1

บทที่ 1 บทน า

ที่มาและความส าคัญ สมาคมประชาชาตแิหง่เอเชียตะวนัออกเฉียงใต้ หรืออาเซียน (Association of South East

Asian Nations: ASEAN) เป็นองค์การความร่วมมือระหว่างประเทศท่ีมีความใกล้ชิดและมีความส าคญักบัไทยมากท่ีสดุ ตลอดระยะเวลาท่ีผ่านมาการด าเนินงานในด้านตา่ง ๆ ของอาเซียนมีพฒันาการมาเป็นล าดบั โดยไทยมีบทบาทส าคญัในการผลกัดนัความร่วมมือของอาเซียนให้มีความคืบหน้ามาตลอด ไมว่า่จะเป็นการจดัท าเขตการค้าเสรีอาเซียน (ASEAN Free Trade Area: AFTA) ซึง่ได้ด าเนินการมาตัง้แตปี่ พ.ศ. 2535 ความตกลงด้านการค้าบริการอาเซียน (ASEAN Framework Agreement on Services: AFAS) ซึง่มีผลบงัคบัใช้ตัง้แตปี่ พ.ศ. 2539 รวมถึงความร่วมมือทางด้านวฒันธรรม ความมัน่คง และอ่ืน ๆ ในปัจจบุนัอาเซียนให้ความส าคญักบัการด าเนินงานเพ่ือน าไปสู่ประชาคมอาเซียน (ASEAN Community: AC) ซึง่ประกอบด้วย 3 เสาหลกั (Pillars) ได้แก่ (1) ประชาคมความมัน่คงอาเซียน (ASEAN Security Community: ASC) (2) ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน (ASEAN Economic Community: AEC) และ (3) ประชาคมสงัคม-วฒันธรรมอาเซียน (ASEAN Socio-cultural Community: ASCC) ทัง้ 3 เสาดงักลา่วข้างต้นนัน้ ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน หรือ AEC เป็นเร่ืองท่ีมีความชดัเจนและเป็นรูปธรรมมากท่ีสดุ เน่ืองจากมีรากฐานมาจากความร่วมมือและความตกลงทางเศรษฐกิจท่ีประเทศสมาชิกได้ด าเนินการร่วมกนัมาแล้วระยะหนึง่ หรืออาจกลา่วได้วา่เป็นการสานตอ่ความร่วมมือและความตกลงท่ีมีอยูเ่ดมิให้เป็นรูปธรรมและมีแบบแผนมากยิ่งขึน้

ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน ก าหนดวตัถปุระสงค์ตามวิสยัทศัน์อาเซียนท่ีจะให้ภมูิภาคเอเชียตะวนัออกเฉียงใต้มีความมัน่คง มัง่คัง่และสามารถแขง่ขนักบัภมูิภาคอ่ืน ๆ ได้ โดย (1) มุง่ให้เกิดการไหลเวียนอย่างเสรีของสินค้า การบริการ การลงทนุ เงินทนุ การพฒันาทางเศรษฐกิจ และการลดปัญหาความยากจนและความเหล่ือมล า้ทางสงัคม (2) มุง่ท่ีจะจดัตัง้ให้อาเซียนเป็นตลาดเดียวและเป็นฐานการผลิต โดยจะริเร่ิมกลไกและมาตรการใหม ่ๆ ในการปฏิบตัิตามข้อริเร่ิมทางเศรษฐกิจท่ีมีอยู่แล้ว (3) ให้ความชว่ยเหลือแก่ประเทศสมาชิกใหมข่องอาเซียน (กมัพชูา ลาว เมียนมา่ร์ และเวียดนาม หรือ CLMV) เพ่ือลดชอ่งวา่งของระดบัการพฒันาและช่วยให้ประเทศเหล่านีเ้ข้าร่วมใน

2

กระบวนการรวมตวัทางเศรษฐกิจของอาเซียน (4) สง่เสริมความร่วมมือในนโยบายการเงินและเศรษฐกิจมหภาค ตลาดการเงิน และตลาดเงินทนุ การประกนัภยัและภาษีอากร การพฒันาโครงสร้างพืน้ฐานและการคมนาคม กรอบความร่วมมือด้านกฎหมาย การพฒันาความร่วมมือด้านการเกษตร พลงังาน การท่องเท่ียว การพฒันาทรัพยากรมนษุย์ โดยการยกระดบัการศกึษาและการพฒันาฝีมือ

การด าเนินงานเพ่ือน าไปสูป่ระชาคมเศรษฐกิจอาเซียนเร่ิมต้นน าร่องจากการรวมกลุม่ใน 12 สาขาส าคญัของอาเซียน (12 Priority Integration Sectors) เพ่ือให้เกิดการเคล่ือนย้ายสินค้า บริการได้อยา่งเสรีและมีการใช้ทรัพยากรตา่ง ๆ ร่วมกนัอยา่งมีประสิทธิภาพ นอกจากนีป้ระเทศสมาชิกยงัได้ร่วมกนัก าหนดยทุธศาสตร์ระยะยาวท่ีจะน าไปสู่ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียนภายใน ค.ศ. 2015 โดยจดัท าเป็นแผนงานเชิงบรูณาการด้านเศรษฐกิจท่ีเรียกอีกช่ือหนึง่วา่ “พิมพ์เขียวเพ่ือจดัตัง้ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน หรือ AEC Blueprint” ซึง่ระบใุจความว่าในปี ค.ศ. 2015 ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียนจะมีคณุลกัษณะท่ีส าคญั คือ การเป็นตลาดและฐานการผลิตเดียวกนั (Single Market and Production Base) การเป็นภมูิภาคท่ีมีขีดความสามารถในการแขง่ขนัสงู (Highly Competitive Economic Region) การเป็นภมูิภาคท่ีมีพฒันาการทางเศรษฐกิจท่ีเทา่เทียมกนั (Region of Equitable Economic Development) และ การเป็นภมูิภาคท่ีบรูณาการเข้ากบัเศรษฐกิจโลกได้อยา่งสมบรูณ์ (Region Fully Integrated into the Global Economy) โดยในการนีอ้าเซียนได้ก าหนดแผนงานเพ่ือด าเนินการไปสูค่ณุลกัษณะส าคญัในแตล่ะด้านไว้อย่างครอบคลมุ อาทิ การขจดัมาตรการทางภาษีและท่ีมิใชภ่าษี การปรับปรุงกฏวา่ด้วยแหลง่ก าเนิดสินค้า การสง่เสริมสิทธิในทรัพย์สินทางปัญญา การพฒันามาตรฐานและความสอดคล้องของผลิตภณัฑ์ การพฒันาขีดความสามารถของบคุลากร และการเคล่ือนย้ายแรงงานอยา่งเสรี เป็นต้น

แผนงานและมาตรการข้างต้นและอีกหลายมาตรการของอาเซียนท่ีจะด าเนินการร่วมกนัในอนาคตอนัใกล้ ล้วนแล้วแตส่่งผลกระทบในทางใดทางหนึง่ตอ่ประเทศสมาชิกด้วยกนัแทบทัง้สิน้ ดงันัน้ ส านกังานคณะกรรมการวิจยัแหง่ชาต ิ(วช.) ในฐานะหนว่ยงานกลางท่ีรับผิดชอบจดัท าแนวทางและนโยบายด้านการวิจยั สง่เสริมสนบัสนนุและบริหารจดัการด้านการวิจยัของประเทศ จึงได้รวบรวม ศกึษาข้อมลูท่ีเก่ียวข้อง วิเคราะห์ สงัเคราะห์ เพ่ือก าหนดกรอบประเด็นการวิจยัให้หน่วยงานวิจยัและนกัวิจยัทัว่ประเทศน าไปเป็นแนวทางศกึษาวิจยัเตรียมการรองรับผลกระทบท่ีคาดวา่จะเกิดขึน้หรือหาแนวทางใช้ประโยชน์จากมาตรการตา่ง ๆ อย่างเต็มท่ีโดยเฉพาะอยา่งยิ่งในสาขาท่ีประเทศไทยมีความพร้อมและมีขีดความสามารถในการแขง่ขนัสงู รวมทัง้ในสาขาท่ีไทยจ าเป็นต้องได้รับการพฒันาอยา่งเร่งดว่น ตลอดจนเพ่ือให้ได้แนวทางการสง่เสริมความร่วมมือด้านการวิจยัระหวา่งไทย

3

กบัประเทศในกลุม่สมาชิกอาเซียน และแนวทางการบริหารจดัการด้านการวิจยัของประเทศภายใต้สถานการณ์การรวมกลุม่ของประเทศสมาชิกอาเซียนตามบทบาทหน้าท่ีของ วช. อย่างมีประสิทธิภาพตอ่ไป

วัตถุประสงค์

1. เพ่ือให้ได้กรอบประเดน็การวิจยัรองรับสถานการณ์การรวมกลุม่ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียนของไทยท่ีเหมาะสม ก่อประโยชน์สงูสดุและสอดคล้องกบั AEC Blueprint ให้หนว่ยงานวิจยัทัว่ประเทศใช้เป็นแนวทางด าเนินการ

2. เพ่ือให้ได้ข้อเสนอเชิงนโยบายตอ่คณะกรรมการบริหารสภาวิจยัแหง่ชาตเิก่ียวกบัแนวทางการสง่เสริม สนบัสนนุและการบริหารจดัการด้านการวิจยัของส านกังานคณะกรรมการวิจยัแหง่ชาต ิภายใต้สถานการณ์การรวมกลุม่ของประเทศสมาชิกอาเซียน

ขอบเขตการวจิัย การด าเนินงานในครัง้นี ้เป็นการวิจยัเชิงนโยบาย โดยมีเป้าหมายสดุท้ายท่ีกรอบประเด็นการวิจยัท่ีเหมาะสมสอดคล้องกบัสถานการณ์การรวมกลุ่มเป็นประชาคมเศรษฐกิจอาเซียนทัง้ในเชิงรุกและเชิงรับของประเทศไทย และข้อเสนอแนะเก่ียวกบัแนวทางการสง่เสริมความร่วมมือด้านการวิจยัระหวา่งไทยกบัประเทศสมาชิกอาเซียน โดยวิเคราะห์เชิงลกึในภาพกว้างจากข้อมลูตา่ง ๆ ท่ีเก่ียวข้อง ประกอบด้วย

1. หลกัการความร่วมมือประชาคมเศรษฐกิจอาเซียนของประเทศสมาชิกอาเซียน 2. ศกัยภาพและขีดความสามารถด้านเศรษฐกิจโดยรวมระหวา่งปี พ.ศ. 2549–2554 ของ

ไทยในภมูิภาคอาเซียน 3. แนวทาง นโยบาย และแผนการด าเนินงานด้านการค้าสินค้า การค้าบริการท่ีเก่ียวข้อง

กบัประชาคมเศรษฐกิจอาเซียนของหน่วยงานภาครัฐและเอกชนในประเทศไทย รวมทัง้ แนวทางของแผนพฒันาเศรษฐกิจและสงัคมแหง่ชาต ิฉบบัท่ี 11 (พ.ศ. 2555-2559) นโยบายและยทุธศาสตร์การวิจยัของชาติ ฉบบัท่ี 8 (พ.ศ. 2555-2559) และยทุธศาสตร์การวิจยัรายสาขาของ วช.

4

ระเบียบวธีิวจิัย

ข้อมูลและแหล่งที่มาของข้อมูลในการวิจัย

การด าเนินงานในครัง้นีเ้ป็นการวิจยัเชิงคณุภาพ (Qualitative Research) โดยอาศยัข้อมลูทตุยิภมูิ (Secondary Data) ประกอบด้วย

1. หลกัการความร่วมมือประชาคมเศรษฐกิจอาเซียนของประเทศสมาชิกอาเซียน: เป็นข้อมลูเก่ียวกบัความเป็นมาของอาเซียน และประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน เป้าหมาย แผนการด าเนินงาน วิวฒันาการท่ีผ่านมา และอ่ืน ๆ ท่ีเก่ียวข้อง

2. ศกัยภาพและขีดความสามารถด้านเศรษฐกิจโดยรวมของไทยในภมูิภาคอาเซียน: เป็นข้อมลูเศรษฐกิจโดยรวมระหวา่งปี พ.ศ. 2549–2554 สถานการณ์ปัจจบุนั ต าแหนง่ของการค้าสินค้า การค้าบริการ และแรงงานของประเทศไทยในภมูิภาคอาเซียน

3. แนวทาง นโยบาย และแผนการด าเนินงานด้านการค้าสินค้า การค้าบริการท่ีเก่ียวข้องกบัประชาคมเศรษฐกิจอาเซียนของหน่วยงานภาครัฐและเอกชนในประเทศไทย รวมทัง้ แนวทางของแผนพฒันาเศรษฐกิจและสงัคมแหง่ชาต ิฉบบัท่ี 11 (พ.ศ. 2555-2559) นโยบายและยทุธศาสตร์การวิจยัของชาติ ฉบบัท่ี 8 (พ.ศ. 2555-2559) และยทุธศาสตร์การวิจยัรายสาขาของ วช.

โดยมีแหลง่ท่ีมาของข้อมลูจากเอกสารความตกลงว่าด้วยความร่วมมือในด้านตา่ง ๆ แผนงานการรวมกลุม่ของอาเซียน พระราชบญัญตัิ กฏหมาย กฏระเบียบ มตคิณะรัฐมนตรี แผนพฒันาเศรษฐกิจและสงัคมของชาต ินโยบายและแผนการด าเนินงานของภาครัฐและเอกชน ฐานข้อมลูสถิต ิ ส ามะโนประชากร รายงานประจ าปี รายงานผลการส ารวจ รายงานผลการวิจยั รายงานการประชมุ บทวิเคราะห์ เอกสารประกอบการประชมุ/สมัมนา

ขัน้ตอนและวิธีด าเนินงาน

1. รวบรวมข้อมลูทตุยิภมูิท่ีเก่ียวข้องทัง้ท่ีมีการเผยแพร่ในรูปเอกสารสิ่งพิมพ์ และเผยแพร่ทางเว็บไซด์หลกัของหน่วยงานภาครัฐและเอกชนท่ีเก่ียวข้อง เชน่ ส านกังานเลขาธิการอาเซียน กระทรวงตา่งประเทศ กระทรวงพาณิชย์ สภาหอการค้าไทย องค์การการค้าโลก ส านกังานพฒันาการเศรษฐกิจและสงัคมแหง่ชาติ ส านกังานคณะกรรมการวิจยัแหง่ชาต ิส านกังานสถิติ

5

แหง่ชาต ิกระทรวงคมนาคม กระทรวงการทอ่งเท่ียวและกีฬา มหาวิทยาลยัของรัฐและเอกชน ฯลฯ จดัหมวดหมูแ่ละประมวลข้อมลูท่ีเก็บรวบรวมได้

2. ศกึษาเชิงลกึในแตล่ะประเด็น 2.1 หลกัการความร่วมมือประชาคมเศรษฐกิจอาเซียนของประเทศสมาชิกอาเซียน 2.2 ศกัยภาพและขีดความสามารถด้านเศรษฐกิจโดยรวมของไทยในภมูิภาคอาเซียน 2.3 แนวทาง นโยบาย และแผนการด าเนินงานด้านการค้าสินค้า การค้าบริการท่ี

เก่ียวข้องกบัประชาคมเศรษฐกิจอาเซียนของหนว่ยงานภาครัฐและเอกชนในประเทศไทย รวมทัง้ แนวทางของแผนพฒันาเศรษฐกิจและสงัคมแหง่ชาต ิฉบบัท่ี 11 (พ.ศ. 2555-2559) นโยบายและยทุธศาสตร์การวิจยัของชาติ ฉบบัท่ี 8 (พ.ศ. 2555-2559) และยทุธศาสตร์การวิจยัรายสาขาของ วช.

3. วิเคราะห์ผลกระทบทัง้ในทางบวกและทางลบท่ีไทยจะได้รับจากประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน ความพร้อมของไทย ทิศทางท่ีควรจะเป็น จดุเดน่ท่ีเป็นโอกาสและจดุด้อยท่ีเป็นอปุสรรคของไทยตอ่การรวมกลุม่ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน

4. จดัท ากรอบประเด็นการวิจยัท่ีเหมาะสมกบัประเทศไทยในฐานะสมาชิกประชาคมเศรษฐกิจอาเซียนในทกุประเดน็ทัง้ในเชิงรุกและเชิงรับ และจดัท าข้อเสนอแนะตอ่ส านกังานคณะกรรมการวิจยัแหง่ชาตเิก่ียวกบัทิศทางการสง่เสริมความร่วมมือด้านการวิจยัระหวา่งไทยกบัอาเซียน และการบริหารจดัการด้านการวิจยัของประเทศภายใต้สถานการณ์การรวมกลุม่ของภมูิภาคอาเซียน โดยตอ่ยอดจากผลการศกึษาและการวิเคราะห์ในข้อ 1 ข้อ 2 และข้อ 3 บนพืน้ฐานของความสอดคล้องกบัแนวทาง นโยบาย และแผนการด าเนินงานด้านการค้าสินค้า การค้าบริการของหนว่ยงานภาครัฐและเอกชนในประเทศไทย รวมทัง้ แนวทางพฒันาประเทศตามแผนพฒันาเศรษฐกิจและสงัคมแหง่ชาติ ฉบบัท่ี 11 (พ.ศ. 2555-2559) นโยบายและยทุธศาสตร์การวิจยัของชาต ิฉบบัท่ี 8 (พ.ศ. 2555-2559)

การน าเสนอผลการด าเนินงาน

เนือ้หาหลกัท่ีน าเสนอในรายงานนี ้ประกอบด้วย

1. หลกัการความร่วมมือประชาคมเศรษฐกิจอาเซียนของประเทศสมาชิกอาเซียน

2. ศกัยภาพและขีดความสามารถด้านเศรษฐกิจโดยรวมระหวา่งปี พ.ศ. 2549–2554 ของไทยในภมูิภาคอาเซียน

6

3. แนวทาง นโยบาย และแผนการด าเนินงานด้านการค้าสินค้า การค้าบริการท่ีเก่ียวข้องกบัประชาคมเศรษฐกิจอาเซียนของหน่วยงานภาครัฐและเอกชนในประเทศไทย รวมทัง้ แนวทางของแผนพฒันาเศรษฐกิจและสงัคมแหง่ชาต ิฉบบัท่ี 11 (พ.ศ. 2555-2559) นโยบายและยทุธศาสตร์การวิจยัของชาติ ฉบบัท่ี 8 (พ.ศ. 2555-2559) และยทุธศาสตร์การวิจยัรายสาขาของ วช.

4. บทวิเคราะห์และสรุปผลการด าเนินงาน ระยะเวลาในการด าเนินงาน

การด าเนินงานครัง้นีใ้ช้ระยะเวลา 6 เดือน ระหวา่งเมษายน ถึง กนัยายน 2554

ผลที่คาดว่าจะได้รับ

ผลท่ีได้จากการด าเนินงานในครัง้นี ้จะท าให้ประเทศไทยมีกรอบประเด็นการวิจยัเพ่ือรองรับสถานการณ์ การรวมกลุม่ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน ซึง่สง่ผลตอ่ความพร้อม โอกาสและขีดความสามารถในการแขง่ขนัทางเศรษฐกิจ ตลอดจนส านกังานคณะกรรมการวิจยัแหง่ชาตไิด้ข้อมลู ข้อเสนอแนะ ประกอบการก าหนดทิศทางการบริหารจดัการด้านการวิจยัของประเทศภายใต้ความร่วมมือของกลุม่ประเทศสมาชิกอาเซียนให้เป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ สง่ผลตอ่ความสมัพนัธ์อนัดีระหวา่งประเทศ ความมัน่คง แข็งแกร่งด้านวิชาการ การวิจยั วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีของสมาชิกกลุม่อาเซียน

นิยามศัพท์เฉพาะ กรอบประเด็นการวิจยั หมายถึง แนวทาง หรือหวัข้อของการวิจยัในภาพกว้าง ๆ หรือสิ่งท่ีนา่สนใจ ท่ีสมควรจะด าเนินการวิจยั

ทิศทางการวิจยั หมายถึง ลกัษณะหรือแนวทางการท าวิจยัท่ีมุง่ไปสูส่ิ่งท่ีคาดหวงัวา่จะเกิดขึน้ในอนาคต

7

ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน (ASEAN Economic Community: AEC) หมายถึง เสาหลกัหนึง่ในสามเสาหลกัของจดัตัง้ประชาคมอาเซียน ท่ีมุง่เน้นความร่วมมือด้านเศรษฐกิจของกลุม่ประเทศสมาชิกอาเซียน

สมาคมประชาชาตแิหง่เอเซียตะวนัออกเฉียงใต้ หรือ อาเซียน (Association of Southeast Asian Nations: ASEAN) หมายถึงกลุม่ประเทศอินโดนีเซีย มาเลเซีย ฟิลิปปินส์ สิงคโปร์ ไทย บรูไนดารุสซาลาม กมัพชูา ลาว เมียนมา่ร์ และเวียดนาม ท่ีรวมตวัด าเนินนโยบายทัง้ด้านการเมือง เศรษฐกิจ สงัคมร่วมกนั

พนัธมิตรทางเศรษฐกิจ (Closer Economic Partnership: CEP) หมายถึง ความร่วมมือทางเศรษฐกิจท่ีมีการพฒันารูปแบบไปจากท่ีเคยมีมา โดยมีกรอบความร่วมมือท่ีกว้างขวางกว่าเขตการค้าเสรี

สนธิสญัญา (Treaty) หมายถึง ความตกลงระหว่างประเทศ ซึง่ได้ท าขึน้ระหว่างรัฐ หรือกบัองค์การระหวา่งประเทศเป็นลายลกัษณ์อกัษรและอยูภ่ายใต้บงัคบัของกฏหมายระหวา่งประเทศ ไม่วา่จะเป็นตราสารฉบบัเดียวหรือหลายฉบบัประกอบกนั และไมว่า่จะเรียกช่ืออยา่งไรก็ตาม โดยตราสารนัน้ ต้องก่อให้เกิดสิทธิและพนัธกรณีระหวา่งประเทศขึน้ ประเภทของสนธิสญัญาอาจแบง่ตามจ านวนประเทศท่ีเป็นภาคี (ประเทศคูส่ญัญา) ได้แก่ (1) สนธิสญัญาทวิภาคี (Bilateral Treaty) คือ สนธิสญัญาสองฝ่าย หรือสนธิสญัญาท่ีมีคูภ่าคี 2 ฝ่าย (2) สนธิสญัญาพหภุาคี (Multilateral Treaty) คือ สนธิสญัญาท่ีมีผู้ เข้าร่วมเจรจาหรือร่วมลงนามมากกวา่ 2 ฝ่ายขึน้ไป หรืออาจพิจารณาจากช่ือท่ีเรียก เชน่ (1) สนธิสญัญา (Treaty) เป็นข้อตกลงส าคญัเป็นทางการท่ีกระท าโดยรัฐ มกัเป็นความตกลงทางการเมือง (2) อนสุญัญา (Convention) ปกตใิช้กบัเอกสารทางการท่ีมีลกัษณะเป็นพหภุาคี หรือเอกสารความตกลงท่ีร่างขึน้โดยองค์การของสถาบนัระหวา่งประเทศ (3) พิธีสาร (Protocal) เป็นความตกลงท่ีมีลกัษณะเป็นทางการน้อยกวา่สนธิสญัญาหรืออนสุญัญา และไมใ่ช่ความตกลงท่ีกระท าโดยประมขุของรัฐ (4) ความตกลง (Agreement) เป็นเอกสารท่ีมีลกัษณะเป็นทางการน้อยกวา่สนธิสญัาหรืออนสุญัญา และไมไ่ด้กระท าโดยประมขุของรัฐ ปกตใิช้ความตกลงในลกัษณะท่ีมีขอบเขตจ ากดั หรือมีลกัษณะไมถ่าวร และมีภาคีน้อยกวา่ภาคีในอนสุญัญาตามปกติ (5) บนัทกึหรือหนงัสือแลกเปล่ียน เป็นวิธีท่ีไมเ่ป็นทางการ โดยรัฐอาจจะแสดงเจตนารมณ์วา่ยอมรับพนัธกรณีบางอย่าง และ (6) ข้อตกลง (Arrangement) ใช้เร่ืองความตกลงท่ีมีลกัษณะชัว่คราวหรือเฉพาะกาล หรืออาจพิจารณาจากฐานะของผู้ เข้าร่วมการท าสนธิสญัญา เชน่ สนธิสญัญาท่ีท าโดย

8

ประมขุของรัฐ ถือเป็นอคัรภาคีผู้ท าสญัญา สนธิสญัญาท่ีท าโดยรัฐบาล เป็นสนธิสญัญาระหวา่งรัฐบาล สนธิสญัญาท่ีท าโดยรัฐมนตรี สนธิสญัญาท่ีท าโดยหนว่ยงานของรัฐ เป็นต้น

เขตการค้าเสรี (Free Trade Area) หมายถึง การรวมกลุม่เศรษฐกิจโดยมีเป้าหมายเพ่ือลดภาษีศลุกากรระหว่างกนัภายในกลุม่ท่ีท าข้อตกลงลงให้เหลือน้อยท่ีสุด หรือเป็น 0% และใช้อตัราภาษีปกตท่ีิสงูกวา่กบัประเทศนอกกลุม่ การท าเขตการค้าเสรีในอดีตมุง่ในด้านการเปิดเสรีด้านสินค้า (Goods) โดยการลดภาษีและอปุสรรคท่ีไมใ่ชภ่าษีเป็นหลกั แตเ่ขตการค้าเสรีในระยะหลงั ๆ นัน้ รวมไปถึงการเปิดเสรีด้านบริการ (Service) และการลงทนุด้วย

เขตการค้าเสรีอาเซียน (ASEAN Free Trade Agreement: AFTA) หมายถึง การรวมกลุม่ทางเศรษฐกิจของประเทศสมาชิกในกลุม่อาเซียนเพ่ือสง่เสริมให้การค้าขายระหวา่งกนัในอาเซียนเป็นไปอยา่งเสรี โดยมีเป้าหมายท่ีจะลดภาษีศลุกากรระหวา่งกนัลงเหลือ 0-5% และยกเลิกมาตรการกีดกนัทางการค้าอ่ืน ๆ

กรอบความตกลงว่าด้วยการบริการของอาเซียน (ASEAN Framework Agreement on Services: AFAS) หมายถึง ความตกลงรวมกลุม่ทางเศรษฐกิจระหวา่งประเทศสมาชิกอาเซียน มีเป้าหมายเพ่ือสง่เสริมความร่วมมือและการเปิดเสรีการค้าบริการ (Liberalization of Trade in Services) ระหวา่งประเทศสมาชิก การเปิดเสรีในด้านการเข้าสูต่ลาด (Market Access) ด้านการประติบตัเิย่ียงคนชาต ิ(National Treatment) และข้อผกูพนัซึง่ลด/เลิกมาตรการอ่ืน ๆ ท่ีเป็นอปุสรรคตอ่การเปิดเสรีการค้าบริการระหวา่งประเทศสมาชิก

เขตการลงทนุอาเซียน (ASEAN Investment Area: AIA) เป็นความร่วมมือเพ่ือให้อาเซียนเป็นแหลง่ดงึดดูการลงทนุทัง้จากภายในและภายนอกอาเซียน มีบรรยากาศการลงทนุท่ีเสรีและโปร่งใส โดยมีเป้าหมายให้อาเซียนเดมิ 6 ประเทศเปิดเสรีการลงทนุและให้การปฏิบตัเิย่ียงคนชาตแิก่นกัลงทนุอาเซียนภายในปี 2553 และส าหรับประเทศสมาชิกอาเซียนใหมภ่ายในปี 2558

ความตกลงวา่ด้วยการลงทนุอาเซียน (ASEAN Comprehensive Investment Agreement: ACIA) เป็นความตกลงด้านการลงทนุฉบบัใหมข่องอาเซียน โดยน าความตกลงวา่ด้วยเขตการลงทนุอาเซียน (Agreement on the ASEAN Investment Area: AIA) ผนวกกบัความตกลงว่าด้วยการสง่เสริมและคุ้มครองการลงทนุอาเซียน (ASEAN Agreement for the Promotion and Protection of Investment) มาปรับปรุงให้ทนัสมยัครอบคลมุและทดัเทียมกบักฎเกณฑ์การลงทนุในระดบัสากล

9

โครงการความร่วมมือด้านอตุสาหกรรมของอาเซียน (ASEAN Industrial Cooperation Scheme: AICO) คือโครงการท่ีมีผู้ประกอบการอยา่งน้อย 1 ราย ในประเทศอาเซียนประเทศใดประเทศหนึง่ร่วมมือกบัผู้ประกอบการอยา่งน้อย 1 ราย ในอีกประเทศหนึง่ โดยมีวตัถปุระสงค์เพ่ือเพิ่มศกัยภาพในการผลิตสินค้าอตุสาหกรรมของอาเซียน และสนบัสนนุการแบง่การผลิตภายในอาเซียน รวมถึงการใช้วตัถดุิบภายในภมูิภาค

ความตกลงว่าด้วยการอ านวยความสะดวกด้านศลุกากรด้วยระบบอิเล็กทรอนิกส์ ณ จดุเดียวของอาเซียน (Agreement to Establish and Implement the ASEAN Single Window) เป็นความตกลงท่ีผลกัดนัให้สมาชิกอาเซียนตัง้ National Single Window ในประเทศตนเอง ให้มีการย่ืนเอกสารและข้อมลูท่ีเก่ียวข้องกบัการน าเข้าสง่ออก ณ จดุเดียว โดยประสานหนว่ยงานท่ีเก่ียวข้องกบัการน าเข้าสง่ออก ให้สง่ข้อมลูให้กรมศลุกากรเพ่ือการตดัสินใจในการตรวจปล่อยสินค้าเพียงครัง้เดียว และเม่ือสามารถจดัตัง้ National Single Window ขึน้ได้ จะมีการประสานกนัในกลุม่ประเทศอาเซียน โดยพฒันาน าระบบอิเล็กทรอนิกส์มาใช้ให้เกิดการอ านวยความสะดวกด้านศลุกากรด้วยระบบอิเล็กทรอนิกส์ ณ จดุเดียวของอาเซียน (ASEAN Single Window) โดยสรุปสาระส าคญัของความตกลงดงักล่าวได้ดงันี ้(1) ร่าง ASEAN Agreement to Establish and Implement the ASEAN Single Window ซึง่ได้รับความเห็นชอบในหลกัการจากการประชมุรัฐมนตรีเศรษฐกิจอาเซียนแล้ว มีสาระส าคญัประกอบด้วยเป้าหมายและหลกัการ ค าจ ากดัความ การพฒันาของ ASEAN Single Window และการด าเนินงาน (2) ร่างพิธีสารวา่ด้วยการอ านวยความด้านศลุกากรด้วยระบบอิเล็กทรอนิกส์ ณ จดุเดียวของอาเซียน (ASEAN Protocol to Establish and Implement the ASEAN Single Window) ซึง่ลงนามโดยรัฐมนตรีวา่การกระทรวงการคลงั มีสาระส าคญัประกอบด้วย วตัถปุระสงค์ หลกัการ ค าจ ากดัความทัว่ไป และค าจ ากดัความของ ASEAN Single Window และ National Single Window ขอบเขตของการน าไปใช้ รูปแบบของเอกสาร พิธีการและการบริหารข้อมลู การน าเทคโนโลยีด้านการส่ือสารและแลกเปล่ียนข้อมลูไปใช้ในธุรกิจ กระบวนการ บทบาทและหน้าท่ีของกรมศลุกากรและหน่วยงานอ่ืน ๆ ท่ีเก่ียวข้องกบัการตรวจปล่อยสินค้า ข้อก าหนดอ่ืน ๆ เชน่ การระงบัข้อพิพาท การจดัการเก่ียวกบัหนว่ยงาน และการบงัคบัใช้

ข้อตกลงวา่ด้วยการใช้อตัราภาษีศลุกากรพิเศษท่ีเทา่กนั (Common Effective Preferential Tariff: CEPT) เป็นการลดอตัราภาษีศลุกากรแก่สินค้าท่ีน าเข้าระหวา่งกนัของประเทศสมาชิกอาเซียนภายใต้เขตการค้าเสรีอาเซียน

10

ความตกลงยอมรับร่วม (Mutual Recognition Agreements: MRAs) เป็นความตกลงท่ีเสนอให้คูค้่าแตล่ะฝ่ายยอมรับมาตรฐานและการตรวจสอบสินค้าของกนัและกนัในการท าการค้าระหวา่งประเทศ และเกิดขึน้เม่ือประเทศคูค้่ามีมาตรฐานบงัคบัท่ีแตกตา่งกนั ซึง่แตล่ะประเทศจะเปรียบเทียบมาตรฐาน และวิธีการตรวจสอบคณุภาพสินค้าแตล่ะชนิดท่ีจะท าการค้าของประเทศคู่ค้า โดยท่ีไมต้่องตรวจสอบและรับรองซ า้อีกตอ่ไป

สินค้าออ่นไหว (Sensitive List: SL) หมายถึง สินค้าท่ีอาจสร้างผลกระทบตอ่เน่ืองอย่างรุนแรงในทางเศรษฐกิจ สงัคม หรือการเมือง เม่ือมีการเปล่ียนแปลงในตลาดสินค้านัน้ ตวัอยา่งของสินค้าประเภทนีใ้นหลายประเทศ ได้แก่ สินค้าเกษตรบางรายการ สิ่งทอ และเหล็กกล้า

มาตรการท่ีมิใชภ่าษี (Non-tariff Measures: NTMs) เป็นกฎระเบียบข้อบงัคบัของภาครัฐท่ีเก่ียวข้องกบัการค้าระหวา่งประเทศ โดยองค์การการค้าโลก (World Trade Organization: WTO) อนญุาตให้ใช้ได้ในกรณีการสง่เสริมการค้าท่ีเป็นธรรม หรือมีสิทธ์ิใช้เป็นข้อยกเว้นในกรณีฉกุเฉินและจ าเป็น รวมทัง้เพ่ือคุ้มครองชีวิตและสขุภาพของมนษุย์ พืชและสตัว์ ทัง้นีจ้ะต้องไมเ่ป็นการเลือกปฏิบตัิอยา่งไมมี่เหตผุล หรือไมมี่ผลตอ่การกีดกนัทางการค้าอยา่งแอบแฝง และต้องเป็นไปตามหลกัเกณฑ์ภายใต้ความตกลงท่ีก ากบัดแูล เชน่ มาตรการสขุอนามยัและสขุอนามยัพืช (Sanitary and Phytosanitary Measures: SPS) มาตรการอปุสรรคทางการค้าด้านเทคนิค (Technical Barriers to Trade: TBT) มาตรการตอบโต้การทุม่ตลาด (Anti-Dumping: AD) มาตรการตอบโต้การอดุหนนุ (Countervailing Duty: CVD) เป็นต้น

การกีดกนัทางการค้าท่ีไมใ่ช่ภาษี (Non-Tariff Barriers: NTBs) เป็นกฎระเบียบข้อบงัคบัท่ีรัฐบาลประเทศตา่ง ๆ ก าหนดขึน้ เพ่ือเป็นอปุสรรคตอ่การสง่ออกของประเทศคูค้่า หรือเพ่ือกีดกนัการน าเข้าท่ีไมส่อดคล้องกบัความตกลงระหวา่งประเทศ การก าหนดคณุภาพท่ีเกินมาตรฐานสากลหรือการเข้มงวดในการตรวจสอบมาตรฐานสินค้าและใช้เวลาในการตรวจสอบนานมากจนอาจท าให้สินค้าเกิดความเสียหาย ตลอดจนการปฏิบตัิด้านพิธีการศลุกากรท่ีไมเ่ป็นธรรม เชน่ การบริหารโควตาภาษี (Tariffs Rate Quatas: TRQs) สวสัดภิาพสตัว์ (Animal Welfare) มาตรฐานสิ่งแวดล้อมท่ีเก่ียวข้องกบัการค้า (Trade-related Environmental Measures) การปิดฉลากสินค้าตดัแตง่สารพนัธุกรรม (Genetically Modified Organisms: GMOs) มาตรฐานแรงงาน (Trade and Labour Standard) เป็นต้น

กฎวา่ด้วยแหลง่ก าเนิดสินค้า (Rules of Origin: ROO) หมายถึง กฏ ระเบียบ ข้อบงัคบั และข้อก าหนดเก่ียวกบัการก าหนดประเทศท่ีเป็นแหลง่ท่ีมาของสินค้า ก าหนดขึน้มาเพื่อใช้ก าหนดสญัชาติ

11

ท่ีแท้จริงของสินค้า ท าให้ประเทศคูค้่าไมส่ามารถใช้เป็นเคร่ืองมือในการกีดกนัทางการค้า ป้องกนัประเทศนอกกลุม่สมาชิกสวมสิทธิแหลง่ก าเนิดสินค้า และสนบัสนนุให้ใช้วตัถดุิบภายในประเทศเพ่ือให้ได้สิทธิแหลง่ก าเนิดสินค้า

หลกัความโปร่งใส (Transparency) เป็นหลกัท่ีก าหนดให้ประเทศภาคีต้องเปิดเผยข้อมลูเก่ียวกบักฎหมาย ข้อบงัคบั กฎระเบียบ หรือมาตรการตา่ง ๆ ท่ีเก่ียวกบัการด าเนินการทางการค้าและการลงทนุภายในประเทศ ยกเว้นข้อมลูลบัหรือข้อมลูเก่ียวกบัความมัน่คงภายในประเทศ

การประตบิตัเิย่ียงคนชาติ (National Treatment: NT) เป็นข้อก าหนดหรือเง่ือนไขเก่ียวกบัการให้การปฏิบตัแิก่ตา่งชาตท่ีิเข้ามาท าธุกิจการค้าและการลงทนุในประเทศอยา่งเทา่เทียมกบัคนในชาติ

ข้อจ ากดัในการให้การประติบตัเิย่ียงคนชาต ิ(Limitation to National Treatment) หมายถึงการให้การปฏิบตัิตอ่ตา่งชาติด้อยกวา่คนในชาติตน ซึง่มกัจะเป็นกฎหมาย/ระเบียบภายในท่ีมีการเลือกปฏิบตั ิเชน่ กรณีท่ีรัฐบาลให้การอดุหนนุเฉพาะคนชาต ิหรือการก าหนดเง่ือนไขให้บริษัทตา่งชาติต้องถ่ายทอดเทคโนโลยีและประสบการณ์ของตนแก่คนในชาต ิเป็นต้น

การประตบิตัเิย่ียงคนชาตท่ีิได้รับความอนเุคราะห์ยิ่ง (Most-favoured Nation Treatment: MFN) การก าหนดให้สมาชิกขององค์การการค้าโลกต้องให้การปฏิบตัท่ีิดีท่ีสดุแก่สมาชิกทกุประเทศอยา่งเทา่เทียมกนั

การให้สิทธิพิเศษทางการค้าในอาเซียน (ASEAN Preferential Trading Arrangements: ASEAN-PTA) หมายถึง การให้สิทธิพิเศษทางการค้าในอาเซียนโดยการลดอตัราภาษีน าเข้าลง ณ อตัราท่ีได้ตกลงกนัโดยมีวตัถปุระสงค์เพ่ือสง่เสริมให้การค้าระหว่างประเทศสมาชิกอาเซียนขยายตวัยิ่งขึน้ และขจดัอปุสรรคทางการค้าภายในอาเซียน อนัจะน าไปสูก่ารพฒันาเศรษฐกิจในภมูิภาคตอ่ไป

ระบบเช่ือมโยงข้อมลูอิเล็กทรอนิกส์ (National Single Window: NSW) เป็นการเช่ือมโยงข้อมลูทางอิเล็กทรอนิกส์แบบไร้เอกสารระหวา่งหน่วยงานท่ีเก่ียวข้องในกระบวนการน าเข้า สง่ออกสินค้า เพ่ืออ านวยความสะดวกให้แก่ผู้ประกอบการในการตรวจสอบใบอนญุาตและใบรับรองตา่ง ๆ ทางอิเล็กทรอนิกส์ก่อนการตรวจปลอ่ยสินค้า ระบบนีจ้ะท าหน้าท่ีประสานกิจกรรมทางอิเล็กทรอนิกส์แบบครบวงจร ผู้ประกอบการสามารถรับส่งข้อมลูทางอิเล็กทรอนิกส์กบัองค์กรท่ีเก่ียวข้องได้อตัโนมตัติลอด 24 ชัว่โมง โดยไมต้่องเดนิทางไปตดิตอ่กบัหนว่ยงานตา่ง ๆ ด้วยตนเอง

12

บทที่ 2

หลักการความร่วมมือของประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน หลกัการความร่วมมือของประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน เป็นหวัใจส าคญัของการด าเนินงานในครัง้นี ้เพราะนอกจากจะเป็นกรอบแนวทางและแผนงานท่ีไทยจะต้องปฏิบตัิตามอย่างหลีกเล่ียงไมไ่ด้แล้ว ยงัเป็นเง่ือนไขท่ีไทยจะเตรียมการรองรับและหาแนวทางใช้ประโยชน์จากมาตรการตา่ง ๆ อยา่งทนัท่วงทีด้วย ดงันัน้ เพ่ือให้เห็นถึงภมูิหลงั เป้าหมาย แผนการด าเนินงาน และวิวฒันาการความร่วมมือของประชาคมเศรษฐกิจอาเซียนอย่างตอ่เน่ืองและชดัเจน ในส่วนนีจ้งึเป็นการน าเสนอข้อมลูตา่ง ๆ ท่ีเก่ียวข้อง ดงันี ้

สมาคมประชาชาตแิห่งเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ (Association of South East Asian Nations: ASEAN)

ท่ีมา: กรมสง่เสริมอตุสาหกรรม (dip.go.th) สมาคมประชาชาตแิหง่เอเชียตะวนัออกเฉียงใต้ หรือ อาเซียน เป็นองค์กรทางภมูิรัฐศาสตร์

และองค์การความร่วมมือทางเศรษฐกิจในภมูิภาคเอเชียตะวนัออกเฉียงใต้ ก่อตัง้ขึน้โดยปฏิญญาอาเซียน (The ASEAN Declaration) หรือท่ีรู้จกักนัในช่ือ ปฏิญญากรุงเทพฯ (The Bangkok

13

Declaration) เม่ือวนัท่ี 8 สิงหาคม 2510 ณ วงัสราญรมย์ กระทรวงการตา่งประเทศ กรุงเทพฯ โดยมีสมาชิกเร่ิมแรก 5 ประเทศ คือ อินโดนีเซีย มาเลเซีย ฟิลิปปินส์ สิงคโปร์ และไทย ตอ่มา บรูไน ดารุสซาลาม ได้เข้าร่วมเป็นสมาชิกประเทศท่ี 6 เม่ือวนัท่ี 8 มกราคม 2527 และได้มีประเทศสมาชิกเข้าร่วมเพิ่มเตมิ 4 ประเทศ ได้แก่ กมัพชูา ลาว เมียนมาร์ (พมา่) และเวียดนาม หรือ เรียกสัน้ ๆ วา่ กลุม่ CLMV (Cambodia Laos Myanmar Vietnam) รวมประเทศสมาชิกทัง้หมด 10 ประเทศ มีพืน้ท่ีราว 4,435,830 ตารางกิโลเมตร ประชากรประมาณ 591.84 ล้านคน (Selected Basic ASEAN Indicators, 2011) สภาพภมูิอากาศเป็นแบบร้อนชืน้ อณุหภมูิอยูร่ะหวา่ง 27 – 36 องศาเซลเซียส พืชพรรณธรรมชาตเิป็นป่าฝนเขตร้อน มีพืชเศรษฐกิจท่ีส าคญัคือ ข้าว ข้าวโพด มนัส าปะหลงั สบัปะรด ยางพารา ปาล์มน า้มนั และพริกไทย

ในปี พ.ศ. 2553 ผลิตภณัฑ์มวลรวมในประเทศ หรือ GDP (Gross Domestic Product) ของกลุม่ประเทศสมาชิกอาเซียน คิดเป็นมลูคา่รวมราว 1.8 ล้านล้านดอลลา่ร์สหรัฐ อยูใ่นล าดบัท่ี 9 ของโลกเรียงตาม GDP (EC. Europa.eu อ้างถึงใน วิกิพิเดีย สารานกุรมเสรี สืบค้นเม่ือ 25 มีนาคม 2554)

สญัลกัษณ์ของอาเซียน คือ ต้นข้าวสีเหลือง 10 ต้นมดัรวมกนั หมายถึง ประเทศสมาชิกรวมกนัเพ่ือมิตรภาพและความเป็นน า้หนึ่งใจเดียว สีน า้เงิน หมายถึง สนัติภาพและความมัน่คง สีแดง หมายถึง ความกล้าหาญและความก้าวหน้า สีขาว หมายถึง ความบริสทุธ์ิ และสีเหลือง หมายถึง ความเจริญรุ่งเรือง

วตัถปุระสงค์ของการก่อตัง้อาเซียนตามปฏิญญากรุงเทพฯ ประกอบด้วย 1. สง่เสริมความร่วมมือและความชว่ยเหลือซึง่กนัและกนัในทางด้านเศรษฐกิจ สงัคม

วฒันธรรม เทคโนโลยี วิทยาศาสตร์ และการบริหาร

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%82%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%A7

14

2. สง่เสริมสนัตภิาพและความมัน่คงสว่นภมูิภาค 3. เสริมสร้างความเจริญรุ่งเรืองทางเศรษฐกิจ พฒันาการทางวฒันธรรมในภมูิภาค 4. สง่เสริมให้ประชาชนในอาเซียนมีความเป็นอยูแ่ละคณุภาพชีวิตท่ีดี 5. ให้ความชว่ยเหลือซึง่กนัและกนัในรูปของการฝึกอบรม การวิจยั และสง่เสริมการศึกษา

ด้านเอเชียตะวนัออกเฉียงใต้ 6. เพิ่มประสิทธิภาพของการเกษตรและอตุสาหกรรม การขยายการค้า ตลอดจนปรับปรุง

การขนสง่และการคมนาคม 7. เสริมสร้างความร่วมมืออาเซียนกบัประเทศภายนอก องค์การความร่วมมือแหง่ภมูิภาค

อ่ืน ๆ และองค์การระหวา่งประเทศ (ส านกัความสมัพนัธ์ตา่งประเทศ ส านกัปลดักระทรวงศกึษาธิการ, ม.ป.ป.)

จากวตัถปุระสงค์เร่ิมแรกของการก่อตัง้ เม่ือการค้าระหวา่งประเทศในโลกมีแนวโน้มกีดกนัการค้ารุนแรง ท าให้อาเซียนได้หนัมามุง่เน้นกระชบัและขยายความร่วมมือด้านเศรษฐกิจการค้าระหวา่งกนัมากขึน้ อยา่งไรก็ตาม ก็ยงัคงไว้ซึง่วตัถปุระสงค์ 3 ประการ คือ

สง่เสริมการพฒันาเศรษฐกิจ สงัคมและวฒันธรรมในภมูิภาค

รักษาเสถียรภาพทางเศรษฐกิจและความมัน่คงในภมูิภาค

ใช้เป็นเวทีแก้ไขปัญหาความขดัแย้งภายในภมูิภาค (กรมเจรจาการค้าระหวา่งประเทศ กระทรวงพาณิชย์, 2551)

กลไกบริหารของอาเซียน ปัจจยัส าคญัท่ีท าให้อาเซียนพฒันาไปได้อย่างรวดเร็ว คือ กลไกการบริหารของอาเซียน ท่ี

ชว่ยผลกัดนัให้กิจกรรมของอาเซียนด าเนินไปตามจดุมุง่หมาย กลไกท่ีส าคญั ได้แก่ 1. การประชมุสดุยอดอาเซียน (ASEAN Summit) เป็นการประชมุระดบัหวัหน้ารัฐบาล

และเป็นกลไกบริหารสงูสดุของอาเซียนในการก าหนดนโยบายและแนวทางความร่วมมือด้านการเมือง เศรษฐกิจและสงัคมระหวา่งกนั มีก าหนดการประชมุเป็นทางการทกุปี

2. การประชมุรัฐมนตรีตา่งประเทศอาเซียน (ASEAN Ministerial Meeting: AMM) เป็นการประชมุประจ าปี เพ่ือก าหนดแนวทางในระดบันโยบายและทบทวนข้อตดัสินใจ เพ่ือมอบนโยบายและโครงการให้คณะกรรมการท่ีเก่ียวข้องอ่ืน ๆ ด าเนินการตอ่ไป

3. การประชมุรัฐมนตรีเศรษฐกิจอาเซียน (ASEAN Economic Ministers' Meeting: AEM) เป็นการประชมุประจ าปีของรัฐมนตรีท่ีดแูลและรับผิดชอบด้านเศรษฐกิจของประเทศสมาชิก อาเซียน

15

4. การประชมุรัฐมนตรีเฉพาะด้านอ่ืน ๆ (Other ASEAN Ministers' Meeting ) ซึง่จดัให้มีขึน้ตามความจ าเป็น และเพ่ือเร่งรัดการท างานของคณะกรรมการตา่ง ๆ ท่ีเก่ียวข้อง รวมทัง้หารือ เก่ียวกบัโครงการความร่วมมือด้านตา่ง ๆ เชน่ การเกษตรและป่าไม้ การศกึษา สวสัดกิารสงัคม พลงังาน กฎหมาย สาธารณสขุ แรงงาน สิ่งแวดล้อม วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี การขนสง่ โทรคมนาคม ฯลฯ

5. การประชมุเจ้าหน้าท่ีอาวโุส (Senior Officials Meeting: SOM) โดยแยกเป็นเจ้าหน้าท่ีอาวโุสด้านการเมือง เศรษฐกิจ และเฉพาะด้าน เชน่ พฒันาสงัคม วฒันธรรมและสนเทศ สิ่งแวดล้อม วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ยาเสพตดิ ฯลฯ

6. คณะกรรมการประจ าอาเซียน (ASEAN Standing Committee: ASC) เป็นการประชมุระดบัอธิบดีกรมอาเซียนของประเทศสมาชิกอาเซียนทกุ 2 เดือน เพ่ือตดิตามความคืบหน้าและแก้ไขปัญหาในโครงการความร่วมมือระหวา่งกนั

7. ส านกัเลขาธิการอาเซียน (ASEAN Secretariat) เป็นหนว่ยบริหารงานกลางของอาเซียน ตัง้อยูท่ี่กรุงจาการ์ตา ประเทศอินโดนีเซีย มีเลขาธิการอาเซียน ซึง่ได้รับการคดัเลือกจากประเทศสมาชิกให้ด ารงต าแหนง่คราวละ 5 ปี เป็นหวัหน้าส านกังาน และมีรองเลขาธิการอาเซียน 2 คน ด ารงต าแหนง่คราวละ 3 ปี

8. ส านกังานอาเซียนแหง่ชาต ิ(ASEAN National Secretariat) คือ กรมอาเซียนในกระทรวงการตา่งประเทศแตล่ะประเทศสมาชิก เพ่ือประสานงานกบัส่วนราชการตา่ง ๆ ภายในประเทศและกบัประเทศสมาชิกอ่ืนในการด าเนินกิจกรรมตา่ง ๆ (กรมอาเซียน กระทรวงการตา่งประเทศ, ม.ป.ป)

ตลอดระยะเวลาท่ีผา่นมาความร่วมมือในการด าเนินงานด้านตา่ง ๆ ของอาเซียนมีความคืบหน้าตามล าดบั โดยในการประชมุสดุยอดอาเซียน เม่ือ พ.ศ. 2540 ณ กรุงกวัลาลมัเปอร์ ซึง่เป็นโอกาสครบรอบ 30 ปีของการก่อตัง้อาเซียน ผู้น าของประเทศสมาชิกได้ให้การรับรอง “วิสยัทศัน์อาเซียน 2020” หรือ ASEAN Vision 2020 ซึง่มีสาระส าคญัวา่ ภายใน ค.ศ. 2020 (พ.ศ. 2563) อาเซียนจะมีรูปแบบความร่วมมือท่ีพฒันาใกล้ชิดกนัมากยิ่งขึน้ กลา่วคือ อาเซียนจะมีลกัษณะ ดงันี ้(กองอาเซียน กรมอาเซียน, 2548)

1. วงสมานฉนัท์แหง่เอเชียตะวนัออกเฉียงใต้ (A Concert of Southeast Asian Nations) 2. หุ้นสว่นเพ่ือการพฒันาอยา่งมีพลวตั (A Partnership in Dynamic Development) 3. มุง่ปฏิสมัพนัธ์กบัประเทศภายนอก (An Outward-looking ASEAN) 4. ชมุชนแหง่สงัคมท่ีเอือ้อาทร (A Community of Caring Societies)

16

เพ่ือด าเนินการตา่ง ๆ ให้บรรลผุลตามวิสยัทศัน์ท่ีได้ก าหนดไว้ ในการประชมุสดุยอดอาเซียนครัง้ท่ี 9 เม่ือ พ.ศ. 2546 ท่ีเมืองบาหลี ประเทศอินโดนีเซีย ผู้น ากลุม่ประเทศอาเซียนได้ลงนามปฏิญญาวา่ด้วยความร่วมมืออาเซียน (Declaration of ASEAN Concord II หรือ Bali Concord II) เห็นชอบให้มีการจดัตัง้ประชาคมอาเซียน (ASEAN Community: AC) ภายใน ค.ศ. 2020 (พ.ศ. 2563) โดยประชาคมดงักลา่ว ประกอบด้วย 3 เสาหลกั (Pillars) ได้แก่

1. ประชาคมความมัน่คงอาเซียน (ASEAN Security Community: ASC) มีวตัถปุระสงค์ท่ีจะท าให้ประเทศในภมูิภาคอยูอ่ยา่งสนัติสขุ แก้ไขปัญหาภายใน

ภมูิภาคโดยสนัตวิิธี และยึดมัน่ในหลกัความมัน่คงรอบด้าน เพ่ือให้บรรลเุป้าหมายดงักลา่ว ประชาคมความมัน่คงอาเซียนจะ

1) ใช้เอกสารทางการเมืองและกลไกของอาเซียนท่ีมีอยูแ่ล้วในการเพิ่มศกัยภาพในการแก้ไขปัญหาข้อพิพาทภายในภมูิภาค รวมทัง้การตอ่ต้านการก่อการร้าย การลกัลอบค้ายาเสพตดิ การค้ามนษุย์ อาชญากรรมข้ามชาตอ่ืิน ๆ และการขจดัอาวธุท่ีมีอานภุาพท าลายล้างสงู

2) ริเร่ิมกลไกใหม่ ๆ ในการเสริมสร้างความมัน่คง และก าหนดรูปแบบใหมส่ าหรับความร่วมมือในด้านนี ้ซึง่รวมไปถึงการก าหนดมาตรฐานการป้องกันการเกิดข้อพิพาท การแก้ไขข้อพิพาท และการส่งเสริมสันติภาพภายหลงัจากการเกิดข้อพิพาท

3) สง่เสริมความร่วมมือด้านความมัน่คงทางทะเลซึง่อาเซียนยงัไมมี่ความร่วมมือด้านนี ้ทัง้นี ้ความร่วมมือข้างต้นจะไมก่ระทบตอ่นโยบายตา่งประเทศ และความร่วมมือทางทหารของประเทศสมาชิกกบัประเทศนอกภมูิภาค

2. ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน (ASEAN Economic Community: AEC) ก าหนดวตัถปุระสงค์ตามวิสยัทศัน์อาเซียน 2020 ท่ีวา่ “อาเซียน ปี 2020 เป็นหุ้นสว่น

ร่วมกนัในการพฒันาอยา่งมีพลวตั (ASEAN 2020: Partnership in Dynamic Development)” โดย จะให้ภมูิภาคเอเชียตะวนัออกเฉียงใต้มีความมัน่คง มัง่คัง่ และสามารถแขง่ขนักบัภมูิภาคอ่ืน ๆ ได้

1) มุง่ให้เกิดการไหลเวียนอย่างเสรีของสินค้า การบริการ การลงทนุ เงินทนุ การพฒันาทางเศรษฐกิจ และการลดปัญหาความยากจนและความเหล่ือมล า้ทางสงัคม ภายในปี ค.ศ. 2020 (พ.ศ. 2563)

2) มุง่ท่ีจะจดัตัง้ให้อาเซียนเป็นตลาดเดียวและเป็นฐานการผลิต โดยจะริเร่ิมกลไกและมาตรการใหม ่ๆ ในการปฏิบตัติามข้อริเร่ิมทางเศรษฐกิจท่ีมีอยู่แล้ว

17

3) ให้ความชว่ยเหลือแก่ประเทศสมาชิกใหมข่องอาเซียน (กมัพชูา ลาว พมา่ และเวียดนาม หรือ CLMV) เพ่ือลดชอ่งวา่งของระดบัการพฒันาและช่วยให้ประเทศเหล่านีเ้ข้าร่วมในกระบวนการรวมตวัทางเศรษฐกิจของอาเซียน

4) สง่เสริมความร่วมมือในนโยบายการเงินและเศรษฐกิจมหภาค ตลาดการเงิน และตลาดเงินทนุ การประกนัภยัและภาษีอากร การพฒันาโครงสร้างพืน้ฐานและการคมนาคม กรอบความร่วมมือด้านกฎหมาย การพฒันาความร่วมมือด้านการเกษตร พลงังาน การทอ่งเท่ียว การพฒันาทรัพยากรมนษุย์ โดยการยกระดบัการศกึษาและการพฒันาฝีมือ

3. ประชาคมสงัคม-วฒันธรรมอาเซียน (ASEAN Socio-cultural Community: ASCC) มีจดุมุง่หมายในการยกระดบัคณุภาพชีวิตของประชาชน สง่เสริมอตัลกัษณ์ทาง

วฒันธรรมของอาเซียน โดยครอบคลมุความร่วมมือในหลายสาขา เชน่ ความร่วมมือด้านปราบปรามยาเสพตดิ การพฒันาชนบท การขจดัความยากจน สิ่งแวดล้อม การศกึษา วฒันธรรม สตรี สาธารณสขุ และเยาวชน เป็นต้น

แผนปฏิบตักิารของประชาคมสงัคม-วฒันธรรมอาเซียน เน้นการด าเนินการใน 4 ประเดน็หลกั คือ (กลุม่งานนโยบาย กรมอาเซียน กระทรวงการตา่งประเทศ, 2550)

1) สร้างประชาคมแหง่สงัคมท่ีเอือ้อาทร โดยเน้นการแก้ไขปัญหาความยากจน เสริมสร้างความเสมอภาค และการพฒันาทรัพยากรมนษุย์ โดยใช้มาตรการระดบัภมูิภาค เพ่ือสง่เสริมการด าเนินการภายในประเทศ ในด้านตา่ง ๆ อาทิ

1.1) ยกระดบัคณุภาพชีวิตของกลุ่มผู้ ไร้โอกาสและผู้ ด้อยโอกาส โดยเสริมสร้างศกัยภาพของเจ้าหน้าท่ีท่ีดแูลด้านการพฒันาชนบทและขจดัความยากจน และสง่เสริมวิธีการท่ีจะให้คนเหลา่นีม้ามีสว่นร่วมในสงัคม

1.2) สง่เสริมการเข้าถึงการศกึษาอยา่งเทา่เทียมและพฒันาให้การศกึษามีมาตรฐานสงู โดยใช้การสร้างเครือขา่ยและการประสานความร่วมมือระหวา่งสถาบนัการศกึษา

1.3) ลดความเส่ียงทางสงัคมของเดก็ สตรี ผู้สงูอาย ุและคนพิการ โดยสนบัสนนุโครงการซึง่สอดคล้องกบัอนสุญัญาระหวา่งประเทศ และสง่เสริมการบริการท่ีเก่ียวข้อง เชน่ การให้การดแูลผู้สงูอาย ุการบริการด้านสาธารณสขุ และการศกึษา

1.4) สง่เสริมให้ครอบครัว ประชาสงัคม และภาคเอกชนมีสว่นร่วมอยา่งมีประสิทธิภาพมากขึน้ ในการแก้ไขความยากจนและปัญหาด้านสวสัดิการสงัคม ด้วยการจดัตัง้เครือข่ายและโครงการแลกเปล่ียน รวมทัง้สง่เสริมอาชีพตา่ง ๆ ท่ีเก่ียวข้องกับการแก้ไขปัญหาความยากจนและสวสัดกิารสงัคม

18

1.5) สง่เสริมให้สตรีและเยาวชนมีสว่นร่วมในกลุม่ก าลงัแรงงานท่ีสามารถท างานได้ดีขึน้ด้วยการจดัการฝึกอบรมทกัษะ และสามารถเข้าถึงสินเช่ือขนาดย่อมและระบบข้อมลูได้มากขึน้

1.6) แก้ไขปัญหาด้านการพฒันาระบบการสาธารณสขุ 1.7) ป้องกนัการแพร่กระจาย และลดอนัตรายของโรคภมูิคุ้มกนับกพร่อง (โรค

เอดส์) และโรคติดตอ่อ่ืน ๆ 1.8) เสริมสร้างความมัน่คงด้านอาหาร โดยเฉพาะอย่างยิ่งการสร้างระบบ

ฐานข้อมลูความมัน่คงด้านอาหาร 1.9) ท าให้อาเซียนเป็นภมูิภาคท่ีประเทศสมาชิกสามารถฟืน้ตวัจากภยัพิบตัไิด้

รวดเร็ว โดยลดผลกระทบทางลบของภยัพิบตัเิพ่ือมุง่สูก่ารเป็นชมุชนท่ีปลอดภยัขึน้และมีการพฒันาท่ียัง่ยืน

1.10) ท าให้อาเซียนเป็นภมูิภาคท่ีปลอดยาเสพติด ภายในปี พ.ศ. 2558 (ค.ศ. 2015) โดยการป้องกนั บ าบดั และใช้ชมุชนเป็นฐานในการควบคมุการใช้สารเสพตดิในทางท่ีผิด ควบคูไ่ปกบัการเสริมสร้างการพฒันาทางเลือก และการขจดัการลกัลอบค้ายาเสพติด

1.11) การสง่เสริมวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีในอาเซียน เพ่ือพฒันาทรัพยากรมนษุย์ในภมูิภาค ด้วยการสง่เสริมการเรียนรู้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี รวมทัง้การส่งเสริมการน าวิทยาศาสตร์ประยกุต์และเทคโนโลยีไปใช้ในกิจกรรมทางเศรษฐกิจและสงัคมมากย่ิงขึน้

2) แก้ไขผลกระทบตอ่สงัคมอนัเน่ืองมาจากการรวมตวัทางเศรษฐกิจ การมุง่สร้างการเจริญเตบิโตทางเศรษฐกิจเพียงด้านเดียวโดยมิได้ค านงึถึงผลกระทบท่ีตามมาอาจท าให้เกิดปัญหาความไมเ่สมอภาคทางสงัคมซึง่สามารถสัน่คลอนเสถียรภาพทางการเมืองตอ่ไป แผนการปฏิบตักิารด้านสงัคมและวฒันธรรม จงึเน้นการสร้างทรัพยากรมนษุย์ท่ีมีความสามารถในการแข่งขนั และสร้างระบบการป้องกนัทางสงัคมเพ่ือเป็นหลกัประกนัความมัน่คงของมนษุย์ โดยให้ความส าคญักบัการศกึษาและฝึกอบรม การพฒันาฝีมือแรงงาน และเสริมสร้างความร่วมมือด้านอ่ืน ๆ ท่ีเก่ียวข้อง เชน่ สวสัดิการสงัคม วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี สาธารณสขุ โดยเน้นปัญหาท่ีมากบัโลภาภิวตัน์ เชน่ โรคระบาด (ไข้หวดันก SARS มาลาเรีย และวณัโรค) เป็นต้น 3) สง่เสริมความยัง่ยืนของสิ่งแวดล้อมและการจดัการดแูลสิ่งแวดล้อมอยา่งถกูต้อง โดยมีกลไกเพ่ือจดัการดแูลสิ่งแวดล้อมท่ีเหมาะสม ตลอดจนการป้องกนัและขจดัภยัพิบตัด้ิานสิ่งแวดล้อม การป้องกนัมลพิษจากหมอกควนัท่ีข้ามแดน การบริหารจดัการสิ่งแวดล้อมชายฝ่ังทะเล การอนรัุกษ์ความหลากหลายทางชีวภาพ การจดัการและสง่เสริมความยัง่ยืนของทรัพยากรดนิ น า้ ป่าไม้ แร่ธาตุ 4) เสริมสร้างรากฐานท่ีจะน าไปสูป่ระชาคมอาเซียนในปี ค.ศ.2020 (พ.ศ. 2563) ซึง่จะเป็นภมูิภาคท่ีประชาชนตระหนกัถึงอตัลกัษณ์ (Identity) ร่วมกนัของภมูิภาค ท่ามกลางความ

19

หลากหลายทางด้านประวตัิศาสตร์และวฒันธรรม โดยการให้การศกึษาแก่ประชาชน สง่เสริมการแลกเปล่ียนทางวฒันธรรมและปฏิสมัพนัธ์ในหมูป่ระชาชน เพ่ือ�