บทท 2

ตรวจเอกสาร

วตถมพษสวนใหญทน ำมำใชในกำรปองกนก ำจดศตรพชนนเปนสำรเคมสงเครำะหซงสำร

ก ำจดแมลงเปนสำรกลมใหญทมอทธพลตอเศรษฐกจของประเทศและกอใหเกดปญหำเนองจำก กำรตกคำงในผลผลต สงมชวตและสงแวดลอม ซงสถตกำรน ำเขำของสำรก ำจดแมลง โดยกรมสงเสรมกำรเกษตร (ตำรำง 2.1) พบวำสำรก ำจดแมลงกลมออรกำโนฟอสฟอรส(organophosphorus) และกลมคำรบำเมต (carbamates) เปนกลมของสำรก ำจดแมลงทใชกนมำกเพอกำรเกษตร พษของสำรก ำจดแมลงทงสองกลมนเปนอนตรำยตอผใช ผบรโภคพชผกทมสำรเหลำนตกคำง รวมไปถงสงมชวตอน ๆ ทไดรบสำรเหลำน ซงผทไดรบสำรเหลำนรำงกำยจะมกำรสะสมและเมอปรมำณมำกจะเปนเหตใหรำงกำยออนเพลยอวยวะบำงสวนตองท ำงำนหนกขน เชน ตบตองท ำงำนหนกเพอขบถำยสำรพษออกจำกรำงกำย หวใจตองท ำงำนหนกมำกขนในกำรสบฉดโลหตไปทวรำงกำยเพอทจะท ำใหสำรพษทปะปนอยในอวยวะและสวนตำง ๆ สงมำใหตบท ำกำรก ำจดออก นอกจำกนอำจท ำใหเกดโรคมะเรงได อำกำรของผทไดรบพษจำกสำรก ำจดแมลงทมพษรำยแรงคอ กำรปวดศรษะ ชำตำมหนำ ปำกและลน คลนไส อำเจยน เหงอออก น ำมกน ำตำไหล กลนอจจำระ ปสสำวะไมอย กลำมเนอกระตก อำกำรทำงสมองคอ งนงง กระสบกระสำยพลกพลำน ชกหมดสตและเปนอมพำตในทสด ในกรณทรนแรงจะท ำใหสงมชวตถงแกชวตได สำเหตทสำรก ำจดแมลงเกดเปนสำรพษตกคำงในผลตภณฑทำงกำรเกษตร คอ

1) เกษตรกรใชสำรก ำจดแมลงปรมำณมำกเกนไป เนองจำกแมลงสำมำรถปรบตวใหมควำมตำนทำนตอสำรก ำจดแมลงชนดนน จงท ำใหเกษตรกรเพมปรมำณกำรใชสำรก ำจดแมลง

2) เกษตรกรใชสำรก ำจดแมลงผดประเภทหรอเกษตรกรอำจจะผสมสำรก ำจดแมลงหลำยชนดปนกนเพอใหก ำจดแมลงไดดขน จงเปนกำรเพมควำมรำยแรงของสำรก ำจดแมลง

3) เกษตรกรไมปฏบตตำมค ำแนะน ำในกำรใชสำรก ำจดแมลง เชน ปรมำณทควรใช หรอระยะเวลำในกำรเกบเกยวผลตภำยหลงจำกกำรใชก ำจดแมลงนนๆ

ดงนนควำมปลอดภยทำงดำนอำหำร จงเปนประเดนส ำคญทถกน ำมำกลำวถงกนอยำงกวำงขวำง รวมไปถงกำรถกใชเปนขอตอรองทำงกำรคำระหวำงประเทศ โดยเฉพำะอยำงยงใน กำรซอขำยสนคำทำงกำรเกษตร จงตองท ำใหสนคำทำงกำรเกษตรสำมำรถแขงขนกบประเทศอน ๆ

5

ในเรองของคณภำพของสนคำทจะสงออก เนองจำกประเทศทพฒนำแลวโดยเฉพำะอยำงยงกลมสหภำพยโรปและสหรฐอเมรกำ ไดใชขอก ำหนดเกยวกบควำมปลอดภยดำนอำหำรมำเปนขอตอรองทำงกำรคำไมวำจะเปนดำนคณภำพของผลผลตและผลตภณฑทำงกำรเกษตรทปลอดภยจำกสำรตกคำงและมำตรกำรเขมงวดในกำรน ำเขำสนคำ โดยมกำรก ำหนดมำตรฐำนสนคำเกษตร ทน ำเขำ เรยกวำ maximum residue limit (MRL) หมำยถง ปรมำณสงสดของสำรทจะใหมไดในผลผลตกำรเกษตรมหนวยเปน mg/kg (มลลกรมของน ำหนกสำรตอน ำหนกกโลกรมของผลผลต) ซงถำหำกปรมำณสำรมมำกกวำคำ MR แสดงวำอยในระดบทจะกอใหเกดอนตรำยตอผบรโภค รวมทงมมำตรกำรตรวจสอบปรมำณสำรพษตกคำงของสำรเคมบำงชนด ไมใหมปรมำณเกนเกณฑมำตรฐำนทแตละประเทศก ำหนด เพอเปนกำรคมครองผบรโภคภำยในประเทศ

ตำมแผนพฒนำเศรษฐกจและสงคมแหงชำตฉบบท 9 (พ.ศ. 2545 – 2549) จงมกลยทธทำงดำนพฒนำกำรเกษตรตำง ๆ เชน มกำรสงเสรมกำรผลตสนคำเกษตรอนทรยและสนคำเกษตรปลอดภยจำกสำรพษแบบครบวงจร โดยกำรสนบสนนกำรวจยและถำยทอดเทคโนโลยดำนระบบกำรผลตและปจจยกำรผลต ระบบกำรควบคมคณภำพ และรณรงคเผลแพรควำมร ควำมเขำใจใหแกเกษตรกรในกำรใชสำรเคม มกำรก ำหนดพนทหำมใชสำรเคม เชน พนทตนน ำ พนทใกลแหลงน ำและชมชน รวมทงเรงรดใหมกำรจดกำรกำรถำยทอดเทคโนโลยกำรจดกำรในแปลงเพำะปลกกำรท ำเขตกรรมทดและเหมำะสมใหกบเกษตรกร 1. วตถอนตรายทางการเกษตร

วตถอนตรำยทำงกำรเกษตร ตำมทปรำกฏในพระรำชบญญตวตถอนตรำย พ.ศ. 2535 หมำยถง สำรปองกนก ำจดศตรพชและสำรควบคมกำรเจรญเตบโตของพชซงจดอยในประเภทท 4 คอวตถมพษและจ ำกดควำมจ ำเปนแกกำรควบคมจะถกจดไวในวตถอนตรำยชนดท 3 คอผลต น ำเขำ สงออก หรอมไว ตองไดรบอนญำตแลตองปฏบตตำมหลกเกณฑและวธกำรทก ำหนด

สำรปองกนก ำจดศตรพช (pesticide) หมำยถง สำรหรอสวนผสมของสำรใด ๆ ทไดมำจำก

กำรสงเครำะหขน หรอทไดจำกธรรมชำต ซงมประสทธภำพในกำรปองกน ควบคมและท ำลำยศตรพช ไดแก เชอสำเหตของโรคพชแมลงและวชพช

6

ตำรำง 2.1 สถตกำรน ำเขำสำรก ำจดศตรพช พ.ศ. 2549 ประเภทสารก าจดศตรพช ปรมาณ(กก.) มลคา (บาท)

สำรก ำจดแมลง กลมออรกำโนฟอสฟอรส กลมคำรบำเมต กลมออรกำโนคลอรน กลมไพรทรอยดส กลมอนๆ

สำรปองกนและก ำจดโรคพช สำรก ำจดวชพช สำรก ำจดไร สำรก ำจดหน สำรควบคมกำรเจรญเตบโตของพช สำรก ำจดหอยและหอยทำก สำรรมควนพษ สำรก ำจดไสเดอนฝอย

- 11,748,232.39 6,122,730.24 2,287,899.20 129,994.27 198,241.26

9,383,248.62 62,129,173.45

336,625.00 182,255.00

1,728,595.00 563,605.20 952,509.00

-

- 2,211,250,653 1,152,419,427 430]628,066.6 24,467,507.03 37,312,942.16

1,722,207,413.34 6,820,815,586.08

96,470,531.08 21,059,543.00

191,468,084.43 61,298,037.00

129,172,217.00 -

รวม 95,763,108.63 12,898,570,004.65

สารก าจดแมลง สำรก ำจดแมลง หมำยถง สำรทสำมำรถฆำหรอท ำลำยแมลง สำรนมทงทเกดขนเองตำม

ธรรมชำต และมนษยสงเครำะหขนมำ ลกษณะสำรก ำจดแมลงทดนน ควรจะฆำแมลงไดอยำงรวดเรว ไมมพษตอสตวทมกระดกสนหลง รวมทงมนษย รำคำถก สำมำรถหำงำย สถำนะทำงเคมคงทน ไมตดไฟ ไมมสและไมมกลน นอกจำกนยงมสำรอนๆ อกทไมมฤทธในกำรฆำแมลง แตสำมำรถขบไลแมลง (repellents) ลอแมลงใหเขำมำหำ (attractants) ท ำใหแมลงเปนหมน (chemosterilants) ควบคมกำรเจรญเตบโตของแมลง (growth regulators) ซงสำรเหลำนรวมไวในกลมสำรก ำจดแมลงดวย กำรออกฤทธของสำรก ำจดแมลง เมอสำรก ำจดแมลงเขำสภำยในตวแมลงกจะเขำไปท ำลำยระบบกำรด ำรงชวต เชน กอใหเกดโรค เกดกำรเปลยนแปลลงนสย กำรเจรญเตบโต และควำมสำมำรถในกำรสบพนธ หรอท ำลำยแมลงใหตำยในทสด สำรก ำจดแมลงเมอจ ำแนกตำม กำรออกฤทธแบงออกไดดงน (อดมลกษณ, 2548)

7

1. สำรออกฤทธเมอดดซมเขำสกระเพำะอำหำร (stomach toxicant) แมลงกนสำรพษเขำไปเมอตกถงกระเพำะอำหำรจะถกดดซม และออกฤทธในระบบทำงเดนอำหำรของแมลง 2. สำรออกฤทธเมอสมผส (contact toxicant) สำรพษจะออกฤทธเมอสมผสถกตวแมลงโดยดดซมเขำสตวแมลง 3. สำรรมควน (fumigant) สำรนมคณสมบตคอระเหยงำย และจะออกฤทธเมอเขำสแมลงทำงระบบหำยใจในระดบควำมเขมจนทสงพอเพยงกบกำรออกฤทธ 4. สำรดดซม (systemic toxicant) สำรนมคณสมบตในกำรละลำยน ำไดด จงซมผำนรำกของพชไปสล ำตนและใบ จงเหมำะส ำหรบใชกบแมลงจ ำพวกปำกดดและปำกเจำะ 5. สำรอดตนทำงเดนหำยใจ (suffocation material) เปนสำรจ ำพวกน ำมนซงสำรนจะเขำไปอดตนทำงเดนหำยใจของแมลง

การพจารณาความเปนพษทางการเกษตร กำรจ ำแนกระดบอนตรำย (hazard) ของสำรพษทำงกำรเกษตร จดแบงโดยกำรวดควำมเปน

พษ (toxicity) ของสำรนน คำควำมเปนพษนเรยกวำ “LD50” (lethal dose) ซงหมำยถง คำหรอขนำดของวตถมพษทท ำใหสตวทใชในกำรทดลองเสยชวตลงครงหนงของจ ำนวนสตวทดลองทงหมด โดยคดเปนมลลกรมของวตถมพษตอน ำหนกตวของสตวทดลอง (มลลกรมตอกโลกรม) เชน สำรก ำจดศตรพชและสตวชนดหนง หนก 1 มลลกรมสำมำรถท ำใหหนซงเปนสตวทดลองทงหมดซงมน ำหนกตวเฉลย 1 กโลกรม เสยชวตลงครงหนง ดงนน LD50 เทำกบ 1 มลลกรมตอกโลกรม กำรวดควำมเปนพษทนยมใชกนทงในทำงกำรเกษตรและกำรแพทย คอ วธวดผลควำมเปนพษโดยฉบพลน (acute toxicity) วธนเปนวธวดผลของวตถมพษหลงจำกทสตวทดลองไดรบวตถมพษนน ๆ หนงขนำด 1 ครง ภำยในเวลำจ ำกดกำรทดลองวดควำมเปนพษของสำรก ำจดศตรพชและสตว ซงท ำกบสตวทดลอง สำมำรถท ำได 3 วธ คอ ใหสตวทดลองไดรบยำโดยทำงปำกหรอโดยทำงอำหำร (acute oral, LD50) ผำนเขำสตวสตวทำงผวหนง (acute lermal, LD50) และทำงกำรหำยใจ (inhalation, LC50)

LC50= lethal concentration หมำยถง ละอองของสำรก ำจดศตรพชและสตว ทกระจดกระจำยในอตรำไมโครกรมตอหนงลตรของอำกำศโดยปรมำตร และท ำใหสตวทดลองตำยลง 50 % นอกจำกนอำจยงจะใชไดในกรณทสตวทดลองอยในของเหลวกได เชน ปลำ และแมลงในน ำ โดยองคกำรอนำมยโลก (WHO = world health organization) ไดมกำรจดระดบอนตรำยของสำรก ำจดศตรพชและสตว ออกเปน 4 ระดบ คอ

8

1. ชนดอนตำยรำยแรงทสด (extremely hazardous) สำรก ำจดศตรพชและสตวประเภทนจะออกฤทธเฉยบพลนสงมำกกลำวคอถำสตวทดลอง

คอ หนไดรบสำรประเภทนเขำไปเพยง 5 mg โดยทำงปำก (oral rats, LD50) หรอ โดยตรงตอผวหนง (dermal rats, LD50) พบวำมสำรประเภทนฟงกระจำยในอำกำศเพยง 10 ไมโครกรมตอลตร ของอำกำศโดยปรมำตรจะท ำใหหนทดลองตำยไปครงหนงสำรก ำจดศตรพชและสตวประเภทนเปนอนตรำยตอมนษยมำก เพรำะไดรบปรมำณเลกนอยกเกดอนตรำยได ตวอยำง เชน phosdrin, parathion และ TEPP เปนตน

2.ชนดอนตรำยรำยแรงสง (highly hazardous) สำรก ำจดศตรพชและสตวประเภทนจะออกฤทธเฉยบพลนกลำวคอถำสตวทดลองคอ หน

ไดรบสำรประเภทนเขำไปเพยง 5-50 mg โดยทำงปำก (oral rats, LD50) หรอโดยตรงตอผวหนง (dermal rats, LD50) จะท ำใหหนตำยลงไปครงหนงสวนกำรไดรบพษโดยกำรหำยใจ (inhalation, LC50) พบวำมสำรประเภทนฟงกระจำยในอำกำศเพยง 10-100 ไมโครกรมตอลตร ของอำกำศโดยปรมำตรจะท ำใหหนทดลองตำยไปครงหนง สำรก ำจดศตรพชและสตวประเภทนเปนอนตรำยตอมนษยมำก เพรำะไดรบเพยงเลกนอยกเกดอนตรำยได ตวอยำง เชน aldrin, dieldrin และ methy1 parathion เปนตน

3. ชนดอนตรำยปำนกลำง (moderately hazardous) สำรก ำจดศตรพชและสตวประเภทนจะออกฤทธในระดบปำนกลำงกลำวคอ ถำสตวทดลอง

คอ หน ไดรบสำรประเภทนเขำไปเพยง 50-500 มลลกรมโดยทำงปำก (oral rats, LD50) จะท ำใหหนตำยลงไปครงหนง สวนกำรไดพษโดยตรงตอผวหนง (dermal rats LD50) หรอ โดยกำรหำยใจ (inhalation, LC50) จะอยในระดบ 50-1000 mg/kg (น ำหนกตว) สำรก ำจดศตรพชและสตวประเภทนเปนอนตรำยตอมนษยมำก ตวอยำงเชน BHC, chlordane, heptachlor และ DDT เปนตน

4. ชนดอนตรำยนอย (lightly hazardous) สำรก ำจดศตรพชและสตวประเภทนจะออกฤทธในระดบต ำ กลำวคอ ถำสตวทดลองคอ

หน ไดรบสำรประเภทนเขำไปมำกกวำ 500 มลลกรมทำงปำก (oral rats, LD50) จะท ำใหหนตำยลงไปครงหนง สวนกำรไดรบพษโดยตรงทำงผวหนง (dermal rats, LD50) หรอ โดยกำรหำยใจ (inhalation, LC50) ตองมำกถง 4,000 mg ผลของสำรก ำจดศตรพชและสตวประเภทนตอมนษยถำไดรบเขำไปมำกกเปนอนตรำยถงตำยได ตวอยำง เชน DDD, mirex, kelthane และ methoxychlor เปนตน

9

ตำรำง 2.2 สรปกำรจดระดบควำมอนตรำยของควำมเปนพษของสำรพษทำงกำรเกษตร

ระดบความอนตรายของความเปนพษ

LD50(มลลกรม/กโลกรม) LD50(มลลกรม/กโลกรม)

โดยการใหทางปาก โดยการใหทางผวหนง

ของแขง ของเหลว ของแขง ของเหลว 1 เอ : อนตรำยรำยแรงมำก < 5 < 20 < 10 < 40 1 บ : อนตรำยรำยแรง 5 – 50 20 – 200 10 – 100 40 – 400 2 : อนตรำยปำนกลำง 50 – 500 200 – 2000 100 – 1000 400 - 4000 3 : อนตรำยนอย > 500 > 2000 > 1000 > 4000

2. ออรกาโนฟอสเฟต (organophosphate) (สภาณ, 2540)

เปนสำรอนทรยทสงเครำะหขนและสำรฆำแมลงกลมใหญซงมจ ำนวนชนดของสำรออกฤทธมำกทสด กำรพฒนำใชสำรในกลมนเรมตงแตระหวำงสงครำมโลกครงท 2 นกวทยำศำสตรชำวเยอรมน น ำโดย Gerhard Schrader เปนผเรมท ำกำรวจยสำรประกอบในกลมน ซงน ำไปสกำรพฒนำเปนแกสพษซงมผลตอระบบประสำท เชน ทำบน (tabun) และซำรน (sarin) และสำรฆำแมลงในกลมออรกำโนฟอสเฟต

ปจจบนมสำรประกอบออรกำโนฟอสเฟตมำกกวำ 100,000 ชนด ทถกสงเครำะหขนเพอศกษำควำมเปนพษตอแมลง และมประมำณมำกกวำ 100 ชนดทไดมกำรผลตขำยในเชงกำรคำชนดแรกมพฒนำขนแนะน ำใชเปนสำรฆำแมลงใน พ.ศ. 2488 คอ ซรำดำน (schradan) แตยงไมแพรหลำยเทำสำรในกลมออรกำโนคลอรน จนถงประมำณ พ.ศ. 2505 จงไดมกำรยอมรบน ำสำรในกลมออรกำโนฟอสเฟตชนดตำง ๆ มำใชทดแทนสำรออรกำโนคลอรน เนองจำกมขอดตำง ๆ ไดแก กำรมประสทธภำพสงตอแมลงทสรำงควำมตำนทำนตอสำรออรกำโนคลอรน มกำรแตกสลำยในสงมชวต (biodegradable) และมกำรปนเปอนในสงแวดลอมนอยกวำ

ภำพ 2.1 ลกษณะโครงสรำงทวไปของสำรฆำแมลงกลมออรกำโนฟอสเฟต

10

R ทง 2 หม จะเหมอนกน อำจเปนหมเมททล (methyl) หรอเอททล (ethyl) หรอเปนหมทคอนขำงซบซอนกวำ โดยอำจเปนสำรแอลลฟำตก (aliphatic) โฮโมไซคลก (homocyclic) หรอเฮทเทอโรไซคลก (heterocyclic) ซงตอกบอะตอมฟอสฟอรสโดยตรง หรอบำงครงตอโดยม เอสเตอร (ester) หรอไทโอเอสเตอร (thioester) เปนตวเชอมโยง ไดแก P-O-X หรอ P-S-X

นอกจำกกำรแบงกลมยอยตำมลกษณะโครงสรำงทำงเคมแลว อำจจดแบงกลมสำรฆำแมลงออรกำโนฟอสเฟตเพอลกษณะกำรใชในทำงปฏบต โดยใชลกษณะโครงสรำงทำงเคม แบงได 4 กลมยอยดงตอไปน

กลมยอยท 1 เปนสำรออรกำโนฟอสเฟตทมพษฆำแมลงโดยกำรสมผสและมควำมคงทนต ำ สำรในกลมนมสมบตละลำยน ำไดนอยและสลำยตวไดงำยโดยปฏกรยำไฮโดรลซส ตวอยำงสำรฆำแมลงในกลมยอยน ไดแก mevinphos และ tetrachlorvinphos สำรฆำแมลง mevinphos หรอในชอกำรคำทรจกกนดวำ ฟอส-ดรน (phosdrin) และในชอกำรคำอนๆ อกประมำณ 18 ชอ เปนชนดซงยงมกำรใชแพรหลำยในประเทศไทย ถงแมวำจะมควำมเปนพษตอสตวเลอดอนสง ทงนเนองจำกกำรออกฤทธฆำแมลงไดอยำงรวดเรวและมรำคำถก

กลมยอยท 2 เปนกลมยอยของสำรฆำแมลงออรกำโนฟอสเฟตซงเปนพษโดยกำรสมผสเชนเดยวกน แตสำมำรถซมผำนเขำในพชไดบำงเลกนอย ท ำใหออกฤทธฆำแมลงไดนำนขน ตวอยำงเชน malathion, parathion, methyl parathion, diazinon และ fenitrothion สำรฆำแมลงในกลมนมควำมคงทนปำนกลำง เมอใชฉดพนบนพชจะซมผำนเขำในพชบรเวณนน ๆ ได แตไมมกำรเคลอนยำยภำยในตนพช สำรฆำแมลงในกลมนมควำมเปนพษตอสตวเลอดอนแตกตำงกน malathion มควำมเปนพษต ำ และใชไดดในกำรปองกนกำรก ำจดแมลงปำกดด เชน เพลยออน เพลยหอย และเพลยแปง ตลอดจนดวงปกแขงขนำดเลกซงเปนศตรของผลตผลในโรงเกบ methyl parathion และโดยเฉพำะอยำงยง parathion (หรอ ethyl parathion) เปนสำรทมควำมเปนพษตอสตวเลอดอนสงกวำ malathion มำก

กลมยอยท 3 เปนกลมยอยของออรกำโนฟอสเฟต ซงมสมบตเปนสำรฆำแมลงประเภทเคลอนยำยได (systemic insecticide) สำรในกลมนละลำยไดในไขมน (lipid) และละลำยน ำไดด สำมำรถซมผำนชนไขทผวใบพช และเยอลโพโปรตน (lipoprotein) ได และสำมำรถผำนเขำไปในไซเลม (xylem) และโฟลเอม (phloem) มกำรล ำเลยงเคลอนยำยไปยงสวนตำง ๆ ของตนพช กลำวคอ แมตนพชจะไดรบสำรเปนเพยงบำงสวน สำรนนกมกำรเคลอนยำยไปยงสวนทไมไดรบสำร และออกฤทธเปนพษตอแมลงซงกดกนหรอดดกนพชในสวนน น ๆ ได เชน phorate, dimethoate และ monocrotophos ขอดของสำรเหลำนกคอ ไมถกชะลำงจำกพชโดยน ำหรอน ำฝน และสำมำรถปองกนกำรท ำลำยของแมลงใหทกสวนของพชแมจะไมไดรบสำรโดยตรง

11

กลมยอยท 4 เปนกลมของสำรออรกำโนฟอสเฟตทมพษทำงกำรหำยใจ ตวอยำงของสำรฆำแมลงในกลมนคอ dichlorvos เปนสำรเคมทมคำควำมดนไอคอนขำงสง จงมกำรระเหยเปนไอไดในสภำพอณหภมปกต และไอระเหยมพษฆำแมลงไดดวย dichlorvos ใชไดดในกำรก ำจดแมลงวน เปนสำรทมควำมเปนพษตอสตวเลอดอนสง แตเสอมสลำยเรว (ประมำณ 1-3 วน) ภำยหลงกำรใช 3. กลไกการออกฤทธ (Mode of Action)

กลไกกำรออกฤทธของสำรฆำแมลง หมำยถง วถทำงซงสำรฆำแมลงเปนสำเหตใหแมลงหรอสงมชวตอน ๆ ตำย กำรทจะสรปไดอยำงแนนอนวำแมลงหรอสงมชวตตำง ๆ ถกท ำใหตำยไดอยำงไรท ำไดคอนขำงยำก เนองจำกกระบวนกำรทำงชวเคมในกำรด ำรงชพของชวตนนมควำมซบซอนยงยำกมำกกำรตำยอำจเปนผลรวมเนองมำจำกผลหรอปรำกฏกำรณหลำยอยำง ซงเกยวของกบกำรผดปกตหรอเสยไปของกระบวนกำรมำกกวำหนงอยำง สำรฆำแมลงผำนเขำภำยในล ำตวแมลงไดโดย 3 ทำง ไดแก

- การแทรกซมผานชนควตเคล (cuticle) ทผนงล ำตวของแมลง อตรำกำรแพรผำนชนควตเคลขนอยกบปจจยหลำยอยำง เชน สภำพมขว (polarity) ของสำรฆำแมลง และคณสมบตของชนควตเคลในกำรเปนตวกดขวำงกำรผำนเขำ ซงมองคประกอบของควตเคลเปนปจจยส ำคญโครงสรำง ควตเคลประกอบดวย 2 ชนหลก ชนในเรยกโปรควตเคล (procuticle) ประกอบดวยไกลโคโปรตน (glycoprotein) และไคทน (chitin) เปนองคประกอบหลก ชนนอกเรยก อพควตเคล (picuticle) ซงมลพดและลโพโปรตนเปนองคประกอบหลก อพควตเคลเปนสวนนอกสดของ ควตเคลเปรยบเสมอนเปลอกหมล ำตว ซงแมจะมควำมหนำเพยงไมกไมครอน แตกมควำมส ำคญมำก เนองจำกองคประกอบสวนใหญมคณสมบตชอบน ำมน (lipophilic) อพควตเคล (epicuticle) มชนไขมน (wax layer) ซงมองคประกอบทำงเคมแตกตำงกนในหมแมลง และเปนสำเหตส ำคญอยำงหนงในกำรอธบำยควำมแตกตำงในกำรสรำงควำมตำนทำนของแมลงตอสำรฆำแมลง

- การผานเขาทางชองหายใจ (spiracle) เขำสระบบทอหำยใจ (tracheal system) ของแมลง สำรฆำแมลงทแทรกซมผำนควตเคล หรอผำนทำงชองหำยใจเขำในตวแมลง แลวจะเขำสฮโมลมพ (haemolymph) ซงจะเปนตวพำไปยงอวยวะหรอต ำแหนงเปำหมำยในกำรออกฤทธ หรอไปสะสมในอวยวะหรอเนอเยอตำง ๆ และอำจมเมแทบอลซมหรอกำรขบถำยออกจำกรำงกำย

- การผานทางปากเขาสทางเดนอาหาร ในกรณนสำรฆำแมลงมกถกกลนปนกบอำหำร จำกนนจงแพรผำนผนงทำงเดนอำหำรเขำสฮโมลมพ ซงจะเปนตวพำแพรกระจำยตอไปเชนเดยวกน

ขนตอนการเกดพษ สำรฆำแมลงจะกอใหเกดผลเสย หรอออกฤทธเปนพษตอแมลงได ตอเมอสำรฆำแมลงนนหรอเมแทบอลซม (metabolite) ซงเปนอนพนธจำกกำรแปลงทำงชวภำพ

12

(biotransformation) สำมำรถกระจำยเขำส หรอจบตวกบตวรบ (receptor) ทมอยในระบบชวภำพได ตวรบอำจเปนโมเลกลจ ำเพำะ หรออำจเปนเพยงสวนหนงของโมเลกล โดยจะตองมปรมำณหรอควำมเขมขนสงพอ และในเวลำนำนพออกดวย

ล ำดบขนตอนกำรเกดพษของสำรฆำแมลงตอระบบประสำท ขนตอนจะเรมจำกกำรทสำรฆำแมลง ซงโดยทวไปเปนโมเลกลของสำรอนทรยขนำดเลกท ำปฏกรยำกบชวสำรเปำหมำย ซงเปนแมโครโมเลกล (macromolecule) เชน เอนไซม สำรสอประสำท (neurotransmitter) กรดนวคลอค โปรตน คำรโบไฮเดรต หรอลพดบำงพวก ซงโมเลกลเหลำนมกเกยวของกบกระบวนกำรทำงชวเคมในกำรด ำรงชวตทส ำคญ

กำรท ำปฏกรยำของสำรฆำแมลงกบชวสำรเปำหมำยระดบโมเลกล ท ำใหเกดควำมผดปกตตอเนองไปยงระดบออรกำเนลลของเซลล ระดบเซลล โครงขำยของเซลล และระบบ ตำมล ำดบ ในขนนแมลงอำจจะแสดงควำมผดปกตทำงพฤตกรรมและอำจตำยในทสด

3.1 กลไกการออกฤทธของสารฆาแมลงตอระบบประสาท การท างานของระบบประสาท ระบบประสำทของแมลง มหนำทควบคมและประสำนงำน

กำรท ำงำนของรำงกำยในกำรตอบสนองตอกำรเปลยนแปลงของสงแวดลอมภำยในและภำยนอกรำงกำย นอกจำกนนยงท ำงำนรวมกบระบบตอมไรทอ (endocrine system) เพอควบคมและประสำนกำรท ำงำนของระบบตำง ๆ ในรำงกำย ระบบประสำทมโครงสรำงทคอนขำงซบซอน ประกอบดวยเซลลประสำท (neuron) จ ำนวนมำก ประกอบกนเปน 2 ระบบหลก คอ ระบบประสำทกลำง (central nervous system) และระบบประสำทรอบนอก (peripheral nervous system)

เซลลประสำทเปนเซลลทมคณสมบตไวมำกตอสงเรำ (stimulus) และมควำมสำมำรถในกำรสงผำนกระแสควำมรสกหรอค ำสง หรอทเรยกวำอมพลล (impulse) โครงสรำงของเซลลประสำทประกอบดวยตวเซลลและแขนงของเซลล ไดแก เดนไดรต (dendrite) และแอกซอน (axon) เดนไดรตท ำหนำทเกยวกบกำรรบอมพลลผำนเขำสเซลล และแอกซอนท ำหนำทสงผำนอมพลลออกจำกเซลลเพอสงตอไปยงเซลลประสำทเซลลอน หรอไปยงอวยวะส ำแดงผลซงเปนหนวยปฏบตงำน เชน กลำมเนอหรอตอมตำง ๆ

13

กำรสงผำนอมพลลพำดพงถง 2 ขนตอน คอ กำรสงผำนภำยในเซลลไปตำมสำยแอกซอนในลกษณะคลนกำรเปลยนแปลงทำงเคมไฟฟำ และกำรสงผำนซแนปส (synapse) ซงเปนรอยตอระหวำงเซลลประสำทดวยกน หรอรอยตอของเซลลประสำทกบเซลลของหนวยปฏบตงำน

ภำพ 2.2 ไดอะแกรมแสดงซแนปส ซงมอะซตลโคลนเปนสำรสอประสำท

3.2 การยบยงเอนไซมอะซตลโคลนเอสเตอเรส อะซตลโคลนเปนสำรสอประสำทระหวำงเซลลประสำทชนดทเปนโคลเนอรจก

(cholinergic) พบไดทงในระบบประสำทกลำงและทปลำยเซลลประสำทสวนทจบกบกลำมเนอ สำรนสรำงขนจำกอะซตลโคเอนไซม เอ (cetyl oenzyme a) และโคลน (choline) โดยมเอนไซมโคลนอะเซททเลส (choline acetylase) เปนตวเรงปฏกรยำ อะซตลโคลนจะถกเกบไวในกระเปำะซแนปตกเวซเคล ซงอยทเยอเซลลกอนซแนปส เมออะซตลโคลนแพรกระจำยในซแนปสและไปจบกบตวรบ อะซตลโคลนทเยอเซลลหลงซแนปสแลว อะซตลโคลนจะถกท ำลำยไปอยำงรวดเรว เพอใหเยอหลงซแนปสกลบเขำสภำวะปกต และพรอมทจะถกกระตนไดอก กลไกกำรท ำลำยอะซตลโคลนเกดโดยปฏกรยำกำรแยกสลำยดวยน ำ (hydrolysis) มเอนไซมอะซตลโคลนเอสเตอเรส (acetylcholinesterase) เ ปนตว เ ร งปฏ ก รย ำ ผลจำกปฏ ก รยำจะไดโคลนและกรดอะซ ตก (acetic acid) โดยทบำงสวนของโคลนจะกลบคนไปทเยอกอนซแนปส โมเลกลของอะซตลโคลนจะเกำะกบเอนไซมอะซตลโคลนเอสเตอเรสทต ำแหนงเกำะ 2 แหง แหงแรกคอ ต ำแหนงเอสเตอร-ฟอรมมง (ester-froming site) ซงมกลมไฮดรอกซล (hydroxyl) ของซรน (serine) แหงทสองเรยกต ำแหนงแอนไอโอนก (anionic site) ซงมประจลบ และคำดวำมเรซดวของกรดกลตำมก (glutamic acid residue) อยลกษณะกำรเกำะระหวำงโมเลกลของอะซตลโคลนกบโมเลกลของเอนไซม อะซตลโคลนเอสเตอเรส ปฏกรยำเรมจำกกำรดงดดระหวำงกลมควอเทอนำรไนโตรเจน (quaternary nitrogen) ในโมเลกลของอะซตลโคลนกบต ำแหนงแอนไอโอนก ในขณะเดยวกนท

14

ต ำแหนงเอสเตอรฟอรมมงจะเกดปฏกรยำ 3 ข นตอน ข นแรก เปนปฏกรยำอะเซททเลชน (acetylation) ผลจำกปฏกรยำไดเอนไซม-ซบสเตรทคอมเพลกซ (enzyme-substrate complex) ขนตอมำ โมเลกลของโคลนจะแยกออกและขนสดทำยจะเกดปฏกรยำดอะเซททเลชน (deacetylation) อะตอมออกซเจนซงไดจำกโมเลกลของน ำจะท ำปฏกรยำกบอะตอมคำรบอนของกลมอะเซททล (acetyl) ไดกรดอะซตก (CH3COOH) และเอนไซม (E-OH) กลบคนมำ และพรอมทจะท ำปฏกรยำกบอะซตลโคลนโมเลกลตอไป

ควำมแตกตำงของปฏกรยำระหวำงตวยบย งหรอสำรฆำแมลง กบอะซตลโคลนเอสเตอเรส และระหวำงอะซตลโคลนเอสเตอเรส อยทอตรำเรวของปฏกรยำในชวงดฟอสฟอรเลชน หรอดคำรบำมเลชน กรณสำรฆำแมลงปฏกรยำเกดขนไดชำมำก โมเลกลของอะซตลโคลนเอสเตอเรสไมสำมำรถกลบคนสสภำพเดม จงไมสำมำรถท ำหนำทท ำลำยอะซตลโคลนไดตำมปกต หรอทเรยกวำ สำรฆำแมลงยบย งกำรท ำงำนของเอนไซมอะซตลโคลนเอสเตอเรส เมอมอะซตลโคลนสะสมมำก ๆ จะเกดกำรขดขวำงดโพลำไรเซชน หรออำจมผลตอควำมไวของตวรบอะซตลโคลน ท ำใหกำรตอบสนองตอะซตลโคลนลดลง แมลงแสดงอำกำรวองไวผดปกต (hyperactivity) สนหรอชก เปนอมพำตและตำยในทสด

3.3 ผลตอการเตบโตและพฒนาการของแมลง สำรฆำแมลงทมกลไกกำรออกฤทธ โดยมผลรบกวนกำรเปลยนรปรำ (metamorphosis)

หรอกำรเตบโตและพฒนำกำรโดยปกตของแมลง มชอเรยกโดยรวมวำ สำรควบคมกำรเตบโตและพฒนำกำรของแมลง (insect growth regulator; IGR) ซงแบงได 2 กลม ตำมควำมแตกตำงของกลไกกำรออกฤทธ คอ กลมเบนโซอลเฟนนลยเรย ซงมผลตอกำรสรำงผนงล ำตวโดยยบย งกำรสรำงไคตน (chitin) และลดอตรำกำรด ำรงชวตของแมลงทก ำลงมพฒนำกำรเตบโต และกลมสำรคลำยฮอรโมนหรอสำรยบย งกำรสรำงฮอรโมนซงมผลเสยตอดลของฮอรโมนท ำใหกำรเปลยนแปลงรปรำงของแมลงผดปกต

3.4 กลไกการออกฤทธของสารฆาแมลงตอระบบการหายใจ สงมชวตไดพลงงำนจำกขบวนกำรหำยใจ โดยกำรเปลยนโมเลกลของสำรอนทรยซงไดจำก

อำหำรใหเปนพลงงำน พลงงำนทไดจำกขบวนกำรหำยใจนถกจบไวในพนธะฟอสเฟตของ ATPและ จะถกน ำไปใชในขบวนกำรทำงชวเคมตำง ๆ

ควำมเปนพษของสำรก ำจดแมลงในกลมนจะแตกตำงกน แมวำจะมกลไกออกฤทธเหมอนกน โดยทวไปแลวควำมเปนพษมำกหรอนอยของสำรก ำจดแมลง หรอสำรพษใด ๆ สงเกตไดจำกคำ LD50

15

ตำรำง 2.3 อำกำรแสดงจำกกำรทมอะเซทลโคลนคงสะสม เนอเยอประสำทและตวรบ อวยวะ อำกำร Parasympatheticmautonomic (Muscarinic receptors) post ganglionic nerve fibers

Exocrine glands ตำ ทำงเดนอำหำร ทำงเดนหำยใจ ระบบไหลเวยนโลหต ทำงเดนปสสำวะ

น ำตำไหล น ำลำยฟมปำก เหงอแตก มำนตำหร หนงตำตก ตำพรำ เยอบตำแดง ตำแดง คลนไส อำเจยน ปวดทองเกรง ทองรวง อจจำระรำด น ำมกไหล ไอ เสมหะมำก อดอดในทรวงอก หลอดลมหดเกรง หำยใจล ำบำก หวใจเตนชำ ควำมดนโลหตตก ปสสำวะรำด

Parasympathetic และ Sympathetic autonomic fibers(nicotinic receptors)

ระบบไหลเวยนโลหต หวใจเตนเรว ซดเผอด ควำมดนโลหตเพม

Somatic motor nerve fibers(nicotinic receptors)

กลำมเนอลำย Muscle fasiculation (หนงตำ กลำมเนอ ใบหนำ) ตะครว Tendonreflexs ลด กลำมเนอทวๆไปออนลำ (รวมทงกลำมเนอหำยใจ) อมพำต

สมอง(Acetylcholine receptors)

ระบบประสำทกลำง ซม ออนลำ สบสน ขำดสมำธ ปวดศรษะ หมดสต ไมมreflex สน หำยใจล ำบำก (Cheyne-T strokes) ชก กดศนยหำยใจ ตวเขยว

16

ตำรำง 2.4 ประเภทของสำรออรกำโนฟอสเฟต แบงตำมระดบอนตรำย หรอควำมเปนพษ ประเภทสำร สำรก ำจดแมลงกลมออรกำโนฟอสเฟต

Ia (LD 50 < 5 มก./ กก. ) Chorfenvinphos, EPN, Disulfoton, Fonofos, Mephosfolan, Mevinphos, Parathion, Parathion-methyl, Phoxim, Sulfotep

Ib (LD 50 5-50 มก./ กก. ) Dichlorvos, Dicrotophos, Fenthion, Mithamidophos, Monocrotophos,

II (LD 50 50-500 มก./ กก. ) Chlorpyrifos, Diazinon, Dimethoate, Ethion, Phenthoate, Phosalone, Sulprofos

III (LD 50 > 500 มก./ กก.) Acephate, Azamethiphos, Bromophos, Malathion, Pirimiphos-methyl, Trichlorfon

4. การวเคราะหสารเคมตกคาง

สำรเคมก ำจดศตรพชหรอทเรยกกนวำ “ยำฆำแมลง” จดเปนวตถมพษทอนญำตใหใชในกำรปองกนก ำจดศตรของพชและสตวทเปนผลตผลกำรเกษตร ไดแกผก ผลไม เปนตน แตภำยหลงจำกกำรใชสำรเคมเหลำน จะตองมปรมำณสำรพษตกคำงในระดบทปลอดภย กำรวเครำะหสำรเคมตกคำงกลมออรกำโนฟอสเฟสโดย GC (gas chromatography) และ กำรวเครำะหสำรเคมตกคำงกลมคำรบำเมต โดย HPLC (high performance liquid chromatography) สำมำรถบอกชนดและปรมำณสำรทตกคำงในระดบ ppm ไดถกตองและแมนย ำ เปนวธมำตรฐำนทเปนทยอมรบกนโดยทวโลก ซงไดมกำรก ำหนดคำมำตรฐำนในกำรบอกระดบควำมปลอดภยของสำรเคมตกคำงแตละชนด ทเรำเรยกวำคำ MRLs (maximum residual limit หมำยถง คำปรมำณสำรเคมตกคำงทปนเปอนไดสงสด ซงก ำหนดในระดบ ppm ) เปนคำควำมปลอดภยของผกผลไม ในกำรบรโภค และน ำเขำ- สงออก คำนมกำรก ำหนดขน ทงในระดบประเทศ และระดบสำกล เชน มำตรฐำนญปน มำตรฐำนEU มำตรฐำน CODEX แตกำรวเครำะหดวยวธมำตรฐำนนมคำเครองมอและอปกรณรำคำแพง ท ำใหคำวเครำะหรำคำสง มควำมจ ำเปนอยำงยงทจะตองอำศยบคลำกรทมควำมรควำมช ำนำญเฉพำะดำนสง ใชเวลำในกำรตรวจวเครำะหนำน ไมทนตอกำรเนำเสยของผลผลตทำงกำรเกษตร ตอมำไดมกำรพฒนำชดน ำยำตรวจสอบสำรพษตกคำงทรจกกนในชอ GT-test kit โดยอำศยหลกกำรทสำรก ำจดแมลงในกลมออรกำโนฟอสเฟต, คำรบำเมต และกลมสำรพษอนๆ ทเปนโคลนเอสเตอเรสอนฮบเตอรจะไปยบย งกำรท ำงำนของเอนไซมโคลนเอสเตอเรส ท ำใหเอนไซมไมสำมำรถไปไฮโดรไลส อะซตลโคลนได โดยปรมำณของอะซตลโคลน ทเหลออยจะเปนตวก ำหนดควำมเขม

17

ของสในชดตรวจฯ ยงถำตวอยำงทน ำมำตรวจวเครำะหมคำควำมเปนพษสง เอนไซมโคลนเอสเตอเรสจะถกยบย งกำรท ำงำนมำกขนตำม ท ำใหมอะซตลโคลนเหลออยในปรมำณมำกเชนกน สทไดจำกกำรทดสอบกจะเขมมำกขน (กลยวจณ และบษยณชนำ, 2551) จำกผลกำรวจยของ โสระยำและคณะ (2547) ทไดท ำกำรศกษำวธกำรวเครำะหสำรพษตกคำงในสม กะหล ำ และกหลำบ โดยใช GT-test kit พบวำในกำรทดสอบกบสำรกลมออรกำโนฟอสเฟต (มำลำไทออน) ไมไดผลเนองจำกกำรพฒนำสเกดขนนอย จะเหนไดวำกำรใช GT-test kit ไมสำมำรถตรวจสำรมำลำไทออนได นอกจำกนขนตอนกำรวเครำะหยงตองมกำรควบคมอณหภมใหคงทตลอดเวลำ มขนตอนกำรวเครำะหทยงยำกและยงตองเกบสำรทใชในกำรวเครำะหไวในอณหภมเยอกแขงจำกขอจ ำกดทมำกมำยจงท ำใหไมสะดวกในกำรน ำไปใชงำน ดงนนผวจยจงสนใจทจะท ำกำรพฒนำชดตรวจทงำยตอกำรใชงำนโดยอำศย เทคนคทำง thin layer chromatograpric (Rathore and Begum, 1993), spectrophotometric (Mathew et al., 2007) และ colorimetric (Namera et al., 2000) โดยอำศยกำรท ำปฏกรยำระหวำงสำร 4-(4-nitrobenzyl)pyridine (NBP) ทจะเขำไปจบตรงต ำแหนงฟอสเฟตของโครงสรำงสำรในกลมออรกำโนฟอสเฟต ซงจะเกดเปนสำรใหม (X) (ภำพท 2.3) และสำรตวนจะท ำปฏกรยำตอกบสำร tetraethylenepentamine (TEP) ซงจะเกดเปนผลตภณฑสมวงสำมำรถมองดวยสำยตำไดอยำงชดเจน หรอน ำไปวดกำรดดกลนแสงทควำมยำวคลน 520 nm

ภำพ 2.3 แสดงปฏกรยำเคมของ NBP และสำรก ำจดแมลงในกลมออรกำโนฟอสเฟต

(Namera et al. 2000)

โดยทวไปแลว 4-(4-nitrobenzyl)pyridine ถกน ำมำใชเปน chromotonic reagent เพอใชในกำรตรวจจบสำรในกลมออรกำโนฟอสเฟตโดยกำรเปลยนสบนกระดำษทดสอบ หรอกำรเกดสบนแผน thin layer chromatograph ดงนนผท ำกำรวจยจงเลอก 4-(4-nitrobenzyl)pyridine มำใชเปน coloring reagent ในชดตรวจกำรตกคำงของสำรก ำจดแมลงในกลมออรกำโนฟอสเฟต เชนเดยวกบงำนวจยของ Namera et al. (2000) ไดท ำกำรตรวจสำรกลมออรกำโนฟอสเฟตในตวอยำงปสสำวะ

(NBP) (OP) (X)

18

ของผสงอำย โดยใช 4-(4-nitrobenzyl)pyridine (45%) ปรมำณ 0.1 ml ใสลงในตวอยำงปสสำวะ 1 ml จำกน นน ำไปใหควำมรอนทอณหภม 100 C เปนเวลำ 20 นำท ทงไวใหเยนและเตม tetraethylenepentamine (100%) ปรมำณ 0.1 ml อำนผลโดยวดคำกำรดดกลนแสงดวยเครอง spectrophotometer ทควำมยำวคลน 520 nm และเปรยบเทยบกบกำรวเครำะหดวยเทคนค gas chromatography-mass spectrometer ซงผลกำรทดลองสำมำรถตรวจจบสำรในกลมออรกำโนฟอสเฟตทควำมเขมขน 50 µg/ml ไดทงหมด 27 ชนด และควำมเขมขนต ำสดของสำรในกลมออรกำโนฟอสเฟตในปสสำวะท 0.10-10 µg/ml

Turner (1974) ไดท ำกำรตรวจสอบสำรก ำจดแมลงกลมออรกำโนฟอสเฟตโดยใช สำรก ำจดแมลงกลมออรกำโนฟอสเฟต (50 µg/ml ในเอทำนอล) ปรมำณ 1 ml ทดสอบกบ 4-(4-nitrobenzyl)pyridine (5%) 2 ml และน ำไปใหควำมรอนดวยกำรตมทอณหภม 100 C เปนเวลำ ประมำณ 30 นำท จำกนนเตม tetraethylenepentamine (10%) 5 ml และอำนผลโดยวดคำกำรดดกลนแสงดวยเครอง spectrophotometer ทควำมยำวคลน 580 nm Tsunoda (1986) ไดท ำกำรตรวจสอบส ำรก ำ จด แมลงก ล มออ รก ำ โนฟอส เฟต 45 ช น ด โดยก ำรส เปรย 4-(4-nitrobenzyl)pyridine ลงบนแผน thin layer chromatography ทใชทดสอบจำกผลกำรทดลองสำมำรถตรวจสอบสำรก ำจดแมลงไดทง 45 ชนด โดยมควำมสำมำรถในกำรตรวจพบทควำมเขมขนต ำสดท 0.25 ถง 0.5 µg/L และไตรโครฟอนจะตรวจพบท 1 µg/L

ถงแมวำเทคนค GC จะเปนวธทมควำมยงยำกซบซอน เครองมอเครองใชและอปกรณตำงๆมรำคำแพง มควำมจ ำเปนอยำงยงทจะตองอำศยบคลำกรทมควำมรควำมช ำนำญเฉพำะดำนสง ใชเวลำในกำรตรวจวเครำะหนำน ไมทนตอกำรเนำเสยของผลผลตทำงกำรเกษตร แตอยำงไรตำมในงำนวจยกยงคงใชเทคนค GC มำใชในกำรวดผลกำรทดลองเนองจำกสำมำรถบอกปรมำณและชนดของสำรตกคำงไดอยำงแมนย ำ

กำรสกดสำรเคมก ำจดศตรพชออกจำกตวอยำงผก ผลไม ตองมกำรเลอกใชสำรละลำยใหเหมำะสมกบวธทใชในกำรสกด ฐำปณและคณะ (2548) ท ำกำรวจยโดยใชวธกำรสกดแบบ accelerated solvent extraction (ASE) เปนวธกำรสกดดวยตวท ำละลำยภำยใตควำมดนสง มกใชตวท ำละลำยอนทรย เชน ethyl aecetate แตงำนวจยสวนมำกจะมกำรสกดโดยกำรบด หรอหนตวอยำงใหละเอยด จำกนนน ำไปเขยำในสำรละลำย เชน เมทำนอล (No et al., 2007) นอกจำกนน ำสะอำดหรอน ำกลนสำมำรถน ำมำใชเปนตวท ำละลำยได เชน Tethgatuk et al. (2001) สำมำรถท ำกำรตรวจสอบสำรก ำจดแมลงในกลมออรกำโนฟอสเฟตไดในน ำจำกไรปลกผก หรอท ำกำรตรวจสอบจำกน ำคนผกและผลไมโดยตรง

19

ผกคะนำเปนผกทมกจะมกำรรำยงำนผลกำรตกคำงของสำรก ำจดแมลงคอนขำงมำก ผกคะนำมชอวทยำศำสตรวำ Brassica alboglabra เปนพชผกใบเขยวทนยมรบประทำนทวไปโดยบรโภคสวนของใบและล ำตน สำมำรถปลกไดตลอดป แตจะใหผลผลตดทสดในชวงเดอนตลำคม-เมษำยน ในประเทศไทยนยมปลกกนอย 3 พนธคอ

1. พนธใบกลม มลกษณะใบกวำงใหญ ปลองสน ปลำยใบมนและผวใบเปนคลนเลกนอย 2. พนธใบแหลม เปนพนธทมลกษณะใบแคบกวำพนธใบกลม ปลำยใบแหลม ขอหำง ผว

ใบเรยบ 3. พนธยอดหรอกำน มลกษณะใบคลำยคะนำใบแหลม แตจ ำนวนใบตอตนมนอยและ

ปลองยำวกวำ ซงแมลงศตรพชทส ำคญของผกคะนำคอ หนอนใยผก ดวงหมดกระโดด หนอนคบกะหล ำ

และเพลยออน (เมองทองและสรรตรน, 2532) จงท ำใหเกษตรกรทท ำกำรเพำะปลกมกำรน ำสำรก ำจดแมลงมำใช เชน คลอรไพรฟอสเปนสำรออกฤทธในทำงสมผสทน ำมำใชก ำจดเพลยออนและหนอนกระทผก และมำลำไทออนเปนสำรออกฤทธในทำงสมผสเชนเดยวกบคลอรไพรฟอสซงจะน ำมำใชก ำจดหนอนคบและดวงหมดผก (กองบรรณำธกำรฐำนเกษตรกรรม, 2545) ดงนนในกำรศกษำจงไดน ำสำรก ำจดแมลงทง 2 ชนดนมำใชในกำรทดลอง

ควำมเขมขนต ำสดและสงสดของสำรก ำจดแมลงในกำรทดลองจะใชตำมคำปรมำณสำรพษตกคำงสงสด ของกระทรวงเกษตรและสหกรณ (2551) ซงปรมำณสำรพษตกคำงสงสด (maximum residue limit; MRL) หมำยถง ปรมำณสำรพษตกคำงสงสดทมไดในสนคำ ก ำหนดโดยคณะกรรมกำรมำตรฐำนสนคำเกษตรและอำหำรแหงชำต หรอหนวยงำนทมอ ำนำจหนำทตำมกฎหมำย มหนวยเปนมลลกรมสำรพษตกคำงตอกโลกรมสนคำ ซงแตละชนดของสำรก ำจดแมลงทใชกบพชตำง ๆ จะมคำปรมำณสำรพษตกคำงสงสดแตกตำงกนออกไปตวอยำงดงตำรำงท 5

20

ตำรำง 2.5 แสดงปรมำณสำรพษตกคำงสงสดในกลมออรกำโนฟอสเฟตในผกและผลไมทมไดใน แตละผลผลต (มกอช. 9002-2551)

วตถอนตรายทาง การเกษตร

ปรมาณสารพษตกคางสงสด (Maximum Residue Limit:MRL) (มลลกรมตอกโลกรม)

ต าสด สงสด คลอรไพรฟอส(chlorpyrifos)

0.5 (พรก)

2 (กลวย)

ไดคลอรวอส (dichlorvos)

0.2 (สม และธญพช)

ไดเมโทเอต (dimethoate)

0.05 (หอมแดง และหอมใหญ)

5 (สม)

ไดอะซนอน (diazinon)

0.05 (ผกกำดขำว และผกคะนำ)

5 (เครองเทศกลมเมลด)

โพรฟโนฟอส (profenofos)

0.05 (ชมพ, ทเรยน, หอมแดง, หอมใหญ และองน)

5 (พรก และมงคด)

มำลำไทออน (malathion)

0.01 (ออย)

8 (กระหล ำปล และผกกำดขำว)

เมทดำไทออน (methidathion)

0.2 (ผลไมประเภทแพร และองน)

0.5 (เงำะ, ทเรยน, นอยหนำ และสม)

อไทออน (ethion)

0.3 (แตง ไมรวมแตงโม และมะเขอ

ไมรวมมะเขอเทศ)

3 (พรก)

21

ตำรำง 2.6 แสดงปรมำณสำรพษตกคำงสงสดทยอมใหมไดในผกคะนำ (มกอช. 9002-2551)

สนคา วตถอนตรายทางการเกษตร ปรมาณสารพษตกคางสงสด

(Maximum Residue Limit: MRL) (มลลกรมตอกโลกรม)

ผกคะนำ คลอโรทำโลนล (chlorothalonil) เดลทำเมทรน (deltamethrin) ไดไทโอคำรบำเมต (dithiocarbamates) ไดอะซนอน(diazinon) เฟนวำเลอเรต (fenvalerate) มำลำไทออน (malathion) เมทำแลกซล (metalaxyl) อะบำเมคทน (abamectin)

4 0.5 15

0.05 10 3 2

0.01

สำรทใชในผกชนดตำงๆ มคำ MRL แตกตำงในตำมชนดของสำร (ตำรำง 2.5) ดงนนในกำรทดลองควำมเขมขนของสำรก ำจดแมลงคลอรไพรฟอสจะใชควำมเขมขนต ำสดท 0.5 µl/L (MRL: พรก) และสำรก ำจดแมลงมำลำไทออนจะใชควำมเขมขนต ำสดท 0.5 µl/L เนองจำกเปนปรมำณสำรพษตกคำงสงสดในกะหล ำดอกซงผกในตระกลครซแฟอรเชนเดยวกบผกคะนำ (เมองทองและสรรตน, 2532)

มำลำไธออน (malathion) สตรโมเลกล : C10H19O6PS2 (Mol.wt. 330.0) สตรโครงสรำง :

22

ชอระบบ IUPAC : S-1,2-bis(ethoxycarbony1)ethy1O,O-dimethy1 phosphorodithioate กำรออกฤทธ : เปนสำรทยบย งกำรท ำงำนของเอนไซน cholinesterase ในระบบประสำทของ

แมลงและสตวอนอยำงถำวรเชนเดยวกบสำรกลมออรกำโนฟอสฟอรสอน ๆ

ตำรำง 2.7 คณสมบตทำงกำยภำพและเคมของสำรมำลำไทออน

Relative molecular mass Melting point Boiling point Vapour pressure (25 ◦C) Solubility in water (20 ◦C) Half-lift : in raw river water

330.0 2.8 ◦C 156 – 157 ◦C at 0.7 mmHg 1.78 x 10-4 mmHg 145 mg/L < 7 day

ควำมเปนพษ : มพษเฉยบพลนทำงปำก (หน) 1,000 mg/kg ทำงผวหนง (หน)

4,100 mg/kg อำกำรเกดพษ : มอำกำรมำนตำหร น ำตำไหล ปวดตำ เหนภำพเลอนรำง วงเวยน เซองซม

ปวดศรษะ ออนเพลย น ำมกไหล น ำลำยฟมปำก คลนไส อำเจยน พดไมชด แนนหนำอก กลำมเนอกระตก ปวดทอง ทองเสย หำยใจอดอด ชกกระตก ควำมจ ำเสอมและหมดสตไมรสกตว

แมลงทก ำจดได : เพลยออน เพลยจกจน เพลยไฟ เพลยแปง หนอนใยผก หนอนคบ หนอนกระท มวนแดง มวนเขยว แมลงด ำหนำม แมลงหวขำว บว และไรตำง ๆ

พชทใช : สม ขำว ฝำย ขำวโพด ขำวฟำง ละหง ถวลสง ผกตำง ๆ หอม พรก มะมวง องน ฝรง ออย ชำ กำแฟ รวมทงไมดอกและไมประดบ

23

คลอรไพรฟอส (chlorpyrifos) สตรโมเลกล : C9H11Cl3NO3PS (Mol.wt. 350.59) สตรโครงสรำง : ชอระบบ IUPAC : O,O-diethyl O-3,5,6-trichloro-2-pyridyl phosphorothioate กำรออกฤทธ : เปนสำรทยบย งกำรท ำงำนของเอนไซน cholinesterase ในระบบประสำทของ

แมลงและสตวอนอยำงถำวรเชนเดยวกบสำรกลมออรกำโนฟอสฟอรสอน ๆ

ตำรำง 2.8 คณสมบตทำงกำยภำพและเคมของสำรคลอรไพรฟอส

Relative molecular mass Melting point Boiling point Vapour pressure (25 ◦C) Solubility in water (25 ◦C) Half-life : in raw river water

350.59 42 ◦C 160 ◦C at 0.7 mmHg 1.87 x 10-5 mmHg 2 mg/L < 7 day

ควำมเปนพษ : มพษเฉยบพลนทำงปำก (หน) 82 mg/kg ทำงผวหนง (หน)

240 mg/kg แมลงทก ำจดได : หนอนกอขำว หนอนกอขำวโพด หนอนกอออย เพลยหอย เพลยแปง ดวงงวง

เจำะสมอ เสยนดน มด หนอนใยผก หนอนผเสอขำวกะหล ำ หนอนกระทตำง ๆ เพลยจกจน

พชทใช : สม ขำว ฝำย ขำวโพด ขำวฟำง ละหง ถวลสง ผกตำง ๆ หอม พรก มะมวง องน ฝรง ออย ชำ กำแฟ รวมทงไมดอกและไมประดบ