AG 103 195

จดประสงคการเรยนรเมออานบทท 7 จบแลวนกศกษาสามารถ

1. สามารถอธบายความส าคญการอนรกษทรพยากรพชได 2. สามารถอธบายการด าเนนงานขนตอนการอนรกษทรพยากรพชได 3. สามารถยกตวอยางชนดพชทก าหนดเปนสงตองหามตาม พรบ. 2507 4. สามารถอธบายวธการเกบรกษาเชอพนธกรรมพชได 5. สามารถอธบายการใชประโยชนจากพชพนธปาได

เนอหาในบทท 7 ประกอบดวย

1. บทน า 2. การอนรกษทรพยากรพนธกรรมพช 3. การส ารวจคนหาและการรวบรวมเชอพนธกรรมพช 4. การน าพนธเขามาจากแหลงอน 5. การเกบรกษาและการอนรกษเชอพนธกรรม 6. การบนทกลกษณะ การประเมนผลและการจดท าฐานขอมล 7. การใชประโยชน 8. การแลกเปลยนเชอพนธกรรม 9. บทสรป 10. แบบประเมนผลทายบทและเฉลย

บทท 7 การอนรกษและการใชประโยชนจากพช

196 AG 103

7.1 บทน า ทรพยากรพนธกรรมพช (plant genetic resources) เปนทรพยากรทส าคญของมนษยชาต นกพฤกษศาสตรไดประมาณการวา ในโลกมพชอยมากกวา 250,000 ชนด แตมนษยรจกน ามาใชประโยชน ประมาณ 5,000 ชนดเทานน ในจ านวนนมเพยง 150 ชนด ทน ามาใชเปนอาหารของมนษยและสตว และมเพยง 12-20 ชนดเทานนทใชเปนพชอาหารเลยงประชากร 80 เปอรเซนตของโลก จากขอมลดงกลาวชใหเหนวา ยงมพชอกจ านวนมหาศาล ทมนษยยงไมรจกและยงไมไดน ามาใชประโยชน ผลของการท าลายปาตงแตอดตจนถงปจจบนท าใหพชหลายชนดสญพนธไป โดยมนษยยงไมรจกดวยซ า กอใหเกดกระแสการตนตวในเรองการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางกวางขวางทวทกมมโลก แตผลในทางปฏบตยงไมเปนรปธรรมทชดเจนนก โดยเฉพาะในหมประเทศทก าลงพฒนาทงหลาย เพราะการลกลอบตดไมท าลายปากพบเหนอยเปนประจ าแมแตในเขตปาสงวนแหงชาตกตาม ทรพยากรพนธกรรมพชจะเกดควบคไปกบปาไมโดยตลอด ถาปาไมถกล าลาย นนหมายถงวาทรพยากรพนธกรรมชนดอน ๆ ทเจรญเตบโตอยภายในบรเวณปาไมแหงนนกถกท าลายพรอมกนไปดวย เนองจากระบบนเวศนเกดการเปลยนแปลงอยางรนแรงทนททปาไมถกท าลายไป ปาไมทส าคญของโลกมอยดวยกน 3 ประเภท คอ ปาไมเขตรอน (tropical forest) ปาไมผลดใบ (deciduous forest) และปาสนเขตหนาวในซกโลกเหนอ (northern coniferous forest) ซงปาไมเขตรอนจะมความหลายหลายทางพนธกรรมของพช (genetic diversity) มากกวาปาไมประเภทอน ๆ โดยเฉพาะในปาดงดบ หรอปาไมในเขตรอนชน (tropical rainforest) นน จดวามความหลากหลายทางชววทยา (biodiversity) มากทสด ซงประเทศไทยกมปาไมประเภทนอยดวยแตปรมาณนอยลงทกป ส าหรบปาผลดใบและปาสนเขตหนาวในซกโลกเหนอนน จะมความหลากหลายของทรพยากรพนธกรรมพชลดลงตามอณหภมทล าต าลงตามล าดบ 7.2 การอนรกษทรพยากรพนธกรรมพช

AG 103 197

การอนรกษทรพยากรพนธกรรมพชนน นกปรบปรงพชทกคนมความจ าเปนตองด าเนนการอยางนอยกตราบเทาทเขายงท าการปรบปรงพนธพชนน ๆ อย การอนรกษทรพยากรพนธกรรมของพช แบงการด าเนนงานเปนขนตอนไดดงน คอ 7.2.1 การส ารวจคนหา (exploration) และการรวบรวมเชอพนธกรรม (germplasm collection) 7.2.2 การน าพนธเขามาจากแหลงอน (plant introduction) 7.2.3 การเกบรกษาหรอการอนรกษเชอพนธกรรม (germplasm conservation) 7.2.4 การบนทกลกษณะ (characterization) การประเมนผล (evaluation) และการจดท าฐานขอมล (database management) 7.2.5 การใชประโยชน (utilization) 7.2.6 การแลกเปลยนเชอพนธกรรม (germplasm exchange) การอนรกษเชอพนธกรรมพชมวตถประสงคในการลดการสญเสยเชอพนธกรรม (genetic erosion) ของพช ความนยมของผบรโภคหรอความตองการของตลาด ท าใหเกษตรกรเลอกปลกพชเฉพาะพนธทเปนทตองการของตลาดเทานน เปนสาเหตใหพชพนธพนเมองหรอพนธดทเสอมความนยมตองสญหายไปจากแปลงปลกของเกษตรกร ความหลากหลายทางพนธกรรมจงลดลงไปซงเปนสญญาณอนตรายวา ในกรณทพนธทใชปลกกนอยางกวางขวางและมพนธกรรมเหมอนกนนน (genetic uniformity) ออนแอตอโรคหรอแมลงบางชนด เมอเกดการระบาดขนมา ความสญเสยกจะเปนไปอยางกวางขวางและรนแรง การอนรกษเชอพนธกรรมเกา ๆ ไวจงเปนสงส าคญเพราะอาจจะตองน ากลบมาใชใหมในกรณทจ าเปน 7.2.1 การส ารวจคนหา เปนการศกษาเบองตนวาพชทตองรวบรวมพนธนน มอยทไหนบางมหนวยงานวจยทงในประเทศและตางประเทศท าอยทไหนบาง โดยตองศกษาจากรายงานการวจยตาง ๆ ประกอบ เพอเปนขอมลในการตดตอหรอท าการเกบรวบรวมพนธ เพราะการเกบตวอยางพนธพชนน จะตองเขาใจธรรมชาตของพชแตละชนดในเรองของฤดปลก แหลงปลก และโดยเฉพาะชวงทมการตดดอกออกผล ทงนเพอใหการเกบรวบรวมพนธท งในรปของเมลด หว ทอนพนธ ฯลฯ เปนไปอยางเหมาะสมกบฤดกาล

198 AG 103

แหลงของเชอพนธกรรมพช โดยทว ๆ ไป สามารถรวบรวมไดจากแหลงตาง ๆ ดงนคอ

ก.รวบรวมจากถนก าเนดของพชหรอถนทมความหลากหมายทางพนธกรรม (center of diversity) ไดแก พนธพชโบราณ (primitive cultivar) พนธพชทเกดจากการผสมขามตามธรรมชาตระหวางพนธเพาะปลกกบพนธปาทมความสมพนธใกลชดกนทางพนธกรรม (related species) พนธปาหรอวชพชปา (weed relatives) ทมความสมพนธใกลชดกนรวมทงพชสกลเดยวกน (related genera) พนธพชจากแหลงตาง ๆ เหลาน แมวาสวนใหญจะใหผลผลตต าแตมกจะมลกษณะดเดนบางอยาง ทเปนทตองการของนกปรบปรงพนธพช เชน ลกษณะตานทานโรคและแมลง ลกษณะทนแลง ทนน าทวมหรอทนดนเคม เปนตน ซงมประโยชนมากส าหรบโครงการปรบปรงพนธพชทว ๆ ไป

ข. รวบรวมจากถนทมการเพาะปลกทว ๆ ไป (center of cultivation) ไดแก พนธพชทปลกเปนการคาอยางแพรหลายในปจจบน พนธอน ๆ ทมปลกอยบางในแหลงทไมส าคญ พนธเกา ๆ ทเลกใชแลว (obsolete varieties) ตลอดจนพนธพเศษทใชปลก เพอวตถประสงคเฉพาะดาน (special-purpose types)

ค. รวบรวมจากโครงการปรบปรงพนธพชตาง ๆ (breeding programs) พนธพชทอยระหวางการปรบปรงพนธนน กสามารถใชเปนแหลงเชอพนธกรรมไดดเชนกน พนธทสามารถรวบรวมจากโครงการปรบปรงพนธพชเหลาน ไดแก พนธบรสทธทเกบมาจากแปลงปลกของเกษตรกร สายพนธดเดนตาง ๆ ทอยระหวางการทดสอบพนธในระยะทาย ๆ พนธทเกดจากการกลายพนธ (mutants) พนธทมความแปรปรวนของโครโมโซมแบบตาง ๆ เชน มการเพมชดของจ านวนโครโมโซม (polyploids) หรอพนธทมการเพม หรอขาดหายไปของโครโมโซมเพยงบางแหง (aneuploids) หรอพนธทมการเพม หรอขาดหายไปของโครโมโซมเพยงบางแทง (aneuploids) พนธทเกดจากการผสมขามชนดหรอขามสกล (interspecific or intergeneric hybrids) พนธลกผสม (F1 hybrids) ตลอดจนพนธลกผสมรวม (composites) หรอพนธสงเคราะห (synthetics)

AG 103 199

7.2.2 การน าพนธมาจากแหลงอน หมายถง การน าเชอพนธกรรมพชเขามาจากตางประเทศ ซงตองปฏบตตามพระราชบญญตกกพช พ.ศ. 2507 โดยการน าเขาพนธพชจะตองผานการตรวจดานกกกนพช (plant quarantine) และมใบรบรองปลอดศตรพช (phytosanitary certificate) ก ากบมาดวย ทงนเพอปองกนศตรพชจากแหลงอนเขามาระบาดท าความเสยหายใหกบพชทปลกภายในประเทศ ในการน าเขาพชนน จะตองปฏบตตามพระราชบญญตกกพช พ.ศ. 2507 โดยพชทน าเขามานนอาจถกจดเปน สงตองหาม (prohibited) หรอสงก ากด (restricted) ทงนขนอยกบชนดพชและแหลงทน าเขาสงตองหามมทงหมด 12 ชนด ดงแสดงไวในตารางท 7.2.2.1 สวนสงก ากดจะมทงหมด 27 ชนด ดงแสดงไวในตารางท 7.2.2.2 ซงสงก ากดจะตางจากสงตองหามตรงท สงตองหามนนจะระบแหลงทน าเขาไวดวยวาน าเขามาจากแหลงไหนจงจะจดเปนสงตองหาม โดยทวไปแลวแหลงทก าหนดไวนนมกจะเปนแหลงทมการระบาดของโรคหรอแมลงศตรพชทส าคญของพชชนดนน ๆ ซงเมอถกน าเขามาอาจจะเกดการระบาดในประเทศไทยจนกอใหเกดผลเสยหายในทางเศรษฐกตได เนองจากในปจจบนวทยาการทางดานพนธวศวกรรมมความเจรญกาวหนามาก และมพชหลายชนดทถกตดตอพนธกรรม โดยวธ genetic engineering ดงนน กระทรวงเกษตรและสหกรณ จงไดประกาศใหพชอก 40 ชนดทผานการตดตอสารพนธกรรมเปนสงตองหาม ยกเวนผลตภณฑจากพชประเภทนทผานกรรมวธท าเปนอาหารส าเรจรปแลว พชเหลาน ไดแก ขาวโพด ขาว ฝาย ถวเหลอง ลนน ทานตะวน มนฝรง หนอไมฝรง แครอท แตงกวา ขนฉาย ผกกาด กะหล าดอก ผกสกลกะหล าทกชนด ผกกาดหอม มะเขอเทศ มะเขอยาว ยาสบ ชกาบท พชสกลแตง แตงไทย ถวลนเจา กว องน Rubus spp. Fragaria spp. พชสกลเบญจมาส คารเนชน มนเทศ Petunia spp. Armoracia rusticana อลฟลฟา Amelanchier spp. ถวอาหารสตวสไตโล แอปเปล มะละกอ แพร Populus spp. Juglans spp. และ Petunia spp.

200 AG 103

ตารางท 7.2.2.1 ชนดพช ศตรพชและพาหะจากแหลงทก าหนดเปนสงตองหามตามพระราชบญญตกกพช พ.ศ. 2507 ล าดบท ชนด แหลงทก าหนด

1 ขาวทกชนด (Oryza spp.) ยกเวน แปง,อาหารส าเรจรปทฆาเชอแลวและสงประดษฐทผานกรรมวธแลว

แอฟรกาตะวนตก, อเมรกากลาง, อเมรกาใต, สหรฐอเมรกา, หมเกาะอนเดยตะวนตก, ญปน, จน, ฟลปปนส, อนเดย, ศรลงกา

2 ยางพารา (Hevea spp.) รวมทงน ายางสด, ยางกอน, ยางเนาและขยาง

อเมรกากลาง, อเมรกาใต, หมเกาะอนเดยตะวนตก

3 พชสกลสม (citrus spp.) เชน สมชนดตาง ๆ มะนาว, มะกรด, รวมทงพชสกล Fortunella spp. เชน สมจด ยกเวน อาหารส าเรจรป

แอฟรกา, อเมรกากลาง, อเมรกาใต, ยโรป, ตะวนออกใกล, ประเทศแถบทะเลเมดเตอรเรเนยน, สหรฐอเมรกา, ออสเตรเลย, อนเดย, ศรลงกา, ญปน

4 มะพราว (Cocos nucifera) ยกเวน อาหารส าเรจรปและสงประดษฐทผานกรรมวธแลว

แอฟรกาตะวนออก, แอฟรกาตะวนตก, อเมรกากลาง, อเมรกาใต, หมเกาะอนเดยตะวนตก, ฟลปปนส, อนเดย, เกาะกวม

5 มนส าปะหลง (Manihot esculenta) ยกเวน อาหารส าเรจรป แปง สาค

แอฟรกา, บราซล, อนโดนเซย

6 ฝาย (Gossypium spp.) รวมทงฝายแดง, ฝายชน, ฝายตน ฯลฯ, ยกเวน น ามนฝาย, กากฝายและปยฝายทมใบรบรองปลอดศตรพชก ากบ

แอฟรกา, สหรอเมรก, เแมกซโก, อเมรกากลาง, เวเนซเอลาและหมเกาะอนเดยตะวนตก

7 เฟรนน าซาลวเนย (Salvinia molesta)

ทกแหลง

AG 103 201

8 สแปนส มอส (Tillandsia usneoides) ทกแหลง 9 ดน ทกแหลง 10 ป ยอนทรย ทกแหลง 11 ศตรพชทกชนด เชน เชอโรค แมลง

วชพช ไสเดอนฝอย หอยทาก ทาก สตวและพชทกอความเสยหายแกพช

ทกแหลง

12 พชทไดรบการตดตอสารพนธกรรม ยกเวนอาหารส าเรจรป

ทกแหลง

ตารางท 7.2.2.2 ชนดพชทก าหนดใหเปนสงก ากดตามพระราชบญญตกกพช พ.ศ. 2507 ล าดบท ชนดพช

1 ขาวทกชนด (Oryza spp.) รวมทงแปงน า และสงสกดจากเมลด ขาวงอก ยกเวน อาหารส าเรจรป

2 ยางพารา (Hevea spp.) รวมทงน ายางสกด ยางกอน ยางเนา และขยาง 3 พฃสกลสม (Citrus spp.) เชน สมชนดตาง ๆ มะนาว มะกรด ฯลฯ

รวมทงพชในสกล Fortunella spp. เชน สมจด ยกเวน อาหารส าเรจรป 4 มะพราว (Cocos nucifera) ยกเวน อาหารส าเรจรป 5 มนส าปะหลง (Manihot esculenta) ยกเวน อาหารส าเรจรป 6 พชสกลออย (Saccharum spp.) เชน ออย พง แขม ฯลฯ ยกเวน อาหาร

ส าเรจรป

7 พชสกลกาแฟ (Coffea spp.) เชน กาแฟ เขมขาว สเถอนยามควาย ฯลฯ ยกเวน อาหารส าเรจรป

8 มนเทศ (Ipomoea batatas) ยกเวน แปงและอาหารส าเรจรป

202 AG 103

9 พชสกลฝาย (Gossypium spp.) เชน ฝาย ฝายแดง ฝายตน ฝายชน ฯลฯ

10 ยาสบ (Nicotiana tabacum) ยกเวน บหร ยาเสน ซการ 11 ขาวโพด (Zea mays) ยกเวน แปงและอาหารส าเรจรป 12 โกโก (Theobroma cacao) ยกเวน อาหารส าเรจรป 13 พชสกลกลวย (Musa spp.) เชน กลวยชนดตาง ๆ ปานมนลา ฯลฯ

ยกเวน กลวยตาก เชอก 14 มนฝรง (Solanum tuberosum) ยกเวน อาหารส าเรจรป 15 ถวลสง (Arachis hypogaea) ยกเวน อาหารส าเรจรป 16 สบปะรด (Ananas comosus) ยกเวน อาหารส าเรจรป 17 พชสกลชา (Camellia spp.) เชน ชาก เมยง ฯลฯ ยกเวน ชาส าเรจรป

ชา ส าหรบชง 18 ปาลมน ามน (Elaeis guinecnsis) 19 มะเขอเทศ (Lycopersicon esculentum) ยกเวน อาหารส าเรจรป 20 มะละกอ (Carica papaya) ยกเวน อาหารส าเรจรป 21 พชสกลมะเยา (Aleurites spp.) เชน มะเยา รมบง โพธสตว ฯลฯ 22 เผอก (Colocasia antigourum var. esculenta) ยกเวน อาหารส าเรจรป 23 ขาวสาล (Triticum vulgare) ยกเวน แปง อาหารส าเรจรป 24 ถวเหลอง (Glycine max) ยกเวน อาหารส าเรจรป 25 ถวเขยว (Phaseolus aureus) ยกเวน อาหารส าเรจรป 26 ขาวฟาง (Sorghum vulgare) ยกเวน อาหารส าเรจรป 27 พชในวงศกลวยไม (Family Orchidaceae) เชน แวนดา (Vanda spp.)

แคทลยา (Cattleya spp.) รองเทานาร (Paphiopedilum spp.) เปนตน การน าเขาสงตองหามนน สามารถท าได โดยตองด าเนนการตามขนตอน ดงนคอ ก. ขออนญาตจากอธบดกรมวชาการเกษตร หรอพนกงานเจาหนาท ณ ดานตรวจพช

AG 103 203

ข. น าเขาทาง 3 ดาน ไดเทานน คอ ดานตรวจพชทาอากาศยานกรงเทพฯ ดานตรวจพชทาเรอกรงเทพฯ และดานตรวจพชไปรษณยกลางกรงเทพฯ ค. มใบรองรบปลอดศตรพช (phytosanitary certificate) จากประเทศตนทางก ากบมาดวย ในกรณทพชไดรบการตดตอพนธกรรม โดยใชจลนทรยในกระบวนการตดตอสารพนธกรรมใบรบรองปลอดศตรพชตองระบในชองค าอธบายเพมเตม(additional declaration) ดวยวาจลนทรยทใชในการตดตอสารพนธกรรมไดหมดสภาพการเปนเชอสาเหตโรคพชแลว ส าหรบการน าเขาสงก ากดนนไมตองขออนญาตจากอธบดกรมวชาการเกษตรแตตองมใบรบรองปลอดศตรพช และตองน าเขาผานทางดานตรวจพชตามพระราชบญญตกกพช พ.ศ. 2507 ซงแสดงไวในตารางท 7.2.2.3 ตารางท 7.2.2.3 รายชอดานตรวจพชและสถานทกกพช ตามพระราชบญญตกกพช พ.ศ. 2507 ล าดบท สถานท 1. ดานตรวจพชทาเรอกรงเทพฯ 2. ดานตรวจพชทาอากาศยาน 3. ดานตรวจพชไปรษณย 4. ดานตรวจพชทาอากาศยานหาดใหญ 5. ดานตรวจพชสงขลา 6. ดานตรวจพชสะเดา 7. ดานตรวจพชปาดงเบซาร 8. ดานตรวจพชภเกต 9. ดานตรวจพชทาอากาศนายภเกต 10. ดานตรวจพชเบตง 11. ดานตรวจพชปตตาน 12. ดานตรวจพชนราธวาส

204 AG 103

13. ดานตรวจพชสไหงโก-ลก 14. ดานตรวจพชตากใบ 15. ดานตรวจพชกนตง 16. ดานตรวจพชระนอง 17. ดานตรวจพชสตหบ 18. ดานตรวจพชทาอากาศยานอตะเภา(จงหวดระยอง) 19. ดานตรวจพชอรญประเทศ 20. ดานตรวจพชพบลมงสาหาร 21. ดานตรวจพชมกดาหาร 22. ดานตรวจพชหนองคาย 23. ดานตรวจพชทาอากาศยานเชยงใหม 24. ดานตรวจพชแมสาย 25. ดานตรวจพชวงประจน (จงหวดสตล) 26. ดานตรวจพชสตล 27. ดานตรวจพชแมสอด 28. ดานตรวจพชแมสะเรยง 29. ดานตรวจพชรถไฟกรงเทพฯ-ธนบร 30. ดานตรวจพชทาอากาศยานสราษฎรธาน 31. ดานตรวจพชทาอากาศยานเชยงราย 32. สถานกกพชและสถานกกสงตองหาม ไดแก สถานกก พชในบรเวณเกษตรกลาง บางเขน หมายเหต นอกจากนแลงพระราชบญญตกกพช พ.ศ. 2507 ยงไดก าหนดใหดานศลกากรทต งตามชายแดน หรอตงอยตดทะเล ท าหนาทเปนดานตรวจพชอกดวย ซงมอยจ านวนทงหมด 46 ดาน 7.2.3 การเกบรกษาหรอการอนรกษเชอพนธกรรมของพช สามารถท าได 2 วธ คอ การเกบในสภาพธรรมชาต (in situ) และการเกบนอกสถานธรรมชาต (ex situ)

AG 103 205

7.2.3.1 การเกบในสภาพธรรมชาตคอการอนรกษเชอพนธกรรมของพชใหคงอยในสภาพปาหรอถนทเกดของพชนน ๆ วธนนยมใชอนรกษเชอพนธกรรมของไมปาชนดตาง ๆ โดยการประกาศเปนเขตสงวน หรอวนอทยานแหงชาต หรออาจจะปกเขตแสดงเครองหมายเปนขอบเขตไว โดยไมตองมการจดการดานอน ๆ ยกเวนในกรณทการแขงขนระหวางชนดพช หรอพนธพชเปนไปอยางรนแรง จนกระทงเกรงวาพชบางชนดหรอบางพนธอาจจะสญหายไป จงคอยด าเนนการ โดยการควบคมจ านวนประชากรของพชแตละชนดหรอแตละพนธใหอยในปรมาณทเหมาะสม 7.2.3.2 การเกบนอกสภาพธรรมชาตสามารถท าไดหลายวธ ไดแก ก. การเกบในแปลงรวบรวมพนธ(ex situ in field genebank) ซงนยมใชในพชทขยายพนธโดยไมอาศยเพศ เชน พชหวหรอไมผลชนดตาง ๆ หรอใชกบพชท ถาปลกดวยเมลดพนธจะกลายไป เชน มะมวง สม มะพราว ปาลมน ามน ยางพารา ลนปและล าใย เปนตน หรอใชกบพชทไมสามารถงอกไดเมอเมลดถกตากใหแหง (recalcitrant seed) เชน ทเรยน ขนน สาเก โกโก และอโวกาโด เปนตน การเกบในสภาพแปลงรวบรวมพนธเหลาน นยมท าในแหลงปลกทส าคญ ซงกรมวชาการเกษตรจะรวบรวมพนธพชไวในศนยหรอสถานทดลองทต งกระจายทวภมภาค กรมปาไมกจดท าในรปของสถานปรบปรงพนธไมปา และสวนพฤกษศาสตร (botanical garden) นอกจากนกมการจดท าในรปของสวนรกชาต (arboreta) และสวนสมนไพร ข. การเกบในธนาคารเมลดพนธพช (ex situ in seed genebank) เปนวธทใชในการเกบรกษาเมลดพนธพชทสามารถจากใหแหงไดโดยไมสญเสยความงอก (othodox seed) ซงตามหลกการทว ๆ ไปแลวควรเกบไวในหองทมอณหภมและความชนสมพทธต า Harington (1960) ไดแนะน าวาหองทใชเกบเมลดพนธพช ควรมคาความชนสมพทธบวกกบอณหภมภายในหองเกบ (หนวยเปนองศาฟาเรนไฮต) อยระหวาง 100-120 ตวอยาง เชน ถาหองเกบมความชนสมพทธ 40 เปอรเซนต อณหภมภายในหองเกบกควรเปน 60o ฟ เปนตน เมลดทมความชนในเมลดต ามาก ๆ

206 AG 103

เชน 4-6 เปอรเซนต ควรเกบไวในหองทมอณหภมต ากวา 0o ซ จะชวยใหเกบรกษาเมลดพนธไวไดนานหลายสบปหรอมากกวารอยป ขนอยกบชนดของพช ค. การเกบในสภาพปลอดเชอในหลอดแกว (in vitro conservation) ซงอาจจะเกบไวไดหลายรปแบบ เชน แคลลส โปรโตพลาสต เซลลแขวนลอย ละอองเกสรและคพภะ เปนตน หรอการน าชนสวนของพชไปเกบไวในสภาพเยนจด (cryopreservation) ซงตองแชชนสวนของพชในสารปองกนเซลลจากความเยนจด (cryoprotectant) กอน เชนแชใน dimethyl sulfoxide (DMSO) กอนน าไปเกบไวใน ไนโตรเจนเหลว ภายในอณหภม -196o ซ ตอไป นอกจากนแลวความกาวหนาทางดานเทคโนโลยชวภาพในปจจบน อาจจะเปดโอกาสใหมการเกบไวในรปของดเอนเอ (DNA) ไดในอนาคต ซงนาจะเปนวธทจะชวยประหยดพนทและคาใชจายในการอนรกษษเชอพนธกรรมของพชไดมาก ง. การเกบในสภาพประชากรลกผสมรวมพนธ (bulk in population) วธนเปนการเกบรกษาเชอพนธกรรมของพช โดยการน าพชทกพนธมาผสมรวมกนแบบสม (random mating) และเปดโอกาสใหทกพนธมโอกาสผสมพนธกนไดโดยไมจ ากด เปนการรวมยนทควบคมลกษณะตาง ๆ ทงหมดใหอยในรปของประชากรรวมพนธ เมอตองการใชจงคอยท าการผสมตวเอง แลวสกดยนทตองการมาใชประโยชนตอไป 7.2.3.3. หนวยงานอนรกษทรพยากรพนธกรรมของพชไทย การอนรกษทรพยากรพนธกรรมพชของไทยนน สวนใหญด าเนนการโดยหนวยงานใน สงกดกระทรวงเกษตรและสหกรณ ไดแก กรมวชาการเกษตร ซงไดเรมท าการอนรกษทรพยากรพนธกรรมของพชมาตงแตมการจดตงกรมชางไหม เมอป พ.ศ. 25444 และไดเรมรวบรวมพนธพชอยางจรงจงหลงจากรวมกรมการขาวและกรมกสกรรมเขาดวยกนเพอกอตงเปนกรมวชาการเกษตร เมอป พ.ศ. 2515 ในปจจบนหนวยงานภายใตกรมวชาการเกษตร ทท าหนาทอนรกษพนธพชคอศนยวจยและสถานทดลอง ทงพชไรและพชสวนทตงกระจายทวประเทศ รายชอหนวยงานและพชทท าการรวบรวมพนธแสดงไวในตารางท 4.2.3.3.1 นอกจากนแลวยงมหนวยงานอน ๆ อกท

AG 103 207

ส าคญ คอ กรมปาไม ซงอนรกษพนธกรรมพชในรปของ วนอทยานแหงชาต องคการสวนพฤกษศาสตร (สงกดส านกนายกรฐมนตร) สถาบนวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงประเทศไทย (รบผดชอบธนาคารพนธพชแหงชาต) ซงรวบรวมเมลดพนธพชชนดตาง ๆ ไว (ตาราง 7.2.3.3.1) ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (สนบสนนงบประมาณในการวจยและรวบรวมพนธพช) โครงการอนรกษพนธกรรมพชอนเนองมาจากพระราชด ารของสมเดจประเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ตลอดจนสถาบนการศกษาตาง ๆ โดยเฉพาะทมการศกษาทางดานเกษตรศาสตรอยดวย 7.2.3.4 หนวยงานอนรกษทรพยากรพนธกรรมของพชระดบนานาชาต 7.2.3.4.1 กลมทปรกษางานวจยเกษตรนานาชาต (The Consultative Group on International Agricultural Research : CGIAR) เปนสมาคมนานาชาต ประกอบดวยศนยวจยเกษตร องคการระดบนานาชาตและมลนธตาง ๆ รวมตวกนขนมาเพอสนบสนนการวจยพชอาหารหลกชนดตาง ๆ ของมนษยทว ๆ ไป มหนวยงานตาง ๆ ทอยภายใตการก ากบดแลของกลมทปรกษาแหงน จ านวนทงสน 18 แหง แตทเกยวขอกบงานวจยดานพชม 12 แหง ตามทไดแสดงไวในตารางท 7.2.3.4.1 โดยหนวยงานทง 12 แหงน ไดมการรวบรวมเชอพนธกรรมของพชชนดตาง ๆ ไวคอนขางสมบรณ ซงหนวยงานวจยตาง ๆ สามารถตดตอขอเมลดพนธมาใชเพอการศกษาวจยได 7.2.3.4.2 องคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาต (Food and Agriculture Organization of the United Nations : FAO) มหนวยงานในสงกดทท าหนาทรวบรวมพนธพชและชวยรางระเบยบและกฎเกณฑตาง ๆ ในการอนรกษทรพยากรพนธกรรมของพช 7.2.3.4.3 อนสญญาวาดวยการคานานาชาตของสตวปาและพชปาทก าลงจะสญพนธ (The Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora : CITES) เปนอนสญญาทจดท าขนมาเพอควบคมดแลการคาสตวปาและพชปาทก าลงจะสญพนธ ซงประเทศไทยไดเขาเปนสมาชกเมอวนท 3 มนาคม

208 AG 103

พ.ศ. 2516 แตไดใหสตยาบนเมอวนท 21 มกราคม พ.ศ. 2526 โดยมกรมปาไม กรมประมงและกรมวชาการเกษตร รวมกนรบผดชอบดแลสตวปาและสตวน า ชนดตาง ๆ 7.2.3.4.4 อนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ (The Convention of Biological Diversity) เปนอนสญญาทจดท าขนมาโดยการสนบสนนของสหประชาชาตมวตถประสงคเพอกระตนใหมการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ การใชประโยชนจากความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยน และการแบงปนผลประโยชนทไดจากทรพยากรพนธกรรมอยางยตธรรมและเทาเทยมกน นอกจากนสหประชาชาตยงไดจดใหมการประชมเกยวกบสงแวดลอมและการพฒนาส าหรบศตวรรษท 21 หรอทรจกกนในชอวา Agenda 21 ซงเปนแผนปฏบตการ เพอพทกษสงแวดลอมของโลกศตวรรษท 21 ทครบถวนสมบรณทสด และในแผนนไดรวมอนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพเอาไวดวย 7.2.3.4.5 องคการอน ๆ ซงเปนองคการระดบชาตหรอนานาชาตทไมไดอยภายใตการก ากบของ CGIAR แตมงานวจยทางดานเกษตรและการอนรกษทรพยากรพนธพชอยดวย ไดแก 1) องคการวจยวทยาศาสตรและอตสาหกรรมแหงเครอจกรภพ (Commonwealth Scientific and Industrial Research Organization : CSIRO) มส านกงานอยทกรงแคนเบอรา ประเทศออสเตรเลย 2. สถาบนวจยเกษตรนานาชาตแหงประเทศออสเตรเลย (Australia Center for Intemationl Agriculture Research : ACIAR) มส านกงานใหญอยทกรงแคนเบอรา ประเทศออสเตรเลย 3. ส านกงานทรพยากรพนธกรรมพชแหงเอเซยอาคเนย (Plant Resources of Southeast Asia : PROSEA) มส านกงานประสานงานอยทเมองโบกอร ประเทศอนโดนเซย 4. องคกรความรวมมอนานาชาตแหงประเทศญปน ในโครงการทรพยากรพนธกรรมพช (Japan Intermational Cooperation Agency Genetic Resouces Project : JICAGRP) มส านกงานใหญอยทกรงโตเกยว ประเทศญปน

AG 103 209

5. ประชาคมทรพยากรพนธกรรมพชนานาชาต (international Plant Genetic Resources Community : IPGRC) มส านกงานใหญอยทกรงวอชงตน ประเทศสหรฐอเมรกา 6. ศนยวจยและพฒนาพชผกแหงเอเซย (Asean Vegetable Research and Development Center : AVRDC) มส านกงานใหญอยทปรงไทเป ไตหวน ตารางท7.2.3.3.1 รายชอหนวยงานในประเทศไทยและชนดพชทมการรวบรวมพนธกรรม สถาบน/หนวยงาน ชนดพช 1. สถาบนวจยขาว ขาว 2. สถาบนวจยพชไร 2.1 ศนยวจยพชไรนครสวรรค ขาวโพด ขาวฟาง เดอย ฝาย และนน 2.2 ศนยวจยพชไรเชยงใหม ถวเหลอง และทานตะวน 2.3 ศนยวจยพชไรชยนาท ถวเหลอง 2.4 ศนยวจยพชไรขอนแกน ถวลสง ปอแกว ปอควบา ปอกระเจา

ปานรามและกระเจยบแดง 2.5 ศนยวจยพชไรอบลราชธาน ละหง งา ถวพม 2.6 ศนยวจยพชไรสพรรณบร ขาวฟาง ยาสบพนเมอง และออย 2.7 ศนยวจยพชไรระยอง มนส าปะหลง 2.8 สถานทดลองพชไรเพชรบรณ นน 3. สถานวจยพชสวน 3.1 ศนยวจนพชสวนพจตร มนเทศ 3.2 ศนยวจนพชสวนเชยงราย ผกกาดหว หกกาดกวางตง ถวฝกยาว

ไมดอกไมประดบ ล าใย และลนจ 3.3 ศนยวจนพชสวนศรสะเกษ มะมวง และมะมวงหมพานต 3.4 ศนยวจนพชสวนจนทบร ทเรยน มงคด เงาะ ไมสกลลางสาด ระก า สละ พรกไทย สมนไพร เครองเทศ ผลไมปา

210 AG 103

3.5 ศนยวจนพชสวนชมพร มะพราว และโกโก 3.6 ศนยวจนพชสวนสราษฎรธาน ปาลมน ามน กาแฟ เงาะ ไมสกลลางสาด

และทเรยน 3.7 สถานทดลองพชสวนดอยมเซอ ชา กาแฟ อโวกาโด และสมนไพร 3.8 สถานทดลองพชสวนนาน สมและลนจ 3.9 สถานทดลองพชสวนเพชรบร สบปะรด 3.10 สถานทดลองพชสวนกาญจนบร มะมวง และมะขามเทศ 3.11 สถานทดลองพชสวนตรง กาแฟ สะตอและไมผลเมองรอนชนดตาง ๆ 3.12 สถานทดลองพชสวนทาชย (สโขทย) กลวย มะมวงและองน 3.13 สถานทดลองพชสวนหางฉตร (ล าปาง) สบปะรด 3.14 สถานทดลองพชสวนฝาง (เชยงใหม)ลนจ มะคาเดเมย ชา ผกชนดตาง ๆ 3.15 สถานทดลองพชสวนบางกอกนอย ขนน มะมวง สาเก มะไฟ สมโอ ลนจ

และกลวยไมพนเมอง 3.16 ศนยวจยเกษตรหลวงเชยงใหม มะคาเดเมย ไมผลและพชผกเมองหนาว 3.17 สถานทดลองเกษตรทสงแมจอมหลวง ไมผลและพชผกเมองหนาว (เชยงใหม) 3.18 สถานทดลองเกษตรทสงวาว (เชยงราย) ไมผลและพชผกเมองหนาว 4. สถานวจนหมอนไหม 4.1 ศนยวจยหมอนและไหมนครราชสมา หมอน 5. สถานวจยยาง 5.1 ศนยวจยยางสงขลา ยางพารา 5.2 ศนยวจยยางสราษฎรธาน ยางพารา และทเรยน 5.3 ศนยวจยยางฉะเชงเทรา ยางพารา 5.4 ศนยวจยยางตรง ยางพารา พชสมนไพรและเครองเทศ 5.5 ศนยวจยยางกระบ ยางพาราและไผ 6. หนวยงานอน ๆ 6.1 ศนยวจยขาวโพดและขาวฟางแหงชาต ขาวโพดและขาวฟาง อ.ปากชอง จ.นครราชสมา

AG 103 211

(มหาวทยาลยเกษตรศาสตร) 6.2 สถานฝกนสตเกษตร พนธไมผลชนดตาง ๆ

อ.ปากชอง จ.นครราชสมา (มหาวทยาลยเกษตรศาสตร) 6.3 วทยาเขตก าแพงแสน ไมผลเขตรอนชนดตาง ๆ (มหาวทยาลยเกษตรศาสตร) 6.4 คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน ถวลสง ถวเหลอง ถวพม งา 6.5 มหาวทยาลยมหดล สวนสมนไพรศาลายา จ.นครปฐม (พนทประมาณ 5 ไร) 6.6 กรมวทยาศาสตรการแพทย สวนสมนไพรจนทบร อ.ขาม จ.จนทบร (พนทประมาณ 245 ไร) 6.7 กรมอาชวศกษา สวนสมนไพรทวทยาลยเกษตรกรรมอดรธาน ฉะเชงเทรา, ตรงและเชยงราย 6.8 ส านกงานปลดกระทรวงเกษตรและสหกรณ สวนพฤกษศาสตรภาคเหนอ (เชยงราย) ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ (รอยเอด) และภาคใต (สงขลา) 6.9 การปโตรเลยมแหงประเทศไทย สวนสมนไพรภายในสวนสมเดดพระเทพรตนราชสดาฯ อ.หวยโปง จ.ระยอง (พนทประมาณ 50 ไร)

6.10 กรมปาไมสวนพฤกษศาสตร สวนรกชาต อทยานแหงชาต วนอทยานแหงชาตและสถานปรบปรงพนธไมปาทต งกระจายอยท วประเทศ

6.11 องคการสวนพฤกษศาสตร จดสรางสวนพฤกษศาสตรแหงแรกทดอยสเทพ (ส านกนายกรฐมนตร) อ.แมรม จ.เชยงใหม (พนทประมาณ 3,500 ไร) 6.12 ธนาคารพนธพชแหงชาต ขาว ขาวโพด ถวพ ถวปา ถวเหลอง (สถานวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลย ถวมะแฮะ มะระ มะเขอ พรก งา แหงประเทศไทย) ทานตะวน กระเจยบมอญ พชอาหารสตว พชสมนไพร ผกโขมและไมโตเรวชนดตาง ๆ

212 AG 103

ตารางท 7.2.3.4.1 รายชอหนวยงานระหวางประเทศภายใตการก ากบดแลของ CGIAR เฉพาะทมงานวจยดานพชและมการรวบรวมเชอพนธกรรมพช ชอหนวยงาน/ทตง ชนดพช/งานวจย 1. สถาบนวจยขาวนานาชาต ขาวและระบบการปลกพชรวมกบขาว International Rice Research Institute (IRRI) : ฟลปปนส 2. ศนยปรบปรงขาวโพดและขาวสาลนานาชาต ขาวโพด ขาวสาล ขาวบารเลย

ขาไรยและ ทรตคาเล International Center for Maize and Wheat Improvement (CIMMYT) : เมกซโก 3. สถาบนวจยเกษตรเขตรอนนานาชาต มนส าปะหลง ถวพม ถวมะแฮะ ถวเหลอง International Institute of Tropical มนเทศ ถวพ yam cocoyam lima bean Agriculture (IITA) : ไนจเรย ขาว ขาวโพดและระบบปลกพชในเขตรอนชน 4. ศนยวจยเกษตรเขตรอนนานาชาต มนส าปะหลง ขาว dry dean พชอาหารสตว International Center for Tropical เขตรอนและระบบปลกพช ส าหรบเขตรอนชน Agirculture (CIAT) : โคลมเบย 5. สถาบนวจยพชในเขตรอนชนกงแหงแลง ขาวฟาง ขาวฟางไขมก ถวลสง ถวมะแฮะ นานาชาต International Crops chickpea และระบบการปลกพชของพชดงกลาว Research Institute for the Seci-Arid Tropics (ICRISAT) : อนเดย 6. ศนยวจยมนฝรงนานาชาต มนฝรงและมนเทศ International Potato Center (CIP) : เปร

AG 103 213

7. สมาคมพฒนาขาวแหงแอฟรกนตะวนตก ขาว West African Rice Development Association (WARDA) : ไอโวร โคสท 8. สถาบนทรพยากรพนธกรรมพชนานาชาต รวบรวมพนธพชเศรษฐกจและพชอาหารสตวInternational Plant Genetic Resources Institute (IPGRI) : อตาล 9. ศนยวจยเกษตรในเขตแหงแลงนานาชาต ขาวสาล ขาวบารเลย พชอาหารสตว เขตรอน International Center for Agricultural chickpea faba bean และ lentil Reseach in Dry Areas (ICARDA) : ซเรย 10. เครอขายปรบปรงกลวยและกลวยกนดบ กลวยและกลวยกนดบ นานาชาต International Network for Improvement of Banana and Plantain (INIBAP) : เคนยา 11. ศนยวจยวนเกษตรนานาชาต ระบบวนเกษตร International Center for Research in Agroforestry (ICRAF) : เคนยา 12. ศนยวจยปาไมนานาชาต อนรกษและปรบปรงผลตผลของปาไมในเขตรอน Center for International Forestry Research (CIFOR) : อนเดย 7.2.4 การบนทกลกษณะการประเมนผลและการจดท าฐานขอมล การบนทกลกษณะของพชทท าการรวบรวมพนธ ท าได 2 ขนตอน ขนตอนแรก สามารถท าไดตงแตเรมออกส ารวจพชหรอรวบรวมพนธพช ณ สถานทเกบตวอยางพนธพช เปนการบนทกขอมลทว ๆ ไป เทาทจะสามารถสงเกตได เชน ต าบลทอย สภาพ

214 AG 103

ภมอากาศทว ๆ ไป วน เดอน ปทเกบตวอยางชอผเกบและบนทกลกษณะประจ าพนธพชเบองตน เชน ลกษณะเมลด ดอก ใบ ผล หว และรปรางทรงตน เปนตน ข นตอนท 2 เปนการประเมนผลของพนธพชทเกบรวบรวมมาปลกไวในสถานทดลอง การประเมนผลในขนนจะประกอบดวยการประเมนศกยภาพของพนธพชและประเมนผลในทางเศรษฐกจตลอดจนการยอมรบของผบรโภค ในขนตอนนตองท าการบนทกลกษณะประจ าพนธของพชแตละพนธอยางละเอยด ลกษณะทตองบนทกจะแตกตางกนไปตามชนดพชและวตถประสงคของการปรบปรงพนธ สวนใหญแลวถาเปนพชอาหารจะเนนทผลผลตและลกษณะทางเกษตรทเปนองคประกอบทส าคญ เชน อายออกดอก อายเกบเกยว ความสง ทรงตน การระบาดของโรคและแมลง เปอรเซนตแปง น ามนและโปรตน เปนตน ในขนตอนการประเมนผลและการบนทกลกษณะประจ าพนธน วทยาการทางดานคอมพวเตอรสามารถชวยท าฐานขอมลในการจดเกบได ซงจะเพมประสทธภาพในการวเคราะหผล การสบคนขอมล ตลอดจนน าขอมลน ามาใชประโยชนไดสะดวกขน 7.2.5 การใชประโยชน การใชประโยชนจากเชอพนธกรรมพชนน ท าไดทงทางตรงและทางออม กลาวคอ การใชประโยชนทางตรงจากพนธกรรม โดยการเผยแพรในรปของพชชนดใหมหรอพชพนธใหมทใหผลผลตหรอคณภาพดกวาพนธเดม และแนะน าเปนพนธใหมใหกบเกษตรกรใชไดเลย สวนการใชประโยชนทางออม หมายถง การใชเชอพนธกรรมเหลานนเปนสายพนธพอ แม เพอสรางพนธใหม ๆ ข นมา ข นตอนโดยสรปของการใชประโยชนจากเชอพนธกรรมพชแสดงไวในรปท 4.2.5.1 7.2.6 การแลกเปลยนเชอพนธกรรม เปนความรวมมอทงในระดบทองถนและนานาชาตทงนเพอใชประโยชนจากเชอพนธกรรมของพชรวมกน การแลกเปลยนเชอพนธกรรมน อาจจะท าในรปของเมลด ทอนพนธ หว ละอองเกสร เนอเยอ หรอตนออนของพชทเพาะเลยงในหลอดแกวกได

AG 103 215

1.1 ศกษาลกษณะทางพฤกษศาสตร นเวศวทยา อนกรมวธาน 1.2 บนทกลกษณะเบองตนเชนลกษณะเมลด/หว/ทรงตนแหลง 1.3เพมปรมาณเมลดพนธ เพอใชในการปรบปรงพนธขยายพนธ การอนรกษเชอพนธกรรมและการแลกเปลยนพนธ 1.4 ศกษาความส าคญทางเศรษฐกจ 2.1 ศกษาลกษณะประจ าพนธ การปรบตว 2.2 วธการสบพนธและขยายพนธ 2.3 ประเมนผลผลตและความส าคญทางเศรษฐกจ เชน การใช ประโยชนในรปอาหาร อตสาหกรรมและยารกษาโรค เปนตน 2.4 การระบาดของโรคและแมลง ตลอดจนสภาพแวดลอมทไม เหมาะสมตาง 3.1 จ าแนกเชอพนธกรรม 3.2 ศกษาลกษณะทตองการ เพอใชในการผสมพนธ 3.3 ศกษาดานพนธศาสตร เซลลวทยา และเซลลพนธศาสตร 3.4 ศกษาการสรางลกผสมขามชนดหรอขามสกล 3.5 ประยกตใชวธทางเทคโนโลยชวภาพในการปรบปรงพนธ 3.6พฒนาและปลอยสายพนธออกไปในรปของเชอพนธกรรมทผาน การปรบปรง 4.1 ปรบปรงพนธโดยการผสมพนธและคดเลอกพนธใหม

4.2 ปรบปรงวธการผลต การเขตกรรม ตลอดจนวทยาการหลง การเกบเกยว

4.3 ศกษาปฏสมพนธระหวางพนธกรรมกบสภาพแวดลอม 4.4 ประเมนผลเชงเศรษฐกจและอตสาหกรรม

2. ประเมนผลเชอ พนธกรรม

1. รวบรวมเชอ พนธกรรม

3. การใชประโยชนและการพฒนาเชอพนธกรรม

4. การพฒนาและ การประเมนผลพนธพชใหม

5. การใชประโยชนเชงพาณชย

216 AG 103

5.1 ทดสอบพนธในสภาพไรนาเกษตรกร 5.2 ผลตเมลดพนธและประชาสมพนธเผยแพรพนธใหม 5.3 ศกษาการแปรรปและการใชประโยชนจากโครงการน ารองเชง อตสาหกรรม 5.4 ประเมนผลการยอมรบทงระดบโรงงานและผบรโภค 5.5 ประเมนผลทางเศรษฐกจและความตองการของตลอดทงภายในประเทศ 7.2.7 การใชประโยชนจากพชพนธปา พชพนธปา (wild species) โดยเฉพาะพวกทมความสมพนธใกลชดทางพนธกรรม (related species) กบพชพนธเพาะปลก (cultivated species) นน นบวามประโยชนตอนกปรบปรงพนธพชมาก เพราะเปนแหลงพนธกรรมของลกษณะทเปนทตองการมากมาย การน าพชพนธปามาใชประโยชน ไดแก 1. ใชเปนแหลงพนธกรรมของลกษณะตานทานโรคและแมลง (disease and pest resistance) พชพนธปามววฒนาการมายาวนานกวาพชพนธเพาะปลกมาก ดงนนถามนไมมความตานทานโรงและแมลงศตรทส าคญกคงจะสญพนธไปแลว ในขณะทพชพนธเพาะปลกจะมววฒนาการมากนอยกวา จงมกจะพบวาพชพนธปาหลายชนดมลกษณะตานทานโรคและแมลงอยางสมบรณ ซงนกปรบปรงพนธพชกประสบความส าเรจในการผสมพนธขามชนด (interspecific hybridization) ระหวางพชพนธเพาะปลกกบพนธปามากมาย โดยเฉพาะพนธเพาะปลกทมความสมพนธใกลชดทางพนธกรรมกบพนธปา เชน ขาว ขาวสาล ออย ฝาย มนฝรง ยาสบ มะเขอเทศ และไมผลชนดตาง ๆ เปนตน 2. ชวยใหพชพนธเพาะปลกมความสามารถในการปรบตวไดกวางขน (wider adaptation) เชน การน าขาวไรยพนธปา คอ Secale kuprijanovii ซงมคณสมบตทนทานตออากาศทหนาวจดและตานทานโรคราสนมไดดมาเปนแหลงพนธกรรม ในการ

AG 103 217

ปรบปรงพนธขาวไรย หรอการปรบปรงพนธขาวสาลใหทนทานตออากาศหนาว โดยถายทอดลกษณะตานทานอากาศหนาวจดจาก Agropyron sp. (Kuvarn, 1973) เปนตน 3. ใชเปนแหลงไซโตพลาสซม (new cytoplasms) โดยเฉพาะการใชเปนแหลงพนธกรรมของลกษณะการเปนหมน (cytoplasmic male sterile) ซงมประโยชนในการผลตพชลกผสมทมความส าคญในทางเศรษฐกจมากมาย เชน ในขาวสาล ขาวบารเลย ฝายและยาสบ เปนตน 4. ใชชวยในการปรบปรงคณภาพ (improved quality) โดยทว ๆ ไปแลวธญพชทเปนพนธปาจะมเปอรเซนตโปรตนสงกวาพนธเพาะปลก ดงนนนกปรบปรงพนธพชจงไดน ามาใชในการปรบปรงคณภาพของขาว ขาวโอต ขาวไรย ถวเหลอง และพชชนดอน ๆ อกหลายชนดนอกจากนแลวลกษณะบางอยางในพชพนธปายงชวยเพมผลผลตพชอาหารสตวไดอกดวย เชน การใชขาวโพดพนธปา Teosint มาผสมกบขาวโพดพนธเพาะปลก เพอปรบปรงใหไดขาวโพดพนธทใชล าตนท าเปนอาหารสตว (silage) หรอการใชขาวฟางพนธปา มาชวยปรบปรงใหไดขาวฟางทใชล าตนเปนอาหารสตว (green fodder) เปน Palakardheva and Edreva (1992) ไดปรบปรงพนธยาสบใหม นดโคตนต า โดยผสมขามกบยาสบพนธปา (Nicotiana debneyi) Frey (1994) ปรบปรงพนธขาวโอตใหมเปอรเซนตน ามนสงขน โดดผสมขามกบขาวโอตพนธปา คอ Avena sterilis หรอการปรบปรงคณภาพเสนใยฝาย โดยการผสมขามกบ Gossypium raimondii และการปรบปรงคณภาพของน ามนปาลมใหมปรมาณกรดไขมนไมอมตวสงขน โดยผสมขามกบขาวโอตพนธปา คอ Avena sterilis หรอการปรบปรงคณภาพเสนใยฝาย โดยการผสมขามกบ Gossypium raimondii และการปรบปรงคณภาพของน ามนปาลมใหมปรมาณกรดไขมนไมอมตวสงขน โดยการผสมขามกบ Elaeis melanococca เปนตน 5. ชวยในการเปลยนวธสบพนธของพช (modes of reproduction) เชน เปลยนใหพชทมการผลตเมลด โดยวธการผสมเกสรมาเปนการผลตเมลดชนดอโปมกซส เพอรกษาพนธกรรมในรนลกใหเหมอนแมตลอดไป ซงพบวาสามารถจะท าใหขาวโพดเปน

218 AG 103

อโปมกซสได เมอผสมขามกบ Tripsacum dactyloides หรอปรบปรงชการบท (sugar beet) ใหเปนอโปมกซส โดยผสมขามกบ Beta corolliflora เปนตน Doggett (1964) ไดใช Sorghum almum ผสมกบขาวฟางพนธเพาะปลก เพอเพมประสทธภาพในการตดเมลด และ Ahokas (1975) ไดสรางลกผสมขาวบารเลยใหมลกษณะการเปนหมนแบบ genetic male sterility โดยการผสมขามกบขาวบารเลยพนธปา เปนตน 6. การปรบปรงพนธพชใหมล าตนเตยแคระ (short stature) เชน การปรบปรงพนธขาวสาลใหมล าตนเตย (semi-dwarf type) โดยการผสมขามกบ Agropyron sp. (Vasilenke, 1973) และ Obasola (1973) ไดปรบปรงพนธปาลมน ามนใหมล าตนเตย โดยการผสมขามระหวางพนธเพาะปลก (Elaeis guineensis) กบพนธปา (E.melanococca) หรอผสมขามกบ Corozo oleifera เปนตน 7. ชวยเพมความสามารถในการผสมขาม (crossability) เชน ในขาวไรยพนธปาบางชนด จะผสมขามกบขาวสาลทมยโนไทป Kr1 และ Kr2 ไดงายกวาขาวไรยพนธเพาะปลก (Kaltsikes, 1974) ซงท าใหการปรบปรงพนธทรตคาเล (Triticale) งายขน นอกจากนแลวยงน าพชพนธปามาชวยปรบปรงลกษณะตาง ๆ ในพชพนธเพาะปลกอกมากมาย เชน การปรบปรงพนธพชใหไรหนาม ปรบปรงพนธพชใหทนทานตอดนเคม ทนแลง หรอทนน าทวมขง เปนตน พชพนธปามกไมคอยนยมใชในการปรบปรงผลผลต โดยตรงเพราะหลงจากผสมขามระหวางพชพนธเพาะปลกกบพชพนธปาแลวมกจะมลกษณะทไมพงประสงคตดมาในรนลกดวย ท าใหคดเลอกทงล าบาก โดยมากจงมกจะใชปรบปรงลกษณะอน ๆ แลวสงผลทางออมใหผลผลตหรอคณภาพสงขนมากกวาการปรบปรงผลผลตโดยตรง การสรางลกผสมกบพนธปาเหลานบางครง อาจจะเกดลกษณะดเดนทไมไดคาดหวงมากอน (unpredictable characters) กไดซงถาลกษณะใหม ๆ ทเกดขนในประชากรลกผสมเปนลกษณะทดกจะชวยใหการปรบปรงพนธพชประสบผลส าเรจไดมากขน

AG 103 219

8. ปาไมในประเทศไทย

ปาไมในพระราชบญญตปาไม หมายถง ทดนทบคคลยงไมไดมาตามกฎหมาย ปาไมเปนพนททปกคลมดวยตนไมตาง ๆ มากมายหลายชนดปะปนกนอย ปาไมมองคประกอบทนาสนใจซงมพชพรรณชนดตาง ๆ ขนอย มเรอนยอดลดหลนกนลงไปตามธรรมชาตนบตงแตชนบนสด มเรอนยอดทสามารถแผกงกานสาขาไดเตมท ซงมกจะเปนเรอนยอดของไมขนาดใหญและมอายมาก เรอนยอดชนรองเปนเรอนยอดของไมขนาดยอมลงมา ตอจากนนกมช นของไมพม ไมขนาดเลก หวาย ไผ และไมพนลางอน ๆ สวนทอยตดกบพนดนอนไดแก เปลอกไม ใบ ดอก ผลทแหงแลวรวงทบถมกนอยซงมสวนส าคญในการสรางความสมบรณใหแกดน สวนประกอบทส าคญของปาอกอยางหนงคอ สตวปาทอาศยอยในปาไดแก ชาง เสอ ลง คาง ชะน เกงและกวาง เปนตน ในดนของปาไมยงมสตวเลก ๆ มากมาย เชน ไสเดอน ปลวกและแมลงตาง ๆ เปนตน ปจจยทท าใหเกดปาชนดตาง ๆ ไดแก 1. ภมอากาศ 1.1 ฤดกาล ในประเทศทมเฉพาะฤดรอน หรอฤดหนาว ตลอดทงปจะท าใหมสภาพปา แตกตางไปจากประเทศทมฤดรอนและฤดหนาวสลบกน และตางไปจากประเทศทมฤดรอน ฤดหนาว และฤดฝน สภาพปาทแตกตางกนไปนจะสงเกตไดจากตนไมทมลกษณะแตกตางกนอยางชดเจน 1.2 ระยะเวลาทฝนตกในแตละป น าฝนมความส าคญตอการเจรญเตบโตของตนไมเปนอยางมาก ตนไมจะสามารถเจรญเตบโตไดดกตอเมอมปรมาณฝนตกอยางเพยงพอ สวนในพนทไมคอยมฝนตกสภาพของสภาพของตนไมและปาไมกจะแตกตางกนไป เพราะการปรบตวใหเขากบสงแวดลอมของตนไม 2. ดน

220 AG 103

2.1 ชนดของดน เชน ดนทราย ดนเหนยว และดนรวน บรเวณทมดนตางกน ชนดของตนไมกจะแตกตางกนไปดวย เชน ในทะเลทรายจะมความชนในดนนอย ตนไมทเจรญขนอยกจะมแตตนกระบองเพชร และพชทนแลงเทานน สวนในดนรวนหรอดนรวนปนทรายจะมตนไมขนอยหนาแนนมากกวา 2.2 ความลกของดนจะเปนตวจ ากดการขนอยของตนไมตามธรรมชาต ตามปกตแลวความลกของดนจะแตกตางกนไปกบต าแหนงทดนนนขนอย ระยะเวลาทดนถอก าเนดมาและวตถก าเนดดน ตนไมทมขนาดใหญจะมรากหยงลกและเจรญเตบโตไดด 2.3 ความอดมสมบรณของดน ไมวาดนชนดนนจะเกดขนเองตามธรรมชาต เชน ไดจากการสลายตวของหนหรอซากพช หรอเกดจากการกระท าของมนษย เชน การใสป ยแกพช เหลานลวนท าใหสภาพของตนไมแตกตางกนออกไป 3. ลกษณะของพนท 3.1 ความลาดชนของพนท (slope area) หากพนทมความลาดชนมากเกนไปตนไมจะมจ านวนขนาดเลกลง ตนไมจะขนไดดและมการเจรญเตบโตไดดในพนททเปนทราบ 3.2 ดานลาดของพนท (aspect area) ดานลาดของพนทหมายถงทศทางของความลาดชนของพนททหนหนาเขาหาดวงอาทตย เชน ดานลาดทางทศเหนอ ใต ตะวนออก ตะวนตก เปนตน ดานลาดมสวนท าใหตนไมเจรญเตบโตไมเหมอนกน เพราะดานลาดทหนเขาหาดวงอาทตยตลอดเวลานน จะท าใหไดรบความรอนมาก และน าในดนมการระเหยมาก นอกจากนนลกษณะของพนททเกยวของกบความสงเหนอระดบน าทะเลกจะท าใหชนดของตนไมแตกตางกนไปดวย ตามปกตแลวตนไมจะสามารถขนอยไดถงเสน ทมเบอรไลน (timber line) ซงอยสงประมาณ 3,000 เมตรจากระดบน าทะเล เหนอจากนนไปแลวจะไมมตนไมขนได

AG 103 221

4. อณหภม มสวนท าใหตนไมทข นอยมลกษณะทแตกตางกนออกไป ตนไมจะขนไดทอณหภมปานกลาง คอประมาณ 20-30 องศาเซลเซยส ถาสงหรอต ากวาน ตนไมทขนอยจะมการเจรญเตบโตตลอดในรปทรงทไมด 5. ชวงวนยาวของวน พนทตาง ๆ ของโลกใบนมชวงความยาวของวนแตกตางกน จงท าใหตนไมมการออกดอก ออกผลและเจรญเตบโตแตกตางกนดวย 9. ชนดปาของประเทศไทย ปาไมในประเทศไทยมหลายชนดซงสามารถจ าแนกออกไดเปน 2 ประเภทใหญ ๆ ไดแก 1. ปาประเภทไมผลดใบ (evergreen forest) ปาประเภทนมองดจะมสเขยวตลอดป เนองจากตนไมเกอบทงหมดทข นอยเปนประเภทไมผลดใบ ปาประเภทนไดแก ปาดงดบ ปาดบเขา ปาสนเขา และปาชายเลน 2. ปาประเภททผลดใบ (deciduous forest) ปาประเภทนมตนไมทข นอยเปนจ าพวกผลดใบเกอบทงหมด ในฤดฝนปานจะเขยวชอมเชนเดยวกบประเภททไมผลดใบแตพอถงฤดแลงตนไมสวนใหญจะผลดใบท าใหปามองดโปรงขนและมกจะเกดไฟปาเผาไหมใบไมและตนไมเลก ๆ ในปาประเภทนแทบทกป ปาประเภทนไดแก ปาเบญจพรรณ หรอปาแดง ปาไมในประเทศไทย มดงน 1. ปาดงดบ (tropical evergreen forest)

ปาดงดบพบทวไปในทกภาคของประเทศ แตพบมากทสดในภาคใตและภาคตะวนออกเพราะบรเวณนมฝนตกชกและมความชมชนมาก ในภาคอน ๆ ปาดงดบมกกระจายอยตามบรเวณทมดนฟาอากาศชมชนมาก ๆ เชน ตามหบเขา รมแมน าล าธาร หวย แหลงน าและบนภเขา เปนตนลกษณะของปาดงดบโดยทวไปมกเปนปาทรกทบ มองดมสเขยวชอมตลอดป มพรรณไมหลายรอยชนดขน

222 AG 103

เบยดเสยดกนอย ทงขนาดใหญ ขนาดกลาง และขนาดเลก ซงลวนแตเปนชนดทไมผลดใบทงสน ปาดงดบในทองทบางแหง เชน ในแถบภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอมความชมชอนอยกวาทอน ชนดของพรรณไมทข นอยจงแตกตางกนบางเลกนอยและปานนมลกษณะโปรงขนเรยกกนวา ปาดงดบแลง พรรณไมทส าคญของปาดงดบ ไดแก ยาง ตะเคยน กะบาก เคยม จ าปาปา หลมพอ มะหาด มะมวงปา มะยมปา ตาเสอ เปนตน นอกจากนยงมพรรณไมขนาดเลกขนปะปนอยเรยกวาไมพนลางไดแก ไผบง ระก า กระวาน เรว หวาย และเถาวลยชนดตาง ๆ มากมาย

2. ปาดงดบเขา (hill evergreen forest) ปาดงดบเขาหรอปาดบเขา สวนใหญมอยในภาคเหนอตามภเขาสง ซงอยเหนอระดบน าทะเลประมาณตงแต 1,000 เมตรขนไป ตามภาคอน ๆ มกพบอยตามเทอกเขาซงมความสงไดระดบ เชน ทปาภหลวงและปาภกระดง จงหวดเลย ปาเขาใหญ จงหวดนครนายก ปาเขาหลวง จงหวดนครศรธรรมราช เปนตน ลกษณะของปาชนดน มความโปรงมากกวาปาดบชน เนองจากมตนไมขนาดใหญขนอยนอยกวาแตมใบเขยวชอมตลอดป มอากาศคอนขางเยนเนองจากอยบนทสง ปาชนดนมความส าคญตอการรกษาตนน าล าธารมากเพราะท าใหเกดมตาน าใหไหลออกมาตลอดเวลา พรรณไมทข นอยในปานไดแก ไมจ าพวกกอ เชน กอเดอย กอแปน กอตาหม และกอขาว นอกจากนยงมตนก าลงเสอโครง มณฑาปา จ าปปา หวา สนสามพนป มะขามปอมดง ก ายาน พญาไมและไมสนเขาขนอยดวย ไมพนลางมกเปนพชจ าพวกเฟรน มอส และกลวยไมดน บางแหงมพรรณไมในเขตอบอนเหนอแพรกระจายพนธเขามาขนอย เชน กหลาบพนป ไวโอลา เปนตน นอกจากนตามล าตนและกงกานของตนไมยงมพชองอาศยเกาะขนอยอยางหนาแนน ไดแก เฟรน มอส และกลวยไมชนดตาง ๆ 3. ปาสนเขา (pine forest)

AG 103 223

ปาสนเขา หรอปาสน ในประเทศไทยมกพบอยตามภเขาสง สวนใหญเปนพนทซงมความสงจากระดบน าทะเลประมาณตงแต 700 เมตรขนไป ปาชนดนพบมากในภาคเหนอ สวนภาคตะวนออกเฉยงเหนอมอยบางไมมากนก และอาจพบในระดบความสงเพยง 200-300 เมตรเทานน ในภาคตะวนออกและภาคใตไมพบปาชนดน ปาสนเขาโดยทวไปมกจะขนอยในทดนไมคอยจะอดมสมบรณ มความเปนกรดสง ลกษณะเปนปาโปรงไมผลดใบ อาจพบตนสนขนอยเปนหมลวน ๆ โดยไมมตนไมชนดอน ๆ ปะปน แตบางครงอาจขนกระจายเปนหยอม ๆ หรอขนปะปนกบพรรณไมปาดงดบเขาหรอปาแดง พรรณไมทส าคญไดแก สนสองใบและสนสามใบ สวนตนไมชนดอน ๆ ทขนอยดวยกนอาจเปนพรรณไมปาดงดบเขา เชน กอชนดตางๆ หรอพรรณไมในปาแดงบางชนด เชน เตง รง เหยง พลวง เปนตน 4. ปาชายเลน (mangrove forest หรอ intertidal forest) ปาชายเลน เปนสงคมพชประเภทพรรณไมไมผลดใบ ขนอยในเขตน าทะเลลงต าสดและน าทะเลขนสงสดทมดนเปนเลนตม พบมากบรเวณปากแมน าเขตรอน พบทวไปตามพนทชายฝ งทะเล บรเวณปากแมน า อาว ทะเลสาบ และเกาะ ปาชายเลนของโลกมทงหมดประมาณ 113,428,089 ไร ขนอยในเขตรอน 3 เขตใหญ คอ เขตรอนแถบเอเซย มพนทประมาณ 52,559,339 ไร หรอ 46.4 เปอรเซนต ของพนทปาชายเลนทงหมด ในเขตรอนของอเมรกา มเนอทประมาณ 39,606,250 ไร หรอ 34.9 เปอรเซนต ของพนทปาชายเลนทงหมด สวนเขตรอนอฟรกามพนทปาชายเลนนอยทสด ประมาณ 21,626,500 ไร หรอ 18.7 เปอรเซนต ของพนทปาชายเลนทงหมด ปาชายเลนในประเทศไทยพบบรเวณชายฝ งทะเลภาคตะวนออก ภาคกลาง และภาคใต จากการส ารวจเมอป พ.ศ. 2545 ปรากฏวามพนทปาชายเลนทงหมด 1,579,696.44 ไร (กรมทรพยากรทางทะเลและชายฝ ง กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, 2545) พรรณไมปาชายเลนมลกษณะคลายพชทนแลง เนองจากตนไมขนรมทะเลและปากแมน าตองเผชญกบน าทมความเคมสง ไดรบแรงลมและแสงแดดจดตลอดเวลา ท าใหมอตราการคายน าทสง พรรณไมในปาชนดนมระบบรากแตกตางจากพรรณไมปาบกคอม ระบบรากอากาศและรากค ายนชวยรากทอยในดนซงขาด

224 AG 103

ออกซเจนแลกเปลยนกาซกบอากาศ การเจรญของกลาไมสวนใหญจะเจรญบนตนแมพนธ หรอบางชนดมเกลดลอยน าได เมอตกถงพนตนออนสามารถงอกและเจรญเตบโตไดเรว ปาชายเลนประกอบดวยพรรณไมหลายชนด รวมทงไมยนตน พชองอาศย เถาวลย และสาหราย พรรณไมสวนใหญเปนไมไมผลดใบ พรรณไมเดนและทส าคญสวนใหญจะอยในวงศ Rhizophoraceae ไดแก สกลไมโกงกาง (Rhizophora) สกลโปรง (Ceriops) และสกลถว (Bruguira) พรรณไมในวงศ Sonneratiaceae ไดแก ไมสกลล าพนและล าแพน (Sonneratia) พรรณไมในวงศ Avicenniaceae ไดแกไมสกลแสม (Avicennia) และพรรณไมในวงศ Meliaceae ซงประกอบดวยไมสกลตะบนและตะบน (Xylocarpus) สวนไมพนลางมกพบพรรณไมจ าพวกเฟรน ไดแก ปรงทะเล และพรรณไมในวงศ Acanthaceae ไดแก สกลเหงอกปลาหมอ (Acanthus) 5. ปาเบญจพรรณ (mixed deciduous forest) ปาเบญจพรรณหรอปาผลดใบผสม มลกษณะเปนปาโปรงประกอบดวยตนไมขนาดใหญและตนไมขนาดกลางหลายชนด บางแหงมไมไผชนดตาง ๆ ขนอยกระจดกระจายทวไป พนดนมกเปนดนรวนปนทราย ในฤดแลงตนไมสวนมากจะผลดใบ และมกจะเกดไฟไหมปาลกลามแทบทกป เมอเขาฤดฝนตนไมจงผลใบและกลบมสเขยวชะอมเหมอนเดม ปาเบญจพรรณในภาคเหนอมกจะมไมสกขนปะปนอยท วไป ในปาเบญจพรรณนจะมครอบคลมอาณาเขตลงมาถงจงหวดกาญจนบร ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอและภาคตะวนออกมปาเบญจพรรณอยนอยและไมมไมสกขนอย ในภาคใตมปาเบญจพรรณขนอยนอยและกระจายทวไป เชน สราษฎรธาน นครศรธรรมราช ระนองและสตล

AG 103 225

พรรณไมทส าคญไดแก สก ประด แดง มะคาโมง ตะแบก เสลา ออยชาง สาน ยมหอม ยมหน มะเกลอ สมพง เกดด า เกดแดง เปนตน นอกจากนยงมไผอกหลายชนด เชน ไผปา ไผบง ไผซาง ไผรวก ไผไร เปนตน 6. ปาแดง (Dry Deciduous Dipterocarp Forest) ปาชนดนมชอเรยกแตกตางกนออกไป เชน ปาแดง ปาแพะ ปาโคก หรอปาเตงรง ลกษณะทวไปเปนปาโปรง มตนไมขนาดใหญ ขนาดกลาง และขนาดเลกขนอยปะปนกนไมคอยแนนทบ ตามพนทปามกจะมโจดและหญาเพกซงเปนไผขนาดเลกขนอยท วไป พนทแหงแลงดนรวนปนทรายหรอกรวด ลกรง ความสมบรณนอย ตนไมเกอบทงหมดผลดใบและมกเกดไฟปาไหมลกลามทกป ปาแดงพบทวไป ทงในทราบและทภเขา ในภาคเหนอสวนมากขนอยบนทเขาซงมดนตนและแหงแลงมาก ตนไมทข นอยจงไมคอยเตบโตและมขนาดเลกแคระแกรน ปาจงมลกษณะโปรงมาก ถาหากดนดและมความชมชนอยบางตนไมกมขนาดใหญ ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอมปาแดงมากทสด และมกขนอยตามเนนเขาหรอทราบดนทราย ลกษณะปาจงแนนทบและสมบรณกวา ปาแดงในภาคตะวนออกเฉยงเหนอมลกษณะคอนไปทางปาเบญจพรรณมาก พรรณไมทส าคญ ไดแก เตง รง พลวง เหยง กราด ยางนา พะยอม ตว แตว มะคา ประด สมอไทย ตะแบกเลอด แสลงใจ รกฟา เหมอด เปง เของ เปนตน สวนไมพนลางทพบไดแก ปรงเหลยม หญาเพก โจดและหญาอน ๆ 7. ปาชนดอน ๆ ปาชนดอน ๆ ซงมพนทนอยและมความส าคญไมมากนก ปานมกขนอยกระจดกระจายเปนหยอม ๆ ตามบรเวณทมลกษณะพเศษแตกตางจากพนทอน ๆ ไดแก ปาชายหาด ปาพร และปาหญา 7.1 ปาชายหาด (beach forest)

226 AG 103

ปาชายหาดเปนปาโปรงไมผลดใบ ขนอยรมชายหาดน าไมทวม ตามฝ งดนและชายเขารมทะเล ตนไมส าคญ ไดแก สนทะเล หกวาง โพธทะเล กระทง ตนเปดทะเล หยน า ตนเตย และหญาตาง ๆ ขนอยเปนไมพนลาง ตามฝ งดนและชายเขามไมเกด ล าบด มะคาแต ตนกระบองเพชรและไมหนามชนดตาง ๆ เชน ชงช หนามหน ขนเปนไมพนลาง ปาชนดนไมมความส าคญนก เนองจากมเนอปาเพยงเลกนอย 7.2 ปาพร (swamp forest) ปาชนดนมกพบในบรเวณทมน าจดทวมนาน ๆ ดนระบายน าไมด ปาพรในภาคกลางมลกษณะโปรงและมตนไมขนอยหาง ๆ เชน สนน จก โมกบาน หวายโปง ระก า ออและแขม ในภาคใตมปาพร พบอยตามบรเวณทมน าขงแทบตลอดปดนเปนพท (peat) ซงเปนซากพชผสลายทบถมกนมาเปนเวลานาน มตนไมขนอยอยางหนาทบ ปาพรดนพทในภาคใตแบงออกเปน 2 ลกษณะคอ ตามบรเวณซงเปนพรน ากรอยใกลชายทะเล ตนเสมดขนอยางหนาแนน พนปามกกชนดตาง ๆ มากชนดขนปะปนกน พรรณไมทส าคญไดแก อนทนล หวา จก โสกน า กระทมน า กนเกรา โงงงง กะทงหน ไมพนลางประกอบดวยหวาย ตะคาทอง หมากแดง และหมากชนดอน ๆ 7.3 ปาหญา (savannah)

ปาไมมอยทกภาค บรเวณปานเคยเปนปาทอดมสมบรณ ตอมาไดถกแผวถางท าลายจนตนไมลมตายไปเกอบหมด พนดนจงขาดความสมบรณและถกทอดทง หญาชนดตาง ๆ จงขนมาทดแทนและพอถงหนาแลงกไฟไหม ท าใหตนไมบรเวณขางเคยงลมตายพนทปาหญาจงขยายมากขนทกป

พชทพบมากในปาหญาไดแก หญาคา หญาขนตาชาง หญาโขมง หญาเพก ในบรเวณชงพอจะมความชนบางและการระบายน าไมดกมกจะม พงและแขมขนอย สวนมากมแตตนไมทนไฟไดขนอยหาง ๆ เนองจากเกดไฟไหมหญาเหลานรนแรงแทบทกป ตนไมเลก ๆ กถกไฟไหมไปดวย ตนไมทนไฟดงกลาวกคอ ตบเตาตน รกฟา ตวและแตว

AG 103 227

ปญหาความมนคงประโยชนของปาไมและความหลากหลายทางชวภาพของไทย

1. ปาไมเปนระบบนเวศทถกน ามาใชมากทสดมานานและหลายรปแบบ ไดแกการตดไมเพอน ามาใชและสงเปนสนคาออกส าคญ การน าของปามาใชมาก การบกรกปาเพอเปนพนททางการเกษตร ขยายเมอง สรางถนน รวมทงกจการทองเทยว เชน รสอรทและสนามกอลฟ เปนทสงเกตวาพนทเพอการเกษตรดจะถงจดสงสดอยทประมาณ 130 ลานไร นนคอมพนททางการเกษตรในป 2538 รวม 132.5 ลานไร และในป 2542 มพนทเกษตรรวม 131.3 ลานไร ขณะทพนทใชประโยชนในดานตาง ๆ เชน เปนเมอง ถนน และอน ๆ เพมขน จาก 106 ลานไร ในป 2538 เปน 108.7 ลานไร ในป 2542 (ทมา ส านกเศรษฐกจการเกษตร)

2. ปาไมเขตรอนเปนระบบนเวศทมความหลากหลายทางชวภาพสง สวนหนงเกดจากความสามารถในการใชพลงงานจากแสงอาทตยไดเกอบทงหมด ท าใหเกดปาไมหลายระดบทมระบบนเวศยอยของตวมนเอง แตปาไมเขตรอนกเปนระบบนเวศทเปราะบาง มความอดมสมบรณไมมาก เนองจากมการยอยสลายซากอยางรวดเรว หนาดนอนอดมสมบรณเมอถกเปดขนเพอใชในการเพาะปลกจะหมดความสมบรณคอนขางรวดเรว เนองจากการกดเซาะทางธรรมชาต ปาไมนเมอถกบกรกท าลาย ความหลายหลายทางธรรมชาตกถกท าลายไปดวย ทงการฟนฟสภาพปากยากตองใชเวลานาน

3. ความพยายามฟนฟปา ไดแก การยตการบกรกปา แตกยงมการบกรกในอตราทลดลง การปลกปา ซงท าใหพนทปาไมดดขน ตามตวเลขของกรมอทยานแหงชาต สตวปาและพนธพช ระบวาในป 2543 มพนทปาธรรมชาต 163,797 ตารางกโลเมตร พนทสวนปาหรอปาปลก 3,477 ตารางกโลเมตร พนทปาฟนฟตามธรรมชาต 2,836 ตารางกโลเมตร รวมพนทปาไมทงสน 170,110 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ 33 ของพนทท งหมด ซงตองท าตอไปอกใหถงเปาหมายพนทปาไมรอยละ 40 ของพนททงหมด

228 AG 103

4. ปญหาปา สามารถแบงออกไดดงน ก) ปาเสอมโทรม ข) พนทปาสงวนฯทบซอนกบพนทท ากนของชาวบาน ค) การบกรกปา พบวาเนอทปายงคงลดลงนนคอในป 2538 มเนอทปาไมทงสน 82.2 ลานไร ในป 2542 ลดเหลอ 80.6 ลานไร ลดลงเกอบ 5 ลานไรในเวลา 5 ป (ทมา ส านกเศรษฐกจการเกษตร) ง) ปาชมชนกบการอนรกษปาตนน า เปนขอขดแยงส าคญระหวางภาครฐและภาคประชาชน นอกจากนยงมปญหาโครงสรางหมบานปาไมใหม ความขดแยงนพนฐานมาจากทศนะและผลประโยชนทตางกน ตองอาศยการเจรจาและความเขาใจกนทตองใชเวลา

5. ประโยชนของปาไม ปาไมกอประโยชนมากมายหลายดานดวยกน ไดแก ก) อตสาหกรรมปาไม ใชเปนเชอเพลงและผลตภณฑอน ๆ เชน อาหารละยา ข) การชวยสรางหนาดน รกษาดนและน า ชวยท าใหอากาศและน าบรสทธ รกษาความหลากหลายทางชวภาพ นนคอแหลงอาศยของชนดพนธพชและสตว แหลงพนธกรรม ชวยลดผลกระทบจากสภาวะการเปลยนแปลงทางภมอากาศ ชวยดดคารบอนไดออกไซดจากอากาศ ค) การเปนแหลงจางงานและสรางรายไดของผทยงชพจากปาและการเปนแหลงพกผอน การชวยรกษามรดกทางธรรมชาตและวฒนธรรม การสรางความมนคงทางปาไม จะท าใหเราสามารถใชประโยชนจากปาไดหลายดานดงกลาว บทสรป ทรพยากรพชนนมประโยชนตอมนษยหลายดานดงนนการอนรกษใหคงอยตอไปนนจงเปนสงทมความส าคญอยางยงททกคนตองชวยกน ซงข นตอนการด าเนนการนนประกอบดวยขนตอนดงตอไปน คอการส ารวจคนหา และการรวบรวมเชอพนธกรรม การน าพนธพชเขามาจากแหลงอน การเกบรกษาเชอพนธกรรมไว การบนทกลกษณะ การประเมนผล และการจดท าฐานขอมล การน าไปใชประโยชน และการแลกเปลยนเชอพนธกรรม ซงจะท าใหเรานนใชประโยชนจากทรพยากรพชไดอยางยงยนจนถงรนลกหลานสบตอไป

AG 103 229

แบบประเมนผลทายบทและเฉลย จงเลอกค าตอบทสดขอใดขอหนง 1. ปาประเภทใดทมความหลากหลายทางดานชวภาพมากทสด ? 1) ปารอนชน 2) ปาผลดใบ 3) ปาสนเขา 4) 1) และ 2) ถกตอง 2. ขนตอนแรกของการอนรกษทรพยากรพนธกรรมพชคอขอใด ? 1) การส ารวจคนหา 2) การน าพนธเขามาจากแหลงอน 3) การเกบรกษา 4) การแลกเปลยนเชอพนธกรรม 3. การน าพนธพชจากแหลงอนเขามาในประเทศจะตองผานดานใด ? 1) prohibited 2) restricted 3) plant quarantine 4) 1) และ 2) ถกตอง 4. การเกบรกษาเชอพนธกรรมพชในสภาพธรรมชาตสมพนธกบขอใด ?

1) ex situ 2) in situ 3) testube 4) green house 5. การเกบรกษาเชอพนธกรรมพชนอกสภาพธรรมชาตคอ ?

1) ex situ 2) in situ 3) testube

230 AG 103

4) green house 6. การประกาศพนทใหเปนปาสงวนหรอ วนอทยานแหงชาต สมพนธกบขอใด ?

1) ex situ 2) in situ 3) testube 4) green house 7. การเพาะเลยงเอมบรโอพชในหลอดแกวคอการเกบรกษาแบบใด ?

1) ex situ 2) in situ 3) testube 4) green house 8. การศกษาความส าคญทางเศรษฐกจของพชจดเปนขนตอนใดของการอนรกษ ? 1) การรวบรวมเชอพนธกรรม 2) การประเมนผล 3) การพฒนาเชอพนธกรรม 4) การใชประโยชนเชงพาณชย 9. การศกษาดานพนธศาสตร เซลลวทยา สมพนธกบขอใดมากทสด ? 1) การรวบรวมเชอพนธกรรม 2) การประเมนผล 3) การพฒนาเชอพนธกรรม 4) การใชประโยชนเชงพาณชย 10. การทดสอบพนธพชในสภาพไรนาของเกษตรกร ความหมายตรงกบขอใด ? 1) การรวบรวมเชอพนธกรรม 2) การประเมนผล 3) การพฒนาเชอพนธกรรม 4) การใชประโยชนเชงพาณชย

AG 103 231

11. พชพนธปามลกษณะพเศษกวาพชพนธปลกตามขอใดมากทสด ? 1) การเจรญเตบโต 2) การตานทานโรคและแมลง 3) ผลผลตสง 4) คณภาพสง 12. การผสมขามชนดระหวางพชปากบพชปลก ผลลพธทไดคอ ? 1) การเจรญเตบโต 2) การตานทานโรคและแมลง 3) ผลผลตสง 4) ทกขอ 13. ขอใดคอการใชพชพนธปาเปนแหลงไซโตพลาซม ? 1) การเจรญเตบโต 2) การตานทานโรคและแมลง 3) ลกษณะความเปนหมน 4) คณภาพสง 14. การน าพชพนธปาทมปรมาณโปรตนสงมาชวยปรบปรงพนธพช สมพนธขอใด ? 1) การเจรญเตบโต 2) การตานทานโรคและแมลง 3) ผลผลตสง 4) คณภาพ 15. การปรบปรงพนธพชใหมล าตนเตยแคระ ความหมายตรงกบขอใด ? 1) short stature 2) improve quality 3) cross ability

4) ทกขอ

232 AG 103

เฉลยแบบประเมนผล 1. 1) 2. 1) 3. 3) 4. 2) 5. 1) 6. 1) 7. 1) 8. 1) 9. 3) 10. 4) 11. 2) 12. 4) 13. 3) 14. 4) 15. 1)

****************************************