บทท 14 เทคโนโลยการเกษตรสมยใหม

ปจจบนเทคโนโลยการเกษตรกาวหนาไปมาก เกษตรกรรนใหมจะตองตดตามเทคโนโลย สมยใหมใหทน มฉะนนจะลาหลงผ อน ไมสามารถแขงขนได เนองจากเทคโนโลยเหลาน สามารถชวยลดตนทนการผลตในดานใดดานหนงได หรออาจชวยใหประสทธภาพกระบวนการผลตดขน ผลผลตไดคณภาพตามทตองการ สงผลใหไดราคาดขน หรอเทคโนโลยอาจท าใหผลผลตทไดมปรมาณมากขน เปนตน เทคโนโลยทางดานการเกษตรทน ามาใชกบการท าฟารมในยคสมยใหมน มมากมายหลายดาน เนองจากมทงเทคโนโลยทใชในการปลกพช และเทคโนโลยทใชในการเลยงสตวในฟารม รวมถงเทคโนโลยทใชในการประมง ดงจะไดกลาวถงตอไป เทคโนโลยปศสตว การเลยงสตวขนาดเลก ไดแก หม ไก และเปด เปนกจกรรมการเกษตรทมอตราการขยายตวสงมากเมอเทยบกบการขยายตวของการผลตสนคาเกษตรประเภทตาง ๆ กจการการเลยงสตวขนาดเลกในปจจบนกระจายอยทกภาคของประเทศและประกอบดวยเกษตรกรทกขนาด ตงแตเกษตรกรรายเลกไปจนถงกจการเกษตรกรขนาดใหญ นอกจากนนกจการเลยงสตวขนาดเลกยงมผประกอบการขนาดใหญทด าเนนกจการในลกษณะครบวงจรตงแตกจการอาหารสตวไปจนถงกจการแปรรปเปนจ านวนมาก ววฒนาการใชเทคโนโลยเพอการเลยงสตวขนาดเลกไดมการพฒนาขนตามล าดบ เรมตงแตการปรบปรงพนธ การจดการดานอาหารสตว และเทคนคการเลยงสตว นอกจากนนเนองจากพนธสตวขนาดเลกเหลานมทมาจากตางประเทศการปรบปรงประสทธภาพการเลยงจงเนนหลกไปทเทคโนโลยในการปรบและควบคมอณหภมและสงแวดลอมใหมสภาพทเหมาะสมกบสถานการณในประเทศไทย เทคโนโลยทส าคญทสดและไดรบความนยมเพมขนอยางตอเนอง ไดแก การจดการโรงเรอนใหเปนระบบปดทมระบบควบคมอณหภม (Evaporative Cooling System) หรอทเรยกวา ระบบอแวป ซงนยมใชส าหรบหมและไก และระบบดงกลาวนยงมศกยภาพเพยงพอทจะน าไปดดแปลงใชในกจการเลยงสตวอน ๆ เชน เปด และไหม ไดอกดวย นอกจากเทคโนโลยในการควบคมอณหภมดงกลาวแลว มลภาวะทเกดจากการเลยงสตวโดยเฉพาะกลนและความสกปรกอน ๆ กไดมการใชเทคโนโลยกาซชวภาพเขาชวยอยางไดผล โดยเทคโนโลยดงกลาวนนอกจากจะเปนการแกปญหาของมลภาวะแลว ยงใหผลพลอยไดในรป

444

พลงงานซงท าใหสามารถประหยดตนทนในดานพลงงานอกดวย ดงนนกจกรรมการเลยงสตวเลกของเกษตรกรกาวหนาจ านวนหนงเรมอาศยเทคโนโลยทง 2 นควบคกนไป ท าใหสามารถเพมประสทธภาพ ประหยดตนทน และลดปญหาสงแวดลอมไปพรอม ๆ กน

ภาพรวมการผลตการตลาดปศสตว ประเภทสนคาปศสตวทมการเตบโตอยางนาสนใจ ไดแก ไกเนอ หม และเปดเนอ โดยเฉพาะไกเนอซงในชวงป 2543-2545 ถอวาเปนยคทองของผ เลยงไกเนอ เนองจากปจจยภายนอกทเอออ านวย ไดแก การเกดโรคระบาดววบาในยโรปและโรคไขหวดนกในประเทศฮองกง ประกอบกบผ เลยงไกเนอของไทยไดมการพฒนามาตรฐานการผลตจนไดรบการยอมรบมาตรฐานจากหลายประเทศ ในป 2544 การผลตไกเนอในประเทศมจ านวน 952.40 ลานตว เพมขนจากป 2543 รอยละ 6.9 การสงออกไกเนอโดยรวมทงในรปของไกสดแชเยน แชแขง และไกแปรรปมปรมาณ 380,000 ตน มลคา 35,000 ลานบาท แยกเปนไกสด 23,935 ลานบาท และไกแปรรป 11,546 ลานบาท เทยบกบปรมาณสงออก 310,211 ตน มลคา 24,437 ลานบาท ในป 2543 คดเปนมลคาเพม 43.2% การสงออกไกเนอในรปของไกแปรรปมการเตบโตเรวกวาไกสดแชเยนแชแขง ทางดานเปดกมการขยายตวอยางนาสงเกต ประเทศไทยมฟารมเลยงเปด 1,978 ฟารม เลยงเปดจ านวน 6.3 ลานตว การเลยงเปดเนอทมการขยายตวเพมขนเพอปอนตลาดสงออกเนองจากตลาดในประเทศมความตองการคอนขางจ ากด การสงออกเปดเนอมการขยายตวสง กลาวคอในป 2544 เปดสดแชเยนแชแขงมมลคาสงออก 1,640 ลานบาท เพมขนจากป 2543 ถง 54.5% และการสงออกในรปผลตภณฑเปดเนอมแนวโนมทจะขยายตวจาก 4,641 ลานบาทในป 2543 มาเปนประมาณกวา 5,000 ลานบาท ตลาดสงออกเปดเนอทส าคญ ไดแก ญป น EU และเกาหลใต ในสวนของหมสวนใหญเปนการผลตเพอบรโภคในประเทศ โดยการบรโภคหมตอหวของคนไทยยงมอตราต าเมอเทยบกบประเทศอน คอ เฉลย 12 กโลกรมตอคนตอป เทยบกบชาวฮองกงซงบรโภค 44 กโลกรมตอคนตอป และชาวสหรฐอเมรกาซงบรโภค 30 กโลกรมตอคนตอป อยางไรกตาม การผลตหมมจ านวน 8.6 ลานตว แยกเปนฟารมขนาดใหญ (จ านวนหมขน 5,000 ตวขนไป) กวารอยละ 34 ฟารมขนาดกลาง (จ านวนหมขน 500-4,999 ตว) กวารอยละ 46 และฟารมขนาดเลก (จ านวนหมขนนอยกวา 500 ตว) รอยละ 20 การสงออกหมมมลคาไมมากนกคอ มการสงออกในรปของหมแชเยนแชแขง 842.8 ลานบาทในป 2544 ไปยงประเทศฮองกงและญป น และมแนวโนมทจะเปดตลาดเนอหมสดแชแขงไปประเทศบรไน และสงออกผลตภณฑหมแปรรปไปหลายประเทศ เชน สหรฐอเมรกา สงคโปร ฟลปปนส ศรลงกา และกมพชา เปนตน

445

เทคโนโลยโรงเรอนปด

ความจ าเปนของเทคโนโลยโรงเรอนปด (Evaporative Cooling System) การเลยงสตวเพอการคาในประเทศไทยมการน าเขาพอพนธแมพนธสตวจากตางประเทศในแถบทมอากาศหนาว เมอเขามาอยในประเทศไทยซงมสภาพอากาศรอนขน สตวเหลานนจะไมสามารถแสดงออกทางพนธกรรมไดเตมท ท าใหผลผลตทไดอยในเกณฑต า โรงเรอนเลยงสตวแบบเดมเปนโรงเรอนแบบเปด อากาศภายในมการเปลยนแปลงตลอดเวลา ในชวงอากาศรอนอบอาวมาก ๆ จะท าใหสตวหอบและดงเอาพลงงานจากอาหารสวนหนงมาใชในการปรบตว จงท าใหการเจรญเตบโตและผลผลตไมดเทาทควร ผ เ ลยงสตวจงตองพยายามหาทางปรบปรงสภาพแวดลอมใหใกลเคยงกบพนทซงสตวเหลานนไดรบการปรบปรงพนธมา ทงนเพอใหสตวมความเปนอยสบายขน ท าใหประสทธภาพการผลตดขนดวยการเลยงสตวในโรงเรอนปดทมการควบคมสภาพแวดลอมภายในใหเหมาะสมกบการเลยงสตว ไดแก อณหภมความชน และการระบายอากาศ เทคโนโลยส าหรบควบคมอณหภมทส าคญ ไดแก เทคโนโลยโรงเรอนปดหรอทเรยกกนทว ๆ ไปวาระบบอแวป

การพฒนาเทคโนโลย การเลยงสตวในโรงเรอนปดมการใชกนแพรหลายในปลายประเทศ เชน อสราเอล สเปน เมกซโก ไตหวน และสหรฐอเมรกา สวนในประเทศไทยสวนใหญจะน ามาใชกบโรงเรอนพอพนธหมซงนยมใชวธผสมเทยม แตมแนวโนมทจะใชกบฟารมหมขน ไกเนอ ไกไข และเปดเนอมากขน หลกการท างานของระบบอแวปคอการท าใหอากาศผานน าหรอไอน าทมอณหภมต า อากาศทผานเขามาจะคายความรอนใหน าท าใหอณหภมลดลง องคประกอบทส าคญคอ

1. โรงเรอนปด เปนอากาศปดทบกนผนงทง 4 ดาน มฉนวนกนการแผรงสความรอน จากหลงคา

2. แผนรงผงหรอแผนท าความเยน (cooling pad) ท าจากวสดหลายชนด เชน กระดาษ วสดใยแกว อฐมอญ หรออฐบลอก เปนตน

3. ปมน าเพอสงน าหลอเลยงแผนรงผง 4. ชดควบคมอณหภมและระบบไฟฟา 5. มานเปนตวกนความรอนจากภายนอกวสดทใชเปนพลาสตกหนาหรอพอลอทน

446

รปภาพท 45 แสดงการเลยงไกแบบโรงเรอนปด ทมา: (โฆสต ปนเปยมรษฏ, 2548, หนา 85)

ขณะนมบรษทเอกชนและเกษตรกรไดปรบปรงดดแปลงทงโรงเรอนและระบบอแวป

โดยเฉพาะในสวนของแผนท าความเยนเพอลดตนทนการกอสรางและใหเหมาะสมตอสภาพแวดลอมของแตละราย

ประโยชนของเทคโนโลยอแวป 1. ประชากรสตวหนาแนนขนตอหนวยพนทเนองจากอณหภมลดต ากวาภายนอก 2. อตราการตายของสตวลดลง 3. คณภาพน าเชอของพอพนธหมดขน 4. อตราการเตบโตของสตวเพมขน เชน การเลยงไกเนอในโรงเรอนเปดใหไดน าหนก 2

กโลกรม ตองใชเวลา 48-50 วน ในระบบโรงเรอนปดใชเวลา 42 วน 5. อตราแลกเนอ (Feed Conversion Rate ; FCR) ดขน

447

สถานภาพในปจจบน ในประเทศไทยเทคโนโลยอแวปไดรบความสนใจจากผ เลยงหมเปนอยางมาก โดยจะน ามาใชกบโรงเรอนพอพนธแมพนธทจะใชวธผสมเทยม นอกจากนนยงน ามาใชกบการเลยงหมขน สวนในไกเนอและไกไขกไดรบความนยมเชนเดยวกน ในดานการกอสรางและตดตงโรงเรอนพรอมระบบอแวป ปจจบนมบรษทเอกชนทงไทยและตางประเทศเปนผ รบด าเนนการ ขณะเดยวกนกมเกษตรกรกาวหนาไดท าการดดแปลงและปรบปรงเพอลดคาใชจายในการตดตงดวย

เทคโนโลยกาซชวภาพ

ความจ าเปนของเทคโนโลยกาซชวภาพ การเลยงหมเพอการคามแนวโนมเพมมากขน ปจจบนนในประเทศไทยมการเลยงหมมากกวา 8.6 ลานตว กอใหเกดปญหาสงแวดลมในเรองของกลน แมลงวน น าเสย และอน ๆ ทเกดจากฟารมหมมากขนเปนเงาตามตว จนกระทงในหลายพนทผ เลยงหมเกดปญหาความขดแยงกบชมชน นอกจากปญหากบชมชนแลว กตกาการคาสากลทก าหนดระเบยบกดกนสนคาทการผลตท าลายสงแวดลอม รวมทง พ .ร.บ. สงแวดลอมของไทยไดสรางแรงกดดนใหผ เลยงหมจะตองหาวธการแกไขปญหาสงแวดลอมทเกดจากการเลยงหม การพฒนาเทคโนโลย เทคโนโลยกาซชวภาพไดรบความสนใจทจะน ามาใชแกปญหาของเสยจากฟารมหม เพราะเปนการแกปญหาสงแวดลอมดวยชววธและยงมผลพลอยไดคอ กาซชวภาพ วธการไดแก การอาศยหลกการยอยสลายของเสยโดยวธชวภาพโดยสรางมลภาวะใหแบคทเรยทมอยในธรรมชาตยอยสลายอนทรยทมอยในน าเสยในสภาพไรออกซเจน (anaerobic digestion) ผลทไดจากการหมกยอยคอ สวนผสมของกาซชวภาพทตดไฟได สามารถน าไปทดแทน LPG หรอใชน าเอาประสบการณของประเทศเยอรมนและจนมาทดสอบดดแปลงใหเหมาะสมกบสภาพแวดลอมของประเทศไทย

การทดสอบและการพฒนา หนวยบรการกาซชวภาพ แหงสถาบนวจยและพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยเชยงใหม ไดด าเนนโครงการผลตกาซชวภาพไทย -เยอรมน เพอออกแบบและพฒนาเทคโนโลยกาซชวภาพส าหรบฟารมเลยงสตวขนาดตาง ๆ โดยระบบกาซชวภาพแยกไดเปน 3 ขนตอนคอ

448

ขนตอนท 1 เปนการยอยสลายสารอนทรยในบอหมก และแยกของเสยสวนขนและสวนใสออกจากกน โดยของเสยสวนขนจะหมกอยในบอน 20-30 วน จนอยในสภาวะทเสถยร (Stabilized) แลวผานสลานกรองของแขงเพอแยกของเสยสวนขนทผานการหมกยอยแลวไปใชเปนป ยอนทรยตอไป ส าหรบของเสยสวนใสซงมปรมาณ 80-90% ของของเสยทงหมดจะไหลผานไปสบอหมกในขนตอนท 2 ขนตอนท 2 สารอนทรยสวนใหญในน าเสยอยในรปของสารละลาย จะถกยอยสลายในบอหมกน และกลายเปนกาซชวภาพในทสด กาซชวภาพตดไฟไดมแกสมเทน (Methane) เปนองคประกอบหลกอยประมาณ 70% สามารถน าไปใชเปนพลงงานในการใหความรอนหรอเดนเครองยนตผลตไฟฟาได น าทผานกระบวนการบ าบดนสามารถลดคาความสกปรกของสารอนทรยทปนเปอนอยในน าเสยไดประมาณรอยละ 95 ของคาความสกปรกเรมตน ขนตอนท 3 เปนขนตอนการบ าบดขนหลง (Post Treatment) เลยนแบบธรรมชาต อาศยการท างานของพช สาหราย สตวน าเลก และแบคทเรย เพอใหน าทผานการบ าบดตามขนตอนท 2 แลวนนมความสะอาดมากขน จนสามารถหมนเวยนน ามาใชท าความสะอาดคอกสตวหรอปลอยออกสแหลงน าธรรมชาตได

หนวยบรการกาซชวภาพของมหาวทยาลยเชยงใหม ไดท าการสงเสรมเผยแพรระบบกาซชวภาพขนาด 1,000 ลกบาศกเมตรขนไป ส าหรบฟารมขนาดใหญและกลางทมหมขนไมต ากวา 5,000 ตว ในขณะทกรมสงเสรมการเกษตรรบผดชอบการสงเสรมเกษตรกรรายเลก บอขนาดไมเ กน 100 ลกบาศกเมตร จ านวนหมขนไม เ กน 500 ตว นอกเหนอจากตนแบบของมหาวทยาลยเชยงใหมและของกรมสงเสรมการเกษตรตามทกลาวแลวนน มบรษทเอกชนหลายแหงและเกษตรกรกาวหนาไดดดแปลงและพฒนาเทคโนโลยใหเหมาะสมขนและมตนทนถกลง

ประโยชนของเทคโนโลย 1. แกไขปญหาสงแวดลอมไดผล 2. เกดผลพลอยไดหลายประการคอ

2.1 ไดกาซตดไฟได สามารถน าไปใชทดแทน LPG โดยตรงหรอผานการแปล เปนพลงงานไฟฟา โดยใชเครองผลตกระแสไฟฟา

2.2 ไดป ยอนทรย 2.3 น าเสยทผานการบ าบดสามารถน ามาหมนเวยนใชประโยชนได

449

สถานภาพในปจจบน

ความตนตวในดานสงแวดลอมท าใหเทคโนโลยกาซชวภาพมความส าคญและจ าเปนส าหรบผ เลยงหมมากขน จงมผ เลยงหมทงรายเลกและรายใหญลงทนตดตงระบบการผลตกาซชวภาพมากรายยงขน ประกอบการหาความร ประสบการณ และผช านาญการในการกอสรางและตดตงสามารถด าเนนการไดไมยากล าบาก เทคโนโลยการประมง การประมงเปนสาขาส าคญส าหรบอาชพเกษตร การเพาะเลยงสตวน ามแนวโนมทจะเพมความส าคญขนเรอย ๆ เพอทดแทนการจดจากแหลงธรรมชาต ซงนบวนแตจะมความอดมสมบรณลดลง ความตองการสนคาประมงกมแนวโนมเพมขนทงจากตางประเทศและในประเทศ เหตผลส าคญสวนหนงทมผลท าใหความตองการเพมขน ไดแก เหตผลในดานสขภาพอนามย เนองจากปลาเปนแหลงโปรตนทไดรบความนยมสงขนเมอเทยบกบแหลงโปรตนจาเนอสตวประเภทอน ๆ อยางไรกด การเพาะเลยงสตวน าเปนกจกรรมทตองอาศยทงความช านาญและเทคโนโลย ในระยะทผานมาเทคโนโลยเหลานยงมโอกาสทจะไดรบการพฒนาเพมเตมขนไดอก เนองจากเทคโนโลยหลายอยางยงอยในระดบขนเรมตน ในบรรดาเทคโนโลยทเกยวกบการประมง เทคโนโลยในการจดการตนทนนบวาเปนประเดนส าคญ ความรและความเขาใจเกยวกบการจดการอาหารมผลมากทสดในดานตนทนการเพาะเลยง ดงนน การใชประโยชนจากอาหารทมราคาต าทงโดยการท าเกษตรผสมผสาน เชน การเลยงปลาควบคไปกบไก หรอเลยงปลายในเขตนา ฯลฯ หรอการใชอาหารธรรมชาตหรอวตถดบทมราคาถกในทองถนเปนแนวทางทเหมาะสม นอกจากนนการพฒนาการใหอาหารดวยระบบเครองกลตาง ๆ ตลอดจนการพฒนาเครองมอการผลตอาหารในรปแบบตาง ๆ ส าหรบใชในฟารมกเปนแนวทางความคดทจะสามารถพฒนาใหมความหลากหลายและเหมาะสมกบประเภทของสตวน าและประเภทอาหารสตวมากยงขน นอกจากเทคโนโลยในการจดการตนทนแลว เทคโนโลยในขนตอนของการเพาะและอนบาลสตวน ากมความส าคญอยางยง ในระยะทผานมานกวชาการและเกษตรกรสามารถทจะเพาะพนธสตวน าไดมากชนดยงขนเ รอย ๆ ซงแนวโนมเชนนยงมโอกาสทจะขยายตอไปไดอก ในขณะเดยวกนเทคนคในการอนบาลสตวน ากเปนประเดนส าคญในการตดสนประสทธภาพของกจการเพาะเลยงสตวน าการจดการบอเลยงหรอกระชงนบวนแตจะมความส าคญเพมขน ในปจจบนเกษตรกรมความเขาใจถงความจ าเปนทจะตองจดการบอใหเหมาะสมกบประเภทสตวน าทจะเลยง ในขณะเดยวกนความคดทจะออกแบบบอเพอใหลดภยตาง ๆ ตลอดจนโรคของสตวน า

450

ทงทมาจากทางอากาศ เชน นก และทมาจากทางดน ฯลฯ กยงอยในระยะเรมตนและยงมโอกาสทจะพฒนาไปไดอกมาก ส าหรบการจดการคณภาพน านนนบวาเปนหวใจของการเพาะเลยง เพอการนการใชชววธเพอรกษาคณภาพน าใหเหมาะสมเปนเรองทก าลงไดรบความสนใจ เกษตรกรจ านวนมากสามารถน าชววธในรปแบบตาง ๆ มาใชอยางไดผล นอกจานนการใชสารเคมเพอรกษาโรคของสตวน ายงเปนเรองทมตนทนสงและมขอกดกนจากผ ซอเพมขน ดงนนเทคโนโลยชววธจงมความส าคญตอความยงยนของกจการเพาะเลยงสตวน ามากขนตามล าดบ นอกจากนนในดานการตลาด เกษตรกาวหนาจ านวนหนงไดมการด าเนนการเพอทจะจดตงเครอขายเกษตรกรขน เพอดแลการผลตและการจ าหนายอยางเปนระบบ ในกระบวนการดงกลาวคณภาพของสตวน าเรมมความส าคญเพมขน ซงการจดการดานคณภาพจ าเปนจะตองมการใชเทคโนโลยหลายประเภท เชน การด าเนนการเพอใหสตวน าปลอดจากกลนทไมพงประสงค หรอเพอใหมรปลกษณทเหมาะสมกบความตองการของตลาดในสตวน าแตละชนด ในขณะเดยวกนการสงมอบปลาใหอยในสภาพทเปนทนยมในการบรโภคกเปนประเดนทจ าเปนจะตองมการพฒนาใหมประสทธภาพยงขนอก ควบคไปกบการพฒนาคณภาพของสนคาประมง

ภาพรวมการผลตและการตลาด ความตองการบรโภคเนอปลามแนวโนมทจะเพมขนทงในประเทศและตางประเทศ สาเหตส าคญมาจากการทผบรโภคลดการบรโภคเนอแดง (Red Meat) ลง และหนมาบรโภคเนอขาว (White Meat) เชน เนอปลา มากขน ดวยเหตผลทางดานสขภาพ อยางไรกด เนองจากทรพยากรทางธรรมชาตไดรอยหรอลงอยางมาก สงผลใหราคาสตวน าเพมขน การเพาะเลยงจงกาวเขามามบทบาทส าคญมากขน ในดานภาพรวมดานการผลตและการตลาดของผลผลตประมงจากการเพาะเลยงในชวง 2-3 ปมานพบวา การเพาะเลยงและสงออกก งกลาด าซงเคยมบทบาทส าคญตอสาขาการประมงโดยรวมเรมชะลอตวลง ในขณะทการสงออกปลาสดมแนวโนมทจะขยายตว โดยเฉพะการสงออกปลาน าจดและปลาสวยงามทเรมมความส าคญมากขน ในสวนของก ง ไทยเปนประเทศผ ผลตและสงออกก งกลาด ารายใหญทสดของโลก แตมแนวโนมทจะชะลอตวเนองจากปญหาความเสอมโทรมของพนท เพาะเลยงก ง ตลอดจนการแขงขนจากประเทศอน ๆ เนองจากพนทเพาะเลยงก งในแหลงตาง ๆ ของโลกมแนวโนมทจะเพมขนโดยเฉพาะประเทศในแถบอเมรกาใต ไดแก เอกวาดอร บราซล เมกซโก และประเทศในแถบเอเชยดวยกนคอ เวยดนาม ซงยงมความอดมสมบร ณของทรพยากรชายฝงทะเล นอกจากนประเทศไทยยงไดรบผลกระทบจากการกดกนดานการคาและการถกตดสทธ GSP จากประเทศในกลม EU ในป 2542 ไทยผลตก งได 230,000 ตน คดเปน 27.2% ของโลก ในป 2544 ผลผลตก งของไทยเพมเปน 280,000 ตน ส าหรบป 2545 คาดวาจะผลตได

451

260,000 ตน ลดลงจาก 280,000 ตนในป 2544 เนองจากปรมาณการเพาะเลยงก งเรมชะลอตวอนเปนผลมาจากราคาก งมแนวโนมวาจะตกต า เนองจากประเทศคแขงส าคญเรมฟนตวจากโรคระบาด ประกอบกบการตรวจพบยาปฏชวนะตกคางจากก งไทยซงมปรมาณสงเกนมาตรฐาน การสงออกก งของไทยมทงในรปของก งสดแชเยนแชแขงและแปรรปเปนก งตมสก ในป 2544 การสงออกกงทกชนดรวม 254,713 ตน มลคา 98,341 ลานบาท ลดลงจากป 2543 ทสงออกได 107,891 ลานบาท ส าหรบปลา การเลยงปลาในรปกระชงมการขยายตวมากขนเพอสนองความตองการของผบรโภคทงในและตางประเทศ ในดานการสงออกนอกจากปลาจากทะเลแลว ประเทศไทยเ รมทจะสงปลาน า จดออกจ าหนายยงตางประเทศ ซงตลาดทส าคญคอ สหรฐอเมรกา ญป น และเกาหล แตกมคแขงจากประเทศอนโดนเซย ไตหวน และจน ในป 2544 ไทยมการสงออกปลาสดแชเยนแชแขง 399,235 ตน เพมจากป 2543 รอยละ 2.7 มลคา 15,975 ลานบาท เพมขนรอยละ 8.1 แยกเปนปลาสดแชเยนแชแขง 4,302.42 ลานบาท และเนอปลาสดแชเยนหรอแชแขง 11,672.84 ลานบาท ปลามชวต 839.96 ลานบาท อยางไรกด การสงออกปลาน าจดมการขยายตวอยางนาสงเกต ทงปลานล ปลาบ และปลาสวยงามอน ๆ

เทคโนโลยการจดการตนทน ความจ าเปนของเทคโนโลยการจดการตนทน การผลตปลาเพอการคาจ าเปนตองให

ความส าคญกบคณภาพและตนทนการผลตเพอใหสามารถแขงขนได ซงการด าเนนการดงกลาวตองอาศยเทคโนโลยการจดการตนทนทเหมาะสม ไมเพยงแตปลาเทานน ในการเพาะเลยงสตวน าอน ๆ โดยเฉพาะก งซงเปนแหลงรายไดจากการสงออกทส าคญ กตองอาศยเทคโนโลยการจดการตนทนเพอใหการเลยงสตวน าดงกลาวมความยงยน

แนวความคด การบรหารตนทนการผลตใหไดผลตองใหความส าคญกบการดแลคณภาพน าและอาหารของสตวน า เพราะคาอาหารมสดสวนถงรอยละ 60-70 ของตนทนทงหมด

การพฒนาเทคโนโลย ขณะนไดมการด าเนนการวจยและพฒนาการเพาะเล ยงสตวน าใหมตนทนต าและมคณภาพสงทงจากหนวยงานวชาการของราชการและเอกชน และในสวนของเกษตรกรผเพาะเลยงเอง กยงมการท านวตกรรมตาง ๆ ในเรองน โดยจดเนนม 3 ประการคอ

452

1. การอนบาลลกปลา ใหมอตรารอดตายสง มสขภาพแขงแรง จะเปนปจจยทส าคญของการเรมตนการเลยงปลาใหมตนทนต า เพอการนผอนบาลจะตองเอาใจใสดงหลกใหญ ๆ 4 ขอตอไปนคอ

1.1 น าทใชเลยงเปนน าสะอาด และมปรมาณเพยงพอ 1.2 อาหารมโปรตนสงและเพยงพอ แตไมมากเกนไป 1.3 พนบอไมเนาเสยในระหวางการเลยง 1.4 มปรมาณออกซเจนละลายในน าเพยงพอส าหรบการหายใจของลกปลา

2. อาหารสตวน าส าเรจรป จะมราคาแพง และเนองจากคาอาหารเปนรายจายทมสดสวนทสงของตนทนการผลต จงไดมความพยายามทจะลดรายจายในสวนนลงโดยวธการตางๆ เชน

2.1 การใชวสดทหาไดในทองถนและราคาถก เชน การใชมนส าปะหลงมากขน 2.2 การเลยงไกบนบอปลา 2.3 การเลยงปลากนผกเพอเปนอาหารกนเนอ

3. คณภาพน า น าเปนทอยอาศยของสตวน า คณสมบตทส าคญ ๆ ของน าทมอทธพลตอการด ารงชวตของสตวน าคอ

3.1 คณสมบตทางกายภาพ เชน ความขนของน า อณหภมน า 3.2 คณสมบตทางเคม คอ ความเปนกรด-ดาง (pH) ความเคม ปรมาณออกซเจ

ในน า และแอมโมเนย

ประโยชนของเทคโนโลย การอนบาลลกปลา การจดการอาหารสตวน าใหเหมาะสม และการดแลคณภาพน าในบอเลยงปลา จะชวยลดตนทนการผลตตอหนวยผลผลตใหต าลง

สถานภาพในปจจบน เทคโนโลยทกลาวมานเปนทยอมรบของเกษตรกรผ เลยงสตวน าโดยทวไปอยแลว การน าไปใชกขนอยกบความสามารถของเกษตรกรแตละราย

453

เทคโนโลยชวภาพเพอการเพาะเลยงสตวน า

ความจ าเปนของเทคโนโลยชวภาพเพอการเพาะเลยงสตวน า ประเทศตาง ๆ ลวนใหความส าคญกบความปลอดภยของผบรโภคและมการด าเนนงานทเปนรปธรรมชาตมากขน โดยการก าหนดมาตรฐานสารตกคางและการตรวจสอบทเขมงวดและชดเจนในหลายประเทศ สารตกคางทถกเพงเลงมากเปนพเศษคอสารเคมและยาปฏชวนะในการปองกนและรกษาโรคสตวน า เพอสนองความตองการของตลาดในประเทศและตางประเทศซงมแนวโนมวาจะเพมขน และเพอใหสนคาสตวน าของไทยสามารถแขงขนในตลาดดงกลาวได ระบบการเพาะเลยงจงตองพฒนาอยตลอดเวลา เพอปองกนและแกไขปญหาส าคญ ๆ คอ ความไมยงยนของระบบการเพาะเลยง โดยเฉพาะการเลยงก งกลาด า ปญหาคณภาพสตวน าทมผลตอความปลอดภยของผบรโภค การบรหารตนทนการผลต และประสทธภาพการผลต ระบบการเลยงสตวน าทไมยงยนสวนใหญเกดจากวธการเลยงทไมถกตอง ผดหลกวชาการ เรมจากการปลอยพนธสต วน าทเลยงหนาแนนเกนไปและปรมาณอาหารทใหมากไป ท าใหมอาหารและของเสยสะสมในบอเลยงสตวน า และน าไปสคณภาพของน าทไมเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของสตวน า ซงจะออนแอและเปนโรคตามมา การรกษาโรคจะนยมใชสารเคมเมอใชบอยและมากขนจะไมไดผล ท าใหมโรคและสารเคมสะสมทงในบอและในตวสตวน ามากขน จนทายทสดไมสามารถจะท าการเลยงในบอเดมได ตองท าการเลยงสตวน าแบบ “ไรเลอนลอย” มากยงขน การเลยงสตวน าโดยระบบเปดอาจท าใหเกดความเสยหายกบสงแวดลอมใกลเคยงได โดยเฉพาะการปลอยน าทงสพนทใกลเคยงหรอแหลงน าธรรมชาต เนองจากน าจากบอเลยงสตวน าจะมปรมาณสารอนทรยและสารอนนทรยในระดบสงกวาน าในแหลงน าธรรมชาต ไมเพยงแตผลกระทบทมตอสงแวดลอม อาหารสตวน าและสารเคมปองกนรกษาโรคยงเปนตนทนการผลตทส าคญ ซงการจดการกบปจจยการผลตทง 2 อยางนใหเหมาะสมจะชวยในดานการบรหารตนทนการผลตทางหนง โดยเฉพาะปจจยการผลตทตองน าเขาจากตางประเทศในราคาทสง ปญหาส าคญทกลาวมานลวนมโอกาสและลทางทจะจดการไดโดยชววธหรอโดยการใชเทคโนโลยชวภาพ (Biotechnology) คอ กระบวนการน าสงมชวต (Living Organisms) หรอชนสวนของสงมชวตบางชนดมาใชใหเกดประโยชนตามความตองการ ซงหลายกรณปรากฏวาสามารถใชแทนสารเคมได ไมมสารตกคางทตองหาม และไมท าลายสงแวดลอม

454

แนวความคด

การใชสารเคมและยาปฏชวนะเปนแนวทางทขดแยงตอการเลยงสตวน าแบบชวภาพ เนองจากการใชสารเคมจะมผลกระทบตอสภาพแวดลอมของบอเลยงทงในระยะสนและยาว ยาหรอสารเคมสามารถฆาจลนทรยทมประโยชนท าใหกระบวนการทางธรรมชาตบ าบดในบอเลยงลดลง ของเสยสะสมมากขน กระแสการตอตานการใชสารเคมดวยเหตผลทวามอนตรายตอผบรโภคและความเสยหายตอสงแวดลอมทขยายตวกวางขนมสวนผลกดนใหมการพจารณาหาทางเลอกอนเพมขน เทคโนโลยชวภาพจงไดรบความสนใจมากขน การเลยงสตวน าทใชระบบชวภาพท าใหโอกาสทจะเกดโรคนอยลง เพราะในระบบธรรมชาตทสมดลและสภาพแวดลอมทด สตวน าจะมความแขงแรง จลนทรยเปนสาเหตของโรคสตวน าจะถกควบคมโดยจลนทรยทมประโยชนอน ๆ ทมปรมาณมากกวาในบอ จงไมจ าเปนตองใชยาและสารเคมในทกขนตอนของกระบวนการเลยงสตวน า การประมงทยดหลกการของความสมดลทางชวภาพทลดความจ าเปนทจะพงพงการใชยาและสารเคมเปนโอกาสหนงทนาจะเปนทางเลอกทเหมาะสม โดยเนนการจดการเพาะเลยงทองธรรมชาตในสภาพทแพลงกตอน จลนทรย สตวหนาดน ปลา และก ง สามารถอาศยอยในบอเลยงไดอยางเหมาะสม

การพฒนาเทคโนโลย การศกษาทดลองวธชวภาพ รวมทงการใชวสดชวภาพเพอการเพาะเลยงสตวน า โดยมงการลดการพงพงสารเคมเปนอนตรายตอผ บรโภคและสรางปญหาสงแวดลอม ไดมการด าเนนการทกวางขวางยงขนทงทางหนวยงานราชการ หนวยงานเอกชน และเกษตรกร วธการคอ การรกษาสภาพแวดลอมในบอใหเปนธรรมชาต ท าใหเกดอาหารธรรมชาตทเหมาะสมกบสตวน าวยออนคอพวกแพลงกตอน ไรแดง และหนอนแดงอยางอดมสมบรณเพยงพอโดยไมตองใหอาหารสตวน าเปนเวลารวม 1 เดอน ท าใหเกษตรกรประหยดคาอาหารไดระดบหนง ในดานของน ามความพยายามทจะจดการของเสยในบอเลยงไมใหเลนและเศษอาหารมความหมกหมม และใหมอากาศเพยงพอตอการยอยสลายและเปลยนรปเปนอาหารในหวงโซอาหารตลอดเวลา โดยวธตาง ๆ ทงโดยการใชวตถชวภาพและการใชเครองมออปกรณ เชน การลากโซตตะกอนใหฟ งกระจายเพอใหมอากาศเพยงพอส าหรบจลนทรยในธรรมชาตทท าการยอยสลาย จลนทรย “ไซโมยนส (Zymogenous)” เปนชอกลมจลนทรยพชทมอยในดน มความสามารถในการแตกตวเรวเมอไดรบสารอาหารทเหมาะสม และมคณสมบตพเศษคอการหมก (Ferment Producer) ทนททจลนทรยกลมนตกถงพนบอ มนจะเรมยอยสลายบรรดาอนทรยวตถอยางรวดเรว สารตกคางไมวาจะเปนโปรตน ไขมน หรอคารโบไฮเดรตจะถกยอย

455

สลาย ปญหาความหมกหมมในพนบออนเปนสาเหตของน าเสยจะหมดลง ดงนนหนาทหลกของ จลนทรยกลมนคอ ยอยสลายดนกนบอท าใหไมมสารตกคาง และบ าบดดนไดโดยวธธรรมชาต จลนทรยไซโมยนสนมการคนพบมาเกอบ 100 ปแลว โดยประเทศทางแถบทวปยโรปและอเมรกาใชในการปรบปรงดนมานานแลว ส าหรบประเทศไทยเพงจะเรมมการศกษาและน ามาใชประโยชนส าหรบบอเลยงก งและบอเลยงปลาเมอไมนานมาน ปจจบนสามารถเพาะเชอและพฒนาสายพนธไดเองโดยไมตองสงหวเชอจากตางประเทศ การทดสอบการใชจลนทรยกลมนในบอเลยงกงเลยงปลาพบวาจลนทรยมประโยชนดงน

1. ใชแทนคลอรนในขนตอนการเตรยมบอเตรยมน าในการฆาเชอโรค 2. สรางอาหารธรรมชาตใหลกกงลกปลาจ าพวกไรแดง ไรขาว และหนอนแดง ท าให

อตราการรอดของก งและปลายสงถงรอยละ 80-90 และประหยดคาอหารชวงวยออนนานถง 1 เดอน

3. ใชแทนสารเคมและยาปฏชวนะเพอก าจดเชอรา เชอแบคทเรย และเชอไวรสทกชนด โดยไมมสารพษตกคาง

4. ใชแทนวตามนและฮอรโมนในอาหารกง 5. ไมสรางความหมกหมมในพนบอ

วธการเกษตรธรรมชาตอกวธหนงคอ การใชกลมจลนทรยทมประสทธภาพ (Effective Microorganisms) หรอทเรยกวา EM คนพบโดยนกวทยาศาสตรชาวญป น จากมหาวทยาลยรวกว โอกนาวา ป 2526 เปนแนวความคดการเกษตรแบบธรรมชาต “ควเซ” คอ ใชกลมจลนทรยทมชวตชวยปรบสภาพสมดลของสงมชวตและสงแวดลอม ถกน ามาเผยแพรในประเทศไทยบนหลกการของวธการเกษตรธรรมชาตโดยใชจลนทรยประสทธภาพในการท าการเกษตรแทนป ยเคม ยาฆาแมลง และสารเคมก าจดวชพช โดยกลมจลนทรยนจะผลตจากวสดทางการเกษตรทงจากพชและสตวเรยกวา น ำสกดชวภำพ ใชในการปลกพชและเลยงสตว รวมทงสตวน า ในวงการเลยงกงกลาด าในปจจบนไดมเกษตรกรทดลองน าสารชวภาพไปใชในการเตรยมบอโดยการพนลงพนบอกอนปลอยน าเขาบอ และระหวางการเลยงกเตมสารชวภาพเพมอก ปรากฏวากงเจรญเตบโตแขงแรงและปราศจากโรค ซงโดยทวไปประโยชนจากการใชสารชวภาพทส าคญคอ

1. ไมมสารอนตรายหรอยาปฏชวนะตกคางในตวกง 2. ตนทนต ากวาวธเกา

456

3. กงโตเรวกวา 4. ไมตองใสยาหรอใสปนบอย ๆ

จากขอดดงกลาว ถงแมแนวคดการเกษตรแบบควเซจะเพงเขามาเผยแพรในประเทศไทย แตกไดรบความสนใจอยางกวางขวาง ในปจจบนมการผลตหวเชอ EM ออกจ าหนายอยางกวางขวาง แตมขอกงวลบางประการ เชน ไมมหนวยงานดแล ไมมกฎหมายคมครองเกษตรกร ไมมมาตรฐานใหเกษตรกรร และขาดความรทชดเจนวาน าชวภาพประกอบดวยอะไร มประโยชนอยางไร และเกษตรกรจะตดสนใจเลอกใชอยางไร เปนตน อยางไรกด จากความพยายามทจะลดการพงสารเคมท าใหกระแสนยมมงไปในเรองของการใชวสดชวภาพ โดยเฉพาะกลมจลนทรยทมประโยชนตาง ๆ ทดแทนการใชสารเคม วธการทน ามาใชม 2 วธหลก ๆ คอ วธแรก การด าเนนการใหสภาพแวดลอมเหมาะกบการเจรญเตบโตและการท างานของจลนทรยทมอยในดนตามธรรมชาต เชน การใชวธลากโซอยางตอเนอง จะท าใหตะกอนไมหมกหมม มโอกาสสมผสออกซเจนมากทสด ของเสยจากการเลยงสตวน าจะถกยอย สภาพแวดลอมของกนบอจะดอยตลอดเวลา วธดงกลาวน เกษตรกรกลมเนนพระ จงหวดระยอง ใชกบการเลยงก งกลาด าอยางไดผลจนสามารถจดท าเปนคมอการปฏบตการของกลมโดยไมใชยาและสารเคมตามระบบ Code of Conduct (COC) ส าหรบอตสาหกรรมการเพาะเลยงก งทะเล โดยการด าเนนการนเปนความรวมมอระหวางผ เลยงก ง กรมประมง และสถาบนวจยและพฒนาการเพาะเลยงก งทะ เลแหงเอเชยแปซฟก (The Network of Aquaculture Centers in Asia-Pacific; NACA) และ วธทสอง คอ การเตมหวเชอจลนทรยเพอการเรงรดการยอยสลายตาง ๆ ใหรวดเรวยงขน โดยสรปแลวเทคโนโลยชวภาพไดรบความสนใจมากขน มบทบาทกบการเกษตรมากยงข น แตบทบาทของเทคโนโลยชวภาพตอการเกษตรยงเปนเรองใหมทจะตองพฒนาเพมเตมอยางตอเนอง

ประโยชนของเทคโนโลย ลดตนทนการผลตสตวน าโดยการลดการใชสารเคมและยาปฏชวนะทตองน าเขาจากตางประเทศในราคาสง และลดคาอาหารสตวน าโดยท าใหมอาหารธรรมชาต จงไมมความจ าเปนตองใหอาหารสตวน าระยะเวลาหนง ประโยชนเทคโนโลย คอ

1. เพมประสทธภาพการผลต โดยการผลตพนธสตวน าทแขงแรงซงเปนฐานของการ เจรญเตบโตตอไป และชวยใหน าในบอเลยงมคณภาพเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของสตวน า

2. คณภาพของสตวน าทไมเปนอนตรายตอผบรโภค เพราะปราศจากสารตกคางตอง หามทงหลาย

457

3. ไมท าใหสงแวดลอมเสยหายเพราะไมตองใชสารเคม เปนการเพาะเลยงสตวน าทอง ธรรมชาต

สถานภาพในปจจบน การยอมรบชววธและวสดชวภาพในการเพาะเลยงสตวน ามแนวโนมทจะเพมข น การผลตวสดชวภาพโดยเกษตรกรเพอใชในฟารมของตนเองแพรหลายยงขน บรษทเอกชนผลตออกจ าหนายกมากรายเชนกน แตการศกษาทดลองเพอก าหนดมาตรฐานของวสดชวภาพ ผลดและผลเสยในระยะยาวยงไมมากเทาทควร ซงจะตองมการด าเนนการตอไป เทคโนโลยสวนไมผล อาชพการท าสวนเปนอาชพเกาแกของเกษตรกรไทย จดเรมตนของววฒนาการดานไมผลของไทยมาจากความหลากหลายของการพฒนาพนธทงโดยทางราชการและโดยเกษตรเอง หลงจากนนววฒนาการของการท าสวนผลไมไดเนนน าหนกใหแกประเดนในดานการควบคมตนทนและการควบคมคณภาพเพมขน แตเทคโนโลยทเกยวของกบเรองดงกลาวในปจจบนยงกระจกอยเฉพาะสวนของเกษตรกรกาวหนาซงมจ านวนนอยเมอเทยบกบจ านวนเกษตรกรสวนผลไมทงสน ดงนน การควบคมคณภาพของผลไมจงยงเปนปญหาทมความส าคญเพมขน เนองจากการทไมสามารถควบคมคณภาพไดอยางเปนระบบ ท าใหการพฒนาตลาดผลไมใหกวางขวางขนโดยเฉพาะในตลาดตางประเทศจงท าไดอยางชา ๆ ในขณะน ปรมาณการสงออกผลไมของไทยจงยงมสดสวนนอยมากเมอเทยบกบผลผลตโดยรวมของประเทศ ทง ๆ ทผลไมไทยมศกยภาพในการสงออกสงมาก หากสามารถทจะรกษาชอเสยงในดานคณภาพใหเปนมาตรฐานได การควบคมคณภาพนนจ าเปนทจะตองอาศยเทคโนโลยสงมาก โดยเฉพำะเทคโนโลยในกำรจดกำรเพอใหไดผลผลตทมคณภำพสม ำเสมอ โดยเทคโนโลยในการจดการนจะตองมการดดแปลงใหเหมาะสมกบสภาพดนฟาอากาศและสงแวดลอมซงแตละพนทไมเหมอนกน และมความเปลยนแปลงตลอดเวลา เกษตรกรกาวหนาจงตองมความสามารถทจะปรบวการจดการปจจยการผลต ไดแก น าและธาตอาหารตาง ๆ ใหสอดคลองกบธรรมชาตและสงแวดลอม นอกจากนนยงจ าเปนจะตองจดการในขนตอนของการคดเลอกใหผลผลตขนสดทายมคณภาพสง และอาศยวทยาการหลงการเกบเกยวทถกตองกอนทผลผลตจะไปถงมอผบรโภค ความจ าเปนทจะตองอาศยเทคโนโลยซบซอนนน เปนเพราะความตองการของผบรโภคมหลากหลาย ทงรสชาต รปลกษณ และกลน นอกจากนนแตละประเทศกมความนยมไมตรงกน ในขณะท

458

ประเทศตาง ๆ กมขอจ ากดในการน าเขาแตกตางกนดวย ดงนน การพฒนาตลาดใหกวางขวางจงตองอาศยระบบทท าใหคณภาพผลผลตกบความตองการของผบรโภคตรงกนและเปนไปตามขอบงคบของแตละประเทศผน าเขา ซงการพฒนาในทศทางนเพงจะเรมตนและยงมศกยภาพทจะขยายตอไปไดอกมาก ในระหวางทก าลงพฒนาคณภาพใหตรงกบความตองการของตลาดดงกลาวขางตน เกษตรกรกาวหนาสวนหนงไดอาศย เทคโนโลยในกำรจดกำรเพอใหผลผลตออกในเวลำทคำดวำรำคำจะอยในระดบสง ซงความส าเรจในดานนนบวามมากขนโดยตลอด แตกยงอยในวสยทจะสามารถพฒนาเพมเตมขนอกได นอกจากประเดนเรองคณภาพแลว เทคโนโลยเพอควบคมตนทนการผลตกเปนประเดนพนฐานทส าคญส าหรบสวนผลไม เทคโนโลยเหลาน ก าลงไดรบการพฒนาเพมเตมขนตามล าดบ ผลลพธทเกดขนกคอการเพมประสทธภาพในการผลต ทงโดยการหลกเลยงการลงทนหรอการใชปจจยการผลตทไมจ าเปน ซงจะสามารถควบคมการใชน าและป ย เชน ระบบการใหป ยพรอมน าทางทอ (Fustigation) หรอการตกแตงตนไมเพอใหมผลผลตและคณภาพสงในขณะทเกดความสะดวกในการดแลรกษาและเกบเกยว เชน ตนไมตนเตย ฯลฯ เปนตน แมอาชพการท าผลไมจะเปนอาชพเกาแก แตการใชเทคโนโลยเพอปรบตวเชงการตลาดและควบคมตนทนอยางไดผลยงอยในระยะเรมตน ดงนนศกยภาพของอาชพสวนผลไมจะสามารถพฒนาตอไปไดเรวหรอชาเพยงใดจงขนอยกบการแสวงหาเทคโนโลยเหลนและน ามาประยกตใชใหไดผล เพอสรางชอเสยงดานคณภาพทวางใจไดใหแกผลไมไทยอนเปนขนตอนทส าคญทสดในการพฒนาตลาดผลไมของไทยในระยะเวลาตงแตนเปนตนไป

ภาพรวมการผลตและการตลาดไมผล ประเทศไทยสามารถเพาะปลกไมผลเมองรอนไดหลากหลายชนดตลอดปและมรสชาตอรอย โดยมพนทปลกไมผลรวมทงประเทศ 8.95 ลานไร ไมผลทมการเพาะปลกมากเรยงล าดบ ไดแก มะมวงจ านวน 2,000,000 ไร ทเรยน 860,000 ไร ล าไย 580,000 ไร เงาะ 507,000 ไร และสมกลมเปลอกออนทงหมดมการเพาะปลกในพนท 342,034 ไร อยางไรกด สมและล าไยเปนไมผลทมการขยายพนทปลกเพมขนมากในแทบทกภาคของประเทศ ในระยะ 4-5 ปมาน ผลไมทส าคญ ๆ ของไทย ไดแก มะมวง ล าไย ทเรยน และเงาะ มปรมาณผลผลตเพมขน สวนใหญมาจากการขยายพนทเพาะปลกท าใหประสบปญหาราคาตกต าโดยเฉพาะในฤดกาลผลไมนน ๆ เนองจากผลไมไทยสวนใหญพงตลาดในประเทศ การสงออกผลไมทงในรปผลสดและแปรรปมสดสวนไมถง 10% และจ ากดอยในตลาดกลมประเทศเอเชยไมกประเทศ และคนเอเชยทอยในสหรฐอเมรกา แคนาดา และในทวปยโรป อยางไรกด ชาวสวนทท าผลไมคณภาพดจะไมไดรบผลกระทบเรองราคามากนก การสงออกผลไมและผลตภณฑในป 2544 มมลคา 28,405 ลานบาท ปรมาณสงออก 1.09 ลานตน เพมขนจากป 2543 ซงมมลคา 26,451 ลานบาท

459

ปรมาณสงออก 1.08 ลานตน และในจ านวนนเปนการสงออกสบปะรดกระปอง 8,365 ลานบาท ล าไยสดและแหง 3,284 ลานบาท น าสบปะรด 2,966 ลานบาท และทเรยนสดและแชแขง 2,643 ลานบาท การสงออกทเรยนไดมแนวโนมลดลงในชวง 4-5 ปทผานมาเนองจากปญหาคณภาพ ขณะทการสงออกล าไยประสบปญหาในเรองของผลผลตทลนตลาดและตลาดรบซอส าคญคอจนกมการขยายการผลตในประเทศ ท าใหประสบปญหาราคาตกต า มงคดสดเปนผลไมทมมลคาการสงออกเพมขนตอเนองจากมลคา 130.7 ลานบาทในป 2542 มาเปน 429.59 ลานบาทในป 2544 อยางไรกด มงคดทสงออกไดนนตองเปนมงคดทมคณภาพและมการเกบเกยวอยางดส าหรบมะมวงสดมการสงออก 217.49 ลานบาท และการสงออกผลตภณฑมะมวงในภาชนะ อดลม 268.05 ลานบาท และผลไมชนดอน ๆ เชน กลวยหอม ชมพ และมะพราวออน กเรมมการสงออกมากขน

เทคโนโลยการบรหารจดการสวนผลไม

ความจ าเปนของเทคโนโลยการบรหารจดการสวนผลไม ตลาดผลไมทงในประเทศและตางประเทศลวนตองการบรโภคผลไมทมคณภาพและในราคาทแขงขนได การบรหารจดการสวนไมผลใหมตนทนการผลตต า ประสทธภาพการผลตสง และผลตผลไมทมคณภาพ จงเปนเรองทมความส าคญอยางยงส าหรบชาวสวน

แนวความคด การบรหารจดการสวนผลไมใหไดคณภาพตามมาตรฐานมขอควรค านงคอ การผลตภายใตหลกการเกษตรทดทเหมาะสมส าหรบการท าสวนไมผล (Good Agricultural Practices for Orchard; GAP) ซงจะตองพจารณาขนตอนตาง ๆ ตงแตการเลอกแหลงปลก การปลก และการดแลรกษา ไปจนถงวทยาการหลงการเกบเกยวอยางครบวงจรโดยองหลกวชาการ

เทคโนโลยการจดการทเกษตรกรบางรายน ามาใชคอ 1. การควบคมความสงของล าตน เพอความสะดวกทวถงและประหยดในการดแล

รกษาความพยายามทจะลดการสญเสยจากการใชป ยเคมเกนความจ าเปน เนองจากมขอ 2. เทจจรงยนยนวาชาวสวนสวนใหญใชป ยผดพลาด ท าใหสญเสยคาใชจายโดยไมจ า

เปนการใชปจจยการผลตคอน าทเปนทรพยากรทมจ ากดอยางมประสทธภาพ ซงวธการ 3. ใสป ยเคมพรอมระบบน านาจะชวยประหยดแรงงานและชวยใหพชไดรบประโยชน

จากป ยเคมมากขน

460

การทดสอบและพฒนา การท าสวนไมผลเปนการลงทนระยะยาว จงตองมการเตรยมการใหดทสด เพอปองกนการผดพลาด หนวยวชาการของทางราชการโดยเฉพาะกรมวชาการเกษตรและกรมสงเสรมการเกษตรจงไดจดท าค าแนะน าในลกษณะคมอในการบรหารจดการสวนไมผลเพอใหเกษตรกรชาวสวนใชประโยชนเรยกวา “กำรเกษตรดทเหมำะสมส ำหรบท ำสวนไมผล” ตามทกลาวไวขางตน การเกษตรดทเหมาะสมส าหรบท าสวนไมผล จะแนะแนวในหลกส าคญ ๆ ของการท าสวนไมผลโดยทวไป ซงจะตองเจาะลกส าหรบไมผลแตละชนดเปนการเฉพาะตอไป โดยมหลกการส าคญ ๆ ดงน 1. หลกเกณฑการเลอกแหลงปลก - สภาพพนท - สภาพภมอากาศ - ลกษณะดน - แหลงน า 2. การเลอกพนธ 3. การปลก - การเตรยมพนท - วธการปลก 4. การดแลรกษา - การใหป ย - การใหน า - การตดแตงกง - การเตรยมความพรอมเพอการออกดอก - การตดผลและการเจรญเตบโตของผล - การหอผล 5. สขลกษณะและความสะอาดในการปฏบตงาน

461

6. การปองกนก าจดศตรพช 7. การเกบเกยวและวทยากาหลงเกบเกยว 9. การบนทกขอมลตาง ๆ การท าสวนไมผลแบบตนเตยปลกระยะชด ในประเทศไทยยงไมแพรหลายนก แตในตางประเทศใชระบบนมากอนเรา เชน การปลกมะมวงตนเตยในประเทศออสเตรเลย การปลกสาลในไตหวน การปลกแอปเปล สาล และลกทอในประเทศญป น และการปลกลนจและล าไยในประเทศจน ตนไมผลในประเทศเหลานมความสงเพยง 2.5 เมตร สะดวกในการดแลรกษาแลการตดแตงดอกและผล รวมทงการหอผลกระท าไดโดยไมตองใชบนไดปน ประโยชนของการท าใหตนไมผลเตยลงจากเดมกวาครงคอ การชวยลดคาใชจายในการพนยาปราบศตรพชหรอป ยทางใบลงมาก โดยการท าสวนไมผลแบบตนเตยในประเทศไทยเรมมเกษตรกรกาวหนาน าไปทดลองกบทเรยน ล าไย และมะมวง ปยเคมราคาแพงตองใชใหเปน ป ยเคมตองน าเขาจากตางประเทศ ในระยะ 7-8 ปทผานมาราคาเพมขนมาก ท าใหตนทนการผลตในการท าสวนไมผลไมต ากวารอยละ 20 เปนคาป ยเคม ชาวสวนสวนใหญใสป ยปรมาณมากจนท าใหเกดปญหา ดร .สมตรา ภวโรดม จากสถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลาเจาคณทหารลาดกระบง ไดท างานวจยเรองธาตอาหารในทเรยนและมงคดพบวา ชาวสวนใสป ยปรมาณมากจนขาดสมดลกบธาตอาหารอน ๆ และสญเสยคาใชจายโดยไมจ าเปน การใหป ยเคมใหถกตองเพอใหไดทงชนดและปรมาณธาตอาหารตามความตองการของพชตองวเคราะหใบพชและวเคราะหดนควบคกนไป เพอเปนแนวทางในการใชป ยอยางคมคาและมประสทธภาพสงสด ทางสถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลาเจาคณทหารลาดกระบงไดมโครงการตรวจสขภาพทเรยน เพอเปนแนวทางการใสป ย และเปดรบวเคราะหดนและพชส าหรบชาวสวนทเรยน ซงเกษตรกรสามารถตดตอขอทราบรายละเอยดไดจากทางสถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลาเจาคณทหารลาดกระบง ระบบการใหน าแบบประหยดและระบบการใหปยพรอมน า ในสวนผลไมไดมการพฒนาและขยายผลมากยงขน ดวยความตระหนกวาทรพยากรน ามจ ากด และตองใชอยางมประสทธภาพท าใหมการพฒนาระบบสงน าแบบประหยด เชน การสงน าแบบทอ และหวฉดแบบน าหยด เปนตน ระบบใหน าแบบประหยดหรอแบบหยดจะมประสทธภาพในการใหน าแกตนพชถงรอยละ 80-95 เทยบกบระบบใหน าแบบสายยางรดน าหรอแบบรองสวน ซงม

462

ประสทธภาพเพยงรอยละ 40-50 เทานน นอกจากนระบบการใหป ยพรอมน าทมการน ามาใชปรากฏวาไดผลด โดยเฉพาะในกรณทตองประหยดน าและแรงงาน ประโยชนของเทคโนโลยทเกยวกบการบรหารจดการสวนไมผล

1. ตนทนการผลตตอหนวยผลผลตลดลง เนองจากการบรหารคาใชจายและการเพม ประสทธภาพการผลต

2. คณภาพผลผลตสอดคลองกบความตองการของผบรโภค 3. บรรเทาปญหาดานการท าลายสงแวดลอมโดยเฉพาะการลดการใชสารเคมอนตราย

สถานภาพปจจบน 1. เทคโนโลยการบรหารจดการสวนไมผลทองหลกการเกษตรทดทเหมาะสม (GAP)

ได รบการผลกดนและรณรงคอยางมากจากกรมวชาการเกษตรและกรมสงเสรมการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ โดยมจดประสงคทจะใหสนคาเกษตรของไทยแขงขนไดและปลอดภยตอผบรโภคทงในประเทศและตางประเทศ กรมวชาการเกษตรจงใชวธตรวจสวนไมผลและออกใบรบรองความปลอดภยจากสารพษเพอเปนตวอยางและเพอการขยายผล การน าหลดการเกษตรทดทเหมาะสมไปปฏบตจงไดรบการยอมรบและเกษตรกรน าไปปฏบตมากรายยงขน

2. ในสวนของการวเคราะหธาตอาหารตนไม หองวเคราะหดนและวเคราะหพชของ สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลาเจาคณทหารลาดกระบงตองรบงานมากขน เพราะไดรบความเชอถอจากชาวสวนสงดนและใบพชมาใหท าการวเคราะห (ในราคาถก) เปนจ านวนมาก เพอใหชาวสวนสามารถจดการใหป ยไดอยางถกตอง จงเรมเปนทเขาใจของชาวสวนแลววาจะตองท าคกนพรอมกนคอทงวเคราะหพชและวเคราะหดน โดยพชเหมอนกบการตรวจเลอด และตรวจดนเหมอนการตรวจอาหารปญหาขอขดของคอ ความสามารถของหองวเคราะหดนและพช และการใหค าแนะน าทมจ ากดและมแนวโนมวาจะไมสามารถตอบสนองความตองการของชาวสวนไดรวดเรว

3. ระบบใหป ยพรอมน ายงไมแพรหลายในกลมสวนไมผลมากนก สวนไมผลในภาค ตะวนออกทตองประสบภาวะขาดแคลนน าในบางชวงจะนยมขดบอเพอเกบน าไวใช ถงแมจะสามารถสบน าเพอเตมน าในบอได แตกตองใชเวลา จงสนใจทจะใชระบบการใหป ยพรอมน า ซงอปกรณและบรการตดตงจะมใหเลอกคอ จะมทงอปกรณทผลตในประเทศและตางประเทศ และ

463

บรษททตดตงกจะมบรษทในประเทศและตางประเทศ แตระบบการใหป ยพรอมน าจะไดรบความนยมน าไปใชภายในโรงเรอนมากกวาสวนไมผลกลางแจง

เทคโนโลยระบบการใหปยพรอมน า ความจ าเปนของระบบการใหปยพรอมน า ป ยเคมเปนปจจยการผลตทจ าเปนตอไม

ผล แตมราคาสง จงตองใชใหเกดประโยชนสงสด พชจะไดรบประโยชนจากป ยเคมเมอธาตอาหารในป ยเคมถกพชดดซมในลกษณะของสารทละลายอยในน า ดงนนน าจงมความจ าเปนตอประสทธภาพการใชป ยเคมใหเกดประโยชนตอพช ในขณะทน าเปนทรพยากรธรรมชาตทมจ ากดและมกจะประสบปญหาขาดแคลน ความรนแรงของปญหาขาดแคลนน าแตกตางกนในแตละพนท โดยสวนรวมแลวมแนวความคดทจะใชน าอยางประหยด กวางขวาง และชดเจนขน การพฒนาวธการใหน าแบบประหยดมมากขน โดยเฉพาะการสงน าโดยระบบทอและหวฉดแบบตาง ๆ เชน หวเหวยง ฉดฝอย และน าหยด การใชชลประทานระบบทอชวยลดการสญเสยน าระหวางทางจากแหลงน าถงสวนไดมาก การใหป ยพรอมระบบน าเพอเพมประสทธภาพการใชป ยเคมและทนแรงงานจงมความเปนไปไดและเหมาะสมในบางกรณ โดยเฉพาะในพนททมโอกาสจะเกดการขาดแคลนน าสง ซงจ าเปนตองจรงจงกบการประหยดน า อยางไรกด การใหป ยพรอมน าเปนเทคโนโลยใหมส าหรบประเทศไทย มชาวสวนผลไมภาคตะวนออกและสวนปาลมน ามนภาคใตยอมรบและน ามาใชงานอยบาง โดยการใสป ยดวยการอดฉดสารละลายนเขาไปในระบบทอทใชในการใหน า ซงสวนใหญจะเปนสปรงเกลอรและน าหยด อนเปนการใหป ยไปพรอม ๆ กบน า การใชน าอยางประหยดและการใหป ยอยางมประสทธภาพจะมสวนสนบสนนการบรหารตนทนการผลต การใหป ยพรอมระบบน าเปนเทคโนโลยใหมส าหรบประเทศไทย ซงควรจะไดรบการพฒนาใหเหมาะสมกบไมผลแตละชนดและสอดคลองกบสภาพแวดลอมและขอจ ากดของแตละพนทตอไปในอนาคต

แนวความคด การใหปจจยการผลตทจ าเปนแกพช 2 ชนดพรอมกนจะชวยประหยดแรงงานและเพมประสทธภาพในการใชประโยชนจากปจจยการผลตดงกลาว

การพฒนาเทคโนโลย ประโยชนของการใหป ยพรอมระบบน า มดงน

464

1. ชวยใหพชเจรญเตบโตด เพราะพชสามารถน าไปใชไดทนท เนองจากธาตอาหารมา พรอมกบน า

2. ลดแรงงาน รวดเรว และสะดวกสบายในการใหป ย 3. ความสม าเสมอและการกระจายตวของธาตอาหารท าใหประสทธภาพในการใชสงขน 4. สามารถประหยดป ย เพราะสามารถควบคมปรมาณอตราสวนทใหไดดกวาใหป ย

โดยวธอน เชน ลดการสญเสยจาการชะลางเกนเขตรากพช 5. ลดการสรางปญหาดานสงแวดลอมจากการใหป ยเคมมากเกนไปจนเกดการชะลาง

ป ยสวนเกนสธรรมชาต 6. สามารถสงสารเคมอน เชน ยาก าจดศตรพชทางระบบน าไดดวย

ขอจ ากดของการใหป ยพรอมระบบน า คอ 1. อาจมสารพษและการปนเปอนตาง ๆ ตดมากบน า 2. ตองใชเฉพาะป ยน าหรอป ยละลายน า 3. สวนของระบบน าทท าดวยโลหะเกดสนมได 4. การตกคางของป ยอาจกอใหเกดปญหาในระบบน าหยดได 5. ผใชตองมความรและความเขาใจทงระบบใหน าและป ย 6. อปกรณทใชมราคาหลากหลาย ตองพจารณาตามความสามารถในการท างาน

ประสทธภาพในการใหป ยทางน าจะเพมขนตามประสทธภาพของระบบใหน า เชน การใชประโยชนจากธาตอาหารทใหผานระบบชลประทานน านอย (Microirrigation) จะสงกวาการใหโดยผานทางสปรงเกลอรเหนอตน (Overhead Sprinkler) หรอผานทางผวดน ส าหรบวธการใหป ยพรอมระบบน ามทงการใหป ยทกครงทมการใหน าและการใหป ยเปนชวงเวลาของการใหน า ซงตองมการศกษาทดลองเปนกรณไปและประเภทของป ยทเหมาะแกการจายเขาไปในระบบใหน ากจะตองมการศกษาพฒนามากขน

ประโยชนของเทคโนโลยระบบการใหปยพรอมน า ผลการใหป ยรวมกบระบบน าในไมผลบางชนด เชน สมเขยวหวาน ล าไย และฝรง พบวาผลผลตสงกวาการไมใหประมาณรอยละ 35-44 โดยชาวสวนทใชการใหป ยพรอมระบบน าไดระบขอดทส าคญไว 4 ประการคอ

1. ผลผลตเพมขน

465

2. คณภาพของผลผลตดกวา 3. ลดตนทนแรงงานใหน า ใหป ย และสารก าจดวชพช 4. ลดตนทนการใชป ยตอไร

สถานภาพปจจบน

ระบบการใหป ยพรอมน าเปนทยอมรบของชาวสวนไมผลมากยงขน โดยเฉพาะในพนททตองประหยดการใชน าอยางจรงจง และในดานบรการขายและตดตงระบบใหป ยพรอมน ากมหลายบรษททรบด าเนนการ เทคโนโลยผกและไมดอก ผกและไมดอกเปนพชผลการเกษตรทตองอาศยความช านาญและความรเปนอยางมาก ผลผลตการเกษตรทง 2 ประการนเหมอนกนตรงทมลกษณะเปราะบางเสยหายงาย จงมความจ าเปนจะตองมการดแลอยางใกลชดทกขนตอน การดแลทส าคญทสด ไดแก การอารกขาใหปลอดภยจากศตรพชหลากหลายประเภท เทคโนโลยทส าคญทสดจงไดแกวธการทจะจดการกบปญหาศตรพชในกรณของผก การจดการกบศตรพชโดยอาศยสารเคมอาจจะน ามาซงปญหาทางการตลาด เนองจากผบรโภคมความวตกเกยวกบสารเคมทยงเหลอตกคางอย และอาจท าใหเกดอนตรายแกสขภาพของผบรโภคได เทคโนโลยทส าคญส าหรบผกและไมดอกจงอยทการใชโรงเรอนในการปลก ซงจะชวยปองกนศตรพชและลดการใชสารเคมลงได การสรางโรงเรอนในปจจบนมเพยงเกษตรกาวหนาจ านวนนอยเทานนทใชการปลกผกในระบบโรงเรอน ทงนเพราะการออกแบบโรงเรอนใหไดผลสงสดและมตนทนต าสดยงเปนประเดนทจะตองพฒนาเพมเตมขนอกมาก การออกแบบโรงเรอนนนนอกจากจะตองใหมลกษณะทเหมาะสมกบพชแลว ยงจะตองเหมาะสมกบสภาพดนฟาอากาศของทองถนอกดวย อยางไรกด เกษตรกรทใชวธการปลกในโรงเรอนบางคนกสามารถประสบความส าเรจคอ ลดการใชสารเคมลงได นอกจากนนโรงเรอนยงอาจมบทบาทในการควบคมแสง น า และอณหภม อนเปนปจจยส าคญตอการเพมประสทธภาพและคณภาพผลผลต ดงนนประเดนทางเทคโนโลยทจะตองมการพฒนาเพมขนจงไดแก เทคนคในการออกแบบใหโรงเรอนมประสทธภาพสงสด ในขณะทมตนทนการสรางโรงเรอนต าลง นอกจากประเดนเรองโรงเรอนแลว การใชชววธแทนการใชสารเคมกเปนเรองส าคญในการควบคมตนทนในการผลต ส าหรบในกรณของผก นอกจากชววธจะชวยลดตนทนแลว ยงเปนการเพมคณภาพของผลผลตใหตรงกบความตองการของผ บรโภคอกดวย ดงนน

466

ความกาวหนาในวทยาการดานชวภาพจงเปนกญแจส าคญส าหรบการปลกพชผกและไมดอกในอนาคต ในขณะทเทคโนโลยเพอควบคมคณภาพยงอยในระยะเรมตนดงกลาว ผลผลตผกและไมดอกทผลตกนสวนใหญในปจจบนจงเปนสนคาส าหรบจ าหนายในตลาดทไมใหความส าคญกบคณภาพมากนกหรอทเรยกวา ตลาดลาง โดยตลาดลางดงกลาวนมแนวโนมทจะหดตวลง ยงผบรโภคมรายไดมากขนเทาใด ผบรโภคกจะเลอกสนคาทมคณภาพ นอกจากนนสนคาทดอยคณภาพกไมสามารถทจะสงออกไปตางประเทศได โดยเฉพาะในเรองของผก ตลาดตางประเทศทมปรมาณความตองการมากขนเรอย ๆ ในปจจบนไดแกตลาดทเรยกวา “เกษตรอนทรย” หรอ Organic Agriculture ซงในประเทศไทยยงไมสามารถพฒนาไปไดถงระดบนน ในขณะทประเทศจนสามารถพฒนาตนเองเปนผผลตส าคญในตลาดโลกขณะน ประเดนเรองนคณภาพน นอกจากจะตองใชเทคโนโลยในการจดการภายในฟารมแลว ยงตองอาศยเครอขายการตลาดและระบบการจดการหลงการเกบเกยวทมประสทธภาพอกดวย ซงประเทศไทยขณะนยงขาดทง 2 ประเดนส าคญนอยางมาก การพฒนาในทศทางนเพยงแตอยในระยะเรมตนเทานน ดงนนประเทศไทยจงยงมโอกาสทจะพฒนาผกและไมดอกใหกาวหนาตอไปไดอกมาก หากสามารถทจะแกไขปญหาและขอจ ากดทงทางการตลาดและเทคโนโลยดงกลาวได

รปภาพท 46 แสดงการปลกไมดอกไมประดบในโรงเรอน ทมา: (โฆษต ปนเปยมรษฏ, 2548, หนา 234)

ภาพรวมการผลตและการตลาดของผกและไมดอกไมประดบ

ส าหรบผก พนทปลกผกของไทยไมมการเปลยนแปลงมากนกโดยอยระหวาง 2.5-.3.5 ลานไร จากขอมลของกรมสงเสรมการเกษตร ในปเพาะปลกป 2542-2543 ประเทศไทยมพนทเพาะปลกผก 2.738 ลานไร คดเปนผลผลต 4.3 ลานตน ลดลงจาก 3.493 ลานไร ผลผลต

467

5.74 ลานตนในป 2541-2542 แหลงปลกผกทส าคญของประเทศอยทภาคกลางและภาคตะวนตก แนวโนมในป 2545 คาดวาจะมพนทปลกผกไมต ากวา 3,000,000 ไร ผลผลตผกกวา 90% จะใชบรโภคในประเทศ คณอรสา ดสถาพร หวหนาฝายพชผก กองพชสวน กรมสงเสรมการเกษตร ใหขอมลวา คนไทยบรโภคผกเฉลย 50 กโลกรมตอคนตอป ซงนบวายงต าแตมแนวโนมจะเพมขน การสงออกผกจะมประมาณ 300,000 ตนเศษ อยางไรกด มลคาการสงออกผกมแนวโนมวาจะเพมขนทกปจาก 13,025 ลานบาทในป 2543 เปน 14,561 ลานบาทในป 2544 หรอเพมขน 1.8% โดยมาจากการสงออกในรปผกสดแชเยนแชแขงและตากแหง 4,867.52 ลานบาท ผกกระปองและแปรรป 8,713.81 ลานบาท และเมลดพนธผก 979.89 ลานบาท อนาคตการสงออกผกเมองรอนทไทยผลตยงมมาก และไทยเปนผสงออกผกรายใหญรายหนงของเอเชยในปจจบน ผกสดทมการสงออกปรมาณมาก ไดแก หนอไมฝรง ขาวโพดฝกออน กระเจยบเขยว และหอมหวใหญ โดยเฉพาะหนอไมฝรงเปนพชทมผลตอบแทนคอนขางสงและมตลาดรบซอแนนอน ในป 2543-2544 มพนทปลกหนอไมฝรงทงหมด 9,800 ไร มลคาสงออก 492.56 ลานบาท เพมขนจาก 272.16 ลานบาทในป 2543 เทากบรอยละ 80.98 เนองจากมตลาดรบซอแนนอนและมการท าสญญาซอขายลวงหนากบเกษตรกรเพอสงออกไปญป นและไตหวน

ส าหรบไมดอกไมประดบ ประเทศไทยเปนผผลตไมดอกเมองรอนทใหญทสดของโลก โดยเฉพาะดอกกลวยไม ในป 2544 ไทยมพนทเพาะปลกกลวยไม 14,319 ไร ผลผลต 30,313 ตน สวนใหญอยในเขตภาคกลางคอ จงหวดนครปฐม ราชบร และสมทรสาคร การสงออกไมดอกเมองรอน ไทยเปนผสงออกดอกกลวยไมรายใหญทสดของโลก การสงออกไมดอกไมประดบของไทยทการขยายตวเพมขนประมาณ 10% ตอป ในป 2544 การสงออกไมดอกไมประดบของไทยมมลคา 1,986.67 ลานบาท เพมขนจาก 1,587.29 ลานบาทในป 2543 เทากบรอยละ 25.2% ในจ านวนนเปนการสงออกดอกกลวยไมและตนกลวยไมถง 1,789.87 ลานบาท โดยมการเพมขนจากปกอนหนาถงรอยละ 22.98 ความตองการไมดอกเมองรอนเพมสงขนเนองจากเปนสนคาทมความแปลกใหม ประกอบกบชาวสวนเรมมการปรบปรงคณภาพและการทไทยสามารถขยายตลาดกลวยไมไปยงสหรฐอเมรกา และนอกจากกลวยไมแลว ไมตดใบ หนาวว และหวปทมมา กมการขยายการสงออกเชนกน ส าหรบไมดอกเมองหนาวไดมการผลตเพอทดแทนการน าเขา มพนทเหมาะปลก 9,000 ไร มลคาการผลต 2,000 ลานบาท ไมดอกเมองหนาวทไดรบความนยมคอ กหลาบและแกลดโอลส อยางไรกตาม ศกยภาพในการผลตของไทยยงมไมมากนก เพราะสภาพภมอากาศทมชวงเวลาความหนาวนอย อยางไรกดจากการทจนมนโยบายสงเสรม

468

ใหเมองคนหมงในมณฑลยนาน (หรอหยนหนานในปจจบน) เปนแหลงผลตไมดอกเมองหนาวซงจนสามารถผลตไดโดยมตนทนต ากวาไทยมาก ดงนนโอกาสของไทยจงอยทการเหลอมฤดรอนกบจนคอชวงฤดหนาวของประเทศไทยทประเทศจนผลตไดนอยลงเนองจากมอากาศหนาวจดกวาประเทศไทย

เทคโนโลยผกปลอดภยจากสารพษ

ความจ าเปนของเทคโนโลยผกปลอดสารพษ ความตองการบรโภคผกขยายตวมากขนตามการเพมขนของประชากรรายไดของประชากรทเพมขน และความเอาใจใสดานสขภาพพลานามย นอกจากนผบรโภคทจดอยในกลม ”ตลาดบน” มแนวโนมทจะเลอกบรโภคผกปลอดภยจากสารพษ ผกปลอดสารพษ และผกทผลตในระบบอนทรย (organic farming) และปฏเสธการบรโภคผลตผลเกษตรทผลตโดยการใชสารเคม (inorganic) มากขน การทผบรโภคหวงใยในสขภาพอนามยท าใหหนวยงานทดแลดานความปลอดภยของผบรโภค ไดแก รฐบาล และหนวยงานราชการของประเทศตาง ๆ รวมทงประเทศไทย ไดมการก าหนดมาตรฐานและระดบสารพษตกคางทหามเกนคามาตรฐานทจะเปนอนตรายตอผบรโภค องคกรตาง ๆ ในระดบสากลและระดบประเทศ เชน องคกรอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาต (FAO) และองคการอนามยโลก (WHO) ไดก าหนดคา MRL (maximum residue limit) ใหสารพษตกคางตองไมเกนปรมาณทก าหนด นอกจากนยงก าหนดวธการตรวจสอบทางเคมและวธวเคราะหใหเปนมาตรฐานสากล ส าหรบตลาดในกรงเทพฯ ไดมการสมตวอยางเกบมาวเคราะหโดยกระทรวงสาธารณสข หนวยงาน กทม. และหนวยงานอน ๆ เชนกน ขอเทจจรงคอการปลกผกในระบบแปลงเปดโดยทวไปไมสามารถควบคมอณหภม ความชน และปรมาณน าฝนได ดงนนในหนารอนชวงเดอนกมภาพนธ – พฤษภาคม อณหภมของอากาศจะรอนมาก ท าใหพชผกทปลกไมงอกงาม เหยวงาย โตชา และมศตรพชระบาดมาก เกษตรกรตองฉดยาบอย ท าใหมสารเคมตกคาง การปลกผกหนารอนในแปลงเปดท าไดดยาก ผกโดยทวไปจงมราคาแพงในฤดรอน สวนในหนาฝนจะมปญหาฝนตกมาก พชผกเนาเสยหาย ราคาตกต า เปนวฏจกรเชนนทกป เทคโนโลยทางการเกษตรทจะชวยใหสามารถผลตผกสดไดตลอดทงปอยงมประสทธภาพและคณภาพยงมไมมากและไมแพรหลาย

แนวความคด การปลกผกบนแปลงเปดกลางแจงตองเนนการปฏบตตามหลกการของการเกษตรดทเหมาะสม (Good Agricultural Practices; GAP) โดยน าเทคโนโลยตาง ๆ มาใชผสมผสานกนอยางเหมาะสม โดยเฉพาะการน าวธชวภาพมาใชใหมากขนเพอทดแทนการใชสารเคม ในสวน

469

ของการปลกผกในโรงเรอนทสามารถควบคมสภาพแวดลอมทแปรปรวนได จะชวยเรองคณภาพของผลผลตและชวยใหสามารถปลกพชผกไดตอเนองตลอดป

การพฒนาเทคโนโลย หนวยราชการไดศกษาและทดสอบเทคโนโลยการเกษตรทเหมาะสมเพอจดท าค าแนะน าทางการเกษตรทเหมาะสมเผยแพรใหแกเกษตรกรเปนรายพชผลการเกษตร โดยมงเพอใหลดตนทนการผลตตอหนวยการผลต และการผลตสนคาเกษตรทมคณภาพไดมาตรฐานตามความตองการของตลาด พชผกเปนพชอายสนจงมโอกาสสงทจะมสารพษตกคางจากการใชยาปราบศตรพช จงไดมความพยายามปลกผกปลอดสารพษโดยวธตาง ๆ รวมทงการปลกผกในมงหรอทเรยกวาผกกางม งและการปลกผกในโรงเรอนถาวร การลงทนระยะแรกคอนขางสง มทงคาโรงเรอนหรอมง จงตองเลอกปลกผกทมราคาสง น าไปสการศกษาชนดผกทเหมาะสมในการปลกผกในโรงเรอนเพอแนะน าแกเกษตรกรโดยหนวยงานราชการตาง ๆ และบรษทเอกชน โรงเรยนเพอการเกษตรทเหมาะสมควรมคณสมบตส าคญคอ สามารถควบคมสภาพแวดลอมภายในโรงเรอนไดอยางสอดคลองกบความตองการของพชใน 3 ดานคอ

1. แสง-ความเขมของแสงหรอปรมาณของแสงทพชตองการจะแตกตางกนตามชนดของ พช และชวงเวลาทพชไดรบแสงกมความส าคญ เพราะชวงแสงทยาวนานจะยงท าใหปรมาณอาหารทเกดจากกระบวนการสงเคราะหแสงเพมมากขน

2. อณหภม-พชแตละชนดตองการอณหภมส าหรบการเจรญเตบโตทตางกน 3. ความชน-ความชนทเหมาะสมในดนและบรรยากาศจะท าใหพชมการ “ดดน า” และ

การ “คายน า” อยางสมดล เพอการเจรญเตบโตทเปนไปตามปกต

อปกรณทจ าเปนในโรงเรอนประกอบดวย 1. ระบบควบคมแสง-ซงปกตจะใชตาขายพลาสตกเลอนปด-เปดในแนวราบ 2. ระบบเพมหมอก-ใหมความชนสมพทธทเหมาะสมโดยการพนละอองน าขนาดเลก

เปน ชวงสน ๆ

3. ระบบใหป ยพรอมน า-ชวยอ านวยความสะดวกแทนแรงงานคน

470

การพฒนาโรงเรอนเกษตรเพอการปลกผกมความกาวหนาอยางตอเนองในปจจบนเรมทจะใหความสนใจกบโรงเรอนปดพรอมระบบปรบอณหภมในโรงเรอนดวยเทคโนโลยระบบโรงเรอนปด (Evaporative Cooling System) หรอทเรยกวา ระบบอแวป เชนเดยวกบทใชในโรงเรอนการเลยงไกหรอหม การบรหารจดการโรงเรอนเกษตรใหคมทนเปนเรองทหลายฝายสนใจและด าเนนการคนควาทดลองโดยเนนการใชพนทในโรงเรอนใหมากทสดในรอบปและการเลอกชนดผกทผลผลตตอพนทสงและราคาด เพอใหไดผลตอบแทนทสง

ประโยชนของเทคโนโลย 1. เปนเทคโนโลยทชวยใหการผลตพชผกทปลอดภยตอผบรโภค เพราะสามารถลด

ปรมาณการใชสารเคมลงได 2. สามารถปลกพชทมมลคาตลาดสง ปลกไดตอเนองตลอดป 3. รสชาตและคณภาพของพชปลกในโรงเรอนดกวาปลกในแปลงปดทว ๆ ไป เพราะ

สามารถควบคมความชนและอณหภมได 4. สามารถบรหารตนทนการผลตได โดยการลดการใชสารเคมและประหยดการใชน า

และป ยได

สถานภาพในปจจบน จากการทมระบบการตรวจสอบคณภาพสนคาเพอความปลอดภยของผบรโภค ท าใหเกษตรกรตองตนตวในเรองการใชสารพษ เชน ในระบบตลาดสมยใหม การซอพชผกจากเกษตรกรจะตองมการตรวจสอบเรองสารพาตกคางเปนสวนใหญ หางสรรพสนคาบางแหงมระบบการตรวจแปลงผกของเกษตรกรกอนการท าสญญาซอขายกน ตลาดสดในกรงเทพฯ จะมหนวยงานของ กทม. ออกไปสมเกบตวอยางมาวเคราะหเรองสารพษตกคาง และมหนวยงานราชการเกบตวอยางจากทงตลาดสดและตลาดสมยใหมมาวเคราะหเรองสารพาตกคาง เมอเกษตรกรตระหนกและเขาใจมาตรฐานสนคาและความปลอดภยของผบรโภค การน าหลกการของการเกษตรทดทเหมาะสม (GAP) และน าไปปฏบตมแนวโนมเพมขนทงจ านวนเกษตรกรและความสมบรณของการน าขอแนะน าไปปฏบต ขณะเดยวกนหนวยงานราชการกรณรงคและใหบรการทางวชาการทกวางขวางยงขน

471

ส าหรบโรงเรอนในระดบของเกษตรกรนน การลงทนในโรงเรอนแบบถาวรเพอการปลกผกยงไมกวางขวาง ทมอยบางคอ การปลกผกกางม ง แตมปจจย 2 ประการทอาจท าใหเกษตรกรสนใจทจะลงทนในโรงเรอนถาวรเพอการปลกผกคอ

1. การพฒนาอตสาหกรรมปโตรเคม ท าใหมการผลตแผนฟลมพลาสตกเพอการเกษตร มากขน โรงเรอนเกษตรทน ามาใชมากทสดคอ โรงเรอนพลาสตก รองลงมาคอโรงเรอนกระจก ปจจบนมวสดทพฒนามาใชทดแทนกระจกไดดหลายชนด โดยเฉพาะโพลไวนลคลอไรด (PVC) ซงเปนวสดกงแขงตวทยอมใหแสงผานไดด มอายใชงานยาวนาน น าหนกเบา ทนทานตอแรงกระแทกไดด ใหความปลอดภยสง เนองจากไมแตกหกงายหรอกระจก การปรบปรงดดแปลงการใชวสดอปกรณการกอสรางโรงเรอนท าใหตอนทนโรงเรอนมราคาถกลง เกษตรกรจะยอมรบไดเรวขนและมากขนในอนาคต

2. มโอกาสและชองทางการจ าหนายพชผกทมคณภาพสง คอ มความสด ปลอดภย จากสารพษ รปลกษณและรสชาตไดมาตรฐานตามความตองการของผบรโภคทชดเจนขน จงเปนโอกาสทางธรกจของเกษตรกรทจะผลตพชผกเพอปอนลกคาดงกลาว

เทคโนโลยการผลตไมดอกไมประดบทมคณภาพ

ความจ าเปนของเทคโนโลยการผลตไมดอกไมประดบท มคณภาพ การผลตไมดอกไมประดบเพอการคากเหมอนสนคาเกษตรอน ๆ ทจะตองแขงขนกนอยางรนแรง ประเดนส าคญจงอยทสนคาตองมคณภาพและราคาถกกวาคแขง การใชเทคโนโลยการเกษตรทเหมาะสมและการบรหารจดการทถกตองจงมความส าคญและจ าเปน

แนวความคด การพฒนาไมดอกไมประดบใหมคณภาพและมาตรฐานจะมแนวความคดคลายคลงกบการพฒนาพชผก แตน าหนกทใหกบเรองปลอดสารพษในการผลตไมดอกไมประดบจะนอยกวาการปลกผก ดงจะเหนไดวาแหลงปลกไมดอกดงเดมจะมปญหาดานสงแวดลอมอนเกดจากการใชสารเคมตดตอเปนเวลายาวนานจนยากจะแกไข และชาวสวนตองใชวธอพยพไปหาแหลงปลกใหมแนวทางการพฒนาทว ๆ ไป คอการบรหารจดการตามหลกการของการเกษตรทดทเหมาะสม (GAP) ซงหนวยงานราชการไดจดท าเปนคมอแนะน าขนตอนการปฏบตในการปลกไม

472

ดอกไมประดบโดยเรมตงแตการเลอกท าเลการปลก วธการปลก การดแลบ ารงรกษา จนถงขนการปฏบตหลงการเกบเกยว การพฒนาโรงเรอนเพอการเพาะปลกไมดอกไมประดบเพอการควบคมสงแวดลอมในโรงเรอนก าลงไดรบการยอมรบมากขนในปจจบน

การพฒนาเทคโนโลย การปลกไมดอกไมประดบในโรงเรอนไดมการพฒนาเปนล าดบ ตงแตโรงเรอนเพอกนไมใหฝนท าความเสยหายแกพชซงมเพยงหลงคากนฝน และตอมาไดมการควบคมเรองแสงเพมเตมขนมาก ดอกเบญจมาศเปนพชวนสน จะออกดอกเมอเวลากลางคนนานกวากลางวน ฤดกาลปกตของดอกเบญจมาศคอฤดหนาวซงเปนชวงวนสน เกษตรกรสามารถบงคบดอกเบญจมาศใหออกดอกนอกฤด (ในฤดรอน) ได โดยการคลมพลาสตกด าตดแสดงใหเปนวนสน ซงการคลมพลาสตกตดแสงท าไดหลายลกษณะทงในรปของโรงเรอนถาวรหรอแบบอโมงคเตยชวคราว ในระยะหลงการพฒนาโรงเรอนไดไปในแนวทจะควบคมสงแวดลอมในโรงเรอนโดยรวม เชน อณหภม แสง และความชน ในลกษณะโรงเรอนถาวรมากขน มการพฒนาทงวสดอปกรณทใชในการกอสรางโรงเรอนใหราคาคากอสรางลดลง และมการศกษาความคมทนจากการเลอกผลตไมดอกไมประดบชนดตาง ๆ ทงการผลตไมตดดอกและการผลตไมกระถาง จากการศกษาทดสอบตาง ๆ ปรากฏวาหลงคากนฝนมความจ าเปน การควบคมปรมาณแสงแดดใหแตกตางกนตามชนดของพชและการควบคมดานอณหภมและความชนในอากาศตองพจารณาถงความคมทน ซงขนอยกบชนดของพชและอปกรณทตองใชซงก าลงมการทดสอบและศกษากนอยในปจจบน

ประโยชนของเทคโนโลย 1. สามารถบรหารจดการใหผลตสนคาทมคณภาพและตนทนต าซงมความจ าเปนเพอ

ใหสามารถแขงขนได 2. โรงเรอนของเกษตรกรเพอกนฝนและกนแดดมประโยชนในการผลตไมดอกไมประดบ

ทสวยงาม ลดการใชป ยและสารเคมเนองจากลดปรมาณการถกชะลางโดยฝน ซงท าใหคาใชจายเกยวกบสารเคมลดลง

3. โรงเรอนทเหมาะสมจะชวยใหการผลตมความตอเนองตลอดทงป

สถานภาพปจจบน

473

1. เกษตรกรมความรความเขาใจเกยวกบการแขงขนทางการคามากขน และใหความ สนใจกบการบรหารจดการ เพอผลตสนคาเกษตรทมคณภาพดวยตนทนทต าลงและกวางขวาง

ยงขน

2. ความสนใจทจะลงทนผลตพชในโรงเรอนมแนวโนมเพมขน แตการลงทนในระยะ แรกเปนการลงทนสง การยอมรบของเกษตรกรจงยงไมกวางขวาง แตกมเกษตรกรกาวหนาสามารถดดแปลงวสดอปกรณในการกอสรางโรงเรอนเทาทจ าเปนและถกลง ซงจะเปนตวอยางทดของการขยายผลตอไป สรปสาระส าคญของบทท 14 เทคโนโลยการเกษตรสมยใหม มความเจรญกาวหนา เกษตรกรผท าธรกจการฟารมตองตดตามเทคโนโลยตางๆใหทน เ พอเพม ขดความสามารถในการผลต และการแขงขน เทคโนโลยการเกษตรมหลายสาขา ทนาสนใจ 4 สาขา ไดแก สาขาท 1 เทคโนโลยปศสตว ซงไดกลาวถง 1) เทคโนโลยโรงเรอนปด หรออแวป และ 2) เทคโนโลยกาซชวภาพ สาขาท 2 เทคโนโลยการประมง อนไดแก 1) เทคโนโลยการจดการตนทน และ 2) เทคโนโลยชวภาพเพอการเพาะเลยงสตวน า สวนสาขาท 3 เทคโนโลยสวนไมผล กลาวถง 1) เทคโนโลยการบรหารจดการสวนไมผล และ 2) เทคโนโลยระบบการใหป ยพรอมน า และสาขาท 4 เทคโนโลยผกและไมดอก ซงไดแก 1) เทคโนโลยผกปลอดสารพษ และ 2) เทคโนโลยการผลตไมดอกไมประดบทมคณภาพ

474

ค าถามทายบท

1. นกศกษาอธบายเกยวกบเทคโนโลยโรงเรอนปดทใชในปจจบนเปนอยางไร 2. นกศกษาอธบายเกยวกบเทคโนโลยกาซชวภาพทใชในปจจบนวามหลกการอยางไร 3. นกศกษาอธบายเกยวกบเทคโนโลยการจดการลดตนทนทใชในปจจบนวาสามารถ

ท าใหลดไดอยางไร 4. นกศกษาอธบายเกยวกบเทคโนโลย "ตนเตย" ใหประโยชนไดอยางไร 5. นกศกษาอธบายเกยวกบเทคโนโลยระบบการใหป ยพรอมน าท าอยางไร 6. ใหนกศกษาหาเทคโนโลยเกยวกบเครองมออปกรณฟารมมาคนละ 1 ชนด พรอมทง

อธบายประโยชน พรอมหลกการท างานของมน 7. ใหนกศกษาหาเทคโนโลยเกยวกบการปลกพชหรอเลยงสตวทไมซ ากบในบทนมาคน

ละ 1 ตวอยาง