บทท 2

ทฤษฎและหลกการบรหารจดการ บทนจะน าเสนอสาระส าคญในสองประเดน คอ ธรรมชาตของการบรหาร และทฤษฎและหลกการบรหาร ซงจะไดน าเสนอเปนล าดบตอไป ธรรมชาตของการบรหาร

ธรรมชาตของการบรหาร หมายถง ความรความเขาใจเบองตน ทเปนภาพรวมของการบรหาร ประกอบดวย ความหมาย ผบรหาร ภาวะผน า และทกษะการบรหารและหนาทการบรการ ความหมายของการบรหาร

ความหมายของการบรหาร จะรวมอยในศพทสองค า คอการบรหาร (administration) และการจดการ (management) ซงค าแรกนยมใชในภาครฐ ค าหลงนยมใชในภาคธรกจ จงเรยกผบรหารในภาครฐวา ผบรหาร (administration) และในภาคธรกจเรยกวาผจดการ (management) แตตวสาระหรอศาสตรทใชเปนเรองเดยวกน จงมกเรยกรวมกนเปนการบรหารจดการ โฮลท (Holt, 1993 : 3) วโรจน สาระรตนะ, (2555 : 1). โจนส และจอรจ (Jones and George, 2014 : 5) ไดอธบายความหมายของการบรหารในเทอมทเหมอนกน คอ การบรหารหมายถง กระบวนการวางแผนการจดองคกร การน าและการควบคมบคคลและทรพยากรทางการบรหาร ด าเนนงาน ใหบรรลเปาหมายขององคกร ใหมประสทธภาพและประสทธผล และขยายความทรพยากรขององคการวา หมายถงสนทรพย ไดแก บคคลทมความร ทกษะ และประสบการณ เครองจกร วตถดบ คอมพวเตอร และเทคโนโลยสารสนเทศ สทธบตร เงนทน และลกคาทจงรกภกด การบรหารมมโนทศนส าคญอก 2 ประเดน คอ การมมมมองวา การบรหารมลกษณะเปน ทงศาสตรและเปนทงศลปกบการเปนวชาชพ อยางแรกความเปนศาสตร (science) หมายถง ความรและการใชความรทเกดจากการสบคนและสรางองคความร โดยวธการทเชอถอได ซงไดแกวธการทางวทยาศาสตร ทประกอบดวย การนยามปญหา การตงสมมตฐาน การรวบรวมขอมล การวเคราะหขอมลและการสรปผล ความรดงกลาว คอ หลกการและทฤษฎทมการสรางและพฒนาตลอดมา ดงทฤษฎทางการบรหารทจะไดกลาวตอไปน ส าหรบศลป (art) คอ การกระท าหรอพฤตกรรมทไดฝกฝนจนเกดความช านาญหรอมทกษะ เชน การสรางแรงจงใจ การมภาวะผน า เปนตน อกอยางหนง การบรหารมลกษณะส าคญ 3 ประการ คอ การมความรและทกษะเฉพาะส าหรบท างานบรการสาธารณะ การมหลกจรยธรรม หรอ จรรยาบรรณวชาชพ ท าหนาทฝกอบรมสมาชกใหม การออกใบอนญาตประกอบวชาชพ การธ ารงพฒนาวชาชพ และการก ากบดแล และการปฏบตงานของสมาชก

10

ผบรหารและทกษะการบรหาร

ผบรหาร หมายถง บคคลทไดรบการแตงตงหรอคดเลอกใหมหนาทรบผดชอบการปฏบตงานในองคการ ใหเกดผลส าเรจอยางมประสทธภาพและประสทธผล ในเมอประสทธภาพหมายถงขดความสามารถในการผลตหรอบรการทสามารถลดเวลา ความสญเสย คาใชจาย แรงงาน หรอความพยายาม สวนประสทธผล หมายถง การท างานไดบรรลผลส าเรจตามวตถประสงคหรอเปาหมายทก าหนดไว ผบรหารจะตองใชความสามารถในการแปลความรสกสการปฎบตงาน เพอใหเกดผลตามท พงประสงค ซงเรยกวาทกษะการบรหาร สามารถแบงเปน 3 ทกษะคอ ทกษะเชงเทคนค (technical skills) ทกษะเชงมนษย (human skills) และทกษะเชงมโนทศน (conceptual skills) แตละทกษะมความหมาย ดงน.- 1. ทกษะเชงมโนทศน หมายถง ความสามารถในการมองและความเขาใจความสมพนธของสวนตางๆ ในองคการ ความสมพนธกบภายนอก และความสามารถในการวนจฉยและประเมนปญหาตางๆ 2. ทกษะเชงมนษย หมายถง ความสามารถทจะท างานกบคนอนไดด ทเรยกกนวามความฉลาดทางอารมณ 3. ทกษะเชงเทคนค หมายถง ความสามารถใชวธการหรอเครองมอในการท างานใหเกดผลส าเรจ หนาทการบรหาร

หนาทการบรหาร นกวชาการดานการบรหารไดแบงไวตางกนอยางเชนในยคแรก ๆ แบงหนาทการบรหารเปน 5 หนาท ไดแก การวางแผน การจดองคกร การสงการ การประสานงาน และการควบคม หรอแบงเปน 7 หนาท ไดแก การวางแผน การจดองคการ การบคลากร การสงการ และการประสานงาน การรายงาน และการงบประมาณ หรอเรยกยอๆ วา POSDCoRB (ใชชออกษรภาษาองกฤษตวแรกของหนาทแตละอยาง ยกเวน การประสานงานใช Co) ตอมานกวชาการทางการบรหารยคหลงสวนมาก มความเหนตรงกนวาหนาทการบรหาร ม 4 หนาท คอ การวางแผน การจดองคการ การน าและการควบคม ซงจะไดอธบายเปนล าดบไป

1. การวางแผน (planning) การวางแผน เปนกระบวนของการก าหนดองคประกอบตางๆ ทแสดงถงความตองการทองคการจะเปน พนธกจทตองท าทศทางและเปาหมาย ลกษณะของแผน และการบรรลเปาหมาย จงมองคประกอบทส าคญ คอ วสยทศนและพนธกจ เปาหมาย แผนทจะใหบรรลเปาหมาย ดงภาพท 2.1

11

ภาพท 2.1 กระบวนการวางแผนโดยภาพรวม ทมา : (ปรบปรงจากวโรจน สารรตนะ,2555 : 42) ความหมายขององคประกอบตางๆ วสยทศน (vision) หมายถง ภาพอนาคตขององคการทผน าและสมาชกรวมกนก าหนดขน โดยมเปาหมายในระยะกลางหรอระยะยาว (3-10ป) ลกษณะของวสยทศนทดคอ (1) มมมมองในอนาคตทสอดคลองกบการเปลยนแปลงดานเศรษฐกจ สงคมวฒนธรรม และสภาพแวดลอมทางธรรมชาต (2) ผน าและสมาชกขององคการรวมกนก าหนด (3) สะทอนจดหมายปลายทางขององคการและมความกระชบชดเจน และ (4) สรางแรงบนดาลใจททาทายจะกาวไปใหถง พนธกจ (mission) หมายถงวตถประสงคหรอหนาทของการด ารงอยขององคการ เปาหมาย (goal) หมายถงผลลพธสดทายทองคการตองการใหบรรลความส าเรจ ค าวา goal มค าแปลทใชตางๆกน เชน จดหมาย เปาหมาย เปนตน แผน (plan) หมายถง วธการ (means) ทจะด าเนนการใหบรรลเปาหมายหรอวตถประสงคซงเปนผลลพธทตองการ แผนอาจท าตามลกษณะการใช เปน 2 ประเภท คอ แผนใชครงเดยว (single – use plan) หมายถง แผนทตองการใหบรรลวตถประสงคแหงหนงโดยเฉพาะ เมอบรรลผลแลวกไมน ามาปฏบตอก ม 3 ชนด คอ แผนงาน (program) โครงการ (project) และงบประมาณ (budget) อกประเภทหนงคอ แผนใชประจ า (standing plan) แสดงแนวทางปฏบตงาน ม 3 ชนด คอ นโยบาย (policy) ระเบยบปฏบต (proceeding) และกฎ (rule) (Newman and Logan, 1981 อางถงในวโรจน สารรตนะ, 2555 : 46) โดยองคประกอบยอยตางๆ มความหมายดงน แผนงาน (program) หมายถง แผนทครอบคลมเชอมโยงชดของกจกรรมหรอโครงการตางๆ เขาดวยกน เพอวตถประสงคเฉพาะเรอง มงบประมาณของตนเอง และใชเวลามากกวา 1 ปขนไป

12

โครงการ (project) หมายถง แผนทแสดงความสมพนธกนของชดกจกรรมชดหนง เพอใหบรรลวตถประสงคเฉพาะ งบประมาณ (budget) หมายถง ขอความทระบจ านวนเงน ทจะใชในการด าเนนกจกรรมตางๆ ของแผนงานหรอโครงการ นโยบาย (policy) หมายถง แนวทางปฏบตงานทคาดหวงใหสมาชกขององคการปฏบตตามเพอบรรลเปาหมายขององคการ ระเบยบปฏบต (procedure) หมายถง ล าดบขนตอนการปฏบตงานภายใตสงแวดลอมเฉพาะ เปนขอปฏบตตามตองการใหยดหยน หรอเบยงเบนจากทก าหนด กฎ (rule) หมายถง ขอความทกลาวถงสงทตองท าหรอไมท าในสถานการณหนงๆ ไมมความยดหยนหรอเบยงเบนจากทก าหนด แผนอาจแบงตามวตถประสงคของการปฏบตใหตอบสนองการเปลยนแปลงและภารกจประจ า แบงเปน 2 ชนด คอ แผนยทธศาสตร และแผนปฏบตการ แตละแผนมลกษณะดงน แผนยทธศาสตร คอ แผนทจดวางทศทางหรอการปฏบตใหสอดคลองกบการเปลยนแปลงภายนอกและศกยภาพภายในขององคกร เพอการบรรลความส าเรจตามวสยทศน และเปาหมายสวนมากจะจดท าแผนระยะ 4-15 ป องคประกอบของแผนยทธศาสตร จะประกอบดวย วสยทศน พนธกจ เปาหมาย ประเดนยทธศาสตร กลยทธ ตวชวด มาตรการ และแนวทางการด าเนนงาน แผนปฏบตการ ถาเปนสวนราชการจะเรยกวาแผนปฏบตราชการประจ าปงบประมาณ หมายถงแผนด าเนนงานรายปทสอดคลองกบแผนยทธศาสตรขององคกร เพอด าเนนงานใหเกดผลส าเรจอยางมประสทธภาพ มองคประกอบคอ เปาหมาย ตวชวด แผนงาน โครงสรางและกจกรรม 2. การจดองคการ (organizing) การจดองคการเปนหนาทการบรหารทเกยวกบการจดโครงสรางองคการ และการบรหารทรพยากรมนษย ม 2 ประการ 2.1 การจดโครงสรางองคการ มสาระส าคญ 4 ประการ ไดแก การออกแบบงาน การจดเปนแผนกงาน การจดกลไกการประสานงานในแนวตง และกลไกการจดประสานงานในแนวนอน ดงจะกลาวตอไป 2.1.1 การออกแบบงาน (job design) หมายถง การวเคราะหความเฉพาะของงาน (work specialization) และกจกรรมทตองปฏบต เพอก าหนดงานและกลมกจกรรมการปฏบตเขาดวยกนอยางมเหตผล โดยค านงถงประสทธภาพในการปฏบตงาน และการจงใจในการท างานใหเกดประสทธผล โดยทวไปการออกแบบงานม 4 วธการหลกๆ คอ (Hackman and Olaham, 1988 อางถงใน วโรจน สารรตนะ, 2555 : 72) (1) การท าใหมความงายขน โดยแบงงานเปนสวนๆ ใหมผปฏบตงานในแตละสวนแยกจากกน ท าใหมขอบเขตกจกรรมทปฏบตแคบลง สามารถฝกอบรมได ใชวธการทดทสดในสวนทรบผดชอบได (2) การหมนเวยนในงาน (job rotation) โดยแบงงานเปนสวน เชน วธการแรก ก าหนดชวงเวลาใหปฏบตไดสลบหมนเวยนกนในการท างานแตละสวน เพอลดความเบอหนายในการท างานซ าๆ และเพอความเขาใจงานขององคกรทรอบดานมากขน

13

(3 ) การเ พมเน องาน ( job enlargement) โดยก าหนดกจกรรมการปฏบตงานทหลากหลายมากขนในงานหนงๆ เพอใหงานมความทาทาย และมแรงจงใจมากขน ผปฏบตสามารถท างานส าเรจไดโดยไมตองแบงงานกนรบผดชอบเปนสวนๆ (4) การเพมคณคางาน ( job enrichment) เปนการออกแบบงานใหมลกษณะทตอบสนองตอความตองการทงขององคกรและของบคคล ผปฏบตสามารถวางแผนและควบคมการท างานดวยตนเอง บรหารตนเอง มความเปนอสระลดการควบคม ชวยเสรมสรางศกายภาพบคคลและพฒนาการของงาน 2.1.2 การจดแผนกงาน (departmentalization) เปนการจดรวมงานของบคคลเขาเปนหนวย หลายๆหนวยรวมเขาเปนแผนกงาน (department) และหลายๆแผนกงานรวมเขากนเปนหนวยงานทใหญกวาขนไปอก โดยทวไปการจดแผนกงาน ม 4 รปแบบ คอ (1) จดตามหนาท โดยยดความคลายคลงกนในแงความเชยวชาญ ทกษะ หรอกจกรรมการท างาน (2) จดตามสวนงาน โดยยดความคลายคลงกนในดานผลลพท ผลผลต พนทภมศาสตร หรอลกคา (3) จดแบบผสม เปนการจดคละกนไปของแบบ ตามหนาทและขอบเขตของสวนงาน (4) จดแบบเมตรกซ (matrix) เปนการจดแผนกงานใหสวนงานเปนโครงสรางในแนวนอน ใหสมพนธกบแผนกงาน ทจดตามหนาท ตามสายการบงคบบญชาขององคกรในแนวตง 2.1.3 กลไกการประสานงานในแนวตง (vertical coordination) คอการก าหนดกลไกประสานงานใหเชอมโยงกจกรรมของผบรหารระดบสงเขากบผบรหารระดบกลางและระดบลาง เพอใหการปฏบตงานบรรลจดมงหมายขององคการ โดยค านงถงหลกการมสายการบงคบบญชา การมเอกภาพในการบงคบบญชา ขนาดของการควบคม หลกการรวมอ านาจหรอกระจายอ านาจ หลกการมอบหมายหนาท และหลกการท าใหมมาตรฐานของการก าหนดนโยบายระเบยบปฏบต และค าพรรณนางาน 2.1.4 กลไกประสานงานในแนวนอน (horizontal coordination) เปนการสรางกจกรรมการเชอมโยงระหวางแผนกงานตางๆ ทอยในระดบเดยวกน โดยเฉพาะการสรางระบบขอมลสารสนเทศ การแลกเปลยนขอคดถาม การมองเหนปญหา และการมโอกาสกระตนความคดสรางสรรค 2.2 การบรหารทรพยากรมนษย

เมอมโครงสรางของงานชดเจนตามทกลาวมาแลว จ าเปนตองมคนหรอบคลากร ทเหมาะสมเขาท างาน จ าเปนตองอาศยการบรหารทรพยากรมนษย ซงมกระบวรการส าคญ 5 ประการดงน

14

2.2.1 การวางแผนทรพยากรมนษย หมายถง กระบวนการก าหนดความตองการทรพยากรมนษยในอนาคตทสอดคลองกบแผนยทธศาสตรขององคกร ประกอบดวยการวเคราะหงาน ในดานความมงหมาย หนาทส าคญ เงอนไขการท างานและความสมพนธกบงานอน ผลของการวเคราะหงาน ท าใหไดค าพรรณนางานทประกอบดวย ความมงหมายโดยยอ รายการหนาทและความรบผดชอบ เงอนไขการท างาน และการก าหนดคณลกษณะเฉพาะของงาน เกยวกบความรทกษะ ความสามารถและประสบการณทตองการ เพอการท างานนนๆ 2.2.2 การจดคนเขาท างาน หมายถง กระบวนการดงดดและคดเลอกบคคลเขาสต าแหนงงาน โดยใชวธการสรรหา (recruitment) หรอการคดเลอก (selection) เพอใหไดบคคลทเหมาะสมทสด การสรรหาอาจสรรหามาจากบคคลภายในหรอภายนอกองคการใดกได สวนการคดเลอก อาจใชวธการทดสอบ สอบสมภาษณ หรอสอบภาคปฏบตเปนตน 2.2.3 การพฒนาและการประเมน สวนแรก การพฒนาหมายถงการเพมพนทกษะของบคคลในงานทท าอยในปจจบน ใหตอบสนองวตถประสงคหรอเปาหมายของหนวยงาน รวมทงตอบสนองความเปลยนแปลงในอนาคต กระบวนการพฒนา ประกอบดวย 3 ขนตอน คอ ขนแรกการประเมนเพอก าหนดความจ าเปน วตถประสงคและพฒนาเกณฑเพอการประเมน ขนทสอง การออกแบบการฝกอบรมและการน าไปปฏบตเปนการก าหนดวธการ ขนทสาม การประเมนผลการฝกอบรม ตามเกณฑทก าหนดขน สวนทสอง การประเมนผลการปฏบตงาน มวธการประเมนพฤตกรรม การท างาน วธแรกเชน การมาท างาน คณภาพงาน ปรมาณงาน ความสมพนธ กบบคคลอน ความรในงาน เปนตน และวธทสองการประเมนผลลพธ เปนการประเมนผลการท างานของแตละบคคลวาไดผลตามวตถประสงคหรอไม เมอรวมกนแลว บรรลวตถประสงคของแผนกงานหรอองคการหรอไม 2.2.4 การบ าเหนจตอบแทน เปนการส ารวจกระบวนการบรหารคาจางหรอเงนเดอนใหกบบคคลอยางเหมาะสมกบความรบผดชอบในหนาทมหนาท ปฏบต 3 ประการคอ การส ารวจอตราเงนเดอนหรอคาจางในปจจบนเกยวกบต าแหนงตางๆ แลวก าหนดอตราเงนเดอนหรอคาจางทเปนธรรม และสดทายคอการสรางระบบคาจางและเงนเดอนใหเปนทจงใจโดยค านงถงผลงาน 2.2.5 การธ ารงรกษาบคลากรใหมประสทธผล เปนหนาทของผบรหารทตองพฒนาบคลากรใหมการเพมพนประสทธผล ในการท างาน โดยมบทบาทเปนผฝกฝนหรอชวยเหลอ (coaching) ดวยวธตางๆ และการกระตนใหบคลากรพฒนาตนเองอยเสมอเพอใหบคลากรมความรบผดชอบตอการสรางการเปลยนแปลงและธ ารงรกษาความมประสทธผลของแตละบคคลไว 3. การน า (leading) การน าหมายถงความพยายามของผน าใหมอทธพลตอผอน เพอใหการปฏบตงานบรรลเปาหมายขององคการไดอยางมประสทธภาพและประสทธผล หนาทการบรหารหรอหนาทการน ามลกษณะ 4 ประการ คอการจงใจ ภาวะผน า การตดตอสอสารทางการบรหาร และการบรหารกลม ซงจะไดขยายความตามล าดบตอไป

15

3.1 การจงใจ (motivation) หมายถงการใชสถานการณหรอสงเราส าหรบกระตนใหบคคลแสดงพฤตกรรมอยางมทศทาง เพอใหบรรลเปาหมายทผจงใจตองการ มทฤษฎทอธบายเกยวกบการจงใจ ทอธบายรปแบบเชงเนอหาวามอะไรทจะจงใจคนใหท างานไดบาง กบทฤษฎรปแบบเชงกระบวนการทพยายามอธบายกระบวนการความคดของบคคลทมตอการจงใจวาเปนอยางไร ผเขยนเลอกมาน าเสนอรปแบบละหนงทฤษฎดงน ทฤษฎความตองการความส าเรจของ ของแมคคลแลนด (McClelland) เปนทฤษฎกลมรปแบบเชงเนอหา ทอธบายวามนษยทกคนตางมความตองการเหมอนกน เพยงแตมขนาดมากนอยตางกน ความตองการทแบงเปน 3 กลม กลมทหนงคอความตองการความส าเรจ (need for achievement) หมายถงความตองการทจะท างานใหบรรลผลส าเรจในงานททาทายและมผลงานทมาตรฐานดเยยมโดยทวไปบคคลทมความตองการในความส าเรจสง จะพยายามหาหรอสรางสถานการณแขงขนใหกบตนเอง ท างานใหส าเรจดวยตนเอง และตองยอมรบผลจากการท างานนนทนท บคคลประเภทน ยงตองการแกปญหาดวยความคดสรางสรรคหรอสรางนวตกรรม กลมทสองคอ ความตองการอ านาจ (need for power) เปนความตองการมอทธพลเหนอคนอน และสามารถควบคมสถานการณได อ านาจนมสองลกษณะ คอ อ านาจสวนตว ทตองการมอทธพลเหนอคนอนและตองการใหคนอนภกดตอตนเอง ไมใชเพอองคกร อกอยางหนง อ านาจเชงสถาบน ทตองการท างานรวมกบคนอน เพอบรรลเปาหมายหรอแกปญหาองคกร เปนบคคลทท างานและอทศตนเพอองคกร กลมทสาม คอความตองการความสมพนธ (need for application) คอความตองการเปนมตร ตองการความอบอน มกแสดงออกใหไดรบการยอมรบจากคนอน เพอหวงการมน าใจตอบแทน มพฤตกรรมใหสอดคลองกบความตองการของผอน พยายามเขาใจคนอนและพยายามแสดงความจรงใจ ทฤษฎการก าหนดจดหมาย (good-setting theory) เปนทฤษฎการจงใจเชงกระบวนการ พฒนาโดย เอดวน เอ.ลอค และแกร พ.ลาทม (Edwin A.Locke and Gary P.Latham) โดยอธบายวาการก าหนดเปาหมายเพอบอกทศทาง โดยเปาหมายทก าหนดมลกษณะทเรยกวาเปนเปาหมายท SMART หรอไม ค าวา SMART หมายถง S : Specific เปาหมายทชดเจน M : Measurable สามารถวดได A : Achievable สามารถท าได R : Realistic เปนจรงได T : Time – Bound มระยะเวลาทแนนอน 3.2 ภาวะผน า (leadership) เปนกระบวนการทผบรการจะปฏบตหนาทใหมอทธพลตอพฤตกรรมของผอน เพอการบรรลเปาหมายขององคกร แนวคดภาวะผน าและแนวคดการบรหารจดการ มความแตกตางกน ดงแสดงในตาราง 2.1

16

การบรหารจดการ ภาวะผน า

ปฏบตตามวสยทศนและการเปลยนแปลงตามการชน าของผน า การธ ารงรกษาและบรหารปจจยพนฐานขององคการ

มงงาน (สงของ) เมอมการวางแผน การจดองคการและการควบคม

ในการวางแผนจะก าหนดวตถประสงคในรายละเอยดและจดท าแผนเ พอบรรลวตถประสงคนน

เนนการควบคม จะตดตามผลการท างานตามแผนและใชการบงคบ

ความสามารถท านายได การวางแผนก การจ ดองค ก า ร และการควบค ม จ ะ เ ป นพฤตกรรมทคงเสนคงวา ชอบทจะใหคอยเปนคอยไปอยางมเสถยรภาพ

ผบรหารเนนการท าตามใหถกตอง เนนความมเสถยรภาพ การควบคม การ

แขงขน มงงานและความเปนหนงเดยว เนนวสยทศนระยะสน หลกเลยงความเสยง

ธ ารงรกษาและเลยนแบบ

การเสนอวสยทศนและน ามาซ งการเปลยนแปลงหลกๆขององคการ มความบนดาลใจและชอบเผชญกบประเดนทยงยากหรอทาทายจากสภาพแวดลอมภายนอกองคการ

เนนความสมพนธระหวางบคคล (คน) เมอท าหนาทบรหารจดการเชงภาวะผน า

ในการวางแผนจะก าหนดทศทาง พฒนาว ส ยท ศน และยทธศาสตร เ พ อ ก า รบรรลผล

การจดองคการและบคลากร จะสรางสงใหมๆ และยอมใหผปฏบตงานท างานตามหนาทตองการตราบใดทผลงานเปนไปตามวสยทศนทก าหนดไว

เนนการจงใจและสรางแรงบนดาลใจใหผปฏบตเพอการบรรลตามวสยทศนในทางสรางสรรค

มงกอใหเกดนวตกรรม เปลยนแปลงเรว ไมสามารถท านายได ชอบการเปลยนแปลง

ผน าเนนท าสงถกตอง เนนอยทการเปลยนแปลง การกระจาย

อ านาจ ความรวมมอมงคน และความหลากหลาย

เนนวสยทศนระยะยาว ชอบเสยง นวตกรรม และเปนตนแบบ

ตารางท 2.1 ความแตกตางระหวางแนวคดการบรหารและแนวคดภาวะผน า ทมา : วโรจน สารรตนะ, 2555 : 93

17

เนองจากแนวคดภาวะผน า เปนกระบวนทศนส าคญในการบรหารจดการ และความคดหรอทฤษฎดานภาวะผน า ไดพฒนามาตลอด ตงแต ป ค.ศ. 1930 เปนตนมา ภาวะผน ามนกวชาการและผทรงคณวฒใหความหมายไวตางๆ กน ดงตวอยาง “ภาวะผน า” หมายถง พฤตกรรมการกระท าทกาวขามความยากล าบาก ไปสสถานะภาพใหม โดยการสรางแรงบนดาลใจท าใหผรวมงานมความกลาหาญ (courage) พรอมทจะเสยงมชวตททาทายสรางสรรคและจนตนาการ ความมงมนผกพน (commitment) และความไววางใจรวมกน (Peter Senge อางถงใน Liu, : 2010 : 4, 77-78) “ผบรหารคอ คนทท างานใหเกดความถกตอง แตผน า คอคนทท างานทถกตอง” และลกษณะเดนของผน าคอ การมแรงปรารถนาทแรงกลา การปรบปรงศกยภาพอยเสมอ การเคารพนบถอผอน การรจกตนเอง และการมความกลาหาญ (Warren Bennis อางถงใน Liu, 2010 : 4-5, 50) “ภาวะผน า หมายถง การระดมพลงของบคคลเพอสรางงานยงใหญททาทายใหส าเรจ คอ ท าใหทกคนขบเคลอนไปขางหนาดวยกน ในทศทางทมความเฉพาะและมเหตผล” (John Kotter อางถงใน Liu, 2010 : 154) “ภาวะผน า คอคณสมบตเชน สตปญญา ความดงาม ความรความสามารถของบคคล ทชกน าใหคนทงหลายมาประสานกน และพากนไปสจดหมายทดงาม” (พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) อางถงในสงวน นตยารมภพงศ และสทธลกษณ สมตะสร, 2540 : 3) ขอยกตวอยางทฤษฎภาวะผน า จ านวนสองทฤษฎ คอ ทฤษฎตาขายภาวะผน า และทฤษฎภาวะผน าการเปลยนแปลง ดงน 3.2.1 ทฤษฎตาขายภาวะผน า (Leadership Grid) เปนทฤษฎภาวะผน าในกลม ผน าเชงพฤตกรรม พฒนาโดย Robert R. Brake และ Jane S. Mouton ในป ค.ศ. 1964 โดยศกษาพฤตกรรมผน าแบบมงงาน และแบบมงคน โดย ใชแบบสอบถามทม 9 มาตรา (scale) สามารถก าหนดภาวะผน าไดมาถง 91 แบบ แลวสรปเปน 5 แบบ (ดงภาพท 2.2) ดงน

18

ภาพท 2.2 ตาขายภาวะผน าของ Brake และ Mouton ทมา : ดดแปลงจากวโรจน สารรตนะ, 2555 : 100 www.google.co.th/search?q

ค าอธบายผน าแบบตางๆ (1) แบบมงงาน คอแบบ 9,1 ผท ามพฤตกรรมเอาแตงานเปนหลก สนใจคนนอย ผน าวางแผน

ก าหนดแนวทางปฏบต และออกค าสงใหผใตบงคบบญชาปฏบตตาม เนนผลผลต ไมสนใจสมพนธภาพของผรวมงาน

(2) แบบมงคน คอแบบ 1,9 ผน าเนนการใชมนษยสมพนธ และความพงพอใจของผตาม ไมค านงถงผลผลตขององคการ สงเสรมใหคนมความรสกเปนสวนหนงขององคการ โดยมความเชอวาถาทกคนมความสข กไมจ าเปนในการควบคม และเนนความพงพอใจและความสนกสนานในการท างาน หลกเลยงการตอตาน (3) แบบมงงานต ามงคนต า คอแบบ 1,1 ผบรหารจะสนใจคนและสนใจงานนอย ประสานงานกบผใตบงคบบญชานอย และมกมอบหมายงานใหผบงคบบญชาท าเปนสวนใหญ (4) แบบสายกลาง คอแบบ 5,5 ผบรการมงผลงานเทากนขวญและก าลงใจของผปฏบตงาน ใชระบบราชการทยดกฎและระเบยบ ผลงานไดจากการปฏบตงานตามระเบยบ โดยเนนขวญ ความพงพอใจ หลกเลยงการใชก าลงและอ านาจ

19

(5) แบบท างานเปนทม คอแบบ 9,9 ผบรหารใหความสนใจทงเรองงานและขวญก าลงใจของผใตบงคบบญชา เปาหมายขององคการและความตองการของคนท างานไมขดแยงกน เนนการท างานทมประสทธภาพ บรรยากาศในการท างานสนก เกดความไววางใจเคารพนบถอกนและกนของผบรหารและผตาม ความส าเรจของงานเกดจากความรสกยดมนในการปฏบตงาน รวมกนโดยพงพาอาศยกน ยอมรบความสามารถของแตละบคคล และสงเสรมความสรางสรรคในการท างาน 3.2.2 ภาวะผน าการเปลยนแปลง (transformational leadership) ภาวะผน าการเปลยนแปลง เปนทฤษฎภาวะผน าเชงบรณาการ มความความส าคญตามนยามท wikipedia สรปไวดงน (https://en.wikipedia.ord.wiki) “ภาวะผน าการเปลยนแปลงหมายถง รปแบบภาวะการน าทผน าท างานรวมกบผตามในการก าหนดความเปลยนแปลงทตองการจะเปน ก าหนดวสยทศนเปนทศทางการเปลยนแปลงแลวใชกระบวนการสรางแรงบนดาลใจ และบรหารการเปลยนแปลงไปพรอมๆกบสมาชกขององคการ ทมความผกพนมงมนกบการเปลยนแปลงนน ผน าแสดงความมงมนทจะเพมแรงจงใจ ขวญและตวผลงานของผตาม โดยใชกลไกตางๆ เชอมโยงอตลกษณของผตามเขากบอตลกษณโดยรวมขององคการ ผน าท าตนเปนแบบอยางเพอเพมแรงบนดาลใจ ยกระดบความสนใจตองานทาทายและกระตนใหผตามมความรสกเปนเจาของผลงาน ผน าเขาใจจดออนและจดแขงของผตาม ทจะชวยใหน าผตามใหมจดรวมไปในทางเดยวกน ทจะเพมคณภาพผลงาน” ความคดภาวะผน าการเปลยนแปลง รเรมน าเสนอโดย Jame W. Downton และตอมาไดรบการพฒนาโดยผเชยวชาญทางภาวะผน าคอ James M. Burns ซงไดสรปความคดเกยวกบผน าการเปลยนแปลงไว ดงน (Burns, 1978 : 20) “ภาวะผน าการเปลยนแปลง หมายถง กระบวนการทผน าเขาไปท างานรวมกบผตาม ดวยการยกระดบแรงจงใจและระดบจรยธรรมใหสงขน โดยมงความสนใจไปทความตองการและแรงจงใจของผตาม ดงศกยภาพของผตามออกมาใหไดมากทสด กระบวนการนเกดผลกระทบในลกษณะการสนบสนนกนและกน ท าใหทงผน าและผตามมระดบแรงจงใจและระดบจรยธรรมเพมมากขน” ตอมา Bernard M. Bass ซงเปนลกศษยของ Burns ไดพฒนาความคดภาวะผน าการเปลยนแปลงและใหความหมายของผน าการเปลยนแปลง เปนดงน (Bass, 1985 : 20) ภาวะผน าการเปลยนแปลง คอ การจงใจใหผตามปฏบตงานไดมากกวาความคาดหวง ในลกษณะส าคญ 3 ประการคอ (1) ยกระดบความมสตรคดของผตามในเรองความส าคญและเปาหมายทงเปนแบบเฉพาะและเปาหมายทเปนความคด (2) จงใจใหผตามค านงถงประโยชนขององคการมากกวาค านงถงประโยชนของตนเอง (3) ผลกดนใหผตามตระหนกถงความตองการของตนเองในระดบทสงขน

20

แบส (Bass) ไดสรปลกษณะภาวะผน าการเปลยนแปลงรวม 4 ประการ คอ (1) การใชอทธพลในอดมคต (idealized influence) หมายถงการท าตนเปนแบบอยาง ท าใหผตามยกยองชนชมและไววางใจ และพยายามเลยนแบบผน า เผชญปญหาไปพรอมกบผตาม แบงปนความส าเรจรวมกน ผน ารวมสรางวสยทศนทชดเจน ท าในสงทถกตอง โดยยดหลกจรยธรรม และหลกเลยงการใชอ านาจเพอตนเอง (2) การจงใจดวยแรงบนดาลใจ ( Inspirational Motivation) หมายถง การกระตนแรงบนดาลใจ มอบหมายสงททาทายและมคณคา จงใจดวยเปาหมายทดงดดใจ สรางความคาดหวง และสอสารความคาดหวงตอผตาม ท าใหผตามผกพนกบเปาหมาย และเราใหกระตอรอรน มความตองการบรรลเปาหมาย (3) การกระตนทางดานปญญา (intellectual stimulation) หมายถงการกระตนความคดสรางสรรค การมองปญหาดวยมมมองใหม สงเสรมใหคดหาวธการใหมในการแกปญหาใหอสระในการคด และแสดงความคดเหน และไมวจารณเมอคาดหวงจากผน า (4) ความเอาใจใสในตวบคคล (individualize consideration) หมายถง ใสใจกบความตองการ ความส าเรจและความกาวหนาของผตาม ท าหนาทสอนแนะ (coach) และเปนทปรกษา (mentor) เพอยกระดบศกยภาพของผตาม สรางโอกาสและบรรยากาศในการเรยนร สอสารแลกเปลยนกบผตามอยางตอเนอง ท างานแบบเยยมตดตาม (management by walking around)รบฟงอยางตงใจ มปฏสมพนธเปนรายบคคล มอบงานและดแลอยางใกลชด 3.3 การตดตอสอสารทางการบรหาร (managerial communication) ผบรหารและผปฏบตงานจ าเปนตองการสอความหมายถงกนเขาใจกน เพอทจะสามารถท างานรวมกนไดตรงเปาหมาย 3.3.1 ธรรมชาตของการตดตอสอสาร เปนกระบวนการทมองคประกอบ 3 ประการ ไดแก

ผสงสาร (sender) คอผสงขาวสาร (message) ทสงลงรหส (encoding) เปนภาษาหรอไมเปนภาษา

ชองทางหรอสอ (media) เปนเครองมอหรอตวน าไปสผรบ เชน การพดตอหนา พดทางโทรศพท หรอการใชเทคโนโลยสารสนเทศ

ผรบสาร (receiver) ทสามารถถอดรหส (decoding) และเขาใจสารทสงมา 3.3.2 ชองการตดตอสอสาร อาจจ าแนก 2 ลกษณะคอ ลกษณะแรก การตดตอสอในแนวตง เกดขนระหวางหนวยงานตางระดบกน มการตดตอสอสาร 2 ทาง ไดแก

การตดตอสอสารระดบสงสระดบลาง เปนการสอสารแนวปฏบตการท างาน นโยบาย กฎ ระเบยบ ขอบงคบ มาตรฐาน การปฏบตงานเปนตน

การตดตอสอสารระดบลางขนสระดบบน เปนการสอสารผานจากผปฏบตงานขนสหวหนาหรอผบรหาร สวนมากเปนความคดเหน การประชม การรองทกข การรายงาน เปนตน

21

ลกษณะทสอง การตดตอสอสารในแนวนอน เปนการสอสารระหวางหนวยงาน หรอหนวยงานเดยวกน สวนใหญตดตอสอสารดานการประสานงาน การแกปญหา การแลกเปลยน ขอมล เปนตน 3.3.3 รปแบบของการตดตอสอสาร จากลกษณะของการสอสารทงในแนวตงและแนวนอน อาจจดรปแบบการสอสารเปนแบบทางการ และแบบไมเปนทางการ แบบทเปนทางการเกดขนตามสายการบงคบบญชา หรอระหวางหนวยงาน สวนแบบไมเปนทางการ เปนการสอสารแบบมงผปฏบตงาน และเปลยนความคดเหน การสรางความสมพนธ หรอการรบขาวสารในกลมคน 3.4 การบรหารกลม (managing group) เปนหนาทการบรหารของผบรหารทจะท าองคการใหบรรลเปาหมาย การบรหารกลมเปนอกหนงหนาท ซงมธรรมชาต ประเภท บทบาท และประสทธผลของกลมทจะไดอธบายเปนล าดบไป ธรรมชาตของกลม คอ การรวมตวของบคคลตงแตสองคนขนไป ทมปฏสมพนธในการชวยเหลอเกอกลกนและกนและตางมอทธผลตอกน เพอการท างานใหบรรลเปาหมาย กลมจะท างานมประสทธผลหรอไมขนอยกบคณลกษณะของกลม วามอะไรเปนสงดงดดใจใหรวมกนเปนกลม มความรความสามารถและมปฏสมพนธตอกนอยางเหมาะสม ประเภทของกลม อาจแบงเปนสองประเภท คอกลมแบบไมเปนทางการ มกรวมกนตามความสนใจ หรอความเปนเพอนทพงพาชวยเหลอกน เพอท ากจกรรทางสงคมรวมกน และกลมแบบทางการ มกเปนกลมท างานทมเปาหมายเฉพาะ เปนการรวมตวท างานชวคราว หรอเปนกลมถาวร ซงตองการท างานรวมกนเพอการบรรลเปาหมายแตละอยางขององคการ บทบาทของกลม บทบาททส าคญคอการท างานใหบรรลเปาหมาย มบทบาทตามความรความสามารถของสมาชก เชน เปนชน า เปนผแสวงหาขอมล ผประสานงานหรอผสนบสนน เปนตน บทบาทรองลงมา คอการธ ารงรกษากลม เพอท าใหสมาชกของกลมท างานไดผล เชน การใหก าลงใจ การก าหนดมาตรฐานการท างาน การประสานความคดในกลม เปนตน แตอกบทบาทหนงคอการมงตนเอง ค านงถงความตองการของตนเอง เชนการเปนผมอทธพล ผกาวราว หรอผขดขวาง ซงไมเปนผลดตอองคการ ความมประสทธผลของกลม กลมจะท างานบรรลเปาหมายมากนอยเพยงไร ขนอยกบ ประการแรก การเกยวโยงกนภายในกลม คอความผกพนและการมแรงจงใจทจะรวมตวกนท างานเปนกลม ประการทสอง การมแบบแผนการท างานในกลมใหเปนไปในแนวทางเดยวกน เชน การมมาตรฐานผลการท างาน การก าหนดกฎเกณฑในการท างานและการอยรวมกนในกลม และประการสดทาย คอประสบการณในการท างานกลมและการรวมกนเปนกลมแบบเปนทางการ ท าใหใชความรความสามารถไดอยางคลองตวและมทศทางทแนนอน

22

4. การควบคม (controlling) การควบคมองคการ หมายถง กระบวนการตดตามตรวจสอบและประเมนผลการด าเนนงานขององคการ เพอใหการปฏบตงานเปนไปตามมาตรฐานหรอเปาหมายขององคการทก าหนดไว 4.1 กระบวนการควบคมองคการ อาจแบงเปน 4 ขนตอน ดงน 4.1.1 ก าหนดระบบยอยทจะควบคม หมายถง ระบบการด าเนนงานของงานแตละแหง ซงประกอบดวย ตวปอน กระบวนการและผลตผล 4.1.2 ระบสงทจะวดและมาตรฐานของงานทจะวด ใหมความสอดคลองกบเปาหมายขององคการ 4.1.3 วดและรวบรวมขอมลการด าเนนงานแตละงาน เปรยบเทยบกบมาตรฐานทก าหนดไว 4.1.4 วนยเพอปรบปรงแกไข 4.2 ระดบของการควบคม การควบคมเปนไปตามอ านาจหนาทของผบรหารระดบตางๆ แบงเปน 3 ระดบ คอ 4.2.1. การควบคมระดบยทธศาสตร เปนหนาทรบผดชอบของผบรหารระดบสงในการควบคมเปาหมายและแผนโดยรวม ไดแก การควบคมรายไตรมาศ รายครงป หรอรายป โดยเนนทการน าแผนไปปฏบตใหเกดผลตามเปาหมาย 4.2.2 การควบคมระดบยทธวธ เปนหนาทรบผดชอบของผบรหารระดบกลาง หรอระดบหนวยงาน ก าหนดเปนรายสปดาหหรอรายเดอน (เนนทการน าแผนไปปฏบตในแผนกงงานตางๆ การพจารณาผล การด าเนนงาน และการปรบปรง) 4.2.3 การควบคมระดบปฏบตการ เปนหนาทรบผดชอบของผบรหารระดบตน เปนการตดตามผลรายวน เนนทแผนปฏบตการ 4.3 ยทธศาสตรการควบคม โดยทวไปมยทธศาสตรการควบคม 6 ประการ คอ (วโรจน สารรตนะ, 2555 : 148) 4.3.1 การควบคมทรพยากรมนษย ไดแกการควบคมทงผบรหารและผปฏบตการ ตงแตการคดเลอกบคคลเขาด ารงต าแหนง การฝกอบรม และการพฒนาบคลากรใหมความร ทกษะ และคณลกษณะทเหมาะสมกบการท าหนาท 4.3.2 การควบคมระบบรางวล แบงเปนระบบรางวลภายนอก ไดแก เงนเดอนคาจาง ทท างานและความมนคงในการท างาน กบระบบภายใน ไดแกความพงพอใจในงาน การก ากบดแลตนเอง และการควบคมระหวางบคคล 4.3.3 การควบคมโครงสรางแบบทางการ ไดแก การจดสายบงคบบญชา การตดตอสอสาร ค าพรรณนางาน เปนตน 4.3.4 การควบคมงบประมาณ ไดแก การจดใหมระบบทยอมรบกนได และการตรวจสอบได เปนทงในเชงปองกนและเชงปรบปรงแกไข

23

4.3.5 การควบคมนโยบายและกฎ ไดแก ความชดเจนของนโยบายและกฎตางๆ ททกคนตองปฏบต 4.3.6 การควบคมเทคโนโลย ไดแก การจดใหมเครองมออปกรณทจ าเปนตอการปฏบตงานใหมประสทธภาพ 4.4 รปแบบการควบคม ลกษณะของการควบคม จ าแนกเปน 2 รปแบบ ดงน 4.4.1 การควบคมแบบราชการ เปนวธควบคมโดยใช กฎ นโยบาย การนเทศ งบประมาณ ตารางการท างาน ระบบการใหรางวล และกลไกอนๆ มาเปนตวควบคม 4.4.2 การควบคมนวตกรรม เปนวธควบคมโดยใชคานยม ความเชอ ประเพณ กลมวฒนธรรม บทสถาน การมสวนรวม และความสมพนธแบบไมเปนทางการ มาเปนตวควบคม ทฤษฎทางการบรหาร ศาสตรทกแขนงมทฤษฎเปนตวอธบายปรากฎการณตางๆ แสดงใหเหนถงความสมพนธระหวางองคประกอบหรอตวแปรทเกยวของ ศาสตรการบรหารกเชนเดยวกน มทฤษฎทมววฒนาการมาประมาณ 100 ป ทอาจแบงเปน 4 ยค คอ ทฤษฎในยคทศนะดงเดม ยคทศนะเชงพฤตกรรม ยคทศนะเชงปรมาณ และยคทศนะรวมสมย โดยจะเลอกยกตวอยางทฤษฎในแตละยค ยคละหนงหรอสองทฤษฎ ซงจะไดน าเสนอเปนล าดบตอไป

1. ทฤษฎการบรหารเชงวทยาศาสตร เปนทฤษฎในกลมทศนะดงเดม ม Frederick W. Taylor ทถอวาเปนบดาแหงการบรหารเชงวทยาศาสตร เขาไดเสนอหลกการออกแบบงานและการจดสงจงใจ รวม 4 ประการคอ 1.1 ใชวธการเชงวทยาศาสตรก าหนดวธการท างานทดทสด (one best way) เพอทดแทนวธการทคนงานเคยท ากนมาแบบลองผดลองถก 1.2 มการวางแผนเพอทดแทนการปลอยใหคนงานเลอกวธการของตนเอง 1.3 การคดเลอกคนงานทมความสามารถ แลวใหการฝกอบรมและพฒนาใหมการท างานรวมกน 1.4 ใชหลกการแบงงานกนท าระหวางผบรหารและคนงาน เพอใหแตละฝายท าหนาทไดอยางเหมาะสมทสด (วโรจน สารรตนะ, 2555 : 14) ส าหรบการจดระบบสงจงใจ Taylor มความเหนวาเงนเปนปจจยจงใจทส าคญ การก าหนดคาตอบแทนจงตองจดเปนพเศษเพมขน ส าหรบคนทท างานเกนมาตรฐาน

2. ทฤษฎการบรหารแบบราชการ เปนทฤษฎในกลมทศนะดงเดม เชนเดยวกบทฤษฎแรก Max Weber นกสงคมวทยาชาวเยอรมน เปนผน าเสนอแนวคดทแสดงใหเหนถงความจ าเปนในการจดองคการเชงเหตผล โดยมลกษณะส าคญ 7 ประการ คอ 2.1 หลกการมกฎระเบยบและขอบงคบ เพอควบคมการตดสนใจ 2.2 หลกความไมเปนสวนตว ผบรหารตองอยภายใตกฎระเบยบและขอบงคบเพอใหปลอดจากการกระท าตามอ าเภอใจ

24

2.3 หลกการแบงงานกนท าตามความถนดหรอความช านาญเฉพาะทาง 2.4 หลกการมโครงสรางสายบงคบบญชา 2.5 หลกการเปนอาชพทมนคง 2.6 หลกการมอ านาจหนาทในการตดสนใจโดยมกฎระเบยบขอบงคบเปนตวรองรบ 2.7 หลกความเปนเหตผลในกระบวนการตดสนใจ เพอบรรลจดหมาย (วโรจน สาระรตนะ, 2555 : 17) 3. ทฤษฎการบรหารเชงพฤตกรรม จากทฤษฎบรหารเชงวทยาศาสตร ผบรหารมงทจะหาวธการทดทสด เพอสรางประสทธภาพการท างาน และมองวาคนงานมแรงขบจากภายนอก เปนดานหลกในการท างาน แตทฤษฎเชงพฤตกรรมมมมมองวา ยงมแรงขบจากภายใน เปนปจจยส าคญในการท างานดวย ท าใหมทฤษฎอธบายเกยวกบธรรมชาตของมนษย ในเชงพฤตกรรมหรอมนษยสมพนธ ซงจะไดกลาวถงสองทฤษฎ ดงน 3.1 ทฤษฎล าดบขนความตองการของมาสโลว (Maslow) อบราฮม เอช.มาสโลว ไดเสนอล าดบขนความตองการของมาสโลว (Maslow’s hierarchy of needs) เปนทฤษฎทางจตวทยาเมอป 1943 ล าดบขนตามความตองการมกฎน าเสนอโดยรปประมดคอความตองการมากทสด และเปนพนฐานทสดจะอยขางลาง และความตองการประสบความส าเรจดวยตนเอง จะอยบนสดดงภาพท 2.3

ภาพท 2.3 ความตองการตามล าดบขนของมาสโลว ทมา : ปรบปรงจากวโรจน สารรตนะ, 2555 : 84

Self-actuaization

Esteem

Love/Beloging

Safety

Physiological

25

ความตองการตามล าดบขนของมาสโลว แบงเปน 5 ขน ดงน 1) ความตองการดานรายกาย (physiological needs) ไดแก ความตองการพนฐานในสงทจ าเปนส าหรบมนษย ไดแก อาหาร น า อากาศ ความตองการพกผอนหลบนอน ความตองทางเพศ เปนตน 2) ความตองการความปลอดภย (safety needs) เมอมนษยสามารถตอบสนองความตองการไดแลว กจะเพมความตองการในระดบสงขนไป คอ ความตองการความปลอดภยในชวต และทรพยสน ความตองการความมนคงในชวตการท างาน เปนตน 3) ความตอการทางสงคม หรอความตองการไดรบความรกและความเปนเจาของ (love/ belonging) ไดแกความตองการเปนสวนหนงของสงคม ความตองการใหและไดรบความรก ความตองการไดรบความชนชมจากผอน เปนตน 4) ความตองการไดรบการยกยอง (esteem needs) เปนความตองการไดรบการยกยองนบถอและสภานะทางสงคม ความตองการมความรความสามารถ เปนตน 5) ความตองการส าเรจในชวต (self-actualization) เปนความตองการสงสด เปนความตองการทอะไรทบคคลเปนไดเขาตองเปน ความตองการทจะประสบความส าเรจดวยตนเองเปนความปรารถนาทจะเปนทกๆอยางทเขาจะเปนได ความคดหลกของทฤษฎมาสโลว คอ คนมความตองการและความตองการงานจะไมสนสด เมอความตองการอยางหนงไดรบการตอบสนอง สงนนจะไมเปนสงจงใจอกตอไป และความตองการเรยงตามล าดบจากความตองการพนฐานจนถงความตองการสงสด ตามล าดบจากขน 1 ถง 5 ทกลาวมาแลว 3.2 ทฤษฎ X และทฤษฎ Y ของ Douglas McGregor Douglas McGregor เปนนกบรหารอตสาหกรรมมชวตอยในชวงป 1906-1964เขาไดเสนอทฤษฎ X หรอทฤษฎ Y โดยมสมมมตฐานเกยวกบทศนะของผบรหารทมคนงาน ใหผบรหารมทศนะแบบใดแบบหนงจะสงผลตอพฤตกรรมของผบรหารทสอดคลองกบทศนะนนๆ ดวย ทฤษฎ X มสมมตฐานวา 1) คนทวไปไมชอบท างาน พยายามหลกเลยงงาน 2) คนสวนใหญตองการใหบงคบ ควบคมหรอขเขญ เพอใหท างานบรรลเปาหมายขององคการ 3) คนทวไปชอบหลบหลกความรบผดชอบ ไมมความทะเยอทะยาน แตชอบหาความมนคง ทฤษฎ Y มสมมตฐานวา

1) คนสวนใหญมไดชอบงานโดยสนดาน แตใชความพยายามท างานทงทางรางกายและจตใจเปนไปโดยธรรมชาต เสมอนการเลนหรอพกผอน

26

2) คนจะชน าตนเองหรอควบคมตนเองใหบรรลเปาหมายทตนผกพน การควบคมหรอขเขญจากภายนอก มไดเปนวธการเดยวทจะท าใหบรรลเปาหมายได 3) ความผกพนกบเปาหมายขนอยกบรางวลทจะควบคไปดวย กบความส าเรจของเขาดวย โดยเฉพาะรางวลทตอบสนองความตองการระดบสง 4) ภายใตสภาวะทเหมาะสม คนทวไปจะเรยนรไมเฉพาะการยอมรบในความรบผดชอบเทานน แตยงจะแสวงหาความรบผดชอบอกดวย 5) คนแตละคนสามารถจะแสดงความรเรมสรางสรรคสงใหมๆไดเตมท เพอแกปญหาองคการ 6) ศกยภาพดานสตปญญาของคนสวนใหญยงมไดก าหนดมาใชอยางเตมท (วโรจน สาระรตนะ, 2555 : 21) 4. ทฤษฎการบรหารทศนะเชงปรมาณ การบรหารเชงปรมาณ เปนการบรหารทใชตวแบบทางคณตศาสตร สถตและขอมลสารสนเทศ มาใชประกอบการตดสนใจทางการบรหารและการปฏบตงานขององคการ มหลกการบรหารทส าคญ คอ การบรหารศาสตร (management science) การบรหารปฏบตการ (operational management) และระบบสารสนเทศเพอการบรหาร (management information system) แตละหลกการมรายละเอยดมาก และมความยากในระดบหนง เกยวกบการใชโมเดลทางคณตศาสตร รวมทงมเทคนคและกระบวนการเฉพาะ เหมาะส าหรบรายวชาในระดบสงขนไป จงไมน ามาอธบายรายละเอยดในทน 5. ทฤษฎการบรหารรวมสมย มทฤษฎการบรหารรวมสมยหลายทฤษฎ ไดแกทฤษฎเชงระบบ ทฤษฎการบรหารตามสถานการณ การบรหารคณภาพโดยรวม และการบรหารโดยเนนวตถประสงค ผเขยนเลอกทฤษฎเชงระบบและการบรหารคณภาพทวทงองคการมาน าเสนอ ดวยเหตผลทวา เปนทฤษฎทมทศนะใน เชงองครวม (holistic) สามารถน าไปใชไดอยางกวางขวาง 5.1 ทฤษฎเชงระบบ (system theory) แนวคดและทฤษฎระบบพฒนาโดยนกชววทยา Ludwig van Beethoven ชาวออสเตรย เปนลกษณะของทฤษฎระบบทวไป (general theory system) โดยสงเกตปรากฎการณตางๆบนโลกน เกดขนอยางมความซบซอนสมพนธกนในลกษณะเดยวกน เรยกวาความเปนระบบ เมอน ามาประยกตใชกบองคการ จงสรปเปนความคดวา องคการหนงๆ สามารถมองเปนระบบหนงได โดยระบบหนงๆ หมายถง ชดขององคประกอบทสมพนธกนอยางเปนเอกภาพ ทมงสเปาหมายองคการรวมกน ดงน 5.1.1 ปจจยปอนเขา (inputs) คอทรพยากรตางๆ ทจ าเปนตอการผลตสนคาหรอใหบรการ 5.1.2 กระบวนการเปลยนแปลง (transformation process) โดยการใชศกยภาพทางการบรหารและเทคโนโลยขององคการ เพอเปลยนปจจยปอนเขาเปนผลผลต 5.1.3 ผลผลต (outputs) ประกอบดวย ตวผลผลต การใหบรการหรอผลลพธอนๆ และ

27

5.1.4 ขอมลยอนกลบ (feedback) เกยวกบผลลทธและสถานะขององคการ ทเกยวของกบสงแวดลอมดงภาพท 2.4

ภาพท 2.4 หลกการบรหารตามทฤษฎเชงระบบ ทมา : วโรจน สารรตนะ, 2555 : 24 ระบบแบงเปน 2 อยาง คอระบบเปดและระบบปด (open and closed system) ความเปนระบบเปดหรอเปนระบบปด ขนอยกบระดบของการด ารงอยหรอเปนอย วามลกษณะใดมากกวาใน 9 ลกษณะขางลางน หากระบบใดมลกษณะดงกลาวมาก กจะเปนระบบเปดมาก และหากมนอยกจะเปนระบบเปดนอย (หรอมความเปนระบบปดมาก) ลกษณะดงกลาว คอ (Massie and Douglas, 1981 อางถงใน วโรจน สารรตนะ, 2555 : 25) 1) มระบบปอนเขามาจากภายนอก ระบบเปดไมมความเพยงพอในตนเอง แตจะไดรบสงกระตน ขอมลขาวสารและพลงงานจากภายนอก 2) มกระบวนการเปลยนแปลง มการปฏบตงานและกอใหเกดผลผลต 3) มผลผลต (output) เปนผลผลตหรอบรการอนๆสภายนอก 4) มวงจรตอเนองของปจจยปอนเขา กระบวนการและผลตผล 5) มการตอตานแนวโนมสความเสอม ทกระบบมแนวโนมทจะเสอมลง แตระบบเปดจะพยายามแสวงหาวธการหรอพลงงาน เพอตอตานหรอชะลอความเสอม 6) มขอมลยอนกลบ เพอตวมใหเบยงเบนจากเปาหมาย 7) มแนวโนมสความสมดล เมอเกดสภาวะรวมไมสมดลขน 8) มแนวโนมสความสลบซบซอนมากขน มความเฉพาะทางมากขน และมองคประกอบหลากหลายมากกวาน 9) มหลายเสนทางทจะท าใหบรรลจดหมายได และระบบเปดจะหาเสนทางเลอกทหลากหลาย

28

ความคดเกยวกบระบบเปด จะสรางมโนทศนผบรหารในการบรหารจดการใหบรรลเปาหมายขององคการและคอการพฒนาอยางตอเนอง 5.2 การบรหารคณภาพทวไปทงองคการ (Total Quality Management) การบรหารคณภาพทวทงองคการ หรอเรยกสนๆวา TQM มตนความคดมาจากประเทศสหรฐอเมรกา แตไดน าไปใชในประเทศญปน มความส าเรจทเปนแบบยางใหทวโลก TQM หมายถง ระบบบรหารทพนกงานทกระดบ (สงสดถงต าสด) ในทกฝายทกแผนก ในทกขนตอนการผลต ด าเนนการปรบปรงคณภาพสนคาและบรการและมาตรฐานการท า งานอยางตอเนอง โดยใชวธคดและวธการอยางเปนระบบ (PDCA, เชงสถต , เครองมอควบคมคณภาพ ควบคกบการสงเสรมการศกษาหาความรและพฒนาจตส านกตอคณภาพตลอดจนการวจยพฒนาเทคโนโลยทใชอยตลอดเวลา) โดยมวตถประสงค เพอสรางความพงพอใจใหแกลกคา พนกงานของบรษทและสงคม ใหเปนไปในทศทางทก าหนดไว ในยทธศาสตร และด าเนนธรกจเพอมงบรรลวสยทศนขององคการทสอดคลองกบภาวะแวดลอมทเปลยนแปลงตลอดเวลา (วระพงศ ลอประสทธกล , 2541 :126) แนวคดส าคญของการบรหารคณภาพทวทงองคการ มาจากนกคดนกบรหารคณภาพหลายทานในสหรฐอเมรกา โดยเฉพาะแนวคด 14 ประเดนของ W. Edwards Deming ซงน าแนวคดไปเผยแพรในญปน ดง วรพจน ลอประสทธสกล. (2541 : 105) ไดปรบปรงใหเปนแนวปฏบตมากขน ดงน

1) สรางความพงพอใจใหลกคา 2) มจรยธรรมและความรบผดชอบตอสงคม 3) ใหการศกษาและพฒนาบคลากรตลอดเวลา 4) ทกคนในองคการมสวนรวมในการสรางคณภาพ 5) ใหความส าคญแกกระบวนการท างาน 6) ใชแนวคด “กระบวนถดไปคอลกคา” 7) บรหารดวยขอมลจรง ของจรงในสถานการณทจรง 8) แกปญหาทสาเหต เนนปองกนการเกดปญหาซ า 9) ใชกรรมวธทางสถตในการตดสนใจ 10) ใชหลกคดพาเรโต (The Pareto principle) 11) ด าเนนการบรหารแบบ (PDCA : plan do check act) 12) สรางระบบมาตรฐานการปรบปรงอยางตอเนอง

ทง 12 ประการ เรยกไดวาเปนวฒนธรรมองคการของ TQM ส าหรบวธการด าเนนการบรหารแบบ PDCA อธบายดงตอไปน

29

วธการ PDCA หรอเรยกกนทวไปวาวงจร PDCA เปนกระบวนการปรบปรงงานอยางตอเนอง บางครงกเรยกวงจรเดมง เพอใหเกยรตกบ W.Edwards Deming ปรมาจารยดานการบรหารคณภาพ ทน าแนวคดจากสหรฐอเมรกามาปฏบตใชใหเกดผลจรงในประเทศญปน ความจรงวงจร PDCA ผเปนตนคดคอ Walter A.Shewhart วงจร PDCA หมายถง

P (plan) หมายถงการรวมมอกนออกแบบและวางแผน D (do) หมายถง การรวมมอกนปฏบตงานตามแผน C (check) หมายถง การรวมมอกนตรวจสอบผลการปฏบตงาน A (act) หมายถง การรวมมอกนปรบปรงานใหดขน ซงสามารถเขยนเปนวงจรทมการพฒนาอยางตอเนองไดดงน

ภาพท 2.6 การบรหารคณภาพคอการหมนวงจร PDCA ทมา : ปรบปรงจากวรพจน ลอประสทธกล, 2541 : 212 บทสรป การบรหารจดการหมายถงกระบวนการทเปนหนาททางการบรหารประกอบดวยการวางแผน การจดองคการ และการควบคม บคลากรและทรพยากรทางการบรหาร ด าเนนงานใหบรรลเปาหมายขององคการอยางมประสทธภาพและประสทธผล ผบรหารตองเปนผทมความรความสามารถและทกษะทางการบรหารรวมสามทกษะ คอ ทกษะเชงเทคนค ทกษะเชงมนษย และทกษะเชงมโนทศน หนาทการวางแผน ประกอบดวย การก าหนดวสยทศน พนธกจ เปาหมาย แผนยทธศาสตร แผนปฏบตการ ถาเปนแผนยทธศาสตรเปนการวางแผน 4-15 ป มองคประกอบของวสยทศน พนธกจเปาหมาย ประเดนทางยทธศาสตร กลยทธ มาตรการและตวชวด สวนแผนปฏบตการทตองใหสอดคลองกบแผนยทธศาสตร มรายละเอยดเพมขน คอ นโยบาย ตวชวด แผนงาน โครงการและกจกรรม

30

หนาทการจดองคการ หมายถง การด าเนนงานในสประการ คอ การออกแบบงานไดแก การท างานงายขน การหมนเวยนในงาน การเพมเนองานและเพมคณคางาน ประเภททสองคอการจดแผนกงาน โดยจดตามหนาทตามสวนงาน จดแบบผสมและจดแบบเมตรกซ ประเภททสาม คอกลไกการประสานงานในแนวตง เพอเชอมโยงกจกรรมของผบรหารระดบสงเขากบผบรหารระดบกลางและระดบลาง และประเภททสกลไกการประสานงานในแนวนอนเพอเชอมโยงระหวางแผนกงานตางๆ ในระดบเดยวกนรวมทงการจดองคการดานการบรหารทรพยากรมนษย ทประกอบดวยกระบวนการส าคญ 5 อยาง คอการวางแผนทรพยากรมนษย การจดคนเขาท างาน การพฒนาและประเมน การบ าเหนจ-ตอบแทน และการธ ารงรกษาบคลากรใหมประสทธผล หนาทการน าหมายถง ความยายามของผน าทจะใชอทธพลตอผอนในลกษณะสประการคอการจงใจ ภาวะผน า การตดตอสอสารทางการบรหาร และการบรหารงานกลม ส าหรบการจงใจไดน าเสนอทฤษฎความตองการส าเรจของ Mcclelland และทฤษฎการก าหนดจดหมายของ E.A.Locke และ G.P.Latham สวนภาวะผน า ชวดแนวคดทางการบรหารและแนวคดภาวะผน า น าเสนอทฤษฎภาวะผน าสองทฤษฎ คอ ทฤษฎตาขายภาวะผน าของ R.R.Brake และ J.S.Mouton และทฤษฎภาวะผน าการเปลยนแปลงของ C.M.Bass ไดชใหเหนวาแนวคดภาวะผน ามความส าคญมากขนเรอยๆ ในสถานการณปจจบน มค ากลาวของปรมาจารยดานภาวะผน า วาท าในสงทถกตอง ส าหรบการตดตอสอสารทางการบรหารมหนาทสอสารในแนวตง คอสอสารจากระดบสงลงระดบลาง และการสอสารจากระดบลางขนสระดบบน และหนาทการสอสารในแนวนอน สวนการบรหารงานกลม เปนการบรหารตามประเภทของกลมบทบาทของกลม และความมประสทธผลของกลม หนาทควบคม หมายถง การตดตามตรวจสอบและประเมนผลขององคการ โดยการก าหนดกระบวนการควบคม ระดบการควบคมและยทธศาสตรการควบคมและรปแบบการควบคม ทฤษฎทางการบรหาร เปนค าอธบายปรากฎการณตางๆทแสดงใหเหนความสมพนธระหวางองคประกอบหรอตวแปรทเกยวของในทางการบรหาร ซงมววฒนาการมาประมาณ 100 ป แบงเปน สยค และไดน าเสนอทฤษฎในยคทศนะดงเดม 2 ทฤษฎ คอทฤษฎการบรหารเชงวทยาศาสตร ทฤษฎการบรหารแบบราชการ ทฤษฎในยคเชงพฤตกรรม ไดน าเสนอ 2 ทฤษฎคอ ทฤษฎล าดบขนความตองการของมาสโลว และทฤษฎ X ทฤษฎ Y ของ Douglas McGregor ทฤษฎบรหารยคทศนะ เชงปรมาณ ซงใชตวแบบทางคณตศาสตรสถคและขอมลสารสนเทศทมความยาก จงไมมการน าเสนอ และสดทาย ทฤษฎการบรหารรวมสมย ไดน าเสนอเพยง 2 ทฤษฎ คอทฤษฎเชงระบบและการบรหารคณภาพทวทงองคการ (TQM) ส าหรบสองทฤษฎหลงน เปนระบบคดท ยงทนสมย คอการคดกระบวนการทางระบบ และการบรหารเชงคณภาพ ทใชวธการ PDCA (plan, do, check, act) ซงใชกนแพรหลาย

31

หนงสออางอง

วโรจน สารรตนะ. (2555). แนวคด ทฤษฎ และประเดนเพอการบรหารทางการศกษา. กรงเทพฯ : ทพยวสทธ. วรพจน ลอประสทธสกล. (2541). TQM Living Handbook. กรงเทพฯ : ซพอาร แอนด ทควเอม คอนซลแทนด. สงวน นตยารมภพงศ และสทธลกษณ สมตะสร (บรรณาธการ). (2543). ผน าไมใชทกคนทมต าแหนง จะเปนได. กรงเทพฯ : มตชน. Bass,B.M. (1985). Leadership and Performance Beyond Expectation. New York : The Free Press. Burns, T.M. (1978). Leadership. New York : Harper and Row. Holt,J.M. (1993). Management : Principles and Practices. New lersey : Prentice Hall. Jones,G.R. and George, J.M.(2014). Contemporary Management. Singapore : Me Graw Hill Education. Liu, Lan.(2010). Conversations on Leadership : Wisdom from Global Management Gurus. Singapore : John wiley & sons (Asia). Wikipedia. (2016). Transformational Leadership” Available from https://en. wikipedia . org>wiki>.