สวก. : ARDA...

การประชมวชาการขาวแหงชาต ครงท 5 "งานวจยขาวไทย สไทยแลนด 4.0" 5

ค�ำน�ำการจดประชมวชาการขาวแหงชาต เกดจากความรวมมอของหนวยงาน 9 องคกร ไดแก มลนธขาวไทย

ในพระบรมราชปถมภ ส�านกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต ส�านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต กรมการขาว กระทรวงเกษตรและสหกรณ ส�านกงานพฒนาการวจยการเกษตร (องคการมหาชน) มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร และส�านกงานคณะกรรมการการอาชวศกษา เพอเปนเวททางวชาการในการแลกเปลยน และจดแสดงผลงานวจยและนวตกรรมดานขาวจากหนวยงานภาครฐ ภาคเอกชน และเกษตรกร รวมทงชมชนทองถนทวประเทศ เพอสรางและพฒนาเครอขายนกวจยดานขาวของประเทศ โดยจดขนเปนประจ�าทก ๆ 2 ป และไดด�าเนนการตอเนองมาแลว 4 ครง ในป พ.ศ. 2561 ส�านกงานพฒนาการวจยการเกษตร (องคการมหาชน) ไดรบเลอกใหเปนเจาภาพหลกรวมกบ 8 องคกร จดการประชมวชาการขาวแหงชาต ครงท 5 ระหวางวนท 23 – 24 พฤษภาคม 2561 ณ โรงแรมเซนทราศนยราชการและคอนเวนชนเซนเตอร แจงวฒนะ กรงเทพมหานคร ภายใตหวขอ “งานวจยขาวไทย สไทยแลนด 4.0” เพอใหสอดคลองกบยทธศาสตรชาต 20 ป วาดวยการผลกดนใหเกดการสรางนวตกรรมทสามารถเพมมลคาขาวไทยตามแนวทาง ไทยแลนด 4.0 ซงการจดงานนจะเปนกาวหนงในการรวบรวมผลงานวชาการ และนวตกรรมดานขาว ของประเทศไทย เพอใหเกดการพฒนาตอยอดงานวจยสการใชประโยชนน�าไปสการเพมประสทธภาพการผลตขาวของประเทศ

ส�านกงานพฒนาการวจยการเกษตร (องคการมหาชน) จงขอขอบคณองคกรรวมทง 8 องคกร ผมสวนรวมในการ จดประชมครงน รวมทงนกวจยผน�าเสนอผลงานวจยขาวในรปแบบการบรรยาย และโปสเตอร และนทรรศการ ขอขอบคณวทยากรทใหการบรรยายพเศษและเสวนา และผทมสวนในการเสนอแนะ ใหค�าแนะน�าจนท�าใหการประชมส�าเรจลลวง ตามวตถประสงค สามารถรวบรวมผลงานวจยขาวไวในเอกสารเลมน เพอเผยแพรส�าหรบการน�าไปใชประโยชนในการพฒนาการผลตขาวของประเทศไทยตอไป

(นำงพรรณพมล ชญญำนวตร)ผอ�านวยการส�านกงานพฒนาการวจยการเกษตร

6 การประชมวชาการขาวแหงชาต ครงท 5 "งานวจยขาวไทย สไทยแลนด 4.0"


เรอง หนำ

สำรบญ

ผลงำนวจยกลมท1 : กำรปรบปรงพนธขำวภาคบรรยาย (Oral)

O1-1 การทดสอบศกยภาพในการใหผลผลตของขาวลกผสมจากสายพนธพอแมทพฒนา

มาจากขาวไทย / วรยำ ดอนศร

O1-2 PSL07023-CNT-18-2-1-3 : ขาวนาชลประทานผลผลตสง

ตานทานเพลยกระโดดสน�าตาล / ชวนชม ดรศม

O1-3 การหาต�าแหนงบนโครโมโซมทควบคมขนาดเกสรตวผ

และเกสรตวเมยในขาว / ศรนย ข�ำโท

O1-4 การส�ารวจและคดเลอกเครองหมายโมเลกลทสมพนธกบความตานทานโรคขอบใบแหงในขาว

เพอการปรบปรงพนธขาวไทย / พยอม โคเบลล

O1-5 การพฒนาขาวคณภาพพเศษโดยการชกน�าใหเกดการกลายพนธ

ดวยเทคนคล�าไอออนพลงงานต�า / ดร.บญรกษ พนธไชยศร

O1-6 การประเมนลกษณะประชากรขาวพนธพนเมองทมเยอหมเมลดสด�าในภาคเหนอ

ของประเทศไทย / สขสนต ฟองฝน

O1-7 ความหลากหลายทางพนธกรรมของเชอรา Bipolaris Oryzae ในพนทปลกขาว

เขตจงหวดชยนาท ลพบร สงหบร อางทอง และสพรรณบร / ปฐวภำ สงกมำร

O1-8 การเปรยบเทยบผลผลตของสายพนธขาวเจาหอมเมลดยาวพเศษทไดจากการปรบปรงพนธ

ขาวเจาพนธสพรรณบร 1 ผสมกบบาสมาต โดยใชเครองหมายโมเลกล

ชวยในการคดเลอก / อนชดำ วงศชน

O1-9 การประเมนความทนรอนในระยะกลาของขาวพนธรบรอง

ดวยสภาพเครยดออกซเดชนสง / ปวณำ พงษดนตร

O1-10 บทบาทของยน CULLIN3A ทมตอการทนเคม / ธรพงษ บวบชำ

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

กำรประชมวชำกำรขำวแหงชำต ครงท5หลกการและเหตผล วตถประสงค กลมเปาหมาย ก�าหนดการและสถานทจดงาน

กจกรรมภายในงาน ประโยชนทคาดวาจะไดรบ คณะกรรมการ และอนกรรมการจดงานฯ

รำยชอผลงำนวจย 5 กลมเรอง

17-19

P1-2 การถายทอดลกษณะการตดเมลดและลกษณะอน ๆ ในสภาพเครยดจากความรอน

ในระยะเจรญพนธของประชากรทกระจายตวในชวท 2 / ชเนษฎ มำล�ำพอง

P1-3 การคดกรองประชากรขาวสายพนธกลายขนาดใหญส�าหรบความสามารถ

ในการตดเมลดในสภาพเครยดจากความเคมในระยะเจรญพนธ / ชเนษฎ มำล�ำพอง

P1-4 ผลของสภาวะเครยดจากความเคมตอลกษณะบางประการในระยะเจรญพนธ

ของพนธเจาหอมนล / ชเนษฎ มำล�ำพอง

P1-5 ศกยภาพการตดเมลดและลกษณะอน ๆ ของขาวพนธทนรอน M9962 และ N22

ทอยในสภาพเครยดจากความรอนในระยะเจรญพนธ / ชเนษฎ มำล�ำพอง

P1-6 การประเมนพนธกรรมของขาวโดยใชเครองหมายดเอนเอแบบเอสเอสอาร

และเอเอฟแอลพเพอการจดกลม / อษณย ไวยเลศ

P1-7 เทคนคการจดการส�าหรบการผสมขามพนธขาว / รงนภำ แสนเสนำะ

P1-8 การพฒนาสายพนธแมทมเพศผเปนหมนทควบคมดวยปฏกรยารวมระหวางพนธกรรม

ในนวเคลยสและไซโตพลาสซม / อนชตำ รตนรตน

P1-9 การปรบปรงพนธขาวขาวดอกมะล 105 ใหตานทานโรคไหมโดยใชพนธกรรม

ความตานทานจากขาวพนธเจาหอมนลดวยวธผสมกลบ / ธนกร วงสวำง

P1-10 สมรรถนะการผสมและความดเดนเหนอพอแมของสายพนธ TGMS

ทพฒนาขนจากขาวไทยในขาวลกผสมระบบ 2 สายพนธ / นฤมล มำพรก

P1-11 ขนาดเมลดของลกผสมชวท 1 จากการผสมระหวางขาวกลมตาง ๆ / พรรว มวงสำร

P1-12 Root Architecture Graphic โปรแกรมส�าหรบการศกษา

สถาปตยลกษณรากขาว / พชญธวศ สรรพโรจนพฒนำ

P1-13 การพฒนาพนธขาวผลผลตสง ไมไวตอชวงแสง ตานทานโรคขอบใบแหง

โดยการรวมยน ตานทานโรคขอบใบแหง xa5 Xa21 และ xa33 โดยใชเครองหมาย

โมเลกลในการคดเลอก (MAS) / ศรพร กออนทรศกด

ภาคโปสเตอร (Poster)

P1-1 การศกษาลกษณะของขาวปาและพชสกลใกลเคยงเพอลดผลกระทบจากอณหภมสง

ในระยะผสมเกสร / พรพล มวงงำม

P1-14 การทดสอบความตานทานโรคไหมในสายพนธปรบปรง กข 6 ทมยนตานทาน

ตอเชอสาเหตทเกบรวบรวมจากพนทปลกขาวพนธปรบปรงตานทานโรคไหม / ศรภำ กออนทรศกด

8 การประชมวชาการขาวแหงชาต ครงท 5 "งานวจยขาวไทย สไทยแลนด 4.0"8 การประชมวชาการขาวแหงชาต ครงท 5 "งานวจยขาวไทย สไทยแลนด 4.0"

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

P1-15 การคดเลอกขาวทนแลงระยะเจรญเตบโตทางล�าตนในพนธกรรมขาวพนเมอง / อนชำต คชสถตย

P1-16 การปรบปรงพนธขาวพษณโลก 2 ใหทนรอนในระยะเจรญพนธ

โดยวธการผสมกลบ / รวพร บวชช

P1-17 การกระจายตวทางพนธกรรมของประชากรชวท 2 ทไดจากคผสม

ระหวางขาวพนธโคชฮคาร และปทมธาน 1 / พระณฐ ทองยศ

P1-18 การพฒนาสายพนธขาวเหนยวใหทนน�าทวมฉบพลนและมเมลดขาวเปลอกสน�าตาล

โดยใชเครองหมายดเอนเอชวยในการคดเลอกรวมกบลกษณะปรากฏ / ศรสวสด ขนทอง

P1-19 การประเมนคณภาพเมลดในขาวเหนยวพนเมองทสงของประเทศไทย / กำนตพชชำ สำยค�ำฟ

P1-20 การประเมนลกษณะทางคณภาพของเมลดขาวหอมพนเมอง

ทสงของประเทศไทย / ภคจรำ จนทรอนทร

P1-21 ความสามารถในการยดปลองของขาวปาสามญภายใตสภาพน�าลก / ปฐมำภรณ มำสด

P1-22 ความหลากหลายของลกษณะทางสณฐานและพชไรของขาวพนเมองทสง

จากกลมชาตพนธในภาคเหนอของประเทศไทย / สรนทร กลเสวกกล

P1-23 ความหลากหลายของลกษณะขาวพนธพนเมองทสงจากภาคเหนอตอนบน

ของประเทศไทย / ธญญำ วรยำ

P1-24 การพฒนาสายพนธขาวนาชลประทานใหทนตอน�าทวมฉบพลน ตานทานโรคขอบใบแหง

และเพลยกระโดดสน�าตาล โดยใชเครองหมายโมเลกลในการคดเลอก / วชรวรรณ แจมบญศร

P1-25 การประเมนประสทธภาพของต�าแหนงตานทานเพลยกระโดดสน�าตาล

ในประชากรขาวทพฒนาจากพนธปทมธาน 1 / วชรวรรณ แจมบญศร

P1-26 การประเมนปรมาณความเขมขนซลคอนของขาวไทย 2 สายพนธ / เบญจมำภรณ วงแกว

P1-27 การประเมนความหลากหลายทางพนธกรรมของขาวพนธพนเมอง

ทสงของประเทศไทย / ปวณำ เตจำค�ำ

P1-28 การทดสอบความตานทานโรคไหมในขาวพนเมองไทยพนธหวย (GS19769) / รงอรณ พนสน

P1-29 การรบรองพนธขาวขาวดอกมะล 105 พนธกลาย ปรบปรงพนธ

โดยเทคนคล�าไอออนสไทยแลนด 4.0 / ดร.จรณทฐ เตชะรง

P1-30 การส�ารวจยนกอโรคของประชากรเชอราสาเหตโรคไหมในประเทศไทย

โดยใชขาวคแฝดทมยนตานทานเดยว / เพญนภำ ตนเซยน

การประชมวชาการขาวแหงชาต ครงท 5 "งานวจยขาวไทย สไทยแลนด 4.0" 9การประชมวชาการขาวแหงชาต ครงท 5 "งานวจยขาวไทย สไทยแลนด 4.0" 9

49

50

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

P1-31 การวเคราะหฤทธสารตานอนมลอสระในขาวสายพนธพนเมองของไทย / ชลธรำ แสงศร

P1-32 การประเมนลกษณะและตรวจคดความทนแลงของเชอพนธกรรมขาว

โดยอาศยน�าฝนในจงหวดกาญจนบร / ชลธรำ แสงศร

P1-33 การศกษาความหลากหลายของเชอราสาเหตโรคไหมของประเทศไทย

ทเกบรวบรวมใหม / วำร เหลำเพมสข

P1-34 ลกษณะทางสรรวทยาของสายพนธขาวขาวดอกมะล 105

ทไดรบชนสวน QTL ทนแลง เมอไดรบสภาวะเครยดเคมและแลง / เดชอดม ปำมทำ

P1-35 การประเมนศกยภาพการใหผลผลตและเทคนคการผลตเมลดพนธขาว

ลกผสมระบบ 2 สายพนธ / สภำพร จนทรบวทอง

P1-36 การทดสอบและคดเลอกพนธขาวทองถนบนพนทสงททนทานตอแมลงบว

และไมไวตอชวงแสงโดยเกษตรกรมสวนรวม / สำธต มตรหำญ

P1-37 การประเมนประสทธภาพการใชเครองโมเลกลชวยคดเลอกลกษณะ

ตานทานเพลยกระโดดสน�าตาล ในขาวสายพนธปรบปรง F4 ทมยน Bph3 / สรพร เกตงำม

P1-38 การประเมนความตานทานโรคขอบใบแหงและการตรวจสอบเครองหมายโมเลกล

ชวยคดเลอกยน xa5, Xa21 และ xa33 ในสายพนธพอแมเพอพฒนาสายพนธขาวเจาหอม

ตานทานโรคขอบใบแหง / ฉนทมำศ เชอแกว

P1-39 การศกษาพนธของสายพนธขาวทไดจากการปรบปรงพนธขาวขาวดอกมะล 105

ทไมไวตอชวงแสง ตนเตย ขาวเจา/ขาวเหนยวหอม / วรำภรณ แสงทอง

P1-40 ทรานสครปโทมกสของขาวพนธไทยภายใตภาวะเครยดจากความเคม / ศภอรรจ ศรกนทรมำศ

P1-41 การประเมนความทนรอน ทนแลง และรอนควบแลง ของพนธขาวรบรอง

ในระยะเจรญพนธ / พชรำภรณ รกชม

P1-42 ความหลากหลายทางพนธกรรมของขาวพนเมองจงหวดเพชรบร

โดยใชลกษณะสณฐานวทยาเมลด / สมตำนนท จนทะบร

P1-43 การตอบสนองของอณหภมตอประสทธภาพการสงเคราะหดวยแสง

ของระบบแสง 2 ในขาวตางพนธ / อโนมำ ดงแสนสข


65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

ผลงำนวจยกลมท2 : เทคโนโลยกำรผลตขำวภาคบรรยาย (Oral)

O2-1 การใชวชพชสาบเสอรวมกบการขงน�าในการควบคมหญาขาวนก / นวพล พมพทอง

O2-2 ผลของกนจ�าขาวดอกใหญรวมกบการขงน�าตอการเปลยนแปลง

และกลไกสรรวทยาของหญาขาวนก / สำยวำร พลคม

O2-3 อทธพลของพนธขาวและวธปลกขาวตอความเสยหายจากศตรขาว

และผลผลตภายใตสภาพนาชลประทาน / สทธ ใจสงฆ

O2-4 วจยและพฒนาชดอปกรณก�าจดวชพชในนาขาวแบบตอพวง

กบรถแทรกเตอรลอเหลกแคบ / ประเทอง อษำบรสทธ

O2-5 การศกษาการพฒนารงไขของเพลยกระโดดสน�าตาล

เพอสนบสนนระบบพยากรณการระบาด / จรนนท ปยะพงษกล

O2-6 ผลกระทบของสารเคมปองกนก�าจดแมลงตอศตรธรรมชาตในนาขาว / สกญญำ อรญมตร

O2-7 การเปรยบเทยบชดเทคโนโลยการใชปยชวภาพพจพอารรวมกบปยเคมและเมลดพนธขาว

อตราแนะน�ากบชดเทคโนโลยของเกษตรกรเพอลดตนทนการผลตขาว / ภสชญภณ หมนแจง


P2-1 โดรนเพอการวางแผนและการจดการแปลงขาว / รตตกำน เกดผล

P2-2 “Rice เวลา” แอปพลเคชนเพอการวางแผนและแลกเปลยนความรเรองการปลกขาว / กตยำ แกวเหลก

P2-3 ระบบลดความชนในโรงสขาวตอการใชพลงงาน / ดร.สดด สพรรณไพ

P2-4 การทดสอบเทคโนโลยการปรบพนทนาดวยเลเซอร / ดวงพร วธรจตต

P2-5 การพฒนาเทคโนโลยทางเลอกในการผลตขาว เพอสนบสนนการตดสนใจเชงนโยบาย

ในการลดการปลอยกาซเรอนกระจก / นตยำ รนสข

P2-6 การพฒนารปแบบการผลตขาวแบบครบวงจรโดยเกษตรกรมสวนรวมในพนท

เขตคลองสามวา กรงเทพมหานคร / นตยำ รนสข

P2-7 การเพาะเลยง การเพมปรมาณเชอ และปลกเชอ Ustilaginoidea virens

เชอสาเหตโรคดอกกระถนของขาว / กลยำ ประกอบทรพย

P2-8 ปจจยทางภมศาสตรทเหมาะสมของขาวไรพนธพนเมองเพอเพมมลคา

ในจงหวดนครราชสมา / วำสนำ ภำนรกษ

81

82

83

84

85

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

คณสมบตของน�า


P2-9 การพฒนากระบวนการผลตขาวไรพนธพนเมองในเขตพนทปลกมนส�าปะหลง

จงหวดนครราชสมา / เจษฎำ ทพยะสขศร

P2-10 การควบคมเชอรา Bipolaris oryzae โดยชววธดวยแบคทเรย Bacillus subtilis

และการพฒนาสตรคลกเมลดขาว / รตตรส เชยงสน

P2-11 อทธพลของแคดเมยมในดนตอการสะสมแคดเมยม

และสงกะสในเมลดขาว 3 พนธ / กญญกลณช ค�ำปวง

P2-12 การทดสอบระบบถอนตนกลาในถาดเพาะกลาขาวนาโยน / สมพร หงษกง

P2-13 อทธพลของพนทปลกขาวทมตอปรมาณแรธาต และคณภาพการหงตมของขาวกลอง

ทปลกในเขตธารน�าแรแจซอน / จรภำ พงษจนตำ

P2-14 การทดสอบความแขงแรงของเมลดพนธขาวไรซเบอรทไดจากการใสปยคอกมลไก

และปยน�าหมกมลสกร / วนดำ วฒนพำยพกล

ผลงำนวจยกลมท3 : เทคโนโลยหลงกำรเกบเกยวและโลจสตกสภาคบรรยาย (Oral)

O3-1 การตรวจวดปรมาณสาร 2AP ทมความเขมขนต�าอยางรวดเรวในขาวหอมมะล

ดวยเทคนค NIR / ธำรำรตน มณนวม

O3-2 การตรวจสอบการปนเปอนของอะฟลาทอกซนบ 1 ในขาวไทย / กตตพงษ ศรมวง

O3-3 นโยบายการใชเครองเกยวนวดขาวส�าหรบประเทศไทยในยค 4.0 / วนต ชนสวรรณ

O3-4 การพฒนาเครองลดความชนขาวพรอมกนหลายกระบะ / จรวสส เจยตระกล

O3-5 การพฒนาวสดอางองรบรองส�าหรบตรวจสอบความถกตอง

ของเครองวดความชนขาว / ธสร สงหะเนต

O3-6 การทดสอบเทคโนโลยโรงงานอบแหงขาวเปลอกดวยรงสอนฟราเรด

รวมกบการเทมเปอรรและลมรอนทชมนมสหกรณการเกษตรขอนแกนจ�ากด / จกรมำส เลำหวณช


P3-1 เครองมอตรวจสอบความหอมของขาวแบบพกพา / สนนทำ วงศปยชน

P3-2 ผลกระทบจากการฆามอดดวยเครองใหความรอนแบบไดอเลกตรก

รวมกบกระบวนการผลตขาวสารตอคณภาพและสารหอมของขาวหอมมะล / กฤษณำ สดทะสำร

P3-3 การถายทอดเทคนคอนฟราเรดยานใกลส�าหรบการจ�าแนกพนธขาว

และวเคราะหความชนในขาว / ศมำพร เกษมส�ำรำญ

96

97

98

99

100

101

105

106

107

108

109

110

111

112

113


P3-4 การพฒนาเครองคดแยกกรวดในกระบวนการสขาวขนาดเลก / ศวลกษณ ปฐวรตน

P3-5 การทดสอบประสทธภาพเครองนวดขาวขนาดเลกและเครองลดความชนขาว

พรอมกนหลายกระบะ / ประกอบกจ ดงไธสง

P3-6 การพฒนาเครองนวดขาวขนาดเลก / ธนพงค แสนจม

P3-7 การพฒนาเครองท�าความสะอาดและคดขาวพนธคณภาพ / สรนำฏ นอยพทกษ

P3-8 การจดการโลจสตกสและหวงโซอปทานขาวไรพนธพนเมองในจงหวดนครราชสมา / นรวทธ เพยรำฏษ

P3-9 โรงงานตนแบบอบแหงขาวเปลอกดวยรงสอนฟราเรดรวมกบการเทมเปอรรง

และลมรอน / จกรมำส เลำหวณช

P3-10 การวเคราะหระบบบรหารจดการโลจสตกส เพอควบคมประสทธภาพ

การไหลเวยนสนคา และบรการของสหกรณการเกษตรพมาย / ฤทธรงค แจงอม

P3-11 การพฒนาเครองอบแหงขาวเปลอกดวยเทคนคสเปาเตดเบด / เทวรตน ตรอ�ำนรรค

ผลงำนวจยกลมท4 : นวตกรรมเพมมลคำและกำรแปรรปภาคบรรยาย (Oral)

O4-1 ผลของกระบวนการการเอกซทรชนระดบกงอตสาหกรรมตอความคงตว

การปรบปรงคณภาพและสาระส�าคญในร�าขาวและน�ามนร�าขาว / ขนษฐำ รตรตนมงคล

O4-2 ผลของน�ามนร�าขาวทมปรมาณแกมมาออไรซานอลสงตอระดบน�าตาล

และไขมนในหนเบาหวาน และผปวยเบาหวานชนดท 2 / จนตนำ สตยำศย

O4-3 ฤทธชะลอความชราของผลตภณฑเครองส�าอางทมสารสกดสเตมเซลลขาว / นสำกร แซวน

O4-4 บทบาทของสารสกดขาวกลองหอมมะลงอกในการปองกนโรคหวใจ

และหลอดเลอด / สนทร เพชรด

O4-5 ผลของการเสรมกากร�าขาวตอคณคาทางโภชนาการและคณภาพของขาวเกรยบปลา / รอมล เจะดอเลำะ

O4-6 การใชประโยชนจากเสนใยของฟางขาวเพออตสาหกรรมสงทอ / รงสมำ ชลคป

O4-7 การท�าใหร�าขาวคงตวและการสกดน�ามนร�าขาวบบเยนทมออไรซานอลสง

โดยการใหความรอนแบบโอหมมค / ปตยำ กมลพฒนะ

O4-8 ผลของชนดพลาสมาแกสตอสมบตของขาวมส / พไลรก อนธปญญำ


P4-1 การพฒนาผลตภณฑอาหารขบเคยวชนดแทงจากขาวก�าผสมผลไมและสมนไพร / ธรวฒน เทพใจกำศ

P4-2 การใชแปงขาวฮางทดแทนในผลตภณฑขนมอบ / สภกำญจน พรหมขนธ

114

115

116

117

118

119

120

121

125

126

127

128

129

130

131

132

133

134


P4-3 การวจยและพฒนาอปกรณตนแบบเครองตรวจวดประเมนคลอโรฟลลและไนโตรเจน

ในใบขาวเพอการจดการปยไนโตรเจนและลดตนทนการผลตขาว / ผชวยศำสตรำจำรย ดร.มหศกด เกตฉ�ำ

P4-4 การพฒนาวสดปดแผลสองชนจากโพลเมอรธรรมชาตผสมสารสกดจากขาว

และน�ามนหอมระเหยเพอประยกตใชในทางการแพทย / ปยฉฏร ชวยสนวล

P4-5 สารสกดขาวเหนยวด�าพนธลมผวเพมการบบตวของทางเดนอาหาร

และลดการอกเสบของล�าไสใหญในสตวทดลอง / จนตนำ สตยำศย

P4-6 ผลของขาวเจาด�าพนธเมลดฝายตอความจ�าในสตวทดลอง / จนตนำ สตยำศย

P4-7 การเปลยนแปลงทางเคมและการใชเทคโนโลยพลาสมาในการเพมคณคาทางโภชนาการ

ของขาวกลองงอกพนธสนปาตอง 1 และขาวเจาหอมพษณโลก 1 / ภรมณ ปอกกนทำ

P4-8 ผลของสายพนธขาวตอเจลขาวบรรจคารบาไมดเปอรออกไซด / อจฉรยำ แกวปนตำ

P4-9 ผลของสายพนธขาวตอเจลขาวยาชาส�าหรบใชในชองปาก / ศรพร โอโกโนก

P4-10 ผลของสายพนธขาวตอสมบตเคมกายภาพของเจลขาว / ศรพร โอโกโนก

P4-11 ประสทธผลของเจลขาวบรรจยาตานเชอราเพอใชในชองปาก / พมพภค ภมำศ

P4-12 ผลของโครงสรางละเอยดของสตารชตอสมบตในการยอย ในขาวพนธ กข43

และพษณโลก 80 ขาวดชนน�าตาลปานกลาง / องศธรย วสสณห

P4-13 การส�ารวจและพฒนาสตรมาตรฐานของขนมอาซรอส�าเรจรป / รอมสรรค เศะ

P4-14 ประโยชนของพลาสมาเยน เพอเพมคณคาทางโภชนาการของขาวกลองงอก / สทธเดช ยอดพทกษ

P4-15 คณคาทางโภชนาการขาวหอมมะลทงสมฤทธในจงหวดนครราชสมา / วำสนำ ภำนรกษ

P4-16 วธเตรยมผลตภณฑทอดมไปดวยสาร 2-อะเซทล-1-พวโรลนจากสารสกดใบเตย

ในรปทถกหอหมส�าหรบใชเปนวตถแตงกลนอาหาร / เบญจภรณ ปำวน

P4-17 การผลตผลตภณฑโปรตนไฮโดรไลเสทผงจากร�าขาวหอมมะลทงสมฤทธ / ชมภนช ฆองลำ

P4-18 การพฒนาเครองดมขาวกลองสนเหลกโปรตนสง ชนดยเอชท / สภทร ไชยกล

P4-19 การประยกตใชไมโครอมลชนกกเกบสารสกดขาวสงขหยดของไทย

ในผลตภณฑปองกนผมรวง / ณตฐำวฒ ฐตปรำโมทย

P4-20 ผลของการดดแปรโดยเอนไซมแอลฟาอะไมเลสตอคณสมบตทางกายภาพของแปงขาว / สภทร ไชยกล

P4-21 การพฒนาแปงและแปงดดแปรจากขาวหอมมะลทงสมฤทธ

และการประยกตใชในอาหาร / จรำยส วรรตนโภคำ

135

136

137

138

139

140

141

142

143

144

145

146

147

148

149

150

151

152

153


P4-22 สารเคลอบสตรน�าจากขาว เพอการควบคมการสก ลกษณะผวของเปลอก

และเพมชวงเวลาการเกบกลวยหลงเกบเกยว / จรดำ สงขรรตน

P4-23 คณสมบตพรไบโอตกของสารสกดจากร�าขาวก�าและขาวฮางงอก / แคทรยำ สทธำนช

P4-24 ผลของการใชพลาสมาตอสมบตของขาวก�าดอยสะเกดและขาวหอมนล / ศรสวรรณ นฤนำทวงศสกล

P4-25 การพฒนาผลตภณฑเสนขนมจนกงส�าเรจรปจากขาวไรซเบอร / นรมล อตมอำง

ผลงำนวจยกลมท5 : เศรษฐกจ สงคม กำรตลำดและกลมกำรสงเสรมกำรผลตและกำรถำยทอดเทคโนโลยภาคบรรยาย (Oral)

O5-1 ระบบฐานขอมลขนาดใหญส�าหรบการจดการปลกขาว / ธำน ศรวงศชย

O5-2 การพฒนาเครองวเคราะหปรมาณอะไมโลส / จนทรจรำ โรหตเสถยร

O5-3 การพฒนานวตกรรมขาวสการเกษตรแบบยงยน / ดร.สดด สพรรณไพ

O5-4 การประยกตเทคโนโลยภมสารสนเทศเพอสนบสนนการบรหารจดการ

ของสหกรณการเกษตรพมาย จ�ากด / เฉลมชย หลอวงศตระกล


P5-1 การประยกตใชระบบจดการขอมลการปรบปรงพนธกบขอมลการปรบปรงพนธขาว / บรนทร ธญนอม

P5-2 การพฒนาคลนกดนบางน�าเปรยวตามแนวเศรษฐกจพอเพยง / รงโรจน พทกษดำนธรรม

P5-3 การบรหารจดการนาแปลงใหญ เพอลดตนทนการผลตขาว จงหวดชยนาท / นรศรำ จ�ำรญวงษ

P5-4 การวเคราะหตนทนผลตอบแทนการผลตขาวพนธพนเมอง

และการยอมรบของเกษตรกรในเขตภาคเหนอตอนบน / ดร.เชำวนำ เพชรรตน

P5-5 การเปรยบเทยบตนทนและผลตอบแทนระบบการผลตขาวเหนยวแบบดงเดม

และระบบการผลตขาวเหนยว แบบแปลงใหญ ของเกษตรกรต�าบลหนองสนม

อ�าเภอวานรนวาส จงหวดสกลนคร / สำวนย ธำนกล

P5-6 กระบวนการวจยเพอสรางกระบวนการเรยนรในการลดตนทนและเพมคณภาพ

การผลตขาว ของสมาชกสหกรณการเกษตรพมาย จ�ากด และเกษตรกรในพนททงสมฤทธ

จงหวดนครราชสมา ดวยบญชตนทน / ศภษร แผนอก

P5-7 ทางเลอกพชหลงการท�านาในจงหวดเชยงใหมและเชยงราย / ประทำนทพย กระมล

รำยชอคณะกรรมกำรและคณะอนกรรมกำรจดงำนกำรประชมวชำกำรขำวแหงชำต ครงท 5

154

155

156

157

161

162

163

164

165

166

167

168

169

170

171

173-179



หลกกำรและเหตผล การจดการประชมวชาการขาวแหงชาต ไดรเรมขนจากความรวมมอของ 9 องคกร ทมความเกยวของกบการวจย

ขาวในมตตาง ๆ ซง ประกอบดวย มลนธขาวไทย ในพระบรมราชปถมภ ส�านกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลย แหงชาต ส�านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต กรมการขาว กระทรวงเกษตรและสหกรณ ส�านกงานพฒนาการวจยการเกษตร (องคการมหาชน) มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย ธนาคารเพอการเกษตรและ สหกรณการเกษตร และส�านกงานคณะกรรมการการอาชวศกษา โดยมวตถประสงคหลกเพอน�าเสนอผลงานวจยและความรดานขาวจากองคกรทงภาครฐ เอกชน และเกษตรกร รวมทงชมชนทองถนทวประเทศ เพอเปนการพฒนาเครอขายนกวจยและ งานวจยดานขาว และไดก�าหนดจดขนเปนประจ�าทก ๆ 2 ป โดยมทง 9 องคกรหมนเวยนกนเปนเจาภาพหลก

และในป พ.ศ.2561 ส�านกงานพฒนาการวจยการเกษตร (องคการมหาชน) ไดรบเปนเจาภาพหลก ในการจดการประชมวชาการขาวแหงชาต ครงท 5 ภายใตแนวคด “งานวจยขาวไทย สไทยแลนด 4.0” เพอใหเกดความเชอมโยงกบนโยบายของรฐบาลในการกาวไปสการเปน “ประเทศไทย 4.0” ทมงใหมการสรางและน�าผลงานวจยและนวตกรรมไปใชในการขบเคลอนระบบเศรษฐกจของประเทศ การพฒนาภาคการเกษตรแบบดงเดมสการเกษตรสมยใหม เนนการพฒนาเทคโนโลยและการเพมประสทธภาพการผลตและการแปรรปขาวแบบครบวงจรนบตงแตตนน�า กลางน�า และปลายน�า รวมทงการพฒนาการแปรรปผลตภณฑขาวสโภชนเภสชและเวชส�าอางทมมลคาสง สรางมลคาเพมใหแกสนคาขาวของประเทศ อกทงจะชวย สงเสรมและผลกดนใหเกดธรกจสนคาขาวเชงนวตกรรมใหเพมมากขน ซงจะท�าใหประเทศไทยสามารถรกษาความเปนผน�าในการคาขาวในตลาดโลกไดอยางยงยน

วตถประสงค

1. เพอรวบรวมขอมลนกวจย ขอมลผลงานวจย และความรเรองขาวจากองคกรทงภาครฐและเอกชนรวมทงชมชน ทองถน

2. เพอพฒนาเครอขายนกวจยและงานวจยดานขาวเพอเพมมาตรฐานงานวจยขาวของชาตสสากล 3. เพอขบเคลอนยทธศาสตรงานวจยดานขาวของประเทศ4. เพอสนบสนนการเชอมโยงผลงานวจยสการใชประโยชน

กลมเปำหมำยนกศกษา นกวจย นกวชาการ ผประกอบการดานขาว กลมเกษตรกร และสอมวลชน

กำรประชมวชำกำร

ขำวแหงชำต ครงท 5“งำนวจยขำวไทย สไทยแลนด 4.0”

ระหวำงวนท 23 – 24 พฤษภำคม 2561

ณ โรงแรมเซนทรำศนยรำชกำรและคอนเวนชนเซนเตอร แจงวฒนะ กรงเทพฯ


ก�ำหนดกำรจดงำนและสถำนทจดงำน

วนท 23 - 24 พฤษภาคม 2561 ณ โรงแรมเซนทราศนยราชการและคอนเวนชนเซนเตอร แจงวฒนะ กรงเทพฯ ซงในกำรน ส�ำนกงำนฯ ไดรบพระมหำกรณำธคณอยำงหำทสดมได จำก สมเดจพระเทพรตนรำชสดำฯ สยำมบรมรำชกมำร ทรงรบทลเชญเสดจเปนองคประธำนในกำรเปดกำรประชมวชำกำร ขำวแหงชำต ครงท 5 ในวนพธท 23 พฤษภำคม 2561 เวลำ 15.00 น.

กจกรรมภำยในงำน

1. จดแสดงนทรรศกำรเทดพระเกยรตสถำบนพระมหำกษตรย เกยวกบพระรำชกรณยกจดำนกำรวจยและพฒนำขำว1.1) จดแสดงพระบรมฉายาลกษณและนทรรศการเทดพระเกยรตสมเดจพระเจาอย หวมหาวชราลงกรณ บดนทรเทพยวรางกร รชกาลท 10 ททรงบ�าเพญพระราชกรณยกจเพอสงเสรมดานการเกษตรกรรมอนเปนอาชพหลก ของปวงชนชาวไทยตลอดมา1.2) จดแสดงพระบรมฉายาลกษณและนทรรศการเพอนอมร�าลกถงสมเดจพระปรมทรมหาภมพลอดลยเดช รชกาลท 9 “พระบดาแหงการวจยและพฒนาขาวไทย”1.3) จดแสดงพระบรมฉายาลกษณ และนทรรศการเฉลมพระเกยรตสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร โดยจดแสดงนทรรศการผลงานวจย ทมความเชอมโยงกบแนวพระราชด�ารหรอผลงานวจย ตามแนวพระราชด�าร

2. จดแสดงนทรรศกำรวชำกำรภำคโปสเตอร จ�ำนวนไมนอยกวำ 100 เรอง โดยมหวขอกำรน�ำเสนอ ผลงำนทำงวชำกำร 5 กลมเรอง ดงน2.1) กลมการปรบปรงพนธขาว2.2) กลมเทคโนโลยการผลตขาว2.3) กลมเทคโนโลยหลงการเกบเกยวและโลจสตกส2.4) กลมนวตกรรมเพมมลคาและการแปรรป2.5) กลมเศรษฐกจ สงคม การตลาด และกลมการสงเสรมการผลตและการถายทอดเทคโนโลโย

3. จดแสดงนทรรศกำรของหนวยงำนรวมทง 9 หนวยงำนหลก และหนวยงำนทได รบเชญเขำร วม จดนทรรศกำรเป นการน�าผลงานวจยทน�าไปใช ประโยชนได จรงมาร วมจดแสดง เพอให เหนถงศกยภาพในการพฒนา ขาวไทยสการน�าไปใชประโยชน


ประโยชนทคำดวำจะไดรบ

1. รบทราบสถานะความกาวหนาและทศทางงานวจยและพฒนาดานขาวของประเทศ2. สรางความเขมแขงใหเครอขายนกวจยดานขาวของประเทศ

คณะกรรมกำรและคณะอนกรรมกำรจดงำนฯ

มลนธขาวไทย ในพระบรมราชปถมภส�านกงานพฒนาการวจยการเกษตร (องคการมหาชน) ส�านกงานพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต ส�านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต กรมการขาว กระทรวงเกษตรและสหกรณ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ส�านกงานกองทนสนบสนนการวจย ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร ส�านกงานคณะกรรมการการอาชวศกษา


ผลงำนวจย 5 กลมเรอง

การทดสอบศกยภาพในการใหผลผลตของขาวลกผสมจากสายพนธพอแม ทพฒนามาจากขาวไทย

Evaluation of Yield Potential of Hybrid Rice from Parental Lines Developed from Thai Rice

วรยา ดอนศร วรชย มธยสถถาวร ประภา ศรพจตต และธาน ศรวงศชยภาควชาพชไรนา คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

E-mail : [email protected]

ค�าน�าขาวลกผสม (hybrid rice) คอ ลกผสมชวท 1 ทไดจากการผสมพนธระหวางพอแมทมพนธกรรมแตกตางกน ขาวลกผสม

ทดจะมศกยภาพในการใหผลผลตสงกวาพนธบรสทธทดทสดอยางนอย 15-20 เปอรเซนต ภายใตสภาพแวดลอมเดยวกน เกษตรกรจะตองใชเมลดพนธใหมทกฤดการปลก (Virmani et al., 1997) สาเหตทจ�าเปนตองเพาะปลกขาวลกผสมมหลายประการ เชน ไมสามารถยกระดบเพดานผลผลตของขาวพนธตนเตย (semi-dwarf) จากยคปฏวตเขยวได (green revolution) พนทการเพาะปลกขาวลดลง ความตองการขาวเพมขนอยางรวดเรว เนองจากการเพมขนของประชากรในประเทศตาง ๆ การพฒนาขาวลกผสม ใหมศกยภาพในการใหผลผลตสงนน พนธขาวลกผสมจะตองมความดเดน (heterosis) สงเพอจะสามารถใหผลผลตสงกวาพนธขาวปกต Yuan et al. (2003) กลาววาความดเดนของลกผสม โดยทวไปจะหมายถงความเหนอกวา ของลกผสมชวท 1 เมอเปรยบเทยบกบพอแม ทงความแขงแรงในการเจรญเตบโต ความสามารถในการขยายพนธ ความตานทานตอสภาพแวดลอมทไมเหมาะสม (stress) การปรบตว การใหผลผลต และลกษณะอน ๆ การทลกผสมชวท 1 มความดเดนเหนอพอแมอาจยงไมเพยงพอตอการน�าไปใชประโยชนในเชงการคา โดยตองมความดเดนเหนอกวาพนธมาตรฐานทเกษตรกรใชปลกอยดวย จากการพฒนาและคดเลอกสายพนธพอแมเพอใชในการผลตขาวลกผสม ดงนนการทดลองน จงมวตถประสงคเพอประเมนศกยภาพในการใหผลผลตของขาวลกผสมจากพอแมทพฒนามาจากขาวไทย

บทคดยอการพฒนาขาวลกผสมใหมศกยภาพในการใหผลผลตสงขนนน พนธขาวลกผสมจงจะตองมความดเดน (heterosis) สง

เพอทจะสามารถใหผลผลตสงกวาพนธขาวปกต การทดลองนมวตถประสงคเพอประเมนศกยภาพในการใหผลผลตของขาวลกผสมจากพอแมทพฒนามาจากขาวไทย โดยทดสอบผลผลตของลกผสมใน 2 พนท วางแผนการทดลองแบบ RCBD ท�า 3 ซ�า ผลการทดลองพบวาลกผสมทมความดเดนเหนอพอแม มศกยภาพในการใหผลผลตสงและสงกวาพนธเปรยบเทยบทเปนพนธแท พนธลกผสมนนคอ KU-TGMS1-1-1/CH1 และ KUT5-4/CNT1 ซงเปนขาวลกผสมในระบบ 2 สายพนธ และคผสม HCSA/CH1 และ SPR1A/CH4 เปนขาวลกผสมในระบบ 3 สายพนธ โดยสายพนธ KU-TGMS1-1-1, KUT5-4, HCSA and SPR1A นนถกพฒนาขนมาจากขาวไทยพนธชยนาท 1, พษณโลก 2, หอมชลสทธ และสพรรณบร 1 ตามล�าดบ แสดงใหเหนวาขาวไทยพนธดงกลาวมศกยภาพในการพฒนาเปนพนธแมเพอใชในการผลตขาวลกผสมตอไป

ค�าส�าคญ : ขาวลกผสม, ความดเดนเหนอพอแม, ศกยภาพในการใหผลผลต


PSL07023-CNT-18-2-1-3 : ขาวนาชลประทานผลผลตสง ตานทานเพลยกระโดดสน�าตาลPSL07023-CNT-18-2-1-3 : High Yielding and Brown Planthopper Resistant Rice Line for Irrigated Area

ชวนชม ดรศม1 ดวงกมล บญชวย1 ชยรตน จนทรหน1 ดวงพร วธรจตต1 เบญจวรรณ พลโคตร2 วไล ปาละวสทธ2

ภมร ปตตาวะตง2 สอาง ไชยรนทร2 ดวงอร อรยพฤกษ2 อจฉราพร ณ ล�าปาง เนนพลบ2 วรรณกรณ อนทรสถตย2

บษกร มงคลพทยาธร2 สรเดช ปาละวสทธ2 มงมาตร วงกะ2 วภาวด ช�านาญ3 นยกร สงวนแกว3 และจตรงค พพฒนพรยานนท3

1ศนยวจยขาวชยนาท กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว2ศนยวจยขาวพษณโลก กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว

3ศนยวจยขาวลพบร กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว E-mail : [email protected]

ค�าน�าพนทปลกขาวในเขตภาคเหนอตอนลางและภาคกลางตอนบน 11 จงหวด ไดแก จงหวดสโขทย พจตร ตาก ก�าแพงเพชร

พษณโลก นครสวรรค อทยธาน เพชรบรณ ลพบร สงหบร และชยนาท ในป 2557 มพนทปลกขาวฤดนาปรง จ�านวน 6.1 ลานไร และฤดนาป 11.4 ลานไร สามารถผลตขาวไดผลผลตรวมประมาณ 10.4 ลานตนขาวเปลอก ใหผลผลตเฉลยเพยง 627 กโลกรมตอไร (ส�านกงานเศรษฐกจการเกษตร, 2558) ซงนบวาคอนขางต�า เนองจากศกยภาพของพนธ และการท�าลายของโรคและแมลงศตรขาว ศตรขาวทส�าคญในเขตน คอ เพลยกระโดดสน�าตาล รองลงมาคอโรคไหม ส�าหรบพนธทเกษตรกรนยมปลกไดแก พนธชยนาท 1, พษณโลก 2, กข41, กข47 และกข31 ซงพนธชยนาท 1 เปนพนธทใหผลผลตคอนขางสง คณภาพเมลดเปนทตองการของตลาด แตไมตานทานเพลยกระโดดสน�าตาลและโรคไหม พนธ กข31 คอนขางตานทาน เพลยกระโดดสน�าตาล และโรคไหม แตตนสงลมงาย เมลดคอนขางสน โรงสจะรบซอราคาต�ากวาชยนาท 1 สวนพนธพษณโลก 2, กข41, กข47 และ กข49 ผลผลตสง แตไมตานทานโรคไหม และเนองจากพฤตกรรมการท�านาของเกษตรกรในปจจบนม การปลกขาวตอเนองในบรเวณพนทกวาง ใชปจจยการผลตสงอยางตอเนอง ท�าใหมการระบาดของโรคและแมลงเพมมากขน โดยเฉพาะเพลยกระโดดสน�าตาล ในเขตภาคกลางและภาคเหนอตอนลาง นอกจากนในแตละพนทยงมชนดหรอสายพนธของโรคตางกน Mekwatanakarn et al. (2000) พบวาเชอราสาเหตโรคไหมในประเทศไทยมความแตกตางกนไปตามแหลง ปลกขาว ฤดปลก และระยะการเจรญเตบโตของขาว พนศกดและคณะ (2542) ไดจ�าแนกเชอราสาเหตโรคไหมในประเทศไทยได 175 สายพนธ ซงมความแตกตางกนเมอเกบจากตางสถานทและฤดปลก การวจยนเพอพฒนาพนธขาวส�าหรบใหเปนทางเลอกของเกษตรกรใชปลกในเขตนาชลประทานภาคเหนอตอนลาง เพอเพมความหลากหลายทางพนธกรรม ปองกนการระบาด ของเพลยกระโดดสน�าตาลและโรคไหม

บทคดยอพนทนาชลประทานในเขตภาคเหนอตอนลางมการท�านาอยางตอเนองปละ 2-3 ครง ท�าใหมเพลยกระโดดสน�าตาล

ระบาดอย างรนแรง ส งผลให ผลตข าวเสยหาย จากสถานการณดงกล าวท�าให นกวจยพฒนาสายพนธ ข าว PSL07023-CNT-18-2-1-3 ซงเปนขาวเจาไมไวตอชวงแสง คอนขางตานทานเพลยกระโดดสน�าตาล ทไดจากการผสม 3 ทาง (PSBRc10/CNT96026-21-1-PSL-1-1//LPHR303-PSL-30-4-2) ใหผลผลตเฉลย 833 กโลกรมตอไร สงกวาพนธพษณโลก 2 และ กข47 ทใหผลผลต 736 และ 776 กโลกรมตอไร คดเปนรอยละ 13 และ 7 ตามล�าดบ โดยมศกยภาพการใหผลผลตสงถง 961 กโลกรมตอไร มล�าตนคอนขางแขง สง 104 เซนตเมตร อายเกบเกยว 114-120 วน เมอปลกโดยวธปกด�า คอนขางตานทานเพลยกระโดดสน�าตาลและโรคไหม ขาวกลองรปรางเรยว ยาว 7.90 มลลเมตร กวาง 2.21 มลลเมตร หนา 1.84 มลลเมตร คณภาพการสดมาก ใหเปอรเซนตขาวเตมเมลดและตนขาว 51.84 เปอรเซนต คณภาพการหงตมและรบประทาน เปนขาวอะไมโลสสง (27.85 %) ความคงตวของแปงสกอยในระดบแปงออน (คาการไหลของแปง 87 มม.) ยดตวนอย (1.54 เทา) ขาวเมอหงสกมสขาวนวล คอนขางแขงและรวนคลายกบพนธชยนาท 1 เมลด มระยะพกตวประมาณ 7 สปดาห มขอควรระวงคอออนแอตอโรคขอบใบแหง ค�าส�าคญ : ไมไวตอชวงแสง, เพลยกระโดดสน�าตาล, โรคไหม, เปอรเซนตขาวเตมเมลดและตนขาว


การหาต�าแหนงบนโครโมโซมทควบคมขนาดเกสรตวผและเกสรตวเมยในขาวIdentification of QTLs Associated with Increased Anther and Stigma Size

in Rice (Oryza sativa L.)

ศรนย ข�าโท1 ตอนภา ผสด1 Kenneth M. Olsen2 และศนสนย จ�าจด1,3

1ภาควชาพชศาสตรและปฐพศาสตร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม2Department of Biology, Washington University, St. Louis, MO 63130, USA

3ศนยวจยขาวลานนา คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม


ค�าน�าขาวลกผสมนนสามารถใหผลผลตทมากกวาขาวทวไปถง 20-30% (Cheng et al. 2007) แตเนองจากขาวเปนพช

ผสมตวเองและมอตราการผสมขามต�ามาก แตการผลตเมลดพนธตองอาศยการผสมขามระหวางพอแมพนธ จงท�าใหการผลตเมลดพนธขาวลกผสมใหมตนทนต�าและเพยงพอตอความตองการของเกษตรกรนนเปนเรองยากและเปนปญหาหลกในการเลอกใชขาวลกผสม มหลายงานวจยรายงานวา ลกษณะทางสรรวทยาของดอกสามารถชวยเพมอตราการผสมขามในขาวได เชน ขนาดของเกสรตวผ (Anther) และขนาดของเกสรตวเมย (Stigma) (e.g. Virmani 1994) ซงลกษณะดงกลาวคาดวาเปนลกษณะทถกควบคมดวยยนหลายต�าแหนง (polygenic traits) แตอยางไรกตาม พนธกรรมทควบคมลกษณะเหลาน ยงคงไมแนชด และตองการการศกษาคนควาเพมเตม ในการศกษาครงนไดพฒนาประชากรผสมกลบชวท 2 ทไดจากการผสมระหวางขาวปาสามญ (O. rufipogon Griff.) ซงเปนขาวทมขนาดเกสรตวผและเกสรตวเมยใหญ กบขาวปลกพนธสพรรณบร 1 (O. sativa L.) จ�านวน 2 ประชากร โดยมจดประสงคเพอคนหาต�าแหนงบนโครโมโซม (QTL) ทควบคมลกษณะขนาดเกสรตวผและเกสรตวเมยในขาว ผลทไดคาดวาจะท�าใหเขาใจพนธกรรมทควบคมลกษณะเหลานมากขน และสามารถน�าไปใชประโยชนในการคดเลอกโดยใชเครองหมายทางพนธกรรมเพอเพมประสทธภาพในการผลตเมลดพนธลกผสมได

ผลทไดจากการทดลองท�าใหมความเขาใจมากขนเกยวกบพนธกรรมทควบคมลกษณะเกสรในขาว ในดานการปรบปรงพนธ ต�าแหนงบนโครโมโซมและเครองหมายพนธกรรมทมความสมพนธกบลกษณะขนาดเกสรทไดคนพบในการทดลองน จะเปนประโยชนอยางมากส�าหรบการคดเลอกขาวใหมความสามารถในการผสมขามสงโดยใชเครองหมายพนธกรรม (Marker assisted selection) เพอเพมประสทธภาพในการผลตเมลดพนธลกผสม

บทคดยอ ความสามารถในการผสมขามเปนสงจ�าเปนอยางมากในการผลตเมลดพนธขาวลกผสม ซงขนาดของเกสรตวผและเกสร

ตวเมยมอทธพลอยางมากตอความสามารถดงกลาว พนธกรรมทควบคมขนาดเกสรในขาวนนยงไมเปนทเขาใจแนชด ดวยเหตน การศกษานจงไดพฒนาประชากรผสมกลบชวท 2 ทไดจากการผสมระหวางขาวปาสามญ (O. rufipogon Griff.) ทมขนาดเกสรตวผและตวเมยใหญ กบขาวพนธสพรรณบร 1 (O. sativa L.) จ�านวน 2 ประชากร เพอใชคนหาต�าแหนงบนโครโมโซมทควบคมขนาดเกสรของขาว ผลการศกษาพบต�าแหนงบนโครโมโซมทเกยวของกบขนาดเกสรตวผและเกสรตวเมยทงหมด 16 ต�าแหนงจากทง 2 ประชากร โดยเฉพาะต�าแหนงบนโครโมโซมท 8 ทมความสมพนธอยางยงกบความยาวของเกสรตวเมย ในทง 2 ประชากร ทยงไมเคยมรายงานมากอน ผลการทดลองท�าใหเขาใจพนธกรรมทควบคมขนาดเกสรในขาวมากขน นอกจากนเครองหมายโมเลกลทมความสมพนธกบขนาดเกสรทพบในการทดลองนยงเปนประโยชนใชในการคดเลอกพนธขาวทมความสามารถในการผสมขามสง เพอเพมประสทธภาพในการผลตเมลดพนธลกผสมอกดวย ค�าส�าคญ : ขาว, เกสรตวผ, เกสรตวเมย, ผสมขาม


การส�ารวจและคดเลอกเครองหมายโมเลกลทสมพนธกบความตานทาน โรคขอบใบแหงในขาว เพอการปรบปรงพนธขาวไทย

Survey and Screening of Molecular Markers Linked to Bacterial Blight Resistance Genes in Rice for Thai Rice Improvement Program

พยอม โคเบลล1 วราพงษ ชมาฤกษ1 สมใจ สาลโท2 นชกานต ศลปประสทธ1 และธรดา หวงสมบรณด3

1กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว 2ศนยวจยขาวหนองคาย ตปณ. 6 อ.โพนพสย จ.หนองคาย

3ภาควชาพฤกษศาสตร คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย กรงเทพฯ E-mai : [email protected]

ค�าน�าปจจบนพบการระบาดของโรคขอบใบแหงรนแรงและครอบคลมพนทเปนบรเวณกวาง โดยเฉพาะในพนททปลกขาวพนธ

ออนแอตอโรคขอบใบแหง การใชพนธตานทานโรคขอบใบแหง เปนวธการทมประสทธภาพสงสด ซงนอกจากจะลดมลภาวะเนองจากการใชสารเคมในการควบคมโรคแลว ยงเปนวธทงายตอเกษตรกรทจะน�าพนธตานทานไปปลกอกดวย ปจจบน มการคนพบและจ�าแนกยนตานทานตอเชอ Xoo สาเหตโรคขอบใบแหงของขาวมากถง 40 ยน เมอน�ายน xa5 มาอยรวมกนกบยน Xa7 ทเปนยนตานทานแบบเดน จะท�าใหมประสทธภาพความตานทานสงตอเชอสายพนธทมความรนแรงในประเทศจน นอกจากนในขาวทมยน xa13 และยน Xa21 อยรวมกน ท�าใหเกดความตานทานตอโรคเพมขน ระดบความตานทาน ทคงทนถาวรนเกดจากการผนวกยนหลาย ๆ ยนเขาดวยกน การปรบปรงพนธโดยการผนวกยนท�าไดยากดวยวธดงเดม ดงนนการใชเครองหมายโมเลกลชนด Sequence Tag Sites (STSs) ทมความสมพนธใกลชดกบยนตานทานตอโรคขอบใบแหง หรอเครองหมายโมเลกลทเฉพาะกบการท�าหนาทของยนโดยเทคนคมลตเพลกซพซอาร (FM-Mulitplex PCR) ซงเปนเครองหมายโมเลกลทออกแบบจากล�าดบเบสทเกยวของกบการท�างานของยนตานทานตอโรคขอบใบแหง ท�าใหการคดเลอกพนธมความแมนย�าสง และมประสทธภาพมากขน

บทคดยอโรคขอบใบแหงเกดจากเชอ Xanthomonas oryzae pv. oryzae (Xoo) จดเปนโรคทส�าคญเนองจากระบาด

และท�าความเสยหายในแหลงปลกขาวทวประเทศไทย การใชพนธตานทานโรคขอบใบแหง เปนวธการทมประสทธภาพสงสด ซงเปนวธทประหยด เปนมตรตอสงแวดลอม และงายส�าหรบเกษตรกร อยางไรกตามการกลายพนธของเชอสาเหตโรค ท�าใหเชอเขาท�าลายขาวทมยนตานทานได การผนวกยนตานทานตอโรคขอบใบแหงทมประสทธภาพหลายยนเขาไปในขาวพนธออนแอดวยการใชเครองหมายโมเลกลมาชวยในการตดตามและคดเลอกยนตานทานโรคขอบใบแหงในการผนวกยนตานทานหลายยนในสายพนธขาวจะชวยแกปญหานได ดงนนจงจ�าเปนตองคดเลอกเครองหมายโมเลกลทมต�าแหนงอยใกลชดกบยนตานทานขอบใบแหง และท�าการปรบสภาพพซอารใหมความเหมาะสม เพอความแมนย�าสงในการตรวจหายนตานทาน งานวจย นมวตถประสงคเพอส�ารวจและคดเลอกหาเครองหมายโมเลกลชนดตาง ๆ มาใชในการตรวจหายนหลายยนและชวยผนวกยนในการปรบปรงพนธขาวไทยใหตานทานตอโรคขอบใบแหงแบบคงทนถาวร โดยการส�ารวจและคดเลอกหาเครองหมายโมเลกลชนด STS และ FM-Multiplex PCR มาใชตรวจหายนตานทานตอโรคขอบใบแหงทหลากหลาย ผลการทดสอบพบเครองหมายโมเลกลชนด STS จ�านวน 12 เครองหมาย และเครองหมายโมเลกลชนด FM-Multiplex PCR จ�านวน 2 เครองหมาย ทสมพนธกบยนตานทาน Xa1, Xa3, Xa4, xa5, Xa7, xa13 และ Xa21 ปจจบนไดน�าเครองหมายโมเลกลดงกลาวมาชวย ในการตดตามและคดเลอกยนตานทานโรคในการผนวกยน xa5, Xa7, xa13 และ Xa21 ในขาวพนธ กข41, กข 22 และ กข20

ค�าส�าคญ : โรคขอบใบแหง, เครองหมายโมเลกล, ยนตานทานโรคขอบใบแหง, ขาว


การพฒนาขาวคณภาพพเศษโดยการชกน�าใหเกดการกลายพนธดวยเทคนคล�าไอออนพลงงานต�า

Quality Rice Development by Low-Energy Ion Mutation Induction Technique

ดร.บญรกษ พนธไชยศร1 นายศวะพงศ นฤบาล2 และดร.จรณทฐ เตชะรง3

1สถาบนวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยเชยงใหม2ศนยวจยขาวเชยงใหม กรมการขาว

3ศนยความเปนเลศดานฟสกส มหาวทยาลยเชยงใหม


ค�าน�าการปรบปรงพนธขาวดวยวธการผสมขามตน และ/หรอ รวมกบการคดเลอกพนธขาวโดยใชเครองหมายทางพนธกรรม

มมาอยางยาวนานและตอเนอง อยางไรกตามการปรบปรงพนธขาวใหมลกษณะพเศษดเดนหลากหลายในตนเดยวกนไมสามารถใชการปรบปรงพนธขาวโดยวธดงกลาวใหส�าเรจไดภายในระยะเวลาอนสน เนองจากการผสมขามตนตองใชเวลาในการศกษาการคงทของการกลายพนธอยางนอยถงรนท 10 เปรยบเทยบกบการชกน�าใหเกดการกลายพนธทใชเพยง 5 รน การปรบปรงพนธขาวดวยการชกน�าใหเกดการกลายพนธจงใชเวลานอยกวาวธดงกลาวอยางนอย 2 เทา การชกน�าใหเกดการกลายพนธ ดวยการอาบรงสแกมมาเปนเทคนคทไมยงยากและมการน�ามาใชในการชกน�าใหเกดการกลายพนธในขาวขาวดอกมะล 105 ไดขาวพนธกลายคอขาวเหนยวหอม กข6 และขาวเจาหอม กข15 ทมอายการเกบเกยวสนลง 10 วน ซงขาวทงสองมปรมาณสารใหกลนหอม 2-AP ใกลเคยงกบพนธดงเดม แตขาวทงสองยงมลกษณะดอยของพนธดงเดม เชน ใหผลผลตต�า ไวตอชวงแสง ตนสง ล�าตนเลกและออนแอ หกลมงาย ออนแอตอโรคไหมและเพลยกระโดดสน�าตาล เปนตน ดงนนการพฒนาเทคโนโลยส�าหรบการปรบปรงพนธขาวทมประสทธภาพ ทสามารถลดระยะเวลา แรงงานและตนทนในการปรบปรงพนธขาว แตไดขาวทมลกษณะดเดนหลากหลายในตนเดยวกน จงมความจ�าเปนอยางเรงดวน

บทคดยอทมงานมหาวทยาลยเชยงใหมไดปรบปรงพนธขาวขาวดอกมะล 105, กข6 และสงขหยดพทลง โดยการชกน�าใหเกด

การกลายพนธดวยล�าไอออนไนโตรเจนพลงงานต�า น�าขาวกลองของขาวทง 3 พนธ มาท�าการระดมยงล�าไอออนไนโตรเจน ทพลงงานเรง 60-80 กโลโวลต (kV) ทความเขม 1-8 x1016 ไอออนตอตารางเซนตเมตร (ions/cm2) ดวยเครองเรงอนภาค CMU-2 และพลงงานเรง 30-50 kV ทความเขม 1-4 x1016 ions/cm2 ดวยเครองเรงอนภาค compact ion implanter จากการทดลองทมวจยไดคดเลอกขาวพนธกลายมากกวา 90 สายพนธ ทใหผลผลตสงกวาพนธดงเดม โดยมลกษณะการ กลายพนธทหลากหลายในตนเดยวกนตรงตามลกษณะของขาวทใหผลผลตสง เชน ตนเตยหรอเตยปานกลาง ไมไวตอชวงแสง จ�านวนตนตอกอและรวงตอกอมาก ตานทานตอโรคและแมลงศตรขาวทส�าคญ และมคณภาพเมลดแตกตางจากพนธดงเดม เชน ขนาดของขาวเปลอกและขาวกลอง สของขาวกลอง สารหอม 2-acetyl-1-pyrroline อะไมโลส โปรตน ไขมน เบตา แคโรทน ฤทธตานอนมลอสระ เปนตน ในการศกษาการแสดงออกของยนในขาวพนธกลายทถกเลอก จากลายพมพ cDNA พบการแสดงออกของยน 4 ยน ทควบคมการสงเคราะห Spotted leaf protein11, Putative gibberellin action negative regulator SPY, Cytochrome P450 family protein และ Growth-regulating factor 1 ซงอาจเกยวของกบลกษณะของขาวใหผลผลตสงในขาวพนธกลาย ดงนนเทคนคล�าไอออนพลงงานต�าจงเปนเทคนคทมประสทธภาพสงในการปรบปรงพนธขาว

ค�าส�าคญ : ขาวพนธกลาย, ล�าไอออนพลงงานต�า, การกลายพนธไดลกษณะหลากหลายในตนเดยวกน, ผลผลตสง


การประเมนลกษณะประชากรขาวพนธพนเมองทมเยอหมเมลดสด�า ในภาคเหนอของประเทศไทย

Characterization of Local Black Rice in Northern Thailand

สขสนต ฟองฝน1 ตอนภา ผสด1,2 ชนากานต เทโบลต พรมอทย1,2 และศนสนย จ�าจด1,2

1สาขาวชาพชไร ภาควชาพชศาสตรและปฐพศาสตร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม2ศนยวจยขาวลานนา มหาวทยาลยเชยงใหม

E-mai : [email protected]

ค�าน�าขาวทมเยอหมเมลดสด�าจดอยในกลมขาวคณภาพพเศษเนองจากมคณคาทางโภชนาการสง นอกจากมแอนโทไซยานน

เปนองคประกอบหลกแลวยงประกอบดวยแกมมาออไรซานอล และสารประกอบฟนอลกซงมประโยชนตอสขภาพในการตานอนมลอสระ (Boonsit et al., 2010; สภาภรณ ญะเมองมอญ และชนากานต เทโบลต พรมอทย, 2559) โดยชวยลดความเสยงจากการเกดโรคมะเรง เบาหวาน และชวยเพมภมคมกนใหกบรางกาย ปจจบนจงไดรบความนยมเพมโดยบรโภครวมกบขาวขาว นอกจากนยงถกน�าไปพฒนาและแปรรปเปนผลตภณฑตาง ๆ เชน เครองดม ขนมขบเคยว และเปนสวนผสมของเครองส�าอาง เปนตน (อาหมด หมหมน, 2555; สรการ หนสงห บศราภา ลละวฒน และปาจารย มนด, 2557) ความส�าเรจของการปรบปรงพนธสวนหนงขนอยกบความแปรปรวนทางพนธกรรมของเชอพนธพนเมองซงสามารถประเมนไดหลายวธ การใชลกษณะสณฐานเปนวธหนงทสามารถจ�าแนกความแตกตางระหวางตนภายในตวอยางพนธ และระหวางตวอยางพนธจากลกษณะภายนอกไดอยางชดเจน ตลอดจนสามารถบงชถงศกยภาพในการใหผลผลตไดเปนอยางด ซงขอมลดงกลาวจะชวยใหนกปรบปรงพนธสามารถใชประโยชนจากเชอพนธและจดการเชอพนธไดอยางมประสทธภาพ ดงนน การศกษานมวตถประสงคเพอประเมนความหลากหลายภายในและระหวางประชากรดวยลกษณะสณฐานและลกษณะทางพชไร ของขาวพนธพนเมองทมเยอหมเมลดสด�าทในพนทภาคเหนอของประเทศไทย

บทคดยอขาวพนธ พนเมองทมเยอห มเมลดสด�าเปนแหลงพนธกรรมทมคณคาทางโภชนาการสง โดยความหลากหลาย

ทงภายในและระหวางตวอยางเชอพนธมความส�าคญตอการปรบปรงพนธขาว ดงนนการศกษานมวตถประสงคเพอประเมนความหลากหลายของขาวพนธพนเมองทเกบรวมรวมในพนทภาคเหนอ 37 ตวอยาง เปรยบเทยบกบพนธปรบปรง 9 พนธ ดวยลกษณะ คณภาพ และปรมาณ 37 ลกษณะ พบความหลากหลายภายในและระหวางตวอยาง นอกจากนยงพบความ แตกตางระหวางขาวไรและขาวนาในลกษณะความสง อายออกดอก จ�านวนหนอตอกอ ความกวางเมลด ความหนาเมลดและน�าหนก 100 เมลด การจดกลมดวยวธ principal component analysis สามารถแยกตวอยางทงหมดออกเปน 3 กลม ไดแก กลมท 1 เปนกลมพนธเปรยบเทยบ มรปรางเมลดเรยว มจ�านวนหนอและผลผลตสงกวาพนธพนเมอง กลมท 2 เปนกลมขาวนา และกลมท 3 เปนกลมขาวไร ซงขาวพนธพนเมองทมเยอหมเมลดสด�าในพนทภาคเหนอสวนใหญเปนชนดขาวไร 81% ตนขาวมสเขยว ทรงกอตงตรง ไมมขนบนแผนใบและเปลอกเมลด เปลอกเมลดสฟาง เมลดขาวเปลอกมรปรางแบบใหญ เปนชนดขาวเหนยว มอายออกดอก และความสง จ�านวนหนอตอกอนอยกวาขาวนา การศกษานแสดงใหเหนวายงม ความแปรปรวนอยทงในตวอยาง ระหวางตวอยาง และระหวางกลมตวอยางซง สามารถน�าไปใชเปนแหลงพนธกรรมส�าหรบ การปรบปรงพนธขาวตอไป

ค�าส�าคญ : ขาวเหนยวด�า, ขาวก�า, ความหลากหลาย, การประเมนลกษณะประชากร, ภาคเหนอ


ความหลากหลายทางพนธกรรมของเชอรา Bipolaris Oryzae ในพนทปลกขาว เขตจงหวดชยนาท ลพบร สงหบร อางทอง และสพรรณบร

Genetic Diversity of Bipolaris Oryzae in Paddy Fields at Chai Nat, Lop Buri, Sing Buri, Ang Thong and Suphan Buri

ปฐวภา สงกมาร และพชรวภา ใจจกรค�าภาควชาโรคพช คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

E-mai : [email protected]

ค�าน�าBipolaris oryzae (Breda de Haan) Shoemaker จดเปนเชอราในกลม Ascomycetes โดยระยะการสบพนธ

แบบอาศยเพศมชอเรยกวา Cochliobolus miyabeanus (Ito and Kuribayashi) Drechs. ex Dastur ซงกอใหเกดโรคใบจดสน�าตาลของขาว พบวาเชอดงกลาวสามารถเขาท�าลายตงแตระยะกลาขาวไปจนถงระยะออกรวง และยงเปนหนงในเชอราสาเหตหลกในการท�าใหเกดอาการเมลดดาง ปจจบนโรคดงกลาวมการระบาดเปนวงกวางและมความรนแรงมากขน (ชนสรน, 2555) ส�าหรบการจดการโรคใบจดสน�าตาลนนใชวธการผสมผสาน ไดแก วธการทางเขตกรรม บ�ารงดนใหมความอดมสมบรณ ใชสารปองกนก�าจดเชอราในการคลกเมลดหรอฉดพนเมอพบการเขาท�าลายบนพช รวมถงการเลอกใชพนธตานทานทเหมาะสม ปจจบนองคความรดานความตานทานโรคใบจดสน�าตาลในพนธขาวชนดตาง ๆ ยงคงมจ�ากด ซงความส�าเรจในการคดเลอกพนธขาวหรอพฒนาปรบปรงพนธใหมความตานทานนนตองมความเขาใจในดานความหลากหลายของกลมประชากรเชอรา B. oryzae ทไดจากพนทเพาะปลกขาวในเขตนน ๆ โดยเฉพาะอยางยงกระบวนการคดเลอกพนธขาวทมลกษณะตานทานตอโรค ตลอดจนการพฒนาพนธตานทานใหมมความจ�าเปนตองอาศยการประเมนความรนแรงในการท�าใหเกดโรคจากไอโซเลทของเชอราทเปนตวแทนจากแตละกลมประชากรซงมความแตกตางกน ซงความรทเกยวของกบประชากรเชอรากอโรคใบจดสน�าตาลในประเทศไทยนนปจจบนยงคงมจ�ากด ดงนนงานวจยนจงมวตถประสงคเพอศกษาความหลากหลายทางพนธกรรมประชากรเชอรา B. oryzae ในเขตพนทปลกขาวภาคกลางโดยใชเครองหมายโมเลกลดเอนเอและคนหาพนธขาว ทศกษาความรนแรงในการกอโรคของประชากรเชอรา B. oryzae ในพนธขาวนยมปลกในเขตพนทภาคกลาง

บทคดยอศกษาลายพมพดเอนเอของเชอรา Bipolaris oryzae (Breda de Haan) Shoemaker สาเหตของโรคใบจดสน�าตาล

ของขาวจ�านวน 171 ไอโซเลท ซงรวบรวมจากแหลงปลกขาวในจงหวดชยนาท ลพบร สงหบร อางทอง และสพรรณบร โดยใชเครองหมายโมเลกล VNTR ISSR และ RAPD พบวา เครองหมายโมเลกล VNTR โดยไพรเมอร MR สามารถตรวจพบความแตกตางลายพมพดเอนเอ ผลการจดกลมความสมพนธทางพนธกรรมดวยวธ UPGMA สามารถจดกลมได 3 กลม ประกอบดวย ประชากรเชอรารอยละ 86.6 9.9 และ 3.5 ของจ�านวนไอโซเลททงหมด อยางไรกตามไมพบความสมพนธระหวางกลมประชากรทมความใกลชดกนทางพนธกรรมกบแหลงทมา และชนดพนธขาว การทดสอบความรนแรงในการกอโรคของเชอราตวแทนจากกลมความสมพนธทางพนธกรรมทแตกตางกนในขาว 4 พนธ ไดแก ขาวดอกมะล 105, เจาหอมนล, กข41 และปทมธาน 1 ไมพบความสมพนธของระดบความรนแรงในการกอโรคของเชอรากบกลมทางพนธกรรม โดยขาวพนธเจาหอมนล มความตานทานเชอราสงสด และขาวพนธขาวดอกมะล 105 ตานทานไดต�าสด

ค�าส�าคญ : ขาว, เชอกอโรคใบจดสน�าตาล, ใบจดสน�าตาล, ความหลากหลายทางพนธกรรม, ความตานทานโรค


การเปรยบเทยบผลผลตของสายพนธขาวเจาหอมเมลดยาวพเศษทไดจากการปรบปรงพนธ ขาวเจาพนธสพรรณบร 1 ผสมกบบาสมาต โดยใชเครองหมายโมเลกลชวยในการคดเลอก

Yield Trial of Non-Glutinous, Aromatic and Extra Long Grain Rice Lines Derived from Improvement by Crossing Suphan Buri 1 and Basmati using Molecular Marker Selection

อนชดา วงศชน, วราภรณ แสงทอง, ปฐมพร อนชนบท, ศรนภา อายเสาร และพนดา ภผาคณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยแมโจ


ค�าน�า

องคประกอบของผลผลตของขาวมหลายลกษณะทเขามาเกยวของ เชน ขนาดของเมลด จ�านวนเมลดตอรวง และจ�านวนรวงตอกอ ซงถอวาเปนลกษณะทมความส�าคญทางเศรษฐกจ ดงนนรปรางของเมลดขาวจงเปนองคประกอบทส�าคญในการพจารณาในเรองผลผลตขาวทจะเพมขน ซงในประเทศไทยมขาวพนธดอยมาก และเปนขาวทมคณภาพหงตมซงเปนทตองการของผบรโภค เมอน�ามาปรบปรงพนธใหมรปรางเมลดเปนทตองการของผบรโภค และตรงตามลกษณะทท�าใหผลผลตขาวเพมจะสามารถเพมมลคาการสงออกขาวของไทยในอนาคต จากรายงานตลาดขาวโลกและสถานการณราคาขาวของไทยรายงานวา ราคาขาวเมลดยาวบาสมาตของอนเดยมราคาสงกวาขาวหอมมะลของไทยประมาณตนละ 200-300 เหรยญสหรฐอเมรกา เนองจากมเมลดยาว ใส ไมมยาง เมอหงสกมลกษณะรวน ไมเหนยวเกาะกน และหงขนหมอ จากการทดลองน�ามาปลกจ�านวน 2 ฤด พบวาขาวพนธบาสมาต มความยาว x ความกวาง x ความหนาของเมลดขาวกลองเฉลย เทากบ 7.65 x 1.67 x 1.59 มลลเมตรตามล�าดบ สวนขาวพนธ สพรรณบร 1 ซงนยมน�ามาท�าเปนขาวนงสงออก มขนาดเมลดขาวกลองเฉลย เทากบ 6.81 x 2.11 x 1.81 มลลเมตร ดงนนในการทดลองนมวตถประสงคเพอเปรยบเทยบผลผลต และลกษณะกายภาพเมลดของสายพนธขาวเจาหอมเมลดยาวพเศษทไดจากการปรบปรงพนธขาวเจาพนธสพรรณบร 1 ผสมกบบาสมาต โดยใชเครองหมายโมเลกลชวยในการคดเลอกดงกลาว จ�านวน 10 สายพนธ และพนธเปรยบเทยบ 3 พนธ เพอหาสายพนธขาวทใหผลผลตสง มขนาดเมลดยาว และมกลนหอมเทยบชนขาวบาสมาต เพอเปนการเพมมลคาของผลผลต และเปนตวเลอกใหมใหกบเกษตรกรตอไป

บทคดยอความยาวของเมลดขาวเปนสวนหนงในองคประกอบของผลผลต และยงชวยใหผลผลตเพมขน อกทงยงเปนสงส�าคญ

ในการก�าหนดราคาของขาว โดยขาวเมลดยาวเปนขาวทมราคาสงในทองตลาด เชน พนธขาวบาสมาตทมราคาสงกวาขาวทวไป การทดลองนมวตถประสงคเพอเปรยบเทยบผลผลต และลกษณะกายภาพเมลดของสายพนธขาวเจาหอมเมลดยาวพเศษ ทไดจากการปรบปรงพนธขาวเจาพนธ สพรรณบร 1 ผสมกบบาสมาต โดยใชเครองหมายโมเลกลชวยในการคดเลอก จ�านวน 10 สายพนธ รวมกบพนธเปรยบเทยบ 3 พนธ คอ สพรรณบร 1, ปทมธาน 1 และบาสมาต ในฤดนาปรง 2557 ใชแผนการทดลองแบบบลอกสมสมบรณ จ�านวน 3 ซ�า โดยท�าการตกกลาวนท 26 มกราคม 2557 และปกด�าวนท 26 กมภาพนธ 2557 พบวาลกษณะผลผลต ความยาว กวาง และหนาของเมลดขาวกลอง มความแตกตางทางสถตอยางมนยส�าคญยง (p<0.01) จงน�าคาเฉลยของลกษณะนน ๆ ระหวางพนธมาเปรยบเทยบกน โดยใชวธ Duncan’s new multiple range test (DMRT) ผลผลตของขาวสายพนธ สพรรณบร 1- qGL7-2-5211(4)-9 ใหผลผลตสงสด 872 กโลกรมตอไร ไมแตกตางทางสถตจากสพรรณบร 1 (1,010 กโลกรมตอไร) และปทมธาน 1 (913 กโลกรมตอไร) แตมากกวาบาสมาต (608 กโลกรมตอไร) ขาวกลองมความยาว 9.20 มลลเมตร มากกวา สพรรณบร 1 (6.90 มลลเมตร) ปทมธาน 1 (7.60 มลลเมตร) และ บาสมาต (8.20 มลลเมตร) มความกวาง 1.70 มลลเมตร นอยกวาสพรรณบร 1 (2.20 มลลเมตร) และปทมธาน 1 (2.00 มลลเมตร) แตไมแตกตางทางสถตจากบาสมาต (1.70 มลลเมตร) และมความหนา 1.60 มลลเมตร นอยกวาสพรรณบร 1 (1.80 มลลเมตร) และปทมธาน 1 (1.70 มลลเมตร) แตไมแตกตางจากบาสมาต (1.50 มลลเมตร) นอกจากนมอก 9 สายพนธใหผลผลตไมแตกตาง ทางสถตจากพนธ บาสมาต และมความยาวขาวกลองยาวกวาของพนธบาสมาต ซงจะน�าสายพนธเหลานไปเปรยบเทยบผลผลตในหลายพนท และหลายฤดตอไปค�าส�าคญ : การเปรยบเทยบผลผลต, ลกษณะทางกายภาพเมลด, ขาวเจาหอม, ขาวเมลดยาวพเศษ


การประเมนความทนรอนในระยะกลาของขาวพนธรบรองดวยสภาพเครยดออกซเดชนสง Evaluation of Heat Tolerance of Recommended Cultivars

at Seedling Stage Using Oxidative Stress

ปวณา พงษดนตร1 ธารณ ทมาบตร2 อโนมา ดงแสนสข3 และพชราภรณ รกชม4

1ภาควชาชวเคม คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน 2คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม

3ภาควชาพชศาสตรและทรพยากรการเกษตร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน 4ศนยวจยขาวสกลนคร กรมการขาว กระทรวงเกษตรและสหกรณ


ค�าน�า ในชวงศตวรรษท 20 เปนตนมา พบวาพนผวโลกมอณหภมสงขน 0.5 องศาเซลเซยสโดยประมาณ และคาดการณวา

ในศตวรรษท 21 น จะมอณหภมสงขน ประมาณ 1.5 – 4.5 องศาเซลเซยส (Peng et al., 2004) เนองจากสภาวะโลกรอนและการขยายตวทางเศรษฐกจของประเทศตาง ๆ สงผลใหสงมชวตตาง ๆ ตองปรบตวตอการอยรอดในสภาพทมอณหภมเฉลยสงขน รวมถงพชทใชเปนอาหารดวย ท�าใหเกดผลกระทบตอปรมาณอาหารจากภาคเกษตรลดลงในอนาคต ดงนน จงควรมกลยทธในการคดเลอกพนธขาวทนรอนเพอใหสามารถผลตขาวใหพอเพยงตอความตองการของประชากรโลกในอนาคต การศกษาผลกระทบของความรอนทมตอการเจรญเตบโตของขาวหลายพนธ พบวาอณหภมทสงขนท�าใหเกดการเจรญเตบโตของขาวในทกระยะผดปกต การเปลยนแปลงทเกดขนในระดบเซลลเหตการณหนงเมอมอณหภมสง คอ การม reactive oxygen species (ROS) ตวอยางเชน ซเปอรออกไซด และไฮโดรเจนเปอรออกไซด ทมความสามารถในการออกซไดซสง และเปนอนตรายตอเซลลหากมปรมาณมากเกน เชน การท�าลายเยอหมชวภาพ ท�าใหเกดการรวไหลของอเลคโตรไลตตาง ๆ ได เรยกสภาวะเชนนวาสภาพเครยดออกซเดชนสง หรอ oxidative stress การก�าจด ROS ภายในเซลลพชนนสามารถท�าไดโดยการสงเคราะหทรานสครปต (mRNA) เพอการผลตเอนไซมกลม ROS scavenging enzymes หรอ antioxidant enzymes ไดแก catalase, peroxidase, superoxide dismutase เพอมาใชในการก�าจดซเปอรออกไซด และไฮโดรเจนเปอรออกไซด นอกจากนนพบวาพชมการเพมปรมาณโปรลนใหมากขนเพอชวยลดการเกดแรงดนออสโมตกเมอมการสญเสยน�าและชวยท�าหนาทเปนสารแอนตออกซแดนท ท�าใหลดความรนแรงทเกดขนจากการไดรบอณหภมสงได

บทคดยองานวจยนท�าการประเมนความทนรอนของขาวในระยะกลาของขาวพนธรบรองไมไวตอชวงแสง 15 พนธ โดยการ

วเคราะหแบบแผนของการตอบสนองตอความเครยดออกซเดชนสงทเกดจากความรอนในระยะกลาอาย 21 วนทเกดขนระหวางเมอใหอณหภมสงระหวางกลางวน/กลางคนเปน 40/26oC ในตจ�าลองสภาพภมอากาศ ตดตามการเปลยนแปลงระดบกจกรรมเอนไซมและทรานสครปตของเอนไซมกลม ROS scavenging enzymes ไดแก catalase, peroxidase, superoxide dismutase ปรมาณไฮโดรเจนเปอรออกไซด มาลอนไดอลดไฮด และโปรลน ในรอบวน ณ เวลา 0, 4, 6, 8 และ 24 ชวโมง เมอเทยบกบสภาพเครยดออกซเดชนสงของพนธทนรอนมาตรฐาน (N22) และไมทนรอนมาตรฐาน (IR64) พบวาสามารถจดกลมขาวทนรอนในระยะกลาได 5 พนธ ไดแก ปทมธาน 1, กข29, กข41, กข49 และ กข61 และพนธไมทนรอนในระยะกลา ไดแก สนปาตอง1, พษณโลก2, กข29, กข31, กข57, ชยนาท1, กข14, กข21, กข23, กข37, กข61 และ กข63

ค�าส�าคญ : ขาวพนธรบรอง, การประเมนความทนรอน, สภาพเครยดออกซเดชนสง, ระยะกลา


บทบาทของยน CULLIN3A ทมตอการทนเคมRole of CULLIN3A Gene in Salt Tolerance

ธรพงษ บวบชา1,2 ศภจตรา ชชวาลย1 บญธดา โฆษตทรพย1 กตพร พลายมาศ3 มนนทธ พงษพานช3 อภชาต ศรธณ4

ดวงใจ สรยาอรณโรจน5 และสมทรง โชตชน6

1ศนยเชยวชาญเฉพาะทางสงแวดลอมและสรรวทยาของพช ภาควชาพฤกษศาสตร คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย2ภาควชาชวเคม คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

3ภาควชาคณตศาสตรและวทยาการคอมพวเตอร คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย4ภาควชาคณตศาสตร คณะวทยาศาสตรประยกต มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาพระนครเหนอ

5ศนยวจยขาวนครราชสมา ส�านกวจยและพฒนาขาว กรมการขาว6ศนยวจยขาวปทมธาน ส�านกวจยและพฒนาขาว กรมการขาว


ค�าน�าจากการศกษา genome-wide association ของลกษณะการทนเคมในระยะออกดอกของขาวพนเมองไทยกบ SNP

ในขาวพนเมองไทย พบวายน CULLIN3A เปนยนหนงทมความเกยวของกบความทนเคม โดยไดจากการเชอมโยงของ SNP ทบรเวณ promoter และ SNP ท exon กบจ�านวนรวงของขาวหลงจากไดรบภาวะเคมในระยะออกดอก โดยพบวาเปน SNP บน promoter 4 ต�าแหนง และเปน SNP บรเวณ exon อกจ�านวน 3 ต�าแหนง ซงม 2 ต�าแหนงเปน non-synonymous SNP

CULLIN เปนโปรตนทเกยวของกบ protein degradation ซงมการศกษาวาระบบการท�างานของกระบวนการนมความเกยวของกบการทนเคมในพช (Lee and Kim, 2011) ในงานวจยน จงท�าการศกษาใน Arabidopsis mutant ทม T-DNA insertion ในต�าแหนงทเปน homologous gene ของ CULLIN3A ของขาว และศกษาบทบาทของ mutation ดงกลาว ทมตอการตอบสนองตอความเคมใน Arabidopsis mutant

บทคดยอจากการวเคราะหความเชอมโยงทงจโนมระหวางจ�านวนรวงทไดหลงจากทขาวไดรบความเครยดจากความเคมในระยะ

ออกดอกกบลกษณะพหสณฐานของนวคลโอไทดเดยว (สนปส) ของขาวพนเมองไทย พบวายน OsCUL3A มความเกยวของ กบการทนเคม งานวจยนจงมวตถประสงคทจะยนยนหนาทของยนดงกลาวโดยการวเคราะห Arabidopsis สายพนธกลายทยน AtCUL3A เกดมวเทชนจากการแทรกของ T-DNA ทยนดงกลาวซงเปนยนฮอมอ โลกสของ OsCUL3A จากการศกษาพบวา ทง Arabidopsis พนธปกตและสายพนธกลายมการเตบโตในภาวะปกตไมแตกตางกน แตในภาวะทไดรบความเครยดจากความเคมพบวา สายพนธกลายมน�าหนกแหง และปรมาณคลอโรฟลล ทงคลอโรฟลล เอ และคลอโรฟลล บ ต�ากวา Arabidopsis พนธปกต เมอท�าการวเคราะหทรานสครปโทม พบวายนทมการแสดงออกแตกตางกนระหวางพนธปกตและสายพนธกลายในภาวะเครยดจากความเคมเปนยนในกระบวนการสงเคราะหดวยแสง การท�างานของ ATP synthase และการถายทอดอเลกตรอน และมคลอโรพลาสตเปนออรแกเนลหลกทพบยนทแตกตางกนนมการท�างานอย จากขอมลเหลานชใหเหนวายน CUL3A เกยวของกบการรกษาเสถยรภาพของคลอโรพลาสตขณะทไดรบความเครยดจากความเคม

ค�าส�าคญ : ขาว, ความเคม, ความเครยด, ยนทนเคม


การศกษาลกษณะของขาวปาและพชสกลใกลเคยงเพอ ลดผลกระทบจากอณหภมสงในระยะผสมเกสร

Phenotypic Studies on Wild Rice and Related Genera to Mitigate Effects of High Temperature at Anthesis

พรพล มวงงาม1 จตรา สวรรณ1 เกษม สนทราจารย1 และสมทรง โชตชน2

1 ศนยวจยขาวปทมธาน 2กรมการขาว


ค�าน�าประเทศไทยมสภาพภมอากาศทเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของขาว และมความหลากหลายทางพนธกรรมของขาว

นอกจากพนธขาวปลกแลวยงสามารถพบขาวปาไดไมนอยกวา 5 ชนด (สงกรานต, 2543) โดยขาวปาเกดขนเองตามธรรมชาตในแหลงทอยอาศย เชน หนองน�า คน�า บรเวณใกลน�าตกในอทยานหรอเขตปาสงวน ในทวทกภาคของประเทศ การปลกขาว ในสภาพอณหภมสง (>35 องศาเซลเซยส) มผลท�าใหชอดอกขาวเปนหมน มละอองเกสรทผดปกต ความมชวตและความงอกของละอองเกสรลดลง อบละอองเกสรไมแตก ละอองเกสรไมฟงกระจาย สงผลใหการตดเมลดบนรวงลดลง (Matsui et al., 2000, 2001; Prasad et al., 2006) แนวทางในการแกปญหา คอ การใชพนธขาวทมความทนทานตออณหภมสง หรอปรบปรงพนธขาวใหมลกษณะพเศษเพอชวยลดผลกระทบจากอณหภมสง เชน ดอกบานในตอนเชา อบละอองเกสรยาว และมจ�านวนละอองเกสรมาก ซงลกษณะดงกลาวชวยลดสดสวนของจ�านวนละอองเกสรทเปนหมนกบจ�านวนละอองเกสรทสมบรณ จากสภาพอณหภมสงในระยะผสมเกสรได (Matsui et al., 2002) ดงนน งานวจยนจงด�าเนนการศกษาเชอพนธกรรมขาวปาและพชสกลใกลเคยงทเกบอนรกษไวในศนยปฏบตการและเกบเมลดเชอพนธขาวแหงชาต เพอทราบขอมลลกษณะทาง ฟโนไทปทอาจเปนประโยชนในการปรบปรงพนธขาวทนอณหภมสง ซงสามารถใชเปนแหลงพนธกรรมในการถายทอดลกษณะทชวยลดผลกระทบจากสภาพอณหภมสงได

บทคดยอการทดลองนใชเชอพนธกรรมขาวปาและพชสกลใกลเคยง จ�านวน 15 ชนด เพอศกษาลกษณะทางฟโนไทป โดยเฉพาะ

ลกษณะของดอกขาว วางแผนการทดลองแบบ CRD จ�านวน 4 ซ�า พบวา ขาวปาและพชสกลใกลเคยง มวนออกดอก อยใน ชวงวนท 9 กนยายน-17 พฤศจกายน มเวลาเรมบานของดอก 4 ชวง คอ 5.30-6.30 น. 7.00-8.30 น. 9.00-11.00 น. และ 14.30-15.00 น. จ�านวนดอกตอรวงเทากบ 14-478 ดอก ความยาวของดอกเทากบ 3.15-8.08 มลลเมตร ความกวางของดอก เทากบ 1.29-2.68 มลลเมตร ความยาวของอบละอองเกสรเทากบ 1.75-4.08 มลลเมตร จ�านวนละอองเกสรเฉลยเทากบ 88.61-512.61 ละอองเกสรตอตารางมลลเมตร และความมชวตของละอองเกสรเทากบ 0-95.88 เปอรเซนต นอกจากนนพบวา ความยาวของอบละอองเกสรมความสมพนธกบจ�านวนละอองเกสร การออกดอกในชวงเชาและอบละอองเกสรทยาวของขาวปา และพชสกลใกลเคยง เปนลกษณะทคาดวาจะชวยใหการผสมเกสรดขนในสภาพอณหภมสง

ค�าส�าคญ : อณหภมสง, เชอพนธกรรมขาวปา, การตดเมลด


การถายทอดลกษณะการตดเมลดและลกษณะอน ๆ ในสภาพเครยดจากความรอน ในระยะเจรญพนธของประชากรทกระจายตวในชวท 2

Inheritance of Agronomic Traits in Heat Stress in Reproductive Stage of Segregated Population in F2 Progenies

พรพล มวงงาม2 ศวเรศ อารกจ1 สไลมาน เจะอาบ1 และชเนษฎ มาล�าพอง1

1ภาควชาพชไรนา คณะเกษตร ก�าแพงแสน มหาวทยาลยเกษตรศาสตร 2ศนยวจยขาวปทมธาน กรมการขาว


ค�าน�าการปลกขาวในเขตชลประทานในชวงฤดรอน มกประสบกบสภาวะเครยดทเกดจากอณหภมสง ท�าใหผลผลตของขาว

ลดลง โดยเฉพาะเมอขาวไดรบความรอน (>35 องศาเซลเซยส) ในชวงระยะการสบพนธ (Satake and Yoshida, 1978) โดยท�าใหความมชวตและความงอกของละอองเกสรลดลง อบละอองเกสรไมแตก และการตดเมลดลดลง (Matsui et al., 2000, 2001; Prasad et al., 2006) ดงนน จงมความจ�าเปนทตองท�าการปรบปรงพนธขาวใหสามารถตดเมลดและใหผลผลตได ในสภาพอณหภมสง โดยพนธขาว N22 ซงเปนขาวอนเดย กลม aus และพนธ Dular เปนสายพนธททนทานตออณหภมสงและมการใชในการปรบปรงพนธ (Glaszmann, 1987) ดงนนงานวจยในครงนจงใชขาวสายพนธ N22 ผสมกบขาวพนธ กข.31 เพอศกษาการกระจายตวและการถายทอดทางพนธกรรมของลกษณะทางการเกษตรในประชากรชวท 2 ในสภาพอณหภมสงท 40 องศาเซลเซยส ตงแตระยะตงทองจนถงเกบเกยว เพอน�าความรทไดมาใชประโยชนในโครงการปรบปรงพนธขาวทนรอนตอไป

บทคดยอพนธขาวทนรอน N22 มความสามารถในการตดเมลดไดดในสภาพเครยดเนองจากความรอน ซงเหมาะสมส�าหรบ

ใชเปนเชอพนธกรรมในการปรบปรงพนธขาวทนรอน ดงนน จงท�าการผสมขาวพนธ N22 x กข31 จนไดประชากรทกระจายตวในชวท 2 จ�านวน 285 ตน เพอศกษาการถายทอดลกษณะการตดเมลด และลกษณะทเกยวของอน ๆ เมอประชากร ชวท 2 อยในสภาพอณหภมสง 40-45oC พบวา การกระจายตวของการตดเมลด และจ�านวนดอกยอยตอรวงมลกษณะเบขวา สวนวนออกดอก ความสงตน และความยาวรวง มการกระจายตวแบบปกต นอกจากนลกษณะทงหมดมการกระจายตวแบบ ตอเนอง จงสรปไดวา ลกษณะทท�าการศกษาเปนลกษณะเชงปรมาณ โดยอณหภมสงมผลตอลกษณะการตดเมลดและจ�านวนดอกยอยตอรวง และคาดวานาจะถกควบคมดวยยนแฝงจ�านวนหนง

ค�าส�าคญ : สภาพเครยดจากความรอน, การกระจายตวทางพนธกรรม, การตดเมลด


การคดกรองประชากรขาวสายพนธกลายขนาดใหญส�าหรบความสามารถในการตดเมลด ในสภาพเครยดจากความเคมในระยะเจรญพนธ

Screening of Large Mutant Rice Population for Ability of Seed Setting in Salt Stress at Reproductive Stages.

ปรากฏ ยวงค�า1 มชย เซยงหลว2 อภชาต วรรณวจตร1,2 และชเนษฎ มาล�าพอง1

1ภาควชาพชไรนา คณะเกษตร ก�าแพงแสน มหาวทยาลยเกษตรศาสตร2ศนยวทยาศาสตรขาว มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วทยาเขตก�าแพงแสน


ค�าน�าภาคตะวนออกเฉยงเหนอมพนทปลกขาวมากถง 18 ลานไร แตมพนท 30% เปนพนทดนเคม ซงผลผลตทไดในเขต

พนทดนเคมจะลดลงกวา 50 เปอรเซนตของผลผลตทควรจะได (กรมพฒนาทดน, 2540) นอกจากน การเปลยนพนททางการเกษตร เปนทอยอาศยและโรงงานอตสาหกรรม ท�าใหพนทเหมาะสมส�าหรบการปลกขาวลดลงและอาจตองปลกขาวในพนท ดนเคม ซงในประเทศจนไดประสบความส�าเรจในการปรบปรงพนธขาวทนเคมทสามารถปลกในพนทใกลชายฝงหรอแหลงน�า ทมความเคมได (Chen, 2017) ดงนน ประเทศไทยจงมความจ�าเปนทจะตองมพนธขาวททนเคมส�าหรบปลกในพนทดงกลาวเชนกน ซงงานวจยนจงมงเนนการหาแหลงพนธกรรมขาวทนเคมโดยใชประชากรขาวเจาหอมนลสายพนธกลายจ�านวน 9,000 สายพนธ จากการฉายรงส Fast Neutron (ศรพฒน และคณะ, 2553) โดยท�าการคดกรองเบองตนจากความสามารถในการตดเมลด และจะน�าสายพนธกลายทคดเลอกไดไปท�าการประเมนความทนเคมซ�า เพอทจะไดน�าเขาสโปรแกรม การปรบปรงพนธขาวทนเคมตอไป

บทคดยอขาวจดเปนพชทออนแอตอความเคมโดยเฉพาะในระยะเจรญพนธ จงจ�าเปนทตองมการปรบปรงพนธขาวทนเคม

เพอรองรบกบการปลกขาวในดนเคม ในเบองตนจงไดคดกรองขาวเจาหอมนลสายพนธกลายขนาดใหญจ�านวน 8,097 สายพนธ ทสามารถตดเมลดไดในสภาวะเคมท 150 mM ตงแตระยะตงทอง (R2) จนถงระยะเกบเกยว เพอใชเปนเชอพนธกรรมส�าหรบการปรบปรงพนธขาวตอไป พบวา ประชากรสวนใหญจ�านวน 5,397 สายพนธไมสามารถตดเมลดได และมสายพนธกลายเพยง 5 สายพนธ ทสามารถตดเมลดไดสงกวา 70% และเมอทดสอบซ�า พบวา สายพนธกลาย M1145 ยงคงตดเมลดในสภาวะเคมไดสงสด (41.2%) แตการตดเมลดลดลงจากรอบแรก สรปไดวา สายพนธ M1145 นาจะเปนสายพนธทมศกยภาพในการตดเมลดไดดในสภาวะเคม ซงจ�าเปนตองมการทดสอบซ�าอกครงหนง

ค�าส�าคญ : การทนเคม, ประชากรสายพนธกลาย, การตดเมลด


ผลของสภาวะเครยดจากความเคมตอลกษณะบางประการ ในระยะเจรญพนธของพนธเจาหอมนล

Salinity Stress Affected on Some Traits at Reproductive Stage in Rice cv. Jao Hom Nin

ปรากฏ ยวงค�า1 มชย เซยงหลว2 อภชาต วรรณวจตร1,2 และชเนษฎ มาล�าพอง1

1ภาควชาพชไรนา คณะเกษตร ก�าแพงแสน มหาวทยาลยเกษตรศาสตร2ศนยวทยาศาสตรขาว มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วทยาเขตก�าแพงแสน


ค�าน�าความทนทานตอสภาวะเคมแตกตางกนขนกบระยะการเจรญเตบโตของขาว (Farshi et. al., 2012) โดยขาวในระยะ

เจรญพนธจะมความออนแอตอสภาวะเคมมากทสด ซง Surekha et. al. (2008) พบวาทความเคม 75 mM ตนกลาขาว ยงคงมความทนเคมไดดแตกลบมความออนแอเพมขนเมอกระทบกบสภาวะเคมในระยะออกดอก และความเคมท 20-50 mM สามารถท�าใหขาวออกดอกชาลง จ�านวนแขนงรวงลดลง รวงสนลง ความมชวตของละอองเกสร น�าหนกเมลด และผลผลตลดลง (Khatun et. al., 1995; Khatun and Flower, 1995) ดงนน การทดลองนจงท�าการศกษาผลของสภาพเครยด จากสภาวะเคม150 mM ทมผลตอพนธขาวเจาหอมนลในระยะเจรญพนธ เพอใชเปนเกณฑพนฐานในการคดเลอกประชากรขาวหอมนลพนธกลายขนาดใหญตอไป

บทคดยอระยะวกฤตเมอขาวกระทบกบสภาวะเคมไดแกระยะเจรญพนธ ดงนน จงไดท�าการศกษาผลของลกษณะบางประการ

ในระยะเจรญพนธทมผลตอสภาวะเคมในพนธเจาหอมนล เพอจะไดใชเปนเกณฑในการคดเลอกสายพนธเจาหอมนล พนธกลาย ผลการทดลองพบวา ทระดบความเคม 150 mM สงผลกระทบตอความสามารถในการผสมเกสรของพนธเจาหอมนล โดยท�าใหความมชวตของละอองเกสร การงอกของทอน�าละอองเกสร การเปดของอบละอองเกสร และการตดเมลดลดลงอยางมนยส�าคญทางสถต ดงนน ลกษณะทางฟโนไทปทสามารถใชเปนเกณฑคดเลอกการทนเคมเบองตนส�าหรบประชากรขนาดใหญ ไดแก การตดเมลด

ค�าส�าคญ : สภาวะเครยดจากความเคม, ลกษณะในระยะสบพนธ, พนธเจาหอมนล


ศกยภาพการตดเมลดและลกษณะอน ๆ ของขาวพนธทนรอน M9962 และ N22 ทอยในสภาพเครยดจากความรอนในระยะเจรญพนธ

Performance of Seed Setting and Others Traits of Rice Heat Tolerance Varieties M9962 and N22 under Heat Stress at Reproductive Stage

พลประชา วงศชาล1 ศวเรศ อารกจ1,2 วนตชาญ รนใจชน2 สไลมาน เจะอาบ1 อภชาต วรรณวจตร1,2 และชเนษฎ มาล�าพอง1

1ภาควชาพชไรนา คณะเกษตร ก�าแพงแสน มหาวทยาลยเกษตรศาสตร 2ศนยวทยาศาสตรขาว มหาวทยาลยเกษตรศาสตร


ค�าน�า

ขาวในระยะการสบพนธเปนชวงทวกฤตทสดตอสภาพอณหภมสง (≥35 องศาเซลเซยส) (Satake and Yoshida, 1978) โดยมผลกระทบตอขาวในระยะตงทอง (booting) ระยะออกรวง (heading) และระยะผสมเกสร (flowering) มผล ท�าใหชอดอกขาวเปนหมน และท�าใหการตดเมลดลดลง (Matsui et al., 2000, 2001; Prasad et al., 2006) ดงนนจงไดคดกรองหาขาวหอมนลสายพนธกลายรน M5 ทผานการฉายรงส fast neutron ของศนยวทยาศาสตรขาว มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วทยาเขตก�าแพงแสน จ�านวน 12,000 สายพนธ ทอณหภมทสงไดท 40-45 องศาเซลเซยส พบวา สายพนธ M9962 มการตดเมลดทสงภายใตสภาพดงกลาว (สไลมาน และคณะ, 2559; Malumpong et. al., 2016) จงไดน�ามาเปรยบเทยบศกยภาพการตดเมลด ความมชวตของละอองเกสร และความยาวรวงกบสายพนธทนรอนของ IRRI คอ Nagina22 (N22) (Glazmann, 1987) รวมกบ พนธเจาหอมนล (wild type) พนธสนเหลก (ไมทนรอน) พนธไรซเบอรร (มก.) และ พนธพษณโลก2 (กรมการขาว)

บทคดยอขาวเมอไดผลกระทบจากอณหภมสงจะท�าใหขาวตดเมลดลดลง โดยพนธขาวททนทานตออณหภมสงทรจกกนทวไป

ไดแก N22 ดงนน จงไดท�าการเปรยบเทยบศกยภาพระหวาง N22 กบสายพนธทนรอนใหม M9962 รวมกบพนธอน ๆ อก 4 พนธ ในสภาพอณหภมสง (40-45oC) ทมตอการตดเมลด ความมชวตของละอองเกสร การงอกของทอน�าละอองเกสร และความยาวรวง พบวา สายพนธ M9962 และ N22 มเปอรเซนตการตดเมลดสงกวาพนธอนๆ อยางมนยส�าคญทางสถต ทงนเนองมาจากเปอรเซนตความมชวตของละอองเกสรและการงอกของทอน�าละอองเกสรในสายพนธทนรอนลดลงเพยงเลกนอยในสภาพรอนเมอเปรยบเทยบกบพนธอน ๆ ดงนน สายพนธ M9962 มศกยภาพในการตดเมลดในสภาพเครยดตอความรอนในระยะเจรญพนธทไมแตกตางกบสายพนธ M22

ค�าส�าคญ : การทนทานตอความรอน, สภาพเครยดจากความรอน, การตดเมลด, M9962, N22


การประเมนพนธกรรมของขาวโดยใชเครองหมายดเอนเอ แบบเอสเอสอารและเอเอฟแอลพเพอการจดกลม

Reassessment of Rice Germplasms Using DNA Marker of SSR and AFLP for Cluster Analysis

อษณย ไวยเลศ, ธาน ศรวงศชย, และประภา ศรพจตตภาควชาพชไรนา คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร


ค�าน�าขาวเปนพชทมความความหลากหลายทางชวภาพและพนธกรรมสง สายพนธของขาวทมอยบนโลกนมมากถง 120,000

สายพนธ ขาวทมนษยน�ามาปลกเพอเปนอาหารสามารถแบงออกไดเปน 2 ชนด คอ Oryza sativa ทนยมเพาะปลกในทวปเอเชย และ Oryza glaberrima ทนยมเพาะปลกในทวปแอฟรกา (Smith, 1998) ขาวทปลกในทวปเอเชย แบงออกเปน 3 กลมตามลกษณะและพนทปลก ไดแก 1) ขาวอนดกา 2) ขาวจาปอนกา และ 3) ขาวจาวานกา นอกจากนยงมขาวกลม NERICA เปนขาวทไดรบการปรบปรงพนธเพอใหปลกในแถบแอฟรกาไดด (Jones et al.,1997) ดวยความหลากหลายของขาว ดงนนการทจะจดกลมความสมพนธของขาวโดยดเพยงลกษณะสณฐานวทยาอาจจะแยกไดไมชดเจน เนองจากขาวอาจแสดงลกษณะทแตกตางกนตามอทธพลของสภาพแวดลอม จงตองมการน�าเครองหมายดเอนเอเขามาชวยเนองจากเปนการตรวจสอบโดยตรงซงไมผนแปรตามสภาพแวดลอม ท�าใหการตรวจสอบความหลากหลายของพนธกรรมขาวแมนย�ามากขน (จฑาพร, 2555) การศกษานจงเลอกใชเครองหมายดเอนเอแบบเอสเอสอาร (simple sequence repeat; SSR) และเอเอฟแอลพ (Amplified Fragment Length Polymorphism; AFLP) ซงมหลกการ วธการ และขอจ�ากดทแตกตางกนมาเปรยบเทยบถงความเหมาะสมวาเครองหมายดเอนเอชนดใดสามารถจดกลมไดถกตองหรอเหมาะสมกวากน เพอเปนประโยชน ตอการศกษาความหลากหลายทางพนธกรรมของขาวตอไป

บทคดยอขาวเปนพชทมความหลากหลายทางพนธกรรม ซงไมสามารถจดจ�าแนกกลมขาวแตละชนดไดจากลกษณะทางสณฐาน

วทยา จงมการน�าเครองหมายดเอนเอเขามาชวยในการบงชความแตกตางทางพนธกรรม ซงชวยใหการจดกลมไดชดเจน ยงขน การวจยครงนมวตถประสงคเพอการเปรยบเทยบการจดกลมทางพนธกรรมของขาวโดยใชเครองหมายดเอนเอชนดเอสเอสอารและเอเอฟแอลพ โดยใชขาวจากกลมอนดกา จาปอนกา จาวานกา และเนรกา จ�านวน 21 พนธ ไดแก CH1, CH4, CNT1, IR64, PSL2, RD31, SPR1, SPR3, SPR60, KDML105, JHN, SKN1, IR80151B, PTT1, Basmati370, Azucena, NPT#20-4, DOA1, DOA2, Nerica3 และ Nerica4 พบวาเครองหมายดเอนเอชนดเอเอฟแอลพสามารถจดกลมไดดกวาเครองหมายดเอนชนดเอสเอสอาร โดยจดกลมดวยวธ UPGMA และวเคราะหคาสมประสทธความคลายคลงทางพนธกรรมดวยวธ Dice สามารถจดกลมขาวได 4 กลม ตามชนดกลมขาวทใช ซงการจดกลมนสอดคลองกบการจดกลมดวยวธ PCA ทมคาความแปรปรวนรวมของ PCA1, PCA2 และ PCA3 เทากบ 42.26 เปอรเซนต

ค�าส�าคญ : ความหลากหลายทางพนธกรรม, เครองหมายเอเอฟแอลพ, เครองหมายเอสเอสอาร, การวเคราะหการจดกลม


เทคนคการจดการส�าหรบการผสมขามพนธขาวManagement Techniques for Rice Crossing Pollination

รงนภา แสนเสนาะ, วรชย มธยสถถาวร, จนทรจรา โรหตเสถยร, ประภา ศรพจตต และธาน ศรวงศชยภาควชาพชไรนา คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร


ค�าน�าการปรบปรงพนธพชผสมตวเองนน ตองมวธการจดการใหเกดการผสมขามระหวางพนธ เพอใหมความแปรปรวน

ทางพนธกรรมในประชากรกอนการคดเลอก ความแปรปรวนทเกดขนจะสงผลตอโอกาสในการพบลกษณะทตองการ ซงขาว เปนพชผสมตวเอง (self-pollinated crop) โดยมดอกแบบสมบรณเพศ (perfect flower) คอ มเกสรเพศเมย (pistil) และเกสรเพศผ (stamen) อยภายในดอกเดยวกน (เรวต, 2541) การจดการใหเกดการผสมขามระหวางพนธด�าเนนการโดยก�าจด อบละอองเกสร (emasculation) ซงจะตองท�าในเวลาทเหมาะสม วธการก�าจดอบละอองเกสรสามารถท�าไดหลากหลายวธ เชน ใชปากคบ (forceps) คบอบละอองเกสร วธการอบไอน�ารอน 43 องศาเซลเซยส นาน 5 นาท (Acquaah, 2007) เพอใชตน ดงกลาวเปนตนแมส�าหรบการผสม โดยการผสมเกสร (pollination) นน ควรท�าในเวลาทเหมาะสมเชนเดยวกน เวลาทเหมาะสม ในการผสมเกสรสงเกตไดจากการบานของดอกและอบละอองเกสรเปดออกพรอมจะปลอยละอองเกสรใหตกลงบนเกสรเพศเมย ปจจบนเรมมการน�าเทคโนโลยเกยวกบขาวลกผสมเขามามบทบาทในการผลตขาว เพราะขาวลกผสมใหผลผลตทสงกวาขาวสายพนธแท เนองจากขาวลกผสมนนเกดปรากฏการณความดเดนของลกผสม (hybrid vigour) ทเหนอกวาพอแม โดยจะ พบในลกผสมชวท 1 (Jone, 1926) การปรบปรงพนธขาวลกผสมจ�าเปนตองมการประเมนสมรรถนะการผสมของสายพนธ ทจะน�ามาใชเปนสายพนธพอและแมส�าหรบการผลตลกผสม ในขนตอนนจงมจ�านวนคผสมจ�านวนมาก ใชพนธขาวและตนขาวในปรมาณมาก ซงตองอาศยการจดการทเปนระบบ ดงนนจงมการพฒนาเครองมอและเทคนคการจดการการผสมขามพนธขาว เพอเพมประสทธภาพของการด�าเนนงาน

บทคดยอขนตอนทส�าคญอยางหนงในการปรบปรงพนธขาวคอ การผสมขามพนธซงท�าใหเกดการรวมกนของพนธกรรม

ระหวางพนธแมและพนธพอ เพอท�าใหเกดความแปรปรวนในประชากรและสามารถคดเลอกลกษณะทตองการได ดงนนเพอใหการจดการเกยวกบการผสมพนธขาวเปนไปอยางเปนระบบเมอมจ�านวนคผสมเปนจ�านวนมาก ซงอาจท�าใหเกดความสบสนในการปฏบตงาน จงไดเสนอเทคนคการจดการส�าหรบการผสมพนธขาว โดยไดพฒนาเครองก�าจดอบละอองเกสร แบบดดอากาศ (vacuum emasculator) ซงเปนตวชวยสงเสรมใหการปฏบตงานในการท�าหมนขาวสามารถท�าไดอยางรวดเรวยงขน การผสมเกสรโดยใชเทคนคครอบชอทตองการผสมไวดวยกนภายในขวดพลาสตกใสทเจาะร เพอเพมพนทในการผสมและการระบายอากาศใหถายเท การน�าเทคนคถงกระดาษไขทระบายสตามวนทผสมและรบบนสตาง ๆ มาใช เปนการเพมประสทธภาพในการตรวจสอบและการเกบเกยวเมลดพนธลกผสม รวมทงชวยประหยดเวลา ท�าใหการด�าเนนงานผสมพนธขาว มประสทธภาพมากยงขน

ค�าส�าคญ : ขาว, การผสมขามพนธ, เครองก�าจดอบละอองเกสรแบบดดอากาศ


การพฒนาสายพนธแมทมเพศผเปนหมนทควบคมดวยปฏกรยารวม ระหวางพนธกรรมในนวเคลยสและไซโตพลาสซม

Development of Male Sterile Lines Controlling with Cytoplasmic Genetic Male Sterile

อนชตา รตนรตน, เยาวมาลย เขยวสอาด, วรยา ดอนศร, ธาน ศรวงศชย และประภา ศรพจตตภาควชาพชไรนา คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร


ค�าน�าเทคโนโลยขาวลกผสมเปนการปรบปรงพนธเพอใหไดขาวพนธใหมทเปนพนธลกผสม (F1 hybrid) จากการผสมพนธ

ระหวางขาวตางพนธกรรมกน ซงแตกตางจากการปรบปรงพนธขาวแบบเดมทเปนการปรบปรงพนธใหไดพนธแท (สงกรานต, 2545) ปจจบนการผลตขาวลกผสมระบบ 3 สายพนธ (three-line hybrid rice system) เปนวธการทนยมใชมากทสด ในการผลตขาวลกผสมเปนการคา เพราะลกผสมทไดใหผลผลตเปนทนาพอใจและเกษตรกรยอมรบ การผลตขาวลกผสมในระบบนประกอบดวยสายพนธขาว 3 สายพนธ ไดแก สายพนธแมทมเพศผเปนหมนเนองจากพนธกรรมในไซโตพลาสซม (A line) สายพนธรกษาความเปนหมน (B line) ซงเปนสายพนธคแฝด (isogenic line) กบสายพนธ A แตมเพศผปกต และสายพนธแกความเปนหมน (R line) ซงเปนสายพนธพอทมเพศผปกต (Yuan et al., 2003; Virmani, 2004) การขยายเมลดพนธของสายพนธ A ไดจากการผสมขามระหวาง สายพนธ A กบสายพนธ B สวนการผลตเมลดพนธขาวลกผสมไดจากการผสมขามระหวางสายพนธ A กบสายพนธ R การผลตขาวลกผสมในประเทศไทยจะใชระบบ 3 สายพนธเปนสวนใหญ แตจากงานวจย ทผานมา พบวาการพฒนาพนธขาวลกผสมในระบบนยงมปญหาหลายอยาง คอ สายพนธ A หรอสายพนธแมทมเพศผเปนหมนยงไมสามารถปรบตวเขากบสภาพแวดลอมของประเทศไทยและออนแอตอโรค (บรบรณ และปทมา, 2550) อกทงสายพนธ B ยงมขอจ�ากด เชนเดยวกบสายพนธ A ดงนนจงมความจ�าเปนตองปรบปรงสายพนธทจะใชเปนสายพนธ A และสายพนธ B ใหมการปรบตวทดในสภาพแวดลอมของประเทศไทย โดยตองพฒนาสายพนธ A ขนมาใหม โดยการน�าสายพนธผสม กลบไปยงสายพนธ B ซงเปนขาวพนธไทย

บทคดยอการพฒนาพนธขาวลกผสมเปนอกแนวทางหนงในการเพมผลผลตขาวของประเทศไทยใหสงขน แตการผลตเมลดพนธ

ขาวลกผสมในประเทศไทยทใชระบบ 3 สายพนธนน พบวาสายพนธ A (สายพนธแมทมเพศผเปนหมน) และสายพนธ B (สายพนธรกษาความเปนหมน) ทน�าเขามาจากตางประเทศมกใหผลผลตต�า และออนแอตอโรคมาก ดงนนจงตองมการปรบปรงสายพนธทจะใชเปนพอและแมใหสามารถปรบตวไดดในสภาพแวดลอมของประเทศไทย การวจยครงนจงมวตถประสงค เพอพฒนาสายพนธแมทมเพศผเปนหมนทควบคมดวยปฏกรยารวมระหวางพนธกรรมในนวเคลยสและไซโตพลาสซม และสามารถปรบตวเขากบสภาพแวดลอมของประเทศไทยไดด โดยถายทอดลกษณะเพศผเปนหมนจากสายพนธ A คอ IR80151A และ CHA ใหกบสายพนธ B ซงเปนขาวพนธปรบปรงของประเทศไทย จ�านวน 6 พนธ ไดแก เจาหอมนล, สพรรณบร1, หอมชลสทธ, สกลนคร1, ปทมธาน 1 และ กข43 ดวยวธการผสมกลบจนไดลกผสมกลบชวท BC6F1 สามารถพฒนาไดขาวสายพนธ A จ�านวน 8 สายพนธโดยแบงเปน 2 กลม คอ กลมสายพนธ A ทไดรบการถายทอดพนธกรรมควบคมความเปนหมนมาจากสายพนธ IR80151A ไดแก IR80151A/JHN IR80151A/SPR1 IR80151A/HCS และIR80151A/SKN1 และกลมสายพนธ A ทไดรบการถายทอดพนธกรรมควบคมความเปนหมนมาจากสายพนธ CHA ไดแก CHA/JHN, CHA/SPR1, CHA/PTT1 และ CHA/RD43 ค�าส�าคญ : สายพนธแมทมเพศผเปนหมน, สายพนธรกษาความเปนหมน, ขาวลกผสม, การผสมกลบ


การปรบปรงพนธขาวขาวดอกมะล 105 ใหตานทานโรคไหม โดยใชพนธกรรมความตานทานจากขาวพนธเจาหอมนลดวยวธผสมกลบ

Breeding for Blast Disease Resistance in Khao Dawk Mali 105 Rice Variety Using Blast Disease Resistance QTLs from Jao Hom Nin Rice Variety by Backcross Method

ธนกร วงสวาง, อษณย ไวยเลศ, เสาวลกษณ อคราช, ธาน ศรวงศชย และประภา ศรพจตต ภาควชาพชไรนา คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร


ค�าน�าขาวเปนธญพชทส�าคญชนดหนง เนองจากประชากรมากกวาครงหนงของโลกบรโภคขาวเปนอาหารหลก

(กระทรวงเกษตรและสหกรณการเกษตร, 2547) พนธขาวไทยทมชอเสยงและไดรบความนยมจากชาวไทยและชาวตางประเทศ คอ พนธขาวดอกมะล 105 ซงเปนขาวทมคณภาพหงตมดและมกลนหอม โดยนยมปลกกนมากในภาคตะวนออกเฉยงเหนอและภาคเหนอของประเทศ ถงแมวาพนธขาวดอกมะล 105 มคณภาพการหงตมด แตกมลกษณะดอยหลายประการ เชน ออนแอตอโรคและแมลงหลายชนดโดยเฉพาะโรคไหม (ลดดาวลย, 2550)

โรคไหมเกดจากเชอรา Pyricularia oryzae เชอนสามารถเขาท�าลายขาวไดตงแตระยะกลาจนถงระยะออกรวง เนองจากเชอราสามารถแพรกระจายไดงายโดย ลม น�า และดน ท�าใหพบการระบาดของโรคไหมในพนธขาวทออนแออยเสมอ (วชระ, 2534) อาการของโรคไหมเกดทใบ แผลจะมลกษณะคลายรปกระสวย (spindle shape) โดยอาการจะเรมจากจดสน�าตาลเลก ๆ และขยายใหญขน ซงท�าใหตนขาวแหงตายในทสด (Tebeest et al., 2007) Sriboonjit and Viboonpong (2000) ไดประเมนผลผลตทเสยหายของพนธขาวดอกมะล 105 จากโรคไหมในแตละป พบวามคาเฉลยรอยละ 5 ของผลผลตทควรจะไดรบ

ขาวพนธเจาหอมนล เปนขาวนาสวนไมไวตอชวงแสง สามารถปลกไดตลอดทงป การแตกกอด ไมตานทานโรคขอบใบแหง และแมลงโดยทว ๆ ไป แตทนทานตอสภาพแลง และดนเคม โดยเฉพาะอยางยงตานทานตอโรคไหมทแสดงความตานทานตอเชอโรคไหมแบบกวางในประเทศไทย (อภชาตและคณะ, 2553)

อยางไรกตามในการปรบปรงพนธขาวใหตานทานตอโรคไหม ตองค�านงถงความหลากหลายทางพนธกรรมของเชอโรคดวย ซงมกพบเสมอวาการปรบปรงพนธขาวใหตานทานโรคและแมลงนน เมอสงเสรมพนธพชตานทานใหเกษตรกรปลกจะพบวา เพยงไมกปพนธจะสญเสยความตานทานไป ดงนนนกปรบปรงพนธขาวจ�าเปนตองมการปรบปรงพนธขาวใหตานทาน ตอโรคและแมลงอยเสมอ โดยการใชแหลงของความตานทานใหม ๆ (อภชาต และคณะ, 2544) การวจยครงนใชวธการปรบปรงพนธขาวดอกมะล 105 ใหตานทานโรคไหมโดยวธการผสมกลบ เนองจากวธการผสมกลบเปนการถายทอดลกษณะทตองการเพยงหนงหรอสองลกษณะเขาไปในพนธพชทดอยแลว (กฤษฎา, 2551)

บทคดยอขาวหอมมะลไทยทมชอเสยงและไดรบความนยมจากชาวไทยและชาวตางประเทศ คอ พนธขาวดอกมะล 105 เนองจาก

มกลนหอม และมคณภาพหงตมและรบประทานทด แตออนแอตอโรคและแมลงหลายชนดโดยเฉพาะโรคไหม ในการวจยครงนมวตถประสงคเพอถายทอดพนธกรรมความตานทานโรคไหมจากขาวพนธเจาหอมนลไปยงพนธขาวดอกมะล 105 โดยวธการผสมกลบ ทดสอบความตานทานโรคไหมของตนทไดเพอยนยนการปรากฏของพนธกรรมความตานทานในรนลกกอนการผสมกลบแตละครง พบวาสายพนธผสมกลบชวท BC2F8 มลกษณะทางการเกษตร องคประกอบผลผลต และคณภาพการหงตมและรบประทานคลายพนธขาวดอกมะล 105 น�าสายพนธขาวทปรบปรงพนธใหตานทานตอโรคไหมไปคดเลอกแบบใหเกษตรกรมสวนรวม 2 สถานท สามารถคดเลอกสายพนธทมลกษณะเดนตามความตองการของเกษตรกร และน�าไปปลกทดสอบผลผลตเบองตน 6 สถานท พบวาสายพนธ KD4-14 มลกษณะทางการเกษตร องคประกอบผลผลต และคณภาพการหงตมและรบประทานคลายกบพนธขาวดอกมะล 105 มากทสด และสามารถตานทานโรคไหมแบบกวางไดในทกพนท

ค�าส�าคญ : ขาวดอกมะล 105, เจาหอมนล, โรคไหม, วธผสมกลบ


สมรรถนะการผสมและความดเดนเหนอพอแมของสายพนธ TGMS ทพฒนาขนจากขาวไทยในขาวลกผสมระบบ 2 สายพนธ

Combining Ability and Heterosis of Thai TGMS Lines in Two-Line Hybrid Rice System

นฤมล มาพรก, วรชย มธยสถถาวร, ประภา ศรพจตต และธาน ศรวงศชยภาควชาพชไรนา คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร


ค�าน�าขาวลกผสมเมอน�าไปปลกแลว ตองแสดงความดเดนและใหผลผลตสงกวาพอแมทเปนสายพนธแทอยางนอยรอยละ

20 ขนไป โดยเรยกปรากฏการณทลกผสมแสดงออกถงลกษณะทางพนธกรรมทรวมกนแลวใหผลผลตทดกวาพนธพอแม วาความดเดนเหนอพอแม (hybrid vigor หรอ heterosis) (สชาต และคณะ, 2549; Yuan et al., 2003) แตขาวเปนพชทผสมตวเอง โอกาสของการผสมพนธขามระหวางตนมนอยมาก จงจ�าเปนตองอาศยวธการท�าใหสายพนธขาวทใชเปนสายพนธแมมเพศผเปนหมน เพอผสมพนธกบสายพนธทมเพศผปกตและมลกษณะทเอออ�านวยตอการผสมขามไดด เพอการผลตเมลดขาวลกผสมในปรมาณมาก ๆ (สงกรานต และคณะ, 2529) สายพนธทมเพศผเปนหมนเนองจากการตอบสนองตออณหภม(temperature-sensitive genic male sterility, TGMS) จะแสดงความเปนหมนของเพศผเมอปลกในสภาพทมอณหภมสง แตถาปลกในสภาพทมอณหภมต�าจะแสดงลกษณะปกต (Virmani et al., 1997) อยางไรกตามสายพนธ TGMS ทพฒนาขนจะตองทดสอบสมรรถนะการผสม (combining ability) การผสมกบพนธทดสอบ (testcross) เปนวธการทมประสทธภาพส�าหรบการประเมนสมรรถนะการผสมของสายพนธจ�านวนมาก ๆ นอกจากการประเมนศกยภาพของแตละสายพนธทน�ามาทดสอบแลว วธการนยงสามารถเปรยบเทยบศกยภาพของลกผสมจากแตละคผสมไดอกดวย (Bertan et al., 2007) ดงนนการทดลองนจงมวตถประสงคเพอทดสอบสมรรถนะการผสมของสายพนธ TGMS ทพฒนาขนจากขาวไทยและประเมนความดเดนเหนอพอแมของขาวลกผสมในระบบสองสายพนธ

บทคดยอการพฒนาสายพนธทมเพศผเปนหมนเนองจากการตอบสนองตออณหภม (TGMS) เพอใชเปนพนธแมในการผลตขาว

ลกผสมระบบสองสายพนธนน จะตองไดรบการทดสอบสมรรถนะการผสมของสายพนธทพฒนาขน ดงนนการทดลองนจงมวตถประสงคเพอทดสอบสมรรถนะการผสมของสายพนธ TGMS ทพฒนาขนจากขาวไทยและประเมนความดเดนเหนอพอแมของขาวลกผสมในระบบสองสายพนธ โดยใชวธการผสมกบพนธทดสอบ (testcross) ทดสอบผลผลตของลกผสมในแผนการทดลองแบบ RCBD ท�า 3 ซ�า ผลการทดลองพบวาสายพนธ TGMS นนมศกยภาพในการเปนพนธแม โดยสายพนธ KUT5-4 เมอผสมกบพนธ CNT1 ใหผลผลตสงสด 63.12 กรม/ตน และสงกวาพนธเปรยบเทยบ (CNT1) 61.74 เปอรเซนต แสดงใหเหนวาคผสมดงกลาวมศกยภาพในการใหผลผลตสงและเหมาะสมตอการพฒนาพนธขาวลกผสมตอไป ค�าส�าคญ : ขาวลกผสมระบบสองสายพนธ, สายพนธทมเพศผเปนหมนเนองจากการตอบสนองตออณหภม, การทดสอบสมรรถนะการผสม, ความดเดนเหนอพอแม


ขนาดเมลดของลกผสมชวท 1 จากการผสมระหวางขาวกลมตาง ๆGrain Size of F1 Hybrid from Crosses between Types of Rice

พรรว มวงสาร, วรชย มธยสถถาวร, ประภา ศรพจตต และธาน ศรวงศชยภาควชาพชไรนา คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร


ค�าน�าขาวปลก Oryza sativa มววฒนาการตามลกษณะและพนทปลกได 3 แบบ หรอ 3 ecological races (Smith and

Dilday, 2002) ซงมรปรางลกษณะดงน indica หรอ tropical type เปนขาวทมทรงตนสง ล�าตนไมแขงแรง ใบยาวและหอยลง การออกดอกจะตอบสนองตอชวงแสงและอณหภมทต�า เมลดมรปรางยาวเรยว รวงหลนงาย และมการพกตวยาวนาน japonica หรอ sinica หรอ temperate type เปนขาวทมทรงตนเตย ใบสนและตงตรงแตกกอปานกลาง ทนทานตอสภาพ ทมอณหภมต�า เมลดสนและกลม มปรมาณอะไมโลสต�าท�าใหขาวสกมลกษณะเหนยวนมเกาะตดกน javanica หรอ interme-diate type เปนขาวทมทรงตนสง ล�าตนใหญและแขงแรง ใบกวางแขง แตกกอนอย รวงยาว เมลดเหนยวไมรวงหลน เมลดมรปรางปอม (bold grain) ขนาดใหญ ขาวแอฟรกา (O. glaberrima) มการปลกแพรกระจายเฉพาะแหลง บรเวณเขตรอนของแอฟรกาตะวนตก จงมความหลากหลายนอย ขาวกลมนมผลผลตต�าเนองจากไมมการแตกระแงทสองจากรวงขาวเหมอนขาวเอเชย เมอมการน�าขาวเอเชยเขามาปลกจงไดรบความนยมเปนอยางมาก และมการปลกแทนทขาวแอฟรกามากขน ปจจบนไดมการผสมขามชนด (interspecific hybridization) ระหวางขาวแอฟรกากบขาวเอเชยเพอรวมลกษณะการปรบตวและ ทนแลงจากขาวแอฟรกา กบลกษณะผลผลตสงจากขาวเอเชย แลวคดเลอกไดเปนขาวกลมใหมทเรยกวา New Rice for Africa (NERICA) เพอใชปลกในทวปแอฟรกา (Jones et al., 1997)

ลกษณะส�าคญทมกค�านงถงในการปรบปรงพนธส�าหรบคณภาพทางกายภาพ คอ ขนาดและรปรางของเมลด ซงมาตรฐานขาวไทยไมมการก�าหนดรปรางของเมลด เนองจากขาวสวนใหญมเมลดยาวเรยว และยดถอขาวทมความยาวเกน 7.0 มลลเมตรเปนขาวคณภาพด อยางไรกตามเนองจากในแตละภมภาคมความตองการหรอความชอบทแตกตางกน เชน ในอนเดย ขาวทไดมาตรฐานและถอวาคณภาพทางกายภาพดตองเปนขาวทมลกษณะเมลดยาว ในเอเชยตะวนออกเฉยงใต นยมขาวทมขนาดเมลดปานกลาง และในเขตอบอน (temperate) นยมขาวพนธทมลกษณะเมลดสน เปนตน (Cruz and Khush, 2000) โดยขาวลกผสมคอ ลกผสมชวท 1 ทไดจากการผสมพนธระหวางพอแมทมพนธกรรมแตกตางกน ดงนนการปรบปรงพนธขาวลกผสมจะตองค�านงถงลกษณะรปรางของเมลด ซงเปนปจจยหนงทมความส�าคญตอราคาและความตองการในตลาด

บทคดยอขนาดของเมลดเปนปจจยหนงทตองค�านงถงในการปรบปรงพนธขาวลกผสมเพอใชในการพจารณาคดเลอกพนธ

พอแม การทดลองนมวตถประสงคเพอศกษาขนาดของเมลดขาวลกผสมชวท 1 ทเกดจากการผสมระหวางขาวกลมตาง ๆ ผลการทดลองพบวาขาวลกผสมทมขนาดเมลดยาวจะเกดจากการผสมระหวางกลมทมขนาดเมลดยาวดวยกน ในขณะทขาวลกผสมทมขนาดเมลดสนจะเกดจากการผสมระหวางกลมทมขนาดเมลดสนกบขนาดเมลดยาวหรอขนาดเมลดสนดวยกน แสดงใหเหนวาความยาวเมลดของขาวลกผสมขนอยกบพนธพอแม และลกษณะเมลดสนขมลกษณะเมลดยาว ดงนน ในการคดเลอกพนธพอแมเพอใชในการผลตขาวลกผสมจะตองพจารณาทงพนธพอและพนธแม เพอใหไดลกผสมทมขนาด และรปรางของเมลดตรงตามความตองการค�าส�าคญ : ขาวลกผสม, ขนาดเมลด, ขาวกลมตาง ๆ


Root Architecture Graphic โปรแกรมส�าหรบการศกษาสถาปตยลกษณรากขาวRoot Architecture Graphic : Rice Root Architecture Studies Program

พชญธวศ สรรพโรจนพฒนา1 กฤษฎาพร ผลวงษ2 และธาน ศรวงศชย2

1โรงเรยนมหดลวทยานสรณ2ภาควชาพชไรนา คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร


ค�าน�ารากเปนสวนหนงของพชทมความส�าคญตอการเพมผลผลตของพชภายใตสภาวะแหงแลง (Comas et al., 2013) เพราะ

ท�าหนาทดดซมน�าและธาตอาหารจากดนเขาสตนพช ในขาวกเชนกน ขาวทมระบบรากทมประสทธภาพจะสามารถดดซมน�า และธาตอาหารไปใชไดด สงผลใหผลผลตสงขนดวย ลกษณะรากทเกยวของกบการรกษาระดบผลผลตของพชภายใตภาวะ แหงแลง ไดแก รากขนาดเลก ความยาวราก และความหนาแนนของราก โดยเฉพาะอยางยงในชนดนทลกลงไป (Comas et al. , 2013) Uga et al. (2015) รายงานวาพชทมระบบรากลกสามารถทนตอสภาวะแลงไดดกวาเพราะสามารถหาน�าและธาตอาหารไดจากชนดนทลกลงไป เนองจากในสภาวะแลงในดนชนทลกลงไปปรมาณน�าจะมากกวาทผวดน การจ�าแนกลกษณะรากลกและรากตนในขาวสามารถหาไดจากการวดคามมของรากกบผวดน (root growth angle; RGA) โดยรากทท�ามมกวางจะมคา RGA สงและพฒนาเปนรากลก (Araki et al., 2002) โดยรากลกคอรากทท�ามมกบระดบผวดน มากกวา 70 องศา (Uga et al., 2015) การศกษาระบบรากโดยวธตะกรา (Basket method) นนมประสทธภาพ สะดวก และขนตอนไมยงยาก ดงนนจงเหมาะทจะน�ามาใชในการศกษาระบบรากขาว ซงวธนถกพฒนาขนมาโดย Oyanagi et al. (1993) เพอใชศกษาระบบรากของขาวสาล อยางไรกตามวธนยงไมสามารถวดมมรากทลอดผานรตะกรากบผวดนไดอยางรวดเรว จงมการพฒนาโปรแกรม Root Architecture Calculator (RAC) เพอหามมของรากกบผวดน นบจ�านวนรากทแตละองศา และสรางแบบจ�าลองการกระจายตวของราก แตยงไมสามารถวดความยาวราก ค�านวณความยาวรากรวมได ในงานวจยนจงมวตถประสงคเพอพฒนาเปนโปรแกรม Root Architecture Calculator (RAC) ใหสามารถวดความยาวราก ค�านวณความยาวรากรวมได

บทคดยอการศกษาระบบรากดวยวธตะกรา (basket method) เปนวธการศกษาระบบรากขาวทมประสทธภาพ ประหยด และ

มขนตอนไมยงยาก แตมขอจ�ากดในดานการวดมมรากทลอดผานรตะกรากบผวดน ซงไดมการพฒนาโปรแกรม Root Archi-tecture Calculator (RAC) ขนมาเพอชวยในการศกษาสถาปตยลกษณราก (root architecture) ของขาว โดยโปรแกรมนสามารถหามมของรากกบผวดน นบจ�านวนรากทแตละองศา และสามารถสรางแบบจ�าลองการกระจายตวของรากได และไดพฒนาตอเนองมาเปนโปรแกรม Root Architecture Graphic (RAG) ซงสามารถวดความยาวราก ค�านวณความยาวรากรวมได นอกจากนยงสงออกขอมลมายงโปรแกรม Microsoft Excel ไดดวย สงผลใหการศกษาระบบรากในขาวโดยใชวธตะกรามประสทธภาพมากขนค�าส�าคญ : สถาปตยลกษณราก, จ�านวนราก, ความยาวราก, การกระจายตวของราก, วธตะกรา


ศรพร กออนทรศกด1 กตตพงษ ระวสะญา1 ศรภา กออนทรศกด1 ธนยพร อปธ1 เบญจวรรณ พลโคตร2

เปรมกมล มลนลตา2 และธรยทธ ตจนดา1

1หนวยปฏบตการคนหาและใชประโยชนยนขาว ศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแหงชาต สวทช. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร 2ศนยวจยขาวพษณโลก กรมการขาว


ค�าน�าขาวพนธ กข47 เปนพนธขาวนาชลประทานทใหผลผลตสงประมาณ 793 กก./ไร อายเกบเกยว 104-107 วน (นาหวาน

น�าตม) 112 วน (นาด�า) คณภาพเมลดทางกายภาพดเปนขาวเจาเมลดยาวเรยว ทองไขนอย คณภาพการสด คอนขางตานทานตอเพลยกระโดดสน�าตาล แตออนแอตอโรคขอบใบแหง ซงเปนปญหาหลกของขาวในเขตนาชลประทาน อกทงในปจจบน เกดเปลยนแปลงสภาพภมอากาศโลก ท�าใหโรคนมความรนแรงมากขนตามล�าดบ และยงไมมสารทปองกนก�าจดโรคนได อยางมประสทธภาพและปลอดภย วธการทจะชวยไดคอ การปรบปรงพนธขาวนใหตานทานตอโรคขอบใบแหง ซงปจจบน การปรบปรงพนธขาวโดยใชเครองหมายโมเลกลในการคดเลอก (MAS) เปนทนยมในหลายประเทศทวโลก รวมถงในประเทศไทย ท�าใหสามารถคดเลอกลกษณะทตองการไดอยางรวดเรวและแมนย�าในลกษณะตาง ๆ เชน ทนน�าทวม ทนแลง ตานทานโรคและแมลง เปนตน ซงประสบความส�าเรจอยางมาก ทผานมาไดมการน�าพนธขาวทปรบปรงโดยใช MAS ออกสเกษตรไดปลกจรงทงขาวเจาและขาวเหนยว เชน หอมมะล 80 หอมชลสทธ ธญสรน กข6 ตนตยตานทานโรคไหมและขอบใบแหง ดงนน งานวจยนจงปรบปรงพนธขาวผลผลตสง ใหตานทานโรคขอบใบแหงดวยการคดเลอกยน xa5 Xa21 และ xa33 โดยใช MAS รวมกบการคดเลอกทรงตนควบคกนไป และทดสอบประสทธภาพของยนตานทานทรวมเขาไป

บทคดยอขาวเจาพนธ กข47 เปนพนธขาวนาชลประทานทใหผลผลตสง อายเกบเกยวสน คณภาพเมลดทางกายภาพด เมลดยาว

เรยว ทองไขนอย คณภาพการสด คอนขางตานทานตอเพลยกระโดดสน�าตาล แตออนแอตอโรคขอบใบแหง ดงนน งานวจยน จงมเปาหมายเพอน�าพนธขาว กข47 มาใชเปนฐานในการพฒนาพนธขาวใหมทมผลผลตสงและตานทานตอโรคขอบใบแหง โดยผสมกบสายพนธตานทานโรคขอบใบแหง RGD09097-1-MS8-9 มยน xa5 Xa21 และ xa33 โดยใชเครองหมายโมเลกลชวยในการคดเลอก (MAS) รวมกบการคดเลอกลกษณะทางกายภาพ ซงใชเครองหมายโมเลกล PAxa5 PB78 และ RM5509-RM7243 ในการคดเลอกตามล�าดบ ไดรน F5 จ�านวน 36 สายพนธ ทมยนคงตวน�าไปทดสอบความตานทานโรคขอบใบแหง ดวยเชอ Xoo 4 ไอโลเลท คอ TXO85 (สรนทร) TXO155 (นครปฐม) SK2-3 (สโขทย) CR2- 4 (เชยงราย) พบวา สายพนธขาวทมยน xa5+ยนอน ๆ ตานทานไดด (R) ตอเชอ TXO85 และ TXO155 แตออนแอปานกลาง (MS) ถงออนแอมาก (S) ตอเชอ SK2-3 และ CR2-4 ซงเปนกลมเชอรนแรงทเขาท�าลายยน xa5 และตวอน ๆ ได อยางไรกตามสายพนธปรบปรงทมยนตานทานครบทง 3 ยน มความยาวแผลนอยกวาสายพนธปรบปรงทมยนตานทาน 2 ยน และยนเดยว และนอยกวา กข47 อยางมาก

ค�าส�าคญ : ยนตานทาน, ขาว, โรคขอบใบแหง, การใชเครองหมายโมเลกลชวยในการคดเลอก

การพฒนาพนธขาวผลผลตสง ไมไวตอชวงแสง ตานทานโรคขอบใบแหงโดยการรวมยนตานทานโรคขอบใบแหง xa5 Xa21 และ xa33

โดยใชเครองหมายโมเลกลในการคดเลอก (MAS)Development of Non-Photoperiod Sensitive and High Yielding Rice Lines with Broad-Spectrum Resistance to Bacterial Blight Disease Using MAS


การทดสอบความตานทานโรคไหมในสายพนธปรบปรง กข 6 ทมยนตานทาน ตอเชอสาเหตทเกบรวบรวมจากพนทปลกขาวพนธปรบปรงตานทานโรคไหม

Evaluation of Blast Resistance in Improved RD6 Rice Lines Against New Blast Fungus Isolates Collected from Improved Rice Resistance Varieties

ศรภา กออนทรศกด1,2 ศรพร กออนทรศกด1 พไลพร พลบจะโปะ1 กตตพงษ ระวสะญา1 และธรยทธ ตจนดา1

1หนวยปฏบตการคนหาและใชประโยชนยนขาว ศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแหงชาต มหาวทยาลยเกษตรศาสตร 2สาขาการปรบปรงพนธพช คณะเกษตร ก�าแพงแสน มหาวทยาลยเกษตรศาสตร


ค�าน�าเชอรา Magnaporthe oryzae สาเหตของโรคไหม (blast disease) ในขาว สรางความเสยหายตอพนทเพาะปลก

เปนวงกวาง ซงการใชพนธตานทานเปนอกวธลดความเสยหายทอาจเกดขน เพอการพฒนาพนธตานทานจงมการคนหายนตานทานและพบวาต�าแหนงบนขาวเจาหอมนล (qBL1 และ qBL11) แสดงความตานทานตอโรคไหมไดดและกวางหลาย ไอโซเลท โดยท qBL11 เปนต�าแหนงทมอทธพลหลก (major gene) และ qBL1 เปนต�าแหนงทมอทธพลรอง (minor gene) ซงทง 2 ต�าแหนง มกพบคกนในการคนหาต�าแหนงตานทาน (Korinsak, 2010; Noenplab et al., 2006) ยนดงกลาวไดถกน�า มาใชในการพฒนาพนธขาว กข6 ใหตานทานตอโรคไหม และการพฒนาขาว กข6 ตานทานโรคไหมและโรคขอบใบแหง โดยในขนตอนการคดเลอกพนธ กข6 ตานทานโรคไหมและขอบใบแหง ไดน�าสายพนธลงปลกในทนาของชาวบานและใหชาวนามสวนรวมคดเลอกพนธในเขตภาคเหนอ (พ.ศ. 2551) และภาคตะวนออกเฉยงเหนอ (พ.ศ. 2553) ซงสายพนธทน�าลงปลก มทงทม qBL1 และ qBL11 อยดวยกน หรอมเพยงยนใดยนหนง

บทคดยอการใชพนธตานทานโรคเปนอกหนงวธทชวยควบคมความเสยหายจากโรคไหมซงมเชอรา Magnaporthe oryzae

เปนเชอสาเหตอยางไดผล การศกษานไดท�าการเกบแยกเชอสาเหตโรคไหมจากแปลงเกษตรกรซงปลกพนธปรบปรงทมยนตานทานโรคไหม qBL1 และ/หรอ qBL11 ตอเนองเปนเวลา 3-5 ป ดวยวธ single spore isolation ไดเชอทงสน 17 ไอโซเลท (TRG1-TRG17) และไดน�าเชอเกบแยกใหมเหลานไปศกษาดความสามารถในการกอใหเกดโรคในขาว 15 พนธ/สายพนธ ซงรวมถงสายพนธปรบปรง กข6 ทเพมยนตานทานโรคไหม qBL1 และ qBL11 จากขาวเจาหอมนล qBL2 จาก IR64 และ qBL12 จาก Azucena สายพนธละ 1 ยน ท�าการทดสอบโรคไหมในระยะกลาภายใตสภาพโรงเรอน จากการประเมนพบวา ขาวเจาหอมนล หางย71 IR57514 และ IR64 ตานทานตอเชอเกบใหมทกไอโซเลท โดยมคาดชนความตานทานแบบกวาง (BSR) เทากบ 1.0 ในขณะทขาว กข6 ดงเดม กข6-no qBL, กข6-qBL2, กข6-qBL12 และ Sariceltik ทกเชอสามารถเขาท�าลายได โดยมคา BSR เทากบ 0.0 สวนขาวขาวดอกมะล105, ธญสรน, กข6-qBL1, กข6-qBL11 และ TS2 มคา BSR เทากบ 0.82 0.65 0.59 0.33 และ 0.23 ตามล�าดบ จากผลการประเมนนแสดงใหเหนวา เชอทเกบแยกใหมนมความรนแรงตอ กข6 และสายพนธปรบปรง กข6 มากกวาขาวดอกมะล105 นอกจากนยงพบวาสายพนธทม qBL1 สามารถตานทานเชอสาเหตโรคไหมเหลานไดกวางและตานทานกวา qBL11 โดยทมเชอ 14 จาก 17 ไอโซเลททสามารถท�าลายสายพนธปรบปรงทมยนตานทานโรคไหม qBL11 ไดแก TRG1, TRG2, TRG3, TRG4, TRG5, TRG6, TRG7, TRG8, TRG9, TRG10, TRG11, TRG12, TRG16 และ TRG17 ซงการศกษานสนบสนนวาการสญเสยความตานทานของพนธตานทานสามารถเกดขนไดภายในไมกปหลงจากน�าพนธลงปลกในสภาพธรรมชาต

ค�าส�าคญ : โรคไหม, Magnaporthe oryzae, การสญเสยความตานทานของยน


การคดเลอกขาวทนแลงระยะเจรญเตบโตทางล�าตนในพนธกรรมขาวพนเมองSelection of Traditional Rice Varieties for Drought Tolerance at Vegetative Stage

อนชาต คชสถตย1 อไรวรรณ คชสถตย1 กฤษณา สตยากล1 สทธพงษ แกวกอ1 และสมทรง โชตชน2

1ศนยวจยขาวอบลราชธาน ต ปณ.65 อ.เมอง จ.อบลราชธาน 34000 2กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว


ค�าน�าภยแลงเปนปจจยหลกทท�าใหผลผลตขาวมความแปรปรวน ผลผลตขาวในพนทอาศยน�าฝนเขตภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

(บญรตน และคณะ, 2554) มกจะประสบกบปญหาภยแลงเปนประจ�า และนบวนจะขยายวงกวางมแนวโนม ความรนแรงมากขนทกป มระดบการเกดความแลงซ�าซากในระดบรนแรงมาก คอ เกดความแหงแลง 1-3 ปตอครง พนทกวา 26,572,673 ไร (ส�านกปองกนภยธรรมชาตและความเสยงทางการเกษตร, 2559) สาเหตส�าคญทท�าใหเกดภยแลง เนองมาจาก สภาพฝนแลงหรอไมมฝนและฝนทงชวง ท�าใหเกดการขาดแคลนน�าส�าหรบพช สงผลใหผลผลตขาวเสยหาย สวนความ เสยหายจะมากหรอนอย ขนอยกบระยะการเจรญเตบโตของตนขาวกบชวงเวลาทฝนทงชวง ซงจะแตกตางกนไปในแตละพนทและปทปลก อยางไรกตามขาวแตละพนธ เมอมการกระทบแลงจะมการตอบสนองตอการขาดน�าทแตกตางกนไป โดยพนธขาวททนทานตอสภาพแลงมกจะมการเจรญเตบโตและใหผลผลตทดกวาพนธทออนแอ การแกปญหาการลดลงของผลผลตของขาว โดยการคดเลอกหาขาวทมความทนแลงส�าหรบปลก จงเปนวธการหนงทจะชวยลดความเสยหายของผลผลตได ซงขาวพนเมองเปนแหลงพนธกรรมหนงทสามารถน�ามาคดเลอกหาพนธททนทานแลงได งานทดลองครงนมวตถประสงคเพอคดเลอกหาพนธขาวพนเมองทมความทนแลง โดยวธการปลกประเมนในแปลงทดสอบ เพอใชเปนขอมลในการคดเลอกพนธขาวใหเหมาะสมส�าหรบพนทปลก และใชเปนแหลงพนธกรรมในการปรบปรงพนธขาวใหทนแลงตอไป

บทคดยอภยแลงเปนปญหาส�าคญทท�าใหผลผลตขาวมความแปรปรวน ทงปรมาณและคณภาพของผลผลต โดยเฉพาะในเขต

พนทอาศยน�าฝนภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ซงมกจะประสบกบปญหาแลงเปนประจ�า โดยเฉพาะในชวงตนฤดปลก ท�าใหเกดการสญเสยของผลผลต วธการลดความเสยหายของผลผลต ท�าไดโดยการคดเลอกพนธขาวทมความทนแลงปลก ซงขาว พนเมองเปนแหลงพนธกรรมหนง ทสามารถน�ามาคนหาพนธทมความทนแลงได โดยวธการประเมนในแปลงทดสอบในขาวพนเมอง จ�านวน 200 พนธ และใชพนธน�าสะกย 19 IR20 และขาวดอกมะล 105 เปนพนธเปรยบเทยบ ท�าการทดสอบ ในโรงเรอนทมหลงคากนฝน ใชแผนการทดลอง RCBD จ�านวน 2 ซ�า ปลกโดยวธหยอดเมลดเปนแถวพนธละ 1 แถว แถวละ 12 กอ และเมอตนขาวอายได 21 วน ท�าการถอนแยกใหเหลอ จ�านวน 1 ตนตอหลม ใหน�าจนกระทงขาวมอาย 52 วนหลงปลก จงท�าการงดการใหน�าประมาณ 7 วน เพอใหเกดสภาพแลง บนทกขอมลลกษณะการมวนใบและใบตาย และบนทกขอมลลกษณะทางสรรวทยาทเกยวของกบความทนแลง ไดแก ศกยของน�าในใบ ปรมาณความเขมขนของคลอโรฟลลในใบ และอณหภมทรงพม เมอขาวอาย 52 วน และ 60 วน และความสามารถในการฟนตวเมออาย 62 วนหลงปลก ตามล�าดบ ผลการทดลองพบวา ลกษณะการมวนใบมความแตกตางทางสถต (P<0.01) และความสามารถในการฟนตว (P<0.05) สวนลกษณะทางสรรวทยาไมแตกตางทางสถต สายพนธเหลองทอง (GS.No.3097) เปนสายพนธทมความสามารถในการปรบตวใหทนตอสภาพแลงไดดทสด สายพนธดงกลาวจงเหมาะทจะน�าไปทดลองปลกในนาเกษตรกรทเสยงภยแลง หรอใชเปนแหลงพนธกรรมในการปรบปรงพนธขาวใหมความทนแลงและผลผลตสงตอไป

ค�าส�าคญ : ทนแลง, ขาวพนเมอง


การปรบปรงพนธขาวพษณโลก2 ใหทนรอนในระยะเจรญพนธโดยวธการผสมกลบBreeding for Heat Tolerance at Reproductive Stage in Phisanulok2 by Using Backcross Method

รวพร บวชช1 สไลมาน เจะอาบ1 พรพล มวงงาม2 บญธง วสรย3 ศวเรช อารกจ1 อภชาต วรรณวจตร1,4 และชเนษฎ มาล�าพอง1

1ภาควชาพชไรนา คณะเกษตร ก�าแพงแสน มหาวทยาลยเกษตรศาสตร 2ศนยวจยขาวปทมธาน กรมการขาว

3คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏนครปฐม 4ศนยวทยาศาสตรขาว มหาวทยาลยเกษตรศาสตร


ค�าน�าการปลกขาวในประเทศไทยสามารถปลกไดทงปโดยอาศยน�าฝนและระบบน�าชลประทาน แตการเปลยนแปลงของ

อณหภมทสงขนในฤดนาปรงสงผลโดยตรงตอผลผลตของขาวโดยเฉพาะในระยะการสบพนธ (reproductive stages) ซงเปน ชวงทวกฤตทสด (≥35 องศาเซลเซยส) (Satake and Yoshida, 1978) โดยท�าใหความสมบรณพนธของดอกลดลง จงมผลตอ การผลตละอองเกสรทมชวต การถายละอองเกสรลงบนยอดเกสรตวเมย การตดเมลด และน�าหนกเมลดทลดลงอยางชดเจน (Matsui et al., 2002; Prasad et al., 2006) ดงนน จงไดมการคนหาเชอพนธกรรมขาวทสามารถทนรอนไดในระยะเจรญพนธ โดยใชประชากรกลายพนธขนาดใหญ (ณฏฐ และคณะ, 2555) และไดคนพบขาวสายพนธกลาย M9962 ซงเปนขาวเจา หอมนลกลายพนธทมอตราการตดเมลดสงถง 71.25% ภายใตอณหภม 40-45 องศาเซลเซยส (สไลมาน และคณะ, 2559) ซงการปลกขาวในเขตชลประทานในฤดนาปรง เกษตรกรนยมปลกพนธขาวพษณโลก2 แตพบวามอตราการตดเมลดเพยงรอยละ 30 เมอพบกบสภาวะเครยดจากความรอนในระยะเจรญพนธ (40-45 องศาเซลเซยส) (ส�านกวจยและพฒนาขาว, 2556) ดงนน จงไดมโครงการปรบปรงพนธขาวพษณโลก2 ใหทนรอนในระยะเจรญพนธโดยวธการผสมกลบ โดยใชสายพนธ M9962 เปนพนธให (donor parent) และพนธพษณโลก2 เปนพนธรบ (recurrent parent)

บทคดยออณหภมทสงขนในฤดนาปรงสงผลโดยตรงตอผลผลตของขาวโดยเฉพาะในระยะการสบพนธ ดงนน จงท�าการปรบปรง

พนธขาวพษณโลก2 ใหทนรอนในระยะเจรญพนธ ซงใชวธผสมกลบโดยใชสายพนธทนรอน M9962 เปนสายพนธให โดยปลกประชากรผสมกลบชวท BC3F1 จ�านวน 431 ตน พรอมสายพนธพอแม ท�าการคดเลอกในสภาพอณหภมสง 40-45 oC เปนเวลา 6 ชม. ในเวลากลางวน ตงแตระยะตงทอง (R2) จนถงระยะเกบเกยว ผลการทดลองพบวา สามารถคดเลอกประชากร BC3F1 ดวยสายตาในเบองตนไดจ�านวน 21 สายพนธ ทมการตดเมลดเฉลยอยท 60.97% และมเพยง 6 สายพนธทมการตดเมลดทเทากบหรอมากกวา 60% (คดเปนรอยละ 2 ของประชากรทงหมด) จากนน จงปลกทง 6 สายพนธ ในชว BC3F2 พบวา การตดเมลดเฉลยของประชากรภายใตสภาพอณหภมสงทมากกวา 60% มทงหมด 3 สายพนธ และพบวาม 1 ประชากรทมการตดเมลดมากกวา 70% ไดแก สายพนธ BC3F2-2-10-3-205 (72.85%) ในขณะทพนธพษณโลก2 และสายพนธขาวเจาหอมนลกลายพนธ M9962 มการตดเมลดอยท 37.29% และ 72.00% ตามล�าดบ จงไดคดเลอก สายพนธ BC3F2-2-10-3-205 พฒนาตอไปจนถง BC3F4 เพอใชทดสอบผลผลตเบองตนในสภาพแปลงฤดรอนตอไป

ค�าส�าคญ : การผสมกลบ, ขาวทนรอน, การตดเมลด


การกระจายตวทางพนธกรรมของประชากรชวท 2 ทไดจากคผสมระหวางขาวพนธโคชฮคาร และปทมธาน 1

Genetic Segregation in F2 Population Derived from Koshihikari x Pathum Thani 1

พระณฐ ทองยศ, ภวตร นาควไล, สไลมาน เจะอาบ, วทตร ใจอารย และชเนษฎ มาล�าพองภาควชาพชไรนา คณะเกษตร ก�าแพงแสน มหาวทยาลยเกษตรศาสตร


ค�าน�าขาว (Oryza sativa L.) แบงออกเปนชนดยอย (Sub-species) ได 3 กลม ไดแก อนดกา (Indica) ขาวจาปอนกา

(Japonica) และขาวจาวานกา (Javanica) (Chang, 1976) โดยขาวทง 3 กลม มลกษณะทางการเกษตรทแตกตางกนชดเจน ซงในการปรบปรงพนธขาวโดยทวไปจะใชวธการคดเลอกแบบจดประวต (pedigree selection) โดยจะเรมการคดเลอกในชวท 2 เมอประชากรเรมมการกระจายตวทางพนธกรรม (ส�านกวจยและพฒนาขาว, 2552) โดยลกษณะทางการเกษตร สวนใหญเปนลกษณะเชงปรมาณ (quantitative trait) ซงถกควบคมดวยยนหลายชนด โดยแตละยนจะมผลตอลกษณะเพยงเลกนอย และมการแสดงออกของยนเปนแบบบวกสะสม (additive effect) ซงไมสามารถจดออกเปนหมได โดยจะมการกระจายตวทางพนธกรรมของลกษณะตาง ๆ ในประชากรชวท 2 (F2) เปนแบบตอเนอง (continuous variation) (อมนา, 2550) นอกจากน ลกษณะเชงปรมาณยงมยนทแสดงออกแบบขม (dominant) ขมเกน (overdominant) และแบบบวกสะสม (additive) และการท�างานรวมของยนตางต�าแหนง (epistasis) นอกจากนยงมอทธพลของสภาพแวดลอม เขามาเกยวของอกดวย (สทศน, 2553) ดงนน จงไดท�าการศกษาการกระจายตวทางพนธกรรมของประชากรขาวชวท 2 ไดแก วนดอกบาน ความสงตน ความกวางเมลด ความยาวเมลด จ�านวนรวงตอตน และการตดเมลด ทไดจากการผสมระหวางขาวอนดกา(พนธปทมธาน1) ผสมกบขาวจาปอนกา (พนธโคชฮคาร) เพอใชเปนขอมลในการปรบปรงพนธตอไป

บทคดยอวธการปรบปรงพนธขาวโดยทวไปจะใชการคดเลอกแบบจดประวต ซงเรมการคดเลอกในประชากรชวท 2 ซงมการ

กระจายตวทางพนธกรรม ดงนน งานวจยนจงมวตถประสงคเพอศกษาการกระจายตวทางพนธกรรมของประชากรชวท 2 จ�านวน 143 ตน ทไดจากการผสมระหวางขาวจาปอนกา (พนธโคชฮคาร) ซงใชเปนตนแม กบ ขาวอนดกา (พนธปทมธาน 1) ซงใชเปนตนพอ ณ แปลงทดลอง ศนยวทยาศาสตรขาวมหาวทยาลยเกษตรศาสตร วทยาเขตก�าแพงแสน ในชวงเดอน เมษายน ถง กนยายน 2560 ผลการทดลองพบวา ลกษณะทางการเกษตรทศกษาเปนลกษณะเชงปรมาณ โดยความสงตน ความกวางเมลด ความยาวเมลด และจ�านวนรวงตอกอ มการกระจายตวแบบปกต (normal distribution) สวนวนดอกบาน มการกระจายตวแบบเบขวา และการตดเมลด มรปแบบการกระจายตวทไมแนนอน นอกจากน ยงพบวา การกระจายตวในทกลกษณะมตนทดเดนและดอยกวาพอแม (Transgressive segregation) จงสรปไดวา ความสงตน ความกวางเมลด ความยาวเมลด และจ�านวนรวงตอกอ มการท�างานของยนแบบบวกสะสม (additive effect) สวนวนดอกบาน มการท�างานแบบขม (dominance effect) สวนการตดเมลดยงไมสามารถสรปไดอยางชดเจน

ค�าส�าคญ : ขาวอนดกา, ขาวจาปอนกา, ลกษณะทางการเกษตร, การกระจายตวทางพนธกรรม


การพฒนาสายพนธขาวเหนยวใหทนน�าทวมฉบพลนและมเมลดขาวเปลอกสน�าตาล โดยใชเครองหมายดเอนเอชวยในการคดเลอกรวมกบลกษณะปรากฏ

Development of Submergence-Tolerant Glutinous Rice with Brown Husk Color through Marker-Assisted Selection and Phenotypic Selection

ศรสวสด ขนทอง1,2 Lae Homsengchan2 สามารถ วนชะนะ2 และธรยทธ ตจนดา2

1สาขาการปรบปรงพนธพช คณะเกษตร ก�าแพงแสน มหาวทยาลยเกษตรศาสตร 2หนวยปฏบตการคนหาและใชประโยชนยนขาว ศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแหงชาต มหาวทยาลยเกษตรศาสตร


ค�าน�าประเทศไทยเปนแหลงปลกขาวทส�าคญแหงหนงของโลก และมความหลากหลายทางชวภาพของขาวสง ขาวทปลก

แบงออกเปน 2 ชนด คอ ขาวเหนยวและขาวเจา โดยขาวเหนยวเปนขาวทปลกมากในเขตภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอของไทย และขาวเจาพบการปลกทวทงประเทศ สายพนธขาวเหนยวทปลกมากคอ ขาวพนธ กข6 เกษตรกรนยมใชสของเปลอกในการจ�าแนกขาว โดยขาวเหนยวจะมสเปลอกเมลดเปนสน�าตาล สวนขาวเจามสฟาง พนทปลกขาวเหนยว สวนใหญของไทยเปนพนทปลกขาวอาศยน�าฝน ซงมกประสบปญหาน�าทวมและฝนแลง เนองจากการกระจายตวของปรมาณ น�าฝนทไมสม�าเสมอ (Jackson and Ram, 2003) ซงสรางความเสยหายตอขาวไดในทกระยะของการเจรญเตบโต ดงนน การปรบปรงพนธขาวใหทนน�าทวมฉบพลนจงมความส�าคญ

ดงนนการศกษาในครงนจงมวตถประสงคเพอการพฒนาสายพนธขาวเหนยวใหมยนทนน�าทวมฉบพลน Sub1 และมเมลดขาวเปลอกสน�าตาล โดยใชเครองหมายดเอนเอชวยในการคดเลอกรวมกบลกษณะปรากฏ

บทคดยอขาวเหนยวเปนขาวทนยมปลกมากในเขตภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอของไทย สวนใหญปลกในพนทปลก

ขาวอาศยน�าฝน ซงมกประสบปญหาน�าทวมและฝนแลง เนองจากการกระจายตวของปรมาณน�าฝนทไมสม�าเสมอ การปรบปรงพนธขาวเหนยวใหทนตอน�าทวมฉบพลนจงมความส�าคญ ดงนนการศกษาในครงนจงมวตถประสงคเพอการพฒนาสายพนธขาวเหนยวใหมยนทนน�าทวมฉบพลน Sub1 และมเมลดขาวเปลอกสน�าตาล โดยใชเครองหมายดเอนเอชวยในการคดเลอกรวมกบลกษณะปรากฏ การศกษาเรมจากการพฒนาประชากรโดยผสมระหวางขาวพนธ TDK8 / RGD10033-77-MS22 แลวท�าการคดเลอกลกษณะเปาหมายในแตละประชากรจนถงประชากร F6 จากการศกษาพบวา สามารถคดเลอกตนขาวทมยน ทนน�าทวม Sub1 เปน homozygous และมเปลอกเมลดสน�าตาลจ�านวน 31 ตน และมขาวจ�านวน 17 ตนทใหเมลดสน�าตาลเขม อกท งยงพบว าลกษณะเปลอกเมลดสน�าตาลถกควบคมด วยยนหลายต�าแหนง และเป นอทธพลของยนด อย โดยมยนหนงยนใกลชดกบยนทนน�าทนฉบพลน Sub1 และมระยะหางจากยน Sub1 ประมาณ 2.6 cM จากความส�าเรจนแสดงใหเหนวาการใชเครองหมายดเอนเอชวยในการคดเลอกรวมกบลกษณะปรากฏมความส�าคญตอการปรบปรงพนธอยางยง

ค�าส�าคญ : ขาวเหนยว, ทนน�าทวมฉบพลน Sub1, เปลอกเมลดสน�าตาล


การประเมนคณภาพเมลดในขาวเหนยวพนเมองทสงของประเทศไทยSeed Quality Evaluation in Highland Local Glutinous Rice of Thailand

กานตพชชา สายค�าฟ, ศนสนย จ�าจด, ชนากานต เทโบลต พรมอทย และตอนภา ผสดภาควชาพชศาสตรและปฐพศาสตร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

E-mail : [email protected] / [email protected]

ค�าน�าขาวพนธพนเมอง (local rice) เปนแหลงพนธกรรมทมความหลากหลายสง มลกษณะภายนอกทสามารถจ�าแนกแตละ

พนธออกจากกนได (Harlan, 1992) ส�าหรบขาวเหนยวพบวานยมบรโภคในกลมประชากรของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคเหนอของประเทศไทย และกลมประชากรลาว (ส�านกงานเศรษฐกจการเกษตร, 2554) ซงแสดงใหเหนวาขาวเหนยว มการบรโภคเพยงแคประชากรบางกลมเทานน เนองจากขาวเหนยวสวนใหญมกถกน�ามาใชในพธกรรมทางศาสนา และท�าแปงขนมมากกวาการบรโภคเปนอาหารหลก ดงนน ลกษณะของขาวเหนยวจงถกคดเลอกและเกบรกษาไว (สรพร, 2553) และปจจยส�าคญทท�าใหขาวพนธตาง ๆ มคณภาพขาวสกทแตกตางกนคอคณสมบตทางเคมของแปง เชน การสลายเมลดขาว ในดาง และความคงตวของแปงสก ซงท�าใหขาวสกมความเหนยวลดลงหรอรวนมากขน เนองจากคณสมบตการคนตวของแปงทสกแลว และอาจมความแขงของขาวสกทแตกตางกน อนเนองจากคณสมบตความคงตวแปงสกมอตราการคนตวไมเทากน จะเหนไดวาถงแมจะเปนขาวพนธพนเมองชนดขาวเหนยวเหมอนกน แตความแตกตางระหวางพนธทเกดจากสภาพแวดลอมและการคดเลอกโดยเกษตรกรตางกน รวมถงคณภาพของขาว สามารถน�ามาใชเปนแนวทางในการอนรกษขาวเหนยวพนธ พนเมองนทมความหลากหลายสง เพอน�าไปใชเปนแหลงความแปรปรวนทางพนธกรรมทใชในการปรบปรงพนธขาว และเปนแหลงพนธกรรมทส�าคญตอไป

บทคดยอขาวพนธพนเมองเปนแหลงพนธกรรมทมความหลากหลายสง ซงขาวพนเมองทสงทางภาคเหนอของประเทศไทย

พบทงขาวเจาและขาวเหนยว ปจจยส�าคญทมผลตอคณภาพการบรโภคขาวคอคณภาพแปง งานวจยนจงมวตถประสงคเพอศกษาความหลากหลายในลกษณะสณฐานของเมลดและคณสมบตทางเคมของแปงในขาวเหนยวพนเมองทสงของประเทศไทย 3 ชอพนธ 13 ประชากร ไดแก พนธปะอายคเพ, พนธขาวซว และพนธขาวฮาว โดยประเมนลกษณะสณฐานของเมลด ไดแก สเปลอกเมลด สเยอหมเมลด และน�าหนก 100 เมลด และวเคราะหคณสมบตทางเคมของแปงขาว ไดแก คาการสลายตว ในดาง และความคงตวของแปงสก พบวาขาวเหนยวพนธพนเมองทง 3 พนธสวนใหญมสเปลอกเมลดสฟางสลบน�าตาล สเยอหมเมลดสขาว มคาเฉลยน�าหนก 100 เมลดอยในชวง 2.73-2.92 กรม พบคาการสลายตวในดางทระดบ 6-7 และมคาเฉลย ความคงตวของแปงสกอยในชวง 47.33-77.00 มม.

ค�าส�าคญ : ขาวพนธพนเมอง, ขาวเหนยว


การประเมนลกษณะทางคณภาพของเมลดขาวหอมพนเมองทสงของประเทศไทยSeed Qualities Evaluation of Highland Local Fragrant Rice

ภคจรา จนทรอนทร1 นรศ ยมแยม2 ศนสนย จ�าจด1 และตอนภา ผสด11ภาควชาพชศาสตรและปฐพศาสตร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

2ภาควชาเกษตรทสงและทรพยากรธรรมชาต คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหมE-mail : [email protected] / [email protected]

ค�าน�าขาวทมกลนหอมเปนกลมขาวทไดรบความนยมมากในปจจบน เนองจากขาวหอมเปนขาวทมคณภาพในการรบประทาน

มความนม มกลนหอม ซงลกษณะความหอมในขาวถอเปนลกษณะพเศษทมความส�าคญทางเศรษฐกจ ทมผลตอการบรโภคและเปนตวก�าหนดราคาขาว ทงในตลาดภายในประเทศและตางประเทศ (Sakthivel et al., 2009) และยงท�าใหขาวหอม มมลคาสงกวาขาวทวไป และยงพบวาบางกลมของประชากรขาวพนเมอง (local rice) ทเปนกลมพชทมลกษณะทางพนธกรรมทเปนเอกลกษณ มความสามารถปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอมทองถนไดด มความตานทานตอการเขาท�าลายของโรค และแมลง (ฉววรรณ, 2543) และมความหลากหลายทางพนธกรรมสงทงภายในประชากรและระหวางประชากร (Pusadee et al., 2009) รวมถงขาวหอมพนเมอง จงท�าใหเหนถงความส�าคญวาขาวพนธพนเมองสามารถน�ามาใชเปนฐานพนธกรรมในงาน คดเลอกและปรบปรงพนธได รวมถงสามารถน�าไปพฒนาใหเปนสายพนธขาวทบรสทธไดในอนาคต

บทคดยอขาวหอมเปนขาวทมคณภาพในการรบประทานด มความนม มกลนหอม และยงพบวาบางกลมของประชากรขาวพนเมอง

เปนกลมขาวทมกลนหอม ซงกลมขาวพนธพนเมองทเปนกลมพชทมลกษณะทางพนธกรรมทเปนเอกลกษณและมความ หลากหลายทางพนธกรรมสงทงภายในประชากรและระหวางประชากร ดงนนงานวจยนจงมวตถประสงคเพอประเมนลกษณะเมลดขาวเปลอกและคณภาพเมลดขาวหอมพนเมองทสงจ�านวน 9 ประชากร โดยประเมนลกษณะสณฐานและคณภาพของเมลด ไดแก รปรางเมลดขาวเปลอก สเปลอกเมลด สเยอหมเมลด การมหาง น�าหนก 100 เมลด (กรม) คาสลายเมลดขาว ในดาง และทดสอบความหอมดวยวธการดม (sensory test.) จากการทดลองพบวา รปรางเมลดขาวเปลอกของขาวหอมพนธพนเมองทสงทง 9 ประชากรอยในกลมทมรปรางเมลดใหญ (large type) และมสเยอหมเมลดเปนสขาวทงหมด พบความหลากหลายในลกษณะสเปลอกเมลดและการมหางของเมลด น�าหนก 100 เมลด (มคาเฉลยอยระหวาง 2.53-3.64 กรม) และคา สลายตวในดาง (ระดบ 5-6) ส�าหรบการทดสอบความหอมดวยวธการดมพบวาขาวพนธพนเมองทสงทศกษาไดรบระดบ ความหอม ตงแตไมหอมไปจนถงหอมออน จากผลการทดลองจะเหนไดวาขาวหอมพนธพนเมองทสง สามารถใชเปนแหลงพนธกรรมทเปนประโยชนในงานปรบปรงพนธขาวหอมหรอเพอการพฒนาสายพนธใหบรสทธ

ค�าส�าคญ : ขาวหอม, ขาวพนเมองทสง, คณภาพเมลด


ความสามารถในการยดปลองของขาวปาสามญภายใตสภาพน�าลกInternode Elongation Ability of Common Wild Rice under Deep Water Condition

ปฐมาภรณ มาสด, ศนสนย จ�าจด และตอนภา ผสดภาควชาพชศาสตรและปฐพศาสตร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม


ค�าน�าความแตกตางของสภาพแวดลอม บางอยางมความรนแรงและไมเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของสงมชวต ดงนน

สงมชวตจงมการพฒนาหรอปรบตวเพอเอาชนะสภาพแวดลอมทเลวราย พชไมสามารถเคลอนทหรอยายตวเองได ในการตอบสนองตอสภาพแวดลอมทเกดขนฉบพลน พชจงตองเผชญกบสภาพแวดลอมทเปลยนแปลงไปโดยตรงและตอมาจงมกลไก ในการปรบตวเพอใหมชวตรอดตอไป การววฒนาการอยางยาวนานท�าใหถนทอยอาศย (habitat) ของพชนนแผขยายออกไป พชจงตองเผชญกบสภาพแวดลอมทไมเหมาะสมทหลากหลาย พนททอยใกลแหลงน�ามกประสบกบปญหามน�าทวมฉบพลน หรอทวมขงลกซงเปนภยพบตทางธรรมชาตสงผลตอการเจรญเตบโตและการลดลงของผลผลตพช (Hattori et al,. 2011) น�าทวมเปนปญหาทรายแรงในพนทลมน�าของทวปเอเชยใตและเอเชยตะวนออกเฉยงใตโดยมพนทปลกขาวทไดรบผลกระทบประมาณ 15 ลานไร น�าทวมขงเปนเวลานานหลายสปดาหถงหลายเดอนสงผลใหขาวไดผลผลตลดลง (Singh et al,. 2017) ขาวเปนพช semiaquatic species มการปรบตวไดดเมอมปรมาณน�าในสภาพแวดลอมทมากเกนไป (Choi, 2011) ขาวน�าลก เปนขาวปลกทมความสามารถในการยดตวไดตามระบบน�าทเพมขน (Hattori Y et al., 2009) จากเหตการณในป พ.ศ. 2554 เกดปญหาน�าทวมครงใหญ ในพนทเพาะปลกขาวน�าลกบางพนทในประเทศไทยและบงคลาเทศเกดการเปลยนแปลงระบบการเพาะปลกท�าใหขาวหยดการเจรญเตบโตในชวงทมน�าทวมซงสงผลกบผลผลตเปนอยางมาก (Kamoshita & Ouk, 2014) อยางททราบกนวา ขาวปาสามญเปนบรรพบรษของขาวปลกทนยมปลกกนในแถบทวปเอเชย (Vaughan, 1994) แบงชนดของขาวปาสามญตามลกษณะถนทอยอาศย (habitat) ได 2 ชนด คอ ชนดขามป (perennial type) และชนดปเดยว (annual type) ขาวปาทง 2 ชนด มการเจรญเตบโตในสภาพแวดลอมทแตกตางกนท�าใหม ecotypes ทแตกตางกน (Mohapatra et al,. 2011) เมอเกดความเครยดจงท�าใหมการตอบสนองทแตกตางกน ขาวปามการปรบตวไดดในสภาพทมน�าขงเปนเวลานาน จากปญหาน�าทวมขงเปนเวลานาน ท�าใหงานวจยนจงมวตถประสงคเพอศกษาพนธกรรมของขาวปาสามญทเกยวของ กบความสามารถในการยดตวในสภาพน�าลก เพอใชเปนแหลงความหลากทางพนธกรรมในการปรบปรงพนธขาวทนน�าทวมตอไป

บทคดยอขาวปาสามญ (Common Wild rice ; Oryza rufipogon Griff.) เปนแหลงความหลากหลายทางพนธกรรม

(genetic diversity) และยงสามารถปรบตวไดดเมออยในสภาวะเครยด (stress) ดงนนงานวจยนมวตประสงคเพอศกษา ความสามารถในการยดปลองของขาวปาสามญในสภาวะเครยดจากสภาพน�าลก โดยใชขาวปาสามญชนดขามป (perennial type) 2 ประชากร ไดแก ขาวปาล�าพน (WLP) และขาวปาเชยงใหม (WCM) และ ชนดปเดยว (annual type) 2 ประชากร ไดแกขาว ปารอยเอด (WLA) และขาวปาสรนทร (WSR) ปลกในสภาพปกต (air grown) ในกระถางพลาสตกขนาด 15 เซนตเมตร จนมอาย 50 วน หลงปลก น�าไปใหสภาพน�าลกในบอซเมนตทมระดบน�าสงทวมตนขาว 90% และเพมระดบน�า 5 เซนตเมตร ทก ๆ 2 วน เปนเวลา 14 วน หรอมอาย 64 วน พบวาประชากร WLP ชนดขามป มความสามารถในการยดปลองมากทสด โดยมการตอบสนองในสภาพน�าลกของลกษณะความสงตน จ�านวนขอ และความยาวปลองทเพมขนมากทสด ซงเหมาะสมในการน�ามาใชเปนแหลงพนธกรรมส�าหรบการปรบปรงพนธตอไป

ค�าส�าคญ : ขาวปาสามญ, การยดปลอง, สภาพน�าลก


ความหลากหลายของลกษณะทางสณฐานและพชไรของขาวพนเมองทสง จากกลมชาตพนธในภาคเหนอของประเทศไทย

Morphological and Agronomic Traits Diversity of Highland Local Rice from Ethnic Groups in Northern Thailand

สรนทร กลเสวกกล, ศนสนย จ�าจด และตอนภา ผสดภาควชาพชศาสตรและปฐพศาสตร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม


ค�าน�าพชพนธพนเมองมความแปรปรวนทางพนธกรรมภายในประชากร (Harlan, 1992) สามารถจ�าแนกออกจากกนโดยใช

ทงลกษณะภายนอกและระดบโมเลกล (Oka, 1988) ความหลากหลายของขาวพนธพนเมองสวนใหญมาจากความตางของทองถน หรอสภาพภมศาสตรทประชากรนนสามารถเจรญเตบโตและปรบตวใหเขากบทองถนนนได (Frankel et al., 1995) เชน การปรบตวในรปแบบการเกษตรกรรม สภาพดนทตางกน ระยะเวลาสกแก โรคแมลงทแตกตางกน (ทรายแกว, 2547) ในภาคเหนอของประเทศไทยทแตละระดบความสงเหนอน�าทะเลมกลมชาตพนธอาศยอยแตกตางกน แตละชาตพนธจะมเอกลกษณทางภาษา ประเพณ และวฒนธรรม บงบอกถงความเปนกลมชนของตนเองไดอยางชดเจน ซงความหลากหลายทางวฒนธรรมนสงผลใหขาวพนเมองทสงเกดการคดเลอกตามความชอบ การน�าไปใชประโยชน และเกษตรกรตงชอพนธตามลกษณะทเหนเดนชด ซงการตงชอพนธในลกษณะนอาจเปนพนธเดยวกนหรอคนละพนธกได (ฉววรรณ, 2543) ดวยเหตนจงตองอาศย การประเมนลกษณะทางสณฐานและพชไรเพอเปนพนฐานในการคดเลอกและปรบปรงพนธ

บทคดยอประเทศไทยมพนธขาวอยเปนจ�านวนมากหลากหลายสายพนธ โดยเฉพาะอยางยงขาวพนเมองซงถอวาเปนแหลง

พนธกรรมทส�าคญ เนองจากขาวพนธพนเมองมลกษณะทหลากหลาย และตานทานตอโรคและแมลง ดงนนการศกษานจงมวตถประสงคเพอประเมนลกษณะทางสณฐานและพชไรของขาวพนธพนเมองทสงจากกลมชาตพนธในภาคเหนอของประเทศไทยจ�านวน 7 ชอพนธ ประกอบดวยขาวจาก 4 กลมชาตพนธ ไดแก ลาห, อาขา, กะเหรยง และลาหนะ โดยวางแผนการทดลองแบบ completely randomized design (CRD) จ�านวน 2 ซ�า (2 กระถาง) ปลกขาวในกระถางพลาสตกขนาดเสนผานศนยกลาง 30 เซนตเมตร 1 ตนตอหลม จ�านวน 10 ตนตอกระถาง โดยบนทกลกษณะทางสณฐาน 22 ลกษณะ และ ลกษณะทางพชไร 8 ลกษณะ พบวาขาวพนเมองพนธจะพรอมา (JPM) ของกลมชาตพนธลาหมความหลากหลายมากทสดเฉลย H’ = 5.709 และขาวพนเมองพนธหอแฉะ (HCH) ของกลมชาตพนธอาขามความหลากหลายนอยทสดเฉลย H’ = 2.955 สวนลกษณะทางพชไร พบลกษณะของชอดอกตอรวงมความแปรปรวนมากทสดโดยมคา CV ในขาวพนเมองพนธแชตะเตะ (CTT) มากทสดมคา CV = 55.3 % ในสวนของลกษณะทมความแปรปรวนนอยทสด คอ อายออกดอก มคา CV ในขาวพนเมองพนธแชตะเตะ (CTT) มากทสดมคา CV = 6.9 % ขอมลทไดจากการศกษาความหลากหลายทงภายในและระหวางประชากรขาวพนเมองเหลานถอวาเปนขอมลพนฐานส�าคญในการปรบปรงพนธและวางแผนการอนรกษในอนาคต

ค�าส�าคญ : ขาวพนเมอง, ความหลากหลาย, ลกษณะทางสณฐานและพชไร


ความหลากหลายของลกษณะขาวพนธพนเมองทสง จากภาคเหนอตอนบนของประเทศไทยPhenotypic Diversity of Highland Local Rice Varieties from Northern Thailand

ธญญา วรยา, ศนสนย จ�าจด และตอนภา ผสดภาควชาพชศาสตรและปฐพศาสตร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม


ค�าน�าเนองจากพนทบนภเขาสงมสภาพภมศาสตรของถนอาศยทแตกตางกน จงท�าใหพชพนธพนเมองทปลกบนพนทสง

มความหลากหลายทางพนธกรรมสง (Rerkasem and Rerkasem, 2002) และประชากรสวนใหญทอาศยบนพนทสงเปนกลมชาตพนธตาง ๆ ทสวนใหญปลกขาวพนธพนเมองเพอบรโภคเปนอาหารหลก ซงขาวพนธพนเมองจะมความหลากหลายทางพนธกรรมสง เพราะผานการปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอมตาง ๆ เพอใหสามารถอยรอดในธรรมชาตได (Harlan, 1975) โดยสามารถประเมนความหลากหลายไดจากความแตกตางของลกษณะทางสณฐาน ลกษณะทางปรมาณ และความแตกตาง ในระดบดเอนเอ ดงนนงานวจยนจงไดท�าการรวบรวมขาวพนธพนเมองทองถนทปลกโดยเกษตรกรหลากหลายชาตพนธทอาศยอยบนพนทสงในภาคเหนอตอนบนของประเทศไทยทม ทงชอพนธทเหมอนและแตกตางกน มวตถประสงคเพอประเมน ความหลากหลายทางพนธกรรมทงภายในและระหวางประชากรขาวพนเมองทสง ทงทมชอเดยวกนและตางกน เพอใชเปนแนวทางการอนรกษขาวพนธพนเมองนอกสภาพทองถน (Ex situ conservation) และในสภาพทองถน (In situ conservation) รวมถงน�าแหลงพนธกรรมมาใชประโยชน (utilization) ในโครงการปรบปรงพนธขาวในอนาคต

บทคดยอความหลากหลายของขาวพนธพนเมองนบเปนแหลงพนธกรรมทส�าคญในการปรบปรงพนธขาวทงในปจจบน

และอนาคต ในการศกษานมวตถประสงคเพอประเมนความหลากหลายของลกษณะขาวพนเมองทสงทงหมด 7 ชอพนธ มาจาก 19 เกษตรกร (19 ประชากร) และพนธเปรยบเทยบจ�านวน 2 พนธ ปลกทดลองทสาขาพชไร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม บนทกลกษณะทางสณฐาน 22 ลกษณะ และลกษณะทางการเกษตร 7 ลกษณะ พบวาม 17 ลกษณะทางสณฐานทมความหลากหลายทงภายในและระหวางประชากร โดยลกษณะทมคาความหลากหลายรวมมากทสดคอ มมของใบธง (H’ = 18.079) และประชากรขาวพนธพนเมองพนธจะพรอมา 2 มคาความหลากหลายรวม (H’) สงทสดเทากบ 12.863 เมอประเมนลกษณะทางการเกษตร 7 ลกษณะ พบวาทกลกษณะมความแปรปรวนทางพนธกรรม โดยลกษณะทมความแปรปรวน (%CV) มากทสด คอ จ�านวนหนอตอกอ ประชากรขาวพนธพนเมองทพบวามความแปรปรวน (%CV) ของจ�านวนหนอตอกอมากทสด คอ ประชากรเบลเดะ 2 (52%) ซงการท�าความเขาใจในความหลากหลายทางพนธกรรมของขาวพนธ พนเมองสามารถใชเปนแนวทางการอนรกษขาวพนธพนเมองนอกสภาพทองถน (Ex situ conservation) และในสภาพทองถน (In situ conservation)


การพฒนาสายพนธขาวนาชลประทานใหทนตอน�าทวมฉบพลน ตานทานโรคขอบใบแหง และเพลยกระโดดสน�าตาล โดยใชเครองหมายโมเลกลในการคดเลอก

Marker Assisted Development of Irrigated Rice Varieties for Submergence Tolerance, Bacterial Blight and Brown Planthopper Resistance

วชรวรรณ แจมบญศร1 ชวนชม ดรศม2 กลชนา เกศสวรรณ2 อนชาต คชสถตย2 อสระพงศ บตรจนทร2 รนฤด แกวชนชย2

ประกอบกจ ดงไธสง2 เปรมกมล มลนลตา2 เบญจวรรณ พลโคต2 สรพร เกตงาม3 ไวพจน กนจ4 มชย เซยงหลว1

โจนาลซา แอล เซยงหลว1 มณฑาทพย ทองคม1 ศรสวสด ขนทอง1 กาญจนา ปญญาแวว1 อาสาฬหะ พฒนธารา1 ศรพร กออนทรศกด1

ปณฑรกา ชมวงค1 ศรภา กออนทรศกด1 วรรณนภา สตยชต1 พงษนภา ยะไชยศร1 สนยม ตาปราบ2 และธรยทธ ตจนดา1

1หนวยปฏบตการคนหาและใชประโยชนยนขาว ศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแหงชาต2กรมการขาว

3ภาควชาพชไร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยอบลราชธาน4สาขาเกษตรศาสตร คณะเกษตรศาสตรและทรพยากรธรรมชาต มหาวทยาลยพะเยา


ค�าน�าปจจบนประเทศไทยมพนทเพาะปลกขาวนาชลประทานหรอขาวนาปรงประมาณ 16.10 ลานไร ซงใหผลผลต 10.14

ลานตนขาวเปลอก พนธขาวทเกษตรกรนยมปลกสวนใหญจะเปนขาวขาวทไมไวตอชวงแสง สามารถปลกไดทงป ผลผลตสง ซงพฒนาโดยกรมการขาว มศกยภาพในการใหผลผลต 800-1,000 กโลกรมตอไร แตผลผลตในนาเกษตรกรเฉลยประมาณ 650 กโลกรมตอไร ทงนเนองจากปญหาการบรหารจดการ และสภาพแวดลอมวกฤตทเกดจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ เชน น�าทวม น�าแลง การระบาดของโรคและแมลง ท�าใหสญเสยผลผลตไปปละมากกวา 30% ของผลผลตทควรจะไดรบ หนวยปฏบตการคนหาและใชประโยชนยนขาว ศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแหงชาต ไดการบรณาการงานวจยกบกรมการขาว โดยการใชเทคโนโลยดานดเอนเอเขามาชวยในการคดเลอก เพอใหการปรบปรงพนธขาวนาชลประทาน ของกรมการขาวใหมประสทธภาพและแกปญหาการผลตขาวนาชลประทานในอนาคต โดยเนนการปรบปรงพนธขาวหลก ของนาชลประทานทปลกแพรหลายเปนทยอมรบของเกษตรกร และโรงส จ�านวน 4 พนธ ไดแก ปทมธาน 1 (ขาวอะไมโลสต�า) ชยนาท 1, กข47 และสรนทร 1 (ขาวอะไมโลสสง)

บทคดยอน�าทวมฉบพลน โรคขอบใบแหง และการระบาดของเพลยกระโดดสน�าตาล เปนปญหาทส�าคญของการปลกขาวนา

ชลประทาน และพนธขาวของกรมการขาวทปลกในปจจบนนนออนแอตอสงเหลาน ดงนนกรมการขาวกบ สวทช จงรวมมอเพอพฒนาพนธขาวทนยมปลก 4 พนธ ไดแก ชยนาท 1, ปทมธาน 1, กข47 และสรนทร 1 โดยเพมลกษณะความทนทานน�าทวมฉบพลน ตานทานตอโรคขอบใบแหงและเพลยกระโดดสน�าตาลผานกระบวนการใชเครองหมายโมเลกลในการคดเลอกและตดตามลกษณะดงกลาวรวมกบการผสมกลบ และการรวมยน (pyramiding) คดเลอกเกยวของกบยนอยางนอย 7 ยน ในสวนของการพฒนาพนธขาวชยนาท 1, ปทมธาน 1, กข47 และสรนทร 1 ในชดการผสมท 1 (ตานทานโรคขอบใบแหง) และชดการผสมท 2 (ทนน�าทวมฉบพลนและตานทานเพลยกระโดดสน�าตาล) ในสวนของชดการผสมรวมยน (ทนน�าทวมฉบพลน ตานทานโรคขอบใบแหง และเพลยกระโดดสน�าตาล) ทกกจกรรมพฒนามาถงรน PY-F3 คดเลอกไดสายพนธตนแบบทมยนครบทกยน และไดรบการประเมนลกษณะทนน�าทวมฉบพลน ความตานทานโรคขอบใบแหงและเพลยกระโดดสน�าตาลในสายพนธทมยน ทตองการแบบโฮโมไซกสแลว การพฒนาเครองหมายโมเลกลแบบ high-throughput ซงจ�าเพาะตอยน เพอใชตรวจกรองพนธกรรมเปาหมายแลวเสรจไป 10 เครองหมาย แยกไดเปนเครองหมายทตรวจสอบดวยเทคโนโลยแบบ TaqMan จ�านวน 6 เครองหมาย และเปนเครองหมายทตรวจสอบดวยเทคโนโลย KASP (Kompetitive Allele Specific PCR) จ�านวน 4 เครองหมาย ทกเครองหมายสามารถน�ามาใชคดเลอกไดจรงค�าส�าคญ : ปรบปรงพนธ, น�าทวมฉบพลน, โรคขอบใบแหง, เพลยกระโดดสน�าตาล, เครองหมายโมเลกล


การประเมนประสทธภาพของต�าแหนงตานทานเพลยกระโดดสน�าตาล ในประชากรขาวทพฒนาจากพนธปทมธาน 1

Validation of QTLs for Brown Planthopper Resistance in Improved Pathum Thani 1 Lines

วชรวรรณ แจมบญศร , ธนาภรณ สายหยด, มะยร ศาลานอย และธรยทธ ตจนดาหนวยปฏบตการคนหาและใชประโยชนยนขาว ศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแหงชาต


ค�าน�าลกษณะตานทานเพลยกระโดดสน�าตาลไดรบการรายงานวาถกควบคมดวยยนหลายต�าแหนงในขาวปาและขาวปลก

หลายพนธ และขาวพนธทมรายงานวาตานทานเพลยกระโดดสน�าตาลในประเทศไทยดทสด เปนพนธขาวจากศรลงกา Rathu Heenati ซงมรายงานการพบต�าแหนงตานทาน Bph3 บนโครโมโซมท 4 ซงเปนกลมของยน lectin receptor kinase 3 ยน ทอยใกลกน (OsLecRK1-3) (Liu และ คณะ, 2015) ต�าแหนง terpene synthase (TPS) ทเกยวของกบกลไกการตานทาน ตอเพลยกระโดดสน�าตาลแบบ antixenosis (Kamolsukyunyong และ คณะ, 2013) ซงอยบนแขนขางยาวของโครโมโซมท 4 เชนเดยวกน นอกจากนนยงมรายงานต�าแหนง Bph32 บนโครโมโซมท 6 (Jairin และ คณะ, 2007; Ren และ คณะ, 2016)

บทคดยอการประเมนลกษณะความตานทานเพลยกระโดดสน�าตาล เพอศกษาประสทธภาพของต�าแหนงตานทาน 3 ต�าแหนง

โดยใชเพลยทเกบมาจากอ�าเภอเมอง จงหวดสงหบร ใหเขาท�าลายขาวสายพนธใหมทพฒนาจากขาวพนธปทมธาน 1 ใหมลกษณะความทนทานน�าทวมฉบพลน ตานทานตอโรคขอบใบแหงและเพลยกระโดดสน�าตาล ในประชากรรน F3 จ�านวน 5 สายพนธ ทมต�าแหนงตานทานเพลยกระโดดสน�าตาลในสภาพโฮโมไซกส 3 ต�าแหนง ตางกน ไดแก Bph3 terpene synthase (TPS) บนโครโมโซมท 4 และ Bph32 บนโครโมโซมท 6 พบวา ต�าแหนงตานทาน Bph32 มประสทธภาพในการใหลกษณะตานทานเพลยกระโดดสน�าตาลประชากรสงหบรไดดมาก สวนต�าแหนงตานทาน Bph3 และ TPS ไมมประสทธภาพในการตานทานเพลยประชากรดงกลาว อยางไรกตามควรตองศกษาเพมเตมโดยใชแมลงประชากรอน ๆ และทดสอบในประชากรขาวทมขนาดใหญ เพอเขาใจถงความจ�าเพาะของยนตอแมลง และเปนขอมลในการปรบปรงพนธ เพอพฒนาพนธขาวใหม ทมความตานทานแบบกวาง ซงสามารถตานทานเพลยกระโดดสน�าตาลหลาย ๆ ประชากรในประเทศไทยตอไป

ค�าส�าคญ : ความตานทาน, เพลยกระโดดสน�าตาล, Bph3, terpene synthase (TPS), Bph32


การประเมนปรมาณความเขมขนซลคอนของขาวไทย 2 สายพนธEvaluation of Silicon Concentration of 2 Thai Rice Varieties

เบญจมาภรณ วงแกว, ชนากานต เทโบลต พรมอทย, ศนสนย จ�าจด และตอนภา ผสดภาควชาพชศาสตรและปฐพศาสตร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม


ค�าน�าซลคอน (Si) เปนธาตอาหารเสรมประโยชนชนดหนงทมความส�าคญตอการเจรญเตบโตและการพฒนาการของพช

(Marschner, 2011) ชวยใหพชทนตอสภาวะความเครยดทเกดจากสงมชวตและสงไมมชวต (Epstein, 1999; Hajipour and Jabbarzadeh, 2016; และ Ma and Yamaji, 2015) ยกตวอยางเชน ตานทานตอโรค, แมลงศตรพช, การหกลมของ ตนพชฯ (Ma et al., 2007) มพชเพยงไมกสายพนธทสามารถสะสมซลคอนไดในปรมาณทสง โดยเฉพาะอยางยงในขาวทสามารถสะสมซลคอนไดสง 10 % ของน�าหนกแหง อกทงความแตกตางของลกษณะทาง Phenotype ของขาวในแตละสายพนธมผลตอการสะสมซลคอนในปรมาณทแตกตางกนตามความสามารถในการดดซมของราก (Ma et al., 2007) และปรมาณความเขมขนซลคอนมผลตอการเพมขนของผลผลตอกดวย ดงนนการศกษาครงนจงมวตถประสงคเพอศกษาปรมาณความเขมขนซลคอนของขาวสองสายพนธ ขอมลดงกลาวสามารถน�าไปปรบใชในการปรบปรงสายพนธขาวใหสามารถดด ซลคอนไปใชประโยชนในดานตาง ๆ ตอไป

บทคดยอขาวเปนพชทสามารถสะสมซลคอนไดในปรมาณสง ซงซลคอนเปนธาตอาหารทชวยเสรมประโยชนตอการเจรญเตบโต

และการพฒนาของพช เชน ตานทานโรคและแมลง ลดการหกลมของตนพช เพมการสงเคราะหแสง และชวยเพมผลผลต ฯ การทดลองครงนจงมวตถประสงคเพอประเมนปรมาณความเขมขนของซลคอนในเนอเยอสวนตาง ๆ ของขาว วางแผนการทดลองแบบ Completely Randomized Design (CRD) จ�านวน 3 ซ�า โดยใชขาวพนธสพรรณบร 1 (SPR1) และพนธปทมธาน 1 (PTT1) ปลกในกระถาง กระถางละ 1 ตน รดดวยสารละลายธาตอาหารวนละ 2 ครง เกบตวอยางสวนของพชเพอน�ามาวเคราะหซลคอนทระยะออกดอก ระยะตงทอง และระยะสกแก พบปรมาณความเขมขนซลคอนสงในราก และนอยสดในล�าตนของทกระยะ แตอยางไรกตามในสวนของเมลดทระยะสกแกพบวามปรมาณความเขมขนมากสดในสวนแกลบ และนอยสดในขาวกลอง และยงพบวาความแตกตางระหวางพนธในแตละเนอเยอสวนใหญพบวาขาวพนธสพรรณบร 1 มความเขมขนซลคอนมากกวาขาวพนธปทมธาน 1 ซงขอมลทไดจะสามารถน�าไปปรบใชในการปรบปรงสายพนธขาว หรอพฒนาสายพนธขาวใหสามารถดดซลคอนไปใชประโยชนไดอยางมประสทธภาพ

ค�าส�าคญ : ขาว, ความเขมขนซลคอน


การประเมนความหลากหลายทางพนธกรรมของขาวพนธพนเมองทสงของประเทศไทยEvaluation Genetic Diversity of Highland Local Rice of Thailand

ปวณา เตจาค�า1 นรศ ยมแยม2 ศนสนย จ�าจด1 และตอนภา ผสด11สาขาวชาพชไร ภาควชาพชศาสตรและปฐพศาสตร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

2ภาควชาเกษตรทสงและทรพยากรธรรมชาต คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหมE-mail : [email protected] / [email protected]

ค�าน�าขาวนบวาเปนพชอาหารหลกของคนทวโลก โดยปจจบนพบวาขาวในโลกนมมากกวา 120,000 สายพนธ

(Khush, 1997) พบทงขาวปา ขาวพนธพนเมอง และขาวพนธปรบปรง โดยขาวพนธพนเมอง (Local หรอ Landrace rice) ถอเปนขาวทมความหลากหลายทางพนธกรรมสง สามารถปรบตวใหเขากบทองถนนน ๆ ไดด (Harlan, 1992) โดย ความหลากหลายทางพนธกรรมของขาวนนเกดจากสภาพภมศาสตรทมความแตกตางกน (Frankel et al., 1995) ซง การศกษาความหลากหลายทางพนธกรรมขาวนนเปนอกสวนหนงในการอนรกษพนธกรรมขาว หากประชากรขาวมความ หลากหลายทางพนธกรรม ทงภายในประชากร และระหวางประชากรสง กจะสามารถใชเปนแหลงความแปรปรวน ทางพนธกรรมเพอใชเปนแนวทางในการปรบปรงพนธขาวตอไปได ดงนนการทดลองครงนจงมวตถประสงคเพอ ประเมนความหลากหลายของขาวหอมพนธพนเมองทสงของประเทศไทย

บทคดยอขาวพนธพนเมอง เปนขาวทมความแปรปรวนทางพนธกรรมสง สามารถปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอมและสภาพ

ภมอากาศในทองถนนน ๆ ไดด เหมาะสมในการใชเปนแหลงความแปรปรวนทางพนธกรรมขาว ดงนนการทดลองครงนจงมวตถประสงคเพอ ประเมนความหลากหลายของขาวพนธพนเมองทสงของประเทศไทย โดยศกษาในขาวพนเมองพนธบอเนอม (BNM) จ�านวน 7 ประชากร ไดแก บอเนอม 111, 136, 138, 142, 143, 347 และ 353 เปรยบเทยบกบพนธตรวจสอบ 2 พนธไดแก ขาวดอกมะล 105 (KDML105) และปทมธาน 1 (PTT1) วางแผนการทดลองแบบ Complete Randomized Design (CRD) โดยประเมนลกษณะทางสณฐาน 24 ลกษณะ และลกษณะทางพชไร 6 ลกษณะ จากการทดลองพบความหลากหลาย ทงภายในและระหวางประชากร ในลกษณะสณฐานของประชากรขาวพนธพนเมองบอเนอม 7 ประชากร มคาความหลากหลาย รวม (H' ) อยในชวงตงแต 1.94 - 2.70 โดยประชากรทมคาความหลายหลายสงทสดคอ ประชากรขาวพนธพนเมองบอเนอม 353 และต�าทสดคอ ประชากรขาวพนธพนเมองบอเนอม 347 ลกษณะปรมาณพบความแปรปรวนภายในประชากร ทแตกตางกน ซงพบวาลกษณะของผลผลตมความแปรปรวนสงทสดและประชากรขาวบอเนอมทกประชากรพบวา อายออกดอกมความแปรปรวนต�า ซงสามารถใชเปนแหลงความแปรปรวนทางพนธกรรมเพอใชเปนแนวทางในการปรบปรงพนธขาวตอไปได

ค�าส�าคญ : ความหลากหลายทางพนธกรรม, ขาวพนธพนเมอง


การทดสอบความตานทานโรคไหมในขาวพนเมองไทยพนธหวย (GS19769)Investigation on Rice Blast Disease Resistance in Thai indigenous Rice:

Huai (GS19769) Variety.

รงอรณ พนสน และนงลกษณ เภรนทวงคภาควชาเทคโนโลยการผลตพช คณะเทคโนโลยการเกษตร สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลาเจาคณทหารลาดกระบง


ค�าน�าโรคไหมของขาวเกดจากเชอราสาเหต Pyricularia oryzae Sacc. มชอเรยกในระยะสบพนธแบบใชเพศวา

Magnaporthe oryzae (Hebert) Barr. สามารถเขาท�าลายขาวไดตงแตระยะตนกลา ไปจนถงระยะออกรวง โดยเฉพาะการเกดโรคในระยะออกรวง จะท�าใหมเปอรเซนตการตดเมลด น�าหนก และขนาดของเมลดลดลง (พนศกด เมฆวฒนากาญจน และคณะ, 2550) สงผลใหการผลตและสงออกขาวลดลงอยางมาก ในป พ.ศ. 2535 พบการระบาดของโรคไหมในระยะขาวออกรวงบรเวณภาคเหนอ และภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย ท�าใหพนทปลกขาวไดรบความเสยหายประมาณ 1.2 ลานไร มรายงานมลคาความเสยหายประมาณ 436 ลานบาท (Disthaporn, 1994) นอกจากนความแปรปรวนของสภาพอากาศมผลท�าใหเชอราชนดนมการพฒนาและปรบตวอยางรวดเรว จงพบการระบาดของโรคทกป การปรบปรงพนธขาวใหตานทานโรคไหมเปนวธการทเหมาะสมในการควบคมการระบาดของโรค และมประสทธภาพมากทสด เนองจากไมมผลกระทบกบสภาพแวดลอม ทงยงชวยลดคาใชจายในการใชสารเคม โดยพนธขาวทตานทานตอโรคไหมสวนใหญเปนพนธขาวพนเมอง ซงเปนพนธขาวทผานการคดเลอกโดยเกษตรกร และสบทอดกนมาหลายชวอาย เปนพนธทมคณสมบตด เปนทตองการของคนในแตละทองถน พนธขาวพนเมองของไทยเหลานมความหลากหลายทางพนธกรรมอยางมาก สามารถทนตอสภาพแวดลอมทเปลยนแปลง ทนตอโรค และแมลง

การทดลองในครงนมวตถประสงคเพอทดสอบความตานทานของโรคไหมในขาวพนเมองไทยพนธหวย จากเชอทเกบรวบรวมจากแหลงตาง ๆ ทวทกภมภาคของประเทศไทย ขอมลทไดจะอธบายถงลกษณะตานทานตอโรคไหมของขาวพนเมองไทยพนธหวย ซงเปนประโยชนตอการพจารณาใชขาวพนธหวยเปนแหลงพนธกรรมในการปรบปรงพนธขาวใหตานทานตอโรคไหมได

บทคดยอขาวเปนพชเศรษฐกจทมความส�าคญของประเทศไทย และเปนพชอาหารหลกของโลก แตปญหาการเพาะปลกขาว

ทส�าคญ คอ การระบาดของโรคโดยเฉพาะโรคไหมขาวทเกดจากเชอรา Pyricularia oryzae ซงสรางความเสยหายตอพนท การปลกขาวทวโลก การควบคมการระบาดโรคไหมขาวทมประสทธภาพและปลอดภย คอ การปรบปรงพนธขาวใหมความตานทานตอโรคไหม โดยการน�าพนธขาวทมลกษณะดไปผสมกบพนธขาวทตานทานตอโรคไหม ขาวพนธหวย (GS19769) เปนขาวพนเมอง ของไทยทสามารถใชเปนแหลงพนธกรรมทดทมลกษณะตานทานโรคไหมขาว มรายงานการคนพบยนตานทานมากกวา 1 ต�าแหนง โดยพบ 1 ต�าแหนงอยบนโครโมโซม 11 การศกษาในครงน เพอทดสอบความตานทานโรคไหมของขาวพนธหวย โดยใชเชอทเปนตวแทนจากพนททมการระบาดของโรคไหมทกภาคของประเทศไทย จ�านวน 25 ไอโซเลท ปลกเชอลงบนขาวพนธหวย ขาวดอกมะล 105 (ออนแอตอโรคไหม) เจาหอมนล และ IR64 (ตานทานตอโรคไหม) และประเมนความตานทานหลงการปลกเชอ 7 วน ผลการทดลองพบวา ขาวพนธหวยตานทานเชอราทกไอโซเลทไดในระดบสง โดยพบการเกดโรค ทระดบ 0 ยกเวนไอโซเลท PLK40.4 พบปฏกรยาการเกดโรคทระดบ 2 จากการแบงระดบคะแนน 0-6 (0 หมายถง ตานทานโรค และ 6 หมายถง ออนแอตอโรค) สรปไดวาขาวพนเมองไทยพนธหวยสามารถตานทานตอเชอราโรคไหมไดหลากหลายสายพนธ ดงนนขาวพนธหวยจงเปนแหลงพนธกรรมทดในการปรบปรงพนธขาวใหตานทานโรคไหม ค�าส�าคญ : โรคไหมขาว, ขาวตานทานโรคไหม, ขาวพนธพนเมอง


การรบรองพนธขาวขาวดอกมะล 105 พนธกลาย ปรบปรงพนธโดยเทคนคล�าไอออน สไทยแลนด 4.0

Variety Release of KDML105 Rice Mutants Bred by Ion-Beam Technique for Thailand 4.0

ดร.จรณทฐ เตชะรง1 นายศวะพงศ นฤบาล2 และดร.บญรกษ พนธไชยศร31ศนยความเปนเลศดานฟสกส มหาวทยาลยเชยงใหม

2ศนยวจยขาวเชยงใหม กรมการขาว3สถาบนวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยเชยงใหม


ค�าน�าภาคเหนอเปนพนทเพาะปลกขาวทส�าคญของประเทศไทยรองจากจากภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มทราบลมน�า

ขนาดใหญ และเปนพนทการเกษตรมากถง 68.3% แตภาคเหนอมขอจ�ากดการเพาะปลกขาว (วช, 2554) ดงน 1. พนธขาวไมเหมาะสมกบพนทปลกภาคเหนอ โดยนยมปลกพนธขาวดอกมะล 105 และ กข15 ตามความตองการ

ของตลาด ซงเปนขาวเจาหอมคณภาพการหงตมดเดน แตใหผลผลตต�า ปลกไดปละครง ตนสงหกลมงายไมเหมาะกบการเกบเกยวดวยเครองจกรกล ไมเหมาะกบการปลกแบบนาหวาน ออนแอตอโรคไหม และเพลยกระโดดสน�าตาล

2. เกษตรกรถอครองทดนส�าหรบการเพาะปลกตอครวเรอนนอย โดยเกษตรภาคเหนอตอนบนและตอนลางมสดสวนการถอครองทดนเพยง 8.8 และ 20.7 ไรตอครวเรอน ตามล�าดบ และพนทเกษตรกรรมของภาคเหนอตอนบนอยนอกเขตชลประทานถง 68% ประสบปญหาขาดแคลนน�าและมภยแลงเปนประจ�าทกป

3. เกษตรกรภาคเหนอตอนลางเจบปวยหรอเสยชวตจากสารเคมและสารก�าจดศตรพชสงสดเปนอนดบหนงของประเทศ (7.4 คนตอประชากรแสนคน) ซงเกดจากการใชสารก�าจดและควบคมโรคและแมลงศตรขาวมากเกนความจ�าเปน

เพอแกไขปญหาดงกลาว การพฒนาพนธขาวใหเหมาะสมกบพนทภาคเหนอจงตองท�าอยางเรงดวน ทมวจยมหาวทยาลยเชยงใหมไดปรบปรงพนธขาวขาวดอกมะล 105 ดวยล�าไอออนพลงงานต�า ใหเปนขาวตามลกษณะของขาวทใหผลผลตสง แตตนทนในการเพาะปลก ดแลรกษา และเกบเกยวลดลง อกทงลดการใชสารเคมเกษตร เกษตรกรจงมรายไดและคณภาพชวตดขน และมคณภาพเมลดโดดเดนหลากหลายลกษณะ ครอบคลมความตองการของผบรโภคทแตกตางกน เชน เปนขาวหอมคณภาพการหงตมด เปนขาวทมคณคาทางโภชนาการสงเหมาะส�าหรบการน�าไปแปรรปเปนผลตภณฑจากขาวทมมลคาสง และแปรรปเปนแปงหรอผลตภณฑเสน เปนตน

บทคดยอขาวขาวดอกมะล 105 ถกชกน�าใหเกดการกลายพนธโดยการระดมยงดวยล�าไอออนพลงงานต�า ไดขาวเจาพนธกลาย

คณภาพพเศษหลายแบบซงมแนวโนมแกปญหาการเพาะปลกขาวในภาคเหนอ รองรบการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศ และสอดคลองกบนโยบายไทยแลนด 4.0 ได จากการทดสอบตามมาตรฐานกรมการขาว ในป 2558-59 ไดขาว 3 สายพนธ ไดแก HyKOS3 HyKOS3-1 และ HyKOS21 ซงใหผลผลตเฉลย 304 579 และ 375 กก./ไร ตามล�าดบ ในฤดนาป และ 622 729 และ 666 กก./ไร ตามล�าดบ ในฤดนาปรง ขาวทงหมดตนเตยหรอเตยปานกลาง ไมไวตอชวงแสง อายการเกบเกยวสนหรอปานกลาง ทนแลงในระยะกลาและระยะใหผลผลต แตละสายพนธมจดเดนคณภาพเมลดในการใชงานตางกน ขาวหอมออน HyKOS3 และขาวก�า HyKOS21 เปนขาวเจาอะไมโลสต�า ขาวกลอง HyKOS3 มโปรตนรวมสง ขาวกลองและน�ามน ร�าขาว HyKOS21 มไขมนรวมและแกมมาออไรซานอลรวมสงตามล�าดบ และขาวกลองงอกทงสองสายพนธมสารกาบาสงมาก ขาวทงสองสายพนธมคณคาทางโภชนาการสงจงเหมาะส�าหรบบรโภคเพอสขภาพ และน�าไปเปนวตถดบในการแปรรปเปนผลตภณฑจากขาวทมมลคาสง เชน น�ามนร�าขาว และขาวกลองงอก เปนตน และขาวเจาอะไมโลสสง HyKOS3-1 เหมาะส�าหรบใชเปนวตถดบในการผลตเสนเพราะมความหนดสดทายของน�าแปงสง เพอใหเกดประโยชนสงสดแกเกษตรกรและอตสาหกรรมขาวไทย จงขอรบรองพนธขาวทถกคดเลอกทงหมดตอกรมการขาว ในป 2560-61

ค�าส�าคญ : ขาวขาวดอกมะล 105 พนธกลาย, ล�าไอออน, คณภาพเมลด, การรบรองพนธ, ไทยแลนด 4.0


การส�ารวจยนกอโรคของประชากรเชอราสาเหตโรคไหมในประเทศไทย โดยใชขาวคแฝดทมยนตานทานเดยว

Investigation of Avirulence Gene of Rice Blast Fungus in Thailand Using Near Isogenic Lines (NILs)

เพญนภา ตนเซยน1,2 นวรตน ใจหอม1 และนงลกษณ เภรนทวงค11ภาควชาเทคโนโลยการผลตพช คณะเทคโนโลยการเกษตร สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลาเจาคณทหารลาดกระบง 2ศนยความเปนเลศดานเทคโนโลยชวภาพเกษตร ส�านกพฒนาบณฑตศกษาและวจยดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย

ส�านกงานคณะกรรมการการอดมศกษา E-mail : [email protected]

ค�าน�าปฏสมพนธระหวางยนกอโรคของเชอราสาเหตโรคไหมและยนตานทานของขาว สามารถเกดได 2 รปแบบ แบงเปน

รปแบบทเขากนได (compatible interaction) ขาวจะแสดงความตานทาน รปแบบทเขากนไมได (incompatible interaction) ขาวจะแสดงอาการของโรคไหม โดยกลไกดงกลาวเปนไปตามทฤษฎ gene-for-gene หลกการนถกน�ามาประยกตใช ในงานวจยเพอระบยนกอโรคในเชอราหรอยนตานทานในขาว ดวยการศกษาปฏสมพนธระหวางยนทงสอง มรายงานวาเชอรา ทพบระบาดในขาวปลกของประเทศไทยมความหลากหลายสง (อจฉราพร ณ ล�าปาง เนนพลบ และ พนศกด เมฆวฒนากาญจน, 2552) เชอรามการปรบตวเพอใหสามารถหลกเลยงการถกตรวจจบดวยยนตานทานในขาวได ซงเกดไดจากหลายปจจย เชน การเปลยนแปลงล�าดบเบสตรงต�าแหนงยนทเกยวของกบการกอโรค หรอมการเปลยนแปลงในระดบโครโมโซม สงผลใหเกดยนกอโรคยนใหมเพอหลกเลยงการถกตรวจจบดวยยนตานทานโรคไหมในขาว (ธระพงษ เกษตรสมบรณ , 2555; Chiapello et al., 2015) การมอยของยนตานทานโรคไหมในขาวเปนปจจยหนงทสงผลใหเชอราโรคไหมมการปรบตว (Gallet et al., 2015) การมยนกอโรคจ�านวนมากในเชอรา มความสมพนธกบความสามารถในการเขาท�าลายขาวและความสามารถในการปรบตวของเชอรา เนองจากการมยนกอโรคจ�านวนมากท�าใหเชอราสามารถเลอกใชยนกอโรคเพอหลกเลยงการถกตรวจจบดวยยนตานทานในขาวได (Liao et al., 2016) ในงานปรบปรงพนธขาวเมอทราบถงยนกอโรคในประชากรเชอราในประเทศไทย จะเปนประโยชนในการคดเลอกยนตานทานทเราควรเลอกใชในการปรบปรงพนธขาวใหตานทานโรคไหม

บทคดยอการศกษาปฎสมพนธระหวางยนกอโรคไหมและยนตานทานโรคไหมดวยพนธขาวคแฝดทมยนตานทานเดยว ชวยให

สามารถระบยนกอโรคในเชอราสาเหตโรคไหม (Pyricularia oryzae) ได ในงานวจยนศกษายนกอโรคในเชอราจ�านวน 53 ไอโซเลท ซงแยกจากขาวทแสดงอาการโรคไหมในประเทศไทย ปลกเชอลงบนพนธขาวคแฝดทมยนตานทานเดยวจ�านวน 31 พนธ พบวาประชากรเชอรารอยละ 68 มยนกอโรค Avr-Piz ยกเวนเชอราจากภาคใต ยนกอโรคทพบมากรอยละ 50-65 ไดแก Avr-Pik, Avr-Pik-p Avr-Pi1 Avr-Pita-2 Avr-Pi19(t) Avr-Pi20(t) และ Avr-Pi5(t) ยนกอโรคในเชอราทพบกระจายอยในทกภาคของประเทศไทย ไดแก Avr-Pish Avr-Pii Avr-Pi5(t) Avr-Pik-s Avr-Pik-p Avr-Pik-h Avr-Pi1 Avr-Pi9(t) Avr-Pita Avr-Pita-2 AvrPi19(t) และ Avr-Pi20(t) ประชากรเชอจากภาคตะวนออกเฉยงเหนอมยนกอโรคจ�านวนมากทสด ซงอาจมผลท�าใหประชากรเชอราจากภาคตะวนออกเฉยงเหนอมความสามารถในการกอโรคสงกวาเชอราจากภาคอน ๆ ผลงานวจยนพบวายนตานทานทแสดงความตานทานไดดและควรเลอกใชในการปรบปรงพนธขาวตานทานโรคไหม ไดแก Pish Pii Pi5(t) Pik Pik-p Pik-s Pik-h Pi1 Pi9(t) Piz Pita Pita-2 Pi19(t) และ Pi20(t)

ค�าส�าคญ : โรคไหม, ยนกอโรค, ยนตานทานโรค, ขาวทมยนตานทานเดยว


การวเคราะหฤทธสารตานอนมลอสระในขาวสายพนธพนเมองของไทยStudy on the Antioxidant Levels in Thai Rice Germplasm

ถาวรย พลเยยม1 ธนพร ขจรผล2 อสระพงศ บตรจนทร3 บรนทร แสงสข4 และชลธรา แสงศร11สาขาวชาวทยาศาสตรการเกษตร มหาวทยาลยมหดล วทยาเขตกาญจนบร

2คณะทรพยากรธรรมชาตและอตสาหกรรมเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วทยาเขตเฉลมพระเกยรต 3ศนยวจยขาวนครราชสมา

4งานวจยและสงเสรมวชาการ มหาวทยาลยมหดล วทยาเขตกาญจนบร E-mail : [email protected]

ค�าน�า ขาวจดเปนอาหารหลกทมประชากรมากกวาครงหนงของโลกเลอกบรโภค โดยเฉพาะประเทศไทย ซงมความ

หลากหลายของสและสายพนธขาว มขาวหลายสายพนธทมสารสทท�าใหสของเมลดขาวตางกนไป เชน ขาวขาว ขาวแดง และขาวด�า เปนตน บงบอกถงความพเศษของขาวในการเปนแหลงสะสมของธาตอาหารและสารพเศษ ซงกลมสเหลาน เกดจากสารใหสหรอแอนโทไซยานนทอยในชนตาง ๆ ของเยอหมผล, เปลอกหมเมลด และเยอชนแอลวโรน โดยสดสวนรอยละ 80 ของขาวเปนแปง อกรอยละ 20 เปนร�าและจมกขาว ในขาวมสารอาหารอน ๆ ทเปนประโยชนทเปนประโยชนและจ�าเปนส�าหรบรางกาย (เครอวลล, 2536; Sompong et al., 2011) ซงแอนโทไซยานนนมประโยชนมากมาย โดยจะชวยตานอนมลอสระ กระตนการไหลเวยนของเลอด ลดคอเลสเตอรอลในเลอด ปองกนมะเรงหลายชนด เปนตน ซงหากรางกายขาดสารตานอนมลอสระจะท�าใหรางกายเกดความไมสมดล ไมสามารถผลตสารตานอนมลอสระได ดงนนจงจ�าเปนทจะตองเสรมสารอาหารทออกฤทธตานอนมลอสระใหแกรางกายเพอรกษาระดบปรมาณของอนมลอสระ (ณชากร, 2558; นพทธา และวรพสย, 2553) โครงงานวจยนไดศกษาปรมาณสารประกอบฟนอลรวมและฤทธการตานสารอนมลอสระในขาวสายพนธ พนเมองทปลกในจงหวดกาญจนบร เพอน�าขอมลทไดไปปรบปรงพนธขาวตอไปในอนาคต ใหไดขาวทมคณภาพทางโภชนาการสง

บทคดยองานวจยนมวตถประสงคเพอวเคราะหปรมาณและเปรยบเทยบสารประกอบฟนอลรวม ฤทธการตานสารอนมลอสระ

ของขาวพนธพนเมองจ�านวน 22 สายพนธ และพนธควบคม 1 สายพนธ (พนธลมผว) โดยใชวธ Folin-ciocalteu หาปรมาณสารประกอบฟนอลรวม และวธ DPPH radical scavenging activity method หาฤทธการตานสารอนมลอสระทมอยในขาวแตละสายพนธ โดยวางแผนการทดลองแบบสมสมบรณ (CRD) 3 ซ�า พบวาปรมาณแอนโทไซยานน มคาอยในชวง 2.02-3,884.85 มลลกรมตอกรม ปรมาณสารประกอบฟนอลรวม มคาอยในชวง 34.69-411.09 มลลกรมสมมลของกรดแกลลก/100กรม (น�าหนกแหง) และมฤทธการตานสารอนมลอสระในชวง 29.37%-84.96% โดย Rice 352 มคาปรมาณแอนโท ไซยานนมากทสด, Rice 390 มคาปรมาณสารประกอบฟนอลรวมมากทสด และ Rice 320 มฤทธการตานสารอนมลอสระมากทสด จากการศกษาพบวาพนธขาวทเมลดมสจะมปรมาณแอนโทไซยานน สารประกอบฟนอลรวม และฤทธการตานสารอนมลอสระทสงกวาพนธขาวทมเมลดสขาว

ค�าส�าคญ : ขาว, แอนโทไซยานน, สารตานอนมลอสระ


การประเมนลกษณะและตรวจคดความทนแลงของเชอพนธกรรมขาวโดยอาศยน�าฝนในจงหวดกาญจนบร

Evaluation and Drought Stress Screening of Rice Germplasms for Cultivation Rainfed in Kanchanaburi Province

อารยา แซเฮา1 ถาวรย พลเยยม1 ธนพร ขจรผล2 อสระพงศ บตรจนทร3 บรนทร แสงสข4 และชลธรา แสงศร11สาขาวชาวทยาศาสตรการเกษตร มหาวทยาลยมหดล วทยาเขตกาญจนบร

2คณะทรพยากรธรรมชาตและอตสาหกรรมเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วทยาเขตเฉลมพระเกยรต จงหวดสกลนคร 3ศนยวจยขาวนครราชสมา

4งานวจยและสงเสรมวชาการ มหาวทยาลยมหดล วทยาเขตกาญจนบร E-mail : [email protected]

ค�าน�า ขาว (Oryza sativa L.) เปนอาหารหลกทใชในการบรโภคของประชากรโลก การผลตขาวเพอใหเพยงพอตอความ

ตองการบรโภคจงเปนสงส�าคญ เนองจากปจจบนสถานการณสภาวะโลกรอนมผลกระทบตอการผลตขาวของโลก ท�าใหผลตขาวไมเพยงพอตอการบรโภค เกดปญหาการขาดแคลนอาหาร และปญหาตาง ๆ ส�าหรบการปลกขาวของไทยนน แบงตามเขตพนททปลกแลว แบงได 3 สภาพ คอ การปลกขาวในเขตชลประทาน การปลกขาวแบบอาศยน�าฝน และการปลกขาวในเขตพนทดอนหรอสภาพไร โดยการปลกขาวของไทยสวนใหญเปนการปลกแบบอาศยน�าฝน สวนการปลกขาวในเขตทดอนและในสภาพไร สวนใหญปลกในพนทภาคเหนอของไทย และภาคตะวนออกเฉยงเหนอบางสวน การปลกขาวในสภาพไรเปนการปลกขาวในสภาพทดอนหรอเปนพนทตามไหลเขา ซงพนทสวนใหญเปนพนทไรหรอไมสามารถท�านาแบบอาศยน�าฝนหรอชลประทานได พนธขาวทใชปลกเปนสวนใหญขาวพนธพนเมองของแตละทองถน ซงมกมผลผลตต�าซงปลกขาวในสภาพน มกจะประสบกบปญหาสภาวะแลงในชวงตนฤดปลก เนองจากสภาวะฝนทงชวง ท�าใหตนขาวทปลกแหงตายหรอเจรญเตบโตไดไมด การแกไขปญหาดงกลาวจงเปนเรองทส�าคญ เชน การใชพนธทมความสามารถในการทนตอสภาวะแลง แตปจจบน ยงมพนธขาวทเปนพนธททนแลงแตยงไมเหมาะสมกบหลายสภาพพนท จงจ�าเปนตองมการศกษาเพอคดเลอกขาวพนธทมความทนตอสภาวะแลงทมการปรบตวของแตละสภาพพนทมากขน

บทคดยอประเทศไทยมพนทปลกขาวในสภาพไร ประมาณ 47 เปอรเซนตของพนทปลกขาวทงหมด ซงภายใตสภาพดงกลาว

มกจะประสบปญหาสภาวะแลง ในชวงตนฤดปลกท�าใหสญเสยผลผลต ในการวจยครงนมวตถประสงคเพอคดเลอกสายพนธขาวไรทมความทนทานตอสภาวะแลงในจงหวดกาญจนบร โดยท�าการปลกตรวจสอบขาวพนธพนเมองทเกบรวบรวมไดในสภาพ ไรบรเวณจงหวดกาญจนบร จ�านวน 340 สายพนธ โดยใชแผนการทดลองแบบ RCBD 3 ซ�า โดยใชพนธ พนธเปรยบเทยบมาตรฐาน 5 สายพนธ ไดแก IR575-PMI-5-B-1-2, สกลนคร, ลมผว, ซวขน และซวแมจน จากการประเมนลกษณะและตรวจคดความทนแลงของสายพนธขาว พบวาลกษณะการแตกกอเฉลยอยในชวง 2.00-32.40 หนอ/ตน ตามลกษณะการมวน ของใบโดยใหคะแนนการมวนใบเฉลยจะอยในชวงคะแนน 1-2 คะแนน ซงปรมาณน�าฝนเฉลยในชวงเดอนพฤษภาคม-พฤศจกายน พ.ศ. 2559 มคาเฉลย 202.40 มลลเมตร ตอป การประเมนการเกดโรคใบไหมโดยวธการใหคะแนนตามลกษณะอาการ ของโรคและความรนแรงทพบโดยเฉลยอยในชวงคะแนน 0.60-4.40 คะแนน จ�านวนวนทออกดอกเฉลยอยในชวง 93.00-141.67 วน และความสงของตนเมอออกรวงเฉลยอยในชวง 46.20-117.00 เซนตเมตร จ�านวนรวงเฉลยอยในชวง 2.40-22.00 รวง น�าหนกรวงทงหมดเฉลยอยในชวง 1.83-89.41 กรม/ตน น�าหนกเมลด 5 รวงเฉลยอยในชวง 1.09-23.37 กรม น�าหนกเมลดทงหมดเฉลยอยในชวง 1.46-84.42 กรม และน�าหนกเมลดตอรวงเฉลยอยในชวง 0.24-4.77 กรม สามารถจดกลม สายพนธขาวออกเปน 9 กลม ดวยการวเคราะหตามลกษณะทางสณฐานวทยา

ค�าส�าคญ : ขาว, สภาวะแลง, กาญจนบร


การศกษาความหลากหลายของเชอราสาเหตโรคไหมของประเทศไทยทเกบรวบรวมใหมDiversity Assessment of the New Collection of Rice Blast Pathogen (Pyricularia oryzae)

in Thailand

วาร เหลาเพมสข1 วชรพร สขศร1 สพตรา จนทศร1 ประดภา ประดบไพร1 รงอรณ พนสน1 เพญนภา ตนเซยน1,2

และนงลกษณ เภรนทวงค11ภาควชาเทคโนโลยการผลตพช คณะเทคโนโลยการเกษตร สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลาเจาคณทหารลาดกระบง

2ศนยความเปนเลศดานเทคโนโลยชวภาพเกษตร ส�านกพฒนาบณฑตและวจยดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย ส�านกงานคณะกรรมการการอดมศกษา E-mail : [email protected]

ค�าน�าโรคไหมขาว (rice blast disease) เปนโรคทมความส�าคญท�าใหผลผลตของขาวเสยหายไดมากกวารอยละ 50 ของ

ผลผลตขาว (Asuyama, 1965 ; พนศกด เมฆวฒนากาญจน และคณะ, 2550) เชอรานมการสบพนธแบบไมอาศยเพศ มชอเรยกวา Pyricularia oryzae (ส�านกวจยและพฒนาขาว, 2552) สวนในระยะสบพนธแบบอาศยเพศ มชอเรยกวา Magnaporthe oryzae (Rossman et al., 1990) เชอราสาเหตโรคไหมขาวสามารถเขาท�าลายขาวไดตงแตระยะกลาจนถงระยะออกรวง เชอเขาท�าลายขาวไดทกสวนของตนขาว ตงแตใบ ล�าตน ขอ และคอรวง เชอราชนดนเปนเชอทมความหลากหลาย ทางพนธกรรม และมความแปรปรวนมากกวาเชอราชนดอน มการเปลยนแปลงไดอยางรวดเรวภายในระยะเวลาไมนาน (Ou, 1985) ความแปรปรวนทเกดขนมาจากการกลายพนธและการสบพนธแบบไมอาศยเพศ ท�าใหเกดเชอสายพนธใหม ๆ จงท�าใหเชอรามการปรบตวไดอยางรวดเรวในการเขาท�าลายขาว (Giatgong and Frederiken, 1969) สวนในประเทศไทยพบวาเชอราโรคไหมมความหลากหลาย แปรปรวนมากทงทางพนธกรรม และรปแบบปฏกรยาการท�าใหเกดโรค (pathotype) เนองจากปฏกรยาการกอโรคเปนรปแบบการตอบสนองของยนตานทานทมตอยนกอโรคของเชอสาเหตโรคทมทงแบบออนแอและตานทาน ดงนนการเกดปฏกรยาการกอโรคจงเปนขอมลส�าคญทจะบอกถงความหลากหลายของเชอสาเหตทสมพนธ กบยนตานทานโดยตรง (อจฉราพร ณ ล�าปาง เนนพลบ และ พนศกด เมฆวฒนากาญจน, 2552)

การวจยครงนมวตถประสงคเพอเกบรวบรวมเชอราสาเหตโรคไหมขาวทมการแพรระบาดในประเทศไทย เพอ ตรวจสอบคณสมบตทางเพศ (mating type) และศกษาปฏกรยาการกอโรคของเชอราสาเหตโรคไหมทเกบรวบรวมได 1)บนขาวพนธแนะน�าของไทย และ 2) บนชดขาวคแฝดทมยนตานทานเดยว (Near Isogenic Lines; NILs) ขอมลทไดจะเปนประโยชนตอนกปรบปรงพนธใหขาวมความตานทานตอโรคไหมใหเหมาะสมกบในแตละพนท

บทคดยอโรคไหมขาวเกดจากเชอ Pyricularia oryzae เปนโรคทมความส�าคญและสรางความเสยหายใหกบผลผลตขาว

เปนอยางมาก เชอราสาเหตโรคไหมสามารถเขาท�าลายขาวไดในทกระยะการเจรญเตบโต จากการเกบตวอยางในพนทภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคกลาง และภาคใต ในป พ.ศ. 2560 รวมทงหมด 131 ต�าแหนง โดยแบงออกเปน ภาคเหนอ 8 จงหวด ภาคกลาง 2 จงหวด ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 16 จงหวด และภาคใต 1 จงหวด แยกเชอใหบรสทธดวยวธ single conidia isolation การศกษาลกษณะสณฐานของ เชอ P. oryzae บนอาหารเลยงเชอ RFA พบวาโคโลนของเชอมการเจรญหลากหลาย ทงแบบมขอบขรขระ และขอบเรยบ โคโลนของเชอจะมตงแตสขาวจนถงสเทาด�า หลงจากนจะน�าเชอราสาเหตโรคทแยกไดจากใบขาวเปนโรคแตละไอโซเลทไปตรวจสอบคณสมบตทางเพศ และศกษาปฏกรยากอโรคบนขาว 2 ชด คอ 1) ขาวพนธแนะน�าของไทยจ�านวน 39 พนธ และ 2) ขาวคแฝดทมยนตานทานโรคไหมยนเดยวจ�านวน 31 พนธ ขอมลทไดจากงานวจยนจะเปนประโยชนตอการปรบปรงพนธขาวใหมความตานทานตอเชอโรคไหมอยางยงยน

ค�าส�าคญ : โรคไหมขาว Pyricularia oryzae, ปฏกรยาการกอโรค


ลกษณะทางสรรวทยาของสายพนธขาวขาวดอกมะล 105 ทไดรบชนสวน QTL ทนแลงเมอไดรบสภาวะเครยดเคมและแลง

Physiological Traits of Chromosome Segment Substitution Lines of KDML105 Containing Drought Tolerance QTL under Salt and Drought Stress

เดชอดม ปามทา1 ปยะดา ธระกลพศทธ1 วฒนชย ลนทม1 จรวฒน สนทชน2 จรญจต เพงรตน3 Jonaliza L. Siangliw4 และธรยทธ ตจนดา4

1กลมวจยขาวทนเคม ภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน2ภาควชาพชศาสตรและทรพยากรการเกษตร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

3ศนยวจยขาวขอนแกน กรมการขาว กระทรวงเกษตรและสหกรณ4หนวยปฏบตการคนหาและใชประโยชนจากยนขาว มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วทยาเขตก�าแพงแสน


ค�าน�าความเครยดเคมและแลงมผลท�าใหผลผลตของขาวทปลกในภาคตะวนออกเฉยงเหนอลดนอยลงเปนอยางมาก พชท

ไดรบความเคมจะไดรบไอออนของเกลอจ�านวนมากทสามารถแทรกซมเขาไปในเนอเยอพชโดยเฉพาะไอออนของ Na+และ Cl- ถาพชมการสะสมไอออนมากเกนปกตจะมผลท�าใหเกดความเปนพษและท�าลายโครงสรางตาง ๆ ภายในเซลลโดยเฉพาะคลอโรพลาสต จงมผลท�าใหอตราการสงเคราะหดวยแสงลดต�าลง (Lee et al., 2007) นอกจากนยงมผลท�าใหกลไกตาง ๆ ภายในเชลลพชมความผดปกต เชน ท�าใหความสามารถในการดดใชโพแทสเซยมและแคลเซยมลดลง มปรมาณคลอโรฟลด ลดลง การหายใจเพมมากขน การเจรญเตบโตชาลง หรอหากพชทนไมไดกจะตายไปในทสด ในกรณปญหาความแหงแลงนน พชจะแสดงอาการขาดน�า และท�าใหการเจรญเตบโตของเซลลลดลง เมอพชเรมขาดน�าคาชลศกยในเซลลพชจะลดลงมากท�าใหรากพชไมสามารถดดน�าเขามาใชได ซงมผลท�าใหการยดตวของเซลลลดลงท�าใหยบยงการเจรญของรากและตน พชจะปรบตว โดยการสะสมสารอนทรยเพอชวยลดคาศกยออสโมซสภายในเซลล ไดแก โพรลน และ น�าตาล (Flowers and Colmer, 2008; Farooq et al., 2009) การสะสมสารอนทรยจะชวยท�าใหเซลลสามารถดดน�าเขามาใชได ซงเปนคณลกษณะหนง ของพชททนตอความแหงแลง ดงนนการศกษาน จงมวตถประสงคเพอศกษาผลของความเครยดเคมและแลงตอการตอบสนอง ทางสรรวทยาของขาว เพอยนยนความแตกตางระหวางพนธขาวทใชศกษา พรอมทงสามารถทราบตวบงชตาง ๆ ใน การประเมนความสามารถในการทนเคมและทนแลงของขาวได

บทคดยอคดเลอกสายพนธขาวขาวดอกมะล 105 ทไดรบชนสวน QTL ทนแลง (CSSL94, 98,103,105 และ 106) เพอประเมน

ลกษณะทางสรรวทยาตอสภาวะเครยดเคมและแลง โดยเปรยบเทยบกบขาวพนธ KDML105, Pokkali และ DH103 ปลก ในสารละลายธาตอาหารเปนเวลา 25 วน แลวใหความเครยดเคม (150 mM NaCl) และความเครยดแลง (20% PEG6000) เปนเวลา 15 วน แลวแยกการทดลองออกเปน 3 กลม คอ 1) กลมควบคมทปลกในสารละลายธาตอาหาร 2) กลมทไดรบเกลอโซเดยมคลอไรด ความเขมขน 150 มลลโมลาร และ 3) กลมทไดรบโพลเอทลนไกลคอล6000 ความเขมขน 20 เปอรเซนต หลงจากทไดรบความเคมและแลงเปนเวลา 15 วน ท�าการเกบตวอยางเพอศกษาการตอบสนองทางสรรวทยา ผลการศกษาพบวา ลกษณะทางสรรวทยาทตอบสนองตอความเครยดแลงทใชบอกความแตกตางระหวางพนธไดด คอ คาศกยของน�า และปรมาณน�าสมพทธในใบ ในขณะทความเครยดเคม คอ คาการรวไหลของสารอเลกโทรไลต และปรมาณโพรลนในใบค�าส�าคญ : การรวไหลของสารอเลกโทรไลต, ขาว, ปรมาณน�าสมพทธ, ศกยของน�าในใบ, ปรมาณโพรลน


การประเมนศกยภาพการใหผลผลตและเทคนคการผลตเมลดพนธขาวลกผสมระบบ 2 สายพนธYield Evaluation and F1 Seed Production Techniques of 2-line Hybrid Rice

ค�าน�าขาวลกผสมระบบ 2 สายพนธ (TGMS) ทมอณหภมเปนตวก�าหนดการเปนหมนของเกสรตวผ เกดจากการแสดงออก

ของยนในนวเคลยส (Thermo-sensitive genic male sterility หรอTGMS) ซงถกควบคมโดยอณหภม สวนใหญขาว สายพนธ TGMS จะมเกสรตวผเปนหมนทอณหภมสงและจะตดเมลดทอณหภมต�า ดงนนขาวสายพนธ TGMS จงสามารถใชส�าหรบสรางลกผสมไดโดยใชขาวเพยงสองสายพนธ (Two-line System) (Virmani et al.,2003)

งานวจยนจงไดน�าสายพนธขาวในโครงการการพฒนาสายพนธขาวเปนหมนเนองจากอณหภมเพอใชในการผลตพนธขาวลกผสม ทใหผลผลตสงกวาขาวพนธแท 10-36 เปอรเซนต มาศกษาตอยอดเพอเพมจ�านวนเมลดพนธสายพนธพอ - แม ใหเพยงพอในการผลตเมลดพนธขาวลกผสม ไดผลตเมลดพนธขาวลกผสมชวท 1 (F1 seed) และปลกคดเลอกสายพนธลกผสมทใหผลผลตสง เพอน�ามาเปรยบเทยบผลผลต และประเมนลกษณะทางการเกษตร

บทคดยอการผลตขาวลกผสมระบบ 2 สายพนธทมอณหภมเปนตวก�าหนดการเปนหมน (Thermo-sensitive genic male

sterility หรอ TGMS) ไดท�าการผลตเมลดสายพนธแม s line จ�านวน 3 สายพนธ ทศนยวจยขาวสะเมง มการศกษาเทคนคการผลตเมลดพนธขาวลกผสมชวท 1 จ�านวน 5 คผสม และไดปลกเปรยบเทยบผลผลตขาวลกผสมระหวางสถาน จ�านวน 20 สายพนธทศนยวจยขาว 4 แหง ในฤดนาป 2558 ผลการทดลองพบวาจากการผลตเมลดขาวสายพนธแม s line จ�านวน 3 สายพนธ ปลกเพอใหตนขาวเรมตงทองในชวงทมอณหภมเฉลย 26.6 - 28.25 องศาเซลเซยส มผลท�าใหมอตราการตดเมลดสง จากการศกษาเทคนคการผลตเมลดพนธขาวลกผสม (F1 seed) 4 กรรมวธ คอ ไมตดใบธงและไมฉด GA3 , ตดใบธงและไมฉด GA3, ไมตดใบธงและฉด GA3, และตดใบธงและฉดGA3 พบวาทง 4 กรรมวธมความแตกตางทางสถตระหวางคผสมและกรรมวธ โดยคผสมระหวาง B8/PTT1 ใหผลผลตเมลดพนธขาวลกผสม (F1 seed) สงสด (32 กรม/ตารางเมตร) และกรรมวธตดใบธงและฉด GA3 ใหผลผลตเมลดพนธขาวลกผสม (F1 seed) สงสด (21 กรม/ตารางเมตร) จากการเปรยบเทยบผลผลตขาวลกผสมระหวางสถาน พบวาผลผลตของขาวลกผสมไมมความแตกตางกนทางสถต คผสมทใหผลผลตเฉลยสงสด คอ คผสม B8/PSL03450-91-1-6-1 ใหผลผลต 964 กโลกรมตอไร รองลงมาคอ คผสม B8/SPR93014-PTT-22-1-3-2-1, B8/KLG96006-76-1, B8/RD47, B8/PTT1, B8/SPR93039-PTT-4-2-1-2-2-1 และ B8/RD31 ใหผลผลต 947, 945, 937, 930, 925 และ 919 กโลกรมตอไร ตามล�าดบ

ค�าส�าคญ : การประเมนศกยภาพการใหผลผลต, เทคนคการผลตเมลดพนธ, ขาวลกผสมระบบ 2 สายพนธ

สภาพร จนทรบวทอง1 สนยม ตาปราบ1 ชวนชม ดรศม2 บงอร ธรรมสามสรณ3

อดมพรรณ พรหมนารท4 พรรณ จตตา5 และวลภา เตปนตา1

1ศนยวจยขาวปทมธาน 2ศนยวจยขาวชยนาท

3ศนยวจยขาวสพรรณบร 4ศนยวจยขาวปราจนบร

5ศนยวจยขาวสะเมง เชยงใหม


การทดสอบและคดเลอกพนธขาวทองถนบนพนทสงททนทานตอแมลงบว และไมไวตอชวงแสง โดยเกษตรกรมสวนรวม

Participatory Research for Selection Highland Rice to Tolerant of Gall Midge and Photoperiod Insensitivity.

สาธต มตรหาญ1 จนทรจรา รงเจรญ1 ณฐธยาน สรยวงศ1 ศนสนย จ�าจด2 ศรนย ข�าโท2 และวรวทย สขค�าปา2

1สถาบนวจยและพฒนาพนทสง (องคการมหาชน) 2คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม


ค�าน�าขาวเปนพชอาหารหลกและพชวฒนธรรมของกลมชาตพนธบนพนทสง ซงเกษตรกรปลกขาวเพอบรโภคเปนอาหารหลก

ในครวเรอน ปจจบนขาวบนพนทสงประสบปญหาเรองการระบาดของแมลงบวซงท�าใหผลผลตทงขาวไรและขาวนาตอพนท ลดลง แมลงบวถอวาเปนศตรขาวทยงไมมวธก�าจดอยางมประสทธภาพ จาก 4-5 ปทผานมาผลผลตขาวนาและขาวไรบนพนทสงโดยเฉพาะพนททมระดบความสงจากน�าทะเล 800-1,000 เมตร มการระบาดของแมลงบวท�าใหผลผลตขาวนาลดลงถง 40%

แนวทางหนงในการลดความรนแรงของความเสยหายจากการระบาดของแมลงบว คอ พนธขาวททนทานตอแมลงบวและพนธขาวทไมไวตอชวงแสง ซงหากปรบปรงและคดเลอกพนธขาวทองถนททนทานตอแมลงบวในพนททเกดการระบาด อาจเปนแนวทางแกไขปญหาระยะยาวและเปนทยอมรบของเกษตรกร อกทงเกษตรกรยงคงมพนธขาวทองถนทตองการบรโภค งานวจยนจงมวตถประสงคเพอทดสอบและคดเลอกพนธขาวทองถนททนทานตอแมลงบวและไมไวตอชวงแสงบนพนทสง ทเกดการระบาดของแมลงบวโดยทดสอบรวมกบเกษตรกร

บทคดยอแมลงบวถอวาเปนศตรขาวทกอใหเกดความเสยหายทงในขาวนาและขาวไร ท�าใหผลผลตขาวบนพนทสงลดลง

ถง 40% ซงแมลงบวยงไมมวธการก�าจดทมประสทธภาพมากนก จงมการวจยปรบปรงและคดเลอกพนธขาวททนทานตอแมลงบว ซงเปนวธหนงทท�าใหยงมผลผลตขาวหากเกดการระบาดของแมลงบว ดงนน งานวจยนจงมวตถประสงคเพอทดสอบ และคดเลอกพนธขาวทองถนททนทานตอแมลงบวและไมไวตอชวงแสงบนพนทสงทเกดการระบาดของแมลงบวโดยทดสอบรวมกบเกษตรกร ซงไดทดลอบ 2 ฤด คอ ฤดนาปรง 2559 ทดสอบลกษะไมไวตอชวงแสง (เดอนมกราคม-เมษายน พ.ศ. 2559) ณ บานแมมด ต.แมวน อ.แมวาง จ.เชยงใหม และฤดนาป 2559 ทดสอบการทนทานตอแมลงบว (เดอนกรกฎาคม-พฤศจกายน พ.ศ. 2559) ณ บานสวา พนทโครงการพฒนาพนทสงแบบโครงการหลวงบอเกลอ อ.บอเกลอ จ.นาน โดยท�าการทดสอบแบบ RCBD พนธขาว 5 พนธ จ�านวน 3 ซ�า ไดแก บอแมว-เมลดกลม บอแมว-เมลดใหญ บอวาเจาะ-เมลดลาย บอวาเจาะ-เมลดเรยว และกนบอเสยง บนทกขอมลการเขาท�าลายของแมลงบวทระยะขาวอาย 40 และ 80 วนหลงปกด�า บนทกขอมลผลผลตขาว และรวมกบเกษตรกรคดเลอกพนธขาวทตองการส�าหรบปลกในพนทตอไป

ผลการทดลอง พบวา ฤดนาปรง 2559 พนธบอแมว-เมลดกลมและพนธบอแมว-เมลดใหญ ใหผลผลตมากทสด 1,250 และ 1,233 กโลกรมตอไร รองลงมาคอพนธกนบเสยงใหผลผลต 987 กโลกรมตอไร ส�าหรบพนธบอ วาเจาะ- เมลดลาย และบอวาเจาะ-เมลดเรยวใหผลผลตนอยสด 890 และ 867 กโลกรมตอไรตามล�าดบ ในฤดนาป 2559 ทระยะ 40 วน หลงการปกด�า พนธบอวาเจาะ-เมลดลายมการเขาท�าลายของแมลงบวสงสดท 12.3% และทระยะ 80 วนหลงการปกด�า แมลงบวท�าลายพนธกนบอเสยงสงสด 10% ผลผลตขาวในฤดนาป 2559 พบวาพนธบอวาเจาะ-เมลดลาย บอวาเจาะ -เมลดเรยว และบอแมว-เมลดกลม ใหผลผลตสง คอ 692, 666, 640 กโลกรมตอไรตามล�าดบ จากผลการทดสอบทงสองฤดและรวมกบเกษตรกรคดเลอกพนธขาวพบวา พนธบอวาเจาะ-เมลดลาย บอวาเจาะ-เมลดเรยว เปนทตองการของเกษตรกรเนองจากผลผลตสง แตกกอด รวงยาว เมลดใหญ เมลดเตม และทนทานตอแมลงบวไดดกวาพนธขาวเดมของเกษตรกร ค�าส�าคญ : แมลงบว, พนทสง, พนธขาวทองถน, เกษตรกรมสวนรวม


การประเมนประสทธภาพการใชเครองโมเลกลชวยคดเลอกลกษณะตานทานเพลยกระโดดสน�าตาลในขาวสายพนธปรบปรง F4 ทมยน Bph3

Validation of Marker Assisted Selection for Brown Planthopper Resistancein F4 Introgression Rice Lines Carrying Bph3

ศกดา คงสลา1 จรพงศ ใจรนทร2 อไรวรรณ คชสถต2 ลดดารตน ทนท1 ฉนทมาศ เชอแกว1 และสรพร เกตงาม1

1ภาควชาพชไร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยอบลราชธาน 2ศนยวจยขาวอบลราชธาน


ค�าน�าเพลยกระโดดสน�าตาล (Brown planthopper: Nilaparvata lugens (Stål) เปนแมลงศตรขาวทส�าคญ ปจจบนม

การระบาดในเขตพนทปลกขาวในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ท�าความเสยหายตอผลผลตขาว การปรบปรงพนธขาวใหมความตานทานเพลยกระโดดสน�าตาลเปนวธการรบมอทมประสทธภาพทจะชวยลดความเสยงในการผลตขาวของเกษตรกรในพนทปลกขาวอาศยน�าฝนได การปรบปรงพนธขาวใหตานทานเพลยกระโดดสน�าตาลแบบมาตรฐาน (conventional breeding) จ�าเปนตองประเมนความตานทานเพลยกระโดดสน�าตาลในประชากรแตละรน ซงสนเปลองแรงงานและตองใชระยะเวลานานในการปรบปรงพนธ การใชเครองหมายโมเลกลชวยคดเลอก (marker assisted selection: MAS) เปนการคดเลอกทจโนไทปโดยตรง จงไมมอทธพลของสภาพแวดลอมเขามาเกยวของ ท�าใหคดเลอกลกษณะเปาหมายไดอยางแมนย�า สามารถคดเลอกไดตงแตระยะกลาและทส�าคญสามารถคดเลอกลกษณะเปาหมายไดหลายลกษณะพรอมกนได ท�าใหชวยยนระยะเวลาในการปรบปรงพนธขาวใหสนลงและรวดเรวขน (สรพร, 2556) ปจจบนมการรายงานเครองหมาย RM589, RM586 และ RM588 ทมความสมพนธใกลชดกบยน Bph3 ซงมต�าแหนงบนโครโมโซมท 6 (Jairin et al, 2007) และมการน�าเครองหมายโมเลกลดงกลาวมาชวยคดเลอกลกษณะตานทานเพลยกระโดดสน�าตาลอยางกวางขวาง อยางไรกตามการใชเครองหมายโมเลกลชวย คดเลอกนน เมอไดสายพนธดเดนทมแอลลลของเครองหมายโมเลกลทอยใกลชดกบยน Bph3 ในรปแบบโฮโมไซกสแลว จ�าเปนตองมการประเมนประสทธภาพการใชเครองหมายโมเลกลชวยคดเลอกดงกลาว ซงน�ามาใชเปนเครองมอคดเลอกลกษณะตานทานเพลยกระโดดสน�าตาล ทงนเพอเปนการยนยนผลในขนตอนสดทายกอนน�าไปปลกทดสอบผลผลตตอไป

บทคดยองานวจยนมวตถประสงคเพอประเมนประสทธภาพการใชเครองโมเลกล RM586, SSR24 และ RM589 ชวยคดเลอกยน

Bph3 ควบคมลกษณะตานทานเพลยกระโดดสน�าตาลในขาวสายพนธปรบปรง F4 จ�านวน 4 สายพนธ ไดแก UBN13055-29-3, UBN13055-62-1, UBN13055-78-2 และ UBN13055-103-1 โดยท�าการประเมนความตานทานเพลยกระโดดสน�าตาล ในโรงเรอนในระยะแตกกอ โดยใชประชากรเพลยกระโดดสน�าตาลทเกบรวบรวมจากจงหวดอบลราชธาน เปรยบเทยบกบสายพนธพอ UBN03078-101-342-4-141 สายพนธแมขาวเจาหอมวารน พนธตานทานมาตรฐาน Rathu Heenati และพนธออนแอมาตรฐาน Taichung Native 1 (TN1) ผลการประเมน พบวา ขาวสายพนธปรบปรงทง 4 สายพนธ มระดบความตานทานตอเพลยกระโดดสน�าตาล (R) ใกลเคยงกบสายพนธพอ UBN03078-101-342-4-141 และพนธ Rathu Heenati ผลจากการศกษาบงชถงประสทธภาพการใชเครองหมายโมเลกลชวยคดเลอกยน Bph3 ทควบคมลกษณะตานทานเพลยกระโดดสน�าตาลในสายพนธขาวปรบปรงตานทานเพลยกระโดดสน�าตาล

ค�าส�าคญ : การปรบปรงพนธขาว, เพลยกระโดดสน�าตาล, Bph3, การใชเครองหมายโมเลกลชวยคดเลอก


การประเมนความตานทานโรคขอบใบแหงและการตรวจสอบเครองหมายโมเลกลชวยคดเลอกยน xa5, Xa21 และ xa33 ในสายพนธพอแมเพอพฒนาสายพนธขาวเจาหอม

ตานทานโรคขอบใบแหงEvaluation of Bacterial Leaf Blight Resistance and Marker-Assisted Selection for xa5, xa21

and xa33 in Parental Lines for Developing Aromatic Rice Lines with Broad Spectrum Bacterial Leaf Blight Resistance

ฉนทมาศ เชอแกว1 ศกดา คงสลา1 ศรพร กออนทรศกด2 ธรยทธ ตจนดา2 และสรพร เกตงาม1*

1ภาควชาพชไร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยอบลราชธาน 2หนวยปฏบตการคนหาและใชประโยชนยนขาว คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วทยาเขตก�าแพงแสน


ค�าน�าโรคขอบใบแหง เปนโรคส�าคญของขาวมสาเหตมาจากเชอ Xanthomonas oryzae pv. oryzae (Xoo) ท�าความ

เสยหายกบผลผลตและคณภาพขาวลดลงตงแต 20 – 30% โดยผลผลตในขาวพนธออนแอลดลงสงสดถง 80% (Korinsak et al., 2009) การพฒนาสายพนธขาวตานทานตอเชอสาเหต Xoo หลายไอโซเลทจ�าเปนตองมการรวมยน (gene pyramiding) ตานทานโรคขอบใบแหงหลายยนเขาไวในสายพนธเดยวกน การใชเครองหมายโมเลกลชวยคดเลอก (marker assisted selection: MAS) จะชวยลดขอจ�ากดของการปรบปรงพนธแบบมาตรฐาน โดยสามารถคดเลอกยนตานทานโรคหลาย ๆ ยนไดพรอมกน ซงจะท�าใหการปรบปรงพนธขาวมความรวดเรว แมนย�า และมประสทธภาพมากขน (สรพร เกตงาม, 2556) ยน xa5, Xa21 และ xa33 ควบคมลกษณะตานทานโรคขอบใบแหงมต�าแหนงอยบนโครโมโซม 5 11 และ 6 ตามล�าดบ ยน xa5 แสดงลกษณะความตานทานแบบกวางตอเชอสาเหตโรคขอบใบแหงไดทกระยะการเจรญเตบโตของขาว ปจจบนมการพฒนาเครองหมาย PAxa5 และ PB7-8 ทมความจ�าเพาะตอยน xa5 และ Xa21 และเครองหมาย RM5509/RM7243 ทมความสมพนธใกลชดกบยน xa33 (linkage markers) และมการน�าเครองหมายโมเลกลดงกลาวมาชวยคดเลอกในการปรบปรง พนธขาวใหตานทานโรคขอบใบแหงอยางกวางขวาง (Win et al, 2013)

บทคดยองานวจยนมวตถประสงคเพอประเมนความตานทานโรคขอบใบแหงและตรวจสอบเครองหมายโมเลกลทจะใชชวย

คดเลอกยน xa5, Xa21 และ xa33 ควบคมลกษณะตานทานโรคขอบใบแหงในสายพนธพอและสายพนธแมเพอใชพฒนาสายพนธขาวเจาหอมตานทานโรคขอบใบแหงแบบกวาง ท�าการประเมนความตานทานโรคขอบใบแหงในสภาพโรงเรอนในสายพนธ RGD13215 จ�านวน 5 สายพนธ และสายพนธ UBN14008 จ�านวน 5 สายพนธ ในระยะตนกลา โดยใชเชอ TXO85 และ TXO155 ซงเกบจากแปลงขาวในจงหวดสรนทรและนครปฐม ตามล�าดบ พบวา สายพนธขาว RGD13215 ทง 5 สายพนธ สามารถตานทานตอเชอ Xoo ทน�ามาใชทดสอบในระดบตานทานสง (highly resistance; HR) ขณะทสายพนธขาว UBN14008 แสดงความออนแอตอเชอสาเหตโรคขอบใบแหงในระดบออนแอปานกลาง (moderate susceptible; MS) ถงออนแอ (susceptible; S) การตรวจสอบเครองหมายโมเลกลชวยคดเลอกลกษณะตานทานโรคขอบใบแหง พบวา เครองหมาย PAxa5, PB7-8 และ RM5509/RM7243 สามารถใชตดตามยน xa5, Xa21 และ xa33 ในสายพนธ RGD13215 ได โดยสามารถแยกความแตกตางระหวางสายพนธ RGD13215 และสายพนธ UBN14008 ไดอยางชดเจน ผลการศกษาน บงชวาขาวสายพนธ RGD13215 สามารถใชเปนแหลงพนธกรรมของยนควบคมลกษณะตานทานโรคขอบใบแหง และสามารถใชเครองหมาย PAxa5, PB7-8 และ RM5509/RM7243 เปนเครองมอชวยคดเลอกและรวมยนทงสามเพอพฒนาสายพนธขาวเจาหอมตานทานโรคขอบใบแหงใหมความตานทานแบบกวาง ค�าส�าคญ : การปรบปรงพนธขาว, โรคขอบใบแหง, การใชเครองหมายโมเลกลชวยคดเลอก, การรวมยน


การศกษาพนธของสายพนธขาวทไดจากการปรบปรงพนธขาวขาวดอกมะล 105 ทไมไวตอชวงแสง ตนเตย ขาวเจา/ขาวเหนยวหอม

Observation of Rice Lines Derived from Improvement of KDML 105 Rice Varieties for Non-photoperiod Sensitive, Semi-dwarf, Aromatic and Non-glutinous/ Glutinous Rice Lines

วราภรณ แสงทอง1 อนชดา วงศชน1 นฤมล เขมกลดเงน1 คคนางค ปญญาลอ2 อาทตยา ยอดใจ3 และศรนภา อายเสาร11คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยแมโจ เชยงใหม

2ศนยวจยขาวแพร กรมการขาว 3ศนยวจยขาวเชยงใหม กรมการขาว


ค�าน�าภาวะภมอากาศเปลยนแปลง (Climate Change) หรอ ภาวะโลกรอน (Global Warming) มผลกระทบกบประเทศไทย

เนองจากอณหภมเฉลยของโลกทเพมสงขน จะท�าใหการระเหยของน�าทะเล มหาสมทร แมน�า ล�าธาร และทะเลสาบเพมมากขน สงผลใหฝนตกมากขน โดยเฉพาะบรเวณพนทภาคใตจะมฝนตกชก และเกดอทกภยบอยครงขน สวนบรเวณภาคอน ๆ กจะเกดปญหาภยแลง เนองจากมฝนตกนอยลง (Global Warmer, 2011) ในประเทศไทยสามารถเกดภยแลงในชวงเดอนมนาคม ถงกลางเดอนพฤษภาคม และในชวงกลางเดอนมถนายนเนองจากเกดภาวะฝนทงชวงตงแตประมาณกลางเดอนมถนายนถง ตนเดอนกรกฎาคม นอกจากนนในชวงปลายฤดเพาะปลกฝนหมดเรวกวาปกต (มลนธสภาเตอนภยพบตแหงชาต, 2555) คณะท�างานศกษาสถานภาพและการรองรบการพฒนาและรกษาสงแวดลอมลมน�าภาคตะวนออก รายงานวา ระหวางชวงป พ.ศ. 2495 – 2547 ปรมาณฝนเฉลยในฤดฝนลดลงเฉลยปละ 5.94 มม./ป โดยเฉพาะเดอนกนยายนลดลงมากกวาเดอนอน ๆ รองลงมาคอเดอนตลาคม (ศนยวจยปาไมคณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, 2555) เพอเตรยมรบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ จงจ�าเปนจะตองปรบปรงพนธขาว ขาวดอกมะล 105 ใหไมไวตอชวงแสง ตนเตย ขาวเจา/ขาวเหนยวหอม และม อายวนออกดอกทเหมาะสมและปลกไดตลอดทงปเพอใหสามารถจดระบบปลกขาวใหเหมาะสมกบฤดกาลทเปลยนไป ดงนน ในการทดลองนมวตถประสงคเพอศกษาพนธ ของสายพนธขาวทไดจากการปรบปรงพนธขาวขาวดอกมะล 105 ใหไมไวตอชวงแสง ตนเตย ขาวเจา/ขาวเหนยวหอม เพอหาสายพนธขาวทมลกษณะทางการเกษตรทดน�าไปปลกทดสอบผลผลตในสถานตอไป

บทคดยอพนธขาวดอกมะล 105 เปนขาวเจาหอม ไวตอชวงแสง สามารถปลกไดเฉพาะในฤดนาป เปนตนสงหกลมงาย สภาวะ

โลกรอน ท�าใหเกดทงน�าทวมและฝนไมตกตามฤดกาล รวมทงเกดพายรนแรงบอยครงยงขนท�าใหผลผลตลดลง วตถประสงค การทดลองนเพอศกษาพนธของสายพนธขาวทไดจากการปรบปรงพนธขาวขาวดอกมะล 105 ใหไมไวตอชวงแสง ตนเตย ขาวเจา/ขาวเหนยวหอม โดยท�าการปลกศกษาพนธ 4 แถว ทมหาวทยาลยแมโจ ในฤดนาปรง 2560 จ�านวน 2 ซ�า พบวาการทดลองท 1 ปลกขาวสายพนธขาวดอกมะล 105 ไมไวตอชวงแสง ตนเตย ขาวเจาหอม ทงหมด 15 สายพนธ (BC3F7-BC10F12) สามารถคดเลอกลกษณะทางการเกษตร และลกษณะทางกายภาพเมลดทดเพอน�าไปทดสอบผลผลตภายในสถานไดทงหมด 10 สายพนธ (BC3F8-BC10F13) สวนการทดลองท 2 ปลกสายพนธขาวขาวดอกมะล 105 ไมไวตอชวงแสง ตนเตย ขาวเหนยวหอม ทงหมด 11 สายพนธ (BC5F8-BC10F11) สามารถคดเลอกลกษณะทางการเกษตร และลกษณะทางกายภาพเมลดทดเพอน�าไปทดสอบผลผลตภายในสถานไดทงหมด 8 สายพนธ (BC5F9-BC10F12) นอกจากนสายพนธขาวขาวดอกมะล 105 ไมไวตอชวงแสง ตนเตย ขาวเจาหอม มปรมาณสาร 2-acetyl-1-pyrroline (2AP) เฉลยเทากบ 0.78 ppm และสายพนธขาวดอกมะล 105 ไมไวตอชวงแสง ตนเตย ขาวเหนยวหอม มสารหอม 2AP เฉลยเทากบ 0.51 ppm เปรยบเทยบกบพนธปทมธาน 1 มสารหอม 2AP เทากบ 0.15 ppm สวนพษณโลก 2 กข14 และสนปาตอง 1 ตรวจไมพบสารหอม 2AP

ค�าส�าคญ : การศกษาพนธ, ลกษณะทางกายภาพเมลด, ขาวดอกมะล 105, ไมไวตอชวงแสง, ตนเตย, ขาวเจาหอม, ขาวเหนยวหอม


ทรานสครปโทมกสของขาวพนธไทยภายใตภาวะเครยดจากความเคมTranscriptomics of Thai Rice Cultivars under Salinity Stress

ศภอรรจ ศรกนทรมาศ1 Yazhisai Uthaman1 ศจ รกษาเจรญ2 สพตรา นราวฒนะ2 รนฤด แกวชนชย2 อสมาภรณ จตพงษ2 ศรนธร คงประพฤต2 และรตนวรรณ จนทรศศธร2

1ภาควชาชวเคม คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย2สถาบนวทยาศาสตรขาวแหงชาต


ค�าน�า ขาวเปนหนงในพชเศรษฐกจทส�าคญของประเทศ ในสภาพภมอากาศทเปลยนแปลงไป ปญหาแมลงศตรพช

ทเพมขน และจ�านวนประชากรทเพมขนอยางรวดเรว การพฒนาพนธขาวเพอใหไดผลผลตเพมขนหรอไมลดลงในสภาวะเหลาน เปนโจทยทส�าคญในการวจย ประเทศไทยมขาวถงประมาณสองหมนพนธ ซงแตละพนธมลกษณะและคณสมบต ทแตกตางกนไป การคดเลอกพนธตาง ๆ ทมคณสมบตพเศษทเหมาะสม เพอน�ามาใชในการพฒนาและปรบปรงพนธใหม เปนหนงในแนวทางการแกปญหา ดงนนการใชเทคโนโลยใหม ๆ เพอใหสามารถคดเลอกพนธไดอยางมประสทธภาพ จงมบทบาทมากขนในปจจบน ในงานวจยน คณะผวจยสนใจการตอบสนองตอความเครยดจากความเคม ซงเปนปญหาหนงซงสงผล ตอปรมาณและคณภาพของผลผลต

การตอบสนองตอสงแวดลอมทเปลยนไปในพชถกควบคมไดหลายระดบ ตงแตการดดแปรดเอนเอ (DNA modifica-tion) การควบคมทรานสครปชน (transcriptional regulation) การควบคมหลงทรานสครปชน (post-transcriptional regula-tion) และการดดแปลงระดบโปรตน (post-translational modification) การเปลยนแปลงระดบการแสดงออกของยน ทเกดขนในเซลลของขาวในชวงความเครยดสงผลตอการปรบตวของตนขาว ซงอาจท�าใหขาวสามารถทนตอความเครยด หรอหากความเครยดนนเกดระดบทพชจะทนได จะสงผลตอการเจรญเตบโตและท�าใหตายไดในทสด การศกษาการเปลยนแปลงระดบของยนในขาวพนธทนเคมและไมทนเคมจะสามารถชวยระบชนดของยนทเกยวของกบกลไกการทนเคมได หากสามารถระบยนส�าคญได อาจสามารถน�าไปใชเปนโมเลกลเครองหมายทชวยในการปรบปรงพนธขาวใหทนทานตอความเคมเพมขนได ในโครงการน คณะผวจยไดคดเลอกขาว 4 พนธ คอ ขาวพนธทนเคม คอหลวงประธานและ UBN02123-50R-B-3 (UBN) (ไดจากการปรบปรงพนธโดยใชขาวดอกมะล 105) และไมทนเคม (พวงทองและขาวดอกมะล 105) และท�าการเปรยบเทยบการแสดงออกของยนทงหมด (ทรานสครปโทม) ในภาวะปกตและภาวะเครยดจากความเคม เพอระบยนทมการเปลยนแปลงไปในขาวทงสองกลม

บทคดยอการวเคราะหทรานสครปโทมในใบและรากของตนออนขาวพนธทนเคม (หลวงประธานและ UBN02123-50R-B-3)

และไมทนเคม (พวงทองและขาวดอกมะล 105) อาย 3 สปดาห ภายใตภาวะเครยดจากความเคม (150 mM NaCl) แสดงการเปลยนแปลงระดบการแสดงของยนทเกยวของกบวถเมแทบอลซมตาง ๆ คณะผวจยพบการเพมระดบการแสดงออกของยน pyruvate dehydrogenase และ pyruvate decarboxylase ทงในใบและรากของขาวพนธทนเคม ทสงกวาขาวพนธ ไมทนเคม นอกจากนยงพบการเปลยนแปลงระดบการแสดงออกของยนเขารหสเปนทรานสครปชนแฟกเตอร ซงควบคมการแสดงออกของยนตาง ๆ การศกษาโดยใชขอมลนของทรานสครปชนแฟกเตอรทไดรวมกบการวเคราะหการแสดงออกของยน รวมอาจชวยคนพบทรานสครปชนแฟกเตอรในขาวทชวยเพมการทนทานความเครยดจากความเคมได ทรานสครปชนแฟกเตอรซงสวนใหญยงไมมการรายงานหนาททมการแสดงออกเพมขนในขาวพนธทนเคมควรไดรบการศกษาตอไป ค�าส�าคญ : ทรานสครปโทม, ความเครยดจากความเคม, ทรานสครปชนแฟกเตอร


การประเมนความทนรอน ทนแลง และรอนควบแลงของพนธขาวรบรองในระยะเจรญพนธEvaluation of Heat Tolerance, Drought and Heat Couple Drought of Recommended Rice

at Reproductive Phase

พชราภรณ รกชม1 ธารณ ทมาบตร2 อโนมา ดงแสนสข3 ปวณา พงษดนตร4 และบญรตน จงด51ศนยวจยขาวสกลนคร กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว

2คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม 3ภาควชาชวเคม คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

4ภาควชาพชศาสตรและทรพยากรการเกษตร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน5324/12 หมบานศรพร3 ถนนมตรภาพ ต�าบลศลา อ�าเภอเมอง จงหวดขอนแกน


ค�าน�าการศกษาผลกระทบของความรอนทมตอการเจรญเตบโตของขาว พบวาอณหภมแตละทองถนมผลตอการงอก

การเจรญของตนกลา การแตกกอ การออกรวง ลกษณะของเมลดทไดหลงการเกบเกยว ตลอดจนผลผลตขาวทได และพบวาอณหภมทสงขนท�าใหเกดการเจรญเตบโตของขาวในทกระยะผดปกต (Cao et.al., 2008 and Han et al., 2009) ทงนลวนเกดจากการตอบสนองระดบเซลลและระดบสรรวทยาของขาวขณะทถกกระทบจากสภาพภมอากาศทรอนขน และเนองจากสภาพอณหภมสงมกมาคกบสภาพแลง ดงนนการคนหาแหลงพนธกรรมทมความสามารถในการทนรอนและทนแลงควบคกนได นาจะเปนประโยชนตอการปรบปรงพนธขาวเพอการเพาะปลกในสภาพภมอากาศแปรปรวนในอนาคตไดเชนกน พนทปลกขาวของไทยในภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอซงสวนใหญท�านาแบบอาศยน�าฝน การปลกขาวในสภาพนมกประสบปญหาสภาวะแลงในชวงตนฤดปลกประมาณเดอนกรกฎาคม – สงหาคมของป เนองจากสภาวะฝนทงชวง และเพอเปนการแกปญหาดงกลาวจงมความจ�าเปนในการประเมนพนธขาวรบรองซงเมอถงฤดปลกนาปรงอาจไดรบการกระทบรอนและแลง ในระยะการเจรญตาง ๆ ได ดงนนการประเมนลกษณะความทนรอนควบแลงของขาวแตละพนธ จะเปนประโยชนในการแนะน�าเกษตรกรหรอน�าไปใชในการปรบปรงพนธในอนาคตได ดงนนในงานวจยนจงไดใชงานวจยระดบกระถางในการประเมนความทนรอนควบแลงของขาวในระยะเจรญพนธของขาว

บทคดยอการผลตขาวในปจจบนมความเสยงเนองจากสภาพภมอากาศรอนและแลงโดยเฉพาะการปลกขาวในสภาพนาน�าฝน

มโอกาสจะประสบกบปญหาฝนทงชวงหรอฝนแลงระหวางฤดได อณหภมสงและความแลงมผลตอการผสมตดของเกสร ในระยะเจรญพนธ และลดปรมาณและคณภาพเมลดลง การทดลองนมวตถประสงคเพอการประเมนลกษณะความทนรอน ทนแลง และรอนควบแลงของขาว 5 พนธรบรองในระยะเจรญพนธ ไดแก กข41 กข31 พษณโลก 2 และสนปาตอง 1 เปรยบเทยบกบพนธทนรอนมาตรฐาน ไดแก N22 และ Dular และไมทนรอนมาตรฐาน IR64 เพอน�าไปใชประโยชนในผลตขาว ในสภาพดงกลาว โดยวางแผนการทดลองแบบ Completely Randomized Design (CRD) จ�านวน 3 ซ�า ปลกในกระถาง 4 สภาพ ไดแก 1) สภาพปกต 2) สภาพอณหภมสง (อณหภม 40 oC) 3) สภาพแลง 4) สภาพแลงและอณหภมสง ทศนยวจยขาวสกลนคร จากการทดสอบ พบวา พนธกข 41 มลกษณะประจ�าพนธใหเปอรเซนตการตดเมลดดทงในทกสภาพ ทงน พบสนปาตอง 1 และ กข7 ทนแลงไดดเชนเดยวกบ IR64 แตไมทนรอนควบแลง ค�าส�าคญ : ขาว, ทนรอน, ทนแลง, ระยะเจรญพนธ


ความหลากหลายทางพนธกรรมของขาวพนเมองจงหวดเพชรบร โดยใชลกษณะสณฐานวทยาเมลด

Genetic Diversity of Indigenous Rice Varieties (Oryza sativa L.) in Phetchaburi Province using Grain Morphological Traits

สมตานนท จนทะบร, บญสนอง ชวยแกว, ญาณพฒน พรมประสทธ, ไกรฤกษ ทวเชอ, ประดพนธ ทองแถม ณ อยธยา และศรวรรณ จนทรเรอง

สาขาวชาชววทยา คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏเพชรบรE-mail : [email protected]

ค�าน�าประเทศไทยมความหลากหลายทางพนธกรรมของชนดพนธขาวสง โดยเฉพาะขาวพนเมองซงเปนแหลงเชอพนธกรรม

ของขาวทส�าคญ เพราะมความหลากหลายทางพนธกรรมสงจงมความส�าคญในการน�ามาใชเปนฐานพนธกรรมขาวในการ ปรบปรงพนธใหมลกษณะทตองการ การอนรกษพนธกรรมขาวพนเมองเปนทางเลอกหนงของการพฒนาเกษตรกรอยางยงยน อกทงยงเปนการพฒนาการเกษตรโดยเกษตรกร จงจ�าเปนตองมความเขาใจดานความหลากหลายทางพนธกรรมขาว ซงทกวนน พนธขาวพนเมองทเกษตรกรใชปลกอยไดสญหายเปนจ�านวนมาก เนองมาจากเกษตรกรไมสนใจปลกขาวไวกน จงไมเกบ เมลดพนธไว และนยมใชขาวพนธปรบปรงปลกแทนพนธพนเมอง ในปจจบนการน�าลกษณะทางสณฐานวทยามาใชในการศกษาความหลากหลายทางพนธกรรมมความส�าคญในการอนรกษพนธกรรมขาว (ทพวรรณ ปญญาสห, 2547; Pusadee และคณะ, 2009) ซงการพจารณาจากลกษณะทางสณฐานวทยากอนเปนวธเบองตนทงายตอความเขาใจในการถายทอด ส เกษตรกรในแตละพนท และการอนรกษพนธกรรมขาวพนเมองจ�าเปนทจะตองมการเกบรวบรวมและน�ามาปลก (ส�าเรง แซตน, 2550) จงหวดเพชรบรมความหลากหลายของขาวพนเมองคอนขางมากแตยงไมมขอมลลกษณะประจ�าพนธ และลกษณะอน ๆ ทส�าคญ ผวจยจงมความสนใจศกษาความหลากหลายของขาวพนเมองจงหวดเพชรบรโดยเนนขอมลลกษณะสณฐานวทยาเมลด ซงเปนลกษณะทสงเกตไดงาย และเพอเปนขอมลเบองตนทจะน�าไปใชในการพฒนาและปรบปรงพนธขาวตอไป อกทงเพอใชประกอบการระบพนธปลกและสามารถน�าขอมลไปเผยแพรแกเกษตรกรในทองทอกดวย

บทคดยอการทดลองในครงนมวตถประสงคเพอศกษาความหลากหลายทางพนธกรรมของขาวพนเมองจงหวดเพชรบรโดยใช

ลกษณะทางสณฐานวทยาเมลดในขาวพนเมอง 30 พนธ การประเมนความหลากหลายทางพนธกรรมโดยใชคาดชน ความหลากหลายของ Shannon-weaver index (H’) ซงคา H’ สง แสดงวามความหลากหลายภายในประชากรสง จากผล การศกษาพบวา ลกษณะทมความหลากหลายมากทสดคอ สเมลดขาวเปลอก (H’=1.447) รองลงมาคอ รปรางขาวเปลอก (H’=0.926) และรปรางขาวกลอง (H’=0.610) เมอน�าลกษณะสณฐานวทยาเมลดมาจดกลมใกลชดทางพนธกรรมโดยใชวธ UPGMA (Unweigthed Pair–Group Method Using Arithmetic Average) ดวยโปรแกรม NTSYS สามารถแบงกลมขาวพนเมองได 5 กลม มคาดชนความใกลชดทางพนธกรรมอยในชวง 0.58–1.00 ซงจดกลมตามสเมลดขาวกลอง และรปรางเมลด ของขาวกลอง จากการศกษานชใหเหนวาขาวพนเมองจงหวดเพชรบรมความหลากหลายทางพนธกรรมคอนขางสง ซงขอมลน สามารถน�าไปใชประโยชนในการคดเลอกและปรบปรงพนธขาวใหมลกษณะดตามทตองการตอไปได

ค�าส�าคญ : ขาวพนเมอง, ความหลากหลายทางพนธกรรม, สณฐานวทยา


การตอบสนองของอณหภมตอประสทธภาพการสงเคราะหดวยแสง ของระบบแสง 2 ในขาวตางพนธ

Temperature Response to Photosynthetic Efficiency of PSII in Different Rice Cultivars

เนตรนภา ซมทองหลาง1,4 บญรตน จงด1 ปวณา พงษดนตร2 ปยะดา ธระกลพศทธ3,4 อโนมา ดงแสนสข1,4

1ภาควชาพชศาสตรและทรพยากรการเกษตร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน2ภาควชาชวเคม คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

3ภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน4กลมวจยขาวทนเคม มหาวทยาลยขอนแกน


ค�าน�าอณหภมสงมผลกระทบตอการเจรญเตบโตของขาวตงแตระยะการเจรญเตบโตทางล�าตนและใบ ระยะการสบพนธ และ

ระยะเตมเตมเมลด ซงขนอยกบสายพนธและฤดกาล โดยพบวาในระยะสบพนธของขาวเปนชวงทวกฤตทสดตอสภาพอณหภมสง (Satake and Yoshida, 1978) ตงแตระยะตงทอง, ระยะแทงชอดอก และระยะออกดอก มผลท�าใหชอดอกขาวเปนหมน เนองจากละอองเกสรทผดปกต ความมชวตและความงอกของละอองเกสรลดลง อบละอองเกสรไมแตก สงผลใหการตดเมลดลดลง (Prasad et al., 2006) และมผลท�าใหขาวมอตราการเกดเมลดลบสงขน กระบวนการสงเคราะหดวยแสงของพชจะไดรบผลกระทบเปนอนดบแรก (Björkman et al., 1980) เนองจากอณหภมสงท�าใหเยอหมไทลาคอยลสญเสยสภาพและเยอหมชนในของคลอโรพลาสตไดรบอนตราย สงผลท�าใหอตราการสงเคราะหดวยแสงลดลง (Berry and Raison, 1981) ดงนนในงานวจยนจงมความสนใจศกษาการตอบสนองของอณหภมสงของขาวไทยตอกระบวนการสงเคราะหดวยแสง โดยการวดการสงเคราะหดวยแสงทระบบแสง 2 ซงจะท�าการวดในสภาพมด (Fv/Fm) และสภาพทมแสง (∆F/Fm´) เพอหาอณหภม ทเหมาะสม (optimum temperature), ชวงอณหภมทเหมาะสม (optimum temperature range), อณหภมทต�ากวาอณหภมทเหมาะสม (sub-optimum temperature), อณหภมทสงกวาอณหภมทเหมาะสม (supra-optimum temperature) และอณหภมทท�าใหพชเกดภาวะเครยด (stress temperature) ในระยะกลาหลงไดรบอณหภมสง โดยเปรยบเทยบกบขาวทนรอน (N22) และไมทนรอนมาตรฐาน (IR64)

บทคดยอการเปลยนแปลงของอณหภมสงผลตอกระบวนการสรรวทยาและการเจรญเตบโตของพช โดยเฉพาะกระบวนการ

สงเคราะหดวยแสงทไวตออณหภม ดงนนการวจยนมวตถประสงคเพอศกษาการตอบสนองของการสงเคราะหดวยแสงทระบบแสง 2 ตออณหภมในขาว 5 พนธ อาย 21 วนหลงเมลดงอก ไดแก N22 (พนธทนรอน), IR64 (พนธไมทนรอน) กข57, กข61 และกข63 วางแผนการทดลองแบบสมสมบรณ จ�านวน 4 ซ�า ท�าการใหอณหภมแกตวอยางใบตงแต +25 ถง +55oC พรอมกบวดประสทธภาพการสงเคราะหดวยแสงทระบบแสง 2 ผลการทดลองพบวาการตอบสนองของอณหภมตอประสทธภาพการสงเคราะหดวยแสงทระบบแสง 2 มความสมพนธแบบพาราโบลาคว�า และสามารถบงชอณหภมทเหมาะสม อณหภมทสงกวาอณหภมทเหมาะสม และอณหภมทท�าใหขาวเกดสภาวะเครยดจากประสทธภาพการสงเคราะหดวยแสงทระบบแสง 2 โดยขาวทง 5 พนธ มอณหภมทเหมาะสมในสภาพทมแสงอยระหวาง 32.12–36.60oC และอณหภมทท�าใหขาวเกดสภาวะเครยดในสภาพทมแสงอยระหวาง 51.35 – 52.64oC สวนในสภาพมดอณหภมทเหมาะสมอยระหวาง 29.73 – 33.52oC และอณหภมทท�าใหขาวเกดสภาวะเครยดอยระหวาง 50.27 – 52.06oC ค�าส�าคญ : ขาว, การสงเคราะหดวยแสง, สภาวะเครยด, อณหภม


การใชวชพชสาบเสอรวมกบการขงน�าในการควบคมหญาขาวนกUtilization of Chromoleana Odorata Integrated

with Water Logging on Echinochloa crus-galli (L.) Control

นวพล พมพทอง, อดมพร แพงนคร และธนชสณห พนไพบลยพพฒนภาควทยาศาสตรการเกษตร คณะเกษตรศาสตร ทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม มหาวทยาลยนเรศวร


ค�าน�าหญาขาวนก (Echinochloa crus-galli L.) เปนวชพชรายแรงอกชนดทระบาดในนาขาวสงผลเสยกบแปลงขาว

ของเกษตร เนองจากการระบาดของวชพชชนดนท�าใหเกดการแกงแยงแขงขนระหวางพชปลก อกทงเมลดวชพชอาจปนเปอนกบเมลดขาวในระหวางกระบวนการเกบเกยวผลผลต จนท�าใหคณภาพของผลผลต และราคาในการซอขายลดลง (อาทตย และพสฐ, 2545) ปจจบนสารอลลโลเคมคอลทสามารถพบไดในพชหลากชนดไดถกน�ามาทดสอบฤทธของสาร ทมผลตอการงอก และการเจรญเตบโตของพชมากขน ซงสอดคลองกบความนยมในการใชสารจากธรรมชาตทดแทนการใชสารเคม รมดา (2559) น�ากนจ�าขาวดอกใหญ มาประยกตใชเพอควบคมวชพชภายในนาขาวรวมกบการขงน�าในสภาพนาหวานน�าตม พบวา การใชกนจ�าขาวดอกใหญสภาพสดทอตรา 6 ตนตอเฮกตารสามารถควบคมปรมาณวชพชไดอยางสมบรณ และงานวจยของ Poonpaiboonpipttana et al., (2015) ไดน�าพชตระกลถว 12 ชนด มาประยกตใชรวมกบการขงน�าพบวา การใชผงของ ถวพรา, หงเมน, อญชน และถวทาพระสไตโล ทอตรา 500 กโลกรมตอเฮกตารรวมกบการขงน�าทระดบ 5 เซนตเมตร สามารถควบคมวชพชไดอยางสมบรณ

จากงานวจยขางตนจงไดเกดแนวคดในการน�าสาบเสอ ซงเปนวชพชทสามารถพบไดทวไป และพบสารส�าคญ เชน glycoside, steroids, saponins, phenols, flavonoids, terpenoids และ tanins ในปรมาณทสง (นสต, 2548) ดงนนจงน�าสาบเสอมาทดสอบและพฒนาเปนรปผลตภณฑในการควบคมวชพชหญาขาวนกภายในสภาพนาขาวหวานน�าตม รวมกบการขงน�าในนา

บทคดยอการศกษาผลจากการใชเศษซากจากใบสาบเสอ รวมกบการขงน�าในการควบคมหญาขาวนก ในสภาพโรงเรอนทดลอง

โดยใชใบสาบเสอแบบสดปนละเอยดอตรา 200 400 และ 600 ก./ตร.ม. และใบสาบเสอแบบแหง(ผง)ทอตรา 40 80 และ 120 ก./ตร.ม. เปรยบเทยบกบกรรมวธควบคมแบบขงน�าและไมขงน�า และการทดสอบการใชผลตภณฑจากใบสาบเสอ 2 สตร ไดแก ผลตภณฑสตรท 1 สตรท 2 และ ผงจากใบสาบเสอทอตรา 80 และ 120 ก./ตร.ม. (สารออกฤทธ) เปรยบเทยบกบกรรมวธควบคมแบบขงน�าและไมขงน�า โดย 2 การทดลองขงน�าทระดบ 7 เซนตเมตร ใสพช และผลตภณฑส�าหรบการทดลองเมอหญาขาวนกมอาย 7 วนหลงปลก ผลทดสอบ พบวา การใชเศษซากจากใบสาบเสอสามารถยบยงการเจรญเตบโตของหญาขาวนกได โดยการใชใบสาบเสอสดอตรา 200 400 และ 600 ก./ตร.ม. ใบสาบเสอแหงอตรา 80 และ 120 ก./ตร.ม. สามารถควบคมประชากรหญาขาวได 100 เปอรเซนต นอกจากน การใชผลตภณฑใบสาบเสอสตรท 1 และ ใบสาบเสอทง 2 อตรา และผลตภณฑใบสาบเสอสตรท 2 อตรา 80 ก./ตร.ม. สามารถยบยงการเจรญเตบโตของหญาขาวนกไดเมอเทยบกบกรรมวธควบคม โดยการใชผลตภณฑใบสาบเสอสตรท 1 ทอตรา 40 ก/ตร.ม สงผลใหความยาวตน และรากของหญาขาวนกลดลง เมอเปรยบกบผงสาบเสอและผลตภณฑสตรท 2 ในอตราทเทากน

ค�าส�าคญ : วชพชสาบเสอ, ผลตภณฑ, การขงน�า, หญาขาวนก


ผลของกนจ�าขาวดอกใหญรวมกบการขงน�าตอการเปลยนแปลงคณสมบตของน�าและกลไกสรรวทยาของหญาขาวนก

Effect of Biden pilosa Integrated with Water Logging on Changes of Water Properties and Its Physiological Mechanisms of Echinochloa crus-galli

สายวาร พลคม, วภา หอมหวล, อดมพร แพงนคร และธนชสณห พนไพบลยพพฒน ภาควชาวทยาศาสตรการเกษตร คณะเกษตรศาสตร ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม มหาวทยาลยนเรศวร


ค�าน�ากนจ�าขาวดอกใหญ อยในวงศ Asteraceae จดเปนวชพชรายแรงชนดหนง มการเจรญเตบโตดและกระจายพนธไดรวดเรว

กนจ�าขาวดอกใหญปลดปลอยสารอลลโลพาธ สงผลกระทบตอการเจรญเตบโตของพชขางเคยง (ศรพรและคณะ, 2546) และพบสาร caffeic acid, salicylic acid, ferulic acid, vanillic acid, pyrocatechin, p-hydroxybenzoic acid ในสวนตาง ๆ ของตน (Deba et al., 2007) ดงนน กนจ�าขาวดอกใหญจงถกน�ามาใชประโยชน เพอเปนแนวทางในการลดปรมาณวชพชมากขนในรปแบบ ใบสด ใบแหง และสารสกด ซงเปนอกทางเลอกหนงทมผลกระทบตอสงแวดลอมนอยทสด จากการใชกนจ�าขาวดอกใหญรวมกบการขงน�าท 4 ตน/เฮกตาร สามารถลดปรมาณวชพชในนาขาวหวานน�าตมสง 80 % ( Krumsri et al., 2015) นบวาเปนแนวทางการประยกตใชพชทางอลลโลพาธ เพอควบคมวชพชในนาขาวรปแบบใหม งานวจยนจงมวตถประสงคทจะศกษาผลของการใชกนจ�าขาวดอกใหญรวมกบการขงน�าตอการเปลยนแปลงคณสมบตของน�า และศกษาผลของสารสกดดวยน�าของกนจ�าขาวดอกใหญทมผลตอการเปลยนแปลงทางสรรวทยาในการควบคมหญาขาวนกในสภาพการขงน�า

บทคดยอการประยกตใชพชอลลโลพาธรวมกบการเขตกรรม เปนกลยทธใหมทใชส�าหรบควบคมวชพชในนาขาว ซงมวธการใช

พชรวมกบการขงน�าหลงเมลดขาวงอก 7-10 วน ผลของการใชกนจ�าขาวดอกใหญรวมกบการขงน�าสามารถควบคมวชพช ในนาขาวไดมากกวา 80% และไมสงผลกระทบตอขาวปลก อยางไรกตาม การอธบายกลไกการควบคมวชพชในวธการนยงไมชดเจน ดงนนวตถประสงคของงานวจยนเพอศกษาผลของกนจ�าขาวดอกใหญรวมกบการขงน�าตอการเปลยนแปลงคณสมบตของน�าและสรรวทยาของหญาขาวนก ผลของการใชใบกนจ�าขาวดอกใหญรวมกบการขงน�าภายในกระถางทดลอง พบวา สงผลใหปรมาณออกซเจนและคาความเปนกรด-ดางในน�าลดลงอยางรวดเรวในชวงระยะเวลา 12 ชวโมง และคาออกซเจนเพมขนใน 4 วน หลงจากนนจะมสภาวะปกต คาการน�าไฟฟา (EC) และปรมาณฟนอลทงหมดในสารละลายเพมขนอยางม นยส�าคญ และลดลงใน 7 วนหลงจากการประยกตใชใบสดของกนจ�าขาว การเปลยนแปลงทางสรรวทยาของใบหญาขาวนก พบวา ปรมาณสาร malondialdehyde (MDA) เพมขนภายในเซลลของใบหญาขาวนกทแชในสารสกด ซงเปนสาเหตท�าใหเกดการยอยสลายชนไขมนและท�าลายเยอหมเซลล อกทงพบปรมาณคลอโรฟลลลดลงเมอเปรยบเทยบกบกรรมวธควบคม ซงสงผลตอการสงเคราะหแสงของหญาขาวนก ผลการทดลองแสดงใหเหนวาการเปลยนแปลงคาออกซเจนในน�า คาpH และความสามารถในการน�าไฟฟา ปรมาณฟนอลกในน�าทมากขน การสะสม MDA และการลดลงของคลอโรฟลลในใบหญาขาวนก เปนสาเหตทท�าใหหญาขาวนกตายได

ค�าส�าคญ : การควบคมวชพช, กนจ�าขาวดอกใหญ, การขงน�า, กลไกท�าลายหญาขาวนก


อทธพลของพนธขาวและวธปลกขาวตอความเสยหายจากศตรขาว และผลผลตภายใตสภาพนาชลประทาน

Influence of Rice Varieties and Crop Establishment Methods on Rice Pest Injuries and Yields under Irrigated Lowland Rice Fields

สทธ ใจสงฆ1 สกญญา อรญมตร2 สนสา คงสมโอษฐ2 สภาวด ฤทธสนธ2 ดวงเดอน สลาค�า2 ปวณา เขมประเสรฐ2 และตณณภพ เชงเทน2

1ศนยวจยขาวพทลง 2กลมวทยาการอารกขาขาว กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว


ค�าน�าวธการเขตกรรมมผลตอผลผลตและความเสยหายจากศตรพช วธการจดการแปลงนามผลตอการระบาดของศตรขาว

ดงนนวธการจดการแปลงนาทแตกตางกนจะสงผลตอการระบาดของศตรขาวทแตกตางกน รปแบบการเขตกรรมทแตกตางกนมความสมพนธกบรปแบบของการท�าลายของศตรขาวทแตกตางกนดวย (Savary et al., 2017) แตการแนะน�าการเขตกรรมใหม ๆ อาจจะไมไดรบการยอมรบเทาทควร เนองจากการไมยอมรบของเกษตรกร เชน พนธขาว หรอ วธการปลก ทอาจจะไมเหมาะกบสภาพทางสงคมในพนทนน ๆ จดประสงคของงานวจยน คอ ผลของการเขตกรรมตอศตรขาวทปรากฏใหเหนไดชดเจนในเวลาอนสน มากกวาผลทเกดจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ดงนนการเขตกรรมจงเปนเครองมอ ทมประสทธภาพเพอลดความเสยหายของผลผลตในขณะทความเสยงตอการระบาดของศตรพชเพมขน

บทคดยอการปรบเปลยนวธการเขตกรรม เชน การเปลยนพนธปลก หรอ การปรบเปลยนวธการปลก เปนตน เปนวธการหนง

ทส�าคญในการลดความเสยงทจะเกดความเสยหายทมาจากศตรพช แตการแนะน�าการปรบเปลยนการเขตกรรมเหลานนอาจจะไมสอดคลองกบวถการเกษตรในทกพนท และอาจจะไมเปนทยอมรบของเกษตรกร งานวจยนจงเปรยบเทยบการเขตกรรม ในแบบตาง ๆ ทเกษตรกรนยมใชในพนท จดประสงคของการศกษานคอการเปรยบเทยบพนธขาวหลาย ๆ สายพนธ และวธการปลกแบบตาง ๆ ซงท�าการทดลองในจงหวดสพรรณบร ฤดนาปรง ในเดอนธนวาคม 2559 ถง มนาคม 2560 และ ฤดนาป ในเดอนพฤษภาคม ถง สงหาคม 2560 จ�านวน 2 แปลง (อ�าเภอศรประจนต และอ�าเภอเมองสพรรณบร) เปรยบเทยบพนธขาว 4 พนธ ไดแก กข31, กข41, กข61 และปทมธาน1 ซงนยมปลกในจงหวดสพรรณบร พบวา ขาวพนธ กข41 ใหผลผลตเฉลย 791 กโลกรมตอไร ซงสงสดเมอเทยบกบขาวพนธอน ๆ อยางมนยส�าคญทางสถต (P < 0.05) สวนความเสยหาย ทเกดจากศตรขาวตาง ๆ ไมมความแตกตางอยางมนยส�าคญทางสถต ยกเวนโรคใบจดสน�าตาล ซงใหผลในท�านองเดยวกนกบผลผลต คอ ขาวพนธ กข41 เปนโรคใบจดสน�าตาลนอยทสดเมอเทยบกบขาวพนธอน ๆ อยางมนยส�าคญทางสถต (P < 0.05) การเปรยบเทยบวธการปลกขาว 4 แบบ ไดแก การหวานน�าตมดวยอตราเมลดพนธขาว 15 กโลกรมตอไร 25 และ 30 กโลกรมตอไร และวธการปกด�า (ประมาณ 4 ตนตอกอ) ผลการทดลองแสดงวา ทกวธการปลกใหผลผลตไมแตกตางกน (P < 0.05) แตความรนแรงของยอดเหยวทเกดจากหนอนกอขาวแตกตางกนในแตละวธการปลก โดยทการปลกดวยวธการปกด�าพบความรนแรงของยอดเหยวนอยทสด เมอเทยบกบวธการปลกวธอน ๆ อยางมนยส�าคญ (P < 0.05)

ค�าส�าคญ : พนธขาว, วธการปลกขาว, ผลผลตขาว, ความเสยหายจากศตรขาว, จงหวดสพรรณบร


วจยและพฒนาชดอปกรณก�าจดวชพชในนาขาวแบบตอพวงกบรถแทรกเตอรลอเหลกแคบResearch and Development of Rice Weeder Attached to Narrow Steel Wheel Tractor

ประเทอง อษาบรสทธ, วชรชาญ สขเจรญวภารตน, ภวนท ธญภทรานนท, ณรงค อนคง และสฏฐนนท นนนอยภาควชาวศวกรรมเกษตร คณะวศวกรรมศาสตร ก�าแพงแสน มหาวทยาลยเกษตรศาสตร


ค�าน�าในการก�าจดวชพชในแปลงนาขาวหลงจากทปกด�า เกษตรกรสวนใหญฉดพนสารเคม 3-4 ครง ตลอดชวงการเจรญเตบโต

ของขาว โดยใชแรงงานคน สวนเกษตรกรกลมผผลตเมลดพนธขาวและการปลกขาวอนทรยนยมใชอปกรณก�าจดวชพชเชงกลแบบใชแรงงานคนซงเปนงานทคอนขางหนกและใชแรงมาก หจก. คโบตา ก.แสงยนต กาญจนบร (2557) ไดพฒนาลอเหลกหนาแคบส�าหรบใชกบรถแทรกเตอรขนาด 24 แรงมา ใหสามารถวงท�างานในแปลงนาหลงจากการปกด�าแลวไดทกสภาพพนทแปลง ซงรถแทรกเตอรลอยางทวไปไมสามารถท�าไดเพราะจะไปเหยยบย�าตนขาวใหเสยหาย รถแทรกเตอรลอเหลกแคบน ใชตอพวงกบเครองพนสารเคมขนาด 200 ลตร

งานวจยนไดพฒนาชดอปกรณก�าจดวชพชในนาขาวเพอตอพวงกบรถแทรกเตอรลอเหลกแคบดงกลาว เพอใชในนาด�าทมระยะระหวางตนขาว 30 เซนตเมตร เพอลดการใชแรงงาน และเพมประสทธภาพการก�าจดวชพชเชงกล โดยตอพวงกบจดตอพวง 3 จด เพอใหรถแทรกเตอรสามารถยกชดก�าจดวชพชนขนไดเมอเวลากลบหวงาน หรอยกหลบกรณทระยะหางระหวางแถวในชวงรอยตอของเครองปกด�าไมสม�าเสมอ

บทคดยอชดอปกรณก�าจดวชพชในนาขาวแบบตอพวงกบรถแทรกเตอรลอเหลกแคบทพฒนาขนมองคประกอบหลก คอ ชดลกกลง

ก�าจดวชพชระหวางแถวตนขาว ชดรกษาระดบและแหวกตนขาว และชดก�าจดวชพชในแถวตนขาวทเปนลวดสปรงซงจะชวยก�าจดวชพชทอยใกลตนขาว ตอกบรถแทรกเตอรดวยจดตอพวงตอพวง 3 จด สามารถท�างานไดครงละ 7 รอง หรอ 6 แถว ตนขาวในนาด�าทมระยะระหวางแถว 30 เซนตเมตร ผลการทดสอบสมรรถนะและประสทธภาพการท�างานของชดอปกรณก�าจดวชพชในนาขาวในแปลงขาวอาย 20 วนและ 40 วน พบวา มประสทธภาพการก�าจดวชพชเฉลยรอยละ 62.52 ความเสยหายของพชเฉลยอยทรอยละ 8.95 ประสทธภาพการท�างานเชงไรอยทรอยละ 45.86 และมสมรรถนะการท�างานเชงไร 1.84 ไรตอชวโมง โดยมความเรวการเคลอนทเฉลย 3.33 กโลเมตรตอชวโมง เกดการลนไถลเฉลยรอยละ 27.22 อตราการสนเปลองน�ามนเชอเพลง 0.87 ไรตอลตร แรงฉดลากและก�าลงฉดลากมคา 3.64 กโลนวตน และ 3.35 กโลวตต ตามล�าดบ เมอใชโซพนรอบลอรถแทรกเตอรทงลอหนาและลอหลง โซชวยใหลอรถแทรกเตอรยดเกาะกบพนนาขาวไดดขน สงผลท�าใหประสทธภาพการก�าจดวชพชเฉลยเพมขนเปนรอยละ 86.03 ความเสยหายของพชเฉลยลดลงอยทรอยละ 4.85 สมรรถนะการท�างานเชงไรเพมขนเปน 2.20 ไรตอชวโมง ประสทธภาพการท�างานเชงไรอยทรอยละ 44.62 สวนแรงฉดลากและก�าลงฉดลากลดลง เหลอ 1.99 กโลนวตน และ 2.06 กโลวตต ตามล�าดบ

ค�าส�าคญ : อปกรณก�าจดวชพช, รถแทรกเตอรลอเหลกแคบ, ขาว


การศกษาการพฒนารงไขของเพลยกระโดดสน�าตาล เพอสนบสนนระบบพยากรณการระบาดStudies on the Ovarian Development in Brown Planthoppers for Supporting Outbreak

Forecasting System

จรนนท ปยะพงษกล1 วนทนา ศรรตนศกด2 เรวต ภทรสทธ3 สกญญา อรญมตร2 วรรณพรรณ จนลาภา3 ชยรตน จนทรหน4 และภญญา ศรกษสกล1

1ภาควชาวทยาศาสตร คณะศลปศาสตรและวทยาศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วทยาเขตก�าแพงแสน2กลมวชาการ ส�านกวจยและพฒนาขาว กรมการขาว

3ศนยวจยขาวปราจนบร กรมการขาว4ศนยวจยขาวชยนาท กรมการขาว

3ขาราชการเกษยณ กรมการขาวE-mail : [email protected]

ค�าน�ากรมการขาวไดตดตงกบดกแสงไฟ เพอตดตามการเคลอนยายประชากรแมลงศตรขาวทอพยพเขามาในพนท ส�าหรบ

แจงเตอนใหเกษตรกรลงส�ารวจแปลงนา พบวาขอมลทไดยงไมสามารถใชในการคาดการณการระบาดของเพลยกระโดด สน�าตาลในแปลงนาไดจากจ�านวนแมลงทพบในกบดกแสงไฟ ประกอบกบการประเมนประชากรเพลยกระโดดสน�าตาลในนาขาว ดวยการสมนบประชากรแมลงตองใชเวลาในการสมส�ารวจ สงผลใหการประเมนการระบาดและความเสยหายจากการท�าลายของเพลยกระโดดสน�าตาลไมสามารถแกปญหาไดทนตอสถานการณทเปนปจจบน (วนทนา และคณะ, 2558) เปาหมายของโครงการวจย “การประยกตใชเทคนคการผารงไขของเพลยกระโดดสน�าตาลเพอสนบสนนระบบพยากรณการระบาด จากแมลงอพยพ” คอ ผลวจยอาจสามารถคาดการณและชวงเวลาทจะพบการระบาดรนแรงของเพลยกระโดดสน�าตาลในพนทนาได ดวยการประยกตเทคนคการผารงไข และหาความสมพนธของระยะการพฒนารงไขของประชากรเพลยกระโดดสน�าตาล ทดกไดจากกบดกแสงไฟและในแปลงนา โครงการวจยน วตถประสงคเพอศกษารปแบบและจดท�าคมอมาตรฐานระยะ การพฒนารงไขของเพลยกระโดดสน�าตาล โดยใชเทคนคผาตดรงไขของแมลง เพอหาความสมพนธระยะการพฒนาของรงไขและชวงเวลา เพอประเมนการระบาดของประชากรเพลยกระโดดสน�าตาลในพนทปลกขาวนน ๆ

บทคดยอท�าการทดลองโดยน�าตวเตมวยเพลยกระโดดสน�าตาลเพศเมยชนดปกยาว อาย 1 วน จ�านวน 80 ตว จบคผสมพนธ

กบแมลงเพศผ จากนน สมเกบตวอยางแมลงเพศเมยหลงจากจบใสหลอดผสมพนธไปแลว 1, 3, 5, 8, 10, 13 และ 15 วน การทดลองเบองตนในปท 1 น�าตวอยางแมลงเพศเมยมาถายภาพแมลงดานขางล�าตวกอนน�าผาตดเพอศกษาระยะการพฒนาของเซลลไขในรงไข และตรวจการวางไขของแมลงในตนขาวทกวน ผลวจยไดรปแบบของระยะการพฒนาของรงไขแบงเปน 3 ชวง 5 ระยะ ดงน ชวงท 1 กอนตกไข (ระยะท 1-3) ชวงท 2 เซลลไขพฒนาเตมทและเปนชวงทแมลงวางไข (ระยะท 4) ชวงท 3 แมลงหยดการผลตไขและวางไข (ระยะท 5) ผลการศกษาเบองตนพบวาชวงท 2 ซงอยในชวงทเพลยกระโดดสน�าตาลพรอมจะวางไขมระยะยาวนานทสด ประมาณ 3-15 วน ขอมลส�าคญจากผลวจยน พบคณลกษณะของรงไขเพลยกระโดด สน�าตาล ซงสามารถใชเปนตวบงชส�าคญ 2 ประการ คอ 1) สามารถบอกไดวาแมลงพรอมทจะวางไข และ 2) มความสมพนธกบสณฐานวทยาภายนอกของเพลยกระโดดสน�าตาลเพศเมย สงเกตจากการเปลยนแปลงความโคงนนของสวนทองแมลง สรป ผลวจยสวนนสามารถน�าไปสรางเกณฑและคมอการพฒนาระยะรงไขของเพลยกระโดดสน�าตาล อยางไรกตาม จ�าเปนตองมการทดลองเพมเตมเพอใหผลการวจยมความถกตองส�าหรบใชคาดการณการระบาดของเพลยกระโดดสน�าตาลในนาขาวตอไป

ค�าส�าคญ : การพฒนาของรงไข, เพลยกระโดดสน�าตาล, เทคนคการผารงไข, การพยากรณการระบาด


ผลกระทบของสารเคมปองกนก�าจดแมลงตอศตรธรรมชาตในนาขาวThe Impacts of Insecticides on Natural Enemies in Paddy Fields

สกญญา อรญมตร1 สทธ ใจสงฆ1 เรวต ภทรสทธ2 จนทานต แสงจนทร1 จรพร สคตภม1 นฤมล ชนออน1 ดวงเดอน สลาค�า1 และอาภสรา หงษาวง1

1กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว2 ขาราชการบ�านาญ


ค�าน�าการใชสารเคมปองกนก�าจดศตรขาว เปนวธการทเกษตรกรนยมใชอยางแพรหลาย เนองจากเปนวธทสะดวกและทน

ตอสถานการณ โดยเกษตรกรเหนวาการใชสารเคมยงมความจ�าเปน อยางไรกตาม ปญหาทส�าคญในการปองกนก�าจดศตรพชของเกษตรกร คอ “การใชสารไมถกตองตามหลกวชาการ” หมายถง ใชชนดของสารไมถกกบชนดศตรพชเปาหมาย และชวงเวลาการใชไมเหมาะสมกบระยะของศตรพชทออนแอตอสาร การใชสารทมฤทธตกคางในผลผลต รวมถงการผสมสารปองกนก�าจดศตรพชหลายชนดในการพนแตละครง ดงนน การจดการปญหาการใชสารเคมปองกนก�าจดศตรขาวอยางมประสทธภาพ โดยค�านงถงผลกระทบตอสภาพนเวศนาขาว งานวจยนจงไดศกษาผลกระทบโดยตรงของสารเคมปองกนก�าจดเพลยกระโดดสน�าตาลตอศตรธรรมชาตทส�าคญในนาขาว โดยเฉพาะมวนเขยวดดไข ซงมบทบาทในการควบคมแมลงศตรขาว เพอใชเปนขอมลส�าหรบเกษตรกรในกรณทจ�าเปนตองใชวธการปองกนก�าจดเพลยกระโดดสน�าตาลดวยสารเคม

บทคดยอการระบาดของแมลงศตรขาวในแตละครง การใชสารเคมเปนวธการหนงทเกษตรกรนยมใช งานวจยนจงมวตถประสงค

เพอศกษาผลกระทบของสารเคมปองกนก�าจดเพลยกระโดดสน�าตาล ตอศตรธรรมชาตทส�าคญในนาขาว ด�าเนนการทแปลงเกษตรกร อ�าเภอปากพล จงหวดนครนายก และอ�าเภอศรประจนต จงหวดสพรรณบร ในฤดนาปรง และนาป พ.ศ. 2559 ใชแผนการทดลองแบบ RCBD ม 4 กรรมวธ 4 ซ�า ไดแก กรรมวธทพนดวยสารบโพรเฟซน ไดโนทฟลแรน ซลฟอกซาฟลอร และพนน�ากลนเปนกรรมวธควบคม ผลการทดลองพบวาในแตละกรรมวธพบศตรธรรมชาตทงหมด 7 อนดบ (order) ไดแก Hemiptera (รอยละ 93.6) Coleoptera (รอยละ 2.78) Odonata (รอยละ1.17) Araneae (รอยละ 1.04) Diptera (รอยละ 0.93) Hymenoptera (รอยละ 0.26) และ Orthoptera (รอยละ 0.15) อยางไรกตาม ปรมาณของแมลงในอนดบ Hemiptera ในแปลงทพนสารไดโนทฟลแรน และสารซลฟอกซาฟลอร มปรมาณลดลง ขณะทแปลงทพนสารบโพรเฟซนมปรมาณแมลงไมแตกตางจากกรรมวธควบคม สวนคาดชนความหลากหลายของแชนนอนไวเนอร และความชกชมของชนดในแตละกรรมวธไมแตกตางกน ทดสอบหาระดบความเปนพษของสารดวยวธ leaf dipping กบมวนเขยวดดไข (Cyrtorhinus lividipennis) ทมบทบาทส�าคญในการเปนตวห�าของเพลยกระโดดสน�าตาล พบวา สารไดโนทฟลแรนมความเปนพษตอมวนเขยวดดไขสงสด แตกตางจากบโพรเฟซนซงมความเปนพษต�าสด การประเมนอตราความเสยงของสาร พบวาสารทง 3 ชนด มความเปนพษต�าตอมวนเขยวดดไข ผลจากการศกษานเปนขอมลทส�าคญของสารทมความจ�าเพาะเจาะจงตอศตรธรรมชาตในนาขาวหรอไม ซงจ�าเปนอยางยงในกรณทจ�าเปนตองใชวธการปองกนก�าจดเพลยกระโดดสน�าตาลดวยสารเคม

ค�าส�าคญ : เพลยกระโดดสน�าตาล, มวนเขยวดดไข, ความหลากหลายของศตรธรรมชาต, บโพรเฟซน, ไดโนทฟลแรน, ซลฟอกซาฟลอร


การเปรยบเทยบชดเทคโนโลยการใชปยชวภาพพจพอารรวมกบปยเคม และเมลดพนธขาวอตราแนะน�ากบชดเทคโนโลยของเกษตรกรเพอลดตนทนการผลตขาว Comparison of PGPR Biofertilizer, Chemical Fertilizer and Recommended Seed Rate

Package Technology for Rice Production Cost Reduction

ภสชญภณ หมนแจง1 สรตนา เสนาะ1 เฉลมชาต ฤาไชยคาม2 ดวงพร วธรจตต2 นฤนาท ชยรงส1 สรรตน โตสรภทร1

กลยกร โปรงจนทก1 และมนตชย มนสสลา1

1กรมวชาการเกษตร 2กรมการขาว


ค�าน�าขาวเปนพชเศรษฐกจทส�าคญของประเทศไทย เนองจากเปนแหลงอาหารส�าหรบการบรโภคของประชากรในประเทศ

และเปนสนคาสงออกทส�าคญทท�ารายไดใหกบประชาชนไทยตดตอกนมาอยางยาวนาน ในป 2556/2557 มเนอทเพาะปลกนาป 62.1 ลานไร ผลผลต 27.1 ลานตน ขาวเปลอก ผลผลตเฉลยตอไร 436 กโลกรม การผลตขาวของไทยก�าลงประสบปญหาตนทนการผลตสง จนท�าใหไทยเสยตลาดขาวสวนใหญใหประเทศอนเดยและเวยดนาม (ส�านกงานเศรษฐกจการเกษตร, 2557) ซงหากปลอยใหตนทนการผลตสงอยางตอเนอง เมอราคาขาวตกต�าชาวนาไทยจะมผลก�าไรลดลง จงเปนเรองจ�าเปนเรงดวนทตองมการวจยพฒนาเทคโนโลยอน ๆ มาลดตนทนการผลตและเพมประสทธภาพการผลตขาว

ตงแตป 2538 กรมวชาการเกษตรมการศกษาทดลองการผลตขาวโดยการใชแบคทเรยตรงไนโตรเจนอสระ Meunchang et al., (2004) ไดแยกเชอ Azospirillum sp. จากขาวปลกพนธสพรรณบร 50 และขาวปา พบวามเชอ Azospirillum กระจายอยในรากขาวประมาณ 103 เซลลตอกรมรากสด แบคทเรยตรงไนโตรเจนอสระสามารถชวยใหมการสะสมไนโตรเจนในขาวไดประมาณรอยละ 15 และเมอใสรวมกบปยหมกชวยใหผลผลตขาวเพมขนรอยละ 20

ดงนน จงไดทดสอบเทคโนโลยการใชปยชวภาพในการลดตนทนการใชปยในการปลกขาวในสภาพพนทตาง ๆ เพอ ใหไดขอมลเปนแนวทางในการน�าปยชวภาพขาวทกรมวชาการเกษตรวจยพฒนาไปขยายผลใหเกษตรกรทผลตขาวลดตนทน ยกระดบขดความสามารถในการแขงขนในตลาดการคาขาวของชาวนาไทยตามนโยบายเรงดวนของรฐบาลปจจบน

บทคดยอการเปรยบเทยบชดเทคโนโลยการใชปยชวภาพพจพอารรวมกบปยเคมและเมลดพนธขาวอตราแนะน�ากบ ชดเทคโนโลย

ของเกษตรกรเพอลดตนทนการผลตขาวมวตถประสงคเพอหาวธการลดตนทนการผลตขาว การทดลองม 2 กรรมวธ คอ วธทดสอบและวธเกษตรกร จ�านวน 2 ซ�า ด�าเนนการในพนท 5 จงหวด คอ เชยงราย ชยนาท สพรรณบร กาญจนบร และรอยเอด พนทปลกเกษตรกรรายละ 4 ไร มแปลงยอยขนาดแปลงละ 1 ไร ปลกขาว ฤดนาปรง 23 ราย 92 ไร และปลกขาวฤดนาป จ�านวน 30 ราย 120 ไร โดยวธทดสอบใสปยชวภาพพจพอารรวมกบปยเคม 75 เปอรเซนต ของอตราแนะน�าตามคาวเคราะหดนและใชเมลดพนธขาว อตรา 15 กโลกรมตอไร ส�าหรบวธเกษตรกรใสปยตามทเกษตรกรปฏบตอยและใชเมลดพนธขาว อตรา 25 กโลกรมตอไร ด�าเนนการใน ป 2559 ทงฤดนาปรงและนาป เกบขอมล เมลดด น�าหนกแหงฟางขาว และผลผลตเมลดทความชน 14 เปอรเซนต วเคราะหทางสถตโดยใช pair t-test ผลการวเคราะหคาเฉลยขอมลทงฤดนาปรงและนาป ผลจากการวจยไดชดเทคโนโลยการใชปยชวภาพพจพอารรวมกบปยเคม 75 เปอรเซนตของอตราแนะน�าตาม คาวเคราะหดน และเมลดพนธขาว อตรา 15 กโลกรม เพอลดตนทนการผลตขาว 1 ชดเทคโนโลย

ค�าส�าคญ : ปยชวภาพพจพอาร, ปยเคม, เมลดพนธขาว, การลดตนทนในการผลตขาว, การใชปย


โดรนเพอการวางแผนและการจดการแปลงขาวDrones for Planning and Management in Paddy Fields

ธาน ศรวงศชย และรตตกาน เกดผล ภาควชาพชไรนา คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร


ค�าน�าปจจบนประเทศไทยก�าลงกาวเขาสยคการเกษตร 4.0 ซงมงเนนสงเสรมเกษตรกรใหเขาถงขอมลไดงาย มการน�า

นวตกรรม และเทคโนโลยมาใชเพอใหการท�าการเกษตรมประสทธภาพ และเพมศกยภาพการผลตสนคาเกษตร ดงนน การท�า การเกษตรแบบแมนย�า (precision agriculture) จงเขามามบทบาทมากขน โดรน (drone) เปนอากาศยานไรคนขบ ประเภทหนง ทปจจบนเรมมการใชอยางแพรหลายในทางการเกษตร โดยถกน�ามาใชประโยชนในดานการวางแผนการจดการแปลง โดยเฉพาะในแปลงเกษตรขนาดใหญ (ธาน, 2560) ซงการใชแรงงานคนในการส�ารวจ และจดการแปลงนาจากภาคพนดน นนอาจจะไมทวถง การประยกตใชโดรนส�าหรบการท�าการเกษตรแบบแมนย�าเพอการวางแผน และการจดการแปลงขาว สามารถใชไดใน 2 รปแบบ คอ การใชเสมอนเปนเครองจกรกลการเกษตรเพอเพมประสทธภาพการจดการแปลง โดยใชส�าหรบการฉดพน หรอหวานปจจยการผลต หรอเคมเกษตรในแปลงปลก เชน เมลดพนธ สารปองกนก�าจดศตรพช หรอสารเสรมตาง ๆ เปนตน เนองจากเปนการฉดพนสารจากดานบนลงสแปลงปลก จงท�าใหการฉดพนมประสทธภาพมากกวาฉดพน ในแนวระนาบ และการใชอกรปแบบหนง คอ การบนส�ารวจแปลงนาแลวน�าภาพถายทไดจาก NDVI (Normalized difference vegetation index) sensor มาใชประโยชนในการประเมนสขภาพพช (plant health) เชน การระบาดของวชพช โรค และแมลงในแปลงนา งานวจยนมวตถประสงคเพอศกษาขอดของระดบความสงทเหมาะสมในการบนส�ารวจแปลงนา และการใชประโยชนจากภาพถายทางอากาศในการประเมนสขภาพของตนขาวในแปลงนา เพอชวยใหสามารถวางแผนการจดการแปลงไดอยางถกตอง และมประสทธภาพ

บทคดยอการประยกตใชโดรน หรออากาศยานไรคนขบส�าหรบการท�าการเกษตรแบบแมนย�า ถกน�ามาใชในการวางแผน

การจดการแปลงนาขนาดใหญ ทงในระบบทมเจาของแปลงคนเดยว หรอโครงการนาแปลงใหญทมอยในปจจบนได การใชระดบความสงในการบนทเหมาะสมชวยใหสามารถวางแผนการบนการถายภาพทางอากาศ (aerial field map) ในแตละจด ทงแปลงไดอยางมประสทธภาพ เพอใหไดรายละเอยดของกจกรรมภายในแปลง และการใชโดรนเพอการถายภาพทางอากาศในแปลงนา มประโยชนอยางยงตอการประเมนสขภาพของพช (plant health) เพอชวยในการวางแผน และการจดการแปลงขาวใหทนกบปญหาทเกดขน สามารถแกไขปญหาไดอยางมประสทธภาพ ถกตอง และตรงจด โดยการใชโดรนอกประเภท ทสามารถบรรทกสงของได เชน โดรนพนสารก�าจดศตรขาว เปนตน

ค�าส�าคญ : โดรน, อากาศยานไรคนขบ, การวางแผน, การจดการแปลงขาว


“Rice เวลา” แอปพลเคชนเพอการวางแผนและแลกเปลยนความรเรองการปลกขาวRice Wara: Application for Rice Cultivation Planning and Growing

ธาน ศรวงศชย1 ไวรง ธรนลนวทย2 และกตยา แกวเหลก1

1ภาควชาพชไรนา คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร2บรษท ไอเดยปอป อนเตอรแอคทฟ จ�ากด


ค�าน�าการท�านา ถอเปนอาชพหลกของคนไทยและเปนแรงขบเคลอนเศรษฐกจของประเทศไทยอยางหนง พนทปลกขาวใน

ประเทศไทยมครอบคลมมากกวาครงหนงของพนทเพาะปลก จากขอมลการประมาณการ พ.ศ. 2559 ประเทศไทยมพนทปลกขาวประมาณ 68 ลานไร (ส�านกงานเศรษฐกจการเกษตร, 2560) และเปนผสงออกขาวรายใหญอนดบสองของโลก จากอดตจนถงปจจบนเกษตรกรไดมการพฒนาความรและวธการการเพาะปลกขาว และมความรเกยวกบการผลตขาวในรปแบบตาง ๆ สามารถเขาถงเทคโนโลยไดงายขน โดยมการใชสมารทโฟนและแทบเลตกนอยางแพรหลาย เนองจากสะดวกและรวดเรว ชวยใหเกษตรกรคนหาความรและเทคโนโลยใหม ๆ ในการเพาะปลกไดงายขน (Waruru, 2011) ดงนน การรวบรวมขอมลความรและเทคโนโลยเกยวกบการผลตขาวและการวางแผนการปลกขาวจากแหลงตาง ๆ ลงในแอปพลเคชนบนมอถอเปนทางเลอกหนงในการเผยแพรและแลกเปลยนความรเกยวกบการเพาะปลกขาว การพฒนาแอปพลเคชน "Rice เวลา" มวตถประสงคเพอใชเปนแหลงขอมลในการปลกขาว และใชแลกเปลยนความรเกยวกบการเพาะปลกขาว ระหวางชาวนาดวยกน และระหวางชาวนากบนกวชาการ หนวยงานราชการ หรอปราชญชาวนา

บทคดยอความร ประสบการณ และการแกปญหาการปลกขาวของชาวนาถอเปนปจจยทส�าคญในการพฒนาการปลกขาวใหม

ประสทธภาพ “Rice เวลา” เปนแอปพลเคชนส�าหรบรวบรวมองคความรและแผนการปลกขาวไวใหชาวนาสามารถศกษา หาขอมลไดงาย สะดวก รวดเรว ซงสามารถดาวนโหลดไดทงระบบปฏบตการ Android, iOS และ Windows โดยเกษตรกรและผสนใจสามารถใชแอปพลเคชนนเพอคดเลอกพนธขาวและวนทปลกทเหมาะสมเพอหลกเลยงผลกระทบอณหภมสงหรอต�าเกนไปในระยะออกดอก สามารถสรางปฏทนกจกรรมทงหมดไดตลอดวงจรการเพาะปลก นอกจากนยงสามารถแกไข และเพมรปภาพเพอดขอมลเพมเตมของแตละกจกรรมได สามารถน�าเขาและแชรแผนการปลกขาวระหวางชาวนาดวยกนและระหวางชาวนากบนกวชาการ และหนวยงานราชการ ไดโดยการอานและสง QR code ซงขอมลเหลานสงผลใหการท�านา ปลกขาวของเกษตรกรไทยมประสทธภาพมากขน

ค�าส�าคญ : การปลกขาว, แอปพลเคชน, สมารทโฟน


ระบบลดความชนในโรงสขาวตอการใชพลงงานDrying System in Rice Mills to Energy Consumption

ธนสวชญ รฐาธเนศนธภทร, อฌฌมาพนธ เกดสวสด และดร.สดด สพรรณไพ135 หม 5 ต�าบล แมลา อ.นครหลวง จ.พระนครศรอยธยา 13260

E-mail : [email protected] / [email protected] / [email protected]

ค�าน�าประเทศไทยเปนผผลตและสงออกขาวเปนอนดบ 1 ของโลกแซงอนเดย โดยการสงออกขาวป 2560 ปรมาณ 10.52

ลานตน คดเปนเงน 158,708 ลานบาท และในการผลตขาวจากขาวเปลอกใหเปนขาวขาวนนจะตองผานกระบวนการ การสขาวเพอกะเทาะเอาเปลอกนอกสดของขาวเปลอกออก โดยสวนทกะเทาะออกนจะเรยกวาแกลบ ซงเปนสวนทไมตองการและมปรมาณมาก แตกสามารถทจะน�าแกลบไปใชประโยชนอยางอนได แกลบมคณสมบตทสามารถตดไฟไดและใหพลงงานความรอนทสงพอสมควร ดงนนสามารถทจะน�าแกลบไปใชประโยชนเพอเปนพลงงานทดแทนได และแกลบนนนบวาเปนพลงงานชวมวลทไดมาจากของเสยหรอวสดเหลอใชทางการเกษตร จดไดวาเปนพลงงานทางเลอกอกอยางหนง แกลบม ปรมาณคารบอนคงตวอยทประมาณ 17.4 เปอรเซนต ซงนบไดวาสงพอสมควร ดงนนจงไดคดคนเตาอบพลงงานความรอนจากแกลบ ซงสามารถทจะน�ามาเปนเชอเพลงในการใหความรอนและใชหลกการแลกเปลยนความรอนระหวางจากการเผาแกลบ เพอน�าไปแลกเปลยนเปนลมรอนภายในเครองอบเปนลมรอนทมความสะอาดและสามารถใชลดความชนได และยงเปนการน�าแกลบซงเปนสวนทเหลอทงจากกระบวนการสขาวน�ามาใชเปนพลงงานใหเกดประโยชนไดสงสด การใชพลงงานความรอนทมประสทธภาพ เปนการลดตนทนการผลต เพอใชในการแขงขนธรกจ โดยใชหลกการอนรกษพลงงานสาหรบเตาเผา เปนแนวทางในการเสรมสรางประสทธภาพการท�างานพนฐานเพอการประหยดพลงงาน

บทคดยอเตาเผาแกลบพลงงานความรอนจากวสดธรรมชาตโดยใชแกลบเปนแหลงก�าเนดพลงงานความรอน จากการสรางเตาอบน

มวตถประสงคเพอการอบแหง หรอ การลดความชน โดยมหลกการการใหความรอนเพอลดความชน 2 เทคโนโลย ไดแก การใหความรอนทางตรง (Direct) และ การใหความรอนทางออม (Indirect) โดยท Direct เปนกระบวนการอบลดความชน ท�าโดยการเผาไหมแกลบ แลวไดลมรอนน�ามาใหความรอนกบขาวเปลอกโดยตรงเทคโนโลย Indirect เปนการกระบวนการอบ ลดความชนโดยการเผาไหมแกลบโดยมโซล�าเลยงน�าไปแลกเปลยนความรอน (Heat Exchanger) กบขาวเปลอก จากผลการศกษากระบวนการอบลดความชน บรษท ขาว ซ.พ. จ�ากด โรงสขาวบรรมยพบวา แบบ Direct มคาใชจายดานพลงงาน 88.2 บาท/ตนขาวเปลอก แบบIndirect มคาใชจายดานพลงงาน 149.7 บาท/ตนขาวเปลอก หรอสนเปลองการใชพลงงานกวาประมาณ 2 เทา แตใหประสทธภาพในการอบลดความชนใกลเคยงกน

ค�าส�าคญ : แกลบ, ขาว, เตาเผาแบบทางตรง, เตาเผาแบบทางออม,พลงงาน


การทดสอบเทคโนโลยการปรบพนทนาดวยเลเซอรEvaluation of the Land Laser Leveling Technology on Rice Field

ดวงพร วธรจตตศนยวจยขาวชยนาท


ค�าน�าการปรบระดบพนท เปนปจจยส�าคญทจะท�าใหการปลกขาวประสบความส�าเรจ เนองจากการปรบพนทใหเรยบ

สม�าเสมอ ไมมแองน�า หรอทดอน มผลตอการควบคมระดบน�าในแปลงนาได ถาพนทไมสม�าเสมออาจท�าใหน�าเขานาได ไมทวถงบรเวณทต�าเปนแองมน�าขงไมสามารถระบายน�าออกได บรเวณทสงน�าไมถงจะท�าใหเกดปญหามวชพชงอกขนมาได (Abdullaev et al., 2007)

เทคโนโลยการปรบพนทดวยระบบเลเซอรสามารถปรบปรงความถกตองของการปรบระดบทดนไดและเปนปจจยส�าคญในการเพมประสทธภาพของการใชน�า การปรบพนทนาดวยเลเซอร มหลกการท�างาน ดงน ตวสงสญญาณเลเซอร ทตดตงอยบรเวณแปลงนา จะสงสญญาณระดบแสงสแดงครอบคลมพนทในรศม 400 เมตร ไปยงตวรบสญญาณเลเซอร ทตดตงอยกบชดกลองใบมดรถเกรดดน และสงสญญาณไปยงกลองควบคมการท�างานทตดตงอยกบตวรถ เพอควบคมการท�างานของชดกลองใบมด จากนนสงขอมลไปยงชดไฮโดรลก เพอควบคมการท�างานของกลองใบมดในการยกชดใบมดขน-ลง เพอปรบระดบผวหนาดน

เทคโนโลยการปรบพนทดวยระบบเลเซอร เปนทนยมใชในงานทางการเกษตรของประเทศจน ออสเตรเลย ญปน และสหรฐอเมรกา แตยงไมเปนทรจกในประเทศไทยมากนก การปรบพนทดวยระบบเลเซอรถอเปนเทคโนโลยใหมทจะเขามา ชวยเพมประสทธภาพในการปรบพนทแปลงนาของเกษตรกรไทย เพอศกษาตนทนและผลทจะไดรบหลงจากปรบพนท ดวยระบบเลเซอรแลวดวย ส�าหรบระยะเวลาในการรกษาระดบของพนทหลงจากปรบพนทแลวยงอยในขนตอนการเกบขอมล

บทคดยอการปรบพนทดวยเลเซอรเปนการปรบพนทในสภาพดนแหง เปนการปรบพนทนาใหเรยบเทากนทงแปลงเพอศกษา

ตนทนและปจจยทมผลตอการปรบพนทดวยเลเซอร จงท�าการทดสอบเทคโนโลยการปรบพนทนาดวยเลเซอรในแปลงนาของเกษตรกรจงหวดนครสวรรค และจงหวดชยนาท รวมทงหมด 8 แปลง พนท 9, 11, 8, 12, 10, 5, 10 และ 10 ไร จากการส�ารวจพนทกอนปรบพบวามปรมาณดนทตองท�าการเคลอนยาย 276.45, 278.95, 319.49, 416.32, 260.1, 340.31, 163.2 และ 259.35 ลกบาศกเมตร ตามล�าดบ ส�าหรบเวลาทใชในการปรบพนทของแตละแปลงจะอยในชวง 10.35-19.26 ชวโมงตอแปลง (1.5-3วนตอแปลง) การปรบพนทดวยระบบเลเซอรประกอบดวยขนตอนทส�าคญ 3 ขนตอน คอ ขนตอนการเตรยมดนกอนการปรบพนท ขนตอนการส�ารวจพนทกอนและหลงปรบ และขนตอนการปรบพนท โดยตนทนรวมส�าหรบการปรบพนทนาดวยเลเซอร อยในชวง 25,241-37,490 บาทตอแปลง (2,524-4,166 บาทตอไร) โดยขนตอนการเตรยมดนกอนการปรบพนทมคาใชจายเฉลยสงสด 10,750 บาทตอแปลง หรอ 1.150บาทตอไร รองลงมาคอขนตอนของการปรบพนท โดยมตนทนเฉลย 2,692 บาทตอแปลง ขนตอนนขนาดของรถแทรกเตอรทเลอกใชในการปรบพนทจะมความสมพนธกบปรมาณน�ามนทใช จากการทดสอบใชรถแทรกเตอร 2 รน ไดแก KUBOTA M135X 135 แรงมาและ Ford 6640 90 แรงมาในการปรบพนทพบวา KUBOTA M135X135 แรงมามอตราการสนเปลองน�ามนเฉลย 11.25 ลตรตอชวโมง ในขณะท Ford 6640 90 แรงมามอตราการสนเปลองน�ามนเฉลย 11.25 ลตรตอชวโมง 5.9 ลตรตอชวโมง ตามล�าดบ

ค�าส�าคญ : การปรบพนทดวยเลเซอร, ตนทนการปรบท


การพฒนาเทคโนโลยทางเลอกในการผลตขาว เพอสนบสนนการตดสนใจเชงนโยบาย ในการลดการปลอยกาซเรอนกระจก

Development of Alternative Technologies to Rice Production for Decision Support of Policy Maker to Greenhouse Gas Emission Reduction

นตยา รนสข, เบญจมาส รสโสภา, ชยรตน จนทรหน, กฤษณกมล เปาทอง, วราภรณ วงศบญ, วรรณกรณ อนทรสถตย, อาทตย กค�าอ,

สมหมาย เลศนา, พชราภรณ คงชม, นนทดา สนสายไทย, กงแกว คณเขต, และดร. ชษณชา บดดาบญ

ค�าน�างานวจยการปลอยกาซเรอนกระจกจากนาขาวในประเทศไทยทผาน ๆ มา จะเนนงานในระดบศกษาวจยในแปลง

ทดลอง และไมมการศกษาในหลายนเวศพรอมกน ผลการศกษาทไดมความหลากหลาย และยงไมขยายผลสการปฏบต ของเกษตรกรในวงกวาง ซงจะน�าไปสการลดการปลอยกาซเรอนกระจกระดบประเทศได ดงนนการศกษาวจยครงนจงตองการการหาแนวทางในการลดการปลอยกาซเรอนกระจกจากนาขาวในระดบไรนา เกษตรกรสามารถน�าผลการวจยไปปฏบตเพอลดคาใชจายในการผลตขาวได เนนดานการจดการน�าแบบเปยกสลบแหงรวมกบการเขตกรรมทเหมาะสมในระบบการผลตขาว สงผลดสผเกยวของทงระบบ ตงแตเกษตรกร พอคาสงออก และประเทศโดยรวม นอกจากนขอมลจากการทดลอง มความนาเชอถอ สามารถอางองระดบประเทศได

บทคดยอการพฒนาเทคโนโลยทางเลอกในการผลตขาว เพอสนบสนนการตดสนใจเชงนโยบายในการลดการปลอยกาซเรอน

กระจก ด�าเนนการระหวางเดอน กนยายน 2557 ถง เดอน ธนวาคม 2559 โดยมวตถประสงคเพอพฒนาศกยภาพการผลตขาวโดยการจดการน�าแบบเปยกสลบแหง รวมกบการเขตกรรมทเหมาะสมในระบบการผลตขาวในระดบนาเกษตรกร รวมทงประเมนคาคารบอนฟตพรนทของการผลตขาวดวยวธการจดการน�าและการจดการปยทเหมาะสม ด�าเนนการภายในศนยวจยขาวรวม 7 แหง และทดสอบในนาเกษตรกร 5 แหง เพอปรบปรงระบบการผลตขาวทสามารถลดการปลอยกาซเรอนกระจกจากการจดการน�าและปยอยางเหมาะสม โดยการเปรยบเทยบวธการจดการน�าแบบเปยกสลบแหง 3 ระดบ กบการจดการน�าแบบขงตลอดฤดปลก เปรยบเทยบระหวางการใชปยยเรยกบปยแอมโมเนยมซลเฟตเปนปยทใหธาตไนโตรเจน และน�าชดเทคโนโลยทสามารถลดการปลอยกาซเรอนกระจกไดโดยไมมผลกระทบกบผลผลตขาวไปทดสอบในนาเกษตรกร ผลการทดลอง พบวา เทคโนโลยการปลกขาวดวยการใหน�าแบบเปยกสลบแหงชวยประหยดน�าไดเฉลยรอยละ 10-55 และสามารถลดอตราการปลอยกาซมเทนไดเฉลยรอยละ 4-84 โดยการใหน�าแบบเปยกสลบแหง มคาอตราการปลอยกาซมเทน 5-231 มก./ม2/วน เมอเปรยบเทยบการใหน�าขงตลอด ทมคาอตราการปลอยกาซมเทน 29-433 มก./ม2/วน และการปลอยใหน�าแหงทระดบความลก 15 ซม.ใตระดบผวดนมอตราการปลอยกาซมเทนและใชน�านอยกวาการจดการน�าวธอน ๆ

สวนในดานการจดการปย การใสปยแอมโมเนยมซลเฟตแทนปยยเรยลดอตราการปลอยกาซมเทน โดยมคาอตราการปลอยกาซมเทนอตรา 110 และ 150 มก./ม2/วน ในฤดนาปรง และ 71 และ 85 มก./ม2/วน ในฤดนาป ตามล�าดบ สวนอตราการปลอยกาซไนตรสออกไซด จากการใชปยทกกรรมวธ มคาตงแต 0.30 ถง 1.13 มก./ม2/วน จากการค�านวนคาคารบอนฟตปรนทภายใตการจดการน�าแบบเปยกสลบแหง พบวาการผลตขาวเปลอก 1 กก. มการปลอยคารบอนจากระบบการผลตตงแต 1.45 - 5.64 กก. CO2 เทยบเทา จะเหนวาสามารถลดการปลอยคารบอนจากระบบการผลตไดรอยละ 1 - 34 เมอเทยบกบการผลตแบบขงน�าตลอดฤด ค�าส�าคญ : กาซเรอนกระจก, กาซมเทน, ไนตรสออกไซด, การใหน�าแบบเปยกสลบแหง, คารบอนฟตพรนท


การพฒนารปแบบการผลตขาวแบบครบวงจรโดยเกษตรกรมสวนรวม ในพนทเขตคลองสามวา กรงเทพมหานคร

Completed Cycle of Rice Production Model Development with Farmer Participation at Klong Sam Wa District, Bangkok

นตยา รนสข1 กญญา เชอพนธ1 กรรณการ พรหมพนธใจ1 เสาวรจ นลเนตร2 และปยรตน กตวงษ3

1ศนยวจยขาวปทมธาน 2ฝายพฒนาชมชนและสวสดการสงคม กรงเทพมหานคร

3ส�านกงานเกษตรเขตมนบร กรงเทพมหานคร E-mail : [email protected]

ค�าน�าเกษตรกรจ�าหนายขาวเปลอกไดในราคาต�า เพราะพอคาคนกลางและโรงสจะเปนผก�าหนดราคาขาวเปลอก ในขณะท

ตนทนการผลตสง เนองจากเกษตรกรยงขาดความรและความเขาใจเทคโนโลยการผลตหลายดาน เชน การปรบปรงดน การใชปยอยางถกตอง การจดการหลงการเกบเกยวเพอใหไดผลผลตทมคณภาพ ไมมระบบควบคมคณภาพเมลดพนธ การผลตขาวแบบครบวงจร ตงแตผลตเมลดพนธไวใชเอง ผลตขาวดวยตนทนการผลตต�า และแปรสภาพขาวเปนขาวสารบรโภคในครวเรอนและจ�าหนายในชมชนและพนทใกลเคยง เปนตนแบบของการผลตขาวทไมตองพงพาโครงการสนบสนนจากภาครฐ การพฒนาวธการผลตเมลดพนธใหไดเมลดพนธทผานมาตรฐาน และการผลตขาวคณภาพดใหมคณภาพการสด โดยน�าวธการผลตตามค�าแนะน�าของกรมการขาวมาปรบใช จงเปนการเพมประสทธภาพการผลตขาวของเกษตรกร นอกจากนเกษตรกรยงขาดทกษะในการบรหารจดการผลผลตอยางเปนระบบ ไมสามารถรวมกลมและสรางเครอขายเพอบรหารจดการผลผลตอยางมประสทธภาพ เพอแกไขปญหาดงกลาว จงควรมการสงเสรมการรวมกลมและการสรางเครอขายของเกษตรกร และมการ สงเสรมใหชาวนาผลตเมลดพนธดไวใชในการผลตขาวคณภาพดทมคณภาพการสด เพอการบรโภคในครวเรอนและจ�าหนายในชมชน เปนการสรางมลคาของผลผลตในพนท เพมรายไดใหกบเกษตรกรใหอยไดอยางยงยน

บทคดยอโครงการการพฒนารปแบบการผลตขาวแบบครบวงจรโดยเกษตรกรมสวนรวมในพนทเขตคลองสามวา กรงเทพมหานคร

ด�าเนนการระหวางป 2557-2559 ดวยการเปรยบเทยบรปแบบการผลตเมลดพนธขาวและรปแบบการผลตขาวคณภาพดตามค�าแนะน�าของกรมการขาวกบรปแบบของผน�าเกษตรกร รวมทงพฒนาและสงเสรมการแปรสภาพขาวเพอการจ�าหนายในทองถน ผลการด�าเนนการ พบวา การผลตเมลดพนธโดยใชเทคโนโลยการผลตเมลดพนธตามค�าแนะน�าของกรมการขาว ไดเมลดทผานมาตรฐานเมลดพนธ 8 ใน 9 แปลง ไมผานมาตรฐานเมลดพนธ 1 แปลง เนองจากมปรมาณขาวแดงเกนมาตรฐาน สวนแปลงของเกษตรกรเมลดพนธไมผานมาตรฐาน เนองจากใชเมลดพนธทไมผานมาตรฐาน ไมมการตรวจตดขาวปน ท�าใหมเมลดขาวแดงและสงเจอปนเกนมาตรฐาน การผลตขาวคณภาพดโดยใชเทคโนโลยการผลตขาวคณภาพดตามค�าแนะน�าของกรมการขาว ไดขาวทมคณภาพการสด เมอน�ามาแปรสภาพไดขาวเตมเมลดและตนขาว รอยละ 50.0 (ปทมธาน 1 ) 53.9 (พษณโลก 2) ตามล�าดบ สงกวาแปลงของผน�าเกษตรกรทมขาวเตมเมลดและตนขาวรอยละ 39.6 (ปทมธาน 1) และ 45.2 (เบอร 51) ในฤดท 1 และ 2 เนองจากเกษตรกรเกบเกยวชากวาระยะเกบเกยวทเหมาะสม เพอใหไดขาวทมความชนต�า สวนในฤดท 3 และ 4 เกษตรกรกบเกยวทระยะเกบเกยวทเหมาะสมตามค�าแนะน�า ท�าใหขาวมคณภาพการสดขน ในดานตนทนการผลต การปฏบตตามค�าแนะน�าทงในดานการผลตเมลดพนธและการผลตขาวคณภาพดลดตนทนลงได 517-1,569 บาทตอไร และไดผลผลตมากขน 117-279 กโลกรมตอไร เมอเทยบกบการปฏบตของเกษตรกร ท�าใหมตนทนการผลตตอกโลกรมขาวเปลอกอยระหวาง 3.91-5.02 บาท ต�ากวาแปลงของผน�าเกษตรกร (5.91-6.72 บาทตอกโลกรมขาวเปลอก) และการจ�าหนายขาวในรปขาวสาร ในกรณ ขาวพนธปทมธาน 1 จ�านวน 1 ตน สรางรายไดเพมขนสงสดรอยละ 110 และจ�าหนายขาวในรปของเมลดพนธขาวสรางรายไดเพมขนอยางนอยรอยละ 44 เมอเทยบกบการขายขาวเปลอกสดใหโรงสโดยตรง (9,000 บาทตอตน)

ค�าส�าคญ : ครบวงจร, การผลตขาว, เขตคลองสามวา, เกษตรกรมสวนรวม


การเพาะเลยง การเพมปรมาณเชอ และปลกเชอ Ustilaginoidea virens เชอสาเหตโรคดอกกระถนของขาว

Cultivation, Inoculum Production and Inoculation of Ustilaginoidea virens, Causal Pathogen of False Smut of Rice

กลยา ประกอบทรพย1 Ashizawa Taketo2 และสมศร แสงโชต11ภาควชาโรคพช คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

2National Agriculture and Food Research Organization, Central Region Agricultural Research Center, Tsukuba, Ibaraki 305-8666, Japan

E-mail : [email protected] ค�าน�า

ขาว (rice) เปนพชในวงค Poaceae ซงเปนพชตระกลหญา ชอวทยาศาสตรของขาวคอ Oryza sativa L. สายพนธขาวทงโลกมมากกวา 120,000 สายพนธ สามารถเจรญเตบโตไดดในเขตรอน มความสามารถเจรญเตบโตไดดแมในเขตอบอน (บญหงษ, 2557) สภาพแวดลอม โรค และแมลงเปนปจจยทมผลตอการผลตขาวทงปรมาณและคณภาพ

โรคดอกกระถน (false smut) ในหนงในโรคทส�าคญในขาวเกดจากเชอรา Ustilagionidea virens ลกษณะอาการโรคพบวา เมลดบางสวนของรวงทปรากฏเปนกอนของเสนใย และ chlamydospore รวมกนคลายก�ามะหย (false smut ball) ในระยะทเจรญเตมท (Tang et al., 2013) ประกอบดวยกลมผง chlamydospores บนรวง ในระยะเมลดขาวใกลสกแก จะเหนผงสปอรสเหลองและกลมเสนใยบรเวณระหวางกลบรองดอกชนบน (flowering glumes) ท�าใหเปลอกหมเมลดแยกออก (Fan et al., 2014) ดอกขาวไมสามารถเจรญเตบโตเปนเมลดได สงผลตอปรมาณผลผลตและคณภาพของขาว เนองจากเมลดขาวทอยภายในรวงเดยวกนหรอเมลดใกลเคยงเกดการปนเปอน chlamydospore ของเชอรา รวมทงตองเสยเวลาส�าหรบการคดแยกเมลดทเปนโรคและปนเปอนออก (Rush et al., 2000) สวนลกษณะทางคณภาพของเมลดขาวมาจากแปลงทเปนโรคนมคณภาพลดลงจากการปนเปอน chlamydospore (Li et al., 2013) ดงนนการศกษาในครงนจงเปนการทดสอบ เพาะเลยงเพมปรมาณเชอ U. virens ในหองปฎบตการ เพอทดสอบความสามารถของเชอในการท�าใหเกดโรคดอกกระถนในขาว

บทคดยอโรคดอกกระถนในขาวเชอสาเหตเกดจาก Ustilaginoidea virens เปนโรคทส�าคญของขาวทวโลก การเพาะเลยงเชอรา

สาเหตโรคในอาหารแขง potato dextrose agar (PDA) และขาวกลองนงฆาเชอ ลกษณะเสนใยและchlamydospore ทได จากการเลยงบนอาหารแขงและขาวกลองนง มลกษณะคลายฝนเปนผงละเอยด สของ chlamydospore จะคอย ๆ เปลยนเร มต นจะมส เหลองและเป นสส ม ภายหลงการบ มใต ร งสอลตราไวโอเลตทอณหภ ม 25 องศาเซลเซยส เปนระยะเวลา 1 เดอน ขนาดของ chlamydospore ทไดจากการเพาะเลยงบนอาหารแขงและขาวกลองนง กบ chlamydospore ทไดจาก false smut ball ในธรรมชาตมขนาดเสนผานศนยกลางเทากบ 4.7 3.5 และ 4.1 ไมโครเมตร ตามล�าดบ โดยไมมความแตกตางกน ทงทางรปราง ลกษณะ และขนาด เมอน�า chlamydospore มาเพาะเลยงในอาหารเหลว potato dextrose broth (PDB) chlamydospore จะงอกและสรางโคนเดย (secondary spore หรอ secondary conidia) มรปรางกลมถงวงรขนาด 2.25 - 6.92 x 2.59 -10.72 ไมโครเมตร โคนเดยทไดจาการเพาะเลยงเปนระยะเวลา 10 วน ทความเขมขน 2.5 x 105 โคนเดยตอลตร เหมาะสมส�าหรบการปลกเชอดวยวธใชเขมฉดบนรวงในระยะตงทอง สามารถท�าใหเกดโรคดอกกระถนได 85 เปอรเซนต

ค�าส�าคญ : โรคดอกกระถน, ขาว, การปลกเชอ


ปจจยทางภมศาสตรทเหมาะสมของขาวไรพนธพนเมองเพอเพมมลคาในจงหวดนครราชสมาGeographic Factor of Suitable Local upland Rice for Increase Value

in Nakhon Ratchasima Province.

วาสนา ภานรกษ, เอนก ศรสวรรณ และวนวสาข ค�าทวโปรแกรมวชาภมสารสนเทศ คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏนครราชสมา

ศนยนวตกรรมแปรรปและพฒนาผลตภณฑทางการเกษตรครบวงจรตามแนวพระราชด�าร มหาวทยาลยราชภฏนครราชสมาE-mail : [email protected]

ค�าน�าการศกษานวตกรรมการศกษาสงบงชทางภมศาสตรขาวไรพนธพนเมองเพอเพมมลคาขาวอยางยงยนในจงหวด

นครราชสมา เปนโครงการทด�าเนนงานภายใตความรวมมอของหนวยงานราชการ หนวยงานวชาการ และภาคประชาชน ในพนทจงหวดนครราชสมา เพอด�าเนนโครงการโดยใชแนวทางการวจยเพอพฒนาพนท (Area-Based Collaboration หรอ ABC) และวเคราะหพนท ทมศกยภาพของการปลกขาวไรพนธพนเมอง ในพนททนามความเหมาะสมนอย เพอเปนตนแบบในการเพมผลผลตขาวในพนทสวนใหญในจงหวดนครราชสมา และเปนแนวทางเพอเพมผลผลตใหกบขาวในพนท และ สงเสรมใหเกษตรกรปลกขาวไรพนธพนเมอง เพอเพมรายไดใหกบครอบครวตอไป โดยการศกษาขอมลสงบงชทางภมศาสตรเปนแนวทางหนง ซงใหความส�าคญในการคมครองกลมผผลตทไดอาศยภมปญญาทองถนสรางสรรคผลตภณฑขน สรางความมนใจใหกบกลมผบรโภค ทใหความสนใจกบสนคาทมลกษณะพเศษ เปนเอกลกษณเฉพาะ ซงจะน�าไปสการเพมรายไดของเกษตรกร จากการจ�าหนายสนคาทมเอกลกษณเฉพาะ และเปนสนคาทไดมาตรฐาน เกดมลคาเพมขาวอยางยงยนตอไป

บทคดยอนวตกรรมการศกษาสงบงชทางภมศาสตรขาวไรพนธพนเมองเพอเพมมลคาขาวอยางยงยน ในจงหวดนครราชสมา

มวธด�าเนนการดงตอไปน 1) ส�ารวจและพฒนาฐานขอมลสารสนเทศภมศาสตร 2) วเคราะหหาพนทเหมาะสม ในการศกษาครงนใชขอมลจากการส�ารวจภาคสนาม (ตวอยางดน,แบบสอบถาม) และขอมลสารสนเทศภมศาสตรซงด�าเนนการดวยการใชระบบสารสนเทศภมศาสตรส�าหรบการจดท�าฐานขอมลสารสนเทศ และวเคราะหพนทเหมาะสม ผลการศกษาพบวา 1) พบขาวไรสายพนธพนเมองจ�านวน 13 สายพนธ จากเกษตรกรผเพาะปลก 118 คน จาก 26 หมบาน 2) ศกษาขอมลสงบงช ทางภมศาสตรของขาวไรพนธพนเมองและประยกตใชเทคโนโลยภมสารสนเทศในการจดท�าฐานขอมล ระบบโซนนง (Zoning)พนทเหมาะสมในการปลกขาวไรพนธพนเมองแตละสายพนธ ใหมประสทธผลสะดวกส�าหรบการบรหารจดการตามกลไกความรวมมอทกภาคสวน พนทเหมาะสมส�าหรบปลกขาวไรพนธพนเมองแสดงได 4 ระดบ : เหมาะสมมาก, เหมาะสม ปานกลาง, เหมาะสมนอย และไมเหมาะสม ซงมพนท 137 ,320 ,63 และ 15 ตารางกโลเมตร หรอคดเปนรอยละ 25.60, 59.81, 11.77 และ 2.80 % ตามล�าดบ โดยขอมลดงกลาว สามารถน�าไปใชเพอการสงเสรมการปลกขาวไรและพชใชน�านอย แบบระบบไรใหมประสทธภาพ โดยส�านกงานเกษตรอ�าเภอหวยแถลง จงหวดนครราชสมา และหนวยงานทเกยวของควรม แผนพฒนาสงเสรมการปลกขาวไรอยางตอเนอง และมการพฒนากลมเกษตรกรทปลกขาวไร ในการรวมกลมการแปรรป เพอเพมมลคา และการบรโภคในครวเรอน จ�าหนายเพอการสรางรายไดเสรม

ค�าส�าคญ : ปจจยทางภมศาสตร, ขาวไร


การพฒนากระบวนการผลตขาวไรพนธพนเมองในเขตพนทปลกมนส�าปะหลง จงหวดนครราชสมา

Process to Develop Local Upland Rice Production in Cassava Plantation Area in Nakhon Ratchasima Province

เจษฎา ทพยะสขศร1 วาสนา ภานรกษ2 และวนวสาข ค�าทว31โปรแกรมวชาชววทยา คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏนครราชสมา

2โปรแกรมวชาภมสารสนเทศ คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏนครราชสมา3ศนยนวตกรรมแปรรปและพฒนาผลตภณฑทางการเกษตรครบวงจรตามแนวพระราชด�าร มหาวทยาลยราชภฏนครราชสมา

ค�าน�าการศกษาศกยภาพของการปลกขาวไร ในพนททนามความเหมาะสมนอยในการปลกขาวนาสวน โดยใชอ�าเภอหวยแถลง

จงหวดนครราชสมา เปนตนแบบในการศกษาการปลกขาวไร ในพนทดอนหรอพนทปลกมนส�าปะหลง โดยเปรยบเทยบผลผลตในขาว 4 พนธปลก คอ ขาวหาบหก (ขาวพนเมองของจงหวดนครราชสมา) ขาวหอมภพาน (สกลนคร 69) ขาวลมผว และขาวหอมมะลดอยทปลกในพนท เพอเปนแนวทางในการเพมผลผลตขาวในพนทสวนใหญในจงหวดนครราชสมา และศกษาผลผลตของขาวไรทใหปยชวภาพเปรยบเทยบกบปยเคม เพอเปนแนวทางในการลดคาใชจายใหกบขาวในพนท และสงเสรมใหเกษตรกรปลกขาวไร เพอเพมรายไดใหกบครอบครวตอไป

บทคดยอการศกษาครงนมวตถประสงค เพอเปรยบเทยบผลผลตของขาวไร ทปลกเชงเดยว ขาวไรปลกรวมกบ มนส�าปะหลง

โดยการปลกแบบอนทรยและแบบเคม ในขาวไร 4 พนธ คอ พนธลมผว หอมภพาน หอมมะลดอย และหาบหก พบวา จากการเปรยบเทยบผลผลตการปลกขาวไรพนธพนเมองเชงเดยวในแปลงทดลอง ปลกขาวไร 4 พนธ ทงทปลกแบบอนทรย และแบบเคม พนธขาวไรทใหผลผลตสงสด คอ พนธหอมภพาน โดยใหผลผลตสงสด ทงแบบอนทรยและแบบเคม 650 และ 765 กโลกรมขาวเปลอกตอไร ตามล�าดบ โดยมความแตกตางระหวางวธการปลก 115 กโลกรมขาวเปลอกตอไร สวนขาวไร ทใหผลผลตนอยทสดทงการปลกแบบอนทรยและแบบเคม คอ พนธลมผว 310 และ 300 กโลกรมขาวเปลอกตอไร ตามล�าดบ ขาวไรมความแตกตางของผลผลตระหวางวธการปลกนอยทสด คอ 10 กโลกรมขาวเปลอกตอไร สวนผลผลตของ การปลกขาวไรพนเมองรวมกบมนส�าปะหลง ของขาวไรทง 4 พนธ ทงทปลกแบบอนทรยและแบบเคม พบวา พนธขาวไรทใหผลผลตสงสด ทปลกแบบอนทรย คอ พนธหาบหก ใหผลผลต 385 กโลกรมขาวเปลอกตอไร สวนการปลกแบบเคม คอ ขาวไรพนธหอมภพาน ใหผลผลต 480 กโลกรมขาวเปลอก ตอไร สวนขาวไรพนเมองทปลกรวมกบส�าปะหลงและใหผลผลตนอยทสดทงการปลกแบบอนทรยและแบบเคม คอ พนธลมผว ใหผลผลต 240 และ 295 กโลกรมขาวเปลอกตอไร ตามล�าดบ ความแตกตางของผลผลตทปลกแบบเชงเดยว และการปลกรวมกบมนส�าปะหลงมากทสดคอ ขาวพนธหอมภพาน (115 กโลกรมขาวเปลอกตอไร) สวนผลผลตของขาวไรทปลกแบบเชงเดยว และปลกรวมกบมนส�าปะหลงทนอยทสด คอ ขาวมะลดอย (40 กโลกรมขาวเปลอกตอไร) ผลผลตของขาวไรพนธพนเมองเชงเดยวกบทปลกรวมกบมนส�าปะหลง ทงทปลกแบบอนทรยและปลกแบบเคม พบวา การปลกแบบเชงเดยวใหผลผลตมากกวาการปลกรวมกบมนส�าปะหลงทงแบบอนทรยและเคม ทผลผลตแตกตางมากทสดคอ พนธหอมภพาน มความแตกตางกน รอยละ 50 สวนการปลกแบบเคมพนธขาวไรพนเมองทใหผลผลตตางกนนอยทสด คอ พนธลมผว แตกตางกน รอยละ 5 ขาวไรทใหผลผลตแตกตางกนมากทสดคอพนธภพาน แตกตางกนรอยละ 37.25 โดยใหผลผลตไปในทางเดยวกน อยางไรกตามขาวไรพนธหอมภพานใหผลผลตสงสด ทกระบบ ทงการปลกแบบเชงเดยว การปลกรวมกบมนส�าปะหลง การปลกแบบอนทรย และปลกแบบเคม ค�าส�าคญ : ขาวไรพนธพนเมอง, พนทปลกมนส�าปะหลง


การควบคมเชอรา Bipolaris oryzae โดยชววธดวยแบคทเรย Bacillus subtilis และการพฒนาสตรคลกเมลดขาว

Biological Control of Bipolaris oryzae with Bacillus subtilis and Development of Rice Seed Treatment Formulation

รตตรส เชยงสน, ชดชนก เกษ และสมศร แสงโชตภาควชาโรคพช คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร


ค�าน�าขาวเปนแหลงอาหารทส�าคญของโลก ในป พ.ศ. 2559 ประเทศไทยผลตขาวเปนอนดบท 6 ของโลก รองจากประเทศจน

อนเดย อนโดนเซย บงกลาเทศ และเวยดนาม ซงมปรมาณการสงออกเทากบ 9.91 ลานตน มมลคาเทากบ 154.73 พนลานบาท (ส�านกงานเศรษฐกจการเกษตร, 2559) โรคใบจดสน�าตาลทเกดจากเชอรา Bipolaris oryzae เปนสาเหตส�าคญ ทท�าใหผลผลตขาวลดลง เนองจากเชอราสามารถเขาท�าลายทางเมลดและถายทอดไปยงตนกลาและใบ Ba and Sangchote (2006) รายงานวา เชอรา B. oryzae เขาท�าลาย embryo, endosperm, palea, lemma, rachilla, พบมากทสดบน rachilla 82% อาการของโรคใบจดสน�าตาลแสดงออกในตนกลาอาย 7-14 วน วตถประสงคของการทดลองนเพอคดเลอกจลนทรยปฏปกษทมคณสมบตในการยบยงเชอราสาเหตโรคใบจดสน�าตาล และพฒนาสตรคลกเมลดเพอลดการเขาท�าลายของเชอราบนเมลดและตนกลาขาว

บทคดยอโรคใบจดสน�าตาลเปนโรคทส�าคญสงผลตอการผลตขาว ซงเกดจากเชอรา Bipolaris oryzae วตถประสงคของการศกษาน

เพอหาแบคทเรยปฏปกษทสามารถยบยงเชอรา B. oryzae และพฒนาเปนสตรคลกเมลด โดยทดสอบประสทธภาพของเชอแบคทเรยปฎปกษตอการยบยงเชอราดวยวธ dual culture และการเขาท�าลายของเชอราบนเมลดและตนกลาขาว ตรวจสอบความอยรอดของแบคทเรยปฎปกษเมอเกบรกษาเปนระยะเวลา 6 เดอน พบวาแบคทเรยปฏปกษทถกคดเลอกแสดงการยบยงเชอราไดสงทสด 66.1% เปนเชอแบคทเรย B. subtilis สตรคลกเมลดทมสวนผสมของ Talc+SCMC1 แสดงการยบยง การเจรญของเสนใยเชอรา B. oryzae สงสด 73.5% แตไมมความแตกตางทางสถตกบสตรคลกเมลดอนๆ สตรคลกเมลดทมสวนผสมของ Talc+PVP1 สามารถลดการเขาท�าลายของเชอรา B. oryzae บนเมลดสงทสดเทากบ 67.3, 94.3 และ 72.3% เมอเกบรกษาสตรคลกเมลดนนเปนระยะเวลา 0, 3 และ 6 เดอน ตามล�าดบ เมลดทผานการคลกดวยสตร Talc+PVP3 จ�านวน 2 กรมตอขาว 1 กโลกรม สามารถลดอาการโรคใบจดสน�าตาลในตนกลาไดมากทสด 92.5 % เมอเกบรกษาสตรคลกเมลด เปนเวลา 3 เดอน โดยประชากรเรมตนของเชอแบคทเรยปฏปกษในสตรคลกเมลด 13.5-13.7 log CFU/g ภายหลงเกบรกษาสตรคลกเมลดเปนระยะเวลา 6 เดอน พบวาประชากรของเชอแบคทเรยปฏปกษลดลงทกเดอนเหลอต�าทสด 6.5-6.7 log CFU/g

ค�าส�าคญ : ขาว, การควบคมโดยชววธ, Bipolaris oryzae, สตรคลกเมลด, จลนทรยปฏปกษ


อทธพลของแคดเมยมในดนตอการสะสมแคดเมยมและสงกะสในเมลดขาว 3 พนธEffect of Soil Cadmium on Cadmium and Zinc Accumulation in Rice Grain among 3 Varieties

กญญกลณช ค�าปวง 1 พลยทธ ศขสมต2 สมชย ลาภอนนตนพคณ3 ยทธดนย ยอดทองด3 และชนากานต เทโบลต พรมอทย1,4

1ภาควชาพชศาสตรและปฐพศาสตร คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม2ส�านกงานอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแรเขต 3 เชยงใหม3ภาควชาเคม คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม เชยงใหม

4ศนยวจยขาวลานนา มหาวทยาลยเชยงใหมE-mail : [email protected]

ค�าน�าแคดเมยมเปนโลหะหนกทเปนพษตอมนษย การบรโภคขาวทปนเปอนแคดเมยมเปนระยะเวลานานน�ามาสการสะสมสารพษ

ในสวนตาง ๆ ของรางกาย ระบบการท�างานของไตผดปกตและกอใหเกดโรคกระดกออน กระดกผ เชน การเกดโรคอไต อไต ในประเทศญปน มสาเหตหลกมาจากการบรโภคขาวทปนเปอนแคดเมยมสงเกนคามาตรฐาน (Wu et al., 2006) ในป 2546 พบการรายงานวาประเทศไทยมการปนเปอนแคดเมยมในพนทอ�าเภอแมสอด จงหวดตาก โดยมคาการปนเปอนแคดเมยมและสงกะสเฉลยอยท 0.5 - 284 และ 100 - 8,036 มก./กก. ตามล�าดบ และพบการสะสมแคดเมยมในเมลดอยในชวง 0.05 - 7.7 มก./กก. (Simmons et al., 2005) ซงเปนผล มาจากการปลอยน�าเสยทเจอปนโลหะแคดเมยมจากอตสาหกรรมเหมองแรสงกะสลงสแหลงน�าและกอใหเกดการสะสมในดน ขาวทปลก ในบรเวณทมการปนเปอนดงกลาวจงมการดดซบธาตแคดเมยมและสงกะสไปสะสมไวในเมลดขาว ดงนนงานวจยนมงศกษาอทธพลของระดบแคดเมยมในดนตอการสะสมแคดเมยมและสงกะสในเมลดขาวของขาวพนธตาง ๆ ซงการตอบสนองและกลไกการสะสมแคดเมยมและสงกะสในเมลดสามารถน�ามาใชเปนแนวทางในการศกษาขอมลทางสรรวทยาของขาว และน�าไปใชในการปรบปรงพนธขาวใหมการสะสมแคดเมยมในเมลดนอยแมปลกในสภาพดนทมแคดเมยมสงตอไป

บทคดยอดนทมการปนเปอนแคดเมยมสงเกนระดบมาตรฐาน สงผลกระทบตอการผลตขาว ซงการบรโภคขาวทปนเปอนแคดเมยม

เปนอนตรายตอมนษย การทดลองนมวตถประสงคเพอประเมนอทธพลของระดบแคดเมยมในดนตอการสะสมแคดเมยมและสงกะสในเมลดขาวพนธตาง ๆ ทดลองในสภาพกระถาง โดยปลกขาวแตกตางกน 3 พนธ ในดนทมปรมาณแคดเมยมแตกตางกน 4 ระดบ อยในชวง 0 - 200 มก./กก. ผลการทดลองพบวา การเพมระดบแคดเมยมในดนสงผลใหการสะสมแคดเมยมและสงกะสในเมลดเพมขน เมอเทยบกบดนทไมใสแคดเมยม ขาวพนธก�าหอม มช. ขาวดอกมะล 105 และสงขหยดพทลง มการสะสมสงกะสในเมลดขาวกลองอยในชวง 43.4 - 62.5, 39.4 - 68.6 และ 34.9 - 49.2 มก./กก. ตามล�าดบ และพบการสะสมแคดเมยมในเมลดอยในชวง 0.03 - 8.1, 0.12 - 14.6 และ 0.05 - 10.3 มก./กก. ตามล�าดบ ซงการทดลองนพบวาแมในดนทใสแคดเมยมต�าสดท 5 มก./กก. สามารถท�าใหปรมาณแคดเมยม ในเมลดสงเกนกวาคามาตรฐาน CODEX (0.2 มก./กก.) ดงนนการทดลองนบงชวาระดบแคดเมยมในดนทระดบ 5, 100 และ 200 มก./กก. มผลตอการสะสมแคดเมยมและสงกะสในเมลดแตกตางกนในขาวแตละพนธ ซงขอมลดงกลาวสามารถน�าไปใชศกษาขอมลทางสรรวทยาในการผลตขาว และเปนแนวทางในการปรบปรงพนธขาวทมการสะสมแคดเมยมในเมลดต�าตอไป ค�าส�าคญ : การปนเปอนแคดเมยมในดน, การสะสมธาตอาหาร, แคดเมยม, สงกะส, ขาว


การทดสอบระบบถอนตนกลาในถาดเพาะกลาขาวนาโยนThe Testing of Root Pulled System for Parachute Seedling Tray

สมพร หงษกง1 จรญ มงคลวย1 น�าพน พพฒนไพบรย1 และวรยทธ สหาน21สาขาวชาวศวกรรมเครองกล คณะอตสาหกรรมและเทคโนโลย มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลอสาน

วทยาเขตสกลนคร 2สาขาวชาพชศาสตร คณะทรพยากรธรรมชาต มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลอสาน วทยาเขตสกลนคร


ค�าน�าการปลกขาวในปจจบนมหลายวธ เชน การท�านาด�า การท�านาหวาน การท�านาหยอด หรอการท�านาโยน เปนตน ซงรปแบบของ

แตละวธจะมขนตอนในการเตรยมตนกลา การเตรยมแปลงนาทแตกตางกนและใหผลผลตทแตกตางกนดวย (IRRI, 2018) การท�านาด�าและการท�านาโยนจะใหผลผลตสงเมอเทยบกบวธอน เพราะการปกตนกลาใหเปนกอและแถว ตนกลาจะเจรญเตบโตและแตกกอไดด ชองวางระหวางกอจะใหอากาศถายเทและสามารถก�าจดวชพชไดงาย ไมเหมอนกบการท�านาหวานทตนกลามความหนา ขนอยกบการหวาน ในจดนน สงผลตอการก�าจดวชพชยากและผลผลตต�า

ส�าหรบการท�านาโยน (RKMP, 2018) เปนวธการท�านาแบบใหม โดยการโยนตนกลา ซงก�าลงเปนทสนใจของเกษตรกร เนองจากเปนนวตกรรมการท�านาทชวยปองกนปญหาการเกดขาววชพช และการระบาดของเพลยกระโดดไดเปนอยางด โดยไมตองใชสารเคม สงผลใหคณภาพชวตและสงแวดลอมดขน แตปญหาในปลกขาวนาโยนทเกษตรกรไมนยมปลก เพราะการเพาะกลามความยงยากและการโยนตนกลาทไมสม�าเสมอ ดงนน วตถประสงคของการวจยนจงท�าการทดสอบการท�างานของเครองปลกขาวนาโยนในสวนของระบบการถอนตนกลา โดยจะก�าหนดตวแปรของอายตนกลา จ�านวนตนกลาตอหลม และความเรวในการจบถอน เพอใหเปนขอมลส�าหรบการออกแบบและพฒนาเครองปลกขาวนาโยนทเหมาะสม

บทคดยอบทความวจยนเสนอการทดสอบชดถอนตนกลาออกจากถาดเพาะตนกลานาโยน โดยถอนตนกลาในถาดหลมแบบกลมขนาด 434

หลม การทดสอบจะใชตนกลาขาวพนธ กข 6 เพาะในถาดจนมอาย 12,14 และ 16 วน ใชจ�านวนเมลดทแตกตางกน คอ 3, 4 และ 5 เมลดตอหลม การถอนตนกลาใชกลไกในการหนบทความเรวรอบ 15, 18 และ 21 รอบ/นาท ในทศทางในท�ามม 45 องศา ในแนวดง จากการทดสอบพบวา ตนกลาอาย 12, 14 และ16 วน ใหผลการทดสอบทไมมความแตกตางกน แตจ�านวนตนกลา 3 ตนตอหลม มความผดพลาดมากกวาจ�านวนตนกลา 5 ตนตอหลม และการเพมความเรวรอบของกลไกการจบท�าใหความผดพลาดลดลง ประโยชนทไดจาก งานวจยนสามารถน�าไปพฒนาเครองปลกขาวนาโยนใหมประสทธภาพในการท�างานได

ค�าส�าคญ : ชดถอนตนกลานาโยน, ตนกลาขาวนาโยน, ระบบนวแมตกส


อทธพลของพนทปลกขาวทมตอปรมาณแรธาต และคณภาพการหงตมของขาวกลอง ทปลกในเขตธารน�าแรแจซอน

Influent of Rice Growing Area on Mineral Content and Cooking Quality of Brown Rice

จรภา พงษจนตา1 ทะนงศกด สสดแพง2 สเทพ ทองมา1 ไกรศร พสษฐกล2 รงทวา กองเงน2 และนนทวรรณ แกวโชต31ศนยนวตกรรมอาหาร สถาบนวจยเทคโนโลยเกษตร

2คณะวทยาศาสตรเทคโนโลยเกษตร มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลลานนา 3วทยาลยการฝกหดคร มหาวทยาลยราชภฎพระนคร


ค�าน�า

ปจจบนผบรโภคมความใสใจดานสขภาพมากขน ซงขาวเปนอาหารหลกของประชากรเกอบทวโลก ซงการผลตขาวทมคณภาพสงและมคณคาทางโภชนาการสงจงเปนทตองการของตลาด ซงผลผลตขาวทมคณภาพสงทงในเชงปรมาณผลผลตและคณคาทางโภชนาการนน สวนใหญมาจากพนธกรรม สภาพแวดลอมในการปลก และ ปฏสมพนธระหวางพนธ สภาพแวดลอม ธาตอาหารในดน และ แหลงน�าทปลกขาวทจะสงผลตอผลผลตทงในเชงปรมาณ คณภาพการส และคณคาโภชนาการในเมลดขาว ทงในรปของสารอาหารหลก และสารอาหารทชวยในการสงเสรมการท�างานในอวยวะตาง ๆ ของรางกายทแมตองการเพยงนอยแตกขาดไมได เชนกลมของวตามนและแรธาตตาง ๆ กองโภชนาการ (2544) รายงานวาขาวกลองทวไปมปรมาณแรธาต โซเดยม แคลเซยม ฟอสฟอรส แมกนเซยม เหลก สงกะส ทองแดง ทระดบ 79 0, 1210, 60, 1950, 270, 12, 4.8 และ 1.4 มก./ก.ก ตามล�าดบ และ Deepak and Prem (2017) รายงานผลวเคราะหปรมาณแรธาตในขาวหอมในประเทศอนเดยจ�านวน 6 พนธ จากแหลงปลกในแตละภาคของประเทศ พบวามปรมาณแคลเซยม สงกะส เหลก โซเดยม และโปแตสเซยม ทระดบ 98.75 17.00 31.50 68.85 และ 500.00 มก./ก.ตามล�าดบ และ ศนยวทยาศาสตรขาว, 2560) เสนอขอมลวา ขาวไรซเบอร ทปลกในเขตภาคกลางมปรมาณธาตเหลก 13-18 มก./ก.ก.และสงกะส จ�านวน 31.9 มก./ก. แตศนยเมลดพนธขาวจงหวดล�าปาง (2560) รายงานผลการวเคราะหปรมาณแรธาตในขาวไรซเบอรร ขาวทบทมชมแพ และ ขาว กข. 6 แปลงนาแหลงน�าพรอนบานแจซอน ต.แจซอน อ.เมองปาน จ.ล�าปาง พบวาม ปรมาณ ฟอสฟอรส โพแตสเซยม แคลเซยม แมกนเซยม สงกะส ทองแดง และแมงกานส ในชวง 1,573.9 – 6,838.3, 1413.50 - 6762.90, 124.60-581.60, 727.60 - 3412.5, 15.30-34.06, 2.67 - 6.36 และ 4.97 - 8.39 มก./ก. ตามล�าดบ ซงเปนปรมาณแรธาตทสงกวาผลการสกษาทผานมา ท�าใหผบรโภคและนกวชาการ ในจงหวดล�าปางเกดความสงสยถงประโยชน หรอโทษตอผบรโภค ดงนนงานวจยนจงไดศกษาคณภาพน�าทใชปลกขาวและปรมาณโลหะหนกและแรธาตทมประโยชนตอรางกายถาบรโภคในปรมาณทพอด แตถาบรโภคมากจะเปนผลเสยตอสขภาพได

บทคดยอพนทปลกขาวมความส�าคญ สงผลตอคณภาพขาวและคาทางโภชนาการทมทงประโยชนและโทษตอสขภาพของผบรโภค ดงนน

วตถประสงคงานวจยจงศกษาปรมาณโลหะหนก แรธาต และคณภาพการหงตมในขาวกลอง 4 พนธ คอ ขาวไรซเบอร ทบทมชมแพ ขาวเหนยวด�าลมผว ขาว กข แมโจ 2 และกข 6 ทปลกในเขตธารน�าแร ต.แจซอน อ. มองปาน จ.ล�าปาง ปเพาะปลก 2559/2560 ผลการวเคราะหพบวาขาวกลองทกตวอยางไมพบซลเฟอรไดออกไซด (SO2) ตกคาง แตพบโลหะหนก (แคดเมยม โครเมยม ปรอท และนกเกล ในชวง 0.00- 4.04 มลลกรมตอกโลกรม และพบวาขาวเหนยวด�าลมผว และขาวไรซเบอรรมปรมาณทองแดง เหลก แมงกานส และสงกะส สงกวา กข6 และ กขแมโจ2 สวนคณภาพการหงตมไมมความแตกตางกนทางสถต (p<0.05) ระหวางตวอยางขาวทตรวจสอบ

ค�าส�าคญ : ขาวหลากส, โลหะหนก, ธารน�าแรแจซอน


การทดสอบความแขงแรงของเมลดพนธขาวไรซเบอรทไดจากการใสปยคอกมลไก และปยน�าหมกมลสกร

Seed Vigor Test of Rice berry Rice Seed from Chicken Manure and Fermented Pig Manure Treatment

วนดา วฒนพายพกล สาขาวชาเกษตรศาสตร คณะเทคโนโลยการเกษตร มหาวทยาลยราชภฏบรรมย


ค�าน�าการเสอมคณภาพเมลดพนธท�าใหเมลดพนธคงความมชวตสงกวามาตรฐานเพยง 8-12 เดอน (เยาวลกษณ และอญชล, 2558) อตรา

การหายใจสง เมลดพนธสญเสยความแขงแรงและความงอกอยางรวดเรว เมลดทมการหายใจสงจะปลอยความรอนออกมาในปรมาณมากจนเปนอนตรายตอเมลดเอง และมผลสงเสรมใหเชอราและแมลงเขาท�าลายไดงาย เกดการแพรกระจายของโรคและแมลง อณหภมสง ยงเรงอตราการเสอมสภาพของเมลดพนธอกดวย หากเกบรกษาเมลดพนธขาวแบบเปดทไมมการควบคมอณหภมและความชนยอมสงผลใหความแขงแรงของเมลดลดนอยลง การตรวจสอบความแขงแรงของเมลดพนธขาวจงมความส�าคญมากส�าหรบการจดการเมลดพนธขาวทดและถกตอง เพราะเมลดพนธขาวเปนสงมชวตทมคณภาพ และเสอมสภาพตามสภาพแวดลอมระหวางเกบรกษา จงจ�าเปนตองมการตรวจสอบความแขงแรงของเมลดพนธขาวไรซเบอรทไดจากการใสปยคอกมลไกและน�าหมกมลสกร โดยวธการตาง ๆ ซงเปนวธการทมประสทธภาพ ทชวยประเมนคณภาพและท�านายอายการเกบรกษาเมลดพนธขาวไรซเบอรในสภาพเปดไดด

บทคดยอท�าการวจยทหองปฏบตการพชศาสตร ของสาขาวชาเกษตรศาสตร คณะเทคโนโลยการเกษตร มหาวทยาลยราชภฏบรรมย ม

วตถประสงคเพอตรวจสอบความแขงแรงของเมลดพนธขาวไรซเบอรทไดจากการใสปยคอกมลไกและปยน�าหมกมลสกร วางแผนการทดลองแบบ completely randomized design (CRD) 4 กรรมวธ และกรรมวธละ 3 ซ�า ดงน 1. เมลดทไดจากการไมใสปยคอกมลไก และปยน�าหมกมลสกร (control) 2. เมลดทไดจากการใสปยคอกมลไก อตรา 300 กโลกรมตอไร 3. เมลดทไดจากการใสปยน�าหมกมลสกร อตรา 1 ตอน�า 20 ลตร 4. เมลดทไดจากการใสปยคอกมลไก อตรา 300 กโลกรมตอไร และปยน�าหมกมลสกร อตรา 1 ตอน�า 20 ลตร ผลการทดลองพบวา เมลดทไดจากกรรมวธการใสปยและไมใสปยไมมผลท�าใหความงอกในหองปฏบตการและสภาพไรของตนกลา อตราการเจรญเตบโตของตนกลา แตเมลดทไดจากกรรมวธการใสปยและไมใสปยมผลท�าใหดชนความเรวในการงอก และเวลาเฉลยในการงอก มความแตกตางอยางมนยส�าคญทางสถต โดยเมลดทไดจากกรรมวธการใสปยคอกมลไกอตรา 300 กโลกรมตอไร รวมกบปยน�าหมกมลสกร อตรา 1 สวน ตอน�า 20 สวน ใหดชนความเรวในการงอก และเวลาเฉลยในการงอก สงทสด คอ 8.85 ตน/วน และ 0.30 วน/ตน

ค�าส�าคญ : เมลดพนธขาวไรซเบอร, การเรงอาย, ความแขงแรงของเมลดพนธ, การเกบรกษา


การตรวจวดปรมาณสาร 2AP ทมความเขมขนต�าอยางรวดเรวในขาวหอมมะลดวยเทคนค NIRRapid Determination of Low Concentration 2AP Content in Hom Mali Rice

by NIR Technique

ธารารตน มณนวม1 วนชย จนทรประเสรฐ2 รณฤทธ ฤทธรณ3 อญชล ประเสรฐศกด4 สนนทา วงศปยชน5

1กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว กระทรวงเกษตรและสหกรณ2ภาควชาพชไรนา คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

3ภาควชาวศวกรรมการอาหาร คณะวศวกรรมศาสตร ก�าแพงแสน มหาวทยาลยเกษตรศาสตร4ส�านกผเชยวชาญ กรมการขาว กระทรวงเกษตรและสหกรณ

5ศนยวจยขาวปทมธาน กรมการขาว กระทรวงเกษตรและสหกรณE-mail : [email protected]

ค�าน�าสาร 2-Acetyl-1-Pyrroline (2AP) ถกระบวาเปนสารทมบทบาทส�าคญในการใหกลนของขาวหอม เทคนค Gas

Chromatography เปนวธทใชในตรวจสอบปรมาณสาร 2AP ในขาว ซงจะท�าใหทราบปรมาณสารทแนนอน แตเปนวธการท ซบซอน ตองใชสารเคม และใชเวลานานในการตรวจสอบ ท�าใหเกดขอจ�ากดในการตรวจสอบแตละครง การตรวจสอบปรมาณสารหอมจงมใชเพองานวจยเทานน ยงไมพบการตรวจวดความหอมของขาวในระดบการคา

เทคนค Near Infrared spectroscopy (NIR) เปนเทคนคหนงทใชในการตรวจวดปรมาณสารประกอบอนทรย โดยใชหลกการดดกลนหรอสะทอนกลบของแสง และแปลผลออกมาในรปของสมการ ขอดของการใชเทคนคดงกลาวคอ ใชระยะเวลาสน ไมใชสารเคม และมความแมนย�า สามารถระบปรมาณสารทตรวจวดได แตจากรายงานยงไมพบการใชเทคนคดงกลาวในการตรวจวดปรมาณสารหอมในขาวอยางจรงจง การศกษาในครงนจงเปนการพฒนาวธการตรวจวดปรมาณสาร 2-acetyl-1-pyrroline ในขาวหอมมะล ซงมความเขมขนระดบต�า โดยใชเทคนค NIR เพอใหสามารถประยกตใชในการตรวจวดปรมาณสารหอมของขาวไดอยางรวดเรว รวมทงใชเปนเครองมอในการรบรองคณภาพความหอมของขาว และชวยยกระดบตลาดขาวคณภาพของประเทศไทยดวย

บทคดยอการตรวจวดปรมาณสาร 2-acetyl-1-pyrroline (2AP) ในขาวหอมมะลดวยวธ Headspace-Gas Chromatography

(HS-GC) ตองใชเวลานาน ผวเคราะหตองมความรในการใชเครองมอ และใชสารเคม ดงนนวธการตรวจวดทรวดเรวและนาเชอถอจงมความจ�าเปน การศกษาครงนเปนการตรวจวดปรมาณสาร 2AP ในขาวหอมมะล ดวยเครอง Fourier-Transform Near Infrared Spectrometer (FT-NIR) ตวอยางขาวกลองแบบบดจ�านวน 205 ตวอยาง ถกวดคาการดดกลนแสงในระบบสะทอนกลบ ชวงความยาวคลน 1100-2500 นาโนเมตร ทอณหภมหอง ซงมปรมาณสาร 2AP ระหวาง 0.52-3.32 ppm ผลการทดลอง พบวา สมการทไดมคา R2 สง, คา RMSEP และคา bias ตา คอ 0.79, 0.27 และ 0.01 ppm ตามล�าดบ ทงนปรมาณ 2AP ทประเมนไดจาก NIR ไมมความแตกตางจากการวดดวยวธมาตรฐาน ทระดบความเชอมน 95 เปอรเซนต สมการทไดมสมประสทธเดนชดในต�าแหนงท 1476, 1500, 1539, 1958 และ 2111 นาโนเมตร ซงสมพนธกบการสนของสารประกอบ เอมน (amine) ทเปนโครงสรางของสาร 2AP ในขาวหอมมะล รวมทงพบต�าแหนงการดดกลนท 1409 และ 1895 นาโนเมตร ซงเปนต�าแหนงของไขมน ซงสาร 2AP เกาะเกยวอย ดงนนเทคนค NIR จงใชตรวจวดปรมาณสาร 2AP ในขาวหอมมะลซงมความเขมขนต�าในระดบ ppm ได และใชเวลาไมเกน 2 นาทตอตวอยาง

ค�าสาคญ : ขาวหอมมะล, สาร 2AP, เนยรอนฟราเรดสเปกโทรสโคป


การตรวจสอบการปนเปอนของอะฟลาทอกซนบ 1 ในขาวไทยInvestigation on Contamination of Aflatoxin B1 in Thai Rice

กตตพงษ ศรมวง1 และกญญา เชอพนธ 2

1ศนยวจยขาวปราจนบร 2ศนยวจยขาวปทมธาน


ค�าน�าขาวเปนพชทมความส�าคญทางเศรษฐกจเปนอยางยง ประชากรของโลกสวนใหญบรโภคขาวเปนอาหารหลก ในรปของ

ขาวสาร ขาวกลอง และแปง นอกจากน ยงมสวนทเปนผลพลอยไดจากผลตภณฑขาวซงใชเปนอาหารสตว เชน ปลายขาวและ ร�าขาว รวมทงการแปรรปเปนผลตภณฑตาง ๆ หลงการเกบเกยว ขาวจะถกน�าไปท�าใหแหงและเกบรกษาในโรงเกบ รอการน�าไปเขาโรงสเพอแปรสภาพเปนเมลดขาวส�าหรบการบรโภค หรอเพอวตถประสงคอนตอไป ผลตภณฑจากขาวจะถกน�าไปบรรจ ในบรรจภณฑทงแบบธรรมดาและสญญากาศ เพอรอจ�าหนายภายในประเทศหรอสงออก ถาสภาพการเกบรกษาขาวไมเหมาะสมอาจเปนโอกาสใหมเชอราเขาท�าลายและสรางสารพษ ซงจะเปนอนตรายอยางยงตอสขภาพของผบรโภค โดยเฉพาะภมประเทศของประเทศไทยอยในเขตรอนชน จงเหมาะตอการเจรญและแพรขยายของเชอรา โดยเฉพาะอยางยงในเมลดพชและอาหารแหงซงมกมการปนเปอนดวยสารพษจากเชอราโดยเฉพาะอะฟลาทอกซน (Aflatoxin) อะฟลาทอกซนบ 1 เปนสารกอมะเรง ทสรางโดยเชอรา Aspergillus flavus, A. parasiticus และ A. normius โดยจะพบเชอรา A. flavus มากทสดและเปน เชอราทสรางสารพษไดสงทสด (Wilson and Palyne, 1994) การวจยในครงนมวตถประสงคเพอตรวจสอบปรมาณของ อะฟลาทอกซนบ 1 และเชอราทปนเปอนในขาวไทยทผลตโดยกลมเกษตรกรใน 4 ภมภาคของประเทศไทย

บทคดยอตรวจสอบการปนเปอนของอะฟลาทอกซนบ 1 ในขาว ไดแก ขาวสาร ขาวกลอง ขาวซอมมอ ขาวเหนยว และ

ขาวฮาง ทผลตโดยกลมเกษตรกร ในเขตภาคกลาง ภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคใตของประเทศไทย โดยสมเกบตวอยางขาวทงหมด 523 ตวอยาง น�ามาตรวจการปนเปอนของอะฟลาทอกซนบ 1 ดวยวธ Direct-competitive enzyme-linked immunosorbent assay โดยใชชดตรวจสอบอะฟลาทอกซน ScreenEZ® Aflatoxin ELISA Test Kit ไมพบการปนเปอนของอะฟลาทอกซนบ 1 ในขาวสาร ขาวเหนยว และขาวฮางทกตวอยาง แตพบการปนเปอนของ อะฟลาทอกซนบ 1 ในขาวกลองและขาวซอมมอทงหมด 87 ตวอยาง โดยขาวกลองพบการปนเปอน 83 ตวอยางจาก 254 ตวอยาง (32.68%) ปรมาณอะฟลาทอกซนบ 1 ต�าสดและสงสด คอ 8.20 และ 29.05 ไมโครกรมตอกโลกรม ตามล�าดบ ขาวซอมมอพบการปนเปอน 4 ตวอยางจาก 33 ตวอยาง (12.12%) ปรมาณอะฟลาทอกซนบ 1 ต�าสดและสงสด คอ 20.56 และ 29.12 ไมโครกรมตอกโลกรม ตามล�าดบ และพบวาตวอยางขาวกลองและขาวซอมมอในเขตภาคใต จ�านวน 10 ตวอยาง เกนคาการปนเปอนของอะฟลาทอกซนรวมทยอมรบไดในอาหารคนคอ 20 ไมโครกรมตอกโลกรม การตรวจการปนเปอนของเชอรา บนเมลดขาว พบเชอรา Aspergillus flavus Aspergillus niger และ Penicillium sp. ปนเปอนในขาวกลอง ขาวซอมมอ ขาวเหนยว และขาวฮาง ยกเวนขาวสาร

ค�าส�าคญ : ขาวไทย, อะฟลาทอกซนบ 1, วธ ELISA


นโยบายการใชเครองเกยวนวดขาวส�าหรบประเทศไทยในยค 4.0Policy for Utilization of Rice Combine Harvester in Thailand 4.0

วนต ชนสวรรณ1 พนย ทองสวสดวงศ2 อนชต ฉ�าสงห3 และชนะธช หยกอบล4

1วทยาลยบณฑตศกษาการจดการ มหาวทยาลยขอนแกน 2อดตอาจารยภาควชาวศกรรมเครองกล มหาวทยาลยธรรมศาสตร

3กรมวชาการเกตร 4ประธานกรรมการ บรษท โรงงานเกษตรพฒนาฉะเชงเทรา จ�ากด


ค�าน�าขาวเปนพชทมความส�าคญมากทสดของประเทศไทย ทงในดานเศรษฐกจ สงคม และการเมอง ในชวงสบปทผานมา

ประเทศไทยปลกขาวประมาณปละ 62 ถง 80 ลานไร โดยมผลผลตรวมปละประมาณ 22 ถง 30 ลานตนขาวเปลอก ซงใชบรโภคภายในประเทศปละประมาณ 13 ลานตน สวนทเหลอสงออกในรปของขาวสารและผลตภณฑจากขาว คดเปนมลคาประมาณปละมากกวาหนงแสนลานบาท

จากการพฒนาประเทศในภาคอตสาหกรรมและบรการทเพมมากขน ท�าใหเกดการเคลอนยายแรงงานจากภาคเกษตรกรรมสภาคอตสาหกรรมและบรการ ท�าใหเกดปญหาขาดแคลนแรงงานอยางรนแรงในภาคการเกษตร ประกอบ กบคาจางแรงงานทมแนวโนมสงขนตลอดเวลา ในปจจบนการเกบเกยวขาวในประเทศไทยนยมใชเครองเกยวนวดขาว เพราะชวยท�าใหปฏบตงานไดทนเวลา ลดตนทนการผลต เพมประสทธภาพการผลต ลดความสญเสย และเพมคณภาพของผลผลต

จากการศกษาโดยมหาวทยาลยขอนแกน พบวาการเกบเกยวขาวโดยใชเครองเกยวนวด ส�าหรบพนธ ขาวดอกมะล 105 ควรเกบเกยวเมอขาวมอาย 25 ถง 35 วน หลงออกดอก การเกบเกยวกอนหรอหลงระยะเวลาทเหมาะสมท�าใหความสญเสยเชงปรมาณเพมขนประมาณวนละ 0.36 เปอรเซนต เทากน สวนความสญเสยเชงคณภาพซงไดแกเปอรเซนตตนขาว มคา ลดลงวนละ 0.38 เปอรเซนต หากเกบเกยวกอนระยะเวลาทเหมาะสม และลดลงวนละ 0.47 เปอรเซนต หากเกบเกยวหลงระยะเวลาทเหมาะสม สวนขาวพนธชยนาท 1 ควรเกบเกยวเมอขาวมอายตามทแนะน�า (120 วน) หากเกบเกยวกอนระยะเวลาทเหมาะสม ความสญเสยเชงปรมาณมคาเพมขนประมาณวนละ 0.54 เปอรเซนต แตหากเกบเกยวหลงระยะเวลาทเหมาะสม ความสญเสยเชงปรมาณมคาเพมขนนอยมาก ในขณะทความสญเสยเชงคณภาพ (เปอรเซนตตนขาว) ลดลงถงวนละ 3.33 เปอรเซนต หากเกบเกยวกอนหรอหลงระยะเวลาทเหมาะสม [3] แมวาขอมลการศกษาขางตนมไดครอบคลมถงขาวทกพนธทปลกในประเทศ แตจากพนทเพาะปลกขาวทงประเทศประมาณ 71 ลานไรตอป จงพอคาดไดวาความสญเสยเชงปรมาณและคณภาพรวมกนมมลคาอยางมาก ในแตละวนทเกบเกยวกอนหรอหลงระยะเวลาทเหมาะสม การใชผลการศกษาน ในเชงนโยบายจ�าเปนตองศกษาเปรยบเทยบระบบปฏบตเดมทใชกบระบบทค�านงถงความสญเสยเชงปรมาณและเชงคณภาพ เพอใหไดขอมลทชดเจนส�าหรบการเสนอแนะ

บทคดยอโครงการวจยนมวตถประสงคหลกเพอ เสนอแนะเชงนโยบายการใชเครองเกยวนวดขาว โดยศกษาเปรยบเทยบ

ดานความสญเสยเชงปรมาณและเชงคณภาพ การใชเครองเกยวนวดขาวตามระบบเดมทปฏบต และระบบทค�านงถงความ สญเสยเชงปรมาณและเชงคณภาพ ส�าหรบขาวนาปและขาวนาปรง จากนนศกษาเปรยบเทยบดานเศรษฐศาสตร การใชเครองเกยวนวดขาวตามระบบเดมทปฏบต และระบบทค�านงถงความสญเสยเชงปรมาณและเชงคณภาพ ส�าหรบขาวนาปและ ขาวนาปรง เพอน�าไปสการเสนอแนะเชงนโยบายการใชเครองเกยวนวดขาว ซงม 10 ประการ

ค�าส�าคญ : นโยบาย, การใชเครองเกยวนวดขาว, ยค 4.0


การพฒนาเครองลดความชนขาวพรอมกนหลายกระบะDevelopment of Multi-Baskets Rice Dryer

จรวสส เจยตระกล1 ธนพงค แสนจม2 ประกอบกจ ดงไธสง3 กลศร กลนนรกษ3 สนยม ตาปราบ4 กญญา เชอพนธ5 และวไล ปาละวสทธ6

1กลมวจยวศวกรรมหลงการเกบเกยว กรมวชาการเกษตร จ.ปทมธาน 12120 2สถาบนวจยเกษตรวศวกรรม กรมวชาการเกษตร

3ศนยวจยขาวคลองหลวง 4กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว จตจกร กรงเทพฯ 10900

5ศนยวจยขาวปทมธาน 6กองเมลดพนธขาว กรมการขาว


ค�าน�าการลดความชนทเหมาะสมเปนอกกระบวนการหลงการเกบเกยวทส�าคญมาก การลดความชนเมลดขาวในงานทดลอง

ตงแตอดตจนถงปจจบนท�าการลดความชนโดยอาศยพลงงานจากแสงแดดเปนหลก แมจะใชตนทนต�า ไมยงยาก แตกมขอเสยหลายประการ เชน ท�าใหเกดการสญเสยทงน�าหนกและคณภาพขาว เนองจากเกดการรวงหลนขณะตาก ขนยายและถกนกหนเขา อกทงไมสามารถลดความชนเมลดไดสะดวกในขณะทมฝนตก งานวจยนจงมวตถประสงคเพอพฒนาเครองลดความชนเมลดขาวทบรรจไดอยางนอยครงละ 24 ตวอยาง เพอลดความชนไดในระยะเวลาเหมาะสม ควบคมการใหความรอนงาย โดยไมตองพงพาพลงงานจากแสงแดด การจดเกบตวอยางท�าไดงาย เพอใชเปนเครองตนแบบส�าหรบใชในงานวจยดานเมลดพนธขาว

บทคดยอการพฒนาเครองลดความชนขาวพรอมกนหลายกระบะ มวตถประสงคเพอพฒนาเครองลดความชนส�าหรบใชในหอง

ปฏบตการเมลดพนธขาว ใชกาซหงตม (LPG) เปนแหลงเชอเพลง บรรจตวอยางได 24 ตวอยาง ท�าการทดสอบลดความชนดวยระดบอณหภมคอ 45 องศาเซลเซยส พบวาสามารถลดความชนของเมลดพนธขาวทความชนเรมตน 25.9 เปอรเซนต จนเหลอความชนสดทาย 11.8 เปอรเซนต ใชเวลาประมาณ 24 ชวโมง เมอท�าการตรวจสอบคณภาพของเมลดพนธหลงผานการลดความชน มเปอรเซนตความงอกเฉลยของขาวเฉลยเทากบ 94 เปอรเซนต ซงใกลเคยงกบการลดความชนเมลดพนธขาวดวยการตากแดด ทมเปอรเซนตความงอกเฉลยของขาวทกพนธเทากบ 93 เปอรเซนต

ค�าส�าคญ : เครองลดความชน, เมลดพนธขาว


การพฒนาวสดอางองรบรองส�าหรบตรวจสอบความถกตองของเครองวดความชนขาวDevelopment of Certified Reference Material for Verification of Moisture Meter

ธสร สงหะเนต, ธาดา แกวประเสรฐ และจรพา บญญคงสถาบนมาตรวทยาแหงชาต


ค�าน�าความชนในขาวสามารถวดไดจากปรมาณไอน�าทหายไประหวางการอบ (loss on drying) โดยสามารถสอบยอนกลบ

ไปยงหนวย SI ได ผานการชงน�าหนกของขาวกอนและหลงจากการอบ ซงเปนวธมาตรฐานในการตรวจสอบความชนของวสด ในปจจบน และเปนวธเดยวกบทส�านกงานกลางชงตวงวด กรมการคาภายใน กระทรวงพาณชย ใชในการตรวจสอบความถกตองของเครองมอวดความชนในขาวแบบไฟฟาใหกบผใชงานในประเทศไทย แตวธการตรวจสอบดงกลาวอาจไมมประสทธภาพเพยงพอทจะรองรบตามความตองการในการสอบเทยบหรอทวนสอบของผใชงานได เนองจากตองใชเวลาส�าหรบการเตรยมขาวมาตรฐาน ทดสอบคาของขาวมาตรฐานดวยวธ loss on dying จนไปถงสอบเทยบ/ทวนสอบเครองวดความชนในขาวชนดไฟฟา ทงทเปนเครองมอมาตรฐานและเครองมอวดทวไป

ยงไปกวานน เครองมอทผานการตรวจสอบแลว ยงอาจจะถกน�าไปดดแปลงใหอานคาไดมากกวาความเปนจรง เพอ เอารดเอาเปรยบเกษตรกรดวยการหกคาความชนทสงเกนจรง คณะวจยจงไดพฒนาวสดอางองรบรองของขาวเปลอก ทความชนแตกตางกน เพอเพมประสทธภาพของการตรวจสอบเครองมอวดความชนในขาวแบบไฟฟา โดยผใชงานสามารถ น�าไปทดสอบความนาเชอถอระหวางปของเครองมอวดความชนขาวไดดวยตวเอง เพอสรางความเปนธรรมใหกบการคาขาว ทงยง ชวยประกนคณภาพของการวดความชนในขาวเพมขนอกทางหนง นอกจากตองสงเครองมอกลบไปสอบเทยบทส�านกงานกลางชงตวงวด กระทรวงพาณชยเพยงอยางเดยว

บทคดยอวสดอางองรบรองส�าหรบตรวจสอบความถกตองของเครองวดความชนขาวแบบไฟฟาไดถกพฒนาขน เพอใหการวด

ความชนในขาวของประเทศไทยสามารถสอบกลบไปยงมาตรฐานของชาตได ในระยะแรก เปนการทดลองเตรยมวสดอางองขาวเปลอกทมความชน (Moisture Content, MC) 14% ซงเปนความชนทเหมาะสมในการเกบรกษา และท 18% ซงเปนความชนทใชเปนตวแทนของความชนทวไปในการซอขาย ในงานวจยน วสดอางองของขาวเปลอกทความชนดงกลาวถกเตรยม ในต สรางอณหภม/ความชนทอณหภมและความชนสมพทธทเหมาะสม จนกระทงไดขาวทมความชนตามตองการ ท�าการบรรจในขวดแกวสชาและขวดโพลโพรพลน ปรมาณ 80 กรม/ขวด หลงจากนนท�าการสมตวอยางขาวทบรรจในขวดทงสองชนด ชนดละ 10 ขวด ท�าการวดซ�าขวดละ 2 ซ�า เพอประเมนคาความเปนเนอเดยวกน (Homogeneity) และความเสถยร (Stability) ของคาความชนในขาวดวยวธ loss on drying ตามชวงเวลาทก�าหนด เพอประเมนอายการใชงานทเหมาะสม ผลการวจยพบวา วสดอางองของขาวเปลอกทเตรยมขนมอายในการเกบรกษา 3 เดอน โดยขาวทเกบในขวดแกวมคาความชนอยท14.34 % และ 17.72 % สวนขาวทเกบในขวดโพลโพรพลน มคาความชน 14.37 % และ17.91 % โดยมคาความ ไมแนนอนรวมของความชนต�ากวา 1 %ค�าส�าคญ : ความชน, วสดอางองรบรอง, ความไมเปนเนอเดยวกน, ความไมเสถยร


การทดสอบเทคโนโลยโรงงานอบแหงขาวเปลอกดวยรงสอนฟราเรด รวมกบการเทมเปอรรงและลมรอนทชมนมสหกรณการเกษตรขอนแกนจ�ากด

Technology Testing of Paddy Drying Factory Using Infrared Ray Combined with Tempering and Hot Air at the Khon Kaen Agricultural Cooperative Federation Ltd.

จกรมาส เลาหวณช1 พฒนา พงพนธ2 บณฑต สรยวงศพงศา2 ละมล วเศษ1 และเนตรนภส เขยวข�า3

1คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม 2คณะเทคโนโลยอตสาหกรรมเกษตร มหาวทยาลยกาฬสนธ

3คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตรE-mail : [email protected]

ค�าน�า

โรงงานตนแบบอบแหงขาวเปลอกดวยรงสอนฟราเรด รวมกบการเทมเปอรรงและลมรอน ไดพฒนาขนภายใตทนวจยของ ส�านกงานพฒนาการวจยการเกษตร (สวก) รหสโครงการ CRP5605021450 (เนตรนภส เขยวข�า และคณะ, 2558)เปนการสรางนวตกรรมโรงงานอบแหงขาวเปลอกขนาดเลก ซงไดรบการจดอนสทธบตรการประดษฐ เลขทสทธบตร : 9074 มจดเดนจากการดงเอาขอดของเทคโนโลยการอบแหงหลายอยางมาผสมผสานไดอยางด เปนกระบวนการอบแหงตอเนองโดยใชรงสอนฟราเรด เทมเปอรรงและลมรอน ซงสามารถดงเอาความรอนจากขนตอนการก�าเนดรงสอนฟราเรด มาใชเปนลมรอนส�าหรบอบแหง ท�าใหสามารถใชพลงงานไดอยางมประสทธภาพ อตราการสนเปลองต�า รวมถงยงมมลคากอสรางไมสงมาก จงเหมาะสมส�าหรบการพฒนาเปนทางเลอกใหแกกลมเกษตรกรโดยเฉพาะกลมเกษตรกรนาแปลงใหญ หรอสหกรณการเกษตร ตามนโยบายไทยแลนด 4.0 โครงการวจยนจงมวตถประสงคเพอขยายผลไดจากการพฒนาโรงงานตนแบบอบแหงขาวเปลอกดวยรงสอนฟราเรดรวมกบการเทมเปอรรงและลมรอน โดยจดสรางโรงงานเพอใชงานจรงในพนทของชมนมสหกรณการเกษตรขอนแกนจ�ากด ต.โนนทอน อ.เมองขอนแกน จ.ขอนแกน เปนการทดสอบโรงงานอบแหงขาวเปลอกเมอใชงานในพนทจรงของกลมเกษตรกร และประเมนผลความคมคาการลงทนส�าหรบการใชงานโรงงานอบแหงปจจบน อนจะเปนประโยชน ตออตสาหกรรมการผลตขาวของประเทศตอไป

บทคดยอโครงการวจยนมจดมงหมายเพอทดสอบเทคโนโลยโรงงานอบแหงขาวเปลอกดวยรงสอนฟราเรดรวมกบการเทมเปอร

รงและลมรอนโดยด�าเนนการทชมนมสหกรณการเกษตรขอนแกนจ�ากด เพอใชอบแหงขาวเปลอกความชนสง มก�าลงการผลตประมาณ 20–40 ตนขาวเปลอกตอวน ขนตอนแรกน�าขาวเปลอกมาท�าความสะอาด จากนนล�าเลยงเขาระบบอบแหง อบแหงดวยรงสอนฟราเรดใชเวลา 2-4 นาท กอนล�าเลยงไปพกไวในถงอบอากาศ 30 นาท แลวล�าเลยงขาวเปลอกเขาไปทเครองอบแหงดวยลมรอนแบบไหลคลกเคลา (LSU) ทน�าลมรอนปลอยทงจากเครองอบแหงอนฟราเรดกลบมาใชใหมดวยอณหภมอบแหง 55-65 องศาเซลเซยส จนความชนขาวเปลอกลดลงเหลอประมาณรอยละ 18 ฐานเปยก จงล�าเลยงออกจากระบบอบแหงไปเกบในถงเกบรกษาขนาด 10 ตน จ�านวน 4 ถง จากนนจงเปาดวยลมธรรมชาตจนกระทงความชนเหลอต�ากวา รอยละ14 ฐานเปยก เพอเกบรกษาตอไป ส�าหรบการวเคราะหรอยละตนขาวและคาความขาว พบวาขาวเปลอกทผานโรงงานอบแหงมคาใกลเคยงกบตวอยางขาวเปลอกควบคมทผานการตากในทรม โรงงานใชพลงงานจ�าเพาะรวมไมเกน 3.93 กโลจลตอกโลกรมน�าระเหย คาใชจายรวมในการอบแหงไมเกน 322 บาทตอตนขาวเปลอก มจดคมทนของการอบแหงเมอ 928 ตนตอป โดยเครองจกรมอายการใชงาน 12 ป

ค�าส�าคญ : ขาว, รงสอนฟราเรด, การอบแหง, คณภาพ, อบแหงดวยลมรอน


เครองมอตรวจสอบความหอมของขาวแบบพกพาPortable Rice Aromatic Tester

สนนทา วงศปยชน1 วชร สขววฒน1 ปราณ มณนล1 รตนวรรณ จนทรศศธร2 ทว ปอกฝาย3 ขวญดารา มธรส3 อดศร เตอนตรานนท3 องศธรย วสสณห4 ผกามาศ วงคเตย2 ศจ รกษาเจรญ2 และอภชาต ลาวณยประเสรฐ2

1ศนยวจยขาวปทมธาน 2สถาบนวทยาศาสตรขาวแหงชาต

3ศนยเทคโนโลยอเลกทรอนกสและคอมพวเตอรแหงชาต 4กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว


ค�าน�า“ขาวหอมมะล” เปนขาวทมชอเสยงทงในและตางประเทศ เนองจากเปนขาวทมลกษณะขาวสก นมเหนยว และทส�าคญ

มกลนหอม สารส�าคญในการใหกลนหอมของขาวหอมมะล คอ สาร 2-Acetyl-1-pyrroline (2AP) ในการตรวจวดความหอมของขาวโดยทวไปใชเครองมอทเรยกกวา Gas Chromatography ซงตองท�าในหองปฏบตการ เปนการยงยากและไมสะดวก บางครงอาศยการดมกลนดวยผเชยวชาญ ซงการดมกลนยงมขอจ�ากด ขนอยกบปจจยในการท�างานหลายอยาง เชน อารมณ สภาพแวดลอม และสขภาพของผดม จงมความจ�าเปนทจะตองมการพฒนาเครองมอตรวจความหอมแบบพกพาเพอน�าไปใชตรวจสอบความหอมของขาวและคดแยกพนธขาวหอมในพนทจรงหรอในภาคสนามได ซงเครองมอนอาศยหลกการเดยวกนกบเครองจมกอเลกทรอนกส โดยท�าหนาทแทนจมกมนษยในการตรวจสอบความหอมของขาว และจ�าแนกกลนของขาวหอมพนธตาง ๆ ไดอยางรวดเรว ซงเปนประโยชนตอนกวจย และเปนประโยชนตอผประกอบการในการตรวจสอบกลนหอมของขาวดวย

บทคดยองานวจยนไดท�าการพฒนาเครองมอตรวจสอบความหอมของขาวแบบพกพา โดยใชหลกการเดยวกนกบเครองจมก

อเลกทรอนกส เพอใชตรวจสอบความหอมของขาวในพนทตาง ๆ หรอในภาคสนามได โครงสรางของเครองตรวจสอบความหอมแบบพกพาประกอบดวยอาเรยของเซนเซอรตรวจวดกาซทงหมด 8 ชด เพอใชตรวจสอบองคประกอบของแกสตาง ๆ และยงสามารถวดความชนและอณหภมของสภาพแวดลอมภายนอกได จากนนเครองจะน�าขอมลทไดรบจากเซนเซอรทงหมด มาวเคราะหประมวลผลดวยโปรแกรม Principal Component analysis (PCA) เพอจ�าแนกกลนทตางกน โดยทดสอบตวอยางขาว 3 พนธ ไดแก ขาวพนธขาวดอกมะล 105 ปทมธาน 1 และขาวหอม-สพรรณบร วดตวอยางละ 6 ครง ผลจากการวเคราะหขอมลของเครองตรวจวดความหอมแบบพกพา พบวาสามารถจ�าแนกและบอกระดบความหอมของขาว ซงมการแบงระดบความหอมของขาวออกเปน 10 ระดบ โดยเปรยบเทยบกบคาปรมาณสาร 2-อะเซทล-1-ไพโรลน (2AP) ทไดจากการวเคราะหดวยเครองเฮดสเปซ-แกสโครมาโทกราฟ (GC) ใหความแมนย�าในการทดสอบประมาณรอยละ 85

ค�าส�าคญ : จมกอเลกทรอนกสแบบพกพา, กลนหอมของขาว, สารหอม2AP, แกสโครมาโตกราฟ (GC)


ผลกระทบจากการฆามอดดวยเครองใหความรอนแบบไดอเลกตรก รวมกบกระบวนการผลตขาวสารตอคณภาพและสารหอมของขาวหอมมะล

Effect of Killing Rice Weevils with Dielectric Heater in Conjunction with Production of Milled Rice to Qualities and Aroma of Hom Mali Rice

กฤษณา สดทะสาร1 สนนทา วงศปยชน2 รตนวรรณ จนทรศศธร3 และอสมาภรณ จตตพรพงษ31ศนยวจยขาวอบลราชธาน

2ศนยวจยขาวปทมธาน 3สถาบนวทยาศาสตรขาวแหงชาต


ค�าน�าปญหาส�าคญของผลผลตขาวหลงการแปรสภาพเปนขาวสารและเกบรกษาไวในโรงสคอ เกดความสญเสยจากการ

ท�าลายของดวงงวงขาว (rice weevil) หรอมอดขาวสาร ซงเปนศตรส�าคญท�าลายเมลดพชในโรงเกบ จากผลส�าเรจของ นกวจยมหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร ในการประดษฐเครองฆามอดขาว โดยวธการใหความรอนแบบไดอเลกตรกดวยคลนความถวทย ปจจบนไดมการน�าเอาเครองใหความรอนแบบไดอเลกตรกส�าหรบฆามอดขาวไปตดตงทดลองใชงานอยทโรงสขาวสหกรณการเกษตรเกษตรวสย จ�ากด (สาขาบานนกเหาะ) อ�าเภอเกษตรวสย จงหวดรอยเอด ท�าการศกษาความเปนไปได ในการปรบใชเครองฆามอดระบบไดอเลกตรกรวมกบกระบวนการผลตขาวสารหอมมะลใหคงคณภาพและความหอม โดยหาความสมพนธระหวางอตราการไหลและการเพมอณหภมของขาวทผานเครอง ตอองคประกอบทางเคมของแปงขาวทเกยวของกบคณสมบตการหงตมและรบประทาน รวมทงปรมาณสารหอม 2AP ทเปนสารส�าคญในขาวหอมมะล เพอน�าขอมลทไดจากการศกษาไปปรบใชเครองฆามอดระบบไดอเลกตรกใหมประสทธภาพ

บทคดยอการศกษาผลกระทบจากการฆามอดดวยเครองใหความรอนแบบไดอเลกตรกซงตดตงอยทโรงสสหกรณการเกษตร

เกษตรวสย (สาขาบานนกเหาะ) จ�ากด พบวา ขาวสารหลงจากผานเครองฆามอดแลวมอณหภมสงขน 6-7 องศาเซลเซยส โดยมอณหภมสงสด 43.6 องศาเซลเซยส ขาวสารทผานเครองฆามอดมปรมาณสารหอม 2AP ปรมาณอะไมโลสและคณภาพขาวสกจากการตรวจสอบดวยวธประสาทสมผส ไมแตกตางทางสถตกบขาวสารทไมผานเครองฆามอด จากการตรวจสอบ เนอสมผสของขาวสกดวยเครองวดเนอสมผส ขาวสารทผานเครองฆามอดมคา hardness นอยกวา และมคา stickiness มากกวาขาวสารทไมผานเครองฆามอด แตไมแตกตางกนมาก ตรวจพบมอดขาวสารและมอดฟนเลอยชนดละ 2 ตว ในขาวสารทผานเครองฆามอด เมอน�าขาวสารบรรจถงพลาสตกขนาด 5 กโลกรม เกบรกษาในสภาพปกตทอณหภมหอง เปนเวลา 8 เดอน พบวา ปรมาณสารหอม 2AP ลดลงตามระยะเวลาเกบรกษา และลดลงมากกวารอยละ 50 เมอเกบรกษานานกวา 5 เดอน ปรมาณอะไมโลสเพมขนตามระยะเวลาเกบรกษา ระยะเวลาเกบรกษามผลตอเนอสมผสของขาวสก โดยคา hardness เพมขน สวนคา stickiness ลดลงตามระยะเวลาเกบรกษา จากการตรวจสอบคณภาพขาวสกดวยวธประสาทสมผส พบวา คะแนนดานกลนหอม, การเกาะตว และเนอสมผสของขาวสก มคาลดลงตามระยะเวลาเกบรกษา ตรวจพบแมลงในขาวสารทผานเครองฆามอดทระยะเกบรกษา 0 4 และ 5 เดอน และพบจ�านวนมากหลงเกบรกษานาน 8 เดอน ค�าส�าคญ : เครองใหความรอนแบบไดอเลกตรก, มอดขาวสาร, คณภาพ, สารหอม, ขาวหอมมะล


การถายทอดเทคนคอนฟราเรดยานใกลส�าหรบการจ�าแนกพนธขาวและวเคราะหความชนในขาว

A Near-Infrared Technical Transfer for Rice Variety Identification and Moisture Content Analysis in Rice

ศมาพร เกษมส�าราญ1 รนฤด แกวชนชย2 ไกรฤกษ โงวสวรรณ1 ชชวาล จนทราสรยารตน3 พฒนศกด จนทรสอง2

และวารณ ธนะแพสย1

1ศนยวจยเชยวชาญดานการตรวจสอบคณภาพสนคาโดยวธไมท�าลาย สถาบนคนควาและพฒนาผลตผลทางการเกษตร และอตสาหกรรมเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร 2สถาบนวทยาศาสตรขาวแหงชาต 3ภาควชาพนธศาสตร คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร E-mail : [email protected]

ค�าน�าลกษณะของเมลดพนธด คอ มลกษณะถกตองตรงตามพนธ มความบรสทธทางกายภาพ ปราศจากโรคและแมลง

ท�าลาย มชวต และความแขงแรงสง ซงการตรวจสอบเมลดพนธใหถกตองตรงตามพนธโดยการประเมนดวยสายตา จ�าเปนตองใชประสบการณและความช�านาญของผตรวจสอบ แตในอนาคตอาจจะขาดแคลนบคลาการทางดานน งานวจยน จงมงเนนศกษาการระบพนธขาวดวยวธสเปกโตรสโคปอนฟราเรดยานใกลของพนธขาวดอกมะล 105 (KDML105) และ ปทมธาน 1 (PTT1) เนองจากเปนพนธขาวคณภาพด คอ มกลนหอมและนม เหมาะส�าหรบบรโภค สงผลใหมราคาแพงกวาขาวชนดอน เกษตรกรจงนยมปลก รวมถงการสงออกเปนสนคาคณภาพโดยน�าองคความรจากผลงานวจย รหส 2555NRCT512293 เรอง “การพฒนาวธการตรวจวเคราะหการปลอมปนในขาวหอมมะลเปลอกและขาวหอมมะลขาวอยางรวดเรวดวยเทคนคเนยรอนฟราเรด” (ศมาพร, 2555) มาใชใหเกดประโยชน นอกจากนคณะผวจยไดสรางสมการเทยบมาตรฐาน (calibration model) ส�าหรบท�านายปรมาณความชนของตวอยางขาวเปลอกรวมดวย ส�าหรบน�าไปใชในการวเคราะหความชนกอนการ น�าตวอยางไประบพนธเพอความสะดวก รวดเรว และไมท�าลายตวอยางในการวเคราะห

บทคดยองานวจยนมวตถประสงคเพอถายทอดองคความรจากงานวจยเรอง “การพฒนาวธการตรวจวเคราะหการปลอมปน

ในขาวหอมมะลเปลอกและขาวหอมมะลขาวอยางรวดเรวดวยเทคนคเนยรอนฟราเรด” (2555NRCT512293) ทไดรบการสนบสนนจากส�านกงานพฒนาการวจยการเกษตร (สวก.) ป 2555 ซงไดพฒนาสมการวเคราะหพนธขาวเปลอกขาวดอกมะล 105 และปทมธาน 1 ดวยเทคนคอนฟราเรดยานใกล ดวยเปาหมายในการน�าไปแกปญหาการปลอมปนขาวขามสายพนธ ตลอดจนการน�าไปใชประโยชนดานการตรวจสอบเมลดพนธใหถกตองตรงตามพนธ งานในปจจบนทมนกวจยไดบรณาการรวมกนระหวางมหาวทยาลยเกษตรศาสตรและสถาบนวทยาศาสตรขาวแหงชาต โดยใชเครองของสถาบนวทยาศาสตร ขาวแหงชาตด�าเนนงานรบการถายทอดจนสามารถพฒนาเปนสมการวเคราะหพนธขาวเปลอกขาวดอกมะล 105 และปทมธาน 1 ไวใช โดยสมการดงกลาวใชกลยทธหลกตามองคความรทถายทอด คอ การวดแบบทละเมลดและวธตรวจสอบยนยนพนธทางพนธกรรมเปนวธอางอง สรางสมการดวยวธ Partial Least Squares-Discriminant Analysis (PLS-DA) ใหผลวเคราะหดทสดโดยมความถกตอง 96.88% โดยสรางจากสเปคตรมอนพนธอนดบท 1 ของการดดกลนแสงตลอดชวงของตวอยางขาวเปลอกพนธขาวดอกมะล 105 จ�านวน 1,600 เมลดและพนธปทมธาน 1 จ�านวน 1,600 เมลดตลอดชวงทปจจยหลก 24 นอกจากนยงไดพฒนาสมการวเคราะหปรมาณความชนในเมลดพนธขาวเปลอกแบบวดรวมหลายเมลด โดยใชสเปกตรมทปรบแตงดวยวธ Multiplicative Scattering Correction (MSC) รวมกบ 1st derivative แลวค�านวณหาความสมพนธดวยวธ Partial Least Squares Regression (PLSR) ใหคาความคลาดเคลอนจากการท�านายของกลมตวอยางตรวจสอบความถกตอง (Root Mean Squares Error of Prediction; RMSEP) ต�าทสด คอ 0.2668 % และ Ratio of Prediction to Deviation (RPD) สงสด คอ 10.98 ซงถอวาสมการมประสทธภาพดมากและสามารถน�าไปใชในการปฏบตงานได

ค�าส�าคญ : อนฟราเรดยานใกล, ขาว, จ�าแนก, พนธ, ความชน


การพฒนาเครองคดแยกกรวดในกระบวนการสขาวขนาดเลกDevelopment of Destoner for Small Scale Rice Mill

ศวลกษณ ปฐวรตน , สรนาฏ นอยพทกษ และประเสรฐศกด ภกดวงษภาควชาวศวกรรมเกษตร คณะวศวกรรมศาสตร ก�าแพงแสน มหาวทยาลยเกษตรศาสตร


ค�าน�าขาวเปนพชอาหารทส�าคญชนดหนงของโลก โดยเฉพาะประเทศในภมภาคเอเชยทนยมรบประทานขาวเปนอาหาร

ประจ�าวนมากกวาในภมภาคอน ๆ ส�าหรบประเทศไทยแลว ขาวเปนพชอาหารประจ�าชาตทมต�านานประวตศาสตรยาวนาน (สมาคมผสงออกขาวไทย, 2552)

เนองจากในประเทศไทย มประชากรปลกขาวจ�านวนมาก เนองจากกระบวนการผลตขาวสารนนในการท�าความสะอาดขาวจะตองไมมสงเจอปนปะปนอย เชน ดน หนหรอกรวด แกลบ ฟางขาว กงไม ฯลฯ โดยหนหรอกรวดยากทจะก�าจดออก การท�าความสะอาดขาวเปลอกเปนการท�าความสะอาดแบบแหง เชน ตะแกรงรอนแยกสงแปลกปลอมทมขนาดใกลเคยงกบขาวเปลอก โดยใชการแยกดวยความหนาแนนหรอความถวงจ�าเพาะโดยเครองจกร เรยกวา เครองแยกเมดหน (destoner) (พมพเพญ, ม.ป.ป.) จากการตรวจสอบเกบขอมลท�าใหทราบวา กรวดทตดปนมากบขาวนนมกจะเปนกรวดทมลกษณะขนาด ใกลเคยงกนกบเมลดขาว เพราะไดผานกระบวนการคดแยกในขนตอนอนมาแลว นอกจากนยงมเศษดนทตรวจพบโดยเปนกอนดนแหงทมขนาดใกลเคยงกบเมลดขาว ผวจยจงเลงเหนเกษตรกรทมก�าลงทนนอยสามารถผลตขาวสารไวบรโภคเองได และสามารถจ�าหนายได จงมแนวคดในการสรางและพฒนาเครองคดแยกกรวดในกระบวนการสขาวในระดบครวเรอน โดยมขนาดกะทดรดและงายตอการปรบแตงตามการ โดยทวไปโรงสในระดบครวเรอนมก�าลงผลตวนละ 1,000 กโลกรม โดยมก�าลงการผลตไมต�ากวา 80 กโลกรมตอชวโมง

บทคดยองานวจยนมวตถประสงคเพอพฒนาเครองคดแยกกรวดในกระบวนการสขาวขนาดเลกทมอตราการท�างาน 100 kg

hr-1 โดยเครองคดแยกกรวดประกอบดวยสวนของโครงเครองมขนาดความกวาง 20 cm ความยาว 60 cm และความสง 60 cm ชดพดลม และตะแกรงเกลดปลา โดยมมอเตอรขนาด 250 w เปนตวตนก�าลง การทดสอบจะแบงเปน 2 สวน ในการหาประสทธภาพการท�างานของเครอง โดยทดสอบตามขอก�าหนดการท�างานทดทสด โดยใชขาวเปลอก ขาวกลอง และขาวสาร ในการทดสอบครงละ 2 กโลกรม และกรวด 100 g ทความเรวรอบของตะแกรงสน 3 ระดบ คอ 470 490 และ 510 rpm และมมเอยงของตะแกรงท 12o 13o และ 14o เพอหาคาการท�างานทเหมาะสมทสด จากนนทดสอบขดความสามารถของเครอง โดยขาวมสงเจอปนอย 1 % ตวอยางละ 5 กโลกรม คดแยกทอตราการปอน 3 ระดบ คอ 80 100 และ 120 kg hr-1 และสรปขดความสามารถของเครองทเหมาะสม พบวาทความเรวรอบ 490 rpm และมมเอยงของตะแกรง 13o ท�างานไดดทสดและการทดสอบขดความสามารถของเครอง ทอตราการปอน 120 kg hr-1 เมอท�าการค�านวณหาประสทธภาพการ คดกรวด สามารถคดแยกกรวดออกจากขาวสารได 100%

ค�าส�าคญ : เครองคดแยกกรวด, การสขาว, น�าหนกจ�าเพาะ


การทดสอบประสทธภาพเครองนวดขาวขนาดเลก และเครองลดความชนขาวพรอมกนหลายกระบะ

Performance Evaluation of Small Rice Thresher and Multiple Baskets Rice Dryer

ประกอบกจ ดงไธสง1 กลศร กลนนรกษ1 จรวสส เจยตระกล2 ธนพงค แสนจม3 สนยม ตาปราบ4 กญญา เชอพนธ5 และวไล ปาละวสทธ4

1ศนยวจยขาวคลองหลวง 2กลมวจยวศวกรรมหลงการเกบเกยว กรมวชาการเกษตร

3สถาบนวจยเกษตรวศวกรรม กรมวชาการเกษตร 4กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว



ค�าน�างานทดลองดานขาวปจจบนใชแรงงานคนส�าหรบนวดขาวเปนหลก เนองจากตองปฏบตทละตวอยางแบบประณตและ

นมนวล เพอความละเอยดถกตองในการบนทกขอมล และปองกนไมใหเกดการปะปนระหวางพนธ รวมทงตองรกษาความมชวตหรอความงอกเมลด ซงท�าใหเสยคาใชจายเพอเปนคาแรงงานมากและท�าใหงานวจยดานขาวเกดความลาชา อกทง การลดความชนทเหมาะสมเปนกระบวนหนงทส�าคญมาก การลดความชนเมลดขาวตงแตอดตจนถงปจจบนท�าโดยการตากเปนหลก แมจะใชตนทนต�าไมยงยากแตกมขอเสยหลายประการ คอ ท�าใหเกดการสญเสยทงน�าหนกและคณภาพขาว หากมการพฒนาเครองนวดขาวขนาดเลกทนวดไดขนาด 500-5000 กรม ทเหมาะส�าหรบงานทตองการความประณตสง พรอมดวยพฒนาเครองลดความชนเมลดพนธขาวอยางเหมาะสม ทงนการพฒนาเครองนวดขาวขนาดเลกและเครองลดความชนขาวพรอมกนหลายกระบะ จ�าเปนตองมการประเมนประสทธภาพของเครอง เพอเปนขอมลประกอบการพจารณาส�าหรบการขยายผลในการวจยและเชงพาณชย

บทคดยอการทดสอบประสทธภาพเครองนวดขาวขนาดเลกและเครองลดความชนขาวพรอมกนหลายกระบะ ด�าเนนการระหวาง

เดอนมกราคม ถง สงหาคม 2560 ทศนยวจยขาวคลองหลวง กรมการขาว และสถาบนวจยเกษตรวศวกรรม กรมวชาการเกษตร ท�าการทดสอบประสทธภาพของเครองนวดขาวขนาดเลก โดยตรวจวดเปอรเซนตความงอกของเมลดพนธ ความสงของตนกลา คณภาพการขดสและคาใชจายในการนวดตอตวอยาง การทดสอบประสทธภาพของเครองลดความชนขาวพรอมกนหลายกระบะ โดยตรวจสอบความงอกของขาว ความสงของตนกลาและคณภาพเมลดหลงการขดส การทดสอบประสทธภาพเครองตนแบบเครองนวดขาวขนาดเลก วางแผนการทดลองแบบ Split plot in CRD จ�านวน 4 ซ�า โดยจด main plot ในรป CRD เปนพนธขาว 4 พนธ คอ Pathumthani 1 Chainat 1 RD10 และ Hawm Kularb Daeng จด sub plot เปนรปแบบการนวดขาว จ�านวน 4 รปแบบ คอ การใชเครองนวดขาวแบบดงเดม การใชเครองนวดขาวซนวดแบบ Peg-tooth การใชเครองนวดขาวซนวดแบบ Wire loop เปรยบเทยบกบการนวดดวยคน (control ) พบวาเครองนวดขาวซนวดแบบ Wire loop สามารถนวดเมลดพนธ โดยมคาใชจายในการนวดตอตวอยางนอยกวาการนวดดวยคน อยางมนยส�าคญยง ทางสถต ทระดบความเชอมนรอยละ 99 (P=0.01) เมลดพนธมเปอรเซนตความงอก ความสงของตนกลา และคณภาพการขดสใกลเคยงกบการนวดดวยคน

ค�าส�าคญ : การลดความชน, ขาว, การนวดขาว


การพฒนาเครองนวดขาวขนาดเลกThe Development of Small Rice Thresher

ธนพงค แสนจม1 จรวสส เจยตระกล2 ประกอบกจ ดงไธสง3 กลศร กลนนรกษ3 สนยม ตาปราบ4 กญญา เชอพนธ5 และวไล ปาละวสทธ6

1สถาบนวจยเกษตรวศวกรรม กรมวชาการเกษตร 2กลมวจยวศวกรรมหลงการเกบเกยว กรมวชาการเกษตร

3ศนยวจยขาวคลองหลวง 4กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว



ค�าน�าการนวดขาวส�าหรบงานวจยปรบปรงพนธ ซงปจจบนใชแรงงานคนส�าหรบนวดขาวเปนหลก เนองจากตองปฏบตทละ

ตวอยางแบบประณตและนมนวล เพอความละเอยดถกตองในการบนทกขอมล และปองกนไมใหเกดการปะปนระหวางพนธ การนวดขาวในงานทดลอง เปนขนตอนปฏบตหลงการเกบเกยวทใชแรงงานมาก ภายในหนงฤดตองนวดขาวอยางนอย 2,000 ตวอยาง เมลดขาวทเกบเกยวตอตวอยางมปรมาณตงแต 500 กรม ถงปรมาณสงสด 5,000 กรม ปกตในหนงวนแรงงานคนจะนวดขาวไดประมาณ 40-50 ตวอยาง ดงนนแนวทางหนงในการแกปญหานจงไดมการพฒนาเครองนวดขาวขนาดเลก ส�าหรบนวดแยกเมลดขาวเปลอกออกจากรวงไดรวดเรว โดยไมท�าลายความงอก ไมท�าใหเมลดขาวแตกหกและท�าความสะอาดตะแกรงนวดงาย เพอปองกนการปะปนระหวางพนธ ทดแทนการใชแรงงานคน ลดระยะเวลาการท�างาน ท�าใหการปฏบตงานใน ขนตอนนวดเมลดขาวเปนไปอยางรวดเรว มประสทธภาพ

บทคดยองานวจยนมวตถประสงค เพอพฒนาเครองนวดขาวขนาดเลก ส�าหรบหองปฏบตการเมลดพนธขาวเพอนวดแยก

เมลดขาวเปลอกออกจากรวงได 500-5,000 กรม ไดรวดเรว โดยไมท�าลายความงอก ไมท�าใหเมลดขาวแตกหก และท�าความสะอาดงาย เพอปองกนการปะปนระหวางพนธ เครองนวดขาวขนาดเลก ใชการสงก�าลงดวยมอเตอรไฟฟากระแสสลบจ�านวน 220 โวลท ขนาด 3 แรงมา ขบพลเลยดวยสายพานรองว ทอตราทด 2 ตอ 1 เพอหมนขบชดลกนวด ชดคดแยกเมลดขาว และชดพดลมเปาสงเจอปน โดยท�าการทดสอบเครองนวด แบบดงเดม, แบบทมซนวด Peg-tooth และแบบทมซนวด Wire loop เปรยบเทยบกบการนวดดวยเทาของคน ทดสอบประสทธภาพเครอง โดยใชนวดในพนธขาว 4 พนธ คอ ปทมธาน 1, ชยนาท 1, กข10 และขาวหอมกหลาบแดง พบวาเครองนวดขาวทหวนวดมซนวดแบบ Wire loop สามารถนวดเมลดพนธขาว ออกจากฟางไดมากกวาวธอน นวดเมลดพนธขาวไดรวดเรว สามารถนวดเมลดพนธขาวออกจากฟางไดมากทสด มระยะเวลาในการนวดเมลดพนธขาวนอย โดยคาเฉลยของเปอรเซนตเมลดตดคาง ในเครองนวดแบบไหลตามแกนซนวดแบบ Peg-tooth และนวดดวยเครองนวดแบบไหลตามแกนซนวดแบบ Wire loop เทากบ 0.90 เปอรเซนต

ค�าส�าคญ : เครองนวดขาวขนาดเลก


การพฒนาเครองท�าความสะอาดและคดขาวพนธคณภาพThe Development of Cleaning and Grading Machine for Quality Rice Seed

สรนาฏ นอยพทกษ, ศวลกษณ ปฐวรตน, ประเสรฐศกด ภกดวงษ, ณฤดล ผอนรตน และวรวรรธน นกนอยภาควชาวศวกรรมเกษตร คณะวศวกรรมศาสตร ก�าแพงแสน มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วทยาเขตก�าแพงแสน


ค�าน�าขาว เปนพชเศรษฐกจหลกทมความส�าคญทสดของประเทศไทย ปจจบนขาวไทยตองเผชญกบสถานการณการแขงขนสง

ในตลาดโลก ทงเรองตนทนการผลต เมลดพนธขาวทไมมคณภาพ ราคา คณภาพของขาวไทย และการแพรกระจายของวชพชในแปลงนา จงจ�าเปนทตองตระหนกถงกระบวนการผลตเมลดขาวใหมคณภาพสงขน ปจจบนประเทศไทยมศนยขาวชมชนทจดตงขนโดยกรมสงเสรมการเกษตร ท�าหนาทการสงเสรมการผลตและการกระจายเมลดพนธขาวในชมชน เพอใหชาวนารายเลกมรายไดเพม จ�านวน 6,113 แหงทวประเทศ (ส�านกสงเสรมการผลตขาว, 2558) ศนยสงเสรมและผลตพนธขาวชมชน ซงไดเรมด�าเนนการขน ตงแตป 2543 โดยมสาเหตมาจากการขาดแคลนเมลดพนธด มเมลดวชพชปะปน ท�าใหการท�านาไดผลผลตขาวตอไรต�า คณภาพไมด และขายไมไดราคา นอกจากนเกษตรกรยงใชเทคโนโลยการผลตทไมถกตองหรอเหมาะสม ท�าใหมตนทนการผลตสง ขายขาวเปลอกไดก�าไรนอย (ศลปชย, 2554)

ฉะนนในการศกษาวจยนจงมวตถประสงคเพอพฒนาเครองท�าความสะอาดและคดเมลดพนธขาว ทเหมาะสมกบกลมเกษตรรายยอยหรอศนยขาวชมชน สามารถซอหามาใชงานได ซงจะชวยลดตนทนการปลกขาวของชาวนารายยอย ตงแตกระบวนการคดแยกท�าความสะอาดขาวพนธ ซงมกมสงเจอปนจากกระบวนการเกบเกยว ชวยใหเมลดขาวพนธสะอาดปราศจากสงเจอปน ไมมเมลดหญาขนาดเลก ไดเมลดขาวพนธคณภาพ

บทคดยองานวจยนมวตถประสงคเพอออกแบบและสรางเครองท�าความสะอาดและคดขาวพนธคณภาพซงประกอบดวย 3

สวนหลก คอ ชดคดแยกสงเจอปนน�าหนกเบา ชดตะแกรงรท�าความสะอาดซงมวนเปนทรงกระบอก และชดตะแกรงหลมคดแยกซงมวนเปนทรงกระบอก โดยชดคดแยกสงเจอปนน�าหนกเบา ประกอบดวยพดลมชวยดดสงเจอปนน�าหนกเบาและขาวลบเขาสถงไซโคลน ชดตะแกรงรท�าความสะอาดประกอบดวยตะแกรงรกลมขนาด 1.5 mm ท�าหนาทคดแยกกรวดและเมลดหญาขนาดเลกกวา 1.5 mm และตะแกรงรยาวขนาด 3.0x20 mm ท�าหนาทคดแยกสงเจอปนขนาดใหญ ฟางขาว กอนหน ออกจากเมลดพนธขาวเปลอกทสามารถลอดผานตะแกรงรยาวไปส ชดตะแกรงหลมเพอคดแยกเมลดขาวพนธออกจากเมลดหญาทมขนาด 1.5-3.0 mm ซงไมสามารถคดแยกดวยตะแกรงรกลมและรยาวได ท�าใหไดขาวพนธคณภาพทม ความบรสทธสงขน ผลการทดสอบการท�างานทเหมาะสมของเครอง พบวาชดตะแกรงรท�าความสะอาดและชดตะแกรงหลม ทหมนความเรวรอบ 25 rpm มประสทธภาพการคดแยกสงเจอปนสงสด 98.99% และมเปอรเซนตการสญเสยต�าสด 1.01% ใหอตราการท�างาน 90.34 kg/h ซงเหมาะแกการน�าไปใชงานส�าหรบกลมเกษตรกร หรอศนยขาวชมชนเพอเพมประสทธภาพการผลตเมลดพนธขาวคณภาพตอไป

ค�าส�าคญ : เมลดขาวพนธคณภาพ, เครองท�าความสะอาด, การคดขาว


การจดการโลจสตกสและหวงโซอปทานขาวไรพนธพนเมองในจงหวดนครราชสมาLocal Upland Rice Logistics and Supply Chain Management

in Nakhon Ratchasima Province

วาสนา ภานรกษ1 นรวทธ เพยราฏษ2 นพดล เพมสมบรณ2 และเอนก ศรสวรรณ1

1โปรแกรมวชาภมสารสนเทศ คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏนครราชสมา2คณะวทยาการจดการ มหาวทยาลยราชภฏนครราชสมา

ศนยนวตกรรมแปรรปและพฒนาผลผลตทางการเกษตรครบวงจรตามแนวพระราชด�าร มหาวทยาลยราชภฏนครราชสมา

ค�าน�าการจดการโลจสตกสและหวงโซอปทานนน สามารถท�าใหทราบถงผมสวนเกยวของทงระบบในหวงโซอปทาน ความเชอมโยง

ของการด�าเนนงานรวมกน ปญหาและอปสรรคตาง ๆ ทเกดขน องคความรดานการจดการโลจสตกสและหวงโซอปทาน ถอเปนเครองมอทส�าคญอยางหนงในการน�ามาศกษาวเคราะหประสทธภาพและประสทธผลในการด�าเนนงาน เพอใหทราบถงภาพรวมของการด�าเนนงานทงระบบของอตสาหกรรมขาว จากความส�าคญขางตนประกอบกบแนวคดดานการจดการ โลจสตกสและหวงโซอปทาน มหาวทยาลยราชภฏนครราชสมาจงไดมการจดท�าโครงการศกษาความเชอมโยงของการจดการ โลจสตกสและหวงโซอปทานขาวไรพนธพนเมองในจงหวดนครราชสมา เพอศกษาความเชอมโยงและความสมพนธของผมสวนเกยวของทงหมดในระบบการผลตขาวไร รวมถงสภาพปญหาและอปสรรคตาง ๆ ทเกดขน เพอจดท�าขอเสนอเชงนโยบายแนวทางการสรางขดความสามารถและการพฒนาศกยภาพทเขมแขง ในการจดการโลจสตกสและหวงโซอปทานขาวไรพนธพนเมองในจงหวดนครราชสมาตอไป

บทคดยอการวจยนไดมวตถประสงค 1) เพอศกษาสถานการณปจจบนของการจดการโลจสตกสและหวงโซอปทานขาวไรพนธ

พนเมองจงหวดนครราชสมา ตลอดกระบวนการตงแตตนน�าจนถงปลายน�า 2) เพอศกษาและวเคราะหสภาพปญหาอปสรรคทเกดขนของแตละสวนทเกยวของในหวงโซอปทานขาวไรพนธพนเมองในจงหวดนครราชสมา 3) เพอจดท�าขอเสนอ เชงนโยบายแนวทางการพฒนาในโลจสตกสและหวงโซอปทานขาวไรพนธพนเมองในจงหวดนครราชสมา ซงการวจยครงนใชกระบวนการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม รวมกบภาคเครอขายเกษตรกรขาวไรและผเกยวของ โดยใชเครองมอในการเกบรวมรวมขอมล ไดแก แบบสอบถาม แบบสมภาษณ การสนทนากลม การสงเกตแบบมสวนรวม และการประชมกลมระดมสมอง ผลการศกษาพบวา

1. สถานการณปจจบนของการจดการโลจสตกสและหวงโซอปทานขาวไรพนธพนเมองในจงหวดนครราชสมาม ผเกยวของประกอบดวย 3 กลม คอ 1) กลมเกษตรกร 2) กลมผแปรรป ไดแก โรงสขาว หรอสหกรณการเกษตร และ 3) กลมผคาปลกจ�าหนายขาวสาร และผบรโภค ตางมบทบาทในกจกรรมหวงโซอปทานแตกตางกนไป ส�าหรบกจกรรมทมผลตอประสทธภาพของการจดการโลจสตกสและหวงโซอปทานขาวไรพนธพนเมองในจงหวดนครราชสมา ไดแก 1) การจดหาเมลดพนธขาวไรทมคณภาพ เปนกจกรรมแรกของระบบโดยการคดเลอกวตถดบทมคณภาพสกระบวนการ 2) กจกรรมการเพาะปลกขาวไรทมคณภาพ 3) กจกรรมการแปรรปขาวเปลอกเพอเพมมลคา และ 4) การขนสงสนคาสตลาดผบรโภคเพอเกดรายได

2. สภาพปญหาและอปสรรคของการจดการโลจสตกสและหวงโซอปทานขาวไรพนธพนเมองในจงหวดนครราชสมาตลอดกระบวนการ ม 5 ประเดน คอ 1) องคความรในการปลกขาวไร 2) พนธขาวไรพนเมองทมเหมาะสมกบสภาพพนท 3) คณภาพของกระบวนการผลต 4) การแปรรปเพอเพมมลคาของขาวไร และ 5) การรบรและทศนคตของผบรโภคทมตอขาวไร

3. ขอเสนอเชงนโยบายแนวทางการพฒนาในโลจสตกสและหวงโซอปทานขาวไรพนธพนเมองในจงหวดนครราชสมาม 6 ประเดน คอ 1) พนธขาวไรพนธพนเมองทเหมาะสมกบพนท 2) ความรเกษตรกรทปลกขาวไรพนธพนเมอง 3) การพฒนาโรงสชมชน 4) มาตรฐานการผลตขาวไรพนธพนเมอง 5) เงนทนและการบรหารตนทนในการผลต 6) การตลาดและการประชาสมพนธเพอท�าใหเกษตรกรสามารถแขงขนในตลาดขาวได


โรงงานตนแบบอบแหงขาวเปลอกดวยรงสอนฟราเรด รวมกบการเทมเปอรรงและลมรอน Paddy Drying Pilot Plant Using Infrared Ray Combined with Tempering and Hot Air

จกรมาส เลาหวณช1 พฒนา พงพนธ2 บณฑต สรยวงศพงศา2 ละมล วเศษ1 และเนตรนภส เขยวข�า3

1คณะวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม 2คณะเทคโนโลยอตสาหกรรมเกษตร มหาวทยาลยกาฬสนธ

3คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตรE-mail : [email protected]

ค�าน�า

ขาวเปนพชเศรษฐกจทส�าคญของประเทศไทย ในแตละปมการผลตมากกวา 30 ลานตนขาวเปลอก ทงเพอการบรโภคและการสงออก โดยทวไปขาวเปลอกทเกษตรกรเกบเกยว มทงขาวเปลอกทความชนไมสงมากหากเกบเกยวดวยแรงงานคนจนถงทมความชนกวา 30%w.b. หากเกบเกยวดวยเครองเกยวนวดขาวซงก�าลงเปนทนยมเพมขนอยางรวดเรวเนองจากสะดวก ความสามารถในการท�างานสง และแกปญหาการขาดแคลนแรงงานในภาคการเกษตรไดเปนอยางด แตวธ ดงกลาว เกษตรกร ผประกอบการรบซอขาว รวมถงโรงสตองน�าขาวเปลอกมาลดความชนใหเหลอ 10-14%w.b กอนน�าไปเกบรกษาเพอปองกนขาวเสอมคณภาพ โดยการตากขาวเปลอกบนลานเปนวธการทนยมใชทงในกรณของเกษตรกรและผรบซอขาวรวมถงโรงสขาว แตในฤดกาลเกบเกยวทมขาวจ�านวนมากออกสตลาด วธการตากลานอาจไมสามารถรองรบได รวมถงยงคงมความเสยงจากหลายปจจย ท�าใหขาวเปลอกเสยงตอการเสอมคณภาพได ในกรณของผรบซอและโรงสขาวขนาดใหญจะใชเครองอบแหงแบบลมรอนทมอยหลายประเภทในการลดความชนขาวเปลอกกอนเกบรกษา แตในสวนของกลมเกษตรกรรายยอย สหกรณการเกษตร วสาหกจชมชนเกษตรกรรม ไมสามารถท�าไดเนองจากใชเงนลงทนคอนขางมาก โครงการวจยนมวตถประสงคเพอพฒนาเทคโนโลยสมยใหมในการอบแหงขาวเปลอกดวยรงสอนฟราเรดรวมกบการเทมเปอรรงและลมรอน โดยมงหวงใหเครองอบแหงนอกจากมประสทธภาพสงขนและมราคาถกลงได ท�าใหกลมเกษตรกรและผประกอบการสามารถมเครองอบแหงทเหมาะสม ก�าลงการผลตได อนจะเปนประโยชนตออตสาหกรรมการผลตขาวของประเทศตอไป

บทคดยอโครงการวจยนมจดมงหมายเพอพฒนาโรงงานตนแบบขนาดเลกส�าหรบอบแหงขาวเปลอก มขนตอนการท�างาน

เรมตนจากล�าเลยงขาวเปลอกเขาสระบบท�าความสะอาดขาวเปลอกดวยดวยลมและตะแกรงโยก จากนนล�าเลยงเขาส เครองอบแหงดวยรงสอนฟราเรด จากนนล�าเลยงขาวเปลอกไปพกไวทสวนดานบนในถงของเครองอบแหงแบบไหลคลกเคลา (แอลเอสย) ในลกษณะอบอากาศ ขาวเปลอกจะคอย ๆ ไหลลกษณะคลกเคลากนลงมาในสวนครงลางของถงอบและถกอบแหงดวยลมรอน ซงดงมาจากลมรอนปลอยทงของเครองอบแหงอนฟราเรด จากนนระบายขาวเปลอกออกจากถงอบ หากขาวเปลอกยงมความชนสงกวารอยละ 18 ฐานเปยก จะท�าการวนอบแหงอกครง และหากต�ากวาจะล�าเลยงขาวเปลอกไปบรรจในถงเกบรกษาแลวเปาดวยลมทอณหภมอากาศแวดลอมใหมความชนเหลอต�ากวารอยละ 14 ฐานเปยก เพอเกบรกษาตอไป โรงงานอบแหงตนแบบนมก�าลงการผลตประมาณ 25–30 ตนขาวเปลอกตอวน ระบบอบแหงออกแบบใหท�างานแบบเปนงวด ๆ ละ 3.5-4 ตน ใชเวลาอบแหง 165-185 นาท ขนอยกบความชนขาวเปลอกเรมตน เงอนไขการอบแหงใชรงสอนฟราเรดทระดบอณหภมประมาณ 800 องศาเซลเซยส ซงจะไดระดบอณหภมอากาศรอนปลอยทงกลบไปใชเปนลมรอนอบแหงประมาณ 65 องศาเซลเซยส

ค�าส�าคญ : ขาว, รงสอนฟราเรด, การอบแหง, คณภาพ, อบแหงดวยลมรอน


การวเคราะหระบบบรหารจดการโลจสตกส เพอควบคมประสทธภาพการไหลเวยนสนคาและบรการของสหกรณการเกษตรพมาย

The Management Logistics System to Control Efficiency of Product Flow in Phimai Agricultural Cooperrative Nakhon Ratchasima

ฤทธรงค แจงอม1 เพลงพณ เพยรภมพงศ2 และจนทนา สนทดพรอม3

1คณะเทคโนโลยอตสาหกรรม มหาวทยาลยราชภฏนครราชสมา,2คณะวศวกรรมศาสตร และ 3สถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลอสาน


ค�าน�าปจจบนสหกรณการเกษตรพมาย จ�ากด ไดรบการสนบสนน โรงอบขาวเปลอกขนาด 500 ตน/วน จงสงผลตอการบรหาร

จดการตาง ๆ เชน เครองมอในการขนถายทมอยในปจจบนไมเพยงพอ วธการล�าเลยงขาวในจดตาง ๆ พนท หรอวธการในการกองขาวของขาวแตละกลมทมความชนทแตกตางกนมาก และการขนสงภายใน ดงนนงานวจยนตองศกษาเกยวกบการจดการคลงขาวเปลอก เพอการบรหารตนทนโลจสตกส ดวยความเกยวของหลายดานของการจดการคลงสนคาท�าใหกจกรรมคลงสนคาเปนหนงองคประกอบทส�าคญของการจดการโลจสตกส เพอท�าการวเคราะหขอมลตนทนทแทจรงใหผประกอบการทราบไดวา กจกรรมใดทท�าใหเกดตนทนมากทสด ท�าใหผประกอบการสามารถหาโอกาสทจะลดตนทนไดโดยการปรบปรงหรอเปลยนแปลงขนตอนการท�างาน สามารถวางแผนการจดสรรทรพยากรและปรบปรงการด�าเนนงานใหคมคา และมประสทธภาพมากขน

บทคดยองานวจยฉบบนไดศกษาเกยวกบการจดการโลจสตกสของสหกรณการเกษตรพมาย จ�ากด จงหวดนครราชสมา เพอศกษา

สภาพปญหา และการบรหารการจดการคลงสนคา การจดซอขาวเปลอกดวยการวเคราะหตนทนโลจสตกส โดยใชแนวคดตนทนฐานกจกรรม และน�าเสนอแนวทางการจดการตนทนโลจสตกสของสหกรณการเกษตรพมาย จ�ากด โดยการน�าขอมลทไดจากการปฏบตงานจรงมาศกษาเพอหาความส�าพนธของตนทน และกจกรรมตาง ๆ ในการด�าเนนงาน

ในการศกษานผวจยไดรวบรวมขอมลตนทนในสวนงานทเกยวของกบกจกรรมการจดซอและการขนสงภายใน รวมถงการสมภาษณผบรหารและผปฏบตงานทเกยวของจากนนไดน�าขอมลทไดมาท�าการวเคราะห และค�านวณตนทนทรพยากร ทใชในกจกรรมของการจดซอ จนถงการจดเกบสนคาเขาคลง เพอใหไดตนทนของแตละกจกรรมของการจดการคลงขาวเปลอก

ผลจากการศกษาพบวา กจกรรมทมตนทนโลจสตกสสงทสดคอกจกรรมการจดซอ กจกรรมการลดความชน และกจกรรมการเคลอนยายวตถดบ ดงนน แนวทางการบรหารตนทนโลจสตกส ผวจยเลอกแกไขในกจกรรมของกจกรรมการเคลอนยายวตถดบ เนองจากทางสหกรณการเกษตรพมาย จ�ากด ไดสรางโรงอบลดความชน จงสงผลตอการบรหารจดการในกจกรรมอน ๆ ดงนน แนวทางการบรหารตนทนโลจสตกสในสวนของกจกรรมการขนสง มแนวทางการบรหารจดการ 1) ตดตงสายพานล�าเลยงจากโรงอบไปยงคลงขาวเปลอก พรอมตดตงตาชงเพอลดปรมาณการใชน�ามนลงไดถงรอยละ 60% ของปรมาณการใชน�ามน และสามารถลดตนทนการเชารถในการขนขาวเปลอก และการเชารถตกเพมจากเดม ซงหากมการด�าเนนการสรางสายพานล�าเลยงจะสามารถลดตนทนลงไดรอยละ 27.68% 2) จดเสนทางการเคลอนยายวตถดบใหมจากเดมมเสนทางการเคลอนยายทจ�าเปนตองตดผานเสนทางของกจกรรมตรวจคณภาพขาวสงผลใหเกดการรอคอยในหลาย ๆ ชวงเวลา เพอใหรถ ทจอดเขาควรอตรวจคณภาพขาวหยดใหผานโดยใชเวลารอคอยลง 5 – 10 นาท จากการออกแบบเสนทางการขนสงใหม จะสามารถลดเวลาในการรอคอยลงได

ค�าส�าคญ : การจดซอ, ตนทนโลจสตกส, ตนทนฐานกจกรรม


การพฒนาเครองอบแหงขาวเปลอกดวยเทคนคสเปาเตดเบดDevelopment of a Paddy Dryer with Spouted Bed Technique

เทวรตน ตรอ�านรรค1 และกระว ตรอ�านรรค2

1สาขาวชาวศวกรรมเกษตร ส�านกวชาวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร2สาขาวชาวศวกรรมเครองกล ส�านกวชาวศวกรรมศาสตร มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร


ค�าน�าขาวเปนพชทมความส�าคญทางเศรษฐกจชนดหนงของประเทศไทย จากขอมลของส�านกงานเศรษฐกจการเกษตร ในป พ.ศ. 2560

พบวาขาวสามารถสงออกและน�ารายไดเขาประเทศไดมากถง 174.5 พนลานบาท ขณะทเกษตรกรในประเทศไทยสวนใหญ จะท�าการเพาะปลกขาวอยางนอย 2 ครงตอป ประกอบดวยขาวนาปและขาวนาปรง จงสงผลใหขาวมปรมาณผลผลตทเพมมากขนจนท�าใหเกษตรกรมความจ�าเปนตองน�าเครองจกรกลตาง ๆ โดยเฉพาะเครองเกยวนวดขาว เขามาใชเพอชวยทนแรงของเกษตรกร แตผลผลตทไดจากเครองเกยวนวดขาวนนมกจะมปรมาณความชนสง (20-25%wb) ซงไมเหมาะสมตอการเกบรกษา เกษตรกรจงขายขาวไดในราคาทต�า วธการแกปญหาขาวความชนสงของเกษตรกรคอการน�าขาวออกตากกอนน�าไปจ�าหนาย ซงจะพบเหนเกษตรกรน�าขาวออกตากตามพนถนนไดทวไป นอกจากการตากลานแลวยงไดมการน�าเทคโนโลยการอบแหงตาง ๆ เขามาชวยลดความชนของผลตผล เพอใหเหมาะสมตอการเกบรกษาและมราคาจ�าหนายทสงขน แตในปจจบนกลมเกษตรกรมกไมมก�าลงในการซอเครองอบแหง การอบแหงจงถกจ�ากดอยในระดบกจการโรงส ดงนน จงมนกวจยไดพยายามหาแนวทางในการอบแหงขาวเปลอกดวยเทคนคทไมยงยากซบซอน ซงเทคนคการอบแหงในหองอบทเปนคอลมนทเรยกวาการอบแหงแบบสเปาเตดเบด เปนวธการลดความชนทเหมาะสมกบวสดทมอนภาคขนาดเลกและมความไวตอความรอนสง (กษมา, 2543) ซงการอบแหงดวยวธนจะใชเวลาในการท�าแหงสนกวาวธการอน ๆ จงท�าใหประหยดพลงงานและคาใชจาย (ภควรรณและกนกอร, 2553)

บทคดยองานวจยนมวตถประสงคเพอพฒนาเครองอบแหงขาวเปลอกโดยใชเทคนคสเปาเตดเบด โดยการออกแบบ สราง และ

ทดสอบเครองตนแบบทพฒนาขน โดยเครองอบแหงตนแบบทพฒนาขนประกอบดวย 1) หองอบแหงซงมลกษณะเปนทอขนาดเสนผานศนยกลาง 101 mm สง 1100 mm 2) ถงบรรจขาวเปลอกขนาดมต กวาง 500 mm ยาว 1000 mm สง 900 mm โดยสวนลางของถงท�าเปนมมเอยงลลงสรางเกลยวล�าเลยง 3) ระบบผลตลมรอนประกอบดวยพดลมขนาด 5.5 แรงมา และหองเผาไหมทใชกาซหงตมเปนเชอเพลง และ 4) ระบบควบคมส�าหรบควบคมอณหภมอากาศอบแหง ความเรวรอบเกลยวปอนและพดลม ท�าการทดสอบอบแหงขาวเปลอกครงละ 30 kg ทอณหภมอากาศอบแหง 60 80 100 และ 120°C โดยก�าหนดอตราการปอนท 30 50 และ 65 kg/h ความเรวของอากาศอบแหงควบคมใหคงทททางเขา 14 m/s ท�าการประเมนความสามารถการอบแหงโดยดจากพฤตกรรมการอบแหง คาความสนเปลองพลงงานจ�าเพาะ และคณภาพขาวซงประกอบดวยเปอรเซนตขาวตน คาความแตกตางของสเทยบกบขาวอางอง และคาแรงกดสงสด ผลจากการทดสอบพบวาอณหภมในการอบแหงมผลตอการลดลงของความชน มากกวาอตราการปอนขาวสหองอบแหง โดยสภาวะทเหมาะสมตอการอบแหงทไดจากการทดลองคอ อณหภม อบแหง 80°C อตราการปอน 50 kg/h ซงใหคาเปอรเซนตขาวตนสงสด 39.84% คาความสนเปลองพลงงานจ�าเพาะ 24.72 MJ/kgwater โดยคณภาพขาวสารไมพบการเกดขาวเหลอง ซงผลการทดสอบดานสพบวามความแตกตางจากขาวตวอยางเลกนอย และคาแรงกดสงสดเฉลยอยท 80.51 N


ผลของกระบวนการเอกซทรชนระดบกงอตสาหกรรมตอความคงตว การปรบปรงคณภาพ และสารส�าคญในร�าขาวและน�ามนร�าขาว

Effects of Pilot Scale Extrusion Process on Stability, Quality Improvement and Bioactive Compounds of Rice Bran and Rice Bran Oil

ขนษฐา รตรตนมงคล , ศศวมล จตรากร, มณฑนา วระวฒนากร, อมรลกษณ ปรชาหาญ และเหรยญทอง สงหจานสงคภาควชาอตสาหกรรมเกษตร คณะเกษตรศาสตร ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม มหาวทยาลยนเรศวร


ค�าน�าร�าขาวเปนผลพลอยไดจากกระบวนการขดสขาว ร�าขาวประกอบดวยน�ามนสงถงรอยละ 12-23 ซงปจจบนมแนวโนม

การใชประโยชนจากร�าขาวในการน�าไปสกดน�ามนเพอผลตน�ามนร�าขาวเพมมากขนอยางตอเนอง เนองจากน�ามนร�าขาวอดมไปดวยสารส�าคญมากมายทมประโยชนตอสขภาพ อยางไรกตามภายหลงกระบวนการขดส คณภาพของร�าขาวจะลดลงอยางรวดเรวเนอง จากในร�าขาวประกอบดวยเอนไซมหลายชนดโดยเฉพาะเอนไซมไลเพส สงผลท�าใหเกดกรดไขมนอสระ (Free fatty acid, FFA) เพมขนอยางรวดเรว ซงคา FFA ทเหมาะสมส�าหรบการสกดน�ามนควรมคานอยกวารอยละ 5 หากร�าขาว มคากรดสงจะท�าใหเกดการสญเสยระหวางกระบวนการสกดน�ามนและสงผลตอคณภาพน�ามน ดงนนจงจ�าเปนอยางยงทตองมการยบยงหรอท�าลายเอนไซมดงกลาวในร�าขาวใหเรวทสดภายหลงกระบวนการขดส จงเปนโจทยอตสาหกรรมทส�าคญและเปนความตองการของผประกอบการโรงสและผประกอบการผลตน�ามนร�าขาว ในการหาเทคนคการยดอายหรอการคงสภาพร�าขาวเพอแกปญหาดงกลาว

งานวจยนจงเปนการสรางตนแบบและเทคโนโลยทเหมาะสมส�าหรบการน�าไปขยายขนาดการผลตสอตสาหกรรมทคมคาตอการลงทนส�าหรบผประกอบการโรงสและผผลตน�ามนร�าขาวขนาดกลางถงขนาดใหญทสามารถผลตร�าขาวหลายพนตนตอป

บทคดยอ

ร�าขาวสดทไดจากขาวพนธทางการคาจากโรงสขนาดกลางในเขตภาคเหนอตอนลางถกน�ามาผานกระบวนการคงสภาพภายใน 2 ชวโมงภายหลงกระบวนการขดส หาสภาวะการคงสภาพทเหมาะสมโดยโปรแกรมพนผวตอบสนอง และท�าการออกแบบการทดลองแบบบอกซ- เบหนเคน โดยศกษาผลของอณหภม (90-130 องศาเซลเซยส) ความเรวรอบของ สกร (150-400 รอบตอนาท) และอตราในการปอนวตถดบ (7.5-12.5 กโลกรมตอชวโมง) และมการท�าซ�าทจดกงกลาง 3 ครง โดยใชเครองเอกซทรเดอรชนดสกรคขนาดการผลตระดบกงอตสาหกรรม ภายหลงกระบวนการคงสภาพ ร�าขาวจะถกเกบทอณหภมแตกตางกน 3 ระดบ ไดแก 25, 35, และ 45 องศาเซลเซยส ท�าการตรวจสอบการเปลยนแปลงร�าขาวคงสภาพเปรยบเทยบกบร�าขาวทไมผานการคงสภาพดานตาง ๆ ดงตอไปน ไดแก ความชน ความสวาง และกรดไขมนอสระ ทกสปดาหเปนระยะเวลาทงหมด 8 สปดาห ผลการทดสอบพบวาสภาวะทดทสดส�าหรบการคงสภาพร�าขาวคอทอณหภม 130 องศาเซลเซยส ความเรวรอบของสกร 400 รอบตอนาท และอตราในการปอนวตถดบ 10 กโลกรมตอชวโมง ร�าขาวคงสภาพทไดมคากรดไขมน อสระนอยกวารอยละ 5 ตลอดการเกบรกษา ร�าขาวคงสภาพทดทสดมอายการเกบโดยประมาณ 467 214 และ 163 วน ทอณหภมการเกบ 25 35 และ 45 องศาเซยลเซยส ตามล�าดบ เมอเปรยบเทยบกบร�าขาวสดทมอายการเกบเพยง 1-2 วน อยางไรกตามกระบวนการคงสภาพมผลตอการลดลงของ α-tocopherol เพยงเลกนอย ขณะทไมมผลตอปรมาณ γ-Oryzanol และ phytosterols ระหวางการเกบรกษา นอกจากนกระบวนการคงสภาพสามารถเพมปรมาณน�ามนทสกดไดดวยวธ screw press และน�ามนทไดมคากรดไมเกนมาตรฐานของ Codex (นอยกวา 4 mgKOH/g oil) ตลอดอายการเกบรกษา 12 สปดาห สามารถคงปรมาณสาระส�าคญตาง ๆ และมความเสถยรตอการเกดออกซเดชน และไมมผลตอการเปลยนแปลงองคประกอบของกรดไขมนตลอดอายการเกบรกษา

ค�าส�าคญ : ร�าขาว, น�ามนร�าขาว, กระบวนการคงสภาพ, กระบวนการเอกซทรชน, กงอตสาหกรรม


ผลของน�ามนร�าขาวทมปรมาณแกมมาออไรซานอลสงตอระดบน�าตาลและไขมน ในหนเบาหวาน และผปวยเบาหวานชนดท 2

Effects of Gamma Oryzanol-Enriched Rice Bran Oil on Blood Sugar and Lipids in Diabetic Rats and Type 2 Diabetic Patients

จนตนา สตยาศย1 พชรวลย ปนเหนงเพชร1 คชรนทร ภนคม1 และนนทยา คณาธปพงษ21ภาควชาเภสชวทยา และ 2ภาควชาพยาธวทยา มหาวทยาลยขอนแกน


ค�าน�าโรคเบาหวานเปนกลมโรคทางเมแทบอลซม ทมระดบน�าตาลในเลอดสงเปนเวลานานอนเปนผลมาจากความผดปกต

ในการหลงอนซลนหรอความผดปกตในการออกฤทธของอนซลน และความบกพรองของกระบวนการควบคมระดบน�าตาลในเลอดใหอยในสภาวะสมดล โรคเบาหวานเปนโรคเรอรง และกอใหเกดปญหาตอสขภาพอยางตอเนอง โดยเบาหวานชนดท 2 (เบาหวานชนดไมพงอนซลน) เปนชนดทพบไดมากในวยกลางคน จากการทน�ามนร�าขาวเปนผลตภณฑทอดมดวย phytosterol อาจมศกยภาพในการเปนผลตภณฑเสรมอาหารทชวยเสรมสขภาพในดานตาง ๆ ไดมากมาย และยงมการศกษาในหนเบาหวานวาน�ามนร�าขาวสามารถลดระดบไขมน และเพมการตอบสนองตออนซลน (Chou et al., 2009) นอกจากนยงมรายงานถงประโยชนของแกมมาออไรซานอล ซงเปน phytosterol ทพบมากในน�ามนร�าขาวในการรกษาภาวะเบาหวาน ชวยเพมความไวของเนอเยอตออนซลน จากการทมการผลตน�ามนร�าขาวโดยใชนวตกรรมพเศษท�าใหมปรมาณของแกมมาออไรซานอลสง (ประมาณ 20,000 ppm) จงเปนทนาสนใจวาน�ามนร�าขาวทมปรมาณแกมมาออไรซานอลสง จะมผลตอระดบน�าตาล และไขมนในเลอดของหนเบาหวาน และผปวยเบาหวานชนดท 2 หรอไม ซงขอมลทไดอาจชวยในการสงเสรมการใชน�ามนร�าขาวทมปรมาณแกมมาออไรซานอลสง ในการเปนผลตภณฑเพอสงเสรมสขภาพ ปองกน และ/หรอรกษาโรคเบาหวานได

บทคดยองานวจยครงนศกษาผลของน�ามนร�าขาวทมปรมาณแกมมาออไรซานอลสง (ประมาณ 20,000 ppm) ตอการควบคม

ระดบน�าตาลและไขมนของหนแรทเบาหวาน และผปวยเบาหวานชนดท 2 หนถกเหนยวน�าใหมภาวะเบาหวานดวยอาหาร ไขมนสงรวมกบการฉด streptozotocin ขนาดต�า (25 มลลกรม/กโลกรม) หนเบาหวานทไดรบการปอนน�ามนร�าขาวทมปรมาณแกมมาออไรซานอลสงในขนาด 5 มลลลตร/กโลกรมน�าหนกตว/วน ตดตอกน 6 สปดาห มระดบน�าตาลหลงอดอาหารลดลงอยางมนยส�าคญ และมความทนตอระดบน�าตาลในเลอดทสงขนอยางเฉยบพลนดขน นอกจากนยงท�าใหมระดบของ ไขมนชนดด (HDL) เพมขน การศกษาในผปวยเบาหวานชนดท 2 ในรปแบบ double-blind randomized controlled clinical trial โดยใหผปวยรบประทานน�ามนร�าขาวทมปรมาณแกมมาออไรซานอลสง หรอน�ามนร�าขาวปรงอาหาร (ม gamma oryzanol ประมาณ 2,500 ppm) ครงละ 5 มลลลตร วนละ 3 ครง หลงอาหาร ตดตอกนเปนเวลา 8 สปดาห ตดตามระดบน�าตาลในเลอดหลงอดอาหาร (FPG), hemoglobin A1C, ไตรกลเซอไรด, คอเลสเตอรอล, ไขมนชนดเลว (LDL), ไขมนชนดด (HDL), ความดนโลหต และอตราชพจร ทงทกอนเรมการทดลอง และท 4 และ 8 สปดาหหลงการทดลอง ผลการศกษาพบวาน�ามนร�าขาวทมปรมาณแกมมาออไรซานอลสงสามารถลดระดบน�าตาลในเลอดหลงอดอาหารไดอยางมนยส�าคญทงทสปดาหท 4 และ สปดาหท 8 ลดระดบไตรกลเซอไรด ทสปดาหท 8 และ เพมระดบไขมนตวด ทงทสปดาหท 4 และ สปดาหท 8 เมอเปรยบเทยบกบกอนเรมการทดลอง

ค�าส�าคญ : น�ามนร�าขาวทมปรมาณแกมมาออไรซานอลสง, เบาหวาน, ระดบน�าตาลในเลอด, ระดบไขมนในเลอด, หนเบาหวาน, ผปวยเบาหวานชนดท 2


ฤทธชะลอความชราของผลตภณฑเครองส�าอางทมสารสกดสเตมเซลลขาวAnti-aging of Rice Stem Cell Cosmetic Product

นสากร แซวน, วรรณศา วชต และธนนท ปรญญารกษส�านกวชาวทยาศาสตรเครองส�าอาง มหาวทยาลยแมฟาหลวง


ค�าน�า นวตกรรมทก�าลงเปนทนยมอยางมากในอตสาหกรรมรมเครองส�าอางชะลอความชราในขณะน คอ เครองส�าอางสเตมเซลลพช

ซงหมายถงเครองส�าอางทมสารสกดจากแคลลส (callus) สารสกดเหลานจะอดมดวยสารออกฤทธหลายชนด เชน สารตานอนมลอสระ สารประกอบฟนอลกและกรดแอมโน ซงมคณสมบตชะลอความชราทมประสทธภาพสง (Schürch et al., 2008) อยางไรกตามในประเทศไทยยงไมมรายงานการวจยประสทธภาพสารสกดสเตมเซลลจากพชไทย ดงนนจดประสงคของการศกษาครงนคอ ศกษาคณสมบตตานความชราของสารสกดจากสเตมเซลลขาว 3 สายพนธ ไดแก หอมมะล 105, มนป และเหนยวด�า จากนนพฒนาเปนผลตภณฑชะลอความชราและประเมนประสทธภาพการชะลอความชราในอาสาสมคร

บทคดยอการศกษาครงนไดเพาะเลยงสเตมเซลลขาวหอมมะล 105, มนป และเหนยวด�า จากการวเคราะหปรมาณสารส�าคญ

และฤทธทางชวภาพ พบวาปรมาณสารส�าคญและฤทธทางชวภาพในสารสกดสเตมเซลลมคาเพมขน 3 เทา เมอเทยบกบ เมลดขาว และสารสกดสเตมเซลลขาวมนปใหปรมาณสารโปรไซยานดน (0.29 mg CE/ml), ฤทธตานอนมลอสระ (63.21%), ฤทธตานเอนไซมไทโรซเนส (47.83%) และการกระตนการเจรญเซลลผวหนง (44.73%) สงทสด ดงนนสารสกดจากสเตมเซลลขาวมนปจงถกเลอกมาใสในสตรครมเพอศกษาประสทธภาพชะลอความชราในอาสาสมคร โดยแบงอาสาสมครออกเปน 3 กลม ไดแก กลมทไดรบต�ารบควบคม, กลมทไดรบต�ารบทใสสารสกดสเตมเซลลขาวมนป และกลมทไดรบต�ารบทใสสาร สกดสเตมเซลลขาวแดงจากตางประเทศ โดยอาสาสมครจะทาผลตภณฑบนใบหนาเปนระยะเวลา 12 สปดาห และวดคาสผว, คาความชมชน และความยดหยนของผวหนงทก ๆ สปดาห พบวาประสทธภาพชะลอความชราของต�ารบทใสสาร สกดสเตมเซลลขาวมนปมคาการเปลยนแปลงสงกวาต�ารบทใสสารสกดสเตมเซลลขาวแดงจากตางประเทศ ทงคาความกระจางใส (38.57%, 29.85%), ความชมชน (74.62%, 33.48%) และความยดหยน (88.41%, 64.97%) ตามล�าดบ ในขณะทกลมทไดรบต�ารบควบคมไมมการเปลยนแปลงอยางมนยส�าคญ นอกจากนอาสาสมครทไดรบต�ารบทใสสารสกดสเตมเซลลขาวมนปมความ พงพอใจในดานประสทธภาพเปนอยางมาก (> 90%) ดงนนสารสกดจากสเตมเซลลขาวมนปสามารถใชเปนสารออกฤทธชะลอความชราทมประสทธภาพในผลตภณฑเครองส�าอาง โดยสามารถชวยใหผวกระจางใส, ชมชน และยดหยนไดด

ค�าส�าคญ : สารสกดจากสเตมเซลลขาว, เครองส�าอาง, ประสทธภาพชะลอความชรา


บทบาทของสารสกดขาวกลองหอมมะลงอกในการปองกนโรคหวใจและหลอดเลอดRoles of Germinated Brown Rice Extract in Cardiovascular Diseases

สนทร เพชรด1 วนเพญ เหลาศรไพบลย2 และนงพงา จรสโสภณ2

1ภาควชาเวชศาสตรคลนกสตวใหญและสตวปา คณะสตวแพทยศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร2ภาควชาเคม คณะศลปศาสตรและวทยาศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วทยาเขตก�าแพงแสน


ค�าน�าโรคหลอดเลอดหวใจเปนสาเหตใหเกดการตายอยางกะทนหนทวโลก (WHO 2010) เนองจากการเกดหลอดเลอดหวใจ

อดตน มผลท�าใหกลามเนอหวใจขาดเลอด (myocardial infarction) (Curtis, 1998) ซงจะสงผลใหเกดความผดปกตในการท�างานของหวใจ เชน ท�าใหเกดภาวะหวใจเตนมจงหวะไมสม�าเสมอ (arrhythmias) และหวใจหยดท�างานในทสด (cardiac arrest) (Li et al., 2008) ปญหาการตายอยางกะทนหนจากโรคหลอดเลอดหวใจน กอใหเกดการสญเสยและสงผลกระทบตอเศรษฐกจ มรายงานการใชธญพชไมขดส เชน ขาวนลและขาวกลอง น�ามาทดลองใชในปองกนและแกไขปจจยเสยงของการเกดโรคหวใจ และหลอดเลอด พบวา สารตานอนมลอสระในขาวไมขดส สามารถแกไขการเกดภาวะความดนเลอดสง ภาวะน�าตาลในเลอดสง หรอ ภาวะไขมนในเลอดสง และมผลในการลดการเกดพยาธสภาพจากโรคหลอดเลอดแขงตว และสารอาหารในขาวกลอง ยงมผลในการชวยลดความผดปกตทเกดขนในภาวะเบาหวาน (Usuki et al., 2007) ซงมงานวจยพบวาสารอาหาร เหลานมปรมาณสงขนมากในเมลดขาวงอก แตอยางไรกตามการใชขาวกลองงอกในการปองกนและชะลอการเกดโรคหลอดเลอดหวใจ และลดอตราเสยงของการเกดการตายอยางกะทนหนจากโรคหลอดเลอดหวใจนนยงไมมการศกษา การศกษา ในครงน มวตถประสงคเพอไดขอมล กลไกการท�างานของขาวกลองงอกตอการปองกน และชะลอการเกด arrhythmias ทงในดานสรรวทยาทางไฟฟา และในระดบเซลล

บทคดยอกลามเนอหวใจขาดเลอดเปนสาเหตทท�าใหมการเสยชวต อกทงยงเปนสาเหตทท�าใหเกดความเจบปวยของประชากร

จ�านวนมากในทวโลก การบ�าบดรกษาโรคโดยใชพชสมนไพรเรมมความนยมมากขนในปจจบนเนองจากใหผลดในการรกษา มรายงานการใชขาวกลองงอก (GBR) ในการบ�าบดโรคของระบบประสาทสวนกลาง แตยงมการศกษาจ�านวนนอยถงผลของการ ใชขาวกลองงอกในโรคหลอดเลอดหวใจ จากการศกษาทผานมาพบวา ขาวกลองงอกสามารถลดการเกดโรคหลอดเลอดแขงตว ลดความดนโลหต ลดระดบน�าตาลในเลอดกรณเบาหวาน และลดระดบคอเลสเตอรอล ในการศกษาครงน มวตถประสงคเพอทดสอบผลของ GBR ในการปองกนการเกดความเสยหายของกลามเนอหวใจ ในสภาวะกลามเนอหวใจขาดเลอดโดยการใชสตวทดลองเปนแมแบบ ผลจากการศกษาในครงน พบวา GBR มประสทธภาพในการปองกนหวใจในกรณการเกดภาวะกลามเนอหวใจขาดเลอดในสตวทดลอง โดยใหผลในการลดความดนโลหตอยางมนยส�าคญทางสถต อกทงมแนวโนมในการชวยพฒนาการควบคมสมดลของระบบประสาทอตโนมต และสามารถลดขนาดกลามเนอหวใจขาดเลอดในกระตายได GBR ในขนาด 10μg/ml ใหผลในการปองกนกลามเนอหวใจ กรณกลามเนอหวใจขาดเลอดอยางมนยส�าคญทางสถต (p=0.013) ทเวลาครงชวโมง (t=0.5) ซงคณสมบตนอาจมประโยชนในการใชผลตภณฑของขาวกลองงอก เพอปองกนโรคหลอดเลอดหวใจในชวตประจ�าวนได

ค�าส�าคญ : ขาวกลองงอก, โรคหลอดเลอดหวใจ


ผลของการเสรมกากร�าขาวตอคณคาทางโภชนาการและคณภาพของขาวเกรยบปลาEffect of Defatted Rice Bran Supplemented in Fish Crackers on Nutritional Value and

Quality of Fish Crackers

รอมล เจะดอเลาะ สาขาวทยาศาสตรและเทคโนโลยการอาหาร คณะวทยาศาสตรเทคโนโลยและการเกษตร มหาวทยาลยราชภฏยะลา


ค�าน�าขาวเกรยบปลาเปนอาหารขบเคยวทรจกและนยมรบประทานกนโดยทวไปมาเปนเวลานานในพนทแถบเอเชย รวมถง

ในประเทศไทยดวยโดยเฉพาะในพนท 3 จงหวดชายแดนภาคใต (รอมล เจะดอเลาะ, 2560) การบรโภคขาวเกรยบนนจะไดรบคณคาทางโภชนาการของคารโบไฮเดรต โปรตน ไขมน และมปรมาณของเสนใยอาหารนอย ซงอยในชวงรอยละ 0.02-1.01 (อรนช สหามาลา, 2554) ชวยใหการขบถายของผบรโภคดขน (นจญมย สะอะ และคณะ, 2558) การพฒนาผลตภณฑ ขาวเกรยบปลา โดยการเตมกากร�าขาวในกระบวนการผลตขาวเกรยบปลาไมมากจนเกน ไปเพอใหผลตภณฑมคณคา ทางโภชนาการทสงกวาและรสชาตไมตางจากผลตภณฑดงเดม สงผลตอผบรโภคมสขภาพทดและเปนทยอมรบของผบรโภค ดงนนการศกษาวจยนมวตถประสงคเพอพฒนาขาวเกรยบปลาเสรมใยอาหารจากกากร�าขาวและมรสชาตเปนทยอมรบ ของผบรโภค

บทคดยอผลตภณฑขาวเกรยบปลาในพนท 3 จงหวดชายแดนภาคใต ไดรบความนยมในการกนเปนขนมขบเคยวของประเทศไทย

แตมปญหาของคณคาทางโภชนาการ การศกษานมวตถประสงคเพอผลตขาวเกรยบปลาเสรมกากร�าขาวเพอเพมคณคาทางโภชนาการ จากการศกษา พบวา อตราสวนทเหมาะสมของเนอปลาทและกากร�าขาวทอตราสวน 90:10 มคณภาพของการพองตว คาสไมแตกตางกบชดควบคม สวนปรมาณความชน และ คา aw มปรมาณรอยละ 1.91±0.04 และ 0.40±0.0052 ตามล�าดบ ขาวเกรยบปลากากร�าขาวมปรมาณใยอาหาร รอยละ 1.42±0.019 คดเปนรอยละของปรมาณทแนะน�าตอวน หรอรอยละ 1.76 ตอหนวยบรโภค 30 กรม โดยสรปการเสรมกากร�าขาวลงในขาวเกรยบปลาเปนการเพมใยอาหารและมรสชาตเปนทยอมรบของผทดสอบทางประสาทสมผส

ค�าส�าคญ : การพฒนาผลตภณฑ, ขาวเกรยบปลากากร�าขาว, คณภาพของขาวเกรยบปลา


การใชประโยชนจากเสนใยของฟางขาวเพออตสาหกรรมสงทอRice Straw Fiber Utilization for Textile Industry

รงสมา ชลคป, สธรา วทยากาญจน, จรชยา บญญฤทธ และวฒนนท คงทดสถาบนคนควาและพฒนาผลตผลทางการเกษตรและอตสาหกรรมเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร


ค�าน�าปจจบนประเทศไทย มผลผลตขาวประมาณ 24 ลานตน มฟางขาวเฉลยปละประมาณ 25.45 ลานตน และมปรมาณ

ตอซงขาวทตกคางอยในนาขาวประมาณ 16.9 ลานตน ซงยงไมมการจดการทดและเหมาะสมเทาทควร จงมการน�าฟางขาวมาใชประโยชนมากขน โดยในการใชผลตกระดาษและเชอเพลงมขอจ�ากดอยทองคประกอบทางเคมของฟางขาวทประกอบดวยซลกา 3-14% สงผลท�าใหเกดความเสยหายตอเครองจกรในการผลตกระดาษ สวนการผลตเอทานอลจากฟางขาวกมตนทนทสง จากจดเดนของฟางขาวทมองคประกอบของเซลลโลสสงถง 35% จงถกน�ามาใชประโยชนในการเสรมแรงคอมพอสท หลายชนด ทงพลาสตกทไมสามารถยอยสลายได และพลาสตกชวภาพ

งานวจยนจงมความสนใจในการศกษาการสกดเสนใยจากฟางขาว ดวยวธทางเอนไซม [2,3] โดยการดดแปลงการใชดางโปแตสเซยมไฮดรอกไซดแทนโซเดยมไฮดรอกไซด และใชเอนไซมผสมระหวางไซลาเนสและเซลลเลสทางการคา เพอใหไดเสนใยทมความเหมาะสมในการปนผสมกบเสนใยฝาย หรอ เสนใยเรยอน ในระดบหองปฏบตการเพอศกษาสภาวะการปน อตราสวนผสมทเหมาะสม และชนดเสนใยทผสม ตอสมบตทางกายภาพของเสนดายทได หลงจากไดสภาวะทดจะน�าไป ตอยอดในการผลตในระดบอตสาหกรรมตอไป

บทคดยองานวจยนสนใจศกษาการใชเสนใยจากฟางขาวส�าหรบอตสาหกรรมสงทอ โดยน�าฟางขาวทเหลอทงมาสกดโดยการ

ตมดวยดางนาน 1 ชวโมง แลวยอยดวยเอนไซมเซลลเลสผสมไซลาเนส ทอตราสวน 50 : 50 โดยใชปรมาณเอนไซมทงหมดรอยละ 1 ของน�าหนกฟางขาว (กรม/กรม) ท 50 oC พบวา เสนใยฟางขาวทเตรยมไดเหมาะส�าหรบผานเครองสาง กอนน�ามาผสมกบเสนใยเรยอน หรอฝาย เพอปนเปนเสนดายทปรมาณสวนผสมและเบอรดายตางกน เสนใยฟางขาวผสมกบเสนใยฝาย หรอ เสนใยเรยอน ทอตราสวน 30:70 ปนดวยระบบ OE spinning เบอร 8 และ 10 Ne พบวา ระบบ OE spinning เหมาะกบการผลตเสนดายทเปนเสนพง เนองจากมความไมสม�าเสมอสง รวมทงความแขงแรงต�า ผลของเบอรดายทเพมขนท�าใหไดเสนดายขนาดเลกลง ความแขงแรงลดลง และยงคงความไมสม�าเสมอของเสนดาย การเปรยบเทยบการผสมเสนใยฝายและเรยอน พบวา ดายปนผสมเสนใยฟางขาวและเรยอน ใหความแขงแรงและความสม�าเสมอของเสนดายมากกวาเสนใยฝาย อยางไรกตามเพอปรบปรงสมบตของเสนดายปนผสมดงกลาว จงทดลองปนในระบบ ring spinning เบอร 20 Ne ดวยการผสมเสนใยฟางขาวและเสนใยเรยอน 20:80 พบวาท�าใหความแขงแรงและความสม�าเสมอของเสนดายเพมขน จงเลอกสภาวะดงกลาวในการศกษาการปนเสนใยฟางขาว 20 กโลกรม กบเสนดายเรยอน ในระบบอตสาหกรรม เพอใหไดเสนดายเบอร 20 Ne ส�าหรบน�าไปผลตผลตภณฑเคหะสงทอและเครองนงหมตอไป

ค�าส�าคญ : เสนใยจากฟางขาว, เอนไซมเซลลเลส, เอนไซมไซลาเนส, ระบบปนดาย OE spinning, ระบบปนดาย ring spinning


การท�าใหร�าขาวคงตวและการสกดน�ามนร�าขาวบบเยนทมออไรซานอลสง โดยการใหความรอนแบบโอหมมค

Rice Bran Stabilization and High Oryzanol Cold Press Rice Bran Oil Extraction Using Ohmic Heating

ปตยา กมลพฒนะ, Juan Pablo Campos Moreno และปรศนา สวรรณาภรณ ภาควชาวทยาศาสตรและเทคโนโลยการอาหาร คณะอตสาหกรรมเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร


ค�าน�าการใหความรอนแบบโอหมมคเปนการใหความรอนทรวดเรวและสม�าเสมอกบร�าขาว เมอเทยบกบการยดอายร�าขาว

แบบดงเดม ไมวาลมรอนหรอไอน�าทกระจายอณหภมทไมสม�าเสมอ สงผลใหปรมาณไขมนอสระเกดขนเรวสงผลใหสกดน�ามนไดปรมาณนอยและคณภาพต�าลง นอกจากนการใหความรอนแบบโอหมมคจดเปนเทคโนโลยทมประสทธภาพสง แมจะมการวจยเกยวกบการยดอายร�าขาวดวยการใหความรอนแบบโอหมมคในประเทศไทย แตงานวจยดงกลาวยงท�าในระดบปฏบตการ ในขณะทงานวจยนเปนการพฒนาสการใชงานจรงในภาคอตสาหกรรม

บทคดยองานวจยนมวตถประสงคเพอศกษาผลของการใหความรอนแบบโอหมมค (OH) เทคโนโลยไอน�ารอนยงยวด (USS) และ

การอบแหง (HA) ตอร�าขาวทเกบรกษาทอณหภมหองเปนเวลา 15 วน พบวา OH และ USS มประสทธภาพในการท�าใหร�าขาวคงตวไดมากกวา HA ซงเปรยบเทยบจากปรมาณกรดไขมนอสระและกจกรรมของเอนไซมไลเปส โดย OH และ USS สามารถชะลอการเกดกรดไขมนอสระไดมากกวา HA และไมพบกจกรรมของเอนไซมไลเปสในร�าขาวทใหความรอนดวยวธ OH และ USS แตพบในร�าขาวทผานวธ HA ท 15 และ 90 นาท

ในการออกแบบเครองตนแบบในการใหความรอนแบบโอหมมค ความแรงของสนามไฟฟา อณหภม และเวลาทให ความรอน เปนปจจยทน�ามาใชเปนขอมลในการออกแบบ โดยเครองตนแบบมรปรางเปนรปทรงสเหลยม มแผนอเลกโทรดประกบสองดาน ดานหนงของแผนอเลกโทรดเปนดานทเคลอนทได เพออดร�าขาวใหกระแสไฟฟาไหลดขนระหวางทมการระเหยของน�า ดานลางมประตเปดแบบลนชก เพอใหงายตอการล�าเลยงร�าขาว แรงดนไฟฟาทตอเขากบแผนอเลกโทรดสามารถปรบไดตงแต 0-600 V เครองตนแบบในการใหความรอนแบบโอหมมคนสามารถประยกตใชไดจรงในระดบอตสาหกรรม

ค�าส�าคญ : การใหความรอนแบบโอหมมค, ร�าขาว, การท�าใหร�าขาวคงตว, เทคโนโลยไอน�ารอนยวดยง, การอบแหง


ผลของชนดพลาสมาแกสตอสมบตของขาวมสEffects of Different Plasma Gases on Qualities of Pigmented Rice

เมทน นพคณ1 ศรสวรรณ นฤนาทวงศสกล2 ธรวรรณ บญวรรณ3 ยทธนา พมลศรผล4 พศษฐ ศรสรยะจนทร5 และพไลรก อนธปญญา1

1สาขาวชาวทยาศาสตรและเทคโนโลยการอาหาร คณะอตสาหกรรมเกษตร มหาวทยาลยเชยงใหม2สาขาวชาวศวกรรมอาหาร คณะอตสาหกรรมเกษตร มหาวทยาลยเชยงใหม

3ภาควชาฟสกส คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม4สาขาวชาเทคโนโลยการพฒนาผลตภณฑ คณะอตสาหกรรมเกษตร มหาวทยาลยเชยงใหม

5สาขาวชาเทคโนโลยชวภาพ คณะอตสาหกรรมเกษตร มหาวทยาลยเชยงใหมE-mail : [email protected]

ค�าน�าBrown or unpolished rice contains essential nutrients such as proteins, dietary fibers, vitamins,

minerals, γ-oryzanol, gamma-aminobutyric acid (GABA), tocotrienol, octacosanol and carotenoid Cham-pagne, 2004, Chen et al., 2012). Brown rice or unpolished rice is less desirable due to its poor cooking and eating qualities (Das et al., 2008, Piggott et al., 1991). Cooked brown rice is unpalatable with its hard texture and chewiness which are attributed to the tough fibrous bran layer (Das et al., 1998).There are several reports have been studied or developed to reduce the cooking time of brown rice such as enzymatic treatment, pre-gelatinization, heat-cool treatment, germination and ultrasonic treatment (Champagne, 2004, Afif et al., 1992, Cui et al., 2010, Hirokawa et al., 1986, Ito & Ishikawa, 2004). Plasma technology in food processing has not yet been established, even though investigations using complex food raw material have been performed (Yanniotis et al., 2013). Plasma technology in food processing has not yet been established, even though investigations using complex food raw material have been performed (Yanniotis et al., 2013). Just over a decade ago, plasma induced depolymerization of starch and carboxylic starch formed by the partly oxidization was reported by Ito and Ishikawa (2004) and Lii et al. (2002). Recently, only one study on plasma etching of brown rice surface was reported (Chen et al., 2012). This research was aimed to investigate of surface modification of pigment rice by plasma technique.

บทคดยอ วตถประสงคของงานวจยนเพอศกษาการดดแปรพนผวของเมลดขาวมสดวยวธพลาสมาเพอการปรบปรงคณภาพการ

หงและรกษาสารอาหารของขาว โดยใชขาวก�าและขาวหอมนลเปนตวอยาง มการใชพลาสมาจากแกสตางชนดเพอดดแปรพนผวขาวเพอหาชนดแกสทเหมาะสม โดยศกษาพลาสมาจากแกสอารกอน ไนโตรเจน และอากาศ ใชพลงพลาสมาท 110 Hz เวลา 40 นาท หลงจากนนวเคราะหสมบตทางกายภาพของขาว ศกษาลกษณะพนผวของขาวดวย SEM วเคราะหคณภาพการหงของขาว พบวา ขาวทผานกระบวนการพลาสมาดดซบน�าไดเพมขน (7.36-10.03%) มคามมสมผสลดลง (52.3-55.5o) เมอเทยบกบตวอยางควบคม คอ 6.5% and 68.8o ตามล�าดบ ระยะเวลาในการหงสกลดลง 6 นาท เมอผานพลาสมาแกสทกชนด มคา WUR เพมขนจาก 1.51 เปน 1.64 ถง 1.68 คา LER จาก 0.99 เปน 1.05 ถง1.08 ซงเปนผลมาจากการกดกรอนทผวของเมลดขาวดวยพลาสมา ท�าใหน�าสามารถซมเขาไปในเมลดขาวไดดขนในระหวางการแชและการหง การกดกรอนทผวเหนไดจากภาพ SEM พลาสมาแกสตางชนดกน ไมสงผลตอการดดซมน�าและคามมสมผส แตเนองจากอากาศไมสงผลทแตกตางจากอารกอนและไนโตรเจน และเปนแกสทมคาใชจายต�า ใชงาย จงเปนแกสทเหมาะสมในการน�ามาใชเปนพลาสมาแกสในกระบวนการน

ค�าส�าคญ : การใชพลาสมา, การดดแปรพนผว, ขาวไทย, คณภาพ


การพฒนาผลตภณฑอาหารขบเคยวชนดแทง จากขาวก�าผสมผลไมและสมนไพรProduct Development of Snack Bar from Purple Rice (Khao Kam),

Mixed with Fruit and Herbal

ธรวฒน เทพใจกาศ1 สธตา ปนยศ1 อบลรตน พรหมฟง1 และปรดา ตญจนะ2

1สาขาอตสาหกรรมเกษตร คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลยการเกษตร มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลลานนา ล�าปาง 2สาขาบรหารธรกจ คณะบรหารธรกจและศลปศาสตร มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลลานนา ล�าปาง


ค�าน�าอาหารขบเคยวชนดแทง (Snack bar) ในรปแบบผลตภณฑธญชาตชนดแทง เปนผลตภณฑชนดหนงทไดรบความนยม

ในปจจบน เนองจากมความสะดวกตอการรบประทาน ผบรโภคมกรบประทานเพอระงบความหวระหวางมอ รบประทาน เพอความอรอย หรอเพอคณประโยชนทางโภชนาการ สวนประกอบหลกจะประกอบไปดวยขาวตอก ขาวพอง ถวลสง ธญพชตาง ๆ ผลไมอบแหง แบะแซ น�าตาล และไขมน เปนตน ผวจยจงมแนวคดในการพฒนาผลตภณฑอาหารขบเคยวชนดแทงธญพชผสมผลไมอบแหงและสมนไพร เพอใหมคณคาทางโภชนาการเหมาะสมกบการบรโภคทกเพศทกวย และเปนทยอมรบของผบรโภคโดยใชขาวพองจากขาวก�าทไมผานกระบวนการทอดเปนสวนผสม รวมทงการเตมผลไมอบแหง (สบปะรดอบแหง) ซงมเสนใย รวมทงสมนไพรทเปนแหลงสารไฟโตเคมคอลในกลมสารตานอนมลอสระทเปนประโยชนตอรางกาย

บทคดยอการพฒนาผลตภณฑอาหารขบเคยวชนดแทงโดยใชขาวเหนยวด�า (ขาวก�า) ทประกอบดวย ขาวพอง (ขาวก�า) ขาวตอก

งาขาว งาขมอน กะท ถวลสง แบะแซ และน�าตาลปบ เมอเตมสบปะรดแชอมอบแหง ลกเกด และถวลสง (อตราสวน 1: 1 : 1) ปรมาณ 30 กรม (รอยละ 2.44 ของน�าหนกสวนผสม) ผทดสอบใหคะแนนความชอบดกวาสตรอนอยางมนยส�าคญทางสถต (p ≤ 0.05) เมอเตมสมนไพรผง 4 ชนด (มะกรด, ตะไคร, ขง และกะเพรา) ปรมาณการใช 3 ระดบ (รอยละ 0.50, 0.90 และ 1.30 ของน�าหนกสวนผสม) จดสงทดลองแบบ 4 X 3 Factorial in RCBD ผลตภณฑสตรเหมาะสมคอ ขาวพอง (ขาวก�า) ขาวตอก งาขาว งาขมอน ถวลสง สบปะรดแชอมอบแหง ลกเกด ใบมะกรดผง กะท แบะแซ และน�าตาลปบ รอยละ 24.44, 2.56, 2.56, 2.44, 4.89, 7.83, 2.44, 2.44, 0.90, 19.57, 12.22 และรอยละ 17.71 ตามล�าดบ คา L*, a* , และ b* ของผลตภณฑเทากบ 38.41, 3.06, 13.43 คาความแขงเทากบ 565.37 นวตน ความชน เถา โปรตน เสนใยหยาบ และไขมน เทากบรอยละ 0.36, 1.21, 25.00, 1.99 และรอยละ 12.88 ตามล�าดบ ผบรโภคกลมตวอยาง (N= 200) ใหการยอมรบผลตภณฑรอยละ 77.00 จากการทดสอบดวยวธ Central Location Test มคะแนนความชอบรวมเฉลย 7.59 คะแนน (ระดบชอบมาก)

ค�าส�าคญ : อาหารขบเคยวชนดแทง, ผลไมแชอมอบแหง, สมนไพร, การพฒนาผลตภณฑ, ผบรโภค


การใชแปงขาวฮางทดแทนในผลตภณฑขนมอบThe Use of Germinated Parboiled Rice Flour for Baking Product

สภกาญจน พรหมขนธ1 ชนษฎา วงศบาสก1 และกรรณการ หวยแสน2

1สาขาวชาวทยาศาสตรและเทคโนโลยการอาหาร คณะทรพยากรธรรมชาต มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลอสาน วทยาเขตสกลนคร 2สาขาวชาวทยาศาสตรและเทคโนโลยการอาหาร คณะเทคโนโลยอตสาหกรรมเกษตร มหาวทยาลยกาฬสนธ


ค�าน�ายคปจจบนพฤตกรรมผบรโภคมความนยมบรโภคอาหารทมลกษณะสะดวก เตรยมงาย จงท�าใหผลตภณฑทท�าจากแปง

สาลทมการดดแปลงในรปแบบตาง ๆ ไดรบความนยมมากขน แตละปประเทศไทยมการน�าเขาเมลดขาวสาลและแปงสาลมากขน ซง 2 ใน 3 จะผลตเปนผลตภณฑเบเกอรรอยละ 35 โดยมมลคาทางการตลาดประมาณ 30,000 ลานบาท มอตราการขยายตวรอยละ 7-8 ตอป (กรมสงเสรมอตสาหกรรม, 2558) ซงผประกอบการมการพฒนาผลตภณฑใหมออกมาเพมทางเลอกและตอบสนองความตองการใหกบผบรโภค

ขาวฮางเปนขาวกลองชนดหนงทผลตขนตามกรรมวธตามภมปญญาทองถนของชาวเผาภไทในภาคอสาน ซงผลตไดทงขาวเจาและขาวเหนยว ขาวฮางจดเปนขาวนงงอกเปนผลตภณฑขาวทมคณคาทางโภชนาการสงโดยเฉพาะอยางยงสาร GABA ซงเปนสารสอประสาทในระบบประสาทสวนกลางและท�าหนาทรกษาสมดลในสมอง ชวยใหรสกผอนคลาย อกทงยงท�าหนาทกระตนตอมใตสมอง (Anterior Pituitary) ซงท�าหนาทผลตฮอรโมนทควบคมการเจรญเตบโต (Growth hormone) ขาวฮางมปรมาณสารกาบาสงกวาขาวกลองธรรมดาถง 15 เทา (อภญญา, 2556) จากการศกษาของสภกาญจน และ ศกฤชชญา (2557) พบวา ขาวฮางมปรมาณสาร GABA 7.25 mg/100g ในงานวจยนจงมวตถประสงคเพอศกษาการใชแปงขาวฮางทดแทนแปงสาลในผลตภณฑขนมอบหรอเบเกอร สะดวกตอการบรโภค ตอบสนองตอพฤตกรรมการบรโภคของคนไทย ยคปจจบนทเนนการบรโภคอาหารเพอสขภาพมากขน

บทคดยองานวจยนจงมวตถประสงค เพอศกษาการใชแปงขาวฮางทดแทนแปงสาลในผลตภณฑขนมอบ ไดแก ขนมปง มฟฟน

และคกก จากการศกษา พบวา แปงขาวเจาฮางพนธขาวดอกมะล 105 มความชน โปรตน ไขมน เถา เสนใยหยาบ และคารโบไฮเดรต รอยละ 4.18, 8.45, 5.86, 1.36, 0.45 และ 79.52 ตามล�าดบ พลงงาน 404.62 kcal/100g ม gamma-am-inobutyric acid (GABA)16.84 mg/1000g และปรมาณอะไมโลส รอยละ 15.55 ปรมาณแปงขาวฮางทสามารถใชทดแทนแปงสาลในผลตภณฑขนมปงทเหมาะสมทสดคอ รอยละ 20 มคาคะแนนความชอบรวม 7.24 คะแนน ใหพลงงาน 246.79 kcal/100g มใยอาหาร น�าตาล 2.11 และ 10.23 g/100g โซเดยม วตามนบ1 วตามนบ 2 แคลเซยม และธาตเหลก ในปรมาณ 345.21, 0.109, 0.038, 35.88 และ 2.29 mg/100g ตามล�าดบ ผลตภณฑมฟฟน พบวา ปรมาณแปงขาวฮางทสามารถใชทดแทนแปงสาลทเหมาะสมทสดคอรอยละ 20 มคาคะแนนความชอบรวม 7.20 คะแนน ใหพลงงาน 419.91 kcal/100g พบ ใยอาหาร และน�าตาล 1.86 และ 25.26 g/100g โซเดยม วตามนเอ วตามนบ 1 วตามนบ 2 แคลเซยม และธาตเหลก ในปรมาณ 214.59, 22.40, 0.036, 0.064, 82.75 และ 0.80 mg/100g ตามล�าดบ และในผลตภณฑคกก พบวา ปรมาณแปงขาวฮางทสามารถใชทดแทนแปงสาลในผลตภณฑคกกทเหมาะสมทสดคอรอยละ 50 มคาคะแนนความชอบรวม เทากบ 7.10 คะแนน ใหพลงงาน 533.34 kcal/100g ผลตภณฑคกกม ใยอาหาร และน�าตาล 2.28 และ 28.02 g/100g โซเดยม วตามนเอ วตามนบ 1 วตามนบ 2 แคลเซยม และธาตเหลก ในปรมาณ 261.62, 13.86, <0.03, 0.044, 44.63 และ 3.90 mg/100g ตามล�าดบ

ค�าส�าคญ : ขาวฮาง, ขนมปง, มฟฟน, คกก


การวจยและพฒนาอปกรณตนแบบเครองตรวจวดประเมนคลอโรฟลลและไนโตรเจน ในใบขาว เพอการจดการปยไนโตรเจนและลดตนทนการผลตขาว

The Research and Development of the Estimation Chlorophyll and Nitrogen in Rice Leaves Prototype for Fertilizer Management and Lower Rice Production Costs

ผชวยศาสตราจารย ดร.มหศกด เกตฉ�า1 ดร.นฤมล ชเมอง2 ดร.สตถาภม ไทยพานช3 และเฉลมชาต ฤาไชยคาม4

1คณะเทคโนโลยสารสนเทศ มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาพระนครเหนอ2คณะเทคโนโลยอตสาหกรรม มหาวทยาลยราชภฏหมบานจอมบง3มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลสวรรณภม วทยาเขตสพรรณบร

4ศนยวจยขาวสพรรณบรE-mail : [email protected]

ค�าน�าปญหาการผลตขาวทส�าคญประการหนง คอ ตนทนการผลตสงขน เนองจากการใสปยเคมเกนความตองการของพช

และราคาปยเคมทแพงขน โดยเฉพาะการใชปยไนโตรเจนในนาขาว ไนโตรเจนเปนธาตอาหารทมบทบาทส�าคญตอผลผลตและคณภาพขาว การขาดไนโตรเจนมกเกดในระยะขาวแตกกอและระยะก�าเนดชอดอกซงเปนระยะทขาวมความตองการไนโตรเจนสง การขาดไนโตรเจนสงผลใหการแตกกอลดลง ตนขาวแคระแกรน แตกกอนอย มเมลดดตอรวงลดลงท�าใหผลผลตขาวลดลง ในทางตรงขามหากตนขาวไดรบไนโตรเจนมากเกนไปตนขาวจะแตกกอมาก ตนขาวสง ล�าตนออนแอ แมลงรบกวนมาก ขาวสกแกชา และลมเสยหายงาย

ปจจบนการหาสถานะของไนโตรเจนในใบพชท�าไดหลายวธ เชน การสงตวอยางพชวเคราะหหาปรมาณไนโตรเจนในหองปฏบตการ ซงมขนตอนยงยาก ทราบผลชา และคาใชจายสง หรอการประเมนความเขยวใบพช จากแผนเทยบส หรอเครองวดคลอโรฟลล SPAD 502 ซงสามารถกระท�าไดงายดวยวธการวดแบบไมท�าลาย (Non Destructive) เปนการวดทมความรวดเรวในการตรวจวด แตการตรวจวดตองอาศยสมการความสมพนธระหวางความเขยวของใบ กบปรมาณคลอโรฟลลหรอปรมาณไนโตรเจน เพอหาสถานะไนโตรเจนทเหมาะสม เครองวดคลอโรฟลลมความสะดวกตอการใชงานแตเปนเครองมอ ทตองน�าเขาจากตางประเทศ มราคาแพง เกษตรกรทวไปไมสามารถจดหามาใชได จงท�าใหองคความรจากงานวจยตาง ๆ ทเกยวกบการจดการธาตอาหารของพชไมสามารถถายทอดลงสกลมเกษตรไดอยางแทจรง

บทคดยอในงานวจยนไดน�าเสนออปกรณตนแบบเครองตรวจวดประเมนคลอโรฟลลในใบขาว โดยการออกแบบอปกรณ

ในลกษณะสมองกลฝงตว โดยวธการทใชในการวดคลอโรฟลลดวยวธสเปคโตรโฟโตเมทร ดวยคลนแมเหลกไฟฟาหลายชวง ซงผลปรากฏวาเทคนคการประเมนคาดชนคลอโรฟลลในใบขาว ดวยคลนแมเหลกไฟฟาความยาวคลน 470 นาโนเมตร มคาความคลาดเคลอนต�าสด คอ 0% สงสดคอ 14% และมคาความคลาดเคลอนเฉลยเทากบ 2.9% ส�าหรบเทคนค การประเมนคาดชนคลอโรฟลลในใบขาวดวยดวย คลนแมเหลกไฟฟาความยาวคลน 525 นาโนเมตร นนผลปรากฎวามคาความคลาดเคลอนต�าสด คอ 0.1% สงสด คอ 59.3% และมคาความคลาดเคลอนเฉลยเทากบ 6.7% และส�าหรบเทคนค การประเมนคาดชนคลอโรฟลลในใบขาวดวยคลนแมเหลกไฟฟาความยาวคลน 625 นาโนเมตร นนผลปรากฎวามคาความคลาดเคลอนต�าสด คอ 0% สงสดคอ 12.6% และมคาความคลาดเคลอนเฉลยเทากบ 5.1%

ค�าส�าคญ : คลอโพฟลล, อปกรณตนแบบ, คลนแมเหลกไฟฟา


การพฒนาวสดปดแผลสองชนจากโพลเมอรธรรมชาตผสมสารสกดจากขาวและน�ามนหอมระเหย เพอประยกตใชในทางการแพทย

Development of Double Layer-Wound Dressing of Biopolymer Containing Rice Extract and Essential Oil for Biomedical Applications

ปยฉฏร ชวยสนวล1 นตรตน ฉมนอย2 เกรยงศกด เลศประภามงคล3 อาทตย มกรเสน1 ปณตา คลายจนทร1

และสพรรณา เตชะสกล1

1หองปฏบตการอนทรยเคมสงเคราะห สถาบนวจยจฬาภรณ2หองปฏบตการผลตภณฑธรรมชาต สถาบนวจยจฬาภรณ

3หองปฏบตการชวเคม สถาบนวจยจฬาภรณ E-mail : [email protected]

ค�าน�าการขนรปวสดปดแผลสองชน โดยชนท 1 เปนแบคทเรยเซลลโลสทมคณสมบตใหความชมชน ลดอาการอกเสบ

ลอกออกงาย และลดอาการเจบแผล และชนท 2 ท�าจากเสนใยโพลเมอรธรรมชาตระดบนาโนโดยใชเทคนคอเลกโตรสปน ผสมสารสกดจากร�าขาวและน�ามนหอมระเหย เพอเพมประสทธภาพในการตานอนมลอสระและยบยงเชอแบคทเรย ซงเปนปจจยส�าคญในการกระบวนการหายของแผล โดยเทคนค double layer และเทคนคอเลกโตรสปน มขอดคอ วสดปดแผลทไดจะมขนาดเสนใยนาโน เปนการเพมพนทผวภายในแผนปดแผลส�าหรบการอมน�าและการดดซบสารคดหลงจากแผลไดอยางมประสทธภาพ เหมาะตอการใชเปนวสดปดแผลทมการเสรมสารสกดจากร�าขาวและน�ามนหอมระเหยทชวยรกษา แผลใหหายไวยงขน

บทคดยองานวจยนไดพฒนาวสดปดแผลสองชน โดยชนท 1 คอ แผนแบคทเรยเซลลโลสทเลยงดวยอาหาร 2 ชนด คอ น�ามะพราว

และกลโคส 10 % และ yeast extract 1 % และชนท 2 คอ เสนใยนาโนโพลแลคตคแอซดผสมสารสกดจากขาวสามชนดคอ สารสกดจากขาวลมผว ขาวไรซเบอรร และร�าขาวหอมมะล ในเบองตนไดศกษาการเตรยมแบคทเรยเซลลโลสทเลยงดวยอาหาร 2 ชนด คอ น�ามะพราวและกลโคส 10 % และ yeast extract 1 % จากนนท�าใหบรสทธดวยการตมดวยสารละลาย NaOH ทความเขมขนตาง ๆ จากการศกษาพบวาแบคทเรยเซลลโลสทเลยงดวยกลโคส 10 % และ yeast extract 1 % ใหเสนใยทเลกกวาและมคา tensile stress และคา Young’s modulus ทสงกวาแบคทเรยเซลลโลสทเลยงดวยน�ามะพราว หลงจากท�าใหบรสทธดวยการตมดวยสารละลาย NaOH ทความเขมขน 2 % w/v สามารถก�าจดเชอแบคทเรยได นอกจากนนยงไดศกษาสณฐานวทยาของแบคทเรยเซลลโลสดวยกลองจลทรรศนอเลกตรอน (SEM) และสมบตทางความรอน ดวยดฟเฟอเรนเชยลสแกนนงแคลลอรมเตอร (DSC)

ค�าส�าคญ : วสดปดแผล, โพลเมอรธรรมชาต, สารสกดขาว


สารสกดขาวเหนยวด�าพนธลมผวเพมการบบตวของทางเดนอาหาร และลดการอกเสบของล�าไสใหญในสตวทดลอง

Luem Pua Rice Extract Increases Gastrointestinal Movement and Reduces Colitis in Experimental Animals

จนตนา สตยาศย1 กรณสดา ทพยอาสน1 และอจฉราพร ณ ล�าปาง เนนพลบ2

1ภาควชาเภสชวทยา มหาวทยาลยขอนแกน2ศนยวจยขาวพษณโลก


ค�าน�าขาว (Oryza sativa) เปนอาหารหลกทส�าคญของประชากรมากกวาครงหนงของทวโลก โดยขาวทมอยในปจจบน

มความหลากหลายของสายพนธเปนอยางมาก ท�าใหมขาวมความแตกตางทงรปราง ขนาด และส โดยทวไปแลวขาวสมกมสาร anthocyanins ซงมฤทธตานออกซเดชนสง และมรายงานถงผลดทมตอสขภาพอยางมากมาย ขาวเหนยวด�าพนธลมผวเปนขาวทมสมวงด�า ซงมสารตานอนมลอสระสง จงเปนอกทางเลอกทนาสนใจในการน�าไปใชประโยชนเพอเปนอาหารเสรม สขภาพไดในรปของเครองดมรอนจากเมลดขาว การศกษาครงนจงสนใจศกษาผลของสารสกดขาวเหนยวด�าพนธลมผวทมตอการบบตวของทางเดนอาหาร รวมทงศกษาถงฤทธตานการอกเสบในสตวทดลองทท�าใหเกดล�าไสใหญอกเสบ

บทคดยอขาวเหนยวด�าพนธลมผวเปนขาวทมสารมประโยชนมากมายและมฤทธตานออกซเดชนทสง ดงนนการศกษานจงสนใจ

ศกษาผลของสารสกดจากขาวเหนยวด�าพนธลมผวทมตอการบบตวของทางเดนอาหาร และผลตอการเกดล�าไสใหญอกเสบจากสารเคมในสตวทดลอง จากการปอนสารสกดขาวเหนยวด�าพนธลมผวใหกบสตวทดลอง พบวาการเคลอนทของกากอาหารในทางเดนอาหารเรวขน โดยวดจากการเพมขนของ intestinal transit rate และ การลดลงของ whole gut transit time เมอหยดสารสกดขาวเหนยวด�าพนธลมผวลงในหลอดทดลองทแขวนล�าไสเลกของหนตะเภา พบวาสารสกดขาวเหนยวด�าพนธ ลมผวท�าใหล�าไสเลกมการหดตวเพมขนอยางชดเจน โดยกลไกในการท�าใหล�าไสหดตวจะคลายคลงกบ acetylcholine ซงเปน สารสงผานประสาทตามธรรมชาตทท�าใหล�าไสเกดการหดตว เมอกระตนใหสตวทดลองเกดการอกเสบของล�าไสใหญดวย dextran sulfate sodium รวมกบการไดรบสารสกดขาวเหนยวด�าพนธลมผวทางปาก ผลการทดลองพบวา สารสกดขาวเหนยวด�าพนธลมผวสามารถชวยลดอาการล�าไสใหญอกเสบทเกดจากการกระตนดวยสารเคมได โดยพบวาอาการแสดงของล�าไสใหญอกเสบ (disease activity index) ลดลง ผลการทดลองนเสนอแนะวา สารสกดขาวเหนยวด�าพนธลมผวนาจะมผล เพมการท�างานของทางเดนอาหาร ลดอาการทองผก และยงชวยปองกน หรอลดอาการล�าไสใหญอกเสบทเกดจากสารเคมได

ค�าส�าคญ : ขาวเหนยวด�าพนธลมผว, การบบตวของทางเดนอาหาร, การอกเสบของล�าไสใหญ, สตวทดลอง


ผลของขาวเจาด�าพนธเมลดฝายตอความจ�าในสตวทดลองEffects of Black Rice Var. Ma-Led-Fai on Memory in Experimental Animals

จนตนา สตยาศย1 สภาวด ศรสวรรณ2 และกรณสดา ทพยอาสน11ภาควชาเภสชวทยา มหาวทยาลยขอนแกน

2ภาควชาวทยาศาสตรการแพทยพนฐาน คณะแพทยศาสตรวชรพยาบาล มหาวทยาลยนวมนทราธราชE-mail : [email protected]

ค�าน�าขาว (Oryza sativa) เปนอาหารหลกทส�าคญของประชากรมากกวาครงหนงของทวโลก โดยขาวทมสด�า

(black rice) พบวาอดมดวยสารอาหาร ธาตเหลก โปรตน วตามน และเกลอแร ทจ�าเปนตอรางกาย รวมถงสารตานอนมลอสระ เชน แอนโทไซยานน และแกมมาออไรซานอล ซงมคณสมบตในการตานการเกดปฏกรยาออกซเดชน ชวยในการหมนเวยนของกระแสโลหต และชวยปองกนไมใหอนมลอสระไปท�าลายเซลล เปนการชะลอความเสอมของเซลลตาง ๆ ของรางกายได ขาวเจาด�าพนธเมลดฝายเปนขาวเจาทมสมวงด�า มกลนหอม และมสารตานอนมลอสระสง จงเปนอกทางเลอกทนาสนใจในการน�าไปใชประโยชนเพอเปนอาหารเสรมสขภาพได การศกษาครงนจงสนใจศกษาผลของสารสกดขาวเจาด�าพนธเมลดฝายทมตอความจ�าในสตวทดลอง

บทคดยอขาวเจาด�าพนธ เมลดฝายเปนขาวทมสมวงด�าซงอย ในโครงการอนรกษและใชประโยชนจากขาวพนเมอง

คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน จากการทขาวสมวงด�ามสารตานออกซเดชนซงมคณคาทางอาหาร และมประโยชนมากมาย ดงนนการศกษานจงสนใจศกษาผลของขาวเจาด�าพนธเมลดฝายทมตอความจ�าในสตวทดลอง จากการปอนสารสกดดวยน�าของขาวเจาด�าพนธเมลดฝายใหกบหนเมาสเพศผ สายพนธไอซอาร ในขนาด 10 กรม (น�าหนกเมลดขาว) /กโลกรมน�าหนกตว/ตอวน ตดตอกนเปนเวลา 17 วน และท�าการทดสอบความจ�าทใชความกลวเปนตวกระตน ดวย Passive avoidance test ในวนท 14 (วนทฝกฝน) และวนท 15 (วนททดสอบ) และทดสอบความจ�าเกยวกบสถานทและต�าแหนงวตถ ดวย Morris water maze test ในวนท 16 และ17 ในวนทถกทดสอบหนเมาสบางกลมถกเหนยวน�าใหเกดสภาวะความจ�าบกพรองดวยการฉด scopolamine (1 มลลกรม/กโลกรม) เขาชองทองทเวลา 30 นาทหลงปอนสาร หลงจากนน 15 นาท หนเมาสถกน�าไปทดสอบความจ�า ผลการศกษาพบวาสารสกดขาวเจาด�าพนธเมลดฝาย สามารถเพมความจ�าในหนเมาสไดทงความจ�าทใชความกลวเปนตวกระตน และความจ�าเกยวกบสถานทและต�าแหนงวตถไดอยางมนยส�าคญ ค�าส�าคญ : ขาวเจาด�าพนธเมลดฝาย, ความจ�า, หนเมาส


การเปลยนแปลงทางเคมและการใชเทคโนโลยพลาสมาในการเพมคณคาทางโภชนาการของขาวกลองงอกพนธสนปาตอง 1 และขาวเจาหอมพษณโลก 1

Change of Chemical and Plasma Technology for Enhancing Nutritive Value of Pre-germinated Brown Rice Cultivars Sanpatong 1

and Khao Jow Hawm Phitsanulok 1

ภรมณ ปอกกนทา และ ผศ.ดร ภมน สขวงศภาควชาเคม คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม


ค�าน�า“ขาวงอก” เปนหนงในขาวสขภาพทก�าลงอยในความสนใจของกลมคนรกสขภาพ เนองจากมการศกษาถงสรรพคณ

ของขาวงอก ซงมผลตอการบ�าบดหรอชวยฟนฟสขภาพของผบรโภค ทงการออกฤทธตอตานอนมลอสระและการลดภาวะความเครยด ซงเปนผลมาจากสารในกลมสารประกอบฟนอลกและสารอนทรยอน ๆ ขาวกลองงอกจงเหมาะส�าหรบการน�ามาศกษาและพฒนาในเชงปรมาณของสารอาหารทส�าคญ จากงานวจยของหองปฏบตการวจยเคมของขาวและธญพช ภาควชาเคม คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม (Sookwong, 2014) ไดท�าการประยกตเทคโนโลยพลาสมามาเพอเพมคณคาทางสารอาหารในขาวกลองงอกพนธไรซเบอร (พนธขาวเจาสด�า) และขาวเจาหอมพนธพษณโลก 1 (พนธขาวเจาขาว) พบวา การประยกตพลาสมากบการเตรยมขาวกลองงอกท�าใหสวนของรากและล�าตนทงอกยาวกวากลมควบคมทไมมการประยกต นอกจากนยงสงผลใหคณคาทางโภชนาการของขาวกลองงอกเพมขน

บทคดยองานวจยนศกษาการเปลยนแปลงทางเคมและการใชเทคโนโลยพลาสมาในการเพมคณคาทางโภชนาการของขาวกลอง

งอกพนธสนปาตอง 1 และขาวเจาหอมพษณโลก 1 ผลการศกษาพบวาขาวกลองงอกทงพนธขาวเจาหอมพษณโลก 1 และสนปาตอง 1 มรอยละการออกฤทธตานอนมลอสระ ปรมาณรวมของสารประกอบฟนอลกและปรมาณรวมของสารแกมมา ออไรซานอลทสงกวาขาวกลองธรรมดา ผลการวเคราะหองคประกอบทางเคมในขาวตวอยางดวยเทคนคแกสโครมาโทกราฟ-แมสสเปกโตเมตร (GC-MS) พบวามความแตกตางอยางมนยส�าคญในเชงคณภาพและเชงปรมาณ โดยสารสกดขาวกลองงอกมปรมาณชนดสารทพบหลากหลายกวาและมปรมาณของไขมนอมตวนอยกวาเมอเทยบกบสารสกดขาวกลอง ผลจากการศกษาท�าใหทราบขอมลวาขาวกลองงอกมปรมาณสารออกฤทธทางชวภาพและฤทธตานอนมลอสระสงกวาขาวกลองธรรมดา ดงนนจงมแนวคดทจะพฒนาขาวกลองงอกตอไปโดยเลอกประยกตใชเทคโนโลยพลาสมาซงเปนเทคโนโลยทางเลอกใหมทก�าลงนยมใชในอตสาหกรรมเกษตรในการเตรยมขาวกลองและวเคราะหผลของพลาสมาตอปรมาณสารออกฤทธทางชวภาพ โดยการศกษาครงนพบวาสภาวะการอาบพลาสมาทเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของเมลดขาวพนธขาวเจาหอมพษณโลก 1 และสนปาตอง 1 คอ พลงงาน (RF) 135 วตต อตราการไหลของแกสอารกอน 20 ลตร/นาท (ขาวเจาหอมพษณโลก 1) 22 ลตร/นาท (สนปาตอง 1) โดยสภาวะนจะถกน�าไปใชส�าหรบเตรยมขาวกลองงอกของขาวทง 2 พนธเพอท�าการวเคราะหทางเคมตอไป

ค�าส�าคญ : ขาวกลอง, ขาวกลองงอก, สารออกฤทธทางชวภาพ, สารตานอนมลอสระ, พลาสมา


ผลของสายพนธขาวตอเจลขาวบรรจคารบาไมดเปอรออกไซดEffect of Rice Varieties on Rice Gels Containing Carbamide Peroxide

อจฉรยา แกวปนตา1,3 และศรพร โอโกโนก2,3

1สหสาขาวชาวทยาศาสตรนาโนและเทคโนโลยนาโน บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม2ภาควชาวทยาศาสตรเภสชกรรม คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

3ศนยวจยทางนาโนเทคโนโลยเภสชกรรม คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหมE-mail : [email protected]

ค�าน�าคารบาไมดเปอรออกไซด (CP) เปนสารประเภท Peroxide ซงประกอบดวย Hydrogen peroxide และ Urea โดยท

CP สามารถละลายไดดในตวท�าละลายทมขว แตไมละลายในตวท�าละลายทไมมขว เมอละลาย CP ในตวท�าละลายทมขวจะไดสารละลายใส ไมมกลน ไมมรสชาต CP มคณสมบตเปนสารออกซไดซ มฤทธในการฆาเชอ (McEvoy et al, 2007) กลไกในการท�างานของ CP คอ สาร Peroxide สามารถใหอนมลออกซเจน ซงจะเขาไปท�าปฏกรยากบสารทมโมเลกลใหญใหเกดการแตกตวเปนโมเลกลขนาดเลกลง (Watts et al, 2001) CP สามารถน�าไปใชประโยชนในดานตาง ๆ เชน น�าไปใชเพอชวยลดการเกด Plaque ในชองปาก ลดอาการอกเสบในโรคทางปรทนต ใชเปนสารฟอกขาว สารท�าความสะอาด ยาส�าหรบบาดแผล และยาหยอดห เปนตน ดงนนงานวจยน จงไดท�าการศกษาคณสมบตของเจลขาวบรรจ CP ทไดจากเจลพนขาวดดแปรของขาวสายพนธตาง ๆ เพอใหไดชนดของขาวทมคณสมบตเหมาะสมในการน�ามาดดแปร และใชเปนเจลพนส�าหรบน�าสงตวยา CP

บทคดยอการศกษาผลของสายพนธขาวตอคณสมบตของเจลขาวบรรจคารบาไมดเปอรออกไซด (CP) สายพนธขาวขาวทท�าการ

ศกษา ไดแก ขาวหอมมะล (JM) และ ขาวเสาไห (SH) สายพนธขาวก�าทท�าการศกษาคอ ขาวก�าดอยสะเกด (DS) ท�าการ ดดแปรโครงสรางโดยวธทางเคม ไดขาวดดแปรซงใชเปนสารกอเจล ท�าการเตรยมเจลขาวบรรจ CP และศกษาลกษณะภายนอก พบวาสของเจลทไดขนกบสายพนธของขาวทใช เจลขาวบรรจ CP ทพฒนาไดมลกษณะเนอเจลด โดยทเจล CP-JM และ CP-SH มสทพงประสงคกวาเจล CP-DS จงเลอกเจล CP-JM และ CP-SH มาท�าการศกษาโครงสรางภายในของเจลโดยใช X-ray diffractometer พบวามลกษณะเปน Halo pattern ยาสามารถกระจายตวอยในเจลไดอยางสมบรณ โดยไมพบ Crystalline compound ศกษาพฤตกรรมการไหลของเจลโดยใช Rheometer พบวาเจล JM และ CP-JM มลกษณะการไหลเปนแบบ Pseudoplastic without thixotropy สวนเจล SH และ CP-SH มลกษณะเปนแบบ Pseudoplastic with thixotropy โดยทเจล CP-SH มคาการเกาะตดและความหนดสงกวา CP-JM จากผลการศกษาพบวาคณสมบตทแตกตางของเจลเปนผลเนองมาจากสายพนธของขาวทใช โดยสายพนธขาวขาวพบวามความเหมาะสมมากกวาสายพนธขาวก�าในการ น�ามาพฒนาเปนเจลพนส�าหรบน�าสงสาร CP

ค�าส�าคญ : ขาวดดแปร, เจลขาว, คารบาไมดเปอรออกไซด, เจลขาวบรรจคารบาไมดเปอรออกไซด


ผลของสายพนธขาวตอเจลขาวยาชาส�าหรบใชในชองปากEffect of Rice Varieties on Anesthetic Rice Gel for Oral Application

ศรพร โอโกโนก1,4 อจฉรยา แกวปนตา2,4 ทรงวฒ ยศวมลวฒน1 และสาครรตน คงขนเทยน3,4

1ภาควชาวทยาศาสตรเภสชกรรม คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม2สหสาขาวชาวทยาศาสตรนาโนและเทคโนโลยนาโน บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม3ภาควชาทนตกรรมบรณะและปรทนตวทยา คณะทนตแพทยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

4ศนยวจยทางนาโนเทคโนโลยเภสชกรรม คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหมE-mail : [email protected]

ค�าน�ากระบวนการในการรกษาทางทนตกรรมพบวามกท�าใหเกดความเจบปวดตอผปวย ดงเชน การถอนฟน การผาฟนคด

การรกษารากฟน เปนตน ดงนนกอนทจะเรมกระบวนการรกษา ทนตแพทยจงตองมการฉดยาชาใหแกผปวยเพอปองกนไมใหเกดความเจบปวดในระหวางท�าการรกษา และชวยใหทนตแพทยสามารถท�าการรกษาไดโดยตอเนอง การใชยาชาในรปแบบเฉพาะท (Local anesthetic) ทาในบรเวณทตองการเพอชวยลดความเจบปวด เปนวธหนงทนยมใชเนองจากมประสทธภาพทสดในการลดความเจบปวดจากการฉดยา โดยลโดเคน (Lidocaine) เปนยาทใชส�าหรบการท�าใหเกดอาการชาเฉพาะท สามารถบรหารการใหไดทงในรปแบบฉดเขาใตผวหนง (Intradermal injection) และรปแบบทา (Yanagidate et al, 2007) ซงผลตภณฑในรปแบบเจลนน พบวาเปนรปแบบทมความนยมในการใชในชองปาก เนองจากสามารถใชไดงาย และผลตภณฑในรปแบบเจลยงชวยเพมระยะเวลาในการออกฤทธของยา (Harris et al, 1992) ในปจจบนสารกอเจลทนยมใชมหลายชนดซงโดยสวนใหญเปนสารพอลเมอร (Polymer) ซงผวจยไดสนใจในขาว ซงประกอบดวยองคประกอบหลกคอ Amylose และ Amylopectin ซงเปน Polymer chain และผวจยเคยน�าแปงขาวไทยชนดตาง ๆ มาท�าการดดแปลงโครงสราง พบวาแปง ดดแปรทไดมสมบตเปลยนแปลงไป โดยสามารถละลายน�าไดงาย และเมอละลายแลวมความหนดสง สามารถน�ามาใชเปนสารกอเจลได (ศรพร โอโกโนก และคณะ, 2555) ดงนนการน�าขาวมาดดแปลงโครงสรางเพอพฒนาเปนระบบน�าสงยาเพอใชในทางการแพทยและทนตกรรม จะไดองคความรใหมทเปนประโยชนตอการสาธารณสขและตอประเทศชาตในการลดการน�าเขาสารกอเจลจากตางประเทศ และชวยเพมมลคาใหแกขาวไทย

บทคดยอการศกษานไดท�าการเปรยบเทยบสายพนธขาว 2 ชนด คอ ขาวเสาไห (SH) ซงเปนขาวขาวและขาวก�าหอมนล (HN)

ซงเปนขาวส พบวาสายพนธขาวสงผลตอลกษณะและคณสมบตของผงขาวดบ ผงขาวดดแปร เจลพน และเจลขาวยาชา เจลพนขาวขาวมความใสเจลพนขาวส เจลพนขาวสมความหนดและคณสมบตในการเกาะตดดกวาเจลพนขาวขาว เจลพนทงสองชนดมคาความเปนกรดดางใกลเคยงกนและใกลความเปนกลาง และสามารถเขากนไดกบยาชาลโดเคน ไฮโดรคลอไรด (LH) หลงจากผสม LH ลงไปแลว พบวา LH ท�าใหคาความเปนกรดดาง ความหนด และคณสมบตในการเกาะตดของเจล ลดลง ซง LH-SH มคา gel strength และคา Lightness สงกวาเจล LH-HN เมอท�าการศกษาคณสมบตในการปลดปลอยตวยาแบบ in vitro พบวาเจล LH-SH มความสามารถในการปลดปลอยตวยาไดดกวาเจล LH-HN และจากการศกษาประสทธภาพของเจลขาวยาชาในอาสาสมคร พบวาเจลทงสองชนดสามารถท�าใหเกดอาการชาไดเชนเดยวกน แตมระดบของประสทธภาพ แตกตางกน โดย LH-SH มระยะเวลาทยาเรมออกฤทธสนกวา และมระยะเวลาในการออกฤทธของยานานกวา

ค�าส�าคญ : แปงดดแปร, เจลขาว, เจลขาวยาชา, ลโดเคน ไฮโดรคลอไรด


ผลของสายพนธขาวตอสมบตเคมกายภาพของเจลขาวEffect of Rice Variety on the Physicochemical Property of Rice Gel

ศรพร โอโกโนก1,2 อจฉรยา แกวปนตา2,3 พมพภค ภมาศ2,3 สาครรตน คงขนเทยน2,4 และทรงวฒ ยศวมลวฒน11ภาควชาวทยาศาสตรเภสชกรรม คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

2ศนยวจยทางนาโนเทคโนโลยเภสชกรรม คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม3สาขาวทยาศาสตรนาโนและเทคโนโลยนาโน บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม

4ภาควชาทนตกรรมบรณะและปรทนตวทยา คณะทนตแพทยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหมE-mail : [email protected]

ค�าน�า

การเตรยมระบบน�าสงยาแบบ mucoadhesive drug delivery systems มวตถประสงคเพอใหยาตดอยบรเวณ เยอเมอกทจะเกดการดดซมไดนานขน สามารถลดความถของการใหยาลง (Shaikh, Raj Singh, Garland, Woolfson, & Donnelly, 2011) และลดการสลายตวของยาจากปฏกรยา acid hydrolysis ในระบบทางเดนอาหารและการเกด first-pass metabolism ทตบ (Zhang et al, 2002) โดยระบบน�าสงดงกลาว อาศยหลกของแรงยดเกาะระหวางระบบน�าสงยาและเยอเมอก (Serra et al, 2009) เจลเปนรปแบบยา-ชนดหนงทมความเหมาะสมในการน�าสงยาแบบ mucoadhesive drug delivery systems เนองจากมคณสมบตการเกาะตดเยอเมอกทด โดยทวไปสารกอเจลไดจากการพอลเมอรสงเคราะห ซงอาจท�าใหเกดอนตรายตอสงแวดลอมในขนตอนการสงเคราะหได เจลขาวจงเปนทางเลอกหนงทนาสนใจ มงานวจยกอนหนานไดรายงาน วาผงขาวดดแปรมคณสมบตเปนพอลเมอรทไดจากธรรมชาตทสามารถใชเปนสารกอเจลได (Okonogi et al, 2014) อยางไรกตาม ยงไมพบรายงานเกยวกบผลของสายพนธขาวตอสมบตเคมกายภาพของเจลขาวทไดจากขาวดดแปรสายพนธตาง ๆ

บทคดยองานวจยนเปนการศกษาผลของสายพนธขาวตอสมบตเคมกายภาพของเจลขาว โดยใชขาว 4 สายพนธ ไดแก ขาวเจา

หอมมะล ขาวเจาเสาไห ขาวเหนยวสนปาตอง และขาวเหนยว กข 6 เจลขาวทงหมดเตรยมโดยใชขาวดดแปร ท�าการศกษาลกษณะโครงสรางภายในของเจลขาวโดยใชเครองเอกซเรยดฟแฟรกโตมเตอร ผลการศกษาพบวาโครงสรางภายในของเจลขาวดดแปรมลกษณะเปนโครงสรางอสณฐาน และท�าการเปรยบเทยบสมบตการไหลและสมบตการเกาะตดเยอเมอกของเจลขาวจากขาวดดแปรสายพนธขางตน เมอศกษาสมบตการไหลพบวาเจลขาวเจาหอมมะลและเจลขาวเจาเสาไหมลกษณะการไหลแบบซโดพลาสตก ในขณะทเจลขาวเหนยวสนปาตองและขาวเหนยว กข 6 มรปแบบการไหลแบบพลาสตก และมคาแรงต�าสดทเกดการไหลเทากบ 1077.4±185.9 และ 536.1±45.8 มลลปาสคาล-วนาท ตามล�าดบ การศกษาสมบตการเกาะตดเยอเมอกพบวา เจลขาวเจาหอมมะลและเจลขาวเจาเสาไหมคณสมบตการเกาะตดดกวาเจลขาวเหนยวสนปาตองและขาวเหนยว กข 6 คอแสดงเวลาในการเกาะตดเยอเมอกเทากบ 45±2 และ 56±4 นาท ตามล�าดบ ในขณะทเจลขาวเหนยวสนปาตองและขาวเหนยว กข 6 แสดงเวลาในการเกาะตดเยอเมอกเพยง 30±3 และ 35±2 นาท ตามล�าดบ จากการศกษาวจยน สรปไดวาสายพนธขาวเจาเปนสายพนธทมความเหมาะสมส�าหรบเตรยมเจลเพอใชในระบบน�าสงตวยาผานเยอเมอกมากกวาสายพนธขาวเหนยว

ค�าส�าคญ : สายพนธขาว, ขาวดดแปร, เจลขาว, การเกาะตดเยอเมอก


ประสทธผลของเจลขาวบรรจยาตานเชอราเพอใชในชองปากEfficacy of Rice Gel Containing Antifungal Drug for Oral Application

พมพภค ภมาศ1,2 รนร�าไพ พทธพนธ2,3 สาครรตน คงขนเทยน2,4 และศรพร โอโกโนก3,4

1สาขาวทยาศาสตรนาโนและเทคโนโลยนาโน บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม2ศนยวจยทางนาโนเทคโนโลยเภสชกรรม คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

3ภาควชาวทยาศาสตรเภสชกรรม คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม4ภาควชาทนตกรรมบรณะและปรทนตวทยา คณะทนตแพทยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม


ค�าน�า

ภาวะตดเชอราแคนดดาในชองปาก (oral candidiasis) เปนปญหาทพบไดบอยในผปวยทใสฟนเทยมหรอผทมปญหาระบบภมคมกน จากการศกษาพบวาภาวะตดเชอราในชองปากสวนใหญมสาเหตจากเชอราสายพนธ แคนดดา อลบแคนส (Akpan et al, 2002) การปองกนและรกษาโรคดงกลาวมทงการใชยาหรอผลตภณฑทยบยงการเจรญเตบโตและการสะสมของเชอกอโรค ปจจบนมผลตภณฑมากมายในทองตลาดทงในรปเจล ครม ยาน�าใส บรรจยาตานเชอรา การพฒนาผลตภณฑเจลขาวบรรจยาตานเชอราเปนอกทางเลอกหนงและเปนสงททาทายในประสทธภาพการน�าสงยาตานเชอราของเจลขาว จากการการวจยกอนหนานไดรายงานวาผงขาวดดแปรมคณสมบตเปนสารกอเจลและสามารถใชในชองปากได (Okonogi et al, 2015a) และมการประยกตใชเจลขาวเพอเปนเจลพนในการเตรยมผลตภณฑอน ๆ อาทเชน เจลยาชา เปนตน (Okonogi et al, 2015b) เนองจากเปนการใชเจลพนทไดจากธรรมชาตและมความปลอดภยสง ทงยงเปนการลดตนทนการผลตเนองดวยจากสาร กอเจลในปจจบนเปนสารเคมทน�าเขามาจากตางประเทศ อกทงยงเปนการเพมมลคาใหกบขาวไทยดวย

บทคดยองานวจยนเปนการศกษาประสทธผลของเจลขาวบรรจยาตานเชอราในการยบยงเชอรากอโรคในชองปาก คอแคนดดา

อลบแคนส ซงเปนสาเหตหลกของการเกดโรคแคนดเดยซสในชองปาก โดยใชคลอไทรมาโซลเปนตวยาตานเชอราตนแบบ เจลขาวทใชท�าเปนเจลพนในการศกษานเตรยมไดจากผงขาวดดแปร จากการศกษาของกลมวจยของเราทไดรายงานไวกอนหนาน ไดท�าการทดสอบเปรยบเทยบประสทธผลการตานเชอราของผลตภณฑเจลขาวบรรจตวยาคลอไทรมาโซลทพฒนาขนในโครงการทงหมด 6 ต�ารบ (Rx1-Rx6) โดยมผลตภณฑทางการคาทมความเขมขนของตวยาเทากนเปนตวควบคมบวก และมเจลพนของผลตภณฑทง 6 ต�ารบ เปนตวควบคมลบ ใชเชอราแคนดดา อลบแคนส สายพนธมาตรฐาน ATCC 10231 เปนเชอทดสอบ ดวยวธ Agar diffusion เพอหา Inhibition zone และวธ Broth dilution เพอหาคาความเขมขนต�าสดของตวยาในต�ารบทฆาเชอได (MFC) ผลการศกษาพบวา ต�ารบ Rx1, Rx3, Rx4 และ Rx6 ให Inhibition zone ทกวางมากกวา 20 มลลเมตร สวนต�ารบ Rx2 และ Rx5 แสดง Inhibition zone นอยกวา 20 มลลเมตร ทกต�ารบทบรรจตวยายกเวน Rx2 และ Rx5 แสดงคา MFC นอยกวา 0.1 % การเจอจางเจลยาทกต�ารบลงใหมตวยาเหลอเพยง 0.1 - 0.5% พบวา Rx1, Rx3, Rx4 และ Rx6 ยงคงแสดงความสามารถในการยบยงเชอได 100% เชนเดยวกบตวควบคมบวก สวนเจลพนทง 6 ชนด ไมแสดงผลในการตานเชอ ผลการทดลองนสรปไดวาสตรเจลขาวทเหมาะสมสามารถน�ามาบรรจยาตานเชอราในชองปาก เพอประยกตใชทางทนตกรรมได

ค�าส�าคญ : ขาวดดแปร, เจลขาว, ฤทธตานเชอรา, แคนดดา อลบแคนส, เชอราในชองปาก


ผลของโครงสรางละเอยดของสตารชตอสมบตในการยอยในขาวพนธ กข43 และพษณโลก 80 ขาวดชนน�าตาลปานกลาง

The Effect of Starch Fine Structure on Digestion Properties in RD43 and Phisanulok 80Moderate Glycemic Index Rice Varieties

องศธรย วสสณห1,5 วชร สขววฒน2 รตนวรรณ จนทรศศธร3 พชราภรณ รกชม4 ผกามาศ วงศเตย3

สนนทา วงศปยชน2 และปราณ มณนล2

1กองวจยและพฒนาขาว กรมการขาว2ศนยวจยขาวปทมธาน

3สถาบนวทยาศาสตรขาวแหงชาต 4ศนยวจยขาวสกลนคร

5คณะอตสาหกรรมเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร E-mail : [email protected] / [email protected]

ค�าน�าขาว (Oryza sativa L.) ถอเปนอาหารหลกของประชากรกวาครงโลก จากการศกษาของภคนและคณะ (2555) ยนยน

วาสารอาหารทพบในขาวสวนใหญ คอ คารโบไฮเดรต (68.7 – 74.6%) ดงนนจงเปนตวแปรส�าคญตอคณภาพการหงตม สวนประกอบของคารโบไฮเดรต 2 กลม ไดแก อะไมโลส (Amylose) และ อะไมโลเพกตน (Amylopectin) ซงเปนโพลเมอร (polymer) ของกลโคสเปนหลก ซงนอกจากคณภาพทางการหงตมแลว อะไมโลสและอะไมโลเพกตน ยงสงผลตอสมบต ทางเคมฟสกส เชน ความเคนของน�าแปง และดวยกระแสสขภาพและภาวการณการอบตของโรคปจจบน เชน โรคเบาหวาน ท�าใหผบรโภคตองการอาหารทมลกษณะเฉพาะมากขน ซงหนงในนน คอ สมบตในการยอยเชงโภชนาการ เชน คาดชนน�าตาล จงถกน�ามาใชเปนดชนในการเลอกซอสนคาของผบรโภค ปจจบน พบวาขาว กข43 และขาวพนธพษณโลก 80 เปนขาวทมคณภาพการหงตมด มคาดชนน�าตาลในระดบปานกลางและมคาดชนน�าตาลนอยกวาขาวพนนมทวไป ทงในระดบหองปฏบตการและการทดสอบในรางกายผปวยโรคเบาหวานชนดท 2 จงเปนทมาของการศกษาลกษณะโครงสรางละเอยดของอะไมโลสและอะไมโลเพกตนในขาวทง 2 พนธ เพอหาความสมพนธของสมบตในการยอยทท�าใหขาวทง 2 พนธแตกตางจากขาวทม ปรมาณอะไมโลสใกลเคยงกน

บทคดยอโครงสรางละเอยดของอะไมโลสและอะไมโลเพกตน นอกจากจะมผลตอสมบตทางเคมฟสกสของน�าแปงแลว ยงสงผล

ตอสมบตในการยอยของแปงดวย รวมทงการใชประโยชนแปงในเชงอตสาหกรรมทอาศยลกษณะโครงสรางละเอยดในการ ผลตดวย จดประสงคของการวจยนเพอ คอ การศกษาโครงสรางละเอยดของขาวทมสมบตในการยอยแตกตางกน โดยไดเลอกขาวพนธ กข43 และพษณโลก 80 ทมคาดชนน�าตาลปานกลางแตนอยกวาขาวพนธอนทมปรมาณอะไมโลสใกลเคยงกน และเปรยบเทยบกบขาว 34 พนธ ไดแก ขาวพนธขาวดอกมะล 105 ปทมธาน 1 และชยนาท 1 และอยธยา 1 พบวา ขาวพนธ กข43 และพษณโลก 80 ม %Long chain ของอะไมโลสสงกวาขาวพนธขาวดอกมะล 105 ปทมธาน 1 (5.45 – 5.69%) และจากการศกษาขนาดโมเลกลของอะไมโลส (-logKwav) พบวา ขาวทกพนธมคาใกลเคยงกน แต Degree of Polymerization (DP) มความแตกตางกน โดยพบวาขาวพนธพษณโลก 80 มคา DPw สงทสด (668,952.8) และจากผลการทดลองศกษาหาของความยาวสายโซอะไมโลเพกตนของขาวทง 56 พนธ พบวาขาวพนธ กข43 มความยาวของสายโซคาใกลเคยงกบขาวพนธปทมธาน 1 (DPn = 13,728.1) จากผลการศกษานสามารถสรปไดวา โครงสรางละเอยด ขนาดโมเลกลของอะไมโลสและอะไมโลเพกตน และความยาวสายโซอะไมโลเพกตน สงผลตอสมบตการยอยของขาว

ค�าส�าคญ : โครงสรางละเอยด, ขนาดโมเลกล, อะไมโลส, อะไมโลเพกตน, สตารช, กข43, พษณโลก 80


การส�ารวจและพฒนาสตรมาตรฐานของขนมอาซรอส�าเรจรปSurvey and Development of Standard formula of Asura Ready Meal

รอมสรรค เศะ1 มฮ�าหมดอามน หะยหามะ1 นซานา ปะกยา1 ตวนอาบดน โตะนแต1 และอนวตร วอล2

1สาขาวชาวจยและพฒนาผลตภณฑฮาลาล คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยฟาฏอน2สาขาวชาเคมประยกต คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยฟาฏอน


ค�าน�าอาซรอ เปนชอขนมชนดหนงทเปนเอกลกษณและนยมบรโภคในกลมประเทศอาเซยน เชน มาเลเซย อนโดนเซย และ

บรไน รวมทง 3 จงหวดชายแดนภาคใตของไทย โดยในแตละพนทจะมชอเรยกทแตกตางกน แตจะมสวนประกอบทคลายกน คอมขาวสารเปนองคประกอบหลกและธญพชอน ๆ เชน เผอก มนส�าปะหลง ฟกทอง กลวยดบ และถว และมสวนผสมของสมนไพรและเครองเทศอกดวย เชน ขา ตะไคร หอมแดง กระเทยม ยหรา ท�าการกวนจนผสมเปนเนอเดยวกน จดไดวาขนมอาชรอเปนขนมทอดมดวยคณคาทางโภชนาการ

เนองจากขนมอาซรอเปนเพยงวฒนธรรมเทานน แตละพนทใชสตรในการท�าขนมอาซรอแตกตางกน ยงไมมสตรมาตรฐานและไมมการศกษาวจยทเปนรปธรรม เบองตนงานวจยนจงไดศกษาเชงส�ารวจการยอมรบทางประสาทสมผส และสมภาษณเชงลกของผบรโภคตอขนมอาซรอส�าเรจรป เพอพฒนาสตรขนมอาซรอใหเปนสตรมาตรฐานและสามารถพฒนาตอยอดขนมอาซรอส�าเรจรปตอไป

บทคดยองานวจยนจงไดศกษาเชงส�ารวจความชอบและสมภาษณเชงลกผบรโภคตอขนมอาซรอเพอพฒนาสตรขนมอาซรอ

ใหเปนสตรมาตรฐานและสามารถพฒนาตอยอดขนมอาซรอตอไป โดยเลอกผบรโภคในพนท 3 จงหวดชายแดนใต (จงหวดปตตาน ยะลา และนราธวาส) ผลการวจยพบวา สตรขนมอาซรอทผบรโภคชอบมากทสดคอ สตรทมาจากจงหวดปตตาน จงน�าสตรดงกลาวเปนสตรพนฐาน อยางไรกตามผบรโภคมขอเสนอแนะดานสและเนอสมผส จงไดมการน�าอาซรอสตรพนฐานมาพฒนาสตรใหมลกษณะทางดานสและเนอสมผสทผบรโภคยอมรบ พบวาผบรโภคชอบอาซรอสตรสทมกลวยน�าวาดบแกะเปลอกและมมนเทศสมวงเปนสวนผสม โดยมความชอบดานสแตกตางอยางมนยส�าคญ

เมอเปรยบเทยบกบสตรควบคม (จากสตรพนฐานซงมกลวยน�าวาดบพรอมเปลอกและมมนเทศสมวงเปนสวนผสม) และสตรทมกลวยน�าวาดบแกะเปลอกและเตมมนเทศสขาว เมอน�าไปพฒนาลกษณะเนอสมผส พบวาสตรทมการเตมขาวชนดบดเอาเฉพาะสวนหยาบ ผบรโภคชอบมากทสด เมอเปรยบเทยบกบสตรทเตมขาวชนดบดไมรอน ขาวบดเอาเฉพาะสวนละเอยดและสตรควบคม (จากสตรพนฐานซงใชขาวชนดไมบด)

ค�าส�าคญ : การยอมรบทางประสาทสมผส, พฤตกรรมผบรโภค, การพฒนาสตร, อาซรอส�าเรจรป


ประโยชนของพลาสมาเยน เพอเพมคณคาทางโภชนาการของขาวกลองงอกCold Plasma Benefits: Its Enhancing Nutrition Germinated Brown Rice

สทธเดช ยอดพทกษ1 ภมน สขวงศ1 ธรวรรณ บญญวรรณ3 และสกญญา มหาธรานนท1,2

1หองปฏบตการวจยเคมของขาวและธญพช ภาควชาเคม คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม 2หองปฏบตการวจยเคมของขาวและธญพช ภาควชาเคม คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

3ศนยวจยฟสกสของพลาสมาและล�าอนภาคภาควชาฟสกสและวสดศาสตร คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม E-mail : [email protected]

ค�าน�าเมอไมนานมานการประยกตใชเทคโนโลยพลาสมาไดเรมมบทบาทส�าคญในการเรงการเจรญเตบโตในระยะเรมตนของ

เมลดพชบางชนด หนงในนนคอเมลดขาว ค�านยามของพลาสมาในทางฟสกสและเคม คอ แกสทมสภาพเปนไอออนถอเปนสถานะหนงของสสารซงมความแตกตางจากสถานะของแขง สถานะของเหลว และสถานะกาซ ปจจบนการประยกตใชพลาสมาเรมเปนทแพรหลายในอตสาหกรรมเกษตรและอาหาร เนองจากเปนพลงงานสะอาดและเปนมตรกบสงแวดลอม นอกจากนมงานวจยหลายฉบบออกมายนยนแลววาการประยกตใชพลาสมาเยนสามารถเรงการเจรญเตบโตของเมลดพชบางชนดได และนอกจากนยงสามารถฆาเชอราบางชนดได ดวยเหตนจงเปนทมาของงานวจยชนน โดยมวตถประสงคทจะประยกตเทคโนโลยพลาสมาเพอทจะเพมปรมาณสารชวเคมและสารพฤกษเคมทมฤทธทางชวภาพในเมลดขาว เปนการสงเสรมและเพมคณคาของขาวไทยใหมคณประโยชนตอผบรโภคสงสดใหได

บทคดยอขาวกลองงอกเปนทรกนดวาเปนผลตภณฑอาหารทมประโยชนตอสขภาพ เนองจากกระบวนการงอกของเมลดนนชวย

เพมปรมาณสารอาหารทมประโยชนตอรางกายได ซงประกอบไปดวยสารประกอบฟนอล แกมมาแอมโนบวไทรคแอซด หรอ กาบา ออไรซานอล และวตามน อ เมอไมนานมานเทคโนโลยพลาสมาถกน�ามาใชเพอการเรงการงอกของเมลด เนองดวยเปนพลงงานทสะอาดและเปนมตรกบสงแวดลอม งานวจยนประยกตพลาสมาเพอทจะเพมคณคาทางโภชนาการของขาวกลองงอก ผลลพธทไดจากงานวจยนจะน�าไปสองคความรใหมในเชงการเปลยนแปลงปรมาณสารพฤกษเคมโดยเฉพาะทมฤทธทางชวภาพในเมลดขาวได ผลจากการทดลองแสดงใหเหนวาปรมาณวตามน อรวม และปรมาณออไรซานอลรวม ของขาวกลองหลงผานกระบวนการงอก มปรมาณเพมขน การศกษานจงแสดงใหเหนวา การใชพลาสมาเจทสงผลท�าใหประสทธภาพการงอกของเมลดขาวเพมขน และปรมาณสารพฤกษเคมทส�าคญบางชนดในขาวกลองงอกมปรมาณเพมสงขนอกดวย ซงน�าไปสการเพมคณคาทางโภชนาการแกผบรโภคไดเปนอยางด

ค�าส�าคญ : ขาวกลองงอก, สารก�าจดอนมลอสระ, วตามนอ หรอ ทอโคฟรอล, ออไรซานอล, พลาสมาเยนชนดเจท


คณคาทางโภชนาการขาวหอมมะลทงสมฤทธในจงหวดนครราชสมาNutritional Values of Thoungsamrit Jasmine Rice

in Nakhon Ratchasima Province

วาสนา ภานรกษ1 และจณณวตร มานะเสถยร2

1โปรแกรมวชาภมสารสนเทศ คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏนครราชสมา2โปรแกรมวชาชววทยา คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏนครราชสมา

ศนยนวตกรรมแปรรปและพฒนาผลตภณฑทางการเกษตรครบวงจรตามแนวพระราชด�าร มหาวทยาลยราชภฏนครราชสมาE-mail : [email protected]

ค�าน�าศกษาวเคราะหคณคาทางโภชนาการขาวหอมมะลทงสมฤทธ ตามสงบงชทางภมศาสตรในจงหวดนครราชสมาสการ

พฒนาเปนขาวทมมลคาสง เพอเปนตนแบบในการเพมมลคาขาวในพนททงสมฤทธ และเปนแนวทางในพนทอน ๆ ของจงหวดนครราชสมา และสงเสรมใหเกษตรกรปลกขาวหอมมะลพนบาน เพอเพมรายไดใหกบครอบครวตอไป โดยการศกษาขอมลคณคาทางโภชนาการและสงบงชทางภมศาสตรเปนแนวทางหนง ซงใหความส�าคญในการคมครองกลมผผลตทไดอาศยภมปญญาทองถนสรางสรรคผลตภณฑขน สรางความมนใจใหกบกลมผบรโภค ทใหความสนใจกบสนคาทมลกษณะพเศษ เปนเอกลกษณเฉพาะ ซงจะน�าไปสการเพมรายไดของเกษตรกร จากการจ�าหนายสนคาทมเอกลกษณเฉพาะ และเปนสนคาทไดมาตรฐาน เพอเพมมลคาของขาวอยางยงยนตอไป

บทคดยอการวจยครงนมวตถประสงคของการวจย เพอ (1) วเคราะหคณคาทางโภชนาการบางประการ เชน สารอาหารหลก

วตามน แรธาต สารใหความหอม (2-acetyl-1-pyrroline; 2AP) และคณลกษณะบางประการของขาวหอมมะลทงสมฤทธ (2) เชอมโยงผลวจยกบสงบงชทางภมศาสตรและ (3) น�าผลวจยมาสงเสรมความเขมแขงของกลมวสาหกจชมชนในดานการแปรรปขาวโอสถและผลตภณฑอน ๆ การศกษาวจยในครงนไดใชแนวคดกระบวนการวจยรวมกบการพฒนาเชงพนท โดยคาดวาจะน�าไปสการพฒนาผลตภณฑตามขอมลสงบงชทางภมศาสตรและคณคาทางโภชนาการ

ผลการวเคราะหปรมาณวตามนในขาวหอมมะลทงสมฤทธ พบวา ขาวหอมมะลขดขาวกลมตาง ๆ มปรมาณวตามนอ วตามนบ 1 และไนอะซน อยในชวง 0.061-0.110, 0.07-0.13 และ 1.80-2.86 มก/100 กรม ตามล�าดบ ขาวหอมมะลขดขาวอ�าเภอพมาย มคาเฉลยของวตามนตาง ๆ สงทสด ไดแก วตามนอ (0.093 ± 0.0031 มก/100กรม) วตามนบ 1 (0.13 ± 0.01 มก/100กรม) และไนอะซน (2.86 ± 0.05 มก/100กรม) ในการศกษาวเคราะหปรมาณธาตเหลกและธาตสงกะส พบวา มคาเฉลยอยในชวง 0.29-0.38 และ 1.37-2.85 มก/100 กรม ตามล�าดบ โดยธาตเหลกและสงกะส พบมากทสดในขาวหอมมะลขดขาวจากอ�าเภอสดาซงอาจมความสมพนธกบสภาพของดนทใชในการเพาะปลก เนองจาก พนทเพาะปลกจากอ�าเภอสดาดนมคาระดบความเคมสงทสด

และเมอศกษาปรมาณวตามนในขาวกลองหอมมะล พบวา ขาวกลองหอมมะลจากอ�าเภอพมายมปรมาณของวตามนอ วตามนบ 1 และไนอะซน สงทสด โดยมคาเฉลยเทากบ 0.45 ± 0.0021, 0.37 ± 0.01 และ 7.49 ± 0.18 มก/100 กรม และการวเคราะหปรมาณแรธาตในขาวกลองหอมมะลของทกกลมพบวาขาวกลองหอมมะลอ�าเภอสดามปรมาณธาตเหลกสงทสด ขณะทขาวกลองหอมมะลอ�าเภอพมายมปรมาณธาตเหลกนอยทสด สวนธาตสงกะสพบมากทสดในขาวกลองอ�าเภอหวยแถลง และต�าทสดในขาวกลองอ�าเภอพมาย


วธเตรยมผลตภณฑทอดมไปดวยสาร 2-อะเซทล-1-พวโรลนจากสารสกดใบเตย ในรปทถกหอหมส�าหรบใชเปนวตถแตงกลนอาหาร

Preparation of Encapsulated 2-Acetyl-1-pyrroline-Rich Product from Pandan Leaves Extracts for Use as Food Flavoring

เบญจภรณ ปาวน, ภมน สขวงศ และสกญญา มหาธรานนทภาควชาเคม คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม


ค�าน�าขาวเปนพชเศรษฐกจหลกของประเทศไทยโดยเฉพาะอยางยงขาวหอม ลกษณะเดนของขาวหอมคอ กลนหอม

ของขาว ซงเกดจากการผสมผสานของสารระเหยมากกวา 200 ชนด โดยสารระเหยทเปนสารหลกในการใหกลนหอมคอสาร 2-acetyl-1-pyrroline (2AP) (Mahatheeranont, 2001) ซงเปนสารชนดเดยวกบทใหกลนหอมของใบเตย (Pandanus amaryllifolius Roxb.) ในภาคอตสาหกรรมไดมการสกดสารหอมจากใบเตยออกมาในรปแบบของของเหลว หรอ แบบผง เพอน�ามาใชประโยชนในการแตงกลนในผลตภณฑอาหาร หรอสงเคราะหขนมาดวยกระบวนวธตาง ๆ เพอใหมความใกลเคยงกบสารหอมจากธรรมชาต

งานวจยนประยกตกระบวนการหอหมเพอพฒนาผลตภณฑทม 2AP เขมขน โดยหาวธการสกดสาร 2AP จากใบเตย 2 วธ ประกอบดวยการสกดดวยน�ากลนและสารละลายทมความเปนกรด แลวท�าการหอหมดวยวธการท�าแหงแบบแชเยอกแขงดวยวสดหอหมทแตกตางกน ไดแก มอลโตเดกซทรน กมอะราบก และสารผสมของมอลโตเดกซทรน และกมอะราบก อตราสวน 1:1

บทคดยอปจจบนผ บรโภคใหความสนใจกบขาวทมคณภาพดและมกลนหอม ซงสารส�าคญทใหกลนหอมในขาวหอมคอ

2-อะเซทล-1-พวโรลน (2AP) และสามารถพบสารนไดในพชอน เชน ใบเตย ดอกชมนาด มะพราว ฟกเขยว แตเนองจาก สารหอม 2AP ระเหยงาย จงไมมความคงตวนก งานวจยนสนใจผลตผลตภณฑทอดมไปดวยสารหอม 2AP จากธรรมชาตโดยใช ใบเตยเปนวตถดบ และใชกระบวนการหอหมสาร (microencapsulation) เทคนคนจะชวยรกษาความหอมและปองกนสารหอมไมใหเกดปฏกรยาทางเคมกบสภาวะแวดลอม ท�าการประเมนประสทธภาพการสกดสาร 2AP ระหวางตวท�าละลายทเปนน�ากลนและน�าทมความเปนกรด แลวท�าการหอหมดวยวธการท�าแหงแบบแชเยอกแขงดวยวสดหอหมทแตกตางกน ไดแก มอลโตเดกซทรน กมอะราบก และสารผสมของมอลโตเดกซทรนและกมอะราบก อตราสวน 1:1 จากนนท�าการวเคราะหปรมาณสารหอม 2AP ในผลตภณฑทไดโดยใชเทคนคเฮดสเปซ-แกสโครมาโทกราฟทมไนโตรเจนฟอสฟอรสเปนตวตรวจวด (HS-GC/NPD) ผลการทดลองพบวาน�าทมความเปนกรดใหปรมาณสารหอม 2AP ในผลตภณฑสงกวาน�ากลน กมอะราบก มความสามารถในการหอหมสารหอม 2AP ไดดทสดโดยใหความเขมขนของ 2AP ในผลตภณฑเทากบ 15 พพเอม

ค�าส�าคญ : การหอหม, 2-อะเซทล-1-พวโรลน, การท�าแหงแบบแชเยอกแขง, เฮดสเปซ-แกสโครมาโทกราฟทมไนโตรเจนฟอสฟอรสเปนตวตรวจวด


การผลตผลตภณฑโปรตนไฮโดรไลเสทผงจากร�าขาวหอมมะลทงสมฤทธ Production of Protein Hydrolysate Powder from Tongsumrit Jasmine Rice Bran

ชมภนช ฆองลา และสมาล มสกาสาขาชววทยาประยกต คณะวทยาศาสตรและศลปศาสตร มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลอสาน


ค�าน�าทงสมฤทธ เปนพนทปลกขาวทส�าคญของจงหวดนครราชสมา ขาวสวนใหญทนยมปลกกนมากถงรอยละ 70 คอ

ขาวหอมมะล โดยสหกรณการเกษตรพมาย จ�ากด ถอไดวาเปนหนวยงานส�าคญในพนทในการรวบรวมผลผลตและจดจ�าหนายขาวใหกบเกษตรกร มก�าลงการสและอบขาวกวา 10,000 ตน/ป อยางไรกตามกระบวนการสขาวจะมปลายขาวหกมากถง 2,000 ตน/ป และร�าขาวเปนผลพลอยไดประมาณ 1,000 ตน/ป ร�าขาวสวนใหญใชเปนอาหารของสตว ร�าขาวมองคประกอบของโปรตนสงถงรอยละ 11.3-14.9 ของน�าหนกร�าสด ซงโปรตนร�าขาวจดเปนโปรตนทมคณภาพด ดงนน เพอเปนการเพมมลคาใหกบร�าขาว จงน�าร�าขาวมาผลตเปนโปรตนไฮโดรไลเสทเพอใชเปนสวนผสมในผลตภณฑเครองดมจากขาวชนดพรอมดม และชงดมเพอสขภาพ ดงนน วตถประสงคของโครงการวจยนเพอศกษาสภาวะทเหมาะสมในการผลตโปรตนไฮโดรไลเสทผงจากร�าขาวทมสมบตในการตานอนมลอสระสงโดยใชสารละลายดางรวมกบเอนไซมอลคาเลส และศกษาผลของการเพมก�าลงการผลตโปรตนไฮโดรไลเสทผงจากร�าขาวหอมมะลทงสมฤทธตอปรมาณเปปไทด และคณสมบตตานอนมลอสระ

บทคดยอวตถประสงคของโครงการวจยนเพอศกษาสภาวะทเหมาะสม (อตราสวนร�าขาวตอน�า อณหภม pH และระยะเวลา

ในการยอย) ในการผลตโปรตนไฮโดรไลเสทจากร�าขาวหอมมะลทงสมฤทธทมปรมาณเปปไทดและมฤทธตานอนมลอสระสง โดยใชเอนไซมอลคาเลสเขมขน 2% พบวา สภาวะทเหมาะสมทสกดไดเปปไทด และมฤทธตานอนมลอสระสง คอ อตราสวนร�าขาวตอน�า 1: 10 (w/v) ท pH 10.0 อณหภม 50 องศาเซลเซยส สกดหรอยอยเปนเวลานาน 120 นาท ซงมปรมาณ เปปไทด และฤทธตานอนมลอสระ ABTS เทากบ 37.08 มลลกรมสมมลของลวซนตอกรมร�าขาวสด และ 25.46 มลลกรมสมมลของโทลอกซตอกรมร�าขาวสด ตามล�าดบ นอกจากนน ศกษาผลของการผลตร�าขาวไฮโดรไลเสทในระดบขยายขนาดก�าลงการผลตตอปรมาณเปปไทด และฤทธตานอนมลอสระ โดยใชสภาวะทเหมาะสมทไดจากการทดลองในหองปฏบตการ พบวา การผลตร�าขาวไฮโดรไลเสทในระดบขยายขนาดก�าลงการผลตไมมผลตอปรมาณเปปไทด (30.04 มลลกรมสมมลของลวซนตอกรมร�าขาวสด) และฤทธตานอนมลอสระ (26.70 มลลกรมสมมลของโทลอกซตอกรมร�าขาวสด) เมอเปรยบเทยบกบการผลตร�าขาวไฮโดรไลเสทในระดบหองปฏบตการ และศกษาอตราสวนทเหมาะสมของมอลโทเดกซทรนตอร�าขาว ไฮโดรไลเสท (0, 5, 10, 15 and 20% (w/v) เพอเพมผลผลต และยงคงคณสมบตในการตานอนมลอสระหลงการท�าแหงแบบพนฝอย พบวา อตราสวนมอลโทเดกซทรนตอร�าขาวไฮโดรไลเสททเหมาะสม คอ 20% (w/v) ซงมปรมาณผลผลตเปปไทด (4766.1 มลลกรมสมมลของลวซน) สารประกอบฟนอลกทงหมด (135.51 มลลกรมสมมลกรดแกลลก) และฤทธตานอนมลอสระ ABTS (5098.1 มลลกรมสมมลของโทลอกซ) และความสามารถในการรดวสเหลกเฟอรค (1,703.7 มลลกรมสมมลของโทลอกซ) สงสด หลงจากการท�าแหงแบบพนฝอย ผลการวจยนแสดงใหเหนวาร�าขาวไฮโดรไลเสททผสมมอลโทเดกซทรน 20% สามารถน�ามาใชเปนสวนผสมในผลตภณฑเครองดมเพอสขภาพเพอเสรมคณสมบตสารตานอนมลอสระ

ค�าส�าคญ : ร�าขาวไฮโดรไลเสท, ปรมาณเปปไทด, ฤทธตานอนมลอสระ


การพฒนาเครองดมขาวกลองสนเหลกโปรตนสง ชนดยเอชทDevelopment of UHT Sinlek Brown Rice Drink

สภทร ไชยกล และรชนวรรณ สะอาดศรวรเดช ภาควชาโภชนวทยา คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหดล กรงเทพฯ


ค�าน�าเครองดมขาวกลองสนเหลกชนดพรอมบรโภค สตรปกต เปนผลตภณฑทพฒนาขน โดยมขาวกลองสนเหลกในสวน

ประกอบสงถงรอยละ 5 ซงสงกวาปรมาณขาวทใชในสวนผสมของเครองดมขาวส�าเรจรปทวางจ�าหนายในทองตลาดทใชขาวไมเกนรอยละ 1 ของสตร ทงนเนองจากการใชขาวในสวนผสมมผลตอเนอสมผส ความหนด และการยอมรบผลตภณฑ ของ ผบรโภค อกทงมขอจ�ากดในกระบวนการผลตและการฆาเชอในระดบอตสาหกรรมดวย งานวจยกอนหนานจงไดพฒนาปรบปรงสมบตของแปงขาวกลองสนเหลกดวยวธทางกายภาพ เพอใหมความหนดทเหมาะสมและสามารถใชในปรมาณทมากขนในสตร ทงนเพอผลตเครองดมขาวส�าเรจรปทใหพลงงานสง เปนแหลงของคารโบไฮเดรตเชงซอน เสนใยอาหาร ธาตเหลก และโฟเลตสง และมคาดชนน�าตาลต�า เครองดมขาวกลองสนเหลกชนดพรอมบรโภค สตรปกต มลกษณะเปนของเหลว สขาวขน มความหนดในระดบเดยวกบน�านม ใหกลนหอมของขาวกลองสนเหลก มรสหวานเลกนอยตามธรรมชาต เหมาะส�าหรบ ผแพโปรตนนมวว (Milk Allergy) หรอผทมภาวะการยอยแลคโตสผดปกต ผปวยพกฟนทตองการควบคมระดบน�าตาลและ ไขมนในเลอด ผทตองการเสรมธาตเหลก และเปนทางเลอกส�าหรบผบรโภคอาหารมงสวรตและผบรโภคทสนใจสขภาพ

บทคดยองานวจยนมวตถประสงคเพอพฒนาสตรเครองดมขาวกลองสนเหลกชนดพรอมบรโภค เพอการกลาวอางทางโภชนาการ

“โปรตนสง” โดยศกษาผลของการเตมโปรตนสกดจากถวเหลอง (รอยละ 2.5, 3.75 และ 5) ตอสมบตทางกายภาพ เคม และคณลกษณะทางประสาทสมผสของเครองดม ผลตภณฑบรรจขวดพลาสตก ผลตโดยระบบการผลตและบรรจแบบปลอดเชอ ฆาเชอดวยระบบยเอชท (Ultra high temperature, UHT) ศกษาอายการเกบรกษาและวเคราะหคณคาทางโภชนาการของผลตภณฑ ผลการศกษาพบวาการเพมปรมาณโปรตนมผลใหความหนด ปรมาณของแขงทละลายได คาส L* a* และ b* เพมขน (p<0.05) ผลการประเมนทางประสาทสมผสพบวาปรมาณโปรตนมผลตอความหนด ส และการยอมรบของผลตภณฑ (p<0.05) ผลตภณฑเกบรกษาทอณหภม 37 องศาเซลเซยสไดนาน 6 เดอน ขอมลโภชนาการของผลตภณฑปรมาณ 200 มลลลตร ตอหนงหนวยบรโภค ใหพลงงานทงหมด 100 กโลแคลอร โปรตน 12 กรม คารโบไฮเดรตทงหมด 16 กรม ใยอาหารนอยกวา 1 กรม น�าตาล 7 กรม โซเดยม 125 มลลกรม ธาตเหลกรอยละ 10 ของสารอาหารทแนะน�าตอวน และแคลเซยมรอยละ 4 ของสารอาหารทแนะน�าตอวน

ค�าส�าคญ : ขาวกลองสนเหลก, เครองดมขาว, การฆาเชอทอณหภมสงมาก, โปรตนสกดจากถวเหลอง, ฉลากโภชนาการ


การประยกตใชไมโครอมลชนกกเกบสารสกดขาวสงขหยดของไทย ในผลตภณฑปองกนผมรวง

Application on Microemulsion for Encapsulated SangYod Rice Extract in Anti-Hair Loss Product

ณตฐาวฒ ฐตปราโมทย1,2 วรรธดา ชยญาณะ3 วทยาพนธ นนตตานนท1 ปรญญาพร ปราชญเมธกล2 จนทรนภาพร นมก�าเหนด2, ภาณพงษ ใจวฒ1 ณ หทย สวาง2 และนฎฐเนศวร ลบเลศลบ4

1กลมวจยเทคโนโลยเครองส�าอางสเขยว ส�านกวชาวทยาศาสตรเครองส�าอาง มหาวทยาลยแมฟาหลวง 2ศนยความเปนเลศดานนวตกรรมผลตภณฑธรรมชาต (CENPi) มหาวทยาลยแมฟาหลวง

3ภาควชาวทยาศาสตรเภสชกรรม คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม4ภาควชาสขวทยาเขตรอน คณะเวชศาสตรเขตรอน มหาวทยาลยมหดล


ค�าน�าภาวะผมรวงและศรษะลาน (Alopecia) เปนปญหาทส�าคญทมผลกระทบตอจตใจ ท�าใหขาดความเชอมนและเกด

ความกงวลและเครยดได ซงภาวะผมรวงและศรษะลานสามารถพบไดทกเพศทกวยทวโลก โดยยาทรกษาภาวะศรษะลานส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยารบรอง (FDA) คอ Minoxidil (ทาภายนอกดวย 2-5% in formula) และ Finasteride (รบประทาน 1 มลลกรมตอวน) สามารถชวยลดอาการศรษะลานโดยมฤทธ Anti-androgen (inhibit 5α reductase) ท�าใหผมกลบมางอกใหม แตอยางไรกตามตวยาสงเคราะหเหลานมผลขางเคยงตอรางกาย โดยเฉพาะอยางยงเมอใชตอเนองเปนระยะเวลานาน เชน ท�าใหความดนลดลง เกดการแพ (ผวแหง แดง และคน) ทหนงศรษะ เกดอาการขนยาวผดปกต ทารกในครรภผดปกต ความตองการทางเพศลดลง มผลตอตบและไต เปนตน ดงนนจงมงานวจยเพอหาพชสมนไพรทมฤทธปองกนผมรวงมาทดแทนสารเคมสงเคราะหทมผลขางเคยงตอรางกาย เชน เมลดองน แอปเปล และพชอน ๆ รวมถงขาว

จากการศกษาของผวจยทผานมา พบวา สารสกดขาวสงขหยดใหฤทธกระตนการเจรญของเซลลรากผมสงทสด และสงกวาสารสกดขาวมสอน ๆ สามารถประยกตใชสารสกดขาวสงขหยดเปนสารออกฤทธธรรมชาตในผลตภณฑปองกนผมรวง เพอทดแทนการน�าเขายาปองกนผมรวงได

บทคดยอการศกษานมวตถประสงคการศกษาเพอประยกตใชไมโครอมลชนในการกกเกบสารสกดขาวสงขหยดในผลตภณฑ

ปองกนผมรวง พรอมทงการศกษาประสทธภาพผลตภณฑปองกนผมรวงทมไมโครอมลชนสารสกดขาวสงขหยดในอาสาสมครเปนระยะเวลา 3 เดอน ผลการศกษาแสดงใหเหนวา ไมโครอมลชนสามารถกกเกบสารสกดขาวสงขหยดทความเขมขนสงสด 500 mg% โดยมลกษณะสเหลองเขมใส [L*=49.75±0.61, a*=1.12±0.13, b*=14.22±0.40] และมความหนดเหมาะสม 180.2 cP [% Torque 84.5%: Spindle no.2 at 200 rpm 45 sec.] ขนาดอนภาค16.62±1.16 nm โดยมคา PDI 0.311±0.047 จากนนท�าการพฒนาผลตภณฑปองกนผมรวงทมไมโครอมลชนกกเกบสารสกดขาวสงขหยด โดยพฒนาเปน 2 ผลตภณฑ 1) ผลตภณฑแชมพพรอมครมนวดปองกนผมรวงสตรออนโยน (Gentle conditioner shampoo: No SLES, No paraben, No Silicone) และ 2) ผลตภณฑเซรมปองกนผมรวงโดยไมตองลางออก (Leave-on hair serum) โดยทงไมโครอมลชนกกเกบสารสกดขาวสงขหยด และผลตภณฑปองกนผมรวงไมโครอมลชนสารสกดขาวสงขหยดทง 2 ชนด (ทงแชมพและเซรมผม) ไมท�าใหเกดการระคายเคองผว (skin Irritation) โดยไมพบลกษณะแดง (Erythema) หรอบวมน�า (Edema) บรเวณทสมผสในอาสาสมคร (n=30)

ค�าส�าคญ : ขาวสงขหยด, ผลตภณฑปองกนผมรวง, ไมโครอมลชน, ฤทธการกระตนการเจรญเสนผม


ผลของการดดแปรโดยเอนไซมแอลฟาอะไมเลสตอคณสมบตทางกายภาพของแปงขาวEffect of Enzymatic Modification by α-Amylase

on the Physical Properties of Rice Flour

สภทร ไชยกล1 วรญญา พงษไพบลย1 และวรางคณา ศรจ�านงค21ภาควชาโภชนวทยา คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหดล

2สถาบนโภชนาการ มหาวทยาลยมหดลE-mail : [email protected]

ค�าน�าการดดแปรแปงเปนวธทนยมใชในการพฒนาคณสมบตทางเคมและกายภาพของแปง เพอใหมคณสมบตเฉพาะในการ

น�าไปใชในอตสาหกรรมอาหารแตละประเภท (Kavlani, Sharma & Singh, 2012) การดดแปรโดยใชเอนไซมสามารถควบคมกระบวนการไดงายกวาวธการอน ไดผลตภณฑทคณสมบตเฉพาะและปลอดภย (Rosell & Collar, 2008) การดดแปรโดยใชเอนไซม อะไมเลส (α-Amylase) ซงเปนเอนไซมทสามารถสงเคราะหไดจากพช เชอรา และแบคทเรย (Pandey et al., 2000) ปกตพบในปากและตบออนของมนษยท�าหนาทยอยคารโบไฮเดรตใหเปนโมเลกลเลกลง โดยตดสายพนธะ α-1, 4 ไกลโคซดกในโพลเมอรของแปง ท�าใหเกดเดกซทรน ขนาดตาง ๆ มผลใหความหนดของแปงลดลงเนองจากโมเลกลของแปงมขนาด เลกลง (Gallant, Bouchet, Buleon & Perez, 1992) โดยสามารถปรบระดบการยอยของเอนไซมไดดวยการก�าหนดสภาวะในการยอย ไดแก ความเขมขนของเอนไซม เวลาทใชในการยอย อณหภมทใช เพอใหไดเดกทรนตามวตถประสงคการใชงาน โดยจะใชเปนสวนประกอบในอาหาร เพอเพมเนอ ปรบสมบตดานความหนด ควบคมความชน เพมความคงตว และใชเปนสารใหความหวานแทนน�าตาลกลโคสและซโครส โครงการวจยนจงมวตถประสงคเพอหาสภาวะทเหมาะสมในการยอยแปงขาวดวยเอนไซมอะไมเลส และศกษาอทธพลของปจจยทก�าหนดตอการเปลยนแปลงคณสมบตทางกายภาพของแปงขาวดดแปร

บทคดยอ งานวจยนมวตถประสงคเพอศกษาคณสมบตทางเคมและกายภาพของแปงขาวดดแปรดวยเอนไซมแอลฟา

อะไมเลส โดยแปรความเขมขนของเอนไซม 3 ระดบ (60, 300, 1500 U/g) และเวลาในการยอย 5 ระดบ (1, 12, 24, 36, 48 ชวโมง) วเคราะหสมบตดานความหนด โครงสรางผลก และลกษณะทางสณฐาน ผลการทดลองพบอทธพลรวมระหวางความเขมขนเอนไซมและเวลาในการยอยตอคาพารามเตอรของคาการเปลยนแปลงความหนดของแปงดดแปร แปงขาว ดดแปรยอยทความเขมขนและเวลามากทสด ตวอยางมคา peak viscosity สงสด การเพมความเขมขนของเอนไซมและเวลาในการยอยมผลใหคา peak viscosity เพมขน คา breakdown viscosity จะมคาเพมขนเมอเวลาในการยอยมากขนดวย โครงสรางผลกเปนแบบอสณฐานเนองจากโครงสรางทเปนระเบยบถกยอยดวยแอลฟาอะไมเลส ลกษณะทางสณฐานพบวาเกดรพรนจ�านวนมากทพนผวของแปงขาวดดแปร และรพรนจะเพมขน เมอเวลาในการยอยเพมขน จากผลของสมบตดานความหนด พบวาการดดแปรดวยแอลฟาอะไมเลส สงผลใหความหนดของแปงขาวลดลง

ค�าส�าคญ : แปงดดแปร, แปงขาว, การดดแปรโดยเอนไซม, คาการเปลยนแปลงความหนด, โครงสรางผลก


การพฒนาแปงและแปงดดแปรจากขาวหอมมะลทงสมฤทธและการประยกตใชในอาหารDevelopment of Flour and Modified Flour from Tungsumrit Jasmine Rice

and Their Application in Food

วราวธ ธนะมล1 วฒนาภรณ โชครตนชย1 และจรายส วรรตนโภคา2

1คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏนครราชสมา 2คณะวทยาศาสตรและศลปศาสตร มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลอสาน นครราชสมา


ค�าน�างานวจยนมงเนนศกษาการเพมมลคาของขาวหกหอมมะลจากทงสมฤทธ โดยการแปรรปเปนแปงและแปงดดแปร

จากปลายขาวหกหอมมะล 105 ทปลกในพนททงสมฤทธ จงหวดนครราชสมา โดยเปรยบเทยบคณลกษณะทางเคมและทางกายภาพของแปงขาวหอมมะลทไดจากการโมเปยก และแปงขาวหอมมะลดดแปรโดยวธการใชความรอนชนทสภาวะ แตกตางกน เพอลดการพองตวในน�ามน ซงสามารถน�ามาเปนขอมลในการเลอกแปงทเหมาะสมในการพฒนาผลตภณฑอาหารอมน�ามนต�าตอไปได นอกจากนน ยงมการพฒนาสตรแปงชบทอดจากแปงขาวหอมมะลและแปงขาวหอมมะลดดแปร ทเหมาะสมในการน�าไปใชในอาหารประเภทชบทอดทมการอมน�ามนต�า

บทคดยองานวจยนมวตถประสงค เพอศกษาการผลตและการประยกตใชแปงขาวหอมมะลและแปงขาวหอมมะลดดแปรทเปน

ผลพลอยไดจากกระบวนการสขาว การผลตแปงขาวท�าไดโดยวธการโมแบบเปยก สวนแปงขาวดดแปรจะใชวธความรอนรวมกบความชน โดยควบคมความชนทระดบรอยละ 30 และใหความรอนทอณหภม 100, 110 และ 120 องศาเซลเซยส เปนเวลา 4 และ 16 ชวโมง ผลทไดจากการทดลองในหองปฏบตการ พบวากระบวนการโมแปงโดยวธการโมแบบเปยก จะสามารถผลตแปงปกตจากการโมไดเปน รอยละ 88.07 การดดแปรแปงดวยความรอนชนมผลท�าใหเกดการเปลยนแปลงคณสมบตทางกายภาพและเคมกายภาพของแปง จากผลการทดลองพบวา แปงทดดแปรโดยใชอณหภม 110 องศาเซลเซยส เปนเวลา 4 ชวโมง มความเหมาะสมในการน�าไปใชในการแปรรปเปนผลตภณฑอนตอ เนองจากใหคาสทสวางกวา และสญเสยคณคาทางโภชนาการนอยกวาแปงทดดแปรสภาวะอน ๆ เมอน�าแปงขาวปกตและแปงขาวดดแปรทไดไปใชส�าหรบการพฒนาอาหารประเภทชบทอด พบวา การใชแปงขาวปกตท�าใหแปงชบทอดทไดจะมรอยละการดดซบน�ามนต�ากวาสตรจากแปงสาลอยางมนยส�าคญทางสถต โดยลดลงถงรอยละ 60 โดยน�าหนก แตคาความหนดและรอยละการเกาะตดของแบทเทอรกลดลงดวยอยางมนยส�าคญทางสถต (p < 0.05) การเพมสดสวนแปงขาวเจาดดแปรตอแปงขาวเจาปกตสามารถปรบปรงคณสมบตของแบทเทอรโดยเพมความหนดและรอยละการเกาะตดของแบทเทอรและแปงชบทอดได แตกมผลท�าใหคาการดดซบน�ามนเพมขนเชนกน อยางไรกตาม ผลการทดสอบชมชใหเหนวา แปงชบทอดทประกอบดวยแปงขาวเจาดดแปรรอยละ 100 ไดรบความพงพอใจจากผทดสอบชมสงทสด ซงสตรดงกลาวจะมการดดซบน�ามนทลดลง รอยละ 28 เมอเทยบกบสตรแปงชบทอดจากแปงสาล ผลการวจยนชใหเหนวา การใชแปงขาวหอมมะลทงสมฤทธปกตและแปงดดแปรสามารถใชทดแทนแปงสาล ในผลตภณฑชบทอดเพอใหมการดดซบน�ามนทลดลงและมการเกาะตดทดได

ค�าส�าคญ : แปงขาวเจาดดแปร, แปงชบทอด, การดดซบน�ามน


สารเคลอบสตรน�าจากขาว เพอการควบคมการสก ลกษณะผวของเปลอก และเพมชวงเวลาการเกบกลวยหลงเกบเกยว

Water-Based Coating from Rice for Controlling Physiological Activity, Surface Morphology and Enhancing Storability of Postharvest Banana

พรรณวด จนทรทอง, ธมนวรรณ องกรทพากร และจรดา สงขรรตนสาขาวชาเคม คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยธรรมศาสตร ศนยรงสต


ค�าน�าสารเคลอบบรโภคได ไดถกน�ามาประยกตใชกนอยางแพรหลายกบเทคโนโลยหลงการเกบเกยวส�าหรบผกและผลไม

เพอเพมความสามารถในการเกบรกษาและคงสภาพทดระหวางการขนสง นอกจากมตนทนทต�าแลว ยงเปนมตรตอสงแวดลอม ปจจบนมการพฒนาสารเคลอบดวยระบบอมลชนดวยนาโนเซลลโลส เชน เสนไยเซลลโลสขนาดนาโน และเซลลโลสนาโนครสตล ดวยอตราสวนทเหมาะสม สามารถควบคมลกษณะทางสรรวทยาและชะลอใหผลไมสกชาลง

งานวจยน ศกษาการเพมความชมชนของสารเคลอบลงบนพนผวของผลไม โดยผสานระบบอมลชนเขากบเซลลโลสนาโนครสตล (Cellulose nanocrystals; CNC) เพอศกษาอทธพลของสารเคลอบทมตอลกษณะทางสรรวทยาและความคงทนของผลไมระหวางการเกบรกษา โดยเซลลโลสนาโนครสตล เปนเซลลโลสทไดจากการใชสารเคมเขาท�าปฏกรยาเพอท�าการตดสายโซโมเลกลระหวางโครงสรางทเปนผลก (Crystals) และโครงสรางอสณฐาน (Amorphous) สามารถกดขวางกาซระดบต�าไดและมความแขงแรงเชงกลสง มลกษณะคลายแทงและมประจลบ แหลงเซลลโลสทนาสนใจทสามารถใชเปนวตถดบในการผลต CNC ได คอ ร�าขาว ดงนน ในการศกษานจงไดน�า CNC ทมวตถดบจากน�ามนร�าขาว มาผสานในระบบอมลชนทมสารลดแรงตงผวแบบไมมประจ เทยบกนสองชนด ไดแก Tween20 และ Poly(glycerol-succinate) oligoester (PG 1.5 SFR 0.05 ) เพอท�าสตรน�ารวมกบน�ามนร�าขาว (Rice Bran Oil ; RBO) ใหเพมความสามารถในการเกบรกษาของกลวย (ชะลอการสก) หลงการเกบเกยว และศกษาความสมพนธการลดอตราการหายใจของกลวย ซงเปนผลใหลดอตรา การเกดฮอรโมนเอทธลนทท�าใหกลวยสกดวย

บทคดยออมลชนผสมน�ามนร�าขาวเคลอบผวผลไม ชวยเพมการกกน�า ความสามารถตอการเปยกและการยดตดตามผว ไดถก

รายงานการควบคมลกษณะทางกายภาพหลงการเกบเกยวและยดเวลาการเกบรกษากลวย ณ อณหภมหอง สารเคลอบสตรน�าน มองคประกอบของนาโนเซลโลสจากกากร�าขาวทน�ามาใชรวมกบพอลกลเซอรล-ซกซเนท โอลโกเอสเตอร และเมอผสม รวมกบน�ามนร�าขาว พบวาลดการเกดขนของกระบวนการผลตเอทลนทางชวภาพ โดยลดการสญเสยน�าหนกและการเกดน�าตาลในกลวย ผลการทดลองแสดงขอมลทางวทยาศาสตรของสตรน�าทเปนเทคโนโลยหลงการเกบเกยวอยางงาย และมประสทธภาพส�าหรบยดเวลาการเกบรกษากลวย และเปนประโยชนตอผผลตและสงออกกลวย

ค�าส�าคญ : หลงการเกบเกยว, การเกบรกษา, สารเคลอบสตรน�าจากขาว, กลวย


คณสมบตพรไบโอตกของสารสกดจากร�าขาวก�าและขาวฮางงอกPrebiotic Property of Fermented Rice Bran Extract

แคทรยา สทธานช1 รงศร ชยอทธอนนต1 และพชราภรณ ทพยวฒน21ภาควชาเภสชเคม คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

2กลมวชาจลชววทยาคลนก คณะเทคนคการแพทย มหาวทยาลยขอนแกนE-mail : [email protected]

ค�าน�าระบบทางเดนอาหารเปนระบบทมความส�าคญตอสขภาพของมนษย เรมตนจากปาก หลอดอาหาร กระเพาะอาหาร

ล�าไสเลก และล�าไสใหญ ทงนในระบบทางเดนอาหารมเชอแบคทเรยประจ�าถนอยในแตละสวน ซงมผลตอการปรบสมดลในระบบทางเดนอาหารของแตละบคคล ฉะนน การควบคมปรมาณเชอแบคทเรยประจ�าถนในระบบทางเดนอาหารจงมความส�าคญยงในการรกษาสมดลสขภาพของมนษย การขาดความสมดลของแบคทเรยชนดมประโยชนและชนดกอโรคในระบบทางเดนอาหาร (dysbiosis) สงผลกระทบตอสขภาพ ทเกดจากการตดเชอจลชพกอโรคหลากหลายชนด รวมทงการตดเชอแบคทเรย Escherichia coli (E. coli)5 ดงนน การรกษาสมดลของเชอแบคทเรยประจ�าถนในระบบทางเดนอาหารจงมสวนเกยวของในการด�ารงชวตเพอใหมสขภาพด ซงจะชวยปองกนความผดปกตในระบบทางเดนอาหาร

บทคดยอเพอศกษาแนวโนมในการประยกตใชประโยชนสารสกดร�าขาวหมกส�าหรบปรบภาวะไมสมดลของแบคทเรยชนดม

ประโยชนและชนดกอโรคในระบบทางเดนอาหาร (dysbiosis) โดยศกษาผลของสารร�าขาวหมกทเตรยมจากร�าขาวก�า (H7_F) และร�าขาวฮางงอก (G13_F) ตอการเจรญของเชอแบคทเรยชนดด (Lactobacillus delbrueckii subsp. lactis) และเชอกอโรคทพบในล�าไส (Escherichia coli; E. coli) ดวยวธ broth dilution technique ในอาหารเลยงเชอแบบครงสตร (MRS2) และวธ flow cytometry พบวา H7_F และ G13_F มคณสมบตเปนพรไบโอตกส สงเสรมการเจรญเตบโตของเชอแบคทเรยชนดด เชอแบคทเรยกลมโพรไบโอตก (Lactobacillus delbrueckii subsp. lactis) โดยเหนผลชดเจนในระบบการศกษา MRS2 และพบฤทธยบยงการเจรญของเชอ E. coli ท ของสารสกด H7_F และ G13_F ใหคา MIC เทากบ 3.125 และ 50 mg/mL ตามล�าดบ ผลการศกษาแสดงใหเหนศกยภาพของสารสกดร�าขาวหมกในการปรบสมดลปรมาณเชอจลชพในระบบทางเดนอาหาร ซงขอมลนจะสนบสนนพฒนาสารสกดร�าขาวหมกใหอยในรปผลตภณฑเสรมสขภาพตอไป

ค�าส�าคญ : พรไบโอตก, ร�าขาว, ร�าขาวหมก, เชอแบคทเรยผลตกรดแลกตก, เชอแบคทเรยเอสเชอรเชย โคไล


ผลของการใชพลาสมาตอสมบตของขาวก�าดอยสะเกดและขาวหอมนลEffect of Plasma Treatment on Properties of Kum Doi Saket and Hom Nil Rice

เมทน นพคณ1 พไลรก อนธปญญา1 ธรวรรณ บญวรรณ2 ยทธนา พมลศรผล1 พศษฐ ศรสรยะจนทร1 และศรสวรรณ นฤนาทวงศสกล1

1ส�านกวชาอตสาหกรรมเกษตร คณะอตสาหกรรมเกษตร มหาวทยาลยเชยงใหม2ภาควชาฟสกส คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม


ค�าน�าPlasma is the fourth state of matter besides solid, liquid, and gas. It is a gas that has been ionized and

has been used to modify the surface properties of material (Ratway and Balik, 1997). Plasma technology is known for its excellent antimicrobial and surface engineering properties in various fields like polymer, bio-medical and textile industries (Laroussi, 2005, Lopattananon and Jones, 2000). Plasma technology in food processing has not yet been established, even though investigations using complex food raw material have been performed (Stone and Barrett, 1962). However, many studies suggested plasma technology for applications in food industry. Just over a decade ago, plasma induced depolymerization of starch and carboxylic starch formed by the partly oxidization was reported by Ito and Ishikawa (2004) and Lii et al. (2002). Recently, only one study on plasma etching of brown rice surface was reported (Lii et al., 2002). Plasma had shown effect on the surface structure of the rice grain which allowed water to be easily absorbed by the rice kernel during soaking. As a result of plasma treatment, the cooking time of brown rice was reduced, and the cooked brown rice had a softer texture and was easier to chew (Lii et al., 2002). This research was aimed to investigate of surface modification of pigment rice by plasma technique.

บทคดยอเทคโนโลยพลาสมาเปนเทคโนโลยใหมทสามารถใชส�าหรบอตสาหกรรมอาหารและก�าลงไดรบความสนใจอยางมาก

งานวจยนตระหนกถงความส�าคญของเทคโนโลยพลาสมาส�าหรบการดดแปรพนผวของขาวกลอง เพอปรบปรงคณภาพการรบประทานขาวกลอง ขาวก�าดอยสะเกด และขาวหอมนลเปนขาวมสของไทยทถกน�ามาศกษาโดยใชกระบวนการพลาสมาดวยแกสอารกอนทก�าลง 3 ระดบ (120, 150, 180 W) และใชเวลาของกระบวนการแปรรปตางกน (20, 30, 40 นาท) เพอศกษาผลของก�าลงพลาสมาและระยะเวลาในการแปรรปทมตอคณภาพของขาวกลองมส พบวา การใชพลาสมาทก�าลงเพมขนและระยะเวลานานขนสงผลใหความสามารถในการดดซมน�าของเมลดขาวเพมขนอยางมนยส�าคญ (P≤0.05) เมอเทยบกบตวอยางควบคม การใชก�าลงพลาสมาท 180 W และเวลา 40 นาท ท�าใหการดดซมน�าของเมลดขาวสงทสดเมอเทยบกบสภาวะอน ความสามารถในการดดซมน�าสงสดเทากบ 37.09% และ 31.09% ส�าหรบขาวก�าดอยสะเกดและขาวหอมนลตามล�าดบ ซงเปนผลจากการกดกอนทผวของชนร�าขาวกลอง ท�าใหเกดการดดซมน�าไดดขน การใชพลาสมาไมมผลกระทบตอคณคาทางสารอาหารของขาวทงสองชนด

ค�าส�าคญ : ก�าลงพลาสมา, การดดซมน�า, ขาวกลอง


การพฒนาผลตภณฑเสนขนมจนกงส�าเรจรปจากขาวไรซเบอรDevelopment of Instant Fermented Rice Noodle from Riceberry Rice

นรมล อตมอาง1,2 พรไพลน วชรประภาพงศ3 และอภษฎา อยางอน3

1ศนยวจยขาวลานนา มหาวทยาลยเชยงใหม 2หนวยวจยผลตภณฑขาว คณะอตสาหกรรมเกษตร มหาวทยาลยเชยงใหม

3สาขาวชาเทคโนโลยการพฒนาผลตภณฑ คณะอตสาหกรรมเกษตร มหาวทยาลยเชยงใหมE-mail : [email protected]

ค�าน�าขาวไรซเบอรเปนขาวทไดรบการปรบปรงพนธโดยการผสมเลยนแบบธรรมชาต ระหวางขาวสองพนธ ไดแก ขาวเจาหอมนล

และขาวขาวดอกมะล 105 หลงจากนนจงคดเลอกโดยใชเทคโนโลยชวภาพจนไดพนธขาวทมความบรสทธ ขาวไรซเบอรเปนขาวเจาสมวงเขม เมลดเรยวยาว ผวมนวาว และถาหากเปนขาวกลองกจะมกลนหอมเปนเอกลกษณสารอาหารและคณคาทางอาหารของขาวไรซเบอรรขนอยกบสของเมลดขาว ขาวไรซเบอรยงเปนอาหารสขภาพทดตอทกเพศทกวย มคณสมบตเดนทางดานโภชนาการ คอมสารตานอนมลอสระสง ไดแก เบตาแคโรทน แกมมาออไรซานอล วตามนอ แทนนน สงกะส และโฟเลตสง มดชนน�าตาลต�า-ปานกลาง (Sirichokworrakit et al.,2015). นอกจากนเสนใยอาหารมอยปรมาณมากในขาวกลองไรซเบอร ชวยลดระดบไขมนและคอเลสเตอรอล ปองกนโรคหวใจ ชวยควบคมน�าหนก ชวยระบบขบถาย (Division of Agriculture, 2014) ดงนนเปาหมายของงานวจยเพอพฒนาผลตภณฑเสนขนมจนกงส�าเรจรปผสมขาวไรซเบอร โดยศกษาผลของอนภาพแปงไรซเบอรตอคณภาพของผลตภณฑทางดานกายภาพ เคม จลนทรย และประสาทสมผส และผลของปรมาณแปง ไรซเบอรในการพฒนาสตรและกระบวนการผลตทเหมาะสมตอคณภาพของผลตภณฑรวมถงการศกษาการยอมรบของผบรโภค

บทคดยอขาวไรซเบอรมคณประโยชนเปนขาวทมสารตานอนมลอสระสง และดชนน�าตาลต�าถงปานกลาง งานวจยนมเปาหมาย

เพอพฒนาเปนเสนขนมจนกงส�าเรจรปจากขาวไรซเบอร เพอเพมคณคาทางโภชนากการ การทดลองแบงเปน 2 สวน สวนท 1 คอ การศกษาแปงจากขาวไรซเบอรทขนาดอนภาค 3 ระดบ คอ 50,70 และ100 mesh พบวาพฤตกรรมการไหลแตกตางกน คอ แปงไรซเบอรขนาดอนภาค 50 mesh จะใหคาความหนดสดทายสงทสด โดยทคาความหนดมความแตกตางกนอยางมนยส�าคญทางสถต (p ≤0.05) สวนท 2 คอ การพฒนาสตรแปงขนมจนผสมแปงขาวไรซเบอร โดยการน�าแปงขาวไรซเบอรทง 3 ขนาดอนภาคมาแปรผนปรมาณทใสลงไปเปนสวนผสมของแปงขาวเจาหมก คอ 5,10 และ 15 % โดยออกแบบการทดลองเปนแบบ 3² Factorial in CRD พบวาแปงไรซเบอรทมขนาดอนภาคตางกนสงผลตอคาความเหนยว พบวาอนภาพ 100 mesh มความเหนยวสงสด สวนปรมาณแปงไรซเบอรทเพมขนท�าใหความแขงของเสนขนมจนลดลง และท�าใหเสนเหนยว เพมขน ซงจากการทดสอบทางประสาทสมผสโดย 9-point Hedonic scale พบวาสตรทเหมาะสม คอ การใชแปงขนาดอนภาค 70 mesh ในปรมาณ 10% ท�าใหมคะแนนความชอบดานความเหนยวนม ความละเอยด และความชอบโดยรวมมากทสด โดยขนตอนสดทายท�าการทดสอบการยอมรบจากผบรโภค 200 คน พบวาผบรโภคใหคะแนนดานความชอบโดยรวม อยในระดบชอบปานกลาง และผบรโภค 87% ยอมรบ และ 82% เตมใจซอผลตภณฑขนมจนจากแปงขาวไรซเบอรทพฒนาขน

ค�าส�าคญ : ขาวไรซเบอร, ขนมจน, ขนาดอนภาค, การพฒนาผลตภณฑ


ระบบฐานขอมลขนาดใหญส�าหรบการจดการปลกขาวRice Big Data

ธาน ศรวงศชย ภาควชาพชไรนา คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร


ค�าน�าชาวนาไทยตองประสบกบปญหาการท�านาหลายดาน ทงโรค แมลง ศตรพช สภาพภมอากาศ และสภาพแวดลอมทม

ความแปรปรวน เปนตน ซงสงผลกระทบโดยตรงตอประสทธภาพการผลตขาว ปจจบน Internet of Things (IOT) ไดเขามามบทบาทส�าคญในการด�าเนนชวต ขอมล ขาวสาร องคความร และปจจยในการด�าเนนชวตไดถกเชอมโยงเขาสโลกอนเทอรเนต มนษยสามารถสงการ ควบคม และใชงานอปกรณตาง ๆ ผานทางเครอขายอนเตอรเนตได ประกอบกบชาวนาในปจจบนใชอปกรณสอสาร สมารทโฟน แทบเลต กนอยางกวางขวาง ดงนนหากเราน�าเทคโนโลยเหลานมาใชในทางการเกษตรจงเปนประโยชนอยางยงตอชาวนา นกวชาการ หนวยงานภาครฐ และเอกชน โดยการรวบรวมขอมลภมอากาศเกษตร ขอมลปจจยการผลต เชน น�า ดน ปย การพยากรณการระบาดของศตรพช และการเตอนภยศตรพช น�ามาจดเกบเปนฐานขอมลขนาดใหญ (big data) และใชการวเคราะหขอมลอจฉรยะ (big data analytics) ประมวลผลแบบเรยลไทม (real time) ท�าใหชาวนาไดขอมลทเปนประโยชน สามารถเตอนภย ตดตาม คาดคะเน และชวยในการตดสนใจในการแกปญหาตาง ๆ ไดอยางแมนย�าขน (ธาน, 2559 ข) นอกจากนขอมลทรวบรวมไดเหลานยงสามารถใชในการพฒนาเปนฐานขอมลขนาดใหญ ทเปนประโยชน ตอเกษตรกร หนวยงานภาครฐ และเอกชน

บทคดยอระบบฐานขอมลขนาดใหญส�าหรบการจดการปลกขาว (Rice Big Data) เปนการท�างานบน SMART Platform โดย

รวมขอมลจากภาพถายดาวเทยม (Satellite map/ RGB map/NDVI map) ทแสดงถงขอมลสขภาพพช ขอมลอตนยมวทยา (Meteorological data) ขอมลวธการปฏบตการเพาะปลกขาวจากแอปพลเคชน “Rice เวลา” (Application for smart phone) น�ามาประมวลผลอยางรวดเรว (Real time analysis) และแสดงผลแบบเรยลไทม (Terminal for data visualization) ซงสามารถเหนการเปลยนแปลงขอมลทนทเมอไดรบขอมล เกดเปนฐานขอมลขนาดใหญ (big data) ของการเพาะปลกขาวของประเทศไทย ระบบสามารถแสดงต�าแหนงของแปลงปลกขาวแตละจด และดรายละเอยดของแผนการด�าเนนงานแตละแปลงได จากธนาคารขอมลนสามารถน�ามาวเคราะหเพอคนหารปแบบและแผนการปลกขาวทเหมาะสมส�าหรบแตละพนทเพอใชสงเสรมในพนทตอไปได

ค�าส�าคญ : การท�านา, แอปพลเคชน, ฐานขอมลขนาดใหญ


การพฒนาเครองวเคราะหปรมาณอะไมโลสDevelopment of Amylose Content Analyzer

จนทรจรา โรหตเสถยร, วรชย มธยสถถาวร, ธาน ศรวงศชย และประภา ศรพจตต ภาควชาพชไรนา คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร


ค�าน�าเมลดขาวนนประกอบดวยแปง 2 ชนด คอ อะไมโลส และอะไมโลเพกตน โดยทปรมาณอะไมโลสเปนตวชวดส�าหรบ

การจ�าแนกประเภทของขาว ซงสดสวนของปรมาณอะไมโลสในเมลดขาวทแตกตางกนนนมผลตอลกษณะของขาวสกท แตกตางกน ซงวธมาตรฐานในการวเคราะหปรมาณอะไมโลสทนยมใชโดยทวไปคอตรวจวดจากสทเกดจากการท�าปฏกรยาระหวางแปงขาวและสารละลายไอโอดน โดยใชเครองวดการดดกลนคลนแสง ตามวธของ Juliano (1971) โดยวดจากคาการดดกลนคลนแสงทความยาวคลน 620 นาโนเมตร ซงวธนตองสรางกราฟมาตรฐานจากสารละลายอะไมโลสบรสทธ เพอค�านวณสมการท�านายปรมาณอะไมโลสดวยสมการเสนตรงทกครงของการตรวจวด ซงเปนวธทมความยงยากและเสยเวลา ในการสรางกราฟมาตรฐานและค�านวณปรมาณอะไมโลส

ดงนนจงไดมการพฒนาเครองวเคราะหปรมาณอะไมโลสทสามารถวดคาการดดกลนคลนแสง (absorbance) และสามารถค�านวณปรมาณอะไมโลสไดทนทโดยชดสมการเสนตรงส�าหรบค�านวณปรมาณอะไมโลสทบนทกอยบนหนวยความจ�า ของเครอง โดยมการตดตงชดอปกรณตรวจวดปรมาณอะไมโลสภายในตวเครองทออกแบบมาเฉพาะ ใหมการใชงานงาย สะดวก รวดเรว โดยมผลการตรวจวดแมนย�าเชนเดยวกบการตรวจวดจากเครองวดการดดกลนคลนแสงแบบมาตรฐาน

บทคดยอปรมาณอะไมโลสเปนตวชวดส�าหรบการจ�าแนกคณภาพของขาว ซงเปนคณสมบตเฉพาะของขาวแตละพนธ ในการตรวจ

สอบปรมาณอะไมโลสทนยมใชโดยทวไปคอการตรวจวดสทเกดจากเครองวดการดดกลนคลนแสง (spectrophotometer) โดยวดคาการดดกลนคลนแสงทความยาวคลน 620 นาโนเมตร และน�าผลการตรวจวดสมาเปรยบเทยบกบสารละลายมาตรฐาน อะไมโลสบรสทธทสดสวนตาง ๆ และน�ามาสรางกราฟมาตรฐานในการเปรยบเทยบกบปรมาณอะไมโลสในเมลดขาว แลวจงค�านวณสมการท�านายปรมาณอะไมโลสดวยสมการเสนตรง ซงวธดงกลาวมความยงยาก ซบซอน การวจยนมวตถประสงคเพอพฒนาเครองมอทชวยใหขนตอนในการตรวจสอบปรมาณอะไมโลสท�าไดงายขน ด�าเนนการโดยพฒนาเครองวเคราะหปรมาณอะไมโลสใหเฉพาะกบคลนแสงทความยาวคลน 620 นาโนเมตร สามารถค�านวณปรมาณอะไมโลสออกมาไดทนทหลงจากการวดคาการดดกลนคลนแสงของสารละลายตวอยางไดทนทผานจอแสดงผล และจากการตรวจสอบปรมาณ อะไมโลสจากสารละลายตวอยางพบวา เครองวเคราะหปรมาณอะไมโลสทพฒนาขนสามารถวดคาการดดกลนคลนแสงและค�านวณ ปรมาณอะไมโลสไดอยางแมนย�าและมประสทธภาพเทยบเทากบเครองวดคาการดดกลนคลนแสงแบบมาตรฐานทน�ามาใชในการเปรยบเทยบ และเครองมอนสามารถน�าไปใชประโยชนในการวดปรมาณอะไมโลสในการวจยขาวได

ค�าส�าคญ : การตรวจสอบปรมาณอะไมโลส, เครองวดคาการดดกลนคลนแสง, แปงขาว


การพฒนานวตกรรมขาวสการเกษตรแบบยงยนInnovation for Enhance and Sustainable Productivity in Rice Farming

รด สนพเชธกร, ดร.สดด สพรรณไพ, พงษปต เรองสวสด และศรศกด เทยงมาบรษท ขาว ซ.พ. จ�ากด เครอเจรญโภคภณฑ


ค�าน�าปญหาราคาขาวทไมแนนอน ชาวนาไมสามารถควบคมตนทนปจจยการผลตและก�าหนดราคาผลผลตของตนเองได

ภายใตภาวะการกดราคาจากคณภาพผลผลตของพอคาคนกลางและแนวโนมการน�ามาตรฐานสากลเขามาเปนพนฐานของกระบวนการผลตสนคาเกษตรเพอรองรบสนคาอตสาหกรรมซงปจจบนมบทบาทมากขน ชาวนาซงซงมทศนคตและพฤตกรรมการเกษตรแบบเดมสวนใหญจงถกแกไขทปลายเหตมาชานานท�าใหไมสามารถด�ารงชพและพงพาตนเองอยไดอยางครบวงจรอยางยงยน นนคอทงทางดานการผลตและการตลาด จ�าเปนจะตองมการปรบปรงโครงสรางการผลตใหชาวนาสามารถลดตนทนในการผลต ดแลรกษาตลอดฤดกาลเพาะปลกไดอยางเหมาะสม โดยมการบรหารจดการปจจยการผลต ผานการถายทอดองคความรดานการผลต ระบบมาตรฐานการผลตสนคาเกษตร และระบบการรบรอง เชน มาตรฐานGAP ระบบมาตรฐานสากลดานความยงยน (Sustainability Agriculture Code) เพอสรางใหเกษตรกรสมาชก 3,571 รายในภาคอสานทปลกขาวหอมมะล ไดแก จงหวดสรนทร ยโสธร ศรสะเกษ และบรรมยมองคความรและสามารถผลตผลผลตทมมาตรฐาน ผลตภณฑมคณภาพสามารถสรางมลคาเพมใหกบผลผลตไดอยางมประสทธภาพ

บทคดยอการวจยครงนมวตถประสงคเพอพฒนาและปรบปรงโครงสรางการผลตขาวใหมการวางแผนและควบคมปจจยการ

ผลต การเกบเกยว การบรหารจดการศตรพช ตลอดจนการดแลรกษาผลตภณฑทค�านงถงระบบนเวศ โดยมจดมงหมายเพอรกษาสมดลทางศรษฐกจ สงคม สงแวดลอม น�าไปสการพฒนาคณภาพชวตของเกษตรกรใหสามารถพงพาตนเองได เนนไปทการน�าระบบมาตรฐานสากลดานความยงยน (Sustainability Agriculture Code) หรอ ระบบมาตรฐานสนคาเกษตร (มาตรฐานGAP) การบรหารจดการผลผลตและการตลาดสนบสนนการวางแผน

การผลตและปจจยการผลตทจ�าเปนผานโครงการ GAP Plus สงเสรมใหเกษตรกรสมาชกทปลกขาวหอมมะล 3,571 รายในภาคอสาน ไดแก จงหวดสรนทร ยโสธร ศรสะเกษ และบรรมยเกดการรวมกลมและมการบรหารจดการกนเอง ขบเคลอนใหเกดการปรบปรงโดยใชแนวทางการปฏบตเปนมาตรฐาน (SRP) จนสามารถลดตนทนการผลต มรายไดเพมมากขนเกดความมนคงในอาชพซงมเจาหนาทโครงการของทางบรษทฯแนะน�าใหค�าปรกษา

ผลการวจยพบวาเกษตรกรมความรในการบรหารจดการศตรขาวผานกลไก IPM ลดการใชสารเคมในการก�าจดวชพช ท�าใหมสขภาพทดขน สามารถลดตนทนของเกษตรกรใหลดลง รายไดเพมขนเฉลย 657 บาท/ไร ดานเศรษฐกจ ผลผลตตอไรเฉลยจาก 389 กโลกรมตอไร เพมสงขนเปน 491 กโลกรมตอไร หรอคดเปนเพมขน 26.22 % และดานสงแวดลอม สามารถลดการเกดกาซเรอนกระจกจากการผลตขาวไดถง 9.74% หรอ 8.58 กโลกรมคารบอนไดออกไซคเทยบเทาค�าส�าคญ : Sustainability Agriculture Code, GAP, SRP


การประยกตเทคโนโลยภมสารสนเทศเพอสนบสนนการบรหารจดการ ของสหกรณการเกษตรพมาย จ�ากด

Applied Geo-Information Technology for Support the Management of Pimai Agricultural Cooperatives

เฉลมชย หลอวงศตระกล1 พนดา หลอวงศตระกล1 และเอนก ศรสวรรณ2

1คณะวทยาศาสตรและศลปศาสตร มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลอสาน 2คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏนครราชสมา


ค�าน�าการขยายตวของสหกรณการเกษตรพมาย จ�ากด ในปจจบน ไมวาจะเปนขนาดขององคกร ปรมาณสมาชกทเพมขน

ปรมาณธรกจทขยายเพมขนทก ๆ ป ท�าใหตองมระบบการบรหารจดการสหกรณทมประสทธภาพ ไมวาจะเปนรปแบบการสอสารกนภายในและภายนอกองคกร ระหวางสมาชก การกระจายขาวสารใหสมาชกทกคนไดรบรขาวสารพรอมกน เปนไปดวยความลาชา และไมคลองตว เกดปญหาเรองคาใชจาย การบรหารจดการขอมลสมาชกด�าเนนการไดยาก เนองจาก ไมมการจดเกบในรปแบบดจทลและรวบรวมอยางเปนระบบ การจดเกบ การแกไข การคนหา การตรวจสอบ ขอมลตาง ๆ ยงไมมประสทธภาพ รวมไปถงการจดเกบขอมลการรบซอ-ขายผลผลตของสมาชกยอนหลง ซงระบบเดมเปนแบบขายตรง ซอมาขายไป มการท�าบญชในรปแบบเอกสารกระดาษ จงยากตอการน�าเอาขอมลไปใชในการวเคราะหสนบสนนการตดสนใจ ตอผบรหาร เพอใชในการบรหารจดการองคกร

จงจ�าเปนอยางยงทจะตองประยกตใชเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสารรวมกบเทคโนโลยภมสารสนเทศ เพอสนบสนนการบรหารจดการของสหกรณการเกษตรพมาย จ�ากด เพอใชเปนเครองมอในการขบเคลอนระบบใหเกดการบรหารจดการองคกรไดอยางมประสทธภาพ โดยท�าการวเคราะหปญหา โอกาส ของสมาชกสหกรณ เพอน�ามาสการสรางทางเลอกใหแกสมาชกในการสรางรายไดเพม หรอลดตนทนในการวางแผนการจดการอาชพ

บทคดยองานวจยนมวตถประสงคเพอ 1) พฒนาระบบการจดการของสหกรณการเกษตรพมาย จ�ากด โดยประยกตเทคโนโลย

สารสนเทศและการสอสารรวมกบเทคโนโลยภมสารสนเทศ 2) สนบสนนการบรหารจดการของสหกรณการเกษตรพมาย จ�ากด 3) พฒนาระบบฐานขอมลการรบซอ-ขายผลผลตของสมาชกสหกรณ และ 4) ขยายตลาดสการขายออนไลน ระบบดงกลาวพฒนาขนโดยใชภาษา PHP โปรแกรมส�าหรบการจดการฐานขอมล MySQL และGoogle Map API ออกแบบโดยใชเทคนค Responsive Web Design สามารถแสดงผลไดอยางเหมาะสม บนอปกรณทแตกตางกน ไมวาจะเปน สมารทโฟน แทบเลต และคอมพวเตอร ท�าการทดสอบประสทธภาพโดยผเชยวชาญ 5 ทาน พบวา ระบบมประสทธภาพโดยรวมอยในระดบดมาก (X−= 4.79, S.D.= 0.28) ดงนน ระบบทพฒนาขนสามารถสนบสนนการบรหารจดการขอมลผานทางอนเทอรเนต ท�าใหการบรหารจดการขอมลมประสทธภาพมากขน การตดตอสอสาร การวางแผนการเดนทางของสมาชกเปนไปอยางสะดวกรวดเรว เปนชองทางการน�าเสนอสนคาเพอการพาณชยอเลกทรอนกส และรองรบการแขงขนในยค 4.0


การประยกตใชระบบจดการขอมลการปรบปรงพนธกบขอมลการปรบปรงพนธขาวAn Adoption of Breeding Management System for Rice Breeding Information

บรนทร ธญนอม1 มธรดา เรองศร1 Donghui Ma2 กาญจนา ปญญาแวว2 นภา สดาชม2 และJonaliza L. Siangliw1

1หนวยปฏบตการคนหาและใชประโยชนยนขาว ศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแหงชาต2บรษท ไบโอไซ (ประเทศไทย) จ�ากดE-mail : [email protected]

ค�าน�าเนองจากขอมลการปรบปรงพนธนนมจ�านวนมหาศาล นบตงแตขอมลเชอพนธกรรม พอแมพนธ การผสม การผลตใน

รนตาง ๆ รวมไปถงการคดเลอกในแตละรน ขอมลลกษณะทเกบคามาจากแปลง ขอมลทางสถตทใชวเคราะห และอน ๆ อกมากมาย ท�าใหในระหวางกระบวนการปรบปรงพนธในแตละปนนเกดขอมลขนจ�านวนมาก นอกจากนน ขอมลเหลานยงนยมเกบในรปของไฟลเอกเซล (excel file) แยกเปนงานปรบปรงพนธในแตละงานของผวจยแตละคน ซงการเกบขอมลในลกษณะนมขอเสยคอ ตองเกบไฟลจ�านวนมาก ไมมรปแบบการเกบขอมลทตายตว และนอกจากนนการคนหาและแกไขขอมลยงท�าไดยากเนองจากตองแกไขในหลาย ๆ ไฟล ดงนน การน�าเอาระบบจดเกบขอมลการปรบปรงพนธโดยเฉพาะมาใช จงจะสามารถลดปญหาดงกลาวและชวยอ�านวยความสะดวกใหแกผวจยได

บทคดยอเนองจากในระหวางกระบวนการการปรบปรงพนธจ�าเปนจะตองจดเกบขอมลจ�านวนมาก ดงนน เพอใหการจดเกบ

ขอมลดงกลาวเปนระเบยบและเปนมาตรฐาน ศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแหงชาต (ศช.) จงไดน�าเอาระบบจดการขอมลการปรบปรงพนธโดยเฉพาะมาใชงาน โดยมงเนนทจะใหหนวยปฏบตการคนหาและใชประโยชนยนขาวเปนตนแบบในการใชระบบดงกลาวในการจดเกบขอมล รวมไปถงการประยกตใชงานระบบรวมกบอปกรณอน เชน อปกรณ เกบขอมล เปนตน จากการประยกตใชพบวาระบบสามารถน�ามาใชงานไดจรงกบขอมลการปรบปรงพนธขาวทงในสวนของการจดการสายพนธ ขอมลลกษณะของสายพนธและขอมลคลงเมลด นอกจากนนระบบยงสามารถประยกตใชรวมกบอปกรณอานบารโคดเพอระบตนในแปลงทดลองไดอกดวย

ค�าส�าคญ : ระบบจดการขอมลการปรบปรงพนธ, การปรบปรงพนธขาว, ฟโนไทป, คลงเมลด, ฐานขอมล


การพฒนาคลนกดนบางน�าเปรยวตามแนวเศรษฐกจพอเพยงBang Nam Priao Soil Clinic Development as Sufficiency Economy

อดร หล�าสวสด1 รงโรจน พทกษดานธรรม2 อครนทร ขจรกลวณชย2 ชาต ธรรมรกขต1 ณภทร ฮวยแหยม2 และเพญนภา ภวะวจารณ21คลนกดนอ�าเภอบางน�าเปรยว

2มหาวทยาลยเกษตรศาสตร E-mail : [email protected]

ค�าน�าดนทใชปลกขาวในประเทศไทยมมากมายหลายชดดน (Soil series) แตละชดดนมศกยภาพ และขอจ�ากดในการผลตพช

แตกตางกน กรมพฒนาทดนจงไดจดท�าแผนทดนทชวยใหเกษตรกรทราบความแตกตางของดนในแตละพนท อยางไรกตามผลผลตพชหรอก�าไรจากการผลตพชจะมากหรอนอยขนอยกบปรมาณธาตอาหารหลกทอยในดนในรปทเปนประโยชนตอพช ซงพชตองการธาตเหลานในปรมาณมากแตในดนมกมไมเพยงพอและมความแปรปรวนแมในชดดนเดยวกนกตาม ดวยปจจยพนธพชและสงแวดลอมอน ๆ จงมการใชแบบจ�าลองทางคณตศาสตรสรางเทคโนโลยการจดการธาตอาหารเฉพาะพนท หรอเรยกวาเทคโนโลยปยสงตด ในป 2552 กรมสงเสรมการเกษตรน�าเทคโนโลยน ไปขยายผลในพนทปลกขาวในเขตชลประทานภาคกลาง 20 จงหวด ปรากฏวา ลดคาปยเคมเฉลยไรละ 400 บาทตอฤดปลก (ทศนย อตตะนนทน และ ประทป วระพฒนนรนดร , 2558) แตเกษตรกรสวนใหญยงใชปยเคมโดยไมไดวเคราะหความเปนประโยชนธาตไนโตรเจน ฟอสฟอรส และโพแทสเซยมในดน ซงอาจเกดจากเกษตรกรมความรเขาใจเรองดนและปยนอย การใชปยจงไมมประสทธภาพ ท�าใหตนทน คาปยเคมเปนตนทนหลกในการปลกขาวนาหวาน โดยมสดสวนคดเปนรอยละ 20-25 ของตนทนรวม (อครนทร ขจรกลวณชย และ รงโรจน พทกษดานธรรม , 2560) กองทนควมา (Kyuma) มลนธมหาวทยาลยเกษตรศาสตรไดสนบสนนใหเกษตรกรจดตงคลนกดนตงแตป 2556 โดยคลนกดนใหบรการตรวจดน ใหค�าแนะน�าปยสงตด และจดหาแมปยคณภาพดราคาถกใหกบสมาชก

การศกษาครงนเปนการวจยเชงคณภาพทมวตถประสงคเพอศกษากระบวนการและผลของการจดตงคลนกดนบางน�าเปรยว จงหวดฉะเชงเทรา โดยใชการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม (Participatory action research)

บทคดยอเพอศกษากระบวนการจดตงคลนกดนโดยใชปรชญาเศรษฐกจพอเพยงและทฤษฎทางการศกษาเปนเครองมอในการ

วเคราะหกระบวนการนน เกษตรกรในอ�าเภอบางน�าเปรยว จงหวดฉะเชงเทรา ถกสมภาษณ ดวยความแตกตางของสภาพแวดลอมทางดนของเกษตรกรแตละคน และดนเปนพลวตท�าใหอตราการใสปยธาตอาหารหลกแตกตางกน ทฤษฎการสรางความรซงสงเสรมการเรยนรสวนบคคลถกน�ามาใชอธบายถงการเรยนรเทคโนโลยปยสงตดของเกษตรกรแตละราย การเรยนร แบบกลมในคลนกดนชวยลดเวลาการเรยนรและตนทนปย แตเพมก�าไรในการผลตขาวและคณภาพชวตของเกษตรกร

ค�าส�าคญ : ปยสงตด, คลนกดน, ทฤษฎการสรางความร, เกษตรกรปราดเปรอง, ธรกจเพอสงคม


การบรหารจดการนาแปลงใหญ เพอลดตนทนการผลตขาว จงหวดชยนาทManagement for Large Scale to Reduce the Cost of Rice Production,Chainat Province

นรศรา จ�ารญวงษ1 มงมาตร วงกะ1 ปรารถนา สขศร 1 นางสาวรตกร ณ ล�าปาง2 นางสาวรตตยา โตจน3

นางละมล จนทวงศ4 นางสาวชลลดา เพชรสสข5 และนายศรณย บพศร5

1ศนยวจยขาวชยนาท กรมการขาว 2กองวจยและพฒนาการจดการทดน กรมพฒนาทดน

3สถานพฒนาทดนจงหวดชยนาท กรมพฒนาทดน 4ส�านกงานเกษตรอ�าเภอสรรคบร กรมสงเสรมการเกษตร

5ส�านกงานเศรษฐกจการเกษตรเขต 7 ส�านกงานเศรษฐกจการเกษตร E-mail : [email protected]

ค�าน�าการผลตขาวในประเทศไทยมปรมาณการผลตมากกวาความตองการบรโภคในประเทศ ทเหลอตองสงออกไปยงตลาด

ตางประเทศ แตมปญหาตนทนการผลตทสงกวาประเทศคแขง ทท�าใหสญเสยความสามารถในการแขงขนในตลาดโลก และเมอศกษาปญหาทท�าใหตนทนการผลตพบวา เกษตรกรมแรงงานในครวเรอนลดลง เหลอเพยง 2-3 คนตอครวเรอน และมอายเฉลยระดบ 57-60 ป ท�าใหตองเพมคาใชจายในดานการจางแรงงาน เครองจกรกลการเกษตร ปจจยการผลต อาท เมลดพนธ ปย และสารเคมปองกนก�าจดศตรขาวในปรมาณทมากกวาปกต ตามค�าแนะน�าในเชงธรกจทไมมการควบคมดวยกฎระเบยบของ ภาครฐ เกษตรกรใชเวลาในการอยกบแปลงนาและการดแลเอาใจใสในแปลงนานอยลง เนองจากตองเอาเวลาไปประกอบอาชพอนเพอหารายไดเพมเตมใหเพยงพอตอการด�ารงชวตในสงคมปจจบนซงมคาใชจายเพมขนมาก ปจจยเหลานลวนเปนสาเหตหลกทท�าใหตนทนการผลตขาวของประเทศสงขนกวาปกต มความจ�าเปนตองหาทางแกปญหาเพอเพมประสทธภาพการผลตขาวดวยการจดระบบการเพาะปลกขาว ภายใตการลดตนทนการผลต เพมผลผลต และเพมรายไดผลตอบแทนใหพอเพยงตอการด�ารงชพ

บทคดยอการศกษาวธการบรหารจดการนาแปลงใหญ เพอลดตนทนการผลตขาวในพนทนาชลประทาน เขตจดรปทดน ต.แพรก

ศรราชา อ.สรรคบร จ.ชยนาท พนท 1,000 ไร เพอออกแบบกระบวนการผลตขาวในรปแบบแปลงใหญใหมประสทธภาพ ตนทนการผลตต�า ไดผลผลตขาวทมคณภาพ เปนทตองการของผประกอบการ วธการด�าเนนงานเรมจากการประชมชแจงเกษตรกร ผเขารวมโครงการฯ การจดท�าเวทชมชนเพอก�าหนดรปแบบการบรหารจดการนาแปลงใหญทเหมาะสมกบสภาพพนทและสงคมวถชวตการท�านาภาคกลาง การเลอกผจดการนาแปลงใหญและรองผจดการ 2 คน ตามการแบงพนทการผลตเปน 2 แปลง ๆ ละ 500 ไร ตามระบบการสงน�า ฝงซายและฝงขวาของคลองชลประทาน เรมงานผลตในฤดฝน ป 2559 และฤดแลง ป 2560 ท�าการเกบขอมลตนทนการผลตของเกษตรกรกอนและหลงการศกษารปแบบการบรหารจดการ เกบตวอยางดนเพอวเคราะหความอดมสมบรณของดนนาและก�าหนดสตรปยเพอเพมธาตอาหารใหกบตนขาว ประชมรวมกนเพอวางแผนการเพาะปลก ก�าหนดวนปลกทสอดคลองกบการปลอยน�าชลประทาน ตามล�าดบพนทไดรบน�าชลประทานกอน หลง ใหแลวเสรจใน ชวง 10 – 15 วน วธการปลกขาวแยกตามประเภทความตองการจ�าหนายผลผลตเปนขาวเปลอกใชเครองโรยขาว เปนเมลดพนธใชรถด�านา จดการน�าในแปลงนาแบบเปยกสลบแหง ดแลรกษาแปลงนาตามระบบการเกษตรดทเหมาะสมส�าหรบขาว (Good Agriculture Practices, GAP : ขาว) ลดการใชปจจยการผลตทเกนความจ�าเปน ก�าหนดวนเกบเกยว และรวมกนจดการผลผลตหลงการเกบเกยว

เมอเปรยบเทยบขอมลตนทนการผลตขาว ป 2558 กอนเขารวมโครงการกบตนทนการท�านาแปลงใหญ แบบแปลงรวม 500 ไร ตอแปลง ป 2559 พบวา ตนทนการผลตลดลง 500 – 700 บาท ตอไร หรอ คดเปนรอยละ 10 -12 โดยตนทนการท�านาหยอดและนาหวานน�าตม คอนขางใกลเคยงกน แตการท�านาหยอดมตนทนรวมตอไรถกทสด ในขณะทนาด�ามตนทนสงกวาประมาณ 600 บาทตอไร แตเมอดทผลผลตขาว จากแปลงนาด�าจะสงกวานาหยอดและนาหวาน และราคาผลผลตขาวจากนาด�า จ�าหนายไดเปนเมลดพนธ ราคาสงกวาจ�าหนายผลผลตเปนขาวเปลอกจากนาหยอดและนาหวาน เปนจ�านวนเงนทแตกตางกนเฉลย 3.44 บาท/กโลกรม ท�าใหเกษตรกรทท�านาด�าไดผลตอบแทนสทธทสงกวาค�าส�าคญ : นาแปลงใหญ, บรหารจดการ, ตนทนการท�านา, เวทชมชน


การวเคราะหตนทนผลตอบแทนการผลตขาวพนธพนเมองและการยอมรบของเกษตรกร ในเขตภาคเหนอตอนบน

Economics of Local Breeding Rice Production and Farmers’ Attitude for Adoption : The Case of Farmers in Upper Northern Thailand

อาจารย ดร.เชาวนา เพชรรตน และอาจารย ดร.นทธมน ธระกลคณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม


ค�าน�าจงหวดเชยงราย พะเยา และเชยงใหม ถอไดวาเปนแหลงเพาะปลกขาวทส�าคญและมศกยภาพในการสงเสรมพฒนา

ในเรองการผลตขาวเปนอยางยง นอกเหนอจากการปลกขาวนาแลวเกษตรกรในภาคเหนอตอนบนยงมการเพาะปลกขาวไรพนธพนเมองสบตอกนมาตงแตอดตกาล ดวยลกษณะภมประเทศของจงหวดในภาคเหนอตอนบนสวนใหญเปนพนทสง ลอมรอบดวยขนเขา มทราบเชงเขาบางสวน ดงนนขาวทปลกบนทราบเชงเขาของภาคเหนอตอนบนโดยทวไปจงเปนขาวไรพนธพนเมองทปลกสบทอดกนมาชานานและมความเหมาะสมกบลกษณะภมประเทศ

อยางไรกตามการผลตขาวพนเมองของเกษตรกรในภาคเหนอตอนบน ยงคงเปนการผลตเพยงเพอการบรโภคและจ�าหนายในชมชนทองถน ยงมไดมการผลตเพอจ�าหนายในเชงพาณชยอยางเปนรปธรรมมากนก การวจยนจงมงศกษาถงปจจยทสงผลตอการยอมรบของเกษตรกรในการปลกขาวพนธพนเมอง และวเคราะหตนทนผลตอบแทนของการผลตขาวพนธพนเมองในเขตภาคเหนอตอนบน ซงผลการศกษาทไดจะสามารถใชเปนขอมลพนฐานประกอบการตดสนใจดานการผลต แกเกษตรกรไดอยางเหมาะสมและมประสทธภาพ

บทคดยอการวจยนจงมงศกษาถงปจจยทสงผลตอการยอมรบของเกษตรกรในการปลกขาวพนธพนเมอง และวเคราะหตนทน

ผลตอบแทนของการผลตขาวพนธพนเมองในเขตภาคเหนอตอนบน ผลการศกษา พบวา ปจจยทมผลทางบวกตอการยอมรบขาวพนธพนเมองของเกษตรกร ไดแก ประสบการณการผลตขาวของเกษตรกร เกษตรกรเปนเพศหญง ทศนคตทดของเกษตรกรตอการเปนมตรตอสงแวดลอมของการผลตขาวพนธพนเมองและการเหมาะส�าหรบปลกไวเพอบรโภคในครวเรอนเพราะขาว พนเมองมรสชาตดและมประโยชน และการใหความส�าคญตอความเหมาะสมของคณภาพดนทใชเพาะปลกขาวพนเมอง สวนปจจยทมผลทางลบตอการยอมรบของเกษตรกร ไดแก อายของเกษตรกร จ�านวนปทไดรบการศกษาในระบบ การกยมเงนเพอใชในการเกษตร รายไดรวมจากงานนอกเกษตรของครวเรอน และการมน�าใชเพอการเกษตรอยางเพยงพอ นอกจากนนทศนคตตอการปลกขาวพนธพนเมองทมผลตอการยอมรบ ไดแก ทศนคตตอการปลกขาวพนธพนเมองใชสารเคมนอยมาก เปนมตรตอสงแวดลอม และขาวพนธพนเมองมรสชาตดและมประโยชนตอรางกาย เหมาะแกการปลกไวเพอบรโภคใน ครวเรอน และผลการประเมนตนทนและผลตอบแทนการผลตขาวดวยวธการประเมนงบประมาณรายรบและรายจายของเกษตรกร (Enterprise Budget Analysis) ชใหเหนวา ระดบราคาผลผลตขาวพนธบอกโพและบอโปะโละทท�าใหเกษตรกรมความคมทนการผลตเทากบ 1.6 บาท/กก. และเกษตรกรตองผลตขาวบอกโพไดจ�านวน 64 และ 40.6 กก./ไร ตามล�าดบ จงจะคมทนการผลต ขณะทระดบราคาคมทนการผลตขาวพนธเหมยนอง บอพะโดะ และก�าลมผว อยท 2.3, 0.6 และ 6.3 บาท/กก. ตามล�าดบ

ค�าส�าคญ : ขาวพนธพนเมอง, ทศนคตของเกษตรกร, การยอมรบนวตกรรม, ตนทนการผลตขาว, ความคมคาทางเศรษฐกจ


การเปรยบเทยบตนทนและผลตอบแทนระบบการผลตขาวเหนยวแบบดงเดม และระบบการผลตขาวเหนยวแบบแปลงใหญ

ของเกษตรกรต�าบลหนองสนม อ�าเภอวานรนวาส จงหวดสกลนครComparison of Cost and Profit on Traditional Glutinous Rice Production System

and Commercial-Scale Production System of Farmers in Tumbon Nongsanom,Wananiwat District, Sakon Nakhon Province

สาวนย ธานกล และพดชา เศรษฐากาภาควชาเกษตรและทรพยากร คณะทรพยากรธรรมชาตและอตสาหกรรมเกษตร


ค�าน�าจงหวดสกลนครเปนจงหวดทอยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอและเปนแหลงผลตขาวทส�าคญและมนโยบายทชดเจน

ในดานการจดท�าโครงการระบบสงเสรมการเกษตรแบบนาแปลงใหญขาวเหนยว โดยในต�าบลหนองสนมยงเปนอกพนท 1 ใน 5 ของจงหวดสกลนครทเปนพนทเปาหมายของการรวมตวการท�านาแปลงใหญเพอเปนการเพมประสทธภาพในการผลตและปรบปรงคณภาพของผลผลตขาวเพอใหตนทนการผลตต�าลงและรกษาระดบผลผลตใหมปรมาณและคณภาพสมดลกบความตองการของตลาด (ส�านกสงเสรมการผลตขาว กรมการขาว, 2559) ดงนนการศกษาการเปรยบเทยบตนทนและ ผลตอบแทนการท�านาแบบดงเดมและการท�านาแปลงใหญของเกษตรกรต�าบลหนองสนม อ�าเภอวานรนวาสจงหวดสกลนครเพอแสดงใหเหนตนทนและผลตอบแทนทแทจรงในการท�านาเพอใหเกษตรกรใชเปนฐานในการเลอกระบบการจดการ การผลตทเหมาะสมกบตนเอง

บทคดยอการศกษาครงนมวตถประสงคเพอวเคราะหและเปรยบเทยบตนทนและผลตอบแทนของกลมเกษตรกรทผลตขาวเหนยว

แบบดงเดมและแบบแปลงใหญในต�าบลหนองสนม อ�าเภอวานรนวาส จงหวดสกลนคร จ�านวน 160 ราย ในการผลตขาวเหนยวนาป เกบรวบรวมขอมลโดยใชแบบสมภาษณ พบวาเกษตรกรผปลกขาวเหนยวแบบดงเดมมตนทนรวมเฉลย 3,261 บาท ตอไร ผลตอบแทน ขาดทนสทธ 1,134 บาทตอไร เกษตรกรผปลกขาวเหนยวแบบแปลงใหญมตนทนรวมเฉลย 2,876 บาทตอไร ผลตอบแทน ขาดทนสทธ 572 บาทตอไร ส�าหรบการวเคราะหตนทนการผลตขาวเหนยวแบบดงเดมสงกวาการผลตขาวเหนยวแบบแปลงใหญเนองจากเกษตรกรผผลตขาวเหนยวในระบบแบบดงเดมมตนทนคาแรงงานและคาเตรยมดน และเกษตรกรผปลกขาวแบบดงเดมไมมการรวมกลมกนตางคนตางท�าจงท�าใหมคาใชจายในการจางแรงงานสงขน การวเคราะหผลตอบแทนการผลตขาวเหนยว พบวา ผลตอบแทนการผลตขาวเหนยวดงเดมนอยกวา การผลตขาวเหนยวแบบแปลงใหญ เนองจากนาแปลงใหญเกษตรกรมการใชเมลดพนธทมคณภาพและเลอกใชปยตามความเหมาะสมของดนจงท�าใหผลผลตเพมขน จากการสมภาษณเกษตรกรทงสองกลมตวอยางยงประสบปญหาดานราคาผลผลตต�า ดานแรงงาน รวมไปถงการขาดแคลนแหลงเงนทนและขาดการจดการการผลตทเปนระบบ ดงนนการสงเสรมศกยภาพดานการผลต การจดการระบบการผลต การสรางมลคาเพมของผลผลตใหกบเกษตรกร จงมความส�าคญตอการพฒนาการปลกขาวเหนยว

ค�าส�าคญ : ขาวเหนยว, ระบบการผลต, ระบบดงเดม, ระบบแปลงใหญ


กระบวนการวจยเพอสรางกระบวนการเรยนรในการลดตนทน และเพมคณภาพการผลตขาว ของสมาชกสหกรณการเกษตรพมาย จ�ากด และเกษตรกรในพนท ทงสมฤทธ จงหวดนครราชสมา ดวยบญชตนทน

Cost Reduction and Rice Productive Enhancement of Pimai Agricultural Cooperatives Members and Farmers in Thung Samrit, Nakhon Ratchasima via Cost Accountingwas a Project under the Cooperation of the Government, the Academic and the Public Sectors in Thung Samrit, Nakhon Ratchasima.

วาสนา ภานรกษ1 ศภษร แผนอก2 และสวจกษณ ปรกกระโทก3

1สาขาวชาภมสารสนเทศ คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏนครราชสมา2สาขาวชาเคม คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏนครราชสมา

3ศนยนวตกรรมแปรรปและพฒนาผลตภณฑทางการเกษตรครบวงจรตามแนวพระราชด�าร มหาวทยาลยราชภฏนครราชสมาE-mail : [email protected]

ค�าน�าการจดท�าบญชลดตนทนและน�าองคความรทางวชาการตาง ๆ ในการทจะลดตนทนและเพมคณภาพการผลตขาว

มาสรางกระบวนการเรยนรทจะน�าไปสการแกไขปญหา โดยอาศยความรวมมอของเกษตรกร ภาคเครอขาย ปราชญชาวบาน หนวยงานทเกยวของทงภาครฐและเอกชนรวมกบทมนกวจยกจะสามารถท�าใหเกดกระบวนการเรยนรทจะลดตนทนในการผลตขาวและเพมคณภาพการผลตขาวใหมากขน สามารถท�าใหเกษตรกรในพนทงสมฤทธ จงหวดนครราชสมา มชวตความเปนอยทดขน มความสขมากขนและใชองคความรในการวจยดงกลาวนในการเปนตนแบบของการพฒนากระบวนการผลตขาวของเกษตรกรในพนทตาง ๆ ของประเทศไทยตอไป

บทคดยอโครงการกระบวนการวจยเพอสรางกระบวนการเรยนรในการลดตนทนและเพมคณภาพการ ผลตขาวของสมาชก

สหกรณการเกษตรพมาย จ�ากด และเกษตรกรในพนททงสมฤทธ จงหวดนครราชสมา ดวยบญชตนทน เปนโครงการทอาศยความรวมมอของเกษตรกร ภาคเครอขาย ปราชญชาวบาน หนวยงานทเกยวของทงภาครฐและเอกชนรวมกบทมนกวจย โดย การบรณาการการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม ด�าเนนงานครอบคลมพนท 9 ต�าบล ของอ�าเภอพมาย มวตถประสงคเพอ บรณาการความรวมมอในการขบเคลอนการลดตนทนและเพมคณภาพการผลตขาวโดยใชบญชตนทนและหลกการ 3 ตองท�า 3 ตองลด รวมกบหลกปฏบต 8 ขนตอน ใชระยะเวลาด�าเนนโครงการ 18 เดอน (สงหาคม 2559 – กมภาพนธ 2561) ผลการด�าเนนงาน จากการรวมกนศกษาและวเคราะหขอมลของเกษตรกรอาสาสมคร จ�านวน 15 ราย จาก 9 ต�าบลของอ�าเภอพมาย ซงเปนหวหนากลมของสมาชกสหกรณการเกษตรพมาย จ�ากด โดยการใชบญชตนทนการผลตศกษาขอมลการปลกขาวในป 2559 พบวา เกษตรกรทงหมดปลกขาวแบบนาป ใชขาวพนธหอมมะล 105 เพาะปลกขาวแบบนาหวานแหง คดเปนรอยละ 80 และหยอดขาวแหง รอยละ 20 มตนทนในการปลกขาวเฉลย 3,000 บาทตอไร (ไมรวมตนทนคงท) ประกอบดวย ตนทนผนแปรดานปจจยการผลต เฉลย 577 บาทตอไร และตนทนดานแรงงาน 2,423 บาทตอไรและพบวาหากหกตนทนแลวเกษตรกรจะมก�าไรสทธ เฉลย 1,724 บาทตอไร ซงหากไมคดตนทนดานแรงานตนเอง พบวาตนทนหลกของเกษตรกรจะเปนคาเมลดพนธ (479.12 บาทตอไร) คาปย (419.73 บาทตอไร) คาเตรยมดน (482.13 บาทตอไร) และ คาเกบเกยว (513.33 บาทตอไร) คดเปนรอยละ 62 ของตนทนทงหมด ซงในฤดกาลผลต ป 2560 เกษตรกรไดน�าเอาขอมลทไดวเคราะหและองคความรในการลดตนทนและเพมคณภาพการผลตไปประยกตใชกบการเพาะปลกขาวของเกษตรกร ซงในขณะนยงไมจบฤดกาลเพาะปลก ขอมลของรายงานจงยงไมสมบรณ

ค�าส�าคญ : ความรวมมอ, การลดตนทน, คณภาพการผลต, บญชตนทน


ทางเลอกพชหลงการท�านาในจงหวดเชยงใหมและเชยงรายAlternative Crop Growing in Paddy Fields in Chiang Mai and Chiang Rai

ประทานทพย กระมล1 นทธมน ธระกล2 พมพมล แกวมณ3 และเชาวนา เพชรรตน21คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม 2คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

3คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยแมโจE-mail : [email protected]

ค�าน�าขาวเปนพชทส�าคญในระบบเกษตร เนองจากเปนกจกรรมเกษตรทสบทอดกนมาของเกษตรกร และขาวเปนพช

ทเกษตรกรสวนใหญตองจดสรรพนทปลกเพอการบรโภคในครวเรอนและเพอการคา กอนทจะจดสรรทดนเพอท�ากจกรรมเกษตรอน ๆ สงผลใหอปทานขาวเปลอกจากการผลตในประเทศ มสงถง 36.762 ลานตน ขณะทความตองการใชขาวเปลอกในประเทศมเพยง 16.216 ลานตน (ส�านกงานเศรษฐกจการเกษตร, 2558) ผลผลตขาวทเหลอจงพงพาตลาดสงออก ซงยงคงมความไมแนนอน ในจ�านวนผลผลตขาวทงหมดนเปนผลผลตขาวนาปรงถงประมาณรอยละ 19.5 ในป 2558 ในขณะทปจจบนการเพาะปลกขาวนาปรงในหลายพนทในภาคเหนอตอนบนก�าลงประสบปญหาภยแลงทเกดจากความเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศ สงผลใหปรมาณน�าในเขอนตาง ๆ ลดลงอยางมาก อกทงฝนทไมตกตามฤดกาล นอกจากนรฐบาลและกระทรวงเกษตรและสหกรณ มนโยบายลดพนทการท�านาปรงเพอลดการใชน�าและใหเกษตรกรหนมาปลกพชใชน�านอยหลงการท�านาแทนการปลกขาว

จากปญหาในการผลตและการตลาดขาว และแนวนโยบายสงเสรมการผลตพชทางเลอกอน ๆ ทดแทนการปลกขาวนาปรงในฤดกาลการผลตหลงการท�านาปน คณะวจยจงเหนถงความจ�าเปนในการศกษาพชทางเลอกหลงการท�านา เพอทดแทนการปลกขาวนาปรงในภาคเหนอตอนบนของไทย ซงใชจงหวดเชยงใหมและเชยงรายเปนตวแทนพนท

บทคดยอการศกษาทางเลอกพชหลงการท�านาในจงหวดเชยงใหมและเชยงราย มวตถประสงค เพอคนหาพชทสามารถปลก

ทดแทนการท�านาปรงหรอพชทสามารถปลกไดในพนทนาหลงจากการปลกขาวนาปในจงหวดเชยงใหมและเชยงราย การศกษานเลอกอ�าเภอพราวและอ�าเภอฝางในจงหวดเชยงใหม อ�าเภอเวยงปาเปาและอ�าเภอแมสรวยในจงหวดเชยงรายเปนพนทศกษา เนองจากเปนพนททมความหลากหลายของการปลกพชหลงการท�านาป และเปนตวแทนของพนททมความเหมาะสมในการปลกขาวตามขอมลความเหมาะสมของการปลกขาวของกรมพฒนาทดน ครอบคลมทงในระดบมาก ปานกลาง และนอย โดยใชวธการทบทวนขอมลจากขอมลทตยภมดานการผลตและการตลาด การส�ารวจพนท และการสมภาษณเกษตรกร พอคาคนกลาง และเจาหนาทเกษตรในระดบอ�าเภอและจงหวด ผลการศกษาพบวา จงหวดเชยงใหมและเชยงรายมพชทางเลอกหลงการท�านาปทหลากหลาย ทงจากการแนะน�าและสงเสรมของบรษทหรอพอคา การแนะน�าและสงเสรมของเจาหนาททเกยวของ จากการคนหาดวยเกษตรกรเอง และจากการปฏบตสบทอดมา ซงพชทเปนทางเลอกหลงการท�านาของเกษตรกรสวนใหญเปนพชทใหผลตอบแทนเหนอตนทนผนแปรคอนขางสง มตลาดแนนอน มความเหมาะสมกบสภาพน�าและทดน พชทส�าคญ 10 อนดบ เมอพจารณาจากรายได ตลาด และความตองการใชน�า ไดแก มนฝรง ขาวญปน ถวเหลองฝกสด ขาวโพดหวาน กระเทยม หอมหวใหญ พรก ยาสบ ฟกทอง และขง

ค�าส�าคญ : พชทางเลอกหลงการท�านา, พชทดแทนนาปรง


รายชอคณะกรรมการและคณะอนกรรมการจดงานการประชมขาวแหงชาต

ครงท5

สำ�นกง�นพฒน�ก�รวจยก�รเกษตร (องคก�รมห�ชน)2003/61 ถนนพหลโยธน แขวงล�ดย�ว เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900

โทรศพท : 0-2579-7435 โทรส�ร : 0-2579-7693

สวก. : ARDA...

Documents

Transcript of สวก. : ARDA...