สารบัญ...2 การเง นเฉพาะก จ ส งผลให คร...

สารบญ

หนา

บทสรปผบรหาร ....................................................................................................................................... 1

1. บทน า .................................................................................................................................................. 4

1.1 ความเปนมาและวตถประสงคของโครงการ ................................................................................... 4

1.2 ขอบเขตการส ารวจ ....................................................................................................................... 4

2. ขอมลและวธการประมวลผลการส ารวจ .............................................................................................. 6

2.1 การจ าแนกกลมตวอยางในการวเคราะห ....................................................................................... 6

2.2 ค าจ ากดความของการเขาถงบรการทางการเงน ............................................................................ 7

2.3 วธประมวลผลการส ารวจ .............................................................................................................. 7

3. ผลการส ารวจและบทวเคราะห ............................................................................................................. 8

3.1 ภาพรวมการเขาถงบรการทางการเงน ........................................................................................... 8

3.2 การเขาถงบรการพนฐาน 4 บรการ ............................................................................................. 10

3.2.1 บรการดานเงนฝาก ........................................................................................................... 10

3.2.2 บรการดานสนเชอ (ไมรวมบตรเครดต) ............................................................................. 12

3.2.3 บรการดานโอนเงน ............................................................................................................ 15

3.2.4 บรการดานช าระเงน .......................................................................................................... 18

3.3 ชองทางการใชบรการทางการเงน ............................................................................................... 21

3.3.1 ชองทางการใชบรการเงนฝาก .............................................................................................. 22

3.3.2 ชองทางการใชบรการสนเชอ (ไมรวมบตรเครดต) ............................................................. 23

3.3.3 ชองทางการใชบรการโอนเงน ............................................................................................ 25

3.3.4 ชองทางการใชบรการช าระเงน .......................................................................................... 26

3.4 การใชหนนอกระบบ .................................................................................................................... 28

3.5 การวางแผนทางการเงน.............................................................................................................. 30

4. สรปผลการส ารวจ .............................................................................................................................. 33

5. ขอเสนอแนะเชงนโยบาย .................................................................................................................... 35

ภาคผนวก .............................................................................................................................................. 36

แผนภาพ

หนา

ภาพท 1: ภาพรวมการเขาถงบรการทางการเงน (11 บรการ) .................................................................. 8 ภาพท 2: การเขาถงบรการทางการเงน 11 บรการ แยกตามรายได ภมภาค เขตการปกครอง และเพศ .... 9 ภาพท 3: จ านวนบรการทางการเงน และสดสวนการใชบรการทางการเงนของครวเรอน ........................ 9 ภาพท 4: ภาพรวมการเขาถงบรการดานเงนฝาก .................................................................................... 10 ภาพท 5: การเขาถงบรการดานเงนฝากแยกตามรายได ภมภาค เขตการปกครอง และเพศ .................... 11 ภาพท 6: ปญหาการเขาถงและการเลอกไมใชบรการเงนฝาก ................................................................. 12 ภาพท 7: ภาพรวมการเขาถงบรการดานสนเชอ ..................................................................................... 13 ภาพท 8: การเขาถงบรการดานสนเชอแยกตามรายได ภมภาค เขตการปกครอง และเพศ ...................... 14 ภาพท 9: ปญหาการเขาถงและการเลอกไมใชบรการสนเชอ ................................................................... 15 ภาพท 10: ภาพรวมการเขาถงบรการดานโอนเงน .................................................................................. 16 ภาพท 11: การเขาถงบรการโอนเงนแยกตามรายได ภมภาค เขตการปกครอง และเพศ ......................... 17 ภาพท 12: ปญหาการเขาถงและการเลอกไมใชบรการโอนเงน................................................................ 18 ภาพท 13: ภาพรวมการเขาถงบรการดานช าระเงน ................................................................................ 19 ภาพท 14: การเขาถงบรการช าระเงนแยกตามรายได ภมภาค เขตการปกครอง และเพศ ....................... 20 ภาพท 15: ปญหาการเขาถงและการเลอกไมใชบรการช าระเงน .............................................................. 21 ภาพท 16: ชองทางการใชบรการเงนฝากในปจจบน ............................................................................... 22 ภาพท 17: ชองทางการใชบรการเงนฝากทครวเรอนตองการเพมเตม ..................................................... 23 ภาพท 18: ชองทางการใชบรการสนเชอในปจจบน ................................................................................ 24 ภาพท 19: ชองทางการใชบรการสนเชอทครวเรอนตองการเพมเตม....................................................... 24 ภาพท 20: ชองทางการใชบรการโอนเงนในปจจบน ............................................................................... 25 ภาพท 21: ชองทางการใชบรการโอนเงนทครวเรอนตองการเพมเตม ..................................................... 26 ภาพท 22: ชองทางการใชบรการช าระเงนในปจจบน ............................................................................. 27 ภาพท 23: ชองทางการใชบรการช าระเงนทครวเรอนตองการเพมเตม ................................................... 27 ภาพท 24: วตถประสงคและเหตผลหลกในการใชหนนอกระบบ ............................................................. 28 ภาพท 25: การเขาถงสนเชอของครวเรอนทเคยใชหนนอกระบบ ............................................................ 29 ภาพท 26: พฤตกรรมการออมและการใชหนนอกระบบ .......................................................................... 30 ภาพท 27: พฤตกรรมการออมเงนเพอยามเกษยณ ................................................................................. 31 ภาพท 28: วตถประสงคหลกและวธการเกบออมเงน .............................................................................. 32

บทสรปผบรหาร

ธนาคารแหงประเทศไทย (ธปท.) รวมกบส านกงานสถตแหงชาตส ารวจการเขาถงบรการ ทางการเงนภาคครวเรอนเปนประจ าทก 2 ป เพอประเมนและตดตามระดบการเขาถงบรการทางการเงน ของประชาชน รวมถงน าผลส ารวจมาประกอบการจดท านโยบายทเกยวของ ทงน ในป 2561 ไดส ารวจ กลมตวอยางซ งเปนหวหนาครวเรอนหรอตวแทนครวเรอนอาย 15 ปข นไป จ านวน 11,121 ครวเรอน ในทกภมภาคของประเทศไทย โดยส ารวจการใชบรการทางการเงน 11 บรการ ไดแก (1) เงนฝาก/ เงนออม (รวม e-Money) (2) สนเชอ (ไมรวมบตรเครดต) (3) การโอนเงน (4) การช าระเงน (5) บตรเครดต (6) ประกนชวต (7) ประกนวนาศภย (8) กองทนรวม (9) ตราสารการลงทนภาครฐ (10) ตราสารการลงทนภาคเอกชน และ (11) การเลนแชร

ผลส ารวจในป 2561 พบวา ครวเรอนสามารถเขาถงบรการทางการเงน1 ในภาพรวมเพมขนเปนรอยละ 98.7 จากรอยละ 97.3 ในป 2559 และสดสวนครวเรอนทใชบรการทางการเงนเพมขนเปนรอยละ 89.8 จากรอยละ 86.4 ในป 2559 ขณะทครวเรอนทไมสามารถเขาถงบรการทางการเงนมสดสวนลดลงเปนรอยละ 1.3 จากรอยละ 2.7 ในป 2559 ทงน หากพจารณาเฉพาะครวเรอนทใชบรการจะพบวา ครวเรอนเลอกใชบรการจากธนาคารพาณชยและสถาบนการเงนเฉพาะกจมากทสด ขณะทกองทนหมบาน และสถาบนการเงนอน ๆ โดยเฉพาะผใหบรการช าระเงนทางอเลกทรอนกสมบทบาทเพมขน นอกจากน ครวเรอนใชบรการจาก ผใหบรการนอกระบบลดลง ซงสะทอนใหเหนผลจากการด าเนนนโยบายของภาครฐในการสนบสนนใหประชาชนใชบรการจากผใหบรการในระบบ ส าหรบครวเรอนทไมสามารถเขาถงบรการทางการเงนสวนใหญเปนครวเรอนทมระดบรายไดต าสด ครวเรอนในภาคใตและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ทงน ครวเรอนในเขตเมองและนอกเขตเมองสามารถเขาถงบรการทางการเงนในสดสวนใกลเคยงกน ซงแสดงใหเหนถงการกระจายตวของชองทางการใหบรการทางการเงนท ด และหลากหลายข น นอกจากน ประเทศไทยมไดมป ญหา ความเหลอมล าในการเขาถงบรการทางการเงนระหวางเพศชายและเพศหญง โดยสามารถเขาถงบรการ ทางการเงนไดรอยละ 98.5 และรอยละ 98.8 ตามล าดบ

บรการทางการเงนทครวเรอนเขาถงมากทสด ไดแก ช าระเงน โอนเงน เงนฝาก และสนเชอ ตามล าดบ โดยมสดสวนการเขาถงบรการทง 4 ประเภทเพมขนจากป 2559 หากพจารณาแยกรายบรการ พบวา ครวเรอนสามารถเขาถงบรการเงนฝากเพมขนเปนรอยละ 96.9 จากรอยละ 94.2 ในป 2559 และครวเรอนใชบรการ เงนฝากเพมขนเปนรอยละ 80.0 จากรอยละ 72.5 ในป 2559 ผใหบรการหลกคอธนาคารพาณชยและสถาบนการเงนเฉพาะกจ โดยครวเรอนใชบรการกบธนาคารพาณชยเพมขนคอนขางมาก ส าหรบบรการสนเชอ ครวเรอนสามารถเขาถงบรการไดเพมขนเลกนอยเปนรอยละ 95.8 จากรอยละ 94.1 ในป 2559 โดยมสถาบนการเงนเฉพาะกจเปนผใหบรการหลก ขณะทสดสวนครวเรอนทใชบรการสนเชอลดลงอยทรอยละ 35.8 จากรอยละ 41.5 ในป 2559 โดยกลมครวเรอนทเลอกไมใชบรการสนเชอเพมขนจากป 2559 ในทกกลมรายได โดยเฉพาะกลมรายไดต า อยางไรกด ในภาพรวมสดสวนหนตอครวเรอนอยในระดบสง สวนหนงอาจเปนผลจากครวเรอนทใชบรการสนเชออยแลวมยอดคงคางสนเชอเพมสงขน นอกจากน ผลจากการสงเสรม e-Payment ทง PromptPay และ QR code รวมถงการลดคาธรรมเนยมการโอนเงนของธนาคารพาณชยและสถาบน

1 ผทเขาถงบรการทางการเงน (Access) หมายถง ผทใชบรการทางการเงน (Usage) และ ผทเลอกจะไมใชบรการทางการเงน (Self-exclusion) โดยรายงานผลส ารวจฯ นบจ านวนผใชบรการจากแหลงตาง ๆ โดยไมนบซ า เชน หากผตอบแบบสอบถามใชบรการทงจากผใหบรการในระบบและกงในระบบ จะนบวาใชบรการกบผใหบรการในระบบเทานน

2 การเงนเฉพาะกจ สงผลใหครวเรอนเขาถงบรการโอนเงนเพมขนเปนรอยละ 97.8 จากรอยละ 97.1 ในป 2559 รวมถงครวเรอนสามารถเขาถงบรการช าระเงนเพมขนเปนรอยละ 99.3 จากรอยละ 98.8 ในป 2559 โดยเคานเตอรเซอรวส ไปรษณย และผใหบรการ e-Money มบทบาทมากขนในบรการช าระเงน และครวเรอนบางสวนยงเลอกช าระเงนโดยตรงกบผใหบรการสาธารณปโภค (เชน ไฟฟา ประปา และโทรศพท) แทน การช าระผานผใหบรการทางการเงน

ส าหรบชองทางการใชบรการทางการเงนพบวา สาขาธนาคารพาณชยและสถาบนการเงนเฉพาะกจยงคงเปนชองทางหลกในการใหบรการทางการเงนพนฐาน อยางไรกด สดสวนครวเรอนทใชสาขาธนาคารพาณชยและสถาบนการเงนเฉพาะกจส าหรบโอนเงนและช าระเงนลดลง เนองจากใชบรการผานกองทนหมบานและองคกรการเงนชมชน รวมถงชองทางดจทล (ระบบโมบายแอปพลเคชน และอนเทอรเนต) เพมขน โดยเฉพาะกลมผมรายไดสง กลม First Jobber ทอยในชวงอาย 23 ถง 35 ป และประชาชนในกรงเทพมหานครและภาคกลาง อยางไรกตาม สดสวนครวเรอนทประสบปญหาเรองจ านวนสาขาไมเพยงพอหรอระยะทางไกลจากการใชบรการสาขาของธนาคารพาณชยเพมขนเลกนอยเปนรอยละ 1.82 จากรอยละ 1.16 ในป 2559 ซงสวนหนงอาจเปนผลจากการทยอยปดสาขาของธนาคารพาณชยในชวงทผานมา ทงน ในภาพรวมครวเรอนสวนใหญพอใจกบชองทางบรการในปจจบน แตบางสวนยงตองการชองทางเพมเตม โดยเฉพาะชองทาง รานสะดวกซอหรอซปเปอรมารเกต สาขาธนาคารพาณชยและสถาบนการเงนเฉพาะกจ และตวแทนหรอเจาหนาทใหบรการนอกสถานท

ในดานคณภาพของการใหบรการพบวา ครวเรอนทใชบรการทางการเงนมปญหาจากการใชบรการลดลงเมอเทยบกบป 2559 โดยปญหาสวนใหญ คอ ไมพงพอใจในบรการของสถาบนการเงน (เชน รอควนาน พนกงานไมสภาพ และขายผลตภณฑพวง) ขนตอนการใชบรการยงยาก ระยะทางการเดนทางไปใชบรการไกล และดอกเบยและคาธรรมเนยมไมเหมาะสม ขณะทครวเรอนทไมสามารถเขาถงหรอเลอกจะไมใชบรการจาก ผใหบรการหลก2 สวนใหญมสาเหตหลก คอ ฐานะการเงนไมดหรอรายไดไมเพยงพอ ขาดความรความเขาใจ ในบรการ ไมกลาไปตดตอเพราะกลวถกปฏเสธ และไมสะดวกในการเดนทางไปใชบรการ

เมอพจารณาพฤตกรรมการใชหนนอกระบบของครวเรอนไทย พบวา ครวเรอนทปจจบนใชหน นอกระบบคดเปนรอยละ 1.4 ของครวเรอนทงหมด โดยครวเรอนทใชหนนอกระบบสวนใหญใชเพอซอสนคาอปโภคบรโภคทจ าเปน เนองจากไดเงนเรว สะดวก และไมมขนตอนยงยาก นอกจากน ครวเรอนทเคยม หนนอกระบบและปจจบนยงมอย สวนใหญมรายไดไมเพยงพอตอคาใชจาย และไมมเงนออม โดยสดสวนครวเรอนทปจจบนมหนนอกระบบทสามารถออมเงนกอนการใชจายมเพยงรอยละ 3 เมอเทยบกบรอยละ 13 ในกลมทเคยมหนนอกระบบแตปจจบนไมมแลว

ทงน หากพจารณาพฤตกรรมการออมของภาคครวเรอน พบวา สดสวนครวเรอนทมเงนออมเพมขนเปนรอยละ 72.0 จากรอยละ 65.4 ในป 2559 โดยครวเรอนสวนใหญออมเงนเพอใชในยามฉกเฉนหรอเจบปวย ใชในยามเกษยณ และใชบรหารรายรบ-รายจายตามล าดบ โดยฝากเงนกบธนาคารพาณชยหรอสถาบนการเงนเฉพาะกจเปนหลก ทงน ครวเรอนมการวางแผนและเรมออมเงนเพอเกษยณเพมขนเปนรอยละ 67 จากรอยละ 44 ในป 2559 โดยผทสามารถออมเงนเพอยามเกษยณไดส าเรจตามเปาหมายสวนใหญ มวตถประสงคหลกในการออมเงนคอเพอใชในยามชรา และออมเงนในบญชเงนออมทแยกบญชส าหรบใชจาย

2 ผใหบรการหลกของบรการเงนฝาก สนเชอ และโอนเงน คอ ธนาคารพาณชยและสถาบนการเงนเฉพาะกจ ขณะทผใหบรการหลกของบรการช าระเงน คอ ธนาคารพาณชยและผใหบรการรบช าระเงน

3 ผลส ารวจขางตนน ามาซงขอเสนอแนะเชงนโยบายท ธปท. หนวยงานภาครฐ และภาคเอกชนควรรวมกนด าเนนการเพอสงเสรมการเขาถงและการใชบรการทางการเงนของประชาชน โดยมขอเสนอแนะเชงนโยบาย 3 ดาน ดงน

1. การสงเสรมสภาพแวดลอมดจทลแบงกง (Digital banking) ผานการใหความรทางการเงนดจทลและมาตรการสงเสรมความปลอดภยตางๆ เพอใหเกดการใชงานเพมขน เพมชองทางการเขาถงบรการ ในรปแบบทสะดวก และผบรโภคใชงานไดอยางปลอดภย รวมถงสงเสรมบทบาทของผใหบรการอนๆ เชน ตวแทน (Banking agent) เพอเตมเตมชองวางการใหบรการส าหรบผทยงไมพรอมใชงานบนระบบดจทล

2. การจดการปญหาหนนอกระบบ โดยสนบสนนการใชบรการสนเชอจากผใหบรการทมใชธนาคารพาณชย (Non-bank) ซงมกระบวนการก ากบดแลและการคมครองผบรโภคทรดกม แทนการใชสนเชอนอกระบบ รวมถงสงเสรมความรทางการเงนและการออมกอนใช

3. การสนบสนนการออมเพอเกษยณ ใหประชาชนตระหนกและใหความส าคญกบการวางแผนทางการเงนและการออมทงในระยะสนและระยะยาว เพอชวยใหประชาชนมเงนเพยงพอส าหรบแตละชวงวยและเพยงพอส าหรบการใชจายในยามเกษยณ รวมถงสงเสรมความรความเขาใจพนฐานดานการออมเงนใหสามารถบรรลเปาหมายทางการออมได เชน การลงทนในผลตภณฑทางการเงนตาง ๆ

4

1. บทน า

1.1 ความเปนมาและวตถประสงคของโครงการ

ธนาคารแหงประเทศไทย (ธปท.) ตระหนกถงความส าคญของการเขาถงบรการทางการเงนของ ประชาชนจงไดก าหนดนโยบายสงเสรมใหประชาชนกลมตาง ๆ สามารถเขาถงบรการทางการเงนไดอยางทวถงไวในแผนพฒนาระบบสถาบนการเงน ระยะท 1 (2547-2551) ระยะท 2 (2553-2557) และระยะท 3 (2559-2563) โดยใชขอมลทไดจากโครงการส ารวจการเขาถงบรการทางการเงนภาคครวเรอนซงจดท าขนเปนประจ าทก 2 ป เพอประเมนและตดตามระดบการเขาถงบรการทางการเงนของประชาชน รวมถงน าผลส ารวจมาประกอบ การจดท านโยบายทเกยวของตอไป

การส ารวจการเขาถงบรการทางการเงนภาคครวเรอนในป 2561 น จดท าขนเปนครงท 63 โดย ธปท. รวมกบส านกงานสถตแหงชาตส ารวจการใชบรการทางการเงน 11 บรการ ซงครอบคลมทงผใหบรการในระบบและผใหบรการนอกระบบ เพอใหสามารถประเมนระดบการเขาถงบรการทางการเงน ชองทางการใชบรการ ตลอดจนปญหาและอปสรรคในการเขาถงบรการทางการเงน

1.2 ขอบเขตการส ารวจ

การส ารวจครอบคลมกลมตวอยาง ซงเปนหวหนาครวเรอนหรอตวแทนครวเรอนทมอาย 15 ปขนไปจ านวน 11,121 ครวเรอนในทกภมภาคของประเทศไทย โดยใชวธการสมภาษณตามแบบสอบถามของ ธปท. เกยวกบความตองการและการใชบรการทางการเงน ทงน แบงระดบค าถามเปน 2 สวน ไดแก

สวนท 1: การส ารวจภาพรวมการเขาถงและการใชบรการ 11 บรการ ดงน

(1) เงนฝาก/ เงนออม (รวม e-Money4) (7) ประกนวนาศภย (2) สนเชอ (ไมรวมบตรเครดต) (8) กองทนรวม (3) การโอนเงน (9) ตราสารการลงทนภาครฐ (4) การช าระเงน (10) ตราสารการลงทนภาคเอกชน (5) บตรเครดต (11) การเลนแชร (6) ประกนชวต

สวนท 2: การส ารวจเชงลกโดยแยกเปนบรการพนฐาน 4 บรการ5 คอ (1) เงนฝาก/ เงนออม (2) สนเชอ (ไมรวมบตรเครดต) (3) การโอนเงน และ (4) การช าระเงน โดยจะพจารณาระดบการเขาถงบรการจากแหลงตาง ๆ ปญหาและอปสรรคในการเขาถงและการใชบรการทางการเงน ชองทางการใชบรการใน

3 ครงท 1 ป 2546 ธปท. รวมกบบรษท ซ.เอส.เอน. แอนด แอสโซซเอท จ ากด จดท าผลส ารวจภายใตชอ “โครงการศกษาความตองการบรการทาง

การเงน” โดยมกลมตวอยาง 4,800 ราย ครงท 2 ป 2549 ธปท. จดท าการส ารวจรวมกบส านกงานสถตแหงชาต โดยมกลมตวอยาง 11,162 ราย ครงท 3 ป 2553 ธปท. จดท าการส ารวจรวมกบส านกงานสถตแหงชาต โดยมกลมตวอยาง 11,202 ราย ครงท 4 ป 2556 ธปท. จดท าการส ารวจรวมกบส านกงานสถตแหงชาต โดยมกลมตวอยาง 10,613 ราย ครงท 5 ป 2559 ธปท. จดท าการส ารวจรวมกบส านกงานสถตแหงชาต โดยมกลมตวอยาง 10,866 ราย

4 หมายถง มลคาเงนทบนทกในสออเลกทรอนกส (เชน ชพคอมพวเตอรในบตรพลาสตก เครอขายโทรศพทมอถอ หรอเครอขายอนเทอรเนต) ซงผใชบรการไดช าระเงนลวงหนา (Pre-paid) แกผใหบรการ และสามารถใชช าระคาสนคาบรการไดตามรานคาทรบช าระ

5 ป 2559 การส ารวจเชงลกแยกเปนบรการพนฐาน 3 บรการ คอ (1) เงนฝาก/เงนออม (2) สนเชอ (ไมรวมบตรเครดต) และ (3) การโอนเงนและช าระเงน

5 ปจจบนและชองทางทตองการเพมเตม ตลอดจนพฤตกรรมการใชหนนอกระบบ และการวางแผนทางการเงนของครวเรอนไทย

ส าหรบกลมผใหบรการทางการเงน ธปท. ไดจ าแนกออกเปน 3 กลม ตามนยามของธนาคารโลก (World Bank) ซงพจารณาจากสถานะทางกฎหมายและการก ากบดแลโดยทางการ6 ดงน

(1) ผใหบรการในระบบ (Formal Sector) หมายถง สถาบนการเงนทมสถานะทางกฎหมาย ทชดเจน (มการขอใบอนญาตประกอบธรกจตามกฎหมายหรอมกฎหมายเฉพาะจดตงขน) และอยภายใต การก ากบ/ตรวจสอบโดยกระทรวงการคลงหรอผก ากบดแลภาคการเงน (ธปท. ส านกงานคณะกรรมการก ากบหลกทรพยและตลาดหลกทรพย และส านกงานคณะกรรมการก ากบและสงเสรมการประกอบธรกจประกนภย) โดยมหลกเกณฑการก ากบดแลทครอบคลมทงดานการประกอบธรกจ ความมนคง และ/ หรอการคมครองผบรโภค ซงประกอบดวย

ผใหบรการทรบฝากเงนและใหบรการทางการเงนอน ไดแก ธนาคารพาณชยไทย ธนาคารพาณชยตางประเทศ สถาบนการเงนเฉพาะกจ บรษทเงนทน และบรษทเครดตฟองซเอร

ผใหบรการสนเชอ ไดแก บรษทบตรเครดต บรษทสนเชอสวนบคคลภายใตการก ากบ และ ผประกอบธรกจสนเชอรายยอยเพอการประกอบอาชพภายใตการก ากบ (สนเชอนาโนไฟแนนซ)

ผใหบรการดานการช าระเงน ไดแก ผใหบรการช าระเงนทางอเลกทรอนกส และผใหบรการ e-Money

ผใหบรการดานการลงทนและประกนภย ไดแก บรษทหลกทรพย บรษทจดการกองทนรวม และบรษทประกนภย

(2) ผใหบรการกงในระบบ (Semi-formal Sector) หมายถง สถาบนทมสถานะทางกฎหมาย ภายใตกฎหมายจดตงเปนการเฉพาะ โดยอยภายใตการก ากบตรวจสอบโดยหนวยงานอนทนอกเหนอจากหนวยงานก ากบดแลผใหบรการในระบบ ประกอบดวย บรษทเชาซอ บรษทลสซง สหกรณออมทรพย ชมนมสหกรณ เครดตยเนยน กองทนหมบานและชมชนเมอง และโรงรบจ าน า

(3) ผใหบรการนอกระบบ (Informal Sector) หมายถง ผใหบรการทงบคคลธรรมดาและ นตบคคลทไมมสถานะทางกฎหมายภายใตกฎหมายจดตงเปนการเฉพาะและไมมผก ากบดแล ประกอบดวย กลมออมทรพย องคกรการเงนชมชน ญาต นายทน บคคลอนนอกครวเรอน และอน ๆ (เชน สวสดการบรษท)

ส าหรบกลมผใชบรการทางการเงน ธปท. ไดจ าแนกออกเปน 3 กลม ไดแก (1) ผใชบรการจาก ผใหบรการในระบบ (2) ผใชบรการจากผใหบรการกงในระบบ และ (3) ผใชบรการจากผใหบรการนอกระบบ ทงน บทศกษานจะนบจ านวนครวเรอนผใชบรการทางการเงนจากแหลงใหบรการตาง ๆ โดยไมมการนบซ า กลาวคอ หากหวหนาครวเรอน ก. ใชบรการจากทงธนาคารพาณชยซงเปนผใหบรการในระบบ และสหกรณออมทรพยซงเปนผใหบรการกงในระบบ บทศกษานจะนบวานาย ก. มการใชบรการกบธนาคารพาณชย ซงเปน ผใหบรการในระบบเทานน

6 ทมา: Microfinance Handbook: An Institutional and Financial Perspective และบทความวชาการ (งานสมมนาเชงวชาการ พ.ศ. 2550) เรอง ความมงคงและหนสนครวเรอนไทย: การบรหารความเสยงและการเขาถงบรการทางการเงน

6

2. ขอมลและวธการประมวลผลการส ารวจ

2.1 การจ าแนกกลมตวอยางในการวเคราะห ผลการส ารวจจ าแนกกลมตวอยางในการวเคราะห ซงมจ านวนทงสน 11,121 ราย ดงน (1) ระดบรายได แบงออกเปน 5 กลม โดยเรยงล าดบรายไดรวมตอเดอนของครวเรอนจากต าสดไปสงสด และก าหนดใหแตละกลมรายไดประกอบดวยผตอบแบบสอบถามแตละกลม จ านวนเทา ๆ กน คอ รอยละ 20 ของจ านวนกลมตวอยางทงหมด ดงน

(2) เพศ ไดแก เพศหญง 6,556 ราย เพศชาย 4,565 ราย

(3) ภมภาค ครอบคลม 5 ภมภาค7 ตามวธการสมการกระจายตวของส านกงานสถตแหงชาต ไดแก กรงเทพมหานคร จ านวน 626 ราย ภาคกลาง จ านวน 3,231 ราย ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ จ านวน 2,928 ราย ภาคเหนอ จ านวน 2,616 ราย ภาคใต จ านวน 1,720 ราย

(4) เขตการปกครอง แบงเปน 2 เขต ไดแก ในเขตเทศบาล 6,781 ราย นอกเขตเทศบาล 4,340 ราย

7 ใชหลกเกณฑตามกรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย โดยแบงเปน 4 ภมภาค ไดแก ภาคกลาง ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคใต

ทงน ในการวเคราะหทางสถตไดแยกกรงเทพมหานครออกมาจากภาคกลาง เนองจากเปนจงหวดทมประชากรมากทสด

กลมท รายไดต าสด รายไดสงสด รายไดเฉลย1 ระดบต าสด 0 8,347 5,735

2 8,348 12,811 10,487 3 12,812 19,000 15,737 4 19,001 30,930 24,309

5 ระดบสงสด 30,931 600,000 56,606

กลมท รายไดต าสด รายไดสงสด รายไดเฉลย1 ระดบต าสด 0 8,500 5,742

2 8,501 13,140 10,727 3 13,141 19,674 16,137 4 19,675 30,774 24,484

5 ระดบสงสด 30,775 800,000 58,521

ป 2561

ป 2559

7

2.2 ค าจ ากดความของการเขาถงบรการทางการเงน

(1) ผทเขาถงบรการทางการเงน (Access) หมายถง ผทใชบรการทางการเงน (Usage) และ ผทเลอกจะไมใชบรการทางการเงน (Self Exclusion)8

(2) ผทเขาไมถงบรการทางการเงน (No Access) หมายถง ผทตองการใชบรการแตไมสามารถใชบรการทางการเงนได

2.3 วธประมวลผลการส ารวจ การส ารวจนประมวลผลในลกษณะสถตเชงบรรยาย (Descriptive Statistics) โดยโปรแกรมTableau ซงผลการส ารวจในสวนแรกกลาวถงการเขาถงบรการทางการเงนในภาพรวม ตามดวยการประเมนระดบการเขาถงบรการทางการเงนพนฐาน 4 บรการ ไดแก เงนฝาก/ เงนออม สนเชอ การโอนเงน และ การช าระเงน การวเคราะหปญหาและอปสรรคจากการเขาถงและใชบรการทางการเงนจากธนาคารพาณชย สถาบนการเงนเฉพาะกจ และผใหบรการช าระเงนอเลกทรอนกส ชองทางการใชบรการในปจจบนและ ทตองการเพมเตม ตลอดจนพฤตกรรมการใชหนนอกระบบ การวางแผนทางการเงน รวมถงขอเสนอแนะ เชงนโยบาย

8 ไมตองการใชบรการและไมมการใชบรการ

ทมา: Finance for all? Policies and Pitfalls in Expanding Access ป 2008 ของ World Bank

8

3. ผลการส ารวจและบทวเคราะห

3.1 ภาพรวมการเขาถงบรการทางการเงน

จากการสอบถามหวหนาหรอตวแทนครวเรอนทงสน 11,121 ราย ถงความตองการและการใชบรการทางการเงนทง 11 บรการ พบวา ในภาพรวมครวเรอนสามารถเขาถงบรการทางการเงนไดรอยละ 98.7 เพมขนจากป 2559 (รอยละ 97.3) ซงในสดสวนนประกอบดวยกลมครวเรอนทใชบรการทางการเงน (Usage) รอยละ 89.8 ซงมสดสวนเพมขนเมอเทยบกบผลส ารวจป 2559 (รอยละ 86.4) และกลมครวเรอนทเลอกจะไมใชหรอไมตองการใชบรการทางการเงน (Self Exclusion) รอยละ 8.9 ขณะท ส ดสวนของครวเรอนทไมสามารถเขาถงบรการทางการเงน (No access) ลดลงจากป 2559 (รอยละ 2.7) เปนรอยละ 1.3

ทงน หากพจารณาเฉพาะครวเรอนทมการใชบรการทางการเงน พบวา ธนาคารพาณชยและสถาบนการเงนเฉพาะกจยงเปนผใหบรการหลก โดยครวเรอนทใชบรการจากธนาคารพาณชยไทยและตางประเทศมสดสวนรอยละ 57.4 ซงเพมขนจากป 2559 (รอยละ 52.5) และใชบรการจากสถาบนการเงนเฉพาะกจรอยละ 23.1 เพมขนจากป 2559 (รอยละ 22.5) (ภาพท 1)

ภาพท 1: ภาพรวมการเขาถงบรการทางการเงน (11 บรการ)

หมายเหต: ผตอบแบบสอบถามในป 2559 และป 2561 มจ านวนทงสน 10,866 คน และ 11,121 คน ตามล าดบ

ส าหรบครวเรอนทไมสามารถเขาถงบรการทางการเงน พบวา สวนใหญเปนครวเรอนทมระดบรายไดต าสด และหากพจารณาตามเขตทอยอาศยพบวา ครวเรอนในเขตเมองและนอกเขตเมองเขาถงบรการทางการเงนในสดสวนใกลเคยงกน ซงแสดงใหเหนถงการกระจายตวของชองทางการใหบรการทางการเงน ทดและหลากหลายขน รวมถงครวเรอนทไมสามารถเขาถงบรการทางการเงนมสดสวนลดลงในทกภาคของไทยเมอเปรยบเทยบกบป 2559 อยางไรกตาม ครวเรอนในภาคใตและภาคตะวนออกเฉยงเหนอมอตรา การไมสามารถเขาถงบรการทางการเงนสงสด โดยมสดสวนอยทรอยละ 2.3 และรอยละ 2.2 ตามล าดบ นอกจากน ผลส ารวจระบวา ครวเรอนไทยไมมปญหาความเหลอมล าในการเขาถงบรการทางการเงนระหวางเพศ

9 โดยเพศชายและเพศหญงทไมสามารถเขาถงบรการทางการเงนมสดสวนใกลเคยงกนทรอยละ 1.5 และรอยละ 1.2 ตามล าดบ (ภาพท 2)

ภาพท 2: การเขาถงบรการทางการเงน 11 บรการ แยกตามรายได ภมภาค เขตการปกครอง และเพศ

เมอพจารณาความหลากหลายในการใชบรการ พบวา ครวเรอนสวนใหญใชบรการทางการเงนไมเกน 3 ประเภท โดยผมรายไดสงจะใชบรการทางการเงนหลากหลายกวาผมรายไดนอย ทงน บรการทางการเงนทครวเรอนใชบรการสงสด 4 อนดบแรก ไดแก (1) เงนฝาก (รอยละ 80.0) (2) ช าระเงน (รอยละ 67.9) (3) โอนเงน (รอยละ 44.5) และ (4) สนเชอ (รอยละ 35.8) (ภาพท 3)

ภาพท 3: จ านวนบรการทางการเงน และสดสวนการใชบรการทางการเงนของครวเรอน

10

3.2 การเขาถงบรการพนฐาน 4 บรการ

3.2.1 บรการดานเงนฝาก

ภาพรวมการเขาถงบรการ

ในป 2561 ครวเรอนสามารถเขาถงและใชบรการเงนฝากเพมขนเมอเทยบกบป 2559 โดย เขาถงบรการเงนฝากเพมขนจากรอยละ 94.2 ในป 2559 เปนรอยละ 96.9 ในป 2561 และใชบรการเงนฝากเพมขนจากรอยละ 72.5 ในป 2559 เปนรอยละ 80.0 ในป 2561 ผใหบรการหลกคอ ธนาคารพาณชย (รอยละ 54.3) และสถาบนการเงนเฉพาะกจ (รอยละ 22.3) ทงน ครวเรอนใชบรการกบธนาคารพาณชย เพมขนคอนขางมากเมอเทยบกบป 2559 (รอยละ 46.0) ขณะทครวเรอนใชบรการเงนฝากกบสถาบนการเงนกงในระบบและนอกระบบลดลง นอกจากน ครวเรอนทเลอกไมใชบรการเงนฝากและครวเรอนทเขาไมถงบรการเงนฝาก มสดสวนลดลงเปนรอยละ 16.9 และ รอยละ 3.1 ตามล าดบ (ภาพท 4)

ส าหรบครวเรอนทไมสามารถเขาถงบรการเงนฝาก พบวา สวนใหญเปนครวเรอนทมรายไดต าทสด และครวเรอนในภาคตะวนออกเฉยงเหนอและภาคใต อยางไรกด สดสวนครวเรอนทไมสามารถเขาถงบรการ เงนฝากลดลงในทกกลมรายไดและทกภมภาค อกทง ครวเรอนในเขตเมองและนอกเขตเมองเขาถงบรการ เงนฝากไดในสดสวนใกลเคยงกน เชนเดยวกบการเขาถงบรการทางการเงนระหวางเพศชายและเพศหญง ทไมพบความเหลอมล าในการเขาถง โดยสดสวนเพศชายและเพศหญงทไมสามารถเขาถงบรการเงนฝากอยท รอยละ 3.0 และรอยละ 3.1 ตามล าดบ (ภาพท 5)

ภาพท 4: ภาพรวมการเขาถงบรการดานเงนฝาก


11

ภาพท 5: การเขาถงบรการดานเงนฝากแยกตามรายได ภมภาค เขตการปกครอง และเพศ

ปญหาจากการใชบรการเงนฝาก

เมอพจารณาครวเรอนทใชบรการเงนฝากพบวา สดสวนครวเรอนทมปญหาในการใชบรการเงนฝากตอครวเรอนทใชบรการเงนฝากทงหมดอยทรอยละ 3.8 ซงลดลงจากป 2559 (รอยละ 5.6) แสดงใหเหนวาครวเรอนสวนใหญพงพอใจในการใชบรการเงนฝากมากขน ทงน ครวเรอนทประสบปญหาจากการใชบรการกบธนาคารพาณชยสวนใหญมสาเหตจากระยะทางไปใชบรการไกลหรอจ านวนสาขานอย (รอยละ 41.8) การบรการไมเหมาะสม เชน รอควนาน พนกงานไมสภาพ (รอยละ 34.5 ) และผใหบรการใหขอมล ไมเพยงพอ (รอยละ 12.5) ขณะทครวเรอนทใชบรการกบสถาบนการเงนเฉพาะกจประสบปญหาการบรการ ไมเหมาะสมเปนล าดบแรก (รอยละ 40.9) ตามดวยระยะทางในการไปใชบรการไกลหรอสาขามนอย (รอยละ 34.2) และผใหบรการใหขอมลไมเพยงพอ (รอยละ 7.4) ตามล าดบ

ปญหาการเขาถงและการเลอกไมใชบรการเงนฝาก

ผลส ารวจครวเรอนทไมใชบรการเงนฝาก ทงครวเรอนทเลอกจะไมใชบรการและครวเรอน ทไมสามารถเขาถงบรการเงนฝากจากธนาคารพาณชยและสถาบนการเงนเฉพาะกจ พบวาครวเรอนทไมสามารถเขาถงบรการเงนฝากสวนใหญมฐานะการเงนไมดหรอรายไดไมเพยงพอ ขณะทครวเรอนทเลอกไมใชบรการ มสาเหตหลกมาจากฐานะการเงนไมดหรอรายไดไมเพยงพอ (ธนาคารพาณชยรอยละ 43.2 / สถาบนการเงนเฉพาะกจรอยละ 48.5) และไมจ าเปนตองใชบรการ (ธนาคารพาณชยรอยละ 40.7 / สถาบนการเงนเฉพาะกจรอยละ 32.2) (ภาพท 6)

12 ภาพท 6: ปญหาการเขาถงและการเลอกไมใชบรการเงนฝาก

3.2.2 บรการดานสนเชอ (ไมรวมบตรเครดต)


ครวเรอนสามารถเขาถงบรการสนเชอ (ไมรวมบตรเครดต) รอยละ 95.8 เพมขนเลกนอยจากป 2559 (รอยละ 94.1) แตสดสวนการใชสนเชอลดลงมาอยทรอยละ 35.8 เมอเทยบกบป 2559 (รอยละ 41.5) เนองจากครวเรอนทเลอกจะไมใชบรการดานสนเชอมสดสวนเพมขนจากป 2559 (รอยละ 52.6) มาอยทรอยละ 60.0 ทงน การทครวเรอนใชสนเชอลดลงแตสดสวนหนครวเรอนของไทยในภาพรวมยงอยในระดบสง สวนหนงอาจเปนผลจากครวเรอนทใชบรการสนเชออยแลวมยอดคงคางสนเชอเพมสงขน ครวเรอนทใชบรการสนเชอสวนใหญใชบรการกบสถาบนการเงนเฉพาะกจ (รอยละ 12.6) ธนาคารพาณชย (รอยละ 7.6) และกองทนหมบาน (รอยละ 6.4) และเมอเปรยบเทยบกบป 2559 พบวา ครวเรอนใชบรการสนเชอกบสถาบนการเงนในระบบและกงในระบบลดลงมาอยท รอยละ 21.9 และ รอยละ 12.3 ตามล าดบ ขณะทการใชสนเชอนอกระบบเพมขนเลกนอย (จากรอยละ 1.2 ในป 2559 เปนรอยละ 1.6) (ภาพท 7)

13 ภาพท 7: ภาพรวมการเขาถงบรการดานสนเชอ


ครวเรอนทเขาไมถงบรการสนเชอมสดสวนลดลงจากป 2559 โดยครวเรอนทมรายได ปานกลางถงสง ครวเรอนในเขตเมอง และครวเรอนในกรงเทพมหานครจะมปญหามากกวากลมอน ในขณะท กลมครวเรอนทเลอกไมใชบรการสนเชอเพมขนจากป 2559 ในทกกลมรายได โดยเฉพาะกลมรายไดต า นอกจากน ไมพบความเหลอมล าระหวางเพศในการเขาถงบรการสนเชอ โดยสดสวนเพศชายและเพศหญง ทไมสามารถเขาถงบรการสนเชออยทรอยละ 3.8 และรอยละ 4.5 ตามล าดบ (ภาพท 8)

14 ภาพท 8: การเขาถงบรการดานสนเชอแยกตามรายได ภมภาค เขตการปกครอง และเพศ

ปญหาจากการใชบรการสนเชอ

สดสวนของครวเรอนทมปญหาการใชบรการสนเชอตอครวเรอนทใชบรการสนเชอ ทงหมดอยทรอยละ 3.7 ซงต ากวาผลส ารวจป 2559 (รอยละ 5.5) แสดงใหเหนวาครวเรอนสวนใหญพงพอใจการใชบรการสนเชอมากขน อยางไรกตาม หากพจารณาเฉพาะครวเรอนทใชบรการสนเชอและมปญหาในการใชบรการจากธนาคารพาณชยและสถาบนการเงนเฉพาะกจพบวา ครวเรอนทใชบรการสนเชอกบธนาคาร พาณชยสวนใหญมปญหาจากเงอนไขหรอขนตอนการขอสนเชอมความยงยาก (รอยละ 28.6) สาขามนอย หรอตงอยหางไกล (รอยละ 27.1) และอตราดอกเบ ยหรอคาธรรมเนยมสงเกนไป(รอยละ 25.7) ขณะทครวเรอนทใชบรการสนเชอจากสถาบนการเงนเฉพาะกจมปญหาจากความไมพงพอใจการใหบรการ เชน รอควนาน พนกงานไมสภาพ (รอยละ 30.2) อตราดอกเบยหรอคาธรรมเนยมสงเกนไป (รอยละ 23.8) และสาขา มนอยหรอตงอยหางไกล (รอยละ 23.8)

ปญหาการเขาถงและการเลอกไมใชบรการสนเชอ

สาเหตทครวเรอนสวนใหญไมสามารถเขาถงบรการสนเชอจากทงธนาคารพาณชยและสถาบนการเงนเฉพาะกจ คอ ฐานะการเงนไมดหรอรายไดไมเพยงพอ (ธนาคารพาณชยรอยละ 41.4 / สถาบนการเงนเฉพาะกจรอยละ 39.4) ไมกลาไปตดตอกบผใหบรการโดยคดวาจะถกปฏเสธ (ธนาคารพาณชย รอยละ 18.8 / สถาบนการเงนเฉพาะกจรอยละ 20.4 ) และไมมความรความเข า ใจในผล ตภ ณฑ (ธนาคารพาณชยรอยละ 14.3 / สถาบนการเงนเฉพาะกจรอยละ 10.2) ขณะทครวเรอนทเลอกจะไมใช บรการสนเชอจากธนาคารพาณชยและสถาบนการเงนเฉพาะกจสวนใหญมสาเหตมาจากไมจ าเปนตอง

15 ใชบรการ (ธนาคารพาณชยรอยละ 66.3 / สถาบนการเงนเฉพาะกจรอยละ 67.6) ฐานะทางการเงนไมดหรอรายไดไมเพยงพอ (ธนาคารพาณชยรอยละ 13.7 / สถาบนการเงนเฉพาะกจรอยละ 11.6) และไมมความร ความเขาใจในผลตภณฑ (ธนาคารพาณชยรอยละ 8.6 / สถาบนการเงนเฉพาะกจรอยละ 9.8) (ภาพท 9)

ภาพท 9: ปญหาการเขาถงและการเลอกไมใชบรการสนเชอ

3.2.3 บรการดานโอนเงน


ครวเรอนสามารถเขาถงบรการโอนเงนรอยละ 97.8 เพมขนเลกนอยจากป 2559 (รอยละ 97.1) โดยแบงเปนครวเรอนทใชบรการโอนเงนรอยละ 44.5 และครวเรอนทเลอกจะไมใชบรการรอยละ 53.3 ซงหากพจารณาเฉพาะครวเรอนทใชบรการพบวา สวนใหญใชบรการจากผใหบรการในระบบ ไดแก ธนาคารพาณชย (รอยละ 36.9) และสถาบนการเงนเฉพาะกจ (รอยละ 5.8) ซงอาจเปนผลจากนโยบายสงเสรม การใช Promptpay และการลดคาธรรมเนยมการโอนเงนของธนาคารพาณชยและสถาบนการเงน เฉพาะกจ ทงน หากพจารณาครวเรอนทเลอกไมใชบรการโอนเงนมสดสวนลดลงจากป 2559 (รอยละ 56.6) เปนรอยละ 53.3 ซงสะทอนใหเหนวาครวเรอนมความตองการใชบรการโอนเงนเพมขน (ภาพท 10)

16 ภาพท 10: ภาพรวมการเขาถงบรการดานโอนเงน


ส าหรบครวเรอนทไมสามารถเขาถงบรการโอนเงนมสดสวนอยทรอยละ 2.2 ซงลดลงจากผลส ารวจป 2559 (รอยละ 2.9) ทงน ครวเรอนทมรายไดต า และครวเรอนในภาคใตและภาคตะวนออกเฉยงเหนอมสดสวนการเขาไมถงบรการโอนเงนสงสด นอกจากน ผลส ารวจระบวาครวเรอนในเขตเมองและนอก เขตเมองไมมความเหลอมล าในการเขาถง เชนเดยวกบความเหลอมล าระหวางเพศชายและเพศหญง โดยสดสวนของเพศชายและหญงทไมสามารถเขาถงบรการอยทรอยละ 2.0 และรอยละ 2.4 ตามล าดบ (ภาพท 11)

17 ภาพท 11: การเขาถงบรการโอนเงนแยกตามรายได ภมภาค เขตการปกครอง และเพศ

ปญหาจากการใชบรการโอนเงน

ครวเรอนมความพงพอใจในการใชบรการมากขน โดยสดสวนของครวเรอนทมปญหา การใชบรการตอครวเรอนทใชบรการโอนเงนทงหมดลดลงจากรอยละ 5.6 ในป 2559 เปนรอยละ 3.6 ในป 2559 อยางไรกด ครวเรอนทประสบปญหาการใชบรการกบธนาคารพาณชยและสถาบนการเงนเฉพาะกจ สวนใหญมสาเหตจากความไมพงพอใจในบรการ เชน รอควนาน และพนกงานไมสภาพ (ธนาคารพาณชย รอยละ 41.0 / สถาบนการเงนเฉพาะกจรอยละ 42.9) ปญหาระยะทางในการเดนทางไปใชบรการหรอสาขา มนอย (ธนาคารพาณชยรอยละ 30.6 / สถาบนการเงนเฉพาะกจรอยละ 23.8) และคาธรรมเนยมสง (ธนาคารพาณชยรอยละ 14.9 / สถาบนการเงนเฉพาะกจรอยละ 16.7)

ปญหาการเขาถงและการเลอกไมใชบรการโอนเงน

ครวเรอนทไมสามารถเขาถงบรการโอนเงนมสาเหตมาจากฐานะการเงนไมดหรอรายได ไมเพยงพอ (ธนาคารพาณชยรอยละ 35.8 / สถาบนการเงนเฉพาะกจรอยละ 40.8) ระยะทางไกลท าใหไมสะดวกในการเดนทางไปใชบรการ (ธนาคารพาณชยรอยละ 21.6 / สถาบนการเงนเฉพาะกจรอยละ 16.9) และไมมความรความเขาใจในเรองผลตภณฑการโอนเงน (ธนาคารพาณชยรอยละ 19.5 / สถาบนการเงนเฉพาะกจรอยละ 13.8) ขณะทผลส ารวจปญหาของครวเรอนทเลอกจะไมใชบรการโอนเงนระบวา มสาเหตสวนใหญมาจาก ไมจ าเปนตองใชบรการ (ธนาคารพาณชยรอยละ 77.6 / สถาบนการเงนเฉพาะกจรอยละ 77.3) (ภาพท 12)

18 ภาพท 12: ปญหาการเขาถงและการเลอกไมใชบรการโอนเงน

3.2.4 บรการดานช าระเงน


ครวเรอนสามารถเขาถงบรการช าระเงนรอยละ 99.3 เพมขนเลกนอยจากป 2559 (รอยละ 98.8) โดยแบงเปนครวเรอนทใชบรการช าระเงนรอยละ 67.9 และครวเรอนทเลอกจะไมใชบรการรอยละ 31.4 ซงหากพจารณาเฉพาะครวเรอนทใชบรการพบวา สวนใหญใชบรการจากผใหบรการในระบบ อาท ธนาคารพาณชย (รอยละ 24.6) ผใหบรการช าระเงนทางอเลกทรอนกส เชน เคานเตอรเซอรวส ไปรษณย (รอยละ 20.99) สถาบนการเงนเฉพาะกจ (รอยละ 13.5) ทงน แมธนาคารพาณชยและสถาบนการเงน เฉพาะกจยงเปนผใหบรการหลกแตครวเรอนใชบรการผานผใหบรการช าระเงนทางอเลกทรอนกส (เคานเตอรเซอรวส ไปรษณย และผใหบรการ E-money) เพมขนเปนรอยละ 20.99 จากป 2559 (รอยละ 18.73) ซงเปนผลจากนโยบายสงเสรมการใช Promptpay และ QR code นอกจากน พบวาครวเรอนบางสวนยงเลอกช าระเงนโดยตรงกบผใหบรการสาธารณปโภค (เชน ไฟฟา ประปา และโทรศพท) แทนการช าระผานผใหบรการทาง การเงน (ภาพท 13)

19 ภาพท 13: ภาพรวมการเขาถงบรการดานช าระเงน


ส าหรบครวเรอนทไมสามารถเขาถงบรการช าระเงนมสดสวนอยทรอยละ 0.7 ซงนอยกวาผลส ารวจป 2559 (รอยละ 1.2) โดยภาคใตมสดสวนครวเรอนทเขาไมถงบรการช าระเงนสงทสด นอกจากน ไมพบความเหลอมล าของการเขาถงบรการช าระเงนระหวางครวเรอนในแตละกลมรายได ครวเรอนในและนอกเขตเมอง และระหวางเพศชายและเพศหญง โดยสดสวนของเพศชายและเพศหญงทไมสามารถเขาถงบรการอยทรอยละ 0.5 และรอยละ 0.8 ตามล าดบ (ภาพท 14)

20

ปญหาจากการใชบรการช าระเงน

ครวเรอนพงพอใจในการใชบรการช าระเงนมากขน โดยสดสวนของครวเรอนทมปญหา การใชบรการช าระเงนตอครวเรอนทใชบรการช าระเงนทงหมดลดลงจากรอยละ 4.6 ในป 2559 เปนรอยละ 3.5 ในป 2561 ส าหรบครวเรอนทประสบปญหาจากการใชบรการกบธนาคารพาณชยสวนใหญมปญหา ไมพงพอใจในบรการ เชน รอควนาน และพนกงานไมสภาพ (รอยละ 40.8) ปญหาระยะทางในการเดนทางไปใชบรการหรอจ านวนสาขามนอย (รอยละ 26.8) และคาธรรมเนยมส ง (รอยละ 20.4) ขณะทครวเรอนท ใชบรการกบสถาบนการเงนเฉพาะกจประสบปญหาระยะทางในการเดนทางไปใชบรการหรอจ านวนสาขา มนอยเปนล าดบแรก (รอยละ 31.2) ตามดวยไมพงพอใจในบรการ (รอยละ 29.7) และคาธรรมเนยมสง (รอยละ 17.2) ทงน ครวเรอนทใชบรการช าระเงนผานผรบช าระ (เชน เคานเตอรเซอรวส ไปรษณย) สวนใหญพบปญหาคาธรรมเนยมสง (รอยละ 43.7) ไมสะดวกไปใชบรการเนองจากสาขามนอยหรออยไกล (รอยละ 21.5) และไมพงพอใจการใหบรการ เชน รอควนาน และพนกงานไมสภาพ (รอยละ 16.3)

ปญหาการเขาถงและการเลอกไมใชบรการช าระเงน

เมอพจารณาเฉพาะครวเรอนทไมใชบรการช าระเงนจากธนาคารพาณชยและผใหบรการ รบช าระเงนซงเปนผใหบรการหลก พบวา ครวเรอนทไมสามารถเขาถงบรการจากธนาคารพาณชยมสาเหต จากไมมความรความเขาใจในผลตภณฑ (รอยละ 29.2) ฐานะการเงนไมดหรอรายไดไมเพยงพอ (รอยละ 25.0) และไมสะดวกในการเดนทางไปใชบรการ (รอยละ 25.0) ส าหรบครวเรอนทเขาไมถงผใหบรการรบช าระเงน

ภาพท 14: การเขาถงบรการช าระเงนแยกตามรายได ภมภาค เขตการปกครอง และเพศ

21 สวนใหญเกดจากการไมมความรความเขาใจในผลตภณฑ (รอยละ 32.4) และคาธรรมเนยมสง (รอยละ 20.6) ขณะทผลส ารวจปญหาของครวเรอนทเลอกไมใชบรการช าระเงนระบวา มสาเหตสวนใหญมาจากไมจ าเปน ตองใชบรการกบสถาบนการเงน (ธนาคารพาณชยรอยละ 73.3 / ผ ใหบรการรบช าระเงนรอยละ 73.7) (ภาพท 15)

ภาพท 15: ปญหาการเขาถงและการเลอกไมใชบรการช าระเงน

3.3 ชองทางการใชบรการทางการเงน

แมวาสาขาธนาคารพาณชยและสถาบนการเงนเฉพาะกจยงคงเปนชองทางหลกในการใหบรการทางการเงนพนฐาน แตสดสวนครวเรอนทใชบรการผานชองทางสาขาธนาคารพาณชยและสถาบนการเงนเฉพาะกจส าหรบธรกรรมสนเชอ โอนเงน และช าระเงนลดลง เนองจากใชบรการสนเชอผานกองทนหมบาน/กลมออมทรพย/องคกรการเงนชมชน และใชบรการโอนเงนและช าระเงนผานชองทางดจทล (ระบบโมบายแอปพลเคชน และอนเทอรเนต) เพมขน โดยเฉพาะกลมรายไดสง กลม First Jobber ทอยในชวงอาย 23 ถง 35 ป และประชาชนในกรงเทพมหานครและภาคกลาง อยางไรกตาม มครวเรอนบางสวนทประสบปญหาจากการใชบรการสาขาของธนาคารพาณชยเนองจากจ านวนสาขาไมเพยงพอหรอระยะทางไกล คดเปนรอยละ 1.82 ซ งเพมข นจากรอยละ 1.16 ในป 2559 สวนหนงอาจเปนผลจากการทยอยปดสาขาของธนาคารพาณชยในชวงทผานมา ทงน ในภาพรวมครวเรอนสวนใหญพอใจกบชองทางบรการในปจจบน มครวเรอนเพยงบางสวนยงตองการชองทางเพมเตม โดยเฉพาะชองทางรานสะดวกซอหรอซปเปอรมารเกต สาขาธนาคารพาณชยและสถาบนการเงนเฉพาะกจ และตวแทนของบรษทมาใหบรการ สรปรายละเอยดผลส ารวจชองทางการใหบรการเงนฝาก สนเชอ โอนเงน และช าระเงน ดงน

22

3.3.1 ชองทางการใชบรการเงนฝาก

ชองทางการใชบรการในปจจบน

จากการสอบถามผใชบรการเงนฝากทงสน 8,913 ราย9 พบวา ชองทางการใชบรการเงนฝาก 3 อนดบแรก ไดแก (1) สาขาธนาคารพาณชยและสถาบนการเงนเฉพาะกจ (รวมถงสาขาในหางสรรพสนคา) รอยละ 87.2 (2) กองทนหมบาน/ กลมออมทรพย/ องคกรการเงนชมชน รอยละ 6.1 และ (3) ตเอทเอม/ ตฝาก-โอนเงนอตโนมต รอยละ 2.6 ซงสอดคลองกบผลการส ารวจในป 2559 (ภาพท 16)

ภาพท 16: ชองทางการใชบรการเงนฝากในปจจบน

ชองทางทตองการเพมเตม

เมอพจารณาชองทางการฝากเงนทครวเรอนตองการเพมเตม พบวา ครวเรอนสวนใหญ (รอยละ 79.9) ไมตองการชองทางบรการเพมเตม บางสวนตองการใหมสาขาธนาคารพาณชยและสถาบนการเงนเฉพาะกจ (รอยละ 5.1) ตเอทเอม/ ตฝาก-โอนเงนอตโนมต (รอยละ 3.5) และรานสะดวกซอหรอซปเปอรมารเกต (รอยละ 2.9) เพมขน ตามล าดบ (ภาพท 17) นอกจากน หากพจารณาตามเขตทอยอาศยพบวาครวเรอนในเขตเมองตองการสาขาธนาคารเพมเตมเพอเปนชองทางรบฝากเงนมากทสด ขณะทครวเรอนนอกเขตเมองตองการใชบรการจากรถ/เรอเคลอนทหรอเจาหนาทใหบรการตามชมชนมากทสด

9 ผใชบรการ 1 ราย สามารถเลอกชองทางทใชบรการได 1 ชองทาง

23 ภาพท 17: ชองทางการใชบรการเงนฝากทครวเรอนตองการเพมเตม

3.3.2 ชองทางการใชบรการสนเชอ (ไมรวมบตรเครดต)

ชองทางการใชบรการในปจจบน

จากการสอบถามผ ใชบรการสนเช อ (ไมรวมบตรเครดต) ทงส น 3,975 ราย10 พบวา ชองทางทครวเรอนใชบรการสนเชอ 3 อนดบแรก ไดแก (1) สาขาธนาคารพาณชยและสถาบนการเงนเฉพาะกจ (รวมถงสาขาในหางสรรพสนคา) (รอยละ 59.3) (2) กองทนหมบาน/ กลมออมทรพย/ องคกรการเงนชมชน (รอยละ 21.6) และ (3) สหกรณออมทรพย/ ชมนมสหกรณ/ เครดตยเนยน (รอยละ 6.2) (ภาพท 18) โดยครวเรอนใชบรการสนเชอผานกองทนหมบาน/กลมออมทรพย/องคกรการเงนชมชนเพมมากขนและใชบรการผานสาขาลดลง ทงน หากพจารณาเฉพาะชองทางสาขาธนาคาร โดยแยกเปนสาขาของธนาคารพาณชยและสาขาของสถาบนการเงนเฉพาะกจ พบวา ครวเรอนใชบรการสนเชอผานชองทางสาขาของธนาคารพาณชย สงกวาสาขาของสถาบนการเงนเฉพาะกจเลกนอย โดยมสดสวนอยทรอยละ 30.8 และรอยละ 28.4 ตามล าดบ


24 ภาพท 18: ชองทางการใชบรการสนเชอในปจจบน


ผลส ารวจระบวา ครวเรอนสวนใหญ (รอยละ 83.5) ไมตองการชองทางใชบรการสนเชอเพมเตม และบางสวนตองการใชบรการสนเชอผานสาขาธนาคารพาณชยและสถาบนการเงนเฉพาะกจ (รวมถงสาขาในหางสรรพสนคา) (รอยละ 4.0) รานสะดวกซอหรอซปเปอรมารเกต (รอยละ 3.0) และตวแทนหรอเจาหนาทของบรษทตวแทนซงมาใหบรการตามบานหรอทท างาน (รอยละ 2.5) นอกจากน ผลส ารวจระบวา ครวเรอน ในเขตเมองตองการรานสะดวกซอหรอซปเปอรมารเกตเปนชองทางการใชบรการสนเชอมากทสด ในขณะทครวเรอนนอกเขตเมองตองการใหมตวแทน/เจาหนาทหรอรถ/เรอมาใหบรการสนเชอทชมชนมากทสด (ภาพท 19)

ภาพท 19: ชองทางการใชบรการสนเชอทครวเรอนตองการเพมเตม

25

3.3.3 ชองทางการใชบรการโอนเงน

จากการสอบถามผใชบรการโอนเงนทงสน 4,936 ราย11 พบวา ชองทางการใชบรการโอนเงนทครวเรอนใชบรการมากทสด 3 อนดบแรก ไดแก (1) สาขาธนาคารพาณชยและสถาบนการเงนเฉพาะกจ (รวมถงสาขาในหางสรรพสนคา) (รอยละ 78.3) (2) ตเอทเอม/ตฝาก-โอนเงนอตโนมต (รอยละ 11.0) และ (3) การใชบรการผานอนเทอรเนตดวยคอมพวเตอรหรอผานโมบายแอปพลเคชน (รอยละ 2.6) ซงทง 3 ชองทางยงเปนชองทางหลกทครวเรอนใชบรการโอนเงนเชนเดยวกบป 2559 แตครวเรอนเลอกใชบรการผานชองทางโมบายแอปพลเคชนและอนเทอรเนตเพมขน ซงสอดคลองกบการใชบรการผานระบบ Promptpay ทเพมขนจากรอยละ 0.05 ในป 2559 เปนรอยละ 1.6 ในป 2561 ขณะทครวเรอนใชบรการผานสาขาลดลง (ภาพท 20)

ภาพท 20: ชองทางการใชบรการโอนเงนในปจจบน


ครวเรอนสวนใหญไมตองการชองทางโอนเงนเพมเตม (รอยละ 81.1) อยางไรกตาม ครวเรอนบางสวนตองการใหมสาขาธนาคารพาณชยและสถาบนการเงนเฉพาะกจ (รอยละ 3.9) ตเอทเอม/ ตฝาก-โอนเงนอตโนมต (รอยละ 3.8) และรานสะดวกซอ/ซปเปอรมารเกต (รอยละ 3.3) (ภาพท 21) ทงน หากพจารณาความตองการของครวเรอน โดยจ าแนกจากเขตทอยอาศยจะพบวา ครวเรอนในเขตเมองตองการใหมการใหบรการผานรานสะดวกซอหรอซปเปอรมารเกตเพมเตมมากทสด ซงแตกตางจากครวเรอนนอก เขตเมองทสวนใหญตองการใหมตเอทเอม/ ตฝาก-โอนเงนอตโนมตเพมเตมมากทสด


26 ภาพท 21: ชองทางการใชบรการโอนเงนทครวเรอนตองการเพมเตม

3.3.4 ชองทางการใชบรการช าระเงน

จากการสอบถามผใชบรการช าระเงนทงสน 8,451 ราย12 พบวา ชองทางทครวเรอน สวนใหญใชบรการช าระเงน 3 อนดบแรก ไดแก (1) สาขาธนาคารพาณชยและสถาบนการเงนเฉพาะกจ (รวมถงสาขาในหางสรรพสนคา) รอยละ 40.3 (2) รานสะดวกซอ/ ซปเปอรมารเกต รอยละ 27.5 และ (3) กองทนหมบาน/ กลมออมทรพย/ องคกรการเงนชมชน รอยละ 8.5 เชนเดยวกบผลส ารวจในป 2559 แตครวเรอนเลอกใชบรการผานชองทางกองทนหมบาน/กลมออมทรพย/องคกรการเงนชมชนเพมขน รวมถงการใชบรการผานระบบ Promptpay ทเพมขนจากรอยละ 0.1 ในป 2559 เปนรอยละ 0.7 ในป 2561 ขณะทการใชบรการผานสาขาลดลง (ภาพท 22)


27 ภาพท 22: ชองทางการใชบรการช าระเงนในปจจบน


ครวเรอนสวนใหญไมตองการชองทางการช าระเงนเพมเตม (รอยละ 79.9) ขณะทบางสวนตองการใหมช องทางช าระเงนผานรานสะดวกซ อ/ซปเปอรมารเกต (รอยละ3.5) ตวแทน/ เจาหนาทของบรษทตวแทนมาใหบรการทบานหรอทท างาน (รอยละ 3.3) และตเอทเอม/ตฝาก-โอนเงนอตโนมต (รอยละ 2.3) (ภาพท 23) นอกจากน ผลส ารวจพบวา ครวเรอนในเขตเมองตองการชองทางบรการช าระเงนผานรานสะดวกซอ/ซปเปอรมารเกตมากทสด ขณะทครวเรอนนอกเขตเมองตองการใชบรการช าระเงนผานรถ/เรอหรอเจาหนาทเพมเตมมากทสด

ภาพท 23: ชองทางการใชบรการช าระเงนทครวเรอนตองการเพมเตม

28

3.4 การใชหนนอกระบบ

ครวเรอนทปจจบนใชหนนอกระบบคดเปนรอยละ 1.4 ของครวเรอนทงหมด โดยมครวเรอนทเคยใชหนนอกระบบและปจจบนยงใชอย รอยละ 0.5 หรอคดเปน 61 ครวเรอน สวนใหญใชหนนอกระบบเพอซอสนคาอปโภคบรโภคทจ าเปน (รอยละ 78.0) ช าระหนนอกระบบ (รอยละ 9.4) และจายคาใชจายบตร (รอยละ 8.2) โดยมเหตผลหลกคอไดเงนเรว สะดวก และไมมขนตอนยงยาก (ภาพท 24)

ภาพท 24: วตถประสงคและเหตผลหลกในการใชหนนอกระบบ

หากพจารณาถงการเขาถงสนเชอของครวเรอนทเคยใชหนนอกระบบ และเปรยบเทยบกบกลมทไมเคยใชหนนอกระบบ (ทงอดตและปจจบน) พบวาครวเรอนทเคยใชหนนอกระบบมสดสวนเขาไมถงบรการทางการเงนจากธนาคารพาณชย สถาบนการเงนเฉพาะกจ สหกรณ ผใหบรการ Nano finance และ Pico Finance มากกวากลมทไมเคยใชหนนอกระบบอยางมนยส าคญ ทงน สาเหตหลกทครวเรอนทเคยใชหนนอกระบบไมสามารถเขาถงสนเชอทงจากธนาคารพาณชยและสถาบนการเงนเฉพาะกจได เกดจากปญหาดานฐานะการเงนไมดหรอรายไดไมเพยงพอ (ธนาคารพาณชยรอยละ 46 / สถาบนการเงนเฉพาะกจรอยละ 27) และ ไมกลาไปตดตอสถาบนการเงน (ธนาคารพาณชยรอยละ 19 / สถาบนการเงนเฉพาะกจรอยละ 21) เปนส าคญ (ภาพท 25)

29 ภาพท 25: การเขาถงสนเชอของครวเรอนทเคยใชหนนอกระบบ

เมอพจารณาเปรยบเทยบพฤตกรรมการออมระหวางครวเรอน 3 กลม ไดแก (1) กลมครวเรอนทเคยใชหนนอกระบบและปจจบนยงใชอย (2) กลมครวเรอนทเคยใชหนนอกระบบแตปจจบนไมไดใชแลว และ (3) กลมครวเรอนทไมเคยใชหนนอกระบบ พบวา รอยละ 59 ของกลม (1) มรายไดไมเพยงพอตอคาใชจาย โดยมคาใชจายสงกวารายไดถงรอยละ 23 (เชน มรายได 100 บาท แตมคาใชจาย 123 บาท) ขณะทสดสวนกลม (2) และกลม (3) ทมรายไดไมเพยงพอกบรายจายจะอยในระดบต ากวา คอ รอยละ 43 และ รอยละ 38 ตามล าดบ นอกจากน กลม (1) มสดสวนการออมกอนใชเพยงรอยละ 3 เมอเทยบกบกลม (2) และกลม (3) ทมสดสวนการออมกอนใชรอยละ 13 และรอยละ 24 ตามล าดบ ทงน คาดวาการใชหนนอกระบบอาจสงผลตอความสามารถในการออมของครวเรอน เนองจากครวเรอนทเคยมหนนอกระบบแตปจจบนไมมแลวมสดสวนเงนออมรอยละ 54 ซงมากกวาครวเรอนทเคยมหนนอกระบบและปจจบนยงมอยทมสดสวนเงนออมรอยละ 41 แตสดสวนครวเรอนทมเงนออมทงสองกลมยงต ากวาครวเรอนทไมเคยใชหนครวเรอนทมสดสวนเงนออมสงถงรอยละ 72 (ภาพท 26)

30

3.5 การวางแผนทางการเงน

เมอพจารณาพฤตกรรมการออมของครวเรอนไทย พบวา สดสวนครวเรอนทมเงนออมเพมขนเปนรอยละ 72 จากรอยละ 65 ในป 2559 สวนใหญออมเงนเพอใชในยามฉกเฉนหรอเจบปวย (รอยละ 33.3) ออมเงนเพอใชในยามเกษยณ (รอยละ 29.9) และใชส าหรบบรหารรายรบ-รายจาย (รอยละ 13.1) ตามล าดบ โดย ฝากเงนกบธนาคารพาณชยหรอสถาบนการเงนเฉพาะกจ (รอยละ 40.9) ตามดวยถอเงนสด (รอยละ 40.0) และออมกบสหกรณหรอสถาบนการเงนชมชน (รอยละ 10 .5) นอกจากน หากพจารณาการวางแผน ทางการเงนเพอใชในยามเกษยณของครวเรอน พบวา ครวเรอนรอยละ 67 มการวางแผนและเรมออมเงน เพอยามชราหรอเกษยณอายแลว โดยสดสวนเพมขนจากผลส ารวจป 2559 (รอยละ 44) (ภาพท 27)

ภาพท 26: พฤตกรรมการออมและการใชหนนอกระบบ

31 ภาพท 27: พฤตกรรมการออมเงนเพอยามเกษยณ

32

ผทสามารถออมเงนเพอยามเกษยณไดตามเปาหมายสวนใหญมวตถประสงคหลกคอออมเงนเพอใชในยามชรา (รอยละ 60) และออมเงนในบญชเงนออมทแยกจากบญชส าหรบใชจาย ทงน ครวเรอนทวางแผนและออมเงนไดตามแผนมวธการเกบเงนทตางจากกลมอน ๆ อยางเหนไดชดคอ เกบในบญชเงนออมและลงทนในผลตภณฑทางการเงน (ภาพท 28)

ภาพท 28: วตถประสงคหลกและวธการเกบออมเงน

33

4. สรปผลการส ารวจ

ผลการส ารวจการเขาถงบรการทางการเงนในภาพรวม พบวาครวเรอนสามารถเขาถงบรการทางการเงนเพมขนจากรอยละ 97.3 ในป 2559 เปนรอยละ 98.7 แบงเปนครวเรอนทใชบรการทางการเงนรอยละ 89.8 และครวเรอนทเลอกไมใชบรการรอยละ 8.9 หากพจารณาเฉพาะครวเรอนทใชบรการพบวา ครวเรอนใชบรการจากธนาคารพาณชยและสถาบนการเงนเฉพาะกจเปนหลก ขณะทกองทนหมบาน และสถาบนการเงนอน ๆ โดยเฉพาะผใหบรการช าระเงนทางอเลกทรอนกสมบทบาทเพมขน ส าหรบครวเรอนทไมสามารถเขาถงบรการทางการเงนมสดสวนลดลงเปนรอยละ 1.3 จากรอยละ 2.7 ในป 2559 โดยครวเรอนระดบรายไดต าสด และครวเรอนในภาคใตและภาคตะวนออกเฉยงเหนอมสดสวนการเขาไมถงบรการทางการเงนมากทสด นอกจากน ไมพบปญหาความเหลอมล าของการเขาถงบรการทางการเงนระหวางครวเรอนในเขตเมองและนอกเขตเมองเชนเดยวกบครวเรอนเพศชายและหญง ซงสามารถเขาถงบรการทางการเงนไดรอยละ 98.5 และ 98.8 ตามล าดบ ทงน มรายละเอยดเพมเตมดงน

ความหลากหลายในการใชบรการทางการเงน: ครวเรอนสวนใหญใชบรการทางการเงนไมเกน 3 ประเภท โดยครวเรอนทมรายไดสงจะใชบรการทางการเงนหลากหลายกวาครวเรอนทมรายไดนอย ทงน บรการทางการเงนทครวเรอนเขาถงมากสด ไดแก ช าระเงน โอนเงน เงนฝาก และสนเชอ ตามล าดบ

การเขาถงบรการพนฐาน

- ดานเงนฝาก: ครวเรอนสามารถเขาถงบรการเงนฝากเพมขนจากรอยละ 94.2 ในป 2559 เปนรอยละ 96.9 และใชบรการเงนฝากเพมขนจากรอยละ 72.5 ในป 2559 เปนรอยละ 80.0 โดยใชบรการผานธนาคารพาณชยและสถาบนการเงนเฉพาะกจเปนสวนใหญ ทงน การใชบรการกบธนาคารพาณชยเพมขนคอนขางมาก ขณะทการใชบรการกบสถาบนการเงนกงในระบบและนอกระบบลดลง

- ดานสนเชอ (ไมรวมบตรเครดต): ครวเรอนสามารถเขาถงบรการสนเชอเพมขนเลกนอยจากรอยละ 94.1 ในป 2559 เปนรอยละ 95.8 โดยสวนใหญใชบรการกบสถาบนการเงนเฉพาะกจ ขณะทสดสวน การใชบรการสนเชอลดลงอยทรอยละ 35.8 จากรอยละ 41.5 ในป 2559 โดยกลมครวเรอนทเลอกไมใชบรการสนเชอเพมขนจากป 2559 ในทกกลมรายได โดยเฉพาะกลมรายไดต า ทงน ในภาพรวมสดสวนหนตอครวเรอนอยในระดบสง สวนหนงอาจเปนผลจากครวเรอนทใชบรการสนเชออยแลวมยอดคงคางสนเชอเพมสงขน

- ดานโอนเงน: ครวเรอนเขาถงบรการโอนเงนรอยละ 97.8 ใกลเคยงกบป 2559 ทรอยละ 97.1 และใชบรการเพมขนจากรอยละ 40.6 ในป 2559 เปนรอยละ 44.5 โดยใชบรการผานธนาคารพาณชย เปนหลก ซงอาจเปนผลจากโยบายสงเสรมการใช Promptpay และการลดคาธรรมเนยมการโอนเงน

- ดานช าระเงน: ครวเรอนเขาถงบรการช าระเงนรอยละ 99.3 ใกลเคยงกบป 2559 (รอยละ 98.8) โดยสวนใหญใชบรการจากผใหบรการในระบบ ไดแก ธนาคารพาณชย และ ผใหบรการช าระเงนทางอเลกทรอนกส (เคาเตอรเซอรวส ไปรษณย และผใหบรการ E-money) ซงสอดคลองกบนโยบายสงเสรมการใช Promptpay และ QR code อยางไรกด พบวาครวเรอนบางสวนยงเลอกช าระเงนโดยตรงกบผใหบรการสาธารณปโภค (เชน ไฟฟา ประปา และโทรศพท) แทนการช าระผานผใหบรการทางการเงน

ชองทางการใชบรการ: ธนาคารพาณชยและสถาบนการเงนเฉพาะกจยงคงเปนชองทางหลก ในการใหบรการทางการเงนพนฐาน (เงนฝาก สนเชอ โอนเงน และช าระเงน) อยางไรกด สดสวนครวเรอนทใชบรการผานชองทางสาขาธนาคารพาณชยและสถาบนการเงนเฉพาะกจส าหรบบรการสนเชอ โอนเงน และ

34 ช าระเงนลดลง เนองจากใชบรการสนเชอผานกองทนหมบานและองคกรการเงนชมชนเพมมากขน ขณะทครวเรอนทใชบรการโอนเงนและช าระเงนผานชองทางดจทล (ระบบโมบายแอปพลเคชน และอนเทอรเนต) เพมขน โดยเฉพาะกลมทมรายไดสง กลม First Jobber ทอยในชวงอาย 23 ถง 35 ป และประชาชน ในกรงเทพมหานครและภาคกลาง อยางไรกตาม สดสวนครวเรอนทประสบปญหาเรองจ านวนสาขาไมเพยงพอหรอระยะทางไกลจากการใชบรการผานสาขาของธนาคารพาณชยเพมขน เลกนอยจากรอยละ 1.16 ในป 2559 เปนรอยละ 1.82 ของจ านวนครวเรอนทใชบรการกบธนาคารพาณชยทงหมด สวนหนงอาจเปนผลจากการทยอยปดสาขาของธนาคารพาณชยในชวงทผานมา ทงน ครวเรอนสวนใหญพอใจกบชองทางบรการในปจจบน โดยมบางสวนตองการชองทางเพมเตม โดยเฉพาะชองทางรานสะดวกซอหรอซปเปอรมารเกต สาขาธนาคารพาณชยและสถาบนการเงนเฉพาะกจ และตวแทนหรอเจาหนาทใหบรการนอกสถานท

ปญหาในการใชและการเขาถงบรการทางการเงน

- ปญหาจากการใชบรการ: ในภาพรวม พบวา ครวเรอนทใชบรการทางการเงนมปญหาจาก การใชบรการลดลงเมอเทยบกบป 2559 โดยปญหาสวนใหญ คอ ไมพงพอใจในบรการของสถาบนการเงน (เชน รอควนาน พนกงานไมสภาพ และขายผลตภณฑพวง) ขนตอนการใหบรการยงยาก ระยะทางการเดนทางไป ใชบรการไกล และดอกเบยและคาธรรมเนยมไมเหมาะสม

- ปญหาการเขาถงบรการ: สาเหตส าคญทท าใหครวเรอนไมสามารถเขาถงหรอเลอกจะไมใชบรการจากผใหบรการหลก คอ ฐานะการเงนไมดหรอรายไดไมเพยงพอ ไมมความรความเขาใจในบรการ ไมกลาไปตดตอสถาบนการเงนเพราะกลวถกปฏเสธ และไมสะดวกในการเดนทางไปใชบรการ

พฤตกรรมการใชหนนอกระบบ : มครวเรอนทปจจบนใชหนนอกระบบคดเปนรอยละ 1.4 ของครวเรอนทงหมด โดยใชหนนอกระบบเพอซอสนคาอปโภคบรโภคทจ าเปนเปนสวนใหญ เนองจาก ไดเงนเรว สะดวก และไมมขนตอนยงยาก ขณะทผลการวเคราะหการเขาถงสนเชอของครวเรอนทเคยม หนนอกระบบ พบวา ครวเรอนทเคยใชหนนอกระบบยงมสดสวนการเขาไมถงสนเช อในระบบสงกวาเมอ เทยบกบครวเรอนทไมเคยใชหนนอกระบบในทกผใหบรการทางการเงน โดยเหตผลหลกทไมสามารถเขาถงสนเชอในระบบได คอ มฐานะหรอรายไดไมเพยงพอ ไมกลาไปตดตอสถาบนการเงน เปนส าคญ นอกจากน ครวเรอนทเคยมหนนอกระบบและปจจบนยงมอย สวนใหญมรายไดไมเพยงพอตอคาใชจาย อกทง สดสวนครวเรอนทมการออมกอนใชมเพยงรอยละ 3 เมอเทยบกบรอยละ 13 ในกลมครวเรอนทหลดพนจากการม หนนอกระบบแลว

พฤตกรรมการออม: ในภาพรวม พบวาสดสวนครวเรอนทมเงนออมเพมขนเปนรอยละ 72 จากป 2559 (รอยละ 65.4) โดยครวเรอนสวนใหญออมเงนเพอใชในยามฉกเฉนหรอเจบปวย ใชในยามเกษยณ และใชบรหารรายรบ-รายจาย ตามล าดบ โดยฝากเงนกบธนาคารพาณชยหรอสถาบนการเงนเฉพาะกจ เปนหลก อกทง ครวเรอนมการวางแผนและเรมออมเงนเพอเกษยณเพมขนเปนรอยละ 67 จากรอยละ 44 ในป 2559 นอกจากน ครวเรอนทวางแผนและสามารถออมเงนไดตามแผนมวธการเกบเงนทตางจากกลมอน ๆ อยางเหนไดชดคอ เกบในบญชเงนออม และลงทนในผลตภณฑทางการเงน

35

5. ขอเสนอแนะเชงนโยบาย

จากผลส ารวจการเขาถงบรการทางการเงนภาคครวเรอน ป 2561 พบวา ครวเรอนสามารถเขาถงบรการทางการเงนและมความพงพอใจในการใชบรการทางการเงนเพมขน อยางไรกตาม ครวเรอนบางสวน ยงมปญหาและอปสรรคในการเขาถงบรการทางการเงน จงน ามาซงขอเสนอแนะเชงนโยบายท ธปท. หนวยงานภาครฐ และภาคเอกชนควรรวมกนด าเนนการเพอสงเสรมการเขาถงและการใชบรการทางการเงนของประชาชน โดยมขอเสนอแนะเชงนโยบาย 3 ดาน ดงน

1. การสงเสรมสภาพแวดลอมดจทลแบงกง (Digital banking) โดยการกระตนใหเกดความตองการใชบรการควบคไปกบการสงเสรมใหมชองทางการเขาถงทเหมาะสม โดยแบงเปน 2 ดาน ดงน 1) Digital financial Literacy: สงเสรม Digital Financial Literacy โดยเฉพาะกลมผสงอาย ผม

รายไดต า และประชาชนในภมภาค เพอให (1) เกดการใชงานบรการทางการเงนดจทลเพมมากขน และ (2) ผบรโภคใชงานไดอยางปลอดภย รวมถงมกลไก Self-protection ทสามารถแกปญหาและปองกนภยทอาจเกดขนไดดวยตนเอง

2) ชองทาง: สงเสรมใหสามารถช าระคาสนคาและบรการผานระบบดจทลไดมากขน โดยครอบคลมทกกจกรรมในชวตประจ าวน รวมทงสงเสรมบทบาทของผใหบรการอนๆ เชน banking agent เพอเตมเตมชองวางการใหบรการส าหรบผทยงไมพรอมใชงานบนระบบดจทล

2. การจดการปญหาหนนอกระบบ 1) การสนบสนนการใชบรการสนเชอจากผใหบรการทมใชธนาคารพาณชยแทนการใชสนเชอ

นอกระบบ เชน สนเชอสวนบคคลภายใตการก ากบ สนเชอรายยอยเพอการประกอบอาชพภายใตการก ากบ สนเชอรายยอยระดบจงหวดภายใตการก ากบ และกองทนหมบาน เนองจาก มกระบวนการทงายกวาและใชเอกสารนอยกวาสนเชอจากธนาคารพาณชย เพอสงเสรมใหประชาชนเขาถงสนเชอจากสถาบนการเงนกงในระบบและในระบบมากขน

2) การสงเสรมความรทางการเงน เพอลดโอกาสการใชหนนอกระบบ รวมถงสามารถช าระหรอปดหนนอกระบบได โดยการสงเสรมความรความเขาใจพนฐานดานการเงนและการออมเงน เชน การเปรยบเทยบผลตภณฑทางการเงนเพอใหสามารถเลอกใชผลตภณฑไดอยางเหมาะสม รวมถงสงเสรมพฤตกรรมการออมเงนกอนใช

3. การสนบสนนการออมเพอเกษยณ ใหประชาชนตระหนกและใหความส าคญกบการวางแผน ทางการเงนและการออมทงในระยะสนและระยะยาว เพอชวยใหประชาชนมเงนเพยงพอส าหรบแตละชวงวยและเพยงพอส าหรบการใชจายในยามเกษยณ รวมถงสงเสรมความรความเขาใจพนฐานดานการออมเงนใหสามารถบรรลเปาหมายทางการออมได เชน การลงทนในผลตภณฑทางการเงนตางๆ

ผจดท า

สวนนโยบายการพฒนาสถาบนการเงน ฝายกลยทธสถาบนการเงน ธนาคารแหงประเทศไทย

www.bot.or.th [email protected]

http://www.bot.or.th/

mailto:[email protected]

36 ภาคผนวก

ภาคผนวกท 1: ภาพรวมการเขาถงบรการทางการเงนพนฐาน 4 บรการ ผลส ารวจการเขาถงบรการทางการเงนพนฐาน 4 บรการหลก ไดแก บรการเงนฝาก บรการ

สนเชอ (รวมบตรเครดต) บรการโอนเงน และบรการช าระเงน พบวา ครวเรอนสามารถเขาถงบรกา รทางการเงนพนฐานทรอยละ 98.6 เพมขนจากป 2559 (รอยละ 97.5) โดยแบงเปนครวเรอนทใชบรการรอยละ 88.9 และครวเรอนทเลอกไมใชบรการรอยละ 9.6 ทงน ครวเรอนยงคงใชบรการกบธนาคารพาณชยไทยและตางประเทศ (รอยละ 57.3) และสถาบนการเงนเฉพาะกจ (รอยละ 23.1) เปนหลก โดยสดสวนการใชบรการจากธนาคารพาณชยเพมขนคอนขางมากจากป 2559 (รอยละ 52.4) ขณะทกองทนหมบาน และสถาบนการเงนอน ๆ โดยเฉพาะผใหบรการช าระเงนทางอเลกทรอนกสมบทบาทเพมขน (ภาพท 1)

ภาพท 1: ภาพรวมการเขาถงบรการทางการเงนพนฐาน


37

ส าหรบครวเรอนทไมสามารถเขาถงบรการทางการเงนพนฐาน พบวา มสดสวนลดลงคอนขางมาก จากรอยละ 2.5 ในป 2559 เปนรอยละ 1.4 ในป 2561 โดยครวเรอนทมรายไดต าสด และครวเรอนในภาคใต และภาคตะวนออกเฉยงเหนอมสดสวนการเขาไมถงบรการทางการเงนพนฐานมากทสด อยางไรกตาม ครวเรอนในเขตเมองและนอกเขตเมองไมสามารถเขาถงบรการทางการเงนไดในสดสวนใกลเคยงกน เชนเดยวกบเพศชายและเพศหญงท ไมมความเหลอมล าในการเขาถงบรการทางการ เงน (ภาพท 2) ภาพท 2: การเขาถงบรการทางการเงนพนฐานแยกตามรายได ภมภาค เขตการปกครอง และเพศ

สารบัญ...2 การเง นเฉพาะก จ ส งผลให คร...

Documents

Transcript of สารบัญ...2 การเง นเฉพาะก จ ส งผลให คร...