HA 233 31

บทท 3 การยศาสตร (Ergonomics)

ความเปนมาของการยศาสตร

จากยคกอนประวตศาสตรมาจนกระทงถงยคปฏวตอตสาหกรรมจะอยในชวงระยะเวลาประมาณ 200 กวาป นนไดมการพฒนาการจากการลองผดลองถกในการสรางสรรคเครองมอ อปกรณตางๆ ส าหรบใชในการท ากจกรรมเพอการด ารงชวตของคน จนกลายเปนเครองจกร เครองมอตางๆ โดยไดมการพฒนาปรบปรงใหทนยคทนสมยและสอดคลองเหมาะสมกบความตองการในการใชงานเรอยมา ปจจบนสงคมไดเลงเหนถงความส าคญของการสรางและพฒนาเครองจกรอปกรณและเครองอ านวยความสะดวก มากขน จงไดเรมมการก าหนดมาตรการทางกฎหมายมาใชในการควบคม เพอลดความเสยหายอนอาจจะเกดขนจากการท างาน โดยเรมมการใหความรเกยวกบเรองเวชศาสตรอตสาหกรรมไดมการเปดสอนในโรงเรยนแพทย กบเรองอาชวอนามยกไดมการเปดสอนในโรงเรยนสาธารณสข และมการปรบปรงสภาพการท างานในสถานประกอบการ มการพฒนากระบวนการผลตแบบจ านวนมาก จงท าใหเกดการเรยนรเรองการศกษา เวลา และการเคลอนไหวในการท างานของมนษยขน ซงเรมขนโดย F.W. Taylor ขณะเมอท างานท Midvale Steel Co. ในป พ.ศ.2424 เขาไดพยายามใชวธทางวทยาศาสตร (Scientific approach) เพอทจะค านวณเวลาทใชในการท างานของคนแทนทจะใชวธการคาดคะเนโดยวธสามญส านกแบบทเคยปฏบตมากอน ตอมา F.B. Gilbreth ในป พ.ศ.2454 ไดพจารณาเหนถงความผกพนกนระหวางตวแปรแตละตวในการท างานของคนเกยวกบสงแวดลอม และการเคลอนไหวของการท างานวามผลตอผลผลต (Productivity) เปนอนมาก เชนเดยวกนกบผลจากการศกษาของนกวจยคนอนๆ ทแสดงถงความส าคญของมนษยตอการท างานไดปรากฏขนระหวางสงครามโลกและหลงสงครามโลก ระยะตอมาไดมการจดประชมทางวชาการเพอแลกเปลยนความรเกยวกบผลกระทบของสงแวดลอมในการท างานทมตอสมรรถภาพของคน และภายหลงสงครามโลกครงท 2 วธการวจยแผนใหมไดเกดขน เมอพบวาขดความสามารถของคนงานถกจ ากดโดยสมรรถนะของเครองมออปกรณทซบซอน เชน เครองบน เรดาร อปกรณเหลานควรท างานไดดภายใตขดจ ากดของความสามารถ

HA 233 32

ของผใชงาน ทงนกเพราะวาการคดเลอกและฝกคนใหเหมาะสมกบเครองมอ อปกรณนน เรมจะเปนเหตผลทไมเปนทยอมรบแลวในโลกทพฒนาแลว การแกปญหาเรองนโดยการประสานความรกนเปนสงแรกระหวางสาขาวชาตางๆ เชน ชววทยา การแพทยและวทยาศาสตรกายภาพ ความสนใจในเรองลกษณะเดยวกนนไดเรมขนตงแตป 2491 ทสหรฐอเมรกา และใชชอวทยาการวา Cybernetics เปนการศกษาสอความหมายและการควบคมในสตวและเครองจกรอปกรณ

สมาคมวชาการไดถกจดตงขนเปนส าคญ ไดแก Ergonomics Research Society ในป พ.ศ.2492 เปนการตอนรบนกวจยโดยเฉพาะเรองสมรรถภาพของมนษยทกลบจากการปฏบตหนาทในสงครามโลกเพอใหมารวมประชมศกษาแลกเปลยนความรดานวทยาการท างาน ตลอดจนการประยกตใชความรนนในงานอตสาหกรรม ตอมา International Ergonomics Association กไดเกดขนในป พ.ศ.2502 หลงจากการประชมนานาชาตทเมอง Leyden ในป พ.ศ.2500 เรอง “to promote the application of the human biological sciences to industrial and equipment design” และในป พ.ศ.2500 ไดมการจดพมพวารสาร Ergonomics ฉบบแรกขน พรอมกนนนกไดมการจดตง Human Factors Society ขนในสหรฐอเมรกา และอก 2 ปตอมากไดมการจดตง Ergonomics Society of Australia ขน ส าหรบประเทศไทยและประเทศในกลมอาเซยนไดมการรวมตวกนในลกษณะของกลมอาเซยน South East Asian Ergonomics Society มสมาชก 6 ประเทศ คอ บรไน อนโดนเซย มาเลเซย ฟลปปนส สงคโปร และประเทศไทย ไดมการจดการประชมในแตละประเทศหลายครง โดยครงท 4 ไดจดประชมขนทกรงเทพมหานคร เมอเดอนพฤศจกายน พ.ศ.2537 และไดพยายามจดตงสมาคมการยศาสตรไทย (Ergonomics Society of Thailand) จนประสบความส าเรจในป พ.ศ.2544 โดยมส านกงานสมาคมอยทสถาบนความปลอดภยในการท างาน ตลงชน กรงเทพมหานคร ความส าคญของการยศาสตร เนองจากความแตกตางกนของบคคลทงทางดานรางกาย จตใจ อารมณ สงคม สตปญญา ซงไมสามารถก าหนดใหเปนไปตามความตองการไดถงแมวาปจจบนจะมความเจรญกาวหนาทางดานเทคโนโลยมากเพยงใดกตาม การทบคคลจะท างานหรอท ากจกรรมใดกตามทตองอาศยอปกรณ เครองมอเพอชวยอ านวยความสะดวกกจะตองค านงถงความ

HA 233 33

เหมาะสมกบการใชงานเพอมใหเกดผลกระทบทกอใหเกดปญหาตอสขภาพรางกายใน แตละดานหรอใหมความเสยงตออนตรายนอยทสด ปจจบนความเจรญกาวหนาทางดานเทคโนโลยทมการประดษฐคดคน การออกแบบ เครองจกรกล และกระบวนการหรอวธการผลตตางๆ เพอเพมผลผลตและเพอใหเหมาะสมกบลกษณะของงานในขนตอนกระบวนการทงหลาย ซงคนเปนทรพยากรทมคามากทสดของหนวยงาน ดงนนจะเหนไดวาการพยายามปรบคนใหเขากบงานทท า (fit the man to the job) นน เปนลกษณะของภาวะจ ายอมเพราะการลงทนทางดานวสดหรอเครองจกรกลไดเกดขนมากอนแลว โดยมไดค านงถงความสะดวกสบายของคนทท างานเลย ซงอาจกอใหเกดความผดพลาดหรออบตเหต ความเมอยลา ความเสอมถอยของสขภาพ และสงผลกระทบโดยตรงตอประสทธภาพของการผลต ทงทางดานปรมาณและคณภาพ ในทางตรงกนขามถาหากการออกแบบวสดอปกรณ เครองจกร หรอเครองอ านวยความสะดวกในการท างานไดคดค านงถงขอจ ากด และความตองการของบคคลทตองท างานในลกษณะของการปรบงานใหเหมาะสมกบคน (fit the job to the man) โดยเหนความส าคญของความแตกตางกนของบคคลกจะเปนการลดอตราความเสยงของการเกดความเสยหายและความไมปลอดภยในการท างาน แตยงชวยเพมผลผลตทงดานปรมาณและคณภาพใหกบหนวยงานได ซงจะตองหาขอมลประกอบ ไดแก 1. ความตองการการช านาญทจ าเปนตอการท างาน 2. ประเภทของบคคลทเหมาะสมกบการท างาน 3. เพศทเหมาะสมในการปฏบตงาน 4. ต าแหนงหรอจดทเหมาะสมส าหรบการควบคมเครองจกรในการท างาน 5. ลกษณะการเคลอนไหวขณะปฏบตงาน 6. ความยากงายของงานเปรยบเทยบกบระยะเวลาทตองปฏบตงานของคน 7. สภาพแวดลอมในการปฏบตงาน ขอดของการออกแบบงานใหเหมาะสมกบคน 1. ชวยลดความผดพลาดตางๆ ทเกดจากการปฏบตงาน 2. ชวยลดอบตเหตและความเมอยลาจากการปฏบตงาน 3. ชวยลดตนทนการผลตเนองจากการสญเสยลดลงและวตถดบนอยลง 4. ชวยลดระยะเวลาและงบประมาณในการควบคมงานและฝกอบรม

HA 233 34

5. เพมความพงพอใจและประสทธภาพในการปฏบตงาน 6. ชวยใหข นตอนการท างานลดลงและสามารถตดสนใจในการท างานดขน ความหมายของ Ergonomics ค าวา Ergonomics มาจากรากศพทในภาษกรก 2 ค า คอ ergon แปลวางาน (work) กบค าวา nomos แปลวา กฎ (law) เมอรวมค าทงสองเขาดวยกนเกดเปนค าใหมวา Ergonomics (Law of Work) มความหมายถงการศกษากฎเกณฑในการท างาน โดยมเปาหมายทจะปรบปรงงานหรอสภาวะของงานใหเขากบแตละบคคล ราชบณฑตยสถานไดบญญตศพทของค าวา Ergonomics ไวคอ การยศาสตร โดยอธบายวา การยเปนค าในภาษาสนสกฤต หมายถง งาน (work) และศาสตรเปนวทยาการ (Science) รวมความเปน Work Science การยศาสตร หมายถง วทยาการเกยวกบงานหรอการท างาน สมาคมการจดการแหงประเทศไทยไดบญญตศพทของค าวา Ergonomics ไววา “สมรรถศาสตร” ซงหมายความวาเปนศาสตรทเกยวกบความสามารถ ในทนหมายถง ความสามารถในการท างานของมนษยในลกษณะตางๆ โดยเทยบเคยงกบค าวา Human Performance Engineering สถาบนความปลอดภยในการท างาน กรมแรงงาน กระทรวงมหาดไทย (ปจจบนเปนกรมสวสดการและคมครองแรงงาน กระทรวงแรงงาน) ไดใหความหมายของชอนวา “วทยาการจดสภาพงาน” และใชกนในการฝกอบรมเจาหนาทความปลอดภยระดบตางๆ ถอวาเปนชอทส อความหมายไดด ขอบขายของการยศาสตร การยศาสตรเกยวของกบแนวคดทแสดงถงความสมพนธระหวางคนกบเครองจกร อปกรณ ลกษณะของงานสวนใหญจะเปนงานทท าโดยอาศยเครองจกรอปกรณอ านวยความสะดวก ระดบความสามารถในการท างานจะอยภายใตอทธพลของสภาพแวดลอมของวฒนธรรม สงคม เศรษฐกจ และสภาวะทางจตใจกบทางกายภาพในระบบงานนน ในระบบคนกบเครองจกร คนจะท างานในระบบทมกระบวนการท างานเปนวงจรปด โดยคนจะท างานไดกตอเมอไดรบการปอนขอมลผานการรบร และการตอบสนองของกลามเนอ ขอตอ ผวหนง ห ตา และอวยวะรบความรสกอนๆ เชนเดยวกบปฏกรยาชวเคมภายใน

HA 233 35

รางกาย ดงนน เพอใหการปฏบตงานเปนไปอยางมประสทธภาพสงสด เครองจกรอปกรณควรทจะไดรบการออกแบบสรางโดยพจารณาถงสมรรถภาพและขอจ ากดของผควบคมเปนสวนประกอบส าคญดวย

รปท 3 วงจรแสดงกระบวนการท างานในระบบคน และเครองจกร (ทมา Grandjean, 1988 หนา 125)

ซงโดยสรปหลกการของการยศาสตร กคอการจดงานใหเหมาะสมกบคน โดยการเหนความส าคญของคนท างาน และพยายามทจะออกแบบสรางเครองมออปกรณ จดระบบงานใหเหมาะสมสอดคลองกบความสามารถและสมรรถนะของแตละบคคล ซงในประเทศทพฒนาแลวถอเปนสหวทยาการ คอน าเอาวชาการหลายสาขามาเปนประโยชนในการศกษาการยศาสตร ไดแก ความรจากวชาสรรวทยาและกายวภาคศาสตร ท าใหมความเขาใจถงโครงสราง สดสวนและการท างานของอวยวะตางๆ ของรางกาย และเมอมการศกษาวชาจตวทยารวมกนกยงท าใหมความรเกยวกบเรองการท างานของระบบประสาทและสมอง การเรยนรพฤตกรรมมนษย ความรจากวชาวศวกรรมศาสตร ท าใหเขาใจถงขอจ ากดและเทคนคตางๆ ในการท างานการผลตกบเทคโนโลย และความรความเขาใจของวชาอาชวอนามย จะชวยใหมความสามารถในการประเมนสภาพการท างานทเปนอนตรายตอมนษยได นกการยศาสตรจะเปนผประสานปรบเปลยนและประยกต โดยการเชอมความรทางดาน วทยาศาสตรชวภาพกบ

กระบวนการ

เครองจกร คน คน

การตดสนใจ

การท างาน การควบคม

เครองควบคม

การรบร การแสดงผล

HA 233 36

เทคโนโลยอตสาหกรรม เพอประเมนสภาวะคนท างานและผลกระทบกบคน ตลอดจนเสนอแนะแนวทางวธการแกไขซงความรพนฐานจะมาจากการไดศกษาอบรมจากวชาชววทยา วทยาศาสตร สขศาสตร อตสาหกรรม สงคมสงเคราะห จตวทยา วศวกรรมศาสตร จะท าใหสามารถน าหลกวชาตางๆ เหลานมาประยกตใชกบธรกจอตสาหกรรมได เชน 1. การออกแบบ การเปลยนแปลง การบ ารงรกษาเครองมอเครองใชเพอเพมประสทธภาพในการผลต การมคณภาพชวตทด 2. การออกแบบ การวางผงโรงงานหรอสถานประกอบการ การเปลยนแปลง เพอใหเกดความสะดวกสบาย ความรวดเรวของการท างาน รวมทงการดแลบ ารงรกษา 3. การออกแบบเพอการเปลยนแปลงอยางเปนระบบในการท างานโดยใชอปกรณเครองอ านวยความสะดวกตางๆ อยางถกตองเหมาะสมกบสมรรถนะของบคคลในองคกร 4. การออกแบบเพอการควบคมปจจยตางๆ ใหท างานไดอยางมประสทธภาพและความปลอดภย เชน ความสนสะเทอน เสยง แสง เปนตน ประโยชนของวทยาการจดสภาพงาน การน าเอาความรจากสหวทยาการมามสวนรวมในการจดสภาพของงานตางๆ นน เปนการชวยลดความเครยดทอาจจะเกดขนทงทางดานรางกายและจตใจของผท างานและท าใหเกดผลดดงตอไปน 1. เปนการเพมประสทธภาพในการท างาน 2. ชวยลดอบตเหต และลดคาใชจาย 3. ชวยลดตนทนการผลต 4. ลดระยะเวลาการฝกอบรมคนงาน 5. ชวยเพมประสทธภาพและความสามารถของบคคล 6. ลดขนตอนในการท างาน การน าเอาความรดานการยศาสตรมาประยกตใชในการท างานนนจะตองมการศกษาคนควาถงสาเหตเพอการแกไขปญหาโดยค านงถงตวแปรทเกยวของ ไดแก 1. ลกษณะของงานทเกยวของกบคนทตองรบผดชอบ เชน การออกแรง การเคลอนไหวของรางกายในการท างาน ลกษณะทาทางในการท างาน เปนตน 2. คน คอผปฏบตกบงานน นๆ ไดแก เพศ รปราง อาย ความสามารถ ความอดทน เปนตน

HA 233 37

3. สภาพแวดลอม หมายถง สภาพแวดลอมในการท างาน ไดแก แสง เสยง อณหภม ฝน ควน ไอระเหย แรงสนสะเทอน เปนตน โดยเฉพาะอยางยงทรพยากรบคคลซงถอวาเปนสวนทส าคญทสดขององคกรและการจดระบบทจะตองใหความส าคญในสงตางๆ ดงตอไปน 1. มตทางกายภาพ ซงจะมความส าคญตอระบบทแตกตางกนไปขนอยกบลกษณะของงานทเกยวของ เชน น าหนก ความยาว ความกวาง ปรมาตร 2. ความสามารถในการรบร สมผสและรบรขอมลขาวสาร เชน การมองเหน การไดกลน การรบรรส ความรสกเจบปวด การกระทบกระทง ความสามารถของระบบประสาทสมผสของคนเปนเรองทซบซอน มความแตกตางระหวางบคคลมาก สขภาพและความลาเปนปจจยส าคญทจะมผลกระทบตอระบบประสาทสมผสซงจะท างานไดดวยตวของมนเอง และหากมการใชประสาทสมผสพรอมกนหลายรปแบบจะท าใหความสามารถของการรบรสมผสลดลง ดงนนการออกแบบระบบควรหลกเลยงการรบรขอมลขาวสารเพอปฏบตทละหลายมตพรอมกน 3. ความสามารถในการประมวลผล คอการรวบรวมขอมลขาวสารทไดรบมาสรป แยกแยะ เพอการตดสนใจ และประเมนทงในเชงคณภาพ ปรมาณ ตความ อยางมเหตผล สามารถเปรยบเทยบได ซงในตวบคคลแตละคนนนมขอจ ากดและมความแตกตางกน ดงนนการปฏบตงานใดทตองการประมวลผลโดยบคคลเพอการวนจฉยจงจ าเปนตองใชความระมดระวงมากทสดเพราะอาจเกดความผดพลาดขนไดอยางงายดาย 4. ความสามารถในการเคลอนไหว ความสามารถเฉพาะตวของบคคลลวนมขดจ ากด ไมมความเสมอตนเสมอปลายและคงท ดงนนการออกแบบเครองมออปกรณส าหรบใหคนเฝาระวงหรอควบคมนน ตองพจารณาในเรองของขอจ ากดเหลานดวย 5. ความสามารถในการเรยนร ความสามารถของมนษยเหนอกวาเครองจกรคอ สามารถเรยนรได และสามารถปรบปรงสมรรถนะในการท ากจกรรมใหดขนไดเสมอ แตการเรยนรของคนมกใชวธแบบลองผดลองถกกบเปลยนวธการใหมโดยไมตองเรมตนเหมอนครงแรกอก ท าใหไดรบความรความเขาใจเพมมากขนเรอยๆ 6. ความตองการทางกายภาพและทางจตใจ สมรรถนะของคนขนอยกบการไดรบการสนองตอบตามความตองการพนฐานของมนษยทจ าเปนตอการด ารงชวตอยอยางมความสข ทงทางดานรางกายและจตใจรวมทงการไดรบการสงเสรมสนบสนน การสราง

HA 233 38

ขวญและก าลงใจ ความพงพอใจในการงานทท า สงตางๆ เหลานมสวนในการสงผลตอความสามารถในการท างานของบคคลใหดขนได 7. ผลกระทบจากสภาพแวดลอม การออกแบบระบบควรเหนความส าคญของการปรบสภาพแวดลอมใหคนงานท างานไดอยางสะดวกสบาย และพงพอใจกบสภาพการท างาน ถงแมวาในสภาพแวดลอมทไมสามารถปรบเปลยนไดกควรทจะมเครองมอ อปกรณอ านวยความสะดวกหรอเครองปองกน ทเหมาะสมไดอยางเพยงพอ เพอชวยลดอนตรายหรอความเครยดจากการท างาน เชน การท างานหนาเตาหลอมโลหะ ควรจะมชดปองกนการแผรงสความรอนใหสวมใส หรอการท างานในสภาพทมขอจ ากดเหนอกวาบคคลอน กควรมการคดเลอกบคคลทมความสามารถตรงตามความตองการ เชน คนทท างานบนสะพานเดนเรอสมทรกควรจะเปนบคคลทอดทนตอการเมาคลนไดดกวา 8. ผลกระทบจากสภาพสงคม การออกแบบระบบควรค านงถงความส าคญของความสมพนธระหวางบคคล กลม กจกรรม ความเชอ วฒนธรรม ประเพณ การควบคมบงคบบญชา ซงอาจสงผลกระทบกบการท างานและหากไดรบการจดระบบทเหมาะสมกจะเปนการชวยลดปญหาและสงเสรมการท างานใหมประสทธภาพมากยงขนอกดวย 9. ความสามารถในการประสานกจกรรม ขอจ ากดในความสามารถของคนและขดจ ากดของงานบางอยาง ท าใหคนเราไมสามารถท างานหลายๆ อยางพรอมกนไดครบถวนสมบรณด ซงลกษณะส าคญทอาจสงผลกระทบตอการท างาน กคอ อารมณทไมมความคงทเสมอไปจะมการเปลยนแปลงไปตามสภาพของการสมผสรบรขอมลขาวสารอยตลอดเวลาจงอาจกอใหเกดความผดพลาดไดเสมอ 10. ความหลากหลายของมนษย ความแตกตางกนในดานตางๆ ของคน ท าใหไมสามารถจดระบบทเปนมาตรฐานชดเจนเกยวกบคณสมบตของมนษยได ดงนนการออกแบบระบบใหสอดคลองกบคณสมบตของคนทจะมาท างานรบผดชอบหนาท โดยการคดเลอกสรรหาใหเหมาะสมกนมากทสด เชน ความสง การมองเหน การตดสนใจ ปฏภาณไหวพรบ สขภาพ ความคลองแคลววองไว เปนตน

HA 233 39

หลกการของการยศาสตร (Ergonomics) การยศาสตรเปนเรองของความเกยวของระหวางคนกบเครองจกรและเครองมออปกรณ เครองอ านวยความสะดวกในการท างานทมองคประกอบทงลกษณะทาทางในการท างานและขนาดรปกรางของคนงาน 1. ลกษณะทาทางการท างาน ในการท างานโดยทวไปนนรางกายของคนทท างานจ าเปนจะตองอยในลกษณะทาทางทม นคงและสบายไมขดหรอฝนไปในทางทไมปกต โดยเฉพาะขณะทมการออกแรง ดงนน หากมการค านงถงการรกษาทาทางของการเคลอนไหวในการท างานใหมมาตรฐานทดไดกจะชวยลดการเกดอบตเหตและอนตรายจากการท างานลงได 1.1 ความส าคญของลกษณะทาทางทเหมาะสมกบการท างานในแตละลกษณะงาน ไดแก 1.1.1 การยนท างานบนพนทมความคงทและมนคง ยอมท าใหการ ออกแรงในการท างานเปนไปอยางเหมาะสมสะดวกและมประสทธภาพ ในทางตรงกนขามหากการท างานตองยนอยบนพนทไมมความมนคง ท าใหคนท างานตองกงวลกบการยนและตองพยายามรกษาสมดลของรางกายอยตลอดเวลา กจะท าใหสญเสยพลงงานของรางกายไปโดยไมจ าเปนและยงเปนสาเหตของการเกดความผดพลาด หรอประสทธภาพของ การท างานลดลงได 1.1.2 ลกษณะทาทางการท างานทมความเหมาะสมจะชวยใหสามารถท างานไดอยางมประสทธภาพและประสทธผล โดยการใชน าหนกของรางกายเปนหลกในการออกแรง คอวธการทรางกายมทพงในขณะออกแรง 1.1.3 ลกษณะทาทาง การท างานของรางกายทดนนตองไมกอใหเกดการขดขวางกระบวนการท างานของอวยวะตางๆ ของรางกาย เชน ระบบไหลเวยนโลหต ระบบหายใจ หรอระบบการยอยอาหาร 1.1.4 ลกษณะทาทางการท างานของรางกายทดและเหมาะสมนนจะ ตองชวยใหมการแลกเปลยนความรอนระหวางรางกายและสงแวดลอมในการท างาน อยางเหมาะสม โดยมการขบเหงอทเหมาะสมกบความหนกของงานหรอความรอนทเกดจากงาน

HA 233 40

1.1.5 ลกษณะทาทางการท างานจะตองสมพนธกบการมองเหนของสายตา นนคอทาทางการท างานทม นคง จะตองใหมการมองเหนของสายตาในระดบราบ เพอลดการเมอยลาของกลามเนอคอและหลง สวนใหญทาทางการท างานนนมกถกก าหนดโดยขนาดและขอจ ากดของเครองจกร บรเวณของสถานท จดควบคมตางๆ เปนตน

รปท 4 ลกษณะการท างานในทายน ทมา http://knowledge.safetyppe.com/jorpor/19/%EO%B8%81%EO%B8%A3---

1.2 หลกการจดลกษณะทาทางในการท างานส าหรบบคคลทยนท างาน 1.2.1 ควรปรบระดบความสงของพนทการท างานใหเหมาะสมกบผปฏบตงานทมความสงแตกตางกน 1.2.2 ควรจดใหมทวางพกท าใหผปฏบตงานสามารถปรบเปลยนอรยาบถไดหรอสบเปลยนน าหนกในการยนเปนครงคราวเพอชวยลดความเครยดทบรเวณหลงและขา 1.2.3 ควรจดใหมแผนปรองพนทเปนวสดทมความยดหยน ไมลน สะอาดและไดระดบ หรอจดท าแทนรองรบชนงานหรอยกพน

HA 233 41

ส าหรบผปฏบตงานทมความสงมากหรอเตยใหสามารถยนท างานไดอยางเหมาะสม 1.2.4 ควรจดใหมบรเวณส าหรบการเคลอนเทาไปขางๆ ไปขางหนาและถอยหลงในแนวราบไดโดยไมมสงของกดขวาง 1.2.5 ไมควรใหผปฏบตงานตองเอนตวไปขางหรอหรอขางหลง หรอตองหมนล าตวหรอเอยงไปขาง 1.2.6 ไมควรใหผปฏบตงานตองเออมมอสงกวาระดบความสงของไหลหรอต ากวาระดบทมอจะหยบไดในขณะยน และไมควรใหมการแหงนศรษะหรอกมศรษะมากเกนไปดวยเชนกน 1.2.7 ควรจดใหมเกาอหรอทนงพกเพอใหผปฏบตงานไดนงพกในระหวางชวงพกไดดวย 1.2.8 ควรใหผปฏบตงานสวมรองเทาทมความเหมาะสมพอดเพอรองรบและพยงบรเวณทเปนสวนโคงของเทา หลกในการออกแบบโตะท างานส าหรบงานทตองยนนนจะตองมความสงทผปฏบตงานยนแลวมอทงสองจะตองอยบนพนโตะท างาน ปกตจะตองต ากวาระดบความสงของขอศอกประมาณ 5-10 เซนตเมตร พรอมทงมพนทเผอส าหรบวางเครองมออปกรณและสงของจ าเปนอนๆ ไดดวย และหากจ าเปนตองมการวางขอศอกบนพนโตะท างานนนดวย กจะตองมการยกระดบใหสงขนพอดกบขอศอกดวย ส าหรบการยนท างานทเทาขางหนงจะตองกดบงคบเครองจกรตลอดเวลานน เปนการยนทไมเหมาะสมอยางยง เพราะจะท าใหเกดการกดทบน าหนกลงทสะโพกและขาอกขางหนงท าใหเกดอาการปวดเมอยและลาได ฉะนนจงควรปรบพนใหอยในระดบเดยวกบคนบงคบ เพอใหสามารถสลบเทาบงคบไดและสามารถยนบนเทาทงสองขางได 1.3 หลกการจดลกษณะทาทางการท างานส าหรบบคคลทนงเกาอท างาน การจดเกาอนงทมความเหมาะสมเปนสงจ าเปนส าหรบผปฏบตงานจะท าใหสามารถปฏบตงานไดอยางมประสทธภาพ ซงมขอเสนอแนะดงน 1.3.1 ศรษะอยในลกษณะสมดลคออยกงกลางบนไหลทงสองขางและสายตามองในระดบราบ 1.3.2 ไหลทงสองขางอยในลกษณะธรรมชาต

HA 233 42

1.3.3 ล าตวตงตรงหรอเอนไปขางหลงเลกนอย โดยมพนกเกาอรองรบในระดบเอวอยางเหมาะสม 1.3.4 ขาสวนบน (ตนขา) และแขนสวนลางทงสองขางควรอยในระดบราบ 1.3.5 ตนแขนและขาทอนลางทงสองขางควรท ามมกบแนวดงประมาณ 0 และ 45 องศา 1.3.6 ควรมบรเวณทวางส าหรบสอดเขาเขาไปไดอยางเหมาะสม 1.3.7 ควรมพนทวางเทาอยางเหมาะสม 1.3.8 ไมควรตองเออมหรอบดโดยไมจ าเปน การนงท างานโดยปกตโตะท างานควรต ากวาระดบความสงขอขอศอกพอสมควร แตถาเปนงานทตองการความละเอยดความสงของโตะท างานกสามารถปรบใหเหมาะสมกบการท างานใหไดระดบกบการท างานของสายตา ซงโดยปกตแลวความสงของโตะควรสงประมาณความสงของเขาหรอสงมากกวานนอกประมาณ 2-4 เซนตเมตร ส าหรบผหญงทสวมรองเทาสนสง ดงนนความสงของโตะจากพนถงขอบลางควรจะสงประมาณ 61 เซนตเมตร ส าหรบผหญง และ 64 เซนตเมตรส าหรบผชาย ส าหรบการท างานโดยทวไป สวนโตะทเหมาะส าหรบการนงอานหนงสอ จะตองสามารถวางแขนและขอศอกบนพนโตะไดอยางสบาย และเกาอควรเปนแบบทสามารถปรบระดบความสง -ต าได มทพกเทาสามารถเคลอนไหวเทาไดอยางสบาย ส าหรบเกาอนงท างานนนจากการศกษาไดมขอเสนอแนะไวดงน 1. ควรปรบระดบความสงของทนงไดโดยใหมความสงระหวาง 40-53 เซนตเมตร 2. พนกพงควรใหสามารถปรบไดในแนวดงจาก 15-24 เซนตเมตรจากระดบทนง 3. พนกพงควรปรบระดบในแนวลกจากขอบทนงดานหนาระหวาง 34-44 เซนตเมตร 4. ทนงควรมขนาดความลก 35 เซนตเมตร 5. ควรมความมนคงแขงแรง ไมโยกหรอเลอนไปมา 6. ควรเคลอนไหวไดอยางอสระ

HA 233 43

7. ควรใหเทาวางราบบนพน หรอควรจดใหมทวางพกเทาไดดวย 8. ดานหนาของขอบเกาอควรใหมนโคงเลกนอย 9. หามหมเกาอดวยเนอผาทอากาศไหลผานไดงายเพอปองกนการลนออกจากเกาอขณะนง

รปท 5 ลกษณะการท างานในทานง ทมา http://www.thaicyberpoint.com/ford/blog/id/181/

เครองมอและอปกรณควบคม การปองกนปญหาทอาจเกดขนกบสขภาพรางกายของผปฏบตงาน และประสทธภาพของการท างานเพอใหไดผลผลตตามตองการ จงควรมการออกแบบและเลอกใชเครองมออปกรณทมความเหมาะสม ไดรบการออกแบบตามหลกการยศาสตร ซงมขอแนะน าดงน 1. ควรหลกเลยงการใชเครองมออปกรณทไมมคณภาพ 2. ควรเลอกใชเครองมออปกรณทผปฏบตงานสามารถใชไดอยางเหมาะสมกบการออกแรงของกลามเนอมดใหญ เชน บรเวณหวไหล แขน ขา มากกวาการใชกลามเนอมดเลกบรเวณขอมอ และนวมอ

HA 233 44

3. หลกเลยงการหยบจบเครองมออปกรณในทาทางทตองเอยว บดหรองอขอมอ รวมทงการถอยกเครองมออปกรณเปนเวลานานๆ 4. เลอกใชเครองมออปกรณทมดามจบยาวพอเหมาะกบการใชงาน เพอชวยลดแรงกดทบของฝามอและนวมอ 5. หลกเลยงการใชเครองมออปกรณทมชองวางระหวางดามจบ ซงอาจท าใหเกดอบตเหตบรเวณนวมอขนระหวางการท างานได 6. เลอกใชเครองมออปกรณทสามารถใชไดถนดทงมอซายและมอขวา 7. ดามจบควรมฉนวนกนไฟฟาไดเปนอยางด ไมมแงมมทแหลมคมและมวสดกนลนหมดามจบดวย 8. เลอกใชเครองมออปกรณทมน าหนกสมดลเสมอกนและใชในต าแหนงทเหมาะสม 9. มการดแลบ ารงรกษาเครองมออปกรณอยางถกตองเหมาะสม สวนอปกรณควบคมนนควรมการออกแบบใหเหมาะสมกบผปฏบตงาน ดงน 1. สวตชควบคมคนโยกและปมควบคมควรอยในระยะทผปฏบตงานสามารถเออมถงและควบคมไดสะดวกในต าแหนงของการปฏบตงานตามปกต 2. เลอกอปกรณควบคมทเหมาะสมกบสภาพของงาน เชน การควบคมดวยมอควรเปนงานทตองการความละเอยดและรวดเรว สวนงานทตองออกแรงหรองานหนกควรเลอกอปกรณควบคมดวยเทา 3. อปกรณควบคมดวยมอควรใชไดกบมอทงขางซายและขางขวา 4. อปกรณควบคมแบบไกปน ควรออกแบบใหสามารถใชนวควบคมไดหลายนว 5. อปกรณควบคมฉกเฉนควรมลกษณะทแตกตางอยางเหนไดชดเจน การท างานทตองใชแรงมาก การท างานทตองใชแรงมากจากผปฏบตงานนนควรจะมเครองอ านวยความสะดวกชวยทนแรง เพอชวยลดความเสยงในการท างานของผปฏบตงานและยงชวยท าใหไดงานเพมขนอกดวย ซงมขอแนะน าดงน

HA 233 45

1. ไมควรใหผปฏบตงานออกแรงมากเกนก าลงของแตละคน 2. ควรใหผปฏบตงานทตองท างานทใชแรงมากไดมโอกาสท างานเบาสลบบาง 3. ควรจดใหมชวงระยะเวลาพกในชวงของการท างาน สงทควรพจารณาในการออกแบบงานทตองใชแรงมาก ไดแก 1. น าหนกของวสดสงของ 2. ความถในการทผปฏบตงานตองยกเคลอนยายวสดสงของ 3. ระยะทางทตองมการยกเคลอนยายวสดสงของ 4. รปราง ขนาดของวสดสงของทตองยก 5. ระยะเวลาทท างาน วธการแกไขการท างานทตองใชแรงมาก 1. การลดน าหนกของวสดสงของโดยการลดขนาดของภาชนะบรรจ ลดจ านวนวสดสงของทตองยกเคลอนยายในแตละครง หรอเพมจ านวนผปฏบตงานในการยกวสดสงของ 2. ท าใหวสดสงของนนสะดวกตอการยกเคลอนยาย 3. ใชเทคนควธการจดเกบทท าใหการเคลอนยายงายยงขน 4. ลดระยะทางทตองเคลอนยายใหนอยทสด 5. หลกเลยงการท างานทผดทาทางปกตดวยการเอยวตวหรอบดล าตวใหมากทสด ขนาดโครงสรางรางกายของคน การออกแบบงานและสถานทท างานจ าเปนอยางยงทจะตองพจารณาถงขนาดและลกษณะโครงสรางรางกายของคนเขามาประกอบ เนองจากความแตกตางกนของบคคลในแตละเชอชาต เพอใหการท างานนนเพมประสทธภาพมากยงขน การออกแบบงานและบรเวณสถานทท างานทดมความเหมาะสมยอมท าใหผปฏบตงานท างานดวยความรสกสะดวกสบายปราศจากความเครยดและความเคนทงหลาย จากการศกษาวจยขนาดรางกายของผใชแรงงานของ ดร.ชยยทธ ชวลตนตกล และคณะ โดยการเกบตวอยางจากสถานประกอบตางๆ ทงของเอกชนและรฐวสาหกจ 23

HA 233 46

แหง จ านวน 2,189 ตวอยาง แบงเปนเพศชาย 1,478 ตวอยาง เพศหญง 711 ตวอยาง สวนใหญอายระหวาง 21-31 ป (รอยละ 51.5) รองลงมาคอ 31-40 ป (รอยละ 32.1) ผลการวจยพบวา ขนาดของรางกายของหญงและชายไทยในทายนและนง โดยเฉลยดงตารางแสดงตอไปน ตารางท 1 คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐานของขนาดรางกายทกสดสวนในกลมตวอยาง เพศหญงและเพศชาย (หนวยวดเปนเซนตเมตร)

ขนาดของรางกาย หญง ชาย

เฉลย SD เฉลย SD ทายน

น าหนกตว (กก.) ความสงรางกาย ความสงตา ความสงของไหล ความสงก าป น ความสงขอศอก ระยะไหลถงก าป น ความกวางไหล ความกวางสะโพก ระยะหางระหวางขอศอก ความยาวเทา

ทานง ความสงขณะนง ความสงของตา ความสงของไหล ความสงขอขอศอก ความหนาตนขา ความหนาหนาทอง ความสงขา ระยะพนทนงถงก าป น

50.8 154.0 143.1 127.1 67.4 94.7 59.7 40.6 30.5 80.2 23.0

81.7 70.9 54.7 22.3 13.4 21.5 36.6 4.1

6.4 5.0 4.8 4.7 3.1 3.8 3.1 2.3 1.6 3.9 1.1

2.7 7.7 2.4 2.3 1.2 2.5 1.9 2.6

59.2 165.4 154.0 137.4 73.0 102.4 64.4 44.2 30.8 86.5 25.0

87.2 76.3 59.4 24.4 14.2 22.4 39.3 3.9

8.7 5.9 5.6 5.3 3.5 4.2 3.1 2.4 1.7 3.9 1.2

3.2 3.0 2.7 2.4 1.4 2.9 2.1 2.8

แหลงทมาของขอมล: กรมแรงงาน, 2530 : 42-43

HA 233 47

การตรวจสอบดานจตวทยาการยศาสตร ในการปฏบตงานใดๆ กตามขนาดของเครองมออปกรณ เครองจกรจะมความเหมาะสมสอดคลองกบขนาดรปรางและทาทางในการท างานของคนงานหรอไมนน จ าเปนจะตองมการส ารวจเพอการน าขอมลมาวเคราะหและหาแนวทางในการแกไขปรบปรงตอไป ซงท าไดโดยการใชแบบส ารวจ (Checklist) โดยเจาหนาทรกษาความปลอดภย คณะกรรมการความปลอดภยของหนวยงาน หรอพนกงานตรวจแรงงานจากหนวยงานราชการตางๆ กได การตรวจเพอใหทราบสภาวะหรอสถานการณของโรงงานนนวาไดมการด าเนนการเกยวกบวทยาการจดสภาพแรงงานอยางไร ซงกอนการตรวจ ผส ารวจควรมการเตรยมอานแบบส ารวจเพอท าความเขาใจทงหมดอยางละเอยด แลวจงเดนดใหทวทงสถานทท างาน เพอสรางความคนเคยกบกระบวนการผลตและบรเวณตางๆ ในโรงงาน แลวจงเรมท าการส ารวจโดยแบบส ารวจอยางละเอยด ดงน

แบบส ารวจทางดานการยศาสตรในสถานประกอบการ ค าชแจง ผส ารวจอานขอความตอไปนแลวโปรดแสดงความคดเหนโดยการ ท าเครองหมาย / ลงในชองทตรงกบความคดเหนของทาน

ขอความ จ าเปนตองปรบปรงหรอไม

ไมจ าเปน จ าเปน ขอเสนอแนะ 1. จดหรอต าแหนงในการท างาน 1.1 อรยาบถในการท างาน

1.1.1 1.1.2 1.1.3 1.1.4 1.1.5

เปลยนวธการท างานเพอใหผปฏบตงานมโอกาสเปลยนทายนบาง นงบางในขณะท างาน จดใหมระยะหางทเพยงพอกบงานทตองการเปลยนต าแหนงวางเทาบอยๆ จดเกาอทนงสบายใหกบผปฏบตงานทตองยนท างานใหไดนงบางเปนครงคราว เปลยนโครงสรางของเครองจกร และต าแหนงวสดหรอเครองมอ เพอหลกเลยงทาท างานทไมเปนธรรมชาต เชน ตวงอ บดตว หรอนงงอเขา กระตนใหผท างานระลกวา ทาการยกของ

HA 233 48

ขอความ จ าเปนตองปรบปรงหรอไม

ไมจ าเปน จ าเปน ขอเสนอแนะ 1.2 พนทท างาน

1.2.1 1.2.2 1.2.3 1.2.4 1.2.5

หลกเลยงการท างานทตองกม ส าหรบผทตองยนท างาน โดยปรบระดบความสงของเครองมอ ระบบควบคมหรอระดบพนทท างาน จดโตะท างานทมความสงพอเหมาะกบความสงของเกาอส าหรบผปฏบตงานทนงเกาอ หลกเลยงการท างานทตองใชมอเออมโดยการจดทวางเทาหรอยกพน จดพนทท างานหรอโตะท างานใหมเนอทกวางส าหรบผปฏบตงานแตละคน เคลอนยายสวนของวสดทย นออกมาอยเหนอหรอใกลบรเวณทท างาน เพอความปลอดภยและมประสทธภาพในการท างานยงขน

1.3 เกาอ

1.3.1 1.3.2 1.3.3 1.3.4 1.3.5

จดเกาอหรอมานงทมความสงพอเหมาะหรอสามารถปรบระดบความสงได ส าหรบผปฏบตงานแตละคน เลอกทรองนงทมขนาดเหมาะสม เลอกใชวสดหมทเปนเบาะรองพกหลงทมขนาดเหมาะสม จดหาเกาอทเปนเบาะรองพกหลงทมขนาดเหมาะสม เปลยนโตะท างาน หรอออกแบบเปลยนโครงสรางเครองจกรเพอชวยใหนงท างานไดอยางสบาย

1.4 ระยะหางส าหรบวางเทา

1.4.1 1.4.2 1.4.3

จดระยะหางส าหรบเขาและเทาใหกวางพอทจะเคลอนไหวไดสะดวก มชองวางทกวางพอใหผปฏบตงานนงหรอยนไดอยางสะดวก จดใหมทพกเทา แทนยน

HA 233 49

ขอความ จ าเปนตองปรบปรงหรอไม

ไมจ าเปน จ าเปน ขอเสนอแนะ

1.4.4

หลกเลยงการท าพนทไมเรยบเสมอกน หรอมความสงตางระดบ โดยเฉพาะบรเวณทเปนจดท างาน

2. เครองมอท างาน 2.1 ระบบควบคมทเขาถงไดงาย

2.1.1 2.1.2 2.1.3 2.1.4

จดวางระบบควบคมการท างานทใชบอยใหผปฏบตงานเขาถงไดงาย เปลยนแปลงแกไขขนาด หรอลกษณะของเครองควบคมใหสามารถท างานในต าแหนงปกตไดสะดวก หลกเลยงการใชเครองมอทใชเทาเหยยบส าหรบงานทตองยน เปลยน ยายต าแหนงของระบบควบคมเพอหลกเลยงการรบกวนจากการเคลอนยายวสดหรอสวนของเครองจกร

2.2 การท างานของระบบควบคม

2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.2.4 2.2.5 2.2.6

เลอกแบบระบบควบคม (รป ทรง ขนาด วสดทใช) ทเหมาะสมกบการใชงาน ขอบเขตการใชและอตราความถของการเคลอนยาย ตรวจดวาระบบควบคม ท างานเปนไปตามทศทางโดยธรรมชาต โดยปรบใหเขากบทาทางและทศทางการใชของผใชและสอดคลองกบสามญส านกในการใช ตรวจสอบใหแนใจวา ไมมการใชระบบควบคมใดๆ โดยไมตงใจหรอระบบควบคมนนปรบไมได เปลยนระบบควบคมส าหรบฉกเฉนใหมคณภาพ แสดงต าแหนง “เปด” “ปด” ส าหรบสวตชทส าคญใหเหนไดงายและชดเจน ท าสวตชโดยการเปลยนต าแหนง ขนาด หรอรปทรงตางๆ ใหชดวาตางประเภทกน

HA 233 50

ขอความ จ าเปนตองปรบปรงหรอไม

ไมจ าเปน จ าเปน ขอเสนอแนะ 2.3 เครองมอ

2.3.1 2.3.2 2.3.3 2.3.4 2.3.5

เลอกแบบเครองมอทเหมาะสมกบงานและการใช เลอกเครองมอทมขนาดและรปทรงพอเหมาะแกการใชไดอยางสะดวกและปลอดภย ปรบปรงเครองมอ หรอใชเครองมอ เลอกเพอชวยลดการใชเครองมอออกแรง ตรวจดใหแนใจวา เครองมอเกบอยในททม เครองหมายแสดงอยางชดเจนเมอไมไดใชงาน ตรวจสอบเครองมออยางสม าเสมอ เพอหลกเลยงการใชเครองมอทช ารด หรอใชการไมได

3. การจดระบบงาน 3.1 การเครยดทเกดจากการท างาน

3.1.1 3.1.2 3.1.3 3.1.4 3.1.5

ใชเครองยนตแทนการใชแรงงานคนส าหรบงานหนก เชน การยกหรอแบกของหนก สนบสนนใหมการใชเครองมอเครองใชทเหมาะสม หรอเครองผอนแรงอนเมอจ าเปน มการสบเปลยนการท างาน โดยใชแรงงานหนกบาง เบาบาง เปลยนโครงสรางของเครองจกรเพอใหสามารถท างานในทาทสบายขน เปลยนมาตรฐานของงานเพอใหคนมโอกาสท างานเสรจเรวกวาแผนงานทก าหนดไวเพอจะไดมชวงพกสนๆ

3.2 งานทซ าซากจ าเจ

3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.2.4

หลกเลยงการท างานทใชอรยาบถซ าซากและท าตดตอกนเปนเวลานานๆ ท างานหลายๆ ประเภทสลบกนไป เพอลดความจ าเจในการท างานซ าซาก พยายามใหมการสบเปลยนท างานประเภทอนๆ บางแทนการท างานงายๆ ทซ าซาก จดใหมชวงเวลาพกสนๆ หลงจากท างานชนดเดยวกนตดตอกนเปนเวลา 1-2 ชวโมง

HA 233 51

ขอความ จ าเปนตองปรบปรงหรอไม

ไมจ าเปน จ าเปน ขอเสนอแนะ 3.3 การตดตอพดคย และฝกความช านาญ

3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.3.4 3.3.5 3.3.6

ใหผปฏบตงานไดมโอกาสพดคยกนบางในขณะท างาน หลกเลยงการใหผปฏบตงานไปท างานในททแยกออกจากผอน ใหผปฏบตงานไดทราบถงปรมาณ และคณภาพของงานทพวกเขาไดท าไป เพมงานดานการดแลรกษา การปรบปรงและการวางแผนใหแกผท างาน โดยใชแรงกายอยางสม าเสมอ และใหผท างานดานอนไดท างานประเภทใชแรงกายบาง ใหผปฏบตงานมทางเลอกเกยวกบวธด าเนนงานรวมทงความรบผดชอบตอผลงาน รวมงานเขาดวยกน เพอจดตงกลมผท างานใหรบผดชอบตามหนาททไดรบมอบหมาย

3.4 เวลาท างานและเวลาพก

3.4.1 3.4.2 3.4.3 3.4.4

หลกเลยงการท างานแตละวน หรอแตละสปดาหทยาวนานเกนไป ใหผปฏบตงานไดมเวลาพกนานพอสมควรส าหรบรบประทานอาหารกลางวน จดใหมชวงเวลาพกสนๆ เพมจากเวลาพกรบประทานอาหารตอนกลางวน หลกเลยงการท างานกลางคน หรอลดจ านวนผปฏบตงานผลดกลางคนใหเหลอเทาทจ าเปน

แหลงทมาของขอมล: พชรา กาญจนารณย, 2544: 38-43

HA 233 52