปน โอ, อทก=อมกชาต เปน อทโกมกชาต นลบนคคหตทศพทหนา แลวเอาอ ทศพทหลงเปน โอ. หากจะมคาถามวา ในสระสนธน อาเทศ กบวการ ตางกนอยาง ไร? ควรแกวา อาเทศนน คอแปลง สระ เปนพยญชนะ คอแปลง อ เปน ย เชน อคค=อคาร เปน อคนาคาร, แปลง เอ เปน ย เชน เต = อสส เปน ตยสส, แปลง อ เปน ว เชน พห=อาพาโธ เปน พหวาพาโธ แปลง โอ เปน ว เชน อถโข=อสส เปน อถขวสส สวนวการนน ทาสระให เปนสระ แตใหผดจากรปเดม คอ เอา อ เปน เอ เอา อ เปน โอ เชน มน=อาลโย เปน มเนลโย. ส=อตถ เปน โสตถ เปนตน. ปกตสระ นน มวธทาไมแปลกไปจากเดม คอสระเดมเปน อยางใด กคงไวอยางนน เปนแตเอาสระหนากบสระหลงไปตอกนเขา เทานน เชน โก=อม กคงเปน โกอม. ทโฆ ม ๒ คอ ทฆะสระหนา ๑ ทฆะสระหลง ๑. ทฆะสระ หนานน คอ:- ก. ถามสระอยเบองหลง กลบสระหลงเสย แลวจงทฆะสระหนา เชน กส=อธ เปน กสธ, สาธ=อต เปน สาธต. ข. แมพยญชนะอยเบองหลง กทฆะสระหนาได เชน มน=จเร

ประโยค๑ - อธบายบาลไวยากรณ สมญญาภธานและสนธ - หนาท 21

เปน มนจเร. สวนทฆะสระหลงนน กตรงกนขามกบทฆะสระหนา คอตอง ลบสระหนาเสย แลวทฆะสระหลง เชน สทธา=อธ เปน สทธธ. จ=อภย เปน จภย. รสส นน ถาพยญชนะอยเบองหลง รสสะคอทาสระเบองหนา ใหมเสยงสนไดบาง เชน โภวาท=นาม เปน โภวาทนาม, แม เอ แหง เอว ศพทอยเบองหลง กรสสะสระเบองหนาใหสนดจเดยวกน เชน ยถา=เอว เปน ยถรว, ตถา=เอว เปน ตถรว. พยญชนะสนธ ในพยญชนะสนธ ไดสนธกรโยปกรณ ๕ คอ โลโป ๑ อาเทโส ๑ อาคโม ๑ ปกต ๑ สโโค ๑. โลปพยญชนะ นน คอ ถามนคคหตอยหนา และสระหลงม พยญชนะซอนเรยงกน ๒ ตว เมอลบสระหลงแลว ลบพยญชนะท ซอนนนไดตวหนง เชน เอว=อสส เปน เอวส, ปปผ=อสสา เปน ปปผสา. อาเทสพยญชนะ นน ไดแกแปลงพยญชนะซงมรปอยางหนง ใหเปนพยญชนะมรปอกอยางหนง คอ ถาสระอยหลง แปลง ต ท ทานทาเปน ตย แลวใหเปน จจ เชน อต=เอว เปน อจเจว, แปลง ธ เปน ท เชน เอก=อธ=อห เปนเอกมทาห (น เอก อยหนา), อภ เปน อพภ เชน อภ=อคคจฉต เปน อพภคคจฉต, แปลง อธ เปน อชฌ เชน อธ=โอกาโส เปน อชโฌกาโส.

ประโยค๑ - อธบายบาลไวยากรณ สมญญาภธานและสนธ - หนาท 22

ถาพยญชนะอยหลง แปลง เอว เปน โอ ไดบาง เชน อว=นทธา เปน โอนทธา แปลง ธ เปน ห เชน สาธ=ทสสน เปน สาหทสสน " ท " ต " สคโท " สคโต " ต " ฏ " ทกกต " สคโต " ต " ธ " คนพพโพ " ทกกฏ " ต " ตร " อตตโช " อตรโช " ต " ก " นยโต " นยโก " ต " จ " ภโต " ภจโจ " ค " ก " กลปโค " กลปโก " ร " ล " มหาสาโร " มหาสาโล " ย " ช " ควโย " ควโช " ย " ก " สย " สก " ว " พ " กวโต " กพพโต " ช " ช " นช " นย " ป " ผ " นปปตต " นปผตต (๑๔ น ไมนยมสระหรอพยญชนะอยเบองปลาย แมไมมสระหรอ พยญชนะอยเบองหลง คอไมมศพทหลง กแปลงได). พยญชนะอาคม ๘ ตว คอ ย ว ม ท น ต ร ฬ น ถาสระ อยเบองหลง ลงไดบาง ดงน :- ย อาคม เชน ยถา=อท เปน ยถยท ว " " อ=ทกขต " วทกขต

ประโยค๑ - อธบายบาลไวยากรณ สมญญาภธานและสนธ - หนาท 23

อ อาคม เชน คร=เอสสต เปน อรเมสสต ท " " อตต=อตโถ " อตตทตโถ น " " อโต=อายต " อโตนายต ต " " ตสมา=อมา " ตสมาตห ร " " สพภ=เอว " สพภเรว ฬ " " ฉ=อายตน " ฉฬายตน. อนง ในสททานต วา ลง ห อาคมกได เชน ส=อช เปน สหช ส=อฏ ต เปน สหฏ ต. (ว อาคม ไมมศพทหนากลงอาคมได). ปกตพยญชนะ นน มวธทาอยางเดยวกนกบปกตสระ คอ แมจะทาตามสนธกรโยปกรณอน ๆ เชนจะลบหรอแปลงเปนตนได แตกไมทา คงรปไดตามเดมนนอง เชน สาธ หากจะแปลงเปน สาห กได แตไมแปลง คงรปเปน สาธ อยอยางเดม ดงนเปนตน. สโโค ม ๒ คอ ซอนพยญชนะทมรปเหมอนกนอยาง ๑ ซอนพยญชนะทมรปไมเหมอนกนอยาง ๑ อยางตน ไดแกพยญชนะท ๑. และท ๓ ในวรรคทง ๕ ซงซอน หนาตวเองได อ. พยญชนะท ๑ ซอนหนาพยญชนะท ๑ เชน ท=กร เปนทกกร, ท=จรต, เปน ทจจรต, รตน=ตย เปน รตนตตย อธ=ปโมทต เปน อธปปโมทต, และพยญชนะทสดวรรคบางตว เชน ปร=าต เปน ปราต, อ=มาโท เปน อมมาโท. อยางท ๒ พงเหนตวอยางในพยญชนะท ๑ ซงซอนหนาพยญชนะ

ประโยค๑ - อธบายบาลไวยากรณ สมญญาภธานและสนธ - หนาท 24

ท ๒ ในวรรคของตน และพยญชนะท ๓ ซอนหนาพยญชนะท ๔ ใน วรรคของตน เชน ปร=ขย เปน ปรกขย, อน=ฉวโก เปน อนจฉวโก อธ=าน เปน อธฏาน, สารปตต=เถโร เปน สารปตตตเถโร, มห=ผลาน เปน มหปผลาน, มห=ฆโส เปน มหคฆโส น=ฌาน เปน นชฌาน, อ=ธมโม เปน อทธมโม, อ=ภโว เปน อพภโว เปนตน. นคคหตสนธ ในนคคหตสนธ ไดสนธกรโยปกรณ ๔ คอ โลโป ๑ อาเทโส ๑ อาคโม ๑ ปกต ๑. ในโลปนคคหตนน เมอมสระหรอพยญชนะเบองหลง ลบ นคคหตซงอยหนงไดบาง เชน ตาส=อห เปน ตาสาห, วทน=อคค เปน วทนคค นสระอยหลง, อรยสจจาน=ทสสน เปน อรยสจจาน- ทสสน, พทธาน=สาสน เปนพทธานสาสน นพยญชนะอยหลง. อาเทสนคคหตนน ดงน:- ก. เมอมพยญชนะอยหลง นคคหตอยหนา แปลงนคคหตเปน พยญชนะทสดวรรคไดทง ๕ ตว ตามสมควรแกพยญชนะวรรคท อยเบองหลง ดงน :- เปน ง เชน อล=กโต เปน อลงโก เอว=โข " เอวงโข ส=คโห " สงคโห ส=ฆรนต " สงฆรนต

ประโยค๑ - อธบายบาลไวยากรณ สมญญาภธานและสนธ - หนาท 25

เปน เชน ธมม=จเร เปน ธมมจเร ส=ฉว " สฉว ส=ชโย " สชโย ส=าณ " สาณ เปน ณ เชน ส= ต " สณ ต เปน น เชน ส=ตฏ " สนตฏ ส=ถต " สนถต ส=นฏ " สนนฏ ส=ธาเรส " สนธเรส ส=นปาโต " สนนปาโต เปน ม เชน จร=ปวาส " จรมปวาส ส=ผสโส " สมผสโส ส=พหลา " สมพหลา ส=ภชมานา " สมภชมานา ส=มขา " สมมขา. ข. ถา เอ และ ห อยเบองหลง แปลงนคคหตเปน เชน ปจจตต=เอว เปน ปจจตตเว, ต= เอว เปน ตเว, เอว=ห เปน เอวห, ต=ห เปน ตห. ค. ถา ย อยเบองหลงแปลงนคคหตกบ ย เปน เชน ส=โยโค เปน สโโค. ฆ. ในสททนตวา ถา ล อยเบองหลง แปลงนคคหตเปน ล เชน

ประโยค๑ - อธบายบาลไวยากรณ สมญญาภธานและสนธ - หนาท 26

ป=ลงค เปน ปลลงค, ส=ลกขณา เปน สลลกขณา. ง. ถาสระอยเบองหลง แปลงนคคหตเปน ม และท เชน ย=อห เปน ยมห, ต=อห เปน ตมห, ย=อท, เปน ยทท, เอต=อโวจ เปน เอตทโวจ. นคคหตอาคม นน เมอสระกด พยญชนะกด อยเบองหลง ลงนคคหตไดบาง เชน จกข=อทปาท เปน จกขอทปาท นสระอยหลง อว=สโร เปน อวสโร นพยญชนะอยหลง. ปกตนคคหต นน กดจเดยวกนกบปกตสระและปกตพยญชนะ คอ ควรจะทาวธแหงสนธกรโยปกรณอยางใดอยาหนง เชนจะ ลบหรอแปลงเปนตนได แตไมทา คงไวตามรปเดม เชน ธมม=จเร แมจะแปลงนคคหตเปน ใหเปน ธมม จเร กได แตหาแปลงไม คงไวตามเดม เปน ธมมจเร ดงนเปนตน. ปกตสระกด ปกตนคคหตกด แมจะไมมวธทาใหแปลกไปจาก เดมกจรง แตกเปนวธตอศพททมอกขระ ใหเนองดวยอกขระ วธ หนง ๆ สวนปกตพยญชนะ เชน สาธ คงรปเปนสาธ อยอยาง เดม นถาจะวาตามลกษณะของสนธแลว กไมนาจดเปนสนธ เพราะ มไดตอกบศพทหรออกขระอนดจสนธอน แตพงเหนวา ททานจดเปน สนธกรโยปกรณแผนกหนงนน กเพราะพยญชนะสนธ ไมนยมสระ หรอพยญชนะอยเบองหนาหรอเบองปลาย.

ประโยค๑ - อธบายบาลไวยากรณ สมญญาภธานและสนธ - หนาท 27

แบบสนธตามวธสสกฤต วธทาสนธในภาษาบาลนน ตามพระมหาสมณาธบายวา อาจ นอมไปใหตองตามสนธกรโยปกรณอยางใดอยางหนงทตนชอบใจ ถา ไมผดแลว กเปนอนใชได ไมเหมอนภาษาสสกฤต เพราะภาษา สสกฤต มวธขอบงคบเปนแบบเดยว จะยกเยองเปนอยางอนไป ไมได และไดทรงเลองวธทาสนธในภาษาสสกฤตมาทรงอธบายไว ขางทายหนงสออกขรวธ ภาคท ๑ ซงถอเอาใจความดงตอไปน:- ๑. ถาสระหนาและสระหลง มรปเหมอนกน เอาสระทงสองนน ผสมกนเขา เปนทฆะตามรปของตน ดงน:- อ กบ อ ผสมกน เปน อา อ " อ " " อ อ " อ " " อ อา " อา " " อา อ " อ " " อ อ " อ " " อ ๒. ถาสระหนาและสระหลง มรปไมเหมอนกน เอาสระทงสอง นนผสมกน เปนรปดงน:- อ กบ อ หรอ อ เปน เอ อา " อ " อ " เอ อ " อ " อ " โอ อา " อ " อ " โอ

ประโยค๑ - อธบายบาลไวยากรณ สมญญาภธานและสนธ - หนาท 28

๓. ถาสระหนาเปน อ อ หรอ อ อ สระหลงเปนสระอน มรป ไมเหมอนกน แลวเอาสระหนาเปนพยญชนะ คอ เอา อ หรอ อ เปน ย " อ " อ " ว ๔. ถาสระหนาเปน เอ หรอ โอ สระหลงเปน อ ลบ อ ซงเปนสระหลงเสย คงสระหนาไวตามรปเดม (คอ คงเปน เอ หรอ โอ อยตามเดม). ถาสระหลงเปนสระอน นอกจาก อ (เชนเปน อา หรอ อ) ลบสระหลงเสยบาง เอา อา เปน อย เอา โอ เปน อว. อนสาร (คอนคคหต) ถาพยญชนะวรรคอยหลง อาเทสหรอ อานออกเสยงสะกดเปน พยญชนะทสดวรรค ดงกลาวแลวในอาเทศ สระสนธ.